TRIZ

DLA CIEKAWYCH
- Ciekawi świata są zawsze młodzi!
Katalog - przewodnik TRIZ opracowany w związku z realizacją projektu
„Akademia TRIZ dla biznesu”.

Wydawca: Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego

Opracowanie merytoryczne dot. TRIZ: Jan Boratyński

Opracowanie dot. projektu: Ewa Cisowska-Kusak

Projekt graficzny, skład, druk: Oficyna Wydawniczo-Reklamowa

Sagalara

Nakład: 1 000 egzemplarzy

Egzemplarz bezpłatny

ISBN 978-83-61192-45-9

Zdjęcia zamieszczone w niniejszej publikacji pochodzą z archiwum: Świętokrzyskiego

Centrum Innowacji i Transferu Technologii Sp. z o.o., Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Świętokrzyskiego oraz Centrum Transferu Technologii Politechniki
Krakowskiej.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu

Społecznego, Poddziałanie 2.2.1 „Poprawa jakości usług świadczonych przez instytucje
wspierające rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności” Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
 Szanowni Państwo,

Z ogromną przyjemnością i satysfakcją przekazujemy na Państwa ręce publikację

pn. TRIZ dla ciekawych, opracowaną w związku z realizacją projektu pn. Akademia TRIZ dla
biznesu. Materiał ten jest źródłem bogatej i, jak dotąd, mało rozpowszechnionej wśród polskich
przedsiębiorców wiedzy na temat metodyki TRIZ (Teorii Rozwiązywania Innowacyjnych
Zadań) i jej praktycznego wykorzystania w biznesie. Jest to rodzaj swoistego przewodnika
po TRIZ, który, podobnie jak dwie pozostałe pozycje poświęcone tej tematyce, wydane
w ramach wspomnianego projektu, tj. broszura oraz zbiór zadań – ćwiczeń na poziomie
I i II stopnia certyfikacji w skali MATRIZ, stanowią próbę zaprezentowania przedsiębiorcom
nowatorskiego, kompleksowego i nadzwyczaj skutecznego podejścia do rozwiązania wielu
problemów natury organizacyjnej, technicznej czy technologicznej, pojawiających się
w prowadzonej przez nich na co dzień działalności.
Oferując gotowy zestaw narzędzi, technik oraz uniwersalny i przystępny dla wszystkich
schemat postępowania, TRIZ jest postrzegana jako jedna z najciekawszych i zarazem
najbardziej efektywnych metod doskonalenia funkcjonowania przedsiębiorstwa, mająca
bezpośredni wpływ na poprawę jakości świadczonych usług oraz oferowanych przez nie
produktów.
To właśnie fakt, że TRIZ cieszy się wielkim uznaniem wśród inżynierów, konstruktorów
i menedżerów na całym świecie, a jej skuteczność została potwierdzona przez wiele firm, które
odnoszą coraz większe sukcesy biznesowe między innymi dzięki nowatorskim rozwiązaniom
wypracowanym w oparciu o tę metodykę, skłonił trzy podmioty: Świętokrzyskie Centrum
Innowacji i Transferu Technologii Sp. z o.o., Samorząd Województwa Świętokrzyskiego oraz
Centrum Transferu Technologii Politechniki Krakowskiej, do podjęcia ścisłej współpracy na
rzecz realizacji projektu pn. Akademia TRIZ dla biznesu. Przedsięwzięcie to, o wyjątkowym
i unikalnym na skalę kraju charakterze, zaowocowało w rezultacie wieloma efektywnie
zrealizowanymi działaniami, mającymi na celu zaprezentowanie oraz rozpowszechnienie
wśród przedsiębiorców, głównie z województw świętokrzyskiego i małopolskiego, szerokiego
wachlarza możliwości wykorzystania TRIZ w praktyce. Najważniejsze informacje nt. przebiegu
całego projektu i jego rezultatów, wzbogacone zdjęciami z wybranych etapów jego realizacji,
zostały przedstawione na końcu opracowania.
Zachęcamy Państwa bardzo serdecznie do zapoznania się z zawartymi w tej publikacji
informacjami mając nadzieję, że tematyka TRIZ wzbudzi Państwa zainteresowanie i wpłynie
pozytywnie na podjęcie decyzji związanych z zastosowaniem tej innowacyjnej metodyki
w Państwa firmie, w najbliższej przyszłości.
Życzymy Państwu samych sukcesów, w tym w szczególności odnoszonych dzięki
efektywnemu wykorzystaniu TRIZ.

Łukasz Bilski Kazimierz Kotowski Jadwiga Widziszewska

Prezes Zarządu Członek Zarządu Dyrektor Centrum

Świętokrzyskiego Centrum Województwa Transferu Technologii
Innowacji i Transferu Świętokrzyskiego Politechnika Krakowska
Technologii sp. z o.o.
Spis treści
Wstęp..................................................................................................................7
Henryk Saulowicz Altszuller - twórca TRIZ .................................................9
1. TRIZ ‑ założenia, źródła i elementy składowe..................................................10
2. Systemy techniczne i ich funkcje........................................................................15
3. Podsystemy, nadsystemy, ujęcie systemowe..................................................19
4. Innowacyjna sytuacja, innowacyjne zadanie..................................................23
5. Łańcuch przyczynowo skutkowy.........................................................................28
6. Drzewo celów..............................................................................................................31
7. Idealność ......................................................................................................................34
8. Resursy...........................................................................................................................38
9. Sprzeczności................................................................................................................42
10. Metodyka usuwania sprzeczności...................................................................46
11. Prawa rozwoju systemów technicznych.......................................................67
12. Zadania innowacyjne............................................................................................74
13. TRIZ – Pedagogika.................................................................................................75
14. Organizacja i struktura „ruchu TRIZ”.................................................................81
14.1. Odmiany TRIZ........................................................................................................81
14.2. Szkolenie i certyfikacja......................................................................................81
15. TRIZ na świecie i w Polsce...................................................................................83
16. TRIZ i lokalny przemysł.........................................................................................86
17. Podstawowa bibliografia......................................................................................87
18. Projekt Akademia TRIZ dla biznesu i jego najważniejsze rezultaty......88
Wstęp
Szanowny Przedsiębiorco i Właścicielu firmy. Wiemy, że na ogół
źródłem ciekawych pomysłów w Twojej firmie jest Twoja własna głowa.
Wiemy jednak też, że Twoja głowa jest przepracowana. Jak wykazują
statystyki i kontakty z przedsiębiorcami, ich dzień pracy zaczyna się około
7 – 8 rano, ale trwa do godziny 21 – 22, a często dłużej. Latami nie mogą
sobie pozwolić na jakiś dłuższy urlop. Dokąd tak można? Czy ma to jakiś
sens? Czy wystarczającą zapłatą za taki wysiłek są wyłącznie pieniądze?
A gdzie miejsce na satysfakcję zawodową? Na dumną świadomość, że oto
zrobiliśmy coś, czego nikt w Polsce nie zrobił i w sporej części Europy też
nie dali rady?
Publikacja, którą trzymasz w dłoni, to szklanka wody dla maratończyka!
To po prostu pomoc. Ściślej biorąc zapowiedź pomocy. Przecież nikt
rozsądny nie oczekuje możliwości nauczenia się czegoś poważnego
z 85 stron tekstu! Chcemy jednak pokazać i chociaż trochę nauczyć,
systemowego podejścia do problemów Twojej firmy. Chcemy Ci pokazać
metodykę TRIZ – która w zwycięskim pochodzie ogarnęła już cały świat!
Każdemu, kto w to nie wierzy, proponujemy: otwórz sobie komputer,
wejdź w Google, wpisz hasło TRIZ. Otrzymasz – w zależności od pory
doby od ok. 950 tys. do 4,5 mln wyników, we wszystkich językach świata.
Można lepiej: wpisać hasła złożone, typu: Samsung – TRIZ, Boeing – TRIZ,
Ford – TRIZ itp. i przekonać się, że nie ma firmy, choć trochę bardziej
znanej, która nie miałaby komórki TRIZ i nie stosowała tej metodyki
w codziennej pracy.
„Czarną dziurą” w tym kosmosie jest… Polska. A podobno jesteśmy
krajem ludzi pomysłowych i z inicjatywą! Wydaje się, że szkodzi właśnie
nadmiar inicjatywy i pomysłowości. Dlaczego? Oto obrazek, typowy dla
sporej ilości naszych firm.
Firma buduje nowy typ maszyny. Pojawił się problem. Nie
bardzo wiadomo jak go rozwiązać. Wkracza szef: co wy tak patrzycie
w okno? Do roboty! Ale jak? Wtedy szef rzuca jakąś koncepcję.
Koncepcja nie jest „po prostu głupia”, ale nie wiadomo jak się sprawdzi
w maszynie. Zapada błyskawiczna decyzja: robić i… zobaczymy. No
i robimy tak parę razy, a w kącie warsztatu rośnie pagórek złomu: nieudane
koncepcje. Koszt każdej próby to: dokumentacja – nawet szkicowa,
materiał, komponenty (sterowniki, osprzęt, zmiana oprogramowania,

Wstęp | 
itd.), w końcu robocizna paru osób i…fiasko. No i nowa próba! Tu warto
przypomnieć, że Edison wykonał ponad 1200 prób dla znalezienia
włókna do żarówki. W tym czasie już od kilkunastu lat była znana tablica
Mendelejewa. Znalezienie w niej wolframu, to sprawa paru minut! Ale
Edison nie lubił teoretyków i wszelkiej „przemądrzałości”. Ponad 40
tysięcy prób zbudowania akumulatora! Okres „betonowy”. To wpadki
na jego drodze do tytułu „wynalazcy wszechczasów”.
Ukochaną metodą Polaków jest metoda „prób i błędów”. Stwarza
pozory działania energicznego: „natychmiast i do roboty”. Prawda jest
akurat odwrotna.
Rodzi się pytanie: dlaczego tak trudno jest coś naprawdę
nowego wymyślić? Co nam właściwie przeszkadza? Twórca TRIZ
– Henryk Altszuller nazywa to: „wektorem inercji”. Prościej mówiąc,
jest to przyzwyczajenie do „starych dobrych metod”, do wszystkiego,
co dobrze znamy i co nigdy nas nie zawiodło! Jednocześnie
zapominamy, że naprawdę „nowego” nie szuka się na „starych
śmieciach”! Opracowanie nowej koncepcji wymaga radykalnego
odejścia od dotychczasowego stanu techniki! TRIZ jest właśnie
tym, na co czekały setki tysięcy wynalazców świata. Jest to system,
zorganizowany i metodyczny, pozwalający pozbyć się ciasnego
gorsetu „starego” i śmiało spojrzeć w kierunku nowego. Jednocześnie
nie jest to metodyka „wydumana za biurkiem”. Powstała w rezultacie
analizy wielkiej ilości wynalazków, opisanych w patentach. Można
powiedzieć, że TRIZ jest skumulowanym doświadczeniem wielkiej
liczby wynalazców, działających w ciągu długiego okresu czasu. Każdy
element TRIZ ma oparcie w setkach tysięcy wynalazków. Dziś – dzięki
wspólnemu działaniu instytutów TRIZ – około 180 w skali całego świata
– analizie poddano ponad 3,5 mln patentów. Jak każdej metody -
TRIZ-u trzeba się po prostu nauczyć. W publikacji, którą trzymasz w ręce,
dość dokładnie przedstawiliśmy tylko jedną z metod wynalazczych,
nie najważniejszą, ale efektowną i pozwalającą już sporo zrobić. Mamy
nadzieję, że zachęci Cię do wejścia na ścieżkę poznania tej najciekawszej
i zarazem najefektywniejszej metody pokonywania własnych słabości
i problemów zawodowych. I zawsze trzeba sobie przypominać, że TRIZ
zaakceptował i wdrożył już praktycznie cały świat. Najwyższy czas,
żeby także w Polsce TRIZ stał się realnym czynnikiem innowacyjności
i postępu.

 | Wstęp
Henryk Saulowicz Altszuller – Twórca TRIZ
Urodził się 15.10.1926 roku
w Taszkiencie. Będąc na I roku studiów,
zgłosił się ochotniczo do wojska,
gdzie podjął naukę w 21 Wojskowej
Szkole Lotniczej. Po wojnie skierowano
go do Baku i tam pracował w sekcji
wynalazczości Kaspijskiej Floty
Wojennej.
Od 1946 roku głównym jego
życiowym celem stała się teoria
wynalazczości, w postaci już dojrzałej
- po 50 latach pracy – znana dziś
na całym świecie jako TRIZ – Teoria
Rozwiązywania Innowacyjnych
Zadań. Zasadniczym postulatem
TRIZ jest twierdzenie: „skoro
techniczne systemy rozwijają się
według określonych prawideł, to
te prawidła można odkryć i wykorzystać dla stworzenia algorytmów
rozwiązywania zadań wynalazczych”. Jak każdy twórca nowej idei,
pragnął „natychmiast i wszędzie” wdrożyć ją w całym kraju. Razem ze
swoim współpracownikiem - Rafaelem Szapiro, opracował oficjalne
wystąpienie do Stalina, zawierające ostrą krytykę sytuacji wynalazców
i wynalazczości w ZSRR. Reakcja Stalina była standardowa: 28 czerwca
1950 roku Altszuller został aresztowany przez aparat bezpieczeństwa
i skazany – bez sądu – na 25 lat łagru! Skierowano go do „Rieczłagru”
w okręgu Workuty. Jego numer obozowy: 1-Ч -502. 22 października
1954 – ponad rok po śmierci Stalina – został zrehabilitowany przez KGB
- i powrócił do Baku, gdzie działał do roku 1990. W 1958 roku Altszuller
przeprowadził pierwsze seminarium z metodyki TRIZ, na którym
po raz pierwszy wprowadził pojęcie IWK (idealny wynik końcowy
).W 1974 roku powstał film: „Algorytm wynalazku”- nakręcony
w Azerbejdżańskim Instytucie Twórczości Wynalazczej. Od 1989 do
1998 pełnił funkcję prezesa „Stowarzyszenia TRIZ”. Zmarł – 24.09.1998 r.

Henryk Saulowicz Altszuller – Twórca TRIZ | 

1. TRIZ ‑ ZAŁOŻENIA, ŹRÓDŁA I ELEMENTY SKŁADOWE  
ZAŁOŻENIA
Klasyczny TRIZ (Teoria Rozwiązywania Innowacyjnych Zadań) bazuje
na następujących założeniach:
1. Technika, jej obiekty i systemy rozwijają się według ogólnych
prawideł.
2. Prawidłowości rozwoju techniki są poznawalne i mogą być użyte
do poszukiwania nowych technicznych rozwiązań.
3. Proces poszukiwania nowego rozwiązania można opisać w formie
uporządkowanych, intelektualnych działań.

Do opisu procesu poszukiwania rozwiązań w TRIZ opracowano system

pojęć, wyrażony specjalnie utworzoną terminologią. Ten system pojęć
i ujawnione prawa rozwoju technicznych systemów pozwalają świadomie
korzystać z teorii rozwiązywania zadań innowacyjnych, zawierającej
szereg narzędzi i metod (zasad, reguł, operatorów, metod modelowania
innowacyjnych zadań, algorytmów).

ŹRÓDŁA
Najważniejszym źródłem teorii były opisy patentowe. Ich analiza
pomogła ujawnić podstawowe kierunki rozwoju techniki, a także stworzyć
szereg intelektualnych instrumentów wynalazcy, na przykład zasady
usuwania technicznych sprzeczności.
Innym źródłem nowej teorii stała się historia techniki. Henryk
Altszuller i jego uczniowie badali historię różnych technicznych systemów,
takich jak: młyn (urządzenie do mielenia ziarna), statek (urządzenie do
przemieszczania się na powierzchni wody), prasa drukarska (urządzenie
do nanoszenia obrazów na papier) i innych. W wyniku tego okazało
się, że wszystkie te systemy przeszły te same etapy rozwoju. Powstało
przypuszczenie, że i inne systemy powinny przechodzić te same etapy. To
znaczy, że w ogólnych zarysach można przypuszczać, jak będzie rozwijać
się nowa dziedzina techniki. Historia techniki do dzisiaj jest nie tylko
podpowiedzią dla sformułowania systemów praw rozwoju techniki, ale też
bazą informacyjną do ich weryfikacji.
Osiągnięcia w dziedzinie psychologii myślenia także wniosły
swój wkład w TRIZ. Na przykład, dla pokonywania inercji myślenia

10 | TRIZ ‑ założenia, źródła i elementy składowe

pojawiła się tak zwana “metoda małych ludzików”. Jej istota to: przy
modelowaniu wynalazczego zadania wyobrażamy sobie konkretne
szczegóły i części urządzenia, które trzeba udoskonalić, jako składające się
z małych ludzików, które mogą wykonywać dowolne polecenia.
W rezultacie pojawiają się takie polecenia, które przy wykorzystaniu
ludzików rozwiązują zadanie. Metoda ta pozwala znajdować nieoczekiwane
warianty przebudowy urządzeń. Można ją traktować jako mechanizm
świadomego zarządzania myśleniem. Przy okazji, pierwszy artykuł o TRIZ
był opublikowany w czasopiśmie „Zagadnienia psychologii”.
Znaczną rolę odegrał burzliwy rozwój nauk przyrodniczych,
odkrywających coraz nowsze fizyczne, chemiczne i inne efekty,
rozszerzające możliwości inżynierów. Najważniejsze dla TRIZ pojęcia:
«rozwój», «system» i «sprzeczność» - całymi wiekami rozpracowywano
w ramach filozofii. I wreszcie, wielkie znaczenie miało własne wynalazcze
doświadczenie Henryka Altszullera i jego doświadczenie z obserwacji
pracy innych wynalazców.

ELEMENTY SKŁADOWE
Na wstępie, zdefiniujemy system pojęć TRIZ, bez których nie może
istnieć teoria. Przedstawimy podstawowe pojęcia: techniczny system,
idealny techniczny system, funkcja, zasoby, sprzeczność, standard,
wepole. Później zilustrujemy te pojęcia w różnorodnych kontekstach.
Najważniejszą częścią teoretycznych podstaw TRIZ są prawa rozwoju
systemów technicznych – PRST. Szereg narzędzi, przeznaczonych do
doskonalenia technicznych systemów, stworzono właśnie na podstawie
tych praw. Na przykład narzędzie: «Linie rozwoju systemów technicznych».
Jednym z pierwszych narzędzi TRIZ – są “zasady usuwania sprzeczności
technicznych”. Zasady pokazane i opisane przez H. Altszullera na
podstawie analizy bazy informacji patentowej. Dzięki swojej prostocie
ten instrument stał się najbardziej rozpowszechniony w literaturze
dotyczącej TRIZ poza granicami Rosji.
Maksymalnie zaostrzone sprzeczności pojawiają się wtedy,
gdy sprzeczne żądania dotyczą jednego i tego samego elementu
technicznego systemu. Na przykład, powinien być płynnym
dla wykonania jednego zadania i sztywnym do wykonania
innego. Takie sprzeczności w TRIZ nazywamy fizycznymi. Istnieją
określone zasady rozwiązywania fizycznych sprzeczności.Wśród

TRIZ ‑ założenia, źródła i elementy składowe | 11

instrumentów TRIZ są tzw. “standardy rozwiązywania wynalazczych
zadań”, albo, krócej: “standardy”. Sama nazwa nasuwa pytanie: czy
w działalności wynalazczej mogą istnieć specyficzne «standardy»?
Okazuje się, że mogą.

Oto, przykładowo, trzy zadania:

Zadanie 1.1.
W zakładzie jest rurociąg, którym przelatują stalowe kulki. W miejscu zgięcia
rury mocno ją ścierają. Trzeba często wymieniać to kolano, a to pracochłonne. 
Co zrobić?

Rys. 1
Zadanie 1.2.
W elektrociepłowniach stosuje się filtry - odżużlacze. Przechodzi przez nie,
stalowymi rurami, z dużą prędkością, zmieszany z wodą strumień gazów. Rury
ulegają zużyciu ściernemu, wywołanemu przez twarde cząstki znajdujące się
w gazach. Co zrobić?

Rys. 2
Zadanie 1.3.
W zakładzie górniczym ruda szybko ściera ścianki kosza zasypowego. 
Co zrobić?

Rys. 3

12 | TRIZ ‑ założenia, źródła i elementy składowe

 Formalnie wszystkie te trzy zadania odnoszą się do różnych sfer
produkcji i każda z nich ma swoją specyfikę. Tak rzeczywiście jest, jednakże
z punktu widzenia TRIZ wszystkie trzy zadania są podobne. W TRIZ te
zadania rozwiązuje się standardami na usunięcie szkodliwego związku.
Możemy przedstawić proponowany standardowy model decyzji w ten

Rys. 4

sposób:

S1 – rura (kosz zsypowy), a S2 jest tym, co w  niej się przesuwa. Obydwa
elementy w ramach tego modelu warunkowo oznacza się jako «substancja».
Między nimi jest jakieś współdziałanie. Prosta linia oznacza pożyteczne
współdziałanie. Falista linia pokazuje, że między dwoma substancjami jest
szkodliwe współdziałanie, które trzeba usunąć. Standardy podpowiadają,
że między B1 i B2 trzeba wprowadzić substancję, która jest modyfikacją
jednej ze skonfliktowanych substancji, albo ich połączeniem.
Podobne graficzne schematy są wygodne dla poglądowego
przedstawienia modelu rozwiązania zadania. W TRIZ istnieją pewne
prawidła tworzenia takich schematów i ich przekształcania w procesie
rozwiązywania. Faktycznie, jest to instrument do poglądowego
modelowania zadania i jego rozwiązywania. Ten instrument otrzymał
nazwę: “analiza wepolowa”. Dla tych zadań, dla których nie ma, albo jeszcze
nie są ujawnione standardowe schematy decyzji, są inne instrumenty.
W szczególności, do rozwiązywania złożonych zadań opracowano
algorytmy, zawierające różne instrumenty TRIZ i rekomendacje co do
kolejności ich wykorzystania. Przy rozwiązywaniu zadania według
takiego algorytmu wynalazca koryguje według pewnych reguł pierwotne
sformułowanie zadania, buduje model zadania, określa istniejące zasoby,
formułuje idealny wynik końcowy, ujawnia i analizuje sprzeczności,
stosuje specjalne zasady przeciwko psychologicznej inercji. Szczególne

TRIZ ‑ założenia, źródła i elementy składowe | 13

miejsce zajmują w TRIZ informacyjne banki fizycznych, chemicznych,
geometrycznych i biologicznych efektów, opisanych tak, żeby z nich było
wygodnie korzystać w pracy wynalazczej. Na przykład, do rozwiązywania
niektórych zadań trzeba zrobić dokładne mikroprzemieszczenie niedużego
obiektu. Co zrobić? Bank fizycznych efektów podpowie, że można to zrobić
z pomocą piezzoefektów, magnetostrykcji, cieplnego rozszerzenia, efektu
pamięci formy, przy pomocy efektu zmiany objętości substancji przy
fazowych przejściach i innych. O tym, co z tego zestawu wybrać, decyduje
inżynier, wychodząc z warunków zadania. Składowe części klasycznego
TRIZ można zilustrować poniższym schematem:

Rys. 5

14 | TRIZ ‑ założenia, źródła i elementy składowe

2. SYSTEMY TECHNICZNE I ICH FUNKCJE
SYSTEM TECHNICZNY
Technika jest ogółem obiektów naturalnego i sztucznego
pochodzenia, podnoszących efektywność działalności człowieka nad
możliwości, właściwych mu biologicznie. Od dawna człowiek używał
naturalnych obiektów do swoich celów. Kijem można zrzucić owoc
z drzewa, przewrócić kamień albo zastosować go w charakterze broni
- oszczepu. Występując w charakterze instrumentu do osiągnięcia celu,
obiekt naturalny może już nazwać się technicznym obiektem. Jeśli
techniczny obiekt składa się z dwóch albo więcej części i dzięki temu ma
jakieś szczególne właściwości, nie sprowadzające się do właściwości każdej
oddzielnej części, to taki obiekt nazywa się technicznym systemem (TS).
Tak, specjalnie wybrany i obrobiony kij-oszczep ma dwa jasno odróżniające
się części: drzewce, za które wygodnie trzymać ręką i ostrze. Taki kij jest już
najprostszym TS.

Techniczny system - to ogół wzajemnie powiązanych materialnych

części (elementów), przeznaczony do podwyższenia efektywności
działania człowieka (społeczeństwa) i posiadający przynajmniej jedną
właściwość, której nie posiada ani jedna z jego części składowych.

GŁÓWNE FUNKCJE
Każdy TS powstaje w celu wykonania swojej głównej użytkowej
funkcji (GUF). Pełne sformułowanie GF składa się z dwóch części.
Pierwsza część pokazuje główny cel, dla którego jest stworzony i zwykle
konsument go zużywa w danym TS – jest to funkcja konsumpcyjna. Ona
odpowiada na pytanie: «Co robi system?» z pozycji konsumenta. Druga
część pokazuje konkretny sposób działania danego TS – to funkcja
techniczna. Ona odpowiada na pytanie: «Jak system to robi?» Pełne
sformułowanie GUF łączy konsumpcyjną i techniczną funkcję.

GUF – funkcja konsumpcyjna + funkcja techniczna

Systemy techniczne i ich funkcje | 15

 Przyjrzyjmy się kilku przykładom formułowania GF.

Techniczny system Funkcja konsumpcyjna Funkcja techniczna Pełne sformułowanie GUF

Usuwa brud z tkaniny za

Obraca tkaninę
Pralka typu bębnowego Usuwa brud z tkaniny pomocą jej obrotu w myjącym
w roztworze myjącym
roztworze

Oświetla ciemne przestrzenie

Oświetla ciemne Promieniuje światłem
Lampa żarowa (żarówka) za pomocą promieniowania
przestrzenie rozżarzonego żarnika
światła rozżarzonego żarnika

Zostawia ślad na twardej

Dostarcza barwnik do
Zostawia ślad na twardej powierzchni metodą
Flamaster powierzchni dzięki
powierzchni podawania barwnika do
kapilarze
powierzchni przez kapilarę

FUNKCJA DODATKOWA
Sformułujemy GF młotka: młotek zmienia formę, właściwości,
położenie w przestrzeni różnych obiektów, przy pomocy nanoszenia na
nim uderzeń. Jednakże młotek może pełnić dodatkowe funkcje.

Dodatkowa funkcja – to funkcja, która dodaje obiektowi nową

konsumpcyjną jakość.

Na przykład, młotek stolarski może pełnić szereg dodatkowych

funkcji: «wyciąganie gwoździ» przy pomocy specjalnej końcówki,
«przechowywanie gwoździ» dzięki pojemnikowi w rączce. Dzięki takim
dodatkowym funkcjom młotek jest bardziej doskonały i wygodny. Niektóre
systemy mogą mieć ogromną liczbę dodatkowych funkcji.

16 | Systemy techniczne i ich funkcje

FUNKCJA SYTUACYJNA
TS nie zawsze stosowany jest zgodnie z przeznaczeniem. Tak na
przykład, młotkiem można podeprzeć drzwi, albo zmierzyć odległość.
W tym przypadku młotek nie wykonuje GF, a używa się go się dla osiągnięcia
innych, sytuacyjnie powstających celów. Czyli wykonuje sytuacyjne
funkcje.

Przykłady:
• Żagla można używać nie tylko jak środka dla napędu statku, ale i jako
środek przekazywania informacji (przypomnijcie sobie starogrecki
mit o królu Egeuszu, który po kolorze żagla na powracającym z Krety
statku chciał zawczasu wiedzieć, czy jego syn Tezeusz zwyciężył
Minotaura).
• Krzesła można używać nie tylko do siedzenia, ale i jako pomostu,
pozwalającego dostać przedmiot z wysoko umieszczonej półki,
albo jako przyrządu sportowego.

Czasami rozwiązanie zadania wynalazczego sprowadza się do

znajdowania niezwykłego, sytuacyjnego zastosowania TS. Wszystkie
rozpatrzone wyżej funkcje (główna użytkowa, dodatkowa, sytuacyjna)
są ogólnie – odzwierciedlają możliwości TS zaspokajają wymagania
konsumenta.

FUNKCJE PODSTAWOWE I WSPOMAGAJĄCE

Oddzielne części (elementy) TS mają też swoje funkcje. Jeśli funkcje
oddzielnych części TS pomagają urzeczywistniać bezpośrednio główną
funkcję, to nazywamy je podstawowymi. Podstawowe funkcje dotyczą
tego samego obiektu, co główna funkcja.
Podstawowe funkcje, realizowane podsystemami pralki: przewracanie
bielizny, moczenie bielizny.
Jeśli funkcje podsystemu TS przeznaczone są do obsługi (obróbki)
innych podsystemów TS, to takie funkcje nazywają się pomocniczymi.
Pomocnicze funkcje pralki: obracanie bębna pralki (elektrycznym
silnikiem), blokowanie włazu zaczepem podczas pracy…

Systemy techniczne i ich funkcje | 17

 EWOLUCJA TECHNICZNYCH SYSTEMÓW
Techniczne systemy z czasem ewoluują. Szereg prawidłowości
w ich rozwoju rozpatrzymy później, a tymczasem pokażemy jedną
ważną linię rozwoju: od najprostszego technicznego obiektu do pełnego
(rozwiniętego) TS.
Najprostszy techniczny obiekt przedstawia sobą roboczy człon: to,
co bezpośrednio działa na przedmiot obróbki. Takie pierwotne: młotek-
kamień, skrobak-muszelka, pałka-dźwignia. Najprostszy obiekt nie ma
silnika, nie ma transmisji, nie ma organów sterowania. Transmisją jest
ręka człowieka, silnikiem – jego mięśnie, organ sterowania – też człowiek.
Z czasem roboczy człon uzupełnia się transmisją, na przykład, przy młotku
pojawia się rączka. Z takiego młotka znacznie wygodniej korzystać, uderzenie
takiego młotka jest silniejsze. Następny etap rozwoju: przy TS pojawia się
silnik (najpierw mięśnie oswojonego, zaprzężonego zwierzęcia, na przykład
do pługu, albo do wozu, najprostszą metodą). I wreszcie, system uzupełnia
się organami sterowania, pozwalającymi zmieniać jego właściwości
w zależności od systemu pracy albo właściwości obrabianego obiektu.
Roboczy człon, transmisja, silnik i organ sterowania są podstawowymi
funkcjonalnymi blokami technicznego systemu. TS, mający wszystkie
podstawowe funkcjonalne bloki, nazywa się pełnym (rozwiniętym). Linia
rozwoju technicznego systemu (TS) schematycznie wygląda jak na Rys. 6.
Techniczny system może zatrzymać się w swoim rozwoju na danej linii i tak
np. zwykły stolarski młotek jak przed stuleciami, tak i dzisiaj przedstawia
sobą roboczy organ z transmisją, a funkcję silnika i organu sterowania po
dawnemu wypełnia człowiek. Tyle, że dzisiaj rodzina młotków powiększyła
się i obejmuje taki wyspecjalizowany techniczny system jak urządzenie do
wbijania pali w grunt, posiadające już i silnik i organa sterowania.

Rys. 6
RO - roboczy organ; TR – transmisja; S-silnik: SS – system sterowania

18 | Systemy techniczne i ich funkcje

3. PODSYSTEMY I NADSYSTEMY, OPERATOR SYSTEMOWY
Pojęcie „systemu” łatwo pokazać na przykładzie kurczątka (Rys. 7).
Jeżeli zajmujemy się kurczątkiem jako „systemem”, to nadsystemem
będą pisklęta drobiu na podwórku, a podsystemem elementy składowe
kurczątka: piórka, nóżki, itd. Cały taki pion możemy analizować w czasie
- umownie: wczoraj, dziś i jutro. Dzisiejsze kurczątko „jutro” będzie kurą
lub kogutem „wczoraj” było to jajko, z którego może wykluć się kurczątko.
Oczywiście cały ten schemat dla rzeczywistych dużych systemów może
przybrać znacznie bardziej złożoną formę. Cały ten dziewięcioekranowy
(podstawowy) układ, to tzw. „operator systemowy” – przydatny w analizie
praktycznie każdego zadania wynalazczego.

PODSYSTEMY
TS rozpatrujemy nie abstrakcyjnie, a w kontekście jakiegoś konkretnego
zadania. Przykładowo chcemy zmniejszyć koszty wytworzenia koła
samochodowego nie pogarszając jego użytkowych właściwości. Koło
samochodowe jak i każdy dowolny TS posiada części. Można wydzielić te
części i przedstawić koło w postaci schematu strukturalnego (Rys.8)
Przy tym wszystkim nie zapominamy, że części koła także mogą
być rozpatrywane jako techniczne systemy i detalizacja rozdrobnienia
schematu może być prowadzona na tyle głęboko, na ile jest potrzebna
do rozwiązania konkretnego zadania. Dowolne części (elementy) TS
w TRIZ nazywamy podsystemami. Dlaczego konieczne jest wyliczanie
podsystemów i budowa schematu strukturalnego?
Rzecz w tym, że wszystkie właściwości TS wynikają z właściwości
jego podsystemów i wzajemnych oddziaływań między nimi. Strukturalny
schemat pozwala precyzyjnie orientować się w budowie i właściwościach
TS, znaleźć niewykorzystane rezerwy ulepszenia, resursy rozwoju TS.

Podsystemy, nadsystemy, ujęcie systemowe | 19

 Rys. 7

Rys. 8

Podsystem – część TS, posiadająca znaczenie dla rozwiązania

zadania. Element – podsystem TS, umownie traktowany jako
niepodzielny w ramach konkretnego zadania.

NADSYSTEMY
Jednocześnie każdy TS okazuje się być częścią jakiegoś większego
systemu. Ten większy system, do którego rozpatrywany TS wchodzi

20 | Podsystemy, nadsystemy, ujęcie systemowe

w charakterze podsystemu, w TRIZ nazywamy nadsystemem. I tak płyta
kuchenna okazuje się być podsystemem dla kuchni, a sama kuchnia
podsystemem mieszkania. Kuchnia jest nadsystemem dla płyty,
mieszkanie nadsystemem dla kuchni. Dla każdego TS można znaleźć
wiele nadsystemów. Wybór nadsystemu zależy od zadania, w ramach
którego rozpatrujemy system. Jeżeli rozwiązujemy zadanie o sprzedaży
kuchennych płyt, to w charakterze jednego nadsystemu logiczne jest
rozpatrywać salę sprzedaży sklepu, w którym je sprzedajemy.
A co należałoby wybrać w charakterze nadsystemu dla wspomnianego
wyżej samochodowego koła w kontekście zadania o potanieniu jego
produkcji? To system produkcji kół i materiałów składowych. Jeżeli
rozpatrywać nie tylko potanienie produkcji koła, a także obniżenie jego ceny
dla użytkownika, to w charakterze nadsystemu należy także rozpatrywać
i magazyny dla przechowywania kół, systemy przewozu i dystrybucji,
rynek zbytu, system remontów i utylizacji.

Nadsystem, to system, do którego rozpatrywany TS wchodzi,

jako część.

PODEJŚCIE SYSTEMOWE
Systemowe podejście zakłada ujawnienie współdziałania podsystemu
i nadsystemu rozpatrywanego TS i bierze pod uwagę ich wzajemne
oddziaływania w różnych warunkach i na różnych etapach istnienia TS. I tak:
projektując samochód koniecznie trzeba rozpatrzyć jego funkcjonowanie
w różnych nadsystemach, tj. droga (z uwzględnieniem różnego rodzaju
dróg, różnego ich stanu, różnej prędkości samochodu i warunków jego
pracy), warsztat naprawy samochodów, garaż, miasto i mieszkańcy miasta
w całości i pojedynczy ludzie z ich problemami (np. kradzież samochodów).
Kierowcę z pasażerami i towarem także można rozpatrywać w jednym
nadsystemie samochodu. Sposób otwierania drzwi wpływa na możliwości
parkowania. Regulacja położenia kierownicy zapewnia komfort kierowcom
o różnym wzroście. TS posiadają swoją specyfikę na różnych etapach
życia samochodu: projektowania, produkcji podzespołów, montażu,
funkcjonowania, obsługi remontów, utylizacji.
Wszystko związane jest ze wszystkim. Systemowe podejście jawi się, jako
synonim pełności, wszechstronności. Systemowe podejście pomaga znaleźć:

Podsystemy, nadsystemy, ujęcie systemowe | 21

 1. Problemy związane z niedoskonałością tych, albo innych
podsystemów lub nadsystemów rozpatrywanej TS. Przypadki dysharmonii
wzajemnego oddziaływania TS między sobą albo TS i jego nadsystemu:
Koło samochodu dobrze spełnia swoją funkcję na suchym asfalcie. Ale
jeżeli przy dużej prędkości koło trafi na mokrą powierzchnię, może zacząć
się poślizg i sterowność samochodu mocno spada. Ważnym nadsystemem
dla wojskowego samolotu jest przestrzeń powietrznej walki. Jednym
z elementów istniejącej przestrzeni jest pocisk zapalający. Jeżeli trafi
w niepełny zbiornik paliwa, następuje wybuch; wybuchają opary benzyny.
Oczywiście można wykonać pancerny zbiornik, ale to pociąga za sobą
przekształcenie nadsystemu, samolot stanie się zbyt ciężki.
2. Resursy do rozwiązywania wykrytych problemów. W dawnych
czasach zdarzyła się następująca historia. Statek stracił kierowalność
i wiele dni błądził po morzu, dopóki nie spotkał drugiego statku. Z masztu
statku, który zgubił kurs podano sygnał: „umieramy z pragnienia”.
W odpowiedzi na to, ze spotkanego statku zasygnalizowano: „spuśćcie
wiadro za burtę” i znów błądzący statek powtórzył swój sygnał i otrzymał
tą samą odpowiedź. Wtedy kapitan kazał swojemu marynarzowi opuścić
wiadro. Kiedy je podnieśli, okazało się, że jest napełnione słodką wodą.
Okazało się, że w tym miejscu wodę osładzało ujście rzeki Amazonki,
której wpływ jest wyczuwalny w odległości do 300 mil morskich od
ujścia. Z pozycji TRIZ ta historia opowiada, jak resurs do rozwiązania
zadania został znaleziony w bliskim nadsystemie i jak ludzie nie mogli bez
podpowiedzi samodzielnie go znaleźć z powodu jego nieoczywistości.
Tak bywa w realnych zadaniach. Rozwiązuje się je, znajdując konieczny
resurs w najbliższym nadsystemie, ale same najpiękniejsze rozwiązania
otrzymuje się wtedy, kiedy udaje się znaleźć nieoczywisty resurs wewnątrz
samego systemu, wewnątrz jego podsystemu.
Co zrobić, żeby opary benzyny w zbiorniku paliwa nie wybuchały przy
trafieniu pociskiem zapalającym? Należy wypełnić swobodną przestrzeń
w zbiorniku gazem niepalnym, np. dwutlenkiem węgla albo azotem. Ale
balony z gazem zmniejszą wolną przestrzeń i niekorzystnie wpłyną na
obciążenie samolotu. Dobrym rozwiązaniem okazało się wypełnianie
pustej przestrzeni w zbiorniku paliwa schłodzonymi gazami spalinowymi
z silników samego samolotu, które praktycznie są mieszaniną dwutlenku
węgla i azotu, nie podlegającą zapaleniu się.

22 | Podsystemy, nadsystemy, ujęcie systemowe

4. INNOWACYJNA SYTUACJA I INNOWACYJNE ZADANIE
Skąd biorą się wynalazcze zadania? Czy istnieją w otaczającym nas
świecie? Jak je zobaczyć, jak sobie je uświadomić? Jak zrobić, żeby stały się
jasne? Bardzo ważną rzeczą jest, aby odpowiedzi na te pytania znał ten, kto
chce się zająć wynalazczością zawodowo.

Sytuacja
Neutralny opis zachodzącego zjawiska określamy, jako „opisanie
sytuacji”. Opisać sytuację, to znaczy przekazać informację o fragmencie
rzeczywistości, wskazując na ważne albo interesujące obiekty lub
procesy i ich wzajemne oddziaływanie. Opis może być szczegółowy lub
fragmentaryczny, skrócony lub streszczony. Ważne, aby w nim nie było
żadnych problemów. Sytuacja, to opis fragmentu rzeczywistości.

Przykłady sytuacji:
1. W pokoju stoi szafa. Schowane są w niej różne rzeczy.
2. Pociąg, przewożący pasażerów, porusza się i stuka na stykach
szyn.
3. Przy ostrym hamowaniu samochodu, w jego kabinie zaszło
niekontrolowane przemieszczenie się towarów.

INNOWACYJNA SYTUACJA
Jeżeli w opisie są problemy, tj. można ujawnić niepożądane efekty,
niedostatki, to otrzymujemy sytuację innowacyjną. W innowacyjnej
sytuacji (IS) przedstawia się nie tylko opis ważnego fragmentu
rzeczywistości, ale także krytyczny stosunek do niego. W sytuacji
ujawnienia efektów niepożądanych (EN) tj. szkodliwych działań
pogarszających ważne użytkowe parametry rozpatrywanego systemu,
wskazanie na niepożądany efekt, pozwala wyznaczyć cel dalszego
ulepszenia opisanego w sytuacji obiektu lub procesu.

Innowacyjna sytuacja to sytuacja z opisanym w niej niepożądanym

efektem. Niepożądany efekt, to szkodliwe zjawisko pogarszające
w jakiś sposób funkcje użytkowe systemu.

Innowacyjna sytuacja, innowacyjne zadanie | 23

PRZYKŁADY SYTUACJI INNOWACYJNYCH
1. W pokoju stoi szafa. Schowane są w niej różne rzeczy. Z powodu
ciasnego ich rozmieszczenia wyciągnięcie odpowiedniej rzeczy
jest kłopotliwe.
2. Przy ostrym hamowaniu samochodu, w jego kabinie zaszło
niekontrolowane przemieszczenie się towarów. To przemieszczenie
doprowadziło do zmiany położenia środka ciężkości samochodu,
a także uszkodziło zewnętrzne opakowanie towaru.

Innowacyjna sytuacja powstaje przy ujawnieniu w stosunku do obiektu

lub procesu, wymagań, które w danej chwili nie mogą być spełnione.
Dopóki takich wymagań nie ma, nie ma innowacyjnej sytuacji. Zmieniając
wymagania do zachodzącej i opisanej sytuacji można ujawnić w nim różne
niepożądane efekty. Ich ujawnienie pozwala otrzymać różne innowacyjne
sytuacje np. dla jednej z rozpatrywanych wyżej sytuacji (W pokoju stoi
szafa. Schowane są w niej różne rzeczy) mogą być zdefiniowane różne
niepożądane efekty:
1. Kłopotliwe szukanie potrzebnych rzeczy wewnątrz szafy.
2. Szafa zajmuje sporo miejsca.
3. Przy otwieraniu szafy, wpada powietrze, które niesie pył
zanieczyszczający schowane w niej rzeczy.
4. Rzeczy wiszące w szafie mną się, ponieważ są ciasno upakowane.

INNOWACYJNE ZADANIE
Dla otrzymania innowacyjnego zadania (IZ) wystarczy połączyć
opis sytuacji, efekty niepożądane i cel, który należy osiągnąć. Przy opisie
innowacyjnego zadania mogą być wskazane także ograniczenia na
wykorzystanie przy rozwiązaniu różnych środków.
Podczas jazdy pociągu wzajemne oddziaływanie kół i styków szyn
doprowadza do wibracji wagonów. Stukot kół i wibracje przeszkadzają
pasażerom. W celu podniesienia komfortu jazdy pasażerów należy usunąć
szum i wibracje. Przejście do szyn bezstykowych jest bardzo drogie.

24 | Innowacyjna sytuacja, innowacyjne zadanie

 Wynalazcze zadanie zawiera opis sytuacji i wskazuje pożądane
efekty, które koniecznie należy osiągnąć. Wskazuje też ograniczenia
na sposoby osiągnięcia tych celów.

Złożoność zadania, przede wszystkim polega na tym z iloma

ograniczeniami spotykamy się próbując je rozwiązać. Granicznym
przypadkiem zwiększenia ilości ograniczeń będzie żądanie otrzymania
efektu pożądanego bez jakichkolwiek istotnych zmian w systemie
wyjściowych. W takim przypadku mówi się w TRIZ, że należy rozwiązać
„mini zadanie”.

Mini zadanie to innowacyjne zadanie, w warunkach, którego

specjalnie położono nacisk na osiągnięcie wymaganego celu bez
wnoszenia istotnych zmian w system wyjściowy.

Przy ruchu pociągu wzajemne oddziaływanie kół i styku szyn

doprowadza do wibracji wagonów. Stukot i wibracje przeszkadzają
pasażerom. Dla podniesienia komfortu pasażerów koniecznie należy
zlikwidować w wagonach szum i wibracje. Przejście na szyny bezstykowe
jest zbyt drogie. Gabaryty wagonów i ich użytkowa objętość i nośność
oraz amortyzacja, nie powinny być zmienione.

PRZYKŁADY FORMUŁOWANIA INNOWACYJNYCH ZADAŃ

W REALNEJ SYTUACJI
Regułą jest, że przy ulepszaniu techniki zazwyczaj mamy do czynienia
z bardzo mgliście opisaną sytuacją innowacyjną. Oto przykład z praktyki
specjalisty TRIZ:
Firma opanowywała produkcję kosmetyku na bazie zmielonych
„pantów”, młodych odrostków rogów reniferów, zawierających cenne
substancje. Technologia mielenia rogów polegała na tym, że wstępnie
zmielony surowiec podawany jest do specjalnej komory z wirem
powietrznym (przestrzeń, w której stworzony jest stały powietrzny wir).
Tutaj także wsypuje się dodatkowy mielący materiał, tzw. „mielniki”:
drobne ferromagnetyczne cząsteczki. One także poruszają się w wirze
powietrznym i zderzając się z cząsteczkami pantów mielą je. Oprócz tego

Innowacyjna sytuacja, innowacyjne zadanie | 25

w młynie wytwarza się zmienne co do kierunku pole elektromagnetyczne.
Pod jego wpływem magnetyczne cząstki uzyskują dodatkowe drgania
wokół trajektorii swojego ruchu. Dzięki temu panty zostają zmielone do
wielkości ziarna od 1 do 50 mikronów. Po zakończeniu procesu mielenia,
ferromagnetyczne cząstki są oddzielane przez magnetyczny separator.
Okazało się, że niektóre ferromagnetyczne cząstki tak mocno sczepiają się
ze zmielonymi cząsteczkami pantów, że nie da się oddzielić je magnesem.
To źle, ponieważ ferromagnetyczny proszek zanieczyszcza gotowy produkt.
A więc podstawowy niedostatek związany jest z tym, że szkodliwy dla
człowieka ferromagnetyczny proszek wpada do gotowego produktu. Jest
to sytuacja innowacyjna opisana dość ogólnie. Dopóki nie postawimy celu
i ograniczeń, przejście z sytuacji innowacyjnej do innowacyjnego zadania
nie jest w pełni możliwe. Cele tego zadania mogą być różne. Może być taka
sytuacja, że należy ulepszyć młyn wirowy tak, aby mielić produkty bez
dodawania ciał mielących lub zająć się opracowaniem sposobu otrzymania
mikrocząstek żelaza, z powierzchnią, która nie przykleja się do pantów. Może
być też tak, że trzeba będzie stworzyć tak silne pole elektromagnetyczne,
że zajdzie w nim proces oddzielenia metalu od mielonego surowca. Jaki
cel wybrać? Przede wszystkim należy sformułować mini zadanie, ponieważ
jego rozwiązanie jest najbardziej ekonomiczne dla produkcji: nie trzeba
kupować nowego oprzyrządowania i nie trzeba zmieniać procesu
technologicznego. Sformułujemy, więc mini zadanie:
Należy zlikwidować niepożądany efekt wpadania cząstek mielących
ciał do gotowego produktu. Przy tym proces technologiczny należy
zostawić bez zmian (lub prawie bez zmian). Specjalista TRIZ opisuje
zadanie w maksymalnie zaostrzonej formie, z pomocą sprzeczności.
W danym przypadku wybrano następującą sprzeczność: „cząstki mielących
ciał (mielników) nie powinny zostawać w gotowym produkcie, żeby nie
zanieczyszczać go szkodliwymi dla człowieka substancjami i powinny
zostawać w gotowym produkcie, żeby nie komplikować procesu
mielenia”.
Sformułowanie mini zadania zawierające sprzeczność, to już poważna
podpowiedź dla specjalisty. Rozwiązanie sprzeczności wg standardowych
procesów TRIZ.
Wprowadzane do młynka cząstki powinny być ciałami mielącymi,
żeby poprawić mielenie i powinny być elementami gotowego produktu,
tj. należy zmienić metalowe cząsteczki na korzystne dla człowieka mielące

26 | Innowacyjna sytuacja, innowacyjne zadanie

ciała wykonane z rogów, które można zostawić w gotowym produkcie.
Powtórzmy kolejność działań przy formułowaniu innowacyjnego zadania:
1. Opisujemy sytuację wyjściową.
2. Formułujemy innowacyjną sytuację. W wyjściowej sytuacji
ujawniamy część problemową i niepożądane efekty.
3. Formułujemy innowacyjne zadanie, określamy cel dalszych
poprawek, ulepszeń i ograniczeń, które należy wziąć pod uwagę.

Rozpatrzyć tę sytuację, sformułować kilka innowacyjnych zadań

na podstawie tej innowacyjnej sytuacji, z różnym sformułowaniem
niepożądanego efektu. Które zadanie, ze sformułowanych przez was
możecie uważać za mini zadanie?

Innowacyjna sytuacja, innowacyjne zadanie | 27

5. ŁAŃCUCH PRZYCZYNOWO SKUTKOWY
Przy analizie innowacyjnej sytuacji należy przeanalizować łańcuchy
przyczynowo skutkowe. Pozwala to znaleźć w sytuacji cały szereg
niepożądanych efektów. Poniżej dość znana, staroangielska piosenka:

Nie było gwoździa, podkowa przepadła,

Nie było podkowy, koń okulał.
Koń okulał, dowódca zabity.
Konnica rozbita, armia ucieka.
Wróg wstępuje do miasta, nie szczędzi jeńców.
Wszystko dlatego, że w kuźni nie było gwoździa!

Jak widać, z błahych powodów mogą wyniknąć poważne skutki. Z tego

spostrzeżenia można wyprowadzić dużą ilość ważnych wniosków:
1. Nie zawsze należy pracować z tym, co bezpośrednio przedstawia
się jako zadanie (jak obronić miasto przed wrogiem, jeżeli broniąca
go armia jest rozbita). Należy znaleźć głębsze przyczyny, które
mogą być łatwo usunięte.
2. Zadanie można rozwiązać na najróżniejszych poziomach,
w naszym przypadku: zapewnić w kuźni odpowiednią ilość
pełnych kompletów gwoździ, wymyślić, jak zamocować
podkowę na kopytach konia bez gwoździ, nauczyć konia biegać
bez podkowy, ewentualnie przewidzieć ochronę dowódcy
w dowolnych warunkach, itd.
Wszystkie zjawiska otaczającego nas świata mają swoje przyczyny.
Oczywiście są to także przyczyny efektów niepożądanych. Ujawnienie
tych przyczyn oznacza możliwość walki z przeszkadzającym nam,
niepożądanym efektem jeszcze przed jego zaistnieniem. Taki efekt może
być zlikwidowany dzięki rozwiązaniu różnych zadań.
Przykład:
Obrazy w muzeach należy oświetlać. Źle oświetlone obrazy nie
wywołują pożądanego wrażenia u oglądających. Jeżeli muzeum jest
położone w specjalnie wybudowanym dla niego budynku, to zadanie
można szybko i łatwo rozwiązać. Ale jeżeli sam budynek jest zabytkiem
architektonicznym, to powstaje innowacyjna sytuacja. Umieścić w ścianach
przewody i wyżłobić w tym celu rowków nie można, można jednak

28 | Łańcuch przyczynowo skutkowy

umieścić w szeregu razem z obrazami torszery (reflektory na wysokiej
podstawie). Nie można zamocować ich na posadzce, ponieważ posadzka
jest wykonana z cennego parkietu. Niezamocowany reflektor może upaść
z powodu zwykłego potrącenia przez zwiedzających.
Wstępny niepożądany efekt: zła widoczność obrazu dla zwiedzających.
Można znaleźć więcej głęboko zakorzenionych w tym innowacyjnych
sytuacji i niepożądanych efektów, budując łańcuszek przyczynowo
skutkowy. Dlatego należy systematycznie zadawać pytanie: ”z jakiego
powodu” począwszy od sytuacji wyjściowej i niepożądanego efektu,
a następnie do tych, które będą ujawnione w miarę ujawniania jego
przyczyn.
Dla zwiedzających nie są wyraźne szczegóły obrazu.
• Z jakiego powodu? Ponieważ obraz jest zacieniony.
• Z jakiego powodu? Ponieważ obrazowi brakuje dodatkowego
oświetlenia.
• Z jakiego powodu? Ponieważ reflektor teatralny nie jest stabilny.
• Z jakiego powodu? Ponieważ środek ciężkości reflektora znajduje
się wysoko nad podłogą.
• Z jakiego powodu? Lampa, oprawka, przewód, izolacja – wszystko
to dość sporo waży.
• Z jakiego powodu? itd.

Budowa łańcucha przyczynowo skutkowego pokazuje, że zewnętrzny

brak, z którego wynika sytuacja innowacyjna, ma wewnętrzne przyczyny.
Do rozwiązania na wstępie postawionego zadania, czyli poprawy warunków
oglądania obrazów, łańcuszek przyczynowo skutkowy może być rozerwany
w dowolnym miejscu.
Przykłady zadań, które mogą być postawione w takim przypadku:
• Niech reflektor będzie ciężki, ale jego środek ciężkości będzie nisko
położony.
• Środek ciężkości reflektora położony wysoko, ale będzie stabilny.
• Obraz nie potrzebuje dodatkowego oświetlenia, ale będzie
doskonale widoczny.
• Niech obraz będzie zacieniony, ale jego detale będą doskonale
widoczne.
Z tych zadań można wybrać to zadanie, które z tych, czy innych
powodów najłatwiej nam rozwiązać. Rozwiązując dowolne zadanie

Łańcuch przyczynowo skutkowy | 29

likwidujemy wstępnie ujawniony niepożądany efekt. Możliwość pracy
z różnymi zadaniami daje uprzywilejowaną pozycje innowatorowi.
Może stosować metody i narzędzia z różnych obszarów nauki i techniki,
zapraszać specjalistów o różnym profilu. Przyczyny powstawania
niepożądanych efektów można szukać zarówno wewnątrz systemu, jak
też w nadsystemach. I w tym wypadku należy również zadawać pytanie:
„z jakiego powodu?”
Przy analizie wypadku drogowego, który zdarzył się podczas ulewy,
okazało się, że niezależnie od prawidłowej jazdy kierowcy droga hamowania
była znacznie dłuższa niż zwykle:
• Z jakiego powodu? Zmniejszyła się siła tarcia między bieżnikiem
opony, a asfaltem.
• Z jakiego powodu? Zmniejszyła się powierzchnia kontaktu opony
z drogą.
• Z jakiego powodu? Podczas ulewy wytworzył się klin wodny pod
kołem.
• Z jakiego powodu? Kanały protektora nie zdążyły odprowadzić
wody.
• Z jakiego powodu? Kanały nie były dość szerokie.
• Z jakiego powodu? Powiększenie szerokości kanału
doprowadziłoby do zmniejszenia pola powierzchni styku
protektora z asfaltem, co zmniejsza sczepienie z suchą drogą,
dlatego projektanci bieżników nie poszerzają kanałów.

Budując liniowy łańcuch przyczyn i skutków, rozpatrujemy

sytuację uproszczoną. W realnej sytuacji łańcuchy mogą się rozdwajać
i rozgałęziać.
Oczywiście łańcuchy przyczynowo skutkowe mogą być przedłużane
w obie strony i dalej. Budując łańcuch wewnątrz systemu można ujawnić
przyczyny natury fizycznej lub chemicznej. Postawione na tych poziomach
zadania celowe jest rozwiązać z pomocą konsultantów z odpowiednim,
specjalistycznym wykształceniem. Budując łańcuch do nadsystemu
możemy wejść w organizacyjno - kierownicze przyczyny powstania
wyjściowego, niepożądanego efektu. Tu bardziej efektywni mogą okazać
się specjaliści z obszarów kierowania i organizacji przedsiębiorstwa.

30 | Łańcuch przyczynowo skutkowy

6. DRZEWO CELÓW
TS można rozpatrywać na różnych strukturalnych poziomach,
przechodząc od dużych bloków do coraz to mniejszych podsystemów,
węzłów, części, szczegółów. Cele mają także swoją strukturę. Ogólny,
główny cel, można rozbić na podcel. I te podcele można dalej
rozdrobnić na jeszcze drobniejsze cele. Podobnie tak jak TS składa się
z podsystemów, ogólny cel jest realizowany drogą wypełniania celów
podporządkowanych.

JAK BUDOWAĆ DRZEWA CELÓW?

Metodyka budowania drzew celów polega na tym, że określiwszy
główny cel, buduje się hierarchię celów do niższego poziomu. W istocie
rzeczy ich realizacja prowadzi do osiągnięcia głównego celu. W jaki sposób
ta praca jest analogiczna do procesu budowy łańcuchów przyczynowo
skutkowych? Kolejno zadajemy pytania: „Jak otrzymać?” lub „Co jest
potrzebne do tego?” zwrócone do wyjściowo postawionego celu.
Wyobraźmy sobie główny cel: „pojechać w podróż”. Jego osiągnięcie
będzie zależało od tego, czy możemy osiągnąć wypełnienie całego szeregu
podporządkowanych celów drugiego poziomu, a więc:
• określić marszrutę podróży,
• zebrać środki finansowe,
• zaopatrzyć się w bilety, wizy i różne inne dokumenty,
• uwolnić się od innych spraw i obowiązków (wziąć urlop).

Budowa tej hierarchii może być kontynuowana, np. wybieramy cel:

zaopatrzyć się w bilety. Żeby osiągnąć ten cel, musimy jeszcze spełnić cele
niższego, trzeciego stopnia, a więc:
• określić czas podróży,
• wybrać rodzaj transportu,
• wybrać firmę transportową,
• podpisać umowę,
• zapłacić za bilet.

Drzewo celów | 31
 Drzewo celów (Rys. 9) można budować dalej, kontynuując ruch od
ogólnego poziomu do bardziej szczegółowego.

Wybraæsiê
w podró¿

Zgromadziæ Okreœliæ marszrutê Za³atwiæbilety, wizy Uwolniæsiê od

œrodki finansowe podró¿y i inne formalnoœci obowi¹ zków

Okreœliæczas Wybraæ œrodek Wybraæbiuro Podpisaæ Zap³aciæza

podró¿y transportu podró¿y umowê podró¿

Rys. 9 Schemat drzewa celów

Podany powyżej przykład pokazuje działania, pozwalające

osiągnąć cel wyższego stopnia i występujące w charakterze celów
dla działań niższego stopnia. W rezultacie na najniższym poziomie
otrzymujemy cały szereg celów, dla osiągnięcia, którego mogą być już
wybrane konkretne techniczne lub inne środki. Przy rozwiązywaniu
organizacyjnych zadań budowa takiej hierarchii pozwala ocenić ryzyko
projektu. Przy rozwiązywaniu wynalazczych, innowacyjnych zadań,
drzewo celów buduje się w pierwszym rzędzie dlatego, aby zrozumieć,
jakie podcele nie mogą być realizowane z pomocą osiągalnych środków.
Po wybudowaniu drzewa celów otrzymujemy komplet zadań, które
należy rozwiązać.

WYKORZYSTANIE DRZEW CELÓW PRZY ANALIZIE INNOWACYJNEJ

SYTUACJI
Takie podejście do formułowania zadań powstało w latach 60-tych,
kiedy to w USA zbudowano „wszystko-uogólniające” drzewa celów
dla projektowania złożonej wojennej techniki. Światową popularność
uzyskało to narzędzie po – zakończonym sukcesem – planowaniu
badań przestrzeni kosmicznej. Począwszy od określenia głównego celu,
przechodząc poprzez określenie dużej ilości zasadniczych podcelów,

32 | Drzewo celów
stwarzających konieczność badania księżyca, planet, bliższego i dalszego
kosmosu, drzewo to detalizowało, tj. rozdrabniało się, przekształcając
stopniowo w dużą ilość wykazów paru tysięcy wąsko specjalizowanych
celów, zawierających już konkretne zadania do rozwiązania, opracowanie
technicznych urządzeń i materiałów charakteryzujących się określonymi,
żądanymi charakterystykami. Taka fundamentalna wstępna praca, pozwala
już w początkowym etapie widzieć cały łańcuch technicznych zadań, co
oznacza bardziej efektywne planowanie koniecznych resursów do ich
rozwiązania. Narzędzie to jest efektywne także przy pracy nad wyborem
innowacyjnych zadań. Pozwala widzieć całe spektrum celów, w przybliżeniu
ocenić pracochłonność konieczną do osiągnięcia głównego celu.

Drzewo celów, to analityczny instrument dla określania pełnego

wykazu celów, które koniecznie trzeba osiągnąć dla uzyskania
wyjściowo postawionego zadania.

Podkreślmy jeszcze raz, z pomocą drzewa celów definiujemy pełny

wykaz środków koniecznych do osiągnięcia głównego celu i związku
pomiędzy tymi środkami.

Drzewo celów | 33
7. IDEALNOŚĆ
IDEALNY SYSTEM TECHNICZNY
W jakim kierunku należy podążać w poszukiwaniu rozwiązania? Gdzie
znaleźć wskazówki pozwalające zakończyć to podążanie sukcesem? Jakie
rozwiązanie uważać za lepsze? Rozpatrzymy realne sytuacje:
W XVII w na rzece Ural wybudowano mnóstwo tratew z kołami
młyńskimi, które wprawiały w ruch maszyny zakładów rozmieszczonych
wzdłuż brzegów.
W XIX wieku zakłady zaopatrzono w parowe maszyny, a po rzece
postanowili puścić parowiec. No, ale jak usunąć słupy wbite w dno? Te słupy
są z sybirskich drzew liściastych, drzew, które w wodzie nie gniją, a stają się
coraz twardsze. I takich słupów, mocno osadzonych w ilastym dnie rzeki
sterczy mnóstwo. Zaproponowano różne rozwiązania. Spuścić w dzwonie
ludzi z piłami, albo wykonać dużą tratwę dookoła każdego słupa i wyciągać
go na wierzch, albo umieścić słup w rurze i rozłożyć go kwasem. Zwyciężył
projekt, w którym słup był wyciągany „sam przez siebie”. Dokładniej nie
całkiem sam, ale z pomocą przyszła rzeka. Do każdego słupa potężnymi
łańcuchami przywiązano belki i pozostawiono je pływające na wodzie.
W zimie te belki wmarzły w lód, a wiosną gdy lody ruszyły, one też ruszyły
z miejsca i pociągnięte ogromną energią rzeki wyrwały słupy z dna.
Jeszcze jeden przykład z mniej więcej tego samego okresu. Zakupiono
przemysłową parową maszynę, przywieziono do fabryki, pozostało tylko
przeprowadzić ją przez most na rzece, ale okazało się, że most dla takiej
maszyny jest za słaby, może się rozlecieć. Zdemontowano maszynę na części,
przewieziono te części oddzielnie, ale największej części – kotła przewieźć
się nie udało. Czyżby należało wybudować nowy most? Nie. Majstrowie
wymyślili inne rozwiązanie. Postanowili żeliwny kocioł przeprawić przez
rzekę wpław. W tym celu pozatykali wszystkie otwory, wsadzili kocioł do
wody i pociągnęli go łódkami.
A oto historia już z naszych czasów. W przedsiębiorstwie
wyprodukowano kulki do łożysk tocznych. Przyszło zamówienie, aby
przygotować stalowe kulki, ale puste wewnątrz. Przygotowano. Zewnątrz
kulki sprawdzano standardowymi metodami. Wszystkie były odpowiednio
okrągłe, jednakowe wymiary i ciężar, ale zamawiający wymagał, aby w tych
kulkach wewnętrzna pustka także była położona dokładnie centralnie. Jak
wybrać tylko takie kulki? Można by prześwietlać rentgenem każdą kulkę

34 | Idealność
i badać wykonane w ten sposób zdjęcia, ale jest to drogie i zajmuje zbyt
dużo czasu. Postąpiono prościej. Postanowiono spuszczać kulki po wąskiej
nachylonej listwie. Te kulki, w których wewnętrzna przestrzeń położona
była centralnie, toczyły się równo po linii prostej, a te, w których środek
ciężkości był przemieszczony - odchylały się w bok i spadały w stojący
w pobliżu niżej pojemnik dla braków. Co łączy wszystkie te rozwiązania?
Innowatorzy i wynalazcy w maksymalnym stopniu wykorzystali resursy
istniejące w ulepszanym systemie i wokół niego tak, jakby wcześniej
podpisali swego rodzaju umowę z przyrodą o zaprzęgnięciu do pracy jej sił.
Rzeka sama bez dźwigów wyciągała słupy, kocioł sam bez mostu i parowca
przeprawiał się przez rzekę, wybrakowane kulki same oddzielały się od
prawidłowo wyprodukowanych, przy czym nie całkowicie same. Należało
trochę pomóc. Zauważcie, że nie wykonały całej pracy samodzielnie,
a pomoc wykonano tak, żeby całą robotę wykonały siły przyrody. I proszę!
Na tym głównie polega mistrzostwo innowatorów i wynalazców: postąpić
tak, aby praca „wykonywała się sama”. Im mniejszym wysiłkiem człowieka
wykonuje się pracę, tym mocniejszy wynalazek.
Człowiek od dawna wynajduje. Zdobyć i przygotować pożywienie,
przekazać na dużą odległość informację, odprowadzić wodę z domu
mieszkalnego, z tego powodu stwarzał technikę, liczne urządzenia, przybory,
maszyny. Ale technika sama dla siebie człowiekowi nie jest potrzebna.
Potrzebny jest efekt, który ona przynosi, potrzebny jest rezultat. Im prostszy
będzie techniczny system, tym lepiej. Wynika z tego, że granicą rozwoju
techniki jest otrzymanie korzystnego rezultatu w ogóle bez technicznego
systemu. Ten, z zewnątrz wydający się paradoksalny wywód, legł u podstawy
pojęć idealnego technicznego systemu. Pojęcie Idealnego Technicznego
Systemu sformułował Henryk Saulowicz Altszuller.
Pod pojęciem „idealnego” rozumie się taki techniczny system, gdzie
koszty na uzyskanie korzystnego efektu są równe zeru, przy czym jako koszty
będziemy uważać energię, materiały, które są potrzebne do stworzenia
systemu i jego funkcjonowania i zajmowana przez ten system przestrzeń.
Wizja idealnego systemu pozwala skoncentrować uwagę analityka tylko na
oczekiwanym korzystnym efekcie, lepiej poznać wymagania użytkownika.

Idealna maszyna, to maszyna, której nie ma, a której funkcja jest

wykonywana.

Idealność | 35
 Idealny telewizor to wysokojakościowy obraz bez technicznego
urządzenia, idealny samochód, to samodzielnie przemieszczający się ciężar.
Jak widać systemy są opisywane przez swoją funkcję. W granicy - rozwój
technicznego systemu jawi się, jako wykonanie korzystnej funkcji bez
jakichkolwiek kosztów. Dosłownie
można to rozpatrywać, jako
ostateczny cel jego rozwoju. Takie
podejście do przedstawienia
przyszłości w sensie rozwoju
systemu jest bardzo wygodne.
Nie możemy - póki co - wiedzieć
z jakich materiałów będzie
wykonany przyszły system, jakie
fizyczne zasady będą zasadą
jego działania, ale wiemy do
jakiej granicy dąży. Każdy wąski
obszar techniki ma swoje kryteria
oceny idealizacji. Pomimo Rys.10
szeroko znanego współczynnika
korzystnego działania, stosuje się także takie współczynniki jak współczynnik
korzystnego obciążenia powierzchni albo objętości, współczynnik
korzystnego wykorzystania czasu, współczynnik dokładności spalania paliwa
i współczynnik efektywności ekonomiki itd. Im mniejsze koszty wypełnienia
funkcji, tym system jest bardziej idealny. Można zwiększać doskonałość
wykorzystując resursy samego rozpatrywanego technicznego systemu.
Chleb tradycyjnie wypieka się w specjalnych piecach. Koszt takiego
pieca i takiej energii na jego ogrzewanie jest bardzo wysoki. Naukowcy
zaproponowali ogrzewanie najpierw samego ciasta. Okazało się, że do
tego jest określony resurs: ciasto przewodzi prąd elektryczny. Jeżeli
przez niego będziemy przepuszczać prąd, będzie ono wydzielać ciepło
podczas ruchu foremek z ciastem, na transporterze. Piec nie potrzebny,
odpowiednio więc zmniejszają się koszty energii. Doskonałość
technicznego systemu można zwiększyć, zaopatrując go w dodatkowe
funkcje. I tak w jednym urządzeniu możemy realizować dwie funkcje, np.
siewnik może wprowadzać w glebę nie tylko nasiona, ale też nawóz.  
Rozwój systemów technicznych biegnie w kierunku powiększania
idealności: Wzrasta stosunek masy towarów do masy samochodów

36 | Idealność
ciężarowych i wzrasta stosunek powierzchni ekranu do gabarytów
telewizorów.

IDEALNY WYNIK KOŃCOWY

Rozwiązując zadanie wynalazcze specjalista TRIZ szuka rozwiązania
o wysokim stopniu idealności, tj. takiego, które pozwala osiągnąć
pożądany rezultat minimalnymi kosztami. Dla poszukiwania takich
rozwiązań Altszuller opracował specjalne narzędzie: operator IWK
(Idealny Wynik Końcowy), który orientuje wynalazcę na otrzymanie
poszukiwanego efektu kosztem wykorzystania dostępnych resursów.
IWK można formułować różnie. Najbardziej rozpowszechniona klasyczna
formułka brzmi następująco:

Idealny wynik końcowy: X - element sam wykonuje wymagane

działanie (zamiast jakiegoś wyspecjalizowanego systemu), kontynuując
wykonywanie funkcji, dla której był on zasadniczo stworzony.

Przy tym pod nazwą „X-element” może kryć się sam problematyczny
system techniczny, albo jakiś jego podsystem.
W morzu, niedaleko od brzegu ustawiono boje. Oznaczają one
linię, której nie powinny przekraczać statki. Boje świecą się w ciemności;
ustawiono na nich lampy i akumulatory. Od czasu do czasu akumulatory
trzeba zmieniać i podładowywać i z tego powodu zatrudniono specjalną
ekipę. W wietrzną pogodę, kiedy morze jest mocno wzburzone wymiana
akumulatorów jest problemem. Zamawiający prosił o rozwiązanie tego
problemu. Jaka metodę rozwiązania należy tu wybrać?
Idealny system ładowania akumulatorów - to taki, gdy systemu nie
ma w ogóle, ale jego funkcja jest wykonywana. Sformułujmy IWK (Idealny
Wynik Końcowy). Boja sama ładuje akumulator, kontynuując wykonywanie
funkcji ograniczania strefy, która jest dopuszczona do pływania. Czy można
realizować IWK w tym konkretnym przypadku? Należy znaleźć resurs,
bezpłatną energię, którą można przekształcić w elektryczność. Nietrudno
domyśleć się że taki resurs jest – to energia fal. Są znane, gotowe urządzenia,
za pomocą których huśtająca się na fali boja będzie sama ładować
swoje akumulatory, a system wymiany akumulatorów z zastosowaniem
ryzykownej ludzkiej pracy nie będzie potrzebny.

Idealność | 37
8. RESURSY
RESURSY DLA ROZWIĄZANIA ZADANIA
Żeby otrzymać rozwiązania zadania wysoce idealne, tj. zapewnić
wykonanie funkcji z minimalnymi kosztami, konieczne jest znalezienie
odpowiednich resursów w samej sytuacji problemowej lub w jej otoczeniu.
W poprzednim rozdziale rozpatrywaliśmy zadanie o usunięciu wbitych
w dno rzeki palach. Jakie resursy można było jeszcze znaleźć, aby wyjąć
te pale? Można było ciągnąć te pale z brzegu, wykorzystując ludzi i konną
uprząż. W tym celu potrzebni byli robotnicy, konie, długie wytrzymałe
łańcuchy, łódki, żeby zamocować łańcuchy na palach, itd. Można było
połączyć kilka tratew wokół pali, poluzować je w gruncie z tych tratew
i później dźwignią wyciągnąć z gruntu. Tratwy powinny być duże
i wytrzymałe, żeby przy wyciąganiu pali nie poszły pod wodę, nie rozsypały
się. Potrzebni też ludzie, silni i w dostatecznej ilości. Proponowano także
egzotyczne rozwiązania. Spuścić na dno w dzwonie, ludzi z piłami, albo
nałożyć na pal rurę i rozpuścić go kwasem. W rzeczywistości wykorzystano
idealny resurs: najwydajniejsze źródło energii – samą rzekę. Siła jej
naporu przewyższa siłę wszystkich robotników razem wziętych i jest to
resurs całkowicie bezpłatny i praktycznie niewyczerpalny. Rzekę można
wykorzystać do wyciągania pali różnymi sposobami, np. zatopić wokół pala
niewielką liczbę beczek, przywiązać do nich worki z kamieniami, a potem
po zamocowaniu beczek linami do pala, odciąć te worki z kamieniami.
Wypływające beczki, jeśli są dostatecznie duże, wyciągną pal. W tym
przypadku pracę wykonuje siła wyporu wody i prawo Archimedesa. Można
wykorzystać także kinetyczną energię wody, wykonać jak gdyby wodny
żaglowiec. W tym celu należy opuścić do wody „żagiel – zaporę”, przywiązać
ją do pali i pozwolić żeby prąd wody, napotykający na ten pseudo - żagiel
wyciągnął pal z dna. Ale można było też wykonać co innego. Zamocować
do pali drzewa i doczekawszy topnienia lodów obserwować z brzegu jak
rusza lód i unosi pale. Jak widać rozwiązanie dowolnego problemu, tak
jak w przytoczonym wyżej przykładzie w większości przypadków zależy
od efektywnego wykorzystania resursów. „Resurs” - to substancja, energia,
informacja, które mogą być wykorzystane do rozwiązania zadania. Wysoce
doskonałe rozwiązanie zadania otrzymuje się z wykorzystaniem tych
resursów, które już są w systemie. Jeżeli potrzebnego resursu nie ma, to
często można go otrzymać, zmieniając stan fizyczny substancji, np. jeżeli do

38 | Resursy
rozwiązania potrzebne jest wykorzystanie płynu, a w pobliżu są tylko ciała
stałe, płyn można otrzymać przez roztopienie. Znaleźć, oszacować i zmusić
do działania resursy, to jedna z ważnych umiejętności innowatora.

RODZAJE RESURSÓW
Dobrze jest znać klasyfikację resursów, żeby nie prowadzić ich poszukiwań
przypadkowo, lecz systematycznie. Rozróżniamy resursy: energetyczne
i substancjalne, przestrzenne i czasowe, także informacyjne resursy.

Energetyczne resursy
Praktycznie w każdym technicznym systemie istnieją źródła energii
i siły, tak jawne jak i ukryte. Nawet w tak prostym technicznym systemie
jak pal, można ujawnić: wzdłużną i poprzeczną siłę sprężystości materiału,
wytrzymałość i odporność na ciśnienie, ciężar pala, energię palenia
drzewa. W nadsystemie „rzeka” jest: energia kinetyczna ruchu wody, ciężar
wody, siła wyporu - Archimedesa. Przy wzajemnym oddziaływaniu różnych
systemów mogą zrodzić się także różne siły, jak: nacisk prądu wody na pal,
siła tarcia i nagrzewanie stykających się ciał.

Substancjalne resursy
Mogą to być wszystkie substancje, które są już w systemie albo
w nadsystemach. W zadaniu o usunięciu pali, za substancjalny resurs
można uważać: wodę w rzece, łańcuchy, konie pociągowe, kamienie,
piasek na brzegu i na dnie.

Przestrzenne resursy
To przestrzeń, która może być wykorzystana, także próżnia, szczególne
cechy kształtu obiektu, które można wykorzystać do zmiany wyjściowego
systemu, albo podniesienia efektywności jego eksploatacji. Przykładem
wykorzystania przestrzennych resursów może być propozycja: wbić pal
w całości, aż do dna. Resursem jest przestrzeń pod dnem, która zwykle
nie ma zastosowania i nie jest brana pod uwagę przy rozwiązywaniu
podobnych zadań.

Czasowe resursy
To przerwy w czasie pracy, które mogą być wykorzystywane do
poprawienia funkcjonowania systemu, dla wykonania dodatkowej operacji.

Resursy | 39
Klasycznym przykładem tego rodzaju resursu jest połączenie czasu wykonania
dwóch różnych operacji, np. obróbka obiektu w czasie jego transportu.

Informacyjne resursy
Wszystkie wyliczone wyżej resursy można uważać za informacyjne,
jeżeli przejawiają się określonymi sygnałami. I tak np. informacyjnym
resursem dla doświadczonego marynarza jest zawirowanie wody nad
pogrążonym w wodzie przedmiotem. W realnych sytuacjach daleko nie
zawsze jest to dokładnie to, co jest potrzebne dla rozwiązania zadania.
Zmiany, modyfikacje wyjściowego resursu w celu przystosowania go do
potrzebnego kształtu i postaci to ważna część pracy innowatora. Takiego
rodzaju zmiany resursów nazywamy wejściowymi, np. celuloza, która
wchodzi w zestaw pala nie może być wykorzystana jako resurs, ale po
nasyceniu celulozy określonymi chemikaliami powstaje zestaw, który
może palić się pod wodą. Przy pewnej ilości takiego wejściowego resursu,
pal może być po prostu spalony.

SYSTEMOWE PODEJŚCIE DO POSZUKIWANIA RESURSÓW

W jakiej kolejności należy prowadzić poszukiwanie resursów?
Przede wszystkim zestawiamy „portret” koniecznych resursów. Celowe
jest rozpoczynanie poszukiwania resursów od analizy samego obiektu
podlegającego obróbce, a więc wykorzystywanego dla wykonania
pracy systemu, w szczególności jego roboczych organów. Potem
badamy możliwości najbliższego nadsystemu: np. należy znaleźć
coś, co pozwoli wyjąć pale z rzeki. Początkowo rozpatrujemy resursy
obrabianego obiektu. Pal to drzewo, znaczy, że można spalić, jeśli nasycić
specjalnym roztworem. Pal posiada określoną częstotliwość drgań
własnych, co znaczy że może być zniszczony przy pomocy rezonansu.
Potem kontynuujemy poszukiwanie resursów tego systemu, który już
próbowaliśmy wykorzystywać do wyciagnięcia pala. Załóżmy, że będą
to podnośnikowe mechanizmy na łodziach. Szukamy więc możliwości
podniesienia efektywności ich pracy, dlatego należy rozpatrzyć możliwość
wykorzystywanie mocniejszych mechanizmów podnośnikowych,
a można też pomyśleć o podniesieniu wyporności łódki, albo tratwy
przez uwolnienie ich od balastu. Taki resurs łódek jak pole powierzchni
bocznej łódki, w połączeniu z naporem prądu wody, może zapewnić
boczną siłę wyłamującą pal z dna. Potem przechodzimy do resursów

40 | Resursy
z nadsystemu. Pal znajduje się w rzece, dlatego rozpatrujemy przede
wszystkim resursy rzeki. To nie tylko siła i nacisk strumienia wody.
Poszukiwanie przestrzennych resursów, w tej liczbie także i na dnie
i pod dnem rzeki, może doprowadzić nas do nowego rozwiązania:
nie wyciągać pali, a wbić jak najgłębiej, aby nie przeszkadzały. Przy
poszukiwaniu resursów ważne jest przede wszystkim nie wprowadzać
żadnych ograniczeń. Niekiedy fantazyjne, nierealne idee prowadzą do
najbardziej interesujących, nieoczekiwanych rozwiązań. Systemowe
podejście podnosi prawdopodobieństwo znalezienia dobrego
resursu i pozwala planowo rozpatrywać wchodzące w system
i nadsystem resursy i związki między nimi.

Resursy | 41
9. SPRZECZNOŚCI
TECHNICZNA SPRZECZNOŚĆ
Ludzie często formułują kompleksowe wymagania dla
technicznego systemu, np. techniczny system powinien być
niezawodny, prosty w eksploatacji, lekki, zużywać mało energii.
Chcemy, żeby np. samochód był szybki, bezpieczny i zużywał mało
paliwa, żeby statek był maksymalnie wytrzymały i przy tym lekki, żeby
telefon był miniaturowy i z wygodną klawiaturą. Wypełnić wszystkie te
wymagania nie jest łatwo. Wyprodukować nowy silnik o wyższej mocy
jest łatwo, teraz samochód będzie poruszać się z większą prędkością,
ale będzie zużywał więcej paliwa, a to znaczy, że stanie się mniej
ekonomiczny. Zmienić tłumik wprowadzając do niego katalizator dla
neutralizacji spalin to dobrze, samochód stał się bardziej ekologiczny,
ale przy tym wzrósł opór całego układu wydechowego, a to źle, bo
obniżyła się moc silnika. To znaczy, że nowe rozwiązania mogą
dać niepożądane efekty. Żeby wziąć to wszystko pod uwagę, przy
rozwiązywaniu wynalazczych zadań w TRIZ, sytuację wynalazczą,
innowacyjną formułuje się w postaci technicznej sprzeczności.

Techniczna sprzeczność (TS) model przedstawiający sytuację

wyjściową (SW), w której sformułowano pożądane i niepożądane
następstwa konkretnej zmiany systemu technicznego.

• Projektując korpus statku, jako bardziej wąski, obniżamy straty oporu

czołowego i otrzymujemy wysoką szybkość pływania, ale przy tym
obniża się stateczność statku, przy większym falowaniu może się
przewrócić. Wykonując statek bardziej szeroki otrzymujemy wysoką
stateczność, ale obniżamy prędkość pływania.

• Zmniejszając rozmiary klawiszy na panelu telefonu komórkowego,

możemy zrobić go kompaktowym, mniejszym, ale wybieranie
numeru staje się niewygodne. Powiększając rozmiar klawiszy
otrzymujemy możność wygodnego wybierania numeru, ale dla
rozmieszczenia takich klawiszy potrzebny jest większy korpus.

42 | Sprzeczności
 • Wykorzystując bardziej pojemne autobusy, zmniejszamy ilość
autobusów na konkretnej trasie i koszty opłacania pensji kierowców,
ale przy tym wzrasta czas wchodzenia i wychodzenia pasażerów
i przerw w ruchu. Wykorzystując niewielkie autobusy, interwały
czasowe między ich przebiegami skracają się, ale straty na płace
kierowców oczywiście rosną.

Rys. 11

Techniczną sprzeczność można zilustrować następującym schematem:

Rys. 12 Rys. 13

Sprzeczności | 43
ZDEFINIOWANIE TECHNICZNYCH SPRZECZNOŚCI
Zadanie to może być wykonane metodą kilku kolejnych kroków.

Formułując sytuację wyjściową w postaci sprzeczności

technicznej mamy heurystyczny potencjał, ona jak gdyby odcina drogi
poszukiwania słabych mało doskonałych rozwiązań, a także pozwala
wykorzystać instrument o nazwie „elementarne zasady eliminacji
technicznych sprzeczności”.

FIZYCZNA SPRZECZNOŚĆ
Jeszcze większym heurystycznym potencjałem cechują się fizyczne
sprzeczności. Standardowa droga ulepszenia TS optymalizacja, oznacza
wybór optymalnych wartości charakterystyk TS, przy tym staramy się
osiągnąć prosty kompromis pomiędzy przeciwnymi wymaganiami do TS,
ale to nie zawsze jest możliwe. Kiedy optymalizacja nie pozwala osiągnąć
potrzebnej dla użytkownika jakości, trzeba rozwiązać zadanie wynalazcze.
Dlatego też należy dokładnie sformułować zadanie, osiągnąć maksymalnie

Rys. 14 FP dla okna Rys. 15 FP dla nurka

możliwy poziom przeciwstawnych wymagań użytkowych. Takie zadanie

formułujemy w postaci tzw. fizycznej sprzeczności.
Fizyczna sprzeczność (FS) – model opisu zadania, w którym
przeciwstawne wymagania skierowane są do jednego elementu TS.

Przykłady
• Korpus statku powinien być wąski, żeby obniżyć straty na tarcie
i uzyskać dużą prędkość pływania i jednocześnie korpus statku
powinien być szeroki żeby zapewnić dobrą stateczność.

44 | Sprzeczności
 • Klawisze klawiatury telefonu komórkowego powinny być małe,
żeby można było zmniejszyć cały aparat i jednocześnie klawisze
powinny być duże, żeby można było wygodnie wybierać numer.
• Komputerowe hasło powinno być długie, żeby było trudno go
złamać i jednocześnie hasło powinno być krótkie, żeby użytkownik
mógł je łatwo zapamiętać.
• Autobus powinien mieć dużą pojemność, żeby przy mniejszej ilości
kierowców zapewnić przewóz pasażerów i jednocześnie powinien
być niewielki, żeby obniżyć interwały czasowe pomiędzy dwoma
autobusami.

Fizyczna sprzeczność oznacza połączenie w ramach jednej wypowiedzi

dwóch „powinno być” dwóch przeciwstawnych wymagań osoby
rozwiązującej problem. W rzeczywistości oznacza to sprzeczne wymagania
do podlegającego innowacji obiektu.
Czy można powiedzieć, że w każdym dowolnym technicznym systemie
istnieją sprzeczności?
Z samego określenia sprzeczności wynika, że w przyrodzie sprzeczności
nie ma. Sprzeczność to tylko model problemowej sytuacji i formułuje ją
sam człowiek.

Sprzeczności | 45
10. METODYKA USUWANIA SPRZECZNOŚCI
SPRZECZNOŚĆ TECHNICZNA
Ogólną zasadą rozwiązywania
różnych problemów i trudności
technicznych, naukowych
i życiowych okazało się
rozdrobnienie problemu, inaczej
„atomizacja”. O potędze tej zasady
metodologicznej przekona
najprostszy przykład: „zapisu
informacji”. Zapis, a więc problem Rys.16
pisma. Wiemy, że najstarszą formą
zapisu informacji było pismo dom, chleb, mleko, - alfabet łaciński
obrazkowe i najbardziej znane: дом, хлеб, молоко - cyrylica
hieroglify egipskie. σπιτι, ψομη, γχαλα, - alfabet grecki
Wynalazkiem najdonioślejszym
Rys.17
w dziejach kultury ogólnoludzkiej,
jest pismo fonetyczne, a więc m.in. alfabet łaciński, cyrylica i alfabet grecki.
Zwykle nie zastanawiamy się nad tym, że niewiarygodny fakt:
możliwość „zapisu wszystkiego” załatwia ok. 30 znaków graficznych.
Jednocześnie znakami tymi można napisać „wszystko”! Od poważnych
traktatów filozoficznych, dzieł politycznych i prawniczych do
anonimów i listów miłosnych, a także poezję! Fakt ten nie powinien
jednak dziwić: wszak cały wszechświat, wszystkie gwiazdy, galaktyki
i planety, złość, miłość i nienawiść - są rezultatem „gry” tylko około
115 pierwiastków chemicznych!
Henryk Altszuller nie podchodził tak do problematyki wynalazczej,
raczej podświadomie szukał tego „alfabetu wynalazczości”. Siedząc
w referacie racjonalizacji i wynalazczości V Floty Kaspijskiej miał w kilku
pokojach ponad 20 tysięcy opisów patentowych. Był to poważny bank
informacji, który można było przejrzeć i dopatrzyć się jakichś prawidłowości.
Czym jest opis patentowy? Standardowo składa się z trzech części: część
I – opis stanu dotychczasowego, część II opis istoty wynalazku, i część III
zastrzeżenia patentowe. Altszuller analizował przede wszystkim część I i II.
Dociekał, czym jest ta „główna myśl” wynalazku, jego jądro. W ten sposób
ustalił jedno z ważnych spostrzeżeń:

46 | Metodyka usuwania sprzeczności

 Wynalazek jest usunięciem sprzeczności, do której dochodzi, gdy
system techniczny rozwija się na stałej ścieżce rozwoju i osiąga kres
dalszych możliwości rozwojowych.

Przykładów takiej sytuacji jest w technice mnóstwo. Popularny jest

przykład silnika samolotu myśliwskiego Spitfire:
1936 rok - Rolls – Royce Merlin 990 KM
1937 rok - Rolls – Royce Merlin II 1030 KM
1940 rok - Rolls – Royce Merlin XII 1175 KM
1940 rok - Rolls – Royce Merlin 45 1440 KM
1941 rok - Rolls – Royce Griffon 1500 KM
1941 rok - Rolls – Royce Merlin 63 1710 KM
1941 rok - Rolls – Royce Griffon 65 2050 KM
1945 rok - Rolls – Royce Merlin 130/131 2070 KM!
W 1945 roiku silnik ten osiągnął kres możliwości rozwojowych. Chcąc
zbudować silnik o większej mocy, należało po prostu zbudować większy
silnik! Wystąpiła tu więc sprzeczność techniczna: moc – ciężar!
Rozwiązanie się oczywiście znalazło: silnik odrzutowy:

Rys.18

Ustalenie tej prawidłowości, to wielka zdobycz Altszullera. Wynalazcze

zadanie w TRIZ zaczęto przedstawiać, jako ujawnienie i następnie
usuwanie sprzeczności, przy tym okazało się, że ogromną ilość różnych
zadań można zredukować do ograniczonej ilości sprzeczności. I te
uogólnione zasady (elementarne zasady – ros. prijomy) stały się nowym
podejściem do usuwania sprzeczności. I tak np. poszukiwanie rozwiązania
sprzeczności pomiędzy wytrzymałością konstrukcji, a jej ciężarem, dało

Metodyka usuwania sprzeczności | 47

ideę miejscowego powiększenia grubości, to znaczy zastosowania żeber
usztywniających. Grzebień na hełmie rzymskiego wojownika, wręgi
żaglowych statków i warstwowa budowa korpusu rakiety, wszystkie te
rozwiązania okazują się być przykładami zastosowania jednej zasady. Ta
zasada brzmi tak: „Wykorzystujcie niejednorodną budowę konstrukcji dla
osiągnięcia obu postawionych celów: wysokiej wytrzymałości i małego
ciężaru konstrukcji”. Taka uogólniona zasada już może służyć jako
wynalazcza, innowacyjna reguła (elementarna zasada) dla rozwiązywania
wynalazczych zadań zawierających sprzeczność pomiędzy wytrzymałością
i ciężarem konstrukcji. Dla znalezienia takich zasad Henryk Saulowicz
Altszuller przeanalizował ogromną ilość wynalazków z banku informacji
patentowej. W rezultacie sprecyzował 40 elementarnych zasad, z pomocą
których może być usunięta bardzo duża ilość sprzeczności. Zasady
usuwania technicznych sprzeczności, to sposoby rozwiązania zadań
wynalazczych, innowacyjnych, reprezentujące uogólnione zalecenia
usuwania sprzeczności, oparte na systematycznym doświadczeniu wielu
pokoleń wynalazców.
Gdy Altszuller zyskał współpracowników i do pracy nad rozwojem TRIZ
włączyły się instytuty TRIZ - działające samodzielnie lub przy uczelniach
– okazało się, że takich elementarnych zasad jest 40.

WSKAŹNIKI SYSTEMU TECHNICZNEGO

Żeby móc opisać precyzyjnie sprzeczność techniczną trzeba posłużyć
się dokładnie zdefiniowanymi cechami systemu technicznego, tzw.
„wskaźnikami systemu”. Jeżeli mówiliśmy wcześniej o sprzeczności typu moc
– ciężar, to właśnie zarówno „moc” jak i „ciężar” , charakteryzujące wybiórczo
silnik są „wskaźnikami systemu technicznego”. Można powiedzieć, że oprócz
mocy i ciężaru silnik można opisać jeszcze całym szeregiem innych, nie
mniej ważnych parametrów, takich jak: moment obrotowy, jednostkowe
zużycie paliwa, gabaryty. W przypadku silników lotniczych oczywiste jest,
że najważniejszym parametrem jest moc i - jak zwykle w lotnictwie – ciężar.
Analizując tysiące patentów, Altszuller sformułował tabelę 39 wskaźników
systemu technicznego. Tabela „trwa” w TRIZ-ie już od ok. 30 lat i w ostatnich
latach pojawiają się głosy, ze trzeba ją częściowo zmienić, bo przecież postęp
techniczny, a zwłaszcza cyfryzacja ma swój wpływ. Na razie nie ma nowszej
koncepcji, która byłaby akceptowaną przez ogół trizowców, ale prace
trwają. Przejrzyjmy się więc tej „klasycznej tabeli”.  Formułując sprzeczność

48 | Metodyka usuwania sprzeczności

techniczną zaczynamy od wybrania wskaźnika, który zamierzamy poprawić.
Tu trzeba zaznaczyć, że przy wyborze wskaźnika posługujemy się metodą
asocjacyjną, tzn. nie koniecznie dosłownie przyjmując jego sformułowanie.
Zostanie to pokazane na przykładzie, w dalszej części broszury. 

Tablica 1. Wykaz zagrożonych wskaźników systemu technicznego, które pogarszają się,

w przypadku kontynuacji jego drogi rozwoju
01. Ciężar obiektu ruchomego
02. Ciężar obiektu nieruchomego
03. Długość obiektu ruchomego
04. Długość obiektu nieruchomego
05. Powierzchnia obiektu ruchomego
06. Powierzchnia obiektu nieruchomego
07. Objętość obiektu ruchomego
08. Objętość obiektu nieruchomego
09. Prędkość
10. Siła
11. Napięcie, ciśnienie
12. Kształt
13. Stabilność struktury obiektu
14. Wytrzymałość
15. Czas działania ruchomego obiektu
16. Czas działanie nieruchomego obiektu 36. Złożoność ustroju
17. Temperatura
18. Jasność (promieniowanie)
19. Nakłady energii na ruch obiektu
20. Nakłady energii przy nieruchomym
obiekcie
21. Moc
22. Straty energii
23. Straty substancji
24. Straty informacji
25. Straty czasu
26. Ilość substancji
27. Niezawodność
28. Dokładność pomiaru
29. Dokładność wytwarzania
30. Szkodliwe czynniki,
działające na obiekt
31. Szkodliwe czynniki
samego obiektu
32. Łatwość wytwarzania
33. Łatwość eksploatacji
34. Łatwość naprawy
35. Łatwość adaptacji,
uniwersalność
37. Złożoność kontroli
i pomiaru
38. Stopień automatyzacji
39. Wydajność

Metodyka usuwania sprzeczności | 49

ELEMENTARNE ZASADY USUWANIA SPRZECZNOŚCI
TECHNICZNYCH.
Analiza zawartości szaf w biurze Altszullera zapoczątkowała
opracowywanie systemu elementarnych zasad usuwania sprzeczności
technicznych. W miarę przybywania współpracowników i – zwłaszcza
po pojawianiu się pierwszych ośrodków naukowych, instytutów TRIZ,
działających samodzielnie i przy uczelniach - ilość przeanalizowanych
patentów rosła i osiągnęła w końcu liczbę ok. 3,5 mln. Zasady umieszczone
w tabeli występowały w największej liczbie wynalazków poddanych
analizie. Oznacza to, że są to zasady sprawdzone przez życie i technikę.
Także i ta tabela jest w ostatnich latach poddawana krytyce, tzn. są glosy
trizowców uważających, że trzeba uwzględnić upływ czasu i postęp
techniczny. Niewątpliwie jest w tym racja, ale trzeba pamiętać, że tych 40
„elementarnych zasad” występowało w 3,5 mln wynalazków! Jakakolwiek
zmiana musi być poprzedzona podobną weryfikacją. Także i sformułowania
zaleceń zawartych w kolejnych zasadach należy traktować asocjacyjnie,
tzn. rozumieć dość szeroko.

Tablica 2. Elementarne zasady usuwania sprzeczności technicznych

01. ZASADA ROZDROBNIENIA: 02. ZASADA WYODRĘBNIENIA:

a) rozdzielić obiekt na niezależne
części;
b) uczynić obiekt składanym;
c) powiększyć stopień rozdrobnienia
obiektu.
oddzielić od obiektu „przeszkadzającą”
część („przeszkadzającą” właściwość) lub, na
odwrót, wydzielić jedynie potrzebną część
lub potrzebną właściwość.

03. ZASADA MIEJSCOWEJ JAKOŚCI: 04. ZASADA ASYMETRII:

a) przejść od jednorodnej struktury przejść od symetrycznej formy obiektu do
obiektu lub zewnętrznego asymetrycznej.
środowiska (zewnętrznego
oddziaływania) do niejednorodnej;
b) różne części obiektu powinny
pełnić różne funkcje;
c) obiekt powinien znajdować się
w optymalnych dla jego pracy
warunkach.

05. ZASADA JEDNOCZENIA: 06. ZASADA UNIWERSALNOŚCI

a) połączyć jednorodne lub bliskie obiekt wykonuje kilka różnych funkcji, dzięki
operacyjnie obiekty; czemu odpada konieczność korzystania
b) połączyć w czasie jednorodne lub z innych obiektów.
bliskie operacje.

50 | Metodyka usuwania sprzeczności

07. ZASADA „MATRIOSZKI”:
a) jeden obiekt umieszczony
wewnątrz innego, który z kolei,
znajduje się wewnątrz
b) trzeciego itd;
c) jeden obiekt przechodzi przez lukę
w innym obiekcie.
09. ZASADA WSTĘPNEGO
NAPRĘŻENIA:
zawczasu nadać obiektowi naprężenie,
o zwrocie przeciwnym do zwrotu
niedopuszczalnych lub niepożądanych
naprężeń roboczych.
11. ZASADA „ZAWCZASU
PODŁOŻONEJ PODUSZKI”:
a) kompensować niewysoką
pewność obiektu zawczasu
przygotowanymi środkami
„awaryjnymi”
13. ZASADA „NA ODWRÓT”:
a) zamiast działania, dyktowanego
warunkami zadania, zrealizować
działanie odwrotne (na
przykład, nie ochładzać obiekt,
a nagrzewać);
b) unieruchomić ruchomą część
obiektu, a nieruchomą uruchomić;
c) przewrócić obiekt „do góry
nogami”, odwrócić go.
15. ZASADA DYNAMIKI
a) charakterystyki obiektu (lub
zewnętrznego środowiska)
powinny zamieniać się tak, aby być
optymalnymi na każdym etapie
pracy;
b) rozdzielić obiekt na części, zdolne
przemieszczać się względem
siebie.
Metodyka usuwania sprzeczności
08. ZASADA ANTYCIĘŻARU
a) kompensować ciężar obiektu
połączeniem z innym obiektem,
posiadającym zdolność podnoszenia,
b) kompensować ciężar obiektu
współdziałaniem z  innym środowiskiem
(przeważnie kosztem aero
i hydrodynamicznych sił).
10. ZASADA WSTĘPNEJ ARANŻACJI:
a) zawczasu zrealizować wymagane
działanie (całkowicie lub chociażby
częściowo);
b) zawczasu rozmieścić obiekty tak, by
mogły wejść w działanie bez strat czasu
na ich przemieszczanie i z najbardziej
wygodnego miejsca,
12. ZASADA EKWIPOTENCJALNOŚCI
Zmienić warunki pracy tak, by nie trzeba było
podnosić lub opuszczać obiektu.
14. ZASADA SFEROIDALNOŚCI
a) przejść od prostych części do
krzywoliniowych, od płaskich
powierzchni do sferycznych, od części
wykonanych w formie sześcianu
lub równoległościanu, do kulistych
konstrukcji;
b) wykorzystać rolki, kulki, spirale;
c) przejść od prostego ruchu do
obrotowego, wykorzystać odśrodkową
siłę.
16. ZASADA CZĘŚCIOWEGO
LUB NADMIERNEGO DZIAŁANIA:
jeżeli trudno otrzymać 100% wymaganego
efektu, trzeba próbować otrzymać „trochę
mniej” lub „trochę więcej” - zadanie może się
wtedy istotnie uprościć.
| 51
17. ZASADA PRZEJŚCIA W INNY
POMIAR:
a) trudności, związane z ruchem
(lub lokalizacją) obiektu po
linii, zmniejszają się, jeżeli
obiekt uzyskuje możliwość
przemieszczania się w dwu
wymiarach (tj. na płaszczyźnie);
Odpowiednio: zadania, związane
z ruchem (lub lokalizacją)
w jednej płaszczyźnie, ułatwia
przejście do przestrzeni
trójwymiarowej;
b) wielopiętrowa struktura obiektów
zamiast jednopoziomowej;
c) pochylić obiekt lub położyć „na
bok”;
d) wykorzystać odwrotną stronę
danego obiektu;
e) wykorzystać strumienie światła,
padające na sąsiedni obiekt lub
na odwrotną stronę zasadniczego
obiektu.
19. ZASADA PERIODYCZNEGO
DZIAŁANIA:
a) przejść od nieprzerwanego
działania do periodycznego
(impulsowego);
b) jeżeli działanie już zachodzi
periodycznie, zmienić
częstotliwość;
c) wykorzystać pauzy między
bodźcami dla realizacji innego
działania. 
21. ZASADA „PRZESKOKU”:
a) prowadzić proces lub niektóre
jego fragmenty (na przykład,
szkodliwe lub niebezpieczne)
z dużą prędkością.
52 | Metodyka usuwania sprzeczności
18. ZASADA WYKORZYSTANIA DRGAŃ
MECHANICZNYCH:
a) Wprawić obiekt w ruch wahadłowy;
jeżeli taki ruch już zachodzi, powiększyć
jego częstość (aż do ultradźwiękowej);
b) wykorzystać częstość rezonansową;
c) zastosować zamiast mechanicznych
wibratorów piezowibratory;
d) wykorzystać ultradźwiękowe
drgania w połączeniu z polami
elektromagnetycznymi.
20. ZASADA NIEPRZERYWANEGO
DODATNIEGO DZIAŁANIA:
a) wprowadzić pracę ciągłą (wszystkie
części obiektu powinny bez przerwy
pracować z pełnym obciążeniem);
b) usunąć jałowe i pośrednie ruchy.
22. ZASADA: PRZEKSZTAŁCIĆ  
„STRATĘ W ZYSK”
a) wykorzystać szkodliwe czynniki
(w szczególności, szkodliwe
oddziaływania środowiska dla uzyskania
pozytywnego efektu;
b) usunąć szkodliwy czynnik, metodą
sumowania
z innymi szkodliwymi czynnikami;
c) wzmocnić szkodliwy czynnik do takiego
stopnia, by przestał być szkodliwym.
23. ZASADA RELACJI ODWROTNEJ
a) wprowadzić sprzężenie zwrotne;
b) jeżeli sprzężenie zwrotne jest,
usunąć je.
25. ZASADA SAMOOBSŁUGI:
a) obiekt powinien sam siebie
obsługiwać, wykonując
pomocnicze i remontowe
operacje;
b) wykorzystać odpadki (energii,
substancji).
27. ZASADA TANIEJ NIETRWAŁOŚCI
W ZAMIAN ZA DROGĄ
DŁUGOWIECZNOŚĆ:
zastąpić drogi obiekt stosowaniem
tanich obiektów, wyrzekłszy się przy
tym pewnych wskaźników jakości (na
przykład, długowiecznością).
29. ZASADA WYKORZYSTANIA
KONSTRUKCJI PNEUMO
I HYDRODYNAMICZNYCH
zamiast sztywnych części obiektu
wykorzystać gazowe i płynne:
nadmuchiwane i hydrauliczne,
powietrzną poduszkę, układy
hydrostatyczne i hydrodynamiczne.
Metodyka usuwania sprzeczności
24. ZASADA „POŚREDNIKA”:
wykorzystać człon, dzielący obiekt
26. ZASADA KOPIOWANIA:
a) zamiast niedostępnego, złożonego,
kosztownego, niewygodnego lub
kruchego obiektu, wykorzystać jego
uproszczone i tanie kopie;
b) zastąpić obiekt lub system obiektów ich
modelami optycznymi (wirtualnymi).
Wykorzystać przy tym zmianę skali
(powiększyć lub zmniejszyć kopie);
c) jeżeli wyczerpią się możliwości
widzialnych modeli optycznych,
przejść do modeli podczerwonych lub
ultrafioletowych.
28. ZASADA ZAMIANY MECHANICZNEGO
SCHEMATU:
a) zastąpić mechaniczny schemat
optycznym, akustycznym lub
„zapachowym”;
b) wykorzystać elektryczne, magnetyczne
i elektromagnetyczne pole dla
współdziałania z obiektem;
c) przejść od nieruchomych pól
do ruchomych, od stałych - do
zamieniających się w czasie, od
jednorodnych - do mających określoną
strukturę;
d) wykorzystać pole w połączeniu
z ferromagnetycznymi cząstkami.
30. ZASADA WYKORZYSTANIA
ELASTYCZNYCH POWŁOK I CIENKICH
BŁON:
a) zamiast zwyczajnych konstrukcji
wykorzystać elastyczne powłoki i cienkie
błony;
b) izolować obiekt od zewnętrznego
środowiska za pomocą elastycznych
powłok i cienkich błon.
| 53
31. ZASADA ZASTOSOWANIA
POROWATYCH MATERIAŁÓW:
a) wykonać obiekt jako porowaty lub
wykorzystać dodatkowe, porowate
elementy (wstawki, pokrycia itd.),
b) jeżeli obiekt już jest porowaty,
wstępnie zapełnić pory jakąś
substancją.
33. ZASADA JEDNORODNOŚCI:
obiekty, współdziałające z danym
obiektem, powinny były być wykonane
z tego samego materiału (lub bliskiego
mu właściwościami).
35.ZASADA ZMIANY
FIZYKOCHEMICZNYCH
PARAMETRÓW OBIEKTU:
a) zmienić stan skupienia obiektu;
b) zmienić koncentrację lub
konsystencję
c) zmienić stopień elastyczności;
d) zmienić temperaturę. 
37. ZASADA ZASTOSOWANIA
TERMICZNEGO ROZSZERZENIA:
a) wykorzystać cieplne rozszerzanie
się (lub skurcz) materiałów;
b) wykorzystać kilka materiałów
z różnymi współczynnikami
rozszerzalności cieplnej.
54 | Metodyka usuwania sprzeczności
32. ZASADA ZMIANY ZABARWIENIA:
a) zmienić Zabarwienie obiektu lub
otoczenia zewnętrznego;
b) zmienić stopień przeźroczystości
obiektu lub otoczenia zewnętrznego;
c) dla obserwacji źle widocznych obiektów
lub procesów, wykorzystać barwne
dodatki lub malowanie;
d) jeżeli takie dodatki już są, wykorzystać
luminofory.
34. ZASADA ODRZUCANIA I REGENERACJI
CZĘŚCI:
a) część, która spełniła swoje zadanie
i która stała się niepotrzebną - powinna
być odrzucona (rozpuszczona,
odparowana itd.) lub zmodyfikowana
bezpośrednio w toku pracy;
b) zużywające się części obiektu powinny
być regenerowane bezpośrednio w toku
pracy.
36. ZASADA ZASTOSOWANIA FAZOWYCH
PRZEJŚĆ:
wykorzystać zjawiska, powstające przy
przejściach fazowych, na przykład zmiana
objętości, wydzielanie lub pochłanianie
ciepła itd.
38. ZASADA ZASTOSOWANIA SILNYCH
UTLENIACZY
a) zastąpić zwykłe powietrze, powietrzem
wzbogaconym (o wyższym ciśnieniu lub
prędkości);
b) zastąpić zwykłe powietrze powietrzem
wzbogaconym tlenem;
c) podziałać na powietrze lub tlen
promieniowaniem jonizującym;
d) wykorzystać ozonowany tlen;
e) zastąpić ozonowany tlen (lub
jonizowany) czystym ozonem.
 39. ZASADA ZASTOSOWANIA
INERCJALNEGO ŚRODOWISKA:
a) zastąpić ogólne środowisko
inercjalnym;
b) prowadzić proces w próżni.
40. ZASADA ZASTOSOWANIA
MATERIAŁÓW KOMPOZYTOWYCH
przejść od jednorodnych materiałów do
kompozytowych.

SPECYFIKA STOSOWANIA ELEMENTARNYCH ZASAD

Dla przykładu rozpatrzymy zasadę: „przechodzenia w drugi wymiar”.
Proponuje ona: zmienić kierunek orientacji (kierunek ruchu) obiektu,
np. nachylić obiekt, albo położyć go na bok, wykorzystać wielowarstwową,
wielopiętrową kompozycję obiektu zamiast jednowarstwowej,
jednopiętrowej, usunąć trudności związane z rozmieszczeniem lub
ruchem obiektów wzdłuż linii, rozmieszczeniem (przemieszczeniem)
obiektu w dwóch kierunkach (tj. na płaszczyźnie). Odpowiednio trudności
związane z rozmieszczeniem lub ruchem obiektu w jednej płaszczyźnie
można usunąć przejściem do przestrzeni trójwymiarowej. Dosłownie tak,
od kontaktu w punkcie, do kontaktu po linii, od linii do płaszczyzny i dalej
do przestrzeni rozwijają się robocze organa obrabiarek skrawających.
Frezarki i tokarki działają na półfabrykat narzędziem punktowym, a obróbka
detalu wymaga sporo czasu. Przejście do obróbki półfabrykatu od razu kilkoma
narzędziami, to przejście do obróbki po linii. Prasa pozwala formować złożoną
powierzchnię momentalnie, jest to obróbka na powierzchni i w przestrzeni.
Obróbka w objętości wymaga objętościowego narzędzia. Przykładem takiego
roboczego organu okazuje się pęczek elementarnych cząstek zmieniających
strukturę materiału półfabrykatu od razu w całej objętości.
Rozważmy przykład zastosowania tej elementarnej zasady.
Na lotnisku fabryki samolotów zgromadziło się dużo gotowych,
ale jeszcze nie przejętych przez zamawiającego, samolotów. W związku
ze zbliżającą się jesienią i okresami niepogody, samoloty wymagały
obowiązkowo schowania ich w hangarze, ale okazało się, że może on
przyjąć tylko 2/3 wszystkich maszyn. Na powierzchni hangaru sprawdzono
różne warianty ich rozmieszczenia, ale zadawalającego rozwiązania nie
znaleziono. (Rys.19)
Mimo to z pomocą zasady przejścia w drugi wymiar znaleziono wyjście.
Oczywiście nie zaczęto podwieszać samolotów pod dachem hangaru,
stawiać pionowo albo gromadzić jeden nad drugim. Po prostu zdjęto

Metodyka usuwania sprzeczności | 55

samolotom po jednym kole z podwozia. W rezultacie samoloty ustawiły się
ukośnie, nachylając się na jedno skrzydło i pojawiła się możliwość ułożenia
ich tak, że skrzydła różnych samolotów w poziomie kładły się jedno na
drugim. Wszystkie samoloty zmieściły się w hangarze (Rys.20).

Rys. 19

Rys. 20

Zastosowanie elementarnych zasad nie zwalnia od myślenia.

Elementarna zasada nie daje samego rozwiązania, ale daje sugestię,
naprowadzającą na tok rozumowania. Zobaczyć ideę rozwiązania,
przedstawić sobie szczególne jego cechy realizacji na podstawie
zaproponowanej zasady, powinien już innowator wynalazca. Dlatego praca
z elementarnymi zasadami powinna być prowadzona skrupulatnie. Należy
uważnie, z różnych punktów widzenia przeanalizować zalecenia tkwiące
w elementarnej zasadzie.

56 | Metodyka usuwania sprzeczności

 0DWU\FDZ\ERUXHOHPHQWDUQ\FK]DVDGXVXZDQLD

                  
&RSRJDUV]DVLĊ
SR]PLDQLH

RELHNWUXFKRPHJR

RELHNWUXFKRPHJR

QLHUXFKRPRELHNW

SURPLHQLRZDQLH
VWUXNWXU\RELHNWX

UXFKRPRELHNWX
'áXJRĞüRELHNWX

'áXJRĞüRELHNWX

1DNáDG\HQHUJLL
QDUXFKRELHNWX
RELHNWQLHUXFK

RELHNWQLHUXFK

&]DVG]LDáDQLD

&]DVG]LDáDQLD
&LĊĪDURELHNWX

&LĊĪDURELHNWX
QLHUXFKRPHJR

QLHUXFKRPHJR

:\WU]\PDáRĞü
&R

3RZLHU]FKQLD

3RZLHU]FKQLD

7HPSHUDWXUD
UXFKRPHJR

UXFKRPHJR

6WDELOQRĞü
QDOHĪ\

1DSLĊFLH
3UĊGNRĞü
2EMĊWRĞü

2EMĊWRĞü

FLĞQLHQLH

-DVQRĞü
]PLHQLü

.V]WDáW
6LáD
ZJ]DáRĪHĔ

&LĊĪDURELHNWX                          
 UXFKRPHJR                         

&LĊĪDURELHNWX                      
 QLHUXFKRPHJR                     

'áXJRĞüRELHNWX                        
 UXFKRPHJR                

'áXJRĞüRELHNWX                      
 QLHUXFKRPHJR               

3RZLHU]FKQLD                          
 RELHNWUXFKRPHJR                     

3RZLHU]FKQLD               
 RELHNWQLHUXFK           

2EMĊWRĞü                         
 RELHNWUXFKRPHJR                      

2EMĊWRĞü                    
 RELHNWQLHUXFK            

                         
 3UĊGNRĞü
                     

                               
 6LáD
                      

1DSLĊFLH                                
 FLĞQLHQLH                         

                               
 .V]WDáW
                             

6WDELOQRĞü                                  
 VWUXNWXU\RELHNWX                          

                                 
 :\WU]\PDáRĞü
                          

&]DVG]LDáDQLD                          
 UXFKRPRELHNWX                  

&]DVG]LDáDQLD          
 QLHUXFKRPRELHNW        

                                   
 7HPSHUDWXUD
                           
Tabela 3 Matryca doboru elementarnych zasad usuwania technicznych sprzeczności

-DVQRĞü                          
 SURPLHQLRZDQLH           

1DNáDG\HQHUJLL                          
 QDUXFKRELHNWX                  

1DNáDG\HQHUJLL         
 SU]\QLHURELHNFLH      

                                  
 0RF
                         

6WUDW\                          
 HQHUJLL                  

6WUDW\                                      
 VXEVWDQFML                                    

6WUDW\                  

LQIRUPDFML  

6WUDW\                                    
 F]DVX                                   

,ORĞü                                
 VXEVWDQFML                         

                                   
 1LH]DZRGQRĞü
                              

'RNáDGQRĞü                                    
 SRPLDUX                         

'RNáDGQRĞü                                    
 Z\WZDU]DQLD                  

6]NRGOLZHF]\QQLNL                                      
 G]LDáQDRELHNW                                   

6]NRGOLZHF]\QQLNL                                    
 VDPHJRRELHNWX                               

àDWZRĞü                                     
 Z\WZDU]DQLD                          

àDWZRĞü                                    
 HNVSORDWDFML                             

àDWZRĞü                                   
 QDSUDZ\                    

àDWZRĞüDGDSWDFML                                    
 XQLZHUVDOQRĞü                        

=áRĪRQRĞü                                   
 XU]ąG]HQLD                      

=áRĪRQRĞüNRQWUROL                                     
 LSRPLDUX                                 

6WRSLHĔ                               
 DXWRPDW\]DFML             

                                   
 :\GDMQRĞü
                                  

                  

Metodyka usuwania sprzeczności | 57

 WHFKQLF]Q\FKVSU]HF]QRĞFLV\VWHPX

                   
&RSRJDUV]DVLĊ
SR]PLDQLH

6]NRGOLZHF]\QQLNL

6]NRGOLZHF]\QQLNL

=áR]RQRĞüNRQWUROL
SU]\QLHURELHNFLH

àDWZRĞüDGDSWDFML
VDPHJRRELHNWX
1DNáDG\HQHUJLL

G]LDáQDRELHNW
1LH]DZRGQRĞü

XQLZHUVDOQRĞü
&R

DXWRPDW\]DFML
Z\WZDU]DQLD

Z\WZDU]DQLD

HNVSORDWDFML
'RNáDGQRĞü

'RNáDGQRĞü

:\GDMQRĞü
=áRĪRQRĞü
QDOHĪ\

VXEVWDQFML

VXEVWDQFML
LQIRUPDFML

LSRPLDUX
QDSUDZ\
àDWZRĞü

àDWZRĞü

àDWZRĞü
SRPLDUX

6WRSLHĔ
]PLHQLü

HQHUJLL

XVWURMX
F]DVX
6WUDW\

6WUDW\

6WUDW\

6WUDW\

,ORĞü
0RF
ZJ]DáRĪHĔ

&LĊĪDURELHNWX                                      
 UXFKRPHJR                                     

&LĊĪDURELHNWX                                        
 QLHUXFKRPHJR                                   

'áXJRĞüRELHNWX                                      
 UXFKRPHJR                          

'áXJRĞüRELHNWX                              
 QLHUXFKRPHJR         

3RZLHU]FKQLD                                      
 RELHNWUXFKRPHJR                           

3RZLHU]FKQLD                                    
 RELHNWQLHUXFK                     

2EMĊWRĞü                                     
 RELHNWUXFKRPHJR                          

2EMĊWRĞü                         
 RELHNWQLHUXFK             

                                   
 3UĊGNRĞü
                            

                                     
 6LáD
                               

1DSLĊFLH                                 
 FLĞQLHQLH                 

                                  
 .V]WDáW
                    

6WDELOQRĞü                                  
 VWUXNWXU\RELHNWX                         

                                  
 :\WU]\PDáRĞü
                      

&]DVG]LDáDQLD                                  
 UXFKRPRELHNWX                        

&]DVG]LDáDQLD                         
 QLHUXFKRPRELHNW              

                                  
 7HPSHUDWXUD
                        

-DVQRĞü                                     
 SURPLHQLRZDQLH                

1DNáDG\HQHUJLL                                  
 QDUXFKRELHNWX                         

1DNáDG\HQHUJLL                
 SU]\QLHURELHNFLH         

                                   
 0RF
                    

6WUDW\                            
 HQHUJLL               

6WUDW\                                    
 VXEVWDQFML                                 

6WUDW\                      

LQIRUPDFML       

6WUDW\                                   
 F]DVX                           

,ORĞü                                     
 VXEVWDQFML                           

                                   
 1LH]DZRGQRĞü
                      

'RNáDGQRĞü                                
 SRPLDUX                            

'RNáDGQRĞü                          
 Z\WZDU]DQLD                 

6]NRGOLZHF]\QQLNL                                    
 G]LDáQDRELHNW                               

6]NRGOLZHF]\QQLNL                           
 VDPHJRRELHNWX                  

àDWZRĞü                                  
 Z\WZDU]DQLD                        

àDWZRĞü                                
 HNVSORDWDFML                           

àDWZRĞü                              
 QDSUDZ\                          

àDWZRĞüDGDSWDFML                            
 XQLZHUVDOQRĞü                     

=áRĪRQRĞü                                  
 XU]ąG]HQLD                        

=áRĪRQRĞüNRQWUROL                                    
 LSRPLDUX                       

6WRSLHĔ                                   
 DXWRPDW\]DFML                    

                                  
 :\GDMQRĞü
                             

                   

58 | Metodyka usuwania sprzeczności

 Jak wybrać potrzebną do rozwiązania zadania zasadę z całego spisu?
Kolejne ich stosowanie (przegląd wariantów) zajmuje mnóstwo czasu. Do
przyspieszenia wyboru elementarnej zasady dla konkretnego zadania,
H. Saulowicz Altszuller w latach 60. XX wieku opracował specjalne
narzędzie poszukiwania: „Matrycę doboru elementarnych zasad usuwania
technicznych sprzeczności”. Matryca składa się z identycznych w pionie
i poziomie kolumny i wiersza, zawierających wykaz 39 charakterystyk
- wskaźników technicznego systemu. Konfliktowe stosunki między
nimi stanowią treść większości technicznych sprzeczności spotykanych
w praktyce. W komórki tablicy wpisano numery elementarnych zasad
z ich spisu. Zanim zaczniemy wybierać odpowiednią elementarną zasadę,
należy sformułować techniczną sprzeczność, stanowiącą istotę zadania
wynalazczego. Następnie poprawiające i pogarszające charakterystyki,
opisane w sprzeczności, adaptujemy do charakterystyk opisanych
w kolumnach i wierszach tablicy. Np. jeżeli z warunków zadania wymagamy
podniesienia dokładności pracy urządzenia, to można wybrać wiersz opisany
jako „dokładność pomiaru”, ale można też, analizując bardziej dokładnie od
czego zależy dokładność, wybrać konkretną charakterystykę, którą trzeba
poprawić w urządzeniu, np. siłę. Na skrzyżowaniu znalezionych wierszy
i kolumny (poprawiającej charakterystyki i kolumny pogarszającej przy tym
charakterystyki urządzenia) znajduje się komórka, w której umieszczono
numery elementarnych zasad. Elementarne zasady w każdej komórce
umieszczane są w malejącej kolejności częstotliwości ich występowania
w badanych bazach opisów patentowych. Dlatego jeżeli konieczne jest
znalezienie jak najprostszej i szybko dającej się wdrożyć zasady, należy
wykorzystywać je zaczynając od pierwszej rekomendowanej. Jeżeli zaś
rozwiązanie powinno być bardziej oryginalne, nieoczekiwane, należy
zaczynać od ostatniej zasady. Rys. 22 przedstawia fragment matrycy
doboru elementarnych zasad innowacyjnych.
Przypuśćmy, że konstruujemy deszczownię traktorową. Dla szybkości
i ekonomiki zraszania upraw, deszczownia powinna mieć możliwie dużą
rozpiętość ramion. Wtedy jednak ramiona będą ciężkie, bo trzeba będzie
je wzmocnić, budując lekką kratownicę.
Mamy tu więc sprzeczność: „długość ramienia” i „ciężar ramienia”.
Z tabeli wskaźników odnajdujemy:
• długość ramienia – „długość obiektu ruchomego” Nr 03 i
• ciężar ramienia – „ciężar obiektu ruchomego” Nr 01

Metodyka usuwania sprzeczności | 59

 Zachodzi więc sprzeczność: 03 konta
01. Znajdujemy 03 w poziomej kolumnie
i na przecięciu z pionową kolumną 01
znajdujemy numery elementarnych
metod usuwania tej sprzeczności. Są
to: 08, 15, 29. Z wykazu elementarnych
zasad odczytujemy zalecenia:
08 – zasada antyciężaru,
15 – zasada dynamiki,
29 – zasada konstrukcji pneumo
i hydrodynamicznych.
Jak to rozumieć? Zasada antyciężaru
oznacza na ogół zrównoważenie Rys. 21
szkodliwego ciężaru drugim ciężarem, tak, jak dzieje się to w windach
bloków mieszkalnych: klatka jedzie w górę, a przeciwwaga w dół.
Powiększyła się co prawda masa zespołu ruchomego, ale zmniejszyła się
stała siła transportu klatki. Można też wykorzystać fizykę: np. zamocować
do ramion deszczowni po jednym balonie z każdej strony i już mamy
zrównoważenie ciężaru. To jest „możliwość”, a czy z niej skorzystamy –
zdecydują inne warunki: np. wiatr! Zasada „dynamiki” daje na razie sugestie
niejasną, ale już trzecia podpowiedź: konstrukcje hydrodynamiczne
– jest prosta: należy wykorzystać odrzut strugi wody wtryskiwanej z dysz
rozmieszczonych wzdłuż ramienia. Współczesne systemy nawadniania
ruchomego poszły właśnie drogą dynamiki: większe ciśnienie i napędzane
odrzutem wody układy, pozwalające pokryć spory obszar upraw jednym
zespołem roboczym. A oto inny przykład:

Co by zrobił Archimedes, gdyby znał TRIZ?

Jak wiadomo z historii odkrycia prawa, znanego jako - „prawo
Archimedesa” – zadaniem Archimedesa była - jakbyśmy to dziś powiedzieli
- ekspertyza sądowa. Syrakuzański złotnik został oskarżony – na podstawie
donosu swojego pracownika i ucznia – o sfałszowanie stopu, z którego
wykonał koronę dla króla Syrakuz. Pracownik twierdził, że złotnik ukradł
część złota, a do stopu dodał miedzi i srebra. Archimedesowi powierzono
wykonanie ekspertyzy. Droga była prosta: wystarczyło precyzyjnie
wyznaczyć ciężar właściwy stopu, z którego wykonano koronę i sprawa
byłaby jasna. Gdyby korona miała jakiś regularny kształt: np. pierścienia,

60 | Metodyka usuwania sprzeczności

zadanie byłoby proste.
Wystarczyłoby zmierzyć
wymiary korony, zważyć
i w ten elementarny sposób
wyznaczyć ciężar właściwy
stopu. Niestety korona
stanowiła bryłę niezmiernie
skomplikowaną, fantazyjną:
miała przecież podkreślać
wspaniałość postaci władcy!
Nie istnieje wizerunek korony
Rys. 22
władcy Syrakuz, ale mamy tzw.
„Złotą koronę z Kalchu” pochodzącą z kręgu kulturowego antycznej Grecji.
Być może korona syrakuzańska była podobna, w każdym razie nie mogła
mieć elementów symboliki chrześcijańskiej, jakie mają niemal wszystkie
późniejsze korony.

A. Rozumowanie „początkującego trizowca”

Na ogół początkujący trizowcy, niby wierzą w siłę logicznego
rozumowania i precyzyjnej analizy, ale bardzo często próbują „skoczyć
w dal”, czyli działając w rzeczywistości na zasadzie MPiB (metody prób
i błędów) stawiają hipotezę rozwiązania, a później naginają procedury TRIZ
do tej hipotezy. Niestety w ten sposób kompromitują nie TRIZ, a w zasadzie
…siebie!
Przyjrzyjmy się, jak by to wyglądało w przypadku problemu
Archimedesa.
Przede wszystkim musimy działać tak, jak mógł działać Archimedes
i korzystać wyłącznie z takich przyborów, jakie on miał do dyspozycji.
Archimedes miał na pewno wagę, cyrkiel i linijkę z podziałką. Nie miał np.
bardzo przydatnego w problemie korony, naczynia miarowego z podziałką
objętości. I oczywiście o tych sprawach trzeba pamiętać.
Zakładamy więc, że Archimedes znał biegle TRIZ, ale miał to, co miał!
W obszarze wiedzowym - Archimedes znał teorię nieskończenie małych,
podobną do podstaw dzisiejszego rachunku różniczkowego, znał podstawy
geometrii Euklidesowej i elementy algebry. Analizujemy więc problem
z pomocą ARIZ, w wersji uproszczonej, wystarczającej dla rozwiązania
problemu korony.

Metodyka usuwania sprzeczności | 61

 Definiujemy podstawowe sprzeczności:
I. Sprzeczność 1
Gdyby zmienić kształt korony na regularny, to można byłoby łatwo
określić jej objętość, ale musielibyśmy zniszczyć (stopić) koronę!
II. Sprzeczność 2
Jeżeli kształtu korony zmienić nie wolno, to zmierzenie jej objętości
zwykłymi metodami jest niemożliwe.
III. IWK (idealny wynik końcowy)

Należy, przy minimalnych zmianach w systemie, nie wprowadzając

nieznanych Archimedesowi osiągnięć nauki i techniki, zmierzyć objętość
korony jakimś prostym, dostępnym Archimedesowi przyrządem.  Grecy byli
bardzo „geometrycznym” narodem; znali cyrkiel, linijkę, wagę i w zasadzie
tylko te przyrządy wchodzą w rachubę! W opisanej sytuacji„przedmiotem” jest
korona, a jakaś „miarka” – jest „narzędziem. Jednakże taki sposób postawienia
problemu prowadzi do wskazanych wyżej sprzeczności. Wobec takiej sytuacji
młody trizowiec proponuje inwersję: korona będzie „narzędziem”, a miarka
„przedmiotem”. Oczywiście w metodyce TRIZ taka inwersja jest dopuszczalna,
ale musi bezwzględnie wynikać z wcześniejszego rozumowania. Przyjąwszy
jednak założenie o inwersji otrzymujemy dwa warianty:
A. Przedmiot - zwykła miarka pracująca lub niepracująca w zależności
od stanu narzędzia (korony)
B. Narzędzie (korona), które przez zmianę swojego kształtu daje szansę
lub nie daje szansy zmierzenia objętości zwykłą miarką.
Powstaje więc nowe sformułowanie sprzeczności:
Sprzeczność 1’
Przetopiona korona nadaje się do zmierzenia jej objętości zwykłą
miarką.
Sprzeczność 2’
Korona nieprzetopiona pozbawia zwykłą miarkę możliwości
wykorzystania jej do określenia objętości.
Posługując się pojęciem IWK (Idealny Wynik Końcowy) koncentrujemy
się na sprzeczności.
Rozwiązanie zadania przez przetopienie korony jest realne, ale bardzo
drogie (ponowne wykonanie korony). Można jednak – posługując się
tabelą elementarnych zasad wynalazczych – użyć w miejsce drogiego
obiektu jego taniej kopii.

62 | Metodyka usuwania sprzeczności

 Do tej samej formy, z której wyszła korona wlać wosk i później go
przetopić. Później można stopiony wosk wlać do naczynia z podziałką
i zmierzyć jego objętość. Eureka! - krzyknął młody trizowiec.
No tak…Ale - w takich właśnie miejscach często spotykamy to
„wstrętne: ale”. Dlaczego to rozwiązanie nam się nie może podobać?
Proszę bardzo:
1. Skąd wiadomo, że korona była odlewana, a nie kuta?
2. Odlewy – jak wiadomo – podlegają obróbce wykańczającej, która
wpływa na objętość przedmiotu.
3. Często odlewy wykorzystuje się w charakterze korpusu, na który
nakłada się, lutuje, przynitowuje, różne detale, wykonywane
różnymi metodami i jeśli korona powstawała taką metodą, to z niej
nie dałoby się zdjąć prostej kopii.
4. Cylindrem miarowym posługujemy się dzisiaj. Archimedes go nie
miał!
5. Jak więc widać rozumowanie początkującego trizowca niby
poprawne, nie wytrzymuje krytyki. Jest to przykład ostrzegający
przed zbyt pochopnym traktowaniem narzędzi i metod TRIZ,
które wymagają ścisłego rozumowania i bardzo dogłębnej analizy
problemu. Wtedy dają wyniki!

B. Rozwiązanie prawidłowe
Spróbujemy skorzystać z systemu usuwania sprzeczności
technicznych. Najpierw tablica wskaźników systemu technicznego,
z której otrzymujemy:
• dla sprzeczności typu: „Dokładność pomiaru” - Nr 28 i 
• „Złożoność kontroli i pomiaru” - nr 37
z „Matrycy skojarzeń sprzeczności i zasad” mamy:
Nr 24 - Zasada pośrednika
Nr 26 - Zasada kopiowania
Nr 28 - Zasada zastąpienia systemu mechanicznego systemem
optycznym, elektrycznym, lub „zapachowym”, itp.,
Nr 37 - Zasada rozszerzalności termicznej.
Dla antycznych Greków zasada 28 byłaby nieosiągalna, ale pozostałe
tak! Zasada 37
– rozszerzalność, w naszym przypadku zbędna. Zajmijmy się więc
pozostałymi: zasadą pośrednika. Możnaby ją zrealizować w dwóch

Metodyka usuwania sprzeczności | 63

wariantach: wykonać z gliny kopię (to także zasada 26) i postąpić z nią
dowolnie, np. uformować łatwy do pomiaru prostopadłościan. Rzecz
teoretycznie możliwa, ale z dokładnością byłoby ciężko. Można inaczej:
wziąć wosk i zalać koronę, umieszczoną w prostopadłościennym naczyniu.
Odmierzamy po zastygnięciu poziom wosku, wyjmujemy koronę,
obłamujemy i przetapiamy wosk i znów mierzymy wysokość poziomu.
I oczywiście natychmiast zauważamy: po co topić wosk, skoro mamy
pod dostatkiem wody! Do tego samego naczynia nalewamy wodę po
sam wierzch, wkładamy koronę, nadmiar wypartej wody się wylewa,
wyjmujemy koronę, starannie strząsając z niej wodę i mierzymy linijką
obniżenie poziomu wody. Można jeszcze inaczej dokładniej: wkładamy
koronę do naczynia wypełnionego „pod brzeg”. Wylewającą się wypartą
wodę zbieramy w drugim naczyniu o regularnych kształtach i mierzymy
jej objętość miarką.
Pamiętamy też, że antyczni Grecy mieli wagę. Pomiar objętości
miarką można więc zastąpić ważeniem wypartej wody, co w zasadzie daje
lepszą dokładność.
Dokładność bardzo ważną, bo trzeba dodać, że nieuczciwy złotnik
zapłacił za oszustwo głową! Natomiast „TW” służb królewskich – pomocnik
i uczeń złotnika - otrzymał w nagrodę warsztat swojego zadenuncjowanego
mistrza! Mimo wszystko nie budzi on naszej sympatii! W końcu król i satrapa
Syrakuz to niezbyt pozytywna postać. Może więc należało mu się nosić
koronę fałszywą, taką, jak sam był fałszywy?

METODY ROZWIĄZYWANIA SPRZECZNOŚCI FIZYCZNYCH

Po tym jak w TRIZ pojawiło się nowe narzędzie „fizyczna sprzeczność”
analiza zadań stała się zdecydowanie głębsza i doprowadzała do
sformułowania sprzeczności fizycznych. FS najbardziej jasno wyrażają
główną treść stojącego przed wynalazcą zadania. Oczywiście jako
rozwiązanie zadania wynalazczego zaczęto uważać rozwiązanie
sprzeczności fizycznej. Konieczne były narzędzia pomagające wynalazcy
na tym etapie pracy. Zostały wynalezione podstawowe metody
rozwiązywania sprzecznych wymagań określonych w definicji
sprzeczności fizycznej.

64 | Metodyka usuwania sprzeczności

 • W przestrzeni: (jedna część elementu TS odpowiada jednemu
wymaganiu, a druga część drugiemu wymaganiu)
– Fizyczna sprzeczność: obiekt powinien być gorący i jednocześnie
chłodny, jeżeli można to rozwiązać w przestrzeni jedna część
(element) TS gorąca, a druga chłodna. Dosłownie tak rozwiązano tę
sprzeczność w patelni. Robocza część jest gorąca, a rączka chłodna.
• W czasie: (w tym czasie element TS odpowiada jednemu wymaganiu
a w drugim czasie drugiemu wymaganiu)
– Szkła okularów powinny przepuszczać dużo światła, żeby
człowiek mógł dobrze  widzieć w półmrocznych pomieszczeniach
i jednocześnie powinno przepuszczać mało światła, żeby oczom
było komfortowo przy jasnym słonecznym oświetleniu. Szkła
fotochromatyczne pozwalają rozwiązać tę sprzeczność w czasie, są
przeźroczyste i  przepuszczają dużo światła, jeżeli oświetlenie jest
słabe  i są ciemne, przepuszczają mało światła, jeżeli oświetlenie
jest jasne.
• We wzajemnych stosunkach (element powinien posiadać określone
właściwości w stosunku do jednego obiektu nadsystemu i przeciwne
właściwości w stosunku do drugiego obiektu nadsystemu).
Przykładem jest siatka moskitiera, która przepuszcza powietrze a nie
przepuszcza komarów. itp.
• A co robić, jeżeli nie udaje się rozwiązać sprzeczności?
Sprzeczność: korpus statku powinien być wąski żeby opór wody był
mały i jednocześnie szeroki, żeby uzyskać dobrą stabilność. Tej sprzeczność
nie da się rozwiązać do końca, wymagania powinny odpowiadać w tym
samym czasie i w tym samym miejscu, ale możliwe jest przejście na inną
zasadę pracy, poruszanie się nad wodą. I tak statki na poduszce powietrznej
i wodoloty tej sprzeczności nie mają. Inny przykład to katamarany. Statki
na dwóch kadłubach wąskich rozstawionych szeroko, dających dobrą
stateczność na wodzie i mały opór ośrodka.
Podane wyżej ogólne metody usuwania sprzeczności mogą być
konkretyzowane z pomocą już znanych nam elementarnych zasad
usuwania technicznych sprzeczności. I tak: zasady miejscowej jakości
i przejścia w drugi wymiar okazują się częstymi przypadkami ogólnego
podejścia - do rozwiązywania sprzeczności w przestrzeni.

Metodyka usuwania sprzeczności | 65

 Ćwiczenie
Proszę przytoczyć przykłady ilustrujące elementarne zasady usuwania
technicznych sprzeczności.
1. Zasada rozdrobnienia
a) rozdzielić obiekt na niezależne części,
b) wykonać obiekt łatwo rozbieralny,
c) powiększyć stopień rozdrobnienia obiektu.

2. Zasada wyniesienia
Oddzielić od obiektu przeszkadzająca część (przeszkadzającą
właściwość) lub odwrotnie: wydzielić jedynie część potrzebną (potrzebną
właściwość).
W odróżnieniu od poprzedniej zasady zakładającej dzielenie obiektu na
jednakowe części tym razem mamy na uwadze dzielenie obiektu na różne
części.

3. Zasada miejscowej jakości

a) przejść od jednorodnej struktury obiektu (albo zewnętrznego
środowiska, zewnętrznego oddziaływania) do niejednorodnej,
b) różne części powinny mieć (wykonywać) różne funkcje,
c) każda część obiektu powinna znajdować się w warunkach
najbardziej odpowiednich dla jej pracy.

66 | Metodyka usuwania sprzeczności

11. PRAWA ROZWOJU TECHNICZNYCH SYSTEMÓW 
Przy całej różnorodności technicznych systemów jedna ich
cecha jest wspólna. W procesie ewolucji wszystkie przechodzą
charakterystyczne etapy rozwoju, podobnie jak ewolucja systemów
biologicznych. Altszuller sformułował niektóre ogólne zarysy praw
rozwoju technicznych systemów i nazwał je PRTS (Prawa Rozwoju
Technicznych Systemów). Niżej przytoczono wykaz tych praw, z krótkimi
komentarzami do każdego z nich.

1. PRAWO KOMPLETNOŚCI CZĘŚCI SYSTEMU

Koniecznym warunkiem funkcjonowania rozwiniętego systemu
technicznego (TS) okazuje się być minimalna sposobność do pracy
podstawowych funkcjonalnych bloków. Podstawowe funkcjonalne bloki
rozwiniętego TS to: organ roboczy, transmisja, silnik i organy sterowania.
Roboczy organ (RO), to element TS, bezpośrednio wykonujący główną
funkcję (GF), dla której był stworzony TS: np. w młynie wodnym, organem
roboczym są żarna, rozcierające ziarna. Dla wykonania głównej funkcji RO
powinien otrzymać energię od silnika (koło młyńskie) przez transmisję
(wał i koła zębate). Jeżeli chociaż jeden z funkcjonalnych bloków będzie
niezdatny do pracy, to cały system nie może wykonywać głównej funkcji.
Wiertarka elektryczna ma swoje bloki rozwiniętego TS. Wyobraźmy sobie,
że jeden z funkcjonalnych bloków nie ma minimalnej, dostatecznej
zdolności do pracy, np. silnik ma za małą moc żeby obracać wiertło przy
wierceniu otworu. W tym przypadku wiertarka, jak całość systemu, nie
może wykonywać swojej głównej funkcji. Tak samo będzie z problemem
wypełniania głównej funkcji, jeżeli element transmisji np. zacisk wiertła nie
zaciska wiertła z dostateczna siłą.

2. PRAWO ENERGETYCZNEJ PRZEWODNOŚCI SYSTEMU

Koniecznym warunkiem zdolności do pracy TS jest możliwość
przewodzenia energii od silnika przez transmisję do RO. Główny sens
prawa: energia nie powinna być tracona na drodze przejścia od silnika do
RO. Straty energii w ogóle nie powinny istnieć, ale to jest możliwe tylko
w modelu idealnym. W rzeczywistości energia jest tracona w procesie
przekształcania przez transmisję, a także przy przekształcaniu jej z jednego
rodzaju na drugi.

Prawa rozwoju technicznych systemów | 67

3. PRAWO UZGODNIENIA RYTMU CZĘŚCI SYSTEMU
Koniecznym warunkiem zdolności do pracy TS okazuje się być
uzgodnienie rytmu (częstotliwości drgań, cykliczności) pracy podsystemów
TS, a także procesów zachodzących w TS i jego nadsystemach. Innymi
słowy efektywne wykonywanie głównej funkcji jest możliwe wtedy, jeżeli
częstotliwości pracy podsystemów są uzgodnione. W zegarze mechanicznym
prędkości obrotów różnych kółek zębatych wewnątrz mechanizmu są różne,
ale są one tak uzgodnione, żeby w czasie jednego obrotu strzałki minutowej,
strzałka godzinna wykonywała równo 1/12 pełnego obrotu, czyli obracała się
o 30 stopni. Mleko w proszku rozpuszcza się w wodzie wielokrotnie szybciej,
jeżeli na mieszaninę (mieszaninę proszku z wodą) będziemy oddziaływać
ultradźwiękową falą z częstotliwością, której wartość jest uzgodniona
z częstotliwością drgań własnych drobinek proszku mlecznego.
Jeszcze jedna możliwość uzgodnienia rytmiki: wykonywanie jednego
rodzaju działania w przerwach drugiego rodzaju. Na początku XX wieku
wynaleziono urządzenie do prowadzenia ognia z lotniczego karabinu
maszynowego przez płaszczyznę obrotu śmigła. Kula przelatywała poprzez
śmigło w tych momentach, kiedy obracające się łopaty nie zakrywały
lufy. W niektórych przypadkach to prawo wyraża się w świadomym
rozstrojeniu rytmiki części składowych. W strefach sejsmicznie
niebezpiecznych, przy budowie budynków i urządzeń, specjalnie
wykonuje się je tak, żeby częstotliwości drgań własnych możliwie mocno
różniły się od możliwych częstotliwości sił tektonicznych działających
z zewnątrz.

4. PRAWO PODNOSZENIA STOPNIA IDEALIZACJI TS

Rozwój TS biegnie w kierunku podnoszenia idealizacji.
Podniesienie idealizacji to poprawa wykonywanej funkcji TS lub dodanie
mu nowych funkcji, przy zmniejszeniu strat na stworzenie i eksploatację
TS. W nauce stosuje się takie narzędzie modelowania jak optymalizacja.
Definiując niektóre ważne właściwości i tendencje, zakłada się, że osiągnęła
ona swoją granicą. Przy tym w modelu mogą być odrzucone pozostałe
właściwości, charakterystyki obiektu lub procesu, niekoniecznie ważne
dla konkretnej analizy. Procedura idealizacji daje możliwość formułowania
logicznej granicy rozwoju realnego obiektu - idealny obiekt. Szeroko znany
przykład, to pojęcie idealnego gazu.

68 | Prawa rozwoju technicznych systemów

 Altszuller wprowadził do TRIZ pojęcie idealnego TS. Idealny system, to
system z zerowymi nakładami na jego stworzenie i wykonywanie funkcji.
Taki system posiada efektywność równą nieskończoności. Oczywiście
dążenie do takiego rezultatu to ważny cel dla analityków i wynalazców.
Jak wygląda tendencja podnoszenia idealności w praktyce? Najbardziej
poglądowym, dobrym przykładem podnoszenia idealności TS, jest rozwój
techniki komputerowej.
W ciągu niewielu dziesiątków lat komputery przeszły drogę od
ogromnych urządzeń, z parogodzinnym zaledwie okresem bezawaryjnej
pracy, do mikrominiaturowych konstrukcji, nie wymagających obsługiwania
w ciągu całego okresu eksploatacji, a przy tym niewyobrażalnie wzrosła
szybkość obliczeń, pamięć, szybkość wymiany informacji. Szczególnie
wyraźnie widać postęp, jeżeli rozpatrzeć: ile atomów jest konieczne dla
przechowania jednego bitu informacji. Jeżeli w latach 50. trzeba ich było
kilka miliardów, to w latach 70. już dziesiątki milionów, a dzisiaj dziesiątki
tysięcy. Współczesne eksperymenty wskazują na możliwość przejścia do
kwantowych komputerów, w których jeden atom będzie mógł przechować
jeden bit informacji, a nawet więcej.
Powiększenie idealności na przykładzie tendencji do miniaturyzacji
elektronicznego sprzętu jest oczywiste i zrozumiałe. A jak przebiega rozwój
np. systemów transportowych? Nie zmniejszają się, a raczej odwrotnie:
transportowe maszyny wciąż powiększają swoje rozmiary. Współczesne
samoloty: boeingi i er-busy jak również tankowce, wyglądają znacznie
potężniej niż ich wcześniejsi przedstawiciele. Nie przeczy to prawu
powiększenia idealności; absolutnie idealny transportowych środek to
taki, kiedy środka nie ma, a funkcja jego jest wykonywana (np. towar sam
porusza się w potrzebnym kierunku i z żądaną prędkością). Dążenie do
takiego ideału przejawia się w tym, że podwyższa się stosunek ciężaru
transportowanego do pełnego ciężaru całości: środka transportowego
wraz z towarem. Przez ostatnie 40 lat względna moc samochodu do
przewożenia standardowych kontenerów wzrosła dwukrotnie, średnia
prędkość prawie dwukrotnie, zużycie paliwa na 100 km obniżyło się
półtorakrotnie, tj. realizuje się tu tendencja bardziej ekonomicznej
realizacji wykonywanej funkcji.

Prawa rozwoju technicznych systemów | 69

5. PRAWO NIERÓWNOMIERNEGO ROZWOJU CZĘŚCI SYSTEMU
Rozwój podsystemów TS biegnie nierównomiernie. Im bardziej złożony
system, tym bardziej nierównomierny jest rozwój jego podsystemów.
Podsystemy TS w procesie jego ewolucji rozwijają się nierównomiernie.
Jedne z nich mogą zrobić rewolucyjny skok w rozwoju, drugie odwrotnie,
zatrzymują się. Możliwości tych awangardowych podsystemów
wchodzą w sprzeczność z charakterystykami systemów odstających.
Dlatego, żeby wyprowadzić odstające podsystemy na poziom
awangardowych trzeba realizować nowe techniczne rozwiązanie. Procesory
komputerów osobistych bardzo szybko podnoszą swoje parametry,
a systemy ich chłodzenia praktycznie nie zmieniają się. Dlatego chłodzenie
komputera, szczególnie notebooków, jest nieefektywne. Główną przyczyną
remontów komputerów jest awaria układu chłodzącego.
Pojemność współczesnych wielkotonażowych tankowców znacznie
wzrosła, a system ich hamowania nie może efektywnie zmniejszyć szybkości
masywnego statku. Od rozpoczęcia hamowania do pełnego zatrzymania
się tankowiec przepływa wiele mil.

6. PRAWO PRZECHODZENIA DO NADSYSTEMU

TS w procesie rozwoju może przekazywać część funkcji do nadsystemu,
albo łączyć się z drugimi TS w nowy nadsystem.
Sens tego jest taki, że jedna lub wiele funkcji pojedynczych TS
wykonywanych wcześniej przez każdy system oddzielnie, zaczyna być
wykonywana w nadsystemie.
Kiedyś każdy dom posiadał oddzielne systemy grzewcze: piece. Potem
funkcja nagrzewu była przekazywana do nadsystemu. Tak powstał system
centralnego ogrzewania, kiedy to jedna kotłownia zapewnia ogrzewanie
wielorodzinnych domów i budynków, a w domach pozostały tylko
urządzenia do przekazywania ciepła – kaloryfery.
Jeżeli TS łączy się z drugim TS to otrzymany nowy system nazywamy
bisystemem. Bisystem okazuje się być nadsystemem dla dowolnego
z połączonych TS. Nawet przy połączeniu w bisystem jednakowych TS,
powstają nowe, korzystne właściwości.
• Dwururka – myśliwska strzelba, myśliwy niesie tylko jedną broń,
a dodatkowa korzyść polega na tym, lufy mogą być zaopatrzone
w różne naboje, np. w jednej śrut, a w drugiej breneka.

70 | Prawa rozwoju technicznych systemów

 • Katamaran ma dużą większą stabilność w stosunku do pojedynczej
łódki, a oprócz tego posiada jeden żagiel zamiast dwóch.
• Lornetka w porównaniu z lunetką zapewnia stereoskopowe
widzenie, co pozwala oceniać względne położenia obserwowanych
obiektów.
• Często bisystem posiada podobne, ale różniące się
w charakterystykach TS. Nazywają się one bisystemami ze
zwiniętymi charakterystykami.
• Przykład: ołówek posiadający z jednej strony czerwony rdzeń,
a z drugiej granatowy.
• Bimetaliczna płytka - to dwie równoległe i połączone ze sobą
płytki o różnych współczynnikach rozszerzalności cieplnej.
Posiadają nową właściwość: wyginają się w zależności od zmiany
temperatury, przy ogrzewaniu lub chłodzeniu. Ta właściwość
szeroko wykorzystywana jest w technice: termoregulatory
w żelazkach elektrycznych, w urządzeniach grzewczych, itp.

W bisystemy łączą się TS z uzupełniającymi się wzajemnie

charakterystycznymi funkcjami.
Żelbet, jest połączeniem betonowej i stalowej konstrukcji. Metalowa
konstrukcja dobrze pracuje na rozciąganie, a beton na ściskanie. Ich
charakterystyki tworzą w rezultacie żelbeton, doskonale znoszący
obciążenia różnych typów obciążeń. Oprócz tego beton chroni metal
od korozji.
Przykład połączenia drukarki ze skanerem. W takim bisystemie
powstaje jeszcze jedna funkcja: kopiowanie dokumentów.
W jeden system można łączyć nie tylko dwa, ale także kilka TS. W takim
przypadku mówimy o stworzeniu polisystemów. Długopis z kompletem
wkładów o różnych kolorach to polisystem, łączący kilka TS (wkładów) ze
zwiniętymi charakterystykami. Współczesny telefon komórkowy posiada
oprócz właściwej funkcji telefonu, także aparat fotograficzny, zegar,
kalkulator, minikomputer i inne TS.

Prawa rozwoju technicznych systemów | 71

7. PRAWO PRZECHODZENIA Z MAKROPOZIOMU NA MIKROPOZIOM
Rozwój roboczego organu (RO) technicznego systemu zaczyna się
początkowo na makro, a potem przechodzi na mikropoziom.
Makropoziom cechuje większość przedmiotów i systemów,
które nas otaczają i którymi się zwyczajowo posługujemy. Obrazowo
mówiąc: wszystko to, co widzimy nieuzbrojonym okiem, co można
dotknąć. Maszyny, statki, samochody i samoloty i technika AGD, ołówki
i skrzypce – wszystko to są makroobiekty. Przejście na mikropoziom, to
jedna z ważniejszych tendencji w rozwoju techniki. Zamiast urządzeń
z metalu i plastiku, główną funkcję zaczynają wypełniać molekuły, atomy
i fotony. Sens tego przejścia polega na tym, że RO na mikropoziomie
staje się bardziej podatnym na sterowanie, regulację, pojawiają się nowe
możliwości, np. możliwość obróbki detalu od razu w całej objętości, albo
pozbycie się ruchomych części, które powodują, że konstrukcja staje się
zawodna, awaryjna.
Prymitywny, mechaniczny sposób rozdzielenia obiektu na części
z pomocą topora (noża albo piły) zastąpiono działaniem promienia
lasera. Podstawowa korzyść: możliwość wykonywania bardzo delikatnych
i czystych przecięć o złożonym kształcie, w tej liczbie także w bardzo
twardym materiale. Mechaniczny pędnik samolotu, śmigło został
zastąpiony silnikiem odrzutowym. Sterowanie organem roboczym
realizowane jest teraz na mikropoziomie: gorącego gazu.
We współczesnym TRIZ prawa rozwoju TS przeszły istotne zmiany
i uzupełnienia. Nic w tym dziwnego, przecież zasady klasycznego TRIZ zostały
sformułowane 20 – 30 lat temu. Dzisiaj na bazie praw rozwoju TS zbudowano
procedury i narzędzia, pozwalające prowadzić praktyczną pracę.

Czy można naruszać prawa rozwoju technicznego systemu?

Istnieją ogólne prawa przyrody, np. prawo zachowania energii. Takiego
prawa nie da się naruszyć, ale są też i inne prawa: prawa ustanowione przez
społeczeństwa, prawa państwowe, kodeks karny, kodeks ruchu drogowego
i inne. W odróżnieniu od praw przyrody, te prawa mogą być naruszone,
ale za naruszeniem następuje kara. PRTS także można naruszać. Nikt nie
może zmusić firmy wypuszczającej jakąś produkcję, aby przestrzegała tych
praw, jednakowoż naruszenie praw prowadzi do tego, że charakterystyki
wypuszczanej produkcji będą gorsze niż w przypadku ich przestrzegania.
Łatwo wyobrazić sobie np. naruszenie prawa energetycznej przewodności.

72 | Prawa rozwoju technicznych systemów

W takim przypadku część energii będzie tracona, w rezultacie obniży się
sprawność urządzenia, podniosą się koszty, itd.

Ćwiczenia:

1. Do prawa podniesienia idealności

Pierwsze oceaniczne tankowce zbudowano jeszcze pod koniec XIX
wieku miały pojemność rzędu 3 tys. ton. Od tego czasu ich pojemność
nieustannie wzrasta: w 1939 roku Emil Mitnz miał 30 tys. ton, w 1956 roku
tankowiec Younigets Apollo 109 tys. ton, w 1973 roku Globtik Tokio 550 tys
ton, w 1980 roku Tiłas Geent 640 tys ton. Proszę wykazać, że te dane nie są
przeciwne prawu wzrostu idealności.

2. Do prawa kompletności części systemu

Określić kompletność części klimatyzacji. Jakie elementy wykonują
funkcje transmisji? Przeanalizować telewizor jako system składający się
z silnika, transmisji, roboczego organu i systemu sterowania. Proszę określić,
jakie podsystemy wykonują funkcję każdego z bloków funkcjonalnych.

3. Do prawa energetycznej przewodności

Przeanalizować system supermarket i prześledzić w nim strumienie
nst. obiektu: a) pieniądze; b) kupujący; c) mleko; d) żywa ryba; e) woda;
f ) prąd. Proszę określić podstawowe strumienie w systemie dalekobieżny
wagon pasażerski. Proszę określić w systemie ręczna wiertarka wszystkie
energetyczne i informacyjne strumienie.

4. Do prawa uzgodnienia rytmiki

Jak przejawia się prawo uzgodnienia rytmiki w takich systemach
jak maszynka do golenia, tory kolejowe, kino, teatr, rower, klasówka
z matematyki.

Prawa rozwoju technicznych systemów | 73

12. ZADANIA INNOWACYJNE
1)  Miejskie ogrody
Współczesne miasta to beton i asfalt. Ziemia (działki) jest w miastach
bardzo droga i dlatego miejsca koniecznych dla człowieka przestrzeni
zielonych są coraz mniejsze niż by należało. Proszę opracować propozycję
dla architektów jak rozwiązać ten problem.
2)  Antyradar
Miłośnicy przekraczania prędkości unikają konfliktów z prawem
z pomocą antyradarów. Jeżeli samochód wpada w pole widzenia
policyjnego radaru, antyradar daje sygnał i winowajca ostro przyhamowuje.
Jak nie zakazując stosowania antyradarów prawnie podnieść efektywność
działań policyjnych?
3)  Zabytkowy zegar
W jednym z zachodnich muzeów znajduje się bardzo stary zegar,
który pracuje bez nakręcania prawie 2 stulecia. Jak się to udało? Proszę
zaproponować maksimum wariantów rozwiązania tego zadania.
4)  Minizapory
Geolodzy, którzy budowali swoje tymczasowe miasteczka namiotowe
wysoko w górach, daleko od dróg i siedzib ludzkich, brali ze sobą niewielkie,
przenośne turbiny. Takie turbiny umieszczało się w strumieniu górskim,
ustawiając je w dowolnym miejscu w rzece, napędzały one prądnice i dawało
to prąd elektryczny do oświetlenia, ale dla efektywnej pracy takiej malutkiej
turbiny sam prąd rzeki to za mało. Lepiej, jeżeli woda pada na łopatki z góry,
czyli potrzebna jest tama. Na budowę tamy jednak nie było czasu, a poza
tym tama potrzebna była tylko na chwilę, na czas mieszkania w namiotowym
miasteczku. Co robić?
5)  Kontrola rurociągów
Konieczna jest kontrola szczelności rurociągów w złożonym węźle
systemu technicznego. Wizualna kontrola wykluczona, a kontrola na
podstawie spadku ciśnienia niepewna. Trzeba kontrolować nawet małe
wycieki płynu. Proszę znaleźć wyjście.
6)  Produkcja kineskopów
Dla wykonania maski kineskopu trzeba wykonać w folii o grubości 0,3
mm okrągłe otworki o kapilarnej średnicy rzędu 0,1 mm, rozłożone szczelnie
jeden obok drugiego. Proszę zaproponować sposób wykonania takiej
przesłony, biorąc pod uwagę, że liczba otworków w masce sięga 6 · 105.

74 | Zadania innowacyjne
13. TRIZ - Pedagogika
Jedną z podstawowych sprzeczności współczesnej cywilizacji jest
wzrastający rozziew pomiędzy potencjałem biologicznym pojedynczego
człowieka, a wzrastającymi możliwościami i zarazem potrzebami:
nauki, techniki i problemów egzystencjalnych świata.  Aktywne
zawodowo i  kulturowo - życie człowieka - nie trwa niestety zbyt długo:
wszystkiego ok. 50 – 60 lat, odliczając czas dzieciństwa, młodości, czyli
czas przygotowania do życia i pracy oraz czas późnej starości, gdy nasza
aktywność spada. Niemal filozoficzny problem: „być, czy mieć” - wydaje
się być obecnie rozwiązywany głównie w kierunku: „mieć”. Powoduje to
cały szereg negatywnych zjawisk, jak: „wyścig szczurów”, problem „juppi”,
rosnące znerwicowanie całych grup społecznych, wzrastające napięcia
w skali państwowej i globalnej. W sumie tworzy to nieco pesymistyczny
obraz przyszłości świata i naszej cywilizacji. Zasadniczą sprawą jest
autorefleksja w skali narodów i państw. W pierwszych latach XXI wieku na
konferencji MATRIZ sformułowano „siedem sprzeczności współczesnego
wykształcenia”. Dotyczą wszystkich krajów, całej ziemskiej społeczności.
W  dużym skrócie wyglądają one następująco:

Sprzeczność 1
Uczymy dzieci żyć w świecie, którego sami nie znamy.
Przykładów nie trzeba daleko szukać: wykształcenie inżynierskie z lat 60.
i 70. nie na wiele się zda w świecie technik komputerowego projektowania.
Na suwaku logarytmicznym - nie tak dawno
podstawowym sprzęcie obliczeniowym
inżyniera - niewielu młodych ludzi potrafi
dziś cokolwiek policzyć!
Ilość informacji, którą dzieci i  młodzież
– zdaniem tradycyjnie myślących
pedagogów – powinna przyswoić – rośnie
wykładniczo, co ilustruje znana krzywa
Levisa Mumforda (Rys. 23).

gdzie; N - ilość jednostek informacji,

T - czas Rys. 23

TRIZ – pedagogika | 75
 Im dokładniej przygotujemy dzieci do życia i pracy w znanych NAM
warunkach, tym trudniej będzie im przystosować się do życia i pracy
w  ICH warunkach, za 20 - 25 lat! Podobnie należy interpretować pozostałe
sprzeczności.

Sprzeczność 2
Wykształcenie powinno być wąsko specjalizowane, bo przecież „nie da
się objąć nieobjętego”. Ale „wąski” specjalista ma trudności z przyuczeniem
się do nowych zadań i w ogóle trudno mu znaleźć wspólny język z „wąskimi”
specjalistami z innych dziedzin.
Współczesny człowiek powinien być nie tylko pierwszorzędnym
specjalistą w swoim zawodzie, ale także świadomym obywatelem
własnego państwa, odpowiedzialnym rodzicem, konsumentem, powinien
być zorientowany w bardzo wielu sprawach, nie tylko bezpośrednio
go dotyczących, jak: finanse, polityka, kultura, sztuka, itd. I to wszystko
w sytuacji wzrastającej szybkości zmian we wszelkich obszarach życia!
Jednocześnie czas pełnej aktywności człowieka, po odliczeniu okresu
dzieciństwa i nauki, dochodzenia do pełnej sprawności zawodowej
oraz czasu spadku aktywności w wieku starczym, pozostaje praktycznie
niezmienny i wynosi tylko ok. 50 – 60 lat.

Sprzeczność 3
Wykształcenie powinno być systematyczne, z podziałem na przedmioty
nauczania, tak jak dzieli się nauka, na różne specjalności. Jednocześnie
przeszkadza to w rozumieniu „całościowego” świata.
Podział różnych ludzi na „fizyków” i „poetów”, „lekarzy” i „inżynierów”
jest wadliwy w swoim założeniu. Pamiętamy, że Leonardo da Vinci był:
inżynierem, malarzem i lekarzem. Einstein - oprócz zajmowania się fizyką –
grał nieźle na skrzypcach. Ryszard Feynmann – amerykański fizyk, noblista,
jeden z twórców bomby atomowej, był wirtuozem gry na bongosach
– bębnach afrykańskich, a poza tym nieźle malował, miał nawet wystawy!
Wydaje się, że formuła „człowieka renesansu” była lepsza niż nasza
„współczesna specjalizacja”.

76 | TRIZ – pedagogika
Sprzeczność 4
Im wyższe wymagania stawia program wykształcenia, tym większy
staje się rozziew pomiędzy najlepszymi i najsłabszymi uczniami.
Zawsze byli w klasach uczniowie zdolni i słabsi. W obliczu wysokich
wymagań kwalifikacyjnych, gdy przy maszynie produkcyjnej, sterowanej
komputerowo, coraz częściej stoi inżynier, wzrasta podział społeczeństwa
na: „tych młodych, zdolnych” i „tych nieudaczników”. Wiadomo zaś, że
„ci słabi” też są wyborcami! Problem wykształcenia zamieni się w poważny
problem społeczny.

Sprzeczność 5
Wykształcenie musi być drogie, żeby mogło być wysokojakościowe
i jednocześnie powinno być tanie, ogólnie dostępne.
Dziś sprzeczność tę dość łatwo można by pokonać. Wystarczyłoby
utworzyć kilka kanałów TV, poświęconych wyłącznie nauczaniu. Można
by wtedy zatrudnić najlepszych, dobrze opłacanych wykładowców,
pokazać eksperymenty, niedostępne żadnej szkole i uczelni. Języków
obcych mogliby uczyć native-speakerzy, część interaktywną uzupełniałby
miejscowy nauczyciel. Koszt takiego przedsięwzięcia, w przeliczeniu na
jednego słuchacza, byłby zdecydowanie niższy niż system korepetycji
i  utrzymywanie elitarnych szkół, pogłębiających społeczne podziały.

Sprzeczność 6
Kształcenie powinno być dobrowolne, bo tylko wtedy jest ono
maksymalnie efektywne i jednocześnie powinno być obowiązkowe, bo
niekompetencja staje się narastającym społecznym niebezpieczeństwem.
Istnieje stara prawnicza zasada, która mówi, że „nieznajomość
przepisów prawa nie zwalnia od odpowiedzialności”. Nikt - jak dotąd - nie
pomyślał, że „nieznajomość chemii nie zwalnia od odpowiedzialności za
zatruwanie rzek”, „nieznajomość fizyki nie zwalnia od odpowiedzialności
za Czarnobyl”, itd. Niezrozumienie praw ekonomiki, polityki, praw działania
spraw socjalnych, prowadzi do stworzenia bezwolnego tłumu, którym
można łatwo manipulować, nawet wbrew jego interesom.

TRIZ – pedagogika | 77
Sprzeczność 7
Żyć na wysokim poziomie socjalnym chcemy „dziś i teraz”! Inwestycje
w przyszłość wymagają jednocześnie ograniczeń „dziś i teraz”.
Ludzie niechętnie planują cokolwiek w skali dziesięcioleci, a już na
pewno nie potrafią wyobrażać sobie planowania w skali pokoleniowej.
Oświata i wykształcenie, to stosunkowo abstrakcyjne pojęcia. Ta abstrakcja
łatwo zmienia się w rzeczywistość, choć w dość sporej perspektywie
czasowej.
Analiza oświatowej i uczelnianej rzeczywistości metodami TRIZ,
pozwoliła sformułować powyższe sprzeczności na tzw. „makropoziomie”.
Podobną analizę można przeprowadzić na poziomie pojedynczej szkoły,
uczelni i klasy szkolnej.
Sprzeczności – to diagnoza. Jeśli jest diagnoza, to może pojawić się
terapia. I TRIZ taką terapię proponuje. Sformułowano pięć zasad techniki
pedagogicznej TRIZ, które są podstawą reguł szczegółowych. Zasady te
w  skrócie można przedstawić następująco:

1. ZASADA SWOBODNEGO WYBORU

Istnieje ogromna ilość wartościowych idei w życiu. Jedne ignorujemy,
drugie przyjmujemy, trzecim się przyglądamy, czwarte... Ale wśród nich jest
jedna najważniejsza dla każdego normalnego człowieka - wolność! Nikt
z nas nie lubi powiązanych działań, narzuconych decyzji, braku wyboru.
A  szczególnie nie lubią tego dzieci.
W DOWOLNYM MOMENCIE NAUCZANIA LUB KIEROWANIA PROCESEM
WYCHOWAWCZYM, GDZIE TYLKO MOŻNA, POZOSTAWIAĆ UCZNIOM
PRAWO WYBORU, POD JEDNYM WAŻNYM WARUNKIEM: PRAWO WYBORU
ZAWSZE RÓWNOWAŻYMY ŚWIADOMOŚCIĄ ODPOWIEDZIALNOŚCI
ZA SWÓJ WYBÓR! MOŻNA TO ZROBIĆ W RAMACH WSPÓŁCZESNEGO
SYSTEMU NAUCZANIA.
Dziecko dojrzewając, uczy się cały czas: w domu w szkole, na
ulicy. Najcenniejsza jest ta część nauki, która wypływa z własnego
doświadczenia. Doświadczenie zaś zdobywa się najskuteczniej, ucząc
się na własnych błędach. One wypływają z naszych własnych decyzji:
niektóre są oczywiście nietrafne.

78 | TRIZ – pedagogika
2. ZASADA OTWARTOŚCI
Nauka nie powinna pozbawiać dziecka ciekawości. Dziecko nie może
opuszczać szkoły z przeświadczeniem, że „wszystko jest już zbadane
i  wszystko wiemy”,
NIE TYLKO PODAWAĆ WIEDZĘ - ALE JESZCZE POKAZYWAĆ JEJ GRANICE.
KONFRONTOWAĆ UCZNIA Z PROBLEMAMI, KTÓRYCH ROZWIĄZANIA LEŻĄ
POZA GRANICAMI OBOWIĄZUJĄCEGO PROGRAMU.
Nie, nie suma porządnie ułożonych w głowie odpowiedzi na
standardowy zestaw pytań - jest głównym osiągnięciem ucznia! Jedynie
sprawdzony i pozytywny rodzaj żądzy to żądza poznania i samorozwoju.
„Otwartość” dotyczy także typu zadań do rozwiązania. Zadania „otwarte”
– to jeden z filarów TRIZ – Pedagogiki. Bardzo łatwo, jak wykazały
doświadczenia, takie zadania mogą być znalezione, dobrane, rozpracowane
w dowolnych szkolnych przedmiotach.

3. ZASADA AKTYWNOŚCI
PRZYSWOJENIE PRZEZ UCZNIÓW WIEDZY, UMIEJĘTNOŚCI I NAWYKÓW
PRZEDE WSZYSTKIM W FORMIE AKTYWNEJ DZIAŁALNOŚCI.
„Naładowany wiedzą, ale nie umiejący jej wykorzystać uczeń,
przypomina faszerowaną rybę, która nie może pływać” – mówił
profesor Aleksander Lwowicz Minc. Zasadę tę w pełni wdrożono na
najlepszej w skali światowej uczelni – słynnym MIT (USA). Studenci
i studentki MIT własnoręcznie wykonują potrzebny do doświadczeń
sprzęt: spawają, obrabiają metale na maszynach, są aktywni w całym
tego słowa znaczeniu.

4. ZASADA SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO

REGULARNIE MONITOROWAĆ PROCES NAUCZANIA ZA POMOCĄ
ROZWINIĘTEGO SYSTEMU REGUŁ SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO.
Im bardziej rozwinięty system: techniczny, ekonomiczny, socjalny
lub pedagogiczny, tym więcej w nim elementów sprzężenie zwrotnego.
Nauczyciel podczas lekcji kontroluje wszystkie parametry: nastrój uczniów,
stopień ich zainteresowania, poziom pojmowania... nie tylko stopień
pamięciowego przyswojenia materiału. Nauczyciel nie ma „termometru
nastroju” lub „prędkościomierza rozumienia”, za to ma swój komplet reguł,
pozwalających dokładnie zorientować się w sytuacji.

TRIZ – pedagogika | 79
5. ZASADA IDEALNOŚCI
MAKSYMALNIE WYKORZYSTYWAĆ MOŻLIWOŚCI, WIEDZĘ,
ZAINTERESOWANIA SAMYCH UCZNIÓW, W CELU PODNIESIENIA
EFEKTYWNOŚCI I ZMNIEJSZENIA STRAT W PROCESIE KSZTAŁCENIA
Idealność jest jednym z kluczowych pojęć TRIZ Psychoanalitykom
znana jest zasada zadowolenia, ekonomistom zasada rentowności,
inżynierom zasada podniesienia Wskaźnika Korzystnego Działania
(WKD). Sens wszystkich tych zasad jest jeden. Dowolne nasze działanie
charakteryzuje się nie tylko uzyskaną dzięki niemu korzyścią, ale i stratami
- stratą sił, nerwów, czasu i pieniędzy... Idealizacja działania (lub jeśli
wolicie jego WKD) tym wyższa, im wyższa korzyść i im mniejsze straty.
W  odniesieniu do techniki pedagogicznej oznacza to, że niektóre reguły
i techniki były odrzucane bez oglądania się na ich korzystne działanie.
Odrzucane z powodu niskiej idealności, tj. albo zbyt dużego wysiłku
nauczyciela wymagała ich realizacja, albo zbyt niskich parametrów
jakościowych. Naszym ideałem jest, żeby nauczyciel nie zamęczał się, nie
zapracowywał, osiągając jednocześnie najwyższą efektywność swojej
pracy! Prawdopodobnie nasz ideał, jak każdy inny ideał, jest nieosiągalny.
Ale dążyć do niego warto. Im większa aktywność, samoorganizacja
uczniów, tym wyższa idealność nauczania i sterowania działaniem. Jeżeli
my skutecznie powiążemy treść i formę nauczania z zainteresowaniami
uczniów, to oni wtedy SAMI będą starali się dowiedzieć: a co dalej?
Dopasowujemy tempo, rytm i złożoność nauczania do możliwości
uczniów, a wtedy oni wyczują swój potencjał i SAMI zechcą go podnieść.
Zasada idealności zaleca wciągnięcie uczniów w aktywne kierowanie
swoją klasą, a wtedy oni SAMI uczą jeden drugiego. I ostatnie. Kiedyś
Jane Poly prowadząca program „Nowości” jednego z kanałów TV USA
powiedziała „dobrze zorganizowane życie to jak siatka zabezpieczająca.
Dzięki niej można wykonywać na linie bardziej złożone ewolucje”. Siatka,
sieć to obraz, od którego zaczęliśmy nasze rozważania. Zasady techniki
pedagogicznej to sieć. A rezultatem jest dobrze zorganizowana praca
nauczyciela, dobrze zorganizowana klasa, dobrze poukładana wiedza.
Powyższe zasady zostały rozwinięte w system „elementarnych zasad
pedagogicznej techniki”.

80 | TRIZ – pedagogika
14. ORGANIZACJA I STRUKTURA RUCHU TRIZ

14.1 Odmiany TRIZ

Elastyczność metodyki TRIZ okazała się na tyle duża, że w ciągu
ostatnich 20 – 25 lat wyodrębniło się pięć kierunków TRIZ:
• TRIZ – Technika – najstarszy kierunek. Ważnym elementem
powstania założeń TRIZ był fakt, że tylko w technice istnieje taka
unikalna baza danych, jak biblioteki opisów patentowych. Każdy
opis, to ewentualne źródło informacji w kwestii: co było istotą
rozwiązania wynalazczego. Pozwoliło to zapoczątkować dalszy
rozwój teorii.
• TRIZ – Management – kierunek stosunkowo nowy, polegający
na asocjacyjnym rozumieniu klasycznych zasad wynalazczych,
a zwłaszcza systemu usuwania sprzeczności technicznych.
• TRIZ – Science – kierunek trizowskiego wsparcia badań naukowych.
Zwłaszcza istotne są tu tzw. „standardy na ujawnienie” stanowiące
fragment „Systemu standardów” TRIZ.
• TRIZ – Design – wyłoniony z TRIZ – Techniki kierunek
wyspecjalizowany w poszukiwaniu nowych form przemysłowych
w aspekcie kształtu i funkcji.
• TRIZ – Pedagogika – kierunek wykorzystujący metodyczny sposób
rozwiązywania różnych zadań narzędziami TRIZ. Główne akcje to
program: „Edukacja dla nowej ery” i w ramach tego programu ruch
„Uczyć myśleć skutecznie”.

14.2 Szkolenie i certyfikacja

Po reformie z 2011 roku przeprowadzonej przez MATRIZ w szkoleniu
z TRIZ, przewiduje się następujące stopnie certyfikacyjne, z którymi
związana jest odpowiednia pula godzin zajęć audytoryjnych i pracy
własnej:
• Użytkownik TRIZ I stopnia: szkolenie min. 24 godz. + 20 godz. pracy
własnej,
• Użytkownik TRIZ II stopnia: szkolenie min. 40 godz. + 30 godz. pracy
własnej,

Organizacja i struktura ruchu TRIZ | 81

 • Użytkownik TRIZ III stopnia, z odmianą TRIZ – Instructor (dla
wykładowców TRIZ – uprawnienia poszerzone o prawo wykładania):
szkolenie min. 80 godz. + 80 godz. pracy własnej,
• TRIZ – Professional: minimum 3 lata działalności w „TRIZ-ie”,
ponad 200 godzin szkolenia, kolegialny egzamin i obrona pracy
dyplomowej,
• Master TRIZ- stopień mistrzowski, przyznawany kolegialnie, po
przedstawieniu dorobku w tym patentów, artykułów, udziału
w konferencjach międzynarodowych z TRIZ, takich jak: „TRIZ
- Future” doroczne konferencje ETRII i SAMMIT-y – konferencje
moskiewskie.

Pierwsze trzy stopnie to – zgodnie z określeniem

– stopnie „użytkowników” TRIZ. Wyjątek stanowi
stopień trzeci, który można otrzymać włącznie
z prawem wykładania i certyfikowania użytkowników
I stopnia. Zasadą jest, żeby osoba promująca
kandydata do kolejnego stopnia posiadała własny
stopień o 2 stopnie wyższy. Obok przykład certyfikatu
międzynarodowego III stopnia (wykładowcy TRIZ).
Certyfikaty różnych stopni różnią się: kolorem:
I stopień – kolor czerwony, drugi stopień zielony, trzeci
- niebieski. Jednocześnie, na każdym dyplomie jest oznaczony segment
na poziomym pasku, w miejscu odpowiadającym kolejnemu stopniowi.
Informacja o przyznaniu kolejnego stopnia certyfikacji zamieszczana jest na
stronie MATRIZ: www.matriz.org i stanowi to dodatkowe uwierzytelnienie
faktu awansu trizowca. Dyplomy IV i V stopnia mają układ poziomy, i np.
dyplom „Mastera TRIZ” wygląda jak poniżej.
Dla utrzymania właściwego poziomu
nauczania, egzaminowania, prowadzenia
i odbioru prac dyplomowych MATRIZ posiada
Radę Ekspercko – Metodyczną, działającą
poprzez tzw. akredytowanych przedstawicieli
REM, którzy mają prawo promowania
kandydatów do certyfikacji.

82 | Organizacja i struktura ruchu TRIZ

15. TRIZ NA ŚWIECIE I W POLSCE
Aby przekonać się o zasięgu TRIZ na świecie, wystarczy wejść do
Internetu i najpierw wpisać po prostu hasło„TRIZ”w dowolną wyszukiwarkę,
żeby zobaczyć – w zależności od obciążenia serwerów – od ok. 700 tys.
do ok. 3 mln wyników. Lepiej wpisywać hasła złożone typu: Samsung
– TRIZ, Motorola – TRIZ, Pratt&Whitney – TRIZ i podobne. Można się tak
bawić godzinami: nie znajdzie się większej i szeroko znanej firmy, która
nie miałaby w swoich strukturach komórki TRIZ. Na świecie działa ok. 180
instytutów i zakładów TRIZ przy uczelniach. W krajach byłego ZSRR działa
19 instytutów, firm i zakładów trizowskich – bez dotacji państwowych!
Utrzymują się ze szkoleń, wydawnictw i ekspertyz wykonywanych na rzecz
przemysłu rodzimego i światowego.
Ciekawsze jest stanowisko szkół wyższych. Np. słynna amerykańska
uczelnia: MIT (77 noblistów!) od 1994 roku zainteresowała się TRIZ-em
i wdrożyła go stopniowo we wszystkich wydziałach. Patrz niżej.

Massachusetts Institute of Technology Information Letter

Misją MIT jest głębokie i wszechstronne wykształcenie studentów
w nauce, technologii i innych obszarach wiedzy, w celu rozwoju USA i świata
w XXI wieku.
Praktycznie we wszystkich międzynarodowych rankingach  MIT
zajmuje pierwsze miejsce wśród uniwersytetów technicznych w świecie
(pracuje w nim lub pracowało w sumie 77 Laureatów nagrody Nobla).
Wykształcenie w MIT organicznie wiąże głębokie i intensywne
akademickie kształcenie z wszechstronnym doświadczeniem w przemyśle
i w praktyce. 80% absolwentów MIT pracuje w korporacjach „Fortune
100” (100 wiodących, światowych korporacji przemysłowych) lub jako
profesorowie w wiodących uniwersytetach świata.
Historia TRIZ w MIT zaczyna się od 1994 roku, kiedy to firma„Wynalazcza
maszyna” zaczęła prowadzić seminaria z TRIZ dla studentów stadium
magisterskiego. W seminaria te włączone były komputerowe programy
„Wynalazcza maszyna”….

TRIZ na świecie i w Polsce | 83

 …..Od 1999 roku ponad 2400 (podkr. JB) studentów MIT przeszło
szkolenie w TRIZ według różnych programów. Prace doktorskie
z wykorzystaniem TRIZ dały w sumie 205 patentów USA, a 14 z nich zostało
nagrodzonych “Nagrodą za Innowacyjność MIT”.

Sergei Ikovenko, Dr-Eng, PhD, TRIZ Master

Professor (Adjunct), Massachusetts Institute of Technology
77 Massachusetts Avenue, Cambridge, MA 02139-4307, USA
Grudzień 7, 2012 r.
(Skrót i tłum. autora)

Wydawałoby się, że przykład tej najlepszej w skali światowej uczelni,

należałoby natychmiast wdrożyć też w Polsce. TRIZ jednak rozwija się i dziś
można powiedzieć, że idzie w dobrym kierunku. Pierwsze większe szkolenia
były prowadzone przy współpracy z krakowską firmą TQM-Soft. Przeszkolono
w sumie ok. 45 osób. W czasopiśmie internetowym wydawanym przez
TQM-Soft: „Qnowhow” - opublikowano 35 artykułów, przybliżających
czytelnikom główne elementy TRIZ. Równolegle TRIZ jest publikowany na
łamach czasopism takich jak „Młody Technik” – od 17 lat, a w wersji TRIZ –
Pedagogika – ukazał się cykl 8 artykułów w miesięczniku krakowskim:„Hejnał
pedagogiczny”. Sporadycznie zgłaszały się firmy – co ciekawe - wyłącznie
firmy – „córki” firm zachodnioeuropejskich.
Od 2009 roku nastąpił najlepszy okres w rozwoju TRIZ w Polsce,
a w szczególności w województwie świętokrzyskim dzięki współpracy ze
Świętokrzyskim Centrum Innowacji i Transferu Technologii Sp. z o.o. (ŚCITT),
gdzie podejmowane były inicjatywy rozpowszechnienia TRIZ zarówno
wśród gimnazjalistów, studentów jak i przedsiębiorców. Osobą zasłużoną
w propagowaniu TRIZ – Pedagogiki jest pani dr Irena Stańczak, która niedawno
złożyła do oceny pracę habilitacyjną: „Teoria Rozwiązywania Innowacyjnych
Zadań w pracy z uczniem klas I – III szkoły podstawowej”. Praca habilitacyjna
dr Ireny Stańczak oznacza „mocne wejście” z metodyką TRIZ na uczelnię,
stwarza możliwość otwarcia studium podyplomowego i doktoranckiego
z TRIZ-Pedagogiki.
Konieczny jest dalszy rozwój: udział Polaków w międzynarodowych
konferencjach (TRIZ – Future na Zachodzie Europy i w Sammit-ach –

84 | TRIZ na świecie i w Polsce

w Moskwie lub S’Petersburgu), organizowanie okresowych seminariów
własnych i systemu stałego szkolenia.
W odróżnieniu od scholarskiego, sztywnego nauczania, TRIZ uczy
elastycznego, wielkoekranowego myślenia, tak bardzo potrzebnego
w coraz trudniejszej rzeczywistości gospodarczej. Zdaniem
dr Ireny Stańczak: „Należy za wszelką cenę dążyć do upowszechnienia
metodyki TRIZ – Pedagogiki, której wdrożenie do praktyki edukacyjnej
w klasach początkowych pomoże zmienić… istniejący stan aktualny
polskiej szkoły.” Uniknęło by się wielu sytuacji wręcz groteskowych, gdyby
powszechnie znane były elementarne podstawy TRIZ, jak np. „operator
systemowy”. Nie byłoby takich błędów jak np. wyremontowanie odcinka
linii kolejowej …natychmiastowe zamknięcie go z powodu złego stanu
wiaduktów przebiegających nad torami. Wystarczyłaby znajomość
jednego z najprostszych narzędzi TRIZ – „operatora systemowego”, żeby
zrozumieć, że linia kolejowa jako system i nadsystem, to właśnie wiadukty,
przejazdy kolejowe, infrastruktura nadzoru nad bezpieczeństwem,
a podsystem, to nasyp, odwodnienie, szyny, elementy zamocowania
itp. Żeby SYSTEM – linia kolejowa działała, musi być spełniony jeden
z warunków TRIZ: „wszystkie elementy systemu muszą być zdolne do
wykonywania Głównej Funkcji Użytkowej”, ale ta zasada, jak również
inne elementy TRIZ, nie są jeszcze dostatecznie szeroko w Polsce
rozpropagowane.

TRIZ na świecie i w Polsce | 85

16. TRIZ I LOKALNY PRZEMYSŁ
W ostatnich kilku latach zdarzało się, że lokalne, niewielkie firmy miały
problemy, których rozwiązanie metodami klasycznymi jak „burza mózgów”
i metoda prób i błędów – nie dawało rezultatów. Do bardziej typowych
można zaliczyć następujące projekty, opracowane metodami TRIZ:
• likwidacja zjawiska nalepiania się celulozy na wirniku pompy do
pulpy celulozowej,
• opracowanie technologii zgrzewania masywnych detali z cienką
blachą, metodą skojarzenia zgrzewania prądami wysokiej
częstotliwości, ze zgrzewaniem ultradźwiękowym,
• opracowanie systemu klejenia elementów drewnianych klejem
dwuskładnikowym, z uniknięciem przedwczesnego twardnienia
mieszaniny,
• opracowanie metody pomiaru wilgotności płyt z tworzywa
sztucznego w prosię suszenia ich w komorze suszarni,
• opracowanie założeń nowego typu rury grzewczej ogrzewania
podsufitowego z wykorzystaniem techniki rur cieplnych.

Jeżeli odwołać się do klasyfikacji poziomów trudności zadań

wynalazczych: od I klasy – zadania inżynierskie, do klasy V – wynalazki
typu: radio, telewizja itp., to w obszarze małych i średnich przedsiębiorstw
rzadko spotyka się problemy powyżej I klasy. Autor od dwóch lat szuka
tematu nadającego się na pracę dyplomową na IV stopieni certyfikacji.
Na razie bez rezultatów. W ramach realizacji projektu „Akademia TIZ dla
biznesu” wykonano wstępne rozpoznanie kilku dalszych tematów, ale dziś
jeszcze nie można mówić, że zostały one skutecznie rozwiązane. Jeżeli
będzie możliwość kontynuowania pracy, to niewątpliwie powstaną nowe
opracowania, być może o zdolności patentowej.

86 | TRIZ i lokalny przemysł

Podstawowa bibliografia:
1. Альтшуллер Г.С. (Альтов Г.). И тут появился изобретатель. М.:
Детская литература. 1984 (1-е изд.); 1987 (2-е изд); 1989 (3-е изд.,
перераб. и доп.); 2000 (4-е изд.).
2. Альтшуллер Г.С. Основные приёмы устранения технических
противоречий при решении изобретательских задач. Баку:
Гянджлик, 1974; Петрозаводск: 1994.
3. Альтшуллер Г.С. и др. Поиск новых идей: от озарения к
технологии. Кишинев: Картя Молдовеняскэ, 1989.
Literatura w języku polskim:
1. H. Altszuller - „Algorytm wynalazku”, Wiedza Powszechna,
Warszawa 1972.
2. H. Altszuller - „Elementy teorii twórczości inżynierskiej” , WNT,
Warszawa 1983.
3. J. Boratyński - „TRIZ – Wprowadzenie”, wyd. ŚCITT sp. z o.o. 2009.
4. J. Boratyński - „TRIZ – Pedagogika – poradnik dla nauczycieli”,
Partner Service, Kraków 2009.
5. J. Boratyński - „TRIZ – Pedagogika – Poradnik dla uczniów”, Partner
Service, Kraków 2009.
6. Irena Stańczak - „Teoria Rozwiązywania Innowacyjnych Zadań
w pracy z uczniem klas I – III szkoły podstawowej (w świetle badań
eksperymentalnych)”, Impact Kraków 2013.
7. Knosala, A. Boratyńska, M. Jurczyk - Bunkowska, A. Moczała -
„Zarządzanie innowacjami”, PWE 2014.

Adresy stron internetowych dot. TRIZ:

www.triz-innowacje.pl
www.matriz.org
www.trizminsk.org
www.trizway.com
www.trizland.com
www.triz-profi.com
www.metodolog.ru
www.trizland.ru
www.triz-journal.com
www.etria.net.com

Podstawowa bibliografia | 87
Projekt “Akademia TRIZ dla biznesu”
i jego najważniejsze rezultaty
Projekt pn. Akademia TRIZ dla biznesu powstał w ramach przedsięwzięcia
systemowego Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości pn. Inicjatywy
promujące postawy przedsiębiorcze i wspierające rozwój przedsiębiorczości
– Fundusz Grantów na Inicjatywy (III edycja konkursu), finansowanego
ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, Poddziałania 2.2.1
Poprawa jakości usług świadczonych przez instytucje wspierające rozwój
przedsiębiorczości i innowacyjności Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.
Inicjatorem i pomysłodawcą projektu było Świętokrzyskie Centrum
Innowacji i Transferu Technologii Sp. z o.o. z siedzibą w Kielcach, które
zaprosiło do współpracy Partnerów z dwóch regionów: świętokrzyskiego,
tj. Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego oraz
małopolskiego - Centrum Transferu Technologii Politechniki Krakowskiej.
Okres realizacji projektu, to: 01.01.2013- 31.12.2013 roku.
Głównym celem projektu Akademia TRIZ dla biznesu było
wdrożenie nowej, unikalnej w skali kraju, formy wsparcia dla rozwoju
przedsiębiorczości w zakresie analizy problemów techniczno-
organizacyjnych i technologicznych firm, przy wykorzystaniu
innowacyjnej metodologii TRIZ – Teorii Rozwiązywania Innowacyjnych
Zadań. Specyficzna cecha TRIZ, to: prostota uzyskiwanych rozwiązań,
niskie koszty realizacji i minimalna ilość prób poprzedzających wdrożenie.

Grupy docelowe projektu, to:

• konsultanci (pracujący na rzecz rozwoju przedsiębiorczości)
z instytucji zlokalizowanych na terenie województw świętokrzyskiego
i małopolskiego, działających na rzecz rozwoju innowacji, w tym
w szczególności konsultanci z instytucji partnerskich projektu oraz
będący w sieci ośrodków EEN SOUTH POLAND;
• przedsiębiorcy głównie z województw świętokrzyskiego
i małopolskiego, chcący budować swoją przewagę konkurencyjną
w oparciu o rozwiązania innowacyjne;
• przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu, jako potencjalni
realizatorzy tego rodzaju usług w przyszłości (założono, że
nowa usługa może stanowić produkt sieciowy w ośrodkach
proinnowacyjnych);

88
 • przedstawiciele środowisk zaangażowanych w kreowanie
rozwoju innowacyjnego województw, tj. jednostek lokalnego
samorządu terytorialnego, samorządów gospodarczych
i zawodowych, administracji rządowej, szkół wyższych, jednostek
naukowo-badawczych oraz organizacji pozarządowych.

Zgodnie z ideą Funduszu Grantów na Inicjatywy, projekt opierał

się na wprowadzeniu kompleksowej usługi, skutecznie wspierającej
rozwój przedsiębiorczości i promującej postawy przedsiębiorcze wśród
różnych grup społecznych, mających wpływ na rozwój społeczno –
gospodarczy na konkretnym obszarze. Bezpośrednio, projekt dotyczył
dwóch województw: świętokrzyskiego i małopolskiego, natomiast
w szerokim ujęciu zakładał on wypracowanie jednolitej, uniwersalnej
usługi TRIZ dla biznesu, której zastosowanie i wdrożenie byłoby możliwe
w każdego rodzaju przedsiębiorstwie, niezależnie od branży i charakteru
prowadzonej działalności. Tym samym, w projekcie został położony nacisk
na stworzenie praktycznego modelu usługi TRIZ, który byłby użyteczny dla
firm i konsultantów z całej Polski, gotowy do wykorzystania we wszystkich
pozostałych regionach, w dowolnym momencie, już po zakończeniu
realizacji projektu.
W celu osiągnięcia jak najlepszych rezultatów podejmowanych
działań, projekt został podzielony na kilka odrębnych, ściśle zaplanowanych
etapów, z których większość była realizowana jednocześnie na terenie obu
partnerskich regionów. Etapy te zostały opisane i podsumowane poniżej.

Etap 1: Przygotowanie konsultantów do

świadczenia usług w ramach projektu
W ramach tego etapu przewidziano certyfikowane szkolenia na dwa
stopnie w pięciostopniowej, międzynarodowej skali kwalifikacji MATRIZ
(Międzynarodowa Asocjacja TRIZ) dla osób, które zajmują się w swojej pracy
działaniami na rzecz innowacyjnego wsparcia rozwoju przedsiębiorczości
i były zainteresowane poszerzeniem swojej wiedzy oraz podniesieniem
kompetencji w zakresie wykorzystania metodyki TRIZ w biznesie, tj.:

• I stopień (użytkownik TRIZ) W projekcie przewidziano

i przeprowadzono specjalistyczne szkolenia w tym zakresie,

89
 obejmujące 24 godziny zajęć, które odbywały się w dwóch
blokach 2-dniowych (I kwartał 2013 roku);

• II stopień – pogłębiona znajomość TRIZ. W projekcie

przewidziano 54 godziny zajęć, w trzech blokach 3-dniowych
(III kwartał 2013 roku).

Przyszli konsultanci TRIZ zostali wyłonieni spośród przedstawicieli

instytucji otoczenia biznesu, jednostek lokalnego samorządu
terytorialnego, samorządów gospodarczych i zawodowych, szkół
wyższych, jednostek naukowo-badawczych oraz organizacji
pozarządowych, jako kluczowych środowisk zaangażowanych
w kreowanie rozwoju innowacyjnego oraz postaw przedsiębiorczych
w obu zaangażowanych województwach partnerskich.
Szkolenia na drugi poziom certyfikacji TRIZ skierowane były do osób,
które ukończyły szkolenie I stopnia w ramach tego projektu, jak również do
osób, które tego typu szkolenie już odbyły w ramach projektu pn. Jestem
aktywny – będę przedsiębiorcą, realizowanego w pierwszej edycji Funduszu
Grantów na Inicjatywy przez Świętokrzyskie Centrum Innowacji i Transferu
Technologii Sp. z o.o.
Szkolenia  z zakresu TRIZ zostały przygotowane  i poprowadzone
przez jedynego w Polsce uprawnionego do tego typu szkoleń eksperta
– Pana Jana Boratyńskiego, posiadającego III stopień certyfikacji w skali
MATRIZ. Pan Boratyński pełni na co dzień funkcję Dyrektora Regionalnego
TRIZ-Polska.
W szkoleniu na I stopień TRIZ udział wzięło 41 osób. Zainteresowanie
rekrutacją na szkolenia było tak duże, że zostały zorganizowane dwie edycje
szkolenia, oddzielnie dla województw małopolskiego i świętokrzyskiego,
choć, zgodnie z projektem, zaplanowana była jedna. Na II poziom
certyfikacji zakwalifikowały się w sumie 22 osoby, spośród których
wyłoniono 15 konsultantów do dalszej współpracy w ramach projektu,
w zakresie realizacji usług szkoleniowych i doradczych dla firm.
Przeszkolenie konsultantów stanowiło pierwszy i niezbędny krok do
podjęcia kolejnych działań zmierzających do wypracowania, a następnie
uruchomienia proinnowacyjnej usługi TRIZ w przedsiębiorstwach.

90
 Szkolenie konsultantów na I stopień TRIZ,
Cedzyna koło Kielc, marzec 2013 roku

Szkolenie konsultantów TRIZ na II stopień certyfikacji,

Cedzyna koło Kielc, sierpień 2013 roku

91
Etap 2 - Organizacja międzynarodowego
seminarium promującego projekt
Po raz pierwszy oferta „TRIZ dla biznesu” została zaprezentowana
podczas międzynarodowego seminarium promującego projekt,
zorganizowanego w Kielcach, w dniu 3 czerwca 2013 roku. W trakcie
seminarium, przedsiębiorcy, samorządowcy oraz przedstawiciele instytucji
otoczenia biznesu, mieli możliwość zapoznania się z założeniami i zasadami
działania metodyki TRIZ oraz jej praktycznym wykorzystaniem (z naciskiem
położonym na TRIZ-Technikę i TRIZ-Zarządzanie) w firmach zagranicznych
funkcjonujących na całym świecie. W seminarium wzięli udział dwaj
wybitni znawcy i propagatorzy TRIZ z Rosji: Pan Sergey Faer –
specjalista ds. TRIZ-Zarządzania oraz Pan Aleksander Kudryavtsev

Uczestnicy seminarium promującego

projekt – Kielce, 3 czerwca 2013 roku

Warsztaty szkoleniowe z zakresu TRIZ

z udziałem prelegentów z Rosji Aleksander Kudryavtsev z Rosji,
specjalista ds. TRIZ-Techniki

92
- specjalista ds. TRIZ-Techniki, współpracujący w dziedzinie TRIZ
z wieloma znanymi i znakomicie prosperującymi przedsiębiorstwami
w Europie i Stanach Zjednoczonych. Było to pierwsze tego rodzaju
spotkanie w Polsce poświęcone tematyce TRIZ. Towarzyszyły mu
kilkugodzinne praktyczne warsztaty szkoleniowe, które zostały specjalnie
przygotowane na tą okazję przez specjalistów z zagranicy.
Zorganizowane seminarium miało na celu rozpowszechnienie
problematyki TRIZ wśród jak największej liczby jednostek z regionów
świętokrzyskiego i małopolskiego oraz przekazanie informacji na temat
działań podejmowanych w ramach realizowanego projektu na rzecz
wdrożenia tej metodyki w przedsiębiorstwach. W spotkaniu inaugurującym
oficjalnie rozpoczęcie projektu wzięło udział około 80 osób.

Sergey Faer z Rosji, specjalista ds. TRIZ-Zarządzania

(po lewej), Jan Boratyński – Regionalny Dyrektor
TRIZ- Polska (po prawej)

Dr inż. Zbigniew Lis z Politechniki Świętokrzyskiej opowiedział uczestnikom

seminarium o roli kreatywności w poszukiwaniu innowacyjnych rozwiązań

Waldemar Górka z Centrum Transferu Technologii Politechniki Krakowskiej

przedstawił przedsiębiorcom ofertę szkoleń e-learningowych

93
Etap 3 - Szkolenia TRIZ dla przedsiębiorców
Projekt Akademia TRIZ dla biznesu był kierowany przede wszystkim
do przedsiębiorstw z województw świętokrzyskiego i małopolskiego,
które dostrzegają potrzebę udoskonalenia pewnych obszarów swojej
działalności oraz dążą do budowania przewagi konkurencyjnej na rynku
w oparciu o zastosowane rozwiązania innowacyjne. Realizatorzy projektu
dopuszczali możliwość udziału w projekcie firm z województw ościennych,
nie ograniczając, ani nie wskazując jednocześnie konkretnych branż do
wsparcia.
Specjalnie z myślą o przedsiębiorcach
został przygotowany cykl praktycznych
warsztatów szkoleniowych z zakresu
TRIZ, z elementami coachingu. Spotkania
te miały charakter kilkugodzinnych,
intensywnych zajęć i polegały między
innymi na rozwiązywaniu opracowanych
zadań problemowych, dostosowanych do specyfiki
szkolonych przedsiębiorstw, przy wykorzystaniu
dostępnych metod, narzędzi i technik oferowanych
przez TRIZ. W wyniku przeprowadzonego na
szeroką skalę postępowania rekrutacyjnego, do
udziału w projekcie udało się pozyskać łącznie
80 przedsiębiorców, po 40 z każdego regionu. Na
potrzeby szkoleń, przedsiębiorcy zostali podzieleni
na wąsko sprofilowane 8-osobowe grupy,
według charakteru prowadzonej działalności.
W województwie świętokrzyskim wyodrębniono
trzy podstawowe rodzaje grup, tj. przemysłową,
usługową i pedagogiczną. W przypadku województwa małopolskiego,
uczestnicy szkoleń reprezentowali bardzo zróżnicowane branże, w ramach
których trudno było wyodrębnić konkretne, dominujące grupy.
Zasadniczą część warsztatów poprowadził ekspert TRIZ – Pan
Jan Boratyński, natomiast wybrane, praktyczne elementy – wspólne
rozwiązywanie zadań z przedsiębiorcami przy wykorzystaniu metodyki
TRIZ, przeprowadzili wyszkoleni w ramach projektu konsultanci TRIZ.

94
Etap 4 – Wypracowanie modelu usługi TRIZ dla
przedsiębiorców
Priorytetowym założeniem projektu było wypracowanie modelowej,
specjalistycznej i kompleksowej oferty „TRIZ dla biznesu”, wyznaczającej
i określającej krok po kroku kolejne etapy efektywnego wdrażania
metodyki TRIZ w firmie. Za przygotowanie takiej oferty odpowiedzialni
byli konsultanci TRIZ, w ścisłej współpracy i przy stałej konsultacji
z ekspertem TRIZ. W celu znalezienia optymalnych i uniwersalnych
rozwiązań, możliwych do wykorzystania w każdego rodzaju jednostce,
prace nad modelem proinnowacyjnej usługi TRIZ trwały kilka miesięcy.
Regularne spotkania konsultacyjne poświęcone teoretycznemu
wypracowaniu całej koncepcji zostały wzbogacone elementami
praktycznymi, polegającymi na uczestnictwie konsultantów w trzech
wizytach studyjnych w wybranych przedsiębiorstwach, prowadzących
działalność na terenie obu regionów, w tym: świętokrzyskiego (1 wizyta)
– Lepolam Wichrowscy Sp.j. (Nowiny k. Kielc) oraz małopolskiego (2
wizyty) – K&K Recykling System (Brzesko), Delphi Poland S.A. (Kraków).
Dzięki tym wstępnym, „testowym” wizytom, konsultanci TRIZ mieli
okazję zdobyć praktyczne doświadczenie, niezbędne do wypracowania
skutecznego i efektywnego modelu realizacji usługi TRIZ, mogli
skonfrontować z rzeczywistością wypracowane na danym etapie swojej
pracy założenia dotyczące jej praktycznego wdrażania w danej jednostce,
a co najważniejsze - poznać oczekiwania i wątpliwości przedsiębiorców
w tym zakresie. Odbyte wizyty miały w późniejszej perspektywie znaczący
wpływ na ostateczną wersję przygotowanego modelu usługi TRIZ.

95
 Wypracowana w ramach projektu kompleksowa „oferta TRIZ
dla biznesu” jest pierwszą tego typu propozycją na rynku krajowym,
stanowiąc uzupełnienie aktualnie oferowanych przedsiębiorcom
usług proinnowacyjnych, takich jak audyt technologiczny czy transfer
technologii.

Etap 5 – Realizacja usługi TRIZ w wybranych

przedsiębiorstwach
Rezultatem współpracy eksperta i konsultantów TRIZ z firmami
była realizacja praktycznej usługi doradczej w dziesięciu wybranych
przedsiębiorstwach uczestniczących w szkoleniach (w pięciu w każdym
z województw partnerskich). Jej celem było rozwiązanie, w oparciu
o założenia metodyki TRIZ, występującego w firmie zgłoszonego
problemu techniczno-organizacyjnego lub technologicznego.
Wybór przedsiębiorstw do wdrożenia tej pilotażowej usługi został
poprzedzony wcześniejszą, dogłębną analizą zagadnień problemowych,
przedstawionych ekspertom. Firmom zaproponowano konkretne
rozwiązania innowacyjne problemów, poparte metodologią TRIZ.
Zastosowania danego rozwiązania pozostawiono do ostatecznej decyzji
osób zarządzających daną firmą.

Etap 6 – Bezpłatne szkolenia e-learningowe dla

przedsiębiorców
Z inicjatywy Centrum Transferu Technologii Politechniki Krakowskiej
przedsiębiorcom uczestniczącym w projekcie został udostępniony pakiet
bezpłatnych szkoleń e-learningowych związanych z tematyką własności
intelektualnej w biznesie, obejmujących następujące bloki tematyczne:
prawo autorskie, ochrona baz danych, ochrona znaków towarowych,
ochrona wzorów przemysłowych, obrót prawami autorskimi, zwalczanie
nieuczciwej konkurencji. Zainteresowane podmioty mogły w dowolnym
czasie i w wybranym przez siebie zakresie skorzystać z oferowanych
im usług szkoleniowych on-line, po wcześniejszym zalogowaniu się na
specjalnie utworzonej na potrzeby projektu platformie internetowej.
Obejmowały one zakres zagadnień, których problematyka, według

96
doświadczeń i opinii realizatorów projektu, wydaje się być nie wystarczająco
zgłębiona przez przedsiębiorców, a w wprowadzonej działalności wielu
z nich niejednokrotnie bardzo przydatna.

Etap 7 - Działania informacyjno-promocyjne

i upowszechniające rezultaty projektu
Prowadzona w ramach projektu kampania informacyjno-promocyjna
miała kluczowe znaczenie dla jego prawidłowej realizacji. Dla potencjalnych
odbiorców, było to podstawowe i najważniejsze źródło informacji oraz
wiedzy o projekcie, jego celach, podejmowanych kolejno działaniach,
jak również na temat mało znanej dotychczas metodyki TRIZ i szerokich
możliwościach jej praktycznego zastosowania.
Skuteczność podjętych działań przełożyła się przede wszystkim na
skalę zainteresowania projektem i osiągnięte wskaźniki, m.in. w postaci
liczby uczestników projektu.
W celu dotarcia do jak najszerszego grona odbiorców, w projekcie
wykorzystano kilka różnych kanałów i narzędzi przekazu informacji: prasę
regionalną, radio, telewizję (obejmujące zasięgiem oba województwa),
ogólnopolski dziennik specjalistyczny - Puls Biznesu, ogólnopolskie
czasopismo branżowe - pn. PAR – Pomiary, Automatyka, Robotyka oraz
Internet, które zostały odpowiednio dobrane do charakteru i zakresu
podejmowanych działań.
Na potrzeby realizacji projektu została stworzona oficjalna strona
internetowa: www.akademiatriz.it.kielce.pl, która była prowadzona i na
bieżąco uaktualniana przez wszystkich Partnerów projektu poprzez
regularne zamieszczanie informacji z poszczególnych etapów działań
oraz dotyczących osiągniętych rezultatów. Kampania promocyjno-
informacyjno-upowszechniająca była prowadzona również na portalu
społecznościowym Facebook.com, portalu Onet.pl, szczegółowo na
własnych stronach internetowych Lidera oraz Partnerów projektu, tj.: www.
sejmik.kielce.pl, www.transfer.edu.pl, www.it.kielce.pl i innych, stosownie
do potrzeb wynikających z rodzaju działań podejmowanych aktualnie
w projekcie.

97
 Wspomagającą rolę promocyjną pełniły gadżety i materiały,
przygotowane na potrzeby organizowanych w ramach projektu różnego
rodzaju spotkań organizacyjno-konsultacyjnych, szkoleniowych czy
konferencyjnych.
Planując, a następnie wdrażając w życie działania upowszechniające
rezultaty projektu, realizatorzy projektu położyli nacisk na to, żeby miały
one charakter długofalowy, a ich oddziaływanie było odczuwalne po
zakończeniu realizacji projektu, m.in. dzięki zapewnionej możliwości
dostępu zainteresowanym osobom do materiałów (publikacji) dotyczących
metodyki TRIZ, opracowanych w wyniku realizacji tego projektu.

Wśród najważniejszych tego typu działań należy wymienić:

1. Opracowanie i publikacja:
– 5 artykułów sponsorowanych w dzienniku o zasięgu regionalnym
(Gazeta Wyborcza);
– 5 wywiadów specjalistycznych w ogólnopolskim czasopiśmie
branżowym pt. PAR – Pomiary, Automatyka Robotyka, przeznaczonym
dla przedsiębiorców, w tym dla kadry inżynierskiej, menedżerskiej,
konstruktorów i wynalazców;
– broszury nt. Teorii Rozwiązywania Innowacyjnych Zadań z opisem
modelu proinnowacyjnej usługi rozwiązywania problemów
przedsiębiorstw w oparciu o tę metodykę (nakład: 1000
egzemplarzy);
– praktycznego przewodnika TRIZ (nakład: 1000 egzemplarzy);
– zbioru zadań na I i II stopień certyfikacji w międzynarodowej skali
MATRIZ.

2. Kampania telewizyjna w telewizji regionalnej (TVP Kielce oraz TVP

Kraków) – realizacja programu sponsorowanego w ramach Panoramy
Gospodarczej.

Etap 8 - Organizacja konferencji podsumowującej

projekt
Konferencja zamykająca projekt odbyła się w dniu 16
grudnia 2013 roku w Kielcach. Wzięli w niej udział realizatorzy oraz
uczestnicy projektu Akademia TRIZ dla biznesu, a także zaproszeni

98
goście z regionów świętokrzyskiego i małopolskiego, reprezentujący
środowiska bezpośrednio lub pośrednio zaangażowane we wspieranie
rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności, tj. biznesowe, naukowe
i administracyjne. W trakcie konferencji podsumowano i oceniono
poszczególne etapy projektu, omówiono jego najważniejsze rezultaty
oraz zaprezentowano praktyczne aspekty zastosowania metodyki TRIZ
w różnego rodzaju przedsiębiorstwach – produkcyjnych, usługowych
i edukacyjnych, w kontekście doświadczeń wynikających z realizacji
projektu. Istotnym i cennym elementem zorganizowanej konferencji były
podsumowania - spostrzeżenia i wnioski przedstawione przez eksperta,
konsultantów TRIZ oraz reprezentantów przedsiębiorców uczestniczących
w projekcie.

Co dalej z TRIZ? - informacje dodatkowe

TRIZ ma szansę dalszego rozwoju, o czym świadczy rosnące
zainteresowanie tą metodyką wśród firm nie tylko z regionów
świętokrzyskiego i małopolskiego, ale z terenu całej Polski. Świętokrzyskie
Centrum Innowacji i Transferu Technologii Sp. z o.o. (ŚCITT) jako
instytucja, która od lat współpracuje z ekspertem TRIZ – Panem Janem
Boratyńskim, stopniowo rozwija możliwość rozpowszechnienia wiedzy
o TRIZ na szerszą skalę. Doświadczenie zdobyte podczas realizacji
projektu Akademia TRIZ dla biznesu, a wcześniej projektu Jestem aktywny
- będę przedsiębiorcą, pozwoli na wdrożenie nowej oferty usług
zarówno dla firm jak i osób fizycznych w zakresie szkoleń i doradztwa.
Aktualnie, trwają prace nad sformułowaniem oferty, a składać się
będą na nią szkolenia otwarte i zamknięte dla firm, specjalistyczne
przygotowujące do certyfikacji na I i II stopień TRIZ, doradztwo
w zakresie rozwoju przedsiębiorstw przy wykorzystaniu metodyki TRIZ,
wdrożenie usług doradczych w szerokim zakresie, w tym również z zakresu
TRIZ-pedagogiki. W przyszłości, planowane jest powołanie przy ŚCITT
Fundacji TRIZ, która będzie zrzeszać konsultantów, celem podnoszenia
ich kwalifikacji i realizowania działań ukierunkowanych na wykorzystanie
metodyki TRIZ w biznesie.

99
 LIDER PROJEKTU:
Świętokrzyskie Centrum Innowacji
i Transferu Technologii Sp. z o.o.
Al. Solidarności 34; 25-323 Kielce
tel. 41 343 29 10, fax 41 343 29 12
www.it.kielce.pl e-mail: biuro@it.kielce.pl

PARTNERZY PROJEKTU:
Województwo Świętokrzyskie – Urząd Marszałkowski
Województwa Świętokrzyskiego
Al. IX Wieków Kielc 3, 25-516 Kielce
Biuro Projektu: Departament Polityki Regionalnej
ul. Sienkiewicza 63, 25-002 Kielce
tel. 41 365 81 70, fax 41 365 81 91
www.sejmik.kielce.pl
e-mail: akademia-triz@sejmik.kielce.pl

Centrum Transferu Technologii Politechnika Krakowska

ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków
tel. 12 628 28 45
www.transfer.edu.pl e-mail: sekretariat@transfer.edu.pl

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego, Poddziałanie 2.2.1 „Poprawa jakości usług świadczonych
przez instytucje wspierające rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności”
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki