Informatyka

Dysk twardy
Dysk twardy, dysk HDD, HDD (ang. hard disk drive, napęd dysku twardego) – dysk
komputerowy, pamięć masowa wykorzystująca nośnik magnetyczny do przechowywania
danych. Nazwa „dysk twardy” wynika z zastosowania twardego materiału jako podłoża dla
właściwego nośnika, w odróżnieniu od dysku miękkiego, w którym nośnik magnetyczny
nanoszono na podłoże elastyczne.
Pojemność dysków twardych w komputerach stacjonarnych wynosiła od 3,75 MB
(pierwszy dysk twardy) do 20 TB, natomiast w laptopach od kilkudziesięciu gigabajtów
do kilku terabajtów. Opracowano również miniaturowe dyski twarde typu microdrive, o
pojemnościach od kilkuset MB do kilku GB, przeznaczone dla cyfrowych aparatów
fotograficznych i innych urządzeń przenośnych.
Dla dysków twardych najważniejsze są następujące
parametry: pojemność, szybkość transmisji danych, czas
dostępu do danych, prędkość obrotowa dysków
magnetycznych (obr./min) oraz średni czas bezawaryjnej
pracy.
Kilka dysków twardych można łączyć w macierz
dyskową, dzięki czemu można zwiększyć niezawodność
przechowywania danych, dostępną przestrzeń na dane,
zwiększyć szybkość odczytu/zapisu.
Dysk twardy składa się z zamkniętego w obudowie,
wirującego talerza (dysku) lub zespołu talerzy, wykonanych
najczęściej z warstwy szkła pokrytej cienką warstwą metalu, o wypolerowanej powierzchni,
oraz nośnikiem magnetycznym o grubości kilku mikrometrów, oraz z głowic
elektromagnetycznych umożliwiających zapis i odczyt danych. Na każdą powierzchnię
talerza dysku przypada po jednej głowicy odczytu i zapisu. Głowice są umieszczone na
ruchomych ramionach i w stanie spoczynku stykają się z talerzem blisko jego osi. W czasie
pracy unoszą się, a ich odległość nad talerzem jest stabilizowana dzięki sile aerodynamicznej
powstałej w wyniku szybkich obrotów talerza. Jest to najpopularniejsze obecnie rozwiązanie
(są też inne sposoby prowadzenia głowic nad talerzami)[potrzebny przypis].
Ramię głowicy dysku ustawia głowice w odpowiedniej odległości od osi obrotu
talerza w celu odczytu lub zapisu danych na odpowiednim cylindrze. Pierwsze konstrukcje
(do ok. 200MB) były wyposażone w silnik krokowy, stosowany uprzednio w stacjach
dyskietek. Wzrost liczby cylindrów na dysku oraz konieczność zwiększenia szybkości
dysków wymusił wprowadzenie innych rozwiązań. Najpopularniejszym obecnie jest tzw.
voice coil, czyli cewka wzorowana na układzie magnetodynamicznym stosowanym w
głośnikach. Umieszczona
w silnym polu magnetycznym cewka porusza się i zajmuje położenie zgodnie z
przepływającym przez nią prądem, ustawiając ramię w odpowiedniej pozycji. Dzięki temu
czas przejścia między kolejnymi ścieżkami jest nawet krótszy niż 1 milisekunda, a przy
większych odległościach nie przekracza kilkudziesięciu milisekund. Układ regulujący
prądem zmienia natężenie prądu, tak by głowica ustabilizowała jak najszybciej swe
położenia w zadanej odległości
od środka talerza (nad wyznaczonym cylindrem).
Informacja jest zapisywana na dysk przez przesyłanie strumienia
elektromagnetycznego przez antenę albo głowicę zapisującą, która jest bardzo blisko
1
Informatyka

magnetycznie polaryzowalnego materiału, zmieniającego swoją polaryzacją magnetyczną

wraz ze strumieniem indukcji
magnetycznej, informacja może być z powrotem odczytana w odwrotny sposób, gdyż
zmienne pole magnetyczne powoduje indukowanie napięcia elektrycznego w cewce głowicy
lub zmianę oporu w głowicy magnetyczno-oporowej.
Ramiona połączone są zworą i poruszają się razem. Zwora kieruje głowicami
promieniowo po talerzach, a w miarę rotacji talerzy, daje każdej głowicy dostęp do całości
jej talerza.
Zintegrowana elektronika kontroluje ruch zwory, obroty dysku, oraz przygotowuje
odczyty i zapisy na rozkaz od kontrolera dysku. Nowoczesne układy elektroniczne są zdolne
do skutecznego szeregowania odczytów i zapisów na przestrzeni dysku oraz do zastępowania
uszkodzonych sektorów zapasowymi.
Dysk zewnętrzny
Obudowa chroni części napędu od pyłu, pary wodnej, i innych źródeł
zanieczyszczenia. Jakiekolwiek zanieczyszczenie głowic lub talerzy może doprowadzić do
uszkodzenia głowicy (head crash), awarii dysku, w której głowica uszkadza talerz, ścierając
cienką warstwę magnetyczną. Awarie głowicy mogą również być spowodowane przez błąd
elektroniczny, uszkodzenie, błędy produkcyjne dysku.
Dyski RAM to urządzenia emulujące dyski, w których do zapisu danych stosuje się
rozwiązania wykorzystujące popularne pamięci RAM, dzięki którym osiąga się krótki czas
dostępu i bardzo szybki transfer danych, którego wartości przekraczają przepustowość
oferowaną przez typowe interfejsy dla dysków twardych, takie jak Ultra ATA czy Serial
ATA. Dysków RAM nie należy mylić z coraz popularniejszymi dyskami
półprzewodnikowymi (SSD): różnica polega na rodzaju pamięci krzemowej (Flash ROM vs
dynamic RAM). Dyski RAM mają mniejsze pojemności i są zdecydowanie droższe.
Zasadniczą wadą takich dysków jest utrata zapisanych danych przy zaniku napięcia (np. przy
wyłączeniu komputera), dlatego też stosuje się pomocnicze źródła prądu podtrzymujące
pracę dysków: wbudowane
akumulatory i zewnętrzne zasilacze.
Dotychczas zaproponowane rozwiązania to:
dysk zabudowany na karcie PCI (dysk iRAM)
dysk w standardowej obudowie 5,25"
dysk na karcie rozszerzeń ISA, zawierający własne akumulatory oraz gniazdo
niewielkiego zewnętrznego zasilacza podtrzymującego układy i ładującego akumulatory.
Strategie szeregowania zadań
FIFO – (ang. first in, first out) żądania są przetwarzane sekwencyjnie wg kolejki.
Pierwsze żądanie w kolejce jest obsługiwane jako pierwsze. Sprawiedliwa strategia
nieprowadząca do zagłodzenia, ruchy głowicy losowe przy wielu procesach, mała
wydajność.
Priorytet – mniejsze zadania uzyskują wyższy priorytet i są wykonywane szybciej,
dobry czas reakcji. Nie optymalizuje wykorzystania dysku, lecz wykonanie zadań.
LIFO – (ang. last in, first out) ostatni na wejściu i pierwszy na wyjściu. Ryzyko
zagłodzenia przy dużym obciążeniu, poprawia przepustowość i zmniejsza kolejki.
SSTF – (ang. shortest service time first) najpierw obsługiwane jest żądanie, przy
którym są najmniejsze ruchy głowicy; dobra wydajność, ryzyko zagłodzenia.
SCAN – ramię „skanuje” dysk, realizując napotkane na swojej drodze żądania, a gdy
dotrze do ostatniej ścieżki, wówczas zaczyna skanować dysk w drugą stronę.

2
Informatyka

C-SCAN – skanowanie tylko w jednym kierunku. Po osiągnięciu końca ścieżki ramię

wraca na przeciwny koniec dysku i zaczyna skanowanie w tym samym kierunku.
N-step-SCAN – żądania są ustawiane w pod kolejkach od długości N. Każda pod
kolejka jest przetwarzana zgodnie ze strategią SCAN. Dla dużego N zbliża się do SCAN, dla
N = 1 jest to FIFO.
FSCAN – dwie pod kolejki. Gdy skanowanie się rozpoczyna, żądania są umieszczone
w pierwszej pod kolejce. Żądania pojawiające się w czasie skanowania są ustawiane do
drugiej pod kolejki i przetwarzane po zakończeniu skanowania zadań z pierwszej pod
kolejki.
Historia
Jeden z modeli dysków twardych IBM do komputerów klasy mainframe
Użycie sztywnych talerzy i uszczelnienie jednostki umożliwia większą precyzję zapisu
niż na dyskietce, w wyniku czego dysk twardy może zgromadzić o wiele więcej danych niż
dyskietka. Ma również krótszy czas dostępu do danych i szybszy transfer.
Bardzo stare dyski twarde można było uszkodzić znacznie łatwiej niż dyskietki. Samo
używanie mocnych perfum w pobliżu mogło tego dokonać[2].
4 września 1956 przedsiębiorstwo IBM skonstruowało pierwszy 24-calowy dysk
twardy o nazwie RAMAC 350. Miał on pojemność pięciu milionów słów sześciobitowych
(3,75 MB).
W 1980 przedsiębiorstwo Seagate wprowadziło na rynek pierwszy dysk 5,25", ST-506
o pojemności 5 MB.
W 1983 pojawiły się komputery IBM PC/XT z dyskami 5 i 10 MB.
W 1986 został opracowany kontroler IDE (integrated drive electronics).
W 1987 rozpoczęła się era dysków 3,5 cala.
W 2003 dysk twardy w typowym stanowisku pracy mógł zgromadzić od 60 do 500
GB danych, obracać się z prędkością 5400 do 10 000 obrotów na minutę (taka prędkość
obrotowa jest możliwa dzięki zastosowaniu łożyskowania FDB). W wydajnych serwerach i
stacjach
roboczych z wyższej półki stosowane były dyski SCSI o prędkościach obrotowych na
poziomie 15.000 obrotów na minutę.
W 2006 dzięki technologii zapisu prostopadłego możliwe jest przetrzymywanie
na dysku ponad 1 TB danych. Standardem staje się złącze SATA i SAS oraz technologia
optymalizacji odczytu NCQ. Stacje dyskietek zaczęły przegrywać z pamięciami USB do
których
złącza montuje się z przodu obudowy.
W 2008 pojawiły się dyski półprzewodnikowe (SSD). Na początku technologia ta była
bagatelizowana przez dużych producentów, jednak stosunkowo duże zainteresowanie rynku
(mimo początkowo bardzo wysokiej ceny), duża wydajność (dzięki minimalnemu czasowi
dostępu do danych) oraz malejąca cena za MB szybko zmieniła ich nastawienie.
Na początku 2009 wyprodukowane zostały dyski o pojemność 2 TB. Producent WD
wypuścił serię dysków Green, czyli ekologicznych o dynamicznej zmianie prędkości
obrotowych. Rozwijany jest standard SATA 3 na potrzeby dysków półprzewodnikowych.
W październiku 2010 Western Digital wyprodukował dysk twardy Caviar Green o
pojemności 3 TB.
Pod koniec 2011 Hitachi wyprodukowało dysk twardy o pojemności 4 TB.
Od marca 2012 na rynku pozostało jedynie trzech producentów dysków twardych:
Western Digital, Seagate Technology i Toshiba.

3
Informatyka

W marcu 2013 Seagate Technology uzyskiwało sprzedaż na poziomie nawet ośmiu

dysków na sekundę i jako pierwsza uzyskała całkowitą sprzedaż dysków przekraczającą dwa
miliardy sztuk.
W listopadzie 2013 Western Digital pokazał dysk o pojemności 6 TB wypełniony
helem, który w porównaniu do dysku wypełnionego powietrzem pobierał o 49% mniej
energii, w przeliczeniu na jeden TB pojemności.
W 2014 Western Digital zaprezentowało pierwszy dysk 10 TB
W marcu 2017 Western Digital zapowiedział dyski o pojemności od 12 do 14 TB
W grudniu 2018 Seagate zaprezentował dysk o pojemności 16 TB A w czerwcu 2019
wprowadził do sprzedaży.
We wrześniu 2019 WD zaprezentowało dyski twarde o pojemności 18 TB i 20 ,
podczas gdy wcześniej tego samego roku Samsung pokazał 30 TB dysk SSD.
We wrześniu 2020 firma Teamgroup zaprezentowała dysk SSD o pojemności 15
W grudniu 2020 Seagate wprowadził do produkcji dysk twardy o pojemności 20 TB,
podczas gdy dyski SSD dysponowały pojemnością nawet do 100 TB.