Download as docx, pdf, or txt
Download as docx, pdf, or txt
You are on page 1of 21

‫كوردستانى – عـــــــــيراق‬

‫َ‬ ‫حكــــــــومةتا هةريَما‬


‫وةزارةتا خواندنيَن بلند و ظةكولينيَنـ زانـــستى‬
‫ســـــــــــةروكاتيا زانكـــــــــــــــويا دهـــــــــــــــوك‬
‫فةكـــــــــــــــــولتييا زانستــــــــيَن مــــــــروظايةتى‬
‫َ‬
‫ئــــــــــــــــــادابــــــــــــــى‬
‫َ‬ ‫سكــــــــــــــــــــــــــــــوال‬
‫زمـــــــــــــانى كـــــــــــــــــــــــوردى‬
‫َ‬ ‫ثشــــــــــــــكا‬

‫هةظالناظ‬
‫ذاليى ثيَكهاتنيَظة دزمانى كوردى دا ( د دياليَكتا سةرى – طوظةرا‬
‫َ‬
‫بةهدينى)‬
‫دةرضوونى ))‬
‫َ‬ ‫(( ظةكولينا‬

‫وةكو ثشكةكا ثيَدظى بو دةستظة ئينانا بدةستظةئينانا باوة ِرناما‬


‫زمانى كوردى دا‬
‫َ‬ ‫دبياظى‬
‫َ‬ ‫بةكالوريوس‬
‫َ‬

‫ب سةرثةرشتيا‬ ‫بةرهةظكرنا قوتابى‬


‫ماموستا‬
‫دلين محمد صالح‬ ‫حسن سليم عزيز‬

‫‪ 2014‬زاينى‬ ‫‪ 2714‬كوردى‬ ‫‪ 1435‬كوضى‬


‫ِيم‬
‫الرح ِ‬
‫من َّ‬
‫الر ْح ِ‬
‫هللا َّ‬
‫ِب ْس ِم ِ‬
‫ش ِهدَ هّللا ُ أَ َّن ُه الَ إِ َلـ َه إِالَّ ه َُو َوا ْل َمالَ ِئ َك ُة َوأ ُ ْولُو ْا ا ْل ِع ْل ِم َقآ ِئ َما ً ِبا ْلق ِْسطِ الَ إِ َلـ َه إِالَّ ه َُو ا ْل َع ِزي ُز‬
‫َ‬
‫ا ْل َحكِي ُم‬
‫آل عمران‪18‬‬

‫ديارى بو ‪...‬‬

‫ى كةمة دةستة طولةك ديارى بو‬


‫ظةكولينى د َ‬
‫َ‬ ‫ظ َى‬

‫د ايك و بابيَن خوييَن خوشتظى كو ذ بو بةردةوام بوونا من ل سةر خواندن َى‬ ‫‪-‬‬

‫هةر دةم ثشتةظانيَن من بوونة و شةظيَن سار خةو ل خوة حةرامكرية هةتا‬

‫ظى قوناغا زانستيا بلند‪.‬‬


‫كو ئةز طةهشتيمة َ‬
‫خويشك و براييَن خوييَن خوشتظى‬ ‫‪-‬‬

‫زانكويى‪.‬‬
‫َ‬ ‫هةمى ماموستا و هةظاليَن من ب تايبةتى قوتابييَن‬ ‫‪-‬‬

‫هةمى حةذيَكةريَن زمان و ئةدةب َى كوردى‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫خوينى ريَتى بو ئازادكرنا كورد و‬


‫َ‬ ‫هةمى وان كةسان ييَن دلوثةكا‬ ‫‪-‬‬

‫كوردستانى‬
‫َ‬

‫سوثاسى بو‪:‬‬

‫خودايى مةزن و دلوظان كو شيان داينة من تا ئةز طةهشتيمة‬


‫َ‬ ‫سوثاسى بو‬ ‫‪-‬‬
‫خواندنى يا بلند ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ظ َى ثال‬
‫ئةظى ظةكولينى َكرية‪.‬‬
‫َ‬ ‫ماموستا ( دلين محةمةد صالح ) كو سةرثةرشتيا‬ ‫‪-‬‬
‫هةمى ماموستاييَن خوييَن خوشتظى ‪ ،‬ئةويَن كو ئيَكةمين جار ئةز فيَرى‬ ‫‪-‬‬
‫بى كريمة‪.‬‬
‫ثيتيَن ئةلف و َ‬
‫وان هةظاليَن هاريكاريا من كرى ب تايبةتى ( شظان ‪ ،‬شيَرزاد ‪ ،‬ثيرس ‪,‬‬ ‫‪-‬‬
‫ظةهيَل )‬
‫ناظةروك‬

‫الثةرة‬ ‫بابةت‬ ‫ز‬


‫‪1‬‬ ‫ثيَشةكى‬ ‫‪1‬‬
‫‪3‬‬ ‫ثشكا ئيَك َى‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫بةندى ئيَك َى ‪ :‬ضةمك و ثيَناسيَن هةظالناظى‪.‬‬
‫َ‬ ‫‪3‬‬
‫‪5‬‬ ‫دووي ‪ :‬هةلسةنطاندن بو ثيَناسيَن هةظالناظى‬
‫َ‬ ‫بةندى‬
‫َ‬ ‫‪4‬‬
‫ى دا‪:‬‬
‫دكاريَن بةر َ‬
‫‪8‬‬ ‫ئاخفتنى‪.‬‬
‫َ‬ ‫‪:‬جهى هةظالناظى د ثشكيَن‬
‫َ‬ ‫سيى‬
‫َ‬ ‫بةندى‬
‫َ‬ ‫‪6‬‬
‫‪11‬‬ ‫دوويى‬
‫َ‬ ‫ثشكا‬ ‫‪7‬‬
‫‪12‬‬ ‫ياساييَن هةظالناظى ذالي َى ثيَكهانيَظة دكرمانجيا سةرى دا‪:‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪19‬‬ ‫ئةنجام‬ ‫‪9‬‬
‫‪20‬‬ ‫ليستا ذيَدةران‬ ‫‪10‬‬
‫ثيَشةكى‬
‫ظةكولينى‪:‬‬
‫َ‬ ‫‪ -‬ناظ و نيشانيَن‬
‫زمانى‬
‫َ‬ ‫ئةظ ظةكولينة ل ذيَر ناظ و نيشانيَن ( هةظالناظى د دياليَكتا سةرييا‬
‫كوردى ‪ -‬ذالي َى ثيَكهاتنيَظة )‬
‫‪ -‬كةرةستيَن ظةكولين َى ذ ثةرتوك و ئاخفتنا ئاخفتنكةريَن ( كرمانجيا سةرى يا‬
‫زمانى كوردى ) هاتية وةرطرتن‪.‬‬ ‫َ‬
‫بابةتى ظةكولين َى‪:‬‬
‫َ‬ ‫‪ -‬ئةطةريَن هةلبذارتنا‬
‫بى طومان طةلةك ئةطةر هةبوون ئةز ل سةر ظى بابةتى بنظيسم ‪ ،‬ئيَك ذ‬ ‫َ‬
‫وان ئةطةران ئةو بو كو هةتا نهو ض ظةكولينيَن ئةكاديمى ييَن تايبةت ( ل سةر‬
‫مى ) هةظالناظ ذالي َى ثيَكهاتنيَظة ‪ ،‬ب تايبةتى ‪ ،‬كرمانجيا‬ ‫ئاست َى زانكوييَن هةريَ َ‬
‫سةرى طوظةرا بةهدينى ظةكولين ل سةر نةهاتينةكرن ‪ ،‬هةروةها حةزا من بو‬
‫زمانى دا بزانم ‪،‬‬
‫َ‬ ‫ى ريَ‬‫ظى بابةتى كو ئةز هندةك ثيَزانينا لة سةر هةظالناظى د بوار َ‬
‫بةرظى‬
‫َ‬ ‫بو ثتر شارةزابوون ل سةر هةظالناظى ( د كرمانجيا سةرى ) دا ‪ ،‬ذ‬
‫ضةندى من فةر زانى ظةكولين َى ل سةر ظى بابةت َى طرنط َى ريَزمانى بكةم‪.‬‬ ‫َ‬
‫ظةكولينى‪:‬‬
‫َ‬ ‫‪ -‬طرنطيا‬
‫ظةكولينى د ثيَناسة و جوداكرنا هةظالناظى ‪ ،‬ضةوانيا ( بكارئينانا‬ ‫َ‬ ‫طرنطيا‬
‫ياساييَن هةظالناظى ذالي َى ثيَكهاتنيَظة ذالية كيَظة ‪ ،‬ذاليةك َى ديظة بزاظةكة بو‬
‫دةرئيَخستنا هندةك اليةنيَن مورفولوجى و سينتاكسييَن تايبةت ب هندةك هةظالناظى‬
‫د ( طوظةرا بةهدينيدا ) راستظةكرنا ضةند اليةنيَن كيَماسى تيَدا هاتينةكرن‪.‬‬
‫ظةكولينى‪:‬‬
‫َ‬ ‫‪ -‬ئاريشا‬
‫بابةتى هةظالناظى د زمان َى كورديدا بيروربوضونيَن جودا ل سةر هةنة هةر‬ ‫َ‬
‫ريَزمانظيس و زمانظانةكى ‪ ،‬ل ديظ هندةك ريَباز و ثيظةران كو ئةظ بابةتة بةهرا‬
‫ثتر لديظ ثيظةريَن واتايى ‪ ،‬ئةظ بابةتة شلوظةكرية ‪ ،‬ئةظ بوضونيَن جودا ئاريشة‬
‫بو ظةكولةرى ثةيداكرينة ‪ ،‬ديسان هةبونا طةلةك ذيَدةران ل سةر ظى بابةتى هةر‬
‫ذاليى ثيَكهاتنيَظة دابةش كرية ‪،‬‬
‫َ‬ ‫كى ل ديظ بير و بوضونيَن_ خو هةظالناظ‬ ‫ئيَ َ‬
‫ئاريشيَن هةرة طرنطيَن ظى بابةتى بوون‪.‬‬
‫ظةكولينى‪_:‬‬
‫َ‬ ‫‪ -‬ثالنا‬
‫ئةظ ظةكولينة ذبلى ثيَشةكى و ئةنجامان ذ دوو ثشكان ثيَكهاتية ‪:‬‬
‫ئاوايةكى طشتى طريَداية ضةمك و ثيَناسيَن هةظالناظى‬ ‫َ‬ ‫د ثشكا ئيَكيَدا ئةظ ثشكة ب‬
‫سى بةندان‪:‬‬ ‫دابةش دبيتة سةر َ‬
‫كى ‪ :‬ضةمك و ثيَناسيَن هةظالناظى‪.‬‬ ‫ى ئيَ َ‬
‫بةند َ‬
‫ى‪.‬‬
‫ى ‪ :‬هةلسةنطاندن بو ثيَناسيَن هةظالناظى د كاريَن بةر َ‬‫ى دوو َ‬ ‫بةند َ‬
‫ئاخفتنى دا ‪.‬‬
‫َ‬ ‫جهى هةظالناظى دثشكيَن‬
‫َ‬ ‫ى سيَي َى‪:‬‬ ‫بةند َ‬

‫دووى‪:‬‬
‫َ‬ ‫ثشكا‬
‫ذاليى ثيَكهاتنيَظة د كرمانجيا سةريدا دياركرينة‬
‫َ‬ ‫دظى ثشكيَدا مة ياساييَن هةظالناظى‬
‫َ‬
‫و نمونة بو وان ياسايان ئيناينة ‪ ،‬ئةو ذى‪:‬‬
‫‪ -1‬ياساييَن هةظالناظى نة سادة‪.‬‬
‫داريَذتى‪.‬‬
‫أ‪ -‬ياساييَن هةظالناظى ِ‬
‫هةظالناظى ليَكداى‪.‬‬
‫َ‬ ‫ب‪ -‬ياساييَن‬
‫ثشكا ئيَك َى‬
‫كى ‪ :‬ضةمك و ثيَناسيَن هةظالناظى‬ ‫بةندى ئيَ َ‬
‫َ‬
‫دووى ‪ :‬هةلسةنطاندن بو ثيَناسيَن هةظالناظى د‬
‫َ‬ ‫بةندى‬
‫َ‬
‫بةرى‪.‬‬
‫َ‬ ‫كاريَن‬
‫ئاخفتنى دا ‪.‬‬
‫َ‬ ‫جهى هةظالناظى دثشكيَن‬
‫َ‬ ‫يى‪:‬‬‫بةندى سيَ َ‬‫َ‬

‫كى‬
‫ثشكا ئيَ َ‬
‫كى ‪ :‬ضةمك و ثيَناسيَن هةظالناظى‪.‬‬ ‫ى ئيَ َ‬
‫بةند َ‬
‫هةظالناظ وةك زاراظ‪:‬‬
‫زمانى دا زانا و شارةزايان بوضوونيَن‬ ‫َ‬ ‫سةبارةت زاراظيَن هةظالناظى د ِريَ‬
‫جودا هةنة ل سةر ( هةظالناظى ) وةكو ثةيظ د هةلبذارتنا زاراظان دا ‪ ،‬ظيَجا‬
‫ظةكولينيَن ثيَناسا دا ذالي َى فورم و واتاييظة هةر ئيَك َى ب ديتنا خو د ضارضوظةك َى‬
‫ى ريَزمانى دا‪.‬‬
‫ثةيظى كرية د دةستور َ‬‫َ‬ ‫تايبةت دا كاريطةرى ل سةر‬
‫زاراظ َى هةظالناظى بو نمونة د زمان َى عةرةبى دا ب رامانا ( صفة ) دهيَت ‪،‬‬
‫هةروةها دزمان َى ئينطليزى دا هةظالناظ ب ثةيظا (‪ )adjective‬دهيَتة نياسين ‪،‬‬
‫زاراظى‬
‫َ‬ ‫بةلى د كرمانجيا ناظةراست دا‬
‫َ‬ ‫زمانى كوردى دا هاتية ‪،‬‬
‫َ‬ ‫بةرامبةرى د‬
‫( ئاوةلناو ) بكاردئينن ‪ ،‬زاناييَن كورد ئةظ زاراظة بو ضةمكى هةظالناظ َى‬
‫بكارئينانة‪:‬‬
‫جةالدةت بةدرخان ‪ ،‬د‪.‬كاميران بةدرخان ثةيظا ( ِرةنطديَر) بكارئيناية ‪،‬‬
‫جطةر خويَن ( ثةسن ) بكارهيَناية ‪ ،‬كوردوييَظ بةرامبةرى ثةيظا ( خةسيةتناف ) ‪،‬‬
‫رشيد كورد ( ِرةوش) توفيق وةهبى و نورى عةلى ئةمين ( ئاوةلناو ) ‪ ،‬سةعيد‬
‫صدقى ( صفة) بكارئيناية ‪.‬‬
‫ثيَناسيَن هةظالناظى‪:‬‬
‫سةبارةت ثيَناسيَن هةظالناظى د زمان َى كوردى دا هةتا نوكة بوضوونيَن جودا‬
‫هةنة ‪ ،‬ثيَناسةكا تمام بو هةظالناظى نةكرية ‪ ،‬هةر زمانظانةكى ب هندةك ثيظةران‬
‫هةظالناظ يا ثيَناسةكرى ‪ ،‬باشترين ثيظةريش بو جودكرنا هةظالناظى ئةوة د هةر‬
‫ثشكةكا ئاخفتن َى دا ظةكولين َى ل سةر دوواليةنا بكةن ‪ ،‬مةبةست ث َى دو ثيظةرن ‪،‬‬
‫ذاليى‬
‫َ‬ ‫ثيظةرى جهى ب كارهينانا هةظالناظى دطةل ثيظةرى فورمى هةظالناظ‬ ‫َ‬
‫مؤرفيما ( تر ) و ( ترين ) وةردطريت ‪ ،‬ئةو‬ ‫ِ‬ ‫فورمى ظة ‪ ،‬ئةو ثةيظن كو‬
‫ى يا ناظى دا‪.‬‬‫مؤرفيميش يان ل ديظ ناظى دا دهيَت ‪ ،‬يان ل طةل طر َ‬ ‫ِ‬
‫هةر ثةيظةك ل ديظ ناظى ب ريَكا نيشانا خستنة ثال هاتبيت ‪ ،‬ب وى مةرجى نيشانا‬
‫دؤخى ( تيان ) وةرنةطريت ‪ ،‬ذبلى جيَناظان ‪ ،‬ئةو ثةيظ ب هندةك هةظالناظى‬
‫دهيَتة هذمارتن ‪ ،‬بو نمونة‬
‫ترى رةش‬ ‫َ‬ ‫تريى رةش‬
‫َ‬ ‫‪-‬‬
‫سةبارةت ثيَناسيَن هةظالناظى هةر ِريَزمانظانةك َى ثيَناسيَن جودا بو‬
‫هةظالناظى دةربرينة ذ وان ذى ئةظةنة‬
‫صادق بةهائةدين ئاميَدى د ثةرتوكا ( ريَزمانا كوردى – كرمانجيا ذورى و‬
‫ذيَرى يا هةظبةركرى ) دا ‪ ،‬دبيَذيت ‪ (( :‬هةظالناظ بيَذةيةكة وةسفى تى دا هةية ب‬
‫طرى دايى نينة )) (صادق بةهائةدين ئاميَدى ‪)265 ، 1987 ،‬‬ ‫َ‬ ‫دةمى ظة‬
‫نورى عةلى ئةمين د ثةرتوكا خويا ( ريَزمانا كوردى دا ) دبيَذيت ‪:‬‬
‫فرمانةكى ب هيَز ب‬
‫َ‬ ‫(( هةظالناظ واذةيةكة بوةسفا ناظةكى يان راناوةكى يان‬
‫كاردهيَت )) ( نورى عةلى ئةمين ‪ ، 1960 ،‬ب‪) 111‬‬
‫ى كرمانجى ) ‪.‬‬ ‫‪ -‬محةمةد تاهر طوهةرزى د ثةرتوكا ( ريَزمانا كوردى ‪ .‬زار َ‬
‫ب ظى رةنطى ثيَناسا هةظالناظى دكةت ‪ (( :‬هةظالناظ ئةو ثةيظة كو وةسفا‬
‫كةسةكى يان تشتةكى ث َى دهيَتة ئاشكراكرن ب هةر وةسفابيت ض ب‬
‫وةسفةكا ثةسنى بيت يان ب ئةنجامى بيت )) ‪ ( ،‬محةمةد تاهر طوهةرزى ‪،‬‬
‫‪)43 : 1999‬‬
‫‪ -‬ئيبراهيم رةمةزان زاخويى د ثةرتوكا ( ريَزمانا كوردى ) دا ‪ ،‬باسى‬
‫هةظالناظى دكةت و ب ( ثةسن ) ناظ دكةت دبيَذيت ‪ (( -:‬ثةسن ووشةيةكة ‪،‬‬
‫تشتةكى دكة )) ‪( ،‬ئيبراهيم رةمةزان زاخويى ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫مروظةكى يان‬
‫َ‬ ‫ثةسنا‬
‫‪) 49 ، 1998‬‬
‫زمانى كورمانجى ) هةظالناظ ب‬ ‫َ‬ ‫ِرةشيد كورد د ثةرتووكا ( ريَزمانا‬ ‫‪-‬‬
‫( ِرةوش ) ناظكرية ب ظى رةنطى ثيَناسةكرية (( ثرسا كو هةظاليا ناظ ذ بو‬
‫سالخدانا كيَسم و ِرةنط َى وان دكة ذيَرة رةوش ت َى طوتن )) ‪ِ ( ،‬رةشيد‬
‫كورد ‪)50 :1990 :‬‬

‫ى دا‪:‬‬
‫ي ‪ :‬هةلسةنطاندن بو ثيَناسيَن هةظالناظى دكاريَن بةر َ‬ ‫ى دوو َ‬
‫بةند َ‬
‫بةذنى زراظ ‪ ،‬خاني َى مةزن‬
‫بةذنا زراظ ‪ ،‬طةنم َى ثاكذ‬
‫كوترى سثى‬
‫ضيايةكى بلندة‬
‫َ‬ ‫طارة‬
‫(( ذ ئةظان نمونا دا بو مة دياردبيت كو جوداهيا ئاالظ َى زيَدةكرن بو‬
‫مى ) و ( نيَر ) ب سةرظة دهيَتة بةردان‬ ‫هةظالناظى دهيَتة بةردان ‪ ،‬ل ديظ نيشانا ( َ‬
‫مى ) ب ( ئا ) بةرسظ دهيَت وةكو ‪ :‬بةذنا زراظ ‪ ،‬هةروةسا‬ ‫بو نمونة نيشانا ( َ‬
‫نيشانا ( نيَر ) ب ( ئ َى ) ب سةرظة دهيَتة بةردان ‪ ،‬وةك ‪ :‬طارة ضيايةك َى بلندة‪.‬‬
‫((صادق بةهائةدين ئاميَدى ‪) 265 : 1987 :‬‬
‫ئامرازى‬
‫َ‬ ‫نمونى دا بومة دةردكةظيت كو جوداهيا هةظالناظى د‬ ‫َ‬ ‫دظى‬
‫َ‬
‫ى نيشانا ( نيَر ) و ( م َى )‬
‫زيَدةكرنى ب سةر هةظالناظى دا كرية ‪ ،‬ب شيَو َ‬
‫زيَدةكرية‪.‬‬
‫هةروةسا صادق بةهائةدين ئاميَدى هةظالناظى ذالي َى ثيَكهاتنيَظة دكةتة هةظالناظى‬
‫بةذن ضنار‬ ‫رةش‬ ‫سادة و هةظالناظى ليَكدايى ‪.‬‬
‫داريَذتى دكةت و ثيَكهاتةيةكا سةرةكى ية د ثيَكهينانا‬ ‫بةحسى هةظالناظى ِ‬ ‫َ‬ ‫كو‬
‫واتايى دطةل ثيَشطر و ثاشطر ‪:‬‬
‫ثى‬
‫‪ -‬نورى عةلى ئةمين ‪ :‬داية دياركرن كو هةظالناظ طوتنةكة وةسفا ناظى َ‬
‫بى هيَز ‪ ،‬كو هندةك‬ ‫دهيَتةكرن ‪ ،‬ئةظ طوتنة ذى راناوةكة ‪ ،‬يان فرمانةكا َ‬
‫جوريَن هةظالناظى ثةيوةندى بةهاتنا ( ى) هةية وةكو ‪ :‬كوترى سثى ‪،‬‬
‫وةيةكى طشتى ئةظ ثيَناسة دةربرين َى ذ وةسفا ناظى و‬ ‫َ‬ ‫ضاوى رةش ‪ ،‬ب شيَ‬
‫جيَناظى دكةت‪.‬‬
‫‪ -‬محةمةد طاهر طوهةرزى ‪:‬‬
‫دياردكةت كو هةظالناظ دةمى ثشتى ناظى دهيَت دبنة ثالداى و ثال ث َى دايى ‪،‬‬
‫مى ) دهيَنة بكارئينان ‪ ،‬بو ( نيَر ) و ( م َى )‬‫دظى حالةتى دا نيشانيَن ( نيَر ) و ( َ‬
‫ى ‪ ،‬ا ) وةكو ضيايةك َى بلند ‪ ،‬داراهشك‪.‬‬ ‫نيشانا ( َ‬
‫ناظةكى ليَكدايى ‪ .‬وةك ‪:‬‬
‫َ‬ ‫هةروةها دةمى هةظالناظ بةرى ناظى دهيَت دبيتة‬
‫سورطول‬
‫ذاليى ثيَكهاتنيَظة دو جور دةست نيشانكرينة ئةو ذى سادة و نةسادة ‪،‬‬ ‫َ‬ ‫هةروةها‬
‫ليَكدايى يان داريَذتى د شروظةكرنا نموناندا بةحس كرية‪.‬‬
‫‪ -‬ئيبراهيم رةمةزان زاخويى ‪ :‬ب شيَوةيةك َى كورت بةحس َى هةظالناظى دكةت‬
‫ب ( ثةسن ) ناظ دكةت ئةو ذى ثةسنا مروظى يان تشتةك َى ‪ ،‬هةروةها‬
‫ذماريَن هةظالناظى ريَزكرينة ‪ ،‬باسى ثليَن هةظالناظيدا دكةت ‪ ،‬كو ( تر )‬
‫بو ثال هةظبةر دهيَتة ب كارئينان ‪ ( ،‬ترين ) بو ثال باالَ ‪ ،‬وةك ‪ :‬سورتر ‪،‬‬
‫جوانترين‬
‫‪ -‬رةشيد كورد ‪ :‬هةظالناظى ب ( رةوش ) ناظكرية ‪ ،‬ناظبرى شةش جوريَن‬
‫هةظالناظى دةست نيشان دكةت ‪ ،‬وةكو ‪ :‬سالوخدان ‪ ،‬ذمار ‪ ،‬نيشاندان ‪،‬‬
‫ئارزى ‪ ،‬ثسيار ‪ ،‬نةثةندى ‪ ،‬هةروةها دياردكةت كو هندةك هةظالناظ ناظة ‪.‬‬
‫وةكو ‪ :‬بةلةنطاز ‪ ،‬بةختيار‪.‬‬
‫ذاليى ثيَكهاتنيَظة باسى هةظالناظى دوومل ( صفات مركبة )‬ ‫َ‬ ‫رةشيد كورد‬
‫كرية ‪ ،‬سةر دوو ثشكان دابةش دكةت ( خوردةزاد ( مشتق ) و هةظبةندى (‬
‫مركب ))‬
‫داريَذتى بكارئينانة ‪ ،‬وةكو ‪ :‬باز ‪ ،‬كار ‪ ،‬كةر ‪،‬‬ ‫مؤرفييَن ِ‬‫ِ‬ ‫ذمارةكا‬
‫َ‬ ‫هةروةسا‬
‫داريَذتى دروست‬ ‫ظان ‪ ،‬يار ‪ ،‬هةظ ) و ل ديظ ناظان هندةك هةظالناظيَن ِ‬
‫دكةت ‪ ،‬وةكو ( سةررووت ) ‪ ( ،‬سةرقوت ) ب ظى رةنطى هةظالناظيَن‬
‫مؤرفيما ( ‪ -‬ار ) د‬
‫ِ‬ ‫داريَذتى و ليَكدايى تيَكةل كرينة ‪ ،‬بوضونا رةشيد كوردى‬
‫ِ‬
‫مؤرفيما ( تر ) دطريت ‪ .‬كةظن ‪ ،‬كةظنار‬
‫ِ‬ ‫جهى‬
‫َ‬ ‫دا‬ ‫)‬ ‫كةفنار‬ ‫(‬

‫ى دا‬‫هةلسةنطاندنةكا طشتى بو ثيَناسيَن هةظالناظ َى دكاريَن بةر َ‬


‫سةبارةت ثيَناسيَن هةظالناظى ‪ ،‬رةشيد كورد ‪ ،‬صادق بةهائةدين ئاميَدى ‪،‬‬
‫ئيبراهيم رةمةزان زاخويى ‪ ،‬نورى عةلى ئةمين ‪ ،‬محمد تاهر طوهةرزى ‪ .‬ثيَناسيَن‬
‫داريَذتينة ‪ ،‬ب شيَوةيةك َى طشتى هزر د ظان ثيَناسان دا ئةوة كو‬
‫جودا جودا ِ‬
‫ئةوى وةسفا ناظى يان جهناظى دكةت ‪ ،‬ب بوضونا مة‬ ‫َ‬ ‫هةظالناظ ئةو كةرستةية ‪،‬‬
‫دةربرينا ( وةسفا ) ناظى يان جهناظى دكةت دةربرينةكا واتايية ‪ ،‬بو نياسينا‬
‫هةظالناظى ‪ ،‬ئةو ثةيظيَن اليةنةك َى ناظى دةتة دةياركرن ‪ ،‬ب هندةك سيفةتيَن‬
‫موزفورلوجى و سينتاكسى‪.‬‬

‫جهى هةظالناظى دثشكيَن ئاخفتن َى دا ‪.‬‬


‫َ‬ ‫ى سيي َى ‪:‬‬
‫بةند َ‬
‫كرنى بو جوداكرنا بةشيَن ئاخفتنت َى ظةدطةريتةظة بو‬ ‫َ‬ ‫سةرهلدانا ئاماذةثيَ‬
‫سى بةشا جوداكرية ‪ ،‬ثاشان ئةفالتونى‬ ‫يونانيا‪ ,‬ل دةسثيَك َى سوكرات ئاخفتن ب َ‬
‫جياوازى دناظبةرا ناظ و كار و هةظالناظ دا كرية ‪ ،‬دسةر دةمى نهو ذى دا ئاخفتن‬
‫ل قوتابخانيَن زمانظانيا ب طشتى هةشت ثشكيَن ئاخفتن َى دابةشكرينة ‪ ،‬هةظالناظيش‬
‫جورةكة ل وان ثشكا دةست نيشان كرية ‪ ،‬هةظالناظ دظ َى راطةهاندن َى دا ‪،‬‬
‫بكارهينانا رستةسازى ض ل ل تايبةتمةندييَن وشةسازي َى رون و ئاشكرا كرينة ‪ ،‬لة‬
‫وى داية ب بةردةوامى وةك‬ ‫رستةسازى دا جوداهى دناظبةرا هةظالناظ و ناظ دا ل َ‬
‫ديارخةر بكاردهيَت‪.‬‬
‫ثيَشطرى ( بة ) و ثاشطرى ( طةر ) دضنة سةر ناظى ‪ :‬بةهيَز ‪ ،‬ئاسنطةر ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ثاشطرى ( ةك ) دضيتة سةر هةظالناظى ‪،‬‬ ‫َ‬ ‫بةلى‬
‫َ‬ ‫بةلى ناضنة سةر هةظالناظى ‪،‬‬ ‫َ‬
‫بةلى ناضيتة سةرناظى‪.‬‬ ‫َ‬ ‫وةكو بةرزةك ‪،‬‬
‫دوخى‬
‫َ‬ ‫‪ -‬زور جاريش ناظ ثيَش هةظالناظى دهيَت ‪ ،‬دظى حالةتى دا نيشانا‬
‫مى ) دطةل ناظى دا دةركةظيت وةكو ‪:‬‬ ‫( نيَر ) و ( َ‬
‫هةظالناظ ن‪.‬ش دوخ‬ ‫ناظ‬ ‫رستة‬ ‫ز‬
‫م َى‬ ‫نيَر‬
‫‪-‬‬ ‫ى‬
‫َ‬ ‫ضيايةكى بلند‬
‫َ‬ ‫ضيايةكى بلندة‬
‫َ‬ ‫طارة‬ ‫‪1‬‬
‫ا‬ ‫‪-‬‬ ‫هشك‬ ‫دار‬ ‫ببرة‬
‫داراهشك ِ‬ ‫‪2‬‬
‫‪-‬‬ ‫ى‬ ‫َ‬ ‫ِرةش‬ ‫ئةرد‬ ‫ئةردى ِرةش‬
‫َ‬ ‫‪3‬‬
‫ا‬ ‫‪-‬‬ ‫ِرةش‬ ‫باجان‬ ‫بكرة‬
‫باجانا ِرةش ِ‬ ‫‪4‬‬

‫‪ -‬د هندةك حالةتان ذى دا هةظالناظ ثيَش ناظى دكةظيت ‪ ،‬بةل َى دظى حالةتى‬
‫مى نامينيت‬
‫دوخى نيَر و َ‬
‫َ‬ ‫دا نيشانا‬
‫‪ -‬سورطول ‪ -‬طوال سور‬
‫‪ -‬ثيرةذن ‪ -‬ذنى ثير‬
‫‪2‬‬
‫‪ -‬ماستاظ ‪ -‬ئاظا ماستى‬
‫‪ -‬زور هةظالناظيش هةنة كو وةسفا ناظى بو دكةن وةك ‪ :‬ئاظا كةالندى يا ثاكة‬
‫‪ -‬خو ب ئاظا شيَلى نةشوو‪.‬‬
‫طر ليَكر‪.‬‬
‫تةرطا ِ‬ ‫بةفرا هوير هات ‪ِ -‬‬
‫‪ -‬هندةك جاراش نيشانا بضوك كرنا ناظى ل دوماهيا هةظالناظى دا‬
‫دةردكةظيت ‪ ،‬وةكو ‪:‬‬
‫‪ - -‬باجان ِرةش ‪ :‬دبنضينةدا ب ظى جورى بو ‪ ( :‬باجانكا ِرةش )‬
‫طيايى شين )‬
‫َ‬ ‫‪ - -‬طياشينك ‪ ،‬ب ظى جورى بوو ‪( :‬‬
‫دظان نمونا دا بومة دةردكةظيت نيشانا بضيك كرنا ناظى ديماهيا‬
‫هةظالناظى هاتية ‪ ،‬نيشانا ( نيَر ) و ( م َى ) نةما ‪.‬‬
‫ى دا ثيَش ناظى دا‬
‫ددياليَكتا كرمانجيا سةرى دا ‪ ،‬هةظالناظ دظان خاليَن خار َ‬
‫دةردكةظيت‪:‬‬

‫‪ ( - 1‬هونةرى شعر ) ‪ ،‬ئةرستو ثشكا بيست و ئيَك‬


‫كورى‬
‫َ‬ ‫مى بكاردهيَت وةك ‪:‬‬
‫ى ) بو نيَر ( ا ) بو َ‬
‫‪ - 2‬نيشانا دوخى نيَر و م َى ددياليَكتا كرمانجيا سةرى دا ( َ‬
‫ئازادى ‪ ،‬كضا نةوزادى‪.‬‬
‫ى‬
‫مورفيما ( ترين ) بيَتة دروست كرن ‪ ،‬د َ‬ ‫ِ‬ ‫‪ -1‬ئةطةر هةظالناظ ثال باالَ ب ريَكا‬
‫‪3‬‬
‫ثيَش ناظى دا دةركةظن‬
‫دى طريَيةكا ناظى دروست كةن ‪ ،‬وةكو ‪:‬‬ ‫و ثيَكظة َ‬
‫باشترين ماموستا‬
‫مؤرفولوجيدا هندةك هةظالناظ ثةيظةكا ليَكدراو ب هاريكاريا‬ ‫ِ‬ ‫ئاستى‬
‫َ‬ ‫‪ -2‬د‬
‫مؤرفيما ( ة ) دكةظيتة ثيَش ناظى ‪ ،‬تا ئاستةك َى ئةظ هةظالناظة د ديظ ناظى‬ ‫َ‬
‫زرة ذن ‪ ،‬كونة ميَر ‪ ... ،‬هتد‪.‬‬ ‫زرة زةالم ‪ِ ،‬‬‫ناهيَن ‪ ،‬وةكو ‪ِ :‬‬
‫هندةك هةظالناظ ذى ل ديظ ناظى دهيَن ب ريَكا ( خستنة ثالى ) دشيَت‬
‫مؤرفيما ( ة ) دروست‬ ‫ِ‬ ‫ناظةكى ليَكدايى ب هاريكاريا‬
‫َ‬ ‫ثيَش ناظى بكةظيت و‬
‫بكةن ‪ ،‬وةكو ‪:‬‬
‫ثيرة ذن‬ ‫←‬ ‫ذنا ثير‬
‫ثيرة ميَر‬ ‫←‬ ‫ميَرى ثير‬
‫دظان خاليَن سةرى دا بومة دةردكةظيت كو هةظالناظ ذ بلى ثيَكهينانا‬
‫طرى ) يان‬
‫َ‬ ‫رادةيةكى د هندةك حالةتيَن تايبةت دا لة (‬
‫َ‬ ‫ثةيظةكا ليَكدايى ‪ ،‬تا‬
‫جهى هةظالناظى د رستا زمانى كورديدا د‬ ‫َ‬ ‫( رستة ) دا ثيَش ناظى دهيَن ‪،‬‬
‫سى جور ‪:‬‬ ‫( كرمانجيا سةرى دا ) د شيَين بكةينة َ‬
‫‪ -1‬هةظالناظى ثشتى ناظى‬
‫‪ -2‬هةظالناظى بةرى ناظى‬
‫‪ -3‬هةظالناظى بةرى كارى‬
‫‪ -1‬هةظالناظى ثشتى ناظى‬
‫طرى‬
‫َ‬ ‫ئةظ هةظالناظة ب ريَكا نيشانا دوخيَن خستنةثال دكةظيتة ثيَش ناظى ‪،‬‬
‫ةكى جحيَل‬
‫كور َ‬ ‫ِ‬ ‫يةكا ناظى دروست دكةن ‪ ،‬وةكو‪:‬‬
‫‪ -‬دةظةريَن ئازاد‬

‫‪ -2‬هةظالناظى بةرى ناظى‬


‫ئةظ هةظالناظة ذى ب ظان ياساييَن خوارى ثيَش ناظى دكةظن‪:‬‬
‫ط ‪ .‬ن ← هةظالناظ ( دياركةر ) ‪ +‬ناظ ( دياركرى )‬
‫وةكو‪:‬‬
‫‪ -‬كيَم ئاخفتن‬
‫‪ -‬باشترين ئةنجام‬
‫‪ -3‬هةظالناظى بةرى كارى‬
‫ئةظ هةظالناظة ذى دشيَن بةرى كارى بهيَن ‪ ،‬دزمان َى كورديدا ب‬
‫ى ) يةكا كارى ب كاربهيَن ‪ ،‬وةكو ‪:‬‬ ‫( طر َ‬
‫( زةركر ‪ ،‬تةر بوو ‪ ،‬تيَربوو ‪ ،‬تةنط كر ‪ ...‬هتد )‬
‫(( ديسان هندةك هةظالناظ ئيَكسةر ثيَش ناظى دهيَت ناظةك ًَى ليَكدراو‬
‫درؤست دكةن )) ‪ ( ،‬ظيان ئيبراهيم عةلى ‪ ، 2008 ،‬ناما ماجستيَر ‪) 70 ،‬‬

‫‪ - 3‬بو زانيارييَن زيادتر ل سةر جوداكرنا هةظالناظى ‪ ،‬هندةك تيَبينيَن_ سةبارةت هةظالناظى ‪ ،‬محمد معروف‬
‫ى‪.‬‬
‫فتاح (‪ )1990‬طوظارى ِرؤشنبيرى نو َ‬
‫دظان خاليَن سةريدا بومة دةردكةظيت كو هةظالناظ ذبلى حالةت َى ثيَكئينانا ثةيظةكا‬
‫ي يان درست َى دا ثشتى‬ ‫ليَكدراو ‪ ،‬حةتا رادةيةكى هندةك حالةتيَن تايبةت دا ‪ ،‬طر َ‬
‫ناظى دهيَن ‪.‬‬

‫ى‬
‫ثشكا دوو َ‬
‫ياساييَن هةظالناظى ذالي َى ثيَهانيَظة دكرمانجيا سةريدا‪.‬‬
‫‪ -1‬هةظالناظ َى سادة ‪.‬‬
‫‪ -2‬هةظالناظ َى نة سادة ‪.‬‬
‫داريَذتى ‪.‬‬
‫أ‪ -‬هةظالناظ َى ِ‬
‫ب‪ -‬هةظالناظ َى ليَكدايى ‪.‬‬
‫دووى‬
‫َ‬ ‫ثشكا‬
‫ذاليى ثيَكهانيَظة دكرمانجيا سةريدا‪:‬‬ ‫َ‬ ‫ياساييَن هةظالناظى‬
‫زمانظانيَن كورد هةر ئيَك َى ب شيَوةكى هةظالناظ ذالي َى ثيَكهاتنيَظة دابةش‬
‫كرية ‪ ،‬بةهراثتر ذ وان ل سةر ظى دابةشكرنى د ريَكةفتينة ‪-:‬‬
‫هةظالناظى سادة‬‫َ‬ ‫‪-1‬‬
‫هةظالناظى نةسادة ‪ :‬ئةظ هةظالناظة ذى دبيتة دوو جؤر‪:‬‬ ‫َ‬ ‫‪-2‬‬
‫داريَذتى‬
‫هةظالناظى ِ‬
‫َ‬ ‫أ‪-‬‬
‫هةظالناظى ليَكدايى‬
‫َ‬ ‫ب‪-‬‬
‫هةظالناظى سادة ‪:‬‬‫َ‬ ‫‪-1‬‬
‫مورفيمةكا سةربةخو يان يا واتايةكا سةربةخو ثيَك دهيَت ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ئةو هةظالناظن ذ‬
‫وةكو ‪ :‬زيرةك ‪ ،‬رةش ‪ ،‬خراب ‪ ،‬كوير ‪ ... ،‬هتد‪.‬‬
‫هةظالناظى نةسادة‪-:‬‬ ‫َ‬ ‫‪-2‬‬
‫ثروسيَن طرنطن بو ثيَكهينانا هةظالناظ و ل ديظ ظ َى‬ ‫داريَذتن و ليَكدانا دوو ِ‬ ‫ِ‬
‫ضةندى هةظالناظ َى نةسادة دبيتة دوو جؤر‪:‬‬ ‫َ‬
‫داريَذتى‪.‬‬
‫هةظالناظى ِ‬ ‫َ‬ ‫أ‪-‬‬
‫مؤرفيمةكا سةربةخو يا واتا دار دطةل‬ ‫ِ‬ ‫داريَذتى ‪ :‬ئةو هةظالناظن ذ‬ ‫هةظالناظى ِ‬
‫َ‬
‫ثاشطرةكى ثيَك دهيَت‪.‬‬
‫َ‬ ‫شطرةكى يان‬
‫َ‬ ‫ثيَ‬
‫داريَذتى‪:‬‬
‫‪ -‬ياساييَن دروست كرنا هةظالناظى ِ‬
‫داريَذتيدا‬
‫ذتنى ثشكداري َى د ثيَكهينانا هةظالناظى ِ‬ ‫داريَ َ‬‫مورفيميَن ِ‬ ‫ِ‬ ‫ذمارةكا زؤر‬
‫وةيةكى طشتى د دياليَكتا ذورى دا ( طوظةرا بةهدينى ) ذمارا‬ ‫َ‬ ‫دكةن ‪ ،‬ب شيَ‬
‫مورفيميَن‬
‫ِ‬ ‫مؤرفيميَن ( ثيَشطران ) بو نمونة ئةو‬ ‫ِ‬ ‫داريَذتى ( ثاشطر ) ثتر ذ‬ ‫مؤرفيميَن ِ‬ ‫ِ‬
‫داريَذتى ‪ ،‬ذمارا وان ب تبليَن‬
‫ِ‬ ‫هةظالناظى‬ ‫كرنا‬ ‫دروست‬ ‫بو‬ ‫شطر‬ ‫ي‬
‫َ َ‬ ‫ث‬ ‫ن‬ ‫ي‬ ‫ي‬ ‫ذتى‬ ‫داريَ‬
‫ِ‬
‫‪4‬‬
‫دةستى دهيَنة هذمارتن ‪ ،‬وةكو ‪ ( :‬ب ‪ ،‬ب َى ‪ ، -‬نة ‪ ) -‬ب ظى رةنطى ‪:‬‬
‫مؤرفيما ‪ /‬ب ‪: / -‬‬
‫ِ‬ ‫‪-1‬‬

‫دياردى ‪ ،‬مفا ذ ظان ذيَدةرا هاتية وةرطرتن‬


‫َ‬ ‫ظى‬
‫‪ -‬بو ثترثيَزانينان_ ثتر لسةر َ‬
‫‪4‬‬

‫سى يةم‬
‫‪ -‬ئةو رةحمان َى حاجى مارف ( ‪ ) 1992‬ريَزمانى كوردى ‪ ،‬بةرطى يةكةم ( وشةسازى ) بةشى َ‬
‫( ئاوةلناو )‬
‫دكتورايى‬
‫َ‬ ‫‪ -‬هيدايةت عةبدولال موحةمةد ( ‪ ) 2002‬ريَكةوتنى واتايى ناو و هةظالناظ لة زمان َى كوردى دا ( ناما‬
‫)‬
‫ى ) زانكوى‬‫دزمانى كوردى دا ( ناما ماجستيَر َ‬
‫َ‬ ‫‪ -‬ظيان ئيبراهيم عةلى ئيبو ( ‪ ) 2008‬تايبةتبيَت هةظالناظى‬
‫دهوك‪.‬‬
‫عبدالستار فتاح حسن ( ‪ ) 1991‬ريَزمانى كوردى ‪ ،‬ضاثخانةى خةبات ‪ ،‬دهوك‪.‬‬
‫داريَشتى دروست دكةن وةكو (‬ ‫هةظالناظى ِ‬
‫َ‬ ‫ئةف بارا ثتريا جاران دطةل ناظان‬
‫جةرط ‪ ،‬هيَز ‪ ،‬كةيف ‪ ...‬هتد )‬
‫داريَذتى دروست دكةن ‪ ،‬وةكو ‪:‬‬ ‫هةظالناظى ِ‬
‫َ‬
‫هن ‪ .‬داريَذتى‪.‬‬ ‫←‬ ‫( ب ‪ + ) -‬ناظ‬
‫بسةنط‬ ‫←‬ ‫( ب ‪ + ) -‬سةنط‬
‫بجةرط‬ ‫←‬ ‫( ب ‪ + ) -‬جةرط‬
‫بزةوق‬ ‫←‬ ‫( ب ‪ + ) -‬زةوق‬
‫مؤرفيمة بتن َى ل طةل هندةك ناظان دهيَت ‪،‬‬‫ِ‬ ‫مؤرفيما ( ب َى ‪ ) -‬ئةظ‬
‫ِ‬ ‫‪-2‬‬
‫داريَذتى دروست دكةن ‪ ،‬وةكو‪:‬‬ ‫هةظالناظى ِ‬
‫َ‬
‫هن ‪ .‬داريَذتى‬ ‫←‬ ‫( ب َى ‪ + ) -‬ناظ‬
‫بيَضارة‬ ‫←‬ ‫( ب َى ‪ + ) -‬ضارة‬
‫بيَمراد‬ ‫←‬ ‫( ب َى ‪ + ) -‬مراد‬
‫بيَهيظى‬ ‫←‬ ‫( ب َى ‪ + ) -‬هيظى‬
‫بيَهةتك‬ ‫←‬ ‫( ب َى ‪ + ) -‬هةتك‬
‫مؤرفيما ( نة ‪: ) -‬‬ ‫ِ‬ ‫‪-3‬‬
‫سى رةنطان ثشكداري َى د‬
‫داريَذتنى كاردكةت و ب َ‬ ‫مؤرفيمةكا ِ‬
‫ِ‬ ‫( نة ‪ ) -‬وةكو‬
‫داريَذتى دكةن ‪ ،‬وةكو ‪:‬‬
‫هةظالناظى ِ‬
‫َ‬ ‫ثيَكهينانا‬
‫هن ‪ .‬داريَذتى‬ ‫←‬ ‫ا)‪ ( -‬نة ‪ + ) -‬ناظ‬
‫نةفام‬ ‫←‬ ‫( نة ‪ + ) -‬فام‬
‫نةحةز‬ ‫←‬ ‫( نة ‪ + ) -‬حةز‬
‫نةميَر‬ ‫←‬ ‫( نة ‪ + ) -‬ميَر‬

‫هن ‪ .‬داريَذتى‬ ‫←‬ ‫ب)‪ ( -‬نة ‪ + ) -‬هةظالناظ‬


‫نةساخ‬ ‫←‬ ‫( نة ‪ + ) -‬ساخ‬
‫نةخوش‬ ‫←‬ ‫( نة ‪ + ) -‬خوش‬
‫داريَذتى‬
‫هن ِ‬ ‫←‬ ‫ج)‪ ( -‬نة ‪ + ) -‬رةط‬
‫نةمر‬ ‫←‬ ‫( نة ‪ + ) -‬مر‬
‫نةزان‬ ‫←‬ ‫( نة ‪ + ) -‬زان‬
‫نةترس‬ ‫←‬ ‫( نة ‪ + ) -‬ترس‬
‫مؤرفيميَن ثيَشطران‬‫ِ‬ ‫هةروةكو ئةظان ياساييَن مة بةحسكرى ذمارةكا كيَم ذ‬
‫ى ذمارةكا‬‫داريَذتى دكةن ‪ ،‬بةرامبةر ظ َى ضةند َ‬ ‫ثشكدارى د ثيَكهينانا هةظالناظ َى ِ‬
‫مورفيميَن ثاشطران د دياليَكتا كرمانجا سةريدا دهيَنة بكارئينان ‪.‬‬‫ِ‬ ‫زور ذ‬
‫مؤرفيما ( ‪ -‬ى ) ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫‪-1‬‬
‫وةيةكى بةرفرةه دهيَتة بكارئينان ‪ ،‬ل طةل جوريَن ناظى‬
‫َ‬ ‫مؤرفيمة ب شيَ‬
‫ِ‬ ‫ئةظ‬
‫ذالي َى ( واتاييَظة ) ل طةل ناظيَن فيَقى ‪ ،‬زةرزةواتى ‪ ،‬وةرزيَن سال َى ‪ ،‬ناظيَن‬
‫خارى‪.‬‬
‫َ‬ ‫رةنطى ل‬
‫َ‬ ‫طشتى ‪ ،‬ب ظى‬
‫بوارى ناظيَن فيَقى و زةرزةواتى_ ‪:‬‬
‫َ‬ ‫أ‪ -‬د‬
‫داريَذتى ( ِرةنط ) د‬
‫مورفيما ( ى ) دطةل ناظيَن ظى بوارى ‪ ،‬هةظالناظيَن ِ‬ ‫ِ‬
‫زمانى كورديدا ( طوظةرا بةهدينى ) دروست دكةن‪:‬‬ ‫َ‬
‫داريَذتى‬
‫هن ‪ِ .‬‬ ‫←‬ ‫ناظ ‪ - ( +‬ى )‬
‫هنارى‬ ‫←‬ ‫هنار ‪ - ( +‬ى )‬
‫ثيظازى‬ ‫←‬ ‫ثيظاز ‪ - ( +‬ى )‬
‫ثرتةقالى‬ ‫←‬ ‫ثرتةقالى ‪ - ( +‬ى )‬
‫مؤرفيما ( ‪ -‬ى )‬
‫ِ‬ ‫مؤرفيما ( ى ) دطةل ناظيَن وةرزيَن سال َى ب ريَكا‬ ‫ِ‬ ‫ب‪-‬‬
‫داريَذتى دروست دكةن‪:‬‬‫هةظالناظى ِ‬
‫َ‬
‫بهارى‬ ‫←‬ ‫بهار ‪ - ( +‬ى )‬
‫زظستانى‬ ‫←‬ ‫زظستان ‪ - ( +‬ى )‬
‫ثايزى‬ ‫←‬ ‫ثايز ‪ - ( +‬ى )‬
‫ج‪ -‬بوايَن ناظيَن طشتى‬
‫مؤرفيما ( ى ) دبنة هةظالناظ ‪ ،‬وةكو ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫زور ناظ ب زيَدةكرنا‬
‫قريَذى‬ ‫←‬ ‫قريَذ ‪ -( +‬ى )‬
‫برسى‬ ‫←‬ ‫برس ‪ -( +‬ى )‬
‫د‪ -‬دطةل ناظيَن جهى ‪ ،‬وةكو‪:‬‬
‫باذيَرى‬ ‫←‬ ‫باذيَر ‪ -( +‬ى )‬
‫طوندى‬ ‫←‬ ‫طوند ‪ -( +‬ى )‬
‫مؤرفيما ( ‪ -‬مةند )‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫‪-2‬‬
‫مؤرفيمانة د هةمى دياليَكتيَن زمانى كورديدا دهيَتة بكارئينان‬
‫ِ‬ ‫ئةظ فورميمة ذ وان‬
‫‪ ،‬وةكو‪:‬‬
‫داريَذتى‬
‫هن ‪ِ .‬‬ ‫←‬ ‫ناظ ‪ - ( +‬مةند )‬
‫هوشمةند‬ ‫←‬ ‫هوش ‪ - ( +‬مةند )‬
‫دةولةمةند‬ ‫←‬ ‫دةولةت ‪ - ( +‬مةند )‬
‫زةرةرمةند‬‫ِ‬ ‫←‬ ‫زةرةر ‪ - ( +‬مةند )‬ ‫ِ‬
‫بةهرةمةند‬ ‫←‬ ‫بةهرة ‪ - ( +‬مةند )‬
‫مؤرفيما ( ‪ -‬باز )‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫‪-3‬‬
‫داريَذتى‬‫هن ‪ِ .‬‬ ‫←‬ ‫ناظ ‪ - ( +‬باز )‬
‫جانباز‬ ‫←‬ ‫جان ‪ - ( +‬باز )‬
‫فيَلباز‬ ‫←‬ ‫فيَل ‪ - ( +‬باز )‬
‫مةكرباز‬ ‫←‬ ‫مةكر ‪ - ( +‬باز )‬
‫مؤرفيما ( ‪ -‬دار )‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫‪-4‬‬
‫داريَذتى‬
‫هن ‪ِ .‬‬ ‫←‬ ‫ناظ ‪ - ( +‬دار )‬
‫نازدار‬ ‫←‬ ‫ناز ‪ - ( +‬دار )‬
‫ئةظيندار‬ ‫←‬ ‫ئةظين ‪ - ( +‬دار )‬
‫مؤرفيما ( ‪ -‬بار ) ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫‪-5‬‬
‫داريَذتى‬‫هن ‪ِ .‬‬ ‫←‬ ‫ناظ ‪ - ( +‬بار )‬
‫خةمبار‬ ‫←‬ ‫خةم ‪ - ( +‬بار )‬
‫طونةهبار‬ ‫←‬ ‫طونةه ‪ - ( +‬بار )‬
‫مؤرفيما ( ‪ -‬وكى ) ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫‪-6‬‬
‫أ‪ -‬دطةل ناظى ‪:‬‬
‫داريَذتى‬
‫هن ‪ِ .‬‬ ‫←‬ ‫ناظ ‪ - ( +‬وكى )‬
‫سروكى‬
‫ِ‬ ‫←‬ ‫سر ‪ - ( +‬وكى )‬
‫خةووكى‬ ‫←‬ ‫خةو ‪ - ( +‬وكى )‬
‫ب‪ -‬دطةل هةظالناظى ‪:‬‬
‫داريَذتى‬‫هن ِ‬ ‫←‬ ‫هةظالناظ ‪ - ( +‬وكى )‬
‫ِرةشوكى‬ ‫←‬ ‫ِرةش ‪ - ( +‬وكى )‬
‫داريَذتى‬‫هن ‪ِ .‬‬ ‫←‬ ‫ج‪ -‬رةط ‪ - ( +‬وكى )‬
‫بةزوكى‬ ‫←‬ ‫بةز ‪ - ( +‬وكى )‬
‫مؤرفيما ( ين ) ‪-:‬‬ ‫ِ‬ ‫‪-7‬‬
‫داريَذتى دروست دكةت ‪ ،‬وةكو‪:‬‬ ‫هةظالناظى ِ‬
‫َ‬ ‫دطةل ناظان‬
‫داريَذتى‬
‫هن ‪ِ .‬‬ ‫←‬ ‫ناظ ‪ - ( +‬ين )‬
‫زيَرين‬ ‫←‬ ‫زيَر ‪ - ( +‬ين )‬
‫شةرمين‬ ‫←‬ ‫شةرم ‪ - ( +‬ين )‬
‫مؤرفيما ( ‪ -‬انى )‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫‪-8‬‬
‫داريَذتى‬
‫هن ِ‬ ‫←‬ ‫ناظ ‪ - ( +‬انى )‬
‫ذنانى‬ ‫←‬ ‫ذن ‪ - ( +‬انى )‬
‫كضانى‬ ‫←‬ ‫كض ‪ - ( +‬انى )‬
‫داريَذتى‬ ‫هن ِ‬ ‫←‬ ‫مؤرفيما ( ‪ -‬ا )‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫‪-9‬‬
‫داريَذتى‬
‫هن ‪ِ .‬‬ ‫←‬ ‫رةط ‪ - ( +‬ا )‬
‫زانا‬ ‫←‬ ‫زان ‪ - ( +‬ا )‬
‫مؤرفيما ( ‪ -‬ةك)‬ ‫ِ‬ ‫‪-10‬‬
‫داريَذتى دروست دكةت ‪ ،‬وةكو‪:‬‬ ‫مؤرفيمة ل طةل رةطى ‪ ،‬هةظالناظى ِ‬ ‫ِ‬ ‫ئةظ‬
‫داريَذتى‬
‫هن ‪ِ .‬‬ ‫←‬ ‫رةط ‪ - ( +‬ةك )‬
‫كوذةك‬ ‫←‬ ‫كوذ‪ - ( +‬ةك )‬
‫سوذةك‬ ‫←‬ ‫سوذ ‪ - ( +‬ةك )‬
‫كةلةك‬ ‫←‬ ‫كةل ‪ - ( +‬ةك )‬
‫ب‪-‬هةظالناظى ليَكدايى‪:‬‬
‫َ‬
‫هةظالناظى ليَكدايى ‪ :‬ئةو هةظالناظن ذ ليَكدانا دوو كةرستان ‪ ،‬يان زيَدةتر ثيَك‬ ‫َ‬
‫مؤرفيمةكا بةندا ِرةطة ‪ ،‬يان‬‫ِ‬ ‫مؤرفيمةكا سةربةخوية ‪ ،‬يان‬ ‫ِ‬ ‫دهيَن ‪ ،‬هةر ئيَك ذ وان‬
‫مؤرفيما‬
‫ِ‬ ‫داريَذتن َى )‬
‫مؤرفيما ِ‬
‫ِ‬ ‫مؤرفيميَن دييَن بةند (‬
‫ِ‬ ‫هةردوو ثيَكظة ‪ ،‬ب هاريكاريا‬
‫‪5‬‬
‫كدانى ) دهيَتة دروست كرن‪:‬‬ ‫َ‬ ‫ليَ‬
‫هةظالناظى ليَكدايى‪:‬‬
‫َ‬ ‫‪ -‬ياساييَن دروست كرنا‬
‫هن ‪ .‬ليَكدايى‬ ‫←‬ ‫‪ -1‬ناظ ‪ +‬ناظ‬
‫‪ - 5‬بو داريَذتنا هندةك ياساييَن داريَذتنا هةظالناظى ‪ ،‬مفا ذ ئةظان ذيَدةرا هاتية وةرطرتن‬
‫سى يةم‬
‫‪ -‬ئةو رةحمان َى حاجى مارف ( ‪ ) 1992‬ريَزمانى كوردى ‪ ،‬بةرطى يةكةم ( وشةسازى ) بةشى َ‬
‫( ئاوةلناو )‬
‫دكتورايى‬
‫َ‬ ‫ناما‬ ‫(‬ ‫دا‬ ‫كوردى‬ ‫ى‬‫َ‬ ‫زمان‬ ‫لة‬ ‫هةظالناظ‬ ‫و‬ ‫ناو‬ ‫واتايى‬ ‫كةوتنى‬ ‫َ‬ ‫ي‬‫ر‬ ‫)‬ ‫‪2002‬‬ ‫(‬ ‫موحةمةد‬ ‫عةبدولال‬ ‫‪ -‬هيدايةت‬
‫)‬
‫ى ) زانكوى‬‫دزمانى كوردى دا ( ناما ماجستيَر َ‬
‫َ‬ ‫هةظالناظى‬ ‫ت‬ ‫َ‬ ‫ي‬‫تايبةتب‬ ‫)‬ ‫‪2008‬‬ ‫(‬ ‫ئيبو‬ ‫عةلى‬ ‫ئيبراهيم‬ ‫ظيان‬ ‫‪-‬‬
‫دهوك‪.‬‬
‫بةذن ضنار‬ ‫←‬ ‫بةذن ‪ +‬ضنار‬
‫بةرضاظ‬ ‫←‬ ‫بةر ‪ +‬ضاظ‬
‫بن دةست‬ ‫←‬ ‫بن ‪ +‬دةست‬
‫هن ‪ .‬ليَكدايى‬ ‫←‬ ‫‪ -2‬ناظ ‪ +‬هةظالناظ‬
‫دل ِرةش‬ ‫←‬ ‫دل ‪ +‬رةش‬
‫تام سار‬ ‫←‬ ‫تام ‪ +‬سار‬
‫بةخت ِرةش‬ ‫←‬ ‫بةخت ‪ِ +‬رةش‬
‫هن ‪ .‬ليَكدايى‬ ‫←‬ ‫‪ -3‬هةظالناظ ‪ +‬هةظالناظ‬
‫ِرةشبةلةك‬ ‫←‬ ‫ِرةش ‪ +‬بةلةك‬
‫ِرةشئةسمةر‬ ‫←‬ ‫ِرةش ‪ +‬ئةسمةر‬
‫سوربةلةك‬ ‫←‬ ‫سور ‪ +‬بةلةك‬
‫هن ‪ .‬ليَكدايى‬ ‫←‬ ‫‪ -4‬هةظالناظ ‪ +‬ناظ‬
‫تةنطاظ‬ ‫←‬ ‫تةنط ‪ +‬ئاظ‬
‫دويربةال‬ ‫←‬ ‫دوير ‪ +‬بةال‬
‫هن ‪ .‬ليَكدايى‬ ‫←‬ ‫‪ -5‬ذمارة ‪ +‬هةظالناظ‬
‫دوودل‬ ‫←‬ ‫دوو ‪ +‬دل‬
‫دووبةر‬ ‫←‬ ‫دوو ‪ +‬بةر‬
‫هن ‪ .‬ليَكدايى‬ ‫←‬ ‫‪ -6‬ناظ ‪ِ +‬رةط‬
‫سةربةست‬ ‫←‬ ‫سةر ‪ +‬بةست‬
‫خوين ميَذ‬ ‫←‬ ‫خوين ‪ +‬ميَذ‬
‫ميَركوذ‬ ‫←‬ ‫ميَر‪ +‬كوذ‬
‫دلسوذ‬ ‫←‬ ‫دل ‪ +‬سوذ‬
‫هن ‪ .‬ليَكدايى‬ ‫←‬ ‫‪ -7‬هةظالناظ ‪ِ +‬رةط‬
‫ِراست بيَذ‬ ‫←‬ ‫ِراست ‪ +‬بيَذ‬
‫ثر بيَذ‬‫ِ‬ ‫←‬ ‫ثر ‪ +‬بيَذ‬
‫ِ‬
‫طةش بين‬ ‫←‬ ‫طةش ‪ +‬بين‬
‫كيَم خور‬ ‫←‬ ‫كيَم ‪ +‬خور‬
‫مؤرفيما ليَكدانا ( ة ) ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫‪ -8‬ب ليَكدانا دو ناظان ب هاريكاريا‬
‫هن ‪ .‬ليَكدايى‬ ‫←‬ ‫ناظ ‪ ( +‬ة ) ‪ +‬ناظ‬
‫دةستةسةر‬ ‫←‬ ‫دةست ‪ ( +‬ة ) ‪ +‬سةر‬
‫دةردةسةر‬ ‫←‬ ‫دةرد ‪ ( +‬ة ) ‪ +‬سةر‬
‫تةثةسةر‬ ‫←‬ ‫تةث ‪ ( +‬ة ) ‪ +‬سةر‬
‫هن ‪ .‬ليَكدايى‬ ‫←‬ ‫‪ -9‬دووبارةكرنا ناظى ‪ ( +‬ى )‬
‫طولطولَى‬ ‫←‬ ‫طول ‪ +‬طو َل ‪ ( +‬ى )‬
‫سةرسةرى‬ ‫←‬ ‫سةر ‪ +‬سةر ‪ ( +‬ى )‬
‫دةم دةمى‬ ‫←‬ ‫دةم ‪ +‬دةم ‪ ( +‬ى )‬

‫هن ‪ .‬ليَكدايى‬ ‫←‬ ‫( ب َى ) ‪ +‬ناظ ‪ ( +‬و ) ‪ +‬ناظ‬ ‫‪-10‬‬


‫ب َى دةست ولةث‬ ‫←‬ ‫(بى ) ‪ +‬دةست ‪ ( +‬و) ‪ +‬لةث‬ ‫َ‬
‫ب َى سةروشويَن‬ ‫←‬ ‫( ب َى ) ‪ +‬سةر ‪ ( +‬و ) ‪ +‬شويَن‬
‫هن ‪ .‬ليَكدايى‬ ‫←‬ ‫‪ -11‬هةظالناظ ‪ ( +‬و ) ‪ +‬هةظالناظ‬
‫ثاقذ و بذوين‬ ‫←‬ ‫ثاقذ ‪ ( +‬و ) بذوين‬
‫طةرم و نةرم‬ ‫←‬ ‫طةرم ‪ ( +‬و ) ‪ +‬نةرم‬
‫ساخ و سةليم‬ ‫←‬ ‫ساخ ‪ ( +‬و ) ‪ +‬سةليم‬
‫نةرم و حةليم‬ ‫←‬ ‫نةرم ‪ ( +‬و ) ‪ +‬حةليم‬
‫هن ‪ .‬ليَكدايى‬ ‫←‬ ‫‪ -12‬ناظ ‪ ( +‬ب ) ‪ +‬ناظ‬
‫دةظبكةنى‬ ‫←‬ ‫دةظ ‪ ( +‬ب ) ‪ +‬كةنى‬
‫دةربدةر‬ ‫←‬ ‫دةر ‪ ( +‬ب ) دةر‬
‫دةستبشول‬ ‫←‬ ‫دةست ‪ ( +‬ب ) ‪ +‬شول‬
‫خوةليبسةر‬ ‫←‬ ‫خوةلى ‪ ( +‬ب ) ‪ +‬سةر‬
‫‪ -13‬دووبارةكرنا ِرةط ‪ ( +‬وك )‬
‫طةرطةروك‬ ‫←‬ ‫طةر ‪ +‬طةر ‪ ( +‬وك )‬‫ِ‬
‫خوازخوازوك‬ ‫←‬ ‫خواز ‪ +‬خواز ‪ ( +‬وك )‬
‫هةذ هةذوك‬ ‫←‬ ‫هةذ ‪ +‬هةذ ‪ ( +‬وك )‬
‫ئةنجام‬
‫ثشتى ظةكولين ب دووماهيك هاتى طرنطترين ئةنجام ئةظيَن خاريَنة‪:‬‬
‫‪ -1‬ذالي َى زاراظيظة ذمارةكا زور زاراظان بو هةظالناظى هاتينة ب كارئينان‬
‫وةك ( ِرةنطديَر ‪ ،‬ثةسن ‪ ،‬خةسيةت ناظ ‪ِ ،‬رةوش ‪ ،‬صفة ‪ ،‬ئاوةلناو ‪ ...‬هتد )‬
‫زاراظى ( هةظالناظ ) ذ هةميا طونجايى ترة بو‬‫َ‬ ‫بو مة ديار و ئاشكرا بو كو‬
‫زمانى كوردى‪.‬‬ ‫َ‬
‫‪ -2‬هةروةها باشترين ثيَناسة بو ( هةظالناظى ) بومة هاتةدياركرن كو هةظالناظ‬
‫ئةو كةرستةية كو وةسفا ناظى يان جيَناظى دكةت دةربرين َى ذ واتاي َى دكةت‬
‫بو نياسينا هةظالناظى‪.‬‬
‫‪ -3‬باشترين ثيظةريش بوجوداكرنا هةظالناظى ئةوة د هةر ثشكةكا ئاخفتن َى دا ‪،‬‬
‫ذاليى فورمى‬
‫َ‬ ‫ظةكولينى ل سةر هةر دواليان بكةى ‪ ،‬ئةو ذى هةظالناظ‬ ‫َ‬
‫مؤرفيما ( تر ) و ( ترين ) وةردطريت‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ظة ‪ ،‬كو‬
‫‪ -4‬هةظالناظ دابةشى طةلةك ثشكيَن ئاخفتن َى دبيت باراثتريا زمانظانان‬
‫ئاخفتنى كرية ‪.‬‬
‫َ‬ ‫هةظالناظ دابةشى هةشت ثشكيَن‬
‫ثشكداريى د ثيَكهينا‬
‫َ‬ ‫داريَذتى‬
‫مؤرفيميَت ِ‬ ‫ِ‬ ‫مؤرفولوجييَظة ذمارةكا زور‬ ‫ِ‬ ‫‪ -5‬ذالي َى‬
‫داريَذتى دكةن‪.‬‬
‫هةظالناظى ِ‬
‫‪ -6‬هةروةها سةبارةت دابةشكرنا هةظالناظى ذالي َى ثيَكهاتنيَظة ئةم طةهشتينة‬
‫دوماهيك ئةنجام ئةو ذى دابةش دبيتة سةر دو جوران ‪:‬‬
‫هةظالناظى سادة‪:‬‬
‫َ‬ ‫‪-‬‬
‫هةظالناظى نةسادة ‪ :‬كو ئةو ذى دبيتة دوو جور‬ ‫َ‬ ‫‪-‬‬
‫داريَذتى‬
‫هةظالناظى ِ‬
‫َ‬ ‫أ‪-‬‬
‫هةظالناظى ليَكدايى‬
‫َ‬ ‫ب‪-‬‬

‫ليستا ذيَدةران‬
‫أ‪ -‬ثةرتوك‬
‫ئةو رةحمانى حاجى ماروف ‪ ،‬ريَزمانى كوردى ‪ ،‬بةرطى يةكةم‬ ‫‪-1‬‬
‫( وشةسازى ) ‪ ،‬بةشى سيَيةم ( ئاوةلناو ) ‪ ، 1992 ،‬دةزطاى‬
‫بةالوكردنةوةى رةوشةنبيرى كورد بةغدا ‪.‬‬
‫صادق بهائةدين ئاميَدى ‪ ،‬ريَزمانا كوردى يا ذورى و ذيَرى يا‬ ‫‪-2‬‬
‫كى ‪ ،‬زانكوى صالح الدين ‪.1987 ،‬‬ ‫هةظبةركرى ‪ ،‬ضاثا ئيَ َ‬
‫كى ‪،‬‬
‫محةمةد تاهر طوهةرزى ‪ ،‬ريَزمانا كوردى زارى كرمانجى ‪ ،‬ضاثا ئيَ َ‬ ‫‪-3‬‬
‫ضاثخانا خةبات ‪ ،‬دهوك ‪.1999 ،‬‬
‫نورى عةلى ئةمين ‪ ،‬ريَزمانا كوردى ‪ ،‬ضاثى دووةم ‪ ،‬ضاثخانةى‬ ‫‪-4‬‬
‫رؤذهةالت ‪ ،‬هةوليَر ‪.2012 ،‬‬
‫عبدالستار فتاح حسن ‪ ،‬ريَزمانى كوردى ‪ ،‬ضاثخانةى هاوار ‪ ،‬دهوك ‪،‬‬ ‫‪-5‬‬
‫‪، 1991‬‬
‫ِرةشيدى كورد ‪ ،‬ريَزمانا زمانى كرمانجى ‪ ،‬ضاثا ئيَك َى ‪ ،‬ضاثخانا خانى ‪،‬‬ ‫‪-6‬‬
‫دهوك ‪.2008 ،‬‬
‫ئيبراهيم ِرةمةزان زاخويى ‪ ،‬ريَزمانا كوردى ‪ ،‬ضاثا ئيَك َى ‪ ،‬ضاثخانا‬ ‫‪-7‬‬
‫خانى ‪ ،‬دهوك ‪.2008 ،‬‬
‫ك‪.‬ك‪ .‬كوردويَظ ‪ ،‬ريَزمانا كوردى ‪ ،‬بة كةرستةى دياليَكتى كرمانجى و‬ ‫‪-8‬‬
‫سورانى ‪ ،‬وةرطيرانى كوردستان موكريانى‪.‬‬
‫نةريمان خوشناو ‪ ،‬ريَزمانى كوردى ‪ ،‬ضاثى ضوارةم ‪ ،‬ضاثخانةى‬ ‫‪-9‬‬
‫رؤذهةالت ‪ ،‬هةوليَر ‪.2012 ،‬‬
‫رؤذان نورى عةبدولال ‪ ،‬فةرهةنطى زمان و زاراوة سازى كوردى ‪،‬‬ ‫‪-10‬‬
‫زمانةوانى ‪ ،‬ضاثى دووةم ‪ ،‬ضاث ضوار ضرا ‪.2013 ،‬‬
‫زمانى‬
‫َ‬ ‫محةمةد معروف فةتاح ‪ ،‬هةنديَك تيَبينى دةربارةى هةظالناظ د‬ ‫‪-11‬‬
‫كورديدا ‪.1990 ،‬‬

‫زانكويى‬
‫َ‬ ‫ب‪ -‬ناميَن‬
‫‪ -1‬هيدايةت عةبدولال محةمةد ‪ ،‬ريَكةوتنى واتايى ناو و ئاوةلناو لة زمانى‬
‫كورديدا ‪ ،‬نامةى دكتوراى ‪ ،‬زانكوى سليَمانى ‪.2002 ،‬‬
‫‪ -2‬ظيان ئيبراهيم عةلى ئيبو ‪ ،‬تايبةتييَن هةظالناظى ددياليَكتا سةرى طوظةرا‬
‫ى ‪ ،‬كوليذى ئاداب ‪ ،‬زانكوى دهوك ‪.2008 ،‬‬ ‫بةهدينى ‪ ،‬ناما ماجستيَر َ‬

You might also like