Professional Documents
Culture Documents
Lý thuyết biết dạng dẻo
Lý thuyết biết dạng dẻo
Ô cơ sở (Ô cơ bản)
2.1. CÊu tróc tinh thÓ vµ tæ chøc cña kim lo¹i
❖ Các ô cơ bản của những kim loại thường dùng trong kỹ thuật:
▪ Lập phương thể tâm (LPTT - A2)
Điển hình có: Feα (< 1184 °K), Nb, Mo, Ta, W, Cr, V,
Ti (> 1155 °K), Zr (> 1125 °K).
* 3
2.1. CÊu tróc tinh thÓ vµ tæ chøc cña kim lo¹i
❖ Các ô cơ bản của những kim loại thường dùng trong kỹ thuật:
▪ Lập phương diện tâm (LPDT - A1)
Điển hình có: Feγ (1184÷1665°K), Al, Ni, Cu, Ag, Au, Pt,
Pb,
Co (> 1393°K).
* 4
●2.1. Cấu trúc tinh thể và tổ chức của kim loại
❖ Các ô cơ bản của những kim loại thường dùng trong kỹ thuật:
▪ Lục giác xếp chặt (LGXC – A3)
Điển hình có: Mg, Be, Zn, Ti (< 1125 °K), Co (< 1393 °K),
Zr (< 1125°K).
Chú ý: một số KL có thể tồn tại dưới những dạng mạng
tinh thể khác nhau phụ thuộc vào điều kiện áp suất và nhiệt
độ → tính thù hình của KL.
* 5
2.2. Lùc liªn kÕt giữa c¸c nguyªn tö trong m¹ng tinh thÓ
(Lực đẩy)
(Lực hút)
Lực tương tác giữa hai nguyên tử gần nhau trong mạng tinh thể
* 6
2.2. Lùc liªn kÕt giữa c¸c nguyªn tö trong m¹ng tinh thÓ
* 7
2.2. Lùc liªn kÕt giữa c¸c nguyªn tö trong m¹ng tinh thÓ
▪ Ký hiệu các phương dùng chỉ số Miller:
* 8
2.3. BiÕn d¹ng ®µn håi vµ biÕn d¹ng dÎo trong tinh thÓ lý t-ëng
❖Biến dạng đàn hồi:
Trước biến dạng Trong biến dạng Mô hình năng lượng trong biến
đàn hồi dạng đàn hồi
* 9
2.3. BiÕn d¹ng ®µn håi vµ biÕn d¹ng dÎo trong tinh thÓ lý t-ëng
* 10
2.3. BiÕn d¹ng ®µn håi vµ biÕn d¹ng dÎo trong tinh thÓ lý t-ëng
a/ b/
Trượt ở đơn Trượt ở đơn tinh thể Biến dạng dẻo mạng tinh thể do trượt
tinh thể Zn dưới tải trọng kéo F a/ trước biến dạng b/ sau biến dạng
- Đặc điểm của trượt:
+ Trượt chỉ xảy ra dưới tác dụng của ứng suất tiếp;
+ Phương mạng không thay đổi trước và sau khi trượt;
+ Mức độ trượt bằng một số nguyên lần khoảng cách giữa các nguyên tử trên
phương trượt;
+ Ứng suất tiếp cần thiết để gây ra trượt không lớn.
* 11
2.3. BiÕn d¹ng ®µn håi vµ biÕn d¹ng dÎo trong tinh thÓ lý t-ëng
Kim loại nào có số phương trượt cao hơn sẽ có tính dẻo hơn (Mạng A1
có nhiều phương trượt hơn mạng A2 nên dẻo hơn, như ở nhiệt độ
thường Cu, Al … dẻo hơn Fe).
2.3. BiÕn d¹ng ®µn håi vµ biÕn d¹ng dÎo trong tinh thÓ lý t-ëng
- Hệ trượt của ba dạng tinh thể thường gặp
Mạng LPTT
* 15
2.3. BiÕn d¹ng ®µn håi vµ biÕn d¹ng dÎo trong tinh thÓ lý t-ëng
* 19
2.3. BiÕn d¹ng ®µn håi vµ biÕn d¹ng dÎo trong tinh thÓ lý t-ëng
Mạng tinh thể ở vùng xung quanh mặt trượt bị xô lệch đó là nguyên
nhân cản trở sự trượt tiếp tục, do đó các hệ trượt trong hệ trượt chính
chỉ trượt được một khoảng rồi lại dừng.
2.3. BiÕn d¹ng ®µn håi vµ biÕn d¹ng dÎo trong tinh thÓ lý t-ëng
- Cơ chế trượt:
+ Trượt đồng thời (trượt cứng): xảy ra ở mạng tinh thể hoàn chỉnh không
có lệch, cần ứng suất tiếp rất lớn.
+ Trượt nối tiếp (có tham gia của lệch): ứng suất tiếp chỉ cần nhỏ vì khi
trung tâm lệch dịnh chuyển thì chỉ có một vài nguyên tử xung quanh đó
tham gia quá trình trượt.
* 21
2.3. BiÕn d¹ng ®µn håi vµ biÕn d¹ng dÎo trong tinh thÓ lý t-ëng
▪ Song tinh (Đối tinh):
- Khi τ = τth thì một phần của mạng tinh thể sẽ xê dịch đến một vị trí
mới đối xứng với phần còn lại qua một mặt phẳng gọi là mặt song tinh.
- Song tinh cũng chỉ xảy ra trên các mặt và các phương xác định.
MÆt
song
tinh
* 22
2.4. KhuyÕt tËt trong m¹ng tinh thÓ
* 23
2.4. KhuyÕt tËt trong m¹ng tinh thÓ
Sai lệch điểm (khuyết tật)
Các dạng khuyết tật điểm bao gồm:
+ Nút trống;
+ Nguyên tử xen kẽ;
+ Nguyên tử lạ thay thế;
+ Nguyên tử lạ xen kẽ.
2.4. KhuyÕt tËt trong m¹ng tinh thÓ
Sai lệch điểm (khuyết tật)
* 25
2.4. KhuyÕt tËt trong m¹ng tinh thÓ
▪ Lệch – sai lệch đường:
- Gồm 2 dạng cơ bản là lệch biên và lệch xoắn.
* 26
2.4. KhuyÕt tËt trong m¹ng tinh thÓ
▪ Lệch:
Lệch xoắn
- Lệch xoắn có những đặc điểm sau:
+ Đường lệch song song với vectơ trượt b.
+ Mặt trượt của lệch xoắn có thể là bất kỳ mặt phẳng nào chứa đường lệch.
* 27
2.4. KhuyÕt tËt trong m¹ng tinh thÓ
▪ Lệch:
- Đặc điểm:
+ Đường lệch tạo với véc tơ Burgers một góc α (0° < α < 180°);
+ Đường lệch thường không thẳng mà cong (α ≠ const).
* 28
2.4. KhuyÕt tËt trong m¹ng tinh thÓ
▪ Véc tơ Burgers:
Lệch xoắn
Lệch biên
- Véc tơ Burgers là đại lượng đặc trưng cho mức độ xô lệch mạng do
lệch gây ra.
- Véc tơ Burgers là đại lượng đặc trưng cơ bản của lệch (xác định năng
lượng của lệch, trường ứng suất đàn hồi, mức độ trượt, …).
- Đặc điểm:
+ Véc tơ Burgers vuông góc với đường lệch biên và song song với đường
lệch xoắn;
+ Véc tơ Burgers không thay đổi dọc theo đường lệch.
* 29
2.4. KhuyÕt tËt trong m¹ng tinh thÓ
▪ Các khuyết tật khác:
- Các khuyết tật mặt:
* 30
2.4. KhuyÕt tËt trong m¹ng tinh thÓ
▪ Các khuyết tật khác:
* 31
2.5. LÖch vµ tÝnh chÊt cña vËt liÖu
▪ Sự chuyển động của lệch:
- Lực tác dụng lên lệch gồm ngoại lực và nội lực.
- Nếu τ trên một mặt trượt nào đó đạt τth thì lệch sẽ chuyển động.
* 32
2.5. LÖch vµ tÝnh chÊt cña vËt liÖu
* 33
2.5. LÖch vµ tÝnh chÊt cña vËt liÖu
▪ Sự sản sinh lệch, nguồn lệch:
- Một trong những cơ chế sản sinh lệch trong quá trình biến dạng là
nguồn Frank – Read.
Nguån Ch-íng
lÖch Ng¹i vËt
MÆt tr-ît
LÖch bÞ dån ø giữa nguån lÖch vµ vËt ch-íng
ng¹i
- VËt ch-íng ng¹i cã thÓ lµ những lÖch kh«ng chuyÓn ®éng, c¸c h¹t tiÕt
pha hoÆc biªn giíi h¹t.
* 35
2.5. LÖch vµ tÝnh chÊt cña vËt liÖu
▪ Sự trượt ngang của lệch xoắn:
- ĐÆc ®iÓm cña lÖch xo¾n lµ ®-êng lÖch song song víi vect¬ Burgers nªn lÖch
xo¾n kh«ng cã mÆt tr-ît cè ®Þnh mµ vÒ nguyªn t¾c nã cã thÓ chuyÓn ®éng
trªn bÊt cø mÆt nµo cã chøa ®-êng lÖch.
- Bëi vËy lÖch xo¾n cã thÓ chuyÓn mÆt tr-ît nÕu nh- trªn mÆt tr-ît ban ®Çu nã
gÆp phải ch-íng ng¹i. Qu¸ trình nµy gäi lµ tr-ît ngang.
* 36
2.5. LÖch vµ tÝnh chÊt cña vËt liÖu
* 37
2.5. LÖch vµ tÝnh chÊt cña vËt liÖu
- Khi biến dạng ở nhiệt độ cao, lượng nút trống tăng mạnh khi tăng nhiệt
độ và biến dạng => khuếch tán của các nguyên tử và leo dễ dàng hơn,
hiện tượng hóa bền giảm hoặc được khử bỏ hoàn toàn.
* 38
2.5. LÖch vµ tÝnh chÊt cña vËt liÖu
▪ Sự cắt nhau của lệch:
- Trong tinh thÓ lÖch th-êng n»m vµ chuyÓn ®éng trªn c¸c mÆt ph¼ng
kh¸c nhau. Khi tr-ît mét lÖch sÏ gÆp v« sè lÖch kh¸c vµ chóng c¾t nhau t¹o
nªn những bËc nhá gäi lµ bËc lÖch.
Bậc lệch
* 39
2.5. LÖch vµ tÝnh chÊt cña vËt liÖu
▪ Sự cắt nhau của lệch:
Bậc lệch
* 40
2.5. LÖch vµ tÝnh chÊt cña vËt liÖu
▪ Sự cắt nhau của lệch:
Bậc lệch
* 41
2.6. Hãa bền biến dạng
▪ Là hiện tượng ứng suất chảy tăng lên theo mức độ biến dạng trong qúa
trình biến dạng.
- Một hiện tượng rất quan trọng xảy ra trong qúa trình biến dạng.
- Ảnh hưởng đến tính chất của sản phẩm.
- Xảy ra khi biến dạng ở nhiệt độ còn tương đối thấp.
ứng suất chảy kf
* 42
2.6. Hãa bền biến dạng
▪ Nhược điểm: làm tăng tải trọng đối với dụng cụ BD, đòi hỏi tiêu hao về lực
và công BD tăng.
▪ Khắc phục:
- Để có thể đạt được một mức độ BD mong muốn, trong nhiều trường hợp
phải tiến hành các bước nhiệt luyện trung gian nhằm giảm bớt ứng suất
chảy và khôi phục tính dẻo.
- Để tránh hiện tượng hoá bền BD --> thực hiện BD ở nhiệt độ cao, song
độ chính xác và chất lượng bề mặt của sản phẩm lại kém hơn nhiều so với
BD nguội.
* 43
2.6. Hãa bền biến dạng
▪ Ưu điểm: hiện tượng tăng độ bền khi biến dạng là tích cực đối với
tính chất của sản phẩm, nhất là một số vật liệu không hóa bền được
bằng nhiệt luyện hoặc bằng hợp kim hóa.
▪ Nguyên nhân:
- Lệch không ngừng được sinh ra,
- Khi chuyển động, lệch hoặc gặp phải chướng ngại vật hoặc cắt
nhau --> dồn ứ lại --> rừng lệch,
- Muốn tiếp tục chuyển động --> phải tăng ứng suất.
▪ Tất cả những nhân tố nào gây cản trở cho sự sản sinh và chuyển
động của lệch đều là nguyên nhân dẫn đến hoá bền biến dạng (gồm
cả biên giới hạt với các vật liệu đa tinh thể).
* 44
2.7. Các quá trình kích hoạt nhiệt
▪ Ưu điểm: T0ktl
--> Tính chất kim loại thay đổi, trở nên mềm và dẻo hơn.
--> Lực và công biến dạng nhỏ, mức độ biến dạng lớn.
▪ Nhược điểm:
--> Dễ bị ôxy hoá bề mặt dẫn đến chất lượng bề mặt kém.
--> Độ chính xác của sản phẩm không cao.
(2)
Hạt kÕt
mới tinh l¹i
* 45
2.8. Quá trình phá hủy trong kim loại
▪ Nhiều phương pháp công nghệ thì mức độ biến dạng bị giới hạn trước
hết bởi sự xuất hiện của các quá trình phá hủy trong vật liệu,
ví dụ: kéo dây, dập vuốt, …
▪ Cơ chế phá hủy rất khác biệt, gồm 2 dạng: phá hủy dẻo và phá hủy dòn.
Phá hủy dẻo:
- Trước khi phá hủy đã thực hiện được một mức độ biến dạng lớn.
- Theo Reed – Hill: sự phát triển của vết nứt là hậu quả của biến dạng dẻo
quá lớn ở vùng xung quanh nó.
Phá hủy dòn:
- Trước khi phá hủy mức độ biến dạng không đáng kể.
- Theo Reed – Hill: vết nứt phát triển không đi đôi với biến dạng dẻo đáng
kể ở vùng xung quanh nó.
* 46
2.8. Quá trình phá hủy trong kim loại
▪ Theo Griffith: trong hoặc ngoài vật thể kim loại luôn tồn tại những vết nứt
tế vi.
▪ Vết nứt được tạo thành ở những chỗ có chướng ngại cản trở chuyển
động của lệch (biên giới hạt, mặt song tinh, ...).
- Nếu ứng suất pháp đạt tới độ bền kéo lý thuyết thì sẽ xuất hiện vết nứt;
- Nứt gây phá hủy dòn nếu nó tiếp tục phát triển mà không kèm theo biến
dạng dẻo.
Tập trung
ứng suất tại
vết nứt elip.
Vết nứt tạo thành do trường ứng suất của các lệch
bị dồn ứ tại chướng ngại.
* 47
Bà i tâ ̣p – Vı́ dụ
A B
D C
A’
B’
D’ C’
Anh (Chi)̣ hãy ký hiệu mặt tinh thể trên hı̀nh vẽ: mặt ABCD; mặt BCC’B’; mặt
AB’C’D’; mặt ABB’A’; mặt DCC’D’; mặt DCB’A’; …? Có nhận xé t gı̀?
* 48
Bà i tâ ̣p – Vı́ dụ
[???] [???]
[???]
[???]
[???]
[???]
[???]
[???]
[???]
[???]
Anh (Chi)̣ hãy ký hiệu phương mạng tinh thể trên hı̀nh vẽ (mũi tên)? Có nhận
xé t gı̀?
* 49
Bà i tâ ̣p – Vı́ dụ
Anh (Chi)̣ hãy giả i thı́ch ý nghı ̃a củ a hı̀nh vẽ nà y?
* 50