Professional Documents
Culture Documents
None Bba36345
None Bba36345
!"#$%&#'(
)*+,-+./-+.0)1/,1213140!3-+-560'7!'809:;<=
!"#$#%&'($)*+&,-.(-*/0#&12.#%&10#"3
7>351+0$>?>/0@>421
"*A124*5*+0#?5>0B*/*C141+0'+130DB0E+6F*2/641/0#+G-+*/61H&7I)0
B-+/6?0B*G-34*21+0#+G-+*/610JBB#K
!"#$%&'#()%(&*+,3419,"%/&4/&4*%
*4&2*."
"2*
DOI: 10.23886/ejki.4.5902.1-7
1!
!"#$%&'(")"*'+",-%
Sukman Tulus Putra ./01
eJKI
! D.;4 .C.9;D. 16>2;0.;.8.; 16:A9.6 ?20.>. /2>@.5.= :29.9A6 =2:/A.@.; =.82@
=.1. @.5A; @2>;D.@. 16=2>02=.@ :2;7.16 !58.4").' 7&' 27$$6,$.&, '< '..@ 6;6 @29.5
.856>@.5A;
/2>1.?.>8.;2.3"'4.5)%-%,67&' 16?2=.8.@6=.82@8<:6@:2;'1.;:2:.?A86
7&' ,8.' 955.).-%,67&' 7:' ,8.' ;*,%3)6*8$.&,' 7:' %&' =2>A;16;4.; =.82@ 8<:6@:2; ' $.1.
9!;9<' 3=' >?@A D.;4 16?2=.8.@6 =.1. @.5A; ' ;1<;2?6. /29A: :2:/2>68.; 8<:6@:2;
$69.>'"27$$"&6,=D.;49.6;.1.9.5 96/2>.96?.?6!<12
);@A8:<12
1.;16?2=.8.@6
'"!.5"-6,='27$$"&6,='1.;'"' @.;=. 96:6@.?6 ?21.;48.; A;@A8 :<12 @29.5
!7567B5"),"-%)'27$$"&6,='C' 16?2=.8.@682@2;@A.;/2>68A@
3)".' D-6&, :2;4.:.;.@8.; 96/2>.96?.?6
$2;D2>@..; :<1.9 .?6;4 ?.:=.6 820A.96
=2>1.4.;4.; /.>.;4 12;4.; :2;45.=A?8.; !.8.?.>1.;!.;.1<?.:=.612;4.;
5.:/.@.;@.>631.;;<;@.>63$2;6;48.@.;3.?696@.? (2;.4. 82?25.@.; C.76/ :2>A=.8.; C.>4.
=2>1.4.;4.; 165.>.=8.; :2:=2>9.;0.> .>A? ;24.>.;1<;2?6.
=2>1.4.;4.;'"?21.;48.;3)".BD-6&,'A;@A8 $2;16>6.;5.;D.@2>/.@.?166/A8<@.=><B6;?616
=2>1.4.;4.; 7.?. /2>@A7A.; :2;4569.;48.; C69.D.5;1<;2?6.(6:A>
5.:/.@.;$%-#.,'%55.**'1.;&%,67&%)',-.%,$.&,
6/2>.96?.?6 7.?. :296=A@6
$74.*' 7:' *"DD)=' !"#"$%"&"' ()&#"&' !(,(-*% .$/"012,2"1%
?2/.4.6/2>68A@ 344-10$5$1,'*
'25A/A;4.;12;4.;:</696?.?6@2;.4.@2>.:=69
!"#$%"&%'())*+
16'"?.9.5?.@AA=.D.D.;4169.8A8.;.1.9.5
!<12
5-7**B37-4.-' *"DD)=' =.?<8.; 7.?. 96;@.? :2;DA?A; 1.; :2;D2=.8.@6 J","%)' K.57I&6,67&'
/.@.? <;@<5;D. .1.9.5 8<;?A:2; 9--%&I.$.&, !& D.6@A 82?2=.8.@.; A;@A8
+":2:/2967.?.1.>69A.>;242>6@.;=. :2;06=@.8.; =><?21A> 1.; :28.;6?:2 .8>216@.?6
5.>A? :2;6;44.98.; ;24.>.;D. :29.9A6 A;@A8 :2;1.=.@8.; 82?.:..;82?2@.>..; ?2>@.
,.).$.4656&. :2;4.8A6 =2>/21..; .;@.> ;24.>. 16 /61.;4
!<12 57&*"$D,67&' %3-7%4 D.6@A 7.?. D.;4 =2;16168.; 1.; =29.@65.; =2;4.9.:.; 1.;
16/2>68.; =2;D216. 7.?. 9A.> ;242>6 =2>?D.>.@.; 96?2;?6 A;@A8 =.>. =><32?6<;.9 D.;4
82=.1.8<;?A:2;1<:2?@68D.;4/2>.1. 6;46; /2>=>.8@68 '" J.$3.-' !,%,. !'
16 ;24.>. =2;D216. 7.?. <;@<5 +" ?2=.8.@A;@A8:2;DA?A;!&D.6@A+
/2></.@82!.9.D?6.
'"!&7&'<"-*6&I'!.-F65.!"!L,8'M.5.$3.-'
!<12 57$$.-56%)'D-.*.&5.E.?.D.;416/2>68.;
<925 =2;D216. 7.?. 9A.> ;242>6 82=.1.
'" !& 7&' J.465%)' +-%5,6,67&.-*! ">N,8'
8<;?A:2;16;24.>.8<;?A:2;<;@<5
G.3-"%-=
=2>A?.5..;'6;4.=A>.:2;16>68.;>A:.5
'" !& 7&' M.&,%)' +-%5,6,67&.-*! ">N,8'
?.86@ 16 ;1<;2?6. 1.; :2;D216.8.;
G.3-"%-=
=29.D.;.;82?25.@.;
!<12
' $7F.$.&,' 7:' &%,"-%)' D.-*7&E' (2;.4.
6/2>.96?.?6 7.?. 82?25.@.; 16>A;16;48.;
82>7. .?6;4 :2;D216.8.; 7.?. 82.596.;
1.9.: 3<>A: O.%),8' 2%-.' !.-F65.*' !.5,7-%)'
@2>@2;@A1.;1.@.;482;24.>.8<;?A:2;
P7-#6&I' Q-7"D ''+ D.;4 @2>16>6 .@.?
<;@<5 1<8@2> ?=2?6.96? 1.>6 !.9.D?6.
'"/76&,'277-46&%,6&I'27$$6,,..'7&'J.465%)'
=>.8@68 16 ;1<;2?6. .@.A ?2/.968;D.
+-%5,6,67&.-*' ! '"' R76&,' 27$$6,,..'
1<8@2>;1<;2?6./2>=>.8@6816!.9.D?6.
7&'M.&,%)'+-%5,6,67&.-*1.;'"/76&,'
!28.;6?:2 =2;7.1C.9.; =2;45.=A?.; 277-46&%,6&I' 27$$6,,..' 7&' <"-*6&I "
5.:/.@.;=2>1.4.;4.;7.?.16.@A>1.9.:'" 5A?A? A;@A8 1<8@2> D.;4 @2>4./A;4 16 !
G-%$.H7-#' 9I-..$.&,' 7&' !.-F65. ' '27.8 ?.:=.6.856>@.5A;
.1.</728@63D.;4.8.;
16?2=.8.@6;D. ' 96/2>.96?.?6 7.?. 169.8A8.; 160.=.6(./29
!2
S7)E'TU'<7E'@U'9D-6)'>?@N
Vol. 4, No. 1, April 2016 J.&=7&I*7&I'J%*=%-%#%,';#7&7$6'9!;9<'
Menyongsong Masyarakat Ekonomi ASEAN
,"-).'/0'1-2)34$5'("&'3/,2"1%6*-1'6789
:; 789$/,2:$ 3/,2"1%6*-1
G%56)6,%,.'$736)6,='$.465%)'D-%5,6,67&.-*'H6,86&' V,6)6W.',.$D7-%-=')65.&*6&I'%&4'-.I6*,-%,67&'6&'A'%-.%*'7:'
9!;9<''%&4'D-7F64.'7DD7-,"&6,6.*':7-'5%D%56,=' D-%5,65.%*':75"*'7:'$736)6,='7:'$.465%)'D-%5,6,67&.-*
3"6)46&I'%&4',-%6&6&I'7:'$.465%)'D-%5,6,67&.-*
:7-'.%58'9J!
27&*,-%5,',%3).'7:'57$D%-%,67&*'D-7F646&I'6&:7-$%,67&'
-.I%-46&I')6$6,.4'D-%5,65.U'6,*'%DD)65%,67&U'-.X"6-.$.&,*'
%&4'57&46,67&*U'4"-%,67&'%&4'57&46,67&*':7-'-.&.H%)
27&*,-%5,',8.',%3).':7-'7,8.-':7"-'5%,.I7-6.*'
6&,.-*.**67&%))='%&4'*"3$6,',8.$'6&',8.'&.Y,'9/22J'
$..,6&I
;Y58%&I.'6&:7-$%,67&'%&4'.&8%&5.'577D.-%,67&' 27&,6&".',7'"D4%,.',8.'57$D%-%,67&'$%,-6Y'%*'%DD.%-*'
6&'-.*D.5,'7:'$","%)'-.57I&6,67&'7:'$.465%)' 6&'%&&.Y'%&4'*8%-.'6&:7-$%,67&',8-7"I8,8.6-'-.*D.5,6F.'
D-%5,6,67&.-* H.3*6,.*
J%6&,%6&',8.'%II-.I%,.'4%,%'7&'9!;9<'$.465%)'
D-%5,6,67&.-*'%557-4.4',.$D7-%-=')6*.&5.Z'-.I6*,-%,67&'
(8.'*,%,6*,65%)'4%,%'H6))'3.'57)).5,.4'%,'.F.-='9/22J'
$..,6&I
+-7$7,.'%47D,67&'7:'3.*,'D-%5,65.*'7&'*,%&4%-4*' 27&,6&".',7'*8%-.'3.*,'D-%5,65.*'7&'*,%&4%-4*'%&4'
D-7:.*67&%)'.Y58%&I.*
+6)7,*'['6**".*':%56&I'9J!'%*',7D65*',7'*8%-.
(2>8.6@ :</696?.?6 1<8@2>1<8@2> 16 ;24.>. >24A9.?6 1<:2?@68 @2>:.?A8 $2>.@A>.; <;?69
'" ?.:=.6 12;4.; =2>@2:A.; @2>.856> 16 21<8@2>.; 1.; $2>.@A>.; !2;@2>6 2?25.@.;
'6;4.=A>.@.;44.9'2=@2:/2>#8@</2>
?2>@.2:2;@2>6.;9.6;D.;4@2>8.6@<8@2>5.>A?
;24.>.;24.>. '" @29.5 :2;D2@A7A6 A;@A8 16=.;@.A 162B.9A.?6 1.; :29.=<>8.; 8246.@.;;D.
:2:=2><925 ?A>.@ @.;1. >246?@>.?6)65.&*6&I ?2@6.= @.5A; .:. =>.8@68 D.;4 166E6;8.; 5.;D.
8.@24<>68246.@.;
?.@A@.5A;1.;16=2>=.;7.;4?.@A8.96"24.>.9.6;
"3
!"#$%&'(")"*'+",-%
Sukman Tulus Putra ./01
eJKI
"<B2:/2>
K.:.-.&5.*' G-%$.H7-# %& 7A4. 16/.5.?
;.:A; A;@A8 ?2:2;@.>. 92B29 8A.96H8.?6 '"
!"#"$%"&"' >)?"&' 1?#"&$@"@$' >?;5)@$'
D.;4 @29.5 16A?A98.; .8.; :2;7.16 =2>/.;16;4.;
A)(;34)?"&*
1.>692B298A.96H8.?6:.?6;4:.?6;4;24.>.
.9.: 8.6@.;;D. 12;4.; :</696?.?6 1<8@2>
16 ;24.>. '" 16=2>9A8.; ?.96;4 =2;4.8A.; !"#"$%"&"' ,"&##"B"&' C;34)?' D&(;&)@$"'
=><32?6 1.9.: 5.9 ?.96;4 :2;4.8A6 =><32?6 1.9.: 4)?E"("B'>)%-)?."3F"&'6=8*
?6?@2: 1.; 8A>68A9A: =2;16168.; =2;D2@.>..;
$2:/2>9.8A.; ! =.1. .856> @.5A;
57-.' 57$D.,.&5. 1.; 57&,6&"6&I' D-7:.**67&%)'
:2;6:/A98.; /2>/.4.6 @.;44.=.; 1.; =2;1.=.@
4.F.)7D$.&, $ &28<4;6?6 =><?2? >246?@>.?6
/.68 =2;1.=.@ D.;4 :2;D<8<;4 :.A=A; D.;4
96?2;?6 1.; =2;2>/6@..; ).,,.-' 7:' I774' *,%&46&I!
8<;@>. /.58.; ?.;4.@ ?82=@68 (A7A.; '"
#1.>6;24.>..?.91.;.8?2?6/696@.?=2>@A8.>.;
D.;4 =.1. 1.?.>;D. .1.9.5 8<9./<>.?6 /A8.;
6;3<>:.?6:29.9A6!'H.3*6,.E
@61.8:A;486;/2>A/.5:2;7.16/2;@A88<:=2@6?6
$2;4.@A>.; 1.; =2>?D.>.@.; >28<4;6?6 .@.A
?2/.4.6<>4.;6?.?6=><32?6821<8@2>.;>2?:616
?.96;4 =2;4.8A.; 1<8@2>1<8@2> 4646 16 '"
;1<;2?6.12;4.;@24.?:2;<9.8825.16>.;1<8@2>
?2?A.612;4.;!&.1.9.5?2/.4.6/2>68A@
.?6;416;1<;2?6.1.;:2;<9.8?28@<>82?25.@.;
#4
S7)E'TU'<7E'@U'9D-6)'>?@N
Vol. 4, No. 1, April 2016 J.&=7&I*7&I'J%*=%-%#%,';#7&7$6'9!;9<'
Menyongsong Masyarakat Ekonomi ASEAN
'" 1.; @2>/A8.;D. 82?2:=.@.; =2;16>6.; .?6;4 1.9.: /6?;6? 82?25.@.; 16 ;1<;2?6.
>A:.5 ?.86@ /2?.> 12;4.; :<1.9 .?6;4 .9.A :2:.;4 0A8A= /2>.9.?.; =./69. @61.8 16.@A>
16@6;7.A 1.>6 8292:.5.; /2/2>.=. ?28@<> 16 12;4.; 82@.@ <925 =2:2>6;@.5 1.; $!& :.8.
;1<;2?6. =2;1.=.@ @2>?2/A@ 0A8A= /2>.9.?.; .8.; @6:/A9 I%D =29.D.;.; 82?25.@.; 1.9.:
;.:A; .1. 7A4. =65.8 D.;4 /2>.;44.=.; /.5C. :.?D.>.8.@ /.68 16 @6;48.@ D-7F64.-' :.A=A;
! .8.; :2:/2>68.; =29A.;4 1.; @.;@.;4.; 16 @6;48.@ 8<;?A:2; '2:2;@.>. 6@A /.46
/.46 8.9.;4.; 82?25.@.; 16 ;1<;2?6. @2>:.?A8 :.?D.>.8.@ ?2?A;44A5;D. D.;4 =2;@6;4 .1.9.5
829<:=<8 =><32?6 1<8@2> 1.; 1<8@2> 4646 A;@A8 :2>28. :2;1.=.@ =29.D.;.; @2>/.68 .:.;
:2;6;48.@8.;82@2>.:=69.;1.;82:.:=A.;.4.> @2>7.;48.A 1.; :2:A.?8.; /.68 169.D.;6 <925
1.=.@/2>8<:=2@6?612;4.;1<8@2>.?6;4 1<8@2>;1<;2?6.:.A=A;1<8@2>.?6;4
! 1.=.@ 16.;44.= =29A.;4 /.46 1<8@2>
:.A=A;@2;.4.82?25.@.;9.6;8.>2;..8.;:2;7.16 8B"3"E' C;34)?' D&(;&)@$"' <$"B' 6)&#E"("B$''
=2:60A A;@A8 :2;6;48.@8.; 8A.96@.? =29.D.;.; 6=8'*
1.; :2;6;48.@8.; 82@2>.:=69.; $2;6;48.@.; '20.>. 7A7A> :2:.;4 =2>@.;D..; 16 .@.?
8A.96@.? 8<:A;68.?6 1.; 21A8.?6 12;4.; =.?62; @61.8 :A1.5 A;@A8 167.C./ .9.A 16@.;D.8.;
:2>A=.8.; ?.9.5 ?.@A A=.D. A;@A8 :2:/2>68.; 82=.1. 1<8@2> ?20.>. 6;16B61A :.8. ?2/.46.;
=29.D.;.; 82?25.@.; 1.; 821<8@2>.; D.;4 92/65 /2?.>:2;4.@.8.;?2=2;A5;D.?6.=<9258.>2;.
/.68 5A?A? /.46 8.9.;4.; 1<8@2> ?2/2;.>;D. ?2:A. 1<8@2> 1616168 1.9.: ?6?@2: =2;16168.;
8A.96@.? 1.; 8<:=2@2;?6 1<8@2> ;1<;2?6. ?A1.5 821<8@2>.; D.;4 A;6B2>?.9 @2>:.?A8 1<8@2>
/.;D.8 D.;4 16.8A6 ?20.>. >246<;.9 :.A=A; ?=2?6.96? 1.; ?A/?=2?6.96? !2:.;4 16 ?.;.
6;@2>;.?6<;.9 @2>A@.:. 16 @6;48.@ 1<8@2> ?=2?6.96? ?6;6 .1. ?21686@ =2>/21..; ?6?@2: .;@.> ;24.>.
1.;?A/?=2?6.96?<8@2>;1<;2?6..1.D.;4?A1.5 '" :6?.9;D. .1. D.;4 :2;4.0A =.1.
1.=.@ /2>=>.8@68 16 /2/2>.=. ;24.>. '" 1.; #$#%&'! 27$$7&' P.%),8 ) ?2=2>@6 !.9.D?6.
=.?62;1.>69A.>;242>61.@.;482;1<;2?6.A;@A8 '6;4.=A>. 1.; .1. D.;4 :2;4.0A =.1. ?6?@2:
:2:=2><925 9.D.;.; 821<8@2>.; @2>@2;@A 8.>2;. :2>68.?2=2>@6696=6;.;1<;2?6.:2;4.0A=.1.
16.;44.=:2;45.?698.;7",57$.D.;4/.68'A1.5 821A.;D. :2?86=A; @2>1.=.@ ?21686@ =2>/21..;
?27.89.:.16@6;48.@8<:A;6@.?=><32?6821<8@2>.; =.1.@6;48.@=2;16168.;=><32?61<8@2>
?2/2;.>;D. ?A1.5 :2;7.96; 5A/A;4.; D.;4 )=.D.:2:/.;16;48.;57-.'57$D.,.&5.'3%*65'
?.;4.@/.68:29.9A6=2>@2:A.;69:6.5U',-%6&6&I'1.; $.465%)' .4"5%,67& .;@.> ;24.>. '" 12;4.;
.965 @28;<9<46 821<8@2>.; 1.9.: /2>/.4.6 /61.;4 :2:/A.@:.@>68?=2>/.;16;4.;1.9.:=2>@2:A.;
?=2?6.96?.?6 .58.; .1. ?=2?6.96? D.;4 @29.5 !1.;=.1..856>'2=@2:/2>
:29.8?.;.8.;A76.;8<:=2@2;?637%-4'.Y%$6&%,67& :2>A=.8.; ?.9.5 ?.@A A=.D. /2>?.:. A;@A8
16@6;48.@'"!2?86=A;12:686.;5.>A?16.8A6 =2;D2@.>..; @6;48.@ 8<:=2@2;?6 1<8@2>1<8@2>
/.5C. :.?65 /.;D.8 ?28@<> D.;4 :2:2>9A8.; 16 ;24.>. '" !2?86=A; 12:686.; 8A.96@.?
=2:/2;.5.; ?20.>. :2;D29A>A5 6?@>6/A?6 1<8@2> =29.D.;.;82?25.@.;16?A.@A;24.>.@61.85.;D.
D.;4@61.8:2>.@.82=29<?<8@.;.5.6>:2>A=.8.; 16@2;@A8.;<925@6;48.@8<:=2@2;?61<8@2>
82.1..;8><;68D.;4?2.8.;.8.;1.=.@16.;44.= $.>. 1<8@2> .8.; /282>7. 12;4.; /.68
029.5 .@.A 82?2:=.@.; ?2/.4.6 =6;@A :.?A8 /.46 /69. :2>28. /2>.1. 1.9.: ?6?@2: =29.D.;.;
1<8@2>.?6;482;1<;2?6.1.>.@A?.;=A?82?:.? 82?25.@.;?A.@A;24.>.D.;4/.68=A9.@2>:.?A8
D.;4 @61.8 :2:69686 1<8@2> 1.; @61.8 ?21686@ >A:.5 ?6?@2: =2:/6.D..; '29.:. ?6?@2: =2:/6.D..;
?.86@ 8./A=.@2; D.;4 @61.8 :2:=A;D.6 1<8@2> 82?25.@.; ?A.@A ;24.>. @61.8 /.68 :6?.9;D.
?=2?6.96? .9 6@A 1.=.@ :2>A=.8.; 7A?@6H8.?6 5.;D. :2;4.;1.98.; =2:/6.D..; 7",' 7:' D75#.,!
@2>/A8.;D.82?2:=.@.;:.?A81<8@2>.?6;4 1.;1<8@2>:2;2>6:.=2:/.D.>.;:..':7-'*.-F65.!
!2;A>A@=2>56@A;4.;2:2;@2>6.;2?25.@.; ?20.>. /2/.? :.8. 7.;4.; @2>9.9A /.;D.8
=.1.@.5A;
;1<;2?6.828A>.;4.;1<8@2> /2>5.>.=8A.96@.?=29.D.;.;.8.;:2:/.68'29.6;
?=2?6.96? ?2/.;D.8
1<8@2>H' A.96@.? 6@A ?6?@2: >A7A8.; D.;4 @61.8 @2>?@.;1.> 1.9.:
=29.D.;.; >A:.5 ?.86@ D.;4 /29A: <=@6:.9 1.; =2:/6.D..; 7A4. :2>A=.8.; @6@68 92:.5 1.9.:
8292:.5.;1.9.:?6?@2:=2:/6.D..;82?25.@.; :2;45.1.=6 ! 6@. :.?65 /2>5.>.= @.5.=.;
:29.9A6 .:6;.; 2?25.@.; ".?6<;.9 " =2;D2:=A>;..; "&6F.-*%)' 57F.-%I. :29.9A6 "
:.?65 :2:2>9A8.; /.;D.8 =2>/.68.; .9 D.;4 169.8?.;.8.; $' .8.; ?20.>. /2>@.5.=
@2>?2/A@:2>A=.8.;@6@6892:.5D.;4:2:2>9A8.; :2:=2>/.686 :.?.9.5 6;6 '.D.;4;D. 1.9.:
=2>5.@6.;1.;.;@6?6=.?6=2:2>6;@.5#9258.>2;.
@.5A; 82 12=.; 82@68. ! 16:A9.6 ?6?@2:
6@A 828A.@6>.; @2>5.1.= :.?A8;D. =2:<1.9 =2:/6.D..; :29.9A6 " 2?25.@.; /29A: @2;@A
5$
!"#$%&'(")"*'+",-%
Sukman Tulus Putra ./01
eJKI
/.;D.8 /2>A/.5 !.?A8;D. @2;.4. 82?25.@.; =>6<>6@.? A@.:. 16 .@.? 82=2;@6;4.; 9.6;;D.
.?6;4 /29A: @2;@A :2;7.:6; =2>/.68.; 12>.7.@ /2>?.:. ?2:A. =2>56:=A;.; 1<8@2> 1.; 1<8@2>
82?25.@.;:.?D.>.8.@?20.>.82?29A>A5.; ?=2?6.96??2>@.8<9246A:@2>8.6@5.>A?:2:69686=2@.
@2;.4. 1<8@2> ?20.>. ;.?6<;.9 D.;4 >6;06 :296=A@6
8B"' I"&#' J"?F@' C$."3F3"&' C;34)?K' 1?#"&$@"@$' ?=2?6.96?.?6 ?A/?=2?6.96?.?6 1.; =2;2:=.@.; 16
>?;5)@$' A)(;34)?"&K' ("&' ',-=$<"*#$4' ."$&' ($' >A:.5 ?.86@ 8./A=.@2;=><B6;?6 $2:2@..; 1.=.@
D&(;&)@$"* 16/2>68.;82=.1.=2:2>6;@.516@6;48.@=A?.@1.;
$.1. .C.9 @.5A; /.>A
;1<;2?6. 1.2>.5 6=2>9A8.; 82>7.?.:. D.;4 /.68 12;4.;
:2:.?A86 ?A.?.;. /.>A =.1. 2>. 42<=<96@68 82:2;@2>6.; 82?25.@.; 16;.? 82?25.@.; 1.;
1.; 28<;<:6 @2>:.?A8 /61.;4 96/2>.96?.?6 7.?. =2:2>6;@.51.2>.5!2:=2>@.5.;8.;8<:=2@2;?6
=29.D.;.; 82?25.@.; &.;0.;4.; ?@>.@246 1.; 1<8@2> :29.9A6 $ .1.9.5 @.;44A;4 7.C./
2B.9A.?6 :2;D29A>A5 =2>9A ?242>. 1682>7.8.; 6 <>4.;6?.?6 =><32?6 ?2?A.6 )) "<
@2;@.;4
/61.;4 :</696?.?6 @2;.4. 82?25.@.; @2>:.?A8 $>.8@6821<8@2>.;
1<8@2> @2@.= :.?65 :2;4.0A =.1. I7%)? !& $!&:2>A=.8.; 92:/.4. D.;4:2:=A;D.6
6 /61.;4 7.?. 821<8@2>.; ?2@61.8;D. .1. =2>.;=2;@6;41.;?@>.@246?$!&16?2@6.=;24.>.
=2:.;48A82=2;@6;4.;*,%#.'87)4.-D.;45.>A? '" :29.8A8.; =2;4.C.?.; 1.; 8<;@><9 @2>
?242>. :29.8A8.; 2B.9A.?6 ?.:=.6 /2>.=. 7.A5 5.1.= =>.8@68 =><32?6 821<8@2>.; 1.9.: A=.D.
=2>?6.=.; D.;4 ?A1.5 1.; .8.; 169.8?.;.8.; :296;1A;46 :.?D.>.8.@ +.869 1.>6 $!& 6;69.5
:2;729.;4=2:/2>9.8A.;!D.8;6 D.;4?20.>./2>8.9.8.96?2@.5A;:2;4.1.8.;
=2>@2:A.;1.9.:3<>A:!A;@A8:2;16?8A?6
<8@2>1<8@2>4646
8.; 82?2=.8.@.; 1.9.: !& $.1. 3<>A: 6;69.5
#>4.;6?.?6=><32?61<8@2>1<8@2>4646
:.?A8.;:.?A8.; 1.>6 <>4.;6?.?6 =><32?6 1.;
$!& 16 ;1<;2?6. 1.; 2:2;@2>6.;
=2:2>6;@.5 1.>6 ;24.>. :.?6;4:.?6;4 .;44<@.
2?25.@.;
'" 16/.5.? ?20.>. :2;1.9.: 1.; 16@6;7.A
;?@6@A?6 $2;16168.; 21<8@2>.; .8A9@.?
1.>6/2>/.4.6.?=282>/.4.6=2>.@A>.;8<;?6982
21<8@2>.;16/2>/.4.6);6B2>?6@.?
1<8@2>.; 1.; =2>.@A>.; :2;@2>6 82?25.@.; D.;4
;?@6@A?6>A:.5?.86@/.68=2:2>6;@.5:.A=A;
@29.516@2>/6@8.;@2@.=:2;7.16.0A.;A@.:.1.9.:
?C.?@.
=2>A;16;4.;@2>?2/A@.95.9D.;4@2>8.6@12;4.;
$2:2>6;@.51.2>.5=><B6;?68./A=.@2;8<@.
@2;.4.82>7.+":2;7.163<8A?=2>5.@6.;A@.:.LKM
.8A9@.?821<8@2>.;;242>61.;?C.?@.5.>A?
<8@2> 1.; 1<8@2> 4646 =2>9A :2;6;48.@8.;
/2>=2>.; .8@63 1.; /2>@.;44A;47.C./ 1.9.:
=><32?6<;.96?:21.;:2:=2>@.5.;8.;8<:=2@2;?6
=><?2?=2;16168.;1<8@2>12;4.;:2:=2>5.@6.;
=2;6;48.@.; 8A.96@.? 8<:A;68.?6 12;4.; =.?62;
?@.;1.>8<:=2@2;?649</.92>/.4.68292:.5.;
5.>A? :2;7.16 =2>5.@6.; A@.:. $.>.164:.
D.;4@29.5@2>612;@6368.?6?29.:.6;652;1.8;D.
:2;2:=.@8.; =<?6?6 =.?62; ?2/.4.6 57&*"$.-!
?242>. 16.@.?6 $2;D.:..; 8<:=2@2;?6 16
1.; D-7F64.- =.1. =<?6?6 D.;4 ?27.7.> 52;1.8;D.
@6;48.@ '" 1.=.@ 1616?8A?68.; 12;4.;
?242>.16:A9.62:686.;7A4.=.>.164:.-.%5,6F.'
$!& 1.; 2:82? 5A?A? ?@.;1.>
$.4656&. D.;4 5.;D. :2;4</.@6 1.; /2>@6;1.8
8<:=2@2;?6 1<8@2> ?=2?6.96? 1.; ?A/?=2?6.96?
/69. ?2<>.;4 =.?62; 1.@.;4 1.9.: 82.1..; ?.86@
?2/.68;D. :2;1.=.@ =2>5.@6.; 85A?A? 8.>2;.
5.>A? 164.;@6 12;4.; =.>.164:. =>2B2;@63 :29.9A6
@2>1.=.@=2>/21..;?6?@2:=2;16168.;?=2?6.96?
21A8.?6 D.;4 :2:.1.6 =.1. C.8@A 8<;?A9@.?6
16;24.>.'"
+.8@A /2>8<:A;68.?6 5.>A? 16/.;4A; 8<:A;68.?6
&A:.5 ?.86@ :2>A=.8.; 6;?@6@A?6 =2;@6;4
2328@63D.;4.8.;:2:/.;@A=><?2?=2;D2:/A5.;
1.9.: =><?2? =2;16168.; /.68 =2;16168.; 1<8@2>
=.?62; !2:/2>68.; =6965.; 82=.1. =.?62; A;@A8
:.A=A;1<8@2>?=2?6.96?&A:.5?.86@=2;16168.;
:2:6965 72;6? @6;1.8.; 12;4.; :296/.@8.; =.?62;
A@.:. :.A=A; &' =2;16168.; 727.>6;4 /2>=2>.;
?20.>. .8@63 12;4.; :2:=2>5.@68.; 2@68. =><32?6
=2;@6;4 ?256;44. 8A.96H8.?6 @2;.4. =2;4.7.>
1.; 16?6=96; 821<8@2>.; :2>A=.8.; 5.9 D.;4
D.;4 :2:.1.6 ?2>@. 3.?696@.? D.;4 0A8A= ?.;4.@
:2;7.16 825.>A?.; !2:/2>68.; 82?2:=.@.;
=2;@6;4 1.9.: :2;45.?698.; 1<8@2> D.;4
82=.1.=.?62;A;@A8:2:=2><925*.57&4'7D6&67&!
/2>8A.96@.? (.;=. =2:/2;.5.; 16 /2>/.4.6
@2>5.1.= .596 9.6; 12;4.; @2@.= :2:=2>5.@68.;
?28@<> 16 >A:.5 ?.86@ =2;16168.; .8.; @2>@6;44.9
2@68.821<8@2>.;.1.9.55.8=.?62;
1.9.: /2>8<:=2@6?6 16 @6;48.@'" A/A;4.;
#>4.;6?.?6 =><32?6 821<8@2>.; .1.9.5 $7-%)'
82>7. .;@.>. 1<8@2> 1.; >A:.5 ?.86@ @2>A@.:. 16
.&,.-D-6*. D.;4 5.>A? :292@.88.; 82=2;@6;4.;
&'?C.?@.:2:2>9A8.;=2;4.@A>.;D.;4/2>?63.@
:.?D.>.8.@ 1.; 82=2;@6;4.; .;44<@. :2;7.16
%6
S7)E'TU'<7E'@U'9D-6)'>?@N
Vol. 4, No. 1, April 2016 J.&=7&I*7&I'J%*=%-%#%,';#7&7$6'9!;9<'
Menyongsong Masyarakat Ekonomi ASEAN
;.?6<;.9 2:6@>..; 1.; .@A>.; 5A/A;4.; 82>7. ;1<;2?6. 5.>A? ?6.= :2;45.1.=6 2>. !
.;@.>. 1<8@2> 1.; >A:.5 ?.86@ 7A4. 5.>A? ?.:. 1.; 5.>A? :2:=2>/.686 /2>/.4.6 8292:.5.;
.;@.>. 1<8@2> .?6;4 1.; 1<8@2> ;1<;2?6. 12;4.; 12;4.; :2;468A@?2>@.8.; *,%#.' 87)4.- 1<8@2>
@6;48.@ D.;4 ?.:. A.96@.? =29.D.;.; 16 >A:.5 1<8@2>4646<>4.;6?.?6=><32?6821<8@2>.;6;?@6@A?6
?.86@ @2>:.?A8 =29.D.;.; 1<8@2> 1.; @.@.829<9. =2;16168.;821<8@2>.;>A:.5?.86@1.;=2:2>6;@.5
=.?62;?2>@.8A.96@.?=29.D.;.;?20.>.82?29A>A5.; 1.2>.5 $2;45.>4.; =2:2>6;@.5 @2>5.1.= 1<8@2>
=2>9A?242>.16@6;48.@8.; D.;4:.?65:6;6:.9:2:2>9A8.;=2>5.@6.;85A?A?
$2:2>6;@.5 1.2>.5 /.68 =><B6;?6 :.A=A; $2>A;16;4.; 1.; 8<:6@:2; ;1<;2?6. 16 ?28@<>
8./A=.@2;8<@.:2>A=.8.;=2:24.;4<@<>6@.?D.;4 7.?.82?25.@.;?20.>.:A9@69.@2>.916'"?A1.5
?.;4.@:2;2;@A8.;1.9.:=29.8?.;..;=29.D.;.; 0A8A=9A.??256;44.16=2>9A8.;6:=92:2;@.?6!&
82?25.@.; /2>:A@A 16 ?A.@A 1.2>.5 2/67.8.; ?20.>. 2328@63 12;4.; :2;6;48.@8.; 8<:=2@2;?6
82?25.@.; @2>:.?A8 =2:/6.D..; 82?25.@.; 1.; =><32?6<;.96?:2 1<8@2> ;1<;2?6. ?2>@.
/2>.1. 16 @.;4.; 82=.9. 1.2>.5 A8A;4.; :2;42:/.;48.; 1.; :2:/.;4A; &.,H7-#6&I!
4A/2>;A>/A=.@6C.968<@. A;@A8 :2;6;48.@8.; 16 @6;48.@ =><32?6 821<8@2>.; A;@A8 :2;0.=.6
8A.96@.?=29.D.;.;82?25.@.;:29.9A6=2;45.>4..; ?.96;4=2;4.8A.;1.9.:>.;48.:</696?.?6@2;.4.
@2>5.1.= @2;.4. 1<8@2> :A@9.8 16=2>9A8.; $.1. =><32?6<;.9168.C.?.;'"
82;D.@..;;D. =2;45.>4..; =2:2>6;@.5 @2>5.1.=
@2;.4. 82?25.@.; 85A?A?;D. 1<8@2> :.?65
?.;4.@ :6;6:.9 !.?.9.5 D.;4 :A;0A9 @2;@.;4 C"54"?'>F@4"3"
8.?A?1<8@2>.?6;4D.;4/2>=>.8@686924.916?A.@A !"# !2;A7A '" 0<;<:60 <::A;6@D $A?.@
8./A=.@2; =.1. :.?. D.;4 9.:=.A 52;1.8;D. 2>7.?.:. A.>"242>6'28>2@.>6.@'"
@61.8@2>A9.;49.46=.1.2>.! '" !A@A.9 &20<4;6@6<; >.:2C<>8 6A;1A5
2>1.?.>8.; A>.6.; 16 .@.? :.8. .=./69. 1.>6 CCC.?2.;<>4.?2.;:A@A.9 >20<4;6@6<;
.1. D.;4 /2>@.;D. F=.8.5 <8@2> ;1<;2?6. .>>.;42:2;@!
'6.= :2;45.1.=6 !G 7.C./.;;D. .1.9.5 '" <6;@ <<>16;.@6;4 <::6@@22 <; !2160.9
&)''$ $><32??6<;.9 <0 &2=<>@
@5 ! '62: &2.=
.:/<16.
'" <6;@ <<>16;.@6;4 <::6@@22 <; !2160.9
>)&F4FB
$><32??6<;.9 <0&2=<>@
@5! A.9. A:=A>
!D.;416/2>9.8A8.;=.1..856>@.5A;
!.9.D?6.
1.=.@:2>A=.8.;=29A.;4:.A=A;@.;@.;4.;/.46 /616;-'A.>.$2:/.5.>A.;=>69
@2;.4. 82?25.@.; 85A?A?;D. 1<8@2> 16 ;1<;2?6. !.8:A> *6>46.;6@. .;;. '55<3C.;9>D.;@<
2>7.?.:. /61.;4 82?25.@.; 16 @6;48.@ '" $2:2@..; =282>7. @2>.:=69 6;1<;2?6. 1.;
1.=.@ :2;1A8A;4 A=.D. =2;6;48.@.; 12>.7.@ 96/2>.96?.?6 7.?. '" .=<>.; $2;296@6.; '"
82?25.@.;:.?D.>.8.@:29.9A6=2;6;48.@.;8A.96@.? '@A1D 2;@2> ) /282>7. ?.:. 12;4.; 2:2;@2>6.;
?A:/2> 1.D. :.;A?6. ?.96;4 /2>/.46 6;3<>:.?6 A.>"242>6&
$2>8<;?69 "<
$2>, @2;@.;4 (.@.0.>.
?.96;4@A8.>:2;A8.>=2;4.9.:.;1.;.965@28;<9<46
&246?@>.?6 <8@2><8@2> 646 C.>4. ;24.>. '"
821<8@2>.; /.8@6 ?<?6.9 =2;16168.; 1.; =29.@65.;
D.;4.8.;:29.8A8.;=>.8@6821<8@2>.;16;1<;2?6.
?2>@.=2;296@6.;?2?A.612;4.;@A7A.;!& $! "< @.5A;
@2;@.;4 $2;1.D.4A;..;
(2;.4.2?25.@.;+.>4."24.>.?6;4
&7