I.

Persoonlijke reactie en beoordeling

Ik vond het een erg vreemd boek, wat op zich niet zo vreemd is,
omdat het gaat over iemand die dement wordt. Maar toch, je blijft
toch stiekem hopen op een soort ontknoping, die er uiteraard niet
komt. Dit neemt echter niet weg dat ik het een goed boek vond. Het
lijkt wel of je tegelijk met Maarten dingen vergeet; ik vind het erg
knap hoe de schrijver dat voor elkaar heeft gekregen! Neem
bijvoorbeeld de passage waarin Maarten gaat wandelen met zijn
hond, die hij op een gegeven moment gewoon vergeet mee te
nemen. Pas op het moment dat Vera hem met de auto komt zoeken
en zegt dat Robert alleen thuis kwam, ontdekte ik zelf ook pas dat
hij zijn hond gewoon vergeten was! Heel raar vond ik dat.

Steeds verder naar het einde toe wordt het als maar vager en
vager, tot de laatste tien bladzijden, waar ik helemaal niks van
begreep. Dat vind ik jammer. Want ik had bijvoorbeeld graag willen
weten waarom Karl Simic zelfmoord heeft gepleegd (wat Maarten
schijnt te weten). Ook vind ik het jammer dat je betrekkelijk weinig
over Maartens ouders en kinderen te weten komt. Zo blijft Maarten
een alleenstaand karakter in een steeds onbegrijpelijker wordende
wereld.

Maar afgezien hiervan is de stijl waarin het boek is geschreven

natuurlijk verschrikkelijk goed gekozen. Hoe kun je de lezer nou
beter duidelijk maken hoe het is om dement te worden, dan door
hem als het ware ìn het hoofd van de dementerende hoofdpersoon
te plaatsen?

Ik vond het wel een leuk boek, omdat het zo anders is als andere
boeken die ik gelezen heb (vooral qua thema en stijl).
Als ik het boek zou moeten beoordelen met een cijfer, zou ik een 7
geven.

II. Samenvatting, analyse en interpretatie

A. Voorwerk

A.1. Titel/ ondertitelbeschrijving

De titel van het boek is ‘Hersenschimmen’. Het boek heeft geen

ondertitel.

A.2. Uiterlijke beschrijving

Het boek heeft 143 bladzijden en bestaat uit negen hoofdstukken

die geen titel of nummer hebben. Elk stuk begint met een cursieve
zin, waarmee het begin van de nieuwe dag aangegeven wordt.

A.3. Motto

A touching dream to which we all are lulled

But wake from separately

Philip Larkin
A.4. Opdracht

Het boek heeft geen opdracht.

B. Samenvatting

(ZONDAG) Hoofdpersoon en verteller in deze roman is de

Nederlander Maarten Klein, 72 jaar oud. Hij woont met zijn vrouw
Vera al zo'n vijftien jaar in de Verenigde Staten, in het plaatsje
Gloucester, aan de kust boven Boston (Massachusetts). Hun twee
kinderen, Fred en Kitty, wonen niet meer bij hen. Klein is sinds
enkele jaren gepensioneerd. Hij is in zijn dienstwoning, die uitkijkt
op de in zee uitstekende rots Eastern Point, blijven hangen. Voor
zijn pensionering werkte Klein bij de IMCO (Intergovernmental
Maritime Consultative Organisation), een internationale
visserijorganisatie. Eerst notuleerde hij de vergaderingen, later hield
hij zich bezig met het vaststellen van de vangstquantums. Het
verhaal begint op een winterse zondag; buiten ligt sneeuw. Maarten
Klein staat voor het raam en ziet uit naar de schoolbus die de
kinderen uit de buurt thuisbrengt. Op zondag rijdt de bus echter niet.
Een blik op de buitenthermometer, die aar Kleins vader heeft
toebehoord, stuurt zijn gedachten naar het verleden: Domburg, zijn
ouders, school, opa en oma. Maarten Kleins herinneringen aan de
bewaarschool leiden ertoe dat hij op een stoel klimt om een
potlodendoos te zoeken, in de veronderstelling verkerend dat hij
zich in het materiaalhok van de bewaarschool bevindt. Achteraf
dringt het besef dat hij iets vreemds deed, wel tot hem door. Op
tafel ligt The Heart of the Matter van Graham Greene met een
buskaartje erin. Nu eens meent Maarten het boek voor het eerst te
zien en weet hij van het buskaartje niets af, dan weer herinnert hij
zich het boek zelf gekocht te hebben en de busreis zelf gemaakt te
hebben. 0p zondag eet het echtpaar traditioneel pizza. De pizza is
aanleiding tot het ophalen van gezamenlijke herinneringen van
Maarten en Vera aan Rome. Maarten blijkt zich van die vakantie
niets te herinneren, maar weet dit feit, dat hem verontrust, voor Vera
verborgen te houden. Na een partij schaak begeeft het echtpaar
zich in bed.

(MAANDAG) Na een nacht die Maarten voor een groot gedeelte

(vergeefs) puzzelend aan de keukentafel heeft doorgebracht brengt
hij Vera ontbijt op bed. Vera blijkt al tien jaar geen suiker meer in
haar koffie te gebruiken. 'Verstrooidheid,' zegt Maarten. Tijdens zijn
dagelijkse wandeling met zijn hond Robert doet Maarten een café
aan. Hij vindt dat het barmeisje sprekend lijkt op zijn eerste liefde,
Karen. Met haar had hij voor het eerst van zijn leven gevreën, in
een vakantiehuisje in Noord Holland. Bij Maarten dringt eehter het
besef door dat dit meisje Karen niet kan zijn. Hij vervolgt zijn
wandeling en doet een antiquariaat aan. Tot zijn verrassing blijkt dat
hij daar al eerder The Heart of the Matter van Graham Greene
gekocht had. Maarten koopt nu van dezelfde schrijver Our Man in
Havana. Inmiddels is hij zijn hond al lang uit het oog verloren. De
dodelijk ongeruste Vera spoort Maarten op. Robert was alleen naar
huis gelopen. Maarten vraagt Vera af zij zich nog herinnert hoe zij in
Holland samen hand in hand liepen op de oude Slaperdijk. Vera
weet niet waar hij het over heeft. De lezer weet dat dit herinneringen
aan Karen zijn. Als Maarten zich moet gaan scheren, blijkt hij
onderweg al vergeten te zijn wat hij van plan was te doen en meent
dan dat hij houtblokken voor de open haard moet gaan halen. Later
komt Ellen Robbins, die in de buurt woont, op bezoek. Maarten
informeert naar haar man Jack. Die blijkt al jaren dood te zijn. Vera
vertelt Ellen dat ze zich zorgen maakt over Maartens toestand.
Maarten gaat piano spelen en denkt aan zijn vroegere pianolerares,
op wie hij als jongetje verliefd was. Hij gaat vroeg (zeven uur) naar
bed.
(DINSDAG) Nadat Maarten is opgestaan, blijkt Vera niet thuis te
zijn. Hij denkt dat ze naar de bibliotheek is waar ze vrijwilligerswerk
doet. Na een geweldige schranspartij wil Maarten naar zijn werk
(IMCO). Alle deuren naar buiten blijken echter op slot te zijn.
Maarten forceert de deur van het washok. Hij moet immers naar de
IMCO-vergadering, die in een zomerhuisje dichtbij is belegd. Het
zomerhuisje is afgesloten en ook hier forceert Maarten de deur. Hij
weet opeens niet meer wat hij in het zomerhuisje te zoeken heeft en
keert terug naar huis. Daar vertelt de geschrokken Vera hem dat de
laatste IMCO-vergadering vier jaar geleden heeft plaatsgevonden
en dat zij zelf al lange tijd niet meer bij de bibliotheek werkt. Vera
vertelt dat ze aan dokter Eardly heeft gevraagd om binnenkort langs
te komen, omdat ze vindt dat Maarten de laatste tijd zo vreemd
doet. Maarten denkt terug aan zijn vroegere collega Karl Simic. Kort
na een bezoek van Maarten had Simic in bad zijn polsen
doorgesneden en was daarna verdronken. Vera tracht met behulp
van een foto-album Maartens herinneringen weer op orde te
brengen. Hoe dichter echter de foto's het heden naderen, des te
ondoordringbaarder en raadselachtiger lijken ze te worden. Na de
fotosessie gaat Maarten even rusten. Als hij wakker wordt, meent hij
dat hij als kind bij opa logeert. Vera knipt het licht aan en Maarten is
weer terug in het heden. Dokter Eardly komt op bezoek. Hij
adviseert Vera om Maarten binnen te houden, hem veel te laten
rusten en pillen te laten slikken. De buurjongen, William Cheever,
brengt boodschappen langs. Maarten informeert naar zijn witte
keeshondje Kiss. Een pijnlijke vraag, omdat het beestje al lang dood
is. Een televisieprogramma over de opkomst van Hitler brengt
Maartens gedachten terug naar die tijd. Hij was toen verloofd met
Karen. Plotseling wil Maarten voor Vera knielen, maar dat is wat hij
vijftig jaar geleden voor Karen had willen doen.

(WOENSDAG) Na zijn late ontbijt wil Maarten de hond gaan

uitlaten. Vera houdt hem tegen. Nu ziet Maarten in haar zijn moeder
die hem iets verbiedt. 'Ik ben het, Vera,' snikt ze. Terwijl Vera even
langswipt bij Ellen Robbins slaat Maarten een ruit stuk om de hond
Robert, die buiten rondscharrelt binnen te laten. Dan meent Maarten
weer dat hii als kind bij opa en oma logeert. Als Vera door de
voordeur binnenkomt, roept hij: 'Ik ben hier oma.' De buurjongen
William Cheever repareert de kapotte ruit provisorisch. Maarten
informeert weer naar zijn hondje Kiss. De verwarring in Maarten
wordt steeds groter en de momenten waarop hij dan weer kind, dan
weer volwassene is, volgen elkaar steeds sneller op. Nu eens
meent hij als kind bij zijn grootouders te logeren, dan is hij het kind
dat nog bij papa en mama woont en dan weer is hij de vader die
wacht op zijn twee kinderen. Ook zijn er ogenblikken van totale
vervreemding, zoals wanneer hij in zijn eigen huis meent op een
hotelkamer te vertoeven. Maar er zijn ook korte momenten van
besef. Dokter Eardly komt weer langs. Hij wil Maarten een spuit
geven, maar Maarten slaat hem de spuit uit zijn handen. Hij is bang
dat de spuit een waarheidsserum bevat, waarmee de nazi's hem
iemand willen laten verraden. Even later denkt hij dat er vloeibaar
voedsel in zit en dat Eardly een van de Amerikaanse bevrijders is.
Hij laat zich gewillig inspuiten.

(DONDERDAG) 'Een vrouw' (Vera) helpt Maarten met wassen en

aankleden. Eerst denkt Maarten dat zij zijn moeder is, dan dat hij
met Vera naar papa's verjaardag gaat en even later dat hij naar zijn
werk moet. Weer even later is hij het jongetje dat zijn pianoles wil
instuderen voor Greet Laarmans, de pianolerares op wie hij verliefd
is. Er komt een meisje in huis als gezinshulp, de blonde Phil Taylor.
Maarten verwart haar met zijn jeugdliefde Karen en met zijn dochter
Kitty. Als Phil piano speelt, weet hij zeker dat ze Greet Laarmans is
en durft hij eindelijk zijn hoofd in haar schoot te leggen. Tot
Maartens verbazing zegt 'Creet' in het Engels tegen hem: 'Dat moet
u niet meer doen. Anders zal ik moeten gaan.' De hele dag door
vraagt Maarten zich af wie toch dat blonde meisje is. 's Nachts
zwerft hij in huis rond en loopt hij zomaar Phils kamer binnen. Even
later aan de piano slaagt hij er niet in zich te herinneren hoe het
adagio uit Mozarts veertiende pianosonate klinkt. Hij kan het begin
niet vinden en wordt door Vera en Phil huilend aan de piano
aangetroffen.

(VRIJDAG) Als Maarten wakker wordt, blijkt dat hij met riemen aan
de spijlen van het bed is vastgebonden en dat hij 'het echtelijk bed
heeft volgescheten'. Twee vrouwen, een oude (Vera) en een jonge
(Phil) tillen hem in bad. Zijn stijve geslachtsdeel veroorzaakt
schaamte en verwarring. Met Phil werkt Maarten weer een foto-
album door. Maarten herkent Vera en zichzelf niet meer. Vera komt
thuis en overtuigt Maarten ervan dat hij even moet rusten. Maarten
wordt wakker en ontsnapt ongezien naar buiten, zonder jas, op zoek
naar dc IMCO. Als hij over het schelpenpad langs het strand loopt,
is hij weer de kleine Maarten die in Holland op weg is naar zijn
ongeruste vader en moeder. Tom, de vuurtorenwachter van Eastern
Point, pikt Maarten op. Hij brengt Maarten in zijn jeep naar huis,
naar Vera. Maarten denkt dat het 1945 is, de bevrijding. Ook dokter
Eardly, die weer eens langskomt wordt door Maarten gezien als een
van de Amerikaanse bevrijders. Maarten krijgt een injectie en valt in
slaap.

(ZATERDAG) Maarten wordt 's nachts wakker met zware hoofdpijn

en een hevige dorst. Hij staat op. Zijn in het donkere raam
weerspiegelde gestalte herkent hij niet. Beneden peutert hij de
foto's uit het album los en verbrandt ze in de open haard. Een vrouw
(Vera) leest Maarten voor uit een boek met op het omslag een man
met een hoed (Our Man in Havana). Dan staat er een lange witte
auto voor de veranda; Maarten wordt afgevoerd naar een inrichting.

(ZONDAG) In de inrichting. 'Mensen zitten in lange rijen op banken

en houten schragen... vrouwen en mannen... verdoofd lijkt wel zoals
ze daar voor zich uit zitten te staren naar de witgesausde muur.'
Een dag gevuld met zitten, bezigheidstherapie, koffie, thee en pillen.
Dan brengen zij 'het' naar een ruimte met bedden... 'zij zetten het op
de rand van zo'n bed . . . zij kleden het uit . . . zij doen het een
pyjama aan ..... zij duwen een pil in zijn keel ... zij leggen hem in
bed.' In de nacht vindt Maarten 'haar' hand (van zijn moeder of van
Vera) die hem troost en rust geeft. ' . . . zij draagt je. . . ik draag
je. . . kleine jongen van me. . . de hele lange bange nacht door zal ik
je dragen tot het weer licht wordt.'

(MAANDAG) Maartens waarneming van deze dag beslaat acht

regels. Met zijn ogen gesloten hoort Maarten de stem van een
vrouw (Vera) die fluistert dat het raam gemaakt is en dat de lente op
het punt staat te beginnen.

C. Analyse en interpretatie

Bij het analyseren en interpreteren van ‘Hersenschimmen’ heb ik

ook gebruik gemaakt van de uittreksel-cd en van internet; een groot
gedeelte is echter ook eigen werk.

C.1. Titelverklaring

De herinneringen van de hoofdpersoon aan zijn verleden zijn, als

gevolg van het dementieproces, erg vaag. Hierdoor zijn zijn
herinneringen niet meer dan hersenschimmen.

C.2. Mottoverklaring

‘A touching dream to which we are all lulled.

But wake from separately.’

(The building - Philip Larkin)

De letterlijke vertaling van dit motto is: ‘Een mooie droom waar
iedereen wordt ingewiegd, maar waar iedereen afzonderlijk uit
wakker wordt.’ Het betekent dat het leven in het teken van de dood
staat.
C.3. Genre

‘Hersenschimmen’ is een psychologische roman; de lezer kijkt mee

door de ogen van de dementerende Maarten.

C.4. Idee, thema en motieven

C.4.1. Idee

De mens kan alleen feiten kan registreren, maar niet in staat is de

werkelijkheid achter de feiten te bepalen; de mens is niet in staat
het systeem, de zin van het leven, zo die er al is, te achterhalen.

C.4.2. Thema

Het hoofdthema van ‘Hersenschimmen’ is dementie. In het boek

wordt het proces van dementie beschreven. Maarten voelt zich
verward en onzeker. Hij verliest de greep op de werkelijkheid achter
de feiten en lijdt aan geheugenverlies. Ook vervreemdt hij meer en
meer van zijn vrouw, met wie hij al jaren getrouwd is. Het winterse
landschap maakt dat er geen onderscheid gemaakt kan worden
tussen dingen. Alles lijkt op elkaar en vervaagt. Maarten heeft dan
ook een hekel aan de winter.

C.4.3 Motieven
- Jaargetijden zijn een belangrijk aspect in dit boek; vooral de
winter. Het winterse landschap maakt dat er geen onderscheid
gemaakt kan worden tussen dingen. Alles lijkt op elkaar en
vervaagt; net als in Maartens hoofd. Maarten heeft dan ook een
hekel aan de winter. Ook is de lente belangrijk. De laatste zin van
het boek luidt bijvoorbeeld als volgt: ‘…de lente die op het punt staat
te beginnen…’. Hier wordt denk ik mee bedoelt dat in de natuur
weer duidelijkheid zal ontstaan (na alle verwarring van de winter),
maar dat in Maartens hoofd de verwarring voor goed zijn intrede
heeft gedaan.

- De oorlog is ook een motief. Dit is een van de dingen uit Maartens
verleden, waar hij zich nog veel van kan herinneren. Hij denkt hier
vaak aan en vertelt er ook vaak over. Maar op een gegeven
moment kan hij heden en verleden niet meer uit elkaar houden en
beeldt hij zich soms in dat hij in de oorlog zit.

- Een ander, heel belangrijk motief is systematiek. Maarten is

geboeid door zijn vader die door louter feiten op te schrijven en in
grafieken te verwerken, probeerde een systeem in die feiten te
ontdekken. Ook Maartens werk bij de IMCO bestond ook uit het
vastleggen van feiten (notulequantums). Een ander voorbeeld uit
het boek hierbij is het moment waarop hij erover nadenkt om zijn
liefde voor Vera in een grafiek te verwerken.

- Taal; Een hulpmiddel bij het registreren van de werkelijkheid is de

taal. Taal is hét middel tot communicatie, hét middel om de
werkelijkheid te benoemen. De dementerende Maarten verliest
steeds meer de greep op de taal. Hij kan de goede woorden niet
meer vinden of hij kan met woorden niet uitdrukken wat hij voelt.
Naarmate Maartens realiteitsbesef verder afneemt, probeert hij
krampachtiger zich vast te klampen aan de taal. Op blz. 145 denkt
hij: 'Woorden, dat is wat energie geeft, is energie zelf. Een mens
hoort van woorden te zijn. Totaal. Zo voor de hand ligt dat. (Eindelijk
weer eens iets van waarde, toevoer van woorden moet er komen,
dat is wat de situatie redden kan, verhalen, aanvoer, import van
verhalen.)' Maar de situatie kan niet meer gered worden. Vlak
daarvoor, op blz. 144, denkt Maarten in een helder moment: 'Er zit
verdomme nergens verhaal meer in hier.' De afnemende
beheersing van de taal, die gepaard gaat met de afbrokkeling van
de werkelijkheid, komt tot uiting in de vele korte fragmenten op de
laatste bladzijden van de roman, die net als Maarten eindigt in
'gestamel zonder veel verhaal.'

- Het scherpe besef van vergankelijkheid (zie bijv. Maartens

opmerking op blz. 15 dat veel voorwerpen uit zijn ditecte omgeving
hem zullen overleven) is ook een motief. De titel staat in verband
met het thema van de vergankelijkheid. Aan het eind van de roman,
als Maarten nauwelijks meer besef heeft van het hier en nu, denkt
hij in een van zijn spaarzame heldere momenten: 'In het leven
terug?. . . maar waar is zo iets gebleven?. . . is er wel zo iets?. . . of
was gewoon alles inbeelding van het hoofd?... hersenschimmen?'
(blz. 153).

C.5. Opbouw, structuur en spanning

‘Hersenschimmen’ is opgebouwd uit negen ongenummerde

hoofdstukken. Elk stuk begint met een cursieve zin, waarmee het
begin van de nieuwe dag aangegeven wordt.

Het verhaal wordt volstrekt chronologisch verteld. We kijken gewoon

een bepaalde tijd in iemands gedachten. We maken alles mee wat
Maarten denkt, ook een aantal flash-backs. Daarin komen we
dingen te weten over zijn vader, die greep op het leven probeerde te
krijgen door iedere dag de temperatuur te registreren, zijn jeugd,
over een meisje waar hij eens verloofd mee was, en over een
vroegere collega die zelfmoord heeft gepleegd, waaraan hij zich een
beetje schuldig voelt. "En niemand wist waarom, behalve ik". Deze
onderwerpen komen veel terug als hij zover is dat hij heden en
verleden nauwelijks meer onderscheiden kan.
De spanning wordt niet echt veroorzaakt door de vraag of Maarten
nog zal genezen; het staat al min of meer vast dat hij dement zal
worden. De vraag is echter: hoe erg en vooral hoe snel? Het
climaxmoment is dan ook het moment waarop Maarten is
opgenomen in een verpleegtehuis, waar hij volledig is afgetakeld.
Bepaalde gebeurtenissen in het boek zorgen ook voor spanning.
Voorbeelden zijn de momenten waarop hij verdwaald of het moment
waarop hij van huis wegloopt. De lezer vraagt zich dan af of hij wel
weer thuis zal komen.

Het verhaal begint ab ovo; aan het begin van Maartens

dementieproces.

C.6. Personages

- Maarten Klein. We leren Maarten pas echt kennen door de

gesprekken van zijn vrouw met anderen. Hierdoor ontwikkelt
Maarten zich tot een rond karakter. Maarten Klein is de
hoofdpersoon. Hij is een man van 71 jaar, die sinds vijftien jaar met
zijn vrouw Vera in de Verenigde Staten woont. Samen hebben zij
twee kinderen, Kitty en Fred, en een hond, Robert. Maarten heeft
rechten gestudeerd. Vóór zijn pensionering werkte hij als secretaris
bij de Intergovernmental Maritime Consultative Organisation in
Boston. Maarten is een gesloten en verlegen persoonlijkheid. In
Hersenschimmen dementeert Maarten snel, waardoor hij aan het
einde van het verhaal alleen nog flarden van herinneringen heeft.
Maarten heeft zich ontwikkeld van een hardwerkende man tot een
‘hoopje mens’, volledig afhankelijk van andere mensen. Hij is een
rond karakter.
- Vera Klein is de vrouw van Maarten. Vera deed vroeger veel
vrijwilligerswerk in de bibliotheek. Door de dementie van Maarten
heeft ze zich ontwikkeld tot een sympathieke en zorgzame vrouw.
Ze doet er alles aan om Maarten te helpen en neemt uiteindelijk de
zware beslissing om haar man te laten opnemen in een inrichting.
Zij is een rond karakter.

- Kitty en Fred Klein zijn de kinderen van Maarten en Vera Klein. Zij
zijn vlakke karakters. Zij leiden hun eigen leven en hebben vrijwel
geen contact meer met hun ouders. Er wordt niet gezegd wat ze
doen of waar ze wonen, alleen dat ze 'overkwamen' toen Maarten
en Vera veertig jaar getrouwd waren; ze zouden dus in Nederland
kunnen wonen.

- Karl Simic is een oud collega van Maarten. Nog altijd voelt
Maarten zich schuldig vanwege het feit dat Simic kort na een
bezoek van Maarten zelfmoord pleegde. Chauvas, Bähr en Johnson
waren zijn andere collega’s.

- Dokter Nick Eardly is het type van de wat naïeve plattelands-

dokter. Hij meent Maartens bewustzijn weer te doen opflakkeren
door hem rust en medicijnen voor te schrijven. Vera heeft wel
vertrouwen in hem, maar Maarten lapt zijn adviezen aan zijn laars.

- De gezinshulp Phil Toylor, met haar oergezonde fysiek en

motoriek en haar oernuchtere boerenverstand, treedt te laat
Maartens leven binnen om voor hem nog een rol van belang te
kunnen spelen. Voor haar is Maartens bewustzijn inmiddels
gesloten: hij kan haar naam niet onthouden, vraagt zich voortdurend
af wie zij is en verwart haar met Karen, zijn dochter Kitty en met
Greet Laarmans. Als Phil niet een van deze drie is, is ze voor
Maarten 'dat blonde meisje' of 'die jonge vrouw' van wie hij de naam
niet weet.

- Robert is de hond van Maarten en Vera Klein.

- Ellen Robbins is een goede kennis van Maarten en Vera. Weduwe

van Jack Robbins. Zij is een vlak karakter.

C.7. Tijd

Het chronologische verhaal begint op een winterse zondagmorgen.

Een week later eindigt het verhaal op de zaterdag. De vertelde tijd is
enkele dagen, maar beslaat door allerlei flash-backs ongeveer 65
jaar.

C.8. Perspectief

In het boek is sprake van het ik-perspectief; we beleven alles vanuit

Maartens gezichtspunt. De lezer zit als het ware in Maartens
gedachten.

C.9. Ruimte
‘Hersenschimmen’ speelt zich hoofdzakelijk af in de Amerikaanse
stad Gloucester. Daarnaast keert Maarten in gedachten terug naar
Nederland (o.a. Alkmaar). De ruimte is in overeenstemming met de
aftakeling van Maarten (zie motieven).

C.10. Taalgebruik en stijl

Hersenschimmen bevat geen moeilijk taalgebruik. Er is afwisselend

gebruik gemaakt van de tegenwoordige en verleden tijd, waardoor
heden en verleden door elkaar lopen. Je ‘beleeft’ het verhaal vanuit
Maarten’s standpunt door de, af en toe, brokkelige tekstfragmenten.
Met name aan het einde van het verhaal gebruikt Maarten korte,
onsamenhangende zinnen en woorden. Het is daarbij dan nog maar
de vraag, of Maarten de gebeurtenissen naar waarheid vertelt.