Generally, heat stress of a plant will show itself by 

wilting, which is a sure sign that water loss has taken place.
If this is ignored, the condition will worsen, as the plants will eventually dry up, turning a crunchy brown before
dying. In some cases, yellowing of the leaves may occur.
WILTING – PAGKALANTA OR DECAY OR MALAYA
Without the Sun's rays, all photosynthesis on Earth would stop. All plants would die and, eventually, all
animals that rely on plants for food — including humans — would die, too.

ANG KARUNUNGANG BAYAN

Noon pa man ang tao  ay mayroon ng panitikan na nagpapahayag ng kanilang
damdamin tungkol sa ibat ibang bagay sa daigdig,sa pamumuhay, sa pamahalaan, sa
lipunan at sa kaugnayan ng kanilang kaluluwa. Ang panitikan din ang nagiging daan
upang mabatid ang kaugalian, tradisyon at kultura. Mayroog ibat-ibang uri
ng panitikan isa sa mga ito ang karunungang bayan.
Ang ibig sabihin ng karunungang bayan ay ang sumusunod:

 Ito isang sangay ng panitikan kung saan nagiging daan upang maipahayag ang
mga kaisipan na napapabilang sa bawat kultura ng isang tribo.
 Ito ay tumutukoy sa isang klase o uri ng panitikanng idinadaan sa pamamagitan ng
pagsasagot o paghuhula .
 Kailangan din ng karunungang bayan malalim na pag iisip
 Ginagamit ito bilang idyomatiko na may malalim na kahulugan kesa sa literal na
kahulugan nito.
 Ito ay ginagamit upang mapatalas ang kaisipan.
 Ito ay hango sa karanasan ng mga matatanda
 Nagbibigay ng payo tungkol sa kagandahang asal at mga paalala.

Mga halimbawa ng mga karunungang bayan

1. Bugtong- Ito ay uri ng laro na may kaugnayan sa pagpapahula sa isang bagay na
inilalarawan.
patugmang pahayag upang ipasagot sa iba
Halimbawa:
Isang balong malalim, puno ng patalim
Ito namang pinsan ko, Saka lng kikilos kung pinapalo
Isang princesa, Nakaupo sa tasa
Lumuluha walang mata, lumalakad walang paa
2. Salawikain- Ito naman ay ang pagpapahayag ng mga matatalinghagang aral na
batayan sa magandang pag-uugali. Ito ay nakaugaliang sabihin sapagkat ito ay
nagsisilbing tagapagpaalala ng mga tuntunin ng kagandahang asal.
Halimbawa:
Kung walang tiyaga,
             walang nilaga
Sa paghahangad ng kagitna,
          isang salop ang nawala.
3.Sawikain/Idyoma- Ito ay ang mga salitang eupemistiko, patayutay o idyomatiko na
ginagamit upang maging magada ang paraan ng pagpapahayag. Ito ay nagpapahayag ng
kaisipan o magandang mensahe sa buhay. Ang kaibahan lng nito , ito ay tiyak at madaling
matukoy ang mensahe nais nitong tukuyin.
Halimbawa:
Anak-pawis- Mahirap
Alilang kanin- Utusang walang sweldo, pagkain lng
Dalawa ang bibig-madaldal
Namamangka sa dalawang ilog
4. Kasabihan/Kawikaan-Ito ay ang katangian,ugali,gawa/gawi, kilos.Ito ay
patalinghagang pahayag na kinapapalooban ng makabuluhang pilosopiya sa buhay.Ito ay
ginagamit ng mga matatanda noong unang panahon para akayin ang mga kabataan sa
wastong pag-uugali at kilos
Halimbawa:
Nasa Diyo's ang awa
        nasa tao ang gawa
Kung ano ang itinanin
          ay siyang aanihin
Sa panahon ng kagipitan
Nakikita ang kaibigan
5. Palaisipan Ito ay isa sa paraan ng pagpukaw ng isipan ng tao. May suliraning
binibigkas ng tuluyan at naghahanap ng kasagutan.  Ito rin ay laro na humahamon sa
isipan ng tao upang mag-isip ng kasagutan.Ito ay karaniwang nasa anyong tuluyan
bagamat mayroon din palaisipan na nasa anyong patula.
Halimbawa:
Bahag ang buntot- Takot
Kape at gatas- Maputi at maiitim
Sinasabing batgo pa man dumating sa Pilipinas ay mayroon nang panitikan ang mga
Pilipino. Isa  sa mga ito ay ang karunungang bayan.
Ang mga nasabing karunungang bayan noon ay pasalin-dila lamang. Mayroon ring
nakasulat sa  piraso ng kawayan, matitibay na kahoy at makikinis na bato. Iilan lamang
ang natagpuan ng mag arkeologo sapagkat ayun sa kasaysayan pinasunog at pinasira ito
ng mga prayle nang sila ay dumating sa bansa sa paniniwalang ang mga ito ay gawa ng
masama.

Isa ang Pilipinas sa mga bansang may pinakamaraming wika sa buong daigdig. Maliban sa pambansang
wikang Filipino, kasama nang mahigit sa sandaang katutubong wika. Sinasalita rin ang mga wikang banyaga tulad
ng Ingles, Mandarin, Fookien, Cantonese, Kastila, at Arabe.

Ang mga katutubong wika sa Pilipinas ay napapaloob sa pamilya ng mga wika na kung tawagin ay mga wikang
Austronesyo. Ang mga ito ay ang pangkat ng mga wika na ginagamit ng mga tao mula sa Tangway ng
Malay hanggang sa mga watak-watak na pulo ng teritoryong Polynesia sa Karagatang Pasipiko. Tinatayang ito ang
may pinakamalaking pamilya ng mga wika sa buong daigdig. Datapwat mas maraming wika ang kasapi ng
pamilyang ito kumpara sa ibang pamilya ng mga wika, maliliit lamang ang bilang na pangkalahatan ng mga taong
gumagamit nito.
Sa mga katutubong wika sa kapuluang Pilipinas, ang mga sumusunod ang pinakamalaki at malimit gamitin bilang
pangunahing wika sa kaniya-kaniyang rehiyon sa bansa:

 Tagalog: Wikang batayan ng Filipino. Pangunahing wika ng mga naninirahan sa katimugang bahagi
ng Luzon. Sinasalita ng 24% ng kabuuang bilang ng mga Pilipino sa buong kapuluan. Taal na gamit sa
mga lalawigan ng Cavite, Laguna, Bataan, Batangas, Rizal, Quezon (kilala rin sa tawag
na CALABARZON). Ginagamit rin ito sa mga lalawigan ng Mindoro, Marinduque, Romblon,
at Palawan (kilala rin sa tawag na MIMAROPA). Ito rin ang pangunahing wika ng Pambansang Punong
Rehiyon na siyang kabisera ng bansa.
 Ilokano: Kilala rin sa tawag na "Iloko." Pangunahing wika ng mga naninirahan sa Hilagang Luzon lalo
na sa kabuuan ng Rehiyon I at Rehiyon II, at ilang bahagi ng Rehiyon III.
 Cebuano: Ang pinakakilala at pinakamalawig na wikang "Bisaya." Pangunahing wika ng lalawigan
ng Cebu, Silangang Negros, Bohol, Leyte, Timog Leyte, at malaking bahagi ng Mindanao. Tinatayang
sinasalita ng 27% ng kabuuang populasyon ng bansa.
 Hiligaynon: Isang wikang Bisaya na tinatawag ding Ilonggo batay sa pinakakilalang diyalekto nito mula
sa Lungsod ng Iloilo. Pangunahing wika ng Kanlurang Visayas lalo na sa Iloilo, Capiz, Guimaras,
kabuuan ng Negros Occidental, at sa timog-silangang Mindanao tulad ng Lungsod ng Koronadal.
 Waray: Isang wikang Bisaya na tinatawag ding Waray-Waray. Pangunahing wika ng Silangang
Visayas partikular sa buong pulo ng Samar, hilagang-silangang Leyte, at ilang bahagi ng Biliran.
Sinasalita sa Lungsod ng Tacloban.
 Kapampangan: Pangunahing wika ng mga naninirahan sa Gitnang Luzon partikular na sa Pampanga,
timog Tarlac, at iilang bahagi ng Bulacan at Bataan.
 Bikol: Pangunahing wika (lingua franca) ng mga naninirahan sa Tangway ng Bicol sa timog-silangang
Luzon. Sinasalita sa mga lungsod ng Naga at Legazpi.
 Pangasinan: Malimit ding tawagin sa maling pangalan na Panggalatok. Isa sa mga pangunahing wika
ng Lalawigan ng Pangasinan.
 Meranao: Isa sa mga pinakamalaking wika ng mga Moro. Pangunahing sinasalita sa Lungsod ng
Marawi at buong Lanao del Sur, at ilang bahagi ng Lanao del Norte.
 Maguindanao: Isang pangunahing wika ng mga Moro at ng Autonomous Region of Muslim Mindanao.
Sinasalita sa Lungsod ng Cotabato.
 Kinaray-a: Isang wikang Bisaya. Pangunahing sinasalita sa pulo ng Panay partikular sa Antique at ilang
bahagi ng Lalawigan ng Capiz at Iloilo tulad ng Lungsod ng Passi.

Mga buhay na wika[baguhin | baguhin ang batayan]

Ang mga sumusunod ang 171 na buhay na wika sa Pilipinas:

 Wikang Agta
o Agta (Alabat Island)
o Agta (Camarines Norte)
o Agta (Casiguran Dumagat)
o Agta (Central Cagayan)
o Agta (Dupaninan)
o Agta (Isarog)
o Agta (Mt. Iraya)
o Agta (Mt. Iriga)
 o Agta (Remontado)
o Agta (Umiray Dumaget)
 Agutaynen
 Aklanon
 Alangan
 Wikang Alta
o Alta (Northern)
o Alta (Southern)
 Arta
 Ata
 Ati
 Atta (Faire)
 Atta (Pamplona)
 Atta (Pudtol)
 Ayta (Abenlen)
 Ayta (Ambala)
 Ayta (Bataan)
 Ayta (Mag-Anchi)
 Ayta (Mag-Indi)
 Ayta (Sorsogon)
 Balangao
 Balangingi
 Bantoanon
 Batak
 Wikang Bicolano
o Bicolano (Albay)
o Bicolano (Central)
o Bicolano (Iriga)
o Bicolano (Hilagang Catanduanes)
o Bicolano (Timog Catanduanes)
 Binukid
 Blaan (Koronadal)
 Blaan (Sarangani)
 Bolinao
 Bontoc (Central)
 Buhid
 Butuanon
 Caluyanun
 Capampangan
 Capiznon
 Cebuano
 Cuyonon
 Dabawenyo
 English / Ingles
 Espanyol / Kastila / Spanish / Castillian
 Filipino
 Finallig
 Ga'dang
 Gaddang
 Giangan
 Hanunoo
 Higaonon
 Hiligaynon
 Ibaloi
 Ibanag
 Ibatan
 Wikang Ifugao
o Ifugao (Amganad)
o Ifugao (Batad)
o Ifugao (Mayoyao)
o Ifugao (Tuwali)
 Iloko
 Ilongot
 Inabaknon
 Inonhan
 Wikang Intsik
o Intsik (Mandarin)
o Intsik (Min Nan)
o Intsik (Yue)
 Iranon probinsiya ng Shariff Kabunsuan, Maguindanao, Lanao Del sur at parte ng Zamboanga [kailangan ng
sanggunian]

 Iraya
 Isinai
 Isnag
 Itawit
 Wikang Itneg
o Itneg (Adasen)
o Itneg (Banao)
o Itneg (Binongan)
o Itneg (Inlaod)
o Itneg (Maeng)
o Itneg (Masadiit)
o Itneg (Moyadan)
 Wikang Ivatan
 I-wak
 Kagayanen
 Wikang Kalagan
o Kalagan (Kagan)
o Kalagan (Tagakaulu)
 Wikang Kalinga
o Kalinga (Butbut)
o Kalinga (Limos)
o Kalinga (Lower Tanudan)
o Kalinga (Lubuagan)
o Kalinga (Mabaka Valley)
o Kalinga (Madukayang)
o Kalinga (Southern)
o Kalinga (Upper Tanudan)
 Wikang Kallahan
o Kallahan (Kayapa)
o Kallahan (Keley-i)
o Kallahan (Tinoc)
 Kamayo
 Kankanaey
 Kankanay (Northern)
 Karao
 Karolanos
 Kasiguranin
 Kinaray-a
 Magahat
 Maguindanao
 Malaynon
 Mamanwa
 Wikang Mandaya
o Mandaya (Cataelano)
o Mandaya (Karaga)
o Mandaya (Sangab)
 Wikang Manobo
 Manobo (Agusan)
 Manobo (Ata)
 Manobo (Cinamiguin)
 Manobo (Cotabato)
 Manobo (Dibabawon)
 Manobo (Ilianen)
 Manobo (Matigsalug)
 Manobo (Obo)
 Manobo (Rajah Kabunsuwan)
 Manobo (Sarangani)
 Manobo (Kanlurang Bukidnon)
 Mansaka
 Mapun
 Maranao
 Masbatenyo
 Molbog
 Wikang Palawano
o Palawano (Brooke's Point)
o Palawano (Central)
o Palawano (Southwest)
 Pangasinense
 Paranan
 Philippine Sign Language
 Porohanon
 Ratagnon
 Romblomanon
 Wikang Sama
 Sama (Central)
 Sama (Pangutaran)
 Sama (Southern)
 Sambal
 Sangil
 Wikang Sorsogon (Bicolano)
o Sorsogon (Masbate)
o Sorsogon (Waray)
 Wikang Subanen
 Subanen (Central)
 Subanen (Northern)
 Wikang Subanon
 Subanon (Kolibugan)
 Subanon (Western)
 Subanon (Lapuyan)
 Sulod
 Surigaonon
 Tadyawan
 Tagabawa
 Tagalog
 Wikang Tagbanwa
 Tagbanwa
 Tagbanwa (Calamian)
 Tagbanwa (Central)
 Tausug
 Wikang Tawbuid
o Tawbuid (Eastern)
o Tawbuid (Western)
 Tboli
 Tiruray
 Waray-Waray
 Yakan
 Yogad
 Wikang Chavacano
o Zamboangueño; Chavacano (Chabacano de Zamboanga)
o Caviteño; Chavacano (Chabacano de Cavite)
o Ternateño; Chavacano (Chabacano de Barra)
 Ermiteño; Chavacano (Chabacano de Ermita)
  Wikang Bolinao
 Hernan
Mga patay na wika[baguhin | baguhin ang batayan]
 Agta (Dicamay)
 Agta (Villa Viciosa)
 Ayta (Tayabas)
 Katabaga