16.11.

2020

• Hayvanlar yemlerle aldıkları besin maddelerini

insanlar için çok değerli olan hayvansal
ürünlere çevirmektedir.
Yemler Bilgisi • Burada önemli olan bu ürünleri bol miktarda
ve ucuza üretmektir.
• Bu noktada hayvan beslemede nelerin yem
olarak kullanılabileceği, kullanılabilirse bu
yemlerin özellikleri, birbirleri yerine ikame
edilebilirliğinin çok iyi bilinmesi gerekmektedir.
• Ucuz ve bol miktarda hayvansal üretim buna
bağlıdır.

1 2

YEMİN TANIMI • Bir materyalin yem sayılabilmesi için taşıması

• Pratikteki deneyimlerin gösterdiği sınırlar içinde
kalan miktarlarda ve koşullarda hayvanlara
yedirildiğinde, hayvanların sağlığına zarar
vermeyen, hayvanların yaşamlarını
sürdürmelerini ve verim vermelerini sağlayan,
hayvanların yararlanabileceği formlarda organik
ve inorganik besin maddeleri içeren ve ağız
yoluyla alınan tüm maddeler
gereken genel özelliklerinden birisi de
hayvanların yaşama ve verim verebilmesi için
gereksinim duyduğu besin maddelerini
içermesidir.
• Ayrıca içerdiği besin maddeleri de hayvanların
yararlanabilecekleri formlarda olmalıdır.
• Yemler yapılarında bulundurdukları besin
maddelerinin konsantrasyonu derecesinde
değer kazanırlar.

3 4

YEMLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Hayvan beslemede kullanılabilecek çok sayıda
yemin bulunması yemleri sınıflandırmayı
gerekli kılmaktadır. Her şeyden önce
sınıflandırma;
– Yemlerin yakından tanınmasına ve özelliklerinin
daha iyi bilinmesine yardımcı olur
– Aynı gruba giren yemlerin birbiri yerine
kullanılabilme olanaklarını ortaya koyar ve böylece
rasyonların hazırlanmasında kolaylıklar sağlar.

5 6

1

1. Kaba Yemler
• Kaba yemler, taze, kurutulmuş veya silaj
formunda hayvan yemi olarak kullanılan büyük
çoğunluğu bitkisel kökenli olan, doğal koşullar
altında yetişen, doğal nitelikli ve düşük enerjili
yemlerdir.
• Özellikle geviş getirenlerin (ruminant
hayvanlar) beslenmesi için oldukça önemlidir.
7 8
Kaba Yemlerin Hayvan Besleme Açısından Özellikleri
1. Birim hacimdeki ağırlıkları düşüktür.
2. Çoğunun ham selüloz içeriği yüksek, (>%18-
20), enerji düzeyi düşüktür.
3. Çoğu hücre duvarı içeriği (lignin, selüloz,
hemiselüloz, pektin, silis vb) bakımından
zengindir. Özellikle lignin içeriğinin artması
sindirilme derecesini düşürmektedir.
9 10
6. Baklagiller yoğun yemlerden daha yüksek
düzeyde Ca, K ve iz mineralleri içerirken, orta
yada düşük düzeyde P kapsarlar.
7. Çok taze otlar ile mısır silajının ham selüloz
içeriği düşük ve sindirilme derecesi yüksek
olmalarına rağmen birim ağırlığa düşen enerji
değerleri düşük olduğu için kaba yem olarak
sınıflandırılırlar. Enerji değerlerinin düşük
olmasının nedeni de su içeriklerinin yüksek
olmasıdır.
11
16.11.2020
• Zira ruminant hayvanların rumenlerinde
yaşayan bazı mikroorganizmaların yaşamlarını
sürdürebilmeleri ve çoğalabilmeleri için
rasyonların yüksek düzeyde ham selüloz
içermesi zorunludur.
• Yüksek düzeyde selüloz içeren yemler ise kaba
yemlerdir.
• Ayrıca kaba yemler rumende uzun süre kalarak
hayvana tokluk hissi vermeleri ve sindirim
sistemi hareketlerini düzenlemeleri
bakımından da önem taşımaktadır.
4. Bazılarının (sap, saman) kuru madde içeriği
yüksek iken, bazılarının (yeşil otlar) su içeriği
yüksektir.
5. Kaba yemlerin protein, mineral madde ve
vitamin içerikleri, yemin kaynağına bağlı
olarak değişmektedir. Örneğin baklagil kaba
yemlerinden yoncanın protein içeriği %20
seviyesinde iken buğdaygil kaba yemi olan
samanın protein düzeyi %3-4 civarındadır.
1.1- Yeşil kaba yemler
• Yem bitkilerinin henüz gelişmesini
tamamlamadığı bol yapraklı döneminde sap,
yaprak, filiz ve çiçeklerini üzerinde bulunduran
ve genellikle hayvanlara otlatılarak veya
biçilerek yedirilen yemlere yeşil yem denir.
• Bu yem maddeleri suca zengin olup çeşitli
besin maddeleri içerdikleri için hayvanlar
tarafından sevilerek tüketilen, lezzetli ve
sindirilebilirlikleri yüksek yemlerdir.
12
2

• Bu yemler çayır ve mer’a yemleri, baklagil yeşil
yem bitkileri, buğdaygil yeşil yem bitkileri ve
diğer yeşil yem bitkilerinden oluşmaktadır.
1.1.1. Çayır ve mer’a yemleri:
• Ruminantların ve diğer ot tüketen hayvanların
beslenmesinde önemli yer tutarlar.
• Bu hayvanların kaba yem ihtiyacının büyük
kısmı doğanın meydana getirdiği çayır ve
mer’a alanlarından sağlanmaktadır.
13
• Çayır ve mer’aların hayvan besleme açısından
üstünlükleri şu şekilde özetlenebilir;
1. Hayvanların için yem giderlerinin azalmasını
sağlar.
2. Çayır ve mer’alarda birçok bitki bir arada
bulunduğundan hayvanlarda görülebilecek
beslenme yetersizliklerini en aza indirir.
3. Buralarda otlayan hayvanlar açık hava ve
güneşten yeterince yararlandıkları için
hastalıklara karşı dayanıklıdırlar.
15
1.1.2. Baklagil yeşil yemleri:
1. Protein içeriği diğer yeşil yem bitkilerinden
daha yüksektir.
2. Buğdaygil yem bitkilerine göre Ca, Mg, S ve
Cu bakımından belirgin olarak zengindir.
3. Başta vitamin A olmak üzere tüm
vitaminlerce zengin olup, geviş getiren
hayvanların vitamin ihtiyacını karşılayabilecek
durumdadır.
17
16.11.2020
• Doğada kendiliğinden bir arada yetişen ya da
insanlar tarafından kurulmuş ve hayvanların
beslenmesinde kullanılan yem bitkileri
topluluğunun yetiştiği alanlara, eğer bitkiler
biçilerek değerlendiriliyorsa çayır, otlatılarak
değerlendiriliyorsa mer’a adı verilmektedir.
• bu alanlardan en iyi şekilde faydalanabilmek
için, öncelikle meraların yem tipine uygun
hayvanlar seçilmeli ve uygun mevsimde
otlatılmalıdır.
14
4. Otlarken devamlı dolaşma, hareket
organlarının iyi gelişmesini ve hayvanların
kuvvetli olmasını sağlar.
5. Taze ve körpe otlar hayvanların iştahını yüksek
tutar, metabolizma işlevlerini düzenler.
6. Çayır ve mer’aların en ucuz yem kaynaklarıdır.
7. Hayvanların mer’ada yetiştirildiği işletmelerde
nitelikli işgücü gereksinimi entansif hayvancılık
yapılan işletmelere göre daha azdır.
16
4. İster yeşil olarak isterse kurutulduktan sonra
tüketilecek olsun genellikle diğer yeşil yem
bitkilerine göre daha lezzetlidir.
5. Genel olarak baklagil yem bitkileri, kötü
yetiştirme koşullarına daha kolay adapte
olurlar. Kökleri derinlere inebildiği için bazı
baklagiller kurağa diğer bitkilerden daha
dayanıklıdır. Baklagiller köklerindeki
nodüllerde bulunan azot bakterileri aracılığı
ile havanın azotunu bağlama yeteneğinde
olup bu özelliği sayesinde toprağı azot
bakımından zenginleştirirler.
18
3

• Yoğun yetiştiriciliği yapılan ve hayvan besleme
açısından önemli olanları yonca, korunga,
üçgül ve fiğdir.
Yonca:
• Dünyada yeşil yem olarak, silolama ve kuru ot
olarak kullanılmak amacıyla en çok yetiştirilen
yem bitkilerinden biridir.
• Farklı iklim koşullarında yetişebilmesinin yanı
sıra, birim alandan fazla miktarda ürün
vermesi, lezzetli oluşu ve besin madde içeriği
bakımından zengin olması en önemli
özellikleridir.
19
• Yonca et ve süt sığırları ile koyunlar için çok
uygun bir yem olmakla birlikte Yoncanın zararlı
etkileri nedeniyle hayvanlara yedirilmesinde
dikkatli olmak gerekir.
21
3. Yonca süt ineklerine sağımdan sonra
verilmelidir. Aksi takdirde sütün tadını bozar.
4. Yeşil yoncaya alışık olmayan geviş getiren
hayvanlarda, ilk defa yedikleri zaman gaz ve
şişkinlik yapabilmektedir. Bu nedenle sabah
çiğ kalkmadan ya da yağmurlu havalarda
hayvanlar yonca otlatılmamalıdır. Yonca
biçilerek veriliyorsa, yedirilmeden önce biraz
soldurulmalıdır.
23
16.11.2020
• İklim, toprak ve sulama koşullarına bağlı olarak
yılda 1-10 biçim yapılabilir.
• Başta vitamin A’nın provitamini karotin olmak
üzere B kompleksi vitaminlerinden riboflavin
ve niasince zengindir.
• Ayrıca güneşte kurutulmuş yonca kuru otunda
vitamin D miktarı da oldukça fazladır.
• Bunun yanı sıra yonca iyi bir Ca ve vitamin K
kaynağıdır.
20
• Yoncanın zararlı etkileri ve hayvanlara
yedirilirken alınması gereken önlemler
şunlardır;
1. Çok erken çağda biçilmiş yoncanın tazesi de
kurusu da buzağılarda ishal etkisi gösterir.
2. Tohum bağlamış ve kartlaşmış yoncada hızla
saponin birikimi olur. Bu dönemdeki yoncanın
fazla miktarda tüketilmesi halinde sığırlarda
deri, çıban ve sivilcelerine, kabızlık, sancı ve
boğulma nöbetlerine neden olur.
22
1.1.3. Buğdaygil yeşil yemleri:
• Buğdaygil yeşil yem bitkileri lezzetlilik ve
besleme değeri bakımından küçük farklılıklar
gösterseler de genellikle birbirlerine benzerlik
gösterirler.
• Aşırı tüketildiklerinde bazen gaz oluşumuna ve
dolayısıyla şişkinliğe sebep olabilirler.
• Bunun nedenleri arasında tek taraflı azotlu
gübreleme, genç çağda biçme ya da Ca/P
oranının uygun olmaması sayılabilir.
24
4

• Buğdaygil yeşil yemlerinin genel özellikleri şu
şekilde özetlenebilir:
1. Buğdaygil yem bitkileri, baklagil yem bitkileri
ile karşılaştırıldığında protein içeriği
bakımından daha düşük, buna karşın
karbonhidrat içeriği bakımından daha
zengindirler.
2. Büyüme devresi ilerledikçe protein düzeyi
düştüğü halde ham selüloz başaklar
olgunlaşıncaya kadar fazla artmaz.
25
1.1.4. Diğer yeşil yemler:
• Bu grupta değişik familyalara dahil olan ve
yeşil yaprakları yem olarak kullanılan bitkiler
vardır.
• Başlıca olanları ayçiçeği, hardal türleri, yem
lahanası, yer elması ve pancar yapraklarıdır.
• Bunlar içerisinde pancar yapraklarının ayrı bir
önemi vardır.
• Yaprakları yeşil yem olarak kullanılan pancar
çeşitlerinin başında şeker pancarı ve hayvan
pancarı gelir.
27
• Şeker pancarı yaprakları, İçerdikleri pancar
başlarının artışına bağlı olarak hayvanlar
tarafından istekle tüketilir.
• Pancar başları yapraklardan daha fazla kuru
madde ve özellikle sakkaroz içerirler.
• Ruminantlar ve atlar tarafından yüksek
derecede sindirilmektedir.
• Şeker pancarı hasadı sırasında büyük
miktarlarda yaprak üretileceğinden, üretim
fazlasının kısa sürede silolanması gerekir.
• Genel olarak süt ineklerine verilmesi pek
önerilmez.
29
16.11.2020
3. Değişen oranda, ancak yeterli miktarda P
içerdikleri halde, Ca içerikleri düşüktür.
4. Besleme değerleri baklagiller kadar iyi değilse
de suca zengin olmadıkları için kış
yemlemesinden yaz yemlemesine geçişte
uygunluk gösterir.
• Yoğun yetiştiriciliği yapılan ve hayvan besleme
açısından önem taşıyanları mısır hasılı, tahıl
hasılları, darı hasılı ve sorgumdur.
26
• Şeker pancarı yapraklarının üretimi hayvan
pancarı yapraklarına göre daha fazladır.
• Ancak şeker pancarı yaprakları baş kısmı ile
birlikte hasat edilir.
• Bu nedenle şeker pancarı yaprakları hayvan
pancarı yapraklarına oranla enerji içeriği
açısından daha yüksek besleme değerine
sahiptir.
28
• Pancar yapraklarının hayvanlara fazla miktarda
verilmesi halinde şu sakıncalar ortaya
çıkmaktadır;
Pancar yaprağındaki oksalik asit sindirim
sistemindeki kalsiyumu, kalsiyum oksalat
formunda bağlar ve kalsiyumdan yararlanmayı
büyük ölçüde önler.
Pancar yaprağını fazla tüketen hayvanlarda
ishal, iştahsızlık ve sinirlilik görülür.
30
5
 16.11.2020

 Toprak ve tozla bulaşık pancar yaprakları ishal

oluşturduğu gibi rumen iç duvarında da yaralar ve
buna bağlı iç kanamalar oluşur. Ayrıca koyunlarda
idrar yolları ve böbrek taşları oluşmaktadır.
 Pancar yaprakları sütün tereyağını sertleştirir
ancak uygun yemlerle birlikte verilince bu sakınca
ortadan kalkar. Ayrıca pancar yapraklarında bol
miktarda bulunan betain rumen
mikroorganizmalarınca trimetil amin’e
dönüştürülür. Bu madde balık kokusuna benzer
bir kokuya sahip olup bu durum sütte ve çevrede
koku problemi yapmaktadır.

31 32

 Oksalik asit içeriğine bağlı zararların

• Buna göre pancar yapraklarının hayvanlara
önlenmesi için kalsiyumca desteklenmelidir.
verilmesi sırasında şu hususlara dikkat etmek
Bu amaçla 100 kg pancar yaprağına ince
gerekir;
öğütülmüş 100-150 g CaCO3 katılabilir.
Hayvanlara verilecek pancar yaprakları her
 Sütün tat ve kokusunun olumsuz yönde
şeyden önce toz ve topraktan arındırılmalı,
etkilenmemesi için pancar yaprakları
kısa süreli soldurulduktan sonra hayvanlara
sağımdan sonra verilmelidir.
verilmelidir.
 Balast madde noksanlığına bağlı ishallerin
önlenmesi için yapraklar selülozca zengin
kaba yemlerle desteklenmelidir.

33 34

1.2-Kuru kaba yemler • Bu şekilde kurutularak saklanan yemler kuru

• Kaba yemleri hayvanlara yeşil olarak yedirmek
istenilen bir husus olmakla birlikte, yılın
tamamında yeşil yem üretmek mümkün
değildir.
• Özellikle kışın hayvanların kaba yem
ihtiyaçlarını yeşil olarak karşılamak güçtür.
• Bu nedenle ilkbaharda ve yazın elde edilen
kaba yemlerin kış için saklanması ihtiyacı
doğmaktadır.
• Saklama yöntemlerinden birisi otların
kurutulmasıdır.
35
kaba yemler olarak adlandırılır ve şu şekilde
tanımlanır;
• evcil hayvanlarda daha çok fiziksel doyumu
sağlayan, bazıları sindirilemeyen organik
maddelerce (balast=dolgu maddeleri) zengin
ve su içeriği çok düşük yemlere kuru kaba
yemler denir.
36

6

• Bu yemler ayrıca yoğun yemlere oranla ucuz
olan yem kaynaklarıdır.
• Özellikle samanlar ülkemizde ruminant
hayvanların beslenmesinde büyük öneme
sahiptir.
• Ruminant hayvanlar için hazırlanan rasyonların
vazgeçilmez bir üyesi olan kuru otlar, genç ve
ergin hayvanlarda fiziksel doyumun
oluşmasında büyük katkı sağlarken, genç
ruminantlarda rumen gelişimde rol oynar.
37
39
1.3- Silo Yemleri
• Yeşil otları kurutarak saklamak, bol yağış alan ve
yaz devresi kısa olan yerlerde güçtür.
• Yağışlı bölgelerde yıkanma yoluyla, sıcak
bölgelerde de yaprakların dökülmesi ile oluşan
besin madde kayıpları kurutma yönteminin en
önemli sakıncalarını oluşturur.
• Bu nedenle, yeşil yemlerin kıt oldukları
dönemlerde yedirilmesi amacıyla saklanmalarında
izlenen ikinci yol silolayarak saklamadır (ekşiterek
silaj yapma)
41
16.11.2020
• Kurutmadaki temel amaç kaba yemlerin yeşil
hallerindeki besin değerlerini mümkün
olduğunca muhafaza etmesidir.
• Bu uygulanan yönteme bağlıdır.
• Doğal kurutma yöntemlerinde besin madde
kayıpları çok fazla olurken, yapay kurutma
yöntemlerinde kayıplar daha azdır.
38
İyi bir kuru otun özellikleri
1. Kurutulacak otlar besleme değerinin en
yüksek olduğu dönemde biçilmelidir.
2. Kurutulmadan önce fazla miktarda yaprak
içermeli ve kurutulduktan sonra da bu
yapraklar yeşil kalmış olmalıdır.
3. Kurumuş bitkilerin sapları yumuşak kalmış
olmalı ve kırılmadan bükülebilmelidir.
4. Küflü ve küf kokulu olmamalıdır.
5. İçerisinde mümkün olduğunca az miktarda
çalı, çırpı, dal, sap gibi yabancı madde
bulunmalıdır.
40
• Silo yemi, suca zengin yemlerin havasız
ortamda süt asidi (laktik asit) bakterilerinin
etkinliğine bırakılarak fermente edilmeleriyle
elde edilen yemdir.
• Ancak yeşil yemlerin silolanması ve korunması
teknik bir konudur.
• Silolamanın yapılacağı yerin seçimi, silo kabı,
silo kabının doldurulması, kapatılması,
fermantasyon süresince bekletilmesi ve
boşatılması mutlak surette tekniğine uygun
yapılmalıdır.
42
7

Silaj yapımı
• Silaj, çok zengin su içeriğine sahip yemlerin
yığınlar halinde sıkıştırılıp havasız ortamda
bırakılması ile hazırlanmaktadır.
• Silonun silajı yapılacak yemle doldurulmasına
başlamadan önce temizliğine özen göstermek
gerekir.
• Bunun yanında silo suyunun tahliyesini
sağlayan kanal ve borularda gözden
geçirilmelidir.
43
İyi bir silajda olması gereken kriterler şu şekilde
özetlenebilir;
• En önemli kriterlerden birisi anaerobik
ortamın sağlanmasıdır. Bunun için silaj
çukurunun üzeri naylon brandalarla örtülmüş
ve üzerine ağırlık yerleştirilmiş olmalıdır.
• Turşu kokusunda (süt asiti) olmalıdır. Silaj
yeminde rahatsız edici kokular istenmez.
• Zeytin yeşili renginde olmalıdır. Rengin
kahverengi doğru dönmesi özellikle bütirik asit
bakterilerinin ortamda aşırı derecede
yükselmesine ve yemlerin bozulmasına neden
olur.
45
Silajın bir takım avantajları vardır bunlar şu
şekilde özetlenebilir;
1. Silaj yemlerde besin madde kaybı en az
seviyededir.
2. Kötü hava koşullarında daha kaliteli yem elde
edilir.
3. Kurutulduğu zaman hayvan tarafından
yenilemeyecek kadar sertleşen yemler,
silolandığında daha yumuşak bir hal alır ve
sevilerek tüketilir.
47
16.11.2020
• Silo tabanı toprak ise yemler doldurulmadan
önce tabana saman ve kuru ot gibi maddeler
serilerek toprakla karışma yüzünden meydana
gelen kayıplar azaltılmalıdır.
• Silonun doldurulmasında en önemli noktalardan
birisi yemi en alt kısımdan başlayarak
sıkıştırmaktır.
• Bu işlemle bir yandan ortamda bulunan hava
uzaklaştırıldığı gibi diğer yandan süt asidi
bakterilerinin etkinlikte bulunacağı 30 0C ortam
ısısı sağlanır.
44
• En önemli kriter pH’dır ve 3.8-4.2 aralığında
olması bakteri gelişmi için önemlidir.
• Doku bütünlüğü bozulmamış olmalı ve hangi
yeşil yemden yapıldığı anlaşılmalıdır. Başka bir
ifade ile silaj yeminde bulamaç, çamurumsu ve
küflü bir görüntü olmamalıdır.
46
4. Fermantasyon sırasında yeşil yemler tazeliğini ve
yumuşaklığını koruduğu için lezzetli ve hoş
kokulu ve hayvan tarafından istekle tüketilen
yem elde edilir.
5. Silaj yemler her dönüm araziden maksimum
verim alma olanağı sağlar.
6. Silajın depolanması kuru ota nazaran daha
kolaydır.
7. Tarla erken boşaltılır, dolayısıyla ikinci bir ürün
ekimine hazırlanabilir. Çünkü bitkinin silolanması
için besin maddesi yönünden yoğun olduğu
dönemde biçimi gerekir.
48
8

8. Yangın tehlikesi yoktur. Bitki zayiatı daha
azdır.
9. Usulüne uygun yapıldığında uzun süre
değerini kaybetmeden saklanabilir.
10.Silolama sırasında bazı toksik maddeler
detoksifiye olur.
49
2.1 Enerji kaynağı yemler
• Enerji yemleri rasyonların enerji düzeyini
yükseltmek için kullanılır.
• Bu grupta yer alan yemlerin protein içerikleri
genellikle %20'den, ham selüloz içerikleri de
%18'den azdır.
• Enerji kaynağı yemler veya temel yemlerin
başlıcaları;
51
• Buğdaygiller tohum ve dane yemleri, orta
düzeyde protein içerirler.
• Esansiyel amino asitlerce fakirdirler.
• Ham yağ içerikleri düşüktür.
• Bu grubun belli başlı yemleri mısır, buğday,
arpa, çavdar, tritikale, sorgum, yulaf ve
pirinçtir.
53
16.11.2020
2. Yoğun (kesif) Yemler
• Yüksek verimli hayvanların besin maddeleri
gereksiniminin tamamını kaba yemlerle
karşılamak mümkün değildir.
• Yoğun yemlere mutlaka ihtiyaç vardır.
• Yoğun yemler enerji ya da protein içeriği
bakımından zengin ve sindirilebilir besin
maddeleri fazla olan yemlerdir.
• Bu nedenle yoğun yemler, enerjice zengin
yemler ve proteince zengin yemler olmak
üzere başlıca iki gruba ayrılabilir. 50
A. Tohum ve dane yemler:
• Kültür bitkilerinin üreme organlarını oluşturan
tohum ve meyvalar sindirilebilir besin
maddelerince zengin oldukları gibi içerdikleri
besin maddeleri yüksek derecede
sindirilebilirler.
• Bu özellikleri nedeniyle hayvan yemi
olmalarının yanı sıra insan yiyeceği olarak da
değerlendirilirler.
• Hayvanlar için hazırlanan rasyonların %60-80'i
dane yemler ya da bunların yan ürünlerinden
oluşur.
52
• Baklagiller tohum ve dane yemleri, protein
içeriklerinin buğdaygillere göre çok yüksektir
ve %20-45 arasında değişmektedir.
• Ham yağ içeriği %15-20 arasında değişmekte
olup, en fakiri bakla, en zengini soyadır.
• Büyük çoğunluğu acı lezzetteki bu bileşikler
yemin hayvanlar tarafından az istekle
tüketilmesine neden olurlar.
• Hayvan beslemede kullanılanları, bakla,
bezelye, burçak, fasulye, fiğ, lüpen, mercimek,
mürdümük ve soyadır. Bunlar içerisinde
hayvan besleme açısından en önemlisi soyadır.
54
9

• Yağlı tohumlar ve meyvalar, Yağlı tohumlar
aslında bitkisel yağ elde etmek için
yetiştirilirler.
• Yağlı tohumların hayvan yemi olarak
kullanılmaları pek ekonomik değildir.
• Ancak zorunluluk halinde çok seyrek de olsa
hayvan yemi olarak kullanılabilir.
• Özellikle ayçiçeği, keten, pamuk ve kolza
tohumları hayvan beslemede önemlidir.
55
B. Kök ve yumru yemler:
• Bu yemler yedek besin maddelerini kök, sap
veya toprak altı gövdelerinde depo ederler.
• Bir kısmı insan yiyeceği olarak, bir kısmı ise
hayvan yemi olarak değerlendirilmektedir
• Kök yemlerin en bilinenleri, hayvan pancarı,
şeker pancarı, havuç, şalgam ve tapiyokadır.
• Yumru yemlerin en önemlileri ise patates, tatlı
patates ve yer elmasıdır.
• Kök yemlerden havuç, yumru yemlerden tatlı
patates karotin bakımından zengindir.
57
D. Şeker sanayi yan ürünleri:
• Şeker pancarı ve şeker kamışından, şeker
üretilirken ele geçen çeşitli artıklar hayvan
beslemede yem olarak değerlendirilmektedir.
• Bunların başlıcaları pancar posaları ve
melastır.
• Şeker endüstrisi artıklarından olan posalar,
sığırlar başta olmak üzere ruminant hayvanlar
tarafından iyi değerlendirildikleri gibi
ekonomik rasyon hazırlamaya da yardımcı
olurlar.
59
16.11.2020
• Diğer dane tohum ve meyvalar, Buraya kadar
anlatılan tohum ve danelerden başka tohum
ve meyvaları yem olarak kullanılabilecek ağaç
ve diğer bitkiler de vardır.
• Bunlar süs bitkisi olarak olarak
yetiştirilebildikleri gibi, daha çok doğal olarak
tek tük ya da orman halinde yetişmiş
olabilirler.
• Bunlardan ülkemiz için üzerinde durmaya
değer olanları arasında atkestanesi, meşe
palamutu, çitlenbik sayılabilir.
56
C. Değirmencilik sanayi yan ürünleri:
• Tahıl veya baklagil ve benzeri danelerin
değirmenlerde işlenerek, un, irmik, kahvaltılık
tahıl ve nişasta gibi kısımları alındıktan sonra
geriye kalan öğütme kalıntılarının çoğu karma
yem sanayiinin hammaddeleri arasında yer
alırlar.
• Bu yemler yüksek besleme değerleri
bakımından hayvan besleme açısından
önemlidir. Bu grup öğütmenin kuru (un sanayi)
ve yaş (nişasta sanayi) olmasına göre ikiye
ayrılır.
58
E. Meyve işleme sanayi yan ürünleri:
• Şekerli ve nişastalı meyveler alkollü içki
üretiminde kullanıldıktan sonra artanlar
"Fermantasyon teknolojisi kalıntıları" olarak
diğerleri ise "Meyve işleme kalıntıları" olarak
adlandırılır.
• Posalar genel olarak besin maddelerince fakir
olmalarına karşın, ucuz oldukları için geviş
getiren hayvanların rasyonlarında uygun
miktarda kullanılabilirler. Bu grupta bulunan
yemlere, elma, portakal ve limon posaları
örnek olarak verilebilir. 60
10

F. Yemlik yağlar:
• Yağlar, özellikle karmalara rasyonun enerjisini
yükseltmek, lezzetini artırmak amacıyla sıkça
katılmaktadır.
G. Damıtma yan ürünleri:
• Biyoyakıt endüstrisindeki hızlı gelişmeye paralel
olarak etanola ihtiyaç artmıştır.
• Etanol yaygın olarak mısır olmak üzere, sorgum,
buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllardan elde
edilmektedir.
• Tahıllar etanol üretimi için alkolle fermente
edildiğinde yaklaşık kuru maddenin 1/3’ü
oranında yan ürün elde edilmektedir 61
A. Bitkisel kökenli protein kaynakları:
• Bitkisel kökenli protein kaynaklarını, yağ
sanayii yan ürünleri veya diğer adıyla küspeler
oluşturur.
• Küspeler yağlı tohumlardan yağın
alınmasından sonra geriye kalan ve özellikle
protein bakımından zengin artıklardır.
• Küspede kalan yağ miktarı ile yağ çıkarma
yöntemine göre besleme değeri farklılık
gösterir.
• Küspeler genel olarak %90 kuru madde, %30-
45 ham protein, %9-20 ham selüloz ve %6-7
ham kül içerirler. 63
• Pamuk tohumu küspesi (PTK), uygulanan yağ
çıkartma yöntemine göre yem değeri, kabuğun
soyulmuş olup olmamasına göre de ham
selüloz ve protein düzeyi değişir. Elde ediliş
yöntemine göre %35-45 arasında ham protein
içerir.
65
16.11.2020
2.2. Protein kaynağı yemler
• Protein kaynağı yemlerde protein düzeyi
%20'nin üzerinde olup böyle yemlere protein
ek yemleri adı verilir.
• Bu yemlerin hayvan beslemede önemi
büyüktür.
• Bu grupta yer alan yemler, bitkisel ve
hayvansal kaynaklı olmak üzere ikiye ayrılır.
62
• Soya fasülyesi küspesi (SFK), özellikle kümes
kanatlılarının beslenmesinde son derece
önemli bir yem olan SFK’nın kabuklusu %44,
kabuksuzu %48-50 ham protein içerir ve
proteinin biyolojik değeri diğer bitkisel
yemlere göre çok yüksektir.
• Ayçiçeği tohumu küspesi (ATK), Kalitesi içerdiği
kabuk miktarına bağlıdır. Kabuğu hiç
ayrılmamış ekspeller ATK’nın protein düzeyi
%15’e kadar düşmekte, selüloz oranı ise %38’e
kadar çıkabilmektedir.
64
B. Hayvansal kökenli protein kaynakları:
Hayvanlardan elde edilen ürünler, hayvan
yemlerinde protein kaynağı olarak
kullanılabilmektedir. Kaynağına göre 4 gruba
ayrılırlar.
• Et ve et ürünleri, mezbahalarda kesilen veya
ölen hayvanların gövdelerinden elde edilir.
Özellikle insanlar tarafından tüketilmeyecek
olan kısımları ayrıldıktan sonra elde edilen
ürünler bir takım teknolojik işlemlerden
geçirilerek hayvan yemi olarak kullanılır.
66
11

• Kanatlı ve kanatlı ürünleri, özellikle kanatlı
rasyonları başta olmak üzere ruminant ve
domuz rasyonlarında kullanılmaktadır. Elde
edilişine göre üç kısma ayrılır. Bunlar kuluçka
sanayii yan ürünleri, kanatlı mezbaha yan
ürünleri ve tüy unlarıdır.
• Süt ve süt ürünleri, bu gruba giren yemlerin en
önemlileri arasında yağlı ve yağsız süt, süt tozu
ve peynir suyu gelmektedir.
67
3. Yem katkı maddeleri
• Çiftlik hayvanlarının beslenmesinde, normal
yetiştirme koşullarında gereksinim duyulmayan,
fakat yeme katıldıkları zaman yemlerdeki besin
maddelerinin hayvanlara bozulmadan verilmesini,
• daha kolay sindirilmesini, bağırsaklardan emilip
vücut hücrelerine taşınmasını sağlayan,
• ürün miktarını artıran, yemden yararlanmayı
yükselten, ürün görünümünü değiştiren, niteliğini
etkileyen veya başka nedenler ile ekonomik yarar
sağlayan ve genel olarak Yem Katkı Maddeleri adı
verilen bazı maddeler kullanılmaktadır.
69
4. Katıldığı yemde, bu yemi tüketen hayvanlarda
ve bu hayvanlardan sağlanan ürünlerde
miktarı kesinlikle belirlenebilmelidir.
5. Ekonomik veya biyolojik etkili olduğu kesin
olarak bilinmeli ve çevreyi kirletmemelidir.
6. Kullanımı ile sağlanan ekonomik yarar,
eklemeyle yapılan masraftan yüksek
olmalıdır.
71
16.11.2020
• Balık ve balık ürünleri. Balık unu, çeşitli
balıkların tamamından ya da baş, et, deri,
kılçık ve iç organlarından elde edilir. Değişik
yöntemlerle hazırlandıktan sonra hayvan yemi
olarak kullanılır. Hayvansal protein kaynağı
olarak kullanılan yemler içinde en değerli
olanıdır.
68
Yeme katılan katkı maddeleri;
1. Hayvanların sağlığı üzerine olumsuz etki
yapmamalıdır.
2. Yem katkı maddesi kullanılmış yemlerle
beslenen hayvanlardan elde edilen ürünler
tüketici sağlığını olumsuz yönde
etkilememelidir.
3. Hayvansal ürünlerin bileşimi ve teknolojik
özelliklerini değiştirmemelidir.
70
Yem katkı maddelerini 6 grupta toplanabilir. Bunlar;
1. Yemlerin korunmasını sağlayan katkı maddeleri
2. Yem tüketimini artırıcı katkı maddeleri
3. Sindirime yardımcı katkı maddeleri
4. Büyümeyi uyarıcı ve /veya sağlık koruyucu katkı
maddeleri
5. Tüketici isteğine uygun ürün eldesi için kullanılan
katkı maddeleri
6. Metabolizmayı değiştirici etkiye sahip katkı
maddeleri
72
12

KARMA YEM SANAYİİ
• Hayvansal ürünlerin üretiminin
artırılmasındaki yollardan birisi, hayvanların
gereksinim duydukları besin maddelerini
yeterli ve dengeli şekilde içeren rasyonlarla
beslenmesidir.
• Yüksek verimli hayvanların ve özellikle kanatlı
hayvanların 40’ın üzerindeki besin maddesi
gereksinimlerinin az sayıdaki yemle
karşılanması imkansızdır.
73
• Ülkemizde zaman zaman suni yem olarak da
isimlendirilmektedir ki bu çok yanlış bir
ifadedir.
• Karma yem tamamen doğal yemlerin
karışımından oluşturulmuştur. İçinde suni veya
yapay olan hiçbir şey yoktur.
• Çiftlik hayvanlarının beslenmesinde çok büyük
öneme sahip olan karma yemin tek yeme göre
değişik üstünlükleri vardır;
75
4. Karma yemler üretimleri sırasında değişik
teknolojik işlemlere uğradıklarından yabancı
maddelerden büyük ölçüde ari,
sindirilebilirlikleri daha yüksek, tat ve
görünüşleri daha caziptir ve hayvanlar
tarafından sevilerek tüketilirler.
5. Karma yemlerin depolanması, taşınması ve
kullanılması daha kolaydır.
77
16.11.2020
• Bu nedenle hayvanlarda yetersiz beslenmeye
bağlı sağlık sorunlarının önlenmesi, daha fazla
ve daha nitelikli hayvanlar elde edilmesi için
hayvan beslemede karma yemlerin kullanımı
büyük önem taşır.
• Buna göre karma yemin tanımı şu şekildedir:
• Evcil hayvanların çok miktarda ve kalitede
ürün vermelerini sağlayan, birden fazla yem
hammaddesinin bir araya getirildiği, verileceği
hayvanın gereksinmesi ölçüsünde besin
maddesi içeriği dengeli ve yapısı garanti
edilmiş karışımlara karma yem adı verilir.
74
1. Karma yemin en belirgin ve üstün özelliği,
birbirlerinin besin maddeleri bakımından
eksikliklerini tamamlayacak yem maddelerini
içermesidir.
2. Karma yemin tek yeme göre doğal besin
maddelerini daha iyi koruması özelliği vardır.
Özellikle vitaminler karma yemde daha iyi
korunurlar.
3. Yem fiyatlarında görülen ani değişimlerinden
kolay kolay etkilenmez, daha ekonomik bir
besleme sağlar.
76
• Karma yemler bu iş için özel olarak yapılmış
yem fabrikalarında üretilebileceği gibi, işletme
içinde kurulmuş küçük kapasiteli daha basit
karma yem üretme ünitelerinde de üretilebilir.
• Ancak işletme koşullarında hazırlanan karma
yemlerin, yem fabrikalarında üretilen karma
yemlere göre bazı yetersizlikleri olabilir
78
13

• Bunlar şöyle özetlenebilir:
1. İşletmede hazırlanan karma yemler, besin
madde içerikleri açısından her zaman kontrol
edilemezler. Fabrikada, hammadde alımından
satışa kadar sürekli kontrol vardır.
2. Fabrikalarda belirli teknolojiler kullanılarak
uygulanan karıştırma işlemi, işletmede
uygulanan basit karıştırma işleminden daha
üstündür. Bu durum etkin madde ve yem
katkı maddelerinin yeme homojen
karıştırılması bakımından çok önemlidir.
79
5. Fabrikalarda her türlü özel gereksinmeyi
karşılayacak şekilde yem hazırlanabildiği
halde işletmelerde sadece gereksinime uygun
tek tip yem üretimi yapılmaktadır.
6. Karma yem fiyatı sıkı bir rekabet ortamında
belirlendiğinden fabrikalarda üretilen karma
yemler, işletmede üretilene göre daha
ucuzdur.
81
• Ülkemize baktığımızda ise karma yem üretim
ve kapasitesinde önemli artışlar sağlanmakla
birlikte üretimde istenilen düzeye
ulaşılamadığı görülmektedir.
• Türkiye karma yem üretim düzeyi gelişmiş
ülkelerle karşılaştırıldığında hem üretimin hem
de kullanımın düşük olduğu görülmektedir.
• Örneğin nüfus ve hayvan varlığı bakımından
Türkiye’den geride olan ülkelerde bile karma
yem üretiminin fazla olduğu görülmektedir.
83
16.11.2020
3. Karma yemlerin yapıları fabrikalarda bu işle
ilgili teknik personel tarafından en son
besleme bilgileri esas alınarak hazırlanmakta,
işletmelerde ise bu koşul her zaman
sağlanamamaktadır.
4. Fabrikalarda üretilen karma yemler üretim ve
koruma teknolojisine bağlı olarak daha uzun
süreli depolanabilmektedir.
80
Türkiye’de karma yem üretim ve kullanım düzeyi
• Dünya karma yem üretimi 2017 yılı verilerine
göre 1 milyar ton civarındadır.
• Dünya karma yem üretimi içinde kanatlı yemi
%35’lik bir payla ilk sırada yer alırken bunu
%31 ile domuz yemleri ve %26’lık payla da süt
ve besi hayvanı yemleri izlemektedir.
• Geriye kalan %8’lik kısmı ise diğer hayvanlar
için üretilen yemler oluşturmaktadır.
82
• Türkiye karma yem üretiminde yıllar itibariyle
yavaş da olsa bir artış söz konusudur.
• Ülkemizde 2017 yılında kendi yemini üreten
işletmeler ile yaklaşık 23 milyon ton karma
yem üretmiştir.
• Bu üretim yem gruplarına göre, 4.594.552 ton
sığır besi yemi, 6.171.275 ton sığır süt yemi,
4.753.989 ton etlik piliç yemi, 3.369.665 ton
yumurta yemi ve 3.528.862 diğer (Küçükbaş
yemleri, balık yemleri, at yemi, ev ve süs
hayvanları yemleri, arı keki vb) şeklinde
gerçekleşmiştir.
84
14
 16.11.2020

• Bu yemler ülkemizde kurulu 446’sı faal 589

fabrika tarafından üretilmiştir.
• Yem sanayiinin kurulu kapasitesinin 14 milyon
ton civarında olmasına karşılık fabrikalar yıllar
içinde değişmekle birlikte %50 kapasite ile
çalışmaktadır.
• Karma yem tüketiminin artırılması hem karma
yem üretimini, hem de yeterli ve dengeli
beslenme ile hayvansal üretimin artmasını
teşvik edecektir.

85

15