İ.T.Ü.

Makina Fakültesi STATİK

Mekanik Ana Bilim Dalı Bölüm 1

GENEL KAVRAMLAR

MEKANİK : Cisimlerin, Kuvvetlerin etkisi altında DENGE ve hareket şartlarını

inceleyen bilim dalıdır.

1- RİJİD (KATI) CİSİMLER MEKANİĞİ

2- SOLİD (ŞEKİL DEĞİŞTİREBİLEN CİSİMLER) MEKANİĞİ
3- AKIŞKAN MEKANİĞİ
4- QUANTUM (ATOM) MEKAĞİ

STATİK
1- RİJİD CİS. MEK.
Kinematik
KİNETİK
Dinamik

AMAÇ:

Mekanik uygulamalı bilim dalıdır. Amacı, fiziksel olayları açıklamak ve

önceden tahmin etmek; Mühendislik uygulamalarına temel teşkil etmek.

(Alternatif : Doğayı fiziksel nitelikler açısından nedenleriyle birlikte irdeleyip

mühendislik çözümleri için fayda sağlayacak bilgilerin temelini oluşturmaktır)

Mekaniğin Tarihsel Gelişimi ve Öncü Bilim Adamları

1- Archytas of Tarentum, (M.Ö. 400) (Makaraların Teorisi)
2- Archimedes, (M.Ö.287-212) (Kaldırma Prensipleri)
3- Leonardo Da Vinci, (1452-1519) (Kaldırmanın Momenti)
4- Copernicus, (1473-1549) (Güneş Sistemi)
5- Stevinus, (1548-1620) (Kuvvetlerin Paralelkenar Toplamı)
6- Varignon, (1654-1722) (Kuvvetin Momenti - Bileşenlerin Momenti)
7- Galileo, (1564-1642) (Virtüel Yerdeğiştirme – Virtüel İş)
8- John Bernoulli, (1667-1748) (Virtüel İşin Uygulaması)
9- Huygens, (1629-1695) (Sarkaç ve Sarkaçlı Saat İcadı)
10- Sir Isaac Newton, (1642-1727) (1642-1727) (Evrensel Çekim ve Hareket
Kanunu)
11- Euler, (1707-1793) (Atalet Momenti)
12- D’Alembert, (1717-1783) (Atalet Kuvveti)
13- Lagrange, (1736-1813) (Hareket Denklemlerin Enerji Yöntemlerinin
Yardımıyla elde edilmesi)

1
İ.T.Ü. Makina Fakültesi STATİK
Mekanik Ana Bilim Dalı Bölüm 1

14- Coriolis, (1792-1843) (Corioli ivmesi)

15- Max Plank, (1858-1947) (Quantum Mekaniği)
16- Albert Einstein, (1879-1955) (Rölativite Teorisi)
NOT: Newton Mekaniği, hızı ışık hızına göre küçük olan cisimler için
geçerlidir.

TEMEL BÜYÜKLÜKLER : UZAY, ZAMAN, KÜTLE ve KUVVET

z
UZAY : P (x,y,z) üç boyutlu olup cismin yerini belirler.
y
O

ZAMAN : Bir olayın tekrarlanma aralığıdır. Skalerdir.

KÜTLE : Maddesel Özelliktir. Dünya tarafından eşit kuvvetle çekilen cisimlerin
kütleleri eşittir. Kütlesi eşit olan iki cisim öteleme hareketine aynı reaksiyonu
verirler.. Skalerdir.
KUVVET : Cisimlerin birbirleri üzerine yaptıkları etkidir. VEKTÖREL BİR
BÜYÜKLÜTÜR.

NOT : Newton Mekaniğinde; UZAY, ZAMAN ve KÜTLE birbirinden bağımsız

temel (Mutlak) büyüklüklerdir (Rölativite teorisinde geçersizdir).
Kuvvet türetilmiş bir kavramdır. Bir cisme etkiyen kuvvet cismin kütlesi ve
ivmesi ile orantılıdır.

Maddesel Nokta (Maddesel Cisim) Statiği

STATİK
Katı Cisim Statiği

Maddesel Nokta : Uzayda tek bir geometrik nokta ile temsil edebileceğimiz ve
kütlesi olan cisimciklerdir.

2
İ.T.Ü. Makina Fakültesi STATİK
Mekanik Ana Bilim Dalı Bölüm 1

RİJİD CİSİM : Birbirine göre sabit konumda bulunan sonlu sayıdaki Maddesel
Nokta cümlesine denir.

NEWTON MEKANİĞİNİN KANUNLARI :

1- Bir maddesel noktaya etkiyen kuvvet sıfır ise maddesel nokta durumunu
değiştirmez. (ATALET PRENSİBİ)
2- Maddesel Nokta, etkiyen kuvvetin doğrultusunda ve yönünde İVME kazanır.
(Serbest Maddesel Nokta)

.
P,m F a
F = m.a (Hareket Prensibi)

3- Temas eden cisimler birbirlerine eşit büyüklükte ve ters yönlü aynı doğrultulu
kuvvet uygularlar. (Etki Tepki Prensibi )
P2
F2 F1 , | F1 |=| F2 | , F1 = −F2
P1
4- Newton’un çekim kanunu : Karşılıklı bulunan iki cisim birbirlerine üçüncü
kanuna göre kuvvet uygularlar.
P2
P1
G.M .m F2 F1
| F1 |=| F2 |=
r2 M m

r
F1 = −F2
(r, Kütle merkezleri arasındaki uzaklık)
N .m 2
G = Evrensel çekim sabiti = (6,6732±0,0031)x 10-11 [ ]
kg 2
Büyük kütleli cisim küçük kütleliyi çeker.
NOT : Dünyanın yeryüzündeki cisimlere uyguladığı çekim kuvvetine cismin
AĞIRLIĞI denir.

. . m G .M
, .m G.M
| F |= , = g = yerçekimi ivme
M R R2 R2
| F |= W = ağırlık = mg
g = 9,81 m/s2 dir.

3
İ.T.Ü. Makina Fakültesi STATİK
Mekanik Ana Bilim Dalı Bölüm 1

BİRİMLER: SI (The International Systems of Units) birim sistemini

kullanıyoruz.

Uzunluk : L metre = [m]

Zaman : T saniye = s
Kütle : M kg
M.L Kg.m
Kuvvet: [N] Newton = = 2
T2 s

Not: Diğer büyüklüklerin birimi türetilir. Örneğin:

M A = AP × F
P θ F M A = M A = AP F sin θ = F h
A
M A = N × m(newton − metre)
h .
u
NOT: Verilen büyüklüğü temel(standart) birime dönüştürürüz. Örneğin

km
v = 90 hızını [m/s] cinsinden yazarsak
h
km km 1000m h
v = 90 = (90 )( )( ) = 25m / s
h h km 3600 s

VEKTÖREL İŞLEMLER

1-) Vektörü skaler ile çarpma

λ .a =b
a
, ile λ.a = b λ b // a a

2-) İki vektörün toplanması

d
c c = a+b = b+a
b

c
e
b

a
b
Paralelkenar yöntemi. e =a+b+c+d a
Sonuç yeni bir vektördür.

4
İ.T.Ü. Makina Fakültesi STATİK
Mekanik Ana Bilim Dalı Bölüm 1

İki vektörün Farkı ; çıkartılacak vektörün ters işaretlisini paralelkenar yöntemine

göre birinci vektöre eklemek yeterlidir. Sonuç bir vektördür.

V1 V1
-V2
V' -V2
V'

V' =V1 − V2 = V1 + (− V2 )

Bir vektörün Verilen İki Doğrultudaki Bileşenleri

2
V
V2

1
V1

V
Vy
θ x
Vx

y'

Vy' V

Vx' x'

Vy
θ = tan −1
Vx

5
İ.T.Ü. Makina Fakültesi STATİK
Mekanik Ana Bilim Dalı Bölüm 1

Kartezyen Koordinatlarda Vektör

z
k

V (Vx, Vy, Vz ) V = Vx i + Vy j + Vz k
j
y i,j ve k; x,y ve z doğrultularının
Vzk
birim θy
θz
Vyj
vektörleri
θx

i
V = Vx 2 + Vy 2 + Vz 2
Vx
i
x

l = cos θ x
m = cos θ y Doğrultman kosinüsleri (Direction Cosines)
n = cos θ z

Vz
cos θ z =
V
V = V olmak üzere, Vy
cos θ y =
Vx = lV ; Vy =mV ; Vz =nV V
V
V 2 = (Vx ) 2 + (Vy ) 2 + (Vz ) 2 cos θ x = x
V
l 2 + m2 + n2 = 1
Kareleri toplamı

6
İ.T.Ü. Makina Fakültesi STATİK
Mekanik Ana Bilim Dalı Bölüm 1

İki vektörün Skaler Çarpımı

a ve b iki vektör ise;

a = ax i + by j + az k
b = bx i + by j + bz k
a.b = ax bx + a y by + az bz =| a | . | b | .cos θ

a.b = b.a
cos θ > 0
a.(b + c) = a.b + a.c
m(a.b) = ( ma).b = a.(mb) = (a.b)m a.b > 0

i, j ve k kartezyen birim vektörler ise;

i.i = j.j = k.k = (1).(1).cos 0 = 1

i.j = j.k = i.k = (1)(1) cos 90 = 0

İki vektörün Vektörel Çarpımı

a ve b iki vektör ise; c

a = ax i + by j + az k b
b = bx i + by j + bz k
θ
h S
a
a×b = c
c ⊥ a, c ⊥ b, c ⊥ (a, b)

İki vektörün vektörel çarpımı yine bir vektördür. İki arasındaki açı θ ise;
( 0 ≤ θ ≤ π ) c vektörünün büyüklüğü;

| c |=| a || b | sin θ
| a | .h = a.h = S

dir. c vektörünün doğrultusu, a ve b vektörlerinin oluşturduğu düzleme dik,

yönü ise sağ el kuralına göre bulunur.

7
İ.T.Ü. Makina Fakültesi STATİK
Mekanik Ana Bilim Dalı Bölüm 1

i j k
a × b = ax ay az c = (a y bz − az by )i + (az bx − ax bz ) j + ( ax by − a y bx )k
bx by bz
a × b = -b × a
a × (b + c) = a × b + a × c
i× j = k j× k = i k ×i = j

a × b = ( ax i + a y j + az k ) × (bx i + by j + bz z)

Karışık Çarpım:

a, b ve c herhangi üç vektör olsun.

ai(b × c) = bi(c × a) = ci(a × b) skalerdir.

z
. C D
ax ay az h d h
ai(b × c) = bx by bz θ c V
b B y
cx cy cz α h1 hacim
O
a
A
x bxc
c ⋅ (a × b) = c ⋅ d
= c d cos(θ ) d = a × b ⊥ ( oxy ) ( )
d // oz
= S AOB c cos(θ )
d = a b sin (α )
= S AOB h = V
d = bh1 , h ⊥ O B
d = S AOB