Τι μας διδάσκει η μελέτη της κεραμικής για την αρχαία ελληνική τέχνη;

Η μελέτη της κεραμικής όσον αφορά την τεχνολογία κατασκευής των αγγείων
αλλά και την εικονογραφία αυτών, αποτελεί σπουδαία πηγή γνώσεων για τον
πολιτισμό, τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, την καθημερινή ζωή και τις
ταφικές πρακτικές του παρελθόντος. Τα κεραμικά κατάλοιπα είναι το κύριο μέσο
χρονολόγησης που διαθέτει η αρχαιολογική επιστήμη. Μας δίνεται επιπλέον η
δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις στα τεχνολογικά μέσα, τα εργαλεία
και τις πρώτες ύλες που είχαν στην διάθεσή τους οι κεραμείς. Στον ελλαδικό χώρο, οι
εξελίξεις αυτές συμβαίνουν σε βάθος χιλιετιών (προϊστορικοί χρόνοι) και σε βάθος
αιώνων -πιο γοργά- μετέπειτα (ιστορικοί χρόνοι).
Ως προς την τεχνολογία της κεραμικής παραγωγής, ένα αγγείο δίνει
πληροφορίες για την επεξεργασία του πηλού και τις τεχνικές όπτησης, στοιχεία που
εντοπίζονται στην μελέτη της κεραμικής ύλης, στο σχήμα, στην χωρητικότητα και
στην χρήση του (χρηστικά αγγεία, αποθηκευτικά, αναθηματικά, κ.λπ.).
Μελετώντας την εικονογραφία ενός αγγείου, παίρνουμε πληροφορίες για την
καθημερινή ζωή, την κοινωνική ζωή και τις θρησκευτικές τελετές, την πολιτική
οργάνωση και την κοινωνική διαστρωμάτωση, σκηνές από την μυθολογία και την
πρόσφατη ιστορία.
Η αρχαία ελληνική τέχνη δέχεται επιρροές και επηρεάζει. Η κεραμική
αναπτύσσεται σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο, όμως κάθε περιοχή αποκτά τα δικά
της χαρακτηριστικά γνωρίσματα, διακοσμητικές και μορφολογικές ιδιαιτερότητες τα
οποία την διαφοροποιούν από τις άλλες. Κάπως έτσι, δημιουργούνται τα τοπικά
εργαστήρια. Το μεγαλύτερο εργαστήριο κεραμικής παραγωγής είναι εκείνο της
Αθήνας. Τα αγγεία που παράγονται στην Αθήνα επηρεάζουν την κεραμική παραγωγή
και στα μικρότερα κέντρα. Η αρχαία ελληνική τέχνη, λοιπόν, ακολουθεί μία «τάση»
στα σχήματα των αγγείων και στην εικονογραφία τους, που ξεκινά από τα μεγάλα
αστικά κέντρα και εξαπλώνεται σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Επιπλέον, τα αγγεία
αποτυπώνουν τις σχέσεις με άλλες περιοχές της Μεσογειακής λεκάνης. Σημειώνεται
η υιοθέτηση ανατολικών μοτίβων από την περίοδο που ξεκινούν οι εμπορικές
δραστηριότητες ανάμεσα στους Έλληνες και τους λαούς της ανατολικής Μεσογείου.
Η κεραμική, ως μέσο έκφρασης της τέχνης, προσαρμόζεται στα
κοινωνικοπολιτικά δεδομένα της εκάστοτε περιόδου, συνδυάζοντας την
αφηγηματικότητα με τον κοινωνικό συμβολισμό. Σε μία περίοδο που ο θεσμός της
βασιλείας σταδιακά καταρρέει και την θέση του παίρνει μια νεοσύστατη «πολεμική»
αριστοκρατία, ξεκινά η απεικόνιση πολεμιστών με πλήρη εξάρτυση, με τους ίππους
τους, τα όπλα τους και γυναίκες σε στάση αποχαιρετισμού ή ευλογίας. Ανάλογα με
τον τρόπο ζωής των αριστοκρατών ήταν και τα αγγεία που συνόδευαν τους τάφους
τους, ως ταφικά σήματα. Ειδικότερα, υπερμεγέθεις κρατήρες χρησιμοποιούνταν ως
επιτύμβια αγγεία σε τάφους ευγενών της Αθήνας (αγγεία του Διπύλου)
επιδεικνύοντας την κοινωνική τους θέση. Επίσης, η πρακτική της καύσης των νεκρών
αρχίζει να εμφανίζεται κατά το μέσο του 8 ου αιώνα και ως εικονιστικός διάκοσμος.
Συχνές είναι πλέον οι σκηνές εκφοράς και πρόθεσης των νεκρών στα σώματα των
ταφικών αγγείων. Γίνεται, λοιπόν, σαφές, ότι η αρχαία ελληνική τέχνη
αντικατοπτρίζει την πολιτική και κοινωνική εικόνα της εποχής της, μας βοηθά να
συνθέσουμε το περιβάλλον και να κατανοήσουμε τις αλλαγές που συντελούνται.
Οι συνεχείς απαιτήσεις για μεγαλύτερα, ποιοτικότερα, πιο πλούσια
διακοσμημένα αγγεία, έφερε εξέλιξη και στον τομέα της τεχνολογίας. Οι κεραμείς
βρίσκουν νέους τρόπους για να παράγουν μεγαλύτερα αγγεία. Χρησιμοποιούν
ταχύτερο τροχό και έτσι τα κλειστά αγγεία αποκτούν αρμονικότερο σχήμα. Αυτή η
νέα τροχήλατη κεραμική δίνει την δυνατότητα για δημιουργία νέων σχημάτων αλλά
και πολύ μεγαλύτερων, ραδινών αγγείων. Στα χαρακτηριστικά μοτίβα της
γεωμετρικής εικονογραφίας περιλαμβάνονται οι ομόκεντροι κύκλοι και τα ημικύκλια
που σχεδιάζονται με απόλυτη ακρίβεια με τον διαβήτη και πολλαπλά πινέλα,
εργαλεία που είχαν εφευρεθεί λίγες δεκαετίες νωρίτερα. Η πρόοδος στην τεχνολογία
της κεραμικής επιτρέπει την αρμονική συνύπαρξη σχήματος και διακοσμήσεως,
σχεδόν σε κάθε τύπο αγγείου. Επιπλέον, ο ίδιος ο διάκοσμος των αγγείων μας
πληροφορεί πως οι κεραμείς γνώριζαν πολύ καλά τις τεχνικές όπτησης, καθώς και το
αποτέλεσμα που θα είχε το οξειδωτικό και το αναγωγικό περιβάλλον του κλιβάνου
στα αγγεία τους, την στιλπνότητα των χρωμάτων αλλά και στην σταθερότητα του
πηλού (να μην είναι εύθρυπτος). Τεράστια σημασία είχε και ο έλεγχος της
θερμοκρασίας στον κλίβανο, που ήθελε μεγάλη εμπειρία και συνεχείς δοκιμές και
ελέγχους από τους κεραμείς.
Συνοψίζοντας, μέσα από την μελέτη της κεραμικής γίνεται αντιληπτό ότι η
αρχαία ελληνική τέχνη είναι το αποτέλεσμα όλων των κοινωνικοπολιτικών ζυμώσεων
και εκφράζει τις εξελίξεις της εποχής της. Υπηρετεί τις καθημερινές και κοσμικές
εκφάνσεις της ζωής των ατόμων, συνδυάζει τον αφηγηματικό της χαρακτήρα μαζί με
τις ανεικονικές παραστάσεις, χρησιμοποιείται ως μέσο κοινωνικής προβολής,
επίδειξης του πλουτισμού και της κοινωνικής τάξης και γίνεται σημείο αναφοράς για
ανταλλαγή ιδεών με άλλους πολιτισμούς, αφού η τέχνη δεν γνωρίζει σύνορα. Τέλος,
θα ήταν άτοπο να μην αναγνωρίσει κανείς πως η «Τέχνη» είναι αδύνατο να υπάρξει
χωρίς την «Τεχνική». Στην περίπτωση της κεραμικής, η τεχνολογική πρόοδος που
σημειώθηκε στην προσπάθεια των κεραμέων να παράγουν ολοένα και καλύτερης
ποιότητας αγγεία συντέλεσε στην εξέλιξη της μορφής των αγγείων και στα
χαρακτηριστικά μοτίβα τους ανά περίοδο.