Ang pagkakatulad ng paniwala ng teoryang kanluranin sa pagsasagawa ng kognisyon sa
Pilipinas ay nagresulta sa kasalukuyang kalagayan ng sosyolohiya sa Pilipinas. Ang pagsabay, sa ibabaw, ay lilitaw na isang makabuluhang hakbang patungo sa pag-unlad ng mga kasanayan sa teoretikal sa kasalukuyang panlipunang pang-agham na tradisyon at kasanayan. Marahil ang mga intelektuwal na Pilipino, lalo na ang mga lokal na sociologist, ay pamilyar sa teoryang panghihiram bilang resulta ng mahabang panahon ng kolonisasyon, pakikisalamuha, at uri ng pag-aaral. Sa Pilipinas, ang paghiram ng mga naghaharing prinsipyo ng sosyolohiya bilang isang agham panlabas ay isang pangunahing problema pa rin sa diskurso ng pag-unawa ng mga katutubo. Dahil ang disiplina na ito ay nabuo sa kanluran, hindi nararapat, sa aking palagay, na tanggihan ang pananaw ng disiplina batay sa natanto ng mga ninuno at tagapagtatag ng disiplina. Ang isa sa pinakamahalagang konsepto ng paggabay sa sosyolohiya ay ang mga pagkilos at ugnayan ng isang tao sa iba ay pinamamahalaan ng mga salik na mas malakas at malakas kaysa sa kanilang lahat. Teorya Kontra Dalumat:Ang pag-unawa at teorya sa sosyolohiya ay may maliwanag na pagganyak na siyasatin ang kahalagahan ng aktibidad sa lipunan. Sa mga tuntunin ng kinakailangan para sa patunay, hindi makatuwiran na i-claim na mayroong isang kakulangan ng pag-unawa sa pagpapalaganap ng pang-agham na katotohanan. Ang paksa ng pagsukat na nauugnay sa pagbuo ng dalumat ay napag-usapan na sa Sikolohiyang Pilipino. Ang diskurso bilang isang katutubong pamamaraan ng paggawa ng kaalamang panlipunan sa Pilipinas ay maaari ding magamit upang mabago ang mga natatanging prinsipyo ng sosyolohiya bilang isang banyagang at hiniram na paksa. Ang pag-unawa bilang isang foreman ng proseso ng teoretikal ay itinatag sa kuru-kuro ng "kapwa," kung saan ang "iba pa" ay binibigyang priyoridad kaysa sa "sarili." Ang sensasyong ito ng pagiging isang tatak na pamamaraang Pilipino sa pag-aaral ng mga pakikipag-ugnay ng Pilipino ay nakasalalay sa pag- unawang ito sa pagitan ng iba at ng sarili. Ang mga damdamin ay isang uri ng komunikasyon kung saan lumilikha ang mga kalahok ng mga pahiwatig na nagsisilbing pundasyon para sa pagkilos at paggawa ng desisyon. Apat na mga prinsipyo ang namamahala sa proseso ng paggawa ng serbesa: pagiging malapit, respeto, kahihiyan, at kaluskos. Tulad ng ipinahiwatig ng kasalukuyang debate ng pamayanan ng agham panlipunan ng bansa, ang kontribusyon ng Filipino sa pagpapayaman ng disiplina ng sosyolohiya ay tiyak na wala sa larangan ng pamamaraan. Hahangad ng kasanayan na pang-agham na makuha ang dynamism ng aktibidad at pakikipag-ugnay ng Filipino kung ang diskarte ang kontribusyon. Higit sa lahat, ang kontribusyon ay nasa larangan ng pagpapahayag ng mga pamantayan ng mga prinsipyong pandisiplina na gumagamit ng pinagbabatayan na katalusan ng kapwa. Dahil dito, ang katalinuhan ng ng mga Pilipino ay may potensyal na bumuo ng isang agham panlipunan na maaaring makapaamo ng mapusok na panlabas na sosyolohiya.