NAVİGASYON

ONLINE IYT
HARİTA BİLGİSİ
ULUSLARARASI
YATÇILIK EĞİTİMİ ROTA MEVKİ HESAPLAMA
ELEKTRONİK SEYİR ALETLERİ
MEVKİ KOYMAK

Deniz üstünde navigasyon teknede mevki koymakla başlar.

Teknesinin nerede olduğunu bilmek bir denizci için en önemli husustur, çünkü denizdeki
tekneler, karadaki arabalardan farklı olarak sağa çekip etraftakilere “nerede olduklarını”
soramazlar!

Yüzyıllarca denizciler, bulundukları mevkileri tayin edebilmek için farklı yöntemler

kullanmışlardır. Bunların içinde kabul görmüş en temel yöntem yıldızların ve diğer gezegenlerin
dünya üzerinde bulunulan mevkideki ufuk çizgisi ile yaptıkları açının ölçüldüğü Göksel Seyirdir.
Göksel Seyir için kullanılan ölçüm aletinin ismi de Sekstant’dır.

Teknolojinin gelişmesi ile günümüzde yaygın olarak kullanılan GPS (Global Positioning System)
sayesinde gayet kolaylaşmış olan mevki koymak meselesi, yüzyıllardır denizcilerin en çok
uğraştığı konulardan birisidir.

2
Teknenin haritadaki yeri enlem ve boylamla ifade edilir.

Denizcilikte koordinat olarak bilinen, düşey ve yatay hayali doğruların kesişme noktaları olarak
tanımlayabileceğimiz enlem ve boylamlar, kabaca bir küre şeklinde olan gezegenin Enlemesine
180, Boylamasına 360 eşit aralığa bölünmesi ile oluşturulmuştur. 0 noktası yatay düzlemde
ekvator, düşeyde ise Londra yakınlarındaki Greenwich kasabasından geçmektedir.

Kuzey
Boylam

Enlem

Ekvator

Güney

Enlemler birbirlerine paralel doğrulardır, bu adla da anılırlar. Boylamlar ise kutup dairelerine
doğru gittikçe daralan Meridyenleri belirtmektedir.

Paraleller (Enlem) Meridyenler (Boylam)

N90 °

0° W180 ° E180 °
0°
3
S90 °
HARİTALAR
Dünyanın 3 boyutlu küre olan geometrik şekli, 2 boyutlu kağıt düzlemine aktarılırken farklı
projeksiyon sistemleri kullanılmaktadır. Kıyı seyri yapan denizciler için hazırlanan Yat Haritaları
Merkator Projeksiyon sistemine göre hazırlanmıştır. Bu haritalarda Enlemler haritaların Sağ-Sol
kenarlarındaki, Boylamlar ise haritaların Alt-Üst kenarlarındaki ölçekler ile gösterilmektedir.

Ölçeklendirme ölçüsü olarak derece, dakika ve saniye ölçüleri kullanılır.

1° = 60’ 1’ = 60’’

Mevkiler enlem ve boylam olarak gösterilir.

Ör: N40°53’25’’ E28°58’00’’

4
Haritalar mevki koymak, rota çizmek gibi denizciliğin en önemli melekelerinin ana yardımcısıdır.
Günümüzde tamamen elektronik-bilgisayar sistemleri ile yapılıyor olsa dahi, eski usul kağıt
haritalar ve onların okunması yöntemleri akılda tutulmalı ve unutulmamalıdır.

Seyir bölgesini ve etraf coğrafyayı geniş plan olarak gösteren küçük ölçekli parça haritalar veya
bir limanın girişini ve etraf detayları gösteren büyük ölçekli portolonlar olarak yapılırlar.

Harita başlığı veya etiketi, harita üzerinde kullanım bilgilerini ve özellikli uyarıları içerir. Haritanın
hangi bölgeye ait olduğu, ölçeği, haritanın numaraları, yayınlayan, yayınlanma tarihi gibi bilgiler
yazılır.

Mesafeler, denizcilikte deniz mili olarak gösterilir. 1 deniz mili ekvatorda, derecenin 60 da biri
olan 1 dakikaya eşit olan mesafedir. Dünyanın çapının ekvatorda 40.000 km olduğu
düşünülürse, 1 dakika 1852 metredir.

Harita üzerinde mesafe, ENLEM ölçekleri üzerinde dakika ölçülerek tayin edilebilir.

En yakın mesafedeki enlem açıklığındaki 1 dk’lık mesafe 1 deniz miline tekabül eder.

Boylamdan mesafe almak, özellikle ekvatordan uzaklaştıkça yanıltıcı olur. Uygulanmaz!!!

Harita kataloglarında o bölgenin tüm haritaları numaralarıyla gösterilmiştir.

5
PİLOT KİTAPLAR
Haritalar ve notik yayınlara ek olarak seyir ve demir yerleri ile ilgili detaylı hazırlanmış pilot
kitaplar da mevcuttur. Bu yayınlarda, demir yerlerini ve detaylarını bulmak mümkündür.

Tavsiye edilen Pilot Kitaplar:

VİRA DEMİR, Sadun BORO

Türkiye ve Kıbrıs Deniz Kılavuzu, Rod Heikell

Yunanistan Kıyıları Seyir Kılavuzu, Rod Heikell

https://www.coastguidetr.com/

GPS ve CHARTPLOTTER

GPS yani Global Positioning System, dünya etrafında dolaşan uydular sayesinde bulunulan
yerin koordinatını tam bir doğrulukla ölçen alettir. Aynı zamanda gidilen yönü, gerçek olarak,
yani manyetik olmaksızın ve yine gerçek hızı (SOG: Speed Over Graound) büyük bir kesinlikle
verir.

El GPS’leri genelde kalem pille çalışan el kullanımı için üretilmiş modellerdir. Bazılarında
haritalar yüklü olabilir. Haritaların güncel olması ve detay içermesi hayatidir.

Bu tip el GPS’lerini bağlantı kablolarıyla bilgisayara bağlamak ve harita programlarına

uygulamak mümkündür. Ancak laptoplar ve bilgisayarlar denizde ıslak ve rutubetli ortamlar için
6
uygun olmadığı, genelde içerde harita masasında kullanıldıkları ve fazla elektrik tükettiği için bu
amaca hizmet eden chartplotter uygulamaları yaygınlaşmıştır.

Son yıllarda kendi üzerlerinde bulunan GPS’ler sayesinde kapsama alanı dışında dahi hizmet
veren cep telefonu uygulamaları yaygınlaşmaya başlamaktadır. (Navionics, ISail vb)

Bunlardan başka AIS (Automatic Identification System) ile özellikle kalabalık su yollarında
(Boğaz’lar, Trafik Ayrım Bölgeleri vb) ve kısıtlı görüşte seyir kolaylığı sağlar. Marine Traffic gibi
internet üstünden yayın yapan sayfalardan geminin boyunu, hızını, rotasını tespit etmek
mümkündür.

Bu uygulamaların çoğunu artık cep telefonlarından dahi sağlamak mümkündür.

PUSULA

Bir denizcinin seyirdeki en büyük yardımcısı pusuladır. Dümen tutarken hemen önünde duran
pusula ile hangi yönde gitmekte olduğunu rahatlıkla söyleyebilir.

Dünyanın manyetik özelliği sebebiyle, pusula 0º’de her zaman manyetik kuzeyi gösterir. Aynı
mantıkla manyetik alanlardan kolaylıkla etkilendikleri için dümen dolabının yakınlarında metal
cisimler, mıknatıslar veya bu tür (mesela hoparlör) bulundurulmaz.

7
Manyetik olmaksızın, elektriksel prensiplerle çalışan Cayro Pusulalar, gerçek kuzeyi tam bir
kesinlikle gösterirler ancak hem büyük hem pahalı oldukları için amatör teknelerde pek
kullanılmazlar.

Dümen dolabındaki pusuladan başka hem harita masasında hem de güvertede kerteriz amaçlı
kullanılan kerteriz veya el pusulaları da mevcuttur.

Ancak el pusulalarının etrafta bulunan metal cisimlerde daha çok etkilendikleri ve daha büyük
bir sapma oranları oldukları unutulmamalıdır.

Pusula Hataları ve Sapmalar

Şekil-:

Şekil-137: Doğal sapma veya varyasyon

Yapay sapma veya deviasyon ile kastedilen, teknenin yapısı itibarıyla dümenci yani seyir
pusulasındaki sapmadır. Ahşap ve fiberglas teknelerde ihmal edilebilir boyutlardadır ancak saç
teknelerin pusula sapmaları bir tablo oluşturularak rota tayininde hesaba katılmalıdır.

8
Doğal sapma ya da varyasyon ise dünyanın gerçek ve manyetik kuzeyi arasındaki değerdir ve
coğrafi olarak o bölgeye aittir. Her sene değişir, bulunan bölgeye en yakın pusula gülünde,
değişikliğin ne kadar olacağı belirtilmiştir. Örn. Her sene +4’ gibi

Pusula hataları ve sapmalar, genelde birkaç derecelik yanılmalardır.

Ege Denizi ve Marmara gibi genelde görüş alanı içinde yapılan kısa süreli rotalarda bu kadar
küçük hatalar ciddi sapmalara yol açmaz.

1°’lik sapma 60 deniz milinde, hedeften 1 mil uzaklaşmaya sebep olur.

Mevki Koymak

Mevki koymak için ya deniz üstünde görülür mesafede yerleri belli iki noktaya, ya da bir nokta ve
hızı/rotası belli bir tekneye ihtiyaç duyulur.

A-İki veya daha fazla nokta ile mevki koymak. Eğer görünür mesafede, teknemiz ile olan açıları
belli, yerleri-yani koordinatları-belli en az iki nokta tespit edebilirsek buralardan kerteriz alarak
teknemizin yerini tespit edebiliriz.

Bu iş için el pusulası veya diğer bir deyişle kerteriz pusulası kullanılır.

Kerteriz alırken açıları birbirine uygun noktalar seçilmelidir. 30-150 derece arası değerler en
uygun değerlerdir.

Kerteriz alınan noktadan çok uzakta bulunulması hata payını arttırır.

9
Nispi kerteriz, teknenin omurga hattı ile olan açıyı gösterirken, gerçek kerteriz ile kast edilen
pusulada 0 derece ile olan açısı ifade edilir.

B-Transit mevki hattı, koordinatları belli iki noktanın tekneyle aynı hizaya gelmesi ile konulur.

C-Derinlik izometrik hatları yardımıyla mevki koyma.

Şekil-135: Nispi kerteriz ve gerçek kerteriz

Gerçek ve Nispi Kerteriz

10
 Tahmini Mevki ve Parakete Seyri. Eğer teknenin çıkış yeri
belliyse ve yine sürati ve rotasında hiç hata yapılmamışsa, ikinci
bir zamanda tekrar mevki koymak mümkün olabilir. Parakete
seyri ile konulan mevkilerde, akıntı ve diğer faktörler
hesaplanmadıysa, tahmini mevkiden bahsedilir.

ROTA ÇİZMEK

Rota çizmeyi sadece iki nokta arasında düz bir çizgi çizmek olarak algılamamak gerekir. Aslında
bu açıdan belki de rota planlaması tabiri durumu daha iyi açıklayabilir.

Çünkü bir deniz seyahati sırasında, gidilecek mesafe, ortalama seyir sürati, varılacak yer,
civardaki alternatifler ve varıldığında o yerin durumu gibi birçok bilinmez seyahatin iyi ve güzel
veya kötü ve zor geçmesinin esas belirleyicileri olabilir.

Kağıt haritalarda, bulunulan yer ile gidilmesi planlanan nokta arasındaki çizgi en yakın pusula
gülüne düşürülerek manyetik ve gerçek rota tespit edilir.

11
Pergel, Enlem mesafe ölçmek amacıyla kullanılır.

GPS ve Chartplotter’larda ayrıca bir manyetik düzeltmeye ihtiyaç olmadan, gerçek rota tespiti
yapmak daha da kolaydır. Modern sistemlerde, chartplotter ile otopilot birbirleri ile temas halinde
oldukları için, yapılan hesaplarda pusula sapmaları ve manyetik düzeltmelere ihtiyaç duyulmaz.

12
DERİNLİK ve HIZ GÖSTERGESİ

El iskandili ve derinlik göstergesi paneli. Derinlik tek başına da bulunabileceği gibi hız göstergesi ve su sıcaklığı ile beraber
aynı ekranda da gösterilebilir (tridata).

Hız göstergesi veya parakete, teknenin altına monte basit bir su değirmeni mantığı ile çalışan
bir pervanedir. Teknenin su üstünde kat ettiği mesafeyi ve dolayısıyla hızı tespit eder. Ancak
parakete veya hız göstergeleri, mekanik çalışan sistemlerdir. Akıntıyı hesaplayamazlar,
dolayısıyla yer küreye izdüşen hızı (SOG-Speed Over Ground) gösteremezler. Ayrıca pervaneli
hız göstergesi bazen kirlenme nedeniyle hızı olduğundan az gösterebilir ya da bazı durumlarda
hiç göstermez.

GPS kullanarak kara hızını (gerçek hızı) tespit etmek gerekebilir.

Derinlik göstergesi veya iskandil ise teknenin altındaki derinliği gösterir. Genellikle teknenin
karinasına çoğunlukla tam salmanın önüne yerleştirilmiştir. Denizaltılardaki sonar mantığı ile,
yani gönderdiği ses dalgasının (eko) dipteki cisimlere çarpıp geri gelme süresini ölçerek çalışır.

Bu sayede teknenin tam altındaki derinliği ölçer. Ancak ölçüm sınırı genellikle 80-100 metredir.

Keza teknenin önündeki sığlıkları da göstermez.

Eğer tehlikeli bir yerden geçiliyorsa, yavaş yollu ilerlemenin bir mantığı da, derinlikteki hızlı
düşüşleri daha rahat tespit edebilmektir.
13
El iskandili olarak tabir edilen ucunda kurşun bir ağırlık olan bir halatın yani salvonun dibe
sarkıtılmasıyla da derinlik ölçülebilir. Teknenin yavaş ya da duruyor olması doğru ölçüm için
gereklidir. Aynı zamanda dipten örnek alarak kum gibi, balçık gibi, zeminin karakteri açısından
da bilgi verir.

OTOPİLOT
Otopilot adından da anlaşılacağı gibi teknenin rotasını kontrol ederek seyrini sağlayan ünitedir.
Dümene monte edilir. Genellikle 12V elektrikle çalışır. Kendi içinde bulunan pusula ile devamlı
ölçüm yapar ve rotadan sapma tespit ettiğinde müdahalede bulunarak tekneyi rotasına sokar.

Bir kumanda paneli, elektronik bir devre içeren motor ünitesi, pusula, kol ve mekanik
sistemlerden oluşur. Yeke dümenlerde basit bir kol ile sistemi oluşturmak gayet mümkünken
daha büyük sistemlerde, kayışlı, pistonlu veya hidrolik kollarla dümene kumanda edilir.

14