INAASAHANG MATUTUHAN:

1. Masuri ang pamilya, kabataan, at panimulang edukasyon ni Rizal.

2. Magkaroon ng ebalwasyon sa mga tao at pangyayaring naging
impluwensiya sa buhay ni Rizal noong siya’y bata pa.

ANG PAGSILANG NG PAMBANSANG BAYANI

Isinilang si Rizal Noong Hunyo 19, 1861 sa makasaysayang pook ng

Calamba ,Laguna . Ang Calamba ay bayang tinitirhan ng mga tatlo-apat na
libong katao, ay nasa pusod ng kasaganaang agrikultura. Bahagi ito ng
relihiyong tinaguriang ang kaban ng bigas ng Pilipinas. Bininyagan sa
simbahan ng Calamba noong Hunyo 22, 1861. Si Padre Rufino Collantes ang
paring nagbinyag kay Rizal. Padre Pedro Casanas nagsilbing ninong ni Rizal.
Ang isang paring may malaking naitulong sa paghubog ng katauhan ni Jose ay
si Padre Leoncio Lopez ng Calamba, Laguna
Ang buong pangalan ng bata ay Jose Protasio Rizal Mercado y Alonzo
Realonda. Kinuha sa patrong San Jose. Noong panahong iyon ay kinaugalian
na ng mga magulang na isunod ang pangalan ng mga anak sa santo’t santa.
Nagmula naman sa kalendaryo ang pangalang Protasio. Ang Rizal ay taglay ng
kanilang pamilya dahil sa utos ni Gobernador Heneral Claveria ang Rizal ay
mula sa kastilang “Ricial” na nangangahulugan “luntiang bukid”. Nanggaling
naman sa kanyang ninuno ang apelyidong Mercado na ang ibig sabihin ay
“palengke”. Ang Alonzo ay apelyido ng ama ng kanyang ina at ang Realonda ay
apelyido ng ninang ng kanyang ina.
Magulang:

Francisco Mercado

Ipinanganak noong Mayo 11, 1818 SA Binan, Laguna. Nag-aral ng Latin

at Pilosopiya sa Colegio ng San Jose. Lumipat ng Calamba upang maging
kasama sa Haciendang Dominicano sa Calamba. Namatay noong Enero 5,1898
sa edad na 80. Ang mga katangian minana ni Rizal sa kanyang ama ay ang
pagiging tahimik, katapangan, pagmamahal sa kalayaan, matipid at ang
malayang kaisipan.

Teodora Alonzo

Ipinanganak noong Nobyembre 8,1826 sa Maynila .Nag-aral sa Colegio

de Santa Rosa . Mayroong interes sa literatura at mahusay sa wikang Espanyol.
Namatay noong Agosto 16, 1911 sa edad na 85. Minana ni Rizal sa kanyang ina
ang pagiging palabasa ng libro at pagmamahal sa literatura

Magkakapatid na Rizal:

1. Saturnina - asawa ni Manuel T. Hidalgo

2. Paciano - namatay na matandang lalaki
3. Narcisa - asawa ni Antonio Lopez
4. Olympia - asawa ni Silvestre Ubaldo
5. Lucia - asawa ni Mariano Herbosa
6. Maria - asawa ni Daniel Faustino Cruz
7. Conception - namatay sa edad na tatlo
8. Josefa - namatay na matandang dalaga
9. Trinidad - namatay ng matandang dalaga
10. Soledad - asawa ni Pantaleon Quintero

Mga Ninuno:

Ninuno sa Ama

Instik ang pinagmulan ng lahi ng pamilya ni Jose Rizal. Si Domingo

Lamco ay mula sa Chin-Chew, Fujian Province. Noong 1690 lumisan si
Domingo sa Fujian province papuntang Pilipinas at nanirahan sa Maynila.
Napangasawa si Ines de la Rosa isang “chinese mestiza” sa payo ng mga
kaibigan Dominikano pari nanirahan sila sa Binan, Laguna at naging anak si
Francisco Mercado (sa utos ng pamahalaang kastila na kailangan gumamit ng
apeliyong kastila upang makapagbayad ng maayos sa buwis kaya ginamit ng
mag-asawa ang aplelyido Mercado) at napangasawa si Cerila Bernacha naging
anak si Juan Mercado at napangasawa si Cerila Alejandro at naging anak si
Francisco Mercado at napangasawa si Teodora Alonzo at naging anak si Jose
Rizal

Ninuno sa Ina

Eugenio Ursua ay galing sa lahi ng mga hapon napangasawa si Benigna at

naging anak nila si Regina na naging asawa ni Manuel de Quintos at naging
anak nila si Brigida na napangasawa ni Lorezo Alberto Alonzo at naging anak
nila si Teodora Alonzo na napangasawa ni Francisco Mercado at naging anak
nila si Jose Rizal

PamilyangRizal:

Ang pamilya ay nagmula sa pangkat na principalia at isa sa mga

kinikilalang pamilya sa Calamba. Ang ama ay nangungupahan sa lupain na
pag-aari ng haci ng mga Dominicano sa Calamba at tinatayang 600 hektarya na
lupang sinasaka. Ang lupa ay tinataniman ng palay mais at tubo. Maliban sa
pagsasaka ang pag-aalaga ng hayop ng mag-asawa ay isa sa kanilang mga
hanapbuhay.

Mayroong isang tindahan sa ilalim ng kanilang bahay ang kanyang ina,

gilingan ng trigo at gawaan ng hamon. Ang pamilya ay isa sa mga unang
nakapagpagawa ng bahay na bato sa Calamba. Nagmamay-ari sila ng isang
karwahe na isang karangyaan sa panahong iyon. Mayroon silang silid aklatan
sa bahay na naglalaman ng 1,000 aklat. Naipadala ng mag-asawang Rizal ang
kanilang mga anak sa Maynila para mag-aral.

Ang Tahanan ng mga Rizal

Ang bahay ng mga Rizal ay yari sa bato at matitigas na kahoy at ito ay

nakatayo na malapit sa simbahan ng Calamba. Ang paligid ng kabahayan ay
natataniman ng mga punong atis, balimbing, chico, macopa, papaya, santol,
tampoy, at iba pa. Ang bakuran ng bahay ay naging alagaan ng mga manok at
pabo.

 
 

BATANG BAYANI

Ang Calamba ay isang kaaya-ayang lugar. Dito namulat ang kaisipan ni

Jose. Ang lupain dito ay produktibo at napapaligiran ng luntiang bagay, lawa at
mga punong kahoy. Sa lugar na ito makikita ang maalamat na bundok ng
Makiling. Ito ang Calamba na pinagmulan ng henyong bayani ng Pilipinas.
Noong siya ay labilimang taon gulang at isang mag-aaral ng Ateneo
Municipal sinulat niya ang isang tula “Un Recuerdo a Mi Pueblo” . Sa tulang ito
ay ipinadama ni Rizal ang kahalagahan ng kanyang bayan sinilangan at
pagiging bahagi nito sa kanyang buhay. Ang buhay ni Jose Rizal ay tulad din ng
mga kabataan noong panahong iyon. May Masaya at malungkot na alaala.

Mga Ala-ala ng Kamusmusan

1.Panonood ng mga ibon.

2.Araw-araw na pagdadasal sa oras ng angelus.

3.Pagkukuwento ng kaniyang yaya ukol sa asuwang, nuno, at tikbalang.

4.Ang una niyang kalungkutan ay ang pagkamatay ng kaniyang

nakababatang kapatid na si Concha.

5.Sa edad na tatlo ay nakasama na siya sa pagdadasal ng pamilya.

6.Pagpunta sa Antipolo noong Hunyo 6, 1868. Ito ang kaniyang unang

pagtawid sa Lawa ng Laguna. Pagkatapos ng pagpunta sa Antipolo ay
nagtungo sila ng kaniyang tatay sa Maynila.

7.Ang hindi niya malimutan ay ang kuwento ng kaniyang ina ukol sa

gamo-gamo.

8. Ang tungkol sa “Gamo-gamo” na isinalaysay ng kanyang ina.

Mga Talento sa Panahon ng Kamusmusan

1. Inayos ang bagong bandera ng simbahan.

2. Paggagawa ng imahen mula sa putik (clay).

3. Sa edad na 8 ay kaniyang isinulat ang tulang Sa Aking mga Kabata na

nagbibigay ng pagpapahalaga sa kaniyang sariling wika.

4. Sa edad na 8 ay sinulat niya ang isang drama na nakaukol sa kapistahan

ng Calamba at ang nasabing gawa ni Rizal ay binili sa kaniya ng
gobernadorcillo ng Paete, Laguna.

Mga Inpluwensiya Kay Rizal

Namana mula sa mga ninuno niya ang pagmamahal sa kalayaan,

paghahangad sa paglalakbay, at katapangan.Mula sa kaniyang mga ninunong
Tsino ay namana niya ang pagiging seryoso, katipiran, katiyagaan, at
pagmamahal sa mga bata.

Mula sa kaniyang mga ninunong Espanyol ay namana niya kapinuhan sa

pagkilos at kanipisan sa insulto.

Mula sa kaniyang ama ay namana niya ang pagtitiyaga sa trabaho,

paggalang sa sarili, at malayang pag-iisip. Mula sa kaniyang ina ay namana
niya pagpapakasakit sa sarili at pagnanais sa sining at panitikan.

Kapaligiran

Ang kapaligiran ng Calamba ay nagsilbing kaniyang pang-enganyo sa

pagmamahal sa sining at literatura. Ang kaniyang kapatid na si Paciano ay
nagturo sa kaniyang kaisipan ukol sa pagmamahal sa kalayaan at katarungan.

Mula sa kaniyang mga kapatid na babae ay natutunan niya ang paggalang

sa mga kababaihan. Ang pakikinig niya sa mga kuwento ng kaniyang yaya ay
nagbigay sa kaniyang interes sa mga kuwentong bayan at mga alamat.
 Mula sa kaniyang tatlong mga kapatid ay nainpluwensiyahan siya ng
mga sumusunod: Jose Alberto Alonzo ay natutunan niya ang pagmamahal sa
sining. Manuel Alonzo ay natutunan niya ang kahalagahan ng pagpapalakas ng
katawan. Gregorio Alonzo ay natutunan niya ang ang malabis na pagkahilig sa
pagbabasa. Padre Leoncio Lopez ay natutunan niya ang pagmamahal sa
makaiskolar at pilsopikal na pag-iisip.

ANG PAG-AARAL SA BIÑAN

Ang unang guro ni Rizal ay ang kanyang ina, matiyagang nagturo sa

kanya bukod sa alpabeto sinanay siya ng kanyang ina sa pagbasa at pagsulat.
May mga gurong sadyang inupahan ng kanyang magulang upang magturo sa
kanya.

Matapos ang maikling panahong pagsasanay sa kanilang tahanan nag

desisyon ang kanyang ama na ipadala siya sa Binan kasama si Paciano at
pinasok siya sa munting paaralan ni Maestro Justiniano Aquino-Cruz. Siyam na
taon gulang si Rizal noon at nanirahan sa kanyang tiyahin.

May kaalaman ang matandang maestro sa kanyang mga asignaturang

itinuturo subalit siya ay mahigpit na tagasunod ng lumang paniniwala na
matututo ang isang bata kailangan tulungan ng pamalo ang aklat.

Mga Unang Guro ni Rizal

1. Doñ a Teodora Alonzo - ang unang guro ni Rizal

2.Maestro Celestino
3.Lucas Padua
4.Leon Monroy

Mga Naging Gawain sa Pag-aaaral

1. Sinabi niya na kakauntian ng kaalaman sa Espanyol at Latin.

 2. Sinabi ni Rizal na ang kaniyang guro ay may kahusayan/kaalaman sa
balarilang Espanyol.
3. Nakaaway ni Rizal si Pedro na anak ng kaniyang guro.
4. Nakaaway niya ang mga ibang bata sa Biñ an isa na rito si Andres
Salandanan na tumalo sa kaniya.
5. Nag-aral siya ng pagpipinta kay Matandang Juancho na dito ay
nakasama ng kaniyang kaeskuwelang si Jose Guevarra.
6. Sa paglipas ng ilang buwan si Rizal ay nanguna sa kaniyang mga
kaeskuwela sa mga Espanyol, Latin at iba pang mga aralin.
7. Sa kabila ng kahusayan ni Rizal sa pag-aaral, siya ay napapalo ng
kaniyang maestro halos araw-araw dahilan sa mga sumbong laban sa kaniya
ng kaniyang mga kamag-aral.
8. Nilisan ni Rizal ang pag-aaral sa Biñ an noong Disyembre 1870
pagkatapos ng halos isa at kalahating taon.
9. Nilisan ni Rizal ang Biñ an sakay ng Barkong Talim na naghatid sa
kaniya sa Calamba.

Gomburza

Sa kaniyang pag-uwi sa Calamba ay may pag-aalsa sa Cavite at

ibinintang sa tatlong paring martir na sina Jose Burgos, Mariano Gomez, at
Jacinto Zamora, at ibang lider ng mga Pilipino. Ang tatlong paring martir ay
walang katarungang binitay sa Bagumbayan. Ang kaniyang kapatid na si
Paciano ay naging malapit na mag-aaral ni Padre Jose Burgos. Si Paciano sa
maraming pagkakataon ay naibahagi kay Rizal ang mga ideya at pilosopiya ni
Jose Burgos.

Kawalan ng Katarungan sa Kanyang Ina

Pagkatapos ng kamatayan ng Gomburza, ang ina ni Rizal ay

pinagbintangan na nagbabalak na lasunin ang asawa ng kaniyang kapatid (Jose
Alberto) . Ang mga kaaway ng pamilyang Rizal at ang hipag ng kaniyang ina ay
nagkipagsabawatan upang maisangkot ang ina sa nasabing bintang na
paglason. Pagkatapos na madakip ni Donya Teodora, ito ay pinaglakad mula
Calamba hanggang Santa Cruz, Laguna na ang layo ay 50 kilometro. Ang ina ni
Rizal ay nakulong sa loob ng dalawa at kalahating taon.
 

PAG-AARAL SA ATENEO

Rizal sa Ateneo

Matapos mag-aral sa Binyang nag-aral pa siya ng ilang buwan sa

paaralang nayon ng kalamba bago siya magpatuloy ng pag-aaral sa Maynila.
Noong panahong iyon may talong paaralan lamang sa Maynila na maaaring
pag-aralan. Ang Seminaryo ng San Jose, Kolehiyo ng San Juan de Letran at ang
Ateneo Municipal. Ika 20 ng Hunyo taong 1872 , sinamahan si Rizal ni Paciano
para magpunta sa Maynila. Kumuha ng pagsusulit sa mga araling Kristiyano,
Aritmetika, at Pagbasa sa Colegio ng San Juan de Letran at naipasa niya ang
iksameng iyun. Matapos ang pagsusulit nagbalik si Rizal sa Calamba mula sa
Maynila para dumalo ng kapistahan sa kaniyang pagbabalik sa Maynila ay
nagbago ng isip ng kanyang ama kaysa sa San Juan de Letran dapat sa sa
Ateneo Municipal siya mag-aral.
Noong una hindi tinanggap si Rizal sa Ateneo dahilan sa siya huli na sa
patalaan, maliit para sa kaniyang edad at mukhang masasakitin. Si Padre
Magin Ferrando ang tagapamahala ng paaralan ang ayaw tumanggap sa kanya.
Sa unang pagkakataon ay ginamit ni Jose ang kaniyang apelyidong Rizal imbes
na Mercado.
Manuel Xerex Burgos – ang pamangkin ni Jose Burgos na tumulong
upang makapasok si Rizal sa Ateneo. Nanirahan siya sa isang paupahang
bahay na pag-aari ni Señ ora Titay sa Daang Caraballo, na nasa labas ng
Intramuros.

Edukasyong Heswita

Ang layunin ng edukasyon ng mga Jesuita ay ang hubugin ang mga

mag-aaral sa mga aral ng Katolisismo, sining at agham at iba pa. Adbanse ang
edukasyonng ng mga Jesuita kumpara sa mga paaralan noong panahong
iyon.Ang pangunahing pilosopiya ng Ateneo ay Ad Majorem Dei Gloriam – Para
sa Higit na Kadakilaan ng Diyos.
Dalawang pangkat ng Mag-aaral

a. Imperyong Romano – internos o mga mag-aaral na nakatira sa loob

ng bakuran ng Ateneo.
b. Imperyong Cartago – externos o mga mag-aaral na nakatira sa
labas ng Ateneo.
Ang Rango
a.emperor
b.tribune
k.decurion
d. centurion
e.standard bearer

Unang Taon sa Ateneo (1872-73)

Nang magbukas ang taunang pag-aaral noong 1871-1872, ang unang

guro ni Rizal sa kaniyang unang taon sa Ateneo ay si Padre Jose Bechj.
Nagsimula siyang nasa mababang ranggo sa imperyong Cartago ngunit sa
paglipat ng mga linggo ay nagawang makapanguna sa kaniyang mga kamag-
aral. Upang mapagbuti ni Rizal ang kaniyang kaalaman sa wikang Esanyol siya
ay nagpaturo ng aralin sa Colegio de Santa Isabel sa panahon ng kaniyang
pamamahinga sa tanghali. Sa kalagitnaan ng taon si Rizal ay hindi nagbuti sa
kaniyang pag-aaral upang mapanatili ang kaniyang pangunguna sa klase ito ay
dahilan sa kaniyang sama ng loob sa hindi makatwirang puna ng guro sa
kaniya.

Ikalawang Taon sa Ateneo (1873-74)

Walang masyadong mahalagang pangyayari kay Rizal sa Ateneo sa taong

ito. Hindi nagpakita ng pangunguna sa pag-aral si Rizal dahilan sa sama ng
loob dailan sa hindi magandang puna ng guro sa kaniya. Dumating sa Ateneo
ang ilan sa kaniyang mga dating kamag-aral sa Biñ an. Hinulaan ni Rizal ang
nalalapit na paglaya ng kaniyang ina. Nagsimula si Rizal ng kaniyang
pagkahilig sa pagbabasa at ilan sa mga aklat na ito ay ang mga sumusunod:

a. Ang Konde ng Monte Kristo na sinulat ni Alexander Dumas.

b. Kasaysayan g Daigdig na sinulat ni Cesar Cantu na pinilit niyang
ipabili sa kaniyang ama.
k. Paglalakbay sa Pilipinas na isinulat ni Dr. Feodor Jagor.

Ikatlong Taon sa Ateneo (1875-76)

Nagbalik si Rizal sa Ateneo para sa kaniyang IkatlongTaon.

Hindi rin kinakitahan ng pangunguna si Rizal sa klase. Natalo siya ng mga
kamag-aral na Espanyol sa wikang Espanyol dahilan sa mas mahusay ang mga
ito sa sa tamang pagbigkas. At sa panahong ito ay nakalaya ang kanyang ina.

Ika-apat na Taon sa Ateneo (1876-77)

Sa taong ito ay nakilala ni Jose Rizal si Padre Francisco de Paula

Sanchez S.J. Ang nasabing pari ang humikayat kay Rizal para mag-aral na
mabuti, lalo na sa pagsulat ng mga tula. Sinabi ni Rizal na si Padre Francisco de
Paula Sanchez ay isang modelo ng katuwiran at pagsisikap para sa pag-unlad
ng kaniyang mga mag-aaral.

Dahilan dito ay nagbalik ang sigla ni Rizal sa pag-aaral at natapos ang

taon ng pag-aaral na mayroong limang medalya. Naging ganap ang sigla ni
Rizal sa kaniyang pag-aaral sa Ateneo. Nagtapos si Rizal sa Ateneo noong
Marso 23, 1877 at natamo sa paaralan ang Bachiller en Artes.

Mga Naging Ibang Gawain sa Ateneo

1. Mga Samahan na Kinasapian ni Rizal

 *Kalihim ng Marian Congregation
*Kasapi ng Academy of Spanish Language
*Kasapi ng Academy of natural Sciences
2. Nag-aral siya pagguhit kay Agustin Saez na kilalang mahusay na pintor na
Espanyol. Nag-aral siya ng paglililok kay Romualdo de Jesus. Nag-aral din siya
ng eskrima at gymnastics.
3. Padre Jose Villaclara - nagsabi kay Rizal na tigilan na ang pagsulat ng tula.

Likhang Lilok

1. Imahen ng Birheng Maria na ipagkakaloob sana ni Rizal kay Padre

Lleonart.

Unang Pag-ibig ni Rizal

1. Segunda Katigbak – ang babaeng unang minahal ni Rizal.

2. Mariano Katigbak – kapatid ni Segunda at kaibigan ni Rizal.
3. La Concordia – ang paaralan na pinapasukan ni Segunda Katigbak.
4. Manuel Luz – ang lalaking takdang mapangasawa ni Segunda.
 
 Mga Tulang naisulat ni Rizal sa Ateneo:

1875
1. Felicitation
2. El Embarque : Himno a la Flota de Magallanes
3. Y Es Espanol: Elcano el Primero en dar la Vuelta al Mundo
4. El Combate: Urbiztondo, Terror de Jolo

1876
1. Un Recuerdo a Mi Pueblo
2. Alianza Intima Entre la Religion y la Buena Education
 3. Por la Education Recibe Lustre la Patria
4. El Cautiverio y el Triumfo: Battala de Lucena y Prison de Boaddil
5. La Entrada Triunfal delos Reyes Catolices en Granada

1877
1. El Heroismo de Colon
2. Colon y Juan II
3. Gran Consuelo en la Mayor Desdicha
4. Un Dialogo Alusivo a la Despedida delos Colegiales

PAG-AARAL SA UNIBERSIDAD NG SANTO TOMAS (1877-82)

Ang planong pagpasok ni Rizal sa unibersidad ay tinutulan ng kaniyang

ina dahilan sa pagkakaroon nito ng maraming kaalaman ay nanganganib ang
buhay ni Rizal tulad ng mga pilipinong maraming kaalaman na pinabitay ng
pamahalaang kasytila. At sapat na para sa kanyang ina ang naging kaalaman ni
Rizal.Sa kabila ng pagtutol ng kaniyang ina si Rizal ay isinama ni Paciano sa
Maynila para mag-aral.Noong Abril 1877 nagpatala para mag-aral si Rizal sa
Unibersidad ng Santo Tomas.

Labing anim na taong gulang si Rizal ng mag-aral sa Unibersiddad ng

Santo Tomas. Ang una niyang kursong kinuha ay Pilosopia Y Letra bunga ng
mga sumususunod na dahilan:
a.Ito ang gusto ng kaniyang ama
b.Wala pa siyang tiyak na kursong gusto

Si Rizal ay humingi ng payo kay Padre Pablo Ramon ukol sa kaniyang

dapat na maging kurso sa UST. Sa unang semestre ng taong 1877-78 siya ay
nag-aral sa kursong perito agrimensor sa Ateneo. Sa ikalawang Semestre ng
nasabing taon ay natanggap ni Rizal ang sulat ni Padre Pablo Ramon SJ na
nagpapayo sa kaniya na kumuha ng Medisina. Kinuha ni Rizal ang kurso
dahilan sa kaniyang pagnanais na magamot ang kaniyang ina.

Nagkaroon si Rizal ng relasyon sa mga sumusunod na babae:

a. Binibining L. – isang babae na taga Calamba na laging dinadalaw ni

Rizal sa gabi sa panahon ng bakasyon na umuwi siya mula Maynila na bigo kay
Segunda Katigbak.
b. Leonora Valenzuela – kapitbahay ng inuupahang bahay ni Rizal.
Kaniya itong pinadadalhan ng sulat sa pamamagitan ng hindi nakikitang tinta.
k. Leonor Rivera – pinsan ni Rizal at anak ng kaniyang inuupahang
bahay. Sa kanilang pagsusulatan ay ginagamit ni Leonor ang pangalang Taimis.

Si Rizal ay naging biktima ng isang opisyal na Espanyol noong 1878. Si

Rizal ay pinalo ng sable sa likod ng nasabing opisyal. Katatapos lang niya noon
sa unang taon ng medisina. Nasa daan siya sa Calamba at naglalakad dahil may
kadiliman ang paligid di niya napansin ang isang tenyente ng guardiya sibil at
hindi siya nakapa-alis ng sumbrero . Siya hinampas ng latiko at nasugatan sa
likod na tumagal ng dalawang linggo. Pinagharap niya ng sumbong sa
GobernadoHeneral nguni’t wala siya nakuhang katarungan.

Bagamat hindi siya kinikilalang isang magaling na mag-aaral sa

Unibersidad dahil sa mga marka na kanyang tinamo. May mga bagay naman
siyang nagawa upang ipagmalaki ng mga pilipinong mag-aaral. Noong 1879, si
Rizal ay lumahok sa paligsahan ng Liceo Artistico-Literario. Sa nasabing
paligsahan ay nanalo ng unang gantimpala ang kaniyang tulang sinulat na may
pamagat na A La Juventud Filipina.Ang paligsahan ay para lamang sa mga
Pilipino.

Ang A La Juventud Filipina ay kinikilala kalsika ng panitikan Pilipino

dahil sa dalawang kadahilanan:
a. Ito asng kaunaunahang tula na sinulat ng isang indio sa wika ng mga
kastila,
b. Ikalawa ito’y may makabayan na tema na “ang tunay na pag-asa ng mga
pilipino ay ang kapwa Pilipino at hindi ang mga dayuhan.”
 Noong 1880, si Rizal ay lumahok sa paligsahan ng Liceo Artistico-
Literario ukol bilang pag-paparangal sa ika-400 taon ng kamatayan ni Miguel
de Cervantes. Sa nasabing paligsahan ang kaniyang ginawang akda na may
pamagat na El Consejo de los Dioses ay nanalo ng unang gantimpla. Ang
paligsahan ay bukas sa mga Pilipino at Espanyol.

Kampeon ng mga Estudyante – Nagtayo sina Rizal ng isang samahan na

tinatagwag na Compañerismo sa layunin na ipagtanggol ang kanilang sarili
laban sa mga pang-iinsulto ng kanilang mga kamag-aral na Espanyol.
Hindi naging masaya si Rizal sa UST bunga ng mga sumusunod na
kadahilanan;

a.Galit sa kaniya ang mga guro ng UST

b.Minamaliit ang mga mag-aaral na Pilipino ng mga Espanyol
k.Makaluma ang sistema ng pagtuturo sa UST
 

PAGPUNTA SA ESPANYA

Sa pagtatapos ni Rizal sa kaniyang ika-apat na taon ng pag-aaral ng

medisina sa UST si Rizal ay nagbalak na tumungo ng Espanya para dito
magpatuloy ng pag-aaral.Ito’y isang lihim na hakbangin ni Rizal. Ang kanyang
kapatid na si Paciano ang nakakaalam ng kangyang plano.

Labing-isang taong gulang si Rizal ng siya ay umalis patungong Espanya.

Ito ang kauna-unahang niyang paglalakbay patungong kabilang ibayo. Mabigat
at ang kanyang dibdib sa paglisan dahil batid niya na matatagalan bago muli
niyang kapiling ang kanyang pamilya, kaanak at mga kaibigan.

Ang Lihim na Pag-alis ni Rizal

 1. Paciano – ang nagbalak ng pag-alis ni Rizal para magtungo sa
Europa.
2. Antonio Rivera – ang ama ni Leonor Rivera na kumuha ng pasaporte
ni Rizal patungo ng Espanya.
3. Jose Mercado – ang ginamit na pangalan ni Rizal sa kaniyang lihim
na pag-alis patungo sa Espanya.
4. Umalis si Rizal sa Pilipinas noong Mayo 3, 1882 sakay ng barkong
Salvadora.
5. Donato Lecha – ang kapitan ng barkong Salvadora.

Singapore

Narating ni Rizal ang Singapore noong Mayo 3, 1882 sakay ng barkong

Salvadora. Dito ay tumuloy siya sa Hotel dela Paz upang makapagpahinga ng
dalawang araw sa nasabing bansa.

Dinalaw ni Rizal ang mga sumusunod:

1. Harding Botaniko
2. Distritong Pamilihan
3. Templong Budista
4. Estatwa ni Thomas Stanford Raffles – tagapagtatag ng Singapore.
5. Nilisan ni Rizal ang Singapore sakay ng barkong Djemnah.

Colombo

Maraming iba’t ibang lahi ang nakasabay ni Rizal sa barko Djemnah at

binalak ni Rizal na magsalita ng Pranses ngunit hindi siya naintidihan ng mga
ito. Ang kaniyang sinabi sa Port Galle ay masyadong malungkot ang
lunsod.Nakarating siya sa Colombo at sinabi niyang maganda ang lunsod kaysa
sa Sinapore, Port Galle, at Maynila.

Suez Canal
 Suez Canal – isang lagusang tubig na nag-uugnay sa Red Sea at
Mediterrenean Sea. Ferdinand de Lesseps – isang diplomatikong Pranses na
nagplano ng pagtatayo ng Suez Canal noong ikalabing walong siglo. Nakarating
si Rizal sa Port Said na dulong bahagi ng Ehipto. Dito nakita ni Rizal ang mga
tao na nagsasalita ng iba’t ibang mga wika.

Naples

Nagtungo ang barkong Djemnah sa Europa at noong narating ni Rizal

ang Naples noong Hunyo 11, 1882. Kinabukasan ay narating niya ang daungan
ng Merselles at kaniyang binisita ang Chateu d’If na siyang lugar na binanggit
ni Alexander Dumas sa kaniyang nobelang Count of Monte Cristo.

Barcelona

Hunyo 15, 1882 nilisan ni Rizal ang Merseilles at narating ang Barcelona
sakay ng tren galing Pransiya. Narating niya ang Barcelona noong Hunyo 16,
1882. Hindi maganda ang unang impresyon ni Rizal sa Barcelona dahilan siya
ay napatira sa hindi magandang bahagi ng lunsod. Sa bandang huli ay nagbago
ang kaniyang pananaw sa Barcelona dahilan sa nakita niya ang lunsod ay
nagtataglay ng kalayaan at liberalismo, ang mga tao ay palakaibigan, at
magagalang.

Las Ramblas – ang sikat na kalye sa Barcelona.

Plaza de Cataluñ a – ang paboritong kaininan ng mga mag-aaral na

Pilipino sa Barcelona at dito binigyan si Rizal ng isang piging bilang pagbati sa
kaniyang pagdating.

Amor Patrio (Pag-ibig sa Tinubuang Lupa)

Amor Patrio – ang unang akda ni Rizal sa labas ng bansa. Dito rin
ginamit ni Rizal ang pangalan sa panulat na Laong Laan.
 Diariong Tagalog – isang mapangahas na pahayagan sa Maynila na
naglathala ng kaniyang mga artikulo.
Basilio Teodoro – ang patnugot ng Diariong Tagalog.
Marcelo H. Del Pilar – ang nagsalin ng Amor Patrio mula sa wikang
Espanyol sa wikang Tagalog.

Sa Madrid

Sa Barcelona ay nabalitaan ni Rizal ang balita ukol sa epidemya ng

kolera sa Pilipinas. Nakatanggap siya ng sulat mula kay Jose Cecilio na
nagbabalita ng malungkot na kalagayan ni Leonor buhat ng siya ay umalis.
Pinayuhan ni Paciano si Rizal na lumipat ng Madrid.

Nagpatala si Rizal sa Universidad Central de Madrid sa mga kursong:

a.Medisina
b.Pilosopiya at Pagsulat

Nagsikap na Matutunan ang mga sumusunod:

a. Pagpipinta at Paglilok sa Academy of Fine Arts of San Fernando
b. Nagsanay ng eskrima at pagbaril sa Hall of Arms of Sanz y Carbonell

Nag-aral ng mga wikang:

a. Pranses
b. Aleman
k. English

Namamasyal sa mga galerya ng sining at mga museo Nagbasa ng

maraming mga aklat.Naging matipid si Rizal sa kaniyang pagastos Ang tanging
sugal na tinayaan ni Rizal ay ang lotto Nagpapalipas ng mga libreng oras sa
bahay ng mga Paterno.

Pag-ibig kay Consuel Ortiga y Perez

 Nagkaroon ng pagkakataon si Rizal na makabisita sa bahay ni Señ or
Pablo Ortiga y Rey na dating alcalde ng Maynila sa panahon ng panunungkulan
ni Gobernador Heneral Polavieja.
Consuelo ang anak na dalaga ni Don Pablo na umibig kay Rizal.
Pinadalhan ni Rizal ng isang tula ang dalaga na may pamagat na A La Señorita
C. O. Y P. Hindi itinuloy ni Rizal ang panliligaw sa dalaga dahilan sa:
a. Tapat siya kay Leonor
b. Ang kaniyang kaibigang si Eduardo de Lete ay nanliligaw sa dalaga

Si Rizal Bilang Mason

Sa Madrid ay nakilala ni Rizal ang mga kilalang liberal ng Espanya na

ang mga ito ay kabilang sa samahan ng mga Mason.
Masonerya – isang pandaigdig na kapatiran ng mga taong may
malayang kaisipan.
Sumali si Rizal sa nasabing samahan upang mahingi ang tulong ng mga
ito sa kaniyang paglaban sa mga prayle sa Pilipinas.
Logia de Acacia – ang balangay ng Masoneya na inaniban ni Rizal.

Paghihirap sa Madrid

Nagkaroon ng paghihirap si Rizal sa Madrid dahilan sa hindi naging

maganda ang ani sa kanilang lupa. Dahilan dito ay hindi nakarating ang
sustento ni Rizal sa Madrid. Ipinagbili ni Paciamo ang bisiro ni Rizal para may
maipadala lamang kay Rizal. Kumuha si Rizal ng pagsusulit sa kaniyang aralin
sa Griego na hindi man lamang nag-aalmusal at nananghalian.

Parangal kay Luna at Hidalgo

Nagkaroon ng pagpupugay ang mga Pilipino dahilan sa pagkapanalo nina :

 a. Juan Luna sa Spolarium
b. Felix Resurecion Hidalgo sa Virgines Christianas Expuesta al
Populacho.

Pagtatapos sa Pag-aaral

Natapos ni Rizal noong 1885 ang kaniyang kurso sa Medisina at Pilosopiya

 
  
RIZAL SA PARIS AT BERLIN

Nagtungo si Rizal sa Paris at Berlin para sa kanyang layunin na

magpakadalubhasa sa optalmolohiya o paggamot sa mata. Bago nagtungo sa
Paris pansamantalang tumigil si Rizal sa bahay ni Maximo Viola na nag-aaral
ng medisina sa Barcelona. Sa Barcelona kaniyang nakilala si Eusebio
Carominas ang patnugot ng pahayagang La Publicidad .

Nobyembre 1885 - nakarating si Rizal sa Paris at naglingkod bilang

katulong ni Dr. Loius de Weckert na pangunahing optalmolohista ng Pransiya.
Nanatili dito si Rizal mula Nobyembre 1885 hanggang Pebrero 1886.

Sa labas ng kaniyang oras sa klinika ni Dr. Weckert ay kanyang

kaibigan partikular na dito ang pamilyang Pardo de Tavera.

Heidelberg

Pagkatapos ng kanilang mga gawain sa Paris si Rizal ay nagtungo ng

Alemanya para sa pagpapatuloy ng kanyang pag-aaral sa optalmolohiya.
 Pebrero 3, 1886 - dinalaw ni Rizal ang makasaysayang lunsod ng
Heidelberg na kilala sa kanyang unibersidad. Naninirahan siya sa isang
boarding house na tinitirhan ng mga mag-aaral ng abogasya.

Sa Heidelberg si Rizal ay naglingkod bilang katulong sa klinika ni Dr.

Otto Becker, isang kilalang doktor ng optalmolohiya sa Alemanya.

A Las Flores de Heidelberg ang tulang sinulat ni Rizal sa kagandahan

ng mga bulaklak ng Heidelberg. Sa nasabing lunsod inabutan si Rizal ang
selebrasyon ng Ikalimang Daan Taon ng Pagkakatatag ng Heidelberg.

Wilhelmsfeld
Wilhelmsfeld isang bayang bakasyunan sa Alemanya kung saan si Rizal
ay tumigil ng tatlong buwan. Karl Ullmer pastor protestante na tinigilan ni
Rizal habang siya ay nagbabakasyon sa Wilhelmsfeld. Napamahal kay Rizal
ang pamilya ni Pastor Ullmer at ito ay kaniyang ipinadama niya sa
pamamagitan ng pagsulat sa anak nito na si Friedrich Ullmer na
nagpapasalamat sa kabutihan ng nasabing pamilya.

Unang Sulat kay Blumentritt

Hulyo 31, 1886 - petsa ng unang sulat ni Rizal na ipinadal;a niya kay
Blumentritt.

Ferdinand Blumentritt - isang propesor sa Ateneo ng Leitmeritz,

Austria na interesado sa pag-aaral ng mga diyalekta ng Pilipinas.

Aritmetika - pamagat ng aklat na nakasulat sa wikang Espanyol at

Tagalog na ipinadala ni Rizal kay Blumentritt upang magamit niyang batayan
sa pag-aaral ng wikang Tagalog.

Leipsig at Dresden
 Leipsig - isang lunsod sa Alemanya na kaniyang binisita upang dumalo
ng aralin sa Kasaysayan at Sikolohiya. Dito ay kanyang naging kaibigan si
Friedrich Ratzel na kilalang mananalaysay at si Dr. Hans Mever na isang
kilalang antropologo. Isinalin din ni Rizal ang akda ni Hans Christian
Andersen.

Dresden - binisita ni Rizal ang lunsod na ito at dito ay kaniyang nakilala

si Dr. Adolph Mever ang direktor ng Museo ng Antropolohiya at Etnolohiya.

Pagtanggap kay Rizal sa Kalipunang Siyentipiko sa Berlin

Berlin - hinangaan ni Rizal ang lunsod na ito dahilan sa pagkakroon nito

ng siyentipikong kapaligiran at malaya sa pagtatangi ng lahi.
1. Dr. Feodor Jagor - nakatagpo ni Rizal ang nasabing manlalakbay na
sumulat ng isang akalt tungkol sa Pilipinas.
2. Dr. Rudolf Virchow - isang kilalang antropolohistang Aleman na
nakilala ni Rizal sa Berlin.
3. Dr. W. Joest - isang kilalang heograpong Alemanya na nakilala ni
Rizal sa Berlin.
4. Dr. Karl Ernest Schweigger- isang kilalang optalmolohista ng Berlin
at dito si Rizal ay naglingkod sa klinika.
5. Dr. Rudolf Virchow - kanyang inimbitahan si Rizal na magsalita sa
isang pagpupulong ng Ethnographic Society ng Berlin.

Tagalog Verskunt - ang pamagat ng papel panayam na binasa ni Rizal sa

isinagawang pagpupulong ng Ethnographic Society ng Berlin.

Mga dahilan ni Rizal sa Pagtigil sa Berlin

a. Palawakin ang kaalaman sa optalmolohiya
b. Palawakin ang kaalaman sa agham at wika
k. Magmasid sa kalagayang pulitikal at kabuhayan ng Alemanya
d. Makilahok sa mga kilalang siyentipikong Aleman
 e. Ipalimbag ang Noli Me Tangere

Obserbasyon sa Mga Kababaihang Aleman

a. Seryosa
b. Matiyaga
k. Edukada
d. palakaibiganin

Paghihirap sa Berlin
1. Walang dumating na padalang pera mula sa Calamba
2. Kumakain lamang ng isang beses sa isang araw
3. Naglalaba ng kaniyang sariling damit
4. Naghihinala siya sa pagkakaroon ng sintomas ng sakit na tuberculosis.

PAGLALAKBAY SA EUROPA KASAMA NI VIOLA

Ang Paglalakbay
 Mayo 11, 1887 - nagsimula ang paglalakbay nina Rizal at Viola sa
Europa.
Ang kanilang paglalakbay sa Dresden ay napataon sa Eksposisyon ng
mga Bulaklak. Binisita ni Rizal si Dr. Adolph Meyer sa Museo ng Sining.
Prometheus Bound - isang obra maestrang pinta na labis na hinangaan ni
Rizal sa Dresden.
Dr. Jagor - nagpayo kay Rizal na padalhan muna ng telegrama si
Blumentritt bago siya pumunta ng Leitmeritz.
Mayo 13, 1887 - dumating si Rizal sa Leitmeritz at dito siya ay
sinalubong ni Prof. Ferdinand Blumentritt sa istasyon ng tren dala ang
larawan na pagkakakilalanan kay Rizal.
Hotel Kreb dito tumira sina Rizal at Blumentritt habang bumibisita sa
Leitmeritz. Nakilala ni Rizal ang pamilya ni Blumentritt
1. Rosa ang asawa ni Blumentritt
2. Dolores - anak
3. Conrad - anak
4. Fritz – anak

Burgomaster - ipinakilala ni Blumentritt si Rizal at kaniyang hinangaan

ang katalinuhan ni Rizal sa madaling pagkatuto ng wikang Aleman.
Dr. Carlos Czepelak - isa sa mga kilalang siyentipiko ng Europa nakilala
ni Rizal sa Leitmeritz.
Robert Klutschak - isang bantog na naturalista na nakilala ni Rizal sa
Leitmeritz.
Dinalaw ni Rizal at Viola ang lunsod na ito noong Mayo 17 -19, 1887 Dr.
Willkom - ang professor ng natural history ng Unibersidad ng Prague na
dinalaw ni Rizal sa lunsod dala ang sulat ng pagpapakilala ni Blumentritt.
Binisita ni Rizal at Viola ang libingan ni Copernicus - ang dakilang astronomo
sa kasaysayan ng sangkatauhan. Binisita din nila ang kuweba na nagsilbing
bilangguan ni San Juan Nepomuceno pati na ang tulay na pinaghulugan nito.
Binisita ni Rizal sa lunsod na ito si Norfenfals na isa sa mga
pinakadakilang nobelista ng Europa noong panahong iyon. Sa dakong huli
hinangaan din niya si Rizal sa katalinuhang taglay nito.
Hotel Metropole - hotel na tinigilan nina Rizal at Viola sa Vienna
 Danube - isa sa mga malalaking ilog ng Europa. Nagsakay sina Rizal at
Viola ng bangka upang makita ang kagandahan ng ilog at ng kanyang mga
pangpang. Dito napansin ni Viola sa unang pagkakataon ang kakaibang gamit
ng mga tagarito na papel na napkin sa kanilang pagkain.
Munich - dinalaw nina Rizal at Viola ang lunsod at panandaliang
namasyal upang malasahan ang Munich beer na bantog sa buong Alemanya.
Nuremberg - sa lunsod na ito ay dinalaw nina Rizal at Viola ang museo
na nagtataglay ng mga kagamitang pangpahirapna ginamit sa panahon ng
Ingkisisyon at ang pagawaan ng manyika na pinakamalaking industriya ng
lunsod.
Ulm - dinalaw nina Rizal at Viola ang katedral ng lunsod na kilala bilang
pinakamalaki at pinakamataas at pinanhik ang tore nito.
Rheinfall - nakita ni Rizal ang talon na ito na kanyang sinabing
"pinakamaganda sa buong Europa."
Geneva - kay Rizal ang lunsod na ito ang pinakamaganda sa buong
Europa. Mga wikang sinasalita ng mga taga-Switzerland Aleman, Pranses,
Italyan.
Dito niya natanggap ang isang telegrama ukol sa isinasagawang
Eksposisyon sa Madrid na ang ipinapakita sa Pilipinas ay ang mga tribo ng
Igorot na suot na bahag at mga makalumang kagamitan ay pinagtatawanan ng
mga taga- Madrid. Sa Geneva inabutan si Rizal ng kanyang ika-26 na taong
kaarawan at kanyang pinakain si Viola ng isang masaganang pagkain.

Dito sa lunsod ng Geneva naghiwalay sina Rizal at Viola. Si Rizal para

ipagpatuloy ang kanyang paglalakbay sa Italya at si Viola naman para
magbalik sa Barcelona.

Mga lunsod ng Italya na binisita ni Rizal

Turin
Milan
Venice
Florence
 Roma - nakarating si Rizal sa "lunsod ng mga Caesar" noong Hunyo 27,
1887. Hinangaan ni Rizal ng labis ang karangyaan ng nasabing lunsod.

Mga kahanga-hangang tanawin na binisita ni Rizal sa Roma

Capitolium
Bato ng Tarpeian
Palatinum
Forum Romanum
Ampiteatro
Simbahan ng Santa Maria Magigiore

Vaticano - ang lunsod na sentro ng Katolisismo sa mundo at dinalaw

ito ni Rizal noong Hunyo 29, 1887. Kanyang nakita ang Basilica de San Pedro -
ang pinakamalaking simbahan sa mundo.

ANG UNANG PAGBABALIK SA PILIPINAS

Desisyon o Dahilan ng pagbalik sa Pilipinas

 1. Gamutin ang mata ng kanyang ina.
2. Pagsilbihan ang kanyang kababayan.
3. Alamin ang pananahimik ni Leonor Rivera.
4. Tuklasin ang epekto ng Noli me Tangere sa kanyang kababayan at sa
mga kastila sa PIlipinas.

Mga Tumangging magbalik si Rizal sa Pilipinas

1. Paciano Rizal
2. Silvestre Ubaldo
3. Jose Cecilio

Hunyo 29, 1887 - tumelegrama si Rizal sa kaniyang ama ukol sa kanyang

pagbabalik sa Pilipinas.

Pagbabalik Patungo ng Maynila

Hulyo 3 ,1887 - lumulan si Rizal sa barkong Diemnah ang barkong

kanyang sinakyan noong siya ay magtungo ng Europa limang taon na ang
nakakaraan.
Hulyo 30, 1887 nakarating si Rizal sa Saigon at sumakay ng barkong Haipong.
Agosto 5, 1887 nakarating ang Haipong sa Maynila. Napansin ni Rizal na sa
limang taon niyang pagkakahiwalay sa bansa ay halos walang nagababago sa
kaayusan at kaanyuan ng lunsod ng Maynila.
Pagbabalik sa Calamba

Agosto 8, 1887 - petsa ng makarating si Rizal sa Calamba. Paciano hindi

niya hiniwalayan si Rizal sa mga unang araw ng pagbabalik nito sa Calamba
dahilan sa kanyang pag-aalala sa kaligtasan ng kanyang nakababatang kapatid.

Nagtayo si Rizal ng isang klinika sa Calamba upang maka-paglingkod siya

bilang manggagamot. Ang kanyang unang naging pasyente ay ang kanyang ina,
nguni't hindi niya ito inoperahan sa dahilang ang katarata nito ay hindi pa
noon hinog.

Tinawag si Rizal na Doktor Uliman ng mga taga -Calamba at naging

bantog sa Calamba at mga karatig bayan at dinayo ng mga tao ang kanyang
klinika. Kumita si Rizal ng P900 sa unang buwan ng kanyang paggagamot at sa
buwan ng Pebrero 1888 ang halaga ay umabot ng P5,000. Nagtayo si Rizal ng
isang gymnasium sa Calamba upang mailigtas ang kanyang mga kababayan sa
bisyong tulad ng sugal at sabong.

Hindi nadalaw ni Rizal si Leonor Rivera dahilan sa pagtutol ng kanyang

mga magulang na dalawin ang dalaga. Ang mga magulang ni Leonor Rivera ay
ayaw na makatuluyan ng kanilang anak na si Rizal.

Ang Kaguluhang Bunga ng Noli Me Tangere

Nilapitan ng mga prayle ang gobernador heneral at naghahatid ng mga

sumbong na laban sa nobelang Noli Me Tangere.
 Emilio Terrero ang gobernador heneral na nagpatawag kay Rizal ukol sa
usapin ng nobelang Noli Me Tangere at kanyang hinigian si Rizal ng isang
kopya ng nasabing nobela. Walang kopyang maibigay si Rizal dahilan sa
naubos na ang kanyang mga dala.
Binisita ni Rizal sa Ateneo ang kanyang mga dating guro na sina Padre
Federico Faura, Francisco Paula Sanchez, at Jose Bech upang hingin niya ang
kopya ng Noli Me Tangere na kanyang ibinigay sa Ateneo, ayaw ibigay ng mga
pareng Jesuita ang kanilang mga kopya.
Pedro Payo ang arsobispo ng Maynila na kalaban ng mga Pilipino at
nagpadala ng kopya ng Noli Me Tangere sa rektor ng Unibersidad ng Santo
Tomas upang pag-aralan ang nobela. Gregorio Echavarria ang rektor ng UST
at katulong ng lupon ng mga guro ng unibersidad na gumawa ng pag-aaral sa
nobelang Noli Me Tangere.
Ayon sa pag-aaral ng mga lupon ng mga guro ng UST ng
rekomendasyon na ang Noli Me Tangere ay heretikal, subersibo, at laban sa
kaayusang pampubliko.
Hindi nagustuhan ni Terrero ang ulat ng lupon ng mga guro ng UST
dahilan sa alam niyang kalaban ni Rizal ang mga Dominikano at ipinadala ang
kopya ng Noli Me Tangere sa Permanenteng Lupon ng Sensura na binubuo ng
mga pari at mga taong hindi alagad ng simbahan.

Padre Salvador Font - ang pinuno ng Lupon sa Sensura na nag-ulat na

ang Noli Me Tangere ay subersibo at kontra sa simbahan at pamahalaan.
Kanyang iminungkahi ang pagbabawal ng pag-aangkat, paggawa at pagbibili
ng mapanirang nobela.

Mga Kaaway ng Noli Me Tangere

Padre Jose Rodriguez - prayle ng Guadalupe na naglabas ng walong

polyeto na bumabatikos sa Noli Me Tangere. Ang mga polyetong isinulat niya
ay ipinagbibili sa mga nagsisimba. Questiones De Summo Interes ang pamagat
ng polyetong ginawa.

Mga Senador ng Espanya na bumabatikos sa Noli Me Tangere.

*Jose Salamanca
*Luis M. de Pando
*Fernando Vida
*Vicente Barrantes - kanyang binatikos ang Noli Me Tangere sa kanyang
inilathalang artikulo sa pahayagang La Espana Moderna.

Mga Tagapagtanggol ng Noli Me Tangere

*Marcelo H. del Pilar

*Antonio Ma. Regidor
*Graciano Lopez Jaena
*Mariano Ponce
*Segismundo Moret - isang Espanyol na dating Ministro ng hari ng Espanya at
tagapagtanggol ng Noli Me Tangere.
*Miguel Morayta - propesor ng kasaysayan sa Unibersidad Central de Madrid.
*Ferdinand Blumentritt
*Padre Vicente Garcia - isang iskolar na paring Pilipino na gumawa ng isang
polyeto na ginamitan niya ng pangalang panulat na Desiderio Magalang at
kanyang sinagot ang mga akusasyon ni Padre Jose Rodriguez laban sa Noli Me
Tangere at sa may akda nito.

Ang Pakikipagkaibigan kay Jose Taviel de Andrade

 Jose Taviel de Andrade - isang tenyente ng hukbong Espanyol na
inatasan ni Gobernador Heneral Terrero upang magsilbing tagabantay ni Rizal
laban sa mga lihim niyang kaaway. Dahilan sa kapwa mga kabataan, edukado,
at may kultura naging ganap na magkaibigan sina Rizal at Andrade . Nakasama
ni Rizal si Andrade sa pamamasyal, iskrimahan, at pagbaril.

Suliranin Agraryo sa Calamba

Naimpluwensiyahan si Gobernador Heneral Terrero ng kanyang nabasa

sa Noli Me Tangere at nagpasimula ng imbestigasyon sa mga hacienda na pag-
aari ng mga prayle upang maituwid ang mga pagmamalabis na nagaganap dito.
Tumulong si Rizal sa kanyang mga kababayan sa Calamba sa pagkuha ng
mahahalagang datos ukol sa suliraning agraryo sa kanyang bayan.
Lumabas sa pag-aaral na ginawa ni Rizal ang mga sumusunod:

a. ang hacienda ng mga paring Dominikano ay sumasakop sa buong

bayan ng Calamba.
b. Ang tubo ng mga paring Dominikano ay patuloy na tumataas dahilan
sa walang taros na pagpapalaki ng binabayarang upa sa lupa.
k. Ang hacienda ay hindi man lamang nagkakaloob ng anumang tulong
pinansiyal para sa mga pagdiriwang ng mga kapistahan, sa edukasyon ng mga
kabataan, at pagpapabuti ng agrikultura.
d. Ang mga kasama na siyang nahirapan ng labis sa paggawa sa hacienda
ay pinapaalis na lamang mula sa lupa sa dahilan lamang sa mga mababaw na
kadahilanan.
e. Sinisingil ng mataas na tubo ang mga kasama sa hacienda at kung
hindi nakapagbabayad ay kinukumpiska ng mga tagapangasiwa ng hacienda
ang mga hayop, kagamitan, o maging ang bahay ng mga kasama.

Pag-alis sa Calamba
 Dahilan sa Noli Me Tangere at pakikialam ni Rizal sa suliraning agraryo
sa hacienda sa Calamba, si Rizal ay labis na kinamuhian ng mga prayleng
Dominikano. Pinilit ng mga prayle ang Gobernador Heneral Terrero na iligpit
si Rizal sa pamamagitan ng pagpaptapon sa kanya ngunit ang gobernador
heneral ay hindi sumunod sa kagustuhan ng mga prayle. Nakatanggap ng mga
pagbabanta sa buhay ni Rizal ang kanyang mga magulang at pinaki-usapan
siya ng kanyang mga kamag-anakan pati na ni Tenyente Jose Taviel de
Andrade na umalis na muna ng Pilipinas.

Pinatawag si Rizal ni Gobernador Heneral Terrero at pinayuhan siya na

umalis ng Pilipinas para sa kabutihan ng una.

1. Napilitang umalis si Rizal sa Pilipinas bunga ng dalawang pangunahing

kadahilanan.
a. Nasapanganib na rin ang buhay ng kanyang mga magulang, kapatid at
mga kaibigan.
b. Mas higit siyang makalalaban para sa kapakanan ng bayan kung siya
ay magsusulat na malaya sa ibang bansa.

HONGKONG AT MACAO

Biyahe Patungo sa Hongkong

Peberero 3, 1888 - sumakay si rizal ng barkong Zafiro patungo ng

Hongkong at nakarating sa Amoy, China noong Pebrero 7,1888. Hindi lumabas
si Rizal ng Amoy bunga ng tatlong dahilan:

a. hindi mabuti ang kanyang pakiramdam

b. umuulan noon ng malakas
k. narinig niya na ang lunsod ay marumi.

Victoria Hotel - dito nanuluyan si Rizal sa pagdating sa Hongkong

 Jose Sainz de Varanda - isang opisyal na Espanyol na sumusubaybay o
nagmamanman kay Rizal sa Hongkong.

Nakatagpo ni Rizal sa Hongkong ang mga Pilipinong takas mula sa

Marianas na hinuli ng mga Espanyol noong 1872.Nakatagpo ni Rizal sa
Hongkong si Jose Basa isang abogadong tumakas sa Marianas at biktima ng
terorismo ng Espanya ng 1872.

Karanasan sa Hongkong

Naobserbahan ni Rizal ang mga sumusunod sa Hongkong;

a. Maingay na pagdiriwang ng Bagong Taon ng Pebrero 11- 13, 1888.
b. Ang kaibahan ng tanghalan ng mga Tsino at paraan ng pagganap at
paglalarawan ng mg galaw ng mga tauhan.
k. Ang masaganang piging kung saan ang mga panauhin ay inaanihan
ng labis na pagkain.
d. Ang mga Dominikano ang pinakamayamang ordeng pangrelihiyon
sa Hongkong dahilan sa pag-aari ng maraming mga bahay paupahan, at
malaking halagang salapi na nakadeposito sa mga bangko na tumutubo ng
malaking interes.

Pagbisita sa Macao

Kiu Kiang - ang barkong sinakyan ni Rizal at Basa patungo sa Macao

noong Pebrero 18, 1888 at nakita niya dito si Jose Sainz de Varanda na
sumusunod sa kanya.

Don Juan Francisco Lecaros - Pilipino na nakapag-asawa ng Portugess at

sa kanyang bahay si Rizal ay nanuluyan habang sila ay nasa Macao. Si Don Juan
Francisco Lecaros ay naging kinatawan ng Pilipinas sa Spanish Cortez.

Paglisan sa Hongkong
 Pebrero 22, 1888 - nilisan ni Rizal ang Hongkong sakay ng barkong
Oceanic na pag-aari ng mga Amerikano at kanyang patutunguhan ay ang
bansang Hapon.

SI RIZAL SA BANSANG HAPON

Ang Pagdating sa Hapon

Pebrero 28, 1888 - duamting si Rizal sa Yokohama at tumigil sa Grand

Hotel. Mula sa Yokohama nagtungo si Rizal sa Tokyo na siyang punong lunsod
ng nasabing bansa.

Tokyo

Juan Perez Caballero - opisyal ng Espanya sa Tokyo na bumisita kay

Rizal sa hotel at inanyayahan si Rizal na manirahan sa gusali ng legasyon.
Tumira si Rizal sa legasyon ng Espanya sa tokyo dahilan sa mga sumusunod:
a. Makatitipid siya ng malaki kung sa legasyon maninirahan
b. Wala naman siyang itinatago sa mga Espanyol.

Sa kaniyang paninirahan sa legasyon ay naging matalik niyang kaibigan

si Juan Perez Caballero at kanyang sinabi na ang diplomat ay isang bata,
matalino, at mahusay na manunulat. Sa unang araw ni Rizal sa Tokyo ay
napahiya si Rizal sa dahilan na napagkamalan na isang Hapon na hindi
marunong magsalita ng nihongo. Napilitan si Rizal na mag-aral ng wikang
nihongo at natutunan niya ito sa loob ng ilang araw lamang. Pinag-aralan din
ni Rizal ang kabuki, sining, musika, at jujitsu. Nakatagpo ni Rizal sa Tokyo ang
mga musikerong Pilipino.

Ang Impresyon ni Rizal sa bansang Hapon

 a. ang kagandahan ng bansa
b. Kalinisan, pagiging magalang, at kasipagan ng mga Hapon
k. Magandang kasuutan at kasimplehan ng mga Haponesa
d. Kakaunti ang magnanakaw sa Tokyo
e. Halos walang pulubing makikita sa lansangan

O-Sei-San

Seiko Usui - ang babaing inibig ni Rizal noong siya ay nasa bansang
Hapon at mas kilala siya sa katawagang ibinigay ni Rizal na O-Sei-San. Nakita
ni Rizal si O-Sei-San sa labas ng legasyon ng Espanya sa Tokyo na kung saan
malapit ang tinitirhan ni O-Sei-San.

Inabangan ni Rizal sa kanyang pagdaan sa harapan ng legasyon at siya

ay ipinakilala ng hardinero ng legasyon kay O-Sei-San na isang manggagamot
na mula sa Maynila at panauhin ng legasyon. Sumagot si O-Sei-San sa salitang
Pranses at Ingles.

Buhat noon ay araw-araw nagkakatagpo si Rizal at O-Sei-San at

nakasama ni Rizal sa pamamasyal sa mga magagandang lugar ng lunsod ng
Tokyo. Napamahal si Rizal kay O-Sei-San dahilan ang una ay bigo kay Leonor
Rivera at biktima ng kawalan ng katarungan.

Si O-Sei-San ay anak ng isang samurai 23 at walang karanasan sa pag-

ibig. Ang magkatulad nilang interes sa sining ang nagbigay daan sa kanilang
pag-ibig.
Nakita ni Rizal kay O-Sei-Sanang kaniyang ideal na babaing iibigin. Si O-Sei-
San ay maganda, mapanghalina, mahinhin at matalino.Naibigan ni O-Sei-San si
Rizal dahilan sa maginoo, magalang at pagkakaroon ng maraming kaalaman.

Tinulungan ni O-Sei-San si Rizal sa maraming paraan ng higit sa isang

katipan. Si O-Sei-San ay nagsilbing kasama ni Rizal sa pamamasyal, interpreter
at tagapagturo. Ang kagandahan ni O-Sei-San ay halos bumihag kay Rizal na
manirahan sa Hapon at tanggapin ang magandang hanapbuhay na inaalok ng
legasyon ng Espanya sa Tokyo.

Pinili ni Rizal ang paglilingkod sa bayan kaysa sa pakasalan si O-Sei-San.

Naging tapat si O-Sei-San kay Jose Rizal nag-asawa lamang ito noong 1897
pagkatapos na bitayin si Rizal. Napangasawa ni O -Sei-San si Alfred Charlton
na isang Ingles na isang guro ng kemistriya sa Tokyo.

Pag-alis sa Hapon

Abril 13, 1888 petsa ng umalis si Rizal sa Yokohama patungo ng

Amerika sakay ng barkong Belgic. Sa kanyang paglalakbay sa Pasipiko ay
nakatagpo ni Rizal sa barko ang mag-asawang Reinaldo Turner at Emma
Jacson. Itinanong ng kanilang anak kung kilala niya si Richal na sumulat ng
Noli Me Tangere . Sinabi niya sa mga bata na siya si Rizal.

Techo Suhiro -isang Hapon na nakasabay ni Rizal sa barko. Siya ay

mamamahayag, nobelista, at tagapagtanggol ng karapatang pantao sa Hapon.
Magkatulad si rizal at Techo sa dahilan sa silang dalawa ay pinaalis sa kanilang
mga bansa ng isang mapagmalupit na pamahalaan. Kapwa sila mga lalaki ng
kapayapaan na gumamit ng lakas ng panulat sa pagtuligsa sa kabuktutan na
nagaganap sa kanilang bansa.

Nagtungo sila sa ibang bansa upang doon ipagpatuloy ang kanilang

pakikipaglaban para sa karapatan ng kanilang mga kababayan. Kapwa sila
mayroong misyon na palayain ang kanilang bansa sa mga mapaniil na pinuno
ng pamahalaan.

SI RIZAL SA ESTADOS UNIDOS

Ang Paglalakbay sa Amerika

 Abril 28, 1888 - dumating ang barkong Belgic sa daungan ng lunsod ng
San Francisco. Hindi pinayagan ang mga pasahero na makababa ng barko at
sila ay kinuwarentenas dahilan sa takot ng mga Amerikano na ang mga ito ay
mayroong sakit na kolera.

Nabigla si Rizal sa dahilang noong panahong iyon ay walang epidemya

ng kolera sa Malayong Silangan at ang konsul ng Estados Unidos sa Hapon ay
nagbigay ng patunay na walang epidemya ng nasabing sakit sa Hapon.

Nalaman ni Rizal na ang dahilan ng kuwarentenas ay upang hind

makapasok agad ang mga manggagawang Tsino sa Estados Unidos na ayaw ng
mga Amerikanong manggagawa. Pag pumasok ang mga manggagawang Tsino
ay matatalo ang nakaupong presidente ng Amerika sa nalalapit na eleksiyon.

Kahit na may kuwarentenas ay pinayagan ng mga Amerikano na

makapasok ang 700 bales ng sutla na mula sa Tsina na hindi man lamang
pinapausukan ng gamot.

Nakaalis si Rizal at mga biyahero mula sa primara klaseng kabina mula

sa kuwarentenas pagkatapos ng isang linggo. Ang mga Hapon at Tsino ay
ikinulong pa ng mas mahabang panahon.

Tumuloy si Rizal sa Palace Hotel sa kanyang panahon ng pananatili sa

San Francisco. Mula sa San Francisco ay tinawid ni Rizal ang kalawakan ng
Estados Unidos hanggang sa lunsod ng New York. Narating ni Rizal ang New
York noong Mayo 3, 1888 at kaniyang sinabi na ang lunsod ay isang
napakalaking bayan.

Mula sa New York si Rizal ay sumakay ng barkong City of Rome na

nagdala sa kanya patungo ng London.

Mga Impresyon ni Rizal sa Amerika

Mabuting Impresyon

a. ang kaunlaran ng Estados Unidos ay makikita sa kanyang malalaking

lunsod, malawak ang bukid, at lumalagong mga industriya at abalang
mga pabrika.
b. Ang pagiging masigasig ng mga mamamayang Amerikano.
k. Ang likas na kagandahan ng bansa.
d. Ang mataas na antas na pamumuhay ng tao.
e. Ang magandang pagkakataon para sa mga dayuhang manggagawa.

Masamang Impresyon

a. Ang kawalan ng pagkakapantay ng mga lahi. Ang Amerika ay isang

magandang bayan para sa mga puti at hindi sa mga taong may
kulay ang balat.
  
SI RIZAL SA LONDON

Mga Dahilan ng Pagtira sa London

a. Mapahusay ang kanyang kaalaman sa wikang Ingles

b. Pag-aralan at iwasto ang aklat na Sucesos de las Islas Filipinas na isinulat
ni Morga.
k. Ligtas ang London sa kanyang pakikipaglaban sa kalupitan ng mga
dayuhan sa Pilipinas.

Pagtawid sa Atlantiko
 1. Sakay ng barkong City of Rome si Rizal ang nagsilbing interpreter ng mga
pasahero bunga ng kanyang kaalaman sa maraming wika.
2. Pinahanga ni Rizal ang kanyang mga kapwa pasahero sa kahusayan niya
sa paglalaro ng yoyo.
3. Nakipagtalakayan sa mga mamamahayag na Amerikano ukol sa
suliranin ng sangkatauhan. napansin ni Rizal ang kahinaan ng mga ito sa
kaalaman sa geopolitics.
4. Dumating si Rizal sa Liverpool, England noong Mayo 24, 1888 at
nagpalipas ng gabi sa Hotel Adelphi.

Ang Buhay ni Rizal sa London

1. Dumating si Rizal sa London ng Mayo 25, 1888.

2. Pansamantalang nanirahan si Rizal sa bahay ni Antonio Ma. Regidor na
isang takas na Pilipino sa Marianas noong 1872 at nagtatrabaho bilang
abogado sa London.
3. Nakahanap ng isang bahay na matitirahan si Rizal sa London at may
address na 37 Chalcot Crescent, Primrose Hill.
4. Ang may-ari ng nasabing bahay paupahan ay ang pamilyang Beckett na
isang organista ng Katedral ng St. Paul.
5. Ang bahay ng mga Beckett ay nasa magandang lokasyon, malapit sa
British Museum.
British Museum - ang pambansang aklatan ng England na nagtataglay ng
napakarami at mga di-karaniwang mga aklat. Dito ginugol ni Rizal ang
kanyang maraming araw sa London sa pamamagitan ng pagsasaliksik sa
nabanggit na aklatan.

Mga Balita sa Mula sa Pilipinas

Masamang Balita

1. pag-uusig sa mga makabayang Pilipino na lumagda sa

Manipestong laban sa mga Prayle na iniharap ni Doroteo
Cortes. Ang manipesto ay nilagdaan ng 800 na Pilipino at
isinulat ni Marcelo H. del Pilar na humihiling sa pagpapa-alis
ng mga prayle sa Pilipinas.

2. pag-uusig laban sa mga kasama sa lupa sa Calamba, kabilang

dito ang pamilya ni Rizal dahilan sa kanilang ginawang
petisyon para sa repormang agraryo.

3. Malubhang paninira nina Senador Salamanca at Vida sa

Cortes ng EEspanya laban sa Noli Me Tangere , gayundin
ng mga manunulat na sina Wenceslao Retana at Pablo Feced
sa mga pahayagang Espanyol.

4. Ang bayaw ni Rizal na si Manuel Hidalgo ay ipinatapon ni

Gobernador Weyler ng walang anumang ginanap na
paglilitis.

5. Dinakip ng mga Espanyol si Laureano Viado na kaibigan ni

Rizal sa Maynila dahilan sa nahulihan ng mga Espanyol ng
sipi ng Noli Me Tangere sa kanyang bahay.

Magandang Balita

1. Padre Vicente nabalitaan ni Rizal ang ginawang pagtatanggol

Garcia sa nobelang Noli Me Tangere laban sa pagbabatikos ng mga
prayle.

Ang Anotasyon ng Sucesos ni Morga

 Sucesos de las Islas Filipinas - isang aklat na sinulat ni Morga noong
1609 ukol sa mga kaganapan sa Pilipinas nalathala sa Mexico. Sa kanyang sulat
ay sinabi niyang mahusay ang aklat ni Morga dahilan sa wala siyang
kababawan at kayabangan na tulad ng sa mga prayle, simple ngunit ang
kanyang mensahe ay nasa pagitan ng bawat hanay ng mga salita.

Binasa din ni Rizal ang mga aklat na sinulat nina Chirino, Colin,
Argensola, at Plasencia ukol sa mga dating kaugalian ng mga Pilipino sa unang
bahagi ng pananakop ng mga Espanyol sa bansa.

Sa loob ng sampung buwan ay naging abala si Rizal sa kanyang

pagsasaliksik pangkasaysayan sa London.

Dahilan sa labis na kaabalahan ay kanyang tinanggihan si Mariano

Ponce sa alok nito na maging patnugot ng isang pahayagan na sasagot sa mga
paninira ng mga Espanyol laban sa mga Pilipino.

Habang naninirahan sa London, si Rizal ay gumawa ng saglit na

pagbisita sa Paris upang basahin ang ilang mga babasahing materyal sa
Bibliotheque Nationale o pambansang aklatan ng Pransiya.

Binisita din panandali ni Rizal ang Madrid at Barcelona upang alamin sa

mga Pilipino ang kanilang ginagawang pagkilos para sa reporma sa Pilipinas.
Sa unang pagkakataon ay nakita ni Rizal si Marcelo H. del Pilar at Mariano
Ponce, ang dalawang higante ng kilusang propaganda.

Nagbalik si Rizal sa London noong Disyembre 24, 1888 at nagdaos ng

Pasko at Bagong Taon sa tahanan ng mga Beckett . Nagpadala si Rizal ng regalo
kay Blumentritt at Dr. Czepelak.

Ang Aktibong Pakikilahok sa Kilusang Propaganda

 Itinatag ng mga Pilipino sa Barcelona ang isang makabayang samahan
na tinawag na Asosacion La Solidaridad na pinasinayaan noong Disyembre 31,
1884. Sa pamamagitan ng nagkakaisang boto, si Rizal ay nahalal na Pangulong
Pandangal ng Asociacion La solidaridad bilang pagkilala sa kanyang
pamumuno sa lahat ng mga makabayang Pilipino sa Europa. Nagpadala si Rizal
ng isang liham sa Asociacion La Solidaridad na nagpapasalamat sa kanilang
pagtitiwala at pagpapayo sa ikapagtatgumpay ng samahan.

Noong Pebrero 15, 1889 itinatag ni Graciano Lopez Jaena sa Barcelona

ang pahayagang makabayan na amy pamagat na La Solidaridad na lumalabas
tuwing ikalawa at huling linggo ng buwan at nagsilbing pahayagan ng kilusang
propaganda.

Mga layunin ng Pahayagang La Solidaridad

1. Isulong ang isang mapayapang pagbabagong politikal at panlipunan sa

Pilipinas
2. Ipakita sa mga mambabasa ang kalunus-lunos na kalagayan ng Pilipinas
upang malapatan ng lunas ng pamahalaang Espanya.
3. Labanan ang mga paring Espanyol sa Pilipinas na noon ay siyang
kumokontrol ng pamahalaan.
4. Isulong ang kaisipang liberal at kaunlaran.
5. Isulong ang makatuwirang karapatan ng mga Pilipino para sa buhay,
demokrasya, at kaligayahan.

Pinayuhan ni Rizal ang mga miyembro ng pahayagang La Solidaridad na

maging makatotohanan at tapat sa kanilang mga isusulat upang igalang ng
mga mababasa ang kanilang opinyon. Sinabi din ni Rizal na huwag gayahin ang
mga mamahayag na binabayaran ng mga prayle na gumagamit ng pandaraya
at mga bulgar na salita.

Los Agricultores Filipino - ang unang artikulo na isinulat ni Rizal para sa

pahayagang La Solidaridad at nalathala noong Marso 25, 1889. Sa nasabing
artikulo ay kanyang sinabi na ang dahilan ng pagiging paurong ng mga
magsasakang Pilipino ay ang napakaraming balakid sa kanyang pagsulong
tulad ng mga mahihigpit na pinuno, mga magnanakaw, sakunang mula sa
kalikasan, sapilitang paggawa, at marami pang mga salik na hindi magbibigay
daan sa pag- unlad ng kabuhayan ng mga magsasaka at ng sining ng
agrikultura sa bansa.

Mga Sinulat ni Rizal sa London

La Vision del Fray Rodriguez - isang satirikong polyeto na sinulat ni

Rizal laban kay Padre Jose Rodriguez at kanyang ginamit na pangalan dito ay
Dimas Alang, nalathala sa Barcelona. Dito ay labis na tinuya ni Rizal si Padre
Rodriguez sa labis nitong katangahan. Sa polyetong La Vision del Fray
Rodriguez ay naipakita ni Rizal ang kanyang (a) mataas na kaalaman sa
relihiyon at (b) kahusayan sa panunudyo.

Liham sa mga Kadalagahan ng Malolos - isang sulat na ipinadala ni Rizal

sa mga dalaga ng Malolos na noon ay humiling sa pamahalaan na pagkalooban
sila ng pagkakataon na mag-aral ng wikang Espanyol kahit ito ay laban sa
kagustuhan ng prayle paroko ng Malolos, Bulacan.

Ang nilalaman ng Liham sa Mga Kadalagahan ng Malolos ay ang mga

sumusunod na pagpapayo ni Rizal sa mga kababaihan:

1. Ang mga inang Pilipina ay dapat magturo sa kanilang mga anak ng

pag-ibig sa Diyos, bayan at sa sangkatauhan.
2. Dapat na ang mga inang Pilipina makatulad ng mga ina sa Sparta
na nasisiyahan na makita ang kanilang mga anak na lumalaban
para sa kalayaan ng bayan.
3. Dapat ingatan ng mga kababaihan sa Pilipinas ang kanilang
karangalan at dignidad.
4. Dapat sikapin ng mga kababaihang Pilipina na maging edukado,
maliban pa sa pagpapanatili ng kanyang mga likas na katangian.
5. ang pananampalataya ay hindi lamang ang mahabang dasal,
pagsuot ng mga krusipiho at kagamitang pang-relihiyon sa
 katawan, kundi bagkus ang pamumuhay ng tunay na Kristiyano na
may mabuting moral at kaugalian.

Sumulat din si Rizal ng dalawang artikulo sa Trubner's Record isang

pahayagang Ingles sa London na may pamagat na Specimens of Tagal Folklore
at Two Eastern Fables.
 
Ang Romansa kay Gertrude Beckett

Gertrude Beckett - anak na babae ng kanyang kasero sa London at

tinawag niya ito sa palayaw na Getie. Naging malapit ang dalawa, dahilan sa
tinutulungan ng dalaga si Rizal sa kanyang mga gawain tulad ng paghahalo ng
pintura sa kanyang pagpipinta at paghahanda ng clay para sa kaniyang
iskultura. Tinawag ni Getie si Rizal sa palayaw na Petie. Ngunit bago pa man
mabuo ang isang pag-ibig, si Rizal ay lumayo kay Gertrude Beckett dahilan sa
kanyang mas mahalagang misyon sa buhay.

Bago umalis si Rizal sa London, kanyang tinapos ang apat na gawang

lilok na may pamagat na :

1. Promotheus Bound
2. Triumph of Death Over Life
3. Triumph of Science Over Death
4. Ang ulo ng magkapatid na dalagang Beckett

Marso 19, 1889 - nagpaalam si Rizal sa pamilyang Beckett at nilisan ang

London patungo ng Paris.
 
IKALAWANG PAGTIGIL SA PARIS PARA SA PANDAIGDIG NA EKSPOSISYON
NG 1889

Pagtungo sa Paris

Pumunta si Rizal sa Paris dahilan sa gaganapin noon ang Pandaigdig

na Eksposisyon na darayuhin ng libu-libong mga tao mula sa iba't ibang panig
ng mundo. Dahilan sa karamihan ng tao, si Rizal ay nahirapan na makahanap
ng lugar na matitirahan at naging napakamahal pa ng kabayaran sa mga
paupahang kuwarto.

Pansamantalang tumira si Rizal sa kanyang kaibigang si Valentin

Ventura sa 45 Rue Maubuege at dito ay kanyang inayos ang kanyang
anotasyon ng aklat na Sucesos de las Filipinas na sinulat ni Morga.

Nagpalipat-lipat ng tirahan si Rizal hanggang makakita siya ng isang

maliit na silid at nakasama niya dito ang dalawang Pilipino na sina Capitan
Justo Trinidad na dating gobernadorcillo ng Santa Ana at Jose Albert na isang
batang mag-aaral mula sa Maynila.
 
Buhay ni Rizal sa Paris

Sa kabila ng kasiyahan sa Paris naging abala pa rin si Rizal sa

pagbabasa ng mga aklat sa Bibliotheque Nationale upang tingnan ang mga
datos para sa kaniyang anotasyon ng Sucesos Las Islas de Filipinas ni Morga.

Sa mga malalayang oras si Rizal ay dumadalaw sa bahay ng mga

pamilyang Pilipino na sina Pardo de Tavera, Ventura, Luna, at Bousted. Naging
kaibigan niya ang tatlong magkapatid na Pardo de Tavera, na ang ama ay isa sa
mga biktima ng kalupitan ng mga Espanyol noong 1872.
 Naging ninong si Rizal ni Maria de la Paz Luna na pangalawang anak
nina Juan Luna at Luz Pardo de Tavera. Naging malimit si Rizal sa pagdalaw sa
pamilyang Bousted.

Isa sa umakit kay Rizal sa Eksposisyon ng Paris ay ang Eiffel Tower na

may taas na 984 talampakan. Dumalo si Rizal at ang kanyang mga kaibigan sa
pagbubukas ng Eksposisyong Paris na pinangasiwaan ng Pangulo ng Pransiya
na si Sadi Carnot.

Isa sa mga bahagi ng kasaysayan sa Paris ay ang pagkakaroon ng

eksposisyon sa mga likhang sining na sinalihan ni Juan Luna, Felix
Resureccion-Hidalgo, at Felix Pardo de Tavera. Lumahok din si Rizal sa
pamamagitan ng pagsasali ng kanyang gawang iskultura, napasali ang kanyang
likha ngunit hindi nagtamo ng gantimpala.

Itinayo ni Rizal sa Paris ang Samahang Kidlat na binubuo ng kanyang

mga kababayang Pilipino. Ang samahan ay panandalian lamang at naglalayon
na paglalapitin ang mga Pilipino sa Paris upang higit silang masiyahan sa
panonood ng eksposisyon.

Itinatag ni Rizal ang samahang Los Indios Bravos at pinalitan nito ang
Samahang Kidlat . Nangako ang mga kasapi nito ng pagsisikap sa katalinuhan
at pagpapalakas katawan upang magtamo ng paghanga ng dayuhan.

Samantalang nasa Paris itinatag ni Rizal ang isang lihim na samahan na

nakilala lamang sa panitik na R.D.L.M. at sinasapantaha na ang kahulugan ay
Redencion de los Malayos (Ang Pagpapalaya sa Malayo) . Ang samahang ito ay
nanatili pa ring isang palaisipan sa mga nag-aaral ng Rizal.

Ang Paglalathala ng Sucesos de las Islas Filipinas

 Isa sa pinakamahalagang nagawa ni rizal habang siya ay nasa Paris ng
1889 ay ang pagpapalimbag ng kanyang anotasyon ng aklat ni Morga na
Sucesos de las Islas Filipinas na inilathala ng Garnier Freres.

Isinulat ni Blumentritt ang Paunang Salita para sa Sucesos de las Islas

Filipinas at inihandog ni Rizal ang aklat para sa inang bayan. Isinulat ni Rizal
ang anotasyon ng Sucesos de las Islas Filipinas sa layunin na ipakita sa mga
Pilipino ang pagkakaroon natin ng mataas na kabihasnan bago pa man
dumating ang mga Espanyol.

Nakatanggap si Rizal ng maraming paghanga mula sa kanyang mga

kaibigan dahilan sa kanyang paglalathala ng anotasyon sa Sucesos de las Islas
Filipinas ni Morga.

Si Rizal bilang Mananalaysay

Si Rizal ay masasabing mahusay na mananalaysay dahilan sa mga

sumusunod na salik:

1. Ang kanyang pagsasaliksik sa dalawang dakilang aklatan ng mundo -

British Museum (London) at Bibliotheque Nastionale (Paris) ay
nakapagpalawak ng kanyang kaalamang pangkasaysayan.
2. Ang kanyang ginawang anotasyon ng Sucesos de las Islas Filipinas ay
kakikitahan ng malawak na kaalaman ni Rizal sa histograpiya - ang pag-
aaral ng pagsulat ng kasaysayan.
3. Ang kaalaman ni Rizal sa maraming wika ay nakatulong sa kanya upang
mabasa ang maraming dokumentong historikal sa kanyang orihinal na
anyo.
4. Nabasa niya si Pigadicta sa wikang Italyano: Marsden, Raffles, Lord
Stanley, at Wallace sa wikang Ingles; Blumentritt, Jagor, at Virchow sa
wikang Aleman; M. Jacquet, J. Mallat, at A. Marche sa wikang Pranses; at
sina T. H. Pardo de Tavera, Pedro Paterno, Miguel Morayta, at Pi y
Margall sa wikang Espanyol.
 5. Ang kaalaman ni Rizal sa kasaysayan ay hindi lamang ukol sa Pilipinas
kundi sa kasaysayan ng kolonisasyon ng mga Europeo sa Asya.

Maliban sa anotasyon ng Sucesos de las Islas Filipinas naghanda rin si Rizal ng

malathalang artikulong historikal na gaya ng mga sumusunod:

1. Ma- yi
2. Tawalisi of Ibn Batuta
3. Filipinas dentro de Cien Anos
4. Sobre la Indolencia de los Filipinos
5. La Politica Colonial de Filipinas
6. Manila en el mes de Diciembre, 1872
7. Historia de la Familia Rizal de Calamba
8. Los Pueblos del Archipielago Indico

Filipinas dentro de Cien Anos - sa artikulong ito ay hinulaan ni Rizaal ang

pagtatapos ng kolonyalismo ng Espanya sa Pilipinas sa pagtatapos ng ika 19
daantaon.

Sobre la Indolencia de los Filipinos - tinalakay ni Rizal ang kadahilanan ng

katamaran at pagiging mabagal na pag-unlad ng mga Pilipino sa mga
sumusunod na salik.

1. Ang Pag-aalsa ng mga Pilipino at panloob na kaguluhan kasunod ng

pananakop ng mga Espanyol sa Pilipinas.
2. Ang mga digmaan ng Espanya laban sa mga Portuges, Olandes, Ingles, at
iba pang mga kalaban na dito ay naglingkod ang mga Pilipino bilang mga
kawal ng hukbong Espanyol.
3. Ang pananlakay ng mga Muslim ng Mindanao sa mga baybaying bayan
ng Pilipinas.
4. Ang sapilitang paggawa ng libu-libong mga Pilipino na naging dahilan
upang mapabayaan ang pagsasaka, komersiyo at industriya sa Pilipinas.
 5. Ang kawalan ng pagsisikap ng mga Pilipino ng magtrabaho ng higit
dahilan sa hindi naman nila ganap na napakanibangan ang bunga ng
kanilang paghihirap.
6. Ang pagpapabaya ng pamahalaan sa agrikultura, komersiyo at
industriya.
7. Ang masamang halimbawa na ipinapakita ng mga Espanyol ukol sa mga
gawaing manwal.
8. Ang pagtuturo ng mga prayle na "mas madaling makapasok sa langit ang
mga mahihirap" at dahil dito ay ninais ng mga Pilipino ang kahirapan sa
layunin ng madaliang pagpasok sa langit sa pagsapit ng kamatayan.
9. Ang sistema ng edukasyong Espanyol ay hindi nakapagsulong ng
pangkabuhayang kaalaman. Ang edukasyon ay depresibo, brutal, at
hindi makatao.

Iba pang Mga Ginawa sa Paris

Binalak ni Rizal na itayo ang samahan ng mga Filipinolohista sa Paris

ngunit hindi ito naisakatuparan. Ipananukala ni Rizal ang pagtatayo ng isang
makabagong kolehiyo ng mga Pilipino sa Hongkong na ang layunin ay
magsanay at magturo ng mga anak ng mga mabubuting pamilyang Pilipino.

Nagdaos ng kapaskuhan si Rizal sa Paris at pagkatapos ng Bagong Taon

ay saglit na dumalaw sa London upang tingnan ang katumpakan ng kanyang
anotasyon Sucesos de las Islas Filipinas at dalawin si Gertrude Beckett.

Mga Dahilan ni Rizal sa Pag-alis sa Paris

 1. Ang napakamahal na halaga ng bilihin dahilan sa karamihan ng mga
taong dumalo sa Pandaigdig na Eksposisyon sa paris.
2. Ang masayang kapaligiran ng Paris ay umaagaw ng kanyang atensiyon
sa mga gawaing pampanitikan. Ang pangangailangan niya na isulat ang
El Filibusterismo .
 
SI RIZAL SA BRUSSELS

Ang Buhay ni Rizal sa Brussels

Umalis si Rizal patungo ng lunsod ng Brussels (1890) kasama ni Jose

Albert at nanuluyan sa isang kainamang bahay paupahan sa 38 Rue Philippe
Champagne na pinangasiwaan ng magkapatid na babaeng Jacoby na sina
Suzanne at Marie.

Sa Brussels ay sinimulang sulatin ni Rizal ang nobelang El Filibusterimo

at nagsusulat din siya ng mga ipinadadalang artikulo para sa La Solidaridad .
Ginugugol din niya ang kanyang mga libreng sandali sa pagpapalakas ng
katawan sa gymnasium at sa pagsasanay sa pagbaril at iskrima.

Naging kasama ni Rizal sa kuwarto si Jose Alejandrino napansin niya

ang labis na katipiran ni Rizal sa pamamagitan ng pagkain sa bahay at
pagluluto nila ng pansit.

Mga Artikulong ni Rizal sa La Solidaridad ng siya ay nasa Brussels.

1. A la Defensa - isang sagot sa mapanirang artikulo ni Patricio Escosura.

2. La Verdad Para Todos - isang pagtatanggol sa mga katutubong pinuno sa
Pilipinas sa mga pamumuna ng mga Espanyol na ang Pilipino ay
mangmang at tanga.
3. Vicente Barrantes Teatro Tagalog - ipinakita ni Rizal ang
kamangmangan ni Vicente Barrantes sa tanghalang sining ng mga
Tagalog.
 4. Una Profanacion - isang artikulo na tumutuligsa sa mga prayle sa
pagkakait nito ng isang Kristiyanong libing para sa kaniyang bayaw na si
Mariano Herbosa.
5. Verdades Nueva - sinagot ni Rizal ang akusasyon ni Vicente Belloc na ang
pagbibigay ng reporma sa Pilipinas ay makakasira sa katiwasayan ng
pamahalaang Espanyol sa Pilipinas.
6. Crueldad - sa artikulong ito ay ipinagtanggol ni Rizal si Blumentritt laban
sa paninira ng mga kaaway nito.
7. Diferencias - kaniyang sinagot ang isang artikulo na nanunudyo sa mga
Pilipinong humihingi ng Reporma.
8. Inconsequencias - ipinagtanggol niya si Antonio Luna laban sa ginawang
paninira ni Mir Deas.
9. Llanto y Risas - mapait na pagpuna ni Rizal laban sa mababang pagtingin
ng mga bayarang mamahayag ng prayle sa mga kayumangging Pilipino.
10.Ingratitudes - isang artikulo na sumasagot sa sinabi ni Gobernador
Weyler sa mga taga-Calamba na huwag magpalinlang sa mga walang
kabuluhang pangako ng kanilang mga walang utang na loob na anak (isa
na dito si Rizal).

Binigyan din ni Rizal 9. g pansin ang ortograpiya ng wikang Tagalog sa

pamamgitan ng paggamit ng k at w at ituwid ang Hispanikong pagsulat tulad
ng arao at salacot. Dahilan dito ay sinulat ni Rizal ang kanyang artikulo Sobre
La Nueva Ortografia de la Lengua de Tagala na kanyang inilathala sa La
Solidaridad.

Dito isinalin ni Rizal ang akda ni Schiller na William Tell mula sa Aleman
sa wikang Tagalog.

Nabalitaan ni Rizal kina Juan Luna at Valentin Ventura na ang mga

Pilipino sa Madrid ay nagugumon sa sugal. Sinulatan ni Rizal ang mga Pilipino
sa Madrid at sinaway nila ang mga ito sa kanilang pagkakagumon sa sugal.
Nagalit ang ilang mga Pilipino kay Rizal at tinawag nila itong Papa imbes na
Pepe na kanyang tunay na palayaw.
Sa Brussel ay nakatanggap si Rizal ng masamang balita.

1. Ang sumasamang kalagayan ng mga magsasaka sa Calamba.

2. Nagharap ng demanda ang mga Dominicano para alisin ang lupang
kanilang pinapaupahan kay Don Francisco Mercado - Rizal.
3. Ipinatapon si Paciano at kanyang mga bayaw na si Manuel Hidalgo ay
muling ipinatapon sa Bohol.
4. Nararamdaman ni Rizal ang kanyang nalalapit na kamatayan.

Dahilan sa pag-uusig na nadarama ng kanyang pamilya si Rizal ay

nagbalak ng umuwi, sa dahilang hindi siya maaring manatili na nagsusulat
lamang habang ang kanyang mga magulang at mga kapatid ay nagdaranas ng
lupit ng mga paring Espanyol. Ang kanyang balaking umuwi ay sinalunga ni
Graciano Lopez- Jaena at gayundin ng kanyang mga kaibigang sina Basa,
Blumentritt, at Mariano Ponce.

Nagbago lamang ang isipan ni Rizal nang matanggap niya ang sulat ni
Paciano na nagsasabing natalo sila sa kaso at ito ay kanilang iaapela sa korte
supremo sa Madrid at dito si Rizal ay nagtungo para tingnan ang kanyang
magagawa sa kaso. Nagkaroon ng romansa si Rizal kay Petite Sussane Jacoby -
ang pamangkin ng kanyang mga kasera.
 
MGA KABIGUAN SA MADRID

Kabiguan sa Katarungan

Sa pagdating ni Rizal sa Madrid ay agad niyang hiningi ang tulong

Asociacion Hispano-Filipina at mga pahayagang liberal sa Madrid tulad ng La
Justicia, El Globo, La Republica, at El Resumen upang matulungan siya sa
paghingi ng katarungan sa kanyang pamilya at kababayan sa Calamba.
 Sa paghingi ni Rizal ng katarungan para sa kanyang pamilya ay tumayo
si Marcelo H. del Pilar bilang abogado kanilang idinulog ang kanilang protesta
laban sa kawalang katarungan ni gobernador heneral Valeriano Weyler at ng
mga paring Dominikano.

Ang kanilang pakikinayam kay Ministro Fabie ng Ministerio ng

Katarungan ay nawalan ng kabuluhan. Ang patakaran ng Espanya ay ang
"sarahan ang tainga, buksan ang pitaka, at magkibit-balikat na lamang."

Natanggap ni Rizal ang masamang balita na natanggap na nila ang

kautusan ng pagpapaalis sa mga taga-Calamba mula sa hacienda ng mga
paring Dominikano.

Ang mga kaibigan Espanyol ni Rizal ay walang magawa kundi ang

magbigay lamang ng pananalita ng pakikiramay. Samantala ipinanukala ni
Blumentritt na makipagkita si Rizal sa Reyna Maria Cristina upang ilapit ang
kanyang mga suliranin, ngunit sinabi ni Rizal na siya ay walang kakilala o
salapi na makapagsasama sa kaniya sa Reyna.

Iba pang mga Kabiguan sa Madrid

1. Habang bigo si Rizal sa paghingi ng katarungan para sa kanyang mga

magulang ay namatay naman ang kanyang matalik na kaibigan at
kasama sa kilusang propaganda na si Jose Maria Panganiban.
2. Nang malasing si Antonio Luna ay hinamon niya si Rizal ng duwelo
dahilan sa karibalan sa babae. Nang matanggal ang kalasingan ay naayos
ang hidwaan.
 3. Hinamon ni Rizal si Wenceslao Retana ng duwelo. Si Retana ay isang
mamamahayag na binabayaran ng mga prayle upang manira sa mga
makabayang Pilipino sa Europa sa isa niyang artikulo ay sinabi nito na
kaya pinaalis ang pamilya ni Rizal sa Calamba ay dahilan sa hindi
pagbabayad ng utang. Hiningi ni Rizal ang paumanhin ni Retana o ang
duwelo. Hindi ito natuloy nang humingi ng tawad si Retana at hindi na
sumulat ng anumang mapanirang puri si Retana laban sa mga Pilipino.
Isang kabalintunaan na si Retana ang kauna-unahang sumulat ng aklat
pangbiograpiya ni Rizal na may pamagat na Vidas y Escritos de Dr. Jose
Rizal .

Ang Pagpapakasal ni Leonor Rivera.

Habang nanonood sina Rizal at ang kanyang mga kasama sa tanghalang

Apolo sa Madrid ay nawala ang kanyang locket na nagtataglay ng larawan ni
Leonor Rivera. Nakatanggap si Rizal ng sulat mula kay Leonor Rivera na
nagpapabatid ng nalalapit na kasal niya sa isang inhinyerong Ingles na si
Henry Kipping na labis na ikinalungkot ni Rizal.

Ang labis na pagdaramdam ni Rizal sa tinamong kabiguan ay naisulat

niya kay Blumentritt na "pipiliin ni Leonor ang pangalang Kipping dahilan sa
ito ay malaya at ang Rizal ay isang alipin."

Sa sagot ni Blumentritt ay huli kanyang sinabi na "hindi maunawaan ng

kanyang asawa (Rosa) na ang isang babaeng pinarangalan ng pag-ibig ni Rizal
ay iiwan siya (Rizal)." Sa isa pang sulat na ipinadala ni Blumentritt sinabi
niyang si Leonor ay "tulad ng isang bata, naipinagpalit ang diamante sa isang
karaniwang bato."
Karibalang Rizal at del Pilar

Sa pagtatapos ng 1890, nagsimulang makilala si del Pilar sa Madrid

dahilan sa kanyang pagsulat sa La Solidaridad . Sa kabilang dako, ang
lideratura ni Rizal ay sa aspekto ng ideyalismo na hindi ganap na maunawaan
at matularan ng kanyang mga kasamahan.

Maging sa editoryal ng La Solidaridad ay nagkakaroon na ng

pagkakaiba sa paniniwala at patakaran sina Rizal at del Pilar. Upang magawan
ng paraan na huwag lumala ang karibalan ay nagka-isa ang mga Pilipino sa
Madrid na may bilang na 90 ay nagkaisang magsagawa ng isang pag-uusapan
na kanilang gaganapin sa Enero 1, 1891.

Pinag-usapan dito na ang editoryal ng La Solidaridad ay mapasailalim sa

samahan ng mga Pilipino, ito ay tinutulan ni del Pilar. Napag-usapan na
magkakaroon ng isang halalan na dito ang makapagtatamo ng 2/3 na boto ang
mananalo. Nagsagawa ng halalan ang mga Pilipino sa Madrid noong unang
linggo ng Pebrero 1891 at nahati ang mga Pilipino sa dalawang kampo --
Rizalista at Pilarista . Sa unang araw ng halalan ay si Rizal ang nanalo ngunit
hindi natamo ang 2/3 na kinakailangang boto at sa ikalwang araw ay
nagkaroon uli ng halalan ay ganito pa rin ang resulta.

Sa ikatlong araw ay hinakayat ni Mariano Ponce na bumoto na ang

karamihan kay Rizal at natamo ni Rizal ang kinakailangang 2/3 na boto na
naghalal sa kanya bilang pinuno ng samahan. Pagkatapos ng pagwawagi ni
Rizal ay hindi niya tinaggap ang kanyang posisyon, sa dahilang ayaw niyang
maging pinuno ng hati-hating samahan. Umalis si Rizal sa Madrid na nag-iwan
ng maikling sulat ng pagpapasalamat sa mga kababayan niyang naghalal sa
kanya at nagtungo sa Biarritz.
 
 
BAKASYON NI RIZAL SA BIARRITZ

Mga Ginawa ni Rizal sa Biarritz

Sa pag-alis ni Rizal sa Madrid ay nagtungo si Rizal sa Biarritz at

nagbakasyon sa bahay ni Senor Eduardo Bousted sa Villa Eliada. Naging
malapit si Rizal sa mga anak na dalaga ni Senor Bousted na sina Adelina at
Nellie.

Ang Bearritz ay isang magandang bakasyunan at nakita rito ni Rizal ang

mga turista mula sa iba't ibang panig ng mundo. Ang kagandahan ng pook ang
nagpalimot kay rizal sa kanyang mga kasawian sa Madrid.

Nagkaroon ng namuong pag-ibig sa pagitan nina Rizal at Nellie Bousted.

Naakit si Rizal kay Nellie sa dahilan sa katalinuhan, mahinahon, at mataas na
moral ng dalaga. Ipinagtapat ni Rizal sa kanyang mga kaibigan na nagkaroon
siya ng pagnanais na pakasalan si Nellie Bousted.

Tinukso na siya ni Marcelo H. del Pilar na palitan ang pamagat ng

kanyang nobela na Noli ng Neli. Si Antonio Luna na minsan ay kanyang naging
karibal kay Nellie ay hinikayat si Rizal na pakasalan na si Nellie.

Natapos ang pag-iibigang Rizal at Nellie dahilan sa hindi nahikayat si Rizal

na magpakasal sa dalaga dahilan sa mga sumusunod:

1. Ayaw ni Rizal maging Protestante

2. Ayaw ng ina ni Nellie kay Rizal na maging manugang dahilan si Rizal ay
mahirap na "doktor na walang pasyente, manunulat na walang pera" at
isang repormista na inuusig ng mga prayle at opisyal ng pamahalaan sa
sariling bayan. Naghiwalay sina Rizal at Nellie bilang mabuting
magkaibigan.
 Tinapos ni Rizal ang nobelang El Filibusterismo ilang araw bago siya
umalis sa Biarritz patungo ng Paris. Sa Paris ay kanyang sinulatan si Jose Basa
at sinabing nagnanais siyang manirahan sa Hongkong at dito nagtrabaho
bilang doktor. Nagbalik si Rizal sa Brussels at muli niyang binisita ang mga
Jacoby lalo na si Petite Sussane Jacoby.

Nagpahinga si Rizal sa mga gawain ng Kilusang Propaganda upang

maharap niya ang pagpapalimbag ng kanyang ikalawang nobela - El
Fililbusterismo . Mula sa Brussels ay kanyang ipinaalam sa Kilusang
Propaganda na itigil na ang pagpapadala ng kanyang sustentong P 50 bawat
buwan.

Tinigilan na rin ni Rizal ang pagpapadala ng mga artikulo sa pahayagang

La Solidaridad sa kabila ng pakiusap ng kanyang mga kaibigan . Napansin din
ni Marcelo H. del Pilar ang panlalamig ng kilusang propaganda sa pananahimik
ni Rizal at dahilan dito ay napilitang sumulat si del Pilar na nakikiusap kay
Rizal na muling magsulat sa pahayagan.

EL FILIBUSTERISMO

Ang Bahay ni Rizal sa Ghent

Mula sa Brussels si Rizal ay nagtungo sa Ghent na isang lunsod

pamantasan ng Belgium. Mula pa sa Calamba ay sinimulan na ni Rizal ang
nobelang El Filibusterismo at natapos ang huling kabanata sa Biarritz.

Naninirahan si Rizal sa Ghent dahilan sa mga sumusunod:

1. Mura ang halaga ng pagpapalimbag sa Ghent

2. Makaligtas sa pang-aakit ni Petite Sussane Jacoby
 Sa lunsod ng Ghent ay nakatagpo ni Rizal ang dalawang Pilipino na
estudyante ng inhinyera sa Unibersidad ng Ghent na sina Jose Alejandrino at
Edilberto Evangelista. Nanirahan si Rizal sa isang mumurahing bahay
paupahan at nakasama niya si Jose Alejandrino na nakapuna ng kanyang labis
na katipiran.

Sa pagdating ni Rizal sa Ghent ay naghanap siya ng pinakamurang bahay

palimbagan para sa kanyang nobelang El Filibusterismo at kanyang natagpuan
ang palimbagang F. MEYER-VAN LOO PRESS sa daang Viaanderen na handang
maglathala ng nobela sa pamamagitan ng pagbabayad ng hulugan. Isisnanla ni
Rizal ang kanyang mga alahas upang maging paunang bayad sa palimbagan.

Habang nasa palimbagan si Rizal ay naubusan siya ng pera at ang

pagpapalimbag sa El Filibusterismo ay napahinto sa kalagitnaan. Sa ganitong
kagipitan ay halos kanyang itapon ang manuskrito ng El Filibusterimo sa apoy.
Nang malaman ni Ventura ang kagipitan ni Rizal, mula sa Paris ay kanyang
pinadalhan si Rizal ng salapi para maituloy ang pagpapalimbag.

Noong Setyembre 18, 1891 ay lumabas ng palimbagan ang El

Filibusterismo at kanyang ipinadala ang dalawang kopya sa Hongkong kina
Jose Basa at Sixto Lopez. Pinadalahan din niya ang kanyang mga kaibigang sina
Blumentritt, Ponce, Lopez-Jaena, T.H. Pardo de Tavera, Antonio Luna at Juan
Luna. Pinagkaloob ni Rizal kay ValentinVentura ang orihinal na manuskrito ng
El Filibusterismo.

Inilathala ng sipian ng El Filibusterismo sa pahayagang El Nuevo

Regimen sa kanyang isyu ng Oktibre 1891. Inihandog ni Rizal ang El
Filibusterismo sa ala-ala ng GOMBURZA .

Ipinagkumpara ang Noli at Fili.

Ang Noli ay isang romantikong nobela na gawa ng puso, damdamin,

sariwa, makulay at may taglay na tuwa. Ang Fili ay isang nobelang politikal
gawa ng ulo, isip, naglalaman ng pait, pagkamuhi, sakit, karahasan, at
pagdurusa.
Ang orihinal na kagustuhan ni Rizal ay gawing mas mahaba ang Fili
kaysa sa Noli ngunit dahilan sa kakulangan sa salapi ay naging maikli ang Fili
(38 kabanata) kung ikukumpara sa Noli (64 kabanata).

1. Para kay Wenceslao Retana mas mahusay ang Noli.

2. Para kay Marcelo H. del Pilar mas mahusay ang Fili.

Sumulat si Rizal kay Blumentritt na nagsasabi ng kanyang balak na

gumawa ng ikatlong nobela. Ito ay hindi na masyadong ukol sa politika kundi
sa etika. Sa kanyang paglalakbay patungong Hongkong ay kanyang sinimulang
sulatin ang ikatlong nobela.
 

 
PANGGAGAMOT NI RIZAL SA HONGKONG

Mga Dahilan ng Paglipat sa Hongkong

1. Kawalan ng kasiyahan sa Europa dahilan sa pagkakaiba ng paniniwala

niya kay del Pilar at sa ilang mga Pilipino sa Europa.
2. Upang mas higit siyang maging malapit sa Pilipinas.
3. Para kupkupin ang kanyang pamilya.

Pamamaalam sa Europa

Nagpaalam ng maayos si Rizal kay del Pilar sa paglalayon na mapanatili

ang kaisahan ng mga Pilipino sa Europa. Mula sa Merseilles sumakay ng
barkong Melbourne patungo ng Hongkong, kasama ng kanyang bagahe ang
600 na kopya ng El Filibusterismo.

Nakatagpo ni Rizal sa barko bilang mga pasahero ang mga babaeng

Aleman na nangmamaliit sa kanya sa usapan na hihiya ni Rizal sa
pamamagitan ng maginoong pamamaraan.

Hongkong

Dumating si Rizal sa Hongkong ng Nobeyembre 20, 1891 at sinalubong

ng mga kaibigan at dito ay nanirahan sa 5 D' Aguilar Street No. 2 Rednaxola
Terrace. Sa nasabi ding tirahan si Rizal ay nagbukas ng isang klinika.

Bago magpasko ng 1891 dumating sa Hongkong ang kanyang ama at

bayaw na si Silvestre Ubaldo. Sumunod na rin ang kanyang ina, Lucia, Josefa, at
Trinidad. Nakasama na muli ni Rizal ang kanyang pamilya sa kapaskuhan sa
ibang bansa.

Panggagamot sa Hongkong

Ginamit na rin ni Rizal ang kanyang propesyon bilang isang

manggagamot upang masuportahan niya ang kanyang pamilya. Sa tulong ni
Dr, Lorenzo Marquez na kanayang kaibigan. Inilapit niya kay Rizal ang
kanyang mga pasyenteng may sakit sa mata. Nakilala si Rizal sa Hongkong sa
kanyang kahusayan at ang mga pasyente niya ay mga British, Tsino, Portuges,
at Amerikano.Matagumpay niyang inoperahan ang kanyang ina sa Hongkong.
Maraming bumati kay Rizal sa kanyang panggagamot.

Ang Proyektong Borneo

Binalak ni Rizal na magtayo ng isang kolonya sa Borneo na bubuuin ng

mga walang lupang Pilipino mula sa ating bansa . Nagpunta siya sa Sandacan
at kinausap ang mga pinunong British at nagtagumpay siya na mapagkalooban
ang kanyang proyekto ng 100,000 hektaryang lupa, na malapit sa daungan, at
mahusay na pamahalaan upang magamit sa loob ng 999 na taon ng walang
bayad.nIpinaalam ni Rizal ang kanyang proyekto sa mga Pilipino sa Europa na
nagpakita ng pagnanais na ito ay maisakatuparan.

Sinulatan ni Rizal si Gobernador Heneral Despujol ukol sa kanyang

Proyektong Borneo ngunit hindi ito sinagot. Sa ikalawang sulat ni Rizal ay
hindi pa rin sinagot ngunit ipinarating sa kanya sa konsul ng Espanya sa
Hongkong ang pagtutol dito.

Mga Sinulat sa Hongkong

1. Ang mga Karapatan ng Tao - isang pagsasalin ni Rizal ng proklamasyon

ng Rebolusyong Pranses ng 1789.
2. A la Nacion Espanola - isang artikulo na umaapela sa Espanya na ituwid
ang kamaliang nagawa sa mga magsasaka ng Calamba.
 3. Sa Mga Kababayan - isang artikulo na nagpapaliwanag sa sitwasyong
agraryo sa Calamba.
4. Una Revisita a la Victoria Gaol - artikulo ukol sa kanyang pagbisita sa
kulungan ng Hongkong kumpara sa malupit na kulungan sa Pilipinas.
5. The Hongkong Telegraph- isang pahayagan kung saan si rizal ay
nagpapadala ng mga artikulo.
6. Ang pinakamahalagang isinulat ni rizal sa Hongkong ay ang saligang
Batas ng La liga Filipina.

Ang Pagpapasiya na Magbalik sa Maynila

1. Kausapin si Gob. Hen. Despujol ukol sa Proyektong Borneo

2. Itatag ang La Liga Filipina sa Maynila
3. Patunayan kay Eduardo de Lete na ito ay mali sa kanyang paniniwala na
matapang si Rizal dahilan sa siya ay malayo sa mga Espanyol.

Tinutulan ng mga kamag-anak ni Rizal ang kanyang nais na pagbabalik

sa Maynila dahilan sa itoo ay mangangahulugan lamang ng kamatayan. Ginawa
ni Rizal ang mga sumusunod na sulat bago umalis ng Hongkong na iningatan ni
Dr. Marquez na bubuksan lamang kung siya ay mamamatay .

1. Sulat sa kanyang mga magulang at mga kapatid

2. Sulat sa sambayanang Pilipino
3. Sulat sa Gobernador Heneral Despujol

Nagbalik si Rizal kasama ni Lucia sa Maynila. Kasabay naman ng pag-uwi

ng Rizal ay pagsasampa naman ng kanyang mga kaaway ng kaso.
ANG PAGBABALIK AT PAGTATAG NG LA LIGA

Ang Ikalawang Pagbabalik

Hunyo 26, 1892 - nagbalik si Rizal sa Maynila kasama ng kanyang

kapatid na si Lucia at tumigil sa Hotel de Oriente. Sa hapon ng nasabing araw
nagtungo si Rizal sa Malacanang upang makipagkita sa gobernador heneral
ngunit pinabalik siya ng gabi at nakausap si Despujol.Binisita niya ang
kanyang kapatid na si Narcisa at si Neneng.

Kinabukasan, sumakay si Rizal ng tren at dinalaw ang kanyang mga

kaibigan sa Malolos, Bulacan; San Fernando, Pampanga; Tarlac, Tarlac; at
Bacolor, Pampanga. Ang kanyang mga paglalakbay ay sinusundan ng mga
Espanyol at mga bahay na kanyang binisita pagkatapos ng ilang araw ay
sinalakay ng mga kawal Espanyol. Sa mga sumunod na araw ay muling
nakipagkita si Rizal kay Despujol.

Pagtatayo ng La Liga Filipina

Hulyo 3, itinatag ni Rizal ang La Liga Filipina sa bahay ni Doroteo

Ongjungco sa Kalye Ylaya, tondo Maynila. Ang pagpupulong ay dinaluhan ng
mga sumusunod:

1. Pedro Serano Laktaw

2. Domingo Franco
3. Jose Ramos
 4. Ambrosio Salvador
5. Bonifacio Arevalo
6. Agustin de la Rosa
7. Moises Salvador
8. Luis Villareal
9. Faustino Villaruel
10.Mariano Crisostomo
11.Numeriano Adriatico
12. Estanislao Legaspi
13.Teodoro Plata
14.Andres Bonifacio
15.Juan Zulueta

Pag-aresto at Pagpapatapon

Noong Hulyo 6, 1892 - sa isang pakikipag-usap ni Rizal kay Despujol ay

inaresto siya sa dahilan sa bintang na pagdadala ng mga polyetong kontra-
simbahan.

1. Ipinakulong si Rizal at mahigpit na pinababantayan sa Fort Santiago.

2. Sumunod na araw inilabas ang kautusan na ipatapon si Rizal sa Dapitan.
3. Dinala si Rizal sa Dapitan sa pamamagitan ng barkong Cebu.
 
PAGPAPATAPON SA DAPITAN

Ang Buhay ng Isang Tapon

Hulyo 15, 1892 nakarating si Rizal sa Dapitan at ipinagkaloob kay

Kapitan Ricardo Carnicero ang komandante ng hukbong Espanyol sa
lugar.Dala ni Rizal ang sulat ni Padre Pablo Pastells na superior ng mga Jesuita
para kay Padre Antonio Obach ang paring Jesuita sa Dapitan. Ang sulat ay
naglalaman ng mga kondisyon upang si Rizal ay makatira sa
kumbento.Pansamantalang nanirahan si Rizal sa kuwartel na pinamumunuan
ni Kapitan Carcinero na kanyang naging kaibigan.

Setyembre 21, 1891 nakatanggap sina Rizal, Carcinero at isang

Espanyol ng Dipolog ang gantimpala na ang kanilang ticket bilang 9736 ay
nanalo ng ikalawang gantimpalang P20,000. Ang naging hati ni Rizal ay
P6,200. Ibinigay niya ang P2,000 sa kanyang ama at P200 kay Jose Ma. Basa sa
Hongkong at ang natira ay kaniyang ginamit sa pagbili ng lupa sa Talisay na
isang kilometro ang layo sa bayan ng Dapitan.

Nagkaroon ng isang mahabang sulatan sina Rizal at Pastells ukol sa

usapin ng relihiyon na naglalaman ng mga paniniwalang pangrelihiyon ni
Rizal.
a. Ginagamit ng mga prayle ang relihiyon sa pansariling kapakinabangan.
b. Ang sariling pagpapasiya ay biyaya ng Diyos sa lahat ng tao.

Hindi nagtagumpay si Pastell na maibalik si Rizal para sa simbahan.

Hinamon ni Rizal ang isang Pranses na si Mr. Juan Lardet ng duwelo dahilan sa
pagbebenta kay Rizal ng mga kahoy na mababa ang kwalidad.
 Inilipat ni Padre Pastells si Padre Francisco Sanchez sa Dapitan upang
muling akitin si Rizal na magbalik sa simbahan. Ngunit hindi rin ito
nagtagumpay. Nakatanggap na rin si Rizal ng mga panauhin sa Dapitan at
nakasama niya ang kanyang mga kapamilya at nagpatayo na ng bahay sa
Talisay. Nagpadala ang mga prayle ng isang tao na may alyas na Pablo
Mercado (Florencio Namanan) upang isangkot si Rizal sa mas malaking kaso.

Nagtrabaho si Rizal sa Dapitan bilang isang manggagamot. Ang

kanyang mga pasyente ay mga mahihirap na hindi makabayad at mga
mayayaman na nagbabayad ng malaki sa kanyang paglilingkod. Nang tumira
ang kanyang ina sa Dapitan sa loob ng isa at kalahating taon, ginamot din ito ni
Rizal. Nakilala ang kahusayan ni Rizal sa panggagamot kahit na siya ay nasa
Dapitan, sinasadya sya ng mga pasyente mula sa iba't ibang panig ng daigdig.
Naging interes din ni Rizal ang mga lokal at halamang gamot.

Itinayo ni Rizal ang isang sistema ng patubig sa Dapitan upang

magkaroon ng malinis na tubig sa bawat bahay ng Dapitan.

Mga Proyektong Pangkomunidad sa Dapitan:

1. Paglilinis ng mga latian upang mawala ang malaria

2. Paglalagay ng pailaw sa lansangan ng Dapitan
3. Pagpapaganda ng liwasan at ang paglalagay ng mapa ng Mindanao sa
plasa.
4. Ang malaking panahon ni Rizal ay ginamit din niya sa pagtuturo ng mga
kabataan sa Dapitan. Tinuruan niya ang mga ito ng mga aralin sa wika,
heograpiya, kasaysayan, matematika, gawaing industriyal at iba pa. Ang
oras ay mula alas 2:00 hanggang 4:00 ng hapon.

Mga ambag ni Rizal sa Agham sa Dapitan

 1. Pinasok ni Rizal ang mga kagubatan at baybay dagat ng Dapitan
para sa paghahanap ng mga specimen upang ipadala niya sa mga
museo ng Europa.
2. Nakapag-ipon siya ng 346 na uri ng mga kabibi.
3. Natagpuan niya ang species ng Draco rizali Apogonia rizali at
Rhacophorus rizali.
Ang pag-aaral ng mga wika ay ipinagpatuloy ni Rizal sa Dapitan. Sa
panahong ito ay natutunan niya ang wikang Bisaya, Subuanin, at Malayo.

Ang kahusayan sa larangan ng sining ay makikita pa rin kay Rizal sa

panahon ng pagkakatapon niya sa Dapitan. Gumuguhit siya ng mga bagay na
nakaakit sa kanya at nililok niya ang (1) Paghihiganti ng Ina: (2) ang ulo ni
Padre Guericco; (3) estatwa ng isang babaeng taga-Dapitan.

Ginamit din ni Rizal ang kanyang panahon sa Dapitan bilang isang

magsasaka. Umabot ng 70 hektarya ang lupang kanyang pag-aari na tinaniman
niya ng abaka, niyog, punong kahoy, tubo , mais, kape, at cocoa. Ginamit din ni
Rizal ang modernong pagsasaka sa pamamagitan ng pag-aangkat sa Estados
Unidos ng mga makabagong makinarya.

Ang pagnenegosyo ay isa sa mga naging gawain ni Rizal sa Dapitan.

Nakipagsosyo siya kay Ramon Carreon , mangangalakal na taga-Dapitan sa
negosyo ng pangingisda, koprahan at abaka. Itinayo din ni Rizal ang
kooperatiba ng mga magasasaka sa Dapitan upang mabawasan ang
monopolyo ng mga Tsino sa lugar.

Naging malikhain si Rizal sa Dapitan sa pamamagitan ng paglikha ng

mga sumusunod;
a. sulpukan - isang pagsindi ng sigarilyo na gawa sa kahoy
b. makina sa paggawa ng bricks

Si Josephine Bracken.
 Namatay si Leonor Rivera noong Agosto 28, 1893 dahilan sa
panganganak. Dumating si Josephine Bracken (edad 17) sa Dapitan upang
samahan ang kanyang ama-amahan na si George Tauffer upang mapagamot
kay Rizal. Dala nila ang isang tarheta ni Julio Llorente.

Nagmahalan sina Rizal at Josephine at nagbalak na magpakasal ngunit

ayaw silang ikasal ni Padre Obach ng walang permiso ng arsobispo ng Cebu.
Umalis si Tauffer sa Maynila at naiwan si Josephine sa Dapitan upang
makisama kay Rizal. Sa unang bahagi ng 1896, nakunan si Josephine sa
kanilang anak ni Rizal.

Dumating sa Dapitan noong Hunyo 1896 si Dr. Pio Valenzuela upang

ipaalam kay Rizal ang ukol sa Katipunan. Hinikayat ni Valnzuela ang
pamumuno ni Rizal sa Katipunan na tinaggihan naman niya.

Nagboluntaryo si Rizal upang maglingkod sa hukbong Espanyol bilang

isang seruhano sa Cuba. Ang kanyang kahilingan ay tinugon naman ni Gob.
Hen. Ramon Blanco na sumagot sa kanyang sulat noong Hulyo 1896 na
nagsasabi ng pagsang-ayon sa kanyang plano. Nilisan ni Rizal noong Hunyo 31,
1896 sakay ng barkong Espana kasama nina Josephine, Narcisa, at
pamangking si Angelica.
 
HULING PAGLALAKBAY SA LABAS NG BANSA

Mula Dapitan patungo ng Maynila

Nagdaan ang barkong Espana sa Dumaguete at binisita dito ni Rizal ang

isa niyang kaibigan na si Herrero Regidor na hukom ng lalawigan. Inoperahan
niya sa mata ang isang kapitan ng guardia civil. Dumaan sa Cebu at
inoperahan niya ang mag-asawang Mateo na kanyang nakilala sa Madrid.
Dumaan ng Iloilo para mamili at nagdaan sa Capiz ang barko.

Sa pagdating ni Rizal sa Maynila ay nakaalis na ang barkong Isla de

Luzon na sasakyan sana niya patungo ng Espanya. Napilitang tumigil si Rizal sa
barkong Castilla sa loob halos ng isang buwan bilang panauhin ni Enrique
Estalon, ang kapitan ng barko.

Habang nasa barko si Rizal ay sumiklab ang himagsikang Pilipino laban

sa mga Espanyol. Nalaman ni Rizal ang pagsiklab ng himagsikan sa
pamamagitan ng pagbabasa ng mga pahayagan sa barko. Sa petsang Agosto 30,
1896 natanggap ni Rizal ang isang sulat ni Blanco na nag-eendorso sa kanya sa
Ministro ng Digmaan. Inilipat si Rizal ng Setyembre 2, 1896 sa barkong Isla de
Panay na maglalayag na patungong Barcelona.

Ang barkong Isla de Panay ay dumaan ng Singapore, pansamantalang

bumaba si Rizal sa Singapore at pinayuhan siya ni Don Manuel Camus na isang
Pilipinong naninirahan na samantalahin na ang pagkakataon upang
makatakas. Hindi ito sinunod ni Rizal.
 Habang si Rizal ay naglalakbay patungo ng Espanya ay lihim na
nagpapadala ng telegrama si Blanco sa Ministerio ng Digmaan na si Rizal ang
utak ng himagsikan. Sa Suez Canal ay narinig ni Rizal ang balita ukol sa
pagbitay sa mga Pilipinong naghihinalang kasangkot sa himagsikan.
Setyembre 28, 1896 - narinig ni Rizal ang bali-balitang siya ay aarestuhin
pagdating sa Barcelona.

Setyembre 30, 1896 , ipinaalam kay Rizal ni Kapitan Alemany ang

kautusan na siya (Rizal) ay idedetine sa loob ng kanyang kabina hanggang
hindi nakakabalik sa Maynila.

Oktubre 3, 1896 , nakarating ang barkong Isla de Panay sa Barcelona at

ipinadala sa Munjuich Castle na noon ay pinamumunuan ni General Eulogio
Despujol . Oktubre 6, 1896 - inilabas si Rizal ng kulungan para ibalik sa
Maynila sakay ng barkong Colon.
 
HULING PAGBABALIK AT PAGLILITIS

Ang Huling Pagbabalik

Sa Barkong Colon si Rizal ay binigyan ng isang kabuna at nasa ilalim ng

mahigpit na pagbabantay. Nalaman niya sa isang opisyal na siya ang sinisisi ng
mga Espanyol ukol sa nagaganap na madugong himagsikan sa Pilipinas.
Kinumpiska ng mga Espanyol ang talaarawan ni Rizal.

Sa pagdating ng barkong Colon sa Singapore ay sinikap ni Dr. Antonio

Regidor at Sixto Lopez sa pamamagitan ng isang abogadong Ingles na si
Attorney Fort na bigyan si Rizal ng habeas corpus ngunit hindi ito
naipagkaloob sa dahilang ang barkong Colon ay nasa ilalim ng bandila ng
Espanya.

Nobyembre 3, 1896 -,Nakarating ang barkong Colon sa Maynila at

tahimik na inilipat si Rizal sa Fort Santiago. Sa panahong ito ang mga Espanyol
ay nangangalap na ng ebidensiya laban kay Rizal. Pinahirapan ng mga
Espanyol ang maraming mga Pilipino para isabit si Rizal sa nagaganap na
himagsikan.

Nagkaroon ng isang Preliminary investigation sa kaso ni Rizal na

pinamumunuan ni Colonel Francisco Olive . Si Rizal ay sumailaliam sa limang
araw ng mahigpit na imbestigasyon. Pinili ni Rizal ang pangalan ni Tinyente
Luis Taviel de Andrade bilang abogado sa gaganaping paglilitis sa kanya.
 Nagsimula ang paglilitis kay Rizal noong Disyembre 26, 1896 at sa
nasabi ding araw ay nagpasiya ang hukuman na bitayin si Rizal sa
pamamagitan ng pagbaril.

Noong Disyembre 28, 1896 nilagdaan ni Gobernador Heneral Camilo

Polaviela ang kautusan ng pagbaril kay Jose Rizal.

ANG KAGITINGAN SA BAGUMBAYAN

Ang mga Huling Oras ni Rizal

Sa ganap na ika -6:00 ng umaga ay binasa ni Kapitan Rafael Dominguez

ang kapasiyahan na siya ay bitayin, sa Bagumbayan sa Disyembre 30, 1896 sa
ganap na ika- 7 ng umaga.

Alas 7:00 ng umaga ,Tinanggap niyang bisita sina Padre Miguel Saderra
Matta (Rector ng Ateneo) at Padre Luis Viza, isang Jesuitang Guro.

Alas 8:00 ng umaga ,Pumalit kay Padre Viza si Padre Antonio Rosell,
inimbitahan siya ni Rizal na mag-almusal. Pagkatapos na mag-almusal
dumating si Tinyente Luis Taviel de Andrade at nagpasalamat si Rizal dito sa
ginawang pagtatanggol niya.

Alas 9:00 ng umaga , Dumating si Padre Federico Faura at sinabi ni Rizal

na tama ang sinabi ng pare na mapuputulan siya ng ulo sa pagsulat ng Noli Me
Tangere .

Alas 10:00 ng umaga , Dumating si Padre Villaclara (guro ni Rizal sa

Ateneo) at Padre Vicente Balaguer (kura paroko ng Dapitan). Dumating si
Santiago Mataix at kinapanayam si Rizal para sa pahayagang El Heraldo de
Madrid.

Alas-12:00 ng tanghali - naiwan si Rizal na nag-iisa sa kanyang silid para

magtanghalian. Pagkatapos nito ay ipinagpatuloy niya ang kanyang
pagsusulat. Natapos na niya ang Mi Ultimo Adios at itatago na lamang sa
lutuang alcohol at ginawa na rin ni Rizal ang kanyang huling sulat kay
Ferdinand Blumentritt.

Alas 3:00 ng hapon ay nagbalik si Padre Balaguer sa Fort Santiago at

kinukulit si Rizal na gumawa ng isang retraksiyon sa kanyang isinulat na laban
sa simbahang Katoliko.

Alas 4:00 ng hapon dumating ang ina ni Rizal sa Fort Santiago.

Lumuhod dito si Rizal at hinalikan ang kanyang ina. Sumunod si Trinidad at
dito ay ibinigay niya ang lutuang alcohol na naglalaman ng Mi Ultimi Adios .

Sa pag-alis ng mga magulang at kapatid ni Rizal ay nagbalik pa rin ang

mga Jesuita sa pangungulit kay Rizal na gumawa ng retraksiyon.

Alas 6:00 ng gabi , Patuloy pa rin sa pangungulit ang mga Jesuita at mga
prayle na gumawa na si Rizal ng isang retraksiyon.

Alas 8:00 ng gabi nagsagawa si Rizal ng kanyang huling hapunan sinabi

niya kay kapitan Dominguez na pinatatawad na niya ang lahat ng kanyang mga
kaaway .

Alas 10:00 ipinadala ng Arsobispo Nozaleda ang isang kopya ng

retraksiyon na pipirmahan ni Rizal ngunit ito ay tinaggihan ni Rizal. Dahilan sa
hindi napapirma si Rizal sa retraksiyon, ang paring Jesuita ay hinuwad ang
lagda nui Rizal at pagkamatay ni Rizal ay sinabi nila na si Rizal ay lumagda ng
isang retraksiyon.
 Alas 3:00 ng umaga sinasabi ng mga paring Jesuita na si Rizal ay nakinig
ng misa at tumaggap ng komunyon. Ngunit ito ay walang basehan.

Alas 5:30- kinain ni Rizal ang kanyang huling almusal pagkatapos ay

sinulat niya ang dalawang sulat para sa kanyang kasambahay at sa kapatid na
si Paciano.

Sa nabanggit din na oras ay dumating si Josephine Bracken at

ipinagkaloob ni Rizal ang isang aklat ni Kempis na may pamagat na Imitacion
de Cristo . Sa nasabing aklat inilagay ni Rizal ang isang sulat na To my dear and
unhappy wife, Josephine December 30, 1896. Jose Rizal.

Alas 6:00 ng umaga habang naghahanda para sa martsa sa

Bagumbayan, inihanda ni Rizal ang kanyng huling sulat para sa kanyang ama
at ina

Alas 6:30 nagsimulang umalis ang martsa mula saa Fort Santiago
patungo ng Bagumbayan. Apat na sundalong Espanyol na nakabaril at
bayoneta ang nasa harapan, sa likuran si Rizal na mahinahong naglalakad
kasabay ni Tinyente Luis Taviel de Andrade sa isang tabi at si Padre March at
Villaclara sa kabila. Sa likuran ng maraming mga sundalong Espanyol na
nasasandatahan. Sa panabi ng martsa ay ang hanay ng mga taong nanonood.

Sa pagdating ni Rizal sa Bagumbayan mas maraming bilang ng mga tao

ang naghihintay upang saksihan ang gagawing pagbitay kay Rizal. Nagpaalam
si Rizal kay Luis Taviel de Andrade . Pinulsuhan siya ni Dr. Castillo isang
manggagamot ng hukbong Espanyol at humanga sa normal na tibok ng pulso
nito.

Alas 7:00 ng umaga - binaril si Rizal sa Bagumbayan. Pagkatapos ng

barilin ng firing squad isang opisyal ng hukbo ang lumapit sa kanyang katawan
at binaril na malapitan sa puso. Upang tiyakin na patay na ito. Pagkatapos ng
pagbitay, ang bangkay ni Rizal ay inilibing sa sementeryo ng Pac
 Mga Sangguniang Aklat

( Ang mga bahagi sa modyul na ito ay mula sa mga kilalang manunulat tungkol
sa buhay ni Jose Rizal na binahagi sa mga mag-aaral ito ay walang kaukulang
bayad at gagamitin lamang ng mag-aaral)

Aguinaldo, M.M. Gabay sa Pag-aaral ng Buhay, mga Ginawa at Sinulat ni Dr.

Jose Rizal. Mandaluyong City: National Bookstore Inc., 1994
 
Alejandro R. at B. S. Medesina. Ang Buhay at Diwa ni Rizal. Mandaluyong City:
National Bookstore Inc., 1972
 
Casim, at iba pa. Mga Tula at Patnubay sa Pag-unawa ng Noli Me Tangere ni
Rizal. Manila National Bookstore Inc., 1973

 Capino, J. B. Ang Buhay ng Isang Bayani. Mandaluyong City: National

Bookstore Inc., 1973
 
Causay, P. M. Labin- isang Pag-ibig ni Jose Rizal. Mandaluyong City: National
Bookstore Inc., 1994
 
Domingo, J. El Filibusterismo ni Rizal Isinilarawan. Manila: Acapulco Bookstore
Inc., 1965

Madriega, E. R. at iba pa. Noli Me Tangere. Quezon City: Abiva Publishing

House Inc., 1996
 
Salazar, A.E. Ang El Filibusterismo. Quezon City: JMC Press Inc., 1978
 
Zaide, G. F. Jose Rizal Life, Works ang Writings. Manila : C. F. Villanueva
Bookstore. 1981

Vallejo, O. Intructional Material : Life, Works and Writings of Rizal. Aurora

State College of Technology, Aurora, Aurora