3, Matemati̇k Ve Meslek Matemati̇ği̇

AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI
DERS NOTU
MATEMATİK VE
MESLEK MATEMATİĞİ
NİK AÇIK ÖĞ
EK
RET
İ VE T
İM OKULU
K
3.Sınıf
MESLE
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı

Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü
T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI
(MESLEKİ VE TEKNİK AÇIK ÖĞRETİM OKULU)
3. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
MATEMATİK VE MESLEK MATEMATİĞİ

DERS NOTU
YAZAR
Mustafa ÜSTÜNEL
ANKARA 2012
MEB HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI
MESLEKİ VE TEKNİK AÇIK ÖĞRETİM OKULU DERS KİTAPLARI DİZİSİ
Copyright © MEB
Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Tümü ya da bölümleri izin
alınmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Yazar : Mustafa ÜSTÜNEL

Grafik Tasrım : Hatice DEMİRER
Kapak : Güler ALTUNÖZ
İÇİNDEKİLER
1. ÜNİTE
SAYILAR ve MESLEKİ UYGULAMALARI
1.1 SAYILAR _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 16
1.1.1 Doğal Sayılar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 16
1.1.2 Sayma Sayıları _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 17
1.1.2.1 Sayı Doğrusu _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 17
1.1.2.2 Basamak ve Bölükler _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 17
1.1.3 Doğal sayılarda Dört İşlem_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 19
1.1.3.1 Toplama _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 19
1.1.3.2 Çıkarma _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 20
1.1.3.3 Çarpma _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 22
1.1.3.4 Bölme _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 25
1.1.4 Doğal Sayılarda Kuvvet Alma İşlemi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 27
1.1.5 Asal Sayılar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 28
1.1.6 Asal Çarpanlara Ayırma _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 28
1.1.7 Bölmede Kolaylıklar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 29
1.1.8 Bölünebilme Kuralları EKOK-EBOB ve Mesleki Uygulamalar _ _ _ _ _ _ _ _ _ 31
1.1.8.1 En Küçük Ortak Kat (EKOK)_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 31
1.1.8.2 En Büyük Ortak Bölen (EBOB) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 33
1.1.9 Tam Sayılar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 34
1.1.10 Rasyonel Sayılar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 37
1.1.10.1 Kesir Çeşitleri_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 38
1.1.10.2 Bileşik Kesri Tam sayılı Kesre Çevirmek _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 39
1.1.10.3 Tam Sayılı Kesri Bileşik Kesre Çevirmek _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 39
1.1.10.4 Kesirlerin Sadeleştirilmesi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 40
1.1.10.5 Kesirlerin Genişletilmesi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 40
1.1.10.6 Rasyonel Sayıların Sayı Doğrusunda Gösterilmesi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 40
1.1.10.7 Rasyonel Sayılarda Sıralama _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 41
1.1.10.8 Rasyonel Sayılarda İşlem Özellikleri ve Mesleki Uygulamaları _ _ _ _ 42
1.1.10.9 Ondalık Sayılarda İşlemler _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 47
1.1.10.10 Devirli Ondalık Açılımlar_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 49
1.1.11 Reel Sayılar_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 51
1.1.11.1 İrrasyonel sayılar_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 51
1.1.11.2 Kök Alma_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 52
1.1.11.3 Reel Sayılarda İşlemler Özelikleri ve Meslekî Uygulamaları _ _ _ _ _ _ 52
1.1.11.4 Köklü İfadelerde Dört İşlem _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 53
1.1.12 Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 54
1.1.13 Birinci Dereceden İki Bilinmeyeli Denklemler ve Mesleki Uygulamaları_ _ 55
1.1.14 Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli ve Birinci Dereceden İki Bilinmeyenli
Denklemler Yardımıyla Problem Çözümleri_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 57
1.2 HESAP MAKİNESİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 58
1.2.1 Basit bir hesaplama gerçekleştirme_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 58
1.2.2 Windows İşletim Sistemindeki Hesap Makinesinde İstatistiksel Bir
Hesaplama Gerçekleştirme _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 59
1.2.3 Windows İşletim Sistemindeki Makinesinde Bir Değeri Başka Bir Sayı
Sistemine Dönüştürme _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 60
1.2.4 Windows İşletim Sistemindeki Hesap Makinesinde Bellekte Depolanan
Sayılarla Çalışma _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 60
ÖZET_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 61
DEĞERLENDİRME SORULARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 62
2. ÜNİTE
ORAN KAVRAMI ve MESLEKİ UYGULAMALARI
2.1 ORAN _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 72
2.2 ORANTI KAVRAMI ÖZELİKLERİ VE TÜRLERİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 73
2.2.1 Orantının Özelikleri_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 73
2.2.1.1 Doğru Orantı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 74
2.2.1.2 Ters Orantı_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 75
2.2.1.3 Bileşik Orantı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 76
ÖZET_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 79
3. ÜNİTE
YÜZDELER VE MESLEKİ UYGULAMALARI
3.1 YÜZDE HESAPLARI VE MESLEKİ UYGULAMALARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 86
3.1.1 Yüzdenin Bulunması_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 86
3.1.2 Faiz Hesapları Ve Mesleki Uygulamaları _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 88
3.1.2.1 Faiz_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 88
3.1.2.2 Yıllık Faiz_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 88
3.1.2.3 Aylık Faiz_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 88
3.1.2.4 Günlük Faiz _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 89
3.2 İNDİRİM, KOMİSYON, KÂR, ZARAR HESAPLARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 89
3.3 YÜZDE VE FAİZ HESAPLARI İLE ÇÖZÜLEBİLECEK PROBLEMLER _ _ _ _ _ _ _ _ _ 90
ÖZET_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 92
4. ÜNİTE
GRAFİKLER VE MESLEKÎ UYGULAMALARI
4.1 ŞEKİL GRAFİKLERİ VE MESLEKÎ UYGULAMALARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 99
4.2 SÜTUN GRAFİKLERİ VE MESLEKİ UYGULAMALARı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 100
4.3 ÇİZGİ GRAFİKLERİ VE MESLEKİ UYGULAMALARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 101
4.4 DAİRE GRAFİKLERİ VE MESLEKİ UYGULAMALARI_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 101
4.5 ÖRNEKLEME _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 101
ÖZET_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 102
DEĞERLENDİRME SORULARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 103
KARMA TEST SORULARI-I _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 105
5. ÜNİTE
AÇILAR, ÜÇGENLER VE MESLEKİ UYGULAMALARI
5.1 AÇILAR _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 114
5.1.1 Açı, Açı Türleri Ve Meslekî Uygulamaları _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 114
5.1.1.1 Dar Açı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 114
5.1.1.2 Dik Açı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 114
5.1.1.3 Geniş Açı_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 115
5.1.1.4 Doğru Açı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 115
5.1.1.5 Tam Açı_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 115
5.1.2 Tümler ve Bütünler Açılar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 115
5.1.2.1 Tümler Açılar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 116
5.1.2.2 Bütünler Açılar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 116
5.2 ÜÇGENLER _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 117
5.2.1 Üçgen Türleri _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 117
5.2.1.1 Kenarlarına Göre Üçgenler _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 117
5.2.1.2 Açılarına Göre Üçgenler _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 118
5.2.2 Üçgenin Yardımcı Elemanları _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 119
5.2.3 Üçgende Açı - Kenar Bağıntıları ve Mesleki Uygulamaları _ _ _ _ _ _ _ _ 120
ÖZET_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 123
6. ÜNİTE
UZUNLUK ÖLÇÜLERİ VE MESLEKİ UYGULAMALARI
6.1 UZUNLUK ÖLÇÜ BİRİMLERİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 129
6.1.1 Uzunluk Ölçü Birimlerinin Birbirine Çevrilmesi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 129
6.1.2 Uzunluk Ölçüleriyle İlgili Problemler ve Mesleki Uygulamaları _ _ _ _ _ 130
ÖZET_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 130
7. ÜNİTE
ALAN ÖLÇÜLERİ VE MESLEKİ UYGULAMALARI
7.1 ALAN VE ALAN ÖLÇÜLERİ KAVRAMLARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 136
7.2 ALAN ÖLÇÜ BİRİMLERİNİN BİRBİRİNE ÇEVRİLMESİ VE MESLEKİ
UYGULAMALARI_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 136
ÖZET_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 138
8. ÜNİTE
KÜTLE ÖLÇÜLERİ VE MESLEKİ UYGULAMALARI
8.1 KÜTLE ÖLÇÜSÜ BİRİMLERİ VE BİRİMLERİN BİRBİRİNE ÇEVİRİLMESİ_ _ _ _ _ _ _ _ 144
8.2 KÜTLE ÖLÇÜSÜ BİRİMLERİ VE MESLEKİ UYGULAMALARI_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 145
ÖZET_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 146
9. ÜNİTE
ÜÇGENLER, ÇOKGENLER VE MESLEKÎ UYGULAMALARI
9.1 DİK ÜÇGENLERDE GEOMETRİK BAĞINTILAR_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 152
9.1.1 Pythagoras (Pisagor) Bağıntısı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 152
9.1.2 Euclides (Öklit) Bağıntısı_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 153
9.1.3 Dik Üçgenlerde Trigonometrik Oranlar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 154
9.2 ÇOKGENLER VE TÜRLERİ_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 158
9.2.1 Çokgenler ve Dörtgenlerin Elemanları Arasındaki İlişkiler _ _ _ _ _ _ _ _ 158
9.2.1.1 Üçgen _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 159
9.2.1.2 Paralel Kenar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 160
9.2.1.3 Eşkenar Dörtgen _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 161
9.2.1.4 Dikdörtgen _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 161
9.2.1.5 Kare _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 162
9.2.1.6 Yamuk _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 163
9.2.1.7 Deltoid _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 163
9.2.1.8 Düzgün Beşgen_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 163
9.2.1.9 Düzgün Altıgen_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 164
9.3 ÇEMBER VE DAİRE_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 165
9.3.1 ÇEMBER _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 165
9.3.2 DAİRE _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 165
9.4 PARALEL KENARIN, EŞKENAR DÖRTGENİN, DİKDÖRTGENİN, KARENİN, YAMUĞUN
DAİRENİN VE DELTOİDİN ÇEVRE, ALAN HESAPLARI VE MESLEKİ UYGULAMALARI_ _ _ _ 166
ÖZET_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 168
10. ÜNİTE
HACİM VE SIVI ÖLÇÜLERİ, KATI CİSİMLERİN ALAN VE HACİMLERİ MESLEKİ
UYGULAMALARI
10. 1 HACİM VE HACİM ÖLÇÜLERİ KAVRAMI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 175
10.1.1 Hacim Ölçüleri Birimleri _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 175
10.1.2 Birimlerin Birbirine Çevrilmesi Ve Meslekî Uygulamaları _ _ _ _ _ _ _ _ _ 176
10.2 SIVI ÖLÇÜSÜ BİRİMLERİ_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 176
10.2.1 Birimlerin Birbirine Çevrilmesi ve Mesleki Uygulamaları _ _ _ _ _ _ _ _ _ 176
10.3 PRİZMALAR_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 177
10.3.1 Prizmaların Özelikleri Ve Türleri _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 177
10.3.1.1 Dikdörtgenler Prizmasının Alanı ve Hacmi_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 177
10.3.1.2 Kare Prizmanın Alanı ve Hacmi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 178
10.3.1.3 Küpün Alan ve Hacmi_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 179
10.4 PİRAMİTLER_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 180
10.4.1 Piramitlerin Alan, Hacimleri ve Mesleki Uygulamaları_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 180
10.5 SİLİNDİR _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 181
10.5.1 Dairesel Silindirin Alan, Hacmi ve Mesleki Uygulamaları _ _ _ _ _ _ _ _ _ 181
10.6 KONİLER _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 181
10.6.1 Dairesel Koninin Alan, Hacim ve Mesleki Uygulamaları_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 181
10.7 KÜRE_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 182
10.7.1 Küre Alanı, Hacmi ve Mesleki Uygulamaları _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 182
ÖZET_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 184
KARMA TEST SORULARI-II_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 188
CEVAP ANAHTARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 194
KAYNAKÇA _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 197
kısaltma ve semboller _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 198
1. ÜNİTE
SAYILAR VE MESLEKİ UYGULAMALAR
KONULAR
1. Doğal Sayılar
2. Tam Sayılar
3. Rasyonel Sayılar
4. Reel Sayılar
5. Denklemler
6. Hesap Makinesi
7. Özet
8. Değerlendirme Soruları
BU ÜNİTEYE NEDEN ÇALIŞMALIYIZ?
Bu bölümü çalıştığınızda;
Doğal Sayıların tanımı, yazılması ve okunmasını kavrayacak,
Doğal Sayılarda dört işlem ile ilgili uygulamaların
Nasıl yapıldığını kavrayacaksınız.
Tam Sayıların tanımı, yazılması ve okunmasını kavrayacak,
Tam Sayılarda dört işlem ile ilgili uygulamaların
Rasyonel Sayıların tanımı, yazılması ve okunmasını kavrayacak,
Rasyonel Sayılarda dört işlem ile ilgili uygulamaların
Reel Sayıların tanımı, yazılması ve okunmasını kavrayacak,
Reel Sayılarda dört işlem ile ilgili uygulamaların
Birinci Dereceden Denklemleri ve bu denklemler sayesinde
Problemlerin çözümünü,
ikinci Dereceden Denklemleri ve bu denklemler sayesinde
Problemlerin çözümünü hesap makinesi kullanmayı öğreneceksiniz.
BU ÜNİTEYE NASIL ÇALIŞMALIYIZ?
Örnekleri dikkatle okuyunuz.

Örnek soruları kitaba bakmadan çözmeye çalışınız.
Anlamadan bir başka bölüme geçmeyiniz.
Ünitenin sonundaki testte kendinizi deneyiniz, başarısız iseniz başarısız
olduğunuz bölümleri tekrar gözden geçiriniz.
Bu konular ile ilgili Matematik kitaplarından yararlanabilirsiniz.
GİRİŞ
İnsanlar ilk çağlarda sahip oldukları hayvanların eksik olup olmadığını anla-
mak için çeşitli yollar izlemişlerdir. Örneğin; hayvanları ağıldan çıkartırken her hay-
vana karşılık gelmek üzere bir taşı bir çukura koymuş, akşam içeriye giren hayvanlar
için çukurdan bir taş almış böylece bire-bir eşleme yapmışlardır. Bu örnekte de gö-
rüldüğü gibi aynı cinsten varlıkları saymak için kullanılan sayılara SAYMA SAYILARI
denilmiştir. Bu sayıları gösterebilmek içinde RAKAM dediğimiz işaretleri kullanmış-
lardır. Buradan şu tanımlara ulaşabiliriz.
RAKAM: Sayıları ifade etmeye yarayan sembollere rakam denir.
{0,1,2,3,4,5,6,7,8,9} kümesinin elemanları onluk sayma sisteminin birer rakamlarıdır.
SAYI: Rakamları kullanarak tek başına veya çokluk belirtecek şekilde bir araya
getirilmesiyle oluşan ifadeye sayı denir. Örneğin 5 hem rakam hem de sayı iken, 43
bir sayıdır ve 4 ile 3 rakamlarıyla yazılır.
1.1 SAYILAR
1.1.1 Doğal Sayılar

N={0,1,2,3,4,5,6,7………} kümesinin her bir elemanına doğal sayı denir. N
veya D harfleriyle temsil edilir.
İki ile bölünebilen doğal sayılara çift doğal sayılar, iki ile bölünemeyen
doğal sayılara da tek doğal sayılar denir.
Çift doğal sayılar kümesinin Ç ile gösterirsek;

Ç = {0, 2, 4, 6, ...} veya Ç = {x | x = 2n, n ∈ N} şeklinde yazabiliriz.
Tek doğal sayılar kümesini T ile gösterirsek;
T = {1, 3, 5, 7, ...} veya T = {x | x = 2n + 1, n ∈ N} şeklinde yazabiliriz.
T tek doğal sayı, Ç çift doğal sayı olmak üzere, aşağıdaki işlemleri yazabiliriz.
1. Ç + Ç = Ç 5. Ç . T = Ç
2. T + T = Ç 6. T . T = T
3. T + Ç = T 7. Çn = Ç (n ∈ N+)
4. Ç . Ç = Ç 8. Tn = T (n ∈ N)
16
1.1.2 Sayma Sayıları

N ={1,2,3,4,5,6,7………} kümesinin her bir elemanına sayma sayıları denir. N
ile temsil edilir.
Sayma Sayıları ile Doğal Sayılar arasında ne fark vardır?
1.1.2.1 Sayı Doğrusu

Bir doğruyu eşit aralıklar ile işaretleyerek Doğal Sayılar ile bire-bir eşlediğimiz-
de sayı doğrusunu elde ederiz.
0 1 2 3 4 5
Sayı doğrusunda her bir sayının sağdaki sayılar solundaki sayılardan büyüktür.
Sıralama < (küçük) veya > (büyük) işaretleri ile gösterilir.
0<I<2<3<4<5<6.....
1.1.2.2 Basamak ve Bölükler

Sayıları kolayca okuyabilmek için birlik, onluk, yüzlük gibi parçaların her birine
basamak denir. Birler, onlar, yüzler, binler, onbinler, yüzbinler, milyonlar,diye isim-
lendirilir. Sağdan itibaren ayrılan bu basamakların üçer üçer gruplandırılmasına da
bölük denir. Birler,
17
Binler, Milyonlar, Milyarlar, Trilyonlar, Katrilyonlar, Ketrilyonlar diye devam et-

mektedir. Her basamaktaki sayı sağındakinin 10 katıdır. Buna göre sayıların basa-
mak ve bölükleri yukarıdaki gibi sıralanır.
Doğal sayılar bulunduğu basamağa göre değer alır. Buna o sayının

basamak değeri denir. Bulunduğu basamak dikkate alınmazsa bu
rakamın değerine, sayı değeri denir.
ÖRNEK: Altıyüzyetmişüç sayısı, aşağıdaki şekilde basamaklara ayrılır.
ÖRNEK: İkibinüç , bu sayıda onlar ve yüzler basamağı söylenmediğinden bu

basamakların yerine sıfır konulur.
18
ÖRNEK:Beşbinonyedi
1.1.3 Doğal sayılarda Dört İşlem
1.1.3.1 Toplama
Aynı cinsten çoklukları bir araya getirmeye toplama dendiğini biliyoruz. Yan
yana veya alt alta sayılar yazılır ve (+) işareti ile işlem yapılır.
ÖRNEK: Bir evdeki odalarda toplam 4, salonda 3 lamba vardır. Bu evde kaç
lamba vardır?
Çözüm:
4 + 3 = 7 lamba vardır.
Toplanacak sayılar alt alta gelecek şekilde yazılır. Toplamaya önce birler ba-
samağından başlanır, birler basamağının altına yazılır. Sonra onlar, yüzler , binler
basamakları toplanır. Toplama sırasında tek haneli sayılar geçilirse onluklar elde tu-
tulur. Örneğin birler basamağındaki sayı 14 ise 4 yazılır, bir onluk kaldığı için onlar
basamağına bir eklenerek toplamaya devam edilir, onlar basamağındaki sayı 23 ise
3 yazılır, ikiyüzlük kaldığı için yüzler basamağına iki eklenerek toplamaya devam
edilir.
19
ÖRNEK:
5 ve 6 nın toplamı 11 eder . 1 yazılır ve 1 onluk

onlar basamağında toplanacak sayılara eklenir.
Toplama işleminde artarda sonsuz sayı toplanabilir.
ÖRNEK:
SORU:
483+589+1784 işlemini yapınız.
1.1.3.2 Çıkarma
Çıkarma, temel aritmetik işlemlerden biridir. İki sayının farkının alınması işle-
midir. Azalma anlamı vardır. (-) işaretiyle gösterilir. Toplamada olduğu gibi basamak-
lar alt alta getirilerek işlem yapılır.
8 den 5 çıkınca kalan 3, birler basamağının altına yazılır, onlar basamağında 4

den 2 çıkınca kalan 2, onlar basamağının altına yazılır.
20
Çıkan sayının birler basamağındaki sayı, çıkarılan sayının birler basamağında-

ki sayıdan büyük ise çıkarılan sayının onlar basamağından bir onluk alınır ve birler
basamağına eklenerek çıkarma işlemi yapılır.
ÖRNEK:
2’den 7 çıkmaz 5 onluktan bir onluk alır 2’ye

ekleriz. Böylece 12’den 7 çıkınca 5 kalır. 4’den 3
çıkınca 1 kalır.
ÖRNEK:
Bir alçaltıcı transformatör 6600 voltluk yüksek gerilimi 220 volta düşürmüştür.
Gerilim farkı nedir?
SORU:
2350 metre uzunluğundaki bir iletkenin 1697 metresi kullanılıyor. Geriye ka-
lan iletkeni bulunuz.
21
1.1.3.3 Çarpma
Temel aritmetik işlemlerden biridir. Çarpılan sayının çarpan sayı kadar adedi-
nin toplamının alınması işlemidir.(x) veya (.) işaretleriyle gösterilir.
ÖRNEK:
20 = 5 + 5 + 5 + 5 yerine 20= 5 × 4
60 = 10 + 10 + 10 + 10 + 10 + 10 yerine 60=10 × 6
ÖRNEK:
Bir sayının 0 ile çarpımı 0’dır.

3x0=0
0x2=0
Bir sayının 1 ile çarpımı kendisidir.

3x1=3
1x2=2
22
Çarpım Tablosu:
Çarpım tablosu aşağıda verilmiştir. Sol başta yukarıdan aşağıya doğru yazılı
l’den 10’a kadar olan sayılan çarpılan, en üst sırada soldan sağa doğru l’den 10’a
kadar olan sayıları çarpan olarak alırız. Her iki sayının çarpımı(sonucu) bu sayıların
yatay(satır) ve düşey(sütun) doğrultusunda kesişme noktasındaki sayıdır.
ÖRNEKLER:
1)3 x 5 in kaç olduğunu bulalım. 3. satır ile 5. sütunun kesiştiği yerdeki rakam
15 dir.
2)8 x 7 nin kaç olduğunu bulalım 8.satır ile 7.satırın kesiştiği yerdeki rakam 56
dır.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
3 6 9 12 15 18 21 24 27 30
4 8 12 16 20 24 28 32 36 40
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
6 12 18 24 30 36 42 48 54 60
7 14 21 28 35 42 49 56 63 70
8 16 24 32 40 48 56 64 72 80
9 18 27 36 45 54 63 72 81 90
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
SORULAR:
1) Çarpım tablosunda;
a) 4 x 7 yi bulunuz
b) 7 x 4 ü bulunuz
c) a ve b şıklarında bulduğunuzu karşılaştırınız
2 ) 9 x 9 u çarpım tablosunda bulunuz
23
İki veya Daha Fazla Basamaklı Çarpan İle Çarpma İşlemi Yapma:
Çarpanın en sağındaki rakamdan çarpma işlemine başlanır. Sağdan ikinci ra-
kama geçildiğinde bir basamak sola kayılır ve çarpandaki basamak bitinceye kadar
bu işleme devam edilir. Bu çarpımlar alt alta toplanır.
ÖRNEKLER:
8 7 5 1 2 9
x 1 4 2 x 2 3 2
1 7 5 0 2 5 8
3 5 0 0 3 8 7
8 7 5 2 5 8
+ +
1 7 5 0 5 0 2 9 9 2 8
Çarpmada Kolaylıklar:
a) Bir Doğal Sayıyı 10 ile, 100 ile, 1000 ile çarpmak:
Çarpılacak doğal sayı yazılır, 10 ile çarpılacaksa sağına bir sıfır, 100 ile çarpıla-
caksa sağına iki sıfır, 1000 ile çarpılacaksa sayının sağına üç sıfır yazılır...
ÖRNEKLER:
23 x 10 = 230
478 x 100 = 47800
247x10000 = 2470000

b) Bir sayıyı 11 ile çarpma:
1.yol: Çarpılan sayının sonuna bir sıfır konur. Bulunan sayıya çarpılan sayı ek-
lenir.
ÖRNEK:
45 x 11 = 450 + 45 = 495
24
2.yol: İki basamaklı sayıların 11 ile çarpımı

Sonuç üç basamak çıkacağı için, çarpılan sayının onlar basamağındaki sayı,
yüzler basamağına, birler basamağındaki sayı yine birler basamağına yazılır. Çar-
pılan sayının rakamları toplanır, onlar basamağına yazılır. Toplam 9 dan büyük ise,
yüzler basamağındaki sayıya bir eklenir.
ÖRNEK:
34 x 11 = 3 (3+4) 4 = 374
76x 11 =7 (7+6) 6 = 836
c) Bir sayıyı 5 ile çarpmak:

Çarpılan sayının sonuna 0 konur. Bulunan sayı ikiye bölünür.
ÖRNEK:
62x5 = 620:2 = 310
1.1.3.4 Bölme
Bölünen adı verilen bir sayıyı, bölen denilen öteki sayıda bulunan birimler ka-
dar eşit parçalara ayırmaya bölme denir. Bölme işlemi sırasında bölünenin solunda-
ki ilk basamaktan başlanır, bölen sayı içinde yoksa ikinci basamakla birlikte yapılır,
bölümde birinci basamak bulunduktan sonra bölen sayı içinde yoksa ikinci basa-
makla birlikte bölüme bir sıfır koyulur.
Bölünen Bölen
Bölmenin Sağlaması:
Bölüm Bölünen = (Bölen x Bölüm) + Kalan
–
Kalan
25
ÖRNEK:
137 3
12 45
–
SAĞLAMA: (45x3)+ 2=135 + 2= 137
017
15
–
02
Bir bölme işleminde bölünenden aşağıya indirilen sayı ile yanındaki sayı ile
birlikte bölen sayı yoksa, bölümün önüne bir sıfır konur ve bölünenden bir basamak
daha indirilerek işlem yürütülür.
ÖRNEK:
527 930 2 6
52 20305
–
0079 SAĞLAMA: 26 x20305= 527930
78
–
130
130
–
000
Bir sayının 1’ e bölünmesi yine bölünen sayıya eşittir.

ÖRNEK:
5:1=5 8:1=8
Bir sayının 0’ a bölümü tanımsızdır.
ÖRNEK:
5:0= Tanımsız(Anlamsız)
Sıfırın (0) bir sayıya bölünmesi yine sıfır (0) dır.
ÖRNEK:
0 : 7 = 0 0 : 125 = 0
26
1.1.4 Doğal Sayılarda Kuvvet Alma İşlemi

Aynı sayıyla birden çok çarpma işlemi yapılmasının kısa gösterim şeklidir. Ör-
neğin n tane a’nın çarpımı olan an’ ye üslü ifade denir, an ifadesinde a’ ya taban, n’ ye
de üs (kuvvet) denir.
ÖRNEKLER:
Bir sayının üssü eğer 1 ise sonuç kendisidir. Eğer bir sayının üssü
belirtilmemişse üst değeri 1’dir.
ÖRNEKLER:
Sıfırdan farklı bir sayının üssü eğer 0 ise sonuç 1 olur.
ÖRNEKLER:
27
1.1.5 Asal Sayılar

Kendisinden ve 1’ den başka böleni bulunmayan 2 ve 2’ den büyük doğal sayı-
lara asal sayılar denir. 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29, 31, 37, 41, 43........
Sadece 2’ çift asal sayıdır. Diğer asal sayılar tektir.
1.1.6 Asal Çarpanlara Ayırma

İstenen sayının asal sayıların çarpımı şeklinde yazılmasına asal çarpanlara ayır-
ma denir.
Asal çarpanlara ayırma işlemi aşağıdaki şekilde yapılır. Önce en küçük sayı asal
sayı olan 2’ den bölme işlemine başlanarak sayılar bölünür. 2’ ye bölme işlemi bitmiş-
se ya da sayı artık 2’ ye bölünemiyorsa sırayla 3, 5, 7, 11........ bölerek devam edilir. Ta
ki artık sayı bölünmeyene kadar bu işlem yapılır.
6 2
3 3 6= 2.3.1
1 1
ÖRNEKLER:
12 2 18 2
6 2 12= 2.2.3= 22.3 9 3 18= 2.3.3= 2.32
3 3 3 3
1 1
60 2 420 2
30 2 60= 2.2.3.5= 22.3.5 210 2 420= 2.2.3.5.7= 22.3.5.7
15 3 105 3
5 5 35 5
1 7 7
1
28
1.1.7 Bölmede Kolaylıklar

a)10,100,1000,.... İle Bölünebilen Sayılar:
Bölendeki en az sıfır sayısı kadar, bölünende de sıfır var ise bölme işlemi yap-
madan bölendeki sıfır sayısı kadar bölünenden sıfır silinir.
ÖRNEKLER:
120:10=12
650000:1000=650
36900000:100000=369
b) 2 ile tam olarak bölünebilen sayılar:

Birler basamağı çift sayı ile biten sayılar, 2 ile tam olarak bölünürler.
Çift Sayı : Birler basamağındaki rakam 0, 2, 4, 6, 8 olan doğal sayılara çift sayılar
denir.
Tek sayı: Birler basamağındaki rakam 1, 3, 5, 7, 9 olan doğal sayılara tek sayılar
denir.
Tek sayıların 2 ile bölümünden kalan 1, çift sayıların 2 ile bölümünden kalan
0 dır.
ÖRNEKLER:
4 8 2 2 1 2
4 8 2 4 2 0 1 0
– –
0 1
c) 3 ile tam olarak bölünebilen sayılar:

Rakamlarının sayı değerlerinin toplamı 3’ ün katı olan sayılar 3 ile tam bölünür.
Bir sayının 3’ e bölümünden kalan, rakamlarının sayı değerleri toplamının 3’ e
bölümünden kalana eşittir.
29
ÖRNEK:
17760 sayısı 3 ile tam bölünür. Çünkü,1+7 + 7 + 6 + 0 = 21 ve 21 de 3 ün katıdır.
ÖRNEK:
43210 sayısının 3 ile bölümünden kalanı bulalım.
Çözüm:
43210 =4 + 3 + 2 + 1+ 0 = 10 = 3.3 + 1 43210 sayısının rakamlarının sayı de-
ğerlerinin toplamının 3’ e bölümünden kalan 1 olduğu için 43210 sayısının 3’ e bö-
lümünden kalan 1 dir.
d) 5 ile tam olarak bölünebilen sayılar:

Birler Basamağı 0 veya 5 Olan Sayılar 5’ e tam bölünür.
Bir sayının 5’ e bölümünden kalan, bu sayının birler basamağındaki rakamın
5’ e bölümünden kalandır.15, 25, 30, 55, 195, 1240, 1300 sayıları 5 ile tam bölünür.
ÖRNEK:
120 sayısı 5 ile tam bölünür. Çünkü, 120 sayısının son basamağı 0 dır.
ÖRNEK:
137, 2580, 587963, 4789631 sayılarının 5 ile bölümünden kalanı bulalım.
Çözüm:
137 sayısının son basamağı 7 olduğu için kalanı bulmak için 7 ile işlem yapa-
cağız.
7:5 den kalan 2’ dir.
2580 sayısının son basamağı 0 olduğu için kalanı bulmak için 0 ile işlem ya-
pacağız.
0:5 den kalan 0’ dır.
587963 sayısının son basamağı 3 olduğu için kalanı bulmak için 3 ile işlem
yapacağız.
30
3:5 den kalan 3’ dür.

4789631 sayısının son basamağı 1 olduğu için kalanı bulmak için 1 ile işlem
yapacağız.
1:5 den kalan 1’ dir.
e) 9 ile tam olarak bölünebilen sayılar:

Rakamlarının sayı değerlerinin toplamı 9’ un katı olan sayılar 9 ile tam bölünür.
Bir sayının 9’ a bölümünden kalan, rakamlarının sayı değerleri toplamının 9’ a
bölümünden kalana eşittir.
ÖRNEK:
58416732 sayısı 9 ile tam bölünür. Çünkü,5+8+4+1+6+7+3+2 = 36 ve 36’ da
9’un katıdır.
ÖRNEK:
785214637 sayısının 9 ile bölümünden kalanı bulalım.
Çözüm:
785214637=7 +8+5+2+1+4+6+3+7 = 43 = 9.4 +7785214637 sayısının rakam-

larının sayı değerlerinin toplamının 9’ a bölümünden kalan 7 olduğu için 785214637
sayısının 9’ a bölümünden kalan 7’ dir.
1.1.8 Bölünebilme Kuralları EKOK-EBOB ve Mesleki Uy-

gulamalar
1.1.8.1 En Küçük Ortak Kat (EKOK)

İki veya daha çok sayma sayısının katları arasında ortak olan sayılara Ortak Kat
denir. Ortak katların en küçüğüne En Küçük Ortak Kat (EKOK) denir.
31
Verilen sayılar asal çarpanlara ayrılır; ortak çarpanların en büyük

üslüleri ile ortak olmayan çarpanların en büyük üslüleri çarpılır.
ÖRNEK:
24 ve 36 sayılarının (EKOK) bulalım
24 36 2 EKOK’ u Bulmak İçin

12 18 2 Bütün Bölenleri Çarparız
6 9 2 EKOK(24,36): 2.2.2.3.3.1= 23.32.1= 72
3 9 3
1 3 3
1 1
ÖRNEK:
90 ,120 ve 270 sayılarının (EKOK) bulalım
90 120 270 2
45 60 135 2
45 30 135 2
45 15 135 3 EKOK(90,120,270): 2.2.2.3.3.3.5= 23.33.5= 72
15 5 45 3
5 5 15 3
5 5 5 5
1 1 1
SORU:
Ankara’dan İstanbul’a her 2 saatte bir, İzmir’e 4 saatte bir, Adana’ya 6 saatte bir
otobüs kalkıyor. Ankara’dan aynı anda bu 3 şehre 3 otobüs hareket ettikten kaç saat
sonra, 3 şehre otobüs aynı anda hareket eder?
32
1.1.8.2 En Büyük Ortak Bölen (EBOB)

İki veya daha fazla sayma sayısının ortak bölenleri arasında en büyük olan sa-
yıya En Büyük Ortak Bölen denir.
Kısaca (EBOB) şeklinde gösterilir, EBOB bulmak için sayıların asal çarpanları
bulunur, ortak çarpanların en küçük üslüleri alınarak birbiri ile çarpılır. Ortak olma-
yanlar alınmaz.
ÖRNEK:
24 ve 36 sayılarının EBOB’unu bulalım.
24 36 2 *
İki sayıyı da aynı anda bölen
12 18 2 * sayıların yanına yıldız işareti koyulur.
6 9 2 Yıldızlı sayılar çarpılarak EBOB bulunur.
3 9 3 *
1 3 3 EBOB(24,36): 2.2.3.= 22.3= 12
1 1
ÖRNEK:
90,120 ve 270 sayılarının EBOB’unu bulalım.
90 120 270 2 *
45 60 135 2
45 30 135 2
45 15 135 3 * EBOB(90,120,270): 2.3.5= 30
15 5 45 3
5 5 15 3
5 5 5 5 *
1 1 1
33
ÖRNEK:
Kenar uzunlukları 21 m ve 49 m olan dikdörtgen şeklindeki bir tarlanın etra-
fına ve köşelerine eşit aralıklarla fidan dikilecektir. Bu iş için en az kaç fidana ihtiyaç
olduğunu bulalım.
Çözüm:
Fidan sayısının en az olması fidanlar arasındaki uzunluğun en büyük seçilme-
sine bağlıdır. Buna göre, komşu iki fidan arasındaki uzaklık 21 ile 49 u bölen en bü-
yük sayı olmalıdır.
21 49 3
7 49 7 * EBOB(21,49)= 7
1 7 7
1 1
Tarlanın Çevresi 2.(21+49)

Fidan Sayısı= = =20 Fidan
İki Fidan Arasındaki Uzaklık 7
SORU:
Uzunlukları 16 cm , 48 cm, ve 72 cm olan üç teli en büyük uzunlukta olmak
üzere eşit parçalara ayırmak istiyoruz.
a) Parçalar kaç santimetre uzunluğunda olmalıdır?
b) Her tel kaç parçaya ayrılır ?
1.1.9 Tam Sayılar
Tam Sayılar Ve Özellikleri:

Günlük hayatta doğal sayıların yanında örneğin hava sıcaklıkları söylenirken
sıfırın altında ifadesinin kullanıldığını duyarız. Doğal Sayıları sayı doğrusu üzerinde
gösterirken sıfırın sol tarafını hiç kullanmadığımızı fark etmişsinizdir. Sayı doğrusu
üzerinde sıfırın sağındaki sayılara pozitif tam sayılar, sıfırın solundaki sayılara negatif
tam sayılar denir. Negatif Tam Sayıların soluna (-) işareti konur. Pozitif Tam Sayıla-
rın soluna (+) işareti istenildiği takdirde konur. Pozitif Tam Sayılar 0’dan uzaklaştıkça
34
büyür. Negatif Tam Sayılar 0’dan uzaklaştıkça küçülürler. Pozitif Tam Sayılar, aynı za-
manda Doğal Sayı olduklarından, önlerine (+) işareti konulmadan da yazılabilir. O
halde, önlerine işaret yazılmamış olan sayılar, pozitif olarak alınmalıdır.
-3 -2 -1 0 1 2 3
Tam Sayılarda İşlem Özellikleri Ve Mesleki Uygulamaları:
Toplama İşlemi:
Ahmet’in Ali’den 5 TL alacağı, Hasan’a 10 TL borcu varsa Ahmet’in bu hesabını
yapabilmemiz daha önceki toplama işlemlerine göre mümkün değildir. Ahmet’in
alacağını (+), borcunu (-) düşünebiliriz. Bu örnekte olduğu gibi işaretleri farklı sayıla-
rın toplamasında iki yol izlenir.
a) işaretleri aynı iki tam sayıların toplaması:
Sayıların işaretlerine bakılmadan, doğal sayılarda olduğu gibi toplanır, ortak
işaret sonucun önüne konur.
ÖRNEKLER:
(- 4) + (- 9) = - 13
(+ 5) + (+ 8) = + 13
b) İşaretleri farklı iki tam sayının toplaması :

Negatif sayıları borç, pozitif sayıları alacak olarak düşünelim. Borcumuz çok
ise alacağımızı borcumuza verir, kalan fark kadar borcumuz var deriz. Alacağımız
çok ise alacağımızdan borcumuzu düşer kalan para kadar alacağımız var deriz. İkisi
birbirine eşit ise 0 kalır. Aşağıdaki örnekte olduğu gibi işaretleri farklı sayılar arasında
toplama yaparken işaretleri düşünmeden büyük sayıdan küçük sayıyı çıkarır, büyük
sayının işaretini sonucun önüne yazarız.
ÖRNEKLER:
(- 4) + (+ 9) = +5
(+ 5) + (-13) = -8
(+ 125) + (- 150) = - 25
35
SORU:
Erkan’ ın cebinde 24 lirası vardır. Buğrahan’ a 8 TL borcu, Hale’den de 5 TL ala-
cağı olduğuna göre en son durumda Erkan’ın kaç lirası vardır?
Çıkarma işlemi:
Birinci terim aynen alınır, ikinci terimin ters işaretlisi ile toplanır.
ÖRNEKLER:
(- 19 ) - ( + 5 ) = (- 19 ) + (- 5 ) = (- 24 )
Birinci terimi aynen alıyoruz. İkinci terimin yani (+5) in toplama işlemine göre
ters işaretlisi yani (-5) ile topluyoruz.
(- 2 ) - ( + 7 ) = (- 2 ) + (- 7 )= (- 9 )
(+ 5 ) - ( - 3 ) = (+ 5 ) + ( 3 )= (+8 )
Çarpma işlemi:
Aynı işaretli iki sayının çarpımı pozitif, farklı işaretli iki sayının çarpımı negatif
dir.
(–) x (–) = (+)
(+) x (+) = (+)
(–) x (+) = (–)
(+) x (–) = (–)
ÖRNEKLER:
(-2) x (-5) = (+10)
(+3) x (+4) = (+12)
(-7) x (+3) = (- 21)
(+6) x (-8) = (-48)
(-4) x 0 = 0
İkiden çok sayıyı birbiri ile çarpmak için birinci ile ikinci çarpılır sonra üçüncü
ile, sonra dördüncü ile devam edilmelidir.
36
ÖRNEKLER:
(-4) x (-5) x (-2) = (+20) x (-2) = (-40)
(-9) x (+2) x (-3) = (-18) x (-3) = (+54)
Bölme İşlemi:
İki tam sayının bölme işlemi yapılırken bölünen ve bölenin işaretleri aynı ise
bölümün işareti pozitif, bölünen ve bölenin işaretleri ters ise bölümün işareti negatif
dir.
(–) : (–) = (+)
(+) : (+) = (+)
(–) : (+) = (–)
(+) : (–) = (–)
ÖRNEK:
(-8) : (-2) = (+4)
(+14) : (+7) = (+2)
(-33) : (+11) = (- 3)
(+45) : (-9) = (-5)
(-5) : 0 = 0 Belirsiz
0:3 =0
1.1.10 Rasyonel Sayılar
Rasyonel Sayılar Ve Özellikleri:
Doğal sayıların ve tam sayıların sayı doğrusunun bütün noktalarını doldurma-

dığını görürüz. Sayı doğrusunda art arda gelen iki tam sayı arasında çok sayıda nok-
ta olduğunu görürüz. Bunların bir kısmı rasyonel sayılar kümesini oluşturur.
Günlük hayatta da kullandığımız yarım ekmek, çeyrek ekmek gibi ifadeler ras-
yonel sayı olarak gösterilir. Bir bütünün kaç eşit parçaya bölündüğünün gösteren
sayıya payda, bu eşit parçalardan kaç tane alındığını gösteren sayıya da pay denir.
Kesirler, pay üstte, payda altta olmak üzere yazılır ve aralarına da bölü çizgisi
37
(kesir çizgisi) adı verilen yatay bir çizgi konur.

Okunuşu: Paydan okumaya başlanırsa; önce pay okunur, bölü denir sonra pay-
da okunur. Payda dan okunmaya başlanırsa önce payda okunur, sonuna de, da , te,
ta ekleri getirilerek pay okunur.
Kesir: a ve b tamsayı ve b ≠ 0 olmak üzere , a ifadesine kesir a’ ya kesrin payı,
b
b’ ye kesrin paydası denir.
Pay: Eş parçalardan kaç tane alındığını gösterir.
Payda: Kesrin kaç parçaya ayrıldığını gösterir.
1.1.10.1 Kesir Çeşitleri

Basit Kesir:
İşaretlerine bakılmaksızın payı paydasından küçük olan kesirlere basit kesir
denir. a Kesrinde a<b olmak zorundadır.
b
Yani sayı doğrusunda -1 ile 1 arasındaki kesirler basit kesirdir.
ÖRNEKLER:
sayıları basit kesirdir.
Bileşik Kesir:
İşaretlerine bakılmaksızın payı paydasından büyük veya payı paydasına eşit
olan kesirlere bileşik kesir denir. Yani - 1 ile + 1 arasında olmayan kesirler bileşik ke-
sirdir. a Kesrinde a ≥ b olmak zorundadır.
b
ÖRNEKLER:
sayıları bileşik kesirdir.
38
Tam Sayılı Kesir:

0 (sıfır) hariç bir tamsayı ve bir basit kesirle birlikte yazılan kesirlere tam sayılı
kesir denir.
ÖRNEKLER:
1.1.10.2 Bileşik Kesri Tam sayılı Kesre Çevirmek

Pay, paydaya bölünür. Bölüm tam sayı olarak yazılır. Kalan sayı pay olarak, pay-
da aynen yazılır.
ÖRNEK:
13 2
12 6
–
01
1. 1.10.3 Tam Sayılı Kesri Bileşik Kesre Çevirmek

Tam sayı payda ile çarpılır, çarpım paya eklenir ve bileşik kesrin payına yazılır.
Eski payda aynen alınır.
ÖRNEKLER:
39
1.1.10.4 Kesirlerin Sadeleştirilmesi

Bir kesrin pay ve paydasını aynı sayı ile bölebilirsek o kesri sadeleştirmiş oluruz.
ÖRNEKLER:
1. 1.10.5 Kesirlerin Genişletilmesi

Bir kesrin pay ve paydasını aynı sayı ile çarparsak o kesri genişletmiş oluruz.0
hariç.
ÖRNEKLER:
Kesirler sadeleştirildiğinde ve genişletildiğinde kesrin değeri değişmez.

a
Genel olarak a,b tam sayı ve b = 0 olmamak şartı ile b şeklinde yazılabilen sa-
yıların her birine, RASYONEL SAYI denir. Sıfırdan büyük olan rasyonel sayılara pozitif
rasyonel sayılar, sıfırdan küçük olan rasyonel sayılara negatif rasyonel sayılar denir.
Her doğal sayının bir tam sayı olduğunu görmüştük. Her tam sayıda bir
rasyonel sayıdır.
1.1.10.6 Rasyonel Sayıların Sayı Doğrusunda Gösterilmesi
0 ile -1 in arası beş eş parçaya bölünmüştür. A noktası - 2 , B noktası 3 kes-

rine karşılık gelir. 5 4
40
1.1.10.7 Rasyonel Sayılarda Sıralama

Sayılar, sayı doğrusunda soldan sağa doğru büyür. O halde bir sayı, solundaki
sayıların tamamından büyük, sağındaki sayıların tamamından küçüktür.
Sıralanacak, kesirlerin paydaları eşit değilse, eşil olacak şekilde kesirler geniş-
letilir. Paydaları eşit olan kesirlerin payı büyük olan büyüktür.
ÖRNEK:
Rasyonel Sayıların Sıralama Kuralları:

1) Pozitif her rasyonel sayı, negatif her rasyonel sayıdan büyüktür.
2) Pozitif her rasyonel sayı, sıfırdan büyük, negatif her rasyonel sayı da sıfırdan
küçüktür.
3) Paydaları eşit olan iki pozitif rasyonel sayıdan, payı büyük olan daha büyük-
tür.
ÖRNEK:
Kesirlerin paydaları eşit olduğundan
paydası büyük olan daha büyüktür.
4) Payları eşit olan iki rasyonel sayıdan paydası küçük olan daha büyüktür.
ÖRNEK:
Kesirlerin payları eşit olduğundan
payı büyük olan daha büyüktür.
5) Paydaları eşit olan iki negatif rasyonel sayıdan, sayının mutlak değeri büyük
olan daha büyüktür.
41
Mutlak Değer: Bir sayının mutlak değeri, işaretine bakılmaksızın

gösterdiği değerdir. Mutlak değeri “ | | “ sembolü ile gösteririz.
ÖRNEK:
|-7| = 7 |12| = 12
|-9| = 9 |-35| = 35
ÖRNEK:
Kesirlerin paydaları eşit olduğundan
payı büyük olan daha küçüktür.
6) Payları eşit olan negatif iki rasyonel sayıdan, paydası büyük olanı daha bü-
yüktür.
ÖRNEK:
Rasyonel sayılar arasındaki sıralama
şu şekildedir.
1.1.10.8 Rasyonel Sayılarda İşlem Özellikleri ve Mesleki

Uygulamaları
Rasyonel Sayılarda Toplama ve Çıkarma İşlemi:

a) Rasyonel Sayıların paydaları eşit ise paylar toplanır ve çıkarılır paya yazılır
ortak payda aynen payda olarak yazılır.
ÖRNEKLER:
42
Çözüm:
ALIŞTIRMA:
10’ ar Ω’ luk iki direnç paralel bağlanırsa toplam direncin tersi ne olur?
b) Rasyonel sayıların paydaları eşit değilse paydaları eşitlenecek şekilde kesir-

ler genişletilir. Paylar toplanır veya çıkarılır; paydalar ortak pay olarak yazılır.
ÖRNEK:
Çözüm:
ALIŞTIRMA:
Değerleri 5 Ω ve 10 Ω olan iki direnç paralel bağlanıyor. Eşdeğer direncin tersi
kaç Ω olur?
43
ÖRNEK:
Çözüm:
Rasyonel Sayılarda Çarpma İşlemi:

Paylar çarpılır paya, paydalar çarpılır paydaya yazılır. Tam sayılı kesirler, bileşik
kesre çevrilerek işlem yapılır.
ÖRNEKLER:
Çözümler:
Rasyonel Sayılarda Bölme İşlemi:

Birinci kesir aynen yazılır, ikinci kesir ters çevrilir, çarpma işlemi (Paylar çarpılır
paya, paydalar çarpılır paydaya yazılır) yapılır.
44
ÖRNEK:
Rasyonel Sayıların Ondalık Kesir Şeklinde Gösterilmesi:

Bir rasyonel sayının virgül kullanılarak yazılmasına bu rasyonel sayının ondalık
açılımı denir. a = a : b olduğundan, paydası 10 un kuvveti şeklinde yazılamayan ras-
b
yonel sayıların ondalık açılımı, kesrin payı paydasına bölünerek bulunur.
ÖRNEKLER:
rasyonel sayılarını ondalık sayı olarak yazınız.
Çözümler:
Veya bölme işlemi yaparak sonucu bulabiliriz.
10 4 110 20
8 100 0,55
0,25
– –
20 100
20 100
– –
00 00 Şeklinde bulunur.
45
Bir ondalıklı kesrin basamakları aşağıdaki gibi isimlendirilir. Önce tam sayı kıs-
mı okunur sonra ondalıklı kısım okunur.
71,835 Yetmişbir tam binde sekizyüzotuzbeş
Tam Kısım Ondalık Kısım
7 1 , 8 3 5
Onlar Basamağı Binde Birler Basamağı

Birler Basamağı Yüzde Birler Basamağı
Onda Birler Basamağı
ALIŞTIRMALAR:
a) Üç tam binde iki = 3, 002
b) Otuzbeş tam onda beş = 35, 5
c) Kırk tam onbindebinyetmişbir = 40, 0071
d) Yediyüzellibir tam yüzde otuziki = …..........?
e) Dörtbinyüzotuziki tam onda dört = …..........?
f) Altıyüzdoksansekiz tam yüzbindeyüzkırkiki = …..........?
Ondalık Kesirlerin Karşılaştırılması:

Tam kısımları eşit olan ondalık kesirlerden, onda birler basamağı büyük olan
kesir büyüktür. Onda birler basamağı eşit ise, yüzde birler basamağı büyük olan ke-
sir büyüktür. Yüzdebirler basamağı eşit ise bindebirler basamağı büyük olan kesir
daha büyüktür…
Negatif ondalık sayılarda tam tersidir.
ÖRNEKLER:
a) 0,2 > 0,1
b) 0,652 > 0,651
c) 12,6587 > 12,05
d) - 0,1 > - 0,2
e) - 0,651 > - 0,652
46
1.1.10.9 Ondalık Sayılarda İşlemler
Toplama – Çıkarma:
Ondalık sayılar alt alta toplanırken (veya çıkarılırken) virgüller ve aynı isimli
basamaklar alt alta gelecek şekilde yazılır. Doğal sayılarda olduğu gibi (virgül dü-
şünülmeden) işlem yapıldıktan sonra bulunan sonuç, virgüller hizasından virgülle
ayrılır. Yan yana yapılan işlemlerde ise sağdan sola doğru aynı isimli basamaklarda
işlem yapılır ve onda birler basamağının soluna virgül yazılır.
Toplama veya çıkarma işlemi yapılan sayıların kesir kısmındaki

basamak sayıları eşit değilse, basamak sayısı eksik olan sayının sağına
eksik olan basamak sayısı kadar sıfır yazılarak kesir kısmındaki basamak
sayıları eşitlenir.
ÖRNEKLER:
1, 45 46, 586 726, 47

+ 25, 236 + 75, 7369 + 2, 368
26, 686 ................. ? ................. ?
58, 56 236, 2 42, 369

– 12, 78 – 159, 269 – 0, 89
45, 78 ................. ? ................. ?
Çarpma:
Ondalık sayılar çarpılırken çarpanların virgülü yokmuş gibi düşünülüp çarpma
işlemi yapılır. Bulunan çarpımda, çarpanların kesir kısımlarının basamak sayılarının
toplam sayısı kadar basamak, en sağdaki basamaktan itibaren sola doğru sayılıp
virgülle ayrılır. Eksik kalan basamaklar olursa yerine sıfır yazılır.
3, 21 2 Basamak Kesirli
x 1, 3 1 Basamak Kesirli
963
+ 3 2 1
4, 1 7 3 2 +1= 3 Basamak Kesirli
47
ALIŞTIRMALAR:
2, 58 423, 0 2 0, 75
x 7, 636 x 0, 25 x 5, 23
................. ? ................. ? ................. ?
Bölme:
Bir ondalık sayıyı bu sayıdan küçük bir sayma sayısına bölerken virgül yokmuş
gibi işlem yapılır. Fakat işlem yapılırken sıra ondalık kesir basamağına (yani virgüle)
geldiği zaman bölüme virgül konularak bölme işlemine devam edilir. Bölen ondalık
sayı ise bölen, önce 10’ un uygun kuvveti ile çarpılarak virgülden kurtarılır. Bölünen
de 10’ un bu kuvveti ile çarpıldıktan sonra işlem yapılır.
ÖRNEK:
243,18 : 0,06 işlemini yapalım.
Önce virgülleri iki basamak sağa kaydıralım (Her ikisini yüz ile çarpalım.) Sonra
normal bölme işlemine devam edilir. Ardından bölüm yüze bölünerek sonuç bulu-
nur.
24318 6
24 40,53
–
0031
30
–
18
18
–
00
ÖRNEK:
64 : 0,004 işleminin sonucunun bulalım.
Önce virgülleri üç basamak sağa kaydıralım (Her ikisini bin ile çarpalım.) Sonra
normal bölme işlemine devam edilir.
48
64000 4
4 16000
–
24
24
–
00
ALIŞTIRMALAR:
a) 18,75 : 0,15 = …………?
b) 27,4 : 5 = …………?
c) 0,225 : 0,15 = …………?
d) 62,5 : 1,25 = …………?
1.1.10.10 Devirli Ondalık Açılımlar

Bazı rasyonel sayılar ondalık sayıya çevrilirken kalan sıfır olmaz ve bazı sayı
veya sayılar devamlı devir eder. Böyle sayılara devirli sayılar denir. Devreden sayı
üzerine çizgi çizilir.
ÖRNEK:
2 kesrini ondalık kesir şeklinde yazalım. 2’yi 3’e bölelim.
3
20 3
18 0,6 666 .....

–
Görüldüğü gibi devamlı 2 kalıyor, sayı 0,6666...
20
şeklinde devam ediyor
18
–
20
.....
2 2
3 kesrini ondalık kesir şeklinde yazalım. 3 = 0 , 6
49
ALIŞTIRMALAR:
Aşağıda verilen bölme işlemlerini ondalık kesir olarak yazınız.
a) 8 : 3 = …………?
b) 4 : 11 = …………?
c) 8 : 15 = …………?
d) 4 : 7 = …………?
Devirli Ondalık Sayıların Rasyonel Sayıya Çevrilmesi:

Virgül, devreden kısmın sonuna ve başına gelecek şekilde iki taraf 10 un uy-
gun kuvvetleriyle çarpılıp taraf tarafa çıkarma yapılırsa,
Bu işlemi formülüze edecek olursak,
formülü ile rasyonel şeklinde yazılabilir. Burada paydadaki ifade ondalık sayının ke-
sir kısmı için söz konusudur. Bu ifadeyi sembollerle; a, b: c, d birer rakam ve
ÖRNEK:
50
ALIŞTIRMALAR:
1.1.11 Reel Sayılar
1.1.11.1 İrrasyonel sayılar:

Sayı doğrusu üzerinde gösterildiği halde rasyonel olmayan sayılara irrasyonel
sayılar denir.
Dik kenarları 1 birim olan dik üçgenin uzun kenarı ( hipotenüs ) kadar pergeli-
mizi açıp sayı doğrusu üzerinde görüntüsünü çizdiğimizde, A’ noktasını buluruz. A’
noktası √2 sayısına denktir.
Karesi 2 olan pozitif a sayısını ele alalım.

a2 = 2 ise, a sayısını a = √2 şeklinde gösterebilir ve “karekök iki” diye okuruz.
Acaba bu 2 sayısı hangi sayılar arasında olabilir?
51
1 < 1,4 < √2 < 1,5 olduğu görülür. Ve √2 sayısı sayı doğrusunda görüntüsü
olduğu halde Rasyonel Sayı değildir.
İşte sayı doğrusu üzerinde görüntüsü olduğu halde, rasyonel olmayan sayıla-
ra irrasyonel (rasyonel olmayan) sayılar denir. “İ” harfi ile gösterilir.
İrrasyonel sayılar kümesi ile rasyonel sayılar kümesinin birleşim kümesine de
reel sayılar (gerçek sayılar) kümesi denir.” R“harfi ile gösterilir.
Sayı doğrusu üzerindeki her nokta bir reel sayıyı gösterir.
1.1.11.2 Kök Alma

n ∈ z+ olmak üzere xn = a eşitliği sağlayan x değerine a’ nın n’ inci kuvvetten
kökü denir ve x = şeklinde gösterilir, n’ inci kuvvetten kök a diye okunur.
Eğer köklü ifadede kuvvet belirtilmemiş ise kuvvet 2 olarak kabul edilir.
1.1.11.3 Reel Sayılarda İşlemler Özelikleri ve Meslekî

Uygulamaları
Kareköklü ifadelerde kökün içindeki pozitif sayı, bir sayının karesi şeklinde ya-
zılabiliyorsa, o sayının üssü ile karekök birbirini sadeleştirir ve taban dışarıya aynen
yazılır.
Köklü İfadenin Üslü ifade Olarak Yazılması,
ÖRNEKLER:
52
Kök dışına bir ifadenin mutlak değeri çıkar.

ÖRNEKLER:
Kök Dışındaki Bir İfadenin Kök İçine Yazılması,
ÖRNEKLER:
1.1.11.4 Köklü İfadelerde Dört İşlem
Toplama – Çıkarma:
İki köklü ifadenin toplanması veya çıkarılması için bu iki ifadenin kök kuvvet-
lerinin ve kök içindeki ifadenin aynı olması gerekir.
ÖRNEKLER:
53
Çarpma – Bölme:
Kök kuvvetleri aynı olan ifadeler çarpılabilir ve bölünebilir.
ÖRNEKLER:
1.1.12 Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler

a ve b reel sayı ve a≠0 olmak üzere, ax+b=0 şeklindeki eşitliklere birinci dere-
ceden bir bilinmeyenli denklem denir. Denklemi sağlayan x reel sayısına da denk-
lemin kökü denir. Denklemin köklerinden oluşan kümeye de denklemin çözüm kü-
mesi denir.
Denklem Çözümleri
Bir eşitlikte eşitliğinin her iki yanına aynı sayı eklendiğinde veya çıkarıldığında
eşitliğin değeri değişmez. Bu nedenle denklemin bir tarafındaki çokluk, toplama
işlemi ile bulunuyorsa diğer tarafa işaret değiştirerek geçer. Denklemde; bilinmeyen
eşitliğin bir tarafında yalnız bırakılır.
ÖRNEK:
x+3=5
x + 3 + (-3) = 5 + (-3) kısaca x+3=5
x+3-3=5-3 x=5-3
x=2 x = 2 yazılır.
54
ÖRNEK:
x - 7 = 15
x - 7 = 15 + 7
x = 22
Bir eşitlikte (sıfır hariç) eşitliğin her iki tarafı aynı sayı ile çarpıldığında veya aynı
sayıya bölündüğünde eşitliğin değeri değişmez. Çarpmanın tersi bölme olduğu için
bilinmeyenin çarpımı durumundaki sayı eşitliğin diğer tarafındaki sayıya bölünür.
ÖRNEK:
3x = 6 3x - 5 = 115
3x 3x = 120
= 6
3 3 3x 120
=
x=2 3 3
x = 2 yazılır.
ALIŞTIRMALAR:
1.1.13 Birinci Dereceden İki Bilinmeyeli Denklemler ve

Mesleki Uygulamaları
Birinci dereceden bir denklemde bilinmeyen iki tane ise bu denklemlere Birin-
ci dereceden iki bilinmeyenli denklemler denir.
2x+3y=18 denklemi iki bilinmeyenli bir denklemdir. Bu tip denklemlerde bir
eşitlik verilmişse x veya y den birine herhangi bir değer verilerek diğer bilinmeyen
bulunur.
55
y=1 alınırsa denklem,

2x+3=18 olur böylece bir bilinmeyenli denkleme dönüşmüş olur.
2x=18 - 3
2x=15
x=15/2
x=1 alınırsa denklem,
2+3y=18 olur.
3y=18-2
3y=16y=16/3 olur.
Birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemin bir çözümü olduğu halde, iki bi-
linmeyenli denklemin sonsuz çözümü vardır.
Birinci dereceden iki bilinmeyenli iki denklem verilirse bu denklem çifti deği-
şik metotlarla çözülebilir. Biz iki metot öğreneceğiz.
a) Yerine Koyma Metodu
b) Yok Etme Metodu
a) Yerine Koyma Metodu

Denklemlerden birinde bilinmeyen yalnız bırakılır, bu bilinmeyenin eşiti diğer
denklemde yerine konur.
x+2y =14 1.denklem
x - y =-10 2. denklem
ikinci denklemde x’ i yalnız bırakalım x = -10 + y bulunur.
x’ in bu değerini birinci denklemde yerine koyalım.
(-10+y)+2 y =14
3y=14+10
3y=24
y=24/3
y=8 bulunur.
y’ nin bu değeri denklemlerin birinde yerine konur.
x - y=-10x - 8=-10x=-10+8x =-2 bulunur.
56
b) Yok Etme Metodu

Bilinmeyenler alt alta gelecek şekilde yazılır. Bilinmeyenlerden herhangi biri-
nin katsayıları eşit ise taraf tarafa toplanır veya çıkarılır. Katsayıları eşit değil ise ilk
etapta yok etmek istediğimiz bilinmeyenin katsayılarını eşitleriz.
ÖRNEK:
x+y=30
x - y=10 denklem çiftinde katsayıları eşit olduğundan ve y’ nin işaretleri ters
olduğundan taraf tarafa toplarız.
x + y = 30
x – y = 10
+
2x = 40
x=20 bulunur. Bu sayı denklemlerden herhangi birinde yerine konur
x+y=30
20+y=30
y=30 - 20y=10 bulunur.
1.1.14 Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli ve Birinci Dereceden
İki Bilinmeyenli Denklemler Yardımıyla Problem Çözümleri
ALIŞTIRMALAR:
1. Toplamları 18, farkları 4 olan sayıları bulunuz.
x + y = 18
x-y=4 denklemleri yazılır. Çözüm kümesini bulunuz.
2. Mehmet ile babasının yaşları toplamı 36 dır. Babasının yaşı Mehmet’in yaşı-
nın 5 katı olduğuna göre Mehmet ve babasının yaşlarını bulunuz.
x + y = 36
y = 5x denklemleri yazılır. Çözüm kümesini bulunuz.
3. Bir kümeste tavuk ve tavşanlar vardır. Bu hayvanların başlarının sayısı 40,
ayaklarının sayısı 112 dir. Buna göre, bu kümeste kaç tavuk, kaç tavşan vardır?
x + y = 40
2x + 4y = 112 denklemleri yazılır. Çözüm kümesini bulunuz.
57
1.2 HESAP MAKİNESİ
1.2.1 Basit bir hesaplama gerçekleştirme

1) Hesaplamadaki ilk sayıyı girin.
2) Toplama için +, çıkarma için çarpma için * veya bölme için / işaretini tıklatın.
3) Hesaplamadaki bir sonraki sayıyı girin.
4) Kalan diğer sayıları girin.
5) = işaretini tıklatın.
Bilgisayarda ki hesap makinesini kullanacaksanız; NUM LOCK tuşuna

basarak, sayıları ve işleçleri girmek için klavyenin sayısal tuş takımını da
kullanabilirsiniz.
58
1.2.2 Windows İşletim Sistemindeki Hesap Makinesinde

İstatistiksel Bir Hesaplama Gerçekleştirme
1) Görünüm menüsünden Bilimsel’i tıklatın.

2) İlk veri parçanızı girin.
3) Kullanmak istediğiniz istatistik işlevinin düğmesini tıklatın.
Ayrıca NUM LOCK tuşuna basarak, sayıları ve işleçleri girmek için

klavyenin sayısal tuş takımını da kullanabilirsiniz.
Windows işletim sistemindeki Hesap Makinesinde Bilimsel bir hesaplama ger-
çekleştirme.
1) Görünüm menüsünden Bilimsel i tıklatın.
2) Birini tıklatın.
3) İlk sayıyı girin.
4) Bir işleci tıklatın.
5) Hesaplamadaki bir sonraki sayıyı girin.
6) Kalan diğer işleçleri ve sayılan da girin.
7) = işaretini tıklatın.
59
Ayrıca NUM LOCK tuşuna basarak, sayılan ve işleçleri girmek için

klavyenin sayısal tuş takımını da kullanabilirsiniz.
1.2.3 Windows İşletim Sistemindeki Makinesinde Bir De-

ğeri Başka Bir Sayı Sistemine Dönüştürme
1) Görünüm menüsünden Bilimseli tıklatın.
2) Dönüştürmek istediğiniz sayıyı girin.
3) Dönüştürmek istediğinizi tıklatın.
Ondalık basamak içeren bir sayıyı başka bir sayı sistemine

dönüştürdüğünüz zaman, sayı tamsayıya kısaltılır.
Onaltılık, sekizlik veya ikilik sistemlerden ondalığa dönüştürülen sayılar,

tamsayı olarak görünürler.
1.2.4 Windows İşletim Sistemindeki Hesap Makinesinde

Bellekte Depolanan Sayılarla Çalışma
1) Görüntülenen sayıyı depolamak için, MS’yi tıklatın.

2) Bir sayıyı depoladığınız zaman, bellek seçeneklerinin üstündeki kutuda M
harfi görünür. Başka bir sayı depolarsanız, bu sayı halen bellekte olan sayının yerine
geçer.
3) Depolanan sayıyı çağırmak için, MR’ yi tıklatın.
4) Belleği temizlemek için, MC’ yi tıklatın.
5) Görüntülenen sayıyı hafızadaki sayıya eklemek için M+’ yı tıklatın. Yeni sayı-
yı görmek için, MR’ yi tıklatın.
60
ÖZET
Aynı cinsten varlıkları saymak için kullanılan sayılara SAYMA SAYILARI denir.
Sayma Sayılarına 0’ ın ilave edilmesiyle elde edilen sayılara DOĞAL SAYILAR
denir.
Sayı doğrusu üzerinde sıfırın sağındaki sayılara pozitif tam sayılar, sıfırın so-
lundaki sayılara negatif tam sayılar. Pozitif tam sayılar, negatif tam sayılar ve 0’ın
birleşiminin oluşturduğu kümeye TAMSAYILAR denir.
a , b tam sayı ve b ≠ 0 olmak üzere a şeklinde yazılabilen sayıların her birine,
b
RASYONEL SAYI denir.
Sayı doğrusu üzerinde gösterildiği halde rasyonel olmayan sayılara irrasyonel
sayılar denir.
Rasyonel Sayılar ile irrasyonel sayıların birleşimine REEL (gerçek) SAYILAR de-
nir.
61
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Yedimilyonyirmibinaltı sayısının yazılışı aşağıdakilerden hangisidir?

a. 7002106
b. 7126006
c. 7020006
d. 7200600
2. Uzunlukları 521 m. ve 479 m. olan iki iletken telin toplam uzunluğu kaç
metredir?
a. 1000
b. 990
c. 980
d. 900
3. Uzunlukları 521 m. ve 479 m. olan iki iletken telin toplam uzunluğu kaç
metredir?
a. 5.75 TL
b. 6.25 TL
c. 6.50 TL
d. 6.75 TL
4. Elimizde 980 metre bulunan iletkenden 485 m. si tesisat yapımında

kullanılmıştır. Geriye kaç metre iletken kalmıştır?
a. 475
b. 485
c. 495
d. 505
5. Elimizde 980 metre bulunan iletkenden 485 m.’ si tesisat yapımında

kullanılmıştır. Geriye kaç metre iletken kalmıştır?
a. 132
b. 95
c. 84
d. 77
62
6. Bir elektrik ocağı için 5 m. Krom-nikel tel kullanılmaktadır. Telin 1 metresi 75 TL

olduğuna göre 10 elektrik ocağı için kaç liralık krom-nikel tel kullanılır?
a. 127 50 TL
b. 32 50 TL
c. 35 00 TL
d. 37 50 TL
7. 405 metre iletken kullanılan beş katlı binanın bir katı için kaç metre iletken
kullanılır? ( her katta eşit iletken kullanılacaktır)
a. 81
b. 83
c. 85
d. 91
8. İki basamaklı en büyük sayı ile üç basamaklı en küçük sayının toplamı kaçtır?
a. 100
b. 101
c. 190
d. 199
9. 96 sayısının 4 fazlasının yarısı kaçtır?

a. 60
b. 56
c. 52
d. 50
10. Bir evde 40 Wattlik 3 adet, 60 wattlık 2 adet. 75 wattlık 4 adet ampul
kullanılmaktadır. Bu evin lambalarının toplam gücü kaç watt dır?
a. 540
b. 575
c. 610
d. 640
11. 1,5 metre kablo 4. 5 TL ederse, 1 m. kablo kaç TL eder?

a. 2.5
b. 2.75
c. 3
d. 3.25
63
12. 220 Volt gerilim uygulanan elektrik ütüsü 2,5 amper akım çekerse ütünün
direnci kaç ohm olur? (Direnç = Gerilim : Akım şiddeti)
a. 44
b. 88
c. 98
d. 110
13. Bir elektrik devresini besleyen dinamo 220 Voltluk gerilimde 300 amper
vermektedir. Dinamonun gücü nedir?
a. 33 000
b. 44 000
c. 60 000
d. 66 000
14. Yandaki taralı kısmın kesirle ifadesi

aşağıdakilerden hangisidir?
a. 3/5
b. 5/8
c. 3/8
d. 8/3
15. Aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a. √16 = 4
b. √18 = 9
c. √24 = 8
d. √12 = 4
16. 8 4 =? İşleminin sonucu aşağıdakilerden hangisidir?

x
9 6
a. 32
56
32
b. 54
c. 32
63
d. 48
36
64
17. 2x + 7 = 47 denkleminde x yerine hangi sayı gelmelidir?

a. 10
b. 12
c. 20
d. 22
18. √16 x √9 = ? işleminin sonucu aşağıdakilerden hangisidir?

a. 12
b. 7
c. 13
d. 24
19. x + y =30
x - y = 6 Denklem sisteminde x =? ne olmalıdır?
a. 6
b. 12
c. 18
d. 24
20. Toplamları 15, farkları 1 olan iki sayıdan küçüğü kaçtır?

a. 4
b. 5
c. 6
d. 7
21. Düzinesi 0.9 6 TL olan dübellerden 25 tane kullanan elektrikçi, kaç TL vermesi
gerekir?
a. 1.86
b. 1.9
c. 1.92
d. 2
22. 2x - 5 = x + 5 denkleminde x=? ne olmalıdır?

a. 10
b. 5
c. 3
d. 1
65
23. 817 + ? = 940 Toplama işleminde ? işareti yerine aşağıdaki sayılardan hangisi
gelmelidir?
a. 113
b. 123
c. 133
d. 143
24. 1010 - 91 = ? işleminin sonucu aşağıdakilerden hangisidir?

a. 991
b. 919
c. 909
d. 899
25. Hangi sayının 2 katının 5 fazlası 45’dir?

a. 10
b. 15
c. 20
d. 25
26. 7500 in 4/5’ i kaçtır?

a. 3000
b. 4500
c. 5000
d. 6000

a. 8 =8
1
8
b. 0 =8
c. 0 =8
8
d. 1 =8
8
28. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a. 22 = 4
b. 32 = 6
c. 42 = 16
d. 52 = 25
66
29. Yüzdeonbir ifadesi aşağıdakilerden hangisi ile gösterilemez?

a. 0,11
b. 11/100
c. %11
d. 100:11
30. Aşağıdaki bölünebilme kurallarından hangisi yanlıştır?

a. Sonu 0, 2, 4, 6, 8 ile biten sayılar ikiye tam olarak bölünürler
b. Birler basamağındaki sayı 0 veya 5 ile biten sayılar 5’e tam olarak
bölünürler
c. Sonu sıfırla biten sayılar 10’a tam olarak bölünürler
d. Rakamların sayı değerleri toplamı 3 ya da 3’ün katı olan bütün sayılar 9’a
tam olarak bölünürler
31. Aşağıdaki işlemlerden hangisi doğrudur?

a. 7x0 = 7
b. 0x7 = 7
c. 7x1 = 7
d. 7x7 = 7
32. Aşağıdakilerden hangisi tek sayı değildir?

a. 13
b. 17
c. 22
d. 25
33. Bir elektrikçi her gün 40 sayfa kitap okumaktadır. Son okuyacağı kitap 480 sayfa
olduğuna göre, bu kitabı kaç günde bitirir?
a. 14
b. 12
c. 11
d. 10
34. 6237 sayısındaki 2 rakamının basamak değeri aşağıdakilerden hangisidir?

a. 2
b. 20
c. 200
d. 2000
67
35. 17 kesrinin tam sayılı kesre çevrilmiş şekli aşağıdakilerden hangisidir?

7
a. 2 1
7
2
b. 2 7
c. 2 3
7
d. 2 4
5
36. 1 + 2 =? İşleminin sonucu aşağıdakilerden hangisidir?
7 5
a. 19
35
11
b. 35
c. 3
35
d. 39
19
37. 53 =? işleminin sonucu aşağıdakilerden hangisidir?
a. 625
b. 125
c. 25
d. 15
38. 3 HP’ lik bir elektrik motorunun gücü kaç KW.’ dir? (İHP = 0,736 KW)
a. 2,208
b. 21,08
c. 220,8
d. 2208
39. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

a. 7,15 x10=0,715
b. 7,15 x10=71,5
c. 7,15 x10=715
d. 7,15 x 10=7150
40. (0,016 x 100 ):( 0,004 x 0,1) = ? İşleminin sonucu aşağıdakilerden hangisidir?
a. 4000
b. 400
c. 40
d. 0,4
68
2. ÜNİTE
ORAN KAVRAMI VE MESLEKİ UYGULAMALARI
KONULAR
1. Oran kavramı ve Mesleki Uygulamaları
2. Orantı kavramı, özelikleri ve türleri
3. Orantı ile çözülebilecek problemler
4. Özet
Bu bölümü çalıştığınızda; Oran ve orantıyı kavrayabilecek,

Orantının özeliklerini bilecek.
Oran ve orantıyı kullanarak mesleğiyle ilgili problemleri çözebileceksiniz.

2.1 ORAN
Günlük hayatta doğrudan ölçemediğimiz bazı çoklukları, değişik yollardan
ölçmeye çalışırız, örneğin; Güneşli bir günde bayrak direğinin boyunu, gölgesinden
yararlanarak ölçebiliriz.
a ve b nin ikisi birden sıfır olmamak koşuluyla a/b ifadesine a’nın b’ye
oranı denir.
7 cm. ve 28 cm. uzunluğundaki iki iletkenin oranı 7 şeklinde yazılır. Oranın
28
pay ve paydası aynı sayı ile sadeleştirilir veya aynı sayı ile genişletilir. 7 oranı 7 ile
7:7 1 28
sadeleştirilirse 28 : 7 = 4 şeklinde de yazılabilir.
ÖRNEK:
10 kilo elmanın 3 kilo elmaya oranı nedir?
Çözüm:
10 kg = 10
3 kg 3
ÖRNEK:
8 kilo elmanın 2 litre benzine oranı nedir?
Çözüm:
8 kg birimler farklı olduğu için bu bir oran olmaz.
2 lt
ÖRNEK:
100 kişinin katıldığı bir sınavda 40 öğrenci başarısız olmuştur. Başarısızlık oranı
nedir?
Çözüm:
40 = 40:20 = 2 yani oran 2 olur.
100 100:20 5 5
ÖRNEK:
Bir elektrikçi tesisat yapımında 140 mene iletken kullanmıştır. Bu iletkenin ta-
mamı 560 metre olduğuna göre kullanılan iletkenin, iletkenin tamamına oranı ne-
dir?
72
Çözüm:
140 = 140:140 = 1 yani oran 1 olur.
560 560:140 4 4
2.2 ORANTI KAVRAMI ÖZELİKLERİ VE TÜRLERİ

Birbirine eşit iki oranın eşitliğine Orantı denir.
a c
b = d a ve d ye yanlar (dışlar), b ve c ye ortalar (içler) denir.
a c
= = k (ikili orantı)
b d
a c e
= = = k (üçlü orantı)
b d f
k: orantı sabiti
2.2.1 Orantının Özelikleri

1. İçler çarpımı, dışlar çarpımına eşittir.
a c
= a.d = b.c
b d
Orantıda üç değişken biliniyorsa, 4. değişken bu özellikten yararlanılarak bu-

lunur.
ÖRNEK:
2. İçler ver değiştirebilir.
3. Dışlar yer değiştirebilir.
73
4. Oranların ikisi birden ters çevrilebilir.
2.2.1.1 Doğru Orantı

Bir orantıda iki çokluktan biri azalırken diğeri de azalıyorsa veya biri artarken
diğeri de artıyorsa bu iki çokluk doğru orantılı çokluktur.
ÖRNEK:
Metresi 500 lira olan bir iletkenin 2, 3, 4, 5, metresi kaç liradır?
Metre 1 2 3 4 5
- 500 1000 1500 2000 2500
Yukarıda görüldüğü gibi, uzunluk çokluğunun birimi olan metre arttıkça, de-
ğer ölçüsü birimi lirada artmaktadır.
ÖRNEK:
20 Adet kroşe 80 kuruş olduğuna göre, 50 adet kroşe kaç TL eder?
74
2.2.1.2 Ters Orantı

Bir orantıda iki çokluktan biri azaldıkça diğeri artıyorsa veya biri artarken diğe-
ri azalıyorsa; böyle orantılara ters orantı denir.
ÖRNEK:
Bir Elektrik tesisatçısı bir işi 40 günde bitirirse, bu işi 2, 4, 5, elektrik tesisatçısı
kaç günde bitirebilir?
Gün Sayısı 1 2 3 4 5
Elektrikçi Sayısı 40 20 13,3 10 8
Yukarıda görüldüğü gibi elektrikçi sayısı arttıkça, gün sayısı azalmaktadır.
75
Problemlerde orantı kurulurken, aynı cinsten çokluklar alt alta gelecek

şekilde yazılır. Doğru orantı için çapraz, ters orantı için paralel oklar
çizilir. Daha sonra oklar yönünde çarpma işlemi yapılıp elde edilen iki
çarpım eşitlenir.
2.2.1.3 Bileşik Orantı

Bir orantıda birden çok değişken varsa bu orantılara denir.
ÖRNEK:
3 elektrikçi 8 günde 256 metre tesisat yaparsa, 4 elektrikçi 30 günde kaç metre
tesisat yapar?
3 elektrikçi 8 günde 256 metre

4 elektrikçi 30 günde x metre yapar
Bilinen çokluklar ile bilinmeyen çokluklar arasındaki bağıntıları bulmak için

soruyu iki basit bölüme ayırabiliriz.
a) Günleri aynı düşünelim.
3 elektrikçi 256 metre

4 elektrikçi x metre yapar
3 elektrikçi, 256 metre tesisat yapar ise, dört elektrikçi 256 m. den daha fazla
yapacağından doğru orantılıdır. Çünkü her iki çoklukta çoğalmaktadır.
b) Bu defa elektrikçilerin sayısını aynı düşünelim.
8 günde 256 metre

30 günde x metre yapar
8 günde, 256 metre tesisat yapar ise, 30 günde 256 metreden fazla yapılaca-
ğından doğru orantılıdır. Çünkü her iki çoklukta çoğalmaktadır.
76
ÖRNEK:
6 elektrikçi, günde 10 ‘ar saat; çalışarak 3 günde 30 motor sarabildiğine göre, 5
işçinin günde 6 şar saat çalışarak 20 motoru kaç günde sarabileceğini bulalım.
Çözüm:
1) Aşağıdaki orantıda x yerine hangi sayı gelmelidir?
2) Düzinesi 1,20 TL olan kroşeden 30 adet kroşe alınırsa kaç TL ödenir?
77
3) 3 metresi 15 TL olan iletkenden 0,5 metre alan bir kişi kaç TL öder?
4) 9 elektrik tesisatçısının 24 günde bitirdiği bir işi, 18 günde bitmesi için kaç
elektrik tesisatçısı daha gerekir?
78
ÖZET
a ve b’ nin ikisi birden sıfır olmamak koşuluyla a/b ifadesine a’ nın b’ ye oranı
denir. Birbirine eşit iki oranın eşitliğine Orantı denir.
a c
b = d a ve d’ ye yanlar (dışlar), b ve c ye ortalar (içler) denir. İçler çarpımı,
dışlar çarpımına eşittir.
Doğru Orantı: Bir orantıda iki çokluktan birinin azalırken diğeri de azalıyorsa
veya biri artarken diğeri de artıyorsa bu iki çokluk doğru orantılı çokluktur.
Ters Orantı: Bir orantıda iki çokluktan biri azaldıkça diğeri artıyorsa veya biri
artarken diğeri azalıyorsa; böyle orantılara ters orantı denir.
Birleşik Orantı: Bir orantıda ikiden fazla çokluk var ise böyle orantılara birleşik
orantı denir.
79
1. Aşağıdakilerden hangisi orantı değildir?

a. 1 = 3
2 4
b. 1 = 2
4 8
c. 1 3
=
8 24
d. 3 = 12
4 16
2. 25 sayısının 400 e oranı aşağıdakilerden hangisidir ?
a. 1
2
b. 1
4
c. 1
8
d. 1
16
x 15
3. 3 = 9 orantısında x’ in değeri aşağıdakilerden hangisidir?
a. 5
b. 6
c. 10
d. 15
4. 3 elektrikçi ustasının 12 günde bitirdiği işi aynı şartlarda 2 usta kaç günde
bitirir?
a. 8
b. 14
c. 18
d. 24
5. 50 metre bakır tel 120 TL dır. Bu telin 15 metresi kaçTL dır?

a. 24 TL
b. 36 TL
c. 42 TL
d. 48 TL
80
6. Bir kursiyer günde 3 problem çözse, 87 günde kaç problem çözer?

a. 205
b. 261
c. 281
d. 313
7. 15 elektrikçinin 10’ar saat çalışarak 12 günde bitirdikleri bir işi, 25 işçi günde
8’er saat çalışarak kaç günde bitirebilirler?
a. 6
b. 8
c. 9
d. 10
8. Bir otomobil, gideceği yolun 1/3 ünü 48 dakikada aldığına göre geri kalan yolu
kaç dakikada alır?
a. 96
b. 86
c. 76
d. 60
9. 18 elektrikçi, bir işi 48 saatte yaparsa aynı şartlarda 12 elektrikçi aynı işi kaç
saatte yapar?
a. 56
b. 66
c. 72
d. 80
10. 3 tanesi 45TL olan tornavidalardan 9 tane alırsak kaç TL ödememiz gerekir?
a. 105 TL
b. 135 TL
c. 145 TL
d. 175 TL
11. Bir yetkili elektrikçi 3,25 TL ödeyip 5 tane flüoresan lamba almıştır. Bu elektrikçi
bu lambalardan 15 tane almış olsaydı kaç TL ödemesi gerekirdi?
a. 8,75 TL
b. 9,25 TL
c. 9,75 TL
d. 10,15 TL
81
12. % 20 si 46 cm. olan iletkenin tamamı ne kadardır?

a. 115
b. 175
c. 185
d. 230
13. 12 elektrik ocağı için 60m. Krom nikel tel kullanılmıştır. Telin 1 metresi 2 TL
olduğuna göre bir ocak için kaç liralık tel kullanılmıştır?
a. 5 TL
b. 7,8 TL
c. 8,5 TL
d. 10 TL
14. Düzinesi 0,96 TL olan dübellerden 30 tane alan bir elektrikçi kaç TL vermesi
gerekir?
a. 1,2 TL
b. 1,48 TL
c. 2,16 TL
d. 2,4 TL
82
3. ÜNİTE
YÜZDELER VE MESLEKİ UYGULAMALARI
KONULAR
1. Yüzdeler ve Mesleki Uygulamaları
2. Yüzde Hesapları ve Mesleki Uygulamaları
3. Faiz Hesapları ve Mesleki Uygulamaları
4. Yüzde ve Faiz Hesapları ile Çözülebilecek Problemler
5. Özet
Yüzde kavramı ve yüzdenin bulunmasını kavrayacak,
Temel Sayı hesaplarını yapabilecek,
Yüzde oranı hesaplarını çözebilecek,
Yüzde hesaplarıyla ilgili mesleğinde karşılaştığı problemleri çözebilecek,
Faiz problemleriyle ilgili mesleğinde karşılaştığı işlemleri yapabileceksiniz.

3.1 YÜZDE HESAPLARI VE MESLEKİ UYGULAMALARI

Günlük hayatta çok kullanılan yüzde hesapları; yüz cinsinden belli bir oranı
temsil eder. Bir iletkenin yüzde 20’ si kullanılmış denildiğinde; bu iletken 100 eşit
parçaya bölünerek bu eşit parçalardan 20’sinin kullanıldığını anlarız. Yüzde işareti
(%) işareti ile gösterilir.
ÖRNEK:
%25 Yüzde yirmi beş
%7 Yüzde yedi
3.1.1 Yüzdenin Bulunması

Bir savının yüzdesi sorulduğunda, verilen sayı yüze bölünür sorulan
oranla çarpılır.
ÖRNEK:
240 cm boyundaki bir iletkenin % 30’u kaç cm. dir?
Yüzde hesaplarında üç eleman vardır.

1. Temel sayı : Yukarıdaki örnekte 240 Temel Sayıdır.
2. Yüzde Oranı : Yukarıdaki örnekte %30 Yüzde oranıdır.
3. Yüzde Payı : Yukarıdaki örnekte 72 Yüzde Payıdır.
Bu üç elemandan ikisi verildiğinde üçüncüsü bulunur.

Yüzde payı = Temel Sayı x Yüzde oranı
240 =2,4 2,4 x 30 = 72 cm.’dir.
100
Temel Sayının Bulunması:
Temel sayıyı bulmak için Yüzde payı, Yüzde oranına bölünür.

ÖRNEK:
% 25’i 40 metre olan iletkenin boyu ne kadardır?
Yüzde Oranı : %25
Yüzde Payı : 40 m.
Temel Sayı : ?
40
Temel Sayı = 0,25 = 160 m. bulunur.
86
Yüzde Oranının Bulunması:
Yüzde oranını bulmak için Yüzde payı, temel sayıya bölünür.

ÖRNEK:
600 metre boyundaki bir iletkenin 30 metresi kullanılmıştır. Kullanılan iletken
bütün iletkenin yüzde kaçıdır?
Temel Sayı : 600 m.
Yüzde payı : 30 m.
Yüzde Oranı :?
Yüzde Oranı = 30 = 0,05 Yüzde Oranı = %5
600
Rasyonel sayıların yüzde olarak ifade edilebilmesi için kesrin paydası 100 ola-
cak şekilde denk bir sayıya genişletilmeli veya sadeleştirilmelidir. Ondalık sayılar ise
yüzde olarak ifade edilirken, virgül iki basamak sağa alınır ve yüzde olarak yazılır.
Bir sayının % a’ sını bulmak için bu sayı a ile çarpılır.
100
ÖRNEK:
300’ ün % 45’i kaçtır bulalım?
300 . 45 = 13500 = 135
100 100
ÖRNEK:
400’ ün % 25’i kaçtır bulalım?
400 . 25 = 10000 = 100
100 100
ÖRNEK:
% 25’i 30 olan sayı kaçtır bulalım?
x . 25 = 30 25.x = 30 25.x = 3000 x = 120
100 100
ÖRNEK:
30 sayısı 600 sayısının yüzde kaçına eşittir bulalım?
600 . x = 30 600.x = 30 600.x = 3000 x=5 %5
100 100
87
ÖRNEKLER:
3.1.2 Faiz Hesapları Ve Mesleki Uygulamaları
3.1.2.1 Faiz
Bir kişi yada kuruma verilen ödünç paranın belli bir süre kullanımı sonunda
alınan paraya faiz denir. Bu tür hesaplara da faiz hesapları elenir.
A : Anapara (Kapital)
F : Faiz
t : faiz oranı
n : zaman
3.1.2.2 Yıllık Faiz

Anapara, faiz oranı ve zaman çarpılır.
F = a. n. t
100
ÖRNEK:
2 Bin liranın % 60’ dan bir yıllık faizi ne kadardır?
A = 2000 TL
F=? F = a. n. t 2000.1.60 F = 1200
100 100
t = %60
n = 1yıl
3.1.2.3 Aylık Faiz

Anapara, faiz oranı ve zaman çarpılır. Bir yıl 12 ay olduğu için payda 12 ile çar-
pılıp zaman yıla çevrilir.
a. n. t
F = 1200
88
3.1.2.4 Günlük Faiz

Anapara, faiz oranı ve zaman çarpılır. Faiz hesaplarında bir yıl ortalama 360
gün alındığı için payda 360 ile çarpılıp zaman yıla çevrilir.
F = a. n. t
36000
3.2 İNDİRİM, KOMİSYON, KÂR, ZARAR HESAPLARI

İndirim:
Bir malın satış fiyatından aşağıya satılmasına indirim denir.
ÖRNEK:
Bir elektrik sayacının satış fiyatı 50 TL dir. Bu sayaçlardan fazla alındığı takdirde
% 10 indirim yapılacaktır. Bu fazla alınan sayaçların indirimli fiyatları kaç liradır?
50 . % 10 = 5 TL indirim yapılacak 50 - 5 = 45 TL
Komisyon:
Bir malın satışına aracılık eden kişi yada kurumun satış fiyatı üzerinden aldığı
paraya denir.
ÖRNEK:
Satılacak bir araba için % 0,5 komisyon alan bir komisyoncu satış fiyatı 10000
TL olan bir araç karşılığında satıcıdan ne kadar komisyon almalıdır?
10 000 x % 0,5 = 50 TL komisyon alır.
Kâr:
Satış fiyatı, maliyet fiyatından yüksek ise satış fiyatı ile maliyet fiyatı arasındaki
farka kâr elenir.
ÖRNEK:
Bir elektrik tesisat malzemesi satan bir satıcı 12 TL ye aldığı bir tornavidayı %
25 kâr ile satacaktır. Tornavidanın satış fiyatını bulunuz?
12 x % 25 = 3 TL (kâr)
12 + 3 = 15 TL (satış fiyatı)
Zarar:
Bir malın maliyet fiyatının altında satıldığında aradaki farka zara denir.
ÖRNEK:
50 TL ye aldığı avometreleri modeli eskidiği için % 10 zararla satmak zorunda
89
kalan bir satıcı avometreleri kaç liradan satmıştır?

50 x % 10 = 5 TL
50 - 5 = 45 TL
3.3 YÜZDE VE FAİZ HESAPLARI İLE ÇÖZÜLEBİLECEK
PROBLEMLER
1) Elindeki 2000 dübelden 60 tanesini kullanan bir tesisatçı, dübellerin yüzde
kaçını kullanmıştır?
60 : 2000 = %3
2) Bir şebekede motor tesisatından dolayı % 2 gerilim düşümü olmaktadır.
Gerilim düşümü 7,6 volt olan bu şebekenin esas gerilimi kaç Volttur?
Yüzde oranı : % 2
Yüzde payı : 7,6 volt
Temel Sayı :? volt
Temel Sayı = Yüzde payı : Yüzde oranı = 7,6 : % 2 = 380 volttur.
3) Bir tüccar 85 liraya aldığı tornavidaları 97,5 liraya satıyor. Tüccar bu alış
verişten kaç TL kâr etmiştir?
97,5 - 85 = 12,5 TL kâr etmiştir.
4) Bir malın % 40’ı, % 20 zararla satılmıştır. Bu malın tamamından % 19 kâr
edebilmek için, kalan malı % kaç kârla satmalıyız?
0,40 x 0,20 = 0,08 zarar (% 8)
% 40 dan - % 8’ i çıkarırsak % 32 kalır
Malın % 100 - % 40 = % 60’ ı duruyor.
60 + 32 = 92
% 100 + % 19 = % 119 (% 19 kâr etmek için)
119 - 92 = 27 (% 27 eksiğimiz var). Bu eksiği % 60’ ın satışı ile karşılayacağız.
60’ ta 27 kâr gerekirse

100’ de ? gerekir.
Doğru Orantı
(100x27): 60 = % 45 bulunur.
90
5) 380 Voltla çalışan bir motor tesisatında hattaki gerilim düşümü kaç volt ol-
malıdır? ( e; motor tesisatı olduğu için %3 alınır)
U = 380 volt u = (U.e) / 100
e = %3 = ( 380 . 3 ) / 100
u = ? = 11,4 volt bulunur.
91
ÖZET
Yüzdenin Bulunması: Bir sayının yüzdesi sorulduğunda, verilen sayı yüze bölü-
nür sonra oranla çarpılır.
Yüzde hesaplarında üç eleman vardır.
1. Temel sayı, 2. Yüzde Oranı, 3. Yüzde Payı
Bu üç elemandan ikisi verildiğinde üçüncüsü bulunur.
Temel Sayı:Temel sayıyı bulmak için Yüzde payı Yüzde oranına bölünür. Yüzde
Oranı: Yüzde oranını bulmak için Yüzde payı temel sayıya bölünür.
Faiz: Bir kişi yada kuruma verilen ödünç paranın belli bir süre kullanımı sonun-
da alınan paraya faiz denir. Bu tür hesaplara da faiz hesapları denir.
İndirim: Bir malın satış fiyatından aşağıya satılmasına indirim denir.
Komisyon: Bir malın satışına aracılık eden kişi yada kurumun satış fiatı üzerin-
den aldığı paraya denir.
Kâr: Satış fiyatı, maliyet fiyatından yüksek ise satış fiyatı ile maliyet fiyatı arasın-
daki farka kâr denir.
Zarar: Bir malın maliyet fiyatının altında satıldığında aradaki farka zara denir.
92
1. 525 ampul taşınırken 21 adeti kırılıyor. Ampullerin % de kaçı kırılmıştır?

a. %2
b. %3
c. %4
d. %6
2. % 25 i, 15 metre olan iletkenin tamamı ne kadardır?

a. 60
b. 45
c. 40
d. 30
3. 220 volt ışık tesisatlı bir şebekede gerilim düşümü %5 olduğuna göre bu
şebekede gerilim kaç volt düşmüştür?
a. 5
b. 11
c. 20
d. 22
4. 220 Işık tesisatlı bir şebekede gerilim 11 volt gerilim düşmüştür. Gerilim % kaç
düşmüştür?
a. %1
b. %5
c. %2
d. %10
5. 120 kişinin katıldığı bir sınavda 90 kişi başarılı olmuştur. Bu sınavın başarı oranı
nedir?
a. %25
b. %50
c. %75
d. %85
93
6. 60 metre kablo, 2000 metre kablonun yüzde kaçıdır?

a. %3
b. %5
c. %7,5
d. %30
7. Bir elektrikçi bankadan yıllık % 8 faizle, 300 TL para almıştır. Yıl sonunda
bankaya kaç TL yatırması gerekmektedir?
a. 324 TL
b. 308 TL
c. 380 TL
d. 400 TL
8. Bir malın alış fiyatı 48 liradır. % 20 zararla satılırsa, bu mal kaç liraya satılmış
olur?
a. 42 TL
b. 40,6 TL
c. 40,2 TL
d. 38,4 TL
9. 20 bin liraya satılan bir araziden komisyoncu % 2 komisyon alıyor. Aldığı

komisyon aşağıdakilerden hangisidir?
a. 400 TL
b. 40 TL
c. 8 TL
d. 4 TL
10. Bir tesisat yapımında kullanılan 600 metre uzunluğundaki iletkenin %1,5’u
bağlantılar yapılırken ziyan olmuştur. Ziyan olan iletkenin uzunluğu kaç
metredir?
a. 6
b. 8
c. 9
d. 12
11. 64 metre iletkenin % 25’i kullanılmıştır. Kullanılan kablo kaç metredir?

a. 32
b. 24
c. 18
d. 16
94
12. Bir fabrikada üretilen 600 duydan 6 tanesi hatalıdır. Hatalı duylar % kaçtır?
a. %6
b. %3
c. %2
d. %1
13. Alış fiyatı 400 TL olan bir elektrik motoru, %25 KDV , %15 kâr eklendikten sonra
kaç liraya satılmalıdır?
a. 560
b. 520
c. 480
d. 460
14. %2 zararla satış fiyatı 98 TL olan bir malın % 10 kârla satış fiyatı kaç liradır?
a. 100
b. 110
c. 120
d. 122
95
4. ÜNİTE
GRAFİKLER VE MESLEKÎ UYGULAMALARI
KONULAR
1. Şekil Grafikleri ve Mesleki Uygulamaları
2. Sütun Grafikleri ve Mesleki Uygulamaları
3. Çizgi Grafikleri ve Mesleki Uygulamaları
4. Daire Grafikleri ve Mesleki Uygulamaları
5. Özet
Grafik kavramını öğrenecek, çeşitlerini bilecek,
Bilgilerin nasıl özetleneceğini kavrayacak,
Şekil, sütun, çizgi ve daire grafiklerinden yararlanarak
Mesleğinizle ilgili olarak karşılaşacağınız problemleri çözebileceksiniz.

GİRİŞ
Grafik, bir olayın, bir işlemin sonuçlarını veya çoklukları karşılaştırmak, bir ba-
kışta toplu ve mukayeseli bir fikir elde etmek için değerleri, sonuçları çoklukları şe-
killer ve çizgilerle göstermektir.
Grafiklerin şekil, sütun, çizgi, daire, alan gibi birçok çeşidi

bulunmaktadır.
4.1 ŞEKİL GRAFİKLERİ VE MESLEKÎ UYGULAMALARI

Aşağıdaki şekil grafiğinde bir şehre dikilen ağaç sayılarını göstermektedir. Her
şekil onbin olarak okunacaktır.
2009 ** 2009 yılında 20000 ağaç dikilmiştir

2010 ** 2010 yılında 20000 ağaç dikilmiştir
2011 ***
2012 **** 2011 yılında 30 000 ağaç dikilmiştir
* = 10000 2012 yılında 40 000 ağaç dikilmiştir
Aşağıda verilen grafiği inceleyiniz. Grafiğin konusunu ve grafiğin yorumunu

yapınız.
Pazar 30
Cumartesi 28
Cuma 32
Perşembe 29
Çarşamba 15
Salı 22
Pazartesi 25 sıcaklık
Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar
99
Süre (saat)
7
İş
Yemek
4 Dinlenme
3 Uyku
2 Ders
İş Yemek Dinlenme Uyku Ders
4.2 SÜTUN GRAFİKLERİ VE MESLEKİ UYGULAMALARI

Aşağıda haftanın günlerini ve bu günlere karşılık gelen sıcaklık derecelerini
gösteren sütun grafiğini inceleyiniz.
Günler Sıcaklık
Süre(saat)
Pazartesi 12 9
8
Salı 13
Çarşamba 16
Perşembe 17 3
Cuma 15
1 1
Cumartesi 13
Pazar 19 İş Ders Dinlenme Uyku Yemek
Yukarıdaki grafiği inceleyerek aşağıdaki sorulara cevap veriniz.
a) Haftanın en sıcak günü hangi gündür?

b) Haftanın en soğuk günü hangi gündür?
100
4.3 ÇİZGİ GRAFİKLERİ VE MESLEKİ UYGULAMALARI

Aşağıdaki örnekte bir 3. sınıf elektrik tesisatçılığı sınavlarına hazırlanan kursi-
yerin bir günü çizgi grafikle gösterilmiştir.
Süre(saat) Süre(saat)
İş 9 9
8
Ders 1
Dinlenme 8
Uyku 3
3
Yemek 1
1 1
İş Ders Dinlenme Uyku Yemek
4.4 DAİRE GRAFİKLERİ VE MESLEKİ UYGULAMALARI

Aşağıdaki örnekte bir 3. sınıf elektrik tesisatçılığı sınavlarına hazırlanan kursi-
yerin bir günü daire grafikle gösterilmiştir.
Süre(saat) Süre(saat) Yemek

5%
İş 9 Uyku
İş
Ders 1 41%
14%
Dinlenme 8
Uyku 3
Dinlenme
Yemek 1 36%
Ders
4%
Grafikte görüldüğü gibi bir günün %13’ünü yemek için, %37’sini iş için,
%33’ünü uyku için, %13’ini dinlenmek için, % 4’ünü ders çalışmakta geçirilmektedir.
4.5 ÖRNEKLEME
Bir topluluk üzerinde inceleme yapmak istiyoruz. Bu topluluğun belli bir bölü-
mü üzerinde inceleme yaparsak bu incelemeye örnekleme denir.
101
ÖZET
Grafik, bir olayın, bir işlemin sonuçlarını veya çoklukları karşılaştırmak, bir ba-
kışta toplu ve mukayeseli bir fikir elde etmek için değerleri, sonuçları çoklukları şe-
killer ve çizgilerle göstermektir.
Grafiklerin şekil, sütun, çizgi, daire, alan gibi birçok çeşidi bulunmakta-
dır.
Örnekleme: bir topluluk üzerinde inceleme yapmak istiyoruz. Bu topluluğun
belli bir bölümü üzerinde inceleme yaparsak bu incelemeye örnekleme denir.
102
21
14
24
15
K L M N
K L M N
Yukarıdaki grafikte bir meslek odasında yapılan seçimin grafiği gösterilmiştir.
1. Yukarıdaki grafikte en yüksek oyu kim almıştır?

a. K
b. L
c. M
d. N
2. Yukarıdaki grafikte en düşük oyu kim almıştır?

a. K
b. L
c. M
d. N
3. Yukarıdaki grafikteki seçime kaç üye katılmıştır?

a. 197
b. 201
c. 74
d. 217
4. Yukarıdaki grafikte M isimli kişi kaç oy almıştır?

a. 15
b. 24
c. 45
d. 123
103
5. Aşağıdakilerden hangisi grafik çeşidi değildir?

a. Daire
b. Sütun
c. Çizgi
d. Kare
2009 **
2010 ***
2011 ****
2012 **
6. Yukarıdaki şekil grafiğinde yıllara göre yapılan Elektrik Tesisatçılığı Yetki Belgesi
sınavında; her bir şekil 150 kişiyi göstermektedir. Bu durumda 2010 yılında kaç
kişi sınava katılmıştır?
a. 450
b. 300
c. 250
d. 150
7. 6. sorudaki grafikte en fazla kişi hangi yılda sınava girmektedir?

a. 2009
b. 2010
c. 2011
d. 2012
104
KARMA TEST SORULARI-1
1. 20 kesrinin yaklaşık değerinin yüzde gösterimi aşağıdakilerden hangisidir?

49
a. %20
b. %25
c. %30
d. %40
2. Aşağıdakilerden hangisi 4’ e kalansız bölünür?

a. 1979
b. 1983
c. 1990
d. 1996
3. EKOK( 8,12) aşağıdakilerden hangisine eşittir?

a. 12
b. 16
c. 24
d. 32
4. I- 17,41
II- 14,71
III- 17,14
Ondalık kesirlerinin küçükten büyüğe sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğ-
ru verilmiştir?
a. III-II-I
b. I-II-III
c. I-III-II
d. II-III-I
5. 12,141+5,07 işleminin sonucu kaçtır?

a. 17,211
b. 17,48
c. 18,21
d. 19,21
105
6. 3 + 1 : 7 - 1 işleminin sonucu kaçtır?

7 4 8 3
a. 5
8
b. 8
21
c. 7
15
d. 11
18
7. 0,0727272…….sayısını ifade eden devirli ondalık sayı hangisidir?
a. 0,72
b. 0,072
c. 0, 7
d. 7 2
7
8. P = 5 orantısında P nin değeri aşağıdakilerden hangisidir?
15
a. 36
b. 21
c. 44
d. 10
9. En büyük negatif tamsayı ile iki basamaklı en küçük negatif tam sayının çarpımı
kaçtır?
a. -90
b. -99
c. 99
d. 90
10. a = -2, b = -3 ve c = -5 ise (a+b).c =?

a. 5
b. -10
c. -20
d. 20
106
11. (-5) + (-27) – (-43) =?

a. 11
b. 12
c. -11
d. 76
12. ( 0 + 148 ) x 1 işleminin sonucu kaçtır?

a. 0
b. 1
c. 148
d. 149
13. 12 + ( 5x8 ) – 34 işleminin sonucu kaçtır?

a. 18
b. 24
c. 32
d. 64
14. 967a sayısının 5’e tam olarak bölünebilmesi için a sayısı kaç olmalıdır?
a. 1
b. 3
c. 4
d. 0
15. Batman’da hava sıcaklığı -70’ dir. Hava sıcaklığı 3 derece daha düşerse yeni
sıcaklık kaç derece olur?
a. -7
b. -8
c. -9
d. -10
16. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

a. Negatif tam sayılar pozitif tam sayılardan küçüktür.
b. 0 (sıfır), negatif tam sayılardan küçüktür.
c. Pozitif tam sayılar sıfırdan uzaklaştıkça büyür.
d. Her tam sayı aynı zamanda bir rasyonel sayıdır
107
17. √2.√3.√6 = ? İşleminin sonucu aşağıdakilerden hangisidir?

a. 4
b. 6
c. 8
d. 12
18. 4 10
12 x
T.O.
Aşağıdaki şıklardan hangisi veya hangileri yukarıdaki probleme ifade etmek-
tedir?
1. 4 işçi bir tarlayı 10 günde sürerse, 12 işçi kaç günde sürer?
2. 4 kg. portakal 10 TL ise 12 kg. portakal kaç TL olur?
3. 4 km. yolu 10 dakikada alan bir araç 12km yolu kaç dakikada alır?
4. 4 musluk bir havuzu 10 saatte doldurursa 12 musluk kaç saatte doldurur?
a. 1 ve 4
b. 2 ve 3
c. 1 ve 3
d. 2 ve 4
19. I. 3 litre boya 8 TL ise 6 litre boya 16 TL dir.

II. 5 kutu kalem 10 TL ise 4 kutu boya 8 TL dir.
III. 16 işçinin 6günde yaptığı işi 12 işçi 3 günde yapar.
IV. 10 litre benzinle 90 km yol alınırsa 5 litre benzinle 45 km yol alınır.
Yukarıdaki ifadelerden hangisi veya hangileri doğru orantılıdır?
a. 1 ve 4
b. 2 ve 3
c. 1 ve 3
d. 2 ve 4
20. 3 işçinin 20 günde kazdığı kuyuyu, aynı hızla çalışan, 5 işçi kaç günde yapar?
a. 8
b. 12
c. 14
d. 16
108
21.
28 lt. 20 lt. 16 lt.

Yukarıda 16 lt.’ lik, 20 lt.’ lik ve 28 lt.’ lik fıçılarda verilen üç farklı zeytinyağı bir-
birine karıştırılmadan eşit hacimli şişelere doldurulmak istenirse bu iş için en az kaç
şişeye ihtiyaç vardır?
a. 13
b. 14
c. 15
d. 16
22. 65L3 sayısı 3 e tam olarak bölünebildiğine göre L sayısı aşağıdakilerden

hangisidir?
a. 4
b. 5
c. 6
d. 8
23.
Resimdeki kuşun yumurtaları 18 sayısını kalansız (tam) bölen doğal sayılar ile
numaralandırılmıştır. Kuş yumurtalarını yuvasına taşımak isterse numaralandırılmış
yumurtalardan hangilerini yuvasına taşımalıdır?
a. 3,6,9,10
b. 2,3,4,5
c. 2,3,6,9
d. 4,5,6,9
24. Yanda A sayısının çarpan algoritması ile asal çarpanlarına

ayrılmış şekli verilmiştir. Buna göre A aşağıdakilerden hangisidir?
a. 60
b. 70
c. 180
d. 210
109
25. “6 katının 4 eksiği, 5 katının 6 fazlasına eşit olan sayı kaçtır?” Probleminin
çözümünü veren denklem aşağıdakilerden hangisidir?
a. 5x – 4 = 6x – 6
b. 6x – 4 = 5x + 6
c. 5x + 4 = 6x – 6
d. 6x –4 = 5x – 6
26.
a. 1/2
b. 1/3
c. 2/4
d. 1/5
27. 12 basamaklı 444…4 sayısının 3 ile bölümünden kalan kaçtır?

a. 4
b. 0
c. 3
d. 2
28. Bir satıcı 200kg. pirincin 66kg.’ ını satıyor. Geriye pirincin yüzde kaçının kaldığını
bulunuz?
a. 33
b. 66
c. 67
d. 70
29. 750 TL %60’ lık faiz fiyatı ile 2 yılda kaç TL faiz getirir?
a. 900
b. 180
c. 300
d. 600
30. 3x + 7 = 28 denkleminin çözüm kümesini bulunuz.

a. 16
b. 8
c. 7
d. 2
110
5. ÜNİTE
AÇILAR, ÜÇGENLER VE MESLEKİ
UYGULAMALARI
KONULAR
açılar
1. Açı, Açı Türleri ve Mesleki Uygulamaları
2. Tümler ve Bütünler Açılar
ÜÇGENLER
1. Üçgene Ait Temel Bilgiler
2. Üçgen Türleri
3. Üçgenin Yardımcı Elemanları
4. Üçgenin Açıları, Kenarları Arasındaki Bağıntılar ve Meslekî
Uygulamaları
5. Özet
Bütünler, komşu bütünler, tümler ve komşu tümler açılardan yararlanarak
Mesleğinizde karşılaşacağınız problemleri çözebilecek.
Üçgenin yardımcı elemanlarını gösterecek,
Üçgenin kenarları ve açıları arasındaki bağlantılardan yararlanarak,
Mesleğinizde karşılaşacağınız problemleri çözebilecek.
Üçgenlerde açı hesaplarından yararlanarak mesleğinizde karşılaşacağınız
Problemleri çözebilecek,
Dik üçgenlerde Pisagor ve öklit bağıntılarını açıklayabilecek,
Pisagor ve öklit bağıntılarını kullanarak mesleğinizde karşılaşacağınız
Problemleri çözebileceksiniz.

5.1 AÇILAR
5.1.1 Açı, Açı Türleri Ve Meslekî Uygulamaları

Açı: Başlangıç noktaları aynı olan iki ışının birleşimine denir.
5.1.1.1 Dar Açı B

Ölçüsü 90 dereceden küçük olan açılara denir.
o
ÖRNEK: A
dar açı C
B
s (BAC) = 600
A C
5.1.1.2 Dik Açı

Ölçüsü 90o derece olan açılara denir.
s (BAC) = 900
•
A dik açı C
114
5.1.1.3 Geniş Açı

Ölçüsü 90o dereceden büyük 180odereceden küçük olan açılara denir.
B
s(BAC) = 600 Şeklinde ifade edilir.
A geniş açı C
5.1.1.4 Doğru Açı

1800
A O B s (AOB) = 1800 Şeklinde ifade edilir.

doğru açı
5.1.1.5 Tam Açı

1800
O tam açı
5.1.2 Tümler ve Bütünler Açılar

Komşu Açılar:
Köşeleri ve birer kenarları ortak olan açılara komşu açılar denir.
115
5.1.2.1 Tümler Açılar

Ölçülerinin toplamı 90° olan açılara tümler açı denir.
A
B
s (AOB) + s (BOC) = 900

O C
ÖRNEK:
Komşu ve tümler iki açıdan biri 150 olduğuna göre diğer açı kaç derecedir?
A 0
15
B 15 + x = 90
x x = 90 – 15 x = 75
O C
5.1.2.2 Bütünler Açılar

Ölçülerinin toplamı 180° olan açılara bütünler açı denir.
s (AOC) + s (COB) = 1800

. . .
A O B
AOC ve COB açıları bütünler açılardır.
ÖRNEK:
Komşu ve bütünler açılardan biri 750 derece olduğuna göre diğer açı kaç de-
recedir?
75 + x = 180
.C x = 180 - 75
750 X
x = 105
. . .
A O B
116
5.2 ÜÇGENLER
Bir düzlemde üçü bir doğru üzerinde bulunmayan üç noktanın ikişer ikişer
birleşmesiyle oluşan doğru parçalarının birleşim kümesine üçgen denir.
E A
Tepe Açısı
c b
F D B C
Taban Açıları
a
Üçgene Ait Temel Bilgiler:

Üç tane iç açısı vardır. İç açılarının ölçüleri toplamı 180° dir.
Üç tane kenarı vardır. [AB], [BC], [AC]
5.2.1 Üçgen Türleri
5.2.1.1 Kenarlarına Göre Üçgenler

Eşkenar Üçgen:
Üç kenarı da birbirine eşit olan üçgenlere denir.
A
c 60 b
60 60
B a C
117
İkiz Kenar Üçgen:

İki kenarı birbirine eşit olan üçgenler denir.
Çeşitkenar Üçgen:
Açıları ve kenarları birbirinden farklı olan üçgenlere denir.
A
c b
.
B C
a
5.2.1.2 Açılarına Göre Üçgenler

Dar Açılı Üçgenler:
Üç açısının ölçüleri de 900 dereceden küçük olan üçgene denir.
B C
Dik Açılı Üçgenler:

Bir açısının ölçüsü 900 derece olan üçgenlere denir.
118
•
C B
Geniş Açılı Üçgenler:

Bir açısının ölçüsü 900 dereceden büyük olan üçgenlere denir.
B C
5.2.2 Üçgenin Yardımcı Elemanları

Kenarortay:
Üçgenin herhangi bir kenarının orta noktası ile karşı köşeyi birleştiren doğru
parçasına o kenarın kenarortayı denir. (V) harfi ile gösterilir.
A
K L
B C
N
|AN| = Va a kenarına ait kenarortay

|BL| = Vb b kenarına ait kenarortay
|CK| = Vc c kenarına ait kenarortay
119
Yükseklik:
Her bir köşeden karşı kenara inilen dikmeye yükseklik denir. ⊥ işareti ile gös-
terilir.
A
K L
. .
B . C
|AN| = ha a kenarına ait yükseklik

|CK| = hc c kenarına ait yükseklik
|BL| = hb b kenarına ait yükseklik
Açıortay:
Bir açıyı iki eşit parçaya bölen ışına açıortay denir. (n) harfi ile gösterilir.
A
K L
..
B C
N
|AN| = na A açısına ait açıortay

|BL| = nb B açısına ait açıortay
|CK| = nc C açısına ait açıortay
5.2.3 Üçgende Açı - Kenar Bağıntıları ve Mesleki Uygu-

lamaları
Bir üçgenin iç açıları ölçüleri toplamı 1800 derecedir.
C köşesinden |AB| kenarına paralel |CE ışınını çizersek.
120
|AB| // |CE
ACE açısı A açısına eşittir (Paralel iki doğruda içters açılar birbirine eşittir).
ECD açısı B açısına eşittir. (Paralel iki doğruda yöndeş açılar birbirine eşittir).
s ( BCA ) + s ( ACE ) + s ( ECD ) = 180° s ( C ) + s ( A ) + s ( B ) = 180° olur.

Dar Açı:
Dar açıların toplamı 3600 dir.

Bir dar açı kendisine komşu olmayan iki iç açının toplamına eşittir.
Bir üçgende büyük kenar karşısında büyük açı, küçük kenar karşısında
küçük açı bulunur.
ÖRNEK:
121
80°
c b Bir üçgende büyük kenar karşısında büyük açı,
küçük kenar karşısında küçük açı bulunur.
70° 30 a > b > c
B a C
Bir üçgende iki kenarın toplamı üçüncü kenardan büyük, farkından küçüktür.
A
.
a + b > c , a + c > b, b + c > a
c b
|a - b| < c, |a - c| < b, |b - c| < a
B a C
ÖRNEK:
Bir kenarı 5 cm, diğer kenarı 6 cm olan bir üçgenin üçüncü kenarı hangi sayılar
arasında olabilir.
a + b > c, 5 + 6 = 11
a - b < c, 6-5<1
olduğundan c kenarı { 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10} olabilir.
122
ÖZET
Açı: Başlangıç noktaları aynı olan iki ışının birleşimine denir. Ölçüsü 90° den
küçük açılara dar açı, ölçüsü 90° olan açılara dik açı denir.
Ölçüsü 90° dereceden büyük 180° dereceden küçük olan açılara geniş açı de-
nir.
Bir düzlemde üçü bir doğru üzerinde bulunmayan üç noktanın ikişer ikişer
birleşmesinden oluşan kapalı şekle üçgen denir.
Kenarlarına Göre Üçgen Çeşitleri: Eşkenar Üçgen, Çeşitkenar üçgen, ikizkenar
üçgen diye üçe ayrılır.
Açılarına göre üçgenler: Dar açılı üçgen, dik açılı üçgen, geniş açılı üçgenler
diye üçe ayrılır.
Üçgenin Yardımcı Elemanları: Kenarortay, yükseklik, açıortaydır.
Üçgenlerin iç açıları toplamı 180° dir Üçgenlerin dış açıları toplamı 360° dir.
123
1. Yandaki saatte akrep ile yelkovan arasındaki açı kaç

derecedir?
a. 60°
b. 90°
c. 120°
d. 150°
2. Yandaki komşu ve bütünler açılardan

a açısı kaç derecedir?
a. 70°
b. 90°
c. 110°
d. 130°
3. Saat tam 06.00 iken akrep ile yelkovan arasındaki açı kaç derecedir?
a. 90°
b. 120°
c. 150°
d. 180°
4. Dik açı kaç derecedir?

a. 45°
b. 90°
c. 120°
d. 180°
5. Üçgenlerin iç açıları toplamı kaç derecedir?

a. 90°
b. 120°
c. 150°
d. 180°
6. İkizkenar dik üçgenin taban açılarının her biri kaçar derecedir?

a. 45°
b. 90°
c. 120°
d. 180°
124
7. Eşkenar üçgenin her bir açısı kaçar derecedir?

a. 30°
b. 45°
c. 60°
d. 75°
8. Bir ABC üçgeninde A açısı 100°, B açısı 45° olduğuna göre C açısı kaç derecedir?
a. 15°
b. 30°
c. 35°
d. 40°
9. Aşağıdakilerden hangisi üçgenin temel elemanıdır?

a. Yükseklik
b. Kenar
c. Kenar Ortay
d. Açı Ortay
10. Bir açısı 100° olan ikizkenar üçgenin taban açıları kaçar derecedir?
a. 15°
b. 30°
c. 35°
d. 40°
11. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

a. 90° den küçük açılara dar açı denir.
b. 90° olan açılara dik açı denir.
c. 90° den büyük açılara geniş açı denir.
d. 180° den büyük açılara uzun açı denir.
12. Bir açısı 100° olan ikizkenar üçgenin taban açıları kaçar derecedir?
a. 15°
b. 30°
c. 35°
d. 40°
125
6. ÜNİTE
UZUNLUK ÖLÇÜLERİ VE MESLEKİ
UYGULAMALARI
KONULAR
1. Uzunluk Ölçüleri ve Mesleki Uygulamaları
2. Uzunluk Ölçüleri Birimleri
3. Uzunluk Ölçü Birimlerinin Birbirine Çevrilmesi
4. Uzunluk Ölçüleriyle İlgili Problemler ve Mesleki Uygulamaları
5. Özet
Uzunluk ölçü birimlerini kavrayabilecek,
Uzunluk ölçü birimlerini birbirine dönüştürebileceksiniz.

6.1 UZUNLUK ÖLÇÜ BİRİMLERİ

Uzunluk ölçüsü birimi ‘Metre’ dir. Metre, yerküre meridyeninin kırk milyonda
biri uzunluğundadır. Yazıda kısaca m harfiyle gösterilir.
Metre onluk sisteme göre düzenlenmiş bir ölçü birimidir. Metre’ nin
katları onar onar büyür ve askatları onar onar küçülür.
6.1.1 Uzunluk Ölçü Birimlerinin Birbirine Çevrilmesi

Metrenin Katları
Dekametre (dam.) : Metrenin 10 katıdır. : 10 m.
Hektometre (hm.) : Metrenin 100 katıdır. : 100 m.
Kilometre (km.) : Metrenin 1000 katıdır. : 1000 m.
Metrenin As Katları
Desimetre (dm.) : Metrenin onda biridir. : 0,1 m.
Santimetre (cm.) : Metrenin yüzde biridir. : 0,01 m.
Milimetre (mm.) : Metrenin binde biridir. : 0,001 m.
Uzunluk ölçülerinin birbirine çevrilmesini merdiven basamaklarına benzete-
biliriz. Yukarıdaki birime çevrilecek bir sayı her basamak için 10’a bölünür. Aşağıdaki
birime çevrilecek bir sayı içinde her basamak için 10’la çarpılır.
ÖRNEKLER:
5 m = ? dm. (Bir basamak aşağıya inileceğinden 10 ile çarpılır.)
5 m = 50 dm.
3 m = ? cm. (İki basamak aşağıya inileceğinden 100 ile çarpılır.)
3 m = 300 cm.
129
200 m = ? hm (İki basamak yukarı çıkılacağından 100 e bölünür.)

200 m. = 2 hm.
6.1.2 Uzunluk Ölçüleriyle İlgili Problemler ve Mesleki

Uygulamaları
ÖRNEK:
Üç iletkenin boyları 580 cm., 20 dm. ve 3m.’ dir. Bu iletkenin toplam uzunluğu
kaç santimetredir?
Çözüm:
İletkenlerin boyları farklı birimlerde olduğundan önce hepsi aynı birime çev-
rilir. Bu soruda sonuç santimetre istendiğinden 20 dm. ve 3 m. santimetreye çevrilir.
20 dm = 200 cm 3 m = 300 cm
580 + 200 + 300 = 1080 cm olur.
ÖRNEK:
Bir elektrik tesisatçısının evi ile işyeri arası 900 adımdır. Bu kişinin bir adımı 80
cm. olduğuna göre ev ile işyeri arası kaç metredir?
Çözüm:
900 x 80 = 72 000 cm
72 000 cm = 720 m
ÖZET
Uzunluk ölçüsü birimi Metre’ dir. Metre, yerküre meridyeninin kırkmilyonda
biri uzunluğundadır.
Metre’nin katları onar onar büyür ve askatları onar onar küçülür.
Metre’nin Katları: Dekametre (dam.), Hektometre (hm.), Kilometre (km.)
Metre’nin Askatları: Desimetre (dm.), Santimetre (cm.), Milimetre (mm.)
130
1. Aşağıdakilerden çevirmelerden hangisi yanlıştır?

a. 1m =100cm
b. 10m =1000cm
c. 0,1m =10cm
d. 100m =1000cm
2. 0,5 km. kaç metre eder?

a. 50
b. 0,05
c. 50
d. 500
3. Uç iletkenin boyları sıra ile 1070 cm , 23 dm ve 3 metredir. Bu iletkenin boyu kaç

metredir?
a. 160
b. 16
c. 1,6
d. 1273
4. Aşağıdaki çevirmelerden hangisi doğrudur?

a. 1 dam. = 10 dm.
b. 1hm. = 100 dam.
c. 1 km. = 10 hm.
d. 1m. = 100 dm.
5. Bir elektrik tesisatçısı yapacağı bir iş için almış olduğu 500 metre iletkenden,
önce 75 metresini, sonra 125 metresini, daha sonra da 150 metresini
kullanmıştır. Geriye kaç metre iletken kalmıştır?
a. 150
b. 200
c. 250
d. 3003
131
6. Üç katlı bir binanın 1. katı için 225 metre, 2.katı için 245 metre, 3.katı için 237
metre iletken kullanılmıştır. Bu binaya toplam kaç metre iletken kullanılmıştır?
a. 687
b. 697
c. 707
d. 807
7. 30,90 metre boyundaki bir iletkeni üç parçaya böldüğümüzde her bir parça
kaçar desimetredir?
a. 103 dm.
b. 113 dm.
c. 123 dm.
d. 145 dm.
8. Uzunluk ölçüsü birimi aşağıdakilerden hangisidir?

a. Kilogram
b. Derece
c. Kalori
d. Metre
9. 30 km.’lik yolun 100 hm.’ sini giden bir arabanın kaç dam.’ lik yolu kalmıştır?
a. 1000 dam.
b. 2000 dam.
c. 2200 dam.
d. 2400 dam.
10. 7,6 km + 4,4 hm + 3,5 dam = ? m. işleminin sonucu aşağıdakilerden hangisidir?

a. 8075 m.
b. 7785 m.
c. 7575 m.
d. 7085 m.
11. Aşağıdakilerden hangisi metrenin üst katı değildir?

a. dekametre
b. desimetre
c. hektometre
d. kilometre
132
7. ÜNİTE
ALAN ÖLÇÜLERİ VE MESLEKİ UYGULAMALARI
KONULAR
1. Alan Ölçüleri ve Mesleki Uygulamaları
2. Alan ve Alan Ölçüleri Kavramları
3. Alan Ölçülerinin Birbirine Çevrilmesi ve Mesleki Uygulamaları
4. Özet
Alan ölçülerinden yararlanarak mesleğinde karşılaştığı
Problemleri çözebilecek,
Alan ölçüsü birimlerinin birbirine çevrilmesini yapabileceksiniz.

7.1 ALAN VE ALAN ÖLÇÜLERİ KAVRAMLARI

Cisimlerin yüzeylerini ölçmek için kullanılır. Alan ölçüleri de uzunluk ölçüleri
gibi metre sistemine göre düzenlenmiştir. Alan ölçüsü birimi metre karedir, m2 şek-
linde gösterilir.
Kenar uzunluğu 1 metre olan karenin alanı 1 m2 ‘ dir. Alan ölçüleri için uzunluk
ölçülerinde olduğu gibi kullanılan ölçüler yoktur, ölçülecek yüzeyler uzunluk ölçüle-
ri ile ölçülür ve yapılan hesaplamadan sonra alan bulunur.
Metre kare’nin katları yüzer yüzer büyür ve askatları yüzer yüzer

küçülür.
7.2 ALAN ÖLÇÜ BİRİMLERİNİN BİRBİRİNE ÇEVRİLMESİ

VE MESLEKİ UYGULAMALARI
Metre karenin Katları:
Dekametrekare (dam2) : Metre karenin 100 katıdır.
Hektometrekare (hm2) : Metre karenin 10 000 katıdır.
Kilometrekare (km2) : Metre karenin 1 000 000 katıdır.
Metre Karenin Askatları:
Desimetre kare (dm2) : Metre kare’nin yüzde biridir.
Santimetre kare (cm2) : Metre kare’nin onbinde biridir.
Milimetre kare (mm2) : Metre kare’nin milyonda biridir.
Alan ölçülerinin birbirine çevrilmesini de merdiven basamaklarına benzetebi-

liriz. Yukarıdaki birime çevrilecek bir sayı her basamak için 100’e bölünür. Aşağıdaki
birime çevrilecek bir sayı içinde her basamak için 100’ le çarpılır.
136
ÖRNEKLER:
1 m2 = ? dm2 (Bir basamak aşağıya ineceğimizden 100 ile çarparız.)
1 m2 =100 dm2
54000 m2 = ? dam2 (Bir basamak yukarıya çıkılacağından 100 e bölünür.)
54000 m2 = 540 dam2
Ayrıca bağ, bahçe, tarla gibi arazileri ölçmekte kullanılan ölçülerde vardır.
Bunlar;
Ar : 1 dekametre karedir. Kısaca (a) şeklinde gösterilir.
1 ar = 100 m2
Dekar : 10 ar, yani 10 dekametre karedir. Kısaca (da) şeklinde gösterilir.
1 da = 1000 m2
Hektar : 10 dekar, yani 100 dekametre karedir. Kısaca (ha) şeklinde gösterilir.
1 ha = 10 000 m2
Evlek : 250 m2
Dönüm : 1000 m2
ÖRNEK:
2,6 da =? m2 (1 dekar 1000 m2 olduğundan, 2,6 sayısını 1000 ile çarparız)
2,6 da = 2600 m2
137
ÖZET
Alan ölçüsü birimi metre karedir.
Metre kare’nin katları yüzer yüzer ve askatları yüzer yüzer küçülür.
Metre kare’nin Katları:
Dekametre kare (dam2), Hektometre kare (hm2), Kilometre kare (km2)
Metre kare’nin Askatları:
Desimetre kare (dm2), Santimetre kare (cm2), Milimetre kare (mm2)
Ayrıca bağ, bahçe, tarla gibi arazileri ölçmekte kullanılan ölçülerde vardır.
Bunlar;
Ar : 1 dekametre karedir. Kısaca (a) şeklinde gösterilir. 1 ar = 100 m2
Dekar : 10 ar, yani 10 dekametre karedir. Kısaca (da) şeklinde gösterilir.
1 da = 1000 m2
Hektar : 10 dekar, yani 100 dekametre karedir. Kısaca (ha) şeklinde gösterilir.
1 ha = 10 000 m2
Evlek : 250 m2
Dönüm : 1000 m2
138
1. 23,7 m2 kaç desimetre kare eder?

a. 2370
b. 0,237
c. 23700
d. 2370000
2. Aşağıdaki çevirmelerden hangisi yanlıştır?

a. 1 m2 = 0,01 dam2
b. 1 m2 = 100 dm2
c. 10 m2 = 100 dm2
d. 1 m2 = 10 000 cm2
3. 0,07 km2 kaç metre kare eder?

a. 70000
b. 7000
c. 700
d. 70
4. Aşağıdaki çevirmelerden hangisi doğrudur?

a. 1 km2 = 1 000 hm2
b. 1 dam2 = 10 000 dm2
c. 1 hm2 = 10 000 dam2
d. 1 m2 = 1000 dm2
5. Sıva üzerine tahta takozu yerleştirmek üzere boyu 0,8 dm, eni 0,5 dm olan bir
çukur açılırsa bu çukurun alanı kaç cm2 dir?
a. 40 cm2
b. 60 cm2
c. 48 cm2
d. 400 cm2
6. Aşağıdakilerden hangisi arazi ölçüsü değildir?

a. ar
b. evlek
c. dönüm
d. kalori
139
7. 0,38 dam2 + 762 m2 toplamının değeri dm2 olarak aşağıdakilerden hangisidir?

a. 800
b. 8000
c. 80000
d. 800000
8. 5 km2 4hm2 + 3 hm2 7 dam2 toplamının değeri dam2 olarak aşağıdakilerden

hangisidir?
a. 50707
b. 57070
c. 57707
d. 57770
140
8. ÜNİTE
KÜTLE ÖLÇÜLERİ VE MESLEKİ UYGULAMALARI
KONULAR
1. Kütle Ölçüleri ve Mesleki Uygulamaları
2. Kütle Ölçüsü Birimleri ve Birimlerin Birbirine Çevrilmesi
3. Kütle Ölçüsü Birimleri ve Meslekî Uygulamaları
4. Özet
Kütle ölçüsü birimleriyle ilgili problemleri çözebilecek,
Kütle ölçüsü birimlerinin aralarındaki ilişkileri açıklayabileceksiniz.

8.1 KÜTLE ÖLÇÜSÜ BİRİMLERİ VE BİRİMLERİN

BİRBİRİNE ÇEVİRİLMESİ
Kütle ölçüsü temel birimi kilogramdır. (kg) simgesi ile gösterilir. 10’ ar 10’ ar
küçülür.
+4 derece sıcaklıkta 1 dm3 hacimli saf suyun kütlesine 1 kg. denir.
Hektogram: Kilogramın onda biridir. Kısaca hg. şeklinde gösterilir.
ÖRNEK:
150 kg. = 15 hg.
Dekogram: Kilogramın yüzde biridir. Kısaca dag. şeklinde gösterilir.

ÖRNEK:
321 kg. = 3,21 dag.
Gram: Kilogramın binde biridir.

ÖRNEK:
23 kg. = 23 000 g.
Gramın As Katları:
Desigram: Gramın onda biridir. Kısaca dg şeklinde gösterilir.
ÖRNEK:
3,21 g. = 321 dg.
Santigram: Gramın yüzde biridir. Kısaca cg. şeklinde gösterilir.

ÖRNEK:
0,45 g. = 45 cg.
Miligram: Gramın yüzde biridir. Kısaca mg. şeklinde gösterilir.

ÖRNEK:
5,67 g. = 5670 mg.
144
Kilogramın Katları
1 Kental = 1q = 100 kg.
1 Ton = 1 t = 1000 kg.
8.2 KÜTLE ÖLÇÜSÜ BİRİMLERİ VE MESLEKİ
UYGULAMALARI
Brüt kütle - dara = net kütle
Brüt kütle - net kütle = dara
Dara + net kütle = Brüt kütle
ÖRNEKLER:
1) Elektrik direkleri yüklü bir kamyonun kütlesi 18.7 tondur. Kamyonun darası
8900 kg ise, kamyondaki elektrik direkleri kaç kg. dır?
Çözüm:
18,7 ton = 18700 kg
18700 - 8900 = 9800 kg. (Elektrik direklerinin ağırlığı)
2) Bir kumanda tablosu içindeki malzeme ile tartıldığında 28 kg. geliyor, için-
deki malzeme 18,5 kg. geldiğine göre. kumanda tablosunun darası kaç kg. gelir?
Çözüm:
Dara = Brüt kütle - net kütle
= 28 -18,5
= 9.5 kg
145
ÖZET
Kütle ölçüsü temel birimi kilogramdır. (kg ) simgesi ile gösterilir. 10’ ar 10’ ar
küçülür.
+4 derece sıcaklıkta 1 dm3 hacimli saf suyun kütlesine 1 kg. denir.
Hektogram: Kilogramın 10’ da biridir. Kısaca hg şeklinde gösterilir.
Dekogram: Kilogramın 100’ de biridir. Kısaca dag şeklinde gösterilir.
Gram: Kilogramın 1000’ de biridir.
Gramın As Katları
Desigram: Gramın 10’ da biridir. Kısaca dg. şeklinde gösterilir.
Santigram: Gramın 100 da biridir. Kısaca cg. şeklinde gösterilir.
Miligram: Gramın 1000 da biridir. Kısaca mg. şeklinde gösterilir.
Kilogramın Katları
1 Kental = lq = 100 kg.
1 Ton = 1 t = 1000 kg.
Brüt kütle - net kütle = dara
Dara + net kütle = Brüt kütle
146
1. Aşağıdaki çevirmelerden hangisi yanlıştır?

a. 1000 g. = 1 kg.
b. 1000 kg. = 1t
c. 1q = 100 kg.
d. 1t = 100 q
2. +4 derece sıcaklıkta 1 dm3 hacimli saf suyun kütlesine ne denir?

a. Gram
b. Kilogram
c. Ton
d. Kental
3. Kilogramı 5 TL olan undan 2,5 kg. aldığımızda kaç TL vermemiz gerekir?

a. 12,5
b. 13,5
c. 15
d. 17,5

a. 1 kg. = 10000 g.
b. 1 t = 10000 kg.
c. 1 kg. = 1000 g.
d. 1 kg. = 100000 gr.
5. Elektrik direkleri yüklü bir kamyonun kütlesi 21,5 tondur. Kamyonun darası
8500 kg. ise, kamyondaki elektrik direkleri kaç kg.’ dır?
a. 13 000
b. 13 500
c. 14 000
d. 14 500
6. Bir kumanda tablosu içindeki malzeme ile tartıldığında 23 kg. geliyor. İçindeki
malzeme 15,5 kg. geldiğine göre, kumanda tablosunun darası kaç kg. gelir?
a. 6,5
b. 7,5
c. 8,5
d. 9
147
7. Bir elektrik tesisatçısı içinde elektrik malzemesi olan kutulardan 5 tanesini

taşıyor, her bir kutu 4,2 kg. olduğuna göre taşınan yükün ağırlığını bulunuz?
a. 9,2
b. 15,4
c. 18,5
d. 21
148
9. ÜNİTE
ÜÇGENLER, ÇOKGENLER VE MESLEKÎ
UYGULAMALARI
KONULAR
DİK ÜÇGENLERDE METRİK BAĞINTILAR
1. Pythagoras (Pisagor) Bağıntısı
2. Euclides (öklit) Bağıntısı
3. Pisagor ve öklit Bağıntıları ile İlgili Problemler ve Meslekî
Uygulamaları
DİK ÜÇGENLERDE TRİGONOMETRİK ORANLAR
1. 300, 450 ve 600 lik Açıların Trigonometrik Değerleri
2. Trigonometrik Oranlarla ilgili Meslekî Uygulamaları
ÇOKGENLER VE TÜRLERİ
1. Çokgenler ve Dörtgenlerin Elemanları Arasındaki ilişkiler
2. Paralel kenarın. Eşkenar Dörtgenin, Dikdörtgenin, Karenin,
Yamuğun ve Deltoidin özelikleri. Çevre, Alan Hesapları ve Meslekî
Uygulamaları
3. Çember ve Çember Parçasının Çevresi, Daire ve Daire Diliminin Alanı
ve Meslekî Uygulamaları
4. Düzgün Beşgenin Çevresi, Alanı ve Meslekî Uygulamaları
5. Özet
Pisagor bağıntısını bilecek,
Öklit bağıntısını kavrayacak,
Trigonometri oranları kavrayarak bu bilgileri mesleğinizde kullanarak
Kare, dikdörtgen, paralelkenar, Yamuk, Deltoidin özelikleri. Çevre, Alan
Hesaplarını yapabilecek,
Çember ve Çember Parçasının Çevresi, Daire ve Daire Diliminin Alan
Hesaplarını yapabilecek,
Düzgün Beşgenin Çevresini ve Alanını hesaplayabilecek,
Düzgün Altıgenin Çevresini ve Alanını hesaplayabileceksiniz.

9.1 DİK ÜÇGENLERDE GEOMETRİK BAĞINTILAR
9.1.1 Pythagoras (Pisagor) Bağıntısı

Bir açısı dik olan üçgene, dik üçgen denir.
Not: Bir dik üçgende dik açının
karşısı hipotenüs olarak adlandırılır.
s ( A ) = 900 , c,b dik kenarlar,
a hipotenüs.
A açısı dik açı, kenar uzunlukları 3, 4, 5, birim uzunluk olan ABC dik üçgeni
çizelim. Bu dik üçgenin kenarları üzerine, aşağıda olduğu gibi birer kare çizelim. Dik
kenarların üzerine çizilen karelerin alanları toplamının, hipotenüs üzerine çizilen ka-
renin alanına eşit olduğunu görürüz.
Üçgenin kenarları üzerine çizilen karelerin alanları:

a = 5 birim b = 4 birim c=3 birim
a2 = 5.5 b2 = 4.4 c2 = 3.3
a2=25 birimkaredir b2=16 birimkaredir c2=9 birim karedir
Böylece, 25 = 16 + 9 bulunur. Yani a2 = b2 + c2

Bu bağıntıya Pisagor Bağıntısı denir. Bir dik üçgende, dik kenarların uzunluk-
larının kareleri toplamı, hipotenüsün uzunluğunun karesine eşittir.
152
ÖRNEK:
Birdik üçgende dik kenarları 5 cm. ve 12 cm. dir. hipotenüsün uzunluğunu bu-
lunuz?
a = 5 cm. b = 12 cm. c = ? cm.
c2 = a2 + b2
c2 = 52 + 122
c2 = 25 + 144 c2 = 169 c = 13 cm2
9.1.2 Euclides (Öklit) Bağıntısı
a=p+k
Yükseklik Bağıntısı
Bir dik üçgende hipotenüse ait yüksekliğin karesi, yüksekliğin hipotenüsten
ayırdığı parçaların çarpımına eşittir.
s(Â) = 90° ve [AH] ⊥ [BC] dir.
s(AHB) = s(AHC) = 90° dir. (Çizimden)
s(ABC) = x ise s(BAH) = s(ACB) = 90°- x olur.
s(CAH) = 90° - ( 90°- x ) = 90°- 90° + x = x olur.

Buna Göre A.A.A. benzerlik kuralından,
Benzer üçgenlerde, eş açıların karşılarındaki kenarlar orantılıdır.
153
‘ni ele alalım.
|HB| |HA|
|HA| = | HC| ise |HA2| = |HB|.|HC|
h2 = p . k
Dik Kenar Bağıntısı
Bir dik üçgende, dik kenarlarının her birinin uzunluğunu karesi, bu dik kenarın
hipotenüs üzerindeki izdüşümü ile hipotenüs uzunluğunun çarpımına eşittir.
9.1.3 Dik Üçgenlerde Trigonometrik Oranlar

Dik üçgenlerde açılar ve kenarlar ile ilgili bazı bağıntılar vardır. Dar açılar bi-
lindiğinde kenar uzunluklarının bir kısmının uzunluğu biliniyorsa, bazı bilinmeyen
kenar uzunlukları hesaplanabilir.
ABC dik üçgeninde ‘θ açısının karşısındaki dik

kenar b, komşu dik kenarı a, hipotenüs c’ dir.
154
Dik üçgenlerde; bir dar açının karşısındaki dik kenar uzunluğunun hipotenü-
sünün uzunluğuna oranına, o dar açının sinüsü denir.
Dik üçgenlerde; bir açının bitişiğindeki( komşu ) dik kenar uzunluğunun hipo-
tenüsün uzunluğuna oranına, o dar açının sinüsü denir.
Dik üçgenlerde; bir dar açının karşısındaki dik kenar uzunluğunun bitişiğinde-
ki ( komşu ) dik kenar uzunluğuna oranına, o dar açının tanjantı denir.
Dik üçgenlerde; bir dar açının bitişiğindeki ( komşu ) dik kenar uzunluğunun
oranına, o dar açının kotanjantı denir.
155
ÖRNEKLER:
1) Aşağıdaki üçgende cotθ , tanθ ve X değerlerini bulalım.
52 = 42 + X2 t 25 = 16 + X2
25 - 16 = X2 9 = X2
A
X=3
5 4
θ
•
B x C
2) Aşağıdaki üçgende cosθ, sinθ ve X değerlerini bulalım.
X 6
θ
•
B 8 C
156
300 ve 600 ‘ lik açıların trigonometrik değerleri
AHC dik üçgeninde
Tümler iki açıdan birinin sinüsü diğerinin kosinüsüne, birinin tanjantı diğerinin
kotanjantına eşittir.
450 lik açının trigonometrik değerleri
157
ÖRNEKLER:
Trigonometrik oranlarla ilgili mesleki uygulamalar
ÖRNEKLER:
A
Yanda bir elektrik direği görülmekte

10m dir. Bu direğin lambasını değiştirmek
amacıyla 10m boyunda bir merdiven
direğe dayanıyor. Merdiven yerle 300 lik
bir açı yaptığına göre, direğin boyu ne
kadardır?
9.2 ÇOKGENLER VE TÜRLERİ
9.2.1 Çokgenler ve Dörtgenlerin Elemanları Arasındaki

İlişkiler
Bir doğru üzerinde bulunmayan, T den daha fazla noktanın birleştirilmesiyle
meydana gelen doğru parçalarının oluşturduğu kapalı şekillerdir.
Kısaca çokgen; en az üç kenarlı olan şekillerdir. Üçgeni daha önce gördünüz,
şimdi dörtgenleri, beşgenleri ve altıgenleri göreceksiniz.
Bütün kenarları ve açıları eşit olan çokgenlere düzgün çokgen denir. Eşkenar
dörtgen, kare, düzgün beşgen, düzgün altıgen gibi...
158
Çokgenlerin iç açılarının toplamı

Çokgenlerinin kenar sayısına “n” dersek, bu takdirde iç açılarının toplamını;
( n - 2) x 180 formülü ile hesaplarız.
ÖRNEKLER:
Üçgenin iç açıları toplamı :
( n - 2) x 180 = ( 3 - 2) x 180 = 1 x 180 = 180 derece bulunur.
Dörtgenlerin iç açıları toplamı:
Beşgenlerin iç açıları toplamı:
( n - 2) x 180 = ( 5 - 2) x 180 =3 x 180 = 540 derece bulunur.
Altıgenlerin iç açıları toplamı:
9.2.1.1 Üçgen
Üçgenin çevresi; Üç kenar uzunluğunun toplamıdır. Ç = a + b + c
Üçgenin alanı bulunurken bir kenar uzunluğu ile bu kenara ait yükseklik çar-
pılır. Çarpım ikiye bölünür.
B
C A = axh
H 2
159
ÖRNEK:
A b2 = a2 + c2 b2 = 42 + 32 b2 = 16+9
b2 = 25 b = 5 cm
b A = axh A = 3x4 A = 12
c 2 2 2
h A = 6cm2
Çevre= a + b + c Ç= 3 + 4 + 5
B C
Ç = 12cm
a
9.2.1.2 Paralel Kenar

Karşılıklı açıları eş ve karşılıklı kenarları paralel olan dörtgenlere paralelkenar
denir.
Paralelkenarın Çevresi
Kısa kenarı ile uzun kenarı toplamının iki katına eşittir.
Ç=2(a+ b)
Paralelkenarın Alanı
Bir kenarı ile o kenara ait yüksekliğin çarpımına eşittir.
A = a x ha veya A = b x hb
ÖRNEK:
Bir paralelkenarın uzun kenarı 8 cm. ve bu kenara ait yükseklik 5 cm. dir. Bu
paralelkenarın alanını bulunuz ?
a=8 cm. ha = 5 cm.
A= a . ha A = 8 . 5 = 40 cm2 dir.
160
9.2.1.3 Eşkenar Dörtgen

Dört kenar uzunlukları birbirine eşit ve karşılıklı açılarının ölçümü eşit olan
dörtgene eşkenar dörtgen denir.
|AB| = |BC| = |CD| = |DA| = a
e⊥f
Köşegenler birbirine diktir.
Eşkenar Dörtgenin Çevresi: Bir kenarı 4 ile çarpılır.
Ç=4.a
Eşkenar Dörtgenin Alanı

1) Köşegenleri verilmiş ise:
exf
Köşegen uzunlukları çarpılır, ikiye bölünür. A= 2
2) Bir kenarı ve bu kenara ait yükseklik verilmiş ise: Paralelkenar gibi bu kenar
ile bu kenara ait yükseklik çarpılır.
A=a.ha
ÖRNEK:
Köşegen uzunlukları 6 ve 10 cm. olan eşkenar dörtgenin alanı bulunuz.
e= 6 cm. f= 10 cm.
exf 6x10 60
A= 2 A= 2 = 2 = 30
9.2.1.4 Dikdörtgen
Karşılıklı kenarları birbirine eşit ve paralel, açıları 90° olan dörtgenlere dikdört-
gen denir.
Bir dikdörtgenin köşegen uzunlukları birbirine eşittir. Birbirlerini

ortalarlar.
161
Dikdörtgenin Çevresi:
Kısa kenarı ile uzun kenarı toplanır, iki katı alınır.
Ç= a+b+c+d a = c ve b = d olduğundan Ç= 2a+2b = 2(a+b)
ÖRNEK:
Kısa kenarı 7 cm. ve uzun kenarı 11 cm olan dikdörtgenin çevresini hesaplayı-
nız?
Ç= 2( a+b ) = 2 ( 7+11 ) = 2 . 18 = 36 cm. dir.
Dikdörtgenin Alanı :
Kısa kenarı ile uzun kenarı çarpılır.
A= a.b
ÖRNEK:
Kısa kenarı 5 cm ve uzun kenarı 9 cm olan dikdörtgenin alanını hesaplayınız?
A = a.b = 5.9 = 45 cm2
9.2.1.5 Kare
Kenarları birbirine eşit ve açıları 900 olan dörtgene kare denir.
Köşegenleri eşit ve dik olarak birbirini ortalar, köşegenler açıortaydır.

Karenin Çevresi:
Karenin dört kenarı da birbirine eşit olduğundan C=4.a olur.
ÖRNEK:
Bir kenarı 35 cm. olan kare biçimindeki bir elektrik panosunun çevresi kaç cm
dir?
Ç = 4.a = 4. 35 = 140 cm.
162
Karenin Alanı:
Bir kenarının karesine eşittir. A= a2
ÖRNEK:
Bir kenarı 35 cm. olan bir elektrik panosunun alanı kaç cm2dir?
A = a2 = 352 = 1225 cm2
9.2.1.6 Yamuk
Yalnız karşılıklı iki kenarı birbirine paralel olan dörtgenlere yamuk denir.
Yamuğun Çevresi:
Ç= a + b + c + d
Yamuğun Alanı:
Alt ve üst tabanları
(paralel kenarları) toplamının,
yükseklik ile çarpımının yarısına
eşittir
9.2.1.7 Deltoid
Tabanları eşit olan iki ikizkenar üçgenin, tepe noktaları farklı kalacak şekilde eş
tabanların çakıştırılması ile oluşan dörtgene deltoid denir.
|AB| = |BC| |AD| = |DC| e⊥f
Deltoidin Çevresi:
Ç=a+b+c+d
Deltoidin alanı:
Eşkenar dörtgen gibi, Köşegen uzunlukları
çarpılır, ikiye bölünür.
A = exf
2
9.2.1.8 Düzgün Beşgen

Beş kenarı da birbirine eşit olan beşgenlere düzgün beşgen denir.
5 kenarı, 5 köşesi, 5 açısı vardır. İç açıları toplamı 5400 dir. Bir açının ölçümü
1080 dir.
163
Düzgün Beşgenin Çevresi:

Ç=5.a
Düzgün Beşgenin Alanı:
axh
A=5. 2
|AB| = |BC| = |CD| = |DE| = |EA| = a
ÖRNEK:
Aşağıdaki düzgün beşgende, |AB| =8cm, |OH| = 6cm olduğuna göre düzgün
beşgenin çevresini ve alanını bulunuz?
Ç = 5.a = 5 . 8 = 40 cm
A = 5 . axh = 5 . 8x6 = 5 . 48
2 2 2
A = 5.24 = 120 cm2
9.2.1.9 Düzgün Altıgen

Altı kenarı da birbirine eşit olan altıgenlere düzgün altıgen denir.
6 kenarı, 6 köşesi, 6 açısı vardır. iç açıları toplamı 7200 dir. Bir açısının değeri
120 dir.
0
Düzgün Altıgenin Çevresi:

Ç=6.a
Düzgün Altıgenin Alanı:
A = 6 . axh
2
|AB| = |BC| = |CD| = |DE| = |EF| = |FA| = a
164
9.3 ÇEMBER VE DAİRE
9.3.1 Çember
Bir O noktasından r kadar uzaklıktaki noktaların birleşim kümesine çember
denir.
|OA| = r (yarıçap)
|BA| = R = 2r (çap)
O noktasına çemberin merkezi, r ye çemberin yarıçapı, çemberin

üzerindeki iki noktayı birleştiren doğruya kiriş, merkezden geçen kirişe
çap denir.
Çemberin Düzlemde Ayırdığı Bölgeler
Çember düzlemi iki bölgeye ayırır.
1) Çemberin iç bölgesi
(O noktası çemberin iç bölgesindedir.)
2) Çemberin dış bölgesi
(B noktası çemberin dış bölgesidir)
9.3.2 Daire
Çemberin iç bölgesi ile çemberin kendisinin birleşimine daire denir.
Dairenin Çevresi
Herhangi bir Dairenin Çevresini çapına böldüğümüzde 3,14... gibi bir sayı bu-
lunur. Bu sayı bütün dairelerde aynı işlem yapıldığında aynı çıkmaktadır. Bu sayıya
matematikte Pi sayısı denir ve ( π ) işareti ile gösterilir.
Ç = 2r . π
165
Dairenin Alanı
Yarıçapın karesi ile π sayısı çarpılır.
A = π. r2
Elektrik tesisatçılığında kullanılan iletkenlerin kesitleri genellikle daire şeklin-
dedir. İletkenin kesiti denince, o kesitteki dairenin alanı anlaşılır. (r iletkenin yarıçapı)
ÖRNEK:
Yarıçapı 10 cm olan dairenin çevresini ve alanını bulunuz?
r = 10 cm Ç= 2r.π Ç = 2.10.3.14 Ç = 62,8cm
π = 3,14 A=π.r 2
A=3,14.10 2
A=314 cm2
9.4 PARALEL KENARIN, EŞKENAR DÖRTGENİN,
DİKDÖRTGENİN, KARENİN, YAMUĞUN, DAİRENİN VE
DELTOİDİN ÇEVRE, ALAN HESAPLARI VE MESLEKİ
UYGULAMALARI
1) Bir düzgün beşgen ile düzgün altıgenin çevreleri ölçümü eşittir. Düzgün
beşgenin bir kenarı 18 cm olduğuna göre düzgün altıgenin bir kenarı kaç cm. dir?
Ç=5.a Ç = 5 . 18 Ç = 90 cm (Beşgenin çevresi)
Ç=6.a 90 = 6 . a a= 15 cm. (Beşgen ile altıgenin çevreleri eşit)
2) Aşağıda görüldüğü gibi dikdörtgen şeklindeki bir odanın tavanının tam
orta noktasına bir hat çekilecektir. A köşesinden O noktasına kaç metre iletken gi-
der?
OKA Dik üçgeninde:

|OK| uzunluğu 3 m. ve |AK| uzunluğu 4 m. dir. (Köşegenler birbirini orta nok-
tada keser)
166
|OA2| = |AK2| + |OK2| (pisagor)

|OA2 | = 32 + 42
|OA2 | = 9 + 16
|OA2 | = 25
|OA | = 5 m
3) Bir kenarı 0,5 metre olan kare şeklindeki elektrik kumanda tablosunun alanı
ne kadardır?
A = a2
A= 0,52
A= 0,25 m2 dir.
4) Boyu 840 mm. olan 5 ohm direncindeki bakır bir iletkenin kesiti kaç mm2
dir?
( ρ = 0,0178)
167
ÖZET
Pisagor Bağıntısı: Bir dik üçgende, dik kenarların uzunluklarının kareleri topla-
mı, hipotenüsün uzunluğunun karesine eşittir.
Öklit’in Yükseklik Bağıntısı: Bir dik üçgende hipotenüse ait yüksekliğin karesi,
yüksekliğin hipotenüsten ayırdığı parçaların çarpımına eşittir.
Öklit’in Dik Kenar Bağıntısı: Bir dik üçgende, dik kenarlarının her birinin uzun-
luğunun karesi, bu dik kenarın hipotenüs üzerindeki izdüşümü ile hipotenüsün
uzunluğunun çarpımına eşittir.
Trigonometrik fonksiyonlardan; Sinüs, Kosinüs, Tanjant, Kotanjant, Sekant, Ko-
sekant ın nasıl hesaplandığını öğrendik.
30, 45 ve 60 derecelik açıların Trigonometrik oranlarını öğrendik.
Çokgenler ve Dörtgenlerin Elemanları Arasındaki ilişkilerde; Paralel kenarın,
Eşkenar Dörtgenin, Dikdörtgenin, Karenin, Yamuğun ve Deltoidin özelikleri, Çevre,
Alan Hesaplarını öğrendik.
168
1. Aşağıdakilerden hangisi trigonometrik oran değildir?

a. Sinüs
b. Kelvin
c. Kosinüs
d. Tanjant
2. Aşağıdakilerden hangisi diğerlerinden farklıdır? (Kenar sayısı yönünden)

a. Üçgen
b. Kare
c. Dikdörtgen
d. Yamuk
3. Yarıçapı 10 cm. olan bir dairenin alanını bulunuz? (π = 3,14)

a. 31,28
b. 312,8
c. 62,56
d. 314
4. Yandaki şekilde görüldüğü gibi 5 metre

uzunluğundaki bir merdiven ile bir elektrik direğinin
tepesine ulaşılıyor. Merdiven ayağının direğe uzaklığı
3 metre olduğuna göre, direğin boyunu bulunuz?
a. 3
b. 3,5
c. 4,5
d. 4
5. Eni 3 metre olan bir dikdörtgenin alanı 15 m2 dir. Bu dikdörtgenin boyu

a. 4m
b. 5m
c. 7m
d. 12m
169
6. Alanı 36 m2 olan kare şeklindeki bir odanın bir kenarı boyunca iletken hat
çekilecektir. Bu hat için kaç metre iletken gereklidir?
a. 6
b. 9
c. 18
d. 24
7. Bir kablonun çapı mikrometre ile 2 mm. Olarak ölçülmüştür. Kesiti kaç mm2 dir?
(π = 3 alınız)
a. 0,03
b. 0,3
c. 3
d. 30
8. Uzun kenarı 40 cm, kısa kenarı 30 cm olan dikdörtgen saçtan yapılmış bir
dağıtım tablosunun yüzeyi kaç santimetre karedir?
a. 120
b. 1200
c. 240
d. 2400
9. Eni 4 m. Boyu 3m. olan dükkanımızın vitrinine cam takılacaktır. Camın m2 si 10

TL olduğuna göre vitrin camı kaç liraya takılır?
a. 120 TL
b. 150 TL
c. 180 TL
d. 240 TL
10. Eşkenar dörtgen şeklinde bir halının köşegenleri 8m ve 6 m dir. Bu halının

kapladığı alan kaç m2 dir?
a. 24
b. 36
c. 48
d. 64
170
11. Bir paralelkenarın açılarından biri n, diğeri 2n dir. Bu paralelkenarın büyük açısı
kaç derecedir?
a. 1800
b. 1200
c. 900
d. 600
12. Yandaki şekilde taralı bölgenin alanı 3 cm2 dir. Bu eşkenar

dörtgenin küçük köşegeni 4 cm ise büyük köşegenini bulunuz?
a. 2
b. 3
c. 4
d. 6
13. Çevresinin uzunluğu 19,2 metre olan dikdörtgen şeklindeki bir odanın
kısa kenarı uzun kenarının yarısı uzunluğundadır. Bu odanın uzun kenarı
a. 3,6
b. 4,8
c. 6,4
d. 7,6
14. Bir odanın aydınlatılmasında taban alanının 1 m2 si için 10 Watt gücünde

lamba gereklidir. Eni 3 metre, boyu 5 metre olan bir oda için kaç Wattlık ampul
gereklidir?
a. 60
b. 75
c. 100
d. 150
171
10. ÜNİTE
HACİM VE SIVI ÖLÇÜLERİ, KATI CİSİMLERİN
ALAN VE HACİMLERİ MESLEKİ UYGULAMALARI
KONULAR
HACİM VE HACİM ÖLÇÜLERİ KAVRAMI
HACİM ÖLÇÜLERİ BİRİMLERİ
1. Metreküpün Katları As Katları
2. Birimlerin Birbirine Çevrilmesi ve Mesleki Uygulamaları
SIVI ÖLÇÜSÜ BİRİMLERİ
1. Litrenin Katları As Katları
2. Birimlerin Birbirine Çevrilmesi ve Mesleki Uygulamaları
PRİZMALAR
1. Prizmaların özelikleri ve Türleri
2. Prizmaların Alan, Hacimleri ve Mesleki Uygulamaları
PİRAMİTLER
1. Piramitlerin Alan, Hacimleri ve Mesleki Uygulamaları
SİLİNDİRLER
1. Dairesel Silindirin Alan, Hacmi ve Meslekî Uygulamaları
KONİLER
1. Dairesel Koninin Alan, Hacmi ve Meslekî Uygulamaları
KÜRELER
1. Küre Alanı, Hacmi ve Meslekî Uygulamaları
Hacim ölçüsü birimlerinden yararlanarak mesleğinizde karşılaştığınız
problemleri çözebilecek,
Sıvı ölçüsü birimlerinden yararlanarak mesleğinizde
karşılaştığınız problemleri çözebilecek,
Prizmaların özelliklerinden yararlanarak mesleğinizde
karşılaştığınız problemleri çözebileceksiniz.

10. 1 HACİM VE HACİM ÖLÇÜLERİ KAVRAMI

HACİM ölçüleri de uzunluk ölçüleri gibi metre sistemine göre düzenlenmiştir.
Hacim ölçüsü birimi metre küp dür. m3 şeklinde gösterilir. Kenar uzunluğu 1 metre
olan küpün hacmi 1 m3 dür. Hacim ölçüleri için uzunluk ölçülerinde olduğu gibi
kullanılan ölçüler yoktur. Hacimleri bulunacak cisimlerin boyutları uzunluk ölçüleri
ile ölçülür ve yapılan hesaplamadan sonra hacim bulunur.
10.1.1 Hacim Ölçüleri Birimleri

Metre küp’ün katları biner biner büyür ve askatları biner biner küçülür.
Km3
Hm3
Dam3
m3 Büyür
Dm3
Küçülür
cm3
mm3
Metre küpün Katları

Dekametre küp (dam3) : Metre küpün 1 000 katıdır.
Hektometre küp (hm3) : Metre küpün 1 000 000 katıdır.
Kilometre küp (km3) : Metre küpün 1 000 000 000 katıdır.
Metre küpün Askatları
Desimetre küp (dm3) : Metre küpün 1/1 000 katıdır.
Santimetre küp (cm3) : Metre küpün 1/1 000 000 katıdır.
Milimetre küp (mm3) : Metre küpün 1/1 000 000 000 katıdır.
175
10.1.2 Birimlerin Birbirine Çevrilmesi Ve Meslekî Uygu-

lamaları
Hacim ölçülerinin birbirine çevrilmesini de merdiven basamaklarına benzete-
biliriz. Yukarıda ki birime çevrilecek bir sayı her basamak için 1000’e bölünür. Aşağı-
da ki birime çevrilecek bir sayı içinde her basamak için l000’le çarpılır.
ÖRNEKLER:
5 m3 = ? dm3 5 m3 = 5000 dm3
10.2 SIVI ÖLÇÜSÜ BİRİMLERİ

Süt, zeytinyağı, sirke v.b. sıvı maddeleri ölçmekte kullanılan birime litre denir.
Hacmi 1 dm3 tür. ( I ) harfi ile gösterilir.
Litrenin Katları
Dekalitre : Litrenin 10 katıdır. 1 dal =10l.
Hektolitre : Litrenin 100 katıdır. 1 hl =100 l.
Kilolitre : Litrenin 1000 katıdır. 1 kl = 1000 l.
As Katları
Desilitre : Litrenin 10 da biridir. 1 dl =0,1 l.
Santilitre : Litrenin 100 de biridir. 1 cl = 0,01 l.
Mililitre : Litrenin 1000 de biridir. 1 ml = 0,001l.
10.2.1 Birimlerin Birbirine Çevrilmesi ve Mesleki Uygu-

lamaları
1 dm3 = 1 litredir.
ÖRNEK:
10 m3 = ......l ?
10 m3 = 10 000 dm3
10 000 m3 = 10 000 l
176
10.3 PRİZMALAR
10.3.1 Prizmaların Özelikleri Ve Türleri

Tabanları herhangi bir çokgensel bölge olan yan yüzleri dikdörtgensel bölge-
ler den meydana gelen cisimlere dik prizma denir.
Prizmaların alt ve üst yüzeylerine taban denir.

Prizmalar tabanlarına göre; dikdörtgenler prizması, kare prizma, üçgen priz-
ma diye isimlendirilirler.
Dik prizmanın Özellikleri:
1. Tabanları eş ve paraleldir.
2. Yan yüzeyleri dikdörtgensel
bölgelerdir.
3. Her bir köşede kesişen ayrıtları
birbirine diktir.
4. Yan ayrıtları aynı zamanda
yüksekliktir.
10.3.1.1 Dikdörtgenler Prizmasının Alanı ve Hacmi
ABCD // EFGH
EHAD // FBCG
EFAB // HDCG
Özelikleri
1. 6 yüzü, 12 ayrıtı ve 8 köşesi vardır
2. Karşılıklı ayrıtları dörder dörder paralel ve uzunlukları eşittir
3. Karşılıklı yüzleri birbirine paralel ve alanları eşittir.
4. Bir köşeden çıkan ayrıtlara, prizmanın boyutları denir. Bu boyutlar; en, boy,
yüksekliktir. (a,b,c)
177
Taban Alanı = a.b

Yan Alanları = 2 (ac + bc) = 2c ( a + b )
Bütün Alanı = 2 ab + 2( ac + bc ) = 2 ( ab + ac + bc )
Dikdörtgenler prizmasının alanı, bir köşeden çıkan üç ayrıtının ikişer

ikişer çarpımları toplamının 2 katına eşittir.
Hacmi = Taban Alanı x Yükseklik V=a.b.c
Dikdörtgenler prizmasının hacmi, bir köşeden çıkan üç ayrıtının

uzunlukları çarpımına eşittir.
ÖRNEK:
Ayrıtları 4 cm, 5 cm ve 10 cm olan dikdörtgenler prizmasının tüm alanını ve
hacmini bulunuz?
a = 4 cm Bütün Alanı = 2.( ab + ac + bc ) Hacmi = a . b . c
b = 5 cm = 2.( 4.5 + 4.10 + 5.10 ) = 4 . 5 . 10
c = 10cm = ( 40 + 80 + 100 ) = 200cm3
= 220cm
10.3.1.2 Kare Prizmanın Alanı ve Hacmi

Tabanı kare, yan yüzeyleri dikdörtgen olan
prizmalardır. Dikdörtgenler prizmasının
bütün özelliklerini taşır.
Taban Alanı = a2 (Tabanı kare olduğu için)
Yan Alanları = 4.a.h
Kare dik prizmanın yanal alanı, taban
çevresinin uzunluğu ile yüksekliğinin
çarpımına eşittir.
Bütün Alanı = 2a2 + 4(a.h)
Kare dik prizmanın alanı, bir yan yüzünün alanının
4 katı ile iki taban alanının toplamına eşittir.
Hacmi = Taban Alanı x Yükseklik = a2.h
ABCD // EFGH
178
ÖRNEK:
Taban ayrıtı 10 cm ve yüksekliği 14 cm olan kare dik prizmanın taban alanı,
bütün alanını ve hacmini bulunuz?
Taban Alanı = Bütün Alanı = 2 a2 + 4.(a.h) Hacmi = a2. h
A = 102 = 100cm2 dir. = 2. 102 + 4.(10 .14 ) = 102 .14
= 200 + 560 = 100.14
= 760cm2 dir. = 1400 cm3 dür.
10.3.1.3 Küpün Alan ve Hacmi

Bütün ayrıtları birbirine eşit olan prizmaya küp denir.
Dikdörtgenler prizmasının tüm özelliklerini taşır. Bütün yüzleri birbirine

eş karesel bölgelerdir.
Taban Alanı = a2
Bütün Alanı = 6a2
Küpün bütün alanı, bir ayrıtı karesinin 6 katıdır.
Hacmi = Taban Alanı x Yükseklik
V= a2.a
V=a3
Küpün hacmi, bir ayrıtının küpüne eşittir.
ÖRNEK:
Bir kenarının uzunluğu 5cm olan küpün; taban alanını, bütün alanını ve hac-
mini bulunuz?
Taban Alanı = a2 Bütün Alanı = 6.a2 Hacmi = T. Alanı x Yükseklik
A = 52 = 6.52 V= a3
A= 25cm2 dir = 150 cm2 V= 53=125cm3
179
10.4 PİRAMİTLER
10.4.1 Piramitlerin Alan, Hacimleri ve Mesleki Uygula-

maları
Bir düzlem ve bu düzlemin dışında bir nokta alınır. Bu noktadan düzlemde-
ki bir çok- gensel bölgenin her noktası birleştirildiğinde oluşan doğru parçalarının
birleşimi piramidi oluşturur. Piramitler taban şekillerine göre adlandırılır. Yüksekliği
taban ağırlık merkezinden geçen piramitlere düzgün piramit denir.
Düzgün Piramidin Özellikleri
1) Yan ayrıtları eşit uzunluktadır.
2) Yan yüzeyleri ,eş ikizkenar bölgelerdir.
3) Yan yüzeylerinin yüksekliklerinin
uzunlukları eşittir.
Kare Dik Piramidin Alanı ve Hacmi

Taban Alanı = a2 (Tabanı kare olduğu için)
Yanal Alanı = 2.a.h(h cismin yüksekliği)
Bütün Alanı = a2 + 2a.y
Taban Alanı x Yükseklik
Hacmi = 3
V= a2
x h
3
y = yan yükseklik
ÖRNEK:
Taban uzunluğu 6cm ve yan yüz yüksekliği 9cm
olan kare dik piramidin; taban alanı, bütün alanını ve hacmini bulunuz?
a2 x h
Taban Alanı = a2 Bütün Alanı = a2+2.a.h Hacmi = 3
V= 6 x 5
2
A = 62 = 62 + 2.6.9
3
A = 36cm2 dir = 36+108 = 144cm2 V= 36 x 5
3
V= 60cm3
180
10.5 SİLİNDİR
10.5.1 Dairesel Silindirin Alan, Hacmi ve Mesleki Uygula-

maları
Bir dikdörtgensel bölgenin kenarlarından biri etrafında 360° döndürülmesiyle
oluşan cisme, dik silindir denir.
Taban Alanı = π.r2

Yanal Alanı = 2.π.r.h
Bütün Alanı = 2π.r2 + 2.π.r.h
Hacmi = Taban alanı x Yükseklik
V= π.r2.h
ÖRNEK:
Taban yarıçapı 7cm ve yüksekliği 10cm olan silindirin; taban alanını ve hacmi-
ni bulunuz? ( π = 22 )
7
Taban Alanı = π.r2 Bütün Alanı = 2π.r2 + 2.π.r.h Hacmi = π.r2.h
22 22
A= 7 .72 = 2.π.r(r+h) V = 7 .72.10
A = 154cm2 dir = 2. 22 .7(7+10) V = 1540cm3
7
= 748 cm2
10.6 KONİLER
10.6.1 Dairesel Koninin Alan, Hacim ve Mesleki Uygula-

maları
Bir dik üçgensel bölgenin dik kenarlarından birinin etrafında 3600 döndürül-
mesi ile oluşan şekle koni denir.

181
Taban Alanı = π.r2

Yanal Alanı =π.r.y
Bütün Alanı = π.r2 + π.r.y
ÖRNEK:
Taban yarıçapı 5 cm. ve ana doğrusu 12 cm. olan koninin bütün alanını bulu-
nuz?
A = π.r.(r+y) = 3.14 . 5 ( 5+12) = 266,9 cm2
ÖRNEK:
Taban yarıçapı 6 cm. ve yüksekliği 8 cm. olan koninin hacmini bulunuz?
V= π x r x h = 22 . 3,14. 62. 8 = 301,44 cm3
2
3 7
10.7 KÜRE
10.7.1 Küre Alanı, Hacmi ve Mesleki Uygulamaları

r pozitif bir reel sayı olmak üzere; uzayda sabit bir O noktasından r birim kadar
uzaklıkta olan noktaların kümesine, küresel yüzey denir.
Bu yüzey ile iç bölgesindeki tüm noktaların oluşturduğu kümeye (cisme)

de küre denir.
O noktasına kürenin merkezi, her birimle belirtilen r sayısına da kürenin

yarıçapı denir.
Küre yüzeyinin bir düzlemle ara kesiti bir çember oluşturur. Kürenin merkezi O
ve yarıçapının uzunluğu r ise;
182
( O,r ) çemberine, kürenin en büyük çemberi denir.

( O,r ) dairesine de kürenin en büyük dairesi adı verilir.
Kürenin Alanı: Yarıçapının uzunluğu r olan
kürenin alanı, en büyük dairesinin alanının
4 katına eşittir.
A = 4 . π . r2
Kürenin Hacmi: Yarıçap uzunluğu r olan bir
kürenin hacmi,
4 x π x r3
V= 3
ÖRNEK:
Yarıçap uzunluğu 6cm olan bir kürenin alanını ve hacmini bulunuz?
4
A = 4 . π . r2 V= 3 . π. r3
A = 4 . 3,14 . 62 V= 4 . 3,14. 63
3
A = 452,16 cm2 V= 904.32 cm3
183
ÖZET
Tabanları herhangi bir çokgensel bölge olan yan yüzleri dikdörtgensel bölge-
lerden meydana gelen cisimlere dik prizma denir.
Prizmalar tabanlarına göre; dikdörtgenler prizması, kare prizma, üçgen priz-
ma diye isimlendirilirler.
Dik Prizmaların Özelikleri:
1) Tabanları eş ve paraleldir
2) Yan yüzleri dikdörtgensel bölgelerdir.
3) Her bir köşede kesişen ayrıtları birbirine diktir.
4) Yan ayrıtları aynı zamanda yüksekliktir.
Dikdörtgenler Prizmasının Alanı ve Hacmi:
Bütün Alanı = 2 ab +2( ac + bc) veya 2 ( ab + ac + bc)
Hacmi = Taban Alanı x Yükseklik V = a . b. c
Kare prizmasının alanı ve hacmi:
Bütün Alanı = 2 a2 + 4 (a.h)
Hacmi = Taban Alanı x Yükseklik V = a2. h
Küpün Alanı ve Hacmi:
Bütün Alanı = 6 a2
Hacmi = Taban Alanı x Yükseklik V = a3
Kare dik piramidin alanı ve hacmi:
Bütün Alanı = a2 + 2.a.y
Hacmi; Taban alanı ile cisim yüksekliğinin çarpımının üçte birine eşittir.
a2 x h
V= 3
Silindirin alanı ve hacmi:
Bütün Alanı : π.r2 + 2.π.r.h
Hacmi = Taban alanı x Yükseklik
V= π.r2.h
Koninin alanı ve hacmi:
Bütün Alanı : π.r2 + π.r.y
Hacmi : V= π x r x h
2
184
Kürenin Alanı:
A = 4 . π . r2
Kürenin Hacmi:
Yarıçap uzunluğu r olan bir kürenin hacmi,
V= 4 x π x r
3
3
bağıntısı ile bulunur.
185
1. Boyu 3 metre, Eni 4 metre ve yüksekliği 5 metre olan bir dükkanın hacmini
bulunuz?
a. 30 m3
b. 45 m3
c. 60 m3
d. 90 m3
2. Bir kenarının uzunluğu 5 m olan küpün hacmi aşağıdakilerden hangisidir?

a. 25 m3
b. 75 m3
c. 125 m3
d. 225 m3
3. Uzunluğu 3 metre, genişliği 4 metre ve yüksekliği 2 metre olan bir havuzun içi
kaç litre su alır? (1 litre = 1 dm3 )
a. 14000
b. 20000
c. 2400
d. 240000
4. Aynı tabanlı prizma ile piramitin hacimlerinin karşılaştırması aşağıdakilerden

hangisidir?
a. Piramitin hacmi, prizmanın hacminin 1/3 üne eşittir.
b. Piramitin hacmi, prizmanın hacminin 1/2 sine eşittir.
c. Prizmanın hacmi, piramitin hacminin 1/3 üne eşittir.
d. Prizmanın hacmi, piramitin hacminin 1/2 sine eşittir.
5. Bir silindirin yüksekliği 8 cm. ve hacmi 628 cm3 ise taban yarıçapı kaç cm. dır?
(π = 3,14 alınacak)
a. 10
b. 8
c. 6
d. 5
186
6. Alanı 314 m2 olan bir kürenin yarıçapı kaç m. dir?

a. 6
b. 5
c. 4
d. 2,5
7. Yüksekliği 12 cm. tabanının bir kenarı 5 cm olan bir kare piramidin hacmi kaç
cm3 dir?
a. 100
b. 240
c. 300
d. 340
8. Taban çapı 10 cm, yüksekliği 12 cm olan koninin hacmini bulunuz?

(π = 3alınacak)
a. 200
b. 250
c. 300
d. 350
9. Taban ayrıtı 5 metre ve yüksekliği 8 metre olan kare prizma şeklindeki bir
büronun hacmini bulunuz?
a. 40
b. 100
c. 160
d. 200
10. Hacmi 125 m3 olan küpün bir ayrıtının uzunluğunu bulunuz?

a. 4
b. 5
c. 15
d. 25
187
KARMA TEST SORULARI-2

L 9 cm
1. Yandaki şekilde bütün kenarları birbirine dik olan çokgen . .K
4 cm
veriliyor. |LK| = 9 cm, | AL | =4 cm ve |BC| =6 cm olduğuna .
A B
göre. çokgenin çevresi kaç cm dir?
a. 38 6 cm
E .
F
b. 40 . .
c. 42 C D
d. 44
3 cm
2. Yandaki şekilde bütün kenarlar birbirine dik olduğuna 8 cm
göre; şeklin çevresinin uzunluğu kaç cm dir? 6 cm
a. 36
b. 38 2 cm
c. 40
d. 42
A
3. ABC üçgeninin çevresinin uzunluğu 32 cm. dir. |
BC| = ?
a. 15 b. 18
c. 21 e. 24
A
D
3 cm
4. ABCD dikdörtgeninin çevresinin uzunluğu 20 cm dir.
|CD|=?
a. 12
b. 10
c. 7
d. 3 B C
A D 5. ABCD dikdörtgeninde s(AED) = s(DEC)

s(BAE)=50º ise x kaç derecedir?
52°
X
a. 10
b. 20
. . . . c. 30
B E C d. 40
188
6. Bütünler iki açının oranı 7 ise küçük açının tümleri kaç derecedir?
8
a. 12
b. 10
c. 8
d. 6
7. Her bir karenin bir kenarı 1 m. ise boyalı bölgenin

çevresi kaç m. dir?
a. 4
b. 3,2
c. 4,2
d. 3,6
I. Köşegen uzunlukları birbirine eşittir.

II. Köşegenler birbirine diktir.
III. Köşegenler birbirini ortalar.
IV. Köşegenler ait oldukları köşedeki açıyı ortalar.
8. Yukarıdaki ifadelerden hangileri dikdörtgen için daima doğru değildir?

a. I-II
b. II-III
c. III-IV
d. II-IV
I. Bütün dörtgenler aynı zamanda düzgün çokgendir.

II. Her kare aynı zamanda paralelkenardır.
9. Yukarıdaki ifadelerden hangileri dikdörtgen için daima doğru değildir?

I II
a. Doğru Doğru
b. Doğru Yanlış
c. Yanlış Yanlış
d. Yanlış Doğru
189
10. Yandaki ACD üçgeninde verilenlere göre b, d, e A
kenarlarının büyükten küçüğe doğru sıralanışı hangi

şıkta doğru verilmiştir?
53 d
a. d>e>b b
b. b>e>d
c. b > d> e C
37
D
d. d > b> e e
a
a 11. Yandaki şekilde açık hali verilen kare dik prizmanın
yüzey alanı aşağıdakilerden hangisine eşittir?
a. 4ah
h b. 6a2
c. 2a2 + 4ah
d. 2h2 +4a
a
12. Yandaki O merkezli dairede s(BAC) = 300 |OB| = 6 cm

olduğuna göre taralı alan kaç cm2 dir?
a. 3
b. 3π
c. 6
d. 6π
13. Yanda gösterilen ABCD paralel kenarında |AB|= 10

D C
cm ve |CD|= 5 cm olduğuna göre A(ABCD) kaç cm2 dir?
a. 20 cm2
b. 30 cm2
A . B c. 40 cm2
d. 50 cm2
14. Taban yarıçapı 3 cm, yüksekliği 5 cm olan bir dik silindirin yarıçapı 1 cm artırılır,
yüksekliği 1 cm azaltılırsa hacmindeki değişim aşağıdakilerden hangisi olur?
(π =3)
a. Değişmez
b. 40 cm3 azalır
c. 57 cm3 azalır
d. 57 cm3 artar
190
15. Taban ayrıtlarının uzunluğu 6 cm, 8 cm ve yüksekliği 12 cm olan dikdörtgenler

prizmasının yanal alanı kaç cm2 dir?
a. 346
b. 336
c. 326
d. 316
16. Şekildeki üçgen dik prizmanın yüzey alanı kaç cm2 dir?
a. 160
b. 168
c. 172
d. 180
17. Aşağıdaki uzunlukları verilen çubukların hangisiyle bir üçgen

oluşturulamaz?
a. 3 cm 4 cm 5 cm
b. 3 cm 5 cm 7 cm
c. 2 cm 5 cm 8 cm
d. 4 cm 4 cm 4 cm
18. Bir üçgen dik prizma açıldığında aşağıdaki şekillerden hangisi oluşur?
a. 2 tane üçgen 2 tane dikdörtgen
b. 3 tane üçgen 3 tane dikdörtgen
c. 2 tane üçgen 3 tane dikdörtgen
d. 3 tane üçgen 2 tane dikdörtgen
19. Yandaki şekilde verilenlere göre LN uzunluğunun alabileceği en küçük tam sayı
değeri kaç cm dir? K
a. 4 13cm
7 cm
b. 5
c. 6
d. 7 L N
20. Yandaki şekilde ABKL ve ACGF karelerinin alanları sırasıyla 36 cm2

ve 64 cm2 dir. Buna göre BDEC karesinin alanı kaç cm2 dir?
a. 64
b. 81
c. 100
d. 121
191
21. Şekildeki dikdörtgenler prizması taban köşegeni

boyunca kesilerek dik üçgen prizma elde ediliyor. Elde
edilen bu üçgen prizmanın yüzey alanı kaç cm2 dir?
a. 336
b. 360
c. 380
d. 396
22. Yarıçapı 5cm yüksekliği ise 8cm olan silindirin hacmi kaç cm3 tür? (π=3 alınız)
a. 300
b. 600
c. 900
d. 1200
A
23. Şekildeki ikizkenar dik üçgende |BC|=4cm. ABC dik üçgeni
|AB| kenarının etrafında dönmesi ile oluşan şeklin hacmini
hesaplayınız. (π=3 alınız)
a. 32
b. 16 •
c. 64 C B
d. 128
24. Taban kenar uzunlukları 10 cm olan kare dik piramidin yüksekliği 15cm
olduğuna göre yanal alanı kaç cm2 dir?
a. 180
b. 270
c. 540
d. 600
C
25. Yandaki O merkezli çemberde s(AOB)=120o ise s(ACB) kaç
derecedir?
O
a. 108
b. 216
c. 162
d. 60 A B
192
26. Yarıçapı 4 cm olan dairenin alanı kaç cm2 dir? (π=3 alınız)
a. 12
b. 48
c. 63
d. 36
A B
27. Yandaki şekilde |AB| // |DE| s(BAC)= 400 ve s(ADC) = 700 ise
400
s(CDE) kaç derecedir?
a. 30 750
b. 35
c. 40 ?
d. 45 D E
A 28. Şekildeki O merkezli, |DC| çaplı çemberde
O s(BAC) = 350 ise s(AC) kaç derecedir?

D C
a. 12
b. 48
c. 63
d. 36
29. Taban yüzeyi yandaki gibi olan silindirin yanal yüzeyinin

kenarlarından birinin uzunluğu kaç santimdir? (π=3 alınız)
a. 32
b. 42
c. 49
d. 56
30. Yandaki bir kenarının uzunluğu 6cm olarak verilen

O karenin içindeki taralı alan kaç cm2 dir? (π=3 alınız)
a. 12
b. 48
c. 63
d. 36
193
KAYNAKÇA
İmlâ Kılavuzu, Türk Dil Kurumu Ankara, 2005.
ÖZKAN, Fevzi, Lise Matematik 1 Ders Kitabı, Bem-Koza Eğitim Basım Yayın San. Tic. Ltd. Şti.
Ankara, 1999.
HACISALİHOĞLU, Prof. Dr. H. Hilmi, Lise Matematik 1, Serhat Yayınları A. Ş. İstanbul, 2005.
ÖZE, Hasan, Matematik Lise Ders Kitabı, Özer Yayınları, İstanbul, 2000.
AYDIN, Nesibe, ASMA, Nevzat, Lise 1 Matematik Ders Kitabı, Aydın yayıncılık Ltd Şti. Ankara,
2002.
TANRIÖVER, Prof. Dr. Necmettin; Liseler için Geometri 1, Ankara 1994.
197
KISALTMA VE SEMBOLLER
AB : AB doğrusu
[AB] : AB doğru parçası
[AB : AB ışını
IABI : AB doğrusu parçasının uzunluğu
// : Paralellik işareti
: Diklik işareti
: Benzerlik işareti veya yaklaşık değer
: Eşlik işareti
: ABC açısı
A : A açısı
s(A) : A açısının ölçüsü
N : Doğal sayılar kümesi.
Z : Tam sayılar kümesi
lal : a’nın mutlak değeri
% : Yüzde
EBOB : En büyük ortak bölen
EKOK : En küçük ortak kat
= : Eşittir
: Eşit değildir
Ø : Boş küme
E : Evrensel küme
: Elemanıdır
: Eleman değildir
: Kesişim
: Birleşim
198
/ : Fark
A’ : A’nın tümleyeni
s(A) : A kümesinin eleman sayısı
: Alt küme
1 A : 1 A kümesinin elemanıdır.
m2 : Metrekare
br2 : Birimkare
a : Ar
daa : Dekar
haa : Hektar
m3 : Metreküp
L : Litre
mL : Mililitre
199

3, Matemati̇k Ve Meslek Matemati̇ği̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

3, Matemati̇k Ve Meslek Matemati̇ği̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI

T.C. Millî Eğitim Bakanlığı

3. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI

MATEMATİK VE MESLEK MATEMATİĞİ

Yazar : Mustafa ÜSTÜNEL

Örnekleri dikkatle okuyunuz.

1.1.1 Doğal Sayılar

Çift doğal sayılar kümesinin Ç ile gösterirsek;

1.1.2 Sayma Sayıları

Sayma Sayıları ile Doğal Sayılar arasında ne fark vardır?

1.1.2.1 Sayı Doğrusu

1.1.2.2 Basamak ve Bölükler

Binler, Milyonlar, Milyarlar, Trilyonlar, Katrilyonlar, Ketrilyonlar diye devam et-

Doğal sayılar bulunduğu basamağa göre değer alır. Buna o sayının

ÖRNEK: Altıyüzyetmişüç sayısı, aşağıdaki şekilde basamaklara ayrılır.

ÖRNEK: İkibinüç , bu sayıda onlar ve yüzler basamağı söylenmediğinden bu

1.1.3 Doğal sayılarda Dört İşlem

5 ve 6 nın toplamı 11 eder . 1 yazılır ve 1 onluk

Toplama işleminde artarda sonsuz sayı toplanabilir.

8 den 5 çıkınca kalan 3, birler basamağının altına yazılır, onlar basamağında 4

Çıkan sayının birler basamağındaki sayı, çıkarılan sayının birler basamağında-

2’den 7 çıkmaz 5 onluktan bir onluk alır 2’ye

Bir sayının 0 ile çarpımı 0’dır.

Bir sayının 1 ile çarpımı kendisidir.

2.yol: İki basamaklı sayıların 11 ile çarpımı

c) Bir sayıyı 5 ile çarpmak:

Bir sayının 1’ e bölünmesi yine bölünen sayıya eşittir.

1.1.4 Doğal Sayılarda Kuvvet Alma İşlemi

Sıfırdan farklı bir sayının üssü eğer 0 ise sonuç 1 olur.

1.1.5 Asal Sayılar

1.1.6 Asal Çarpanlara Ayırma

1.1.7 Bölmede Kolaylıklar

b) 2 ile tam olarak bölünebilen sayılar:

c) 3 ile tam olarak bölünebilen sayılar:

d) 5 ile tam olarak bölünebilen sayılar:

3:5 den kalan 3’ dür.

e) 9 ile tam olarak bölünebilen sayılar:

785214637=7 +8+5+2+1+4+6+3+7 = 43 = 9.4 +7785214637 sayısının rakam-

1.1.8 Bölünebilme Kuralları EKOK-EBOB ve Mesleki Uy-

1.1.8.1 En Küçük Ortak Kat (EKOK)

Verilen sayılar asal çarpanlara ayrılır; ortak çarpanların en büyük

24 36 2 EKOK’ u Bulmak İçin

1.1.8.2 En Büyük Ortak Bölen (EBOB)

6 9 2 Yıldızlı sayılar çarpılarak EBOB bulunur.

Tarlanın Çevresi 2.(21+49)

1.1.9 Tam Sayılar

Tam Sayılar Ve Özellikleri:

Tam Sayılarda İşlem Özellikleri Ve Mesleki Uygulamaları:

b) İşaretleri farklı iki tam sayının toplaması :

1.1.10 Rasyonel Sayılar

Rasyonel Sayılar Ve Özellikleri:

Doğal sayıların ve tam sayıların sayı doğrusunun bütün noktalarını doldurma-

(kesir çizgisi) adı verilen yatay bir çizgi konur.

1.1.10.1 Kesir Çeşitleri

Yani sayı doğrusunda -1 ile 1 arasındaki kesirler basit kesirdir.

sayıları basit kesirdir.

sayıları bileşik kesirdir.

Tam Sayılı Kesir:

1.1.10.2 Bileşik Kesri Tam sayılı Kesre Çevirmek

1. 1.10.3 Tam Sayılı Kesri Bileşik Kesre Çevirmek

1.1.10.4 Kesirlerin Sadeleştirilmesi

1. 1.10.5 Kesirlerin Genişletilmesi

Kesirler sadeleştirildiğinde ve genişletildiğinde kesrin değeri değişmez.