YUNIT 1 - Ang ICT (Information and Communications

Technology) AT ENTREPRENEURSHIP

Aralin 1 – Mga Pamamaraan para sa Matagumpay

na Pamumuhunan (Entrepreneurship)

Mithiin:
• Natutukoy ang mga
oportunidad na maaaring
mapagkakitaan (products
and services) sa tahanan at
pamayanan
• Naipaliliwanag ang
kahulugan at pagkakaiba ng
produkto at serbisyo
• Natutukoy ang mga taong
nangangailangan ng
angkop na produkto at
serbisyo
• Natutukoy ang mga
negosyong maaaring
pagkakitaan sa tahanan at
pamayanan
• Nakapagbebenta ng
natatanging paninda

1 | Page
Tuklasin
Magmasid sa kalakaran ng pamilihan sa pamayanan. Mayroon bang pampublikong
palengke o dili kaya ay pribadong mall sa pamayanan? Mayroon bang nakatalagang araw
ng pamimili at pagtitinda sa inyong palengke o palagiang masigla ang pamilihan araw-
araw.
May maliit na palengke na kung tawagin ay talipapa. May malaking pampublikong
palengke na ang pamahalaan ang pangangasiwa. Mayroon ding pribado at malaking
shopping mall na nagbibili ng maraming iba’t ibang produkto at serbisyo. Alin sa mga ito
ang mayroon sa inyong pamayanan?
Ang mga uri ng pamilihan sa isang pamayanan ay isang matibay na batayan ng
kasaganahan at kaunlaran mapaghahambing mo ba ang isang pamayanang may maliit na
palengke at isang may malaking shopping mall? Alin sa iyong palagay ang pamayanang
may mas maunlad na kabuhayan?

Alamin

Ang Maunlad na Pamayanan

Ang antas ng paglago ng kabuhayan sa isang pamayanan ay nararamdaman at

nakikilatisan ng isang taong mapagmasid at magaling magsuri. Sa murang kaisipan
maaaring ito ay isang palaisipan. Habang ikaw ay lumalaki, sikapin mong hasain ang
iyong kasanayan sa pagmamatyag at paghahambing ng mga kaganapan sa kapaligiran.
Makilahok sa usapan ng pamilya at makinig sa mga balitang pangkabuhayan.

Magtanung sa magulang, guro, nakatatandang kamag-anak, sa mga negosyante, at sa

mga namumuno sa pamayanan sa tuwinang magkakaroon ng pagkakataong makipag-
usap sa kanila. Sa ganitong pamamaraan, mabubuhay ang kakayahang maunawaan ang
takbo ng kabuhayan sa kapaligiran. Magmasid sa pamayanan at itanong sa sarili ang mga
sumusunod:

- Marami ba ang nagpapagawa ng bago at matibay na tahanan dito?

- Nadaragdagan ba ang mga tindahan at bahay-kalakal sa pamilihan?
- May dumadayo bang mangangalakal buhat sa ibang bayan dito??
- Marami bang makabagong produkto ngayon sa pamilihan?
- Lagi bang maraming mamimili sa tindahan, sa palengke, at ibang bahay-kalakal?

Ang isang masigla at mayabong na pamilihan ay isang matibay na palatandaan ng isang

maunlad na kabuhayan sa pamayanan.

Mga Produkto at Serbisyo Sa Pamilihan

Ang negosyo sa pamilihan ay nahahati sa dalawang pangkalahatang uri.

2 | Page
1. Ang mga nagtitinda ng produkto

produktong inani
damit at tela

lutong pagkain produktong gawang kamay

2. Ang mga nag aalok ng serbisyo

Repair Shop
Pagupitan ng buhok

3 | Page
 Patahian ng Damit
Medical Services

Magmasid sa pamayanan. Gumawa ng listahan ng mga maliliit na kumikitang

kabuhayang katulad sa nakalarawan. Huwag isama sa gagawing listahan ang mga
malalaking bahay- kalakalan o kaya ay nakapuwesto sa shopping mall. Maaaring isama sa
listahan ang mga puwesto ng nagtitinda sa pamilihang bayan. Isulat ang bilang ng
matatagpuang puwesto sa patlang sa ilalim ng larawan.

Sa iyong murang kaisipan, masasabi mo ba na ikaw at ang iyong pamilya ay

mayroong pagkakataong sumali sa alinman sa negosyong nakalarawan? Alin at bakit?

Ang Pagpili ng Pagkakakitaang Negosyo

Ang pagpili ng pagkakakitaang negosyo ay nangangailangan ng isang maingat at

matalinong pagbabalak at pagkilos. Narito ang ilang mahahalagang salik na dapat
isaalang-alang sa pagpili ng negosyo o tindahan sa pamayanan.

• Kapital o Puhunan – Ito ang perang kailangan upang matustusan ang mga gastos
sa gawaing negosyo. May sapat bang salaping puhunan upang matustusan ang
pangangailangan ng balak itayong negosyo? Dapat igawa ito ng isang maingat na
pagpaplano (financial planning). Makabubuting magsimula sa isang maliit na negosyo
lamang upang masanay at masubukan ang iba’t ibang sitwasyong kaakibat nito.

• Produkto o Serbisyo – Alamain at pag-aralang mabuti ang produkto o serbisyong

iaalok sa mga mamimili o kliyente. Gumawa ng isang makabuluhan at masusing pag-
aaral sa pangangailangan ng pamayanan. Alamin kung ang nasa isip na iaalok sa
pamilihan ay isang produkto o serbisyong sadyang kailangan subalit hindi lubusang
natutugunan ng mga kasalukuyang negosyante. Gumawa ng isang market survey
upang makasigurong ang produkto o serbisyo ay tatangkilikin.

• Puwesto o Lugar – Piliing mabuti ang puwesto ng negosyo. Ito ay dapat malapit at
madaling puntahan. Igawa ng isang kaaya-ayang plano ang puwesto upang makaakit
ng mga parokyano. Ito ay dapat maliwanag, malinis, maayos, at may sapat na
bentilasyon.

4 | Page
 • Panahon at pag-aasikaso – dapat paghandaan ng sapat na panahon ang negosyo.
Dapat maging alisto, masipag, magiliw, at matapat sa mga parokyano sa lahat ng
oras

• Tamang Kaalaman – Sikaping pag-aralan ang lahat ng angulo ng papasuking

negosyo. Maraming negosyo ang nagpasimula sa isang libangan (hobby) at naging
ganap na negosyo pagkalipas ng ilang panahon. Sa ganitong sitwasyon, maaaring
masabing may sapat na kaalaman na ang namumuhunan.

• Kasanayan sa Kaalamang Pinansiyal (Financial Literacy) – Isa ito sa

mahalagang salik sa pagnenegosyo. Sa mga nakalipas na aralin sa ikaapat na baiting
ay palagiang isinusulong ang kaalamang magtakda ng gastos, halaga ng pagbibili, at
kinita sa mga ginagawang proyekto. Ang mga ito ay panimulang kasanayan lamang.
Paigtingin ang kaalamang pinansiyal (financial literacy). Sumangguni sa mga
dalubhasa sa bagay na ito tulad ng accountant o sa namumuno sa pamahalaan, tulad
ng ingat-yaman sa munisipyo o ahente ng rentas internas (BIR).

• Pahintulot/Lisensya ng Pamahalaan – Ang mga negosyante ay nangangailangan

ng permiso o lisensya sa pamahalaang lokal at nasyonal. Bago magsimula sa
negosyo, magtanong at sumangguni sa mga namumuno ng pamahalaan tungkol sa
mga dapat gawin bilang pagsunod sa batas.

Pagbebenta ng Natatanging Paninda

Narito ang ilang pamamaraan ng pagbebenta ng natatanging paninda.

• Sa harap ng pamamahay – May mga kalakal o serbisyo ang maaaring ialok sa mga
mamimili sa harap ng inyong pamamahay. Ito ay isang matipid na pamamaraan.

• Puwesto sa palengke o sa pamilihang bayan – Ang pag-upa ng puwesto sa

palengke o pamilihan ay magbibigay ng kasiguraduhang mailalantad (expose) ang
paninda dahil ito ay sadyang puntahan ng mga mamimili.

• Sa lugar mismo ng mamimili – Ito ang tinatawag na direct selling technique. Sa

ganitong pamamaraan, ang produkto o serbisyo ay direktang iniaalok sa mga
nangangailangan nito. Isa sa malaking bahay-kalakal sa Pilipinas na gumagawa ng
ganitong uri ng pagtitinda ay gumagawa ng dinnerware.

• Sa Internet – Maaaring ianunsiyo sa Internet sites ang paninda. Maraming websites

ang nagbibigay ng ganitong serbisyo. Bisitahin ang mga ito.
• Tiangge – Kung may pista sa isang pamayanan, karaniwang may mga tiangge o
pansamantalang pamilihan kung saan ang mga negosyante ay nakapagtitinda ng
kanilang kalakal sa sentro ng pamayanan. Sa ngayon, pangkaraniwang nagkakaroon
ng tiangge sa mga lugar sa pamayanan kahit walang pagdiriwang o okasyon.
Maaaring sumali rito ang inyong pamilya.

5 | Page
Huwag kalilimutan na sa anumang uri ng pagtitinda o pagnenegosyo ay may kaakibat na
responsibilidad na magbayad ng tamang buwis.

Ang Entrepreneur at ang Patuloy na Pag-unlad (Sustainable Development)

ENTREPRENYUR o INTREPRENEUR
Ang salitang entreprenyur ay
hango sa salitang French na
entreprende na nangangahulugang
“isagawa”. Ang isang entreprenyur ay
isang indibidwal na nagsasaayos,
nangangasiwa at nakikipagsapalaran sa
isang negosyo.Siya rin ay isa ring innovator o developer.
Ang mga entrepreneur ay nakalilikha ng bagong hanapbuhay na nagpapakita ng
paglago ng ekonomiya. Nagpapasimula ng bagong produkto sa pamilihan na ang pagiging
mahusay ng produkto ay nakapag-aakit sa mamumuhunan na kailangan ng bansa.
Nakakahanap ng makabagong paraan na magpapahusay sa mga kasanayan na
makakatulong upang maging competitive.
Nakapaghahatid rin ng mga bagong teknolohiya, industriya, at produkto sa pamilihan na
nagreresulta ng malakas na kita ng bansa. Nangunguna na pagsama-samahin ang salik
ng produksyon tulad ng lupa, paggawa at puhunan upang makalikha ng produkto at
serbisyo.
Ang kahulugang ito ng entrepreneur ay hindi malinaw ngunit, may magandang
rason para dito. Ang entrepreneur ay maaring isang tao na nagbukas ng kanilang kauna-
unahang online store, maari rin itong tumukoy sa isang nagsisimulang freelancer.
Ang dahilan kung bakit sila’y tinatawag na entrepreneur, bagama’t may ibang
sumasalungat dito, ay dahil kaiba ang kanilang hinantungan sa kanilang sinimulan. Ang
isang entrepreneur ay maaring nagsimula lang bilang dagdag kita o pang-sideline ngunit,
sa katagalan ay humantong upang bumuo ng isang full-time na negosyo na may mga
empleyado. Katulad din ng kwento ng mga freelancer. Kaya kung ikaw ay pokus sa
paggawa ng isang mapagkakakitaang negosyo, pasok ka sa kahulugan ng entrepreneur.
Hindi natatapos lamang ang pagiging entrepreneur sa paggawa ng negosyo o
trabaho. Ang ilan sa mga entrepreneur ay kilala sa malaki nilang naiambag sa mundo.
Mula kay Elon Musk na nagpadala ng mga tao sa planetang Mars, hanggang kay Bill Gates
at Steve Jobs na gumawa ng computers ng bawat sambahayan, iba-iba ang nagiging
kontribusyon ng bawat entrepreneur.
Nakikita ng mga entrepreneur ang maraming posibilidad at solusyon samantalang
tanging pagkayamot at problema ang nakikita ng karaniwang tao.

ENTREPRENEURSHIP
Ito ay tumutukoy sa kakayahan ng isang indibidwal na mabatid ang mga kalakal at
serbisyo na kailangan ng tao at maihatid ang mga ito sa tamang panahon, tamang lugar,

6 | Page
at tamang madla at maibenta sa tamang halaga.
Dapat magtaglay ang isang naghahangad na magkaroon ng entrepreneurship ng
motibasyon, kaalaman sa negosyo, at marketing skills upang ang produkto ay maging
mahusay at ang magandang ideya ay maisagawa.
Ito rin ay tumutukoy sa isang indibidwal (entrepreneur) na syang gumagawa ng
aksyon para makagawa ng pagbabago sa mundo. Mula sa isang indibidwal (entrepreneur)
na naghahanap ng solusyon para sa pang-araw-araw na problema hanggang sa isang
indibidual (entrepreneur) na nagbigkis sa libo-libong mga empleyado, mayroon iisang
katangian silang pinagkatulad: action o gawa.
Sa simpleng pagpapakahulugan, ang Entrepreneurship ay tumutukoy sa paggawa
at pagpapalago ng negosyo o ng mga negosyo upang kumita rito.
Sa modernong panahon, ang entrepreneurship ay tinutukoy rin bilang isang hakbang
upang mas mapaunlad ang mundo sa pamamagitan ng paglutas ng malalaking suliraning
hinaharap nito. Halimbawa, pagsisimula ng pagbabago sa lipunan, paggawa ng
makabagong produkto, at pagbuo ng epektibong solusyon.

MGA KATANGIAN NG ISANG ENTREPRENYUR

1.Kakayahang makipagsapalaran.
2.Pagnanais na makipagompetensya.
3.Pagiging malikhain.
4.Kakayahang magpatupad ng mga inobasyon.
5.Kakayahang makatayo sa sariling paa.
6.Kakayahang makaangkop sa stress.
7.Kakayahang gawing kasiya siya ang trabaho.
8. Masidhing pagsusumikap.
9.Pagkakaroon ng kababang loob.
10.Kakayahang magtiwala sa sarili.
11.Pagkakaroon ng pagkukusa.
12.Pagiging matulungin.
13. Kakayahang lunasan ang mga suliranin sa isang malikhaing paraan.
14. Kakayahang mapagtanto ang isang pagkakataon.
15.Dedikasyon sa negosyo.
16.Sapat na kaalaman sa produkto at negosyo.
17.Paghingi ng feedback.
18.Pagsasakatuparan ng mga layunin.
19.Wastong kontrol sa negosyo.
20.Makatotohanang optimismo sa bagay.

Pag-Isipan:
Ang isang entrepreneur ay nakatuon ang pansin sa pagpapabuti ng kaniyang
kapakinabangan --- sa magiging kita (income) ng kaniyang pamumuhunan. Kung ganoon,
may ginagampanan bang papel ang isang entrepreneur sa patuloy na pag-unlad
(sustainable development) ng pamayanan?
7 | Page
 Sa ikaapat na baitang naging paksa ang patuloy na pag-unlad. Dito ay tinalakay
ang tatlong mahalagang haligi ng patuloy na pag-unlad (pillars of sustainable
development) ng pamayanan. Isa rito ang mayabong na pag-unlad ng kaunlarang
pangkabuhyan (economic prosperity) sa pamayanan.
Ang isang entrepreneur ay nagsusulong ng maunlad na pamumuhunan at
tumutugon sa pangangailangan ng pamayanan. Sa ganitong pamamaraan siya ay
nakapagbibigay ng kabuhayan sa kaniyang mga manggagawa at maging sa pinagkukunan
ng kaniyang kalakal. Bunga nito nagkakaroon ng kaunlarang pangkabuhayan sa
pamayanan.

Ang isang entrepreneur ay isang tsanel (agent) ng pagsulong ng kaunlarang

pangkabuhayan (economic prosperity) sa pamayanan.

Palawakin ang Talasalitaan

Anggulo Kabisado Paigtingin

Bentilasyon Mayabong Parokyano

Gawin

A. Piliin at bilugan ang tamang kasagutan.

1. Alin sa mga sumusunod ang nag-aalok ng produkto?
a. Laundry shop c. Pagupitan ng buhok
b. Patahian ng damit d. Tindahan ng lutong ulam
2. Ang isang maunlad na pamayanan ay .
a. Dumarami ang mga tao
b. Dumarami ang mga taong namamalimos sa kalsada
c. Dumarami ang mga taong namimili sa mga pamilihan
d. Dumarami ang mga taong walang hanapbuhay
3. Upang malaman ang produktong maaaring ipagbili sa pamilihan, ang isang
negosyante ay dapat gumawa nito.
a. Financial planning
b. Market survey
c. Direct-selling
d. Kumuha ng permiso o lisensiya sa pamahalaan
4. Ito ay isa sa itinuturing na haligi ng patuloy na pag-unlad sa pamayanan
a. Pagdami ng tao sa pamayanan
b. Pagsulong sa kaunlarang pangkabuhayan (economic prosperity)
c. Internet sites
d. Direct-selling
5. Isa ito sa mahahalagang salik na dapat matutuhan sa pagnenegosyo
a. Kung saang bayan may pista
8 | Page
 b. Pag-aalok ng serbisyo
c. Kasanayan sa pinansiyal na kaalaman (financial literacy)
d. Pag-aayos ng paninda

Gamitin ang Natutuhan

Pangkatin sa apat ang klase. Hikayatin ang bawat pangkat na gumawa ng survey ng ibat’
ibang uri ng kumikitang kabuhayan sa pamayanan. Mag-uulat sa harap ng klase ang
bawat pangkat. Isasama sa pag-uulat ang kasagutan sa mga sumusunod:
- Pangalan ng tindahan at nagtitinda
- Produkto o ginagawang serbisyo
- Ang panimulang puhunan ng negosyo at ang puhunan nito ngayon
- Ilan sa mga pinagdaanang problema o pagsubok at ang ginawang solusyon
- Halaga ng pinagbilhan (gross income) sa isang araw
Talakaying mabuti ang resulta ng pakikipanayam at gumawa ng isang pangkalahatang
konklusyon. Ilagay sa isang folder ang ginawang pakikipanayam, kasama ang konklusyon.
(Iwanan sa guro ang mga ito para isalansan at gawing pamantayan ng mga susunod na
mag-aaral na gagawa ng katulad na gawain.)

Tandaan

• Ang kakayahang makagawa ng isang makabuluhang pagmamasid, pagsusuri, at

pagpapatibay sa mga pangyayaring pangkabuhayan (economic development) sa
pamayanan ay maaring matutuhan ng isang batang mag-aral.
• Ang isang masigla at mayabong na pamilihan ay palantadaan ng isang maunlad na
kabuhayan sa pamayanan.
• Linangin at hasain ang murang kaisipan na nakagawa ng isang makabuluhang
pagsusuri sa pangangailangan ng pamayanan na maaaring gawing negosyo.
• Ang maunlad na kabuhayan ay isa sa mga “haligi ng patuloy na pag-unlad” (pillars
of sustainable development) ng pamayanan.

Aralin 2 Ligtas at Responsableng Paggamit ng ICT

Mithiin:
• Naipaliliwanag ang panuntunan sa pamamahagi ng dokumento at media file
• Naipaliliwanag ang mga panuntunan sa pagsali sa discussion forum at chat
• Nakapamamahagi ng mga dokumento at media file sa ligtas at responsableng
pamamaraan
• Nakasasali sa discussion forum at chat sa ligtas at responsableng pamamaraan
• Nakasusunod sa usapan sa online discussion forum at chat

9 | Page
 • Nakakapag-post ng sariling mensahe sa discussion forum at chat
• Nakabubuo ng sariling discussion group
• Nakapamamahagi ng media file gamit ang isang file-sharing website

Tuklasin

Nasubukan mo na ba ang makipagtalastasan sa

isang discussion group gamit ang computer?
Siguradong ikaw ay aliw na aliw sa iyong pakikipag-
chat.

Ikaw ba ay nakapamahagi o nakatanggap na ng

isang media file tungkol sa iyong mga aralin sa
klase gamit ang computer?

Alamin

Komunikasyon sa Makabagong Panahon

Lubhang mabilis ang makabagong komunikasyon sa mga panahong ito. Ang mga
takdang aralin at iba pang impormasyon ay madaling naipamamahagi ng mga mag-aaral
sa isa’t isa gamit ang computer. Ikaw ba ay isa na sa mga mag-aaral na ito?

Paano ito ginagawa?

Sa pamamahagi ng media file gamit ang computer, kailangang magpa-install ng

isang natatanging software application program sa iyong computer. Ito ay tinatawag na
dropbox desktop application. Kung ang computer ay mayroon nang ganitong software
program, maaari na itong ma-access o makipag-ugnayan (share link) sa ibang computer
na may ganito ring dropbox dekstop application.

Ang Pamamahagi ng Media File

➢ Gamit ang Window 7 Software

• Magpalagay ( install) ng Dropbox dekstop application
sa computer.
• I-right click ang file upang mabuksan ang menu. Ito
ang lalabas na interface sa computer.
• Isulat ang e-mail address ng kaklase na gustong
makaugnay at i-click ang Share folder.
• Kung tinatanggap ng kaklase ang pakikipag-

10 | P a g e
 ugnayan, ang nakakawing na folder ay lilitaw na rin
sa kaniyang Dropbox.

➢ Gamit ang Dropbox Website sa Windows

• Mag-sign in sa Dropbox website
• Hanapin ang file o folder na nais maiugnay (link)
• I-drag ang cursor sa tapat ng link icon ( ). Ganito ang lilitaw na interface sa
screen computer.

• May lilitaw na pop-up window sa screen ng computer. I-type ang e-mail address
ng taong nais bigyan ng ugnay (acess) sa iyong file at i-click ang Share Folder.
• Kung tinanggap niya ang access sa iyong file, ang iyong nakakawing (linked) na
folder ay lalabas na rin sa kaniyang Dropbox.

Pakikipag-ugnay (link) sa File o Folder

Ang mga files o folder sa iyong Dropbox folder ay maaaring maipamahagi sa isang iglap
(instantly). Piliin ang file na gustong ipamahagi, i-click ang Share link sa Dropbox menu at
ito ay dagliang lilitaw sa mga computer ng kaklaseng nakaugnay sa iyong account. Ang
iyong kaklase o ibang tao na makikipag-ugnay (click the link) ay makikita ang iyong file o
folder sa Dropbox website. Maaari na rin nilang i-download ang laman ng iyong file/folder.
Kung ang kaklase, o sinoman, na kabahagi na ng ugnayan (share the link) ay mayroon ng
gayonding file o folder sa kaniyang Dropbox, ang nasabing file ay diretsong mapupunta
roon.

Ang paggamit ng ugnayan (link) ay nababagay na pamalit sa paglalagay ng attachment sa

mga ipinadadalang e-mail.

Panuntunan sa Pamamahagi ng mga Documents at File

• Ang lahat ng files sa folder at sub-folder na nakaugnay (linked) ay magiging bukss

(accessible) sa ugnayan (link). Kung ang folder ay may nilalaman na hindi nais
ipamahagi, tanggalin ang laman na ito sa nasabing nakaugnay na folder.

11 | P a g e
 • Ipamahagi lamang ang mga files na ikaw ang may-akda o gumawa. Maaari lamang
ipamahagi ang file na hindi ikaw ang gumawa kung may hayagang pahintulot na
ipamahagi ito mula sa may-akda.
• Ang pag-subscribe sa isang akda o file, o pagbili ng isang software program na may
copyright ay hindi nangangahulugang ito ay maaari mong ipamahagi. Ikaw lamang
ang may karapatang gumamit nito.
Discussion Forum at Chat

Ang komunikasyon sa kasalukuyang panahon ay malaki ang pinagbago kung ihahambing

sa ilang taong nakalipas. Ang mga tao ngayon ay nakagagawa ng dagliang pakikipag-
ugnayan sa kanilang kapuwa kahit sila ay magkalayo o nasa magkaibang bansa.

Ang discussion forum at chat ay mga makabago at walang bayad na pamamaraan ng

komunikasyon ngayon. Ito ay ginagawa sa tulong ng computer. May tatlong tanyag na
libreng website sa computer at internet ang nagagamit upang makagawa o makasali sa
isang chat o kaya sa isang discussion forum. Ang mga website na ito ay ang mga
sumusunod:

Facebook Zoom

Ang facebook ay kilalang pinakapopular na discussion forum sa pamamagitan ng palitan

ng mensahe sa teksto. Ang tuloy-tuloy na palitan ng tekstong mensahe gamit ang
computer at tinatawag na chat sa impormal na wika ng ICT.

Ang Chat sa Facebook Website

Ang Facebook website ay isa sa tinatawag na social networking site. Ito ang
pinakapopular at may pinakamaraming gumagamit ng social networking site sa
kasalukuyan. Ang Facebook website ang nagbibigay ng plataporma upang makagawa ng
isang tuloy-tuloy na pakikipag-ugnayan sa pamamagitan ng teksto sa computer.

Upang magamit ang libreng pasibilid ng Facebook website, kinakailangan munang

gumawa o kumuha ng account dito. Ganito ang ginagawa upang makapagbukas ng
libreng account sa facebook website.

Gamit ang browser, pumunta sa Facebook website, http:///www.facebook.com.

Lalabas sa window ng Facebook website ang mga kailangang impormasyon na

dapat i-type sa space na nakalaan para rito. Kailangang may e-mail address o
kaya numero ng mobile phone. Kailangan ding magbigay ng passwod na
binubuo ng walo o higit pang pinagsamang letra at numero.

Dagliang tanggap ng mensahe na ikaw ay may facebook account na.

12 | P a g e
Kung may Facebook account na, pwede nang makipag-chat sa friends. Ang chat ay ang
tuloy-tuloy sa palitan ng mensaheng teksto sa computer na parang nag-uusap. Friend ang
tawag sa kaklase, kaibigan, kakilala na pumyag makipag-chat sa iyo. Upang maka-chat sa
friend, dapat may permiso o kasunduan kayo ng friend mo na chat-mate kayo. Ganito ang
proseso ng pag-add ng friend.
Mag sign in sa facebook account.

Sa kanang
bahagi ng
screen ng
computer ay
may lalabas
na pangalan
at larawan ng
mga friends.
Kung wala pa
sa listahang ito ang kakilala, ganito ang ginagawang proseso upang maisama rito
ang isang bagong friend.
 Sa gitnang itaas ng Facebook website ay may search box. I-type dito ang
pangalan ng kakilalang nais idagdag sa listahan ng friends.

 Lalabas sa ilalim ng search box ang iba’t ibang pangalang may kinalaman sa
pangalang nais idagdag. I-click ang pangalan ng kakilala. Lalabas ang
Facebook profile. I-click ang add Friend button dito.

13 | P a g e
  Hintayin na ikaw ay tanggaping friend. Ikaw ay dagliang tatanggap ng abiso o
notification.

Ganito makipag-chat sa friend.

Buksan ang Facebook website. Lalabas sa kanang bahagi ng Facebook site ang pangalan ng
mga friend. I-click ang pangalan ng nais maka-chat. Lalabas sa monitor kung ang nasabing
kaibigan ay on-line ang kaniyang computer at siya ay handang makipag-chat.

Kung ang friend ay on-line, puwede na mag-chat. Sa ibabang bahagi ng screen

ay may maliit na kahon kung saan maaaring i-type at basahin ang teksto ng
mga mensahe.

Ilang Makabuluhag Paalala sa Pag-Chat

Gamitin lamang ang chat at discussion forum sa may kabuluhang bagay.
Piliing mabuti ang mga taong isasali sa listahan ng friends. Kung may hindi
14 | P a g e
 kilalang tao na nagnanais makisali sa listahan ng friends, ipagbigay alam kaagad
ito sa magulang, guro, o nakatatanda.
Iwasang makipag-chat sa hindi kilalang tao. Huwag magbigay ng ano mang
personal na detalye sa taong hindi mo kilala.
Bilang tanda ng kabutihang-asal, iwasang gumamit ng letrang all-cap (lahat
capital letters) sa pakikipag-chat. Ito ay maaaring isiping pagpapakita ng galit o
pagkainis.

Isa sa mga sumikat na conferencing app ngayong pandemic ang tinatawag na

Zoom kung saan pwede kang mag-schedule ng meeting o dumalo sa mga ito gamit lamang
ang iyong mga gadgets kagaya ng smart phones, personal computer o laptops.

Ayon sa kaugalian, pinipili ng mga tao ang Skype bilang kanilang go-to software
pagdating sa telecommunication. Ngunit habang ito ay isang mahusay na madaling gamitin
na app, dumating din ito sa ilang mga limitasyon, tulad ng pagkakaroon ng pagbabayad
para sa ilang mahahalagang tampok o ang hindi kinakailangang kumplikado proseso ng
pagbabago ng iyong pangalan ng Skype.

Kung isinasaalang-alang mo ang paglipat mula sa Skype sa ibang serbisyo sa pagpupulong

sa video, tingnan ang pinakamalaking katunggali nito Mag-zoom. Ang mga pangunahing
dahilan upang piliin ito sa iba pang mga software ay kasama ang kadalian ng paggamit,
murang presyo, at siyempre ang katotohanan na ang isang tao lamang ang kailangang
mag-download ng software upang lumikha ng pulong. Ang lahat ng iba pa ay maaaring
sundin lamang ang link at tumalon sa ito nang walang abala.

Paano Mag-set up ng Zoom

Sa pamamagitan ng malayo ang pinaka-kaakit-akit na tampok na ang Zoom ay ang
kakayahan ng gumagamit na sumali sa isang pagpupulong nang hindi na kinakailangang mag-
install ng anumang software o dumaan sa proseso ng pagrehistro. Gayunpaman, kapag ikaw
15 | P a g e
ang lumikha ng isang pulong ng Zoom kakailanganin mo pa ring i-set up ito at anyayahan ang
iba pang mga kalahok.

Upang makapagsimula sa pag-set up ng Zoom, sundin ang mga hakbang na ito:

• Tumungo sa
pangunahing website ng
app at lumikha ng isang
account. Sa website,
mag-click sa Mag-sign
Up pindutan sa kanang
sulok sa itaas, ipasok
ang iyong email, o
gamitin ang iyong
Facebook o Google
account upang mag-sign
in.

• Kapag nakumpirma mo
ang iyong email
address, sundan ang
link pabalik sa website
ng Zoom at ipasok ang
iyong mga detalye sa
contact.

• Ang susunod na screen

ay magdadala sa iyo
sa Anyayahan ang Mga
kolehiyo pahina, kung
saan maaari mong
anyayahan ang mga tao
na sumali sa iyong
listahan ng contact ng
Zoom. Maaari mong
punan ang kanilang mga
detalye o laktawan ang
hakbang na ito upang
gawin ito sa ibang
pagkakataon.

16 | P a g e
• Ang susunod na
hakbang ay
nagsisimula sa iyong
unang pagpupulong
upang subukan ang
software. I-click
ang Simulan ang
Pagpupulong
Ngayon pindutan sa
screen, at ito ay
mag-prompt ng pag-
download ng app.

• Kapag natapos na ang pag-

download, buksan ang app at
mag-sign in sa iyong account.
Pagkatapos ay bibigyan ka ng
mga pagpipilian upang
magsimula ng isang bagong
pagpupulong, sumali sa isang
umiiral na pulong, mag-
iskedyul ng isang pulong, o
magbahagi ng isang screen sa
iyong mga contact.

Kapag natapos mo ang iyong

unang kumperensya ng video ng
Zoom, maaari mong simulan ang
paggamit ng app nang buo.
Tulad ng nabanggit namin dati,
ang isa sa mga pinakamalaking
pakinabang ng paggamit ng
Zoom ay ang ibang mga
gumagamit ay hindi kailangang
mag-download ng app o
magrehistro sa website upang
sumali sa iyong mga
pagpupulong.

Kapag nag-sign up ka para sa

Zoom, awtomatiko kang
makakakuha ng Basic Plan. Ito
ay libre at may kasamang walang
17 | P a g e
limitasyong bilang ng mga pagpupulong na maaari mong simulan o sumali, walang limitasyon
sa oras pagdating sa one-on-one na mga pagpupulong at isang 40 minuto na limitasyon sa
mga pulong na may 3 hanggang 100 katao.

Kapag sinimulan mong gamitin ang Zoom, makikita mo kung gaano katalinuhan ang app at
kung gaano kadali ang pag-set up at ayusin ang mga pulong sa video gamit ang software na
ito. Gayunpaman, mayroong ilang mga mahahalagang tip na maaari mong gamitin upang mas
mahusay na magamit ang app na ito at gawing mas mahusay ang iyong pagtutulungan sa
koponan.

Itala ang Iyong mga Pagpupulong Para sa Paggamit sa Hinaharap

Pinapayagan ka ng Zoom na i-record ang iyong mga tawag sa video at i-save ang mga ito
para magamit sa hinaharap. Ito ay isang tampok na makikita mo madaling gamitin para sa
pagbabahagi ng mga nilalaman ng iyong mga pulong sa mga taong hindi maaaring dumalo sa
kanila.

Maaari kang pumili upang mai-save ang video nang lokal sa iyong computer o sa imbakan ng
ulap ng Zoom. Malalaman mo ang pagpipilian upang i-record at i-save ang iyong tawag sa
iyong desktop at web app sa ilalim Mga Setting ng Aking Mga Pagpupulong.

Lumikha ng Sheet ng Attendance Sheet

Sa Zoom maaari kang makabuo ng bawat sheet ng pagdalo ng pagpupulong at panatilihin ito
para sa sanggunian sa hinaharap. Malalaman mo ang impormasyong iyon sa ulat na
awtomatikong nabuo matapos ang iyong tawag.

Upang mahanap ang listahan na iyon, pumunta sa Zoom pulong tab, at maghanap para
sa Ulat. Tandaan na upang makuha ang listahan ng dadalo ay kinakailangan mong maging
host ng pagpupulong na iyon.

Gumamit ng Annotation Tool Habang Nagbabahagi ng Screen

Bilang karagdagan sa pagiging isang mahusay na software sa komunikasyon ng video, ang
Zoom ay isa ring mahusay na pagbabahagi ng app ng screen. Bilang karagdagan sa kakayahang makita
ang screen ng bawat isa, salamat sa tool ng annotation, ang mga gumagamit ng Zoom ay
maaaring gumuhit sa ipinakita na screen at magsulat ng mga komento sa pamamagitan ng
pag-highlight ng mga mahahalagang bahagi nito. Sa paraang maaari mong bigyan ang bawat
isa ng instant na puna sa mga isyu na tinalakay.

Upang ma-access ang tool na iyon habang ang pagbabahagi ng screen, mag-click sa Tingnan
ang Opsyon sa tuktok ng screen at pumili Annotate.

Gumamit ng Mga Shortcut sa Keyboard

Kung nais mong makatipid ng oras at maging isang power user, pag-aaral ng mga shortcut sa
keyboard ay palaging isang magandang lugar upang magsimula. Ang zoom ay walang
pagbubukod sa panuntunang iyon.

Kung ginagamit mo ang app na ito nang regular, ang ilang mga shortcut ay makakapagtipid
sa iyo ng maraming oras.

18 | P a g e
 • Cmd + I (para sa Mac) o Alt + ako (para sa Windows) ay dadalhin ka ng diretso sa
window ng Imbitahan.
• Cmd + Ctrl + M (para sa Mac) o Alt + M (para sa Windows) ay i-mute ang lahat sa
pagpupulong (kung ikaw ang host host).
• Cmd + Shift + S (para sa Mac) o Alt + Shift + S (para sa Windows) ay magsisimula
ng pagbabahagi ng screen.

Gawin

A. Isulat sa linya ang letrang T kung tama ang isinasaad ng pangungusap at M kung ito
ay mali.

1. Ang Dropbox desktop application ay ginagamit sa video chat.

2. Ang paggamit ng ugnay (link) sa pamamahagi ng media files ay isang
mabisanag pamalit sa paglalagay ng attachments sa ipinadadalang e-mail.
3. Kailangan ang e-mail address upang makapagbukas ng libreng account sa
facebook.
4. Ang Skype ay isang programang ginagamit upang makapag-chat sa
pamamagitan ng tuloy-tuloy na palitan ng tekstong mensahe.
5. Sa pamamahagi ng media files, ang mga file o folder na nakaugnay
(linked) ay magiging bukas (accessible) sa ugnayann (link).
6. Ang anomang uri media files ay maaaring ipamahagi (share)
7. Ang Facebook website ay isang social networking site.
8. Ang makipag-chat sa hindi kakilalang tao ay isang makabago
makabuluhang pamamaraan upang makipagkaibigan.
9. Ang mga makabagong laptop computer ay may sadyang nakakabit (built-
in) na camera.
10. Kung ikaw ay nakapag-download na ng isang copyrighted material,
ikaw ay may karapatan nang ipamahagi ito kanit kanino.

Gamitin ang Natutuhan

Pangkatin sa apat na grupo ang klase. Hikayatin ang bawat grupo na gumawa ng
pakikipanayam sa isang pamilya na regular na nakikipag-video chat (gamit ang Zoom) sa
kasapi ng pamilya na nasa ibang bansa. Layunin ng pakikipanayam ang malaman kung
laganap at epektibo ang video chat bilang pamamaraan ng pakikipagtalastasan.
Talakaying mabuti ang mga katanungang gagamitin sa panayam. Isama sa mga
katanungan ang sumusunod:

- Gaano kadalas makipag-video chat ang mga kasapi ng pamilya gamit ang Zoom sa
kanilang kapamilyang nasa ibang bansa?
- Ano ang naibibigay na pakinabang sa pamliya ng ginagawang video chat gamit ang
Zoom?

19 | P a g e
 - Anong problema o mga problema ang karaniwan nilang nararanasan sa pag gamit
ng Zoom?
- anong problema o mga problema ang karaniwan nilang nararanasan sa pag gamit
ng Zoom chat?
- Maliban sa video chat, ano ang iba pa nilang ginagamit na pamamaraan upang
makipagtalastasan sa kanilang kapamilya sa ibang bansa?
Pag-usapan sa klase ang resulta ng ginagawang pakikipanayam. Gumawa ng kongklusyon
at rekomendasyon tungo sa ikabubuti ng talastasan.

Tandaan

• Ipamahagi lamang ang files na ikaw ang may-akda. Huwag ipamahagi ang mga files
na gawa ng ibang tao nang walang pahintulot ang may-akda nito.
• Ang pagpili ng isang akda o file, tulad ng isang software program na may copyright, ay
hindi nangangahulugan na ito ay maaaring ipamahagi.
• Iwasang makipag-chat sa mga taong hindi kakilala. Huwag magbigay ng mga sensitibo
at personal na impormasyon sa kanila.

Gamitin lamang ang chat at discussion forum sa makabuluhang talakayan.

Aralin 3 Pangangalap, Pagsusuri, at Pagsasaayos ng

Impormasyon Gamit ang ICT
Mithiin:
• Natutukoy ang angkop na search engine sa
pangangalap ng impormasyon
• Nagagamiit ang advanced features ng isang
search engine sa pangangalap ng impormasyon
• Natitiyak ang kalidad ng website at ang
impormasyong nakalap
• Nakakapag-bookmark ng mga website at
naisaayos ang mga bookmark

TUKLASIN
Alamin

Pangangalap ng Impormasyon at ang ICT

Sa araling ito, dito tatalakayin ang mga batayang kaalaman sa ICT, tulad ng pangangalap
ng impormasyon gamit an mga search engine. Paano mangalap ng impormasyon at

20 | P a g e
magsaliksik kung hindi sadyang tukoy ang pupuntahang website para makuha ang
kailangang impormasyon? Magbalik-tanaw sa aralin tungkol dito noon ikaw ay nasa
ikaapat na baitang. Ganito ito ginagawa.

• I-on ang computer at buksan ang web browser na naka-install sa computer. Ang
pinakapopular na search engine sa kasalukuyan ay ang Google. Ganito ang
paunang webpage sa Google.

• I-type ang keywords ng paksang nais makalap o saliksikin sa search box ng web
browser. Lalabas ang resulta ng paghahanap ng search engine --- ito ay listahan ng
iba’t ibang webpages na maaaring puntahan o bisitahan. May maikling paliwanag
ang bawat webpage upang makapili ng nais makitang resulta. I-click ang
nagustuhang webpage at lalabas ang impormasyong maaaring gamitin.
Maaaring mahirapan ka sa pagkuha ng kailangang imporamsyon sa pagsasaliksik gamit
ang pangkaraniwang katangian ng search engine. A ganitong pagkakataon hanapin at
gamitin ang advanced features ng nasabing search engine upang mapabilis ang
paghahanap sa website. Ang pinakapopular na search engine ngayon, ang Google, ay may
iba’t ibang advanced features. Narito ang ilang advanced features ng Google search
engine na kung tawagin ay advanced search operators.

• Kung naghahanap ng kahulugan (definition) – i-type ang katagang define sa

unahan ng hinahanap na definition at lagyan ito ang ng tuldok (colon).
Halimbawa . . . Define: kaunlaran

• Kung naghahanap ng eksaktong kahulugan ng kataga o pananalita, gumamit ng

simbolo ng panipi ( “ “ ) sa katagang ihinahanap ng kahulugan.
Halimbawa . . . “kaunlaran”

• Kung naghahanap ng kahulugan ng isang parirala (phrase) subali’t may nalimutan

kang kataga sa parirala na di mo maalala, lagyan lamang ito ng simbolong (*).
(ang simbolong (*) ay tinatawag na wildcard sa advanced feature ng search
engine).
Halimbawa . . . * kidlat sa tag-araw

21 | P a g e
 • Kung kinakailangang magsaliksik sa isang website buhat sa isang tanging bansa, i-
type ang katagang host at tuldok-kuwit (semicolon).
Halimbawa . . . Kidlat sa tag-araw host; Pilipinas

• Kung ang website na kailangang pagsaliksikan ay mya specific domain extension, i-

type ang pangalan ng site, semicolon, domain, at country code.
Halimbawa . . . site;edu.HK

Bookmarking

Ang bookmarking ay ang paglalagay ng mga paboritong website sa natatanging folder sa

computer. Ito ay ginagawa upang mapabilis ang pag-access sa mga website na ito sa
pamamagitan ng simpleng pag-click dito. Sa ganitong pamamaraan, ang browsing ng mga
paboritong website ay nagagawa nang mabilis at madali. Paano mag-bookmark?

Bookmarking Gamit ang Google Chrome Web Browser

• Piliin ang website na nais i-bookmark

• I-click ang star ( ) button sa itaas-kanang sulok ng address bar.

• May lilitaw na maliit na pop-up window sa gitna ng screen ng computer. I-click ang
done.
• Lagyan ng pangalan ang website na nais i-bookmark. Ang panimulang pangalan ng
website ay ang mahabag pangalan ng title page nito. I-click ang current name sa
pop-up window upang mailagay ang bagong pangalan ng paboritong website.
Masasama na ito sa listahan ng bookmarked website.

Pamamahala ng bookmarks gamit ang internet explorer

Kung marami na ang mga bookmark na dapat ayusin nang naaayon sa gustong kaayusan,
22 | P a g e
gamitin ang bookmark manager upang maayos na mapamahalaan ang mga ito.

• I-click ang favorites menu at piliin ang Organize Favorites.

• I-click at i-drag ang bookmark o folder upang mailipat ito sa gustong puwesto.
• Kung may bookmark na nais tanggalin, i-right click ito at i-click ang delete.

Bookmarking gamit ang mozilla firefox browser

• Buksan ang website na nais i-bookmark
• I-click ang star ( ) button sa tabi ng search bar. Ito ay magkukulay asul at
masasama sa bookmark. I-click ang asul na star ( ) button upang mabuksan at
makita ang detalye ng bookmark. May lilitaw na pop-up window. Maaaring palitan
ang pangalan ng bookmark ng website. Karaniwang ang unang pangalan ng
bookmark ay ang title page ng website.
• Piliin at i-click ang paglalagyang folder ng bookmark mula sa drop down menu. May
lilitaw na pop-up window; piliin at i-click ang Choose button. May makikitang New
Folder button, i-click ito. Puwede nang i-type ang gustong pangalan na bagong
folder. Kung tapos na ito i-type, i-click ang Done button. Naka-bookmark na ang
website.
• Maaring lagyan ng tags n maikling kataga ang mga bookmark. I-click ang v-button
upang makita ang mga tag na ito bookmark.

Pamamahala ng Bookmark sa Web

Browser na Mozilla Firefox
• I-click ang Clipboard at piliin dito
ang Show All Bookmarks upang
mabuksan ang
Library window sa All Bookmark
section.

• I-click at i-drag ang isang

bookmark kung nais itong mailipat
23 | P a g e
 ng puwesto.
• I-right click at piliin ang New Folder kung gustong makagawa ng bagong folder para
sa bookmark.
• Kung nais mag-delete ng bookmark, i-right click ang bookmark at i-click ang delete.
Paalala sa Paggamit ng Website sa Pagsasaliksik

Alalahanin na hindi lahat ng matatagpuang impormasyon sa mga website ng

Internet ay masasabing makatotohanan. Maaaring maglagay ng impormasyon (upload) sa
Internet ang kahit sino nang walang dapat panagutan kung ito ay tama o mali. Dahil dito,
sa mga gagawing pagsasaliksik, dapat piling mabuti ang website na pagkukunan ng
tamang impormasyon.

Narito ang ilang paalala tungo sa isang makabuluhan at kapaki-pakinabang na

pagsasaliksik gamit ang mga websites sa internet.

• Piliin ang website na may kumpletong pagkakakilanlan sa may-akda nito.

Malaking bagay na ang may-akda ay isang kinikilalangn awtoridad sa larangan n
kaniyang kaalaman.
• Alamin ang petsa (date) ng pagkalagay (upload) ng impormasyon sa website.
Piliin ang pinakabagong (latest) impormasyon.
• Dapat angkop sa antas ng iyong pang-unawa ang pagsusulat ng impormasyon
sa website. Piliin at gamitin lamang ang impormasyong nauunawaan. Huwag
gumamit ng impormasyong hindi naiintindian.
• Piliin at gamitin ang website na tugma sa paksa ng pagsasaliksik.
• Karamihan sa mga website ay nakalagay ang bilang ng mga nakabasa at
“bumisita” rito. Ang mataas na bilang ng nakabasa at bumisita sa isang website
ay nagbabadya na ito ay may magandang nilalaman na nakaakit sa maraming
tao.

Palawakin ang Talasalitaan

angkop paksa parirala

nagbabadya pangangalap tugma

Gawin

A. Piliin at bilugan ang tamang kasagutan

1. Ang pinakapopular na search engine sa kasalukuyan
a. At&t worldnet b. Yahoo c. Alta Vista d. Google

2. Ito ang tampok na katangian ng isang search engine na nagagamit upang

mapabilis ang paghahanap ng kailanagng website sa internet.
a. Search box c. advanced search operator
24 | P a g e
 b. Fast mobile d. domain

3. Ang paglalagay ng mga paboritong website sa natatanging folder sa computer

upang mapadali ang paulit-ulit na browsing sa mga ito ay tinatawag na .
a. Notepad b. Bookmark c. folding d. repeat order

4. Ano ang tawag sa katangian ng isang search engine na ginagamit upang ito ay
makapagbigay ng mas mabilis na resulta sa paghahanap ng kailangang website?
a. Advanced patrol c. advanced feature
b. Advanced search d. advanced signature

5. Upang mapamahalaan at maisaayos ang mga bookmark sa computer gamit ang

software program na Internet Explorer, ano ang ginagamit na bahagi nito?
a. Bookmark layout c. bookmark folder
b. Bookeeper d. bookmark manager

6. Upang mapamahalaan at maisaayos ang mga bookmark sa computer gamit ang

software program na Mozilla Firefox, ano ang ginagamit na bahagi nito?
a. Clip art b. Clipboard c. clip stick d. clipper

7. Ano ang tawag sa simbolong * na ginagamit sa search engine upang mapabilis

ang paghahanap ng website na nakatugon sa tanging paksang hinahanap?
a. Wildcard b. First card c. last card d. main card

B. Isulat sa guhit ang T kung tama ang pangungusap at M kung ito ay mali.
1. Makatotohanan ang lahat ng impormasyong makikita sa websites ng
Internet.
2. Nagagamit ang bookmark sa pagpapabilis ng browsing sa mga
websites.
3. Maaaring gamitin ang lahat ng impormasyon sa websites sa paggawa
ng pinagkakakitaang gawain
4. Ang mga lumang impormasyon ay dapat bigyan ng mas mabigat na
timbang at paniniwala kaysa mga bagong labas.
5. Ang bookmark ng isang website sa computer ay hindi na maaaring i-
delete.
6. Kung naghahanap ng kahulugan gamit ang advanced feature ng isang
search engine, i-type ang katagang define, kasunod ang tutuldok, sa
unahan ng katagang inihahanap ng kahulugan.
7. Upang mapabilis ng paghahanap ng eksaktong kahulugan ng kataga sa
website, gamit ang simbolo ng panipi (“ “) sa kataga.

25 | P a g e
Gamitin ang Natutunan

Gumawa ng individual na pananaliksik tungkol sa alinman sa mga sumusunod na paksa.

- Pagbabago ng panahon (climate change) sa ating bansa
- Mga panauhing kalakal ng ating bansa na inaangkat patungo ( exported) sa ibang
bansa
- Mga kilala at matagumpay na entrepreneur sa ating bansa
I- download o gumawa ng isang maikling paliwanag sa nakalap na impormasyon sa sariling
pananalita nang hindi lalagpas sa dalawang pahina. Isulat ang kompletong address ng
pinagkunang website, ang may-akda, at araw ng paglalagay nito sa website. Pag-usapan
sa klase ang mga nakalap na impormasyon. Ibigay sa guro ang mga ginawang report.

Tandaan
• Gamitin ang advanced features ng isang search engine upang mapabilis ang
paghahanap ng kailangang website sa internet.
• Magiging madali at mabilis ang browsing sa mga paboritong website kung ang mga
ito ay naka-bookmark.
• Sa pangangalap ng impormasyon, piliin at gamitin ang mga website na may
pagkakakilanlan sa may-akda nito. Piliin ang website na may-akda ay kinikilalang
awtoridad sa larangan ng kaniyang kaalaman.
• Hanapin at gamitin ang pinakabagong impormasyon sa pagsasaliksik sa mga
website.
• Hindi lahat ng impormasyon sa mga website ng internet ay totoo. Kahot sino ay
puwedeng maglagay ng impormasyon (upload) sa Internet nang walang
pananagutan kung ito ay tama o mali. Maging maingat sa pagsusuri.

Aralin 4 Paggamit ng Productivity Tools ng

Computer

26 | P a g e
Mithiin:
• Nakagagawa ng diagram ng isang proseso gamit ang word processing tool
• Nakagagamit ng basic function at formula sa electronic spreadsheet upang
makalagom ng datos
• Nagagamit ang word processing tool sa paggawa ng knowledge prodcuts tulad ng
flyers, cards, o anunsiyo
Tuklasin
Ang mga binabasang aralin, tulad ng isang aklat, ay may mahalagang maintindihan.
Kadalasan sa batang kaisipan, kung ang binabasang teksto ay mahaba at sadyang
mahirap intindihin, hindi maiwasan ang pagkawala ng pokus at ang pagkabagot. Nangyari
na ba sa iyo ang bagay na ito? Ano ang nilalagay kasama ng teksto sa isang aklat upang
maging kaaya-aya ito?

Alamin

Ang Kahalagahan ng Flowchart

Ang pagkawala ng pokus at pagkabagot sa pag basa at pag-intindi sa isang mahabang
teksto ay isang natural na kaganapan, lalo na sa batang kaisipan. Isa ito sa dahilan kung
bakit ang mga aklat ay may mga larawan at graphics. Ang mga ito ay nakakatulong hindi
lamang upang maiwasan ang pagkabagot kung hindi upang makatulong na maintindihan
ang mahabang teksto.

Sa mga teknikal na teksto, ang paggamit ng diagram ng isang proseso ay tinatawag na

flowchart. Isang malaking tulong ang flowchart sa pag-intindi at pagtuklas ng mga
posibleng kaganapan sa isang proseso. Halimbawa, sa paggawa ng mga software
program, malaking papel ang ginagampanan ng flowchart sa pagbuo ng mga ito. Sa
tulong ng flowchart, nalilimi ng masinsinan ng mga programmer ang bawat hakbang na
kailangan at karampatang ilapat sa ginagawang software program.

Karaniwan, sa loob ng mga pabrika sa isang industriya ay makikita ang pangkalahatang

proseso o flowchart ng gawain sa pabrika. Ito ay nakaguhit sa isang malaking papel o
plywood at lantarang nakatanghal sa isang lugar na madaling makita ng balana. Ang
flowchart na ito ay nagbibigay ng malinaw na pag-unawa at nakatutulong sa mabilis na
pagresolba ng problema sa pang-araw araw na kaganapan sa pabrika.

Ano ba ang flowchart?

Ang Paggawa ng Flowchart

Ang flowchart ay isang biswal na diagram o guhit ng buong nagaganap o magaganap na

proseso. Ipinakikita nito sa pamamagitan ng simpleng representasyon (graphics) ang
panimula ng proseso, ang lohikong pagkakasunod-sunod (logical order) ng kaganapan
dito, at ang pagtatapos o pagkabuo ang inaasam na produkto (end product). Narito ang
27 | P a g e
ilang halimbawa ng mga flowchart.

A. Flowchart sa Paggawa ng Computer Program

B. Flowchart sa
paggawa ng
sabon

28 | P a g e
C. Flowchart sa pagkumpuni ng nasirang ilaw

Ikaw ay maaaring gumawa ng simpleng flowcard sa pagkukuwadro ng larawan o paggawa

ng mesang kainan. Pag-aralan mong mabuti ang paggawa nito. Ang kakayahang
makagawa ng flowchart ay isang makabuluhang pagsasanay at malaking tulong sa
anomang gawaing pangkabuhayang kakaharapin mo.

Ilang Mahahalagang Paalaala sa Paggawa ng Flowchart

• Siyasatin at pag-aralang mabuti ang pagdadaanang proseso o pamamaraan ng

gawain o produktong igagawa ng flowchart.
• Isulat muna sa malinis na papel ang iba’t ibang hakbang sa prosesong
pagdadaanan ng flowchart.
• Siguraduhing walang paulit-ulit na hakbang sa ginagawang proseso.
• Siyasating mabuti ang lohikong pagkakasunod-sunod ng bawat hakbang sa
proseso.
• Igawa ng makabuluhan at natatanging simbolo ang bawat hakbang sa flowchart
kasama ang maikling paliwanag o tatak nito.

Halimbawa: Pasingawan ng maiinit na tubig (steam boiler). Igawa ito ng

natatanging simbolo sa ginagawang flowchart na magbibigay ng kaukulang pagkilala sa
nasabing kagamitan.

Ang paggamit ng simbolo ay nagbibigay ng karagdagang pagpapalinaw upang mapadali

29 | P a g e
ang pag-intindi sa pinagdadaanang proseso sa isang flowchart.
• Isangguni sa may malawak na kaalaman ang nagawang flowchart at hingin ang
kaniyang payo o rekomendasyon upang ito ay lalong mapabuti.

Paggawa ng Flowchart Gamit ang Microsoft Word

Ang software program na Microsoft Word ay sadyang ginawa sa pagbuo ng nakasulat na

teksto sa computer. Gayonman, ito ay maaaring gamitin sa pagbuo ng isang flowchart.
Ganito ito gawin.

• I-on ang
computer at
buksan ang
Word.
Pagkatapos ay
makikita ang
panimulang
interface ng
Microsft Word.

• I-click ang Insert button at i-click ang Shapes button. May lalabas na menu ng guhit
at iba pa sa ibaba nito. Tingnan at pag-aralan ang iba’t ibang hugis (shape) sa
Flowchart section.

• I-click ang hugis sa Flowchart section na magugustuhang gamitin. Idiin ang kaliwang
button ng mouse, itapat at i-click ito sa lugar na gustong paglagyan ng napiling
30 | P a g e
 hugis.
• I-click uli ang Shapes button at pumili ng hugis sa Flowchart section na gustong
isama sa naunang kinuhang hugis. Itapat at i-click ito sa lugar na nais paglagyan.
Ulit-ulitin ang hakbang na ito hanggang mabuo ang pagkuha ng mga hugis na
gustong gamitin sa ginagawang flowchart diagram.

• Kung nakapuwesto na ang mga hugis sa ginagawa diagram, mangangailanagan

naman ng guhit (line) upang maipakita ang lohikong pagkakasunod-sunod ng mga
hakbang. I-click muli nag shapes at i-click ang nagustuhang guhit sa Lines section.
Itapat at i-drag ang mouse sa gustong paglagya ng guhit sa kaliwa-pakanang
direksiyon hanggang maipakita ang pagkadugtong ng dalawang lohikong
magkasunod na hakbang sa ginagawang flowchart.

• Ulitin ang nasa itaas na hakbang hanggang makompleto ang paglalagay ng guhit sa
ginagawang flowchart diagram.

• Upang malagyan ng teksto ang isang hugis na ginagawang flowchart, i-right click
ang hugis, piliin at i-click ang add text at i-type ang teksto sa hugis. Ulit-ulitin ang
hakbang na ito para sa ibag hugis na gustong lagyan ng teksto.

Congratulations nakagawa ka na ng flowchart diagram gamit ang word software

application program

Ang Spreadsheet Software ang Microsoft Office Excel

Ang Spreadsheet software ang Microsoft Office Excel ay programang ginawa na sadyang
angkop sa pagtutuos ng mg bagay na ginagamitan ng numero, tulad ng gastos at
ipinagbilhan ng isang negosyo. Ito ay isang mabisang kagamitan ng mga accountant sa
paggawa ng iba’t ibang ulat (recods) ng pamumuhunan.

Ang Spreadsheet ay maaaring sabihing isang filing system at calculator. Naisasaayos ng

Spreadsheet ang mga numerical na datos sa mga rows at columns nito. Nakagagawa rin
ng kusa at daglian kalkulasiyon (automatic calculations) ang Spreadsheet. Kung ang datos
na nakalagay rito ay pinalitan, kusa at dagliang kinukwenta ng Spreadsheet ang epekto
ng ginawang pagbabago.

Isang paalala: ang Microsoft Excel ay isang copyrighted material na ipinagbabawal gamitin

31 | P a g e
kung hindi nagbayad o bumili ng karapatang makagamit nito. May kaukulang parusa sa
batas ang lalabag sa kautusang ito. Gumamit ng legal na kopya ng software program na
ito.

Kung nakapagpalagay (install) na ng software program, ito ang Microsoft Excel Window na
unang lilitaw sa screen ng computer.

Ang Title bar ay pangalan ng Application Window.

Ang Menu bar ay ang kalipunan ng mga drop-down menu na naglalaman ng iba’t ibang
bahagi at katangian ng programang Excel.

Ang Toolbar ay ang hilera ng mga button at selection key na nakapagbibigay ng shortcuts
sa mga Menu Option.
Ang Formula bar ang nagpapakita ng mga datos na ipinasok sa worksheet.

Ang Name box ang nagpapakita ng mga aktibong cell reference.

Ang Sheet tab ang nagbibigay-daan upang makalipat sa ibang worksheet kung mahigit sa
isang worksheet ang ginagamit sa ginagawang dokumento.

Ang Status bar sa ibaba ng Excel Window ay nagpapakita ng kasalukuyang estado ng

ginagawang dokumento.

Ang worksheet area ay espasyo sa pagitan ng formula bar at status bar. Ang bawat
worksheet ay may nakalarawang guhit na pagbaba-pataas (rows) at guhit pahalang
(columns).

Ganito ang hitsura ng isang worksheet ng Spreadsheet. Ang bawat row sa worksheet ay
gumagamit ng numero bilang label samantalang ang mga column naman ay gumagamit
ng letra ng alpabeto.

32 | P a g e
Ang mga kahong nakukulong ng natatagpong rows at columns ay tinatawag na cells. Ang
bawat cell ay may tinatawag na cell name o cell reference. Ang isang cell ay
pinapangalanan ayon sa letra at numero ng columns at rows na kumukulong dito. Sa
halimbawang larawan sa itaas, piliin at kulayan ng lapis o krayon ang mga cell na B5, C4,
D3,E6, at F1.

Pamamaraan ng Paggalaw sa Worksheet

• Gamit ang mouse, ituro at i-click ang cell na nais puntahan.

• I-click o i-drag ang scroll bars upang makalipat-lipat sa bahagi ng dokumento.
• Upang makalipat sa itaas at ibabang bahagi ng pahina ng worksheet, gamitin ang
mga navigation key na Page Down o Page Up.
• Upang makapasok sa cell address, gamitin ang Go To command sa edit menu.
• Tuldukin ang Ctrl + Home upang makapunta sa pinakaitaas na bahagi ng
spreadsheet; tuldukin ang Ctrl + End upang makapunta sa pinakahuling cell.

Mga Nilalaman ng Spreadsheet

• Teksto – maaaring maglagay ng
teksto, numero, o formula sa
Excel document. Ang mga
tekstong tinatala sa spreadsheet
ay hindi kalahok sa mga
kuwentuhan ng mga datos dito.
Gamitin ang Text entry sa pag-
type ng mga ito tulad ng titulo ng
dokumento.

• Numerikong Datos – ito ang mga

33 | P a g e
 numerong maaaring pagsamahin (add), bawasin (subtract), hatiin (divide), at
paramihin (multiply). Ginagamit din ang mga numero sa formula ng
kuwenta.

• Formula – ginagamit ang formula sa pagkalkula ng numerong laman ng cells. Sa

Microsoft Excel, ang formula ay nagsisimula sa simbolong = .

Halimbawa
= A1 + A2 = E2/E1
= B1 + B2 = D4*A2
= SUM (A1:A2)

Paggamit ng Basic Function at Formula ng Spreadsheet

Narito ang pagpapakita nga simpleng paggamit ng basic function at formula ng

Spreadsheet. Gamitin nating halimbawa ang pagkuha ng average ng mga markang
nakuha sa pag-aaral mula sa unang grading period hanggang sa ika-apat na grading
period ng isang nagngangalang Joselito P. Pangilinan. Narito ang mga markang nakuha ni
Joselito sa limang subjects sa loob ng apat n magkakasunod ng grading period.

Epp: 84, 86, 86, 92 Filipino: 90, 90, 92, 92

Math: 80, 78, 82, 84 Science: 84, 84, 82, 86
English: 80, 84, 86, 86

• Ipasok ang mga teksto at numerong

datos sa isang Excel Spreadsheet. Pumunta
sa cell A1 at i-type dito ang pangalang
Joselito P. Pangilinan. Pumunta sa cell A2 at
i-type dito ang mga katagang first excel
exercise.

• Pumunta sa cell B4 at i-type dito ang

numero 1; sa cell C4 i-type ang numero 2;
sa cell d4 i-type ang numero 3; sa cell E4 i-
type ang numero 4. Pumunta sa cell F4 at i-
type ang Average.

• Pumunta sa - cell A5 at i-type ang EPP;

- Cell A6, i-type ang Filipino
- Cell A7, i-type ang Math
- Cell A8, i-type ang Science
- Cell A9, i-type ang English

34 | P a g e
 • I-type ang mga grade mula una hanggang sa ikaapat na grading perod.
- EPP sa cell B5, C5, D5, E5
- Filipino sa Cell B6, C6, D6, E5
- Math sa cell B7, C7, D7, E7
- Science sa cell B8, C8, D8, E8
- English sa cell b9, C9, D9, E9

• Ipasok ang gagamiting formula sa pagkalkula ng mga grades. Pumunta sa

- Cell F5 at i-key in ang formula = Average (B5:E5)
- Cell F6 at i-key in ang formula = Average (B6:E6)
- Cell F7 at i-key in ang formula = Average (B7:E7)
- Cell F8 at i-key in formula = Average (B8:E8)
- Cell F9 at i-key in formula = Average (B9:E9)

• Narito ang pinal na kalalabasan ng

ginawang spreadsheet. Daglian at
automatic na lilitaw sa cell F5, F6, F7, F8 at
F9 ang average ng mga markang ipapasok
sa rows 5,6,7,8, at 9. Kung may
magbabagong marka na papalitan sa
anomang subject, ang average ng mga
marka ay kusang lilitaw nang wala nang
kailangan gawin.

Ang Computer Bilang Kagamitan sa

Paggawa

Ikaw ba ay nakatanggap na ng card ng pagbati kung araw ng pasko o kaya ay birtday

mo? Ang mga magulang mo ba ay nakatanggap na ng isang paanyaya sa binyag o kasal?

Ang computer ay hindi lamang isang kagamitan sa pananaliksik at

pakikipagtalastasan. Ito ay nagagamit din upang makagawa ng mga kapaki-pakinabang
na produkto na tinatawag na knowledge products, tulad ng mga nabanggit na card ng
pagbati at paanyaya. Magkano ba ngayon ang halaga ng isang birthday greeting card?
Ang wedding invitation naman ay may halaga ang pagpapagawa dahil ito ay karaniwang
maramihan.

Ilan lamang ang mga nasa larawan sa mga knowledge product na maaaring gawin
gamit ang computer. Maaari bang gawing pagkakakitaan ang paggawa ng mga ito? Kung
hindi man pagkakakitaan, ang paggamit ng computer sa paggawa ng mga ito ay isang
paraan upang makatipid sa gastos. Makabuluhang matutuhan ang paggamit ng computer
sa paggawa ng mga ganitong bagay. Pano ba gawin ang mga ito gamit ang computer?

35 | P a g e
Paggawa ng Greeting Card Gamit ang Word Processing Tool

Ihanda ang mga kakailanganing larawang

gagamitin sa binabalak na gagawing card.
Isang halimbawa ay ang larawan ng cake
na may bulaklak sa paggawa ng greeting
card. Maaaring mag-download ng mga
ganitong larawan buhat sa mga libreng
sites sa Internet. Maaari ring kumuha ng
larawan gamit ang sariling materyales at
ilagay ang mga ito sa folder ng computer.
Buuin ang konsepto ng gagawing card
bago magsimula sa aktwal na paggawa.

• I-on ang computer, buksan ang Word Processing tool.

• Kumuha ng larawan sa computer. I-click ang Insert button, at i-click ang
picture button. Piliin ang larawang nais kunin, i-click ito at i-click ang Insert button
sa ibaba. Ilagay ang larawan sa balangkong screen ng Word.
• I-click ang text wrapped, at pumili ng text wrapping style.
• I-drag ang larawan kung saan at paano ito gustong ilagay.

• I-scroll down ang font types

at sizes. Pumili rito font at font
size na gagammitin at simulan
ang pag-type ng teksto sa
ginagawang card. Ganito ang
maaaring gawing teksto sa card
na ginagawa.

36 | P a g e
Ikaw ay mayroon na ngayong birthday greeting card maaari ka nang gumawa pa ng
ibang uri ng greeting card, anunsiyo (flyer), o kaya ay wedding invitation gamit ang
computer.

Palawakin ng Talasalitaan
Balana konsepto nalilimi
Kalipunan dahlian pokus
Gawin

A. Piliin ang tamang kasagutan at bilugan ito.

1. Ang diagram ng lohikong pagkakasunod-sunod ng mga hakbang sa proseso o

pamamaraan ng paggawa ay tinatawag na .
a. Table of contents c. Flowchart
b. Progress chart d. Logic diagram

2. Sa paggawa ng diagram ng isang proseso gamit ang Microsoft Word Software, ang
unang button na dapat i-click upang makakuha ng kailangang hugis, guhit, o pigura
ay ang .
a. Lay-out b. Insert c. View d. Add-on

3. Ang Excel Spreadsheet Program ay maaaring sabihing isang .

a. Research program c. Flowchart program
b. Accounting code d. Filing system at calculator

4. Sa paggamit ng Excel Spreadsheet, ito ang nagpapakita ng kasalukuyang estado ng

ginagawang dokumento.
a. Sheet tab b. Status bar c. Name box d. Formula bar

5. Sa programang Excel Spreadsheet, ang kalipunan ng drop down menu na naglalaman

ng iba’t ibang bahagi at katangian ng programang ito ay matatagpuan sa
a. Title bar b. Menu bar c. Name bar d. Excel bar

B. Isulat ang T sa guhit kung tama ang isinasaad ng pangungusap at M kung ito ay mali.

1.Ang flowchart ay nakatutulong sa mabilis na pag-unawa at pag-resolba ng

problema sa kaganapan sa isang pagawaan o pabrika.
2.Ang programang Excel Spreadsheet ay nagagamit sa paggawa ng
flowchart.
3.Ang programang Microsoft Word ay nakagagawa ng automatic na
pagkuwenta ng mga numerikal na datos.
4.Ang Excel Spreadsheet ay isang application software program na
37 | P a g e
 ipinamamahagi nang libre sa mga accountant ng iba’t ibang bahay-
kalakalan.
5.Ang kahong nakukulong ng nagtatagpong rows at columns sa Spreadsheet
at tinatawag na cell.
Gamitin ang Natutuhan

• Gumawa ng card ng pagbati sa isang taong natatangi sa iyo. Ang card ay dapat may
teksto, larawan at may kulay. Ipakita sa guro ang nagawang card ng bagbati.

• Pangkatin ang klase sa apat na grupo. Hikayatin ang magkakagrupo na bumisita sa

isang pagawaan, pabrika, negosyo, o opisina sa pamayanan. Kapanayamin ang
namumuo o may-ari ng bahay-kalakalan at alamin ang lohikong pagkakasunod-sunod
ang proseso sa paggawa ng isa sa kanilang natatanging produkto. Alamin din ang
kabutihang dulot ng may sinusunod na proseso sa kanilang pagawaan o opisina.
Isulat sa papel ang proseso at igawa ito ng flowchart. Ipakita sa guro ang ginawang
flowchart. Pag-usapan sa harap ng klase ang ginawang pagdalaw at flowchart.

Tandaan

• Ang flowchart ay makabuluhang gabay sa paggawa at paglikha ng mga bagay (tulad

ng computer programs) o produkto (tulad ng sabon).
• Maaaring gamitin ang features ng Microsoft Word sa paggawa ng flowchart.
• Ang software program na Microsoft Excel ay ginagamit sa paggawa ng ulat na
kinapapalooban ng mga numerikong datos. Karaniwan itong ginagamit ng mga
accountant sa mga bahay-kalakal.
• Ang Microsoft Excel at isang copyrighted software. Ito ay maaari lamang gamitin nang
legal kung bumili o nag-subscribe at nagbayad ng karapatang magamit ito.
• Ang computer ay nagagamit sa paggawa ng knowledge products tulad ng wedding
invitation, birthday greeting card, at anunsiyo (advertising flyers). Ang paggawa ng
mga bagay na ito ay maaaring gawing pinagkakakitaan (livelihood activity).

Yunit 2 -Pagtatanim ng Puno/Bungang

kahoy at Paghahayupan

Aralin 1 Paghahalaman
Mithiin

1. Napapalawak ang mga kaalaman, kasanayan

at wastong saloobin sa pagtatanim ng gulay na

38 | P a g e
mapagkakakitaan
1.1 Natutukoy ang mga gulay sa pamayanan na maaaring itanim at ang kabutihang
nakukuha dito
1.2 Nakapipili ng mga gulay na maaring itanim ayon sa uri ng lupa, planting calendar,
sustansiyang taglay ng halaman at pangangailangan ng mag-anak
1.3 Nagagamit ang angkop na kasangkapan sa pagtatanim
1.4 Nasusunod ang mga panuntunang pangkalusugan at pangkaligtasan sa pangangalaga
ng halamang- gulay
1.6 Naisasagawa ang paghahanda ng lupang pagtataniman (punlaan/taniman)
1.6.1 Naiisa-isa ang mga hakbang sa paghahanda ng lupa 1.6.2 Naisasagawa ang
wastong paraan ng paghahanda ng lupang pagtataniman
1.6.3 Nasusunod ang wastong paraan ng pagtatanim (di- tuwiran, tuwiran)
1.7 Natatalakay ang mga wastong paraan ng pag-aalaga ng mga halamang-gulay
1.8 Naisasagawa ang mga wastong pangangalaga ng mga halamang gulay
Talakayin Natin
Kanais-nais na Gawain ang paghahalaman. Ang kaalaman at kasanayan sa pag-
aalaga ng halaman ay nakapagbibigay ng pagkakakitaan sa mag-anak. May kasiyahan at
kasiglahang nadarama ang isang tao kapag nakikita niyang lumalago at yumayabong ang
kanyang mga tanim.

Kahalagahan ng Paghahalaman
Ang paghahalaman ay nagdudulot ng maraming pakinabang sa pamilya. Ito ay
nakatutulong sa ating kalusugan at magandang libangan para sa buong mag-anak. Maaari
pa rin itong pagkakitaan ng ikabubuhay kung mapapangasiwaan nang maayos.
Sa mga lalawigan o probinsiya, mapapalad ang mga tao dahil malaki ang kanilang
mapagtataniman. Kailangan ang tanim upang gumanda ang paligid at magkaroon ng
pandagdag na pagkain.

Mga Uri ng Halaman

May ibat-ibang uri ng halaman ayon sa pakinabang na dulot ng mga ito.
1. Halamang Gulay
Ang pagtatanim ng halamang gulay ay nagdudulot ng sariwang pagkain para sa
mag-anak. Sagana sa bitamina at mineral ang mga pagkaing gulay.

Ang halamang gulay ay nauuri sa mga sumusunod:

a. Legumbre- sitaw, bataw, patani, bitsuelas
b. Halamang ugat o bungang ugat- labanos, gabi, kamote, sibuyas, bawang, patatas,
karot.
c. Dahong gulay- kangkong, petsay, malunggay, ampalaya, repolyo
d. Gulay na prutas o Bungang gulay- okra, talong,ampalaya, kamatis, sayote,
sigarilyas
e. Gulay na Bulaklak- kalabasa, puso ng saging, cauliflower, upo, patola
39 | P a g e
 2. Halamang Ornamental
Ito ay nagdaragdag ng kagandahan sa kapaligiran at nagbibigay kasiyahan.

Nauuri ang halamang ornamental sa:

1. Namumulaklak
• Halamang palumpong- mga halamang may matitigas na sanga
na maaaring gamiting pambakod.
• Halamang baging- mga halamang gumagapang
• Halamang bulaklakin- mga halamang makukulay o mahlimuyak
ang bulaklak na may malambot na sanga.
2. Di- namumulaklak
• Halamang dahon- Ito ay karaniwang halamang di-namulaklak.
May mga magaganda at malalapad na dahong itinatanim sa
harapan ng bahay. Maaari ring itanim ito sa paso at gamiting
palamuti sa bahay.
• Halamang medicinal- May mga halamang nakagagamot sa ibat-
ibang karamdaman. May mga halamang medicinal na
namumulaklak at di- namumulaklak.
3. Punongkahoy
Ang mga punongkahoy ay may dalawang uri:
• Punong namumunga- Ang halamang ito ay nagbibigay ng
masarap, matamis, at masustansiyang prutas.
• Punong di- namumunga- ito ay mgga punong itinatanim upang
magbigay ng lilim, magsilbing palamuti, mapagkunan ng
panggatong, at magamit din sa pag-gawa ng mga kasangkapan
at sasakyan.

Mga Kasangkapan sa Paghahalaman

Narito ang ilang kasangkapan sa paghahalaman upang makatulong sa pag-aalaga
ng pananim:
1. Asarol – ginagamit sa pagbubungkal ng lupa.
2. Kalaykay- Ginagamit sa pagtitipon ng mga nalalaglag na tuyong dahon at iba pang
kalat sa bakuran.
3. Pala- Ginagamit sa paghuhukay ng lupa.
4. Dulos- Ginagamit sa pagbubungkal ng lupa sa paligid ng halaman.
5. Tulos- Itinutusok sa apat na sulok ng lupang gagawing kamang taniman at
tinatalian ng pisi upang maging tuwid at maayos ang pagbubungkal ng lupa.
6. Palang tinidor- ginagamit sa pagbubuhaghag ng lupa.
7. Pandilig- Maaaring hose, regadera o timba, at tabong may mga butas sa ilalim.
8. Gulok o itak- Ginagamit na pamutol ng mga sanga ng punongkahoy na maaaring
makasasagabal.
9. Piko- Ginagamit na panghukay o pambungkal ng matigas na lupa.
10. Kartilya- Ginagamit na panghakot ng damo, lupa, pataba,tuyong dahon o
40 | P a g e
 kagamitan sa paghahalaman.
11. Karit- Ginagamit na panggapas o pamutol ng damo.

Mga Paraan ng Paghahalaman

1. Tuwirang Paghahalaman- ito ang pinakapayak na paraan ng paghahalaman. Ang
mga buto o binhi ay inihuhulog sa bahagi ng kama o lupa kung saan nais itong
patubuin.
2. Pantahanang Paghahalaman- ito ang pagtatanim ng mga halamang gulay para
sa gamit ng mag-anak. Ang mga halaman ay itinatanim sa loob ng bakuran sa
bukid. Ang labis na pantahanang gamit ay maaaring ipagbili sa palengke o sa
mga kapitbahay at kaibigan.
3. Pampaaralang Paghahalaman- Ito ay pagtatanim ng halamang gulay sa bakuran
ng paaralan o sa hiram na bakuran. Ito ay ginagawa upang ipakita sa mga batang
mag-aaral kung paano ang wastong pagtatanim ng gulay.
4. Paglilipat o di- tuwirang Paghahalaman- Ito ay mabuting gawin kung nais
makatipid sa panahon at maging tuloy-tuloy ang paghahalaman. Hindi maaaksaya
ang oras sa paraang ito dahil kusang tumutubo ang binhi sa punlaan at ginagawa
na paglilipat ng tanim.

Mga Hakbang sa Paghahalaman

1. Pagpili ng magandang buto
2. Paghahanda ng Punlaan o Plots
3. Pagtatanim
a. Tuwirang pagtatanim
b. Paglilipat ng Punla
4. Pagpapatubo ng Halaman
Maraming paraan ang pagpapatubo ng bagong halaman:
a. Mula sa buto- Ang mga binhing buto ay karaniwang galing sa mga piling tanim
na namumungang mabuti at madaling tumubo.
b. Mula sa mga sanga- May mga halamang tumutubo sa pamamagitan ng
pagpuputol ng sanga nito at pagsasaksak sa lupa.
c. Mula sa mga bunga- Ang mga halamang may bungang-ugat ay karaniwang
itinatanim sa pamamagitan ng pagbabaon ng bunga sa lupa.
d. Mula sa ulo ng halaman- May mga tanim na tumutubo mula sa ulo ng halaman.
May pagkain sa loob ng ulo na ginagamit ng halaman upang umusbong ang
bagong tanim.
5. Pagpili ng angkop na lupa
May tatlong uri ng lupa
a. Loam – ito ay lupang maitim-itim o mapula, buhaghag, magaan at medaling
bungkalin. Maraming sustansiya ang lupang ito dahil binubuo ito ng bulok na
halaman at dumi ng hayop.
b. Buhangin- Ito ay magaan, buhaghag, at hiwa-hiwalay ang mga butil. Hindi ito
angkop sa pagtatanim dahil hindi nakapag-iimbak ng tubig.
41 | P a g e
 c. Luwad- Ito ay lupang mabigat at mahirap bungkalin. Hindi ito angkop sa
pagtatanim sapagkat sumisipsip ito ng labis na tubig.
6. Paglilipat ng Punla
Mga Hakbang sa paglilipat ng punla:
a. Linisin ang lugar na pagtataniman. Sukatin ang angkop na lapad at haba ng
taniman. Lagyan ng pananda.
b. Basain ang lupa bago bungkalin. Tanggalin ang bato at matitigas na bagay.
Pinuhin ito. Gumawa ng plot.
c. Lagyan ng pataba ang plot. Maaaring gamitin ang nabiling pataba.mahigpit na
sundin ang tagubilin sa paggamit ng nabibiling pataba.
d. Gumawa ng hukay sa plot, na angkop ang lalim para sa mga ugat ng tanim.
Maaaring may 5-7 pulgada ang layo ng isat-isa.
e. Ilipat ang mga tanim sa hukay at takpan ang puno ng lupa.
f. Diligan ang mga bagong tanim na halaman. Suksukan ng kapirasong saha ng
saging ang bawat tanim upang huwag maluoy.
7. Sapat na sikat ng araw. Walang malalaking halaman puno na makatatabing sa mga
tanim.
8. Malapit sa pinagkukunan ng tubig. Higit na madali ang pagdidilig kung malapit sa
taniman ang pinagkukunan ng tubig.
9. Sariwang hangin ay kailangan ng halaman upang lumaki at lumusog.
10. Ang nag-aalaga ay malapit sa taniman. Higit na pangangalaga ang maibibigay sa
mga tanim kung malapit ang nag-aalaga sa tanim.
11.Panahon ng Pagtatanim – Ang pagtatanim ng mga buto ng gulay ay walang
sinusunod na pahon. Ang mahalaga ay maitanim ang mga buto sa mga panahon na
hindi lubhang mainit o maulan upang hindi maging sagabal s maayos na pagsibol
ng binhi. Ang ibang magsasaka ay samasangguni sa kalendaryo ng pagtatanim. Ito
ay talaan ng kaalaman tungkol sa panahong umiiral sa iba’t ibang lugar ng
kapupluan at kung anong halamang gulay ang naaangkop itanim.

Tamang Panahon ng Paglilipat ng Punla

Halaman Bilang ng Linggo Paglilipatan

Sili 2 hanggang 4 Paso o lata
Mustasa 1 hanggang 2 Kamang lupa
Petsay 1 hanggang 2 Kamang lupa
Talong 5 hanggang 6 Kamang lupa
Sibuyas 4 hanggang 6 Paso,lata, kamang lupa
Kamatis 4 na lingo Paso,lata, kamang lupa
Cauliflower 4 hanggang 5 Kamang lupa

Pag-aralan ang Kalendaryo sa pagtatanim

Mayroong mga halamang tumutubo nang mahusay sa anumang panahon. Ang
ibang halamang gulay ay dapat itanim sa mga piling buwan upang ang mga ito ay
magbigay ng saganang ani.

42 | P a g e
Enero – Ampalaya, kamote, sayote, talong, letsugas, kabute, okra, patola,petsay, sili,
talinum, kamatis, upo, mustasa, cauliflower, sibuyas,repolyo, at munggo

Pebrero – ampalaya, kamote, sayote, talong, letsugas, kabute, petsay, sigarilyas,

kalabasa, munggo

Marso – amplaya, kamote, talong, letsugas, kabute, petsay, talinum, kamatis

Abril – ampalaya, kamote, talong, letsugas, kabute, okra, patani, petsay, sigarilyas,
kalabasa, at munggo

Mayo – ampalaya, bataw, kamote, sayote, talong. letsugas, kabute, okra,patani, patola,
petsay, sili, sigarilyas, sitaw, kalabasa.

Hunyo – ampalaya, bataw, sayote, talong, letsugas, kabute, patani, patola,petsay, sili,
sitaw, kalabasa,munggo, sugarilyas

Hulyo – ampalaya, kmaote, talong, kabute

Agosto – ampalaya, kamote, talong, kabute

Setyembre – ampalaya, kamote, sayote, talong, letsugas, kabute, patola,

petsay, sili, sigarilyas, sitaw,kamatis, upo, munggo

Oktubre – ampalaya, bataw, kamote, sayote, talong, lesugas, kabute, okra,patola,

petsay,sili, sigararilyas, sitaw,kamatis, upo,munggo

Nobyembre – ampalaya, bataw, kamote, sayote, talong, letsugas, kabute, okra,patola,

petsay, sili, sigarilyas, sitaw,kamatis, upo, munggo

Disyembre – ampalaya, kamote, sayote, talong, letsugas, kabute, okra, patola,petsay,

sili, sigarilyas, sitaw, kalabasa,kamatis, upo, munggo

Pag-usapan Natin
1. Ano ang kahalagahan ng paghahalaman?

2. Anu-ano ang mga uri ng halaman?

3. Ano ang naidudulot ng paghahalaman sa tao?

Magbigay ng halimbawa ng halaman ayon sa uri nito:

43 | P a g e
 1. Halamang Gulay
a.
b.
c.
2. Halamang Ornamental
a.
b.
c.
3. Halamang Medisinal
a.
b.
c.
4. Punongkahoy
a.
b.
c.

Aralin 2 Paggawa ng Kompost

Mithiin
1.9 Naipakikita ang wastong
hakbang ng paggawa ng
“compost/basket composting” at
wastong paggamit nito.

Talakayin Natin
Ang pataba ay mahalaga sa
pananim. Pinagyayaman nito ang
lupa upang maging sapat ang
sustansiyang nakukuha ng halaman.
May mga Komersiyal na pataba na maaaring mabili sa pamilihan ngunit ang paggamit ng
compost ay higit na iminumungkahi lalo na kung ang lugar ay may malawak na bakuran.

Dalawang Uri ng Pataba

1. Abonong inorganiko
Ang patabang ito ay mineral na nabibili sa pamilihan. Halimbawa nito ang
ammonium sulfate at nitrate. Pinatataba ng abonong inorganiko ang halaman. Sa
kalaunan, nalalason nito ang lupa.
2. Abonong Organiko
44 | P a g e
 Ito ang abonong nanggagaling sa mga dayami, tuyong dahon, dumi ng hayop,
nabulok na pagkain at basura. Tinatawag din itong compost. Ang abonong organiko
ay nagpapataba ng lupa.

Paraan ng Paggawa ng Compost Pit

Ang compost pit ay ginagawa sa pamamagitan ng paghukay ng isang bahagi ng
bakuran at dito inilalagay at hinahayaang mabulok ang mga basura, tuyong dahon, damo,
balat ng pagkain, at dumi ng hayop upang maging pataba pagkaraan ng ilang buwan.

1. Pumili ng angkop na lugar- patag at tuyo ang lupa, may kalayuan sa bahay, at
malayo sa tubig ng ilog, sapa, at iba pa.
2. Gumawa ng hukay na dalawang metro ang lapad, limang metro ang haba, at isang
metro ang lalim.
3. Pabayaang maarawan upang hindi pamahayan ng mikrobyo.
4. Ipunin ang mga natuyong dahon, nabulok na gulay, prutas, pagkain, at iba pang
nabubulok na bagay.
5. Ilatag nang pantay sa ilalim ng hukay hanggang sa umabot ng 30 sentimetro ang
taas.
6. Patungan ng mga dumi ng hayop na may 15 sentimetro ang kapal.
7. Patungang muli ng lupa, abo o apog. Gawin ito nang paulit-ulit hanggang mapuno
ang hukay.
8. Basain o diligin ang hukay upang mapadali ang pagkabulok at maging pataba.
9. Tusukan ng ilang kawayang may butas sa tagiliran ang compost pit upang
mahanginan at upang mabulok agad ang basura.
10. Pagkatapos ng tatlo o apat na linggo, tusukin ang kawayan. Haluin ang tambak.
Ipailalim ang nasa ibabaw upang maging pantay ang pagkabulok. Pagkatapos ng
dalawang buwan o mahigit pa, mayroon nang abonong organiko na magagamit na
pataba sa halaman.

Pag-usapan Natin

1. Ano ang kabutihang naidudulot ng paggawa ng compost sa paghahalaman.

2. Saan mainam gumawa o maglagay ng compost pit? Ipaliwanag

3. Bakit ginaganyak ang mga naghahalaman na gumamit ng abonong organiko?

45 | P a g e
 4. Paano nakapipinsala sa lupa ang abonong inorganiko?

Aralin 3 Makaagham na Gawaing Pang-Agrikultura

Mithiin
1.10 Natatalakay at naisasagawa ang plano ng isang makaagham na gawaing pang-
agrikultura tulad ng “bio- intensive gardening” at iba pa
1.11 Naisasagawa ang isang maka-agham na gawaing pang-agrikultura tulad ng “Bio-
intensive gardening”, urban gardening
1.12 Naipakikita ang pagkamaparaan kung walang lugar na maaaring pagtaniman

Talakayin Natin

Ang bio-intensive
gardening (BIG) ay isang
pamamaraang bayolohikal
kung saan ang isang maliit
na sukat ng lupa ay
natataniman ng
maraaming uri ng halaman
subalit napananatiling
mataba at mayaman ang
lupa.
Sa pamamagitan ng BIG ang mga organikong bagay ay naibabalik sa lupa sa
pamamagitan ng compost. Ito ang nagbibigay buhay sa lupa. Nakatutulong din ito sa
pagdami ng mga bulate sa lupa at tumutulong upang maging buhaghag at madagdagan
ang sustansiya nito.
Intensibong Pagtatanim
Angmga kama-kama ay dapat tanimang lahat upang walang matirang lugar. Ito’y
ginagawa sa pammagitan ng sabayang pagtatanim ng ibat-ibang gulay (companion
planting), salit tanim at multi-cropping. Kailangang tama ang agwat ng pagtatanim upang
maiwasan ang pagpapatong-patong ng mga dahon at pag-aagawan sa init ng araw at sa
mga sustansiya sa lupa.

46 | P a g e
Crop Rotation/ Salit Tanim

Panahon ng Pagtatanim
Paghati ng 1st 2nd 3rd 4th
Kamang
Taniman
1 Prutas Madahon Ugat Legumbre
2 Madahon Prutas Legumbre Ugat
3 Ugat Legumbre Madahon Prutas

4 Legumbre Ugat Prutas Madahon

Paggamit ng Organikong Pamamaraan sa Pagsugpo ng Peste

Ang pagkakaroon ng malinis na lupa ay susi upang hindi magkaroon ng peste ang
tanim. Ang tamang paglilinis at paghahanda ng lupa ay mahalaga upang makasigurong
ligtas sa peste ang mga tanim. Mas magandang itanim ang mga karaniwang uri ng
pananim na angkop sa lugar. Ang multiple cropping ay isang paraan din upang maiwasan
ang pagkakaroon ng peste. Ang mga aromatic herbs tulad ng marigold, sibuyas, bawang
at iba pang tanim ay maaaring itanim sapagkat ang amoy ng mga ito ay hindi gusto ng
mga peste. Maaari ring gumawa ng sariling pang-isprey mula sa mga halaman o
botanicals.

Pagpaplano ng Itatanim
Mahalaga ang pagpaplano ng itatanim. Sundin ang tamang panahon ng pagtatanim
upang maiwasan ang peste, sakit at iba pang suliranin. Ang bawat kama ng BIG ay
kailangang mayroong sumusunod:

MADAHON: petsay, kangkong, mustasa

PRUTAS: Kamatis, sili, ampalaya
UGAT: kamote, gabi, patatas
LEGUMBRE: sitaw, munggo, cowpea

Kailangang isaalang-alang ang sustansiyang dulot ng bawat gulay na itatanim. Sa

pagtatanim ng ibat-ibang gulay na may iba-ibang panahon ng pag-aani nakasisigurong
may sapat na suplay ng gulay sa buong taon.

Paggawa ng Kama para sa BIG

1. Sukatin ang tamang laki ng kama at umpisahang bungkalin ang lupa na may lalim
na isang talampakan.
47 | P a g e
 2. Kumuha ng lupa sa paligid at sa mga daanan ng kama at ilagay aang lupa sa
ibabaw ng kama upaang tumaas.
3. Maglagay ng compost na may kapal na tatlong pulgada.
4. Haluing mabuti sa ibabaw ang kamang taniman. Patagin ang kama upang maging
handa na sa pagtatanim.
5. Ang malalim na paghuhukay ay nakatutulong sa mga tanim tanim na mahahaba
ang ugat. Mabilis ang paglaki nito at malago ang laman.

Isa pang Paraan ng Paggawa ng kama

1. Kung ang lugar ay mabato, bungkalin nang malalim ang ibabaw. Kung mabuhangin
naman, markahan ang lalagyan ng kama nang hindi lalagpas sa apat na
talampakan ang lapad.
2. Maglagay ng mga pinutol na katawan ng saging sa paligid o kaya ay katawan ng
niyog sa lahat ng gili ng kama mga isang talampakan ang taas.
3. Lagyan ang ikinulong na lupa ng garden soil mula sa ibang lugar. Lagyan ng
compost at iba pang sustansiya ang lupa. Haluin itong mabuti sa ibabaw ng kama
aat patagin ang ibabaw. Handa nang taniman kung patag na ang kama.

Pagpili ng Magandang Tanim na kukunan ng Buto

Ang tanim na kukunan ng buto ay………
a. Dapat malago at malusog
b. Maresistensiya sa sakit at peste
c. Madaling mamunga
d. Tama ang laki
e. Matagal ang storage life
f. Masarap kainin
g. Maganda ang kulay
h. Namumunga nang malaki

Pag-usapan Natin
1. Bakit mahalaga ang bio-intensive gardening?

2. Sa iyong palagay, ano ang maitutulong ng pamamaraang bio-intensive sa

pagtatanim ng mga halamang gulay?

48 | P a g e
 3. Ano-anong mga aromatic herbs ang nakatutulong upang hindi pamahayan ng peste
ang mga halaman? Paano nagagawa ito.

Aralin 4 Pag-aani at Pagsasapamilihan ng Produkto

Mithiin
1.13 Nakasusunod sa wastong
paraan ng pag-aani ng mga
produkto
1.13.1 Natutukoy ang mga
salik na dapat isaalang- alang
sa pag-aani
1.13.2 Natatalakay ang mga
palatandaan ng bunga/tanim
na maaaring anihin
1.13.3.Naipakikita ang
wastong paraan ng pag- aani
ng tanim/bunga
1.14 Naisasagawa ang
wastong pag-aayos ng inaning produkto at ang pagbibili nito
1.15 Nakapag-iingat ng talaan ng gastos at kinita
2. Natatamo ang mga kaalaman, kasanayan at wastong saloobin sa pagpaparami ng
halamang gulay

Talakayin Natin
Ang wastong pag-aani ay mahalagang malaman upang mapanatili ang mataas na
uri ng mga prutas at gulay. May mga palatandaan kung kalian mainam nang anihin ang
mga ito.

Mga Salik na Dapat tandaan sa Pag-aani

1. Ang bungang gulay tulad ng ampalaya, talong, okra, at kamatis ay maaari nang
pitasin kapag katamtaman na ang laki ng mga ito.
2. Hindi pinahihinog nang husto ang kamatis bago anihin sapagkat madali itong
mbulok kapag hinog na. Pitasin na habang mamula-mula pa lamang ang balat.
3. Ang mga lamang ugat ay karaniwang inaani kapag nag-uumpisang matuyo ang
mga dahon nito. Ito ay palatandaan na ang lamang ugat ay magulang na at maaari

49 | P a g e
 nang anihin.
4. Iwasang pitasin ang mga murang bunga.
5. Kuskusing mabuti at hugasan ng tubig upang maalis ang lupang nakadikit sa mga
lamang ugat.
6. Ilagay sa tuyo at malilim na lugar ang mga gulay at prutas na inani upang
mapanatiling sariwa ang mga ito.

Wastong Paraan ng Pag-aani

Iba-iba ang paraan ng pag-aani. Maaari itong gawin sa pamamagitan ng
sumusunod:
1. Kamay
Ang petsay ay binubunot samantalang ang dahon ng malunggay, saluyot, at talbos
ng kamote ay pinipitas mula sa puno.
2. Kutsilyo o itak
Ang bunga ng upo at kalabasa ay pinuputol gamit ang itak.
3. Panungkit o Kauri
Ang bunga ng mangga ay ginagamitan ng panungkit na may supot upang hindi
malaglag sa lupa.
4. Gunting
Ang bunga ng kalamansi ay ginagamitan ng gunting at ginugupit nang maliit na
tangkay.

Pag-aayos at Pagbibili ng Inaning Produkto

Ang maayos na pamamahala ng inaning gulay ay makakatulong sa kabuhayan ng
pamilya kung ang mga ito ay dadalhin sa pamilihan. Kadalasang nakalagay ang mga ani
sa kaing, tiklis o sako at ipinagbibili nang maramihan o pakyawan sa pamilihang bayan o
iniluluwas sa lungsod.
Ang magkakaiba ang laki, tulad ng bungang ugat, ay tinitimbang. Ang mustasa,
kangkong at mga talbos ng gulay ay ibinebenta nang nakatali o nakabungkos.
Ang gulay na ipinagbibili ay kailangang may mataas na uri at hustong timbang o
nakabungkos.

Ang Pagtatala ng Gastos at Kinita

Ang pagtatanim ng mga halamang gulay ay kapaki-pakinabang at isang
magandang hanapbuhay. Ang kaalaman at kasanayan sa gawaing ito ay makapagbibigay
sa sinumang kasapi ng pamilya ng pagkakataong kumita at umunlad ang kabuhayan.
Alamin kung naging matagumpay ang paghahalaman matapos anihin at
isapamilihan ang mga produkto. Kailangang magkaroon ng talaan ng gastos at kinita o
pagtutuos.

Pag-aralan ang talaan ng pagtutuos

Uri ng Pananim Bilang ng Bilang ng Halaga ng Halaga ng Puhunan

Ani Naipagbili piraso naipagbili
Kalabasa 50 40 30 P 1,200 Pataba

50 | P a g e
Patola 100 90 20 P 1,800 P 400
Buto
Upo 50 45 25 P 1,125 P 150
Ampalaya 60 55 22 P 1,210 Pangmantina
P 2,000
Kabuuan P 5,335 P 2,550
Pakinabang: Halaga ng Naipagbili- Puhunan P 2785

Pag-usapan Natin

1. Anu-ano ang mga palatandaan na maaari nang anihin ang mga tanim?

2. Bakit mahalagang malaman ang paraan ng pag-aani ng prutas at gulay?

3. Bakit mahalaga ang wastong pag-aayos ng ani bago isapamilihan?

Isulat sa Tamang pangkat ang sumusunod:

Kamote letsugas kangkong

Petsay labanos ube
Kalabasa ampalaya sayote
Upo mani gabi
Kintsay singkamas mustasa

Madahong Gulay Bungang Gulay Bungang-ugat

Aralin 5 Pagnanarseri

Mithiin
2.1 Nasasabi ang kahalagahan ng gawaing
pagnanarseri
51 | P a g e
2.2 Maipaliwanag ang mahahalagang bagay na dapat isaalang-alang sa pagpaplano at
pagtatayo ng mahusay na nursery
2.3 Naiisa-isa ang mga kasangkapan at kagamitan sa pagnanarseri
2.4 Naisasagawa ang mga pangunahing pamamaraan sa pagnanarseri at pagpaparami ng
halaman tulad ng pagpupunla at pagpapaugat
2.5 Naipakikita ang kaalaman/kasanayan sa pangangasiwa ng mga tanim sa narseri

Talakayin Natin
Ang pagnanarseri ay pagpapatubo ng ibat-ibang uri ng halaman sa pamamagitan
ng buto o sanga. Ito ay maaaring gawing libangan at mapagkukunan din ng dagdag kita
para sa pamilya. Mahalagang magkaroon ng narseri upang makatiyak na may
nalahandang punla na maaaring itanim sa anumang panahon. Isang paraan ito upang
maalagaan ang mga halamang tumutubo lamang nang pana-panahon subalit maaaring
patubuin sa buong taon.

Kahalagahan ng Pananarseri
Malaki ang kapakinabangang dulot ng pagpaparami ng halaman sa mag-anak.
1. Nakapagpapaganda sa ating kapaligiran.
2. Maaari ring mapagkakitaan.
3. Nagsisilbi ring libangan.
4. Nakapagdudulot ng kasiyahan.

Mga Salik sa Pagpili ng Lugar sa isang Narseri

1. Matabang Lupa
Ang lupang taniman ay kailangang mataba, madaling durugin at sagana sa humus
upang madaling tumubo.
2. Daluyan ng Tubig
Tiyaking mayroong maayos na daluyan ng tubig upang maiwasan ang pagbaha na
nagiging sanhi ng pagkalunod ng mga tanim lalong- lalo na kung tag-ualn.
3. Pagkukunan ng tubig
Kailangang mayroong malapit na mapagkukunan ng sapat na tubig na lubhang
kailangan sa mabilis na pagtubo ng mga binhi.
4. Matibay na bakod
Ang maayos at matibay na bakod ay kailangan upang makatiyak na hindi
mapapasok ng mga hayop ang halamanan na magiging sanhi ng pagkasira ng mga
ito.
5. Sikat ng araw
Kailangan ng mga halaman ang masaganang sikat ng araw upang maging malusog
ang mga ito.
6. Pananggalang sa Hangin
Ang malakas na hangin ay makapipinsala sa mga tanim. Kailangan ang matibay na
pananggalang upang maiwasan ang pinsalang maaaring maidulot nito.
7. Maayos na daan
52 | P a g e
 Ang narseri ay dapat itayo sa lugar na may maayos na daan upang medaling
mapuntahan at maisapamilihan.

Mga Dapat Tandaan sa Pagnanarseri

a. Piliin ang pinakamagandang uri ng lupa. Ang loam ang kailangang gamitin sa
pagpapatubo ng punlan. Ito ay buhaghag at nagtataglay ng mga sustansiyang
kailangan ng halaman. Karaniwang tinatawag itong garden soil.
b. Gawing katamtaman lamang ang laki ng narseri upang medaling pamahalaan.
c. Pumili ng ligtas sa malakas na hangin o matinding sikat ng araw. Ang halaman ay
nangangailangan lamang ng sapat na sikat ng araw.
d. Tiyaking ligtas sa mapaminsalang kulisap ang mga halaman. Makatutulong ang
paggamit ng kulambo o paggawa ng greenhouse at pagtatanim ng halamang
chichirica at eucalyptus.
e. Diligin sa tamang oras at panahon ang mga halaman.
f. Tingnan araw-araw ang mga dahon upang makatiyak na walang mapaminsalang
kulisap ang sumisira rito.
g. Bungkalin minsan isang lingo ang paligid ng punla upang mapanatili ang
magandang daloy ng tubig at pagpasok ng hangin sa halaman.

Pag-usapan Natin
1. Bakit mahalagang magkaroon ng narseri?

2. Anu-ano ang mga salik na dapat isaalang-alang sa pagpili ng lugar na pagtatayuan

ng narseri?

3. Paano makatitiyak ng maayos na pagtubo ng mga halaman sa narseri?

Aralin 6 Paghahayupan
Mithiin
3. Naisasagawa ang wastong pamamaraan
ng pag-aalaga ng mga manok at kauri nito
3.2 Natutukoy ang mahusay na uri/lahi ng
manok/kauri na aalagaan
3.2 Napipili ang mahusay na uri/lahi ng
manok/kauri na aalagaan
3.3 Nasusunod ang wastong pamamaraan
53 | P a g e
sa pag-aalaga ng manok/kauri
3.4 Nakasusunod sa mga panuntunang pangkalusugan at pangkaligtasan sa pag-aalaga
ng hayop
3.5 Nakatutulong sa pamamahala ng mga produktong galing sa inaalagaang hayop
Talakayin Natin

Isa sa mga katugunan sa kakulangan ng pagkain bukod sa paghahalaman ay ang

paghahayupan. Masaya at masarap ang may aalagang hayop. Kapag marami kang
alagang hayop, marami kang kaibigan. Napakahalaga ng mga hayop dahil maraming
kabutihang magagawa ang mga ito sa mag-anak.
Maraming uri ng hayop ang maaaring alagaan. May ibig mag-alaga ng isda tulad ng
tilapia, hito at dalag. Ang iba naman ay ibig mag-alaga ng maya, kalapati, at parot.
Karamihan ang inaalagaan ay pusa, aso at kuneho. Ang manok baboy, at bibe ay
kadalasang inaalagaan sa mga lalawigan dahil sa manok at itlog na ibinibigay nito. Sa
mga lalawigan din kalimitang inaalagaan ang kabayo at kalabaw.
Kahalagahan ng Pag-aalaga ng Hayop

Tulad ng paghahalaman, isang gawaing kapaki-pakinabang din ang pag-aalaga ng

hayop. Makatutulong ito sa pagpapaunlad ng kabuhayan ng mag-anak.

1. May mga hayop na nagbibigay ng masustansiyang pagkain tulad ng gatas, itlog, at

karne.
2. Nagkakaroon ng dagdag na kita ang mag-anak.
3. May mga hayop na nagbibigay ng iba pang pangangailangan. Ang balat ng kuneho
at kambing ay maaaring gawing palamuti at pamaypay. Gayon din ang sa manok at
gansa.
4. Ang pag-aalaga ng hayop ay mahusay na ehersisyo dahil nagpapalakas ito ng mga
buto at kalamnan.
5. Mabisang pampataba ng lupa ang dumi ng mga hayop.

1. Pag-aalaga ng Manok
Ang mga manok ay inaalagaan para sa kanyang itlog at karne kailangang may
maayos na kulungan sa isang lugar na maaarawan at may punong panangga sa
malakas na hangin. Ang mahusay na kulungan ay malamig at presko sa panahon
ng tag-init ngunit ligtas at tuyo sa panahon ng tag-ulan. Dapat itong lagyan ng
salalayan ng dumi, pugad at lalagyan ng patuka at inumin.

Pakainin ang mga manok ng patukang nabibili. Pakainin din sila ng mga sariwa at
murang damo, dahon ng halaman, atpagkaing butil. Ang mga sisiw ay dapat
pakainin ng anim na ulit o higit pa sa isang araw. Kailangan din nila ng makatas na
pagkain at gulay upang manatiling malusog at mabilis ang paglaki. Bigyan din sila
ng karagdagang protina at malinis na tubig araw-araw.

Patuyuin ang dumi ng manok sa sikat ng araw upang mabawasan ang amoy at di
dapuan ng langaw. Ang tuyong dumi ng manok ay maaaring gamiting pataba sa
lupa.

54 | P a g e
 2. Pag- aalaga ng Itik
Malaki ang pakinabang sa pag-aalaga ng itik. Maraming pamilya sa Pateros ang
nagkakaroon ng pinagkakakitaan at umunlad ang pamumuhay sa pagtitinda ng
balut, penoy, at itlog na maalat.

Pakainin ang bibi o itik ng lutong kanin o mais at bigyang palagi ng malinis na
inumin. Gusto rin nila ng dinurog na mais o suso.

Ang kulungan ng bibi o itik ay di tulad ng sa manok. Ang lugar nila ay binabakuran
para makagala sila rito. Mainam kung malapit sila sa ilog o sapa. Kung wala nito,
maglagay ng malaking lalagyan ng tubig na mababaw lamang. Lagyan ito maliliit na
kabibe o suso. Dito sisisid ang mga bibi. Ibig nila ang palaging nababasa.

3. Pag-aalaga ng Pugo
Ang pugo ay isang uri ng ibon na madaling alagaan. Katulad din nito ang pag-
aalaga at pagpapakain sa manok. Maaaring alagaan ang pugo kahit sa maliit na
lugar lamang. Ang mga pugo ay inaalagaan dahil sa itlog na ibinibigay nito.

4. Pag-aalaga ng kalapati
Nakalilibang ang pag-aalaga ng kalapati bukod sa napagkakakitaan din ito.
Madaling dumami ang mga ito. Ang isang inahin ay nangingitlog na sa gulang na
tatlong buwan pa lamang. Mabilis ding mapisa ang itlog ng kalapati. Masarap din
ang itlog ng kalapati na kasingsustansiya rin ng itlog ng pugo.
Mga Panuntunang Pangkalusugan at Pangkaligtasan sa Paghahayupan

Mahalagang masunod ang mga panuntunang pangkalusugan at pangkaligtasan sa

pag-aalaga ng hayop upang maiwasan ang anumang sakuna.

A. Para sa Inaalagaang Hayop

1. Pabakunahan ang mga hayop upang maiwasan at masugpo ang mga sakit nito.
2. Linisin araw-araw ang kulungan upang maging malusog at mabilis ang paglaki ng
mga alagang hayop.
3. Panatilihing malinis ang mga alagang hayop. Ibaon nang malalim ang mga patay na
hayop upang maiwasan ang pagkalat ng sakit.
4. Gumamit ng pamatay mikrobyo o disinfectant upang makatiyak ng kalinisan ng
kagamitan at kapaligiran.

B. Para sa nag-aalga ng Hayop

1. Magsuot ng angkop na damit sa pagpapakain at paglilinis. Tiyaking laging may
sapin ang paa.
2. Lubusin ang pag-aalaga sa hayop, hindi kung kalian lamang ibig. Gawin sa takdang
oras ang pagpapakain sa kanila.
3. Mag-ingat sa pagpapakain ng aso, baboy, kambing o manok. Maaari silang
makakagat o makasakit.
4. Maging makatao sa paghawak at pag-aalaga ng hayop. Marunong masaktan at
lumaban ang hayop.
5. Maglinis ng katawan o mas makabubuting maligo pagkatapos magpakain,
magpaligo ng hayop o maglinis ng kulungan.
55 | P a g e
Mga paraan ng Pagsasapamilihan ng Produkto

1. Pakyawan- sa paraang ito, nagkakaroon ng kasunduan ang may-ari at ang

namamakyaw tungkol sa presyo. Ito ay ginagawa bago pa anihin ang produkto.
Ang lahat na produkto ay makukuha ng namamakyaw na siyang magbebenta nito
sa pamilihan.
2. Lansakan o maramihan- Ang bilihan sa paraang ito ay maaaring kada trey o
basket na pangkaraniwang ginagawa sa pagbili ng itlog.
3. Tingian- Ang paraang ito ng pagbibili ay karaniwang ginagawa batay sa
pangangailangan ng mamimili tulad ng:
a. Kilo- Sa paraang ito ng pagbibili, ang timbang ng produkto ang ginagawang
basehan ng presyo o halaga.
b. Bilang- Sa paraang ito binibilang ang produktong may nakatakdang presyo.
c. Piraso- Ang produkto ay maaaring bilhin ng kada piraso ayon sa laki na siyang
batayan ng halaga o presyo ng nasabing produkto.

Pag-isipan Natin

1. Ano ang kabutihang naidudulot ng pag-aalaga ng hayop?

2. Paano nakatutulong sa pag-angat ng kabuhayan ng mag-anak ang paghahayupan

kahit sa likod bahay lamang?

3. Ano-ano ang mga panuntunang pangkalusugan at pangkaligtasang dapat sundin sa

paghahayupan?

Panuto: Isulat sa patlang ang Oo o Hindi. Ipaliwanag ang sagot.

4. Ang mga hayop ay mahalaga.

5. Kaibigan natin ang mga hayop.

56 | P a g e
 6. May mga mababangis na hayop.

7. Hindi maaaring mag-alaga ng hayop sa bahay.

8. Ang mga hayop ay maaaring pagmulan ng sakit.

Yunit III
Pangkalinisan at Pangkalusugan
sa Pagdadalaga at Pagbibinata

(Tungkulin sa Sarili)

Mithiin:
1. Nagagampanan ang mga tungkulin sa sarili ayon sa likas
na pangangailangan ng katawan
1.1 Nakasusunod nang kusang-loob sa mga
pamamaraang pangkalinisan at pangkalusugan sa panahon
ng pagdadalaga at pagbibinata
1.1.1 Natatalakay ang mga pagbabagong
nagaganap sa isang nagdadalaga at nagbibinata sa
pamamagitan ng pagsuri ng sariling pisikal, emosyonal,
57 | P a g e
“social”, “intelektuwal”, at spirituwal na kalagayan sa “Diwang Katawan Planner”.
1.1.2 Natatalakay ang kahalagahan ng wastong pangangalaga ng katawan sa
panahon ng pagreregla at kapag bagong tuli sa pamamagitan ng pagplano, paglikha at
paghanda ng “Diwang- Katawan Health & Hygiene Kit”
1.1.3 Naisasagawa ang wastong pangangalaga ng katawan sa panahon ng
pagbibinata at pagdadalaga ng may pagpapahalaga sa pamamaraan ng paggamit ng
nilikha at hinandang “Diwang Katawan Health & Hygiene Kit”.

Aralin 1- Panahon ng Pagdadalaga at Pagbibinata

Pagdadalaga at Pagbibinata - yugto ng buhay na maraming nagaganap na pagbabago o

puberty stage mula 10-16 na taong gulang.

Mga Pagbabago sa Panahon ng Pagdadalaga at Pagbibinata

1. Pagsulong ng Taas at Bigat
-normal na taas ng malusog na batang lalaki - tumatangkad ng 7 hanggang 12
sentimetro
-normal na taas ng malusog na batang lalaki - mula 6 hanggang 11 sentimetro

2. Pagbabago sa Sukat ng Katawan

-paglawak ng balikat at dibdib ng mga lalaki
- pag-umbok ng dibdib at paglapad ng balakang ng mga babae

3. Pag-unlad ng mga bahaging Pangkasarian

-nagkakaroon ang babae ng buwanang daloy o pagreregla at nagsisimulang
magkahugis ang dibdib
-lumalapad ang balakang, tumutubo ang balahibo sa kilikili at ibabaw ng ari
-sa mga lalaki, tinutubuan ng bigote at mga balahibo sa binti
-lumalabas ang lalagukan o adam’s apple ng lalaki at nagbabago ang boses
-bahagya ring lumalaki at lumalapad ang balikat.

58 | P a g e
Pagsasanay
A. Isulat ang Babae kung ang mga pagbabago ay nagaganap sa babae at ang
salitang Lalaki kung ito ay sa lalaki nagaganap. Isulat ang Pareho kung sa lalaki at babae
nagaganap ang pagbabago.

1. Pagreregla
2. Paglaki ng balakang
3. Pagtubo ng bigote at balbas
4. Paglapad ng balikat
5. Paglaki ng dibdib
6. Pagtubo ng Adam’s apple
7. Pagtubo ng balahibo sa kilikili
8. Pagbabago ng boses
9. Pagtuli
10.Pagtubo ng buhok sa dibdib at binti

B. Sagutin ang mga sumusunod na tanong

1. Bilang isang responsableng bata, paano mo mapangangalagaan ang iyong sarili

sa mga pagbabagong nagaganap sa iyong katawan? Magbigay ng ilang halimbawa.

2. Bilang isang responsableng bata, paano mo mapangangalagaan ang iyong sarili sa

mga pagbabagong nagaganap sa iyong katawan?

3. Nararapat ba na tumigil na sa paglalaro ang mga kabataang gaya mo na

nakakaranas ng mga pagbabagong nagaganap sa kanilang pangangatawan?
Ipaliwanag.

4. Paano mo ipapakita ang iyong suporta o malasakit sa iyong kapatid o kaibigan na

nakakaranas ng mga pisikal na pababago sa kanilang sarili? Ipaliwanag

Mga Epekto ng Pagbabagong Pisikal

1. Epekto sa Katawan - sa mga nagdadalaga sila ay nakakaranas ng pananakit ng
dibdib ng dibdib, pagsakit ng puson at balakang na maaaring dahilan ng malapit ng
pagreregla.
- sa mga nagbibinata lumalaki ang mga kalamnan sa braso at binti na
nagdudulot
ng ibayong lakas at resistensya
. 2. Epekto sa Isipan- Nagiging malawak ang kaisipan ng mga nagdadalaga at
59 | P a g e
nagbibinata dahil sa transisyon sa kanilang edad
3. Epekto sa pag-uugali- napapahilig sa pakikipagkaibigan, nagiging mapili sa
kagamitan at itoy pinag-iingatan
4. Epekto sa Damdamin - Sila ay nagiging mahiyain at maramdamin, madaling
mabugnot, at palakain. Ang pagiging palaayos sa sarili ay normal na bahagi at dahil dito
ay nagiging palahanga sa mga taong mapag-ayos at may magandang tikas ang katawan
na nagiging idolo nila.

Sagutin ang mga sumusunod:

1. Anu ang napansin mong pagbabago sa iyong isipan at paano mo ito maipapahayag.
Ito ba ay negatibo o positibo? Kung negatibo paano mo ito pag iibayuhin upang
maging ka-aya aya?

2. Sa pagbabagong nagaganap sa iyong damdamin, anu ang mga suliranin na iyong

kinaharap? At paano mo ito nasulusyunan?

3. Paano mo pangangalagaan at iingatan ang mga pagbabagong pisikal na nagaganap

sa iyong katawan?

Pangangalaga sa Sarili sa Panahon ng Pagreregla at Pagtutuli

puberty stage - estadao ng kabataan kung saan nagkakaroon ng mga pagbabago sa

kanyang katawan dalawang taon bago siya maging pangkasariang ganap o sexually
mature.

Sexually Mature - Ito’y sanhi ng kanyang pituary gland sa utak na naghuhudyat sa

ibang bahagi ng katawan na may kinalaman sa kasarian.

Sa gulang na 10 taon pataas ay nagsisimulang dumating ang buwanang daloy o regla sa

isang babae na siyang tanda ng kanyang kasarian. Ang buwanang daloy ay karaniwang
nagtatagal ng tatlo hanggang pitong araw.

Menstrual cycle - bilang ng araw na pagitan sa pagkakaroon muli ng regla. Ang

60 | P a g e
karaniwang cycle ay 25 hanggang 29 na araw na pagitan.

Halimbawa: Sina Vina at Jovelyn ay sabay na nagkaroon ng regla noong ika-25 ng

Pebrero. Ang cycle ni Vina ay 28 na araw at si Jovelyn ay 27 araw na pagitan. Sabay rin
ba silang magkakaroon ng regla? Hindi. Si Vina ay magkakaroong muli sa ika-24 ng
marso at si Jovelyn ay sa ika-23 ng Marso naman, dahil magkaiba sila ng pagitan o cycle.

Wastong paggamit ng pasador o napkin

ginagamit ang pasador o sanitary napkin sa panahon ng pagdaloy ng dugo o
pagreregla
maaaring mga lumang kamiseta o half-slip na inilupi upang ilagay na sapin sa panty
nagpapalit ng pasador kung kinakailangan o apat na oras na pagitan sa loob ng isang
araw

dysmenorrhea - pamimintig ng puson o ang pagkirot nito tuwing magkakaroon ng

regla sanhi ng pag-urong ng laman ng bahay bata at sa unti-unting pagdaloy ng dugo sa
paligid nito.
mababawasan ang sakit ng puson sa pamamagitan ng pag-eehersisyo.

Pagtuli - isinasagawa sa lalaki upang maging makinis at maalis ang kulubot ng dulo
ng tunod. isang simpleng operasyon kung saan inaalis ang sobrang balat na bumabalot
sa gland o ulo ng tunod.

Pagsasanay

Gawain A. Isulat ang titik ng tamang sagot sa patlang.

1. Ang pagdaloy ng dugo sa babaeng nagdadalaga sa loob ng 3-7 araw ay

a. tuli b. menopause
c. operasyon d. regla

2. Ang pagtigil ng pagreregla sa babae sa edad na 45-55 taong gulang ay

a. Menstruation b. circumcision
c. menopause d. caesarian

3. Ang pagsibol ng tambok sa dibdib ng babae ay palatandaan ng

a. Pagdadalaga b. Pagbibinata
c. matandang dalaga d. nagdadalantao

4. Ang mga lalaking nagbibinata ay tinutubuan ng

a. Adam’s apple b. balahibo sa kilikili
c. balahibo sa dibdib at binti d. lahat ng ito
5. Ang nagbibigay hudyat sa mga pagbabagong nagaganap sa nagbibinata at
nagdadalaga
a. sweat gland b. thyroid gland
c. salivary gland d. pituitary gland
6. Ang pananakit ng tiyan ng isang nagdadalaga kapag may regla ay tinatawag
61 | P a g e
na
a. cholera b. ulcer
c. dysmenorrhea d. dysentery
7. Ang bahagi ng katawan kung saan lumalabas ang humihiwalay na dugo sa
obaryo ay
a. test tube b. Fallopian tube o anurang itlog
c. water tube d. obaryo
8. Ang babaeng may regla ay dapat magpalit ng pasador tuwing
a. ika 3-4 na oras b. kung kinakailangan lamang
c. bago matulog lamang d. maliligo lamang
9. Ang muling pagdaloy ng dugo matapos ang ika-27 0 28 na araw ay tinatawag
na
a. air cycle b. menstrual cycle
c. blood cycle d. lady cycle
10.Si Rose Anne ay may regla noong ika-10 ng Enero kalian siya muling
magkakaroon kung ang kanyang menstrual cycle ay tuwing ika-28 araw?

Gawain B

1. Ano ang suliranin na iyong kinaharap sa pagbabagong naganap sa iyong katawan?

2. Sa paanong paraan mo napapangalagaan ang iyong katawan?

Makabuluhang Pangangalaga ng Babae sa Sarili

Mahalagang pangalagaan ang sarili upang magkaroon ng lubos na pagtitiwala,
pagkilala, at paggalang sa pagkababae. Ito’y matatamo sa pagbibigay-halaga sa wastong
pagkilos at kanais-nais napagbibihis, pananalita, paninindigan, at pagpapakilala sa sarili.
❖ Lumakad ng maayos at may wastong tikas. Iwasan ang sobrang pagkembot ng
balakang. Umupo nang magkadikit ang mga hita at tuhod upang hindi mapansin ang
mga kasuotang panloob.
❖ Magsuot nang damit na bagay sa iyo ang kulay at disenyo. Iwasan ang pagsusuot ng
maninipis na damit na nakikita o nababakas ang mga kasuotang panloob, mga
malalalim ang leeg o litaw ang dibdib.
❖ Maging magalang at mapili sa pananalita kung nakikipag-usap sa tao upang hindi ka
bastusin, bagkus ay igalang.
❖ Ang pagkakaroon ng prinsipyo sa buhay ay dapat magsimula sa murang isipan upang
maging gabay sa pagpapahalaga sa buhay.

Mga Mabuting Paninindigan sa Buhay

1. Pahalagahan ang pag-aaral at sikaping makatapos ng kolehiyo.
2. Maglingkod sa ikabubuti ng mag-anak.
3. Ipagpaliban ang maagang pakikitungo sa mga lalaki upang maiwasan ang
pag-aasawa o madisgrasya.
62 | P a g e
 4. Maging kagalang-galang sa pananamit, pananalita, at pagkilos sa lahat ng
pagkakataon.
5. Iwasang mahawakan at magalaw ang maseselang bahagi ng katawan.
6. Maging malinis at maayos sa sarili, sa mga gamit at sa pamamahay sa lahat
ng pagkakataon.

Makabuluhang Pangangalaga ng Lalaki sa sarili

Sa panahon ng pagbibinata ay nagkakaroon ng maraming kaibigan at pakikipag-
ugnayan. Kailangan ang mga gawaing magpapaunlad sa isipan, lakas ng katawan. At
pagkamalihain sa kakayahan.
• Maaari siyang maging mahilig sa sports o pag-eehersisyo na makatutulong sa
pagpapaunlad ng kanyang paglaki, mabilis na pagkilos at paggamit ng isispan,
mabuting sirkulasyon ng dugo, at matipunong pangangatawan.
• Ang pagiging mahilig sa musika, pagtugtog ng banda, pagsayaw at pag-awit ay
makatutulong sa pagsulong at pag-unlad ng talino.
• Kailangang malaman niya ang dapat gawin sa sarili kapag may nararamdaman
siyang kakaiba sa kanyang pagkilos kung may kausap na babae.
• Nagiging matulungin din siya sa mga gawaing bahay na ginagawa ng ama. Ang
pagtulong niya sa Gawain ay makapagbubukas ng kanyang isipan upang
maging isang taong may pananagutan at isang mabuting ama sa darating na
panahon.

Gawain:

1. Sa mga estudyanteng lalaki humanap ng kaparehang babae at sagutin ang tsart sa

ibaba. Pagkumparahin ang inyong sagot.

2. Sa pagsasagawa ng gawaing ito ano ang bagay na iyong napag isipan at paano mo
masusuportahan ang iyong kamag-aral sa pagsasakatuparan ng kanyang plano.

63 | P a g e
 Wastong Pananamit

Mithiin :

1.2 Napangangalagaan nang wasto at maayos ang mga kasuotang pansarili at pangmag-
anak
1.2.1 Naiguguhit ang mga kasuotan ng mag-anak ayon sa angkop na paggamit sa
iba’t ibang panahon at pagkakataon sa “Simpleng Yaman – Imbentaryo ng Kasuotan”
1.2.2 Nakapagkukumpuni ng sira/punit ng kasuotang nakalista sa “Simpleng Yaman-
Imbentariyo ng Kasuotan” sa pamamagitan ng pananahi sa kamay tulad ng:
• pahilis/tatlong sulok na punit
• pagtatagpi
1.2.3 Naipakikita ang wastong pamamaraan ng pamamalantsa

Iba’t – ibang Uri ng Kasuotan

• Damit Pambahay – Ito ay damit na maluwang at maginhawa sa katawan tulad ng

duster, shorts, t-shirt, at mga luma ngunit maayos pang damit. Ito ay karaniwang
yari sa telang bulak o koton

• Damit Pantrabaho – Ito ay damit yari sa matibay na tela tulad ng maong, na

hindi kaagad kinakapitan ng dumi. Mayroon ding damit pantrabaho na ipinapatong
lamang sa kasuotan upang di ito marumihan, tulad ng epron.

• Damit Panlaro – Ito ay magaan at maluwag upang maging malaya at maginhawa

ang pagkilos ng katawan. Ang mga halimbawa nito ay kamiseta, t-shirt, shorts, at
bloomer.

• Damit Pantulog – Ito ay kasuotang manipis, maluwang, at maginhawa tulad ng

padyama at nightgown. Ang mga luma ngunit malilinis na damit ay maaari ring
gamiting pantulog. Ang mahalaga ay magpalit ng damit bago matulog
64 | P a g e
 • Damit Pamasok – Ito ay ang uniporme na ginagamit sa pagpasok sa paaralan.
Karaniwan, ito ay blusa at palda sa babae at polo at long pants o short sa mga
lalaki. Dahil sa ginagamit ito sa araw-araw, ang uniporme ay dapat na madaling
labhan, patuyuin, at plantsahin.

• Damit Panlakad – Ito ay magara at naiiba sa karaniwanng damit na isinusuot sa

araw-araw. Ito ay ginagamit kapag may okasyon tulad ng pista, handaan, salu-
salo, o iba pang pagdiriwang na dadaluhan.

• Damit Pantag-init – Ito ay manipis at nagbibigay ng magaan na pakiramdam sa

katawan kaya isinusuot kapag maiinit ang panahon. Yari ito sa telang bulak o koton
kaya naiiwasan ang pagkatuyo ng pawis sa katawan.

• Damit pantaglamig – Ito ay yari sa makapal na tela o kaya’y galing sa hayop

tulad ng tupa. Ang damit pantag-lamig ay nagbibigay proteksyon sa katawan upang
di ito makaramdam ng ginaw. Ang mga halimbawa nito ay dyaket at sweter.

• Damit Pantag-ulan – Ito ay kasuotang yari sa plastik o goma. Ipinapatong ito sa

damit upang di mabasa ng ulan. Proteksyon din ito laban sa lamig. Ang mga
halimbawa nito ay kapote at dyaket na pantag-ulan.

• Mga kasuotan sa natatanging okasyon- Ang mga kasuotang isinusuot sa mga

natatanging okasyon ay naiiba sa mga karaniwang damit na isinusuot natin araw-
araw. Ang mga ito ay pasadya at isinusuot lamang sa mga espesyal na pagdiriwang
tulad ng binyag, kasal, piyesta o araw ng pagtatapos.

• Damit panloob – Ito ay ginagamit upang magbigay-proteksyon sa katawan lalo na

sa maseselang bahagi nito. Kabilang sa damit-panloob ang kamison, kamiseta,
sando,salawal,panty, at brief.

Pagsasanay
Iguhit ang iba’t ibang kasuotan sa iba’t ibang panahon o pagkakataon.

Pampasok Pambahay Panlaro

65 | P a g e
 Pantaglamig Kasuotan sa natatanging okasyon Pantag-init

Paano mo matuturuang manamit ng maayos at kaigaigaya ang iyong kaibigan, kapatid o

kamag-aral? Magbigay ng mga paraan na alam mong tama.

1.
2.
3.
4.
5.

Takdang Aralin
Magdala ng Magasin na nagpapakita ng mga larawan na may ibat-ibang uri ng kasuotan ,
gunting, pandikit, krayola at bond paper.

Gawain
A. Ipalabas ang dala ng mga mag-aaral na gamit. Gumawa ng isang album. Gumupit ng
mga larawang nagpapakita ng iba’t ibang pananamit na angkop sa okasyon at panahon.
B. Nasiyahan ka ba sa album na iyong ginawa? Bakit?

Pangangalaga sa kasuotan

Paglilinis ng mga Kasuotan

• Paglalaba
• Pag-aalmirol ng mga Kasuotan
• Pag-aalis ng Marka at Mantsa
• Pamamalantsa

66 | P a g e
 • Pagkukumpuni ng Sirang Kasuotan
- Pagsusulsi
- Pagtatagpi

WASTONG PAMAMARAAN NG PAGLALABA

• Ihanda ang mga kagamitan sa paglalaba – palanggana, batya, balde, sabon, iskoba,
palu-palo at iba pa.
• Ihiwalay ang putting damit sa may kulay o de-kolor. Suriin kung may sira at
kumpunihin muna bago labhan.
• Basaing isa-isa at kusutin. Laging unahin ang mga putting damit.
• Isagawa ang unang pagsasabon. Bigyang pansin ang bahagi ng damit na madaling
kapitan ng dumi.
• Banlawan at sabuning muli. Ikula ang mga puting damit.
• Banlawan ng tatlong beses ang mga damit na may kulay o de-kolor hanggang sa
maalis ang ang bula ng sabon sa tubig.
• Banlawan ang mga puting damit pagkatapos maikula nang ilang oras. Banlawan
hanggang sa luminaw ang tubig.
• Isampay sa araw. Lagyan ng sipit ang mga sampay upang hindi tangayin ng hangin.

WASTONG PAMAMARAAN NG PAG-AALMIROL NG MGA KASUOTAN

• Ang mga kasuotan na karaniwang inaalmirulan

ay ang mga kasuotang koton, mga kurtina, kubrekama
at iba pang mga kagamitang yari sa koton. Ang mga
kasuotang inaalmirolan ay madulas at makinis, hindi
madaling marumihan at magusot.

Hakbang sa Paghahanda ng Almirol:

1. Magpakulong limang tasang tubig.

2. Maghalo ng isang tasang almirol sa kaunting tubig at unti-unting ibuhos sa
kumukulong tubig.
3. Huwag tigilan ng paghalo upang hindi magbuo-buo ang solusyon. Maaring
dagdagan ang tubig upang makuha ang gustong lapot.
4. Ihalo ang solusyon sa kaunting tubig. Ilubog muna ang ang puting kasuotan at
pigain. Tiyaking lahat ng panig ng kasuotan ay naalmirulan.
5. Isampay sa lugar na nasiikatan ng araw. Itabi sa isang kahon, kapag tuyo na.

67 | P a g e
 WASTONG PAMAMARAAN NG PAG-AALIS NG MARKA AT MANTSA SA KASUOTAN
• Dugo – Ibabad ang damit sa malamig na tubig. Labhan at kusutin sa malamig at
masabong tubig.
• Katas ng Prutas – buhuan ng kumukulong tubig ang bahaging may mantsa.
• Chewing Gum – patungan ng yelo ang bahaging may chewing gum.
Hayaang tumigas ito. Kumuha ng mapurol na kutsilyo at unti-unting kayurin ang
chewing gum hanggang matanggal. Sabunin,
kusutin at ikula.
• Tsokolate – Ilubog ang bahaging may
mantsa sa mainit na tubig. Labhan sa tubig
na may sabon.
• Tinta – Kuskusin ng puting mantikang
panluto. Labhan sa tubig na may sabon.
• Kalawang – lagyan ng kaunting ain ang
bahaging may kalawang at pigaan ng
kalamansi o dili kaya’y dinurog na kamias.

WASTONG PAMAMARAAN NG PAMAMALANTSA

• Wisikan ng tubig ang may almirol na kasuotan. Itiklop,
ibalot at ilagay ito sa isang lalagyan na may takip.
• Ihanda ang plantsahan. Tiyaking malinis ang sapin nito.
• Sa pamamalantsa ng bestida, baligtarin ito at simulang
plantsahin – bulsa, laylayan, dugtungan, kwelyo,
manggas, balikat at likod papunta sa harap ng bestida,
pababa sa laylayan at iba pa.
• Kung ito ay palda, magsimula sa laylayan, dugtungan at
baywang.
• Pantalon – bulsa, baywang at ang dalawang paa.

PAGKUKUMPUNI NG SIRANG KASUOTAN

• Ang mga sira ng damit ay dapat ayusin kaagad bago labhan

upang hindi na lumaki pa ang sira. Ang mga punit ay
kailangang sulsihan kaagad at ang butas ay tagpian.
• Ang sulsi ay paghahabi ng bagong sinulid sa napunit na
bahagi ng damit upang palitan ang nasirang sinulid ng tela.
• Ang tagpi ay pagtatapal ng kapirasong tela sa butas ng
kasuotan o damit.
1. Pagsusulsi - Pagdudugtungin ang mga hiblang naputol sa pagkakapunit sa
pamamagitan ng pagtatahi sa kapaligiran nito
2. Pagtatagpi - Gagamitan ng kapirasong tela upang takpan ang gawak o butas na likha
ng pagkasira

68 | P a g e
3. Paglililip - Dito ay aayusin ang tupi ng laylayan o ng iba pang bahagi ng isang
kasuotan.

WASTONG PARAAN NG PAGSUSULSI

• Maganda ang sulsi kapag ito ay pino,

salit-alit at magkaagay ang tahi.
• Dapat kakulay ng damit ang sinulid
upang hindi ito mahalata.
• Ang mga dulo ay hindi dapat pantay-
pantay upang hindi kumulubot.
• May tatlong uri ng punit: tuwid, patayo, pahalang o tatsulok na punit.
• Ang pagsusulsi ay ginagawa sa karayagan ng kasuotan.

Tandaan!!!
• Ang wastong paglalaba ay nagbibigay ng bagong anyo sa kasuotan at nagpapahaba
ng pakinabang sa mga ito.
• Ang kasuotan ay magtatagal kung ito’y pinangangalagaan.
• Ang pagsusulsi ay paggawa ng mga hanay ng tahing tutos sa magkabilang bahagi
ng punit na sinusunod ang hibla ng tela.
• Ang pagtatagpi ay pagkakabit ng tela sa buta ng damit sa pamamagitan ng
paglililip.

Pagsasanay

Iguhit ang ☺ kung ang isinasaad ng pangungusap ay wastong pangangalaga ng kasuotan

at ang  kung hindi.

1. Ang damit na naisuot na ay dapat labahan kaagad.

2. Ibukod ang mga puti sa de kulay na damit bago labahan.
3. Pagsama-samahin ang puti at de kulay na damit at labhan ng sabay- sabay.
4. Ang mga damit panloob ay dapat panatilihing malinis.
5. Tahiin muna ang damit na may sira bago labhan.
6. Ang mga gusot na damit na bagong laba ay dapaat plantsahin.
7. Dapat magkaroon ng maayos na lalagyan ng bawat kasuotan upang
mapakinabangan ang mga ito sa mahabang panahon.
8. Ang pagkukula ay nakatutulong sa pagpuputi ng mga putting kasuotan.
9. Ipunin ang maruruming damit nang matagal na panahon.
10. Lahat ng damit ay kailangan plantsahin kaya di na kailangang unatin ang mga
ito bago isampay.

69 | P a g e
Sagutin ang mga sumusunod.

1. Ano- ano ang pangunahing pamamaraan ng pangangalaga ng kasuotan?

2. Bakit dapat unatin nang maayos ang bagong labang damit bago isampay?

3. Anong hakbang sa paglalaba ng puting damit ang hindi ginagawa sa damit na

may kulay?

4. Paano mo pinananatiling malinis at maayos ang iyong kasuotan?

5. Marami kang damit na di na ginagamit ngunit maayos at magaganda pa. Ano

nag maaari mong gawin sa mga ito?

Aralin 2 Pag-uugali bilang kasapi ng mag- anak

Mithiin:
2. Nakatutulong sa pagtugon sa mga pangangailangan ng mag-anak tungo sa maayos at
kasiya-siyang pamumuhay
2.1 Naipakikita ang kasiya-siyang pakikitungo sa mga kasapi ng mag-anak sa
pamamgitan ng “role-playing”
2.1.1 Maitanong sa mga magulang at nakatatandang miyembro ng tahanan ang
nakasanayang pamamaraan ng pag- aalaga ng maysakit, matanda at iba pang
kasapi ng mag-anak at maisalaysay ito sa pamamagitan ng Salundiwa, Tula o
Sanaysay sa “Yaman Ako ng Tahanan Journal”
2.1.1.1 Natatalakay ang mga paraan ng pag- aalaga ng maysakit, matanda at
iba pang kasapi ng mag-anak na isinasagawa sa tahanan
2.1.1.2 Naipakikita ang wastong pamamaraan/panuntu nang
pangkalusugan/pangk aligtasan sa pag- aalaga ng maysakit, matanda at iba pa
sa pamamagitan ng “role-playing” .

70 | P a g e
 Mag-Anak Na Kasiya-Siya

Talakayin Natin

Ang bawat mag-anak ay nagnanais na mabuhay nang maligaya at matiwasay sa

kanilang tahanan kapiling ang mga mahal sa buhay. Ang mithiing ito ay magkakaroon ng
katuparan kung ang bawat kasapii ay nagtataglay ng mga katangiang makatutulong sa
maayos na pagsasamaan ng mga-anak.

Sa iyong palagay, taglay mo ba ang mga katangian upang makamit ang maayos
na pagsasamahan ng iyong mag-anak? Makakamit ang kaayusan at saya ng mag-anak
kung ang bawat isa ay nagtataglay ng sumusunod na katangian:

1. Mapagmahal- Ang pagsusumikap at kusang pagganap sa mga gawaing

pantahan ay pagpapakitang pagmamahal sa mga magulang. Nagpapakita rin ito ng
pasasalamat sa lahat ng kabutihang ginagawa ng mga magulang para sa mga
anak. Ginagampanan ng ama at ina ang kanilang mga tungkulin nang buong husay
tulad ng paghahanap-buhay para sa pamilya at pangangasiwa ng tahanan.

2. Magalang - Ang lahat ng tao ay nagnanais na silay igalang. Hindi lamang ang
matatanda ang dapat igalang. Ang mga bata man ay dapat ding igalang karapatan
ito ng bawat tao.

3. Matulungin- Ang mag-anak na nagtutulungan ay kawili-wiling pagmasdan.

Magiging magaan ang mga Gawain kung nagtutulungan sa pagpapanatili ng
kalinisan at kaayusan ng kapaligiran. Mahalaga ring matutuhan ang pag-aalaga ng
nakababatang kapatid.

4. Maunawain- Ang pamumuhay ng isang mag-anak ay magiging kasiya-siya kung

may pagkakaunawaan ang bawat isa. Ang bawat kasapi ay marunong magbigay at
umunawa sa kalagayan ng bawat kasambahay.

71 | P a g e
 5. Mapagmalasakit- Ang pagmamalasakit sa bawat isa ay nagbibigay saya sa
bawat pamilya. Ang kapakanan ng bawat kasapi ay binibigyang halaga.
Nagpapakita rin ng pagiging mapagmalasakit ang pagpapahalaga sa mga
kagamitan sa tahanan.

6. Matapat – Mayroon tayong kasabihan na “Ang nagsasabi nang tapat,

nagsasama nang maluwat.” Ang pagiging matapat ay lubhang mahalaga sa isang
pamilya upang magkaroon ng maayos at magandang samahan.

7. Maka-Diyos – Ang mag-anak na sama- samang nagdarasal ay nanatiling buo at

matatag. Hindi sila nakalilimot tumawag sa Diyos. Sa pangunguna ng mga
magulang, sabay-sabay silang nagdarasal bago at pagkatapos kumain. Nagdarasal
din sila pagkagising sa umaga at bago matulog sa gabi. Sama-sama silang
nagpapasalamat sa lahat ng biyayang ipinagkakaloob sa kanila ng Diyos araw-
araw.

8. Nagtitiwala – Ang bawat kasapi ng mag-anak ay may kanya-kanyang

kakayahan at saloobin. Ang pagkilala sa kakayahan ng bawat isa ay nagpapakita ng
pagtitiwala.
Pagsanayan Natin

Anong katangian ang isinasaad nang sumusunod? Isulat sa patlang ang titik ng
tamang sagot.

a.Mapagmahal c. Mapagmalasakit
b. Matapat d. Magalang

1. Inaalaala ang kasambahay na nagdaraos ng kaarawan.

2. Mahinang nagsasalita kapag may natutulog.
3. Mahinahong nakikiusap sa halip na pasigaw na nag-uutos.
4. Nagmamano sa mga magulang at nakatatanda kapag umaalis at
dumarating ng bahay.
5. Umaamin sa mga nagawang kasalanan.
6. Kusang loob na tumutulong sa mga gawaing bahay.
7. Nagsasabi ng totoong nangyari.
8. Humuhingi ng pahintulot kung may kailangan.
9. Gumagamit ng “po” at “opo” sa pakikipag-usap sa mga
nakatatanda.
10. Nagtitipid sa pag-gamit ng tubig, kuryente, at iba pang gamit sa
bahay.

72 | P a g e
Pag-usapan Natin

1. Paano natin maipapakita at maipadarama ang pagmamahal sa ating pamilya?

2. Bakit kailangang magtulungan ang mga kasapi ng pamilya?

3. Paano magkakaroon ng katuparan ang mithiing magkaroon ng matiwasay na

pagsasamahan ang pamilya?

4. Ano- ano ang mga katangiang dapat taglayin upang makamit ang maayos at
masayang pagsasamahan ng mag-anak?

5. Ipaliwanag ang kasabihang “Ang nagsasabi nang tapat, nagsasama nang

maluwat.

Ako Bilang Kasapi Ng Mag-Anak

Talakayin Natin

Ang mag-anak ang pinakamaliit na yunit ng

pamayanan. Pinakamaliit man, itinuturing ito
na may pinakamalakas na impluwensya sa
isang tao. Ang bawat isa sa atin ay kasapi
nito. Lahat tayo ay may kanya- kanyang
tungkuling dapat gampanan tungo sa
ikauunlad n gating mag- anak.

Ang bawat kasapi ng mag-anak ay nagnanais

na mabuhay nang maligaya at matiwasay
kasama ang mga mahal sa buhay. Ang
mithiing ito ay magkakaroon lamang ng

73 | P a g e
 katuparan kung ang bawat kasapi ay nagtataglay ng mga katangiang nakatutulong sa
maayos na pagsasamahan ng mag-anak. Ang tatay ang tumatayong haligi ng
tahanan. Ang nanay ang tumatayong ilaw ng tahanan. Ang mga anak ang nagiging
inspirasyon ng mga magulang.

Bilang kasapi ng mag-anak, tungkulin nating tulungan ang iba pang kasapi na
makaranas ng isang kaaya- ayang pamumuhay. Bukod sa pang-araw-araw na gawaing
bahay tulad ng paglilinis ng bahay, pagtulong sa pagluluto at pagdidilig ng halaman,
mahalaga ring matutuhan natin ang wastong pag-aalaga sa ating nakababatang
kapatid.

Pag-aalaga ng mga Nakababatang Kapatid

➢ Maraming gawain sa tahanan na kaya mo nang gawin.

➢ Isa na rito ang pag-aalaga sa mga nakababata mong
kapatid.
➢ Higit na magagampanan ng Nanay ang kanyang
tungkulin pantahanan kung maipagkakatiwala niya sa iyo
ang pag-aalaga sa kanila.
➢ Bukod pa rito, lalo mong mauunawaan ang iyong mga
nakababatang kapatid at mapapamahal sila sa iyo kung makatutulong ka sa pag-
aalaga sa kanila.

Mga Paraan ng Pag-aalaga sa mga Nakababatang Kapatid

➢ Ang mga bata ay likas na malikot at mausisa.

➢ Marami ring bagay na di pa nila kayang gawin.
➢ Dahil dito, nangangailangan sila ng wastong pagsubaybay upang di sila masaktan o
mapahamak.

Narito ang apat na paraan ng pag-aalaga

1. Pakikipaglaro
2. Pagpapakain
3. Pagpapatulog
4. Pagkukuwento

Pag-aalaga sa Maysakit o Nakatatanda

A. Wastong Paraan ng Pagbibigay ng gamot sa Maysakit

1. Tiyakin na ayon sa reseta ang ibinibigay na gamot.

2. Basahin ng ilang ulit ang paraan at oras ng pagbibigay ng gamot.

74 | P a g e
 3. Ang ipainom na gamut hindi dapat
ilagay sa mga palad o daliri dahil baka
hindi ito malinis. Ilagay sa takip ng
botelya o malinis na tasa para sa
gamot.
4. Ibuhos ang likidong gamot sa bahaging
walang sulat upang hindi mabura ang
mga tuntuin sa pagpapainom nito.
5. Dalhin ang gamot sa tabi ng maysakit.
Maghanda ng basong may tubig.
Tulungan ang may sakit na maupo nang
wasto upang medaling malunok ang
gamut.
6. Huwag lumayo sa pasyente hanggat hindi natitiyak ba nalunok na ang gamot.
7. Itala ang uri ng gamot at oras ng pagpapainom upang malaman ang wastong oras
ng susunod na pagpapainom nito.

B. Mga Dapat Tandaan sa Pagpapakain sa Maysakit

1. Alamin ang uri ng pasyente at ihanda ang pagkaing nararapat sa kanya.

2. Paupuin nang wasto ang pasyente upang makakain ng maayos.
3. Pakainin ang may sakit sa takdang oras at habang mainit pa ang pagkain.
4. Huwag iwan ang maysakit habang kumakain upang matulungan siya kung
kinakailangan.
5. Pag-usapan ang maganda at masasayang paksa habang kumakain.
6. Ikubli ang arinola, duraan at basurahan upang hindi makaapekto sa pagkain.
7. Ang pagkain ng maysakit ay kailangang bagong luto, makulay at kaakit-akit sa
paningin upang ganahan ito sa pagkain.

C. Ang Wastong Pagpupunas Sa Maysakit

1. Ihanda lahat ang gagamitin sa pagpupunas. Isaayos ayon sa paraan at

pangangailangan ng pagpupunas. Ilagay sa isang mesang malapit sa higaan.
2. Maglagay ng tabing na kumot sa higaan ng pasyente.
3. Ihanda ang palanggana ng tubig na may init na 40 C – 43 C ang temperature
ng init o kaya’y maligamgam lamang. Maghanda ng dalawang labakara, ang isa
ay gagamitin sa pagsasabon at ang isa’y sa pagbabanlaw.
4. Sapinan ang kutson ng plastic o di kaya’y dyaryo nang hindi ito mabasa.
5. Alisin ang damit ng asyente at takpan ang katawan hanggang dibdib.
6. Ilupi ang bimpo sa kanang kamay at basain, ipunas sa pasyente nang di tumulo
ang tubig.
7. Punasan ang bahagi ng katawan ayon sa sumusunod na hakbang:
a. Mukha g. balikat at braso
75 | P a g e
 b. Mata h. kamay at kilikili
c. Leeg i. dibdib at tiyan
d. Tainga j. hita at singit
e. Batok at bahagi ng buhok k. binti at paa
f. Likod l. mga daliri ng paa
8. Punasan din ang maseselang bahagi ng katawan ngunit kung kaya ng pasyente
ay maaaring siya na ang maglinis sa mga ito.
9. Maaaring hugasan ang buhok at paa.
10.Suklayin ang buhok at patuyuin bago matulog.
11.Putulan ng kuko at linisin ang mga tainga.
12.Palitan ng takip ang kutson at mga unan.

Pagsasanay
Panuto: Ibigay ang pagkakasunud-sunod na bahagi ng katawan na dapat punasan.

1. 8.
2. 9.
3. 10.
4. 11.
5. 12.
6.
7.

Panuto: Isulat ang T kung tama at ang M kung mali.

1. Bihisan ng mamahaling damit ang kapatid upang humanga ang kapit-bahay.

2. Malaki ang pagkakataong matuto ang bata ng hindi tamang pag-uugali kung
hahayaan siyang manood mag-isa ng kahit anong programa sa tebisyon.
3. Matututong maligong mag-isa ang nakababatang kapatid kung pababayaan
siyang maligong mag-isa.
4. Ang matulunging kasapi ng mag-anak ay nag-aalaga ng nakababatang kapatid
nang may kasiyahan.
5. Tanging ang nanay lamang ang may tungkuling mag-alaga ng anak niya.
6. Nababansot ang batang nag-aalaga ng nakababatang kapatid.
7. Natututong maging masunurin ang nakababatang kapatid kung masunurin din
ang nag-aalaga sa kanya.
8. Matututuhan ng nakababatang kapatid ang tama at maayos na pagkain kung
hahayaan siyang magkamali at tuturuan nang mahinahon.
9. Kailangang mamahaling laruan ang ibigay sa bata upang maging ligtas ito.
10. Ang mabubuting ugali at pagiging mapagmahal ng ate at kuya ay makakatulong
nang malaki sa paghubog ng ugali ng nakababatang kapatid.

76 | P a g e
Pangkatang Gawain – Magsadula ng paraan ng pag-aalaga ng maysakit.

Unang Pangkat - Pagpupunas ng maysakit mula mukha hanggang dibdib

Ikalawang Pangkat -Pag-aalaga sa may bukol
Ikatlong Pangkat - Pagkuha ng temperature at pagpapainom ng gamot

Aralin 3 Paglilinis ng Bahay

Mithiin :
2.1.2 Naisasalaysay sa pamamagitan ng
Salundiwa, Tula o Sanaysay sa “Yaman Ako ng
Tahanan Journal” ang pagawa nang kusang-loob
ang mga pinagtutulungang gawain sa tahanan
2.1.2.1 Natutukoy at naisasalarawan ang mga
paraan ng pag-aayos at pagpapaganda ng tahanan
at mga panuntunang pangkalusugan at
pangkaligtasan sa “Yaman Ako ng Tahanan” Journal
at ang mga kagamitang gamit dito sa “Simpleng Yaman
– Imbenatryo ng Gamit sa Bahay”
2.1.2.2 Naisasalaysay sa pamamagitan ng Salundiwa,
Tula o Sanaysay sa “Yaman Ako ng Tahanan Journal”
ang pag gawa ng talatakdaan ng mga gawain ng mag-
anak para sa isang araw at naisasagawa ito sa pagsunod
sa mga panuntunang pangkalusugan at pangkaligtasan
2.1.2.3 Naipakikita sa pamamagitan ng pag- guhit o pag
kuha ng letrato ang pag-aayos ng tahanan upang higit
na magampanan ang pangangailangan ng pamilya.

Ilista ang mga kagamitan sa paglilinis at ilarawan ang mga ito.

Alamin ang iba pang kagamitang ginagamit sa paglilinis ng kisame, dingding, at sahig.
Paghambingin ang mga karanasan sa paglilinis ng tahanan. Pareho ba ang mga paraan sa
paglilinis ng tahanan? Magkakatulad ba ang mga kagamitan sa paglilinis? Magkakaiba ba
ang iskedyul ng paglilinis sa mga silid?

Talakayin ang mga bagay na nagpapaganda sa kaayusan ng bawat silid sa

tahanan.

Narito ang ilan:

77 | P a g e
 a) Walis tambo - Pang-aalis ng dumi,
kalat at alikabok sa sahig na makinis,
semento man o kahoy. Walis tingting -
Pantatanggal ng agiw sa kisame at
dingding, dumi sa pagitan ng sahig na
kahoy at pangwalis sa bakuran
b) Bunot, tuyong Pangpakintab ng sahig
na kahoy, kawayan o dahon ng saging,
semento electric floor polisher
-
c) Basahang tuyo Pampunas ng mga
kasangkapan lalo na kung ang mga ito
ay may shellac
d) Basahang basa Pang-alis ng dumi sa
sahig na kahoy at semento
e) Pandakot Pang-ipon at panghakot ng
dumi sa sahig at bakuran
f) Brush o eskoba Pangkuskos sa mga
bagay na mahirap alisan ng dumi
g) Basurahan Lalagyan ng dumi at kalat na natipon sa paglilinis
h) Timba Lalagyan ng tubig

PAG-ARALAN MO
Basahin ang sumusunod na impormasyon.
Paraan ng Paglilinis
a) Kisame - Gumamit ng walis tingting na may mahabang hawakan. Takpan ng diyaryo o
iurong ang mga kasangkapan sa silid bago alisin ang mga agiw. Walisan ang silid.

b) Dingding - Kuskusin ang dingding ng basahang basa na may sabon. Maaaring

gumamit ng eskoba. Banlawan ang basahan kapag marumi na ito. Kuskusin ang dingding
hanggang maging malinis. Pahiran ng basahang tuyo ang malinis na dingding.

c) Bintana - Para sa bintanang salamin, gumamit ng basang diyaryo. Kuskusin ang

salamin hanggang maging malinaw. Para sa mga bintanang yari sa kapis, gumamit ng
basahan. Alisin ang alikabok at agiw.

d) Sahig - Walisan ang sahig simula sa mga sulok patungo sa gitna ng silid. Magwalis
nang marahan upang di lumipad ang alikabok. Hakutin ang dumi sa pamamagitan ng
pandakot.

Kung ang sahig ay may putik o mantsa, punasan ito ng basahang basa. Alisin ang
mantsa o putik. Patuyuin ang sahig bago lagyan ng floorwax. Para sa sahig na kawayan,
kuskusin ito ng dahon ng saging. Bunutin ang sahig kapag tuyo na ang floorwax. Walisang

78 | P a g e
 muli ang sahig matapos magbunot. Punasang muli ito ng malinis na basahan.

Ilang mahahalagang “tip” sa paglilinis:

a) Pag-aalis ng papel na nakadikit sa kahoy

– Patakan ng salad oil ang papel. Kuskusin ng
basahang tuyo. Ulitin hanggang mawala ang
pagkakadikit ng papel.

b) Pag-aalis ng mantsa ng langis, mantika,

wax, toyo, patis at ketsap – Alisin ng papel
ang mantsa. Maghanda ng magkasindaming suka
at tubig. Ito ang ipanlinis sa pinatakan ng
mantsa.

\
c) Paglilinis ng artipisyal na bulaklak – Ilagay ang mga bulaklak sa plastic bag.
Budburan ng asin ang mga bulaklak. Isara ang plastic at alugin ito nang ilang beses.
Buhusan ng tubig ang mga bulaklak. Banlawan ito nang paulit-ulit. Patuyuin ang mga
bulaklak.

Ang malinis na tahanan ay susi upang maging ligtas sa mga mikrobyo at peste na
pinanggagalingan ng sakit. May tatlong iskedyul ng paglilinis: araw-araw, lingguhan at
paminsan- minsan.

Tungkulin ng mga nakatira sa isang tahanan ang linisin, ayusin, at

pagandahin ang kanilang tahanan. Ang kalinisan at kaayusan ay kasunod
ng pagkamaka-Diyos.

A. Basahin ang mga sitwasyon sa ibaba. Unawain at piliin ang titik ng tamang sagot.
1. Ano ang ginagamit sa paglilinis ng kisame?
A) Basahang basa C) floorwax
B) Walis na tingting D) Pandakot
2. Paano aalisin ang alikabok sa pigurin?
A) Lagyan ng floorwax C) Punasan ng basahang tuyo
B) Walisan ang pigurin D) Lampasuhin ang pigurin
3. Ano ang ginagamit sa pagpapakintab ng sahig?
A) Bunot C) Basahan
B) Walis D) Pang-agiw
4. Aling bahagi ng bahay ang karaniwang laging nililinis?
A) Sahig C) Kisame
B) Dingding D) Bintana
5. Alin ang mainam na pampakintab ng sahig?
79 | P a g e
 A) Tubig C) floorwax
B) Asin D) Barnis
6. Ano ang pinakamainam na itanim sa palibot ng bahay upang masangga ang maruming
hangin?
A) Mga gulay C) Mga halamang gamot
B) Mga punong-kahoy D) Namumulaklak na halaman
7. Kailan dapat linisin ang bakuran?
A) Araw-araw C) Minsan isang lingo
B) Paminsan-minsan D) Minsan isang buwan
8. Paano lilinisin ang sahig upang hindi madulas ang dumaraan?
A) Walisan, punasan ng basang basahan, pakintabin
B) Walisan at lagyan ng floorwax
C) Punasan ng basang basahan at walisan
D) Pakintabin at walisan
9. Ano ang pinakamabuting gawin sa basurang di-nabubulok?
A) Sunugin C) Ibaon sa lupa
B) Itapon sa kanal D) Ipagbili sa junkshop
10. Ito ay kagamitang panlinis na ginagamit na pangwalis ng bakuran.
A) walis tingting C) walis tambo
B) pang-agiw D) dust pan

Aralin 4 Ang Malusog na Mag-anak

Mithiin :
2.1.3 Naisasagawa ang
paraan ng pagplano,
paghahanda at
pagdudulot ng pagkaing
tugon sa
pangangailangan ng
mag anak ayon sa
yamang likas ng mag-
anak at kapaligiran.
2.1.3.1 Natatalakay
ang mga salik – tulad
ng “dietary needs”,
budget”, at
“household produce”
mula sa backyard gardening at poultry and livestock na dapat isaalang- alang sa
pagbabalak ng pagkain.“I-document” ang araw araw na handang almusal, pananghalian
at panghapunan ng isang lingo sa “Sining Kusina ng Pamilya”

80 | P a g e
2.1.3.2.1 - Suriin ang sustansiyang dulot ng mga pagkaing ito ayon sa 3 health groups.
2.1.3.2 Nakapagbabalak ng planong almusal, panaghalian at hapunan na mas
masustansiya, mura at sapat para sa mag-anak batay sa angkop na “budget” ng tahanan.

Talakayin Natin
Hindi sapat ang pagkakaroon ng malinis na katawan upang maging ganap ang
pagkakaroon ng mabikas na pag-gayak. Kailangan ding mapanatiling malusog ito. Dito
masasalamin kung malusog din ang isipan ng isang tao.

Pagpaplano ng Pagkain
Ang pagpaplano ng pagkain para sa buong mag-anakay dapat pagtuunan ng
panahon upang madulutan sila ng masarap, masustansiya at sapat na pagkain.
Kahalagahan ng pagbabalak ng pagkain:
1. Nabibigyan ng atensyon ang sustansiyang kailangan ng mag-anak.
2. Nabibigyan ng pansin ang mga gusto at ayaw na pagkain ng bawat kasapi ng mag-
anak.
3. Nababalaangkas ng wasto ang pagkain ayon sa pangangailangan at kakayahan ng
mag-anak.
4. Nagagamit ng maayos ang oras, enerhiya, at halaga.
5. Ang paghahanda ng pagkain ay nagiging madali at kasiya-siya.

Mga Salik sa Pagpaplano ng Pagkain ng Mag-anak

1. Sustansiyang nakukuha sa pagkain
Tiyaking masustansiyang pagkain ang ihahain. Gamitin ang tatlong pangkat
bilang gabay.

Ang Tatlong Pangunahing Pangkat ng Pagkain

 PANGKAT I- MGA PAGKAING

NAGBIBIGAY NG
LAKAS,INIT, AT SIGLA (GO
FOODS)

 PANGKAT II- MGA

PAGKAING TUMUTULONG
SA PAGLAKI NG KATAWAN
(GROW FOODS)

 PANGKAT III- MGA

PAGKAING PANANGGALANG
81 | P a g e
 SA SAKIT AT IMPEKSIYON
(GLOW FOODS)

MGA PAGKAING NAGBIBIGAY NG LAKAS, INIT, AT SIGLA (GO FOODS)

Ang mga sustansiyang nakukuha sa pangkat ng go foods ay sagana sa

carbohydrates

MGA PAGKAING TUMUTULONG SA PAGLAKI NG KATAWAN (GROW FOODS)

Ang mga pagkain

sa pangkat na ito ay
mayaman sa
protinang tumutulong
sa paghubog ng
katawan,paglaki ng
mga kalamnan, at
paglakas ng mga
buto ng katawan.Ang
protina ay
nagpapapula ng dugo
at nagpapatibay ng
mga
ngipin.tumutulong din
ito upang bumalik
ang lakas ng katawan
tuwing nagkakasakit.

82 | P a g e
PANGKAT III- MGA PAGKAING PANANGGALANG SA SAKIT AT IMPEKSIYON
(GLOW FOODS)

1. Ang mga pagkain sa pangkat

na ito ay pananggalang sa sakit
at impeksiyon. Ito ay mga gulay
at prutas na sagana sa bitamina
at mineral.

2. Laki ng mag-anak-
gawing sapat ang pa ng
pagkaing ihahanda para
sa mag-anak. Iwasang
maghanda ng pagkaing
kulang o labis. Pagtuunan
ng pansin ang kani-
kanilang Gawain.
3. Badyet- ibatay ang badyet para sa pagkain sa kita ng pamilya. Ang matalinong
pagpaplano ay mahalaga, maliit man o malaki ang badyet para sa pagkain. Hindi
lahat ng pagkaing mahal ay masustansiya. Maraming murang pagkain ang sagana
sa sustansiya tulad ng kangkong, munggo, malunggay, dilis at marami pang iba.
4. Pagkaing gusto ng mag-anak- ihanda ang pagkaing bukod sa masustansiya na at
may kasiya-siyang lasa ay gusto pa ng mag-anak. Mahalaga rin ang paraan ng
paghahanda, paghahain, aat pagdudulot ng pagkain.
5. Panahong gugugulin sa paghahanda- makatitipid sa panahon kung ang ihahanda ay
one-dish meal na kumpleto ng sangkap na pagkukunan ng sustansiyang kailangan
ng katawan. Halimbawa sinigang na baboy o isda, nilagang baboy o baka, pinakbet,
chopsuey, bulanglang.
6. Uri ng pagkain sa maghapon- Ang mga Pilipino ay kumakain ng tatlong beses sa
maghapon: almusal, tanghalian at hapunan. Pinakamahalaga sa tatlo ang agahan.
Magaan lamang ang pagkain sa hapunan sapagkat gagamitin lamang ang lakas sa
pamamahinga at pagtulog sa magdamag.

Paggawa ng menu

Ang menu ay talaan ng pagkain o lutuin na makatutulong sa paghahanda ng

pagkain para sa mag-anak. Mahalagang balakin ang menu ayon sa pangunahing grupo ng
pagkain upang makatiyak na sapat ang pagkaing ihahanda sa mag-anak.

Halimbawa:

83 | P a g e
 Agahan Tanghalian Hapunan

Sinangag Kanin Kanin

Pritong longganisa Nilagang karne Pritong isda
Saging Mangga Ensaladang gulay
gatas Papaya

Pamimili

Ang pamimili ang susunod na Gawain

pagkatapos magplano ng pagkain para sa
mag-anak. Ang wastong pamimili ng
pagkain ay isang mahalaagang gawaing
dapat matutuhan ng bawat kasapi ng
pamilya. Sa pamamagitan nito, makatitiyak
na masustansiya ang pagkaing ihahanda
para sa pamilya.
Bago mamili, maghanda ng listahan
batay sa menu at lahat ng mga
kakailanganin upang makatipid ng oras at
lakas. Tiyakin ang mga sangkap at mga
dami nito. Isulat na rin ang presyo upang maakuwenta ang halagang kailangan. Magdala
ng sapat nap era at kung maaari ay may pasobra. Siguraduhing ayos ang timbangang
gamit ng mga tinderang bibilihan. Magdala rin ng matibay na lalagyan at mamili ng
maaga.

Dapat isaalang-alang ang mga sumusunod sa pamimili ng mga paagkain:

1. Isda
• Malinaw at walang umbok ang mata
• Mapula ang hasang
• Kapit sa balat ang kaliskis
• Bumabalik ang laman sa dating anyo kapag pinisil
• Walang masangsang na amoy
2. Manok
• Siksik ang laman
• Manila-nilaw ang balat
• Walang pasa-pasa
• Malinis, makinis
• Walang maliliit na balahibo
• Tanggal ang lamang loob, paa, at ulo
3. Karne ng Baboy
• Malarosas ang kulay ng laman

84 | P a g e
 • Maputi ang taba
• Walang di kanais- nais na amoy
• Bumabalik sa dating anyo kapag pinisil
4. Karne ng Baka
• Mamula-mula ang kulay ng laman
• Walang di kanais- nais na amoy
5. Itlog
• Magaspang ang hipo sa balat ngunit malinis
• Lumulubog kapag inilagay sa tubig
6. Lamang dagat
• Buhay at gumagalaw ang alimasag
• Sarado at malinis ang talukap ng tahong, tulya, at halaan
• Malinis at walang malansang amoy ang hipon
7. Prutas
• Kailangang nasa panahon
• Makintab ang balat
• Pantay ang pagkahinog
8. Gulay
Dahong-gulay- (petsay, mustasa, letsugas atbp.)
• Matingkad ang kulay
• Sariwa ang dahon
Butong-gulay-(sitaw, bitsuwelas, atbp)
• Sariwa
• Makinis at walang butas
• Medaling mabali ang dulo
Bungang butil – (munggo, patani, beans, atbp.)
• Pareho ang laki ng butil
• Tuyo ngunit hindi kulubot ang balat
9. Bigas
• Buong-buo ang mga butil
• Walang mga bato, palay, at kulisap na gumagapang
• Tuyo, mabigat, at malinis kung hawakan
• Walang di kanais- nais na amoy

Pag-usapan Natin

1. Bakit mahalaga ang pagbabalak, paghahanda, at pagdudulot ng pagkain?

2. Ano- ano ang mga salik na dapat isaalang-alang sa pagpaplano ng pagkain

ng mag-anak?

85 | P a g e
 3. Bakit mahalaga sa namimili ang listahan ng mga bibilihin?

4. Bakit kailangang ibatay sa tatlong pangkat ng pagkain ang paghahanda ng agahan,

tanghalian, at hapunan?

5. Paano napagagaan at napadadali ang pagliligpit at paghuhugas ng pinagkainan?

YUNIT 4 Sining Pang-Industriya

Aralin 1 Mga Uri ng Gawaing Pang-Industriya

Mithiin :
Ang gawaing industriyal ay nahahati sa dalawang lawak:

1. Gawaing Kamay- Ito ay mga gawaing gumagamit ng kawayan, niyog, kabibe, balat
o katad, rattan, yantok, at lumang dyaryo. Kasama rin dito ang pag-gawa ng
laruan, paggawa ng basket, at pagbabalot ng libro.

86 | P a g e
2. Pangkalahatang Industriya- Ang mga Gawain sa pangkalahatang industriya aay ang
gawaing kahoy, gawaing metal, gawaing luwad o seramiko, elektrisidad, at sining
panggrapika.

Mga Gawaing Kamay

a. Gawaing- niyog

Ang niyog ay tinatawag na “puno ng buhay”. Ang lahat ng

bahagi nito ay maaring gamitin sa paggawa ng mga kagamitang
kapaki-pakinabang. Ang dahon ay maaaring lalahin at gawing
basket, banig o placemat. Ang tingting ay ginagawang trey,
walis, basket, at palamuti. Ang bao ay ginagawang plorera,
bag, butones, baso, alkansiya, sandok, at mangkok. Ang bunot
ng niyog na pinagkukunan ng hiblang tinatawag na coir ay
hinahabi, ginagawang lambat, lubid, sako, eskoba, palaman ng
kutson, at pamunasan ng paa. Ang katawan ng niyog ay
ginagawang tabla.

b. Gawaing kabibe
Ibat-ibang anyo, laki, uri at kulay ng kabibe ang matatagpuan
sa ating bansa. Ang kapis ay mula sa kabibe. Ang kabibe ay
ginagawang trey, lampara, wind chime, plorera, at artipisyal na
bulaklak. Ang ibang kabibe at korales ay ginagawang hikaw,
kuwintas, at iba pang palamuti sa katawan.

c. Gawaing- himaymay
Ang himaymay ay nakukuha sa pinya, abaka, rami, buri,
niyog at pandan.
Ang abaka ay ginagawang lubid, bayong, sapin sa mesa,
sombrero, tsinelas, basket, placemat, bag, pantakip ng
pagkain, kurtina at pandekorasyon.
Ang dahon ng pinya ay hinihimay upang maging pinong
himaymay at ginagawang tela ng Barong Tagalog at gown,
panyolito, belo at mantel.
Ang rami ay pinagkukunan ng himaymay na ginagamit
sa paggawa ng tela.
Ang buri ay pinanggagalingan ng himaymay na buntal at raffia. Ang buntal ay
ginagawang sombrero at bag. Ang raffia ay ginagawang banig, placemat, pantakip ng
dingding, at rug.

d. Paggawa ng laruan
Maraming katutubong materyales ang maaaring
gamitin sa paggawa ng laruan ng mga bata. May mga
materyales na nakakalat lamang tulad ng mga retaso ng

87 | P a g e
tela, ang maaaring gawaing manika, lata ng gatas na maaaring gawing shaker, at mga
kahoy na maaaring gawing blocks.

e. Gawaing kawayan
Bukod sa paggawa ng bahay, marami
pang bagay ang maaaring gawin mula sa
kawayan tulad ng muwebles, planter, trey,
at palamuti sa bahay.

f. Gawaing- Katad
Ang balat ng baka, kambing,
bayawak, sawa, buwaya, at kuneho ay
ginagawang bag, sapatos, sinturon,
pitaka at damit.

Pangkalahatang Gawaing Industriyal

a. Gawaing Kahoy
Mayaman ang ating bansa sa matigas na kahoy tulad ng
narra, apitong, kamagong,mahogany, yakal, at mulawin.
Ang mga kahoy na ito ay ginagamit na haligi ng bahay,
tulay, poste at ginagawa ring barko.
Ang malalambot na kahoy naman
tulad ng ipil-ipil, tangile, palosapis,
at almaciga ay ginagamit sa pag-
uukit, paggawa ng gitara, muwebles
at palamuti sa bahay.

b. Gawaing- metal

Ang yero, lata, at alambre ay karaniwang

ginagawang upuan, mesa, lalagyan ng kandila, ash
tray, timba, regadera, planter, napkin holder, fruit
tray, glass tray, kuwadro at iba pang gamit sa bahay.

c. Gawaing Seramik

Ang seramik o pagpapalayok ay ginagawa mula sa

luwad na pinatigas o hinurno. Ang banga, plorera, pigurin,
palayok, taniman, kalan, at mga palamuti sa bahay ay ilan
sa mga bagay na nagmumula sa luwad.

88 | P a g e
 d. Gawaing- elektrikal

Ang elektrisidad ay isa sa pangunahing

pangangailangan sa tahanan, paaralan at pamayanan.
Malaki ang naitutulong nito sa pagpapagaan at
pagpapabilis ng mga gawain. Ang mga gawaing
kaugnay ng elektrisidad ay ang pagpapalit ng pyus,
pag-aayos ng kordon ng planta, extension cord,
pundidong ilaw at pagwewelding.

e. Gawaing- grapiko

Ang pagleletra, pagpipinta, at pag-iistensil ay mga

gawaing grapiko.

Mga Kabutihang Naidudulot ng Gawaing Pang-industriya sa Mag-anak

1. Nagkakaroon ng hanapbuhay o mapagkakakitaan at natutustusan ang

pangangailangan ng mag-anak.
2. Nagagamit ang malayang oras sa gawaing kapaki-pakinabang.
3. Nakatutulong sa pagpapabuti ng buhay ng pamilya at pamayanan at nakapag-
aambag sa kaunlaran ng mag-anak.

4. Nagagamit ang kaalaman, kasanayan, at saloobin sa mahusay na pangangasiwa

ng pinagkukunang yaman.
5. Nabibigyang halaga ang paggamit ng mga katutubong materyales mula sa
kapaligiran.
6. Nababawasan ang bilang ng mga walang hanapbuhay.
7. Napagiginhawa ang kabuhayan ng mag-anak at naitataas ang antas ng
pamumuhay at ekonomiya ng bansa.

Pag-isipan Natin
• Ang mga gawaing pang-industriya ay nakatutulong sa pag-unlad ng pamumuhay ng
mag-anak.
• Ang gawaing pang-industiya ay naaayon sa kakayahan at pinagkukunang yaman ng
pamayanan.
• Naitataas ang antas ng kabuhayan ng mga mag-anak na naglilinang ng mga
gawaing pang-industriya.
• Ang mga malikhaing kamay ay nakagagawa ng mga magaganda at makabuluhang
bagay.

Pag-usapan Natin
1. Ano ang kabutihang naidudulot ng kaalaman sa gawaing pang-industriya?

89 | P a g e
 2. Paano malilinang ang mga likas na yamang matatagpuan sa ibat-ibang
pamayanan?

3. Bakit kapaki-pakinabang ang kaalaman sa mga gawaing kamay? Ano ang

naibibigay nito sa pamumuhay ng mag-anak?

Pagsanayan Natin

A. Isulat sa patlang ang salitang tinutukoy sa bawat pangungusap.

1. Ito ay tinaguriang “ puno ng buhay”.

2. Ang gawaing ito ay karaniwang nakikita sa mga taong nakatira sa
pamayanang malapit sa dagat.
3. Ito ay isang uri ng kabibeng karaniwang ginagawang wind chimes,
divider, at bintana.
4. Ito ay ginagamit na batayan sa ibat-ibang gawain.
5. Kabilang sa gawaing ito ang paggawa ng istensil, pagleletra at
pagpipinta.
6. Ito ay matibay na materyales sa paggawa ng bahay.
7. Ang bahaging ito ng niyog ay ginagawang butones.
8. Ang himaymay nito ay tinatawag na buntal at raffia.
9. Ito ang tawag sa balat ng hayop na ginagawang bag, sapatos,
sinturon at pitaka.
10. Kabilang sa gawaing ito ang pag-aayos ng sirang extension cord at
pagpapalit ng pundidong fuse.

Aralin 2 Pagpaplano at Pagsasagawa ng Proyekto

Mithiin:

2. 4 Nakagagawa ng sariling
disenyo sa pagbuo o
pagbabago ng produktong
gawa sa kahoy, ceramics,
karton, o lata (o mga
materyales na nakukuha sa
pamayanan)

90 | P a g e
Talakayin Natin
Mahalaga ang ibayong pagpaplano ng gawaing industriyal upang mapakinabangan
ang proyekto. Masusing pag-aralan kung paano magagamit ang mga materyales. Tandaan
na ang
Ikaaayos at ikagaganda ng proyekto ay nababatay sa kaalaman, kasanayan,
pagkamalikhain, at pamamaraan ng paggawa.

Mga Dapat Tandaan sa Pagpili ng Proyekto

1. Alamin ang pakinabang na idudulot nito sa tahanan at sa pamayanan.
2. Tiyaking medaling matagpuan ang mga kakailanganing kagamitan.
3. Pagplanuhang mabuti ang mga hakbang na isasagawa.
4. Iangkop ang disenyo sa proyektong gagawin.
5. Tiyaking may karanasan at kasanayan ang mga gagamit ng mga kasangkapan sa
pagbuo ng proyekto.
6. Paghandaang mabuti ang panimulang dibuho ng proyekto.

Hakbang sa Pagpaplano ng Proyekto

1. Gumuhit ng batayang larawan na gagawin gabay sa pagbuo ng proyekto. Ilagay ang
tiyak na sukat at disenyo.
2. Itala ang mga materyales at kagamitang kailangan sa paggawa ng proyekto.
3. Isaayos ang pagkakasunod-sunod ng mga hakbang sa pagbuo ng proyekto upang
maiwasan ang pagsasayang ng materyales, lakas, pera at panahon.
4. Isulat ang mga aspetong bibigyan ng pansin sa gagawing ebalwasyon o
pagpapahalaga.
5. Suriin ang proyekto habang ginagawa o tuwing matatapos ang isang hakbang upang
matiyak na ito’y naaayon sa disenyo.

Plano ng Proyekto

Pangalan: Baitang/ Pangkat:

Markahan: Guro :

I. Pangalan ng Proyekto Pencil Holder

II. Mga Layunin

1. Nagagamit ang batayang kaalaman at
kasanayan sa gawaing metal.
2. Naipamamalas ang kanais-nais na gawi sa
paggawa.
3. Naipagmamalaki ang nayaring proyekto.

III. Disenyo ng Proyekto

91 | P a g e
IV. Mga Kailangan/ Materyales
• Lumang magasin na may makintab na kulay
• Lapis
• Pandikit o glue
• Lata ng gatas
• Natural na barnis

V. Mga Hakbang sa Pagbuo ng Proyekto

1. Gumupit ng mula dalawa hanggang tatlong sentimetrong lapad ng lumang magasin.

2. Ibilot nang mahigpit ang isang pirasong ginupit na magasin sa tulong ng lapis at lagyan
ng pandikit ang dulo ng papel.
3. Iayos ang apat na pirasong nabilot na magasin upang maging hugis bilog. Siguruhing
salit-salitan ang binilot na papel sa gitna upang makabuo ng pinakailalim ng pencil holder
depende sa laki ng proyektong gagawin at idikit ito sa gitna.
4. Kumuha ng isang piraso at ihabi nang paikot.
5. Kung ang pinakailalim ay kasinlaki ng lata ng gatas, ilagay ang lata sa gitna ng
nakahabing papel.
6. Itupi nang paitaas ang mga dulo. Ipagpatuloy ang paghahabi hanggang sa ito ay
maging kasintaas ng lata.
7. Itupi ang mga dulo at idikit ito papaloob matapos alisin ang lata. Patuyuin ang pandikit.
Lagyan ito ng barnis upang tumigas at maging matibay.

Tseklist Para sa Pencil Holder

Mga Batayan Oo Hindi

A. Mga Gawi

Gumamit ng mga patapong materyales

Nakasunod sa mga mabuting gawi sa

paggawa

Nagpakita ng kawilihan sa paggawa

B. Kayarian

Wasto ang pagkakasukat ng mga ginupit na

papel

Maayos ang pagkakabilot ng mga pinirasong

papel

Maayos ang pagkakasalit-salit ng mga binilot

92 | P a g e
na papel

Wasto ang pagkakabuo ng ilalim ng pencil

holder

Pantay- pantay ang pagkahabi ng binilot na

papel

Maayos at pantay pantay ang tupi ng mga

dulo

Maayos ang kabuuang anyo

Matibay at kapaki-pakinabang

Iba pang Proyekto gamit ang mga Patapong Bagay

Ang mga boteng magaganda ang hugis at sunod-sunod ng laki ay maaaring gawing
palamuti sa bahay o tanggapan.

1. Linisin ang bote at tanggalin ang mga nakadikit na

papel. Punasan at patuyuin.

2. Ihanda ang mga buto ng gulay na may ibat-ibang

kulay tulad ng mais, munggo, sitaw at iba pa. Maaari
ring kulayan ang mga buto sa nais na kulay.

3. Ilagay sa bote ang mga buto. Maaaring maglagay ng

ibat-ibang buto sa iisang bote.

4. Takpan ang bote ng cork at lagyan ng dekorasyong

laso sa may leeg ng bote.

Mula sa mga lumang kwaderno ay maaari

naming makagawa ng bagong kwaderno. Malaki ang
maitutulong nito sa mag-anak sapagkat sa halip na
bibili pa ng bagong kwaderno, ang perang gugugulin
para rito ay magagamit na para sa ibang
pangangailangan.

1. Ipunin ang mga walang sulat na pahina ng lumang

spiral notebook at pabalat para sa harap at likod ng
gagawing kuwaderno.
2. Pagsama-samahin at tahiin gamit ang yarn.
93 | P a g e
 Mula naman sa mga boteng plastik na
katamtamang laki ay makagagawa ng hanging
basket na mapagtataniman ng mga halaman.

1. Linisin ang mga plastic. Markahan ng guhit kung

saan puputulin.

2. Putulin sa guhit gamit ang cutter o matalas na

gunting at butasan ang ilalim nito.

3. Tusukin ang gilid ng plastik ng maliit na pako

upang may pagkabitan ng hawakan.

4. Kumuha ng alambre at kabitan ang tatlong butas.

Isara o ibaluktot ng plais ang alambre.

5. Maaaring pinturahan ng nais na kulay upang maging mas maganda at dekorasyunan.

Pagtutuos
Ang paggawa ng proyekto ay isang pagkakataon upang ipakita ang kakayahan,
pagkamalikhain, produktibong paggamit ng oras, at paraan upang kumita ng pera.
Kaugnay nito’y mahalagang matutuhan ang pagtutuos ng halaga ng produksiyon, halaga
ng gamit, tubo at halaga ng pagbebenta na tinatawag na pagtutuos.
Halimbawa ay gagawa ka ng stuffed toy at naipasiya mong ipagbili ito sa halagang
40 porsyento ang patong sa iyong capital o nagastos.

Materyales Halaga Pagtutuos

Tela ₱ 50.00 Halaga ng aytem ₱ 175.00

Sinulid ₱ 10.00 Porsyentong Patong- 40%

Bulak ₱ 30.00 ₱ 175 x .4= ₱ 70.00

Butones ₱ 10.00 Halaga ng Pagbebenta ₱ 245.00

Paggawa ₱ 75.00 Tubo: ₱ 70.00

Kabuuan ₱ 175.00

Ang kabuuang halaga ng gastusin ay ₱ 175.00

Mula sa kabuuang halaga ng gastusin, idagdag ang 40% na patong:

₱ 175 x .40= ₱ 70.00

Kung pagsasamahin ang kabuuang halaga na ₱ 175.00 at idadagdag ang 40% na patong:
94 | P a g e
 ₱ 175.00 + ₱ 70.00 = ₱ 245.00

Samakatuwid ang halaga ng bawat piraso ay ₱ 245.00

Panuntunang Pangkalusugan at Pangkaligtasan sa Paggawa ng

Proyekto

Upang maiwasan ang sakuna habang gumagawa ng proyekto mahalagang sundin

ang mga panuntunang pangkalusugan at pangkaligtasan.

1. Ugaliing magsuot ng damit panggawa habang binubuo ang proyekto.

2. Suriin ang mga kagamitang gagamitin upang malaman kung maayos at ligtas ang mga
ito.
3. Maging maongat sa paggamit ng mga kasangkapang matutulis at may talim. Iwasan
ang paglalaro sa mga ito.
4. Gamitin ang angkop naa kasangkapan alinsunod sa gamit ng mga ito.
5. Ilagay sa tamang lalagyan ang mga pinagtabasang kahoy, bakal, table, yero, o lata.
6. Maging maingat sa paghawak ng mga bagay na may talim sa gilid upang maiwasan ang
pagkahiwa ng daliri.
7. Hugasan at linisin ang mga kamay bago magsimula ng anumang Gawain.

Pag-isipan Natin

• Ang mga gawaing pang-industriya ay nangangailangan ng pagpaplano ng

proyektong kapaki-pakinabang at pagsasagawa ng mga hakbang sa pagbuo nito.

• Mahalaga ang plano sa pag-gawa ng isang proyekto.

• Kapaki-pakinabang sa pamilya ang pagkakaroon ng kasanayan sa gawaing kamay.

• Ang pagiging malikhain ay isang mahalagang katangian ng mga Pilipino.

• Ang pagtutuos ay isang mahalagang kaalamang dapat taglayin ng isang

gumagawa ng gawaing industriyal.

• Mahalagang sundin ang panuntunang pangkalusugan at pangkaligtasan sa paggawa

ng proyekto upang maiwasan ang anumang sakuna.
Pag-usapan Natin

1. Bakit kailangang iplanong mabuti ang paggawa ng isang proyekto?

2. Ano- ano ang dapat nilalaman ng plano bago gawin ang isang proyekto?

95 | P a g e
3. Ano ang maaaring magandang bunga ng pagkatuto ng gawaing kamay sa pamilya at sa
pamayanan?

4. Ano- ano ang dapat tandaan sa pagpili ng proyektong gagawin.

Aralin 3 Maingat at Wastong Paggamit ng mga

Kasangkapan

Mithiin:

• Natutukoy ang mga kasangkapang

kailangan sa paggawa ng proyekto.

96 | P a g e
Pangunahing Pamamaraan sa Gawain

1. Pagsusukat
Hawakan nang husto at ilapat nang mabuti ang panukat sa materyales na
susukatin. Markahan ang tiyak at tamang sukat ng lapis.

2. Paglalagari
Ilagay sa matibay at matatag na patungan ang kahoy at ikatang sa gato upang
makatiyak na tuwid ang paglalagari. Ang gato ay isang aparatong mekanikal na ginagamit
na pang-ipit ng kahoy. Simulan ang paglalagari sa direksiyong pakabig sa naglalagari.
Hawakan ang kapirasong malapit nang maputol upang maiwasang mabali ito bago
maputol ng lagari.

3. Pagmamartilyo
Gamitin ang uri ng martilyong angkop sa uri at laki ng pako at materyales.
Hawakan ang martilyo sa dulo upang mas malakas ang puwersa ng pagpukpok.

97 | P a g e
 4. Paggugupit
Gamitin ang gunting na angkop sa gugupitin. Magiging maayos at malinis ang
gamit na gugupitin kung matalas na gunting ang gagamitin.

5. Pagpapaet
Gumamit ng malyete sa pagpukpok ng paet. Ang talim ng paet ay dapat lagging
matalas. Ang hilatsa ng kahoy ay sinusundan sa pagpapaet upang ito ay maging makinis.
Palayo sa may hawak ang direksyon ng paet upang maiwasan ang sakuna.

Pangangalaga sa mga kasangkapan

Tumatagal ang gamit ng mga kasangkapan kung maingat ang pag-gmit. Ang
wastong pangangalaga ay paraan din upang maiwasan ang sakuna.

1. Maglaan ng isang matibay na kabinet na lalagyan ng mga kasangkapan. Gumamit ng

toolbox kung walang kabinet.

2. Ayusin ang mga kasangkapan ayon sa gamit at laki.

3. Ilabas lamang ang mga kasangkapang gagamitin at ilagay ito sa lugar na medaling
kunin.

4. Iligpit agad ang kasangkapan pagkatapos gamitin.

5. Punasan ang kasangkapan ng basahang may kaunting langis.

Pag-isipan Natin

• Magiging madali at maayos ang paggawa ng proyekto kung angkop ang

kasangkapang gagamitin sa bawat gawain.

• Tumatagal ang mabuting serbisyo ng kasangkapan kung maingat at wasto

aang paraan ng paggamit nito.

• Maiiwasan ang sakuna sa paggawa kung susundin ang mga panuntunang

pangkaligtasan.

• Linangin ang kasanayan sa paggawa sa murang edad pa lamang.

Pag-usapan Natin

1. Bakit mahalagang gumamit ng angkop na kasangkapan sa bawat gawain?

98 | P a g e
2. Paano nalilinang ang pagkamalikhain sa pamamagitan ng paggawa ng mga gawaing
pang- industriya?

3. Bakit mahalaga ang pagpaplano para sa isang proyekto?

4. Ano ang dapat gawain upang magamit nang pangmatagalan ang mga kasangkapan sa
paggawa?

5. Bakit kailangang matutuhan ang wastong paggamit ng anumang kasangkapang

pamukpok, pamutol, at pampakinis?

Pagsanayan Natin

Isulat sa tamang hanay ang sumusunod na kasangkapan sa paggawa.

Metro malyete coping saw eskuwala

Hacksaw destornilyador plais barena
Lyabe claw hammer paet ballpen
Hammer balbike Lyabe tubo

Panukat Pamutol Pambutas Pamukpok Pampihit

99 | P a g e
Aralin 4 Pagkukumpuni ng Sirang Kasangkapan

Talakayin Natin

Ang mga kasangkapan at kagamitan sa tahanan ay mahalaga. Anuman ang

ingat at pangangalagang gawin sa mga ito ay hindi maiwasang masira lalo na kung araw
araw ang paggamit. Ang mga nasisirang kagamitan kung hindi makukumpuni ay hindi rin
magagamit at mapakikinabangan. Ang pagkakaroon ng kaalaman at kasanayan sa
pagkukumpuni ng sirang kagamitan ay makatutulong nang malaki sa pamilya.

Kahalagahan ng Pagkukumpuni

Kailangang matuto at masanay ang mga batang mag-aaral sa pagkukumpuni

ng mga sirang kasangkapan sa bahay. Ito ay magdudulot ng kasiyahan at pagmamalaki
hindi lamang sa mga kabataan kundi pati na rin sa kanilang mga magulang.

Mahalaga ang pagkukumpuni ng mga sirang kasangkapan.

a. Nakatutulong ito sa pagtitipid ng gastusin ng pamilya.
b. Natututong gumawa nang nag-iisa.
c. Nakapagbibigay ito ng karagdagang kita sa sinumang gumagawa ng pagkukumpuni.
d. Nakapagbabahagi ng kaalaman sa iba.
e. Nagdudulot ng kasiyahan sa sarili at sa taong natutulungan.

100 | P a g e
Mga Dapat Tandaan sa Pagkukumpuni

1. Suriin ang mga kasangkapan at alamin ang sira ng mga ito.

2. Pag-aralan ang kayarian ng katulad na kasangkapan upang sundan at tularan ito.
3. Ihanda ang kakailanganing materyales gaya ng pako, turnilyo, kahoy, at kola.
4. Mag-ingat sa paggamit ng mga kasangkapan tulad ng lagare, martilyo, plais at iba paa.
5. Magtanong sa nakaaalam sa Gawain.
6. Linisin ang lugar-gawaan at iligpit ang mga ginamit.

101 | P a g e
Mga Paraan ng Pagkukumpuni

Sira Paraan ng Pagkukumpuni

Mapurol na gunting at Kunin ang hasaang bato at ihasa ang mapurol na gamit.
kutsilyo Maaari ring gumamit ng papel de liha o sandpaper upang
maalis ang kalawang. Pahiran ng langis kapag matalas at
malinis.

Maluwag na turnilyo ng Kumuha destornilyador. Alisin ang turnilyo at tingnan ang

upuan, kabinet, mesa, o roskas o screw kung hindi pa sira. Higpitan kung maayos pa at
takip ng kaserola maaari pang gamitin. Kung hindi na pwede, palitan ang
turnilyo ng kaparehong laki.

Nakausling pako sa Kumuha ng martilyo. Pukpukin ang pako hanggang sa ito ay

upuan, mesa o dingding maibaon muli.

Gumamit ng hagdan o anumang matatag na tuntungan kung

ang bombilya ay nasa kisame. Patayin ang switch, tanggalin
Pundidong bombilya ang pundidong bombilya at palitan ng bago. Tiyaking tuyo ang

102 | P a g e
 kamay bago humawak sa bombilya.

Talop na kawad ng Tiyaking tuyo ang kamay o nakasuot ng guwantes sa pag-

kuryente aayos ng kawad ng kuryente. Ibaba ang general switch at
siyasatin ang kawad. Kumuha ng electrical tape at ibalot sa
alambreng talop. Gawin agad dahil madalas itong pagmulan
ng sunog.

May mga gawaing pagkukumpuni na nangangailangan ng tulong at gabay ng

mas nakakaalam subalit mahalagang malaman din ng isang batang tulad mo.

1. Tumutulong gripo
Ihanda ang lyabe tubo at destornilyador.
a. Isara ang gate valve sa pangunahing tubo sa may tabi ng metro ng tubig.
b. Alisin ang takip ng gripo gamit ang lyabe tubo.
c. Alisin ang turnilyong humahawak sa sapatilya gamit ang destornilyador.
d. Palitan ng bagong sapatilya.
e. Ibalik ang turnilyo. Higpitan sa pamamagitan ng destornilyador.
f. Buksan ang gate valve ng pangunahing tubo.

2. Baradong lababo
Ihanda ang pambomba, pipe wrench, lyabe tubo, at alambreng makapal.
a. Ilagay ang gomang pambomba sa butas ng lababo o sinkdrain. Magsahod ng isang
timba sa tapat ng tubo.
b. Bahagyang punuin ng tubig ang lababo aat bombahin ito nang ilang ulit.
c. Kung hindi pa rin naaalis ang bara, buksan ang U-trap ng tubo sa ilalim ng lababo
gamit ang pipe wrench o liyabe tubo. Tanggalin ang dumi at buhusan ng mainit na tubig.
Buhusan din ng tubig na may suka o anumang komersiyal na paantanggal ng bara.
d. Kung hindi pa rin natatanggal ang bara, kumuha ng makapal at mahabang alambre at
sundutin ang loob ng tubo upang maalis ang nakabarang dumi.
e. Ibalik ang turnilyo sa ilalim ng U-trap gamit ang pipe wrench.
f. Linising mabuti ang lababo at mga gamit.

3. Sirang Plag
Ihanda ang plais na pang koryente, destornilyador na flat tip, Philip at
lanseta o wire stripper.
a. Putulin ang lumang plag gamit ang plais pangkuryente.
b. Paghiwalaayin ang magkabilang dulo ng alambre sa habang limang sentimetro sa
pamamagitan ng paghila sa magkabilang dulo.
103 | P a g e
c. Alisin ang balat ng insulasyon sa dulo ng kordon sa habang 20 sm upang lumabas ang
pinong alambrreng elektrikal.
d. Ipasok ang limang sentimetrong haba ng goma at alambre sa butas ng plag.
e. Ibuhol ito at ipaikot ang dulo sa niluwagang turnilyo.
f. Ikabit aang alambre upang mahigpitan ang turnilyo gamit ang destornilyador. Gawin ito
sa isa pang alambre.

4. Pumutok na Pyus
a. Ibaba ang switch lever bago umpisahan ang pagkukumpuni.
b. Tanggalin ang dalawang pyus sa loob ng switch box gamit ang electrician’s pliers.
c. Tiyaking magkatulad ang bilang ng dalawang pyus. Nakasulat sa balat ng pyus ang
bilang 30 hanggang 60 amperes.
d. Ikabit ang dalawang pyus sa loob ng switch box gamit ang plais. Tiyaking nakalapat
ang mga pyus bago isara ang switch box.
e. Itaas ang switch lever upang muling dumaloy ang kuryente.

Magiging matagumpay ang pagkukumpuni ng sirang kagamitan sa tahanan

kung gagamit ng mga angkop na kagamitan at susundin ang tamang paraan ng paggawa.

Pag-isipan Natin

• Ang pagkukumpuni ay dapat matutuhan kahit sa murang gulang pa lamang.

• Nakatutulong sa pagtitipid ang kaalaman at kasanayan sa pagkukumpuni ng mga
sirang kasangkapan.
• Ang maagap na pagkukumpuni ng mga sirang kasangkasapan ay paraan ng pag-
iwas sa sakuna.
• Ang payak na pagkukumpuni ay magagawa ng batang babae at lalaki.
• Makatutulong sa mabilis na pagkukumpuni ang paggamit ng angkop kasangkapan
at pagsunod sa tamang pamamaraan.
• Isaalang-alang ang panunutunang pangkalusugan at pangkaligtasan sa
pagkukumpuni ng de-kuryenteng kasangkapan.

Pag-usapan Natin

1. Bakit mahalagang kumpunihin kaagad ang sirang kasangkapan?

2. Paano nakatutulong sa pamilya ang kaalaman sa pagkukumpuni?

104 | P a g e
3. Bakit kailangang ihanda agad ang mga kagamitan bago magkumpuni ng mga sirang
kagamitan?

4. Paano nakapagkukumpuni sa matipid at ligtas na pamamaraan?

5. Paano nakatutulong sa pagtitipid ng mga magulang ang kaalaman at kasanayan sa

pagkukumpuni?

Pagsanayan Natin

B. Isulat ang angkop na kasangkapan para sa sumusunod na gawain.

1. Pagluluwag o paghihigpit ng turnilyo.

2. Pagpapako ng umuugang silya.
3. Pagputol ng kahoy
4. Pagpapakinis ng natapos na kinumpuni
5. Paggupit ng alambre para sa gagawing sampayan

C. Pagtambalin ang mga salitang magkasinghulugan. Isulat sa patlang ang titik ng

tamang sagot.

1. Turnilyo a. pag-aayos
2. Wire stripper b. may pasak
3. Pagkukumpuni c. screw
4. Tuntungan d. pambalat ng electrical wire
5. Barado e. tapakan

105 | P a g e