پاسخ 12 تجربی ماز

‫‪P1F‬‬
‫الف‬ ‫‪A‬‬
‫آمادگی کنکور ‪1401‬‬ ‫‪E‬‬
‫آزمون ماز ـ مرحله ‪( 1‬چهارشنبه ‪)00/4/30‬‬
‫گروه آزمایشی علوم تجربی‬

‫دفترچه پاسخ عمومی و اختصاصی‬
‫ویراستار‬ ‫استاد همکار‬ ‫مسئول درس‬ ‫درس‬

‫محسن فدایی‬ ‫‪-‬‬ ‫حسن وسکری‬ ‫زبان و ادبیّات فارسی‬
‫محمدمهدی پوپ‬ ‫‪-‬‬ ‫هاله کریمی‬ ‫زبان عربی‬
‫صالح احصائی‬ ‫‪-‬‬ ‫محمد رضائیبقا‬ ‫فرهنگ و معارف اسالمی‬
‫روژان جواهریان‬ ‫‪-‬‬ ‫آرمین احمدیانزاده‬ ‫زبان انگلیسی‬
‫سعید کریمی‬ ‫‪-‬‬ ‫حمیدرضا عالیلو‬ ‫زمین شناسی‬
‫ارسالن حسنوند‬ ‫‪-‬‬ ‫حسین شفیعزاده‬ ‫ریاضی‬
‫ایمان روستا‬ ‫‪-‬‬ ‫محمدرسول خنجری‬ ‫زیستشناسی‬
‫حسین عبدوینژاد‬ ‫‪-‬‬ ‫عباس غریبی‬ ‫فیزیک‬
‫مهسا بایمانینژاد‬ ‫‪-‬‬ ‫فرشاد هادیانفرد‬ ‫شیمی‬
‫حق چاپ و تکثیر سؤاالت به هر روش (الکترونیکی و ‪ )...‬پس از برگزاری آزمون برای تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی تنها با مجوز «گروه ماز» مجاز می باشد و با متخلفین برابر مقررات رفتار می شود‪.‬‬
‫‪@konkurbanks‬‬
‫‪www.biomaze.ir‬‬
‫کدام گزینه میتواند معانی مناسبی برای تعداد بیشتری از واژههای زیر باشد؟‬
‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫«تیرهرایی‪ ،‬راغ‪ ،‬حَشم‪ ،‬شوریدهرنگ‪ ،‬چَنگ‪ ،‬دغل»‬
‫‪ )1‬بیابان‪ ،‬خدمتکاران‪ ،‬نوعی ساز‪ ،‬حیلهگر‬
‫‪ )2‬گمراهی‪ ،‬صحرا‪ ،‬نوعی ساز‪ ،‬نادرست‬
‫‪ )3‬بداندیشی‪ ،‬بیابان‪ ،‬آشفتهحال‪ ،‬نوعی ساز که سر آن خمیده است و تارها دارد‬
‫‪ )4‬دامنۀ سبز کوه‪ ،‬خدمتکاران‪ ،‬چنگال‪ ،‬ناراست‬
‫‪ 1‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬
‫در گزینۀ «‪ » 4‬تمام معانی آمده مناسب واژگان صورت سوال است‪ .‬معانی واژگان صورت سوال عبارت است از‪:‬‬
‫تیرهرایی‪ :‬بداندیشی‪ ،‬گمراهی‪ /‬راغ‪ :‬دامنۀ سبز کوه‪ ،‬صحرا‪ /‬حَشم‪ :‬خدمتکاران‪ ،‬شوریدهرنگ‪ :‬آشفتهحال‪ ،‬چنگ‪ :‬نوعی ساز که سر آن خمیده است و تارها‬
‫دارد ‪ ،‬پنجه و چنگال‪ /‬دَغل‪ :‬ناراست‪ ،‬حیلهگر‬
‫بررسی سایر گزینهها‪:‬‬
‫گزینۀ «‪« :»1‬بیابان» معنای درستی برای واژۀ «راغ» نیست‪.‬‬
‫گزینۀ «‪ « :»2‬تاریکی » معنای درستی برای « تیرهرایی» نیست‪.‬‬
‫گزینۀ «‪« :»3‬بیابان» معنای درستی برای واژۀ «راغ» نیست‪.‬‬
‫معنی لغات زیر را دقیق به خاطر بسپارید‪:‬‬
‫درس‪ :‬ادبیات‬
‫نژند‪ :‬خوار و زبون‪ ،‬اندوهگین‬ ‫چاشنی‪ :‬مزه‪ ،‬طعم‬ ‫ادبار ‪:‬بدبختی‪ ،‬سیه روزی؛ متضاد اقبال‬
‫زنَ خدان‪ :‬چانه‬ ‫حمیت‪ :‬غیرت‪ ،‬جوانمردی‪ ،‬مردانگی‬
‫ّ‬ ‫جیب ‪:‬گریبان‪ ،‬یقه‬
‫شوریدهرنگ‪ :‬آشفتهحال‬ ‫شل‪ :‬دست و پاي از کار افتاده‬ ‫دون همت ‪ :‬کوتاه همت‪ ،‬داراي طبع پست و کوتاه اندیشه‬
‫افگار‪ :‬مجروح‪ ،‬خسته‬ ‫قوت‪ :‬رزق روزانه‪ ،‬خوراک‪ ،‬غذا‬ ‫فروماندن ‪:‬متحیر شدن‬
‫چاشتگاه‪ :‬هنگام چاشت‪ ،‬نزدیک ظهر‬ ‫بیشبهت‪ :‬بی تردید‪ ،‬بی شک‬ ‫برنشستن‪ :‬سوار شدن‬
‫دربایست‪ :‬نیاز‪ ،‬ضرورت‬ ‫خیرخیر‪ :‬سریع‪ ،‬سرسری‬ ‫خطوات‪ :‬جمع ُخطوه‪ ،‬گامها‪ ،‬قدمها‬
‫زایل شدن‪ :‬نابود شدن‪ ،‬برطرف شدن‬ ‫رقعت‪ :‬رقعه‪ ،‬نامۀکوتاه‪ ،‬یادداشت‬ ‫دوال‪ :‬چرم و پوست؛ یک دوال‪ :‬یک لیه‪ ،‬یک پاره‬
‫سور‪ :‬جشن‬ ‫ستَ دن‪ :‬ستاندن‪ ،‬دریافت کردن‬ ‫زر پاره‪ :‬قراضه و خردۀ زر‪ ،‬زر سکه شده‬
‫صعب‪ :‬دشوار‪ ،‬سخت‬ ‫شراع‪ :‬سایهبان‪ ،‬خیمه‬ ‫شبگیر‪ :‬سحرگاه‪ ،‬پیش از صبح‬
‫کراهیت‪ :‬ناپسندی‬
‫ّ‬ ‫کافی‪ :‬باکفایت‪ ،‬الیق‪ ،‬کارآمد‬ ‫صلَ ت‪ :‬انعام‪ ،‬جایزه‪ ،‬پاداش‬
‫مبشر‪ :‬نویددهنده‪ ،‬مژده رسان‬ ‫گسیل کردن‪ :‬فرستادن‪ ،‬روانهکردن‬ ‫غرامتزده‪ :‬تاوانزده‪ ،‬کسی که غرامت کشد‪ ،‬پشیمان‬
‫محجوب‪ :‬پنهان‪ ،‬مستور‪ ،‬پوشیده‬ ‫مقرون‪ :‬پیوسته‪ ،‬همراه‬ ‫متقارب‪ :‬نزدیک به هم‪ ،‬در کنار هم‬
‫همایون‪ :‬خجسته‪ ،‬مبارک‪ ،‬فرخنده‬ ‫نماز پیشین‪ :‬نماز ظهر‬ ‫ندیم‪ :‬همنشین‪ ،‬همدم‬
‫افسر‪ :‬تاج و کاه پادشاهان‬ ‫وزر‪ :‬بار سنگین‪ ،‬در اینجا گناه‬ ‫وبال‪ :‬سختی و عذاب‪ ،‬گناه‬
‫تفریط‪ :‬کوتاهیکردن درکاری‬ ‫اعطا‪ :‬واگذاری‪ ،‬بخشش‪ ،‬عطا کردن‬ ‫برومند‪ :‬بارآور‪ ،‬میوه دار‬
‫توازن‪ :‬تعادل‪ ،‬برابری‬ ‫گران‪ :‬سنگین‪ ،‬عظیم‬ ‫سیماب گون‪ :‬به رنگ جیوه‪ ،‬جیوهای؛ سیماب‪ :‬جیوه‬
‫درایت‪ :‬آگاهی‪ ،‬دانش‪ ،‬بینش‬ ‫غیب‪ :‬پنهان‪ ،‬نهان از چشم؛ عالمی که خداوند‪ ،‬فرشتگان و…در آن قرار دارند‬
‫زبونی‪ :‬فرومایگی‪ ،‬درماندگی‬ ‫چنبره زدن‪ :‬چنبر زدن‪ ،‬حلقه زدن‪ ،‬به صورت خمیده و حلقه وار جمع شدن‬
‫تعصب‬
‫ّ‬ ‫حمیت‪،‬‬
‫ّ‬ ‫غیرت‪:‬‬ ‫صفیر‪ :‬صدای بلند و تیز‬ ‫شایق ‪:‬آرزومند‪ ،‬مشتاق‬
‫معنی چند لغت در مقابل آن نادرست آمده است؟‬

‫(خطوه‪ :‬قدم) – (خیرخیر‪ :‬سرسری) (یک دوال‪ :‬یک پاره) – (شبهت‪ :‬شک) – (عِقد‪ :‬پیمان) ( برومند‪ :‬بارآور) – (غرامتزده‪ :‬پشیمان) – (خرگه‪ :‬خیمه)‬
‫(والیت‪ :‬شهرستان) – (توازن‪ :‬تعادل) – (وزر‪ :‬بار سنگین)‬
‫‪ )4‬چهار‬ ‫‪ )3‬سه‬ ‫‪ )2‬دو‬ ‫‪ )1‬یک‬
‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫معنای فقط یک واژه نادرست آمده است‪( :‬عقد‪ :‬گردنبند)‪.‬‬
‫توجه‪ :‬واژۀ (عِقد‪ :‬گردن بند)‪ .‬را با «عَقد‪ :‬عهد و پیمان» اشتباه نگیرید‪.‬‬
‫لغات زیر را با تمام ریزهکاریها یاد بگیرید‪:‬‬
‫مقرر‪ :‬معلوم‪ ،‬تعیین شده‬ ‫محل عبادت‬
‫ّ‬ ‫معبد‪ :‬پرستشگاه‪،‬‬ ‫کورسو‪ :‬نور اندک‪ ،‬روشنایی کم‬
‫وجد‪ :‬سرور‪ ،‬شادمانی و خوشی‬ ‫موزون‪ :‬هماهنگ‪ ،‬خوش نوا‬ ‫موعد‪ :‬هنگام‪ ،‬زمان‬
‫گروه آموزشی ماز‬
‫َبختک‪ :‬موجود خیالی یا سیاهیای که برروی شخص خوابیده میافتد؛ کابوس‬

‫التهاب‪ :‬شعلهور شدن و برافروختن؛ مجازاً ناآرامی‪ ،‬بیقراری‪ ،‬اضطراب‬
‫مرغزار‪ :‬سبزهزار‪ ،‬زمینی که دارای سبزه و گلهای خودرو است‬
‫توضیحات کدام واژه در برابرآن نادرست است؟‬

‫‪ )1‬دارالسلطنه‪ :‬در دورۀ صفوی و قاجار‪ ،‬عنوان بعضی از شهرها که شاهزاده یا ولیعهد در آن اقامت داشت‪.‬‬
‫‪ )2‬توقیع‪ُ :‬مهر یا امضای پادشاهان و بزرگان در ذیل یا بر پشت فرمان یا نامه‪.‬‬
‫‪ )3‬فرود سرای‪ :‬اتاقی در خانه که پشت اتاقی دیگر واقع شده باشد‪ ،‬مخصوص زن و فرزند و خدمتگزاران‪.‬‬
‫‪ )4‬توفیق‪ :‬آن است که خداوند‪ ،‬انسان را در برابر سختیها و دشواریها‪ ،‬صبور و مقاوم میگرداند‪.‬‬
‫‪@konkurbanks‬‬ ‫‪1‬‬
‫پاسخ ‪ :‬گزینۀ ‪4‬‬ ‫‪3‬‬

‫توفیق‪ :‬آن است که خداوند‪ ،‬اسباب را موافق خواهش بنده‪ ،‬مهیا کند تا خواهش او به نتیجه برسد‪.‬‬
‫در عبارت زیر چند نادرستی امالیی یافت میشود؟‬

‫ای برادر‪ ،‬مرا با تو راضی است لکن تو شخصی سادهدلی و درونی که ودیعتِ اصرار را شاید نداری و زبان که صفیرِ ضمیرست و بیدستوری او کلمهای که‬
‫نباید گفتن بگویی و سببِ هالک قومی گردی‪ .‬شتر گفت‪ :‬بگوی که بدین احتیاط محتاج نیستی و اگر اعتماد نداری آن را به عقودِ سوگندهایِ عزیم بند‬
‫باید کردن‪.‬‬
‫‪ )4‬پنج‬ ‫‪ )3‬چهار‬ ‫‪ )2‬سه‬ ‫‪)1‬دو‬
‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫در متن چهار غلط امالیی دیده میشود‪:‬‬
‫‪ -4‬عزیم ⬅ عظیم‬ ‫‪ -3‬صفیر ⬅ سفیر‬ ‫‪ -2‬اصرار ⬅ اسرار‬ ‫‪ -1‬راضی ⬅ رازی‬
‫لغات امالیی مهم فارسی یازدهم (قسمت اول)‬
‫اذن‬ ‫تاوان و غرامت‬ ‫خطوات (خطوه)‬
‫استسقا (ساقی‪ -‬سقا)‬ ‫تحتالحمایگی‬ ‫خوارزمشاهی‬
‫استناط‬ ‫تحفهاالحرار‬ ‫خوالیگر‬
‫اطبا (طبیب‪ -‬طبابت)‬
‫ّ‬ ‫معزا)‬
‫تعزیه (عزا‪ّ -‬‬ ‫دغل‬
‫اعتذار (عذر)‬ ‫تعلّ ل‬ ‫دها و خرد‬
‫اعطا و واگذاری‬ ‫التهاب (ملتهب‪ -‬لهیب‪ -‬لهب)‬ ‫دهشت (دهشتبار‪ -‬دهشتناک)‬
‫افراط و تفریط‬ ‫تهنیت و تبریک‬ ‫رأفت (رئوف)‬
‫اقناع (قانع‪ -‬قناعت)‬ ‫ثمره (مثمر‪-‬استثمار)‬ ‫رخصت (ترخیص‪ -‬مرخّ ص)‬
‫امتناع (منع‪ -‬مانع)‬ ‫الحاح‬ ‫رشحه‬
‫اهتزاز‬ ‫حاشیه و کنار‬ ‫رغبت (راغب)‬
‫اهمال و سستی‬ ‫حجره‬ ‫رقیب (مراقبت)‬
‫آز (آزمند)‬ ‫شدت‬
‫حدت و ّ‬
‫ّ‬ ‫رمق و توان‬
‫آغاجی خادم‬ ‫حرب (محاربه)‬ ‫زایل شدن (زوال)‬
‫آغوز‬ ‫حسام الدین چلبی‬ ‫زنخدان‬
‫بالبداهه (بدیهی)‬ ‫حشر و قیامت (محشور)‬ ‫سرسام و هذیان‬
‫بحران عصبی‬ ‫حطام (حطام دنیا)‬ ‫سری سقطی‬
‫بذله و شوخی‬ ‫حالوت سنج‬ ‫سلب (مسلوب)‬
‫بقچه‬ ‫حلول (حال‪ -‬احوال)‬ ‫سوفار و برگستوان‬
‫بهت و حیرت (مبهوت)‬ ‫حمیت و غیرت‬
‫ّ‬ ‫سهم و ترس‬
‫بیشائبه‬ ‫خاییدن‬ ‫سیادت (سید)‬
‫تاس‬
‫درکدام بیت غلط امالیی دیده میشود؟‬

‫نقـشبنــــدان قـــدر بر طاق خضرا افکنـنـد‬ ‫‪ )1‬هر زمان صد گونه اشکال بدیع از کلک صنع‬
‫هنــــوز از دهــن جــام نــام جــم بیـــرون‬ ‫‪ )2‬اثر گزارکــه صــــد دور رفـت و مــیآمــد‬
‫میشـــوی صـیـد گــربـــه مـــوش مبــاش‬ ‫‪ )3‬میشـــوی سهـم شـعلــه خــــار مـشـــو‬
‫رفتم آنجا گرچه راهی صعب و شب دیجور بود‬ ‫‪ )4‬ای رفیقـان دوش مـا را در سـرایی سـور بود‬
‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪2‬‬ ‫‪5‬‬
‫اثر گزار ⬅ اثر گذار ( اثر خیر از خود به جای بگذار زیرا اثر خیر باعث ماندگاری نام تو میشود‪).‬‬
‫«گذاردن»‪ :‬چیزی را در جایی قرار دادن‪ ،‬نهادن‪ ،‬گذاشتن‪ ،‬جادادن‪ ،‬گذاشتن‪ ،‬نهادن‪ ،‬طی کردن‪ ،‬عبور کردن‪ ،‬گذشتن‪ ،‬ترک کردن‪ ،‬رها کردن‪ ،‬برقرار‬
‫کردن‪ ،‬برپاداشتن‪.‬‬
‫«گزاردن»‪ :‬ادا کردن‪ ،‬پرداختن‪ ،‬به جاآوردن‪ ،‬تعبیر و تفسیر کردن‪ ،‬انجام دادن‪.‬‬
‫کدام گزاره دربارۀ چهارپاره کامال صحیح است؟‬

‫‪ )1‬چهارپاره از چند بند هموزن و همقافیه تشکیل شده‪،‬که بیشـتر برای طرح مضامین اجتماعی و سیاسـی به کار میرود‪.‬‬
‫‪ )2‬ملکالّشعرای بهار‪ ،‬فریدون مشیری‪ ،‬فریدون تولّلی و حمید سبزواری سرودههایی در این قالب دارند‪.‬‬
‫‪ )3‬نحوۀ قرارگرفتن قافیه در هر بند شبیه نحوۀ قرارگیری قافیه در قطعه است‪.‬‬
‫‪ )4‬هر بند در چهارپاره از چهار مصراع تشکیل شدهاست و رواج آن از قبل مشروطه تا کنون بوده است‪.‬‬
‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪3‬‬ ‫‪6‬‬
‫تنها در گزینۀ «‪ » 3‬عبارت فاقد ایراد است‪ .‬چهارپاره در هر بند قافیۀ جداگانهای دارد و نحوۀ چینش آن شبیه قطعه است یعنی فقط درانتهای بیت‬
‫قافیه رعایت میگردد‪.‬‬
‫گزینۀ«‪ :»1‬چهارپاره از چند بند هم وزن و هم آهنگ تشکیل شده است‪( .‬بندها هم وزن هستند اما هم قافیه نیستند)‪.‬‬
‫گزینۀ«‪ :»2‬ملکالّشعرای بهار‪ ،‬فریدون مشیری‪ ،‬فریدون تولّلی و حمیدی شیرازی سرودههایی در این قالب دارند‪.‬‬
‫گزینۀ«‪ :»4‬رواج آن از مشروطه تاکنون بوده است‪.‬‬

‫آرایههای بیت زیر در کدام گزینه درست آمده است؟‬
‫یک روز چو چنگ آخر در برکش و بنوازم»‬ ‫«این ضربت بیقانون تا چند زنی بر من‬
‫‪ )2‬ایهام‪ ،‬تشبیه‪ ،‬جناس‪ ،‬حُسن تعلیل‬ ‫‪ )1‬ابهام تناسب‪ ،‬جناس‪ ،‬استعاره‪ ،‬مراعات نظیر‬
‫‪ )4‬ایهام تناسب‪ ،‬جناس‪ ،‬مراعات نظیر‪ ،‬تشخیص‬ ‫‪ )3‬ایهام‪ ،‬واجآرایی‪ ،‬تشبیه‪ ،‬ایهام تناسب‬
‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬ ‫‪7‬‬
‫آرایههای «استعاره‪ ،‬حُسن تعلیل و تشخیص» به کار نرفته است‪.‬‬
‫ایهام تناسب‪ :‬قانون ‪ -1‬قاعده (معنای موردنظر) ‪ -2‬نوعی ساز (موردنظر نیست امّا با ضربت وزنی و چنگ و بنوازم تناسب دارد‪.‬‬
‫واج آرایی‪ :‬تکرار واجهای «ن‪ ،‬ب‪ ،‬ز» که «زدن» را تداعی میکند‪.‬‬
‫تشبیه‪ :‬مرا چو چنگ‬
‫ایهام‪ :‬بنوازم ‪ -1‬نوازش و دلجویی کن ‪ -2‬ضربه بزن‪ ،‬ساز بزن‬
‫در کدام گزینه همۀ آرایههای «جناس همسان‪ ،‬تشبیه‪ ،‬استعاره‪ ،‬ایهام» دیده میشود؟‬
‫خاک خاک کف پای تو شود آب حیات‬ ‫‪ )1‬ای که شهــد شکـــرین تــو بــرد آب نبات‬
‫که برآمـد ز لــب چشمۀ نوش تو نبات‬ ‫‪ )2‬از دل تنـــگ شــکر شـــور برآمـــد روزی‬
‫پیش جیــحون سرشکم برود آب فرات‬ ‫‪ )3‬مـن کـه جـز آب فراتــم نشــود دامنـــگیر‬
‫به وفات آمد و بـر خاک درت کرد وفات‬ ‫‪ )4‬خواجو از عشق تو چون از سر هستی بگذشت‬
‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬ ‫‪8‬‬
‫بررسی آرایههای هر کدام از گزینهها‪:‬‬
‫‪ )1‬جناس همسان‪ :‬آب (آبرو) و آب (مایع حیات)‪ /‬تشبیه‪ :‬خاک کف پای یار به آب حیات – شهد یار (استعاره از لب یا سخن یار) به شکر و نبات ‪/‬‬
‫استعاره‪ :‬شهد استعاره از لبخند یا لب یا سخن یار است‪ /.‬آبروی نبات اضافۀ استعاری و تشخیص است‪ /.‬ایهام‪ :‬ندارد‪.‬‬
‫‪ )2‬جناس همسان‪ :‬ندارد‪ /.‬تشبیه‪ :‬دهان یار (چشمۀ نوش) به تنگ شکر تشبیه شدهاست‪ /.‬استعاره‪ :‬نبات استعاره از لبخند یا سخن یار است و در‬
‫مصراع اول به شکر تشخیص صورت گرفته است‪ /.‬ایهام‪ :‬تنگ‪ -1 :‬بار و محموله ‪ -2‬کوچک‬
‫‪ )3‬جناس همسان‪ :‬آب (مایع حیات) و آب (آبرو)‪ /‬تشبیه‪ :‬جیحون سرشک اضافۀ تشبیهی است و سرشک به فرات تشبیه شدهاست‪ /.‬استعاره‪ :‬آبرو‬
‫داشتن فرات تشخیص و استعاره است‪ /.‬ایهام‪ :‬آب در مصراع دوم ایهام دارد‪.‬‬
‫‪ )4‬جناس همسان‪ :‬وفات (وفای تو) و وفات (مرگ)‪ /‬تشبیه‪ :‬ندارد‪ /.‬استعاره‪ :‬ندارد‪ /.‬ایهام‪ :‬ندارد‪.‬‬
‫جناس‬
‫جناس يکساني و همساني دو يا چند واژه است در واج هاي سازنده ‪ ،‬با اختالف در معني‪ .‬دو کلمۀ هم جنس گاهي جز معني هيچ گونه تفاوتي با‬
‫هم ندارند و گاه عالوه بر معني در حرف يا حرکت نيز با هم تفاوت دارند‪ .‬با توجه به همين جناس دو گونه است‪:‬‬
‫‪ )1‬جناس تام (همسان ‪ ):‬دو واژه که از نظر لفظ کامال شبيه هم باشند ‪ ،‬ولي از نظر معني متفاوت باشند‪ .‬مانند روان و روان در بيت زير‪:‬‬
‫فردوسي‬ ‫همي شاد گردد ز بويش روان»‬ ‫«گالب است گويي به جويش روان‬
‫* هرگاه دو کلمۀ متجانس مانند هم تلفظ بشوند ولي از نظر دستوري‪ ،‬يکي ساده و ديگري مرکب (بيش از يک کلمه) باشد يا هر دو واژه مرکب‬
‫باشند‪ ،‬نيز جناس تام ساخته ميشود‪:‬‬
‫«خواجه در ابريشم و ما در گليم عاقبت اي دل همه یک سر گليم » اهلي شيرازي که گليم اول ساده است يعني فرش و زير انداز و گليم دوم يعني‬
‫گل هستيم ‪ .‬قدما به اين نوع جناس‪ ،‬جناس مرکب ميگفتند و ما مي توانيم آن را تام در نظر بگيريم‪.‬‬
‫‪ )2‬جناس ناقص (ناهمسان)‪ :‬اگر دو واژۀ متجانس از نظر لفظ يکسان نباشند‪ ،‬به آن جناس ناقص ميگوییم‪ .‬اين تفاوت به سه شکل رخ ميدهد و‬
‫به همين مناسبت ما سه نوع جناس ناقص داريم‪:‬‬
‫الف ) ناقص حرکتي‪ :‬اگر دو واژه در صامت ها با هم يکسان باشند و فقط در مصوت هاي کوتاه با هم فرق داشته باشند‪ .‬مثال دو واژۀ مهر و مهر‪ ،‬يا‬
‫ملک و ملک ‪ ،‬ملک و ملک و مانند آن که اگر عالمت نگذاريم از نظر امال شبيه هم هستند‪ ،‬ولي در واقع هم در تلفظ متفاوت اند هم در معني‪.‬‬
‫ب ) ناقص اختالفي‪ :‬اگر دو کلمه فقط در يک حرف با هم تفاوت داشته باشند‪ .‬مثال جوان و توان ‪ ،‬جوان و جهان ‪ ،‬جوان و جواد هر سه جناس‬
‫ناقص اختالفي دارند‪ ،‬يکي در حرف اول متفاوت است‪ ،‬يکي در حرف وسط (غير اول و آخر) و يکي هم در حرف آخر‪.‬‬
‫پ ) ناقص افزايشي‪ :‬اگر يکي از واژه ها يک حرف در اول‪ ،‬وسط يا آخر اضافه بر واژۀ ديگر داشته باشد‪ :‬رنج و مرنج ‪ ،‬دست و دوست ‪ ،‬شفق و‬
‫شفقت‪.‬‬
‫جناس تام‬
‫مهمترین واژگانی که دارای جناس تام هستند‪:‬‬
‫بگذار ‪ -1 :‬قرار بده ‪ -2‬رها کن ‪ -3‬اجازه بده‬ ‫بر‪ -1 :‬بدن ‪ -2‬خشکي‬ ‫مدام‪ -1 :‬شراب ‪ -2‬پيوسته‬

‫روان‪ -1 :‬جاري ‪ -2‬روح‬ ‫رهی‪ -1 :‬يک راه ‪ -2‬برهي(فعل )‬ ‫پرده‪ -1 :‬دستگاه موسيقي ‪ -2‬حجاب و پوشش‬
‫دام‪ -1 :‬حيوان اهلي ‪ -2‬تله‬ ‫‪ -3‬تخلص شاعر ‪4-‬آزاده‬ ‫پروانه‪ -1 :‬نوعي حشره ‪ -2‬مجوز‬
‫نای‪ -1 :‬ساز ني ‪ -2‬زندان مسعود سعد ‪ -3‬حلق‬ ‫شام‪ -1 :‬شب ‪ -2‬کشور سوريه‬ ‫سر‪ -1 :‬کله ‪ -2‬ابتدا‬
‫داد‪ -1 :‬حق ‪ -2‬فعل ‪ -3‬عدل ‪4-‬فرياد‬ ‫خطر‪ -1 :‬کار ترسناک ‪ -2‬بلندي مقام‬ ‫روی‪ -1 :‬چهره ‪ -2‬نوعي فلز‬
‫قلب‪ -1 :‬مرکز سپاه ‪ -2‬دل ‪ -3‬سکه تقلبي‬ ‫مهر‪ -1 :‬محبت ‪ -2‬خورشيد‬ ‫دیوان‪ -1 :‬ديوها ‪ -2‬مجموعه شعر‬
‫آهو‪ -1 :‬غزال ‪ -2‬عيب‬ ‫باد‪ -1 :‬جريان هوا ‪ -2‬فعل دعا‬ ‫‪ -3‬اداره‬
‫غریب‪ -1 :‬عجيب ‪ -2‬نا آشنا‬ ‫باز‪ -1 :‬پرنده ‪ -2‬متضاد بسته‬ ‫باال‪ -1 :‬قد و باال ‪ -2‬متضاد پایین‬
‫چين‪ -1 :‬نام کشور ‪ -2‬شکن‬ ‫‪ -3‬دوباره‬ ‫شيرین‪ -1 :‬مزۀ شيرين ‪ -2‬معشوق فرهاد‬
‫هوا‪ -1 :‬جو‪ ،‬فضا ‪ -2‬ميل و هوس‬ ‫زاد‪ -1 :‬توشه ‪ -2‬زاده شد‬ ‫دیده‪ -1 :‬چشم ‪ -2‬فعل ديده است‬
‫تنگ‪ -1 :‬بار ‪ -2‬متضاد فراخ منال ‪ -1‬ثروت ‪-2‬‬ ‫درمانند ‪ -1‬درمان اند ‪ -2‬درمانده شوند‬ ‫جهان‪ -1 :‬گيتي ‪ -2‬جهنده‬
‫ناله نکن‬ ‫نهاد‪ -1 :‬سرشت ‪ -2‬قرار داد‬ ‫شوم‪ -1 :‬فعل اسنادي ‪ -2‬بروم‬
‫ميری‪ -1 :‬اميري ‪ -2‬خواهي مرد‬ ‫در ‪ -1 :‬حرف اضافه ‪ -2‬در خانه‬ ‫دورباش‪ -1 :‬نوعي نيزه براي دور کردن مردم‬
‫برگ‪ -1 :‬برگ گل ‪ -2‬ساز و نوا و دارايي‬ ‫باری‪ -1 :‬محموله اي ‪ -2‬به هر حال‬ ‫‪ -2‬فعل امر‬
‫دوش‪ -1 :‬ديشب ‪ -2‬شانه‬ ‫بهشت‪ -1 :‬جنت ‪ -2‬رها کرد (از مصدر‬ ‫حد‪ -1 :‬مجازات شرعي ‪ -2‬اندازه‬
‫هزار‪ -1 :‬عدد ‪ -2‬بلبل‬ ‫هشتن )‬
‫چنگ‪ -1 :‬نوعي ساز ‪ -2‬پنجۀ دست‬ ‫پری‪ -1 :‬زن زيبارو ‪ -2‬پرواز کني‬
‫عزیز‪ -1 :‬مقامي در مصر ‪ -2‬گرامي‬
‫بار‪ -1 :‬مرتبه ‪ -2‬اجزاه ‪ -3‬محموله‬
‫در هر همۀ گزینهها آرایههای داخل کمانک صحیح است؛ به جز‪:‬‬
‫کـز دمِ صـبـح‪ ،‬مــدد یـابـی و انـفـاس نـسـیـم (کنایه – ایهام)‬ ‫‪ )1‬غنچه گـوتنگ دل از کـار فـرو بـسـتـه مباش‬
‫ای نـســیـم سـحری یـاد دهش عـهـد قــدیـم (ایهام – تشخیص)‬ ‫‪ )2‬مـگرش خدمـت دیـریـن من از یـاد بـــرفـت‬
‫چــه بـــه از دولت لطف سخـن و طبـــع سلیم (تشبیه – تناسب)‬ ‫‪ )3‬حافظ ار سیم و زرت نیست چه شد شاکر باش‬
‫روح را صحبـت نــاجنس عـــذابــی است الـیـم (اغراق – تشبیه)‬ ‫‪ )4‬چاک خــواهم زدن این دَلـق ریائی چه کنـم؟!‬
‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪4‬‬ ‫‪9‬‬
‫در گزینۀ «‪ »4‬اغراق دیده نمیشود‪ .‬صحبت ناجنس مثل عذاب دردناک است‪( .‬تشبیه)‬
‫گزینۀ «‪« :»1‬تنگدل» کنایه از ناراحت‪ /‬واژۀ «دم» ایهام دارد‪ -1:‬اول صبح ‪ -2‬نفس صبح (هر دو معنی در بافت بیت قابل جاگذاری است)‬
‫گزینۀ «‪ :» 2‬ای نسیم (تشخیص و استعارۀ مکنیه)‪ /‬عهد قدیم ایهام دارد‪ -1:‬روزگار قدیم ‪ -2‬پیمان قدیم‬
‫گزینۀ «‪« :» 3‬سیم وزر» تناسب و یا مراعات نظیر دارد‪ /‬لطف سخن و طبع سلیم به مانند سیم و زر است (تشبیه)‬
‫ترتیب آرایههای «مجاز‪ ،‬حسن تعلیل‪ ،‬حس آمیزی‪ ،‬کنایه‪ ،‬اسلوب معادله» درکدام گزینه به درستی آمده است؟‬
‫گر چه میساید سر از نخوت به گردون آفتاب‬ ‫الف) پیـش آن رخســار آتشــناک انـدازد سپـر‬
‫شسـته رو آیــد ز زیر ابــر بیــرون آفتاب‬ ‫ب) خط طــراوت زان گل رخسار نتـوانست بـرد‬
‫آورد زیــر نگیــن آفــاق را چــون آفتاب‬ ‫ج) هرکه صائب با سرافرازی تواضع پیشه ساخـت‬
‫تــا مگــرآیـد به چشم خلق رنـگین آفتاب‬ ‫د) از شفق هــر صبح سازد چهره خونین آفتـاب‬
‫میجهد هر صبــحدم از خواب شیرین آفتاب‬ ‫هـ) تــا مگــر روی تــــو را ز آیینه بیند پیشتر‬
‫‪ )4‬ج‪ ،‬ب‪ ،‬هـ ‪ ،‬الف‪ ،‬د‬ ‫‪ )3‬د‪ ،‬هـ‪ ،‬الف‪ ،‬ج‪ ،‬ب‬ ‫‪ )2‬د‪ ،‬ب‪ ،‬الف‪ ،‬هـ‪ ،‬ج‬ ‫‪ )1‬ج‪ ،‬د‪ ،‬هـ‪ ،‬الف‪ ،‬ب‬
‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪1‬‬ ‫‪10‬‬
‫مجاز شمارۀ «ج»‪ :‬نگین مجاز از «انگشتر» است‪.‬‬
‫حسن تعلیل شمارۀ «د»‪ :‬برای سرخی آفتاب دلیل دروغین و غیرواقعی ذکر شده است‪.‬‬
‫حسآمیزی شمارۀ «هـ»‪ :‬خواب شیرین‬
‫کنایه‪ :‬شمارۀ «الف»‪ :‬سپر انداختن کنایه از تسلیم شدن‬
‫اسلوب معادله شمارۀ «ب»‪ :‬برای آن چه که در مصراع نخست آمده است در مصراع دوم یک مثال و مصداق ذکر شده است‪.‬‬
‫مجاز‬
‫به ابيات زير دقت کنيد‪ ،‬آيا هر کدام از کلمات مشخص شده در معني حقيقي خود به کار رفتهاند؟‬
‫حافظ‬ ‫تو از اين چه سود داري که نميکني مدارا‬ ‫دل عالمي بسوزي چو عذار =(چهره ) برفروزي‬
‫نظامي‬ ‫تواند بيستون را بي ستون کرد‬ ‫بدان آهن که او سنگ آزمون کرد‬
‫جامي‬ ‫وزين درخت همين ميوۀ غم است برم‬ ‫سپيد شد چو درخت شکوفه دار سرم‬
‫سعدي‬ ‫تا نباشد در پس ديوار گوش‬ ‫پيش ديوار آن چه گويي هوش دار‬
‫در بيت اول آيا مقصود از عالم ‪ ،‬جهان و هستي است يا مردم جهان ؟ در اين بيت شاعر از معني حقيقي «عالم » صرف نظر کرده است و معني‬
‫ديگري مورد نظرش بوده است ‪ .‬در مثال دوم نيز «آهن » در خارج از معني حقيقي خود يعني نوعي فلز‪ ،‬به کار رفته است و مقصود شاعر تيشه‬
‫است که فرهاد با آن کوه بيستون را ميکنده است ‪ .‬به اين گونه کاربرد کلمات در غير معني حقيقي‪ ،‬مجاز گفته ميشود‪ .‬در مثال سوم «سر» در معني‬
‫مجازي به کار رفته است ‪ ،‬زيرا مقصود جامي فقط موهاي سرش بوده است که سفيد شده است نه کل سرش ‪ .‬در بيت چهارم مقصود سعدي از‬
‫«گوش » چه بوده است ؟ آيا عضوي که با آن ميشنويم ؟ خير مقصود شاعر کسي است که گوش ايستاده است ‪.‬‬
‫هرگاه لفظي را در غير معني اصلي و حقيقياش به کار ببريم ‪ ،‬آرایۀ مجاز ايجاد ميشود‪ .‬البته بايد دقت داشته باشيد که نميتوانيم از‬
‫هر لفظي هر معنياي برداشت کنيم و بايد بين معني حقيقي و مجازي رابطه اي برقرار باشد‪ ،‬به اين رابطه و مناسبت بين معني حقيقيو مجازي‬

‫عالقه ميگويند‪ .‬مثال اگر بگوییم آهن و منظورمان تيشه باشد‪ ،‬عالقه و رابطۀ بين معني حقيقي و مجازي جنس آن است‪ ،‬يعني چون جنس تيشه از‬
‫آهن است شاعر به جاي تيشه گفته است آهن‪ .‬در زير به چند عالقه از عالقههاي مهم مجاز اشاره ميکنيم‪ ،‬ياد گرفتن آنها براي دانش آموزان‬
‫رشته هاي غير انساني ضرورت ندارد ولي ميتواند در تشخيص مجاز مفيد باشد‪:‬‬
‫عالقە جزئيه‪ :‬جزئي از يک چيز به جاي تمام آن به کار رود‪« :‬گوش » در مثال چهارم ؛ گفته است گوش ولي منظور انسان است‪:‬‬
‫گوش جزئي از يک انسان است‪.‬‬
‫عالقۀ کليه‪ :‬تمام يک چيز به جاي جزئي از آن ميآيد‪« :‬سر» در مثال سوم؛ گفته است سر ولي منظور موي سر بوده است‪ :‬موي سر جزء است و سر‬
‫کل‪.‬‬
‫عالقۀ محليه‪ :‬محل چيزي به جاي خود آن چيز ميآيد‪« :‬عالم» در مثال نخست‬
‫عالقۀ جنس‪ :‬جنس يک چيز به جاي خود آن به کار رود‪« :‬آهن» در مثال دوم‬
‫عالقۀ سببيه‪ :‬سبب چيزي جانشين خود آن چيز مي شود‪« :‬بازو» در بيت زير مجاز از قدرت است‪:‬‬
‫عطار‬ ‫اين به بازوي چو مايي کي بود‬ ‫خسروي کار گدايي کي بود‬
‫عالقۀ الزميه‪ :‬چيزي به دليل همراهي هميشگي با چيزي به جاي آن به کار ميرود‪« :‬نفس» در عبارت زير مجاز از سخن است‪:‬‬
‫ديدم که نفسم در نمي گيرد و آتشم در هيزم تر اثر نمي کند‪.‬‬
‫* گاه مجاز را با بيش از يک عالقه مي توان با حقيقت پيوند داد‪.‬‬
‫مهم ترين مجازهايي که در اين سال ها در کنکور آمده است را در زير آوردهايم‪ .‬خوش بختانه در کنکور معموال مجازهاي تکراري ميدهند‪.‬‬
‫( مجازهای پرکاربرد ادبیات فارسی)‬
‫سر ⬅قصد‬ ‫شهر⬅ مردم شهر‬
‫چشم ⬅کل وجود‬ ‫قلم (کلک )⬅ شعر‪ ،‬سخن ‪ ،‬کالم‬
‫جام ⬅شراب‬ ‫دست ⬅قدرت‬
‫لحد ⬅قبر‬ ‫کف⬅ (کف دست ) کل دست‬
‫دم⬅ سخن‬ ‫فردا ⬅آينده‬
‫خاک⬅ انسان‬ ‫سينه ⬅کل وجود‬
‫نفس⬅سخن‬ ‫دل⬅ کل وجود‬
‫جهان⬅ مردم جهان‬
‫حرف⬅ کالم‬
‫در چند مورد از ابیات زیر کاربرد معنایی فعل «شدن» متناسب با کاربرد آن در بیت زیر است؟‬
‫دل بَر دلـــدار رفت‪ ،‬جـــان برِ جانانه شد»‬ ‫«منزل حـــافــــظ کنــون بارگه پادشاست‬
‫بـر درگه ایــن و آن بسیــار نخواهـم شد‬ ‫الف) تا هسـت «عراقی» را در درگـه او بــاری‬
‫بیـش گردد سایهام چنـدان که باالتر شـوم‬ ‫ب) از بلندی کم نگردد فیض من چون آفتـاب‬
‫چون غم خورم او باشد غمخوار نخواهم شـد‬ ‫ج) چون یار من او باشد‪ ،‬بییار نخـواهـم ماند‬
‫که من به خانۀ خود چون نخـوانده مهمـانـم‬ ‫د) شوم به خانۀ مردم نخوانده چـون مهمـان‬
‫بگذاشت همـه پاک و بشـد خود تـنِ تنـها‬ ‫هـ) دارا که هزاران خدم و خیل و چشم داشت‬
‫‪ )4‬پنج‬ ‫‪ )3‬چهار‬ ‫‪ )2‬سه‬ ‫‪ )1‬دو‬
‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬ ‫‪11‬‬
‫فعل «شدن» در بین صورت سؤال و ابیات «الف‪ ،‬ب‪ ،‬د‪ ،‬هـ» در معنای «رفتن» و به عنوان فعلِ «غیر اسنادی» به کار رفته است اما در بیت «ج» به‬
‫معنی «شدن» و فعل «اسنادی» است‪.‬‬
‫در چند بیت از ابیات زیر «فعل مجهول» دیده میشود؟‬
‫شـادم از این که آیینهام بیغبـار شد‬ ‫الف) راه نفس بــه سینه از گریه بستهگشت‬
‫کز ساکنـان درگه پیر مغــان شــدم‬ ‫ب) آن روز بر دلم در معنــی گشــوده شد‬
‫تا بندۀ تو شدهاست تابنده شدهاسـت‬ ‫ج) تو بدری و خورشید تو را بنده شدهاسـت‬
‫بال شکسـته شد به قفـس راهبر مـرا‬ ‫د) پیری مرا بـه گوشــۀ عزلـت دلیــل شد‬
‫بر زلیخا طعن ارباب مالمت بار نیـست‬ ‫ه) هر که پیراهن به بدنامی درید آسوده شـد‬
‫‪ )4‬چهار‬ ‫‪ )3‬سه‬ ‫‪ )2‬دو‬ ‫‪ )1‬یک‬
‫‪ 12‬پاسخ گزینه ‪2‬‬
‫فقط در ابیات (الف) و (ب) فعلهای «بستهگشت» و «گشودهشد» مجهول هستند‪.‬‬

‫در بیت (ج) فعل جملههای دوم‪ ،‬سوم و چهارم «شدهاست» معلوم است و «بنده» و «بندۀ تو» و «تابنده» مسند هستند‪.‬‬
‫دربیت (د) «بالِ شکسته» مسند و «شد» فعل است‪.‬‬
‫در بیت (ه) «آسوده» مسند است و «شد» فعل؛ دقت دارید که «آسودن» فعل گذرا به مفعول نیست که مجهول بشود‪.‬‬
‫در جمالت کدام ابیات « هم شیوۀ بالغی و هم شیوۀ عادی » دیده میشود؟‬

‫برُست و ولوله در بــاغ و بـــوستـــان انداخت‬ ‫الف) نــه بــاغ ماند و نه بستان که سرو قامت تـو‬
‫که مرا کعبـــه و بتخانه فـــرامــوش افتــاد‬ ‫ب) آن چنـــان در رخ نیکوی تــو حیران ماندم‬
‫خواب را از دیــده این افسانه میســـازد جـدا‬ ‫ج) نغمــه آرام از من دیـــوانه می ســازد جــدا‬
‫این همای خوشنشیـن را در قفس کردن چرا‬ ‫د) شکر دولت سایه بر بیسایگان افکنــدن اسـت‬
‫می کنم در کــار مستــان این شراب تلــخ را‬ ‫هـ) زاهـــدان طفل مشرب‪ ،‬امت شیـــرینی انـد‬
‫‪ )4‬الف‪ ،‬د‪ ،‬ب‬ ‫‪ )3‬هـ‪ ،‬الف‪ ،‬ب‬ ‫‪ )2‬د‪ ،‬ب‪ ،‬هـ‬ ‫‪ )1‬الف‪ ،‬ج‪ ،‬د‬
‫‪ 13‬پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪2‬‬
‫بیت شمارۀ «الف» کالً به شیوۀ عادی و بیت شمارۀ «ج» کالً به شیوۀ بالغی است‪.‬‬
‫بیت «ب»‪ :‬مصراع اول عادی است‪ .‬در مصراع دوم مضاف الیه «ــَ م» بر نهاد و مضاف مقدم شده است‪.‬‬
‫بیت «د»‪ :‬مصراع اول عادی است‪ .‬مصراع دوم شیوۀ بالغی دارد‪ .‬هم «را»ی فک اضافه دارد و هم «چرا» که صدراتطلب است در انتهای بیت آمده‬
‫است‪.‬‬
‫بیت «هـ»‪ :‬مصراع اول عادی است‪ .‬در مصراع دوم فعل بر سایر اجزا مقدم شده است‪.‬‬
‫همۀ موارد دربارۀ ابیات زیر صحیح است؛ به جز‪:‬‬
‫با وجـــود آنکه از دزدی تبرّا می کند‬ ‫« جوشن داود دزدیدست که این موی مــــن است‬
‫کار آن هر پنج را او خود به تنها می کند »‬ ‫شــاهد و شمع و شـراب و شهد و شکر گو مباش‬
‫‪ )1‬در مصراع چهارم دو ترکیب وصفی و یک ترکیب اضافی دیده میشود‪.‬‬
‫‪ )2‬هر بیت دارای سه جمله است‪.‬‬
‫‪ )3‬در مصراع اول هم وابستۀ پیشین و هم وابستۀ پسین دیده میشود‪.‬‬
‫‪ )4‬در مصراع سوم « نهاد» محذوف است‪.‬‬
‫‪ 14‬پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪3‬‬
‫در مصراع اول وابستۀ پیشن دیده نمیشود‪( .‬رد گزینۀ «‪ .)»3‬که این (جوشن) موی من است‪ .‬هستۀ «این» ذکر نگردیده است‪.‬‬
‫گزینۀ «‪ :»1‬ترکیب وصفی‪ -1 :‬آن پنج ‪ -2‬هر پنج ترکیب اضافی‪ -1 :‬کار پنج (هستۀ واژۀ «پنج» ذکر نشده است پس «پنج» جای هستۀ خود آمده‬
‫است و اسم است که چون هستۀ «پنج» مضاف الیه بوده است پس «پنج» هم مضاف الیه است‪).‬‬
‫گزینۀ «‪ :»2‬در هر بیت مصراع اول دو جمله و مصراع دوم دارای یک جمله است‪.‬‬
‫گزینۀ «‪ :»4‬نهاد در مصراع سوم «تو» میباشد که ذکر نشده است‪.‬‬
‫در ادبیات کدام گزینه به ترتیب «قرابت معنایی» و «تقابل معنایی» مشهود است؟‬
‫گریههای تلخ شـام و نــــالههـــای صبحـــگاه‬ ‫الف) بـس که بـیتأثیر ضایع گشت در دیر مجاز‬
‫قطـرۀ بــارانــۀ مــا گــوهـر یــک دانــه شـد‬ ‫گریۀ شام و سحر شکر که ضایـع نگشــت‬
‫کاین زمانم گوش بر چنگ است و دل در چنگ نیست‬ ‫ب) با زمانی دیگر انداز ای که پندم میدهـــی‬
‫از ســر نتــوان بــردن ایــن علّــت ســـودا را‬ ‫ناصح‪ ،‬برو و بنشین‪ ،‬افسانه مخـوان چندین‬
‫قرضــی به رســم تجــربه از دوستــان طلـــب‬ ‫ج) معیار دوستــان دغــل روز حاجــت است‬
‫زبـــان اهــل طلـــب را کــریـــم مــیدانـد‬ ‫چه حاجت است گشودن دهن به حرف سؤال‬
‫دل بــرِ دلــدار رفــت جــان سـرِ جـانـانـه شد‬ ‫د) منزل حافـظ کنــون بـارگــه پادشــاست‬
‫به صبر جُســته و مــارا کجـــاســت صبر و قرار؟‬ ‫مـه وصــال تــو هـر کس که یافت تا به ابد‬
‫‪ )4‬ب‪ ،‬الف‬ ‫‪ )3‬ج‪ ،‬د‬ ‫‪ )2‬ب‪ ،‬ج‬ ‫‪ )1‬الف‪ ،‬ب‬
‫‪ 15‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬
‫مفهوم بیت نخست الف‪ :‬مؤثر نبودن راز و نیاز و گریه و زاری (مفهوم مقابل‪ :‬مؤثر بودن)‬
‫مفهوم مشترک‪ :‬موثر نبودن پند و نصیحت بر وجود عاشق صادق‬
‫بیتهای ج‪ :‬بیت نخستین‪ :‬محک زدن دوستان در سختیها‬
‫بیت دوم‪ :‬کریمان بدون درخواست میبخشند‪.‬‬
‫بیتهای د‪ :‬بیت نخست‪ :‬به وصال رسیدن عاشق‬
‫بیت دوم‪ :‬بیان ناشکیبایی عاشق‬

‫مفهوم کدام گزینه با بیت زیر متفاوت است؟‬
‫به هــر کس آنچه میبایست داده است»‬ ‫«در نـــابستـــۀ احســان گشـــادهست‬
‫دید جمال خدا حسـن ز احســان گــرفت‬ ‫‪ )1‬از در احسان هر آنک روی به مقصــود کرد‬
‫در حــق جمـله عالـم انعــام عـام کــرده‬ ‫‪ )2‬لطفــش کـرم نمـوده میـخانه در گشــوده‬
‫روزی خـــود مــیبـرنــد پشــه و عنــقا‬ ‫‪ )3‬قسمت خود میخــورند منعـم و درویــش‬
‫هست در خورد دهان کودکان‪ ،‬مجرای شیر‬ ‫‪ )4‬میرساند رزق هر کس را به قدر ظرف‪ ،‬حق‬
‫‪ 16‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مفهوم مشترک بیت صورت سؤال و ابیات مرتبط‪ :‬بیان احسان و بخشش فراگیر خداوند‬
‫مفهوم بیت گزینۀ «‪ :»1‬توصیه به احسان و بخشش‬
‫کدام گروه از ابیات با بیت زیر تقابل مفهومی دارند؟‬
‫رهـــــروی کبک نیــــامـــــوخته»‬ ‫«عــاقبت از خــــامی خــــود ســوخته‬
‫که در دنبال باشد چشم هر کس راهبر گردد‬ ‫الف) ندارد پیروی دلواپسی پیشی مجو بر کس‬
‫میزنـد از کــاروانها راهــزن دنبــاله را‬ ‫ب) کاهالن را بیشتر باشـد خطـر از رهــروان‬
‫که از خودرفته در دنبال نقـش پا نمـیدارد‬ ‫ج) بدار ای ناصح بیکار دست از جستوجوی ما‬
‫دیـدۀ راهنـمـایـان بـه قفــا مــیباشـد‬ ‫د) پیــروان را نــگرانــی نبــود از دنبــال‬
‫تا میــان رهنــوردان پیشــوایی یـافتـم‬ ‫ه) تــا به زانــو پای من از پیروی فرسوده شد‬
‫‪ )4‬ب‪ -‬ج‪ -‬د‬ ‫‪ )3‬ب‪ -‬ج‪ -‬ه‬ ‫‪ )2‬الف‪ -‬د‪ -‬ه‬ ‫‪ )1‬الف‪ -‬ج‪ -‬د‬
‫‪ 17‬پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪2‬‬
‫مفهوم بیت سوال «نکوهش تقلید» و سخن از «عواقب تقلید» است‪ .‬مفهوم مقابل این بیت میشود‪« :‬توصیه به تقلید» و «فواید پیروی و تقلید» که در‬
‫ابیات (الف)‪( ،‬د) و (ه) دیده میشود‪.‬‬
‫مفهوم سایر ابیات‪:‬‬
‫ب) انسان کاهل و تنبل بیشتر در معرض خطر است‪.‬‬
‫ج) اثرنداشتن نصیحت در عاشق ‪ /‬عاشق از خود بیخود شده از خود اثری به جا نمیگذارد‪.‬‬
‫مفهوم عبارت زیر در کدام بیت دیده میشود؟‬
‫«آنچه دارم از اندکمایه حطام دنیا حالل اسـت و کفایت اسـت و به هیچ زیادت حاجتمند نیسـتم‪».‬‬
‫تـــا وصـــالش در دل امیـــدوارم بگـذرد؟‬ ‫‪ )1‬با خیال او قناعت میکنـم‪ ،‬من کیستـم‬
‫که آب زندگی هم می کند خاموش آتش را‬ ‫‪ )2‬قناعت با نگاه دور کن ز آمیزش خوبـان‬
‫برنیارم زآستین دست ســوال خــویـش را‬ ‫‪ )3‬چون صدف گوهر اگر ریزند در دامن مرا‬
‫گـر نــــه صـــرفش کنـی بــه احســانی‬ ‫‪ )4‬مـــال دنیـــــا بـــــه آخـــرت نـرود‬
‫‪ 18‬پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪3‬‬
‫مفهوم صورت سوال قناعت و ساده زیستی است این مفهوم تنها در بیت گزینۀ «‪ »3‬تکرار شده است‪.‬‬
‫بیت گزینۀ «‪ :»3‬اگر بر سر و دامن من گوهر بریزند من هیچ گاه برای به دست آوردن آن دست دراز نمیکنم‪( .‬قناعت به حداقلها)‬
‫مفهوم بیت گزینۀ «‪ :»1‬من فقط به خیالی از یار قناعت میکنم زیرا وصال یار برای من آرزویی دست نیافتنی است‪.‬‬
‫مفهوم بیت گزینۀ «‪ :»2‬از مصاحبت با زیبارویان به نگاهی قناعت کن زیرا این مصاحبت برای تو ضرر دارد هم چنان که آب اگر آب حیات هم باشد‬
‫سبب خاموشی آتش میشود‪.‬‬
‫مفهوم بیت گزینۀ «‪ :»4‬اگر مال دنیا را در راه آخرت خرج نکنی و آنها را به نیازمندان نبخشی مال تو در آخرت به داد تو نمیرسد‪.‬‬
‫مفهوم مصراع دوم بیت زیر در کدام گزینه آمده است؟‬
‫غـــروب آفتـــــاب خــــویشـتن دید‬ ‫در آن دریـــای خــــون در قــرص خورشید‬
‫بینم شبـــی کــه کوکب فـــرقت کنـد افول‬ ‫‪ )1‬یــا رب چنین کـــه اختـر وُصلت غــروب کرد‬
‫گرد راه از خـــود نیفشانده است دامانم هنوز‬ ‫‪ )2‬آخر ای عمر سبک رو ایــن همه تعجیل چیست‬
‫چون نگه کـردم زوال عمر خود دیدم عجیب‬ ‫‪ ) 3‬از متـاع این جهان جـز غـم نمی گـردد نصیب‬
‫روزگــار دل ســرآمد روزگـــار از دست رفت‬ ‫‪ )4‬عمـر در بیهوده شد صــرف و نشد کاری تمام‬
‫‪ 19‬پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪3‬‬
‫مفهوم مشترک مصراع دوم سوال و بیت گزینۀ «‪ »3‬به پایان رسیدن عمر است‪.‬‬
‫بیت گزینۀ «‪ :»3‬از متاع این جهان چیزی جز غم و محنت نصیب من نشد وقتی خوب نگاه میکنم پایان عمرخویش را نزدیک میبینم‪.‬‬
‫مفهوم بیت گزینۀ «‪ :»1‬خدایا ستارۀ وصال غروب کرد از تو میخوام که ستارۀ فراق هم غروب کند (آرزوی وصال یار)‬
‫مفهوم بیت گزینۀ«‪ :»2‬شکایت شاعر از گذر سریع عمر‬

‫مفهوم بیت گزینۀ «‪ :»4‬سپری شدن عمر به بیهودگی‬
‫مفهوم عبارت زیر در کدام گزینه دیده نمیشود؟‬
‫«چون نعمتی پدید آید بر مرکب شُکر نشینم و پیش او باز شوم و چون بالیی پدید آید بر مرکب صبر نشینم و پیش باز روم و چون طاعتی‬
‫پیدا گردد بر مرکَب اخالص نشینم و پیش روم‪».‬‬
‫صدق پیش آرکــه اخالص بـه پیشانی نیست‬ ‫‪ )1‬طاعت آن نیست کــه بر خــاک نهی پیشانی‬
‫صبر نیک است کســی را کـه توانایی هست‬ ‫‪ )2‬راست گفتی کـه فـرج یـابی اگـر صبر کنی‬
‫و آن که اندر نعمتش کفران نماید کافر است‬ ‫‪ )3‬هـر که شکر نعمت یزدان گزارد مومن است‬
‫نبـود نجــات ممکن بی نـــاخدای اخـالص‬ ‫‪ )4‬هر سو ز بحر طاعت صد موجه از غرضهاست‬
‫‪ 20‬پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪2‬‬

‫مفهوم عبارت سوال بر سه محور تکیه دارد‪ -1:‬شکر در برابر نعمت ‪ -2‬صبر در برابر سختیها ‪ -3‬اخالص در طاعت‪ ،‬که این مفاهیم در همۀ گزینهها به‬
‫استثنای بیت گزینۀ «‪ »2‬دیده میشود‪.‬‬
‫مفهوم بیت گزینۀ «‪ :»2‬درست است که صبر مایۀ فرج و رهایی میگردد اما من نمیتوانم صبرداشته باشم‪.‬‬
‫مفهوم بیت گزینۀ «‪ :» 1‬طاعت الزاما آن نیست که پیشانی بر خاک بنهی بلکه باید هنگام اطاعت و عبادت خداوند اخالص داشته باشی‬
‫(اخالص در عبادت)‬
‫مفهوم بیت گزینۀ «‪ :» 3‬هر کسی که شکر نعمات خدا را به جا آورد مومن است و کسی که در برابر نعمات خداوند کفران نعمت کند کافر است‪.‬‬
‫مفهوم بیت گزینۀ «‪ :»4‬غرضهای مادی و نفسانی دریای طاعت را تهدید میکنند با ناخدای اخالص میتوان از این تهدیدات نجات یافت (تاکید بر‬
‫اخالص در طاعت)‬
‫ً‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ً‬ ‫ّ ّ‬
‫تجسسوا و ال یغتب بعضکم بعضا»‬ ‫کثیا من الظن إن بعض الظن إثم و ال‬
‫«یا أیها الذین آمنوا إجتنبوا ر‬
‫ای کسانی که ایمان آوردید ‪...‬‬

‫‪ )1‬از گمانهای بسیار دوری کنید‪ ،‬زیرا برخی گمان ها گناه است و تجسّس نکنید و برخی از شما نباید غیبت برخی دیگر را بکند‪.‬‬
‫‪ )2‬از بسیاری از گمانها بپرهیزید همانا برخی از گمان گناه هستند و جاسوسی نکنید و غیبت یکدیگر را نکنید‪.‬‬
‫‪ )3‬از بسیاری از گمانها‪ ،‬بپرهیزید همانا برخی از گمان ها گناه هستند و جاسوسی نکنید و برخی از شما نباید غیبت بعضی دیگر را بکند‪.‬‬
‫‪ )4‬از بسیاری از گناهان دور شوید زیرا برخی گمانها گناه میباشند و نباید تجسّس کنید و برخی از شما نباید غیبت برخی دیگر را بکند‪.‬‬
‫(‪ -111‬ساده‪ -‬ترجمه)‬ ‫‪ 21‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫کثیا‪ :‬از بسیاری از‪ ...‬بپرهیزید (رد گزینههای ‪ 1‬و ‪)4‬‬
‫إجتنبوا ر‬
‫إن‪ :‬همانا (رد گزینههای ‪ 1‬و ‪)4‬‬
‫الیغتب‪ :‬نباید غیبت کند (رد گزینة ‪)2‬‬
‫الی جازمه ‪ +‬مضارع‪ :‬نهی غایب (نباید ‪ +‬مضارع التزامی)‬
‫بعضکم بعضا‪ :‬برخی از شما ‪ ...‬برخی دیگر (رد گزینة ‪)2‬‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ی‬
‫زمالئ من یحاول لکشف ارسار اآلخرین لفضحهم ضاحکا و هو ال یعلم رییکه هللا عیل حاله لسوء أعماله!»‪:‬‬ ‫«أسوأ‬
‫‪ )1‬بدترین دوستان من کسی است که میکوشد رازهای دیگران را کشف کند تا آنها را با خنده رسوا کند در حالی که نمیداند خدا او را برای بدی‬
‫اعمالش به حال خود رها میکند‪!.‬‬
‫دزس‪ :‬عربی‬
‫‪ )2‬بدتر از همکالسیهای من کسی است که برای کشف رازهای دیگران تالش میکند تا با خنده رسوایشان کند و او نمیداند که به خاطر بدی کارهایش‬
‫خداوند او را به حال خود رها میکند!‬
‫‪ )3‬بدترین همکالسیهای من کسی است که با خنده برای کشف اسرار دیگران برای رسوایی آنها تالش میکند در حالی که نمیداند خداوند او را برای‬
‫بدی کارهایش به حال خود رها میکند!‬
‫‪ )4‬بدترین همکالسیهای من کسی است که برای کشف اسرار دیگران برای رسوا کردن آنها میکوشد و میخندد در حالی که نمیداند خداوند او را به‬
‫دلیل کارهای بدش به حال خود رها میکن!‬
‫(‪ -111‬متوسط‪ -‬ترجمه)‬ ‫‪ 22‬پاسخ‪ :‬گزینه‪3‬‬
‫لکشف‪ :‬برای کشف (رد گزینة ‪)1‬‬
‫مصدر را نباید بهصورت فعل (و برعکس) ترجمه کرد‪.‬‬
‫أسوأ‪ :‬بدترین (رد گزینه ‪)2‬‬
‫ضاحکا‪ :‬با خنده (رد گزینة ‪)4‬‬
‫حال مفرد را نباید بهصورت فعل ترجمه کرد‪.‬‬
‫اعماله السیئة‪ :‬اعمال زشت خود (رد گزینة ‪)4‬‬
‫«اسم بدون ال ‪ +‬ضمیر ‪ +‬اسم ال دار» ساختار ترکیب وصفی اضافی میباشد‪.‬‬
‫ّ‬ ‫نص حول علم األحیاء لکن لم یقدر أن یکتب عیل ّ‬ ‫«کان الطالب المشاغب بحث عن ّ‬
‫السبورة ما وجد ألن الطالب المنظم سبقه و إمتألت‬ ‫ً‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬
‫کثیا!»‪:‬‬ ‫ّ‬
‫بموضوع بحثه و تعجبوا زمالئه ر‬
‫ِ‬ ‫السبورة‬
‫‪ )1‬دانشآموزی که اخاللگر بود دربارۀ متنی پیرامون زیستشناسی جستجو میکرد اما نمیتوانست آنچه را که یافته بود بر تخته بنویسد زیرا دانشآموز‬
‫با نظم از او پیشی گرفت و تخته را با موضوع تحقیقش پر کرد و همکالسیهایش را بسیار متعجب کرد!‬
‫‪ )2‬دانشآموز اخاللگر دربارۀ متنی پیرامون زیستشناسی جستجو کرده بود اما نمیتوانست چیزی را که یافته بود روی تخته بنویسد زیرا دانشآموز‬
‫منظّم از او پیشی گرفت و تخته را با موضوعی که تحقیق کرده بود پر کرد و دوستانش بسیار تعجّب کردند!‬
‫‪ )3‬دانشآموز اخاللگر دربارۀ یک متن پیرامون زیستشناسی جستجو کرده بود اما نتواست یافتههایش را بر تخته بنویسد زیرا دانشآموز منظّم از او‬
‫پیشی گرفت و تخته با موضوع تحقیقش پرشد و دوستانش بسیار تعجّب کردند!‬
‫‪ )4‬دانشآموز اخاللگر دربارۀ متنی پیرامون زیستشناسی بحث کرده بود اما نتوانست یافتههایش را بر تخته بنوسید زیرا دانشآموز منظم پیشی گرفت‬
‫و تخته با موضوع تحقیقش پر شد و دوستانش بسیار تعجّب کردند!‬
‫(‪ - 112‬متوسط – ترجمه)‬ ‫‪ 23‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫کان بحث عن‪ :‬جستجو کرده بود (رد گزینههای ‪ 1‬و ‪ )4‬ماضی ‪ +‬ماضی‪ :‬ماضی بعید‬
‫لم یقدر‪ :‬نتوانست (رد گزینههای ‪ 1‬و ‪ )2‬لم ‪ +‬مضارع‪ :‬ماضی منفی ‪/‬ما وجد‪ :‬آنچه را یافته بود (رد گزینة ‪)4‬‬
‫سبقه‪ :‬از او پیشی گرفت (رد گزینة ‪ )4‬ضمائر باید ترجمه شوند ‪ /‬إمتألت‪ :‬پر شد (رد گزینههای ‪ 1‬و ‪)2‬‬
‫تعجبوا زمالئه‪ :‬دوستانش تعجب کردند (رد گزینة ‪)1‬‬

‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫«قد توجد غابات جمیلة یف مازندران یبلغ عمر بعض األشجار المعمرة فیها ألف سنة‪ .‬قرأت هذه الجمل ف صحیفة کانت ألمس!»‪:‬‬
‫ی‬ ‫ی‬ ‫ّ‬
‫‪ )1‬گاهی جنگلهای زیبا را در مازندران مییابی که عمر برخی درختان کهنسال در آنجا به دوهزار سال میرسد‪ .‬این جملهها را در روزنامهای که برای‬
‫دیروز بود خواندم!‬
‫‪ )2‬همانا جنگلهای زیبایی در مازندران یافت میشود که عمر برخی درختان کهنسال در آنها به دوهزار سال میرسد‪ .‬این جمله را در روزنامهای که‬
‫برای دیروز بود خواندم!‬
‫‪ )3‬گاهی جنگلهای زیبایی در مازندران یافت میشود که عمر برخی درختهای کهنسال در آنها به دوهزار سال میرسد‪ .‬این جملهها را در روزنامهای‬
‫که برای دیروز بود خواندم!‬
‫‪ )4‬گاهی جنگلهایی زیبا در مازندران یافت میشود که عمر برخی درختان کهنسال در آنجا به دوهزار سال میرسد‪ .‬این جمله را در روزنامة دیروز‬
‫خواندم!‬
‫(‪ - 112‬ساده – ترجمه)‬ ‫‪ 24‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫قد توجد‪ :‬گاهی یافت میشود (رد گزینههای ‪ 1‬و ‪ )2‬قد ‪ +‬مضارع‪ :‬گاهی‪ ،‬شاید ‪ +‬مضارع‬

‫عمر بعض األشجار المعمرة فیها‪ :‬عمر برخی درختان کهن سال در آنها (رد گزینههای ‪ 1‬و ‪)4‬‬
‫هذه الجمل‪ :‬این جملهها (رد گزینههای ‪ 2‬و ‪ )4‬به جمع یا مفرد بودن کلمات دقت کنید در ترجمه باید عیناً همانطور که در صورت سوال هستند‪،‬‬
‫بیایند‬
‫ُّ‬ ‫ّ‬ ‫َ ُ‬
‫الصی و الحلم لیحصلوا عیل التنبه!‬‫ر‬ ‫تصی عیل الظروف القاسیه تصل إیل الراحة‪ِ .‬لندع اآلخرین إیل‬
‫إن ر‬
‫‪ )1‬اگر بر شرایط ناپایدار صبر کنی به آسایش میرسی دیگران را به صبر و بردباری دعوت میکنیم تا به آگاهی دست پیدا کنند!‬
‫‪ )2‬اگر بر شرایط سخت صبر میکنی به آسایش می رسی‪ .‬باید دیگران را به صبر و بردباری دعوت کنیم تا آنها تنبیه شوند!‬
‫‪ )3‬اگر بر شرایط سخت صبر کنی به آسایش میرسی‪ .‬باید دیگران را به صبر و بردباری فرابخوانیم تا به آگاهی دست یابند!‬
‫‪ )4‬اگربر شرایط ناپایدار صبر میکنی به آسایش میرسی برای اینکه دیگران را به صبر و بردباری دعوت کنیم باید به آگاهی برسند!‬
‫(‪ - 112‬متوسط – ترجمه)‬ ‫‪ 25‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫تصی‪( :‬فعل شرط)‪ :‬صبر کنی (رد گزینههای ‪ 2‬و ‪)4‬‬
‫القاسیة‪ :‬سخت (رد گزینههای ‪ 1‬و ‪ / )4‬لندع‪ :‬باید دعوت کنیم (رد گزینة ‪ / )4‬ل ‪ +‬مضارعی که پایانش تغییر کرده (مجزوم شده) و اول جمله آمده‬
‫است ← باید‬
‫لیحصلوا عیل‪ :‬تا دست پیدا کنند (رد گزینة ‪ / )4‬التنبه‪ :‬آگاهی (رد گزینة ‪)2‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫«تسمیة الناس بألقاب یکرهونها من کبائر الذنوب ال رت تنهانا آیات من القرآن الکریم عنها!»‪:‬‬
‫‪ )1‬نامیدن مردم با لقبهایی که آنها را ناپسند میشمارند از گناهان بزرگی است که آیاتی از قرآن کریم ما را از آنها نهی میکند!‬
‫‪ )2‬نامگذاری مردم با لقبهایی که زشت میدانند از بزرگترین گناهان است و آیاتی در قرآن کریم ما را از آنها نهی کرده است!‬
‫‪ )3‬دادن لقبهایی که مردم آنها را ناپسند میدانند از گناهان بزرگی است که آیات قرآن کریم ما را از آنها نهی مینماید!‬
‫‪ )4‬نامیدن مردم با القابی که آنها را ناپسند میدانند از بزرگترین گناهانی است که در آیاتی از قرآن کریم از آنها نهی شدهایم!‬
‫(‪ -111‬دشوار‪ -‬ترجمه)‬ ‫‪ 26‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫بررسی خطاهای سایر گزینهها‪:‬‬
‫ّ‬
‫کبیة» بوده و اسم تفضیل نیست‪ – ).‬و («الت» در اینجا معنای «که» میدهد‪ – ).‬در (ترجمه صحیحی‬‫‪ )2‬بزرگترین گناهان («کبائر» جمع « ر‬
‫برای «مِن» نیست‪ – ).‬نهی کرده است («تنیه» فعل مضارع است)‬
‫‪ )3‬دادن («تسمیة» یعنی «نامیدن») – آیات قرآن («من» ترجمه نشده است‪).‬‬
‫‪ )4‬بزرگترین گناهان (مانند گزینه‪ – )2‬نهی شدهایم («تنیه ‪ +‬نا» اوالً مضارع است ثانیاً معلوم‪).‬‬
‫ُ َ ِّ‬ ‫ی‬ ‫ی ّ‬
‫أجابت‪ :‬ال تعب أصدقائک و ال تلقبهم بألقاب یکرهونها و بئس العمل‬ ‫بی التالمیذ من هو أحسن من اآلخرین فسألته أرسار نجاحه و‬ ‫«هناک ر‬
‫الفسوق!»‪:‬‬
‫‪ )1‬بین دانش آموزان کسی وجود دارد که او برتر از دیگران است‪ .‬پس از او رازهای پیروزیاش را پرسیدم و او به من جواب داد‪ :‬از دوستانت عیبجویی‬
‫نکن و آنها را با القابی که آنها را ناپسند میدارند لقب نده و بد عملی است آلوده شدن به گناه!‬
‫‪ )2‬بین دانش آموزان کسی هست که او بین دیگران بهترین است‪ .‬پس از او اسرار پیروزیاش را پرسیدم و جواب گرفتم‪ :‬روی دوستانت عیب مگذار و بر‬
‫آنها لقب هایی که دوست ندارند نده و بدترین عمل‪ ،‬آلوده شدن به گناه است!‬
‫‪ )3‬آنجا بین دانشآموزان کسی است که او برتر از دیگران است‪ .‬پس از او رازهای پیروزیاش را پرسیدم و او به من جواب داد‪ :‬از دوستان عیبجویی‬
‫نکن و آنها را با القابی که ناپسند میدارند لقب نده و آلوده شدن به گناه عمل بدی است‪.‬‬
‫‪ )4‬میان دانشآموزان کسی هست که او بهتر از دیگران است‪ .‬پس اسرار پیروزیاش را از وی پرسیدم و جواب گرفتم‪ :‬روی دوستانت عیب مگذار و به‬
‫آنها لقبهایی که آنها را نمیپسندند نده و بد عملی است آلوده شدن به گناه!‬
‫(‪ -111‬ساده‪ -‬ترجمه)‬ ‫‪ 27‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫هناک (اول جمله)‪ :‬هست‪ ،‬وجود دارد (رد گزینة ‪)3‬‬
‫«هناک» وسط جمله معنی «آنجا» میدهد‪.‬‬
‫أحسن من‪ :‬برتر از (رد گزینة ‪)2‬‬
‫اسم تفضیل ‪ +‬مِن‪ :‬صفت برتر مانند‪ :‬سردتر‪ ،‬بهتر‪ ،‬بلندتر و ‪. ...‬‬
‫أجابت‪ :‬به من پاسخ داد (رد گزینههای ‪ 2‬و ‪ / )4‬ال تعب‪ :‬عیبجویی نکن (رد گزینههای ‪ 2‬و ‪ / )4‬بئس العمل‪ :‬بدعملی است‪( .‬رد گزینههای ‪2‬و‪)3‬‬
‫ّر ی‬
‫عی الخطأ‪:‬‬
‫الخی حصد الحسن!‪ :‬هر کس خوبی بکارد نیکی برداشت می کند!‬ ‫‪ )1‬من زرع ر‬
‫کبیا ف هذه القریة!‪ :‬پدرم مسجد بزرگی در این روستا ساخته بود!‬ ‫‪ )2‬کان أب بت مسجدا ر‬
‫ُ‬
‫خی تالمیذی بسبب صداقتهم !‪ :‬بی شک من بهترینِ دانش آموزانم را به سبب راستگوییشان دوست دارم!‬ ‫‪ )3‬إب احب ر‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ )4‬لندعو أعلم المعلم لیعلم التالمیذ المجد!‪ :‬باید داناترین معلم را دعوت کنیم تا دانشآموزان تالشگر از او یاد بگیرند!‬
‫(ترکیبی‪ -‬دشوار‪ -‬ترجمه)‬ ‫‪ 28‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬
‫ّ‬
‫‪ -4‬لیعلم التالمیذ‪ :‬به دانشآموزان یاد بدهد‪.‬‬
‫علم‪ :‬دانست – علّم‪ :‬یاد داد (به) – تعلّم‪ :‬آموخت (از)‬
‫*در گزینه ‪ 1‬دقت داشته باشید که فعل شرط و جواب شرط ماضی می تواند به صورت مضارع نیز ترجمه شود‪.‬‬
‫شیوه پاسخ به سواالت درک مطلب‪:‬‬
‫بهترین روش برای پاسخگویی به سواالت درک مطلب این است که یک بار سریع متن خوانده شود و به سواالت پاسخ داده شود زیرا اکثر مواقع‬

‫سواالت مفهومی هستند (مانند سواالت همین متن که نیاز به درک متن دارند) و نمیتوان صرفا با خوندن سواالت دنبال جواب در متن گشت‪.‬‬
‫(برخالف اکثر متنهای زبان انگلیسی)‬
‫« لعل اإلنسان یتصور أن اإلنتقام عند القدرة سیجلب له الفخر و العزة‪ ،‬ولکن الفخر هو أن یتحرک اإلنسان ف هذه الموارد من موقع‬
‫الخی يف أعماق نفسه و المقابلة بالعفو‪.‬‬
‫ضبط النفس و تحریک عنارص ر‬
‫یوزن ثوابهما العفو و العدل! » هذا الحدیث ر‬‫َ‬
‫الشیف یوضح أهمیة العفو ف العالقات اإلجتماعیة‬ ‫المؤمنی (ع)‪ « :‬شیئان ال‬
‫ر‬ ‫أمی‬
‫قال ر‬
‫ُ‬
‫إل أنه سلوک الفرد يف خط الحق فإنه یسبب تقویة‬ ‫عیل أنه قرین العدل‪ ،‬الن العدل مضافا ي‬
‫و المرتیة العالیة له‪ ،‬و من جهة اخري یدل ي‬
‫مفاصل النظم يف المجتمع و اعفو بما هو فضیلة أخالقیة یسبب رفع الکراهیة و إستبدالها (تبدیلها) بالعواطف اإلنسانیة و المحبة‬
‫عیل حقوق اآلخرین! »‬
‫يف العالقات اإلجتماعیة‪ ،‬و إقیان هذین العنرصین يف الدائرة اإلجتماعیة یرفع کل أشکال الظلم و التعدي ي‬
‫ترجمه متن‪:‬‬
‫شاید انسان گمان کند که انتقام به وقت قدرتمندی‪ ،‬برایش افتخار و بزرگی می آورد‪ ،‬اما افتخار این است که انسان در این موارد‪ ،‬از جانب خویشتن داری‬
‫و تحریک عوامل خیر در اعماق (وجود) خود و مقابله (با دیگران) با گذشت حرکت نماید‪.‬‬
‫امیر مؤمنان (ع) فرمود‪ « :‬دو چیز ثوابشان سنجیده نمیشود‪ :‬عفو و عدل! »‬
‫این حدیث شریف اهمیت روابط اجتماعی و درجهی باالی آن را آشکار میکند‪ ،‬و از جهتی دیگر اشاره میکند که (عفو) همراه عدل است‪ ،‬چراکه عدل‬
‫عالوه بر این که رفتار فرد در مسیر حق است‪ ،‬باعث تقویت مفاصل نظم در جامعه میشود و عفو از آنجایی که فضیلت اخالقی است‪ ،‬باعث رفع نفرت و‬
‫تبدیل آن به عواطف انسانی و محبت در روابط اجتماعی میشود و همراهی این دو عنصر در دایره اجتماعی‪ ،‬همهی انواع ظلم و تجاوز به حقوق دیگران را‬
‫از بین میبرد!‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ ی ّ‬
‫حیح حسب النص‪:‬‬ ‫عی الص ّ‬ ‫ر‬
‫غی مستأهل للعفو!‬ ‫‪ )1‬اإلنسان الذي یزید االنتقام فهو ر‬
‫عیل من یواجه الناس بالفخر و العزه!‬
‫‪ )2‬إن هللا یجود ي‬
‫‪ )3‬لنعلم أن العفو یؤثر يف تشکیل المجتمع العادل!‬
‫‪ )4‬یخترص العفو بالذین یسعون لتقویة النظم يف مجتمعنا!‬
‫(متوسط‪ -‬درک مطلب)‬ ‫‪ 29‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫‪ )1‬انسانی که انتقام میخواهد شایسته عفو نیست!‬
‫‪ )2‬خداوند بر کسی که با مردم با افتخار و بزرگی روبرو میشود‪ ،‬میبخشد!‬
‫‪ )3‬باید بدانیم که عفو در تشکیل جامعه عدل محور تاثیر دارد!‬
‫‪ )4‬عفو محدود به کسانی است که برای تقویت نظم در جامعه ما میکوشند!‬
‫ّ‬ ‫ّر ی‬
‫عی ما لیس له ارتباط بمفهوم النص ‪:‬‬
‫‪ )1‬من ال یرحم الناس ال یرحمه هللا!‬
‫‪ )2‬عالجوا الغضب بالمغفرة تنجحوا!‬
‫‪ )3‬عفو هللا أکی من ذنوبک!‬
‫المحسنی!‬
‫ر‬ ‫‪ )4‬العفو عن الناس سبیل‬
‫(ساده درک مطلب)‬ ‫‪ 30‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫‪ )1‬هرکس به مردم رحم نکند خداوند به او رحم نمیکند!‬
‫‪ )2‬خشم را با بخشش مداوا کنید تا موفق شوید!‬
‫‪ )3‬گذشت خداوند از گناهان تو بزرگتر است!‬
‫‪ )4‬گذشت از مردم‪ ،‬راه نیاکان است!‬
‫ّ‬ ‫ّر ی‬
‫عی الخطأ للفراغ‪ :‬العافون عن الناس ‪. ...‬‬
‫‪ )1‬یغلبون أنفسهم حقا!‬
‫‪ )2‬یبنون المجتمع السعید الفائز!‬
‫‪ )3‬هم أصحاب المودة يف العالقات!‬
‫‪ )4‬یعاملهم الجمیع بالعدل معاملة!‬
‫(دشوار درک مطلب)‬ ‫‪ 31‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬

‫‪ )1‬گذشت کنندگان از مردم قطعا بر نفسهایشان غلبه میکنند!‬
‫‪ )2‬گذشت کنندگان از مردم جامعه خوشبخت و پیروز را میسازند!‬
‫‪ )3‬گذشت کنندگان از مردم همان اهل محبت در ارتباطات هستند!‬
‫‪ )4‬همه قطعاً با عدل با گذشت کنندگان از مردم رفتار میکنند!‬
‫یوضح »‪:‬‬ ‫« ِّ‬
‫‪ )1‬فعل‪ -‬للغائب‪ -‬مجرد ثالب‪ -‬مجهول‪ /‬فعل و غاعله محذوف‬
‫‪ )2‬فعل‪ -‬للغائب‪ -‬مزید ثالب (مصدره ‪ :‬وضوح)‪ /‬فعل و مع فاعله جملة فعلیة‬
‫‪ )3‬فعل مضارع‪ -‬للغائب‪( -‬حروف االصلیة‪ :‬و ض ح)‪ -‬مجهول‪ /‬فعل و فاعل‬
‫‪ )4‬فعل مضارع‪ -‬مزید ثالب (مصدرة‪ :‬توضیح)‪ -‬معلوم‪ /‬خی‬
‫(متوسط‪ -‬تحلیل صرفی)‬ ‫‪ 32‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬
‫بررسی سایر گزینهها‬

‫ضمی مستی‬
‫ر‬ ‫‪ -1‬مجرد ثالب ← مزید ثالب‪ /‬مجهول ‪ »---‬معلوم‪ /‬فاعله محذوف ‪ »---‬فاعله‬
‫‪( -2‬مصدرة‪ :‬وضوح) ← (مصدرة‪ :‬توضیح)‬
‫‪ -3‬مجهول ← معلوم‪ /‬فاعله محذوف ‪ »---‬فاعل‬
‫«اآلخرین»‪:‬‬
‫‪ )1‬اسم‪ -‬جمع مذکر سالم‪ -‬اسم تفضیل‪ -‬معرف بال‪ /‬مضاف إلیه‬
‫‪ )2‬اسم‪ -‬جمع‪ -‬مذکر‪ -‬اسم الفاعل‪ /‬صفة‬
‫‪/‬‬
‫‪ )3‬اسم‪ -‬جمع مکش‪ -‬معرفه‪ -‬اسم تفضیل مضاف إلیه‬
‫‪ )4‬اسم‪ -‬جمع‪ -‬نکره‪ -‬اسم الفاعل‪ /‬صفة‬
‫(ساده‪ -‬تحلیل صرفی)‬ ‫‪ 33‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫‪ -2‬اسم الفاعل ‪»---‬اسم تفضیل‪ /‬صفة‪ »---‬مضاف إلیه‬
‫‪ -3‬جمع مکش‪»---‬جمع سالم‬
‫‪ -4‬نکره ‪»---‬معرفه‪ /‬صفة‪ »---‬مضاف إلیه‬
‫َ‬ ‫عی الصحیح یف ضبط حرکات الکلمات‪:‬‬ ‫ِّر ی‬
‫ریق نجف إل ک َربالء!‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫طاعم ف ط‬ ‫أکی الم‬
‫‪ )1‬هذا لم ُطعم ِم َن ِ‬
‫َ ُ ُ‬ ‫ِ َ َ‬
‫واق ِ َ‬
‫أمام الفندق!‬ ‫فی‬ ‫ر‬ ‫المسافرین‬
‫ِ‬ ‫ماعة ِمن‬ ‫‪ )2‬شاهدت َج‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ َّ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ََ ُ‬
‫یت أغت الفستان من السوق بعد التخفیض ست ری ألف تومان!‬ ‫‪ )3‬إشی‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َْ‬ ‫‪ )4‬رَ ُّ‬
‫لآلخرین!‬
‫ی و أفضل األعمال أنفعهم ِ‬ ‫ش الناس ذوالوجه ِر‬
‫(دشوار‪ -‬ضبط حرکات)‬ ‫‪ 34‬پاسخ‪ :‬گزینه‪3‬‬
‫طاعم» صحیح است‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫فاعل» جمع بسته میشوند‪« .‬الم ِ‬‫طاعم‪ :‬اسمهای مکان با وزن «م ِ‬‫‪ -1‬الم ِ‬
‫فی شکل صحیح آن است‪.‬‬ ‫واق ر‬
‫‪ -2‬واقَفین‪ /‬واقِف بر وزن فاعِل میباشد‪ِ /‬‬
‫َ‬
‫لآلخرین‪ /‬اسم تفضیل میباشد‪ /‬آخرین شکل صحیح آن است‪.‬‬ ‫‪ِ -4‬‬
‫ر‬ ‫ّ‬ ‫ِّر ی‬
‫الباف‪:‬‬ ‫عی إسم التفضیل یختلف معناه عن‬
‫خی إخوانکم من یهدی إلیکم عیوبکم و یساعدکم ف عیوبکم!‬ ‫‪ )1‬ر‬
‫‪ )2‬هل تعلم أحب عباد هللا إل هللا أنفعهم لعباده؟‬
‫المیان من الخلق الحسن!‬ ‫‪ )3‬لیس رشء أثقل ف ر‬
‫‪ )4‬الغیبة من اهم أسباب قطع التواصل ربی الناس!‬
‫(‪ -111‬دشوار‪ -‬قواعد)‬ ‫‪ 35‬پاسخ‪ :‬گزینه‪3‬‬
‫‪ ‬اسم تفضیل «خیر» مضاف «إخوان» واقع شده است‪.‬‬ ‫گزینه‪1‬‬
‫‪« ‬أحبّ» و «أنفع» به ترتیب مضاف «عباد» و «هم» هستند‪.‬‬ ‫گزینه‪2‬‬
‫‪ ‬اسم تفصیل «اهمّ» مضاف أسباب واقع شده هستند‪.‬‬ ‫گزینه‪4‬‬
‫‪« ‬أثقل» در اینجا مضاف نیست و حرف جر «مِن» بدون فاصله بعد از آن آمده است و برخالف موارد باال بصورت صفت برتر ترجمه میشود‪.‬‬ ‫گزینه‪3‬‬
‫اسم تفضیل به ‪ 2‬شکل ترجمه میشود؛ هرگاه حرف جر « ِمن» بعد آن بیاید معنای برتر و هرگاه مضاف واقع شود معنای «برترین» دارد‪.‬‬
‫عی الخطأ عن المحل اإلعر رائ إلسم التفضیل‪:‬‬ ‫ِّر ی‬
‫خی من صداقة الجاهل! (خی)‬ ‫‪ُ )1‬عداوة العاقل ر‬
‫ی‬
‫اصدقاب ّ ألنه صادق و عالم! (مبتدا)‬ ‫‪ )2‬احب أصغر‬
‫‪ )3‬قم عن مجلسک لمعلمک و لو تکون من أشهر الناس (مجرور به حرف جر)‬
‫ٌ‬
‫(مفعول به)‬ ‫‪ )4‬نصحت أکابر هذه األمة بکلمات حکیمة!‬
‫(‪ -111‬متوسط‪ -‬قواعد)‬ ‫‪ 36‬پاسخ‪ :‬گزینه‪2‬‬
‫َ‬
‫‪ -1‬اسم تفضیل‪« :‬خ ری»‪ /‬نقش خبر برای مبتدا (عداوۀ)‬
‫‪ -2‬اسم تفضیل‪ :‬أصغر‪ /‬نقش‪ :‬مفعول به‬
‫«من»‬‫ِ‬ ‫جر‬ ‫حرف‬ ‫‪ -3‬اسم تفضیل‪ :‬أشهر‪ /‬نقش‪ :‬مجرور به‬

‫‪ -4‬اسم تفضیل‪ :‬أکابر‪ /‬نقش‪ :‬مفعول به‬
‫ُ‬
‫أصغر‪ :‬مفعول برای فعل «احب» میباشد‪.‬‬
‫عی الخطأ‪:‬‬‫ّر ی‬
‫ُ‬
‫‪ )1‬هذه المؤمنة کیی من بنت المؤمنة!‬
‫ُ‬
‫‪ )2‬اخت الکیی تبحث عن موسوعة سعرها قلیل!‬
‫‪ )3‬حرصت ف قاعة اإلمتحان بعد الموعود المقرر!‬
‫‪ )4‬لنستفد من لیال شهر رجب و نکتسب الفضائل!‬
‫(‪ -111‬متوسط‪ -‬قواعد)‬ ‫‪37‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫اسم تفضیل هرگاه برای مقایسه بین دو چیز به کار رود بر وزن «أفعل» می آید حتی اگر آن دو چیز مؤنّ ث باشند‬
‫کبری‪ ‬أکبر‬
‫الشط‪:‬‬ ‫َع ِّر ی‬
‫ی ر‬

‫‪ )1‬ما تنفق من أموالک ف سبیل هللا تجد ثمرته عنده!‬
‫الخی ف کالمه!‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ‬
‫‪ )2‬ما وصف المؤمن عیوب الناس بل وصف ر‬
‫‪ )3‬ما أنفقوا من أموالهم ألنهم یحبونها!‬
‫االهلی اِ ّل ودائع!‬
‫ر‬ ‫‪ )4‬ما وجدت المال و‬
‫)‪ -112‬متوسط‪ -‬قواعد (‬ ‫‪ 38‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫ما فقط در این گزینه شرط میباشد‪ .‬در سایر گزینهها ما نفی میباشد‪.‬‬
‫عی جواب ررسط یختلف نوعه‪:‬‬ ‫ّر ی‬
‫یش اإلنسان عیل الرصاط المستقیم فهو فائز!‬‫‪ )1‬إن ّ‬
‫‪ )2‬إن تتفکر قبل الکالم تسلم من الخطاء إنشاءهللا!‬
‫خی فتجد جزاءه بشعة!‬ ‫تأت من ر‬
‫‪ )3‬من ِ‬
‫خی َتر ثوابه عند هللا لنفسک!‬‫‪ )4‬ما تبذل من ر‬
‫(‪ - 112‬متوسط – قواعد)‬ ‫‪ 39‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫جملة اسمیه که بهصورت «فَ ‪ +‬جمله اسمیه» میآید‬

‫دو نوع فعل جواب شرط داریم‬
‫فعل‬
‫فهو فائز جواب شرط از نوع جملة اسمیه میباشد‪.‬‬
‫َ‬
‫در سایر گزینه ها به ترتیب «تسلم»‪« ،‬تجد» و «تر» جواب شرط از نوع فعل «جملۀ فعلیه» میباشند‪.‬‬
‫الشط‪:‬‬ ‫عی ر‬‫ّر ی‬
‫ّ‬
‫‪ )1‬من دعاک و تکلمت معه و أعطاک المفتاح مسؤول عن الفندق!‬
‫‪ )2‬من ّالیتکاسل ف أداء واجباته الیوم یصل إل النجاح غدا!‬
‫‪ )3‬ما فکر التلمیذ ّف عاقبة أمره فهو ندم ف نهایة السنة!‬
‫‪ )4‬ما هذه الکتب الت أراها ف یدک!‬
‫(‪ - 112‬دشوار – قواعد)‬ ‫‪ 40‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫گزینة ‪ -1‬کسی که تو را صدا زد و ‪ ...‬مسؤول هتل بود!‬
‫گزینة ‪ - 2‬هرکس تنبلی نکند ‪ ...‬به پیروزی میرسد!‬
‫گزینة ‪ -3‬فکر نکرد ‪ ...‬پس پشیمان شد!‬
‫گزینة ‪ -4‬چیست این کتابهایی که ‪! ...‬‬
‫بعد از ادات شرط ( من – ما ‪ -‬إن و ‪) ...‬بالفاصله فعل میآید‪.‬‬ ‫من شرط‪ :‬هرکس – ما شرط‪ :‬هر چیز‬
‫حی ِب ِه بلده میتا» به کدام عامل احیاگر اشاره میکند و پاسخ دادن انسان به نیاز مورد اشاره در این آیه‪ ،‬از چه طریقی‬
‫َ َ‬ ‫آیه شریفهی « ِل ُن ی َ‬
‫میسر است؟‬

‫َ ُ‬ ‫لِل و هل َّ‬ ‫َ‬
‫سول اه ذا دعاکم» ‪ -‬فراتر رفتن از سطح زندگی روزمره و اندیشیدن در افق باالتر‬ ‫ه‬ ‫لر‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫جیبوا‬ ‫‪« )۱‬است‬
‫َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫سول اه ذا دعاکم» ‪ -‬بهره بردن از طبیعت پس از آگاه شدن از آنها‬ ‫لر َ ه‬ ‫لِل و هل‬‫‪« )2‬استجیبوا ه ه‬
‫َ‬
‫الماء کل ش ٍء ي‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ح» ‪ -‬فراتر رفتن از سطح زندگی روزمره و اندیشیدن در افق باالتر‬ ‫ََ‬ ‫‪« )۳‬و جعلنا همن ه‬
‫َ‬
‫الماء کل َش ٍء ي‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ح» ‪ -‬بهره بردن از طبیعت پس از آگاه شدن از آنها‬ ‫َ‬ ‫‪« )۴‬و جعلنا همن ه‬
‫(دینی ‪ )2‬درس ‪ 1‬صفحه ‪9‬و ‪13‬‬ ‫‪ 41‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ َ َ َ‬
‫الماء‬
‫حی هب هه بلده میتا» به حیات بخشی و احیاگری آب اشاره میکند که یکی از نیازهای طبیعی و جسمی انسان است و در آیۀ «و جعلنا همن ه‬ ‫آیۀ « هلن ی‬
‫ي‬ ‫َ‬ ‫ُ ِّ ََ‬
‫ح» صراحتا به آن اشاره شده است‪ .‬خداوند پاسخ به نیازهای طبیعی و غریزی انسان را در عالم طبیعت آماده کرده و قدرت آگاه شدن از‬ ‫کل ش ٍء َ‬
‫آنها را نیز به انسان داده است‪.‬‬
‫حي‬ ‫الماء ُک ِّل َش ٍ‬
‫یء َ‬ ‫ِ‬ ‫آیه ‪َ :۱‬و َج َعلنا ِم َن‬
‫آب‬ ‫بعد مادی و جسمانی‬
‫لدةً میتاً‬
‫حیی ِب ِه َب َ‬
‫َ‬ ‫آیه ‪ :۲‬لِنُ‬
‫عوامل حیاتبخش به‬
‫پذیرش دعوت خدا و پیامبر‬ ‫بعد روحانی‬
‫درس ‪ :‬دینی‬
‫سول اِ ذا َد ُ‬
‫عاکم لما یحییکم‬ ‫ِ‬ ‫ِلر‬ ‫آیه ‪ :‬یا ایها الذین آمنوا استَ جیبوا ل ِ‬
‫ِله و ل َّ‬
‫پاسخگویی‬
‫در طبیعت و آگاه شدن با احساسات‬ ‫نیازهای طبیعی و غریزی‬
‫انواع نیازهای انسان‬
‫در دین الهی‬ ‫نیازهای برتر و بنیادین‬
‫پاسخگویی‬
‫دلیل تمایز شیوۀ هدایتگری خداوند برای انسان نسبت به سایر مخلوقات چیست و واسطۀ پاسخگویی خداوند به نیازهای بنیادین انسان‬
‫کدام است؟‬
‫‪ )۱‬کسب معرفت به بایدها و نبایدها و یافتن راه صحیح زندگی ‪ -‬عقل‬
‫‪ )2‬توانایی تعقل و تفکر و قدرت انتخاب و اختیار ‪ -‬عقل‬
‫‪ )۳‬توانایی تعقل و تفکر و قدرت انتخاب و اختیار ‪ -‬پیامبران‬
‫‪ )۴‬کسب معرفت به بایدها و نبایدها و یافتن راه صحیح زندگی ‪ -‬پیامبران‬
‫(دینی ‪ )2‬درس ‪ 1‬صفحۀ ‪15‬‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه‪3‬‬ ‫‪42‬‬
‫شیوۀ هدایت خداوند برای هر دسته از مخلوقات‪ ،‬متناسب با ویژگیهای آنهاست‪ .‬از آنجا که انسان ویژگیهای متمایزکننده مانند توانایی تعقل و تفکر‬
‫و قدرت انتخاب و اختیار دارد‪ ،‬پس شیوۀ هدایت خداوند برای او نیز متفاوت و متمایز است‪.‬‬
‫خداوند برنامۀ هدایت را که شامل پاسخ سؤاالت بنیادین انسان است‪ ،‬از طریق (به واسطه) پیامبران میفرستد تا انسان با تعقل در آن و تشخیص مفید‬
‫بودن و رساننده بودن به هدف‪ ،‬آن را برگزیند و انجام دهد‪.‬‬
‫هدایت تکوینی‪ :‬هدایت درونی‪ ،‬باطنی‪ ،‬غریزی‪ ،‬فطری و ذاتی (مانند اعطای عقل به انسان)‬
‫شیوۀ هدایتی خداوند‬
‫هدایت تشریعی‪ :‬هدایت از طریق پیامبران‪ ،‬کتاب آسمانی‪ ،‬وحی الهی و شریعت‬
‫خداوند در مقابل پذیرفتنِ دینی جز اسالم چه واکنشی را اتّخاذ مینماید و چه سرانجامی را ترسیم میفرماید؟‬
‫َ ً‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫«ف َلن ُی َ‬ ‫َ ً‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫قب َل همنه» ‪« -‬ان ُی هضلهم ضالال َبعیدا»‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪« )۱‬ال َیأتون هب هم هثل هه» ‪« -‬ان ُی هضلهم ضالال َبعیدا»‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫«ف َلن ُی َ‬
‫الخاِسین»‬
‫ه‬ ‫َ‬
‫االخره همن‬ ‫‪« )۴‬ال یأتون هب هم هثل هه» ‪« -‬و ه َو هف‬ ‫الخاِسین»‬
‫ه‬ ‫َ‬
‫اآلخره همن‬ ‫قب َل همنه» ‪« -‬و ه َو هف‬ ‫‪)۳‬‬
‫(دینی‪ )2‬درس ‪ 2‬صفحه ‪31‬‬ ‫‪ 43‬پاسخ‪ :‬گزینه‪3‬‬
‫االخره م َن الخاِس َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫طبق آیۀ « َومن َی َبتغ َغ ی َی هاالسالم دینا َف َلن ُی َ‬
‫قب َل همنه َوه َو ه ِف‬
‫ین» «و هر کس که دینی جز اسالم اختیار کند هرگز از او پذیرفته‬ ‫ه‬ ‫َ ه‬ ‫ِ‬
‫نخواهد شد و در آخرت از زیانکاران خواهد بود‪ ،».‬طلبیدنِ دینی جز اسالم‪ ،‬مورد قبول خداوند نیست و موجب زیان اخروی میشود‪.‬‬
‫‪ -۱‬اِ َّن االنسان لفی خُ سر‪ :‬زیان فراگیر در نتیجۀ از دست دادن عمر‬
‫‪ -۲‬و هو فی اآلخرة من الخاسرین‪ :‬زیان اخروی در نتیجۀ دینطلبی غیر اسالمی‬
‫انواع زیانکاری در آیات قرآن‬
‫‪ -3‬خسر الدنیا و اآلخره ذلک هو الخسران المبین‪ :‬زیان آشکار در دنیا و آخرت در نتیجۀ عبادت خدا از روی‬
‫تردید‬
‫اوج اعجازآمیز بودن قرآن کریم چه زمانی رخ مینمایاند؟‬
‫َ‬ ‫ّ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َ‬
‫القرآن»‬
‫ه‬ ‫ثل َهذا‬‫الجن َ َع َیل ان یأتوا هب هم ه‬
‫«اجتم َع هت االنس و ه‬ ‫‪َ )۱‬‬

‫فيه اخ هت َالفا ك یثیا»‬ ‫هللا لوج َدوا ه‬
‫غی ه‬ ‫ِ‬ ‫ند َی‬ ‫«لو كان ُ ه ُّمن ُ هع ه‬ ‫‪)2‬‬
‫بطلون»‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫‪َ )۳‬‬
‫«و َال تخط َه بي َمي ُ هن ُك اه َذا االرتاب َ الم ه‬ ‫َ‬
‫‪« )۴‬ام يقولون افیاه قل فأتوا بسوره هم هثل هه»‬
‫(دینی ‪ )2‬درس ‪ 3‬صفحه ‪37‬‬ ‫‪ 44‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬
‫خداوند برای اثبات نهایت عجز و ناتوانی کسانی که در الهی بودن قرآن کریم شک دارند‪ ،‬پیشنهاد آوردن حتی یک سوره مانند سورههای قرآن را هم‬
‫به آنها داده است‪:‬‬
‫(آیا میگویند‪ :‬به دروغ آن ]قرآن[ را به خدا نسبت داده است؟ بگو‪ :‬اگر میتوانید یک سوره مانند آن را بیاورید‪ ).‬اثبات نهایت عجز انسان معادل اثبات‬
‫اوج اعجاز قرآن کریم است‪.‬‬
‫َ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫َ‬
‫بسوره هم هثل هه»‬ ‫ویژگیهای مبارزه طلبی (تحدّی) در آیۀ «ام َيقولون افی ُاه قل فأتوا‬
‫‪ )۱‬اثبات نهایت عجز و ناتوانی مخالفان قرآن در آوردن یک سوره‬
‫‪ )2‬نشان دادن اثبات اوج اعجاز قرآن کریم‬
‫‪ )۳‬آسانترین راه برای غیر الهی نشان دادن اسالم و قرآن‬
‫از ترجمه آیه شریفۀ« خداوند عمل هیچ مرد و زنی را ضایع نمیکند» کدامیک از جنبههای اعجازی کتاب آسمانی مسلمانان برداشت‬
‫میشود؟‬
‫‪ )۱‬اعجاز لفظی ‪ -‬انسجام درونی در عین نزول تدریجی‬
‫‪ )2‬اعجاز لفظی ‪ -‬تأثیرناپذیری از فرهنگ و عقاید دوران جاهلیت‬
‫‪ )۳‬اعجاز محتوایی ‪ -‬تاثیرناپذیری از فرهنگ و عقاید دوران جاهلیت‬
‫‪ )۴‬اعجاز محتوایی ‪ -‬انسجام درونی در عین نزول تدریجی‬
‫(دینی ‪ )2‬درس ‪ 3‬صفحۀ ‪ 40‬و ‪ 41‬و ‪44‬‬ ‫‪ 45‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫قرآن کریم نه تنها از فرهنگ جاهلیت تأثیر نپذیرفت؛ بلکه به مبارزه با آن پرداخت و از حقوق برابر انسانها (از جمله حقوق یکسان مرد و زن در‬
‫انسانیت) سخن گفته است‪ .‬ترجمۀ آیۀ«و خداوند عمل هیچ مرد و زنی را ضایع نمیکند‪ ».‬به یکسانی منزلت انسانی زن و مرد نزد خداوند اشاره کرده‬
‫است‪ .‬موضوع تاثیرناپذیری از عقاید دوران جاهلیت از جنبههای اعجاز محتوایی قرآن است‪.‬‬
‫نمونههایی از تأثیر ناپذیری قرآن کریم از فرهنگ و عقاید دوران جاهلیت‪:‬‬
‫‪ -۱‬دعوت به تفکر و تعقل و علم آموزی‬
‫‪ -۲‬پرداختن به عدالتخواهی و حقوق برابر انسانها‬
‫‪ -۳‬احیای کرامت زنان‬
‫آیۀ ‪ :۱‬هر کس از مرد و زن‪ ،‬عمل صالح انجام دهد و اهل ایمان باشد‪ ،‬خداوند به او‬
‫حیات پاک و پاکیزه میبخشد‪.‬‬
‫‪ -۴‬یکسانی منزلت انسانی زن و مرد‬
‫آیۀ ‪ :۲‬خداوند عمل هیچ مرد و زنی را ضایع نمیکند‪.‬‬
‫خداوند عالم‪ ،‬فرجام داوری بردن نزد کسانی که فرمان و قانون شان نشأت گرفته از فرمان الهی نیست را چه چیزی معرفی می نماید؟‬
‫الح ِّق»‬ ‫‪َ « )2‬و َقد َک َفروا بما َ‬
‫جاء ُکم م َن َ‬ ‫الم ُِ‬
‫بی»‬
‫ُ‬ ‫ُ َ ُ‬
‫‪« )۱‬ذلک هو الخرسان ُ ی‬
‫ه‬ ‫ه‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ً‬ ‫ُ‬
‫‪« )۴‬ان ُی هضل ُهم ضالال بعیدا»‬ ‫‪ « )۳‬ان َیکفروا هب هه»‬
‫(دینی ‪ )2‬درس ‪ 4‬صفحۀ ‪51‬‬ ‫‪ 46‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬
‫کسانی که به مردم فرمان میدهند و قانونگذاری میکنند ولی فرمان و قانون شان نشأت گرفته از فرمان الهی نیست‪« ،‬طاغوت» نامیده میشوند‪ .‬طبق‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ّ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َّ َ َ ُ َ‬
‫مون َا َّن ُهم َ‬
‫اغوت َو قد ا همروا ان َیکفروا هب هه َو ُیرید‬
‫ه‬ ‫آمنوا هبما ا ِنز َل الیک َو ما ا ِنز َل همن قب هلک ُیریدون ان َیتحاکموا اَل الط‬ ‫آیۀ «الم تر اه َل الذین یزع‬
‫َ‬ ‫ُ َ ُ َّ ُ َ ً‬ ‫َّ‬
‫الشیطان ان ی هضلهم ضالال بعیدا» فرجام داوری بردن نزد طاغوت‪ ،‬گمراهی دور و دراز از ناحیۀ شیطان است‪.‬‬
‫ابیات زیر به ترتیب به کدام مفاهیم اشاره دارند؟‬
‫«ستارهای بدرخشید و ماه مجلس شد ‪ /‬دل رمیدۀ ما را انیس و مونس شد‬
‫نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت ‪ /‬به غمزه مسئلهآموز صد مدرّس شد»‬

‫‪ )۱‬والیت معنوی پیامبر(ص) – دعوت قرآن کریم به مبارزه‬
‫‪ )2‬والیت معنوی پیامبر(ص) – درسنخوانده بودن پیامبر (ص)‬
‫‪ )۳‬مرجعیت دینی پیامبر (ص) – درسنخوانده بودن پیامبر (ص)‬
‫‪ )۴‬مرجعیت دینی پیامبر (ص) – دعوت قرآن کریم به مبارزه‬
‫(‪-114‬شعر – متوسط)‬ ‫‪ 47‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫مصراع «دل رمیدۀ ما را انیس و مونس شد» با اشاره به تصرف قلبها‪ ،‬به والیت معنوی پیامبر (ص) اشاره دارد‪.‬‬
‫مصراع «نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت» به درس نخوانده بودن پیامبر (ص) اشاره دارد‪.‬‬
‫نکته ‪ :1‬یکی از مصادیق والیت معنوی پیامبر (ص)‪ ،‬تصرف قلبهاست که در ابیات زیر مورد اشاره قرار گرفته است‪:‬‬
‫‪ -1‬ستارهای بدرخشید و ماه مجلس شد ‪ /‬دل رمیدۀ ما را انیس و مونس شد‬
‫‪ -2‬شده او پیش و دلها جمله در پی ‪ /‬گرفته دست جانها دامن وی‬

‫نکته ‪ :2‬موضوع درس نخوانده ُ(ا ّمی) بودن پیامبر عالوه بر بیت «نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت ‪ /‬به غمزه مسئلهآموز صد مدرس شد»‬
‫لون﴾ نيز مورد اشاره قرار گرفته است‪.‬‬
‫بط َ‬‫الم ِ‬ ‫ک اِ ًذا َال َ‬
‫رتاب ُ‬ ‫نت تَ تلوا ِمن َقبلِ ِه ِمن ِک ٍ‬
‫تاب َو ال تَ خُ ُّط ُه ِب َیمینِ َ‬ ‫در آیۀ ﴿ َو ما ُک َ‬
‫بنابر کالم امام کاظم (ع) خطاب به هشام بن حکم‪ ،‬هریک از موارد زیر‪ ،‬در گرو چیست؟‬
‫ج‪ -‬باالتر بودن رتبه در دنیا و آخرت‬ ‫ب‪ -‬داناتر بودن به فرمانهای الهی‬ ‫الف‪ -‬پذیرش بهتر پیام الهی‬
‫‪ )2‬عقل کاملتر – معرفت برتر – تفکر برتر‬ ‫‪ )۱‬معرفت برتر – تفکر برتر – عقل کاملتر‬
‫‪ )۴‬عقل کاملتر – تفکر برتر – معرفت برتر‬ ‫‪ )۳‬معرفت برتر – عقل کاملتر – تفکر برتر‬
‫(‪ – 111‬حدیث – دشوار)‬ ‫‪ 48‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫امام کاظم (ع) به شاگرد برجستۀ خود‪ ،‬هشام بن حکم‪ ،‬فرمود‪« :‬ای هشام ‪ ...‬کسانی این پیام را بهتر میپذیرند که از معرفت برتری برخوردار باشند و‬
‫آنان که در تعقل و تفکر برترند‪ ،‬نسبت به فرمانهای الهی داناترند و آن کس که عقلش کاملتر است‪ ،‬رتبهاش در دنیا و آخرت باالتر است‪».‬‬
‫* نکات کالم امام کاظم (ع) به هشامبنحکم دربارۀ عقل با پیامبران الهی‪:‬‬
‫‪ -1‬پذیرش بهتر پیام الهی‪ ،‬نتیجۀ داشتن معرفت برتر است‪.‬‬
‫‪ -2‬داناتر بودن به فرمانهای الهی‪ ،‬نتیجۀ تعقل و تفکر برتر است‪.‬‬
‫‪ -3‬رتبۀ باالتر در دنیا و آخرت‪ ،‬نتیجۀ داشتن عقل کاملتر است‪.‬‬
‫هریک از تعابیر زیر به ترتیب به کدام یک از دالیل ضرورت تشکیل حکومت اسالمی اشاره میکند؟‬
‫الف‪ -‬نمی شود که خداوند هدفی مانند برپایی عدالت را برای ارسال پیامبر خود تعیین کند‪ ،‬ولی ابزار و شیوۀ رسیدن به آن را نادیده بگیرد‪.‬‬
‫ب‪ -‬الزم است در جامعه‪ ،‬حکومتی وجود داشته باشد که مورد پذیرش خداوند و مشروع باشد‪.‬‬
‫ج‪ -‬هر حرکت و عملی از فرد و جامعه نیست‪ ،‬مگر اینکه مذهب اسالم برای آن حکمی مقرر داشته است‪.‬‬
‫‪ )۱‬ضرورت اجرای احکام اجتماعی اسالم – ضرورت اجرای احکام اجتماعی اسالم – ضرورت پذیرش والیت الهی و نفی حاکمیت طاغوت‬
‫‪ )2‬ضرورت اجرای احکام اجتماعی اسالم – ضرورت پذیرش والیت الهی و نفی حاکمیت طاغوت – ضرورت اجرای احکام اجتماعی اسالم‬
‫‪ )۳‬ضرورت پذیرش والیت الهی و نفی حاکمیت طاغوت – ضرورت پذیرش والیت الهی و نفی حاکمیت طاغوت – ضرورت اجرای احکام اجتماعی اسالم‬
‫‪ )۴‬ضرورت پذیرش والیت الهی و نفی حاکمیت طاغوت – ضرورت اجرای احکام اجتماعی اسالم – ضرورت پذیرش والیت الهی و نفی حاکمیت طاغوت‬
‫(‪ – 114‬آیه – متوسط)‬ ‫‪ 49‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫یکی از اهداف ارسال رسوالن‪ ،‬برپایی عدالت اجتماعی و برقراری روابط عادالنه میان مردم است و نمیشود خداوند چنین هدفی را برای ارسال پیامبر‬
‫خود تعیین کند‪ ،‬اما ابزار و شیوۀ رسیدن به آن که همان حکومت سالم است را نادیده بگیرد‪(.‬ضرورت احکام اجتماعی اسالم)‬
‫بای د حکومتی که مورد پذیرش خداوند بوده و مشروعیت دارد‪ ،‬حاکمیت و والیت الهی داشته باشد و نباید حکومت طاغوتی باشد‪ .‬پس یکی از دالیل‬
‫تشکیل حکومت اسالمی‪ ،‬ضرورت پذیرش والیت الهی و نفی حاکمیت طاغوت است‪.‬‬
‫توجه اسالم به هر دو بعد فردی و اجتماعی انسان‪ ،‬بیانگر ضرورت اجرای احکام اجتماعی اسالم است‪.‬‬
‫دالیل ضرورت تشکیل حکومت اسالمی‪:‬‬
‫الف) ضرورت اجرای احکام اجتماعی اسالم‪:‬‬
‫دین اسالم‪ ،‬یک دین کامالً اجتماعی است‪.‬‬
‫از اهداف ارسال رسوالن‪ ،‬برقراری عدالت اجتماعی است و ابزار آن‪ ،‬حکومت سالم است‪.‬‬
‫نمیشود خداوند هدفی را در نظر بگیرد‪ ،‬اما ابزار رسیدن به آن را نادیده بگیرد‪.‬‬
‫آیه‪﴿ :‬لقد ارسلنا رسلنا بالبینات ‪ ...‬بالقسط﴾‬
‫سخن امام خمینی(ره)‪ :‬مذهب اسالم همزمان با اینکه به انسان میگوید‪ .... :‬هیچ حرکت و عملی از فرد و جامعه نیست‪ ،‬مگر اینکه‬
‫مذهب اسالم بران آن حکمی مقرر داشته است‪.‬‬
‫ب) ضرورت پذیرش والیت الهی و نفی حاکمیت طاغوت‪:‬‬
‫اطاعت از خدا و کسانی که معرفی کرده‪ ،‬واجب است و اطاعت از طاغوت حرام است‪.‬‬
‫الزم است در جامعه‪ ،‬حکومتی باشد که مورد پذیرش خدا (مشروع) باشد‪.‬‬
‫آیه‪﴿ :‬الم تر الی ّ‬
‫الذین یزعمون انّ هم آمنوا بما انزل الیک و ما انزل من قبلک یریدون ان یتحاکموا الی الطاغوت ‪﴾...‬‬
‫سخن امام خمینی (ره)‪ :‬به این دلیل که هر نظام سیاسی غیراسالمی‪ ،‬نظام شرک آمیز است‪ ،‬چون حاکمش طاغوت است‪...‬‬
‫هر یک از موارد زیر‪ ،‬به ترتیب به کدام یک از جنبههای حکومت نبوی اشاره دارد؟‬
‫میفرمود‪« :‬به من ایمان نیاورده است کسی که شب را با شکم سیر بخوابد و همسایهاش گرسنه باشد‪».‬‬ ‫الف‪ -‬پیامبر‬
‫فرمود‪« :‬اقوام و ملل پیشین بدین سبب‪ ،‬دچار سقوط شدند که در اجرای عدالت‪ ،‬تبعیض روا میداشتند‪».‬‬ ‫ب‪ -‬رسول خدا‬
‫ج‪ -‬قرآن کریم میفرماید‪« :‬رنج شما برای او سخت و دشوار است و او بر [هدایت] شما حریص (به شدت عالقهمند) است‪».‬‬
‫‪ )۱‬تالش برای برقراری عدالت – مبارزه با فقر و محرومیت – محبت و مدارا با مردم‬
‫‪ )2‬تالش برای برقراری عدالت – مبارزه با فقر و محرومیت – دلسوزی در هدایت مردم‬
‫‪ )۳‬مبارزه با فقر و محرومیت – تالش برای برقراری برابری – محبت و مدارا با مردم‬
‫‪ )۴‬مبارزه با فقر و محرومیت – تالش برای برقراری برابری – دلسوزی در هدایت مردم‬
‫‪ 50‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬
‫حدیث اول که در مورد توجه به همسایۀ گرسنه است‪ ،‬در مورد «مبارزه با فقر و محرومیت» میباشد و حدیث دوم که در مورد نفی تبعیض در اجرای‬
‫در هدایت مردم اشاره میکند‪.‬‬ ‫عدالت است‪ ،‬به «تالش برای برقراری برابری و عدالت» مربوط است و آیۀ سوم به سختکوشی و دلسوزی پیامبر‬
‫بیتوجهی به فقر و گرسنگی همسایه ← خروج از دایرۀ ایمان‬
‫بیتوجهی به دادخواهی مظلوم ← خروج از دایرۀ اسالم‬

‫شکل گیری معاد هر انسانی بر چه مبنایی است و الزمۀ رقم زدن بهترین زندگی در دنیا و کسب خوشبختی جاویدان در آخرت‪ ،‬کدام است؟‬
‫‪ )2‬عمل اختیاری – برنامهریزی درست‬ ‫‪ )۱‬عمل اختیاری – داشتن تفکر ایمانی‬
‫‪ )۴‬مقصود زندگی – برنامهریزی درست‬ ‫‪ )۳‬مقصود زندگی – داشتن تفکر ایمانی‬
‫‪ 51‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫معاد هر انسانی از عمل اختیاری او شکل میگیرد‪ .‬بنابراین‪ ،‬باید برای انجام بهترین‪ ،‬به درستی برنامهریزی کرده و با بهرهمندی از هدایتهای خداوند‪،‬‬
‫برای بهترین زندگی در دنیا و کسب خوشبختی جاویدان در آخرت‪ ،‬بهتر برنامهریزی نمود‪.‬‬
‫‪ -‬عمل اختیاری انسان‪ ،‬سرنوشت آیندۀ او را رقم می زند که این مفهوم در آیات و احادیثی که به اختیار مربوط هستند‪ ،‬نمود بیشتری دارد‪:‬‬
‫س ِب َظ َّال ٍم لِلْ َع ِب ِ‬ ‫َ‬ ‫ت َأ ْي ِد ُ‬ ‫ِك ِبما َق َّد َم ْ‬
‫يد‪ :‬این ]عقوبت[‪ ،‬به خاطر کردار پیشین شماست ]و نیز به خاطر آن است که[ خداوند هرگز‬ ‫يك ْم َو أ َّن اهَّللَ لَ ْي َ‬ ‫‪ -1‬آیه‪« :‬ذل َ‬
‫به بندگان ستم نمی کند‪».‬‬
‫شاكراً َو ِإ َّما َكفُ وراً ‪ :‬ما راه را به او نشان دادیم‪ ،‬یا سپاسگزار خواهد بود یا ناسپاس‪».‬‬ ‫ِ‬ ‫يل ِإ َّما‬
‫الس ِب َ‬
‫ناه َّ‬ ‫‪ -2‬آیه‪ِ « :‬إنَّ ا َه َد ْي ُ‬
‫اآلخ َرةِ »‪:‬‬
‫ِ‬ ‫الدنيا َم َزر ُ‬
‫عة‬ ‫‪ -3‬حدیث پیامبر (ص)‪ُّ « :‬‬
‫پیام حدیث‪ :‬سرنوشت ابدی‪ ،‬براساس رفتار کنونی رقم می خورد‪.‬‬
‫نتیجۀ تکیه بر مکاتب بشری با توجه به احتیاج دائمی انسان به داشتن برنامهای برای پاسخگویی به نیازهایش‪ ،‬کدام است؟‬
‫‪ )2‬سرگرم شدن در مورد انتخاب هدف زندگی‬ ‫‪ )۱‬درگیر شدن با سؤاالت اساسی و بنیادین زندگی‬
‫‪ )۴‬خطا کردن در انتخاب هدف و از دست دادن عمر‬ ‫‪ )۳‬شاهد برنامههایی متفاوت و گاه متضاد شدن‬
‫‪ 52‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫احتیاج دائمی انسان به داشتن برنامهای که پاسخگوی نیازهایش باشد و سعادت او را تضمین کند‪ ،‬سبب شده است که در طول تاریخ همواره شاهد‬
‫ارائۀ برنامههای متفاوت و گاه متضاد از جانب مکاتب بشری باشیم‪ .‬پس نمیتوان بر مکاتب بشری تکیه کرد‪.‬‬
‫مثالها‪ :‬آب‪ ،‬غذا‪ ،‬هوا‪ ،‬پوشاک و ‪...‬‬
‫نیازهای طبیعی و غریزی‬
‫راه پاسخگویی‪ :‬آگاه شدن از طریق احساس و آماده شدن آن در طبیعت‬ ‫انواع نیازهای انسان‬
‫نیازهای برتر‬
‫‪ -1‬شناخت هدف زندگی‬ ‫مثالها‪:‬‬
‫‪ -2‬درک آیندۀ خویش‬
‫‪ -3‬کشف راه درست زندگی‬
‫راه پاسخگویی (وجود برنامهای برای تضمین سعادت بشر)‪:‬‬
‫‪ -1‬برنامۀ هدایت الهی (دین) از طریق انبیا‬
‫‪ -2‬برنامۀ مکاتب بشری که پاسخهای متفاوت و متضادی ارائه میکنند‪.‬‬
‫در حدیث امام باقر (ع) که میفرماید‪« :‬خداوند آنچه را که امت تا روز قیامت به آن احتیاج دارد‪ ،‬در کتابش [قرآن] آورده است‪ ».‬منظور از‬
‫آنچه مورد نیاز است‪ ،‬چیست و کدام جنبه از اعجاز محتوایی قرآن کریم اشاره شده است؟‬
‫‪ )۱‬نیازهای مربوط به برنامۀ زندگی و هدایت انسانها – جامعیت و همهجانبه بودن‬
‫‪ )2‬نیازهای مربوط به برنامۀ زندگی و هدایت انسانها – ذکر نکات علمی بیسابقه بودن‬
‫‪ )۳‬همۀ مسائل مهم و حیاتی که انسان در زندگی مادی و معنوی خود نیاز دارد – ذکر نکات علمی بیسابقه بودن‬
‫‪ )۴‬همۀ مسائل مهم و حیاتی که انسان در زندگی مادی و معنوی خود نیاز دارد – جامعیت و همهجانبه بودن‬
‫‪ 53‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫اینکه امام باقر (ع) می فرماید‪« :‬خداوند آنچه را که امت تا روز قیامت به آن احتیاج دارد‪ ،‬در کتابش [قرآن] آورده است‪ ».‬منظور از آنچه مورد نیاز است‪،‬‬
‫نیازهای مربوط به برنامۀ زندگی و هدایت انسان ها است؛ یعنی همان نیازهایی که پیامبران به خاطر آنها فرستاده شدهاند و این بیان‪ ،‬نشان دهندۀ‬
‫«جامعیت و همهجانبه بودن قرآن»‪ ،‬از جنبههای اعجاز محتوایی آن است‪.‬‬
‫جنبههای اعجاز محتوایی قرآن‪:‬‬
‫‪-‬هماهنگی آیات بیشتر از اعضای یک بدن‬

‫‪-‬نداشتن تعارض و ناسازگاری و اختالف‬
‫‪ -1‬انسجام درونی در عین نزول تدریجی‬
‫‪-‬بینیازی از اصالح و تجدیدنظر‬
‫‪-‬نزول بیش از ‪ 6‬هزار آیه در طول ‪ 23‬سال‬
‫‪-‬مبارزه با شرک و خرافه‬

‫‪-‬اصالح جامعۀ جاهلی‬ ‫‪ -2‬تأپذیرناپذیری از عقاید دوران جاهلیت‬
‫‪-‬سخ ن گفتن از موضوعات علم‪ ،‬عدالت‪ ،‬معنویت و حقوق برابر انسانها‬
‫‪ -‬سخن گفتن از همۀ مسائل مهم و حیاتی مربوط به هدایت و برنامۀ زندگی؛ یعنی‬
‫همان نیازهایی که پیامبران به خاطر آنها فرستاده شدهاند‪.‬‬
‫‪ -3‬جامعیت و همهجانبه بودن‬
‫‪-‬حدیث امام باقر (ع)‪ :‬خداوند آنچه را که امت تا روز قیامت به آن احتیاج دارد‪ ،‬در‬
‫کتابش [قرآن] آورده است‪.‬‬
‫‪-‬نکات علمی فراتر از علم روز که فقط خدا از آنها آگاه بوده است‪.‬‬
‫الف) حرکت زمین‬ ‫‪-4‬ذکر نکات علمی بیسابقه‬
‫ب) انبساط جهان‬
‫بیت «یکی خط است ز اوّل تا به آخر ‪ /‬بر ا و خلق جهان گشته مسافر» با کدام یک از آیات زیر‪ ،‬تناسب مفهومی بیشتری دارد؟‬
‫‪« )۱‬ابراهیم نه یهودی بود و نه مسیحی؛ بلکه یکتاپرست (حقگرا) و مسلمان بود‪».‬‬
‫‪[« )2‬این دین] آیین پدرتان ابراهیم است و او شما را از پیش مسلمان نامید‪».‬‬
‫‪« ) ۳‬قطعا دین نزد خداوند‪ ،‬اسالم است و اهل کتاب در آن‪ ،‬راه مخالفت نپیمودند مگر ‪»...‬‬
‫‪« )۴‬خداوند از دین همان را برایتان بیان کرد که نوح را بدان سفارش نمود و ‪»...‬‬
‫‪ 54‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬
‫بیت «یکی خط است ز اوّل تا به آخر ‪ /‬بر او خلق جهان گشته مسافر» تبیینگر وحدت تعالیم انبیاء و دین واحد الهی است‪ .‬اینکه خداوند همان دینی‬
‫را برای مسلمانان فرستاده است که برای حضرت نوح (ع) و سایر پیامبران نیز ارسال فرموده است‪ ،‬حکایتگر وحدت تعالیم انبیاء است و در آیۀ «خداوند‬
‫از دین همان را برایتان بیان کرد که نوح را بدان سفارش نمود و آنچه را ما به تو وحی کردیم و به ابراهیم و موسی و عیسی توصیه نمودیم‪ ،‬این بود که‬
‫دین را به پا دارید و در آن تفرقه نکنید‪ ».‬مطرح شده است‪.‬‬
‫متن‪ :‬محتوای اصلی دعوت همۀ پیامبران یکسان بوده است‪ .‬همۀ پیامبران آورندۀ یک دین بودهاند و همان اصول ثابت و مشترک را مطابق با‬
‫فطرت مشترک انسانها تبلیغ کردهاند‪.‬‬
‫آیه‪« :‬خداوند از دین همان را برایتان بیان کرد که نوح را بدان سفارش نمود و آنچه را ما به تو وحی کردیم و به ابراهیم و موسی و عیسی توصیه‬
‫نمودیم‪ ،‬این بود که دین را به پا دارید و در آن تفرقه نکنید‪».‬‬
‫شعر‪« :‬یکی خط است ز ّاول تا به آخر‪ /‬بر او خلق جهان گشته مسافر»‬
‫«در این ره انبیا چون سارباناند‪ /‬دلیل و رهنمای کارواناند»‬
‫کدام عناوین‪ ،‬با عبارتهای مربوط به خود تناسب دارند؟‬

‫الف) الزمۀ ماندگاری یک پیام ← رشد تدریجی سطح فکر مردم‬
‫ب) دلیل ابالغ مجدد تعالیم اصیل و صحیح انبیا ← استمرار و پیوستگی در دعوت‬
‫ج) علت فراموش شدن تدریجی تعلیمات انبیا ← عدم توسعۀ کتابت‬
‫ُ‬
‫األنبياء ا همرنا ‪»...‬‬ ‫َ‬
‫عاِس‬ ‫َ‬ ‫د) بیان اصول ثابت دین الهی درخور فهم و درک مردم زمانه ← حدیث « ّإنا َ‬
‫م‬
‫ه‬ ‫ه‬
‫‪ )۴‬ج ‪ -‬د‬ ‫‪ )۳‬الف ‪ -‬ب‬ ‫‪ )2‬ب ‪ -‬ج‬ ‫‪ )۱‬الف ‪ -‬ج‬
‫‪ 55‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬
‫بررسی موارد نادرست‪:‬‬
‫الف) الزمۀ ماندگاری یک پیام ← استمرار و پیوستگی در دعوت‬
‫ب) دلیل ابالغ مجدد تعالیم اصیل و صحیح انبیاء ← تحریف تعلیمات پیامبر پیشین‬
‫نکات مشابه کتاب درسی را باید به خوبی بیاموزید‪:‬‬
‫الزمۀ ماندگاری یک پیام = تبلیغ دائمی و مستمر و مداوم آن پیام‬
‫الزمۀ ماندگاری یک دین = توانایی پاسخگویی به همۀ نیازها در همۀ زمانها و مکانها‬
‫ابتدایی بودن سطح فرهنگ اجتماعی مردم و عدم توسعۀ کتابت ← عامل تحریف تعلیمات پیامبر پیشین‬
‫رشد تدریجی سطح فکر مردم ← عامل آمدن پیامبران متعدد (تجدید نبوت)‬
‫اگر انسان در شناخت هدف حقیقی خود خطا کند‪ ،‬چه زیانی او را تهدید می کند و در این راستا امام سجاد (ع) چگونه به درگاه خدا دعا‬
‫میکند؟‬
‫‪ )۱‬سلب آرامش ‪« -‬هر کس لذت دوستیات را چشیده باشد‪ ،‬غیر تو را اختیار نکند‪».‬‬
‫‪ )2‬اتالف عمر ‪« -‬ایام زندگانی مرا به آن چیزی اختصاص بده که مرا برای آن آفریدهای‪».‬‬
‫‪ )۳‬اتالف عمر ‪« -‬هر کس لذت دوستیات را چشیده باشد‪ ،‬غیر تو را اختیار نکند‪».‬‬
‫‪ )۴‬سلب آرامش ‪« -‬ایام زندگانی مرا به آن چیزی اختصاص بده که مرا برای آن آفریدهای‪».‬‬
‫‪ 56‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫اگر انسان هدف حقیقی خود را نشناسد یا در شناخت آن دچار خطا شود‪ ،‬عمر خ ود را از دست خواهد داد (اتالف عمر)‪ .‬به همین خاطر امام سجاد (ع)‬

‫پیوسته این دعا را می خواند که‪« :‬خدایا ایام زندگانی مرا به آن چیزی اختصاص بده که مرا برای آن آفریدهای‪».‬‬
‫هدف زندگی انسان = تقرب به خدا‬
‫الدنیا و اآلخرة»‬ ‫ند ِ‬
‫اهَّلل ثواب ّ‬ ‫آیه‪َ :‬‬
‫«ف ِع َ‬
‫حدیث (دعای امام سجاد (ع))‪« :‬خدایا ایام زندگانی مرا به آن چیزی اختصاص بده که مرا برای آن آفریدهای‪».‬‬
‫یگانه بودن عمر‪ ،‬انسان فکور و خردمند را دچار کدام چالش میکند و پاسخی که واجد کدام شرط باشد‪ ،‬او را از این بحران رهایی میبخشد؟‬
‫‪ )۱‬ناآرامی ناشی از پرسش چرا زیستن – همهجانبه و جامع باشد‪.‬‬
‫‪ )2‬دغدغۀ جدی چگونه زیستن – همهجانبه و جامع باشد‪.‬‬
‫‪ )۳‬دغدغۀ جدی چگونه زیستن – مطمئن و قابل اعتماد باشد‪.‬‬
‫‪ )۴‬ناآرامی ناشی از پرسش چرا زیستن – مطمئن و قابل اعتماد باشد‪.‬‬
‫‪ 57‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫نیاز چگونه زیستن یا همان کشف راه درست زندگی‪ ،‬از اینرو دغدغۀ جدی انسان های فکور و خردمند است زیرا انسان فقط یک بار به دنیا میآید و‬
‫یکبار زندگی در دنیا را تجربه می نماید (یگانه بودن عمر)‪ .‬پس باید راهی مطمئن را انتخاب نماید که کامال درست و قابل اعتماد باشد؛ یعنی احتمالی‬
‫و مشکوک و نیازمند تجربه و آزمون نباشد؛ زیرا عمر محدود انسان برای تجربه کردن راههای پیشنهادی بسیار‪ ،‬کافی نیست‪.‬‬
‫همه چیز درباره زیرکی و هوشمندی و خردمندی‪:‬‬
‫جدی انسانهای فکور و خردمند است؛ زیرا انسان فقط یکبار به دنیا میآید و یکبار زندگی را‬
‫‪ -1‬چگونه زیستن (کشف راه درست زندگی) دغدغه ّ‬
‫تجربه میکند‪.‬‬
‫شعر‪ :‬مرد خردمند هنرپیشه را ‪ /‬عمر دو بایست در این روزگار‬
‫تا به یکی تجربه آموختن ‪ /‬با دگری تجربه بردن به کار‬
‫‪ -2‬انسانهای زیرک و هوشمند‪ ،‬اهداف خود را به گونهای انتخاب میکنند که به قول معروف‪« :‬با یک تیر چند نشان بزنند‪ ».‬و اهداف جامع و‬
‫دربردارنده اهداف دیگر دارند‪.‬‬
‫‪ -3‬زندگی دینی ( علی تقوی من اهلل و رضوان) تنها شیوه مطمئن و قابل اعتمادی است که پیش روی هر انسان خردمند و عاقبتاندیش قرار دارد‪.‬‬
‫‪ -4‬حدیث پیامبر (ص)‪:‬‬
‫باهوشترین مؤمنان کسانی هستند که فراوان به یاد مرگاند و بهتر از دیگران خود را برای آن آماده میکنند‪.‬‬
‫‪ -5‬حدیث امام علی (ع)‪:‬‬
‫زیرکترین انسان‪ ،‬کسی است که از خود و عملش برای بعد از مرگ حساب بکشد‪.‬‬
‫مسبّب این که رسول خدا (ص) عالم غیب و ماورای طبیعت را مشاهده کند‪ ،‬چیست و شرط برآوردن حاجات مردم به اذن خدا‪ ،‬کدام است؟‬
‫‪ )۱‬انجام وظایف عبودیت و بندگی و نیل به کمال در مسیر قرب الهی – به صالح آنان باشد‪.‬‬
‫‪ )2‬انجام وظایف عبودیت و بندگی و نیل به کمال در مسیر قرب الهی – استعداد و لیاقت داشته باشند‪.‬‬
‫‪ )۳‬بهرهمندی هرچه بیشتر از درجۀ ایمان و عمل صالح باالتر – به صالح آنان باشد‪.‬‬
‫‪ )۴‬بهرهمندی هرچه بیشتر از درجۀ ایمان و عمل صالح باالتر – استعداد و لیاقت داشته باشند‪.‬‬
‫‪ 58‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫رسول خدا (ص) با انجام وظایف عبودیت و بندگی و در مسیر قرب الهی‪ ،‬به مرتبهای از کمال نائل شد که میتوانست عالم غیب و ماورای طبیعت را‬
‫مشاهده کند و به اذن الهی در عالم خلقت تصرف نماید‪ .‬به طور مثال‪ ،‬حاجات مردم را در صورتی که صالح آنها در آن باشد‪ ،‬به اذن الهی برآورده‬
‫سازد‪.‬‬
‫والیت معنوی پیامبر (ص)‪:‬‬
‫عامل وصول پیامبر (ص) به این مقام ← عبودیت و بندگی در مسیر قرب الهی‬
‫نمونههایی از این مقام ← هدایت معنوی‪ ،‬تصرف در خلقت‪ ،‬مشاهده غیبت و ماورای طبیعت‪ ،‬دادن حاجات در صورت صالح مردم و به اذن خدا‬
‫شرط بهرهمندی مردم از هدایت معنوی ← ایمان و عمل‬
‫مثال‪ :‬حضرت علی (ع) که پیامبر هزاران باب علم را به رویش گشود‪.‬‬
‫روش هدایت معنوی‪ :‬از طریق معمولی نیست‪ ،‬بلکه الهام بر روح و جان آن حضرت است‪.‬‬
‫دو سؤال مرتبط با نیازهای مطرح شده در بیت «از کجا آمدهام آمدنم بهر چه بود ‪ /‬به کجا میروم آخر ننمایی وطنم» به ترتیب در کدام‬
‫گزینه آمده است؟‬
‫‪ )۱‬راه درست زندگی کدام است؟ ‪ -‬آیا زندگی با مرگ تمام میشود؟‬
‫‪ )2‬انسان برای چه زندگی میکند؟ ‪ -‬راه درست زندگی کدام است؟‬
‫‪ )۳‬انسان برای چه زندگی میکند؟ ‪ -‬آیا زندگی با مرگ تمام میشود؟‬
‫‪ )۴‬راه درست زندگی کدام است؟ ‪ -‬کدام هدف است که انسان میتواند با اطمینان زندگیاش را صرف آن کند؟‬
‫(‪ -111‬متوسط‪-‬شعر)‬ ‫‪ 59‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫کلیدواژه‪ )۱ :‬بهر چه بود = درک هدف ‪ )2‬به کجا می روم آخر = درک آینده‬

‫قسمت «آمدنم بهر چه بود» با نیاز شناخت هدف زندگی و «به کجا می روم آخر ننمایی وطنم» با درک آینده خویش مرتبط هستند‪.‬‬
‫دقت کنید‪ :‬در این تست‪ ،‬پرسش مرتبط با هر نیاز مطرح شده است (نه خود نیاز) به همین دلیل کمی دشوار به نظر می رسد‪.‬‬
‫نمودار مرور سریع و جمع بندی‬
‫‪ -1‬پاسخ این نیازها در جهان هستی قرار داده شده است‪.‬‬ ‫الف) طبیعی و غریزی‬
‫(همه موجودات)‬
‫‪ -2‬وابسته به بعد خاکی یا جسمانی موجودات است‪.‬‬
‫‪ )1‬نیازها‬
‫‪ -1‬به دلیل وجود سرمایه های ذاتی در انسان پدید آمده است‬ ‫ب) برتر (ویژۀ انسان)‬
‫الف) تضمین سعادت انسان‬ ‫‪ -2‬پاسخ مناسب به این نیازها (علت)‬
‫ب) آرامش بخشی وجودی به انسان‬
‫‪ .1‬برای چه‬ ‫الف‪ -‬کلیدواژه میانبر‬
‫‪ .2‬کدام هدف‬
‫‪ -1‬شناخت هدف زندگی‬
‫ب‪ -‬در صورت نیافتن هدف درست (علت) ← از دست دادن عمر (معلول)‬
‫ج‪ -‬مرتبط با سخن امام سجاد (ع)‪( :‬خدایا ایام زندگانی مرا به آن چیزی اختصاص بده که مرا‬
‫برای آن آفریده ای)‬
‫‪ .1‬چگونگی آینده انسان‬
‫‪ .2‬نحوه زندگی پس از مرگ‬ ‫الف‪-‬کلیدواژه‬ ‫‪ )2‬نیازهای ‪ /‬برتر ‪/‬‬

‫میانبر‬ ‫متعالی ‪ /‬بنیادین‬
‫‪ .3‬زاد و توشه آخرت‬
‫‪ .4‬خوشبختی انسان در گرو چه چیزی است؟‬

‫‪ -2‬درک آینده خویش‬
‫‪ .5‬آیا زندگی با مرگ تمام می شود؟‬
‫الف) آگاهی کامل از جهان دیگر‬ ‫ب‪ -‬ویژگی الزم‬

‫برای پاسخ به این‬
‫ب) شناختن زاد و توشه الزم‬ ‫نیاز‬
‫‪ )1‬راه درست زندگی چیست؟‬ ‫کلیدواژه‬ ‫الف‪-‬‬ ‫‪ -3‬کشف راه درست‬

‫میانبر‬ ‫زندگی‬
‫‪ )2‬چگونه زیستن‬
‫ب‪ -‬نتایج انتخاب راه نادرست ← انسان به هدفی که در خلقتش است نمی رسد‪.‬‬
‫‪ -1‬پاسخ های احتمالی زیاد هستند‪.‬‬ ‫الف‪ -‬درست و قابل اعتماد باشد چون‬
‫(معلول)‬
‫‪ -2‬عمر آدمی محدود است و نمی تواند همه را تجربه کند‪.‬‬
‫‪ )3‬ویژگی پاسخ به‬
‫‪ )1‬روحی و جسمی‬
‫نیازها‬
‫ارتباط تنگاتنگی با هم دارند‪.‬‬ ‫‪ )2‬فردی و اجتماعی‬ ‫‪ -1‬ابعاد‬ ‫ب‪ -‬همه جانبه باشد‪ ،‬زیرا (معلول)‬
‫‪ )3‬دنیوی و اخروی‬
‫‪ -2‬نمی توان برای هر کدام برنامه جداگانه تنظیم کرد‪.‬‬

‫دارد‪.‬‬ ‫‪ )1‬روحی و جسمی‬ ‫‪ -1‬آگاهی کامل از ویژگی های‬
‫‪ )2‬فردی و اجتماعی‬ ‫‪ )4‬ویژگی کسی که می تواند به نیازها پاسخ دهد‬
‫‪ )3‬دنیوی و اخروی‬
‫پس از مرگ دارد‪.‬‬ ‫‪ )1‬سرنوشت انسان‬ ‫‪ -2‬آگاهی از‬
‫‪ )2‬عاقبت انسان‬
‫جملههای «این کتاب نیازی به تکمیل و تصحیح ندارد‪« ،».‬دین اسالم ویژگیهایی دارد که پاسخگوی نیازهای بشر در همه زمانها میباشد‪».‬‬
‫و «آمادگی فکری جوامع به میزانی بود که میتوانست کامل ترین برنامه زندگی را دریافت کند‪ ».‬به ترتیب مربوط به کدام یک از عوامل‬

‫ختم نبوتاند؟‬
‫‪ )۱‬حفظ قرآن کریم از تحریف‪ -‬وجود امام معصوم پس از پیامبر اکرم‪ -‬پویایی و روزآمد بودن دین اسالم‬
‫‪ )2‬پویایی و روزآمد بودن دین اسالم‪ -‬پویایی و روزآمد بودن دین اسالم‪ -‬آمادگی جامعه بشری برای دریافت برنامه کامل زندگی‬
‫‪ )۳‬حفظ قرآن کریم از تحریف‪ -‬پویایی و روزآمد بودن دین اسالم‪ -‬آمادگی جامعه بشری برای دریافت برنامه کامل زندگی‬
‫‪ )۴‬پویایی و روزآمد بودن دین اسالم‪ -‬وجود امام معصوم پس از پیامبر اکرم‪ -‬پویایی و روزآمد بودن دین اسالم‬
‫(‪ -112‬متوسط‪ -‬متنی)‬ ‫‪ 60‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫کلیدواژه‪ )۱ :‬تصحیح ‪ /‬حفظ از تحریف ‪ )2‬پاسخگویی ‪ /‬پویایی ‪ )۳‬آمادگی ‪ /‬فکری‬
‫«این کتاب نیازی به تصحیح ندارد»‪ ،‬مربوط به حفظ قرآن کریم از تحریف است‪« ،‬ویژگیهای دین اسالم که پاسخگوی نیازهای بشر میباشد»‪ ،‬در‬
‫حیطه پویایی و روزآمد بودن اسالم میباشد و جمله «آمادگی فکری جوامع به میزانی بود که میتوانست کاملترین برنامه زندگی را دریافت کند»‬
‫مربوط به آمادگی جامعه بشری برای دریافت برنامه کامل زندگی است‪.‬‬
‫جدول روابط و نکات‬
‫معلول‬ ‫علت‬
‫تعیین یک دین ‪ /‬برنامه کلی برای انسانها از جانب خداوند‬ ‫ویژگی های مشترک انسانها‬ ‫‪1‬‬
‫رسیدن به ایمان قلبی‬ ‫به کارگیری اندیشه و تفکر‬ ‫‪2‬‬
‫‪ )1‬تفاوت سطح آگاهی مردم ‪ )۲‬تفاوت نیاز مردم در دورههای مختلف‬ ‫تفاوت در تعالیم انبیا‬ ‫‪3‬‬
‫ماندگاری تبلیغ‬ ‫دائمی بودن تبلیغ‬ ‫‪4‬‬
‫‪ )۱‬ماندگاری کرامت و فضائل بین مردم‬ ‫‪ )۱‬ایمان استوار ‪ )۲‬تالش بیمانند ‪ )۳‬تحمل سختیها‬ ‫‪5‬‬
‫‪ )2‬از بین رفتن ‪ :‬الف) شرک ب) ظلم ج) رذایل اخالقی‬ ‫توسط پیامبران‬
‫‪ )1‬ریشه زایی (نه ریشه زدایی) تعالیم الهی در‪:‬‬ ‫تداوم دعوت و تعدد پیامبران‬ ‫‪6‬‬
‫الف‪ -‬آداب ب‪ -‬فرهنگ ج‪ -‬سبک زندگی مردم‬
‫‪ )2‬ناتوانی دشمنان در برکناری تعالیم از بین مردم‬
‫‪ )۱‬فراموشی تعالیم انبيا ‪ )۲‬تغییر تعالیم انبیا‬ ‫‪ )1‬ابتدایی بودن سطح فرهنگ و زندگی اجتماعی‬ ‫‪7‬‬
‫‪ )2‬عدم توسعه کتابت‬
‫‪ )1‬شروع نهضت علمی ‪ /‬فرهنگی ‪ )۲‬ظهور دانشمندان و عالمان فراوان‬ ‫ورود اسالم به سرزمین های دیگر‬ ‫‪8‬‬
‫حفظ قرآن از تحریف و جاودانگی آن‬ ‫‪ )1‬عنایت الهی ‪ )2‬اهتمام و کوشش پیامبر (ص) ‪)۳‬‬ ‫‪9‬‬
‫تالش و کوشش مسلمانان‬
‫‪ )۱‬انجام همه مسئولیتهای پیامبر (ص) پس از ایشان به جز‪:‬‬ ‫وجود امام معصوم پس از پیامبر (ص)‬ ‫‪10‬‬
‫ب) ابالغ وحی‬ ‫الف) دریافت وحی‬
‫‪ )2‬وجود رهبر برای هدایت جامعه‬
‫توانمند شدن اسالم برای پاسخگویی نیاز بشر در دوره های مختلف‬ ‫ویژگیهای دین اسالم‬ ‫‪11‬‬
‫ایمان به آخرین پیامبر = ایمان به همه پیامبران گذشته‬ ‫یک راه و یک سخن بودن پیامبران‬ ‫‪12‬‬
‫چنددینی در یک برهه زمانی‬ ‫ایمان نیاوردن پیروان پیامبر قبلی به پیامبر جدید‬ ‫‪13‬‬
‫نبودن کمبود در جامعه از نظر رهبری‬ ‫تعیین امام از جانب خداوند‬ ‫‪14‬‬
‫تعیین زمان نبوت توسط خداوند‬ ‫‪ )۱‬ارسال پیامبران توسط خدا‬ ‫‪15‬‬
‫‪ )2‬تشخیص نیاز یا عدم نیاز به پیامبر‬
‫‪61- Researches show that there are nearly ---------- of blood cells and about ---------- of white blood cells‬‬
‫‪in a drop of human blood.‬‬
‫‪1) millions-thousand‬‬ ‫‪2) million-thousands‬‬

‫‪3) million-thousand‬‬ ‫‪4) millions-thousands‬‬
‫(متوسط‪-111-‬گرامر درس ‪ 1‬یازدهم مربوط به بخش ‪) see also‬‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬ ‫‪61‬‬
‫‪EDUCATIONAL BOX‬‬
‫عرض سالم و درود خدمت همه دوستان عزیزی که از همین تابستان دارن خودشون رو برای کنکور ‪ 1401‬آماده می کنن و میخوان که تا دندان‬
‫مسلح به جنگ این غول بی شاخ و دم برن‪ .‬همینطور که احتماال شنیدید و دیدید کنکور ‪ 1400‬تموم شد و حاشیه های فراوانی داشت‪ .‬در‬
‫دروس عمومی به لحاظ دشواری میشد گفت که به جز ادبیات بقیه دروس سطح متوسط و سواالت استانداردی داشتند‪ .‬در درس زبان انگلیسی‬
‫که ما باهاش سر و کار داریم‪ ،‬طراحان سعی کرده بودن یه رویکرد منطقی رو پیش بگیرن و سواالت به شدت استانداردی طرح کرده بودن که‬
‫هیچ نکته فضایی و عجیب و غریبی نداشت‪ .‬در بحث گرامر تجربی به مباحث ریزی توجه شده بود ولی در سایر گروه ها به سواالت مباحث‬
‫مهم تر و کالن تر توجه شده بود‪ .‬واژگان در همه گروه ها از کتاب درسی و کتاب کار انتخاب شده بودند و هر کسی که تسلط کامل فقط به این‬
‫دو کتاب را داشت میتوانست به راحتی به سواالت پاسخ دهد‪ .‬کلوز بسیار استاندارد بودند و سواالت فوق العاده ای طرح شده بود‪ .‬در قسمت‬
‫درک مطلب رویکرد جدید طرحان استفاده بیشتر از سواالت مفهومی و چالشی بود تا داوطلبان مجبور به خواندن و اشراف بر کل متن شوند‪.‬‬
‫در کل کنکور ‪ 1401‬هم دور از انتظار نیست که این رویکرد ادامه پیدا کند و حتی سواالت چالشی تر شوند‪ .‬پس باید برای هر احتمالی آماده بود‪.‬‬
‫ترجمه‪ :‬تحقیقات نشان میدهد که تقریبا میلیونها گلبول قرمز و هزاران گلبول سفید در یک قطره از خون انسان وجود دارند‪.‬‬
‫درس‪ :‬زبان انگلیسی‬

‫ساختارها باید به صورت زیر باشند که فقط با گزینه ‪ 4‬مطابقت دارد‪:‬‬
‫‪Millions of blood cells‬‬
‫‪Thousands of white blood cells‬‬
‫خب این تست از گرامر درس اول یازدهم طرح شده بود(بخش ‪ .)see also‬ببینید کال تو گرامر این درس میخوایم ببینیم که اسامی قابل‬
‫شمارش و غیرقابل شمارش چی هستن و فرقشون چی هستش؟ اوال دقت کنید که اکثر ‪ native‬ها هم نمیتونن به طور کامل و دقیق این دو‬
‫تا رو از هم تشخیص بدن و به کتابهای مرجع مراجعه میکنند‪ ،‬پس همینقدر بدونید که در حد کتاب بدونید کافی خواهد بود براتون☺ پس‬
‫برای پی بردن به مفهوم گرامر درس یک یازدهم به نکات زیر توجه نمایید‪:‬‬
‫‪)1‬سطح هوشیاری خود را نسبت به فهم عمیق نکات گرامری صفحه ‪ 28‬تا ‪ 33‬کتاب اصلی یازدهم باال ببرید‪.‬‬
‫‪)2‬برای درک این گرامر پی بردن به نکات زیر الزم و ضروری است‪:‬‬
‫الف) واحدهای شمارشی یا ممیزها مانند‪two blocks of, a cup of, four bars of....... :‬‬
‫ب) صفتهای شمارشی مبهم مانند ‪few, little, a few, a little, many, much, some, a lot of, lots of‬‬
‫ج) اعداد انگلیسی و کاربرد آنها مانند‪one, two, fifteen, eighty-six, one hundred, a thousand, one million,... :‬‬
‫به این هم توجه کنید که در بحث اعداد‪ ،‬از عدد ‪ 21‬تا ‪ 99‬باید بین یکان و دهگان از ‪( hyphen‬خط تیره) استفاده کنید‪ .‬خیلی خیلی بهش توجه‬
‫کنید!!!‬
‫اما نکته حائز اهمیت در تست شماره ‪ :61‬اسمی که بعد از عدد به کار برده میشود میتواند به صورت جمع بیاید‪ ،‬ولی به هیچ عنوان خود عدد‬
‫جمع بسته نمیشود!!! به مثال زیر توجه کنید‪:‬‬
‫)‪Three hundred pages (.... Three hundreds pages‬‬
‫زمانی که در مورد اعداد کلی گویی میشود و عدد به صورت ضمیر مورد استفاده قرار میگیرد یعنی عبارتهای‪ :‬صدها‪ ،‬هزاران‪ ،‬میلیونها یا‬
‫میلیاردها را در جمله داریم در این حاالت اعداد را به صورت جمع بیان کرده و بعد از آنها حرف اضافه ‪ of‬همراه با اسم یا ضمیر خواهیم‬
‫داشت مانند‪:‬‬
‫‪Hundreds of, thousands of, millions of, and billions of, ...‬‬
‫‪62- Language instructors try to assign the students ----------- additional learning to strengthen their base‬‬
‫‪knowledge in English.‬‬
‫‪1) a few‬‬ ‫‪2) plenty of‬‬ ‫‪3) too many‬‬ ‫‪4) any‬‬
‫(متوسط‪ – 111-‬گرامر درس ‪ 1‬یازدهم مربوط به اسامی قابل شمارش و غیرقابل شمارش)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬ ‫‪62‬‬
‫در تحلیل تست موردنظر به نکات زیر دقت کنید‪:‬‬
‫‪ learning .1‬یک اسم غیرقابل شمارش می باشد‪ ،‬پس گزینه ‪ 1‬و ‪ 3‬غلط میباشد‪.‬‬
‫‪ .2‬کلمه ‪ plenty‬به تنهایی به عنوان اسم یا ضمیر در جمله قرار میگیرد و اگر با ‪ of‬همراه باشد قبل از اسم غیرقابل شمارش یا اسم جمع به کار‬
‫برده میشود که در متن صفحه ‪ 10‬کتاب کار یازدهم هم از آن استفاده شده و باید دقت کرد که نباید ‪ a‬را قبل از ترکیب ‪ plenty of‬آورد‪ .‬در واقع‬
‫عبارت زیر غلط میباشد‪.‬‬
‫‪A plenty of‬‬
‫‪ any .3‬هم که در جمالت سوالی و منفی به کار برده میشود و با توجه به مفهوم جمله نمیتوان گفت که گزینه ‪ 4‬صحیح میباشد‪.‬‬
‫‪63- Nowadays there are some people in the world that can't meet the needs of their family. For example,‬‬
‫‪they can't even buy a ----------.‬‬
‫‪1) loaf of breads‬‬ ‫‪2) loaves of bread‬‬
‫‪3) loaf of bread‬‬ ‫‪4) loaves of breads‬‬
‫(متوسط ‪ - 111 -‬گرامر درس ‪ 1‬یازدهم مربوط به بخش ‪ Hint‬صفحه ‪)30‬‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬ ‫‪63‬‬

‫کاربرد واحدهای شمارنده یا ممیزها نکتهای هستش که تو این تست به چشم میخوره و قبل جای خالی ‪ a‬قرار دارد که بیانگر مفرد بودن‬
‫واحد شمارنده بوده درنتیجه گزینه ‪ 3‬درست میباشد و گزینه ‪ loaves of bread‬به دلیل وجود ‪ a‬نمیتواند مورد استفاده قرار بگیرد‪.‬‬
‫‪64- I need an extra bottle of water since I am thirsty. There is ------------- water left in my flask to drink.‬‬
‫‪1) little‬‬ ‫‪2) a little‬‬
‫‪3) too much‬‬ ‫‪4) a large amount of‬‬
‫(متوسط – ‪ -111‬گرامر درس یازدهم‪ 1‬مربوط به اسامی قابل شمارش و غیرقابل شمارش )‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬ ‫‪64‬‬
‫تو این تست فقط میخواستم یبار دیگ تفاوت بین ‪ little‬و ‪ a little‬رو بهتون بگم‪ .‬هر دو به معنای کم هستن ولی ‪ little‬بار منفی داره و به‬
‫معنای این هستش که عالوه بر اینکه کم هستش‪ ،‬ناکافی هم هستش‪ .‬ولی ‪ a little‬بار مثبتی داره و نشان دهنده این هستش که با وجود‬
‫اینکه کم هستش ولی کافی هستش‪ few(.‬و ‪ a few‬هم از این قاعده پیروی میکنن‪ ).‬مفهوم جمله تعیین کننده جواب تست هستش‪.‬‬
‫اگر یه ذره به عمق این تست میرفتید و بافت جمله رو درک میکردید‪ ،‬میتونستید بفهمید که اینجا ما به ‪ little‬نیاز داریم چون داریم میگیم‬
‫از اونجایی که تشنه هستم به یک بطری آب اضافه نیاز دارم‪ّ .‬آب کمی(ناکافی) توی قمقمه من هستش‪(.‬وقتی که میگه یک بطری اضافی دیگ‬
‫میخوام پس یعنی آب داخل قمقمه خودش ناکافی هست‪).‬‬

‫‪65- ---------- applying restrictions, the government has decided to punish those who go against the law‬‬
‫‪during the Covid pandemic.‬‬
‫‪1) Beside‬‬ ‫‪2) Beside of‬‬ ‫‪3) Despite of‬‬ ‫‪4) Besides‬‬
‫(سخت – ‪ -111‬لغت مربوط به درس یک صفحه ‪ 19‬کتاب اصلی یازدهم)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬ ‫‪65‬‬
‫ترجمه‪ :‬عالوه بر اعمال محدودیتها‪ ،‬دولت تصمیم گرفته است که افرادی را که در دوران همهگیری کرونا برخالف قانون عمل میکنند را مجازات‬
‫کند‪.‬‬
‫خب نوبتی هم باشه نوبت تستهای لغت هستش☺‪ .‬ببینید بچهها بزارید چند تا توصیه بهتون بکنم‪ .‬به هیچ وجههههه‪ ،‬تاکید میکنم به‬
‫هیچچچچ وجههه از کتاب درسی و کتاب کار غافل نشید‪ .‬کنکور ‪ 1400‬هم مهر تاییدی به حرف های من میزنه‪ .‬خیلی از بچهها تو زبان کتاب‪-‬‬
‫های اصلی و کار رو کنار میزارن و دست کم میگیرن و خودشون رو مشغول کتابهای کار متنوع و تستهای پیچیده میکنن‪ ،‬غافل از اینکه در‬
‫دل کتابهای درسی مطالب ناب و زیرخاکی یافت میشود که از دست دادن آنها میتواند سر جلسه کنکور برایتان گران تمام شود‪ .‬پس‬
‫اولویت شما‪:‬‬
‫‪)1‬کتاب اصلی رو مو به مو بخونید حتی صفحاتی که به نظرتون مهم نیس‪.‬‬
‫‪ )2‬کتاب کار رو خوب خوب کار کنید و بخونید‪.‬‬
‫‪ )3‬بعدش درسنامه کتابهای کمک درسی و تست به تعداد زیاد‬
‫‪ )4‬آزمونها رو هم حتما تحلیل کنید چون گاها بعضی چیزها از آزمون یاد میگیرید که تو هیچ کتابی پیدا نمیکنید‬
‫خب زیاد نصیحت کردم‪ ،‬بریم بزنیم به قلب تست‪...‬‬
‫بچه ها بزارید یبار براتون معادلهای "عالوه بر" و"با وجود اینکه" رو تو انگلیسی بگم بهتون و توضیح بدم که دقیقا کاربردشون چطوری‬
‫هستش‪.‬‬
‫‪ .1‬ما میتونیم از‪ Besides‬استفاده کنیم‪ .‬دقت کنید که حتما برای افزودن اطالعات اضافه به جمله از ‪ Besides‬استفاده میکنیم و حتما حتما‬
‫باید ‪ s‬در آخرش باشه!!! چون اگر نباشه ‪ Beside‬میشه که معنی در کنار چیزی بودن رو میده( ‪.) next to sth‬‬
‫‪ .2‬میتونیم از ‪ Despite‬هم استفاده کنیم که معنی " با وجود" و " با اینکه" رو میده و هیچ وقت نباید با ‪ of‬همراه بشه و به تنهایی مورد‬
‫استفاده قراره میگیره‪.‬‬
‫‪ In spite of .3‬هم دقیقا کاربرد ‪ despite‬رو داره با این تفاوت که باید همراه با ‪ of‬استفاده بشه‪.‬‬
‫‪66- My blood test results show that I have high levels of fat in my blood, so I try to ---------- fatty foods and‬‬
‫‪reduce my fat intake.‬‬
‫‪1) take off‬‬ ‫‪2) keep off‬‬ ‫‪3) look up‬‬ ‫‪4) put on‬‬
‫(دشوار – ‪ -111‬لغت مربوط به شکل ‪ 5‬صفحه ‪ 18‬کتاب اصلی یازدهم)‬ ‫پاسخ ‪ :‬گزینه ‪2‬‬ ‫‪66‬‬
‫ترجمه‪:‬نتایج آزمایش خون من نشان میدهند که مقادیر زیادی چربی در خون دارم‪ .‬در نتیجه تالش میکنم که از غذاهای چرب پرهیز‬
‫کنم و مصرف)دریافتی) چربی بدنم را کاهش دهم‪.‬‬

‫تو این تست از یه ‪ phrasal verb‬سوال طراحی کردم که تو صفحه ‪ 18‬کتاب یازدهم اومده و خیلیها وقتی اون صفحه رو نگاه میکنن یه‬
‫لبخند حقیرانه به صفحه میزنن و از روش رد میشن ولی تو دام همچین تستی میوفتن‪ Phrasel verb .‬ها تو کنکور ‪ 1400‬هم تست داشتن‪.‬‬
‫برای مثال در رشته تجربی ‪ keep on‬مورد سوال قرار گرفته بود‪ .‬پس خوب همه صفحات رو بخونید‪ .‬تو صفحه ‪ 18‬جمله زیر رو باید زیر شکل ‪5‬‬
‫بنویسید‪:‬‬
‫‪Keep off the grass.‬از چمن دوری کنید(وارد نشوید)‬
‫‪ Keep off‬معانی متفاوتی داره‪ .‬بزارید تعاریف آکادمیک اونارو بهتون بگم تا اصولیتر یاد بگیرید‪:‬‬
‫‪Keep something off: To prevent something from touching or harming something‬‬
‫این معنیش یعنی اینکه جلوی یه چیزی رو بگیری تا به چیزای دیگ رو لمس نکنه یا آسیب نزنه‬
‫‪Keep off something: To not eat, drink or take something that is bad for you.‬‬
‫این معنی هم یعنی غذا یا نوشیدنی که مضر هستش رو مصرف نکنی‬
‫کتاب معنی اول مدنظرش بوده ولی من این تست رو بر اساس معنای دوم طرح کردم که هر دو معانی تقریبا شبیه هستن و نگید که یک‬

‫معنی کافیه‪ .‬دقت کنید وقتی کتاب یه کلمه رو میده‪ ،‬دست طراح کنکور رو باز میزاره که از معانی دیگ هم سوال طرح کنه‪ .‬پس توصیه نهایی‬
‫در مورد این تست اینه که به همه معانی یک کلمه تسلط داشته باشید‪☺.‬‬
‫‪67- When students are analyzing Maze tests, they don't ---------- much notice of the educational boxes which‬‬
‫‪are very profound and helpful.‬‬
‫‪1) get‬‬ ‫‪2) keep‬‬ ‫‪3) take‬‬ ‫‪4) look‬‬
‫(سخت – ‪ -111‬لغت مربوط به تعریف ‪ despite‬در صفحه ‪ 23‬کتاب یازدهم)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬ ‫‪67‬‬
‫ترجمه‪ :‬زمانی که دانش آموزان در حال تحلیل آزمون ماز هستند‪ ،‬به باکس های آموزشی که مطالب عمیق و مفیدی دارند‪،‬‬
‫توجه نمی کنند‪).‬البته شما رو نمیگم ها☺ مطمئنم شما به خوبی تحلیل میکنید)‪.‬‬
‫خب بازم یه تست لغت که احتماال غافل گیر شدید گفتید این رو دیگ از کجای کتاب در آوردم☺‪ .‬صفحه ‪ 23‬به تعریف ‪ Despite‬نگاه کنید‪.‬‬
‫بعله بعله همون طور که می بینید گفته شده‪:‬‬

‫‪Despite: Without taking any notice of‬‬
‫پس ما این ترکیب رو داریم و میگیم ‪ Take notice of‬یعنی توجه کردن به چیزی‪ .‬پس خوب همه چیزه کتاب رو بخونید برای بار ‪ n‬ام‪☺.‬‬
‫‪When we consider how the world (68) ............. since our great-grandparents’ time, it’s important to‬‬
‫‪take into account how (69) ............. has changed. Of course, people complain about traffic now, but‬‬
‫‪even in the past people used to think that the roads were dangerous. When cars were a new invention,‬‬
‫‪a man would walk in front of them with a red flag, (70) .............. everybody. Now of course, we have‬‬
‫‪got used to them. Another thing we don’t find strange any more is the various (71) ........... of products‬‬
‫‪in our shops. As we go to our local supermarket, we see tea form China, bananas from South America‬‬
‫‪and radios from Japan. All these products must be transported. Everyday goods are (72) .......... from‬‬
‫‪one part of the world to another by all kinds of means of transportation. One of the wonders of‬‬
‫‪transportation is that, if we stay in one place, the whole world comes to us.‬‬
‫ترجمه متن کلوز‪:‬‬
‫هنگامی که ما در نظر بگیریم که جهان از زمان پدربزرگها و مادربزرگهای ما چگونه تغییر کرده است‪ ،‬مهم است که نحوه تغییر حمل و نقل را‬
‫نیز در نظر بگیریم‪ .‬البته اکنون مردم از ترافیک شکایت دارند اما حتی در گذشته مردم عادت داشتند که تصور کنند جادهها خطرناک هستند‪.‬‬
‫وقتی اتومبیلها یک اختراع جدید بودند‪ ،‬یک مرد با پرچم قرمز جلوی آنها میرفت و به همه هشدار میداد‪ .‬البته االن ما به آنها عادت کردهایم‪.‬‬
‫مورد دیگری که دیگر از نظر ما عجیب نیست‪ ،‬طیف متنوعی از محصوالت در فروشگاههای ما است‪ .‬وقتی به سوپرمارکت محلی خود میرویم‪،‬‬
‫میبینیم چای از چین‪ ،‬موز از آمریکای جنوبی و رادیوها از ژاپن آمدهاند‪ .‬همه این محصوالت باید حمل شوند‪ .‬هر روز کاالها با انواع وسایل حمل و‬
‫نقل از بخشی از جهان به نقطه دیگر منتقل میشوند‪ .‬یکی از شگفتیهای حمل و نقل این است که‪ ،‬اگر در یک مکان بمانیم‪ ،‬همه دنیا به سراغ ما‬
‫میآیند‪.‬‬
‫‪1) changed‬‬ ‫‪2) changing‬‬ ‫‪3) has changed‬‬ ‫‪4) are changing‬‬
‫( متوسط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬ ‫‪68‬‬
‫باید از ترکیبی که به زمان حال کامل) به دلیل وجود ‪ ) since‬داللت دارد استفاده کنیم‪.‬‬
‫‪1) transportation‬‬ ‫‪2) translation‬‬ ‫‪3) transfer‬‬ ‫‪4) treasure‬‬
‫( دشوار)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬ ‫‪69‬‬
‫‪ )4‬گنج‬ ‫‪ )3‬انتقال‬ ‫‪ )2‬ترجمه‬ ‫‪ )1‬حمل و نقل‬
‫‪1) showing‬‬ ‫‪2) warning‬‬ ‫‪3) speaking‬‬ ‫‪4) stating‬‬
‫( متوسط)‬ ‫پاسخ ‪ :‬گزینه ‪2‬‬ ‫‪70‬‬
‫‪ )4‬بیان کردن‬ ‫‪ )3‬حرف زدن‬ ‫‪ )2‬هشدار دادن‬ ‫‪ )1‬نشان دادن‬

‫‪1) change‬‬ ‫‪2) sort‬‬ ‫‪3) percent‬‬ ‫‪4) range‬‬
‫( متوسط )‬ ‫پاسخ ‪ :‬گزینه ‪4‬‬ ‫‪71‬‬
‫‪ )4‬طیف‬ ‫‪ )3‬درصد‬ ‫‪ )2‬نوع‪ ،‬گونه‬ ‫‪ )1‬تغییر‬
‫‪1) produced‬‬ ‫‪2) moved‬‬ ‫‪3) picked‬‬ ‫‪4) took‬‬
‫( متوسط)‬ ‫پاسخ ‪ :‬گزینه ‪2‬‬ ‫‪72‬‬
‫) برداشته می شوند‬4 ‫) انتخاب می شوند‬3 ‫) منتقل می شوند‬2 ‫) تولید می شوند‬1

Today, millions of people want to learn or improve their English but it is difficult to find the best
method. Is it better to study in Britain or America or to study in your own country?
The advantages of going to Britain seem obvious. Firstly, you will be able to listen to the language
all the time you are in the country. You will be surrounded completely by the language wherever you
go. Another advantage is that you have to speak the language if you are with other people. In Italy,
it is always possible, in the class, to speak Italian if you want to and the learning is slower.
On the other hand, there are also advantages to staying at home to study. You don't have to make big
changes to your life. As well as this, it is also a lot cheaper than going to Britain but it is never
possible to achieve the results of living in the UK. If you have a good teacher in Italy, I think you
can learn in a more concentrated way than being in Britain without going to a school.
So, in conclusion, I think that if you have enough time and enough money, the best choice is to spend
some time in the UK. This is simply not possible for most people, so being here in Italy is the only
viable option. The most important thing to do in this situation is to maximize your opportunities: to
speak only English in class and to try to use English whenever possible outside the class.
:‫ترجمه متن اول‬
‫ آیا تحصیل در‬.‫ میلیونها نفر میخواهند زبان انگلیسی را یاد بگیرند یا یادگیری خود را ارتقا دهند اما یافتن بهترین روش دشوار است‬، ‫امروزه‬
‫انگلیس یا آمریکا بهتر است یا تحصیل در کشور خودتان؟‬
‫ زبان انگلیسی‬:‫درس‬
‫ هر کجا که بروید‬.‫ شما میتوانید در تمام مدت حضور در کشور به زبان گوش دهید‬،‫ در وهله اول‬.‫مزایای رفتن به انگلیس بدیهی به نظر میرسد‬
‫ در صورت‬،‫ در ایتالیا‬.‫ مزیت دیگر این است که اگر با افراد دیگر هستید مجبورید به زبان)هدف) صحبت کنید‬.‫زبان شما را کامالً احاطه خواهد کرد‬
.‫تمایل در کالس به زبان ایتالیایی صحبت میکنید و یادگیری آرامتر است‬
‫ از رفتن به‬،‫ عالوه بر این‬.‫ الزم نیست تغییرات بزرگی در زندگی خود ایجاد کنید‬.‫ ماندن در خانه برای تحصیل نیز مزایایی دارد‬،‫از طرف دیگر‬
‫ فکر میکنم‬،‫ اگر معلم خوبی در ایتالیا دارید‬.‫انگلیس نیز مقرون به صرفهتر است اما دستیابی به نتایج زندگی در انگلیس هرگز امکانپذیر نیست‬
.‫که میتوانید به شیوهای متمرکزتر یاد بگیرید نسبت به اینکه در بریتانیا باشید و به مدرسه نروید‬
‫ این برای اکثر افراد به‬.‫ بهترین انتخاب این است که مدتی را در انگلیس سپری کنید‬،‫ فکر میکنم اگر وقت و پول کافی دارید‬،‫ در پایان‬،‫بنابراین‬
‫ مهمترین کاری که باید در این شرایط انجام دهید این است که‬.‫ بنابراین حضور در ایتالیا تنها گزینه مناسب است‬،‫سادگی امکانپذیر نیست‬
‫ در کالس فقط به زبان انگلیسی صحبت کنید و سعی کنید در هر زمان ممکن خارج از کالس از انگلیسی‬:‫فرصتهای خود را به حداکثر برسانید‬
.‫استفاده کنید‬
73- The best title for the text given above can be ------------
1) How many people learn English.
2) The best way to learn English.
3) English schools in England and America.
4) pros and cons of being in UK.
)‫( متوسط‬ 2 ‫ گزینه‬:‫پاسخ‬ 73
.‫ باشد‬................‫ بهترین عنوان برای متن فوق میتواند‬.73
‫) چه تعداد مردم انگلیسی را یاد می گیرند‬1
‫) بهترین شیوه برای یادگیری انگلیسی‬2
‫) مدارس انگلیسی در انگلستان و آمریکا‬3
‫) فواید و مضرات بودن در بریتانیا‬4
74- What is one of the advantages of going to the UK to learn English?
1) There are no Italians in Britain.
2) The language schools are better.
3) You will have to speak English and not your language.
4) Going to UK is one of the inexpensive ways to learn English.
)‫( متوسط‬ 3 ‫ گزینه‬: ‫پاسخ‬ 74

‫ یکی از فواید رفتن به انگلیس برای یادگیری زبان کدام مورد میتواند باشد؟‬. 74
.‫ هیچ ایتالیایی در انگلیس وجود ندارد‬.1
.‫ مدارس زبان بهتر هستند‬.2
.‫ شما باید انگلیسی صحبت کنید و نه زبان خودتان را‬.3
.‫ رفتن به بریتانیا یکی از راه های ارزان یادگیری انگلیسی است‬.4
75- The word "viable" in line 13 is closest in meaning to ------------.
1) Workable 2) Comprehensible 3) Portable 4) Considerable
@konkurbanks 25
)‫( سخت‬ 1 ‫ گزینه‬:‫پاسخ‬ 75
.............. ‫ نزدیک ترین معنا را دارد به‬13 ‫ در خط‬viable ‫ کلمه‬.75

‫ قابل توجه‬.4 ‫ قابل حمل‬.3 ‫ قابل درک‬.2 ‫ مناسب و قابل استفاده‬،‫ قابل دسترس‬.1
76- People who don't have a lot of time and money should -----------
1) Learn English in Britain.
2) Try and speak English in class more often.
3) Go to Italy to learn English.
4) Have a relationship with a native.
)‫( متوسط‬ 2 ‫ گزینه‬: ‫پاسخ‬ 76
. .............‫ مردمی که وقت و پول کافی ندارند باید‬.76
‫) انگلیسی را در بریتانیا یاد بگیرند‬1
‫) در کالس بیشتر انگلیسی حرف بزنند‬2
‫) برای یادگیری انگلیسی به ایتالیا بروند‬3
‫) با یک فرد بومی ارتباط داشته باشند‬4
Which language is the most challenging language to acquire? Well, there is no crystal-clear
‫ زبان انگلیسی‬:‫درس‬
response to this question since there are various factors to take into consideration to be able to deal
with learning phenomenon. A native speaker of Persian, for example, will find Arabic much easier
to learn than a native speaker of Chinese, for instance, because Arabic and Persian have a lot in
common, while Chinese is very different, so first language can affect learning a second language.
The greater differences between the second language and our first, the harder it will be to learn. Many
people say that Chinese is the hardest language to learn, possibly influenced by the thought of
learning the Chinese writing system, and the pronunciation of Chinese does appear to be very difficult
for many foreign learners. However, for Japanese speakers, who already use Chinese characters in
their own language, learning writing will be less difficult than for speakers of languages using
English alphabet. Teachers and the circumstances in which the language is learned also play their
own parts, as well as each learner's motivation for learning. If people learn a language because they
need to use it professionally, they often learn it faster than people studying a language that has no
direct use in their day-to-day life.
:‫ترجمه متن دوم‬
‫ زیرا عوامل زیادی وجود دارد که باید برای یادگیری‬،‫دشوارترین زبان برای یادگیری کدام است؟ خب هیچ پاسخ شفافی برای این سوال وجود ندارد‬
‫ زیرا عربی و فارسی‬.‫ یادگیری زبان عربی را آسان تر خواهد یافت تا یک چینی زبان‬،‫ برای مثال‬،‫ یک فارسی زبان بومی‬.‫این پدیده در نظر گرفت‬
‫ هر چه تفاوت‬.‫ بنابراین زبان اول می تواند در یادگیری زبان دوم تاثیرگذار باشد‬.‫ در حالی که چینی بسیار متفاوت است‬،‫مشترکات زیادی دا رند‬
،‫ بسیاری از مردم میگویند که زبان چینی سخت ترین زبان برای یادگیری است‬.‫ فراگیری آن سخت تر است‬،‫های زبان اول و دوم زیاد تر باشد‬
.‫احتماال تحت تاثیر تفکرات یادگیری سیستم نوشتاری زبان چینی قرار بگیرد و همچنین تلفظ زبان چینی برای خارجی ها دشوار به نظر می رسد‬
‫ یادگیری نوشتن راحت تر از افرادی خواهد بود که حروف انگلیسی را به کار‬،‫ برای ژاپنی ها که از ویژگی های زبان چینی استفاده میکنند‬،‫اگرچه‬
.‫می برند‬
‫ اگر مردم یک زبان را به منظور کاربرد به صورت‬.‫ شرایط و انگیزه یادگیرنده ها در میزان یادگیری نقش خود را ایفا می کنند‬،‫عواملی همانند معلم‬
.‫ اغلب سریع تر از افرادی که هیچ استفاده مستقیمی در زندگی روزمره ندارند یاد میگیرند‬،‫حرفه ای یاد بگیرند‬
77- All languages are mentioned in the passage except----------

1) Persian 2) Chinese 3) Korean 4) Arabic
)‫(ساده‬ 3 ‫ گزینه‬: ‫پاسخ‬ 77
.......‫ به همه زبانها در متن اشاره شده است بجز‬.77
‫ عربی‬.4 ‫ کره ای‬.3 ‫ چینی‬.2 ‫ فارسی‬.1

78- Persian learners can acquire Arabic better because ----------
1) Iranians like to live in Arabic-spoken countries.
2) There are a lot of common features they can find in both.
3) Differences make them aware to learn better.
4) They study Arabic at school
)‫( دشوار‬ 2 ‫ گزینه‬: ‫پاسخ‬ 78
.......... ‫ فارسی زبانان زبان عربی را بهتر میتوانند یاد بگیرند زیرا‬.78
.‫) ایرانی ها دوست دارند در کشورهای عربی زبان زندگی کنند‬1
@konkurbanks 26
‫‪ )2‬ویژگی های وجود دارد که میشه در هر دو زبان یافت‬
‫‪ )3‬تفاوتها باعث آگاهی بیشتر آنها در امر یادگیری می شود‬

‫‪ )4‬آنها زبان عربی را در مدرسه مطالعه می کنند‪.‬‬
‫‪79- Speakers of languages using English alphabet can ----------‬‬
‫‪1) learn Japanese better since they use its characters.‬‬
‫‪2) hardly learn Chinese language because it has fewer alphabets.‬‬
‫‪3) learn Chinese because its pronunciation is easy to tackle with.‬‬
‫‪4) Learn Chinese worse than those whose native language is Japanese‬‬
‫( دشوار)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬ ‫‪79‬‬
‫‪ .79‬کسانی که الفبای انگلیسی را در زبان خود استفاده می کنند می توانند‪.................‬‬
‫‪ )1‬زبان ژاپنی را بهتر یاد بگیرند چون آنها از این ویژگی ها استفاده می کنند‪.‬‬
‫‪ )2‬زبان چینی را به سختی می توانند یاد بگیرند چون حروف الفبای کمتری دارند‪.‬‬
‫‪ )3‬زبان چینی را بهتر یاد می گیرند چون کنار آمدن با تلفظ آن آسان هستش‪.‬‬
‫‪ )4‬زبان چینی را نسبت به افراد ژاپنی زبان بدتر یاد می گیرند‬

‫?‪80- There is enough information in the passage to answer which of the following questions‬‬
‫?‪1) What factors can be effective to learn another language‬‬
‫?‪2) Why do the learners need to use the language professionally‬‬
‫?‪3) What is the effect of teachers and motivation on learning a language‬‬
‫?‪4) How can the learners learn Persian effectively‬‬
‫( متوسط)‬ ‫پاسخ ‪ :‬گزینه ‪1‬‬ ‫‪80‬‬
‫‪ .80‬کدام سوال زیر میتواند بر اساس متن جواب داده شود؟‬
‫‪ )1‬چه عواملی در یادگیری زبان دوم موثر است؟‬
‫‪ )2‬چرا یادگیرندگان نیاز دارند تا زبان را به صورت حرفه ای استفاده کنند؟‬
‫‪ )3‬تاثیر معلمان و انگیزه در یادگیری زبان چیست؟‬
‫‪ )4‬یادگیرندگان چگونه می توانند زبان فارسی را به طور موثر یاد بگیرند؟‬
‫‪gf‬‬
‫کذام است؟‬ ‫تاشذ‪ ،‬آًگاُ تاتغ‬ ‫‪g(x)  1  x2 ٍ f  {(3, 2),(1, 1),(01‬‬
‫‪ -81‬اگز })‪, ),(2,0‬‬
‫‪1‬‬
‫‪f‬‬
‫پاسخنامه آزمىن یک دوازدهم‬

‫‪{(1,0)} )4‬‬ ‫‪{(0,1)} )3‬‬ ‫‪{(0, 2)} )2‬‬ ‫‪{(1, 1)} )1‬‬
‫پاسخ‪ :‬گزینٌ ‪3‬‬
‫اٍل تاتع ‪ f  g‬را تشىیل هیدّین‪:‬‬
‫‪ g(x)  1  x 2 ٍ f  {(3, 2),(1, 1),(01‬است‪.‬‬

‫})‪, ),(2,0‬‬
‫}‪Df  {3,1,0, 2‬‬ ‫]‪Dg  [ 1,1‬‬ ‫‪Df  g  Df‬‬ ‫}‪Dg  {1,0‬‬
‫‪(f  g)(1)  f (1)  g(1)  1  0  1‬‬
‫‪(f  g)(0)  f (0)  g(0)  1  1  2‬‬
‫})‪f  g  {(1, 1), (0, 2‬‬
‫اس عزفی })‪ f 1  {(2, 3),(1,1),(1,0),(0, 2‬است‪.‬‬
‫درس ‪ :‬ریاضی‬
‫‪‬‬
‫‪f g‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ { (1,‬‬ ‫})‪) , (0, )}  {(0,1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪f‬‬
‫‪ax  b‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ g(x) ‬تا ّن تزاتزًذ‪ ،‬هقذار ‪ b‬کذام است؟‬ ‫ٍ‬ ‫‪f (x) ‬‬ ‫‪ -82‬دٍ تاتغ‬
‫‪2x  cx  8‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪x 2‬‬
‫‪4 )4‬‬ ‫‪6 )3‬‬ ‫‪8 )2‬‬ ‫‪12 )1‬‬
‫دٍ تاتع )‪ y  g(x) ٍ y  f (x‬تِ شزعی تزاتزًذ وِ‪:‬‬

‫‪ Df  Dg‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫)‪ x  D : f (x)  g(x‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ، Dg ‬تِ ّویي جْت ‪ x  2‬ریشِ هضاعف هخزج است‪:‬‬ ‫‪ Df ‬پس }‪ {2‬‬ ‫چَى }‪ {2‬‬
‫‪2x2  cx  8  2(x  2)2‬‬
‫‪2x2  cx  8  2x2  8x  8  c  8‬‬
‫‪b‬‬
‫) ‪a(x ‬‬
‫‪g(x) ‬‬ ‫‪a‬‬ ‫اس عزفی‪:‬‬
‫‪2(x  2)2‬‬
‫‪b‬‬
‫یعٌی ‪ b  2a‬در ایي صَرت‪:‬‬ ‫تایذ ‪ 2‬‬
‫‪a‬‬
‫‪a‬‬
‫)‪a(x  2‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b 2a‬‬
‫‪g(x) ‬‬ ‫‪ 2   3  a  6 ‬‬ ‫‪ b  12‬‬
‫‪2 x 2‬‬
‫)‪2(x  2‬‬ ‫‪2‬‬
‫گروه آمىزشی ماز‬
‫‪2x  5 x  2‬‬
‫کذام هیتَاًذ تاشذ؟‬ ‫‪ f (x)  ‬تاتؼی ٍارٍىپذیز تاشذ‪ ،‬ضاتطۀ )‪y  g(x‬‬ ‫‪ -83‬اگز‬
‫‪ g(x) x  2‬‬
‫‪x )4‬‬ ‫‪4x 10 )3‬‬ ‫‪3  6 x )2‬‬ ‫‪2x  1 )1‬‬
‫تزای آى وِ تذاًین تا وذام شزط‪ٍ f ،‬ارٍى پذیز خَاّذ شذ‪ ،‬اس رسن ًوَدار ووه هیگیزین‪.‬‬
‫پس تایذ ضاتغۀ )‪ g(x‬را چٌاى اًتخاب وٌین وِ تزد آى تا تزد ‪ y  2x  5‬اشتزا وی ًذاشتِ تاشذ‪ ،‬هاًٌذ گشیٌِ ‪.3‬‬
‫الثتِ هیتَاًین ته ته گشیٌِّا را در وٌار ‪ y  2x  5‬در یه دستگاُ رسن وٌین ٍ علّت ٍارٍىًاپذیزی سایز گشیٌِّا را هعلَم‬
‫وٌین‪.‬‬
‫‪ -84‬تاتغ ‪ f (x)  x[x]  [ x]sinx‬تا داهٌِ ‪ 1  x  0‬هفزٍض است‪ .‬هقذار )) ‪f 1(4  8f (‬‬
‫‪1‬‬
‫کذام است؟‬
‫‪2‬‬
‫‪8 )4‬‬ ‫‪2 )3‬‬ ‫‪8 )2‬‬ ‫‪2 )1‬‬
‫تا داهٌِ دادُ شذُ‪ ،‬ضاتغِ تاتع سادُتز هیشَد‪.‬‬
‫‪1  x  0  [x]  1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪  f (x)  x  f (x)  x‬‬
‫‪1  x  0  0   x  1  [ x]  0‬‬
‫‪f 1(4  8f ( ))  f 1(4  8  )  f 1(8)  8‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫شاهل چٌذ ػذد صحیح است؟‬ ‫‪ً -85‬وَدار ‪ f‬تِ شکل هقاتل است‪ ،‬داهٌۀ تؼزیف )‪y  (x 1)  f (x  1‬‬
‫‪5 )2‬‬ ‫‪4 )1‬‬
‫‪ )4‬تیشوار‬ ‫‪6 )3‬‬
‫تزای یافتي داهٌۀ تعزیف تاتع‪ً ،‬اهعادلِ‪ (x 1)f (x  1)  0‬را حل هیوٌین‪:‬‬
‫پس‪Dy  [5 ,  2] {1} :‬‬

‫اعذاد صحیح در داهٌِ‪ّ {5 ,  4 ,  3 ,  2 ,1} ،‬ستٌذ‪.‬‬
‫تاتغ‬ ‫‪ -86‬اگز ‪ g  (2 , 3a),(3 ,a  1),(4 ,  a) ٍ f  (1, 2a  3),(2 , 2a  3),(3 ,a),(4 ,1)‬تاشذ‪ ،‬تِ اساء کذام هقذار ‪a‬‬
‫تاتؼی یک تِ یک ًیست؟‬ ‫‪f g‬‬
‫‪3 )4‬‬ ‫‪3 )3‬‬ ‫‪2 )2‬‬ ‫‪2 )1‬‬
‫دٍ تابع باشند‪ ،‬آنگاى‪:‬‬ ‫نکته‪ :‬اگر ‪g , f‬‬

‫‪(f  g)()  f ()  g() , Df  g  Df Dg‬‬
‫تِ عثارتی تِ اساء هؤلفِ ّای اٍّل تزاتز‪ ،‬هؤلفِ دٍم را اس ّن ون هیوٌین تا ‪ f  g‬تِدست آیذ‪.‬‬
‫اتتذا تاتع ‪ f  g‬را هشخّص هیوٌین‪:‬‬
‫‪f  g  (2 , 2a  3  3a),(3 ,a  (a  1)),(4 ,1 (a))‬‬
‫‪f  g  (2 ,  a  3),(3 , 1),(4 ,1 a)‬‬
‫تزای آى وِ ‪ f  g‬تاتعی یه تِ یه تاشذ‪ً ،‬ثایذ هؤلفِ دٍم تىزاری داشتِ تاشذ‪.‬‬
‫‪a  3  1  a  2‬‬
‫‪a  3  1 a  a  2‬‬
‫‪1 a  1  a  2‬‬

‫پس تِ اسای ‪ ، a  2‬تاتع یه تِ یه ًوی تاشذ ٍ در سایز همادیز یه تِ یه است‪.‬‬
‫تزاتز حاصل ضزب ریشِّا ّفت ٍاحذ تیشتز‬ ‫‪ -87‬اگز در هؼادلِ درجِ دٍم ‪ ، mx2  (m  2)x  2  0‬سِ تزاتز هجوَع ریشِّا اس ‪5‬‬
‫تاشذ‪ ،‬آىگاُ هجوَع هزتؼات ریشِّا چقذر است؟‬
‫‪11‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪13‬‬

‫‪)4‬‬ ‫‪)3‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪)1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫اگز ریشِّا را ‪  ٍ ‬فزض وٌین‪:‬‬

‫‪m2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪m‬‬
‫(‪3(  )  5  7  3‬‬ ‫‪)  5( )  7 ‬‬ ‫‪ 3m  6  10  7m‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪S      6  3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪4 2‬‬
‫‪ 4m  16  m  4  ‬‬
‫‪P    2  1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1 9‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪2  2  (  )2  2  ( )2  2  ( )   1 ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ً -88‬قطِ ‪ S‬راس سْوی تِ هؼادلۀ ‪ y  x  4mx  2‬رٍی ًیوساس ًاحیۀ سَم هحَرّای هختصات ٍاقغ است‪ .‬اگز ایي سْوی هحَر‪ّx‬ا‬
‫‪2‬‬
‫‪ B ,‬قطغ کٌذ‪ ،‬هساحت هثلث ‪ SAB‬کذام است؟‬ ‫را در ًقاط ‪A‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2 2 )4‬‬ ‫‪1)3‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪2 )1‬‬
‫‪4‬‬
‫راس ّز سْوی تِ هعادلۀ )‪ً y  ax2  bx  c,(a  0‬مغۀ ‪ b ,  ‬‬

‫‪ S ‬است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 2a 4a ‬‬
‫راس ایي سْوی رٍی ًیوساس ًاحیِ سَم هختصات‪ ،‬یعٌی خظ‪ٍ y=x‬الع است‪ ،‬پس دارین‪:‬‬
‫‪b ‬‬
‫‪y  x2  4mx  2, ys  xs ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2a 4a‬‬
‫)‪4m (16m  8‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 8m  16m2  8  (m  1)(16m  8)  0  m  1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ : y  x2  4x  2‬هعادلِ سْوی ‪‬‬
‫‪1‬‬
‫هیشذ ٍ سْوی هحَر ‪ّ x‬ا را لغع ًویوزد‪.‬‬ ‫‪ m  ‬لاتل لثَل ًثَد‪ ،‬چَى در آى صَرت ‪ 0‬‬ ‫دلت وٌیذ وِ‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪x1  x2 ‬‬ ‫هیداًین اگز ‪ x2 , x1‬جَابّای هعادلۀ درجۀ دٍم ‪ ax  bx  c  0‬تاشذ‪ ،‬آًگاُ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪a‬‬
‫است‪ ،‬پس‪:‬‬ ‫عَل پارُخغی وِ سْوی رٍی هحَر ‪ّ x‬ا جذا هیوٌذ‪ ،‬تزاتز لذرهغلك تفاضل جَابّای هعادلۀ درجۀ دٍم ‪x2  4x  2  0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪AB  x1  x2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2 2‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪1‬‬
‫در ًتیجِ هساحت هثلث تزاتز است تا‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪SSAB  SH  AB  (2)  2‬‬ ‫‪2 2 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ -89‬هؼادلۀ ‪ (a 1)x  (a  2)x 1  0‬دارای دٍ ریشۀ حقیقی هٌفی است‪ ،‬حذٍد ‪ a‬کذام است؟‬
‫‪2‬‬
‫‪a 1)4‬‬ ‫‪2  a  0 )3‬‬ ‫‪8  a  2 )2‬‬ ‫‪a  8 )1‬‬

‫باشد‪.‬‬ ‫نکته ‪ :1‬در نعادلۀ درجٌ ‪ ،2‬شرط ٍجَد دٍ ریشٌ‪ ،‬آن است کٌ‪ 0‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪b‬‬
‫برقرار است‪.‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ٍ   ‬‬ ‫نکته ‪ :2‬در نعادلۀ درجٌ دٍم ‪ ax  bx  c  0‬بین ریشٌيا رٍابط‬
‫‪2‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫تزای آًىِ هعادلۀ درجِ دٍم دارای دٍ ریشۀ حمیمی هٌفی تاشذ‪ ،‬تایذ‪ P 0ٍ S 0،  0‬تاشذ‪.‬‬
‫‪1(   0  (a  2)2  4(a 1)  0  a2  8a  0  a  8 , a  0‬‬
‫‪a  2 S0 a  2‬‬
‫‪2( S      ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0  a  2 , a  1‬‬
‫‪a 1‬‬ ‫‪a 1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪P 0‬‬
‫‪3( P   ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ a 1  0  a  1‬‬
‫‪a 1‬‬
‫اشتزان سِ شزط تاال تِصَرت ‪ a  8‬است‪.‬‬
‫تاشذ‪ ،‬هقذار ‪ a‬کذام هیتَاًذ تاشذ؟‬ ‫‪ّ -90‬زگاُ تزد تاتغ ‪ f (x)  x2  2ax  3a‬تاسُ )‪[2 ,  ‬‬
‫‪ 1 )4‬یا ‪2‬‬ ‫‪ 1 )3‬یا ‪2‬‬ ‫‪ 2 )2‬یا ‪1‬‬ ‫‪ 1 )1‬یا ‪2‬‬
‫آنگاى‪:‬‬ ‫نکته‪ :‬اگر ‪a 0 ٍ f (x)  ax2  bx  c‬‬

‫‪b‬‬
‫‪a 0‬‬ ‫‪R f  [f (‬‬ ‫)‪) ,  ‬‬
‫‪2a‬‬
‫‪b‬‬
‫‪a 0‬‬ ‫]) ‪R f  ( , f (‬‬
‫‪2a‬‬
‫چَى ‪ f‬یه سْوی تا ضزیة ‪ x 2‬هثثت است‪ ،‬پس‪:‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪2a‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ a  f (a)  2‬‬
‫‪2a‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪f (a)  a2  2a2  3a  2  a2  3a  2  0‬‬
‫‪a  2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫ّز دٍ جَاب تِ دست آهذُ‪ ،‬لاتل لثَل است‪.‬‬
‫‪a  1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫خَاّذ تَد؟‬ ‫ریشِّای هؼادلۀ ‪ x2  4x  1  0‬تاشٌذ‪ ،‬ریشِّای کذام هؼادلِ تِ صَرت ‪ 1 ٍ  1‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪ -91‬اگز‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x2  5x  1  0 )4‬‬ ‫‪x2  5x 1  0 )3‬‬ ‫‪x2 12x 12  0 )2‬‬ ‫‪x2  12x 12  0 )1‬‬
‫پاسخ‪ :‬گزینٌ‪2‬‬
‫‪1 1‬‬
‫‪x 2  4x  1  0 ‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪:‬ضزب ریشِّا‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1    1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1   ‬‬
‫‪:‬جوع ریشِّا‬ ‫‪‬‬ ‫‪4  ‬‬ ‫‪ 16 ‬‬ ‫‪ 2  16      14‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫هعادلِای هیخَاّین وِ ریشِّای آى ‪  1 ٍ  1‬تاشذ‪:‬‬
‫‪s     1     1        2  14  2  12‬‬
‫‪p     1  1          1  1 14   1  12‬‬

‫‪x2  sx  p  0  x2  12x  12  0‬‬
‫‪ -92‬تِاسای کذام هقذار ‪ m‬خط ‪ y  3x  6‬تز ًوَدار تاتغ ‪ y  2x  (m  3)x  m‬هواس است؟‬
‫‪2‬‬
‫‪-4 ٍ -12 )4‬‬ ‫‪-4 ٍ12 )3‬‬ ‫‪-12 ٍ 4)2‬‬ ‫‪12 ٍ 4 )1‬‬
‫نکته‪ :‬یک خط بٌ شرطی بر یک نهَدار نهاس است کٌ نعادلۀ حاصل از تالقی آنًا ریشۀ نضاعف داشتٌ باشد‪.‬‬
‫اتتذا هعادلۀ سْوی را تا خظ دادُ شذُ تاللی هیدّین‪.‬‬
‫‪y  3x  6‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 2x2  (m  3)x  m  3 x  6‬‬
‫‪ y  2x  (m  3)x  m‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪ 2x2  mx  m  6  0‬‬
‫تزای آًىِ هعادلۀ حاصل‪ ،‬ریشۀ هضاعف داشتِ تاشذ تایذ‪  0‬پس‪:‬‬
‫‪  m2  4(2)(m  6)  0  m2  8m  48  0  (m  4)(m 12)  0‬‬
‫‪m  4  2x2  4x  2  0  x  1‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ریشِ هضاعف ‪m  12  2x  12x  18  0  x  6x  9  0  x  3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫یعٌی اگز ‪ m 12‬تاشذ‪ ،‬خظ در ‪ x  3‬تز سْوی هواس است‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -93‬هجوَع ریشِّای حقیقی هؼادلِ ‪ x  2x  2  3 x  6x  10  0‬کذام است؟‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ )4‬صفز‬ ‫‪2 )3‬‬ ‫‪-2 )2‬‬ ‫‪-4)1‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪2‬‬
‫‪x2  2x  2  3 x2  2x  2  4  0‬‬
‫‪A  1‬‬
‫‪x2  2x  2  A  A2  3A  4  0  (A  1)(A  4)  0  ‬‬
‫‪A  4‬‬
‫‪ x2  2x  2  4  x2  2x  2  0    0‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫‪x  1‬‬
‫‪ x  2x  2  1  x  2x  3  0   x  3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1  3  2‬جوع ریشِّا‬
‫درسـنانٌ‬
‫را در نظر بگیرید‪،‬‬ ‫یکی دیگر از رٍشيای حل نعادلۀ درجٌ دٍم رٍش کلی ‪( ‬دلتا) است‪ .‬در این رٍش نعادلۀ درجٌ دٍم ‪ax2  bx  c  0‬‬
‫داریو‪:‬‬ ‫سپس در رابطۀ ‪  b2  4ac‬‬
‫‪ :  0‬در این صَرت نعادلۀ درجٌ دٍم‪ ،‬دٍ ریشۀ حكیكی نتهایز دارد‪.‬‬
‫‪b  ‬‬
‫‪x1, x2 ‬‬
‫‪2a‬‬
‫تغییرمتغیر‪ :‬در برخی از نعادالت با تَانيای زٍج بزرگتر از ‪ 2‬رٍبرٍ نیشَیو‪ .‬در این نَع نعادالت کافی است با استفادى از تغییر نتغیر ٍ تبدیل‬
‫نعادلٌ بٌ نعادلۀ درجٌ دٍ‪ ،‬بٌ سَال پاسخ ديیو‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ f‬کذام است؟‬ ‫‪ً -94‬وَدار سیز هزتَط تِ تاتغ ‪ f (x)  a  2bx 1‬است‪(4) .‬‬
‫‪3‬‬
‫‪log2 ( ) )1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪log 3 ( ) )2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪log2 ( ) )3‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
‫‪log2 ( ) )4‬‬
‫‪3‬‬
‫تاتع هَرد ًظز اس تغییز تاتع ًوایی ‪ 2x‬ساختِ شذُ است‪ ،‬پس تِ راحتی هعلَم هیشَد وِ ‪ a 1‬است‪ .‬در ًتیجِ‬
‫‪ f (x)  1  2bx 1‬هیتاشذ‪ّ .‬وچٌیي عثك ًوَدار ‪ f (0)  4  b‬است‪.‬‬
‫‪f (0)  1 201  4  b  b  1  f (x)  1 21 x‬‬
‫تزای هحاسثِ )‪ ، f 1(4‬تاتع را تزاتز ‪ 4‬لزار هیدّین‪:‬‬
‫) ( ‪f (x)  4  1  21 x  4  21 x  3  1  x  log2 3  x  1 log2 3  log2 2  log2 3  log2‬‬

‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫کذام است؟‬ ‫‪ً -95‬وَدار تَاتغ ‪ g(x)  4  x2 ٍ f (x)  a  2b  x‬در دٍ ًقطِ تِ طَل‪ x 1ٍ x 0‬هتقاطغاًذ‪ ،‬هقذار )‪f (3‬‬
‫‪18 )4‬‬ ‫‪17 )3‬‬ ‫‪10 )2‬‬ ‫‪9 )1‬‬
‫دٍ هعادلِ را هساٍی ّن لزار هیدّین ٍ‪ x 1ٍ x 0‬را جایگشیي هیوٌین‪:‬‬

‫‪a  2b  x  4  x2‬‬
‫‪‬‬
‫‪x  0  a  2  4‬‬
‫‪b‬‬
‫‪‬‬ ‫‪b 1‬‬
‫‪x  1  a  2  3‬‬
‫‪‬‬
‫دٍ هعادلِ را ون هیوٌین‪:‬‬
‫‪2b  2b 1  1  2b  2b  1  2b  2  b  1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ a 2  4  a  2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ f (x)  2  21 x  f (3)  2  16  18‬‬
‫‪ -96‬تاتغ ‪ f  x   3 log11  ax  b ‬فقط تزای ‪ x   ,  ‬قاتل تؼزیف است‪ .‬اگز ‪f 1  3   5‬‬

‫‪4‬‬
‫تاشذ‪ 6b  8a ،‬کذام است؟‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3‬‬
‫‪5‬‬
‫‪)4‬‬ ‫‪2 )3‬‬ ‫‪1 )2‬‬ ‫‪0 )1‬‬
‫‪2‬‬
‫است!‬ ‫‪ax  b‬‬ ‫ریشٌ‬ ‫‪xk‬‬ ‫باشد؛‬ ‫‪ log  ax  b ‬بٌ صَرت ‪  , k ‬یا بٌ صَرت ‪ k,  ‬‬ ‫نکتٌ‪ :‬يرگاى داننٌ تابع‬
‫رٍش اٍل‪:‬‬
‫‪ 4a‬صذق ‪4‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪‬‬‫‪  b  0  3b  4a  0‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪f 1(3)  5  f (5)  3‬‬
‫‪3b  4a  0‬‬
‫‪ 3 log11(5a  b)  3  log11(5a  b)  1  5a  b  11  ‬‬ ‫‪ a  3 , b  4‬‬
‫‪5a  b  11‬‬
‫رٍش دٍم‪:‬‬
‫تا تَجِ تِ ًىتِ هذوَر تِ دست آٍردین ‪3b  4a  0‬‬
‫اگز دلت وٌیذ عثارت خَاستِ شذُ در ٍالع دٍ تزاتز ایي عثارت است وِ تاس ّن صفز خَاّذ تَد!‬
‫در پایِ ‪ 4‬کذام است؟‬ ‫اس راتطِ ‪ log  3x  4  log  x 1  log  6x  2‬هقذار لگاریتن ‪ 3x 1‬‬ ‫‪-97‬‬
‫‪2)4‬‬ ‫‪1/5)3‬‬ ‫‪-1)2‬‬ ‫‪1)1‬‬
‫‪logac  logcb  logcab‬‬ ‫نکتٌ‪ :‬از خَاص لگاریتو نیدانیو کٌ‬
‫الثتِ در اًتْای حل سَال تایذ ریشِّای تذست آهذُ را تا داهٌِ تاتع همایسِ وٌین‪.‬‬
‫‪ 3x  4 x 1  6x  2  3x2  x  4  6x  2  3 x2  7x  6  0‬‬

‫‪  x  3  3 x  2  0  x  3 , x  2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪x  3  log4 8  3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫همذار ‪ 3x 1‬هٌفی هیشَد‪.‬‬ ‫‪x‬‬ ‫دلت وٌیذ وِ تِ اسای‬
‫‪3‬‬
‫‪ -98‬اگز ‪ log50  k‬تاشذ‪ ،‬حاصل ‪8‬‬

‫‪ log25‬تزحسة ‪k‬‬ ‫‪20‬‬
‫کذام است؟‬
‫‪k 2‬‬ ‫‪2 k‬‬ ‫‪2k  4‬‬ ‫‪2k‬‬

‫‪)4‬‬ ‫‪)3‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪)1‬‬
‫‪2k  1‬‬ ‫‪2k  1‬‬ ‫‪3  6k‬‬ ‫‪6k  3‬‬
‫‪n‬‬
‫‪n‬‬
‫‪ logabm ‬؛ دارین‪:‬‬ ‫تا تَجِّ تِ ایي وِ ‪loga‬‬
‫‪m b‬‬
‫‪2 5‬‬
‫‪8  3 log2‬‬
‫‪log25‬‬
‫‪ log20‬حاصل ‪ log25‬را تِدست آٍرین‪.‬‬‫تٌاتزایي تایذ اس راتغۀ ‪50  k‬‬

‫حال تا تَجِّ تِ رٍاتظ سیز‪ ،‬دارین‪:‬‬
‫‪a‬‬
‫‪a log c‬‬
‫‪log b ‬‬
‫‪log cb‬‬
‫‪logab‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪c  logc  logc‬‬
‫‪b‬‬
‫‪logaa 1‬‬
‫‪20 log2‬‬
‫‪20‬‬
‫‪log24  log25 2 log22  log25 2  log25‬‬
‫‪log50 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ k  2  log25  k  2k log25 ‬‬
‫‪50‬‬
‫‪log2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪log2  log2‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪log2  2 log2 1  2 log2‬‬
‫‪k 2‬‬
‫‪(1  2k) log25  k  2  log25 ‬‬
‫‪1  2k‬‬
‫تٌاتزایي‪:‬‬
‫‪2 5 2  k  2  2k  4‬‬
‫‪8  3 log2  3  1  2k   3  6k‬‬
‫‪log25‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫تاشذ‪ ،‬جَاب دیگز هؼادلِ کذام است؟‬ ‫‪ x ‬جَاب هؼادلِ ‪log x  log kx  3‬‬ ‫‪ -99‬اگز‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2 )4‬‬ ‫‪)3‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪)1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ x ‬جَاب هعادلِ است پس در هعادلِ صذق هیوٌذ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪log  log k  3  log21  log k  3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫( ‪  1  log k  3  log k  2  k ‬‬ ‫‪)  k  ( )2  2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫تٌاتزایي هعادلِ تِ صَرت ‪ log x  log2x  3‬است‪ .‬حال‪ ،‬تا فزض ‪ log2x  t‬دارین‪( :‬دلت وٌیذ وِ‬
‫‪2‬‬
‫‪) log x  log x1  2 log2x‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪22‬‬
‫‪ t  1  log x  1  x  21  1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪: 2t   3  2t2  1  3 t  2t2  3 t  1  0  ‬هعادلِ‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪ t  1  log x  1  x  2 2  2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫پس جَاب دیگز هعادلِ ‪ x ‬است‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -100‬در ظزفی ‪ 022‬لیتز اس یک هحلَل دارین‪ .‬رٍساًِ ‪ 8‬لیتز اس هحلَل را تزهی دارین ٍ دقیقاً تِ ّواى هیشاى آب خالص درٍى ظزف هیریشین‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫غلظت اٍّلیِ هیرسذ؟ )‪(log 2  0 / 3 , log 3  0 / 45‬‬ ‫تؼذ اس طی چٌذ رٍس غلظت هحلَل تِ‬
‫‪8‬‬
‫‪36 )4‬‬ ‫‪32 )3‬‬ ‫‪24 )2‬‬ ‫‪18 )1‬‬
‫‪200  8 24‬‬
‫تزاتز شذُ است‪.‬‬ ‫چَى رٍساًِ ‪ 8‬لیتز اس هحلَل تزهیدارین ٍ جای آى آب خالص هیریشین‪ ،‬در ٍالع غلظت آى ‪‬‬
‫‪200‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪24‬‬
‫ایي غلظت تعذ اس ‪ n‬رٍس ‪ ( )n‬تزاتز خَاّذ شذ‪ .‬پس اگز غلظت اٍّلیِ ‪ A0‬تاشذ‪:‬‬
‫‪25‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪A0  A0( )n ‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪24 n 1‬‬ ‫‪log‬‬ ‫‪log 8‬‬ ‫‪3 log 2‬‬
‫‪( )   n  log 24‬‬
‫‪8 n‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪log 24  log 25‬‬ ‫‪2 log 5  log 24 2(1  log 2)  3 log 2  log 3‬‬
‫‪25‬‬
‫تذکّز‪log 5  log 2  1 :‬‬

‫‪3 0 / 3‬‬ ‫‪0/ 9‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 18‬‬
‫‪2  5 0 / 3 0 / 45 0 / 05‬‬
‫هنگامی که در یک محل از غشای نورون‪ ،‬پتانسیل آرامش برقرار است‪ ،‬بار مثبت درون یاخته از بیرون آن کمتر است‪ .‬چند‬
‫مورد‪ ،‬میتواند علت این موضوع را به درستی بیان کند؟‬

‫الف‪ -‬میزان عبور آزادانۀ یونهای پتاسیم از غشا بیشتر از یونهای سدیم است‪.‬‬
‫ب‪ -‬فعالیت پمپ سدیم‪-‬پتاسیم موجب خروج بار مثبت از یاخته میشود‪.‬‬
‫ج‪ -‬یونهای مثبت فقط با صرف ‪ ATP‬میتوانند وارد یاخته شوند‪.‬‬
‫د‪ -‬وجود غالف میلین مانع از عبور یونها از غشا میشود‪.‬‬
‫‪4 )4‬‬ ‫‪3 )3‬‬ ‫‪2 )2‬‬ ‫‪1 )1‬‬
‫(‪ -111‬سخت‪ -‬مفهومی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫موارد الف و ب درست است‪.‬‬
‫وقتی یاختۀ عصبی فعالیت عصبی ندارد‪ ،‬در دو سوی غشای آن اختالف پتانسیلی در حدود ‪ -70‬میلیولت برقرار است که آن را پتانسیل آرامش‬
‫می نامند‪ .‬یعنی در حالت پتانسیل آرامش‪ ،‬بار مثبت بیرون یاخته بیشتر از بار مثبت درون یاخته است‪.‬‬
‫بررسی همۀ موارد‪:‬‬
‫الف) از راه کانالهای نشتی‪ ،‬یونهای پتاسیم خارج و یونهای سدیم به درون یاختۀ عصبی وارد میشوند‪ .‬تعداد یونهای پتاسیم خروجی بیشتر‬
‫درس‪ :‬زیستشناسی‬
‫از یونهای سدیم ورودی است؛ زیرا غشا به این یون ‪ ،‬نفوذپذیری بیشتری دارد؛ بنابراین میزان بار مثبت درون یاخته کمتر از بیرون یاخته میشود‪.‬‬
‫ب) در غشای یاختههای عصبی مولکولهای پروتئینیای وجود دارند که به عبور یونهای سدیم و پتاسیم از غشا کمک میکنند‪ .‬یکی از این‬
‫پروتئینها‪ ،‬پمپ سدیم‪ -‬پتاسیم است که در هر بار فعالیت‪ ،‬سه یون سدیم از یاختۀ عصبی خارج و دو یون پتاسیم به آن وارد میکند؛ بنابراین‬
‫فعالیت این پمپ سبب کمتر شدن مقدار یونهای مثبت درون یاخته نسبت به بیرون یاخته میشود‪.‬‬
‫ج) یونهای مثبت هم با روش انتشار تسهیلشده (از طریق کانالهای نشتی) و هم با انتقال فعال (از طریق پمپ سدیم‪-‬پتاسم) وارد یاختۀ عصبی‬
‫میشوند‪ .‬در روش انتشار تسهیلشده ‪ ATP‬مصرف نمیشود‪.‬‬
‫ورود یون سدیم به نورون و خروج یون پتاسیم از نورون‪ ،‬همواره بدون مصرف ‪ ATP‬است ولی خروج یون سدیم و ورود یون پتاسیم به نورون همواره با‬
‫مصرف ‪ ATP‬همراه است‪.‬‬
‫تفاوت در بار الکتریکی دو سوی غشای یاخته‬
‫اختالف پتانسیل دو‬

‫با قرار دادن دو الکترود در دو سوی غشا‪ ،‬اندازهگیری میشود‬
‫سوی غشای نورون‬
‫در حالت آرامش اختالف پتانسیل دو سوی غشا‪ -70 ،‬میلیولت است‬
‫سدیم را از یاخته خارج و پتاسیم را به‬

‫غلظت یون سدیم در‬ ‫پمپ سدیم‪-‬پتاسیم‬
‫درون آن وارد میکند‬
‫بیرون یاخته و غلظت‬
‫پروتئینهای موثر در‬
‫یون پتاسیم درون یاخته‪،‬‬
‫جابهجایی یونها در‬
‫بیشتر است‪.‬‬ ‫سدیم را در جهت شیب غلظت به‬
‫کانالهای نشتی سدیمی‬ ‫دو سوی غشا در‬
‫یاخته وارد میکنند‪.‬‬
‫پتانسیل آرامش‬
‫پتاسیم را در جهت شیب غلظت از‬

‫کانالهای نشتی پتاسیمی‬
‫یاخته خارج میکنند‪.‬‬
‫پمپ سدیم‪-‬پتاسیم در هر بار فعالیت خود‪ ،‬سه‬

‫یون سدیم را از یاخته خارج و دو یون پتاسیم را‬

‫به درون یاخته وارد میکند‪.‬‬
‫بیشتر بودن مقدار بار مثبت در‬ ‫علت اختالف پتانسیل ‪-70‬‬
‫بیرون یاخته نسبت به درون آن‬ ‫در هنگام آرامش‬
‫تعداد کانالهای نشتی پتاسیمی‪ ،‬بیشتر از کانال‪-‬‬

‫های نشتی سدیمی است‪ ،‬بنابراین مقدار بار مثبت‬
‫خارج شده بیشتر از بار مثبت وارد شده است‪.‬‬
‫د) در بخشهایی که غالف میلین وجود دارد‪ ،‬امکان عبور یونها از غشا وجود ندارد‪ .‬اما این عامل‪ ،‬تأثیری در پتانسیل آرامش ندارد‪.‬‬
‫اختالف پتانسیل دو سوی غشای نورون‬

‫پیام عصبی در اثر تغییر مقدار یونها در دو سوی غشای یاختۀ عصبی به وجود میآید‪ .‬از آنجا‬
‫که مقدار یونها در دو سوی غشا‪ ،‬یکسان نیستند‪ ،‬بار الکتریکی دو سوی غشای یاختۀ عصبی‪،‬‬
‫متفاوت است و در نتیجه بین دو سوی آن‪ ،‬اختالف پتانسیل الکتریکی وجود دارد‪.‬‬
‫نحوۀ اندازهگیری اختالف پتانسیل دو سوی غشای یاختۀ عصبی‪:‬‬
‫برای اندازهگیری اختالف پتانسیل الکتریکی دو سوی غشا‪ ،‬دو الکترود را یکی در درون یاخته و‬
‫یکی در بیرون یاخته قرار میدهند و اختالف پتانسیل اندازهگیری میشود‪.‬‬
‫پتانسیل آرامش‬
‫وقتی یاختۀ عصبی فعالیت عصبی ندارد‪ ،‬در دو سوی غشای آن‪ ،‬اختالف پتانسیلی در حدود‬
‫‪ -70‬میلیولت‪ ،‬برقرار است‪ .‬این اختالف پتانسیل را پتانسیل آرامش مینامند‪.‬‬
‫نحوۀ محاسبۀ اختالف پتانسیل‪:‬‬
‫اختالف پتانسیل = بار الکتریکی بیرون یاخته – بار الکتریکی درون یاخته‬
‫بنابراین در حالت آرامش‪ ،‬پتانسیل الکتریکی درون یاخته نسبت به بیرون آن‪ ،‬منفیتر است‪.‬‬
‫مقدار یونها در دو سوی غشای یاخته‪ :‬در حالت آرامش‪ ،‬مقدار یونهای سدیم در بیرون‬
‫غشای یاختههای عصبی زنده‪ ،‬از داخل آن بیشتر است و در مقابل‪ ،‬مقدار یونهای پتاسیم‬
‫درون یاخته‪ ،‬از بیرون آن بیشتر است‪.‬‬
‫عبور یونها از غشای یاختۀ عصبی‪ :‬در غشای یاختههای عصبی‪ ،‬مولکولهای‬
‫پروتئینی وجود دارند که به عبور یونهای سدیم و پتاسیم از غشا کمک می‪-‬‬
‫کنند‪ ،‬سه نوع پروتئین مهم در غشای یاختۀ عصبی عبارتاند از‪ :‬کانالهای‬
‫نشتی‪ ،‬پمپ سدیم‪-‬پتاسیم و کانالهای دریچهدار‬
‫‪ -1‬کانالهای نشتی‪:‬‬
‫یونهای سدیم و پتاسیم میتوانند از راه این کانالها و در جهت شیب غلظت‪،‬‬
‫منتشر شوند‪ .‬از راه این کانالها‪ ،‬یونهای پتاسیم‪ ،‬خارج و یونهای سدیم به‬
‫درون یاختۀ عصبی وارد میشوند‪ .‬اما تعداد یونهای پتاسیم خروجی‪ ،‬بیشتر از‬
‫یونهای سدیم ورودی است؛ زیرا غشا به این یون‪ ،‬نفوذپذیری بیشتری دارد‪.‬‬
‫میدانیم که یون سدیم و پتاسیم هر دو بار الکتریکی مثبت دارند‪ ،‬بنابراین در حالت آرامش‪ ،‬بار مثبت خارج شده از یاخته‪ ،‬بیشتر از بار مثبت وارد شده به‬
‫آن است؛ به همین دلیل‪ ،‬در حالت آرامش پتانسیل درون یاخته نسبت به بیرون آن‪ ،‬منفی است‪.‬‬
‫ترکیب با فصل ‪ 1‬زیست دهم‪ :‬عبور یونها از کانالهای غشایی و در جهت شیب غلظت‪ ،‬انتشار تسهیلشده محسوب میشود و بدون مصرف ‪ ATP‬انجام‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ -2‬پمپ سدیم‪-‬پتاسیم‪:‬‬
‫پروتئین انتقالدهندۀ سدیم‪-‬پتاسیم (همون پمپ سدیم‪-‬پتاسیم) در غشای یاختههای زندۀ بدن انسان وجود دارد‪ .‬این پروتئین یون سدیم را در خالف‬
‫جهت شیب غلظت از یاخته خارج و یون پتاسیم را نیز در خالف جهت شیب غلظت به یاخته وارد میکند‪ .‬به همین علت‪ ،‬در حالت آرامش مقدار پتاسیم‬
‫درون یاختۀ عصبی بیشتر از بیرون آن‪ ،‬و مقدار سدیم در خارج از یاختۀ عصبی‪ ،‬بیشتر از داخل آن است‪.‬‬
‫در هر بار فعالیت پمپ سدیم‪-‬پتاسیم‪ ،‬سه یون سدیم از یاختۀ عصبی خارج و دو یون پتاسیم وارد آن میشود‪.‬‬
‫ترکیب با فصل ‪ 1‬زیست دهم‪ :‬پمپ سدیم‪-‬پتاسیم‪ ،‬یونها را در خالف جهت شیب غلظت از غشا عبور میدهد؛ بنابراین نوعی انتقال فعال انجام میدهد و‬
‫‪ ATP‬مصرف میکند‪.‬‬
‫نکته‪ :‬پمپ سدیم‪-‬پتاسیم در غشای همۀ یاختههای زندۀ بدن انسان‪ ،‬وجود دارد؛ نه فقط یاختههای عصبی! بنابراین در همۀ یاختههای زندۀ بدن‪ ،‬مقدار‬
‫پتاسیم درون یاخته بیشتر از بیرون است و مقدار سدیم بیرون یاخته‪ ،‬کمتر از درون آن است‪.‬‬
‫‪ -3‬کانالهای دریچهدار‪:‬‬
‫در غشای یاختههای عصبی‪ ،‬دو نوع کانال دریچهدار سدیمی و پتاسیمی وجود دارند که در هنگام پتانسیل آرامش بسته هستند‪.‬‬
‫جمعبندی کنیم‪ :‬عوامل موثر بر پتانسیل آرامش غشای یاختۀ عصبی‬
‫‪ -2‬فعالیت کانالهای نشتی‬

‫‪ -1‬فعالیت پمپ سدیم‪-‬پتاسیم‬
‫کانالهای سدیمی‪ ،‬سدیم را به درون یاخته وارد‬

‫یونهای سدیم را به بیرون یاخته و یونهای‬
‫و کانالهای پتاسیمی‪ ،‬پتاسیم را از یاخته خارج‬
‫پتاسیم را به درون یاخته میراند‪.‬‬
‫میکنند‬
‫غلظت باالی یون سدیم در بیرون از یاخته‬

‫مقدار خروج پتاسیم بیشتر از مقدار ورود سدیم‬
‫به یاخته است‪.‬‬ ‫غلظت باالی یون پتاسیم در داخل یاخته‬
‫مقدار بار مثبت در بیرون یاخته بیشتر از درون آن است و پتانسیل داخل یاخته نسبت به بیرون یاخته‪ ،‬منفی است‪.‬‬
‫در یک مرد ‪ 40‬ساله‪ ،‬ویژگی ‪ ..................‬انواع بافتهای استخوانی موجود در استخوان بازو در این است که ‪..................‬‬
‫‪ )1‬مشترک‪ -‬در هردوی آنها‪ ،‬رگهای خونی‪ ،‬فضایی را بین مادۀ زمینهای استخوان پر میکنند‪.‬‬

‫‪ )2‬مشترک‪ -‬در هردوی آنها‪ ،‬یاختههای استخوانی میتوانند مادۀ زمینهای را ساخته و ترشح کنند‪.‬‬
‫‪ )3‬متفاوت‪ -‬فقط در یکی از آنها‪ ،‬یاختههای استخوانی توانایی تولید انواعی از یاختههای خونی را دارند‪.‬‬
‫‪ )4‬متفاوت‪ -‬فقط در یکی از آنها‪ ،‬مادۀ زمینهای دارای نوعی یون مؤثر در حفظ استحکام استخوان میباشد‪.‬‬
‫(‪ -113‬متوسط‪ -‬مفهومی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪1‬‬
‫در تمامی بافتهای استخوانی‪ ،‬در میان مادۀ زمینهای استخوانی‪ ،‬رگهای خونی قرار دارند‪ .‬در بافت اسفنجی‪ ،‬عالوه بر رگهای خونی‪ ،‬مغز قرمز‬
‫استخوان نیز میتواند وجود داشته باشد‪.‬‬
‫‪ )2‬یاختههای استخوانی تا اواخر سن رشد (نه در فرد ‪ 40‬ساله!)‪ ،‬مادۀ زمینهای ترشح میکنند‪.‬‬
‫‪3‬و‪ )4‬همانطور که میدانید‪ ،‬یاختههای بنیادی (نه استخوانی!) توانایی تولید یاختههای خونی را دارند‪ .‬همچنین‪ ،‬در همۀ بافتهای استخوانی‪،‬‬
‫مادۀ زمینهای حاوی یون کلسیم (یون مؤثر در استحکام استخوان) است‪.‬‬
‫کدام گزینه‪ ،‬عبارت زیر را به نادرستی کامل مینماید؟‬
‫«گیرندههای حسی موجود در ‪»...................‬‬
‫‪ )1‬خط جانبی ماهی‪ ،‬پس از ارتعاش آب‪ ،‬بالفاصله کانالهای یونی دریچهدار خود را باز میکنند‪.‬‬
‫‪ )2‬چشمهای مار زنگی‪ ،‬نمیتوانند پرتوهای فروسرخِ تابیدهشده از بدن شکار را تشخیص دهند‪.‬‬
‫‪ )3‬پای جلویی جیرجیرک‪ ،‬پس از لرزش پردۀ صماخ در سطح نوعی محفظۀ هوا‪ ،‬تحریک میشوند‪.‬‬
‫‪ )4‬موهای حسی پای مگس‪ ،‬پیامهای عصبی خود را فقط از طریق طناب عصبی شکمی به مغز ارسال میکنند‪.‬‬
‫(‪ -112‬متوسط‪ -‬ترکیبی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫در خط جانبی ماهیها‪ ،‬یاختههای مژکداری وجود دارند که به ارتعاش آب حساساند‪ .‬مژکهای این یاختهها در مادهای ژالتینی قرار دارند‪.‬‬
‫جریان آب در کانال‪ ،‬مادۀ ژالتینی را به حرکت در میآورد و حرکت مادۀ ژالتینی ابتدا سبب خمشدن مژکها میشود و خمشدن مژکها سبب‬
‫بازشدن کانالهای دریچهدار و تحریک این گیرندهها میشود‪ .‬پس به ترتیب وقایع دقت کنید‪:‬‬
‫‪ -1‬ارتعاش آب ‪ -2‬حرکت مادۀ ژالتینی ‪ -3‬خمشدن مژکها ‪ -4‬بازشدن کانالهای یونی ‪ -5‬ایجاد پتانسیل‬
‫عمل و تولید پیام عصبی‬
‫‪ )2‬برخی مارها مانند مار زنگی می توانند پرتوهای فروسرخ تابیده شده از بدن شکار را تشخیص دهند‪ .‬در جلو‬
‫و زیر (‪ ‬نه درون چشم!) هر چشم مار زنگی سوراخی است که گیرندههای پرتوهای فروسرخ در آن قرار‬
‫دارند؛ در نتیجه گیرندههای درون چشم مار زنگی نمیتوانند پرتوهای فروسرخ را تشخیص دهند‪.‬‬
‫‪ ) 3‬روی هر یک از پاهای جلویی جیرجیرک یک محفظۀ هوا وجود دارد که پردۀ صماخ روی آن کشیده شده‬
‫است‪ .‬لرزش پرده در اثر امواج صوتی‪ ،‬گیرنده های مکانیکی را که در پشت پردۀ صماخ قرار دارند‪ ،‬تحریک و‬
‫جانور صدا را دریافت میکند‪.‬‬
‫‪ )4‬در مگس‪ ،‬گیرندههای شیمیایی در موهای حسی روی (‪ ‬نه درون!) پاهای (‪ ‬یعنی همۀ پاها!) آن قرار دارند‪ .‬پیام ایجاد شده در این‬
‫گیرندهها از طریق طناب عصبی شکمی (نه پشتی!) به مغز منتقل میشود‪ .‬چرا مستقیم به سر وارد نمیشه؟ چون عصبرسانی پاها از طریق‬
‫گرههای عصبی در طناب عصبی انجام شده! به ساختار دستگاه عصبی حشرات دقت کنید!‬
‫چند مورد‪ ،‬در ارتباط با هدایت پیام عصبی در نوعی یاختۀ عصبی رابط در بخش خاکستری نخاع‪ ،‬صحیح است؟‬
‫الف‪ -‬سرعت هدایت پیام عصبی در طول رشتههایی که پیام عصبی را به جسم یاختهای وارد میکنند‪ ،‬متغیر است‪.‬‬
‫ب‪ -‬هنگام شروع پتانسیل عمل در یک محل از رشتۀ عصبی‪ ،‬همۀ کانالهای دریچهدار سدیمی یاخته باز میشوند‪.‬‬
‫ج‪ -‬در محل هایی از یاخته که با غالف میلین پوشانده شده است‪ ،‬امکان تغییر پتانسیل الکتریکی غشا وجود ندارد‪.‬‬
‫د‪ -‬در حین هدایت پیام عصبی در طول آکسون‪ ،‬هیچگاه کانالهای دریچهدار سدیمی و پتاسیمی در یک محل به طور همزمان باز‬
‫نمیشوند‪.‬‬
‫‪4 )4‬‬ ‫‪3 )3‬‬ ‫‪2 )2‬‬ ‫‪1 )1‬‬
‫(‪ – 111‬سخت – مفهومی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫موارد الف و د درست هستند‪.‬‬

‫الف) دندریت رشتۀ عصبی است که پیام عصبی را به جسم یاختهای وارد میکند‪ .‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬دندریتها در‬
‫تمام طول خود‪ ،‬قطر یکسانی ندارند؛ در نتیجه سرعت هدایت پیام عصبی در بخشهای مختلف دندریت‪ ،‬متفاوت است‪.‬‬
‫سرعت هدایت به دوتا چیز بستگی داره‪ :‬قطر و میلین‬
‫هرچه قطر بیشتر باشه‪ ،‬سرعت هدایت بیشتر میشه؛ و از طرف دیگه میلیندار بودن‪ ،‬سبب افزایش سرعت هدایت میشه!‬
‫ب) همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬در شروع پتانسیل عمل در یک نقطه از رشتۀ عصبی‪،‬‬
‫فقط کانالهای دریچهدار سدیمی همان بخش از یاخته باز میشوند‪.‬‬

‫ج) یاختههای عصبی رابط در بخش خاکستری نخاع‪ ،‬فاقد غالف میلین هستند‪.‬‬
‫هر سه نوع یاختۀ عصبی میتوانند میلیندار یا بدون میلین‬
‫باشند‪ ،‬به همین علت در صورت سوال از «مادۀ خاکستری‬
‫نخاع» استفاده شده تا بر روی بدون میلین بودن نورون‬
‫ذکرشده‪ ،‬تأکید کند‪.‬‬
‫د) در یک رشتۀ عصبی در زمان هدایت پیام عصبی‪،‬‬
‫هیچگاه کانالهای دریچهدار سدیمی و پتاسیمی در یک‬
‫محل به طور همزمان باز نمیشوند‪ .‬هنگام رسیدن‬
‫پتانسیل غشا به ‪ ،+30‬ابتدا کانالهای دریچهدار سدیمی‬
‫بسته شده و سپس کانالهای دریچهدار پتاسیمی باز میشوند‪.‬‬
‫کدام گزینه‪ ،‬عبارت زیر را به درستی کامل میکند؟‬
‫«به هنگام تشریح مغز گوسفند‪ .................. ،‬در ‪ ..................‬مشاهده میشود‪».‬‬
‫‪ )2‬فضای بطن ‪ -1‬دو طرف رابط سهگوش‬ ‫‪ )1‬کرمینه فقط‪ -‬سطح شکمی مغز‬
‫‪ )4‬اجسام مخطط‪ -‬درون هر دو بطن ‪ 1‬و ‪2‬‬ ‫‪ )3‬رابطهای بین تاالموسها‪ -‬زیر رابط سهگوش‬
‫(‪ -111‬متوسط‪ -‬مفهومی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬
‫در دو طرف رابطهای سهگوش و پینهای‪ ،‬فضای بطنهای ‪1‬و‪ 2‬مغز و داخل آنها (درون بطنهای ‪ 1‬و ‪،)2‬‬
‫اجسام مخطط قرار دارند‪.‬‬
‫شبکههای مویرگی که مایع مغزی‪-‬نخاعی را ترشح میکنند نیز درون این بطنها (بطن ‪ 1‬و ‪ )2‬دیده میشوند‪.‬‬
‫‪ )1‬همانطور که در شکل مشاهده میکنید‪ ،‬کرمینه در سطح پشتی مغز مشاهده میشود‪ ،‬نه سطح‬
‫شکمی!‬
‫‪ )2‬در دو طرف رابطهای سهگوش و پینهای‪ ،‬فضای بطنهای ‪1‬و‪ 2‬مغز قرار دارد‪ .‬یعنی فضای بطن ‪ 1‬در یک‬
‫طرف و فضای بطن ‪ 2‬در طرف دیگر رابطها قرار دارد!‬
‫‪ )3‬دو تاالموس با یک رابط (نه رابطها!) به هم متصل هستند و با کمترین فشار از هم جدا میشوند‪.‬‬
‫تشریح مغز گوسفند‬
‫مواد و وسایل الزم‪ :‬مغز سالم گوسفند (یا گوساله)‪ ،‬وسایل تشریح‪ ،‬دستکش‬
‫‪ -1‬بررسی بخشهای خارجی مغز‬
‫مشاهدۀ سطح پشتی مغز‪ :‬هنگام مشاهدۀ سطح پشتی مغز گوسفند‪ ،‬لوبهای بویایی‪ ،‬نیمکرههای مخ و شیار بین آنها‪ ،‬نیمکرههای مخچه و کرمینه‬
‫دیده میشوند‪.‬‬
‫نکته‪ :‬بقایای پردۀ مننژ بر روی مغز وجود دارند‪ .‬برای مشاهدۀ بهتر شیارهای مغز‪ ،‬ابتدا بقایای مننژ را از روی آن بردارید‪.‬‬
‫مشاهدۀ سطح شکمی مغز‪ :‬برای مشاهدۀ سطح شکمی مغز نیز‪ ،‬ابتدا پردۀ مننژ را از روی آن جدا کنید‪ .‬در سطح شکمی مغز‪ ،‬لوبهای بویایی‪ ،‬نیمکرههای‬
‫مخ‪ ،‬کیاسمای بینایی‪ ،‬بخشهای ساقۀ مغز (مغز میانی‪ ،‬پل مغزی‪ ،‬بصلالنخاع) و مخچه دیده میشود‪.‬‬
‫نکته‪ :‬هنگام مشاهدۀ سطح پشتی و شکمی مغز‪ ،‬نخاع نیز دیده میشود که در سطح شکمی‪ ،‬محل اتصال آن به بصلالنخاع قابل مشاهده است‪.‬‬
‫قابل مشاهده در‬ ‫قابل مشاهده در‬ ‫نام بخش‬

‫سطح پشتی‬ ‫سطح شکمی‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫لوبهای بویایی‬

‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫نیمکرههای مخ‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫شیار بین دو نیمکره‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫کیاسمای بینایی‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫بخشهای ساقه مغز‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫نیمکرههای مخچه‬

‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کرمینه مخچه‬
‫‪ -2‬مشاهدۀ بخشهای درونی مغز‬

‫برای تشریح بخشهای درونی مغز‪ ،‬ابتدا مغز را طوری در ظرف تشریح قرار دهید که سطح پشتی آن را ببینید‪ .‬با انگشتان شست‪ ،‬به آرامی دو نیمکره را‬
‫از محل شیار بین آنها از یکدیگر فاصله دهید و بقایای پردههای مننژ را از بین دو نیمکره خارج کنید تا نوار سفیدرنگ رابط پینهای را ببینید‪.‬‬
‫نکته‪ :‬رابط پینهای اولین بخشی است که هنگام مشاهدۀ بخشهای درونی مغز و قبل از ایجاد برش با چاقوی جراحی‪ ،‬دیده میشود‪.‬‬
‫نکته‪ :‬رابط پینهای اولین بخشی است که هنگام مشاهدۀ بخشهای درونی مغز و قبل از ایجاد برش با چاقوی جراحی‪ ،‬دیده میشود‪.‬‬
‫در حالی که نیمکرههای مخ از هم فاصله دارند‪ ،‬با نوک چاقوی جراحی‪ ،‬در جلوی رابط پینهای‪ ،‬برش کمعمقی ایجاد کنید و به آرامی فاصلۀ نیمکرهها را‬
‫بیشتر کنید تا رابط سهگوش را در زیر رابط پینهای مشاهده کنید‪ .‬در دو طرف این رابطها‪ ،‬فضای بطنهای ‪ 1‬و ‪ 2‬مغز و داخل آنها‪ ،‬اجسام مخطط قرار‬

‫دارند‪.‬‬
‫نکته‪ :‬شبکههای مویرگی که مایع مغزی‪-‬نخاعی را ترشح میکنند نیز درون بطنهای ‪ 1‬و ‪ 2‬دیده میشوند‪ .‬مایع مغزی‪-‬نخاعی‪ ،‬در بین پردههای مننژ قرار می‪-‬‬
‫گیرد‪.‬‬
‫در مرحلۀ بعد‪ ،‬به کمک چاقوی جراحی در رابط سهگوش برش طولی ایجاد کنید تا در زیر آن‪ ،‬تاالموسها را ببینید‪ .‬دو تاالموس با یک رابط به هم متصل‪-‬‬
‫اند و با کمترین فشار از هم جدا میشوند‪.‬‬
‫در عقب تاالموسها‪ ،‬بطن سوم و در لبۀ پایین آنها‪ ،‬اپیفیز (رومغزی) دیده میشود‪ .‬در عقب اپیفیز نیز برجستگیهای چهارگانه قرار دارند‪.‬‬
‫در مرحلۀ بعدی نیز‪ ،‬کرمینۀ مخچه را در امتداد شیار بین دو نیمکرۀ مخچه برش دهید تا درخت زندگی و بطن چهارم مغز را ببینید‪.‬‬
‫نکته‪ :‬هنگام مشاهدۀ بخشهای درونی مغز گوسفند‪ ،‬به ترتیب‬

‫این ساختارها دیده میشوند‪ -1 :‬رابط پینهای ‪ -2‬رابط سهگوش‬
‫‪ -3‬بطنهای ‪ 1‬و‪ -4 2‬اجسام مخطط ‪ -5‬تاالموسها و رابط بین‬
‫آنها ‪ -6‬اپیفیز ‪ -7‬برجستگیهای چهارگانه ‪ -8‬درخت زندگی‬
‫و بطن چهارم‬
‫« به طور طبیعی‪ ،‬در شرایطی که ‪ ،..................‬افزایش ترشح هورمون یا هورمونهای ‪ ..................‬به ترتیب منجر به افزایش و کاهش‬
‫‪ ..................‬میشود‪».‬‬
‫‪ )1‬میزان کلسیم خوناب (پالسما) باالست‪ -‬تیروئیدی‪ -‬استحکام استخوانی و فعالیت ویتامین ‪D‬‬
‫‪ )2‬فرد در معرض تنشهای طوالنیمدت قرار میگیرد‪ -‬بخش قشری غدۀ فوق کلیه‪ -‬حجم خون و گلوکز خوناب‬
‫‪ )3‬میزان کلسیم خوناب کاهش مییابد‪ -‬ترشح شده از غدد پاراتیروئید‪ -‬تجزیۀ مادۀ زمینهای استخوان و کلسیم ادرار‬
‫‪ )4‬کیموس به درون دوازدهه وارد میشود‪ -‬ترشح شده از بخش ابتدایی روده‪ -‬ترشح آنزیمهای گوارشی و ‪ pH‬خوناب‬
‫(‪ – 114‬متوسط – ترکیبی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫هورمون پاراتیروئیدی در پاسخ به کاهش کلسیم خوناب‪ ،‬ترشح میشود‪ .‬این هورمون‪ ،‬کلسیم را از مادۀ زمینهای استخوان جدا و بازجذب کلسیم‬
‫از ادرار را افزایش میدهد؛ در نتیجه میزان کلسیم استخوان و ادرار کاهش مییابد‪.‬‬
‫‪ )1‬زمانی که کلسیم در خوناب زیاد است‪ ،‬کلسیتونین از غدۀ تیروئید ترشح و باعث جلوگیری از برداشت کلسیم از استخوان میشود‪.‬‬
‫تعبیر هورمونهای تیروئیدی فقط به هورمونهای ‪ T4‬و ‪ T3‬اشاره دارد و هورمون کلسیتونین با آنکه از تیروئید ترشح میشود؛ اما جزء هورمونهای‬
‫تیروئیدی محسوب نمیشود‪.‬‬
‫هورمونهای تیروئیدی تأثیر مستقیمی بر میزان کلسیم خوناب ندارند‪.‬‬
‫‪ )2‬بخش قشری غدۀ فوقکلیه به تنشهای طوالنی مدت‪ ،‬مثل غم از دست دادن نزدیکان با ترشح هورمون کورتیزول پاسخ دیرپا میدهد‪ .‬این‬
‫هورمون گلوکز خوناب را افزایش میدهد (آلدوسترون میتونه حجم خون رو زیاد کنه!)‪.‬‬
‫‪ )4‬به دنبال ورود کیموس به دوازدهه‪ ،‬ترشح هورمون سکرتین افزایش مییابد‪ .‬این هورمون با اثر بر بخش برونریز لوزالمعده‪ ،‬سبب افزایش ترشح‬
‫بیکربنات از لوزالمعده به دوازدهه میشود‪ .‬اما دقت کنید که سکرتین ترشح آنزیمهای گوارشی از پانکراس را تحریک نمیکند‪.‬‬
‫بهطور طبیعی‪ ،‬در نوعی از یاختههای ماهیچهای بدن انسان که مانند استوانهای با چندین هسته دیده میشوند‪.................. ،‬‬
‫‪ )1‬رشتههای اکتین در دو طرف خود به خطوط ‪ Z‬متصلاند‪.‬‬
‫‪ )2‬هر مولکول میوزین دارای سرهای متعددی در دو انتهای خود است‪.‬‬
‫‪ )3‬رشتههای میوزین در هنگام انقباض به خطوط ‪ Z‬متصل میشوند‪.‬‬
‫‪ )4‬در ساختار دم میوزین بیش از یک رشتۀ پلیپپتیدی مشاهده میشود‪.‬‬
‫یاختههای ماهیچۀ اسکلتی مانند استوانهای با چندین هسته است‪ .‬همانطور‬

‫که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬در ساختار دم میوزین دو رشتۀ پلی‪-‬‬
‫پپتیدی وجود دارد‪.‬‬
‫‪ )1‬رشتههای اکتین نازک بوده و از یک طرف به خط ‪ Z‬متصل هستند‪ .‬این رشتهها به‬

‫درون سارکومر کشیده شدهاند‪.‬‬
‫‪ )2‬رشتههای میوزین‪ ،‬ضخیم و بین رشتههای اکتین جا گرفتهاند‪ .‬این رشتهها سرهایی‬
‫برای اتصال به اکتین دارند‪ .‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬هر مولکول‬
‫میوزین دارای ‪ 2‬سر است‪ ،‬نه سرهای متعدد!‬
‫نکته مهم‪ :‬در واقع چندین مولکول میوزین در کنار هم قرار میگیرند و به صورت واحدهای‬
‫میوزین در سارکومر عمل میکنند‪ .‬این مولکولهای میوزین از طریق دمهای خود در کنار‬
‫هم قرار گرفتهاند و سرهای آنها به سمت خطوط ‪ Z‬قرار دارد‪.‬‬
‫‪ )3‬همانطور که در شکل مشاهده میکنید‪ ،‬در زمان انقباض‪ ،‬مساحت نوار روشن کاهش مییابد ولی رشتههای میوزین برخالف اکتین به خطوط‬
‫‪ Z‬متصل نمیشوند‪.‬‬
‫ساختار ماهیچهاسکلتی‪:‬‬
‫ماهیچۀ اسکلتی از چندین دسته تار ماهیچهای تشکیل شدهاست‪.‬‬
‫هر دسته تار ماهیچهای از تعدادی یاخته یا تار ماهیچهای تشکیل شدهاست‪.‬‬
‫این دسته تارها با غالفی از بافت پیوندی رشتهای محکم احاطه شدهاست‪.‬‬
‫این غالفهای پیوندی در انتها‪ ،‬به صورت طناب یا نواری محکم به نام زردپی درمی‪-‬‬
‫آیند‪.‬‬
‫زردپیهای دو انتهای ماهیچه‪ ،‬به استخوانهای مختلف متصل میشوند‪.‬‬
‫با انقباض ماهیچه‪ ،‬دو استخوان به طرف هم کشیده میشوند‪.‬‬
‫نحوۀ اتصال ماهیچه به استخوان طوری است که معموالً با تغییر کوتاهی در طول‬
‫ماهیچه‪ ،‬استخوان به اندازۀ زیادی جابهجا میشود‪ .‬مثال با کوتاه شدن حدود یک‬
‫سانتیمتر ماهیچۀ جلوی بازو‪ ،‬ساعد دست به اندازۀ زیادی حرکت میکند‪.‬‬
‫حواست باشه که در ماهیچه اسکلتی بافت پیوندی در چند بخش دیده میشود‪:‬‬
‫‪-1‬سطح خارجی ماهیچه ‪ -2‬اطراف چند دسته از تارهای ماهیچهای ‪ -3‬اطراف هر دسته از تارهای ماهیچهای‬
‫ترکیب با فصل ‪ 2‬یازدهم ‪ :‬گیرندههای حس وضعیت در ماهیچه های اسکلتی‪ ،‬زردپیها و کپسول پوشانندۀ مفصلها حضور دارند‪ .‬گیرنده های وضعیت‬
‫درون ماهیچه ها به کشیده شدن حساس هستند و پیام ایجاد شده در آنها به مخچه وارد میشود‪.‬‬
‫هر یاخته ماهیچه اسکلتی استوانهای شکل است و چندین هسته دارد که از بهم پیوستن چند یاخته در دوران جنینی ایجاد شده است‪.‬‬
‫ترکیب با فصل ‪ 6‬یازدهم ‪ :‬یاختههای چند هستهای میتوانند به دو روش تولید شوند ‪ ① :‬بهم پیوستن چند سلول در دوران جنینی مانند یاخته ماهیچه‬
‫اسکلتی ② تقسیم هسته بدون تقسیم سیتوپالسم مانند یاخته دوهستهای در کیسۀ رویانی نهاندانگان (بزرگترین یاخته کیسۀ رویانی و دارای قدرت‬
‫لقاح)‬
‫ترکیب با فصل ‪ 4‬دهم ‪ :‬بیشتر یاختههای ماهیچۀ قلبی تک هستهای و بعضی از آنها دو هستهای هستند‪.‬‬
‫ترکیب با فصل ‪ 7‬دوازدهم ‪ ❶ :‬یاختههای ماهیچهای یاختههایی تمایزیافته هستند که در محیط کشت به مقدار کم تکثیر میشوند و یا اصال تکثیر نمی‪-‬‬
‫شوند‪.‬‬
‫❷ انواعی از یاختههای بنیادی در مغز استخوان وجود دارد که میتوانند در محیط کشت تکثیر شده و به ماهیچه اسکلتی‪ ،‬قلبی و رگهای خونی تمایز‬
‫پیدا کنند‪.‬‬
‫درون هر یاخته یا تار ماهیچه ای‪ ،‬تعداد زیادی رشته به نام تارچه ماهیچهای وجود دارد که موازی هم در طول یاخته قرار دارند‪.‬‬
‫یاخته ماهیچه ی اسکلتی زیر ذره بین‬
‫غشای یاخته‪:‬‬
‫هر یاخته ماهیچهای دارای غشایی است که از مولکولهای لیپیدی فسفولیپید و کلسترول‪ ،‬پروتئینهای سطحی و سراسری و کربوهیدرات ساخته شده‬
‫است‪.‬‬
‫در غشای یاخته ماهیچۀ اسکلتی برای ناقلهای عصبی (ترشحی از نورون های حرکتی) گیرنده وجود دارد‪.‬‬
‫ترکیب با فصل ‪ 1‬دهم ‪ :‬غشا که کنترل کننده عبور مواد بین یاخته و محیط است از ویژگی های مشترک همه ی یاخته های زنده است‪.‬‬
‫هسته‪:‬‬
‫در هر یاخته ماهیچه اسکلتی چندین هسته وجود دارد که در زیر و نزدیک به غشای یاخته (در حاشیه سلول) قرار میگیرند‪.‬‬
‫ترکیب با فصل ‪ 1‬دهم ‪ :‬یاختههای ماهیچه اسکلتی همانند یاختههای چربی‪ ،‬هستهای در نزدیکی غشا دارند‪.‬‬
‫حواست باشه که محتوای ژنتیکی هر کدام از هستهها کامال یکسان با سایر هستهها است و در هر هسته ‪ 2‬مجموعه کروموزوم مشاهده میشود‪( .‬در فرد‬
‫سالم)‬
‫در یک مرد سالم در هر یاخته ماهیچه اسکلتی و بعضی از یاختههای ماهیچه قلبی بیش از یک کروموزوم ‪ X‬مشاهده میشود‪.‬‬
‫شبکه آندوپالسمی‪:‬‬
‫در یاختههای ماهیچه اسکلتی (همانند همه ماهیچه ها) گسترش زیادی دارد و محل ذخیره یون کلسیم در یاخته است‪.‬‬
‫در زمان انقباض‪ ،‬کلسیم با انتشار تسهیلشده از آنها خارج و در ماده زمینهای سیتوپالسم در مجاورت اکتین و میوزین قرار میگیرد تا بههم متصل شوند و‬
‫با اتمام انقباض یونهای کلسیم بهسرعت با انتقال فعال به شبکه آندوپالسمی بازگردانده میشوند و اکتین و میوزین از هم جدا میشوند‪.‬‬
‫حواست باشه که در غشای شبکۀ آندوپالسمی برای ناقل عصبی گیرنده وجود ندارد اما پروتئینهایی کانالی و ناقل وجود دارد که کلسیم از آنها عبور می‪-‬‬
‫کند‪.‬‬
‫میتوکندری‪:‬‬
‫در یاختههای ماهیچهای به علت مصرف انرژی زیاد‪ ،‬تعداد میتوکندری نسبت به سایر یاختههای بدن بیشتر است‪.‬‬
‫ترکیب با فصل ‪ 5‬دوازدهم ‪ :‬درون میتوکندری تنفس سلولی هوازی صورت می گیرد و ‪ ATP‬به روش اکسایشی و در سطح پیش ماده تولید می شود‪.‬‬

‫در یاختههای ماهیچهای اندامکهای دیگری مانند دستگاه گلژی‪ ،‬ریبوزوم‪ ،‬لیزوزوم‪ ،‬سانتریول و ‪ .......‬وجود دارد‪.‬‬
‫چند مورد‪ ،‬عبارت زیر را به درستی تکمیل میکند؟‬

‫«در بدن انسان‪ ،‬همۀ ‪ ..................‬دارند‪».‬‬
‫الف‪ -‬یاختهها‪ ،‬با محیط مایع پیرامون خود تعامل‬
‫ب‪ -‬یاختهها توانایی تولید آنزیمهای میتوکندریایی‬
‫ج‪ -‬یاختههای هستهدار‪ ،‬برای نوعی پیک شیمیایی کوتاهبرد‪ ،‬گیرنده‬
‫د‪ -‬یاختههای هستهدار‪ ،‬قابلیت نگهداری دِنای خطی در نوعی اندامک کروی را‬
‫‪4 )4‬‬ ‫‪3 )3‬‬ ‫‪2 )2‬‬ ‫‪1 )1‬‬
‫موارد الف و ج عبارت داده شده را به درستی تکمیل میکنند‪.‬‬
‫بررسی موارد‪:‬‬
‫الف) تکتک یاختههای بدن انسان در محیطی مایع زندگی میکنند و برای حفظ پایداری خود با محیط پیرامون در تعامل هستند‪.‬‬
‫ب) گویچههای قرمز فاقد میتوکندری هستند!‬
‫ج) همۀ یاختههای هستهدار بدن‪ ،‬دارای گیرنده برای اینترفرون نوع یک هستند‪ .‬این پیک‪ ،‬نوعی پیک کوتاهبرد است‪.‬‬
‫د) دِنای خطی در هسته نگهداری میشود‪ .‬گروهی از یاختهها مانند نوتروفیل‪ ،‬ائوزینوفیل و بازوفیل هستۀ کروی ندارند‪.‬‬
‫در بدن یک فرد بالغ‪ ،‬همۀ استخوانهایی که با استخوان ‪ ..................‬مفصل تشکیل میدهند‪.................. ،‬‬
‫‪ )1‬نیم لگن‪ -‬جزئی از اسکلت جانبی هستند‪.‬‬
‫‪ )2‬دندۀ دوم‪ -‬در تشکیل محور بدن شرکت دارند‪.‬‬
‫‪ )3‬ران‪ -‬در تشکیل نوعی مفصل گویوکاسهای شرکت میکنند‪.‬‬
‫‪ )4‬مهرۀ چهارم کمر‪ -‬در محافظت از دستگاه عصبی مرکزی نقش دارند‪.‬‬
‫(‪ -113‬متوسط‪-‬مفهومی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫دندۀ دوم با جناغ و ستون مهرهها مفصل تشکیل میدهد‪ .‬جناغ و ستون مهرهها هر دو جزئی از اسکلت محوری هستند‪.‬‬
‫‪ )1‬هر استخوان نیم لگن با استخوان نیملگن سمت مقابل بدن‪ ،‬استخوان ران و ستون مهرهها مفصل تشکیل میدهد‪ .‬استخوان نیملگن جزئی از‬
‫اسکلت جانبی و ستون مهرهها جزئی از اسکلت محوری هستند‪.‬‬
‫‪ )3‬استخوان ران با درشتنی و استخوان نیملگن مفصل تشکیل میدهد‪ .‬استخوان درشتنی در تشکیل مفصل گویوکاسهای نقش ندارد‪.‬‬
‫‪ )4‬نخاع در ستون مهرهها از بصلالنخاع تا دومین مهرۀ کمر کشیده شده است‪ .‬مهرۀ چهارم کمر با مهرۀ سوم و پنجم کمر مفصل تشکیل میدهد‪.‬‬
‫هیچیک از این مهرهها در محافظت از نخاع نقش ندارند‪.‬‬
‫جناغ‬
‫استخوان منفرد درون قفسۀ سینه است ‪ /‬در زمان دم به سمت جلو رانده میشود‪ /‬دارای ‪ 3‬بخش نابرابر است که بخش ابتدایی آن پهنتر بوده و شکلی‬
‫ذوزنقهای دارد‪  /‬بخش انتهایی آن با هیچدندهای مفصل نمیشود‪ /‬در سطح جلویی نای‪ ،‬مری و غدۀ تیموس قرار دارد‪ /‬بسیاری (‪ ‬نه همه!) از دندهها به‬
‫آن متصل هستند‪.‬‬
‫دندهها‬
‫در قفسۀ سینه ‪ 12‬جفت (‪ ‬نه عدد!) دنده وجود دارد که همگی از پشت به ستون مهره متصل هستند‪ /‬وضعیت اتصال دندهها به جناغ← (‪ )1‬دندههای‬
‫‪1‬تا‪ 7‬هر یک توسط غضروف مجزا (‪ )2‬دندههای ‪ 8‬تا ‪ 10‬با یک غضروف مشترک که به غضروف دندۀ ‪ 7‬نیز اتصال دارد (‪ )3‬دندههای ‪ 11‬و ‪ 12‬با جناغ اتصالی‬
‫ندارند‪ /‬دندهها در زمان دم به سمت باال و جلو حرکت میکنند‪ .‬اینم بدونی بد نیست! ‪ ‬دندهها در هر نوع دم و بازدم‪ ،‬تغییر وضعیت دارند‪ /‬به دندهها ماهیچه‪-‬‬
‫های بیندندهای خارجی و داخلی متصل است‪ /‬دندههای ‪ 11‬و ‪ 12‬از غدد فوقکلیه و کلیۀ چپ ولی از کلیۀ راست‪ ،‬فقط دندۀ ‪ 12‬محافظت میکند‪ /‬دندهها‬
‫اندزۀ برابری ندارند‪.‬‬
‫‪ ‬دندهها فقط با استخوانهایی از بخش محوری اسکلت بدن‪ ،‬مفصل دارند‪.‬‬
‫‪ ‬استخوان کتف ← در سطح پشتی بدن قرار دارد ‪ /‬پایینتر از دندۀ اول قرار دارد‪ /‬با بازو (از سمت خارج خود) و ترقوه اتصال دارد‪.‬‬
‫‪ ‬استخوانهای کف دست و پا ← ‪ 5‬استخوان دارد که از یک طرف با استخوانهای مچ و از طرف دیگر با انگشتان مفصل دارند‪.‬‬
‫‪ ‬انگشتان دست و پا ← هر یک از انگشتان دست و پا از سه بند تشکیل شدهاند به جز انگشت شست که دارای دو بند است‪.‬‬
‫‪ ‬ران ← طویلترین استخوان بدن است‪ /‬از باال با نیملگن و از پایین با درشتنی و کشکک مفصل دارد‪.‬‬
‫‪ ‬ستون مهره ← از چندین استخوان غیر هم اندازه تشکیل شده است‪ /‬از پایین با لگن و از باال به جمجمه متصل است‪ /‬نخاع تا دومین مهرۀ کمری دیده‬
‫میشود‪ /.‬از هر مهرۀ کمری دو زائده بیرون زده است‪/‬‬
‫‪ ‬لگن ← از دو استخوان مشابه به نام نیملگن تشکیل شده است‪ /‬هر نیملگن از پشت با ستون مهره‪ ،‬از جلو با نیملگن سمت مقابل و از پایین با ران‬
‫مفصل شده است‪ /‬از مثانه و رحم حفاظت میکند‪ /‬هر نیملگن در محل اتصال به ران دارای یک گودی است‪.‬‬
‫‪ ‬استخوانهای مچ دست و پا ← از چندین استخوان ساخته شده است که در دو ردیف قرار دارند‪.‬‬
‫ساختاری از گوش انسان که ‪ ..................‬قطعاً ‪..................‬‬
‫‪ )1‬امواج صوتی را جمعآوری میکند‪ -‬دارای موهای کرکمانند و غدد ترشحی است‪.‬‬

‫‪ )2‬به استخوان چکشی متصل است و فاقد ساختار استخوانی میباشد‪ -‬هوا را به گوش میانی منتقل میکند‪.‬‬
‫‪ )3‬یاختههای مژکدار با پوشش ژالتینی دارد‪ -‬فقط با لرزش مایع درون خود‪ ،‬پیام عصبی تولید میکند‪.‬‬
‫‪ )4‬از دو بخش حلزونی و دهلیزی تشکیل شده است‪ -‬از طریق یک عصب مغزی پیام حسی را به مغز ارسال میکند‪.‬‬
‫گوش درونی از دو بخش حلزونی و دهلیزی تشکیل شده است‪ .‬بخش حلزونی در شنوایی و بخش دهلیزی در تعادل نقش دارد‪ .‬از هر گوش یک‬
‫عصب خارج میشود که حاوی پیام شنوایی و تعادلی است‪.‬‬
‫عصبی که از گوش خارج میشود شامل دو بخش است‪ :‬بخش شنوایی و بخش تعادلی!‬
‫عصبی که از گوش خارج میشود همانند عصب بینایی‪ ،‬یک عصب حسی است که از آکسون یاختههای عصبی تشکیل شده است و فقط پیامهای حسی‬
‫را به مغز میبرد و قادر به هدایت پیامهای حرکتی نیست‪.‬‬
‫‪ )1‬اللۀ گوش امواج صوتی را جمعآوری میکند در حالیکه موهای کرکمانند و غدد ترشحی درون مجرای شنوایی قرار دارند‪.‬‬
‫گوش بیرونی شامل اللۀ گوش و مجرای شنوایی است‪.‬‬
‫① دارای ‪ 3‬مجرای نیم دایره و عمود بر هم است‬ ‫بخش دهلیزی‬
‫② حرکت سر سبب تحریک گیرنده های حسی مژک دار درون آنها می شود‪.‬‬
‫③ مژک های گیرنده ها درون ماده ژالتینی هستند و با مایع درون مجرا تماسی ندارند‪.‬‬
‫④ یاخته های مژک دار در تمام طول مجرا وجود ندارد‬
‫① از طول دارای سه مجرا است که به موازات هم قرار گرفته اند‬ ‫بخش حلزونی‬
‫②فضای درون حلزون توسط دو غشا به ‪ 3‬بخش نابرابر تقسیم شده که در بخش میانی گیرنده های حسی شنوایی قرار می‬
‫گیرند‬
‫③مژک های گیرنده ها با ماده ژالتینی تماس دارند‬
‫④امواج صوتی سبب تحریک گیرنده می شود‬
‫① دارای گیرنده مکانیکی مژک دار می باشند که در واقع نوعی سلول پوششی تمایز یافتهاند‪.‬‬ ‫مشترک‬
‫②بیشتر سلول های پوشاننده سطح داخلی آنها از نوع پوششی ( بر روی غشا پایه و فاصله بین سلولی اندک) و بدون مژک‬
‫است‪.‬‬
‫③ دارای ماده ژالتینی و مایع درونی می باشند‬
‫‪ ) 2‬پردۀ صماخ به استخوان چکشی متصل است و فاقد ساختار استخوانی میباشد‪ .‬امواج صوتی پس از عبور از مجرای شنوایی به پردۀ صماخ‬
‫برخورد میکنند و آن را به ارتعاش در می آورند؛ بنابراین پردۀ صماخ‪ ،‬ارتعاش را به گوش میانی انتقال میدهد‪ ،‬نه هوا را!‬
‫پردۀ صماخ نسبت به هوا نفوذناپذیر است؛ بهطور طبیعی هوا فقط از طریق شیپور استاش میتواند به گوش میانی وارد شود‪.‬‬
‫‪ )3‬هم بخش حلزونی و هم بخش دهلیزیِ گوش درونی‪ ،‬یاختههای مژکدار با پوشش ژالتینی دارد ولی فقط در بخش حلزونی‪ ،‬تولید پیام عصبی‬
‫به دنبال لرزش مایع درون خود صورت میگیرد‪.‬‬
‫لرزش دریچۀ بیضی‪ ،‬مایع درون حلزون گوش را به لرزش در میآورد که در نهایت موجب تولید پیام عصبی توسط گیرندههای شنوایی میشود‪.‬‬
‫با چرخش سر‪ ،‬مایع درون مجاری نیمدایره به حرکت در میآید‪ ،‬مادۀ ژالتینی متصل به گیرندههای مژکدار را به یکطرف خم میکند که منجر به تحریک‬
‫این گیرندهها میشود‪.‬‬
‫پس در حلزون گوش‪ ،‬پیام عصبی در پی لرزش مایع‪ ،‬و در بخش دهلیزی گوش‪ ،‬پیام عصبی در پی حرکت مایع تولید میشود‪.‬‬
‫① امواج صوتی را جمعآوری می کند‬ ‫الله گوش‬

‫② از جنس بافت غضروف می باشد‬
‫③ عقب تر و باالتر از غده بناگوشی (بزرگترین غده بزاقی) قرار می گیرد‬
‫① از الله گوش تا پرده صماخ امتداد دارد‬ ‫مجرای‬
‫②در انتقال امواج صوتی به گوش میانی نقش دارد‬ ‫شنوایی‬
‫③ دارای موهای کرک مانند و غده های برون ریز بوده که نقش حفاظتی دارند و از ورود مواد جلوگیری می کنند‬
‫④ ابتدای مجرای گوش توسط بافت غضروفی و انتهای آن توسط استخوان گیجگاهی محافظت میشود‬
‫① بافت غضروف وجود دارد‬ ‫مشترک‬

‫② توسط پوست پوشیده می شوند یعنی دارای سلول های مرده و پوششی سنگفرشی چند الیه هستند‪.‬‬
‫در صورت ‪ ..................‬شدید هورمونهای تیروئیدی در انسان امکان ‪..................‬‬

‫‪ )1‬افزایش‪ -‬افزایش بازجذب یون هیدروژن در گردیزهها وجود دارد‪.‬‬
‫‪ )2‬کاهش‪ -‬افزایش فاصلۀ دو موج مشابه در منحنی نوار قلب وجود دارد‪.‬‬
‫‪ )3‬افزایش‪ -‬کاهش فاصلۀ قلۀ موجهای تنفسی دراسپیروگرام وجود ندارد‪.‬‬
‫‪ )4‬کاهش‪ -‬کاهش تقسیم یاختههای بنیاد میلوئیدی در مغز استخوان وجود ندارد‪.‬‬
‫(‪ -114‬سخت‪ -‬ترکیبی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫با کاهش ترشح هورمون های تیروئیدی تعداد ضربان قلب کاهش یافته و فاصلۀ دو موج مشابه (مثالً دو موج ‪ P‬متوالی در منحنی نوار قلب) افزایش‬

‫مییابد‪.‬‬
‫‪ )1‬با افزایش شدید هورمونهای تیروئیدی‪ ،‬سوختوساز افزیش یافته و کربندیاکسید بیشتری نیز تولید میشود‪ .‬در این حالت آنزیم‬
‫انیدرازکربنیک نیز کربنیکاسید بیشتری تولید میکند‪ .‬با تجزیۀ کربنیکاسید‪ ،‬یون هیدروژن بیشتری نیز تولید میشود‪ .‬در این حالت گردیزهها‬
‫برای تنظیم ‪ pH‬یون هیدروژن بیشتری ترشح و یون بیکربنات بیشتری را بازجذب میکنند‪.‬‬
‫‪ )3‬با افزایش ترشح هورمونهای تیروئیدی میزان سوخت وساز یاختهها و نیاز بدن به اکسیژن افزایش مییابد‪ .‬در این حالت تعداد تنفس افزایش‬
‫یافته و فاصلۀ قلۀ موجهای تنفسی دراسپیروگرام کاهش مییابد‪.‬‬
‫‪ )4‬کاهش ترشح هورمونهای تیروئیدی با کاهش میزان سوختوساز نیاز بدن به اکسیژن را کاهش میدهد‪ .‬در این حالت ترشح اریتروپویتین نیز‬
‫کاهش یافته و میزان تقسیم یاختههای بنیادی میلوئیدی نیز کم میشود‪.‬‬
‫شکلی شبیه به سپر دارد و در زیر حنجره واقع شده است‬
‫میزان تجزیه گلوکز و انرژی در دسترس بدن را تنظیم میکنند‬
‫در دوران جنینی و کودکی ‪ T3‬برای نمو دستگاه عصبی مرکزی الزم‬ ‫ترشح هورمونهای تیروئیدی ‪ T3‬و ‪T4‬‬ ‫غدة تیروئید‬
‫است‬
‫ترشح آنها تحت تاثیر هورمون محرک تیروئید‪ ،‬افزایش مییابد‬
‫در پاسخ به افزایش کلسیمِ خوناب ترشح میشود‬

‫ترشح کلسیتونین‬
‫مانع تجزیة بافت استخوانی میشود‬
‫همه چی دربارۀ غده تیروئید‬
‫غده تیروئید شکلی شبیه به سپر دارد و در زیر حنجره واقع شده است‪ .‬هورمونهایی که از این غده ترشح میشوند عبارتاند از‪ :‬هورمونهای تیروئیدی و‬
‫کلسیتونین!‬
‫کلسیتونین با اینکه توسط یاختههای این غده تولید و ترشح میشه! اما به فرزندی قبولش نمیکنن!‬
‫نکته‪ :‬غده تیروئید از نظر شکل ظاهری تا حدودی شبیه به تیموس است؛ اما اندازهای کوچکتر از آن دارد‪.‬‬
‫ترکیب با فصل‪ 3‬دهم‪ :‬حنجره در ابتدای نای واقع است و دیواره غضروفی آن‪ ،‬مجرای عبور هوا را باز نگه میدارد‪ .‬پردههای صوتی و برچاکنای جزء حنجره‬
‫محسوب میشوند‪.‬‬
‫هورمونهای تیروئیدی‪:‬‬
‫هورمونهای تیروئیدی دو هورمون یددار به نامهای ‪ T3‬و ‪ T4‬هستند‪ .‬که نقشهای بسیار مهمی در بدن ایفا میکنند از جمله‪:‬‬
‫‪ -1‬میزان تجزیه گلوکز و انرژی در دسترس بدن را تنظیم میکنند‪ .‬و از آنجایی که تجزیه گلوکز در همه یاختههای بدن رخ میدهد‪ ،‬پس همگی‪ ،‬یاخته‬
‫هدف این هورمونها هستند‪.‬‬
‫ترکیب با فصل‪ 3‬دهم‪ :‬تجزیه گلوکز در واکنش تنفس یاختهای رخ میدهد که در طی آن‪ ،‬گلوکز و اکسیژن مصرف و کربندیاکسید‪ ،‬آب و ‪ ATP‬تولید‬
‫میشود‪ .‬بنابراین هورمونهای تیروئیدی در میزان کربندیاکسید و ‪ ATP‬تولید شده در بدن موثرند‪.‬‬
‫‪ -2‬در دوران جنینی و کودکی‪ T3 ،‬برای نمو دستگاه عصبی مرکزی الزم است؛ بنابراین فقدان آن به اختالالت نمو دستگاه عصبی و عقبماندگی ذهنی و‬
‫جسمی جنین میانجامد‪.‬‬
‫گواتر‬
‫همانطور که گفتیم‪ ،‬برای ساخت هورمونهای تیروئیدی‪ ،‬ید الزم است‪ .‬اگر ید در غذا به مقدار کافی‬
‫کمبود ید در غذا‬

‫نباشد‪ ،‬آنگاه هورمونهای تیروئیدی به اندازه کافی ساخته نمیشوند‪ .‬در این حالت‪ ،‬غده زیرمغزی‬
‫(هیپوفیز) با ترشح هورمون محرک تیروئید‪ ،‬باعث رشد بیشتر این غده میشود تا ید بیشتری جذب‬
‫کنند‪ .‬فعالیت بیشتر غده تیروئید نیز منجر به بزرگشدن آن میشود که به آن گواتر میگویند‪.‬‬
‫کاهش تولید هورمون تیروئیدی‬
‫نکته‪ :‬به هر حالتی که اندازه تیروئید بزرگتر از حالت معمولی باشد‪ ،‬گواتر میگویند‪ .‬لذا در فرد مبتال‬
‫ریز تیروئید‪ ،‬نیز افزایش مییابد‪.‬‬
‫به گواتر‪ ،‬تعداد یاختههای درون ِ‬
‫افزایش ترشح آزادکننده از‬
‫نکته‪ :‬با افزایش ترشح هورمون محرک تیروئید‪ ،‬تقسیم یاختهای در غده تیروئید افزایش مییابد‪ ،‬تا‬
‫هیپوتاالموس‬
‫با افزایش تعداد یاختههای آن‪ ،‬مقدار ید بیشتری از خون جذب و به هورمون تبدیل شود‪.‬‬
‫افزایش ترشح هورمون محرک تیروئید‬ ‫نکته‪ :‬در فرد مبتال به گواتر‪ ،‬مقدار هورمونهای تیروئیدی میتواند طبیعی‪ ،‬کمتر یا بیشتر حد معمولی‬
‫باشد!! مثالً ممکنه افزایش اندازه‪ ،‬کمبود ید را جبران کرده و دیگه هورمون به اندازه کافی ساخته‬
‫میشه! یا اینکه نتونسته جبران کنه! و یا اینکه بیش از حد جبران کرده!‬
‫افزایش فعالیت و تعداد یاختههای غدة تیروئید‬ ‫ید در غذاهای دریایی فراوان است‪ .‬مقدار ید موجود در فراوردههای کشاورزی و دامی یک منطقه‪ ،‬به‬
‫مقدار ید خاک بستگی دارد‪ .‬با توجه به میزان کمبود ید در خاک کشور ما‪ ،‬همچون بسیاری دیگر از‬
‫کشورها‪ ،‬برنامههای غذایی متکی به فراوردههای غیردریایی نمیتواند فراهمکننده ید مورد نیاز بدن‬
‫افزایش فعالیت و تعداد یاختههای غدة تیروئید‬ ‫باشد‪ .‬پس راهی جز مصرف نمک یددار و غذاهای دریایی نداریم!!!‬
‫کلسیتونین‬
‫هورمونی که تیروئید تولیدش میکنه ولی اسم فامیلی بهش نمیده!‬
‫در تیروئید دو نوع یاخته درونریز وجود دارد‪ .‬بیشتر یاختههای درونریز تیروئید در تولید هورمونهای تیروئیدی نقش دارند‪ .‬اما نوع دوم یاختههای‬
‫درونریز در تیروئید‪ ،‬به تولید هورمون کلسیتونین میپردازند‪ .‬زمانی که کلسیم در خوناب (پالسما) زیاد است‪ ،‬این هورمون از برداشت کلسیم از استخوان‪-‬‬
‫ها جلوگیری میکند‪ .‬تا کلسیم درون خوناب به مصرف برسد و بافت استخوانی برای تامین کلسیم بدن تجزیه نشود‪.‬‬
‫نکته‪ :‬یاختههای ترشحکننده کلسیتونین تحت تاثیر هورمون محرک تیروئید قرار نمیگیرند؛ بلکه ترشح خود را فقط با توجه به غلظت کلسیم در خوناب‬
‫تنظیم میکنند‪.‬‬
‫نکته‪ :‬جنس هورمونی کلسیتونین با هورمونهای تیروئیدی (یددار) متفاوت است‪ .‬و مقدار آن در خون نیز‪ ،‬مستقل از مقدار هورمون محرک تیروئید‬
‫است‪.‬‬
‫نکته‪ :‬هنگامی که مقدار کلسیم در خوناب باالتر از حد طبیعی باشد‪ ،‬کلسیتونین سبب قرارگیری کلسیم در ماده زمینهای بافت استخوانی میشود‪.‬‬

‫«در شکل روبه رو‪ ،‬بخش شمارۀ ‪ ...................‬معادل بخشی از مغز ‪...................‬‬
‫است که ‪»...................‬‬
‫‪ -2 )1‬گوسفند‪ -‬بطن چهارم مغزی درون آن قرار گرفته است‪.‬‬
‫‪ -1 )2‬گوسفند‪ -‬در سطح پشتی برخالف شکمی مغز دیده نمیشود‪.‬‬
‫‪ -3 )3‬انسان‪ -‬پیامهای عصبی را از تاالموسها به سوی قشر مخ میبرد‪.‬‬
‫‪ -4 )4‬انسان‪ -‬در صدور دستور انقباض بعضی عضالت لولۀ گوارش نقش دارد‪.‬‬
‫همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬بخش شمارۀ ‪ ،4‬بصلالنخاع است‪ .‬در‬
‫انسان بصلالنخاع‪ ،‬فشارخون و ضربان قلب را تنظیم میکند و مرکز انعکاسهایی مانند‬
‫عطسه‪ ،‬سرفه‪ ،‬بلع و مرکز اصلی تنظیم تنفس است‪ .‬در هنگام بلع‪ ،‬ماهیچههای مخطط‬
‫حلق به صورت غیرارادی منقبض میشوند‪.‬‬
‫‪ )1‬بخش شمارۀ ‪ ،2‬مخچه است‪ .‬بطن چهارم بین مخچه و بصلالنخاع قرار دارد نه درون‬
‫مخچه!‬
‫‪ )2‬بخش شمارۀ ‪ ، 1‬لوب (پیاز) بویایی است‪ .‬در تشریح مغز گوسفند لوب بویایی در هر دو سطح شکمی و پشتی مشاهده میشود‪.‬‬
‫‪ )3‬بخش شمارۀ ‪ ،3‬عصب بینایی است‪ .‬عصب بینایی پیامهای عصبی تولید شده در گیرندههای بینایی را به سوی تاالموس انتقال میدهد‪.‬‬
‫چند نکتۀ مهم از گیرندههای حسی در جانوران‬
‫‪ -1‬در هر واحد بینایی چشم مرکب حشرات‪ ،‬دو بخش شفاف وجود دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬در جیرجیرک بر روی پاهای جلویی گیرندۀ مکانیکی در زیر پردۀ صماخ وجود دارد‪ .‬در نوعی جیرجیرک‪ ،‬جانور ماده توسط جانور نر انتخاب میشود‪.‬‬
‫‪ -3‬در زنبورها نور فرابنفش و در برخی مارها (مثل مارزنگی) نور فروسرخ دریافت و درک میشود‪ .‬در زنبورها اسکلت بیرونی اندازه و مقدار رشد بدن را‬
‫محدود میکند‪  .‬حواست باشه که پرتوهای فرابنفش و فروسرخ غیرمرئی هستند‪.‬‬
‫‪ -4‬در دو طرف بدن ماهیها‪ ،‬خط جانبی مشاهده میشود‪ .‬در مقابل‪ ،‬برخی ماهیها استخوان و طبیعتاً مغز قرمز استخوان ندارند‪.‬‬
‫‪ -5‬مگس در پاهای خود موهای حسی دارد‪ .‬در مگس همانند سایر حشرات طناب عصبی شکمی (نه پشتی!) است‪.‬‬
‫‪ -6‬در زیر یک پولک ماهی میتواند دو ساختار دارای پوشش ژالتینی قرار داشته باشد و هر ساختار میتواند دارای سه یاختۀ مژکدار باشد؛ بنابراین در زیر‬
‫یک پولک ماهی‪ ،‬میتواند شش یاختۀ مژکدار وجود داشته باشد‪.‬‬

‫‪ -7‬رشتههای عصبی خارج شده از هر ساختار دارای گیرندههای حسی در خط جانبی ماهی‪ ،‬به سمت سر (نه دم) متمایل (خم) میشوند‪.‬‬
‫‪ -8‬در یک ساختار دارای گیرندۀ حسی در خط جانبی ماهی‪ ،‬تعداد یاختههای پشتیبان از یاختههای گیرنده بیشتر است‪.‬‬
‫‪ -9‬یاختههای مژکدار خط جانبی‪ ،‬نورون نیستند و بنابراین دندریت و آکسون ندارند‪ .‬در این یاختهها طول مژکها با هم برابر نبوده و یکی از آنها به‬
‫مراتب طول بلندتری دارد‪.‬‬
‫‪ -10‬در موی حسی پاهای مگس‪ ،‬جسم یاختهای وجود ندارد‪.‬‬
‫‪ -11‬گیرندههای فروسرخ درون چشمهای مار زنگی وجود ندارد؛ بلکه درون سوراخهای زیر چشم قرار دارد‪.‬‬
‫‪ -12‬جانوری که پرتوی فرابنفش را شناسایی میکند و دوالد است‪ ،‬زنبور عسل ماده است‪.‬‬
‫‪ -13‬در ماهی‪ ،‬بیشترین حجم مغز را لوب بینایی و در انسان‪ ،‬مخ تشکیل میدهد‪.‬‬
‫چند مورد جملۀ زیر را به درستی تکمیل میکند؟‬

‫«در نوعی یاختۀ عصبی که در ‪ ،.....................‬قطعاً ‪»....................‬‬
‫الف‪ -‬قسمتی از آن‪ ،‬بار الکتریکی دو سوی غشا یکسان است – کانال دریچهدار سدیمی باز است‪.‬‬
‫ب‪ -‬تمام طول خود فعالیت عصبی ندارد – فقط از مولکولهای پروتئینی برای عبور مواد از غشا استفاده میشود‪.‬‬
‫ج‪ -‬تمام طول خود بار مثبت درون غشا از بیرون آن بیشتر است – فعالیت شدید پمپ سدیم‪-‬پتاسیم مشاهده میشود‪.‬‬
‫د‪ -‬قسمتی از آن‪ ،‬بار مثبت بیرون غشا از درون آن بیشتر است – یونهای سدیم تنها از طریق کانال نشتی وارد یاخته میشوند‪.‬‬
‫‪3 )4‬‬ ‫‪2 )3‬‬ ‫‪1 )2‬‬ ‫‪ )1‬صفر‬
‫همۀ موارد نادرست میباشند‪.‬‬
‫الف) زمانی که بار الکتریکی دو سوی غشا یکسان باشد‪ ،‬اختالف پتانسیل الکتریکی صفر بوده و پتانسیل در دو‬
‫سوی غشا برابر است‪ .‬این اتفاق در زمان پتانسیل عمل رخ میدهد‪ .‬اگر در قسمت باالروی نمودار پتانسیل عمل‪،‬‬
‫اختالف پتانسیل به صفر برسد‪ ،‬کانال دریچهدار سدیمی و اگر در قسمت پایینروی نمودار این اتفاق رخ دهد‪،‬‬
‫کانال دریچهدار پتاسیمی باز است‪ .‬به کلمۀ «قطعاً» توجه کنید!!‬
‫ب) زمانی که یاخته در تمام طول خود فعالیت عصبی ندارد‪ ،‬اختالف پتانسیل دو سوی غشا ‪ -70‬میلی ولت‬
‫است که در این حالت‪ ،‬پتانسیل آرامش وجود دارد‪ .‬عبور یونهای مختلف از طریق پروتئینهای غشایی انجام‬
‫میگیرد‪ .‬اما دقت کنید که موادی مانند اکسیژن و یا کربندیاکسید از طریق انتشار ساده و از بین مولکولهای‬
‫فسفولیپیدی عبور میکنند‪.‬‬
‫ج) در زمان پتانسیل عمل‪ ،‬بار مثبت درون یاخته از بیرون آن بیشتر میشود ‪ .‬اما دقت داشته باشید که طبق شکل مقابل (شکل ‪ 8‬فصل ‪،)1‬‬
‫هیچگاه این اتفاق در تمام طول یاخته رخ نمیدهد و پتانسیل به صورت نقطه به نقطه در رشته عصبی پیش میرود‪.‬‬
‫د) همانطور که در شکل مقابل مشاهده می کنید‪ ،‬ممکن است در قسمتی از یاخته‪ ،‬بار مثبت بیرون غشا از درون آن بیشتر باشد (حالت آرامش)؛‬
‫اما در قسمت دیگر یاختۀ عصبی‪ ،‬پتانسیل عمل را داشته باشیم که در این صورت یونهای سدیم میتوانند از طریق کانال دریچهدار سدیمی نیز‬
‫وارد یاخته بشوند‪.‬‬
‫با توجه به تصویر مقابل‪ ،‬کدام گزینه درست است؟‬
‫‪ )1‬در نور زیاد ناقلهای عصبی پاراسمپاتیک به یاختههای بخش ‪ 2‬متصل میشود‪.‬‬
‫‪ )2‬انقباض بخش ‪ 1‬موجب کشیدهشدن تارهای متصل به بخش ‪ 4‬میشود‪.‬‬
‫‪ )3‬بخش ‪ 4‬به علت نداشتن یاختههای زنده‪ ،‬ظاهری شفاف دارد‪.‬‬
‫‪ )4‬بخش ‪ 3‬با مادۀ ژلهای و شفاف چشم در تماس است‪.‬‬

‫بخش‪ 2‬عنبیه را نشان میدهد‪ .‬عنبیه دارای دو گروه ماهیچۀ صاف است که‬
‫مردمک را تنگ (در نور زیاد) و گشاد (در نور کم) میکنند‪ .‬ماهیچههای‬
‫تنگکننده را پاراسمپاتیک و ماهیچههای گشادکننده را اعصاب سمپاتیک‬
‫عصبدهی میکنند؛ بنابراین در نور زیاد ناقلهای عصبی پاراسمپاتیک به‬
‫یاختههای ماهیچهای تنگکنندۀ مردمک متصل میشود‪.‬‬
‫اشتباه عجیبی که بین بعضی بچهها دیده میشه‪ ،‬اینه که فکر میکنن بخش قرمزرنگ در ضخامت عنبیه‪،‬‬
‫همون ماهیچه مژکی هست! در حالی که اون بخش قرمزرنگ که در ضخامت عنبیه قرار گرفته‪ ،‬همون‬

‫ماهیچههای عنبیه هست!!!‬
‫‪ )2‬عدسی چشم همگرا‪ ،‬انعطافپذیر و با رشتههایی به نام تارهای آویزی به جسم مژگانی متصل است‪.‬‬
‫با تغییر همگرایی عدسی چشم‪ ،‬میتوان اجسام دور و نزدیک را واضح دید‪ .‬همانطور که در شکل‬
‫مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬هنگام دیدن اشیای نزدیک‪ ،‬با انقباض ماهیچههای مژگانی (بخش‪ )1‬عدسی‬
‫(بخش‪ )4‬ضخیم میشود و تارهای آویزی جمع میشوند‪ .‬و با به استراحت درآمدن ماهیچههای مژگانی‪,‬‬
‫عدسی باریکتر شده و تارهای آویزی کشیده میشوند‪.‬‬
‫‪ )3‬عدسی(بخش‪ ) 4‬به دلیل نداشتن رگ خونی ظاهری شفاف دارد‪ .‬این بخش دارای یاختههای زنده‬
‫است‪.‬‬
‫‪ )4‬بخش‪ ، 3‬قرنیه است‪ .‬قرنیه با زاللیه که مایع شفاف جلوی عدسی است‪ ،‬در تماس میباشد‪ .‬زجاجیه‪ ،‬مادۀ ژلهای و شفاف پشت عدسی است که‬
‫در حفظ حالت کروی چشم مؤثر است‪.‬‬
‫کدام گزینه‪ ،‬دربارۀ بافت استخوانی در انسان نادرست است؟‬
‫‪ )1‬رگها و اعصاب درون استخوانها از راه مجراهایی به بیرون ارتباط دارند‪.‬‬
‫‪ )2‬انتهای برآمدۀ استخوان ران همانند تنۀ استخوان ران بافت استخوانی اسفنجی دارد‪.‬‬
‫‪ )3‬مغز زرد در مجرای مرکزی استخوان بازو فقط از یاختههای چربی تشکیل شده است‪.‬‬
‫‪ )4‬در یک سامانۀ هاورس‪ ،‬یاختههای استخوانی با زوائد سیتوپالسمی بین تیغههای استخوانی قرار میگیرند‪.‬‬
‫بیشتر مغز زرد از چربی تشکیل شده است و مجرای مرکزی استخوانهای دراز (مثل استخوان بازو و ران) را پر میکند‪ .‬در کمخونیهای شدید‪،‬‬
‫مغز زرد میتواند به مغز قرمز تبدیل شود‪.‬‬
‫‪ )1‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬اعصاب و رگهای‬
‫درون مجرای مرکزی هر سامانۀ هاورس‪ ،‬ارتباط بافت زنده را با محیط‬
‫بیرون برقرار میکنند‪ .‬این رگها و اعصاب از طریق مجراهایی به‬
‫بیرون ارتباط دارند‪.‬‬
‫‪ ) 2‬انتهای برآمده استخوان ران توسط بافت اسفنجی پر شده است‪.‬‬
‫همچنین همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬در سطح‬
‫درونی استخوانهای دراز مانند استخوان ران نیز بافت اسفنجی وجود‬
‫دارد‪ .‬در واقع در اطراف مجرای مرکزیِ استخوانهای دراز‪ ،‬الیۀ نازکی‬
‫از بافت استخوانی اسفنجی وجود دارد‪.‬‬
‫‪ )4‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬سامانههای هاورس‪ ،‬استوانههایی هممرکز از تیغههای استخوانیاند که از سلولهای استخوانی‬
‫و مادۀ زمینهای اطراف آنها تشکیل شده است‪ .‬یاختههای استخوانی دارای زوائد سیتوپالسمی هستند و در بین تیغههای استخوانی قرار میگیرند‪.‬‬
‫مقایسه بافت استخوانی اسفنجی و فشرده‬

‫①یاختههای استخوانی به صورت نامنظم قرار میگیرند و سامانه هاورس وجود ندارد‬
‫② بین تیغههای استخوانی حفراتی وجود دارد که توسط رگها و مغز قرمز استخوان پر میشوند‪.‬‬ ‫اسفنجی‬
‫③سلولهای استخوانی در بافت اسفنجی در ضخامت تیغههای استخوانی قرار میگیرند‪.‬‬
‫در استخوانهای دراز در اطراف مجرای مرکزی استخوان (سطح داخلی تنه) وجود دارد‪.‬‬
‫در استخوانهای دراز هم در سر استخوان و هم در تنه استخوان وجود دارد اما بخش اعظم سر استخوانهای دراز‪ ،‬بافت‬
‫اسفنجی است‪.‬‬
‫① از مجموعههای منظمی به نام سامانه هاورس تشکیل شده و در بخش سطحی همه استخوانها و بخش اعظم تنۀ‬
‫استخوان دراز وجود دارد‪.‬‬ ‫فشرده‬
‫②در هر سامانه هاورس تیغههای استخوانی به صورت استوانههایی هم مرکز آرایش یافته و اطراف آنها ماده زمینهای‬
‫استخوان وجود دارد‪.‬‬
‫③در مرکز هر سامانه هاورس یک مجرای مرکزی به نام مجرای هاورس قرار دارد که در آن رگ خونی و عصب قرار میگیرد‬
‫کدام گزینه‪ ،‬در ارتباط با نوعی ماهیچه در بدن انسان درست است که زردپیِ آن به بخش اعظمی از طول استخوان بازو متصل‬
‫است؟‬

‫‪ )1‬از یک سو به سطح باالیی استخوان کتف و سوی دیگر به زند زبرین متصل است‪.‬‬
‫‪ )2‬با انقباض خود میتواند موجب حرکت استخوانهای ساعد در دو جهت مخالف شود‪.‬‬
‫‪ )3‬در اطراف هر دسته از تارهای ماهیچهای همانند اطراف کل ماهیچه‪ ،‬دارای بافت پیوندی با مادۀ زمینهای است‪.‬‬
‫‪ )4‬کوتاه شدن طول نوارهای تیره در آن و ایجاد تغییر کوتاهی در طول ماهیچه‪ ،‬میتواند استخوان بازو را به اندازۀ زیادی جابهجا کند‪.‬‬
‫همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬زردپیِ ماهیچۀ سه سر بازو به بخش اعظمی از طول استخوان بازو متصل است‪.‬‬
‫یک ماهیچۀ اسکلتی از چندین دسته تار ماهیچهای تشکیل شده است‪ .‬هر دسته تار ماهیچهای از‬
‫تعدادی یاخته یا تار ماهیچه ای تشکیل شده است‪ .‬این دسته تارها با غالفی از جنس بافت پیوندی‬
‫رشتهای محکم احاطه شده است‪ .‬این غالفهای پیوندی در انتها‪ ،‬به صورت طناب یا نواری محکم به‬
‫نام زردپی درمیآید‪ .‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬بافت پیوندی متراکم در اطراف‬
‫هر دسته از تارهای ماهیچهای و اطراف کل ماهیچه را احاطه میکند‪.‬‬
‫‪ )1‬همانطور که در شکل مشاهده میکنید‪ ،‬ماهیچۀ سه سر بازو‪ ،‬از یک سو به کتف و بازو و از سوی دیگر به استخوان زندزیرین متصل است‪.‬‬
‫تعبیر‪ :‬محل اتصال زردپیهای ماهیچۀ دو سر بازو‪ :‬در دو قسمت به کتف‪ +‬زند زبرین‬
‫تعبیر‪ :‬محل اتصال زردپیهای ماهیچۀ سه سر بازو‪ :‬کتف‪ +‬بازو‪ +‬زند زیرین‬
‫‪ )2‬ماهیچۀ روی بازو (ماهیچۀ دوسر) میتواند ساعد را به سمت باال یا‬
‫جلو بیاورد‪ ،‬ولی نمیتواند آن را به حالت قبل برگرداند و این حرکت‬
‫توسط ماهیچۀ پشت بازو انجام میشود‪ .‬ماهیچههای دوسر و سهسر بازو‪،‬‬
‫ماهیچه های متقابل هستند و زمانی که یکی در حال انقباض است‪،‬‬
‫دیگری در حالت استراحت است‪.‬‬
‫‪ )4‬با انقباض ماهیچه‪ ،‬دو استخوان به سمت هم کشیده میشوند‪ .‬نحوۀ‬
‫اتصال استخوان به ماهیچه طوری است که معموالً با تغییر کوتاهی در‬
‫طول ماهیچه‪ ،‬استخوان به اندازۀ زیادی جابهجا میشود‪ .‬مثالً با کوتاه‬
‫شدن حدود یک سانتی متر ماهیچۀ جلوی بازو‪ ،‬ساعد دست به اندازۀ‬
‫زیادی جابهجا میشود‪ .‬اما دقت دارید که در زمان انقباض‪ ،‬طول نوار تیره ثابت است‪.‬‬
‫چند مورد‪ ،‬برای تکمیل عبارت زیر نامناسب است؟‬
‫«به طور طبیعی در پالناریا‪ ،‬هر ‪»..................‬‬
‫الف‪ -‬رشتۀ متصل به طنابهای عصبی‪ ،‬جزء بخش محیطی دستگاه عصبی محسوب میشود‪.‬‬
‫ب‪ -‬انشعاب حفرۀ گوارشی‪ ،‬همولنف را در مجاورت همۀ یاختههای بدن قرار میدهد‪.‬‬
‫ج‪ -‬طناب عصبی‪ ،‬به دو گره عصبی به هم جوشخورده در مغز متصل است‪.‬‬
‫د‪ -‬پیام حسی برای ورود به مغز‪ ،‬ابتدا باید از طناب عصبی عبور کند‪.‬‬
‫‪4 )4‬‬ ‫‪3 )3‬‬ ‫‪2 )2‬‬ ‫‪1 )1‬‬
‫همۀ موارد برای تکمیل عبارت نامناسب میباشند‪.‬‬

‫الف) بین طنابهای عصبی‪ ،‬رشتههایی وجود دارد که سبب ایجاد ساختار نردبانمانند دستگاه عصبی در‬
‫پالناریا میشوند‪ .‬به هر یک از طنابهای عصبی به جز این رشتهها‪ ،‬رشتههای جانبی نیز متصل هستند‪.‬‬
‫رشتههای جانبی دستگاه عصبی محیطی را در پالناریا تشکیل میدهند ولی رشتههای اتصالدهندۀ دو‬
‫طناب عصبی‪ ،‬جزء دستگاه عصبی مرکزی هستند‪.‬‬
‫ب) در کرمهای پهن آزادزی مثل پالناریا‪ ،‬انشعابات حفرۀ گوارشی به تمام نواحی بدن نفوذ میکند به‬
‫طوری که فاصلۀ انتشار مواد تا یاختهها بسیار کوتاه است اما دقت کنید که پالناریا‪ ،‬همولنف ندارد!‬
‫ج) در پالناریا دو گرۀ عصبی در سر جانور‪ ،‬مغز را تشکیل دادهاند‪ .‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده‬
‫میکنید‪ ،‬هر طناب عصبی فقط به یکی از گرههای مغز متصل است‪.‬‬
‫د) اگر به شکل مقابل خوب توجه کنید‪ ،‬در سر پالناریا به گرههای عصبی‪ ،‬رشتههایی به صورت مستقیم‬
‫متصل هستند‪ ،‬لذا پیام عصبی در این رشتهها به صورت مستقیم و بدون عبور از طنابهای عصبی به مغز منتقل میشود‪.‬‬
‫دستگاه عصبی پالناریا‬
‫جسم‬
‫ِ‬ ‫در پالناریا دو گره عصبی در سر جانور‪ ،‬مغز را تشکیل دادهاند‪ .‬هر گره مجموعهای از‬

‫یاختههای عصبی است‪.‬‬
‫‪ ‬دو گرۀ تشکیلدهندۀ مغز پالناریا به هم جوش نخوردهاند!‬
‫جسم یاختهای یاختههای‬
‫ِ‬ ‫نکته در گرۀ عصبی‪ ،‬غالف میلین و گرۀ رانویه مشاهده نمیشود‪.‬‬
‫عصبی محل قرارگرفتن هسته و انجام سوختوساز یاختههای عصبی است و میتواند‬
‫پیام عصبی نیز دریافت کند‪.‬‬
‫مغز و دو طناب عصبی متصل به آن (که در طول بدن جانور کشیده شدهاند) و رشتههای‬
‫اتصال دهنده دو طناب به هم بخش مرکزی دستگاه عصبی را تشکیل میدهند‪.‬‬
‫دو طناب عصبی موازی با رشتههایی که بههم متصل شدهاند‪ ،‬ساختار نردبانمانندی را ایجاد میکنند‪.‬‬
‫‪ ‬عبارت «طنابهای عصبی» در کتاب درسی فقط برای پالناریا به کار برده شده است‪.‬‬
‫تر جانبی متصل به طنابها‪ ،‬بخش محیطی دستگاه عصبی را تشکیل میدهند‪.‬‬
‫رشتههای کوچک ِ‬
‫ِ‬
‫طرف هر یک از طنابهای عصبی پالناریا متصل هستند‪.‬‬ ‫رشتههای دستگاه عصبی محیطی‪ ،‬به دو‬
‫نکته طناب عصبی پالناریا از رشتههای عصبی تشکیل شده است و درون آن‪ ،‬جسم یاختهای و گره عصبی دیده نمیشود‪.‬‬
‫ضخامت طنابهای پالناریا در نزدیک سر بیشتر و در نزدیک انتهای بدن‪ ،‬کمتر است؛ ‪ ‬بنابراین ضخامت طنابها ثابت نیست‪.‬‬
‫نکته فاصلۀ دو طناب عصبی پالناریا‪ ،‬در تمام طول بدن یکسان نیست؛ در ابتدا و انتهای بدن‪ ،‬فاصله نسبت به میانۀ بدن کمتر است‪.‬‬
‫‪ ‬در قسمت دم پالناریا‪ ،‬دو رشته عصبی نازک در امتداد طنابهای عصبی وجود دارد که هیچ رشتۀ عرضی بین آنها قرار نمیگیرد‪.‬‬
‫در یک فرد بالغ نوعی ‪ ..................‬درونریز که ‪ ..................‬با ترشح هورمونی‪..................‬‬

‫‪ )1‬یاختۀ‪ -‬داخل حفرۀ شکمی است‪ ،‬نمیتواند‪ -‬باعث سرکوب فرآیند دیاپدز شود‪.‬‬
‫‪ )2‬یاختۀ‪ -‬متصل به نای است‪ ،‬میتواند‪ -‬میزان فعالیت آنزیم انیدرازکربنیک را افزایش دهد‪.‬‬
‫‪ )3‬غدۀ‪ -‬در تماس با پردۀ مننژ است‪ ،‬میتواند‪ -‬تولید و ترشح شیر از غدد پستانی را تحریک کند‪.‬‬
‫‪ )4‬غدۀ‪ -‬باالتر از بزرگترین عضلۀ تنفسی است‪ ،‬نمیتواند‪ -‬در تنظیم فعالیت دستگاه تولیدمثل نقش ایفا کند‪.‬‬
‫پاراتیروئید و تیروئید با نای در تماس هستند‪ .‬هورمونهای ‪ T3‬و ‪ T4‬باعث افزایش میزان سوخت وساز و مصرف گلوکز میشوند‪ .‬در این حالت‬
‫کربندیاکسید بیشتری تولید میشود و میزان فعالیت انیدرازکربنیک نیز افزایش مییابد‪.‬‬
‫‪ ) 1‬بخش قشری غدۀ فوق کلیه با ترشح کورتیزول در طوالنیمدت باعث سرکوب فعالیتهای دستگاه ایمنی مانند دیاپدز یاختههای خونی میشود‪.‬‬
‫‪ ) 3‬غدۀ هیپوفیز با پردۀ مننژ در تماس است‪ .‬هیپوفیز با ترشح اکسیتوسین باعث تحریک خروج شیر از غدد پستانی میشود‪ .‬هورمون پروالکتین‬
‫نیز از هیپوفیز پیشین ترشح میشود و تولید شیر در غدد پستانی را تحریک میکند‪ .‬پس نمیتوان گفت هیپوفیز با ترشح هورمونی (یک هورمون)‬
‫باعث تحریک تولید و ترشح شیر از غدد پستانی میشود‪.‬‬
‫‪ )4‬بزرگترین عضلۀ تنفسی‪ ،‬دی افراگم است‪ .‬هورمون پروالکتین که از غدۀ هیپوفیز پیشین ترشح میشود در مردان در تنظیم فعالیتهای دستگاه‬
‫تولیدمثل نقش دارد‪.‬‬
‫جمعبندی هورمونهای هیپوفیز و هیپوتاالموس!‬
‫بعضی اندام های‬
‫تنظیم ترشح‬ ‫هورمون‬ ‫هورمون تولیدی‬
‫های هدف‬ ‫عملکرد هورمون‬
‫هورمون‬ ‫ترشحی غده‬ ‫غده‬
‫هورمون‬
‫از طریق تقسیم یاخته‬
‫های غضروفی صفحات‬
‫استخوان های‬
‫رشد‪ ,‬سبب رشد طولی‬ ‫رشد‬ ‫رشد‬
‫دراز‬
‫استخوان های دراز و‬
‫افزایش قد میشود‬ ‫غده زیرمغزی‬
‫نقش در دستگاه ایمنی‬ ‫تقریبا به‬
‫و حفظ تعادل آب‬ ‫اندازه یک‬
‫تحت تاثیر‬ ‫غدد شیری‬ ‫نخود است و‬
‫در تنظیم فرایندهای‬ ‫در گودی‬
‫هورمون های‬ ‫پروالکتین‬ ‫پروالکتین‬
‫دستگاه تولیدمثل‬ ‫دستگاه تولیدمثل‬ ‫استخوانی از‬
‫آزادکننده و‬
‫مردان‬ ‫مردان و تولید شیر در‬ ‫پیشین‬ ‫کف جمجمه‬ ‫غدۀ هیپوفیز‬
‫مهارکننده‬
‫زنان‪ ,‬پس از تولد نوزاد‬ ‫جای دارد‪,‬‬
‫نقش دارد‬ ‫همچنین این‬
‫تنظیم فعالیت غده‬ ‫محرک فوق‬ ‫غده توسط‬
‫غده فوق کلیه‬ ‫محرک فوق کلیه‬ ‫ساقه ای به‬
‫فوق کلیه‬ ‫کلیه‬
‫تنظیم فعالیت غده‬ ‫متصل است‬
‫غده تیروئید‬ ‫محرک تیروئید‬ ‫محرک تیروئید‬
‫تیروئید‬
‫تنظیم فعالیت غده‬ ‫محرک غده‬
‫محرک غده های‬
‫تخمدان و بیضه‬ ‫های جنسی(تخمدان و‬ ‫های‬
‫جنسی(‪)LH‬‬
‫بیضه)‬ ‫جنسی(‪)LH‬‬
‫تنظیم فعالیت غده‬ ‫محرک غده‬
‫محرک غده های‬
‫تخمدان و بیضه‬ ‫های جنسی(تخمدان و‬ ‫های‬
‫جنسی(‪)FSH‬‬
‫بیضه)‬ ‫جنسی(‪)FSH‬‬

‫‪-----------‬‬ ‫‪------------‬‬ ‫‪----------------‬‬ ‫‪-----------‬‬ ‫‪---------‬‬ ‫میانی‬
‫تحریک ماهیچه های‬
‫دیواره رحم به منظور‬
‫رحم‬ ‫انجام زایمان‬
‫بازخورد مثبت‬ ‫اکسی توسین‬ ‫×‬
‫غدد شیری‬ ‫انقباض ماهیچه های‬
‫صاف غدد شیری برای‬
‫پسین‬
‫خروج شیر‬
‫با اثر بر کلیه ها و‬
‫افزایش بازجذب آب‪,‬‬
‫بازخورد منفی‬ ‫کلیه ها‬ ‫ضدادراری‬ ‫×‬
‫حجم ادرار را کاهش‬
‫میدهد‬
‫بعضی اندام‬
‫تنظیم ترشح‬ ‫هورمون ترشحی‬ ‫هورمون تولیدی‬
‫های هدف‬ ‫عملکرد هورمون‬
‫هورمون‬ ‫غده‬ ‫غده‬
‫هورمون‬
‫تحریک ماهیچه های‬
‫دیواره رحم به منظور‬
‫رحم‬ ‫انجام زایمان‬ ‫این غده در مغز‬
‫بازخورد مثبت‬ ‫×‬ ‫اکسی توسین‬
‫غدد شیری‬ ‫انقباض ماهیچه های‬ ‫قرار دارد و توسط‬
‫صاف غدد شیری برای‬ ‫رگ های خونی با‬
‫خروج شیر‬ ‫غده زیرمغزی‬
‫ارتباط دارد‬
‫با اثر بر کلیه ها و افزایش‬
‫بازخورد منفی‬ ‫کلیه ها‬ ‫بازجذب آب‪ ,‬حجم ادرار را‬ ‫×‬ ‫ضدادراری‬ ‫همچنین آسه‬ ‫هیپوتاالموس‬
‫کاهش میدهد‬ ‫های بعضی‬
‫یاخته های‬
‫ترشح هورمون های‬ ‫عصبی آن به‬
‫غده زیرمغزی‬ ‫بخش پیشین غده‬ ‫آزادکننده‬ ‫آزادکننده‬ ‫درون بخش‬
‫دریافت اطالعات از‬ ‫زیرمغزی‬ ‫پسین زیرمغزی‬
‫درون و بیرون بدن‬ ‫توقف ترشح هورمون‬ ‫کشیده شده اند‬
‫غده زیرمغزی‬ ‫های بخش پیشین غده‬ ‫مهارکننده‬ ‫مهارکننده‬
‫زیرمغزی‬
‫در ارتباط با افرادی که ‪ ..................‬میتوان گفت که ‪..................‬‬

‫‪ )1‬اسبک مغز (هیپوکامپ) آنها آسیب دیده است‪ -‬حداقل برای چنددقیقه میتوانند نام افراد جدید را بهخاطر بسپارند‪.‬‬
‫‪ )2‬به مواد مخدر اعتیاد دارند‪ -‬آزاد شدن دوپامین در سامانۀ لیمبیک‪ ،‬تحت تأثیر مادۀ اعتیادآور کاهش مییابد‪.‬‬
‫‪ )3‬به مالتیپل اسکلروزیس مبتال شدهاند‪ -‬یاختههای میلینساز در بخشهای حسی و حرکتی مغز از بین میروند‪.‬‬
‫‪ )4‬الکل مصرف میکنند‪ -‬سد خونی‪-‬مغزی مانع از اثر مستقیم الکل بر قشر مخ میشود‪.‬‬
‫در بیماری مالتیپل اسکلروزیس یاختههای پشتیبانی که در سیستم عصبی مرکزی میلین میسازند‪ ،‬از بین میروند‪ .‬در نتیجه ارسال پیامهای‬
‫عصبی به درستی انجام نمیشود‪ .‬بینایی و حرکت‪ ،‬مختل و فرد دچار بیحسی و لرزش میشود‪ .‬بینایی مربوط به بخش حسی (لوب پسسری) و‬
‫حرکت اندامها هم مربوط به بخش حرکتی است‪ .‬پس در بیماری مالتیپل اسکلروزیس یاختههای میلینسازِ مرتبط با بخشهای حسی و حرکتی‬
‫مغز میتوانند از بین بروند‪.‬‬
‫‪ ) 1‬حافظه افرادی که هیپوکامپ آنها آسیب دیده یا با جراحی برداشته شده است‪ ،‬دچار اختالل میشود‪ .‬این افراد نمیتوانند نام افراد جدید را‬
‫حتی اگر هر روز با آنها در تماس باشند را به خاطر بسپارند‪ .‬نامهای جدید حداکثر فقط برای چند دقیقه در ذهن این افراد باقی میماند البته‬
‫آنها برای به یاد آوردن خاطرات مربوط به قبل از آسیبدیدگی‪ ،‬مشکل چندانی ندارند‪.‬‬
‫‪ ) 2‬مواد اعتیادآور بیشتر بر بخشی از سامانۀ لیمبیک اثر میگذارند و موجب آزاد شدن ناقلهای عصبی از جمله دوپامین میشوند که در فرد‬
‫احساس لذت و خوشی ایجاد می کند‪ .‬در نتیجه فرد‪ ،‬میل شدیدی به مصرف دوبارۀ آن ماده دارد‪ .‬با ادامۀ مصرف دوپامین کمتری آزاد میشود و‬

‫به فرد احساس کسالت‪ ،‬بیحوصلگی و افسردگی دست میدهد و فرد برای ره ایی از این وضعیت مجبور است مادۀ اعتیادآور بیشتری مصرف کند‪.‬‬
‫پس مادۀ اعتیادآور موجب افزایش ترشح دوپامین در مغز میشود‪.‬‬
‫به مصرف یک ماده‬
‫وابستگی‬
‫به انجام یک رفتار‬
‫اعتیاد‬
‫الکل‪ ،‬کوکائین‪ ،‬نیکوتین‪ ،‬هروئین‪ ،‬مورفین‪ ،‬کافئین و ‪....‬‬
‫ایجاد تغییرات دائمی یا موقتی در مغز‬

‫مواد اعتیادآور‬
‫با تاثیر بر لیمبیک‪ ،‬سبب‬
‫احساس لذت و سرخوشی‬ ‫آزادشدن ناقلهای عصبی از‬
‫تاثیر بر مغز‬
‫جمله دوپامین میشوند‬
‫کاهش توانایی قضاوت‪،‬‬

‫تصمیمگیری و خودکنترلی‬ ‫تاثیر بر قشر مخ‬
‫‪ )4‬مقدار الکل در نوشیدنیهای الکلی متفاوت است؛ حتی کمترین مقدار الکل‪ ،‬بدن را تحت تأثیر قرار میدهد‪ .‬الکل در دستگاه گوارش به سرعت‬
‫جذب میشود و از غشای یاختههای عصبی بخشهای مختلف مغز عبور و فعالیتهای آنها را مختل میکند؛ بنابراین سد خونی‪-‬مغزی نمیتواند‬
‫مانع از اثر مستقیم الکل بر قشر مخ میشود‪.‬‬
‫«در بدن بعضی افراد ‪»..................‬‬
‫‪ )1‬یاختههای استخوانی تا پایان طول عمر‪ ،‬مادۀ زمینهای ترشح میکنند‪.‬‬
‫‪ )2‬استخوانها بهطور پیوسته دچار شکستگیهای میکروسکوپی میشوند‪.‬‬
‫‪ )3‬تقسیم کاستمان (میوز) تا پایان طول عمر در گامتها مشاهده میشود‪.‬‬
‫‪ )4‬مصرف آرد گندم منجر به کاهش سطح تماس روده با مواد غذایی میشود‪.‬‬
‫(‪ -113‬آسان‪ -‬ترکیبی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬
‫در بیماری سلیاک که بر اثر پروتئین گلوتن (در گندم و جو وجود دارد) یاختههای روده تخریب میشوند و ریزپرزها و حتی پرزها از بین میروند‪.‬‬
‫در نتیجه سطح جذب مواد‪ ،‬کاهش شدیدی پیدا میکند‪.‬‬
‫بعضی افراد با خوردن فراوردههای گلوتن دار مانند آرد گندم دچار اختالل در رشد و مشکالت جدی در سالمت میشوند‪.‬‬
‫‪ )1‬یاختههای استخوانی هر فرد تا اواخر سن رشد‪ ،‬مادۀ زمینهای ترشح میکنند و بنابراین تودۀ استخوانی و تراکم آن افزایش مییابد‪.‬‬
‫‪ )2‬استخوانهای بدن هر فرد به طور پیوسته دچار شکستگیهای میکروسکوپی میشوند که نتیجۀ حرکات معمول بدن هستند‪.‬‬
‫‪ )3‬در بدن مردان از بلوغ تا پایان طول عمر یاختههای زاینده با تقسیم میوز‪ ،‬گامت تولید میکنند؛ یعنی گامت حاصل تقسیم میوز است نه اینکه‬
‫خودش تقسیم میوز انجام بدهد!‬
‫به طور طبیعی در بدن انسان‪ ،‬همۀ غدد درونریزی که ‪ ..................‬قطعاً ‪..................‬‬
‫‪ )1‬توسط پردههای مننژ محافظت میشوند‪ -‬فقط با صرف ‪ ATP‬هر هورمون را در پایانۀ آکسون خود برونرانی (اگزوسیتوز) میکنند‪.‬‬
‫‪ )2‬تحت تأثیر هورمونهای هیپوفیزی فعالیت خود را تنظیم میکنند‪ -‬بر فعالیت غدهای در سطحی باالتر از هیپوفیز تأثیر دارند‪.‬‬
‫‪ )3‬گیرندههایی برای هورمون تیروئیدی دارند‪ -‬تحت تأ ثیر نوعی هورمون محرک هیپوفیزی‪ ،‬فعالیت خود را افزایش میدهند‪.‬‬
‫‪ )4‬در میزان ذخیرۀ گلیکوژن بدن تأثیرگذارند‪ -‬با ترشح دو هورمون مختلف‪ ،‬اثر متفاوتی بر میزان قند خون دارند‪.‬‬
‫غدد درونریز تیروئید‪ ،‬بخش قشری فوقکلیه‪ ،‬تخمدانها و بیضهها تحت تأثیر هورمونهای هیپوفیزی فعالیت خود را تنظیم میکنند‪ .‬این غدد‬
‫در چرخۀ تنظیم بازخوردی‪ ،‬با تأثیر بر میزان هورمونهای آزادکننده و مهارکننده بر فعالیت هیپوتاالموس اثر میگذارند‪.‬‬
‫‪ )1‬غدد هیپوفیز‪ ،‬هیپوتاالموس و اپیفیز توسط پردههای مننژ محافظت میشوند‪ .‬از بین این غدد‪ ،‬بخش پیشین هیپوفیز ساختار غیر عصبی‬

‫دارد و هورمونهای آن از یاختههای غیرعصبی (یاختههای فاقد آکسون) ترشح میشوند‪.‬‬
‫‪ )3‬از آنجایی که تجزیۀ گلوکز در همۀ یاختههای بدن رخ میدهد‪ ،‬همۀ یاختهها برای هورمونهای تیروئیدی گیرنده دارند‪ .‬دقت داشته باشید که‬
‫فعالیت غدهای مانند لوزالمعده تحت تأثیر هیپوفیز قرار نمیگیرد‪.‬‬
‫یادتون باشه که همۀ یاختههای زندۀ بدن برای هورمون های تیروئیدی گیرنده دارند‪ .‬وقتی قراره ویژگی مشترک تعداد زیادی یاخته بیان بشه‪،‬‬
‫معموال از چیزی استفاده میشه که خیلی همه گیر باشه و در تعداد زیادی یاخته مشاهده بشه‪،‬‬
‫مثال داشتن گیرنده برای هورمونهای تیروئیدی در همۀ یاختههای زنده‬
‫یا انجام مراحل گلیکولیز در یاختههای زنده‬
‫‪ )4‬غدد لوزالمعده‪ ،‬تیروئید و فوقکلیه در میزان ذخیرۀ گلیکوژن بدن تأثیرگذارند‪ .‬از بین این غدد فقط غدۀ لوزالمعده با ترشح دو هورمون مختلف‪،‬‬
‫اثر متفاوتی بر میزان قند خون دارند‪ .‬هورمون انسولین سبب کاهش قند خون ولی هورمون گلوکاکون باعث افزایش قند خون میشود‪.‬‬
‫در دستگاه عصبی انسان‪ ،‬ناقلهای عصبی در فضای سیناپسی به درون نوعی یاخته وارد میشوند‪ .‬کدام عبارت‪ ،‬دربارۀ این‬
‫یاخته قطعاً درست است؟‬
‫‪ )1‬برای ارسال پیام به یاختۀ عصبی دیگر‪ ،‬به آن متصل میشود‪.‬‬
‫‪ )2‬تحت تأثیر این ناقلهای عصبی‪ ،‬پتانسیل غشای آن تغییر میکند‪.‬‬
‫‪ )3‬دارای بیش از یک نوع کانال پروتئینیِ دریچهدار در غشای خود است‪.‬‬
‫‪ )4‬با انتقال هر پیام عصبی به یاختههای دیگر موجب ایجاد پتانسیل عمل در آنها میشود‪.‬‬
‫پس از انتقال پیام عصبی‪ ،‬مولکولهای ناقل باقیمانده باید از فضای سیناپسی تخلیه شوند‪ .‬این کار با جذب دوبارۀ ناقل به یاختۀ پیشسیناپسی‬
‫و یا تجزیۀ آن توسط آنزیمهایی انجام میشود‪ .‬یاختۀ پیشسیناپسی نورون بوده و در غشای خود دارای‬
‫کانالهای دریچهدار سدیمی و پتاسیمی است‪.‬‬
‫‪ )1‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬در محل سیناپس‪ ،‬یاختههای پیشسیناپسی و پس‪-‬‬
‫سیناپسی به هم متصل نمیشوند‪.‬‬
‫‪2‬و‪ )4‬ناقل عصبی با تغییر نفوذپذیری غشای یاختۀ پسسیناپسی به یونها‪ ،‬پتانسیل الکتریکی این یاخته‬
‫را تغییر میدهد‪ .‬براساس اینکه ناقل عصبی تحریککننده یا بازدارنده باشد‪ ،‬یاختۀ پسسیناپسی تحریک‪،‬‬
‫یا فعالیت آن مهار میشود‪.‬‬
‫انتقال پیام عصبی‬

‫یاختههای عصبی با یکدیگر ارتباط ویژهای به نام همایه (سیناپس) برقرار میکنند‪ .‬بین این یاختهها در محل سیناپس‪ ،‬فضایی به نام فضای سیناپسی‬
‫وجود دارد‪ .‬برای انتقال پیام از یاختۀ عصبی انتقالدهنده یا یاختۀ پیشسیناپسی‪ ،‬مادهای به نام ناقل عصبی در فضای سیناپسی آزاد میشود‪ .‬این ماده‪،‬‬
‫بر یاختۀ دریافتکننده‪ ،‬یعنی یاختۀ پسسیناپسی اثر میکند‪.‬‬
‫ناقل عصبی در جسم یاختههای عصبی (نورونها) ساخته و درون ریزکیسهها ذخیره میشود‪ .‬این کیسهها در طول آکسون هدایت میشوند تا به پایانۀ‬
‫آن برسند‪ .‬وقتی پیام عصبی (پتانسیل عمل) به پایانۀ آکسون میرسد‪ ،‬این کیسهها با برونرانی (اگزوسیتوز)‪ ،‬ناقل را در فضای سیناپسی آزاد میکنند‪.‬‬
‫یاختههای عصبی با یاختههای ماهیچهای نیز سیناپس دارند و با ارسال پیام‪ ،‬موجب انقباض آنها میشوند‪ .‬انتقالدهندههای عصبی فقط در پایانۀ‬
‫ای یاختۀ پسسیناپسی متصل شوند‪.‬‬
‫آکسون‪ ،‬اگزوسیتوز میشوند (نه دندریت) ولی پس از ترشح میتوانند به آکسون‪ ،‬دندریت یا جسم یاخته ِ‬
‫ترکیب با فصل ‪ 1‬زیست دهم‪ :‬برونرانی (اگزوسیتوز)‪ ،‬فرآیند خروج ذرههای بزرگ از یاخته است‪ .‬این فرآیند مستقل از شیب غلظت ذرات است و با‬
‫تشکیل کیسههای غشایی همراه بوده و به انرژی ‪ ATP‬نیاز دارد‪.‬‬
‫همانطور که گفتیم‪ ،‬یاختۀ پیشسیناپسی و پسسیناپسی به یکدیگر نمیچسبند‪ ،‬بلکه فاصلۀ اندکی بین آنها وجود دارد که به آن‪ ،‬فضای سیناپسی‬
‫میگویند‪ .‬با رسیدن پتانسیل عمل به پایانۀ آکسون‪ ،‬غشای ریزکیسههای حاوی ناقل عصبی با غشای پایانۀ آکسون ادغام شده و اگزوسیتوز صورت می‪-‬‬
‫گیرد‪.‬‬
‫توقف انتقال پیام عصبی‬
‫پس از انتقال پیام‪ ،‬مولکولهای ناقل باقیمانده‪ ،‬باید از فضای سیناپسی تخلیه شوند تا از انتقال بیش از حد پیام جلوگیری و امکان انتقال پیامهای جدید‬
‫فراهم شود‪ .‬این کار به دو طریق صورت میگیرد‪:‬‬
‫‪ -1‬جذب دوبارۀ ناقلهای عصبی به یاختۀ پیشسیناپسی؛ پس از انتقال پیام عصبی‪ ،‬ناقلهای موجود در فضای سیناپسی توسط یاختۀ پیشسیناپسی‬
‫جذب میشوند‪.‬‬
‫‪ -2‬آنزیمهای تجزیهکنندۀ ناقل عصبی‬
‫تغییر در میزان طبیعی ناقلهای عصبی از دالیل ابتال به بیماری و اختالل در کار دستگاه عصبی است‪ .‬در واقع کاهش یا افزایش مقدار ناقلهای عصبی در‬

‫فضای سیناپسی‪ ،‬منجر به بروز بیماری میشود‪.‬‬
‫کدام عبارت‪ ،‬دربارۀ هر ناقل عصبی تحریککنندۀ ماهیچۀ اسکلتی در انعکاس عقب کشیدن دست‪ ،‬درست است؟‬
‫‪ )1‬فقط با تشکیل ریزکیسه به یاختۀ هدف وارد میگردد‪.‬‬
‫‪ )2‬در پایانۀ نوعی رشتۀ عصبی یاختۀ پیشسیناپسی تولید میگردد‪.‬‬
‫‪ )3‬باعث ایجاد موج تحریکی در غشای تارچه میشود‪.‬‬
‫‪ )4‬باعث آزادشدن کلسیم از شبکۀ آندوپالسمی میگردد‪.‬‬
‫بین نورون حرکتی و ماهیچۀ دوسر‪ ،‬ناقل عصبی تحریکی آزاد می شود که با اتصال به گیرندۀ خود در سطح یاختههای ماهیچهای‪ ،‬یک موج‬
‫تحریکی در طول غشای یاخته ایجاد میکند‪ .‬با تحریک یاختۀ ماهیچهای‪ ،‬یونهای کلسیم از شبکۀ آندوپالسمی آن آزاد میشوند در نتیجه این‬
‫عمل‪ ،‬سرهای میوزین به رشتههای اکتین متصل میشوند‪.‬‬
‫‪ )1‬گیرندۀ ناقلهای عصبی در سطح غشای یاختۀ هدف قرار دارد؛ بنابراین ناقل عصبی وارد یاختۀ هدف نمیشود‪.‬‬
‫‪ )2‬ناقل عصبی در یاختههای عصبی ساخته و درون ریزکیسهها ذخیره میشود‪ .‬این ریزکیسهها در طول آکسون هدایت میشوند تا به پایانۀ آن‬
‫برسند و در آنجا ذخیره میشوند‪ .‬وقتی پیام عصبی به پایانۀ اکسون میرسد‪ ،‬این کیسهها با برونرانی‪ ،‬ناقل را به فضای سیناپسی آزاد میکنند‪.‬‬
‫‪ ) 3‬درون هر یاختۀ ماهیچۀ اسکلتی تعداد زیادی رشته به نام تارچه ماهیچه ای وجود دارد که موازی هم در طول یاخته قرار گرفتهاند‪ .‬تارچهها‬
‫غشا ندارند!‬
‫در انسان‪ ،‬نوعی یاختۀ عصبی که پیام عصبی را مستقیماً از گیرندههای بویایی دریافت میکند دارای چه مشخصهای است؟‬
‫‪ )1‬رشتۀ عصبی خود را از میان نوعی استخوان پهن عبور میدهد‪.‬‬
‫‪ )2‬پیامهای عصبی را به سوی بخشهای مرتبط با سامانۀ کنارهای (لیمبیک) هدایت میکند‪.‬‬
‫‪ )3‬فقط توسط یکی از رشتههای سیتوپالسمی اطراف خود قادر به دریافت پیام عصبی از یاختههای دیگر است‪.‬‬
‫‪ )4‬توسط آکسونهای خود‪ ،‬پیام عصبی را به سوی بخشی که محل پردازش اولیۀ پیامهای حسی است‪ ،‬منتقل میکند‪.‬‬
‫در پیاز (لوب) بویایی‪ ،‬نورونهای حسی پیام عصبی را مستقیماً از گیرندههای بویایی دریافت‬
‫میکنند‪ .‬این نورونها پیامهای بویایی را به لوبهای بویایی (بخشی مرتبط با سامانۀ‬
‫لیمبیک) هدایت میکنند‪.‬‬
‫‪ )1‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬رشتۀ عصبی گیرندۀ بویایی از میان‬
‫استخوان جمجمه (نوعی استخوان پهن) عبور میکند‪.‬‬
‫‪ )3‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬این نورونها میتوانند توسط چند رشتۀ‬
‫سیتوپالسمی خود (چند دندریت) پیام عصبی را دریافت کنند‪.‬‬
‫‪ )4‬هر نورون فقط یک آکسون دارد‪ .‬همیشه حواست به جمع و مفرد کلمات باشه!!‬
‫چند مورد‪ ،‬دربارۀ هر گیرندۀ تماسی در بدن انسان‪ ،‬درست است؟‬
‫الف‪ -‬در ایجاد حس پیکری نقش دارد‪.‬‬
‫ب‪ -‬از انتهای دندریت آزاد تشکیل شده است‪.‬‬
‫ج‪ -‬در الیۀ درونی پوست (درم) قرار گرفته است‪.‬‬
‫د‪ -‬فاصلۀ یکسانی با گیرندههای تماسی اطراف خود دارد‪.‬‬
‫‪4 )4‬‬ ‫‪3 )3‬‬ ‫‪2 )2‬‬ ‫‪1 )1‬‬
‫فقط مورد الف درست است‪.‬‬

‫گیرندههای تماسی‪ ،‬گیرندههای مکانیکی در پوست و بافتهای دیگرند که با تماس‪ ،‬فشار یا ارتعاش‬
‫تحریک میشوند‪.‬‬
‫الف) حسهای پیکری شامل حس تماس‪ ،‬دما‪ ،‬وضعیت و دردند‪.‬‬
‫ب) همانطور که درشکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬گیرندههای فشار درون پوست درون پوششی چندالیه از بافت پیوندی قرار دارند‪.‬‬

‫ج) گیرندههای تماسی عالوه بر پوست‪ ،‬در سایر بافتها نیز میتوانند حضور داشته باشند‪ .‬گیرندههای تماسی پوست‪ ،‬در الیۀ درم (الیۀ درونی)‬
‫قرار دارند‪.‬‬
‫د) تعداد گیرندههای تماس در پوست و بخشهای گوناگون بدن متفاوت است و بخشهایی که تعداد گیرندههای بیشتری دارند‪ ،‬مانند نوک‬
‫انگشتان و لبها‪ ،‬حساسترند‪ .‬پس فاصلۀ بین گیرندههای تماسی میتواند متفاوت باشد‪.‬‬
‫ترکیب با فصل ‪ 2‬دهم‪ :‬انعکاس تخلیۀ مدفوع پس از تحریک گیرندههای کششی راست روده آغاز میشود‪.‬‬
‫ترکیب با فصل ‪ 5‬دهم‪ :‬انعکاس دفع ادرار پس از تحریک گیرندههای کششی موجود در مثانه آغاز میشود‪.‬‬
‫حواست باشه که گیرنده های تماسی فقط در پوست نبوده و تنها محرک آنها‪ ،‬تماس نمی باشد‪.‬‬
‫بخشی از مغز انسان که ‪...............‬‬

‫‪ )1‬در مجاورت مرکز انعکاسهای عطسه و سرفه قرار دارد‪ ،‬در فعالیت شنوایی و بینایی و حرکت نقش اساسی دارد‪.‬‬
‫‪ )2‬در محافظت از بخش شفاف الیۀ خارجی چشم موثر است‪ ،‬در شروع فرایند بازدم نقشی اساسی دارد‪.‬‬
‫‪ )3‬گرسنگی و خواب را تنظیم میکند‪ ،‬یکی از اجزای سامانۀ کنارهای (لیمبیک) محسوب میشود‪.‬‬
‫‪ )4‬حاوی برجستگیهای چهارگانه است‪ ،‬در مجاورت محل پردازش نهایی اطالعات بینایی قرار دارد‪.‬‬
‫پل مغزی با تنظیم ترشح اشک‪ ،‬در محافظت از قرنیه که بخش شفاف الیۀ خارجی چشم است‪ ،‬مؤثر است‪ .‬پل مغزی دارای مرکز تنفسی است‪.‬‬
‫مرکز تنفسی پلمغزی با اثر بر مرکز تنفس بصلالنخاع‪ ،‬دم را خاتمه میدهد و با پایان دم‪ ،‬فرایند بازدم شروع میشود‪.‬‬
‫‪ )1‬بصلالنخاع مرکز انعکاسهای عطسه و سرفه است‪ .‬در مجاورت بصلالنخاع‪ ،‬پلمغزی قرار دارد در حالیکه مغز میانی در فعالیت شنوایی و‬
‫بینایی و حرکت نقش اساسی دارد‪.‬‬
‫‪ ) 3‬هیپوتاالموس که در زیر تاالموس قرار دارد‪ ،‬دمای‬
‫بدن‪ ،‬تعداد ضربان قلب‪ ،‬فشار خون‪ ،‬تشنگی‪ ،‬گرسنگی‬
‫و خواب را تنظیم میکند‪ .‬همانطور که در شکل مقابل‬
‫مشاهده میکنید‪ ،‬سامانۀ لیمبیک با قشرمخ‪ ،‬تاالموس‬
‫و هیپوتاالموس ارتباط دارد‪ ،‬نه اینکه هیپوتاالموس‪ ،‬از‬
‫اجزای دستگاه لیمیبک باشد!‬
‫‪ )4‬برجستگیهای چهارگانه بخشی از مغزمیانی‬
‫هستند‪ .‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬مغزمیانی در مجاورت لوب پس سری (محل پردازش نهایی اطالعات بینایی) قرار ندارد‪.‬‬
‫بیشتر حجم مغز را تشکیل میدهند‬
‫توسط دو رابط پینهای و سهگوش با هم در ارتباطاند‬

‫نیمکرههای مخ‬ ‫بخشهای اصلی‬
‫مغز‬
‫هر نیمکره توسط شیارهای عمیق به چهار لوب تقسیم شده‬
‫است‬ ‫ساقة مغز‬
‫قشر مخ جایگاه پردازش نهایی اطالعات ورودی به مغز است‬
‫مخچه‬
‫در فعالیتهای شنوایی‪ ،‬بینایی و حرکت نقش دارد‬
‫مغز میانی‬

‫برجستگیهای چهارگانه جزئِ ی از مغز میانیاند‬
‫در تنظیم تنفس‪ ،‬ترشح بزاق و اشک نقش دارد‬ ‫پل مغزی‬ ‫ساقة مغز‬
‫در تنظیم تنفس‪ ،‬فشار خون و ضربان قلب نقش دارد‪.‬‬

‫بصلالنخاع‬
‫مرکز انعکاس بلع‪ ،‬عطسه و سرفه درون بصلالنخاع قرار دارد‬
‫در پشت ساقۀ مغز واقع شده است‬
‫مرکز تنظیم وضعیت بدن و تعادل است‬ ‫مخچه‬
‫شامل دو نمیکره و بخشی به نام کرمینه در وسط آنهاست‬
‫محل پردازش اولیه و تقویت اغلب اطالعات حسی‬ ‫تاالموس‬
‫تنظیم دمای بدن‪ ،‬ضربان قلب‪ ،‬فشار خون‪ ،‬تشنگی‪ ،‬گرسنگی و خواب‬ ‫هیپوتاالموس‬
‫(زیرنهنج)‬
‫ساختارهای دیگر‬
‫ارتباط با قشر مخ‪ ،‬تاالموس و هیپوتاالموس‬ ‫مغز‬
‫سامانۀ لیمبیک‬
‫در ایجاد احساس ترس‪ ،‬خشم‪ ،‬لذت و حافظه نقش دارد‬
‫یکی از اجزای سامانۀ لیمبیک‬

‫هیپوکامپ‬
‫نقش در تشکیل حافظه و یادگیری‬
‫درمورد تأمین انرژی انقباض ماهیچۀ اسکلتی‪ ،‬کدام عبارت صحیح است؟‬
‫‪ )1‬در عدم حضور اکسیژن‪ ،‬تجزیۀ گلوکز تا چند دقیقه انرژی الزم برای ساخت ‪ ATP‬را فراهم میکند‪.‬‬
‫‪ )2‬تجزیۀ بیهوازی گلوکز میتواند منجر به افزایش تولید پیام عصبی در گیرندههای درد شود‪.‬‬
‫‪ )3‬وجود ذخیرۀ گلیکوژن عامل اصلی تأمین انرژی ماهیچه در انقباضهای طوالنی است‪.‬‬
‫‪ )4‬مصرف کراتینفسفات در تنفس یاختهای‪ ،‬منجر به تولید ‪ ATP‬میشود‪.‬‬
‫در فعالیتهای شدید که اکسیژن کافی به ماهیچهها نمیرسد‪ ،‬تجزیه گلوکز به صورت بیهوازی انجام میشود‪ .‬در اثر این واکنشها الکتیکاسید‬
‫تولید میشود که درماهیچه انباشته میشود‪ .‬انباشته شدن الکتیک اسید پس از تمرینات ورزشی طوالنی‪ ،‬باعث گرفتگی و درد ماهیچهای میشود؛‬
‫بنابراین تجزیۀ بیهوازی گلوکز میتواند منجر به افزایش تولید پیام عصبی در‬
‫گیرندههای درد شود‪.‬‬

‫‪1‬و‪ )3‬در صورت وجود اکسیژن‪ ،‬تجزیۀ گلوکز تا چند دقیقه انرژی الزم برای‬
‫ساخت ‪ ATP‬را فراهم میکند و برای انقباضهای طوالنیتر‪ ،‬ماهیچهها از‬
‫اسیدهای چرب استفاده میکنند‪.‬‬
‫‪ )4‬کراتینفسفات در واکنشهای تنفس یاختهای شرکت نمیکند‪ .‬بلکه توسط نوعی آنزیم تجزیهشده و فسفات آن به ‪ ADP‬منتقل میشود‪.‬‬
‫تولید ‪ ATP‬با مصرف کراتینفسفات‪ ،‬به روش در سطح پیشماده است‪.‬‬
‫چند مورد‪ ،‬دربارۀ هر پیک شیمیایی متعلق به دستگاه یا دستگاههایی از بدن انسان که در پاسخ به محرکهای بیرونی و‬
‫درونی نقش دارند‪ ،‬صحیح است؟‬

‫الف‪ -‬به گیرندۀ خاصی از یاختۀ هدف خود متصل میشود‪.‬‬
‫ب‪ -‬برای تأثیر بر یاختۀ هدف‪ ،‬از بافت سازندۀ خود خارج میشود‪.‬‬
‫ج‪ -‬میتواند بر میزان کربندیاکسید تولیدشده در هر یاختۀ هدف مؤثر باشد‪.‬‬
‫د‪ -‬برای خروج از یاختۀ سازندۀ خود‪ ،‬نیازمند ادغام ریزکیسههایی با غشای یاخته است‪.‬‬
‫‪4 )4‬‬ ‫‪3 )3‬‬ ‫‪2 )2‬‬ ‫‪1 )1‬‬
‫فقط مورد ب و ج نادرست است‪.‬‬

‫پیکهای شیمیایی متعلق به دستگاههای عصبی (ناقل‬
‫عصبی) و درونریز (هورمون) در پاسخ به محرکهای‬
‫بیرونی و درونی نقش دارند‪.‬‬
‫الف) گیرندۀ ناقلهای عصبی در غشای یاختههای هدف و‬
‫گیرندۀ هورمونها‪ ،‬میتواند در غشا و یا درون یاختۀ هدف‬
‫قرار داشته باشد؛ در نتیجه همۀ این پیکها به گیرندۀ‬
‫خاص خود از یاختۀ هدف متصل میشوند‪.‬‬
‫ب) ناقل عصبی برای تأثیرگذاری بر یاختۀ هدف خود به فضای سیناپسی وارد میشود و اصالً از بافت عصبی خارج نمیشود‪.‬‬
‫ج) پیکهای شیمیایی دستگاههای عصبی و درونریز میتوانند بر میزان فعالیت یاختههای هدف تأثیر بگذارند‪ .‬با تغییر فعالیت یاختههای هدف‪،‬‬
‫میزان کربندیاکسید تولیدشده در یاختۀ هدف تغییر میکند‪ .‬ولی دقت داشته باشید که یاختهای مانند گویچۀ قرمز بالغ‪ ،‬کربندیاکسید تولید‬
‫نمیکند!‬
‫گویچۀ قرمز فاقد هسته و میتوکندری است‪ ،‬ولی توانایی انجام مراحل گلیکولیز در سیتوپالسم خود را دارد‪.‬‬
‫د) همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬ناقلهای عصبی و هورمونها برای خروج از یاختۀ سازندۀ خود‪ ،‬نیازمند ادغام ریزکیسههایی با‬
‫غشای یاخته هستند‪.‬‬
‫کدام گزینه‪ ،‬برای تکمیل عبارت زیر مناسب است؟‬
‫«در انسان‪ ،‬گروهی از گیرندههای چشایی ‪»...................‬‬
‫‪ )1‬با منفذ جوانۀ چشایی سطح زبان مرتبطاند‪.‬‬
‫‪ )2‬برای درک درست مزۀ غذا‪ ،‬نیازمند حسّ بویایی هستند‪.‬‬
‫‪ )3‬عالوه بر پنج مزۀ اصلی در تشخیص مزۀ اومامی نیز دخالت دارند‪.‬‬
‫‪ )4‬پیام عصبی را به دارینه (دندریت)ِ نوعی نورون حسی منتقل میکنند‪.‬‬
‫در دهان و برجستگیهای زبان جوانههای چشایی و درون این جوانهها گیرندههای چشایی قرار گرفتهاند‪ .‬گیرندههای چشایی قرارگرفته در زبان‬
‫با منفذ جوانۀ چشایی سطح زبان مرتبطاند نه همۀ گیرندههای چشایی!‬
‫نکته این سوال در این بود که عالوه بر زبان‪ ،‬در سایر بخشهای دهان هم گیرندۀ چشایی دیده میشه! والسالم!‬
‫‪ ) 2‬حس بویایی در درک درست مزۀ غذا تأثیر دارد ولی حواستون باشه که درک مزۀ غذایی در گیرندههای حسی انجام نمیشود!‬
‫‪ )3‬انسان پنج مزۀ اصلی شیرینی‪ ،‬شوری‪ ،‬ترشی‪ ،‬تلخی و مزۀ اومامی را احساس میکند‪ .‬اومامی‪ ،‬کلمۀ ژاپنی به معنای لذیذ است که برای توصیف‬
‫یک مزۀ مطلوب که با چهار مزۀ دیگر تفاوت دارد‪ ،‬به کار میرود‪.‬‬
‫‪ )4‬همۀ گیرندههای چشایی پیام عصبی ایجاد شده را به دارینه (دندریت)ِ نوعی نورون حسی منتقل میکنند‪.‬‬
‫در دهان و برجستگیهای زبان‪ ،‬جوانههای چشایی وجود دارد و درون این جوانهها گیرندههای چشایی قرار گرفتهاند‪.‬‬
‫ذرههای غذا در بزاق حل میشوند و یاختههای گیرندۀ چشایی را تحریک میکنند‪.‬‬
‫پایانه منشعب دارینههای نورونهای حسی در مجاورت یاختههای چشایی قرار میگیرند‪.‬‬
‫یاختههای نگهبان نقش محافظت و پشتیبانی از گیرندههای چشایی را برعهده دارند‪.‬‬
‫سطح زبان توسط بافت پوششی سنگفرشی چندالیه پوشیده شده است‪.‬‬
‫انسان پنج مزۀ اصلی شیرینی‪ ،‬شوری‪ ،‬ترشی‪ ،‬تلخی و مزۀ اومامی را احساس میکند‪ .‬اومامی کلمه ای ژاپنی به معنای لذیذ است که برای توصیف‬
‫یک مزۀ مطلوب که با چهار مزۀ دیگر تفاوت دارد‪ ،‬به کار می رود‪ ،‬اومامی مزۀ غالب غذاهایی است که آمینواسید گلوتامات دارند مانند عصارۀ‬

‫گوشت‪.‬‬
‫حس بویایی در درک درست مزۀ غذا تاثیر دارد؛ مثال وقتی سرماخورده و دچارگرفتگی بینی شده ایم ‪ ،‬مزۀ غذاها را به درستی تشخیص نمیدهیم‪.‬‬
‫حواستون باشه که حس بویایی بر درک مزه غذا توسط مغز نقش داره و نقشی در تحریک و یا عدم تحریک گیرندههای چشایی نداره!‬
‫گیرندههای چشایی برخالف بویایی‪ ،‬یاختههای پوششی تمایزیافته هستند‪.‬‬
‫کدام گزینه‪ ،‬برای تکمیل عبارت زیر مناسب است؟‬
‫«در بدن انسان‪ ،‬هر گیرندۀ ‪ ..................‬به طور حتم ‪»..................‬‬
‫‪ )1‬تماسی‪ -‬در الیهای از پوست قرار دارد که با بافت پیوندی رشتهای‪ ،‬سدی غیرقابل نفوذ در برابر میکروبها ایجاد میکند‪.‬‬
‫‪ )2‬دمایی‪ -‬در پی تغییرات دمای سطح بدن‪ ،‬پیامهای عصبی را تولید و به محل تقویت پیامهای حسی در مغز ارسال میکند‪.‬‬
‫‪ )3‬حس وضعیت‪ -‬نوعی گیرندۀ مکانیکی محسوب میشود که با ساختاری پیوندی یا ماهیچهای در تماس است‪.‬‬
‫‪ )4‬متعلق به حس پیکری‪ -‬نمیتواند در پی اثر محرکهای شیمیایی‪ ،‬پیام عصبی تولید نماید‪.‬‬
‫(‪ – 112‬متوسط – مفهومی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫گیرندههای حس وضعیت براساس نوع محرک‪ ،‬جزء گیرندههای مکانیکی هستند‪ .‬این گیرندهها در ماهیچههای اسکلتی‪ ،‬زردپی و کپسول پوشانندۀ‬
‫مفصل ها قرار دارد‪ .‬در نتیجه هر گیرندۀ حس وضعیت با ساختاری پیوندی (کپسول مفصلی یا زردپی) یا ماهیچهای (ماهیچۀ اسکلتی) در تماس‬
‫است‪.‬‬
‫زردپی و کپسول پوشانندۀ مفصلها از نوع بافت پیوندی رشتهای هستند‪.‬‬
‫‪ )1‬الیۀ درم از پوست‪ ،‬بافت پیوندی رشتهای دارد و سدی غیرقابل نفوذ در برابر میکروبها ایجاد میکند‪ .‬گیرندههای تماسی میتوانند در پوست‬
‫باشند‪.‬‬
‫گیرندههای تماسی عالوه بر پوست‪ ،‬در بافتهای دیگر هم مشاهده میشوند‪.‬‬
‫‪ )2‬گیرندههای دمایی در بخشهایی از درون بدن مانند برخی سیاهرگهای بزرگ و پوست جای دارند‪.‬گیرندههای دمایی درون بدن به تغییرات‬
‫دمای درون بدن و گیرندههای دمایی پوست به تغییرات دمای سطح بدن حساساند؛ در نتیجه سرما یا گرما را احساس میکنند‪.‬‬
‫تعبیر‪ :‬هر محل قرارگیری گیرندههای دمایی‪ :‬برخی سیاهرگهای بزرگ‪ +‬پوست‬
‫حواستون باشه که هم تغییرات دمای محیط تشخیص داده میشن و هم تغییرات دمای درون بدن!‬
‫‪ )4‬گیرندۀ درد نوعی حس پیکری است که توسط محرکهای شیمیایی مانند الکتیکاسید‪ ،‬تحریک میشود‪ .‬گیرندۀ درد یک محرک اختصاصی‬
‫ندارد و محرکهای مختلف میتوانند موجب تحریک آن شوند‪.‬‬
‫کدام مورد‪ ،‬در ارتباط با نوعی پمپ پروتئینی در غشای یاختههای عصبی که نقش آنزیمی دارد‪ ،‬همواره درست است؟‬
‫‪ )1‬یونهای سدیم و پتاسیم به جایگاه یکسانی در آن متصل میشوند‪.‬‬
‫‪ )2‬با صرف ‪ ATP‬یونها را به روش انتشار تسهیلشده جابجا مینماید‪.‬‬
‫‪ )3‬در هر بار فعالیت خود‪ ،‬میتواند قبل از تجزیۀ ‪ ATP‬به یونهای سدیم متصل شود‪.‬‬
‫‪ )4‬قبل از جداشدن یونهای سدیم از این پروتئین‪ ،‬دو یون پتاسیم به آن متصل میشوند‪.‬‬
‫یک سوال خیلی مهم که احتمال مطرحشدنش در کنکور‬

‫زیاده! مازیها خوب دقت کنید!‬
‫پمپ سدیم‪-‬پتاسیم نوعی پمپ پروتئینی در غشای نورون‪-‬‬
‫هاست که فعالیت آنزیمی هم دارد‪ .‬همانطور که در شکل‬
‫مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬اتصال یونهای سدیم به این‬
‫پروتئین میتواند قبل از تجزیۀ ‪ ATP‬باشد‪.‬‬

‫‪ )1‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬یونهای سدیم و پتاسیم هر یک در پمپ سدیم‪-‬پتاسیم جایگاه مخصوصی دارند‪.‬‬
‫‪ )2‬جابهجایی یونها توسط پمپ برخالف شیب غلظت و به روش انتقال فعال است‪.‬‬
‫‪ )4‬همانطور که در شکل مشاهده میکنید‪ ،‬ابتدا یونهای سدیم از‬
‫این پروتئین جدا و سپس دو یون پتاسیم به آن متصل میشود‪.‬‬

‫‪ -1‬ابتدا سه یون سدیم از درون یاخته به پمپ سدیم‪-‬پتاسیم‬
‫متصل میشوند‪.‬‬
‫‪ -2‬سپس مولکول ‪ ATP‬توسط این پمپ تجزیه میشود و ‪ADP‬‬
‫‪ +‬گروه فسفات ایجاد میشود که همانطور که در شکل میبینید‪،‬‬
‫گروه فسفات به پمپ متصل شده است‪.‬‬
‫‪ -3‬سپس یونهای سدیم به بیرون از یاخته رانده میشوند‪.‬‬
‫‪ -4‬دو یون پتاسیم به پمپ سدیم‪-‬پتاسیم متصل میشود‪.‬‬
‫‪ -5‬گروه فسفات از پمپ جدا میشود‪.‬‬
‫‪ -6‬یونهای پتاسیم به داخل یاخته وارد میشوند‪.‬‬
‫کدام گزینه‪ ،‬عبارت زیر را به نادرستی تکمیل میکند؟‬
‫«نوعی تار ماهیچهای که ‪ ،..................‬قطعاً ‪»..................‬‬
‫‪ )1‬در افراد کمتحرک بیشتر وجود دارد‪ -‬ضمن تنفس هوازی نوعی پیش مادۀ تولید اوره را میسازد‪.‬‬
‫‪ )2‬برای شناکردن ویژه شدهاند‪ -‬در مجاور تارهای ماهیچهای با میتوکندری اندک مشاهده نمیشود‪.‬‬
‫‪ )3‬در فرایند سرفهکردن منقبض میشود‪ -‬در سیتوپالسم خود تعداد زیادی کانال کلسیمی دارد‪.‬‬
‫‪ )4‬مقدار زیادی مولکول شبههموگلوبین دارد‪ -‬کمتر مولکول الکتیکاسید تولید میکند‪.‬‬
‫تارهای ماهیچهای کند برای شنا کردن ویژه شدهاند‪ .‬همانطور که در شکل مشاهده میکنید‪ ،‬این تارها‬
‫میتوانند در کنار تارهای ماهیچهای تند قرار بگیرند‪ .‬تارهای ماهیچهای تند میتوکندری کمی دارند‪.‬‬
‫‪ )1‬تارهای ماهیچهای تند در افراد کمتحرک به فراوانی یافت میشوند‪ .‬در طی تنفس هوازی‪ ،‬کربندیاکسید‬
‫تولید میشود‪ .‬همانطور که میدانید‪ ،‬از تجزیۀ موادی مانند آمینواسیدها‪ ،‬آمونیاک بوجود میآید‪ .‬از ترکیب‬
‫کربندیاکسید و آمونیاک در کبد‪ ،‬اوره تولید میشود‪.‬‬
‫‪ )3‬انعکاس پاسخ سریع و غیرارادی ماهیچهها در پاسخ به محرکها است‪ .‬تارهای ماهیچهای که در فرآیند‬
‫انعکاس شرکت می کنند برای اینکه انقباض خود را با سرعت عمل زیادی انجام دهند به تعداد زیادی کانال‬
‫کلسیمی نیاز دارند‪.‬‬
‫‪ )4‬تارهای ماهیچه ای کند‪ ،‬دارای مقدار زیادی میوگلوبین (شبیه هموگلوبین) هستند‪ .‬این تارها بیشتر‬
‫انرژی خود را از طریق هوازی به دست میآروند‪ .‬در تنفس هوازی الکتیکاسید تولید نمیشود‪.‬‬
‫تارماهیچهای کند‬ ‫تارماهیچهای تند‬ ‫ویژگی‬
‫قرمز‬ ‫سفید‬ ‫رنگ‬
‫زیاد‬ ‫کم‬ ‫میوگلوبین‬
‫کم‬ ‫زیاد‬ ‫سرعت انقباض‬
‫زیاد‬ ‫کم‬ ‫توانایی ذخیره اکسیژن‬
‫در افراد ورزشکار بیشتر است‬ ‫در افراد کم تحرک بیشتر است‬ ‫تعداد در افراد مختلف‬
‫زیاد‬ ‫کم‬ ‫مقدار میتوکندری‬

‫بیشتر هوازی‬ ‫بیشتر بیهوازی‬ ‫تامین انرژی‬
‫دارد (کم)‬ ‫دارد (زیاد)‬ ‫توانایی تولید الکتیکاسید‬
‫استقامتی مثل شنا‬ ‫سرعتی مثل دوی سرعت‬ ‫نوع حرکات‬
‫زیاد‬ ‫کم‬ ‫میزان فعالیت انیدرازکربنیک در مویرگها‬
‫دیر خسته میشوند‪.‬‬ ‫زود خسته میشوند‪.‬‬ ‫میزان استقامت‬
‫کدام عبارت‪ ،‬دربارۀ نوعی از گیرندههای حسی در بدن انسان درست است که درون پوششی چندالیه و انعطافپذیر از بافت‬
‫پیوندی قرار گرفتهاند؟‬

‫‪ )1‬وجود پوشش پیوندی مانع از تغییر شکل دارینه (دندریت) تحت تأثیر فشار میشود‪.‬‬
‫‪ )2‬کانالهای یونیدریچهدار غشا فقط در صورت تغییر پتانسیل الکتریکی غشا باز میشوند‪.‬‬
‫‪ )3‬در حضور عامل محرک‪ ،‬همۀ کانالهای یونی دریچهدار در غشا بهطور همزمان باز میشوند‪.‬‬
‫‪ )4‬بالفاصله پس از تبدیل اثر محرک به پیام عصبی‪ ،‬پتانسیل الکتریکی انتهای دارینه نسبت به بیرون آن منفی میشود‪.‬‬
‫گیرندههای فشار در پوست‪ ،‬درون پوششی‬

‫چندالیه و انعطافپذیر از بافت پیوندی قرار‬
‫دارند‪ .‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده‬
‫میکنید‪ ،‬در این گیرندههای حسی پس از‬
‫تبدیل اثر محرک به پیام عصبی و هدایت آن‪،‬‬
‫پتانسیل الکتریکی انتهای دارینه نسبت به‬
‫بیرون آن منفی میشود‪ .‬چون در این زمان در‬
‫انتهای دارینه کانالهای دریچهدار پتاسیمی باز هستند و یونهای پتاسیم در حال خارج شدن از انتهای دارینه هستند‪.‬‬
‫‪ )1‬فشرده شدن پوشش چندالیها ی پیوندی اطراف گیرندۀ حسی فشار در اثر محرک‪ ،‬رشتۀ دارینه را تحت فشار قرار میدهد و در آن تغییر شکل‬
‫ایجاد میکند‪.‬‬
‫‪ )2‬کانالهای یونی در این گیرندهها تحت تأثیر محرک (مثالً فشار) نیز باز میشوند‪.‬‬
‫چند نکته طالیی‪ :‬باز شدن کانالهای یونی تحت این شرایط صورت میگیرد‪:‬‬
‫‪ -1‬اتصال ناقل عصبی به کانال یونی ‪ -2‬اتصال محرک به کانال یونی در گیرنده ‪ -3‬رسیدن پتانسیل الکتریکی غشا به حد مشخصی (مثال مثبت‬
‫‪ 30‬برای کانال یونی پتاسیمی)‬
‫‪ )3‬در حضور محرک‪ ،‬ابتدا کانالهای دریچهدار سدیمی و سپس دریچهدار پتاسیمی باز میشود‪.‬‬
‫در انسان‪ ،‬چهار غدۀ درونریز به سطح پشتی تیروئید چسبیدهاند‪ .‬کدام عبارت‪ ،‬دربارۀ این غدد صحیح است؟‬
‫‪ )1‬در سطح جلویی مجرای نای و مری قرار میگیرند‪.‬‬
‫‪ )2‬پرکاری آنها میتواند منجر به پوکی استخوان شود‪.‬‬
‫‪ )3‬کمکاری این غدد در فعالیت ماهیچهها تأثیری ندارد‪.‬‬
‫‪ )4‬مجموع اندازۀ این چهار غده به اندازۀ غدۀ تیروئید است‪.‬‬
‫غده های پاراتیروئید به تعداد چهار عدد در پشت تیروئید‬
‫قرار دارند‪ .‬این غدد هورمون پاراتیروئیدی ترشح میکنند‪.‬‬
‫این هورمون در پاسخ به کاهش کلسیم خوناب ترشح می‪-‬‬
‫شود و در همایستایی کلسیم نقش دارد‪ .‬این هورمون کلسیم‬
‫را از مادۀ زمینهای استخوان جدا میکند؛ بنابراین در صورت‬
‫پرکاری این غدد میزان کلسیم استخوان کاهش و پوکی‬
‫استخوان ایجاد میشود‪.‬‬
‫‪ )1‬همانطور که در شکلهای مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬غدد پاراتیروئید برخالف تیروئید در سطح جلویی نای قرار ندارند‪.‬‬
‫‪ )3‬یون کلسیم در انقباض ماهیچهها نقش دارد؛ بنابراین تغییر در فعالیت غدد پاراتیروئید با تغییر در همایستایی میزان کلسیم بدن‪ ،‬در فعالیت‬
‫ماهیچهها اختالل ایجاد میکند‪.‬‬

‫‪ )4‬همانطور که در شکلها مشاهده میکنید‪ ،‬غدۀ تیروئید خیلی بزرگتر از مجموع اندازۀ غدد پاراتیروئید است‪.‬‬
‫به تعداد ‪ 4‬تا در پشت غدة تیروئید‬
‫جدا کردن کلسیم از مادۀ زمینهای استخوان (تجزیة‬

‫استخوان)‬
‫غدههای پاراتیروئید‬
‫افزایش بازجذب کلسیم در کلیه‬

‫کلسیم خوناب‬
‫ِ‬ ‫ترشح هورمون پاراتیروئید در پاسخ به کاهش‬
‫افزایش جذب کلسیم در روده از طریق فعالسازی ویتامین‪D‬‬
‫کدام عبارت‪ ،‬دربارۀ چشم انسان درست است؟‬

‫‪ )1‬مایع زاللیه از طریق سوراخ وسط عنبیه به سطح مجاور قرنیه راه مییابد‪.‬‬
‫‪ )2‬نور با عبور از پردۀ سفیدرنگِ جلوی چشم‪ ،‬ابتدا به مایع زاللیه وارد میشود‪.‬‬
‫‪ )3‬سیاهرگ های قرار گرفته درونِ عصب بیناییِ چشم چپ‪ ،‬در مجاور شبکیه منشعب میشوند‪.‬‬
‫‪ )4‬برای درمان نزدیکبینی از عدسیای استفاده میشود که همگرایی پرتوهای نور را افزایش میدهد‪.‬‬
‫مایعی شفاف به نام زاللیه فضای جلوی عدسی چشم را پر کرده است که‬
‫از مویرگها ترشح میشود‪ .‬این مایع از سوراخ وسط عنبیه عبور و به سطح‬
‫پشتی قرنیه راه مییابد‪ .‬زاللیه مواد غذایی و اکسیژن را برای عدسی و قرنیه‬
‫فراهم و مواد دفعی آنها را جمعآوری میکند و به خون میدهد‪ .‬پس زاللیه‬
‫هم در پشت عنبیه و هم در جلوی آن یافت میشود‪.‬‬
‫‪ ) 2‬نور با عبور از پردۀ شفاف (نه سفید رنگ) جلوی چشم ابتدا به مایع‬
‫زاللیه وارد میشود‪ .‬پردۀ شفاف جلوی چشم‪ ،‬قرنیه نام دارد‪.‬‬
‫‪ )3‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید درون عصب بینایی‪ ،‬یک سیاهرگ و یک سرخرگ وجود دارد‪ .‬پس واژه «سیاهرگها» غلطه!‬
‫‪ )4‬برای درمان نزدیکبینی از عدسی واگرا استفاده میشود‪ ،‬این عدسی میزان همگرایی پرتوهای نور را کاهش میدهد‪.‬‬
‫بیماریهای چشم‬
‫راه درمان‬ ‫عامل بروز‬ ‫عالئم بیماری‬ ‫نام بیماری‬ ‫علت بیماری‬
‫بیماری‬
‫استفاده از عینکهای مخصوص‬ ‫افزایش سن‬ ‫کاهش قدرت تطابق و‬ ‫پیرچشمی‬ ‫سفت شدن عدسی و‬ ‫اختالل در‬
‫دوربینی‬ ‫کاهش انعطاف آن‬ ‫عدسی یا قرنیه‬
‫استفاده از عینک برای جبران عدم یکنواختی‬ ‫‪-‬‬ ‫نامنظمرسیدن پرتوها به‬ ‫آستیگماتیسم‬ ‫کروی نبودن انحنای‬
‫انحنای عدسی یا قرنیه‬ ‫یکدیگر روی یک نقطه از‬ ‫عدسی یا قرنیه‬
‫شبکیه‬
‫استفاده از عدسی همگرا‬ ‫‪-‬‬ ‫تشکیل تصویر اشیای‬ ‫دوربینی‬ ‫معموال بیشازحد‬ ‫اختالل در کرۀ‬
‫نزدیک پشت شبکیه‬ ‫کوچکبودن کرۀچشم‬ ‫چشم‬
‫‪-‬‬ ‫تشکیل تصویر اشیای دور‬ ‫نزدیکبینی‬ ‫معموال بیشازحد‬
‫جلوی شبکیه‬ ‫بزرگ بودن کرۀ چشم‬
‫استفاده از عدسی واگرا‬
‫برای اصالح چشم نزدیکبین از عدسی واگرا استفاده میشود که واگرایی پرتوهای نور را افزایش میدهد‪.‬‬
‫برای اصالح چشم دوربین از عدسی همگرا استفاده میشود که همگرایی پرتوهای نور را افزایش میدهد‪.‬‬
‫با توجه به شکل مقابل که یک مفصل متحرک را نشان میدهد‪ ،‬بخش ‪..................‬‬
‫‪ »1« )1‬همانند صفحات رشد‪ ،‬همواره از سلولهای غضروفی تشکیل شده است‪.‬‬
‫‪ » 2« )2‬برخالف زردپی‪ ،‬با ارسال پیام عصبی به مرکزی در مغز‪ ،‬در تعادل بدن نقش دارد‪.‬‬
‫‪ » 3« )3‬با فعالیت ترشحی خود همانند غضروف مفصلی‪ ،‬اصطکاک در محل مفصل را کاهش میدهد‪.‬‬
‫‪ »4« )4‬برخالف مادۀ زمینهای بافت استخوانی‪ ،‬توسط سلولهای موجود در بافت استخوانی تولید نمیشود‪.‬‬
‫(‪ – 113‬مفهومی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪4‬‬
‫شکل نشاندهندۀ بخشهای تشکیلدهندۀ مفصل است‪ .‬بخشهای مشخصشده در شکل‪ ،‬بهترتیب‪ ،‬عبارتاند از‪1 :‬ـ غضروف‪2 ،‬ـ پردۀ سازندۀ‬

‫مایع مفصلی‪3 ،‬ـ کپسول مفصلی و ‪4‬ـ حفرۀ مفصلی دارای مایع مفصلی‪.‬‬
‫بررسی همه گزینهها‪:‬‬
‫‪ )1‬چند سال بعد از بلوغ‪ ،‬صفحات رشد از حالت غضروفی به استخوانی تبدیل میشوند‪.‬‬
‫‪ ) 2‬کپسول مفصلی (نه پردۀ سازندۀ مایع مفصلی) و زردپی‪ ،‬دارای گیرندههای حس وضعیت هستند و پیام حسی به مغز ارسال میکنند که در‬
‫تعادل نقش دارد‪.‬‬
‫‪ )3‬پردۀ سازندۀ مایع مفصلی (نه کپسول مفصلی)‪ ،‬میتواند مایع مفصلی را ترشح کند‪ .‬مایع مفصلی همانند غضروف مفصلی‪ ،‬در کاهش اصطکاک‬
‫در محل مفصل نقش دارد‪.‬‬
‫‪ )4‬مادۀ زمینهای بافت استخوانی توسط یاختههای استخوانی ساخته میشود اما مایع مفصلی توسط پردۀ سازندۀ مایع مفصلی‪.‬‬
‫در ارتباط با ساقهای که هیپوفیز انسان را به هیپوتاالموس متصل میکند‪ ،‬کدام عبارت درست است؟‬
‫‪ )1‬فقط از دستههای آکسونی تشکیل شده است‪.‬‬
‫‪ )2‬هورمونها فقط از طریق خون میتوانند از درون آن عبور کنند‪.‬‬
‫‪ )3‬همۀ هورمونهای تولیدشده در هیپوتاالموس از درون آن عبور میکنند‪.‬‬
‫‪ )4‬بهطور کامل در یک حفرۀ استخوانی موجود در کف جمجمه قرار گرفته است‪.‬‬
‫غدۀ زیرمغزی تقریباً به اندازۀ یک نخود است و با ساقهای به هیپوتاالموس متصل است‪ .‬همانطور که در‬
‫شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬این ساقۀ ارتباطدهنده‪ ،‬شامل بخش عصبی و غیرعصبی (مثل رگهای خونی)‬
‫است و همۀ هورمونهای تولیدشده در هیپوتاالموس‪ ،‬شامل هورمونهای ضدادراری‪ ،‬اکسیتوسین و‬
‫هورمونهای آزادکننده و مهارکننده از این ساقه عبور میکنند‪.‬‬
‫هورمونهای اکسیتوسین و ضدادراری از طریق دستههای آکسونی و هورمونهای آزادکننده و مهارکننده از طریق‬
‫رگهای خونی از این ساقه عبور میکنند‪.‬‬
‫‪1‬و‪ )2‬همانطور که در شکل مقابل مشاهده میکنید‪ ،‬ساقۀ ارتباطدهندۀ هیپوتاالموس با هیپوفیز دارای‬
‫دو بخش است؛ یکی دستههای آکسونی که از هیپوتاالموس به هیپوفیز پسین کشیده میشود و دیگری‬
‫رگهای خونی که ارتباط هیپوتاالموس با هیوفیز پیشین را برقرار میکند؛ بنابراین از این ساقه هورمون‪-‬‬
‫های تولیدشده در هیپوتاالموس‪ ،‬هم از طریق خون و هم از طریق یاختۀ عصبی‪ ،‬عبور میکنند‪.‬‬
‫‪ )4‬همانطور که در شکل مشاهده میکنید‪ ،‬هیپوفیز درون یک گودی‪ ،‬در استخوانی از کف جمجمه‬
‫جای دارد نه ساقۀ متصلکننده!‬
‫به اندازة یک نخود آویزان از هیپوتاالموس و درون یک گودی در استخوان کف جمجمه‬
‫بخش پیشین ‪ 6‬هورمون ترشح میکند‬
‫دارای سه بخش پیشین‪ ،‬میانی و پسین‬ ‫غدة هیپوفیز‬

‫عملکرد بخش میانی در انسان ناشناخته است‬
‫بخش پسین از آکسونِ نورونهای‬

‫هیپوتاالموس تشکیل شده و دو هورمون‬
‫ترشح هورمونهای بخش پیشین توسط‬
‫ترشح میکند‬
‫هورمونهای آزادکننده و مهارکننده‪ ،‬کنترل‬
‫و تنظیم میشود‪.‬‬
‫در ارتباط با انواع جانوران‪ ،‬کدام گزینه درست است؟‬
‫‪ )1‬حداقل در بخشی از زندگی خود حرکت میکنند‪.‬‬

‫‪ )2‬اساس حرکت در جانوران مختلف‪ ،‬متفاوت است‪.‬‬
‫‪ )3‬افزایش اندازۀ بدن باعث محدودیت در حرکت میشود‪.‬‬
‫‪ )4‬پردازش نهایی اطالعات حسی در مغز صورت میگیرد‪.‬‬
‫(‪ -113‬آسان‪ -‬خط به خط)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫جانوران حداقل در بخشی از زندگی خود میتوانند از جایی به جایی دیگری حرکت کنند‪ .‬شیوههای حرکتی در جانوران بسیار متنوع است‪.‬‬
‫‪ ) 2‬اساس حرکت در جانوران مشابه است؛ برای حرکت در یک سو‪ ،‬جانور باید نیرویی در خالف آن وارد کند‪ .‬برای انجام حرکت‪ ،‬جانوران نیازمند‬
‫ساختارهای اسکلتی و ماهیچهای هستند‪.‬‬
‫‪ ) 3‬در جانوران دارای اسکلت خارجی‪ ،‬با افزایش اندازۀ بدن جانور‪ ،‬اسکلت خارجی آن هم باید بزرگتر و ضخیمتر شود‪ .‬بزرگ بودن اسکلت‬
‫خارجی‪ ،‬باعث سنگینتر شدن آن میشود که در حرکات جانور محدودیت ایجاد میکند‪ .‬به همین علت‪ ،‬اندازۀ بدن این جانوران از حد خاصی‬
‫بیشتر نمیشود‪.‬‬
‫‪ )4‬همۀ جانوران‪ ،‬مغز ندارند! مثالً هیدر‪.‬‬
‫در بدن یک فرد سالم‪ ،‬افزایش هورمون ‪ ..................‬شود‪.‬‬
‫‪ )1‬کورتیزول میتواند باعث اختالل در تمایز لنفوسیتها‬
‫‪ )2‬آلدوسترون نمیتواند باعث تجمع مایع بینبافتی در پاها‬
‫‪ T3 )3‬میتواند باعث کاهش مصرف آب در فرایند تنفس یاختهای‬
‫‪ )4‬غدد پاراتیروئید نمیتواند باعث کاهش تحریک گیرندههای کششی مثانه‬
‫بخش قشری به تنشهای طوالنیمدت‪ ،‬مثل غم از دستدادن نزدیکان‪ ،‬با ترشح کورتیزول پاسخ دیرپا میدهد‪ .‬این هورمون گلوکز خوناب را‬
‫افزایش میدهد‪ .‬اگر تنشها به مدت زیادی ادامه یابد‪ ،‬کورتیزول دستگاه ایمنی را تضعیف میکند‪ .‬تضعیف دستگاه ایمنی باعث اختالل در تمایز‬
‫لنفوسیتها میشود‪.‬‬
‫‪ )2‬افزایش ترشح هورمون آلدوسترون باعث افزایش فشارخون میشود‪ .‬با افزایش فشارخون‪ ،‬خوناب موجود در مویرگها بیشتر به بافتهای بدن‬
‫وارد میشوند و این عامل میتواند منجر به خیز (ادم) شود‪.‬‬
‫‪ )3‬هورمونهای تیروئیدی‪ ،‬باعث تنظیم میزان سوختوساز گلوکز در یاختههای بدن میشوند‪ .‬این هورمونها‪ ،‬گلوکز بیشتری را در اختیار یاختهها‬
‫میگذارند و بدین ترتیب‪ ،‬باعث افزایش مصرف اکسیژن و تولید آب در تنفس یاختهای میشوند (با توجه به واکنش کلی تنفس یاختهای‪ ،‬آب از‬
‫محصوالت تنفس یاختهای میباشد)‪.‬‬
‫‪ ) 4‬غدد پاراتیروئید باعث افزایش بازجذب کلسیم از کلیهها می شود‪ .‬با بازجذب این یون‪ ،‬مقدار ادرار وارد شده به مثانه و تحریک گیرندههای‬
‫کششی آن کاهش مییابد‪.‬‬
‫همه چی دربارۀ غده فوق کلیه!‬
‫غده فوق کلیه روی کلیه قرار دارد و از دو بخش قشری و مرکزی تشکیل شدهاست که از همدیگر مستقلاند‪.‬‬
‫ترکیب با فصل ‪ 5‬دهم‪ :‬روی هر کلیه‪ ،‬غده فوق کلیه قرار دارد که در تنظیم کار کلیه نیز نقش مهمی ایفا میکند‪.‬‬
‫بخش مرکزی‬
‫بخش مرکزی این غده‪ ،‬ساختار عصبی دارد‪ .‬وقتی فرد در شرایط تنش قرار میگیرد‪ ،‬این بخش دو هورمون به‬
‫نامهای اپینفرین و نوراپینفرین ترشح میکند‪ .‬این هورمونها ضربان قلب‪ ،‬فشارخون و گلوکز خوناب را‬
‫افزایش میدهند و نایژکها را در ششها باز میکنند‪ .‬چنین تغییراتی‪ ،‬بدن را برای پاسخهای کوتاه مدت آماده‬
‫میکند‪.‬‬
‫ترکیب بافصل ‪ :1‬فعالشدن بخش سمپاتیک دستگاه عصبی حرکتی نیز سبب افزایش فشارخون‪ ،‬ضربان قلب‪ ،‬تعداد‬
‫تنفس و قطر نایژکها میشود و جریان خون را به سوی قلب و ماهیچههای اسکلتی هدایت میکند‪.‬‬
‫ترکیب با فصل ‪ 3‬دهم‪ :‬نایژکها به علت نداشتن غضروف‪ ،‬توان مناسب برای تنگ و گشادشدن دارند‪ .‬در حالی که‬
‫نایژهها و نای‪ ،‬به علت وجود غضروف در دیواره‪ ،‬نمیتوانند تنگ و گشاد شوند‪.‬‬
‫نکته‪ :‬بخش مرکزی غده فوق کلیه‪ ،‬تحت تاثیر هورمون محرک این غده قرار نمیگیرد‪ .‬بلکه تنظیم ترشح آن به‬
‫کمک دستگاه عصبی صورت میگیرد‪.‬‬
‫ترکیب با فصل‪ :1‬بخش خودمختار دستگاه عصبی محیطی‪ ،‬کار ماهیچههای صاف‪ ،‬ماهیچه قلب و غدهها را به صورت‬
‫ناآگاهانه تنظیم میکند و همیشه فعال است‪.‬‬
‫بخش قشری‬
‫بخش قشری این غده به تنشهای طوالنیمدت‪ ،‬مثل غم از دستدادن نزدیکان‪ ،‬با ترشح کورتیزول پاسخ دیرپا میدهد‪.‬‬
‫نکته‪ :‬ترشح هورمونهای بخش قشری غده فوق کلیه‪ ،‬تحت تاثیر هورمون محرک فوق کلیه است که از غده زیرمغزی (هیپوفیز) ترشح میشود‪.‬‬
‫چند نوع هورمون توسط این غده ترشح میشود که عبارتاند از‪:‬‬
‫‪ -1‬کورتیزول‪ :‬این هورمون در پاسخ دیرپا به تنشهای طوالنیمدت ترشح میشود و گلوکز خون را افزایش میدهد‪ .‬اگر تنشها به مدت زیادی ادامه داشته‬
‫باشد‪ ،‬کورتیزول‪ ،‬دستگاه ایمنی را ضعیف میکند‪.‬‬

‫نکته‪ :‬کورتیزول با افزایش تجزیه پروتئینها توسط یاختهها‪ ،‬گلوکز خون را افزایش میدهد‪ .‬و به همین دلیل موجب تضعیف دستگاه ایمنی میشود‪.‬‬
‫ترکیب با فصل ‪ :5‬از بین رفتن لنفوسیتهای ‪ T‬در فرد مبتال به ایدز نیز‪ ،‬به تضعیف کل دستگاه ایمنی منجر میشود‪.‬‬
‫ترکیب با فصل ‪ :5‬تضعیف دستگاه ایمنی منجر به کاهش عالیم بیماریهای خودایمنی میشود‪ .‬چون در این بیماریها‪ ،‬حمله دستگاه ایمنی به یاختههای خودی‪،‬‬
‫منجر به بروز عالیم میشود‪.‬‬
‫ترکیب با فصل‪ :5‬تضعیف دستگاه ایمنی‪ ،‬احتمال پسزده شدن بافت پیوند داده شده در بدن میزبان را نیز کاهش میدهد‪.‬‬
‫ترکیب با فصل‪ :5‬تضعیف دستگاه ایمنی میتواند شرایط را برای تقسیم بیشتر یاختههای سرطانی و متاستاز آنها را فراهم آورد‪.‬‬
‫‪ -2‬آلدوسترون‪ :‬هورمون دیگر بخش قشری‪ ،‬آلدوسترون است که بازجذب سدیم را از کلیه افزایش میدهد‪ .‬به دنبال بازجذب سدیم‪ ،‬آب هم بازجذب میشود‬
‫و در نتیجه حجم و فشار خون باال میرود‪.‬‬
‫نکته‪ :‬آلدوسترون مستقیما بازجذب سدیم و به صورت غیرمستقیم‪ ،‬بازجذب آب را افزایش میدهد‪.‬‬
‫‪ -3‬هورمونهای جنسی‪ :‬بخش قشری مقدار کمی هورمون جنسی زنانه و مردانه را در هر دو جنس نیز ترشح میکند‪.‬‬
‫ترکیب با فصل‪ :7‬تستوسترون‪ ،‬هورمون جنسی مردانه و استروژن و پروژسترون‪ ،‬هورمون جنسی زنانهاند‪ .‬هورمون جنسی مردانه در بیضه و هورمون جنسی زنانه‬
‫در تخمدان تولید میشود‪.‬‬
‫چند مورد‪ ،‬عبارت زیر را به طور مناسب تکمیل میکند؟‬
‫«‪ ..................‬فرومونهای ترشحشده در جانداران‪».................. ،‬‬
‫الف‪ -‬برخی از‪ -‬باعث برقراری ارتباط بین جمعیتهای مختلف در یک زیستگاه میشوند‪.‬‬
‫ب‪ -‬همۀ‪ -‬نشاندهندۀ وجود پنجمین ویژگی حیات در موجودات زنده هستند‪.‬‬
‫ج‪ -‬برخی از‪ -‬باعث رخ دادن آمیزشهای غیر تصادفی میشوند‪.‬‬
‫د‪ -‬همۀ‪ -‬در ارتباط بین یاختههای جاندار ترشحکنندۀ فرومون نقش ایفا نمیکنند‪.‬‬
‫‪4 )4‬‬ ‫‪3 )3‬‬ ‫‪2 )2‬‬ ‫‪1 )1‬‬
‫(‪ -114‬متوسط‪ -‬ترکیبی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪3‬‬
‫همۀ موارد درست هستند به جز مورد الف‪.‬‬

‫الف) جمعیتهای مختلف ساکن یک زیستگاه‪ ،‬از گونههای مختلفی هستند‪ .‬در حالی که فرومون‪ ،‬ارتباط بین اعضای یک گونه را برقرار میکند‪.‬‬
‫ب) پنجمین ویژگی حیات در جانداران‪ ،‬پاسخ به محیط است‪ .‬فرومونها موادی هستند که از یک فرد ترشح میشوند و در فرد یا افراد دیگری از‬
‫همانگونه پاسخهای رفتاری ایجاد میکنند‪.‬‬
‫ج) مارها از فرومونها برای جفتیابی استفاده میکنند‪ .‬این عامل باعث میشود که آمیزشها به صورت غیرتصادفی باشد‪.‬‬
‫وقتی که جفتیابی رخ بده‪ ،‬آمیزشها غیرتصادفی هستن (توضیحات بیشتر رو در فصل ‪ 8‬دوازدهم میخونین!)‬
‫د) در دنیای جانوران از ارتباط شیمیایی نه فقط برای ارتباط بین یاختهها‪ ،‬بلکه برای ارتباط افراد با یکدیگر نیز استفاده میشود‪ .‬فرومونها موادی‬
‫هستند که از یک فرد ترشح میشوند و در فرد یا افراد دیگری از همانگونه پاسخهای رفتاری ایجاد میکنند‪.‬‬
‫چهار مادۀ ‪ C ، B ، A‬و ‪ D‬مفروض است‪ .‬درصورت مالش دو جسم ‪ B‬و ‪ D‬با جسم ‪ ،A‬نیروی بین ‪ B‬و ‪ D‬از نوع جاذبه خواهد بود‪ ،‬همچنین‬
‫درصورت مالش دو جسم ‪ A‬و ‪ D‬با جسم ‪ ،C‬نیروی بین ‪ A‬و ‪ D‬نیز از نوع جاذبه میشود‪ .‬کدام گزینه میتواند در مورد سری الکتریسیتۀ‬

‫مالشی این چهار ماده درست باشد؟‬
‫‪D‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪)4‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪)3‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪)1‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫(‪ – 111‬متوسط – مفهومی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪3‬‬
‫روشهای ایجاد بار الکتریکی در اجسام‪:‬‬
‫‪ .1‬تماس‪ :‬در اثر تماس یک جسم باردار به یک جسم خنثی‪ ،‬مقداری از بار الکتریکی جسم اول به جسم خنثی منتقل میشود‪.‬‬
‫‪ .2‬مالش‪ :‬در اثر مالش دو جسم به یکدیگر‪ ،‬دو بار هماندازه و ناهمنام در دو جسم ایجاد میشود‪.‬‬
‫نکته‪ :‬نوع باری که جسم در اثر مالش پیدا میکند بر اساس جدولی موسوم به سری الکتریسیتۀ مالشی معلوم میشود‪ .‬در این جدول مواد پایینتر بار‬
‫منفی و مواد باالتر بار مثبت پیدا میکنند‪.‬‬
‫مثال‪ :‬میلۀ پالستیکی (‪ )-‬و پارچۀ پشمی (‪)+‬‬
‫تفلون (‪ )-‬و نایلون (‪)+‬‬
‫درس‪ :‬فیزیک‬
‫میلۀ شیشهای (‪ )+‬و پارچۀ پشمی (‪)-‬‬
‫‪ .3‬القا‪ :‬ایجاد بار در اجسام‪ ،‬در اثر نزدیکی یک جسم باردار به آنها را القای بار الکتریکی میگویند‪.‬‬
‫در صورت مالش دو جسم با هم‪ ،‬بار الکتریکی مادهای که در سری الکتریسیتۀ مالشی پایینتر قرار دارد‪ ،‬منفی میشود و بار مادهای که باالتر قرار‬
‫دارد‪ ،‬مثبت میشود (پایین ‪ ، -‬باال ‪)+‬‬
‫سوال گفته در صورت مالش ‪ B‬و ‪ D‬با ‪ A‬نوع نیروی بین آنها (‪ B‬و ‪ ،)D‬جاذبه خواهد بود؛ یعنی بار آنها مخالف یکدیگر خواهد بود‬
‫پس یکی از آنها باالتر از ‪ A‬و یکی پایینتر از ‪ A‬قرار دارد (‪)Ⅰ‬‬
‫همچنین گفته در صورت مالش ‪ A‬و ‪ D‬با ‪ C‬نیز نیروی بین آنها (‪ A‬و ‪ ،)D‬جاذبه خواهد بود؛ یعنی بار آنها مخالف یکدیگر خواهد بود‬
‫پس باید ‪ C‬بین ‪ A‬و ‪ D‬قرار داشته باشد (تا یکی از آنها باالتر از آن و دیگری پایینتر از آن قرار گیرد) (‪)Ⅱ‬‬
‫با توجه به جملههای (‪ )Ⅰ‬و (‪ )Ⅱ‬نتیجه میگیریم باید سری الکتریسیتۀ مالشی‪ ،‬یکی از حالت های زیر باشد‪:‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪B‬‬
‫در شکل روبرو‪ ،‬کرههای رسانا و مشابه ‪ B ، A‬و ‪ C‬به ترتیب دارای بارهای ‪ + 8C ، − 16C‬و ‪ + 12C‬هستند‪ .‬ابتدا کلید ‪ k 1‬را‬
‫وصل میکنیم‪ ،‬سپس کلید ‪ k 1‬را باز کرده و کلید ‪ k 2‬را وصل می کنیم‪ .‬در این صورت چه تعداد الکترون از سیم رابط ‪ B‬و ‪ C‬منتقل‬
‫( ‪) e = 1 / 6 10 C‬‬
‫‪-19‬‬
‫میشود؟‬
‫‪B‬‬ ‫‪2/5 10 )2‬‬‫‪13‬‬

‫‪ )1‬صفر‬
‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪7 /5 1013 )4‬‬ ‫‪5 1013 )3‬‬
‫(‪ – 111‬آسان – محاسباتی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪3‬‬

‫اگر دو کرۀ رسانای باردار که بارهای متفاوتی دارند را به هم وصل کنیم‪ ،‬بارها بین این دو کره منتقل میشوند و درنهایت بار هر دو کره یکسان‬
‫می شود؛ پس برای پیدا کردن بار هر دو کره بعد از تماس‪ ،‬باید از بارهای اولیۀ آنها میانگین بگیریم ابتدا کلید ‪ k1‬را وصل میکنیم؛ بنابراین بار‬
‫کرۀ ‪ B‬بعد از رسیدن به تعادل برابر خواهد بود با‪:‬‬
‫‪q A + q B −16 + 8‬‬

‫= ‪qB‬‬ ‫=‬ ‫‪= −4C‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫سپس کلید ‪ k1‬را باز میکنیم و کلید ‪ k 2‬را وصل میکنیم؛ بنابراین بار کرۀ ‪ C‬و بار ثانویۀ کرۀ ‪ ) qB ( B‬باید به تعادل برسند‪:‬‬
‫‪qB + q C −4 +12‬‬
‫= ‪qC‬‬ ‫=‬ ‫‪= +4C‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫قبل از بستن کلید ‪ k 2‬بار کرههای ‪ B‬و ‪ C‬به ترتیب ‪ −4C‬و ‪ +12C‬بود و پس از بستن کلید بار هر کدام از آنها ‪ +4C‬شد؛ بنابراین‬
‫‪qC − qC =12 − 4 = 8C‬‬ ‫‪ 8C‬بار از کرۀ ‪ C‬به کرۀ ‪ B‬منتقل شده است‪ .‬یا میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪q = ne  810−6 = n 1/ 610−19  n = 51013‬‬ ‫برای محاسبۀ تعداد الکترون منتقل شده نیز میتوان نوشت‪:‬‬
‫مطابق شکل دو گلوله فلزی مشابه با بار الکتریکی مشابه ‪ +20C‬را درون یک حلقه شیشهای و نارسانای دایرهای شکل میاندازیم که‬
‫ضخامت حلقه ناچیز و سطح آن دارای اصطکاک است‪ .‬اگر مساحت سطح حلقه شیشهای ‪ 675cm2‬باشد‪ ،‬نیروی الکتریکی بین دو گلوله‬
‫پس از اینکه درون حلقه به تعادل رسیدند‪ ،‬چند نیوتن میتواند باشد؟‬
‫حلقۀ شیشه ای‬ ‫‪‬‬ ‫‪N.m2 ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪3 ; k = 9  109‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪C2 ‬‬
‫‪‬‬
‫‪26 )2‬‬ ‫‪25 )1‬‬
‫‪53 )4‬‬ ‫‪37 )3‬‬
‫‪R‬‬
‫(‪ – 111‬ساده – محاسباتی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪4‬‬
‫به دلیل وجود نیروی اصطکاک‪ ،‬نیروی وزن و نیروی الکتریکی‪ ،‬دو گلوله در نقطهای از مسیر به تعادل میرسند که محل آن برای ما مشخص‬
‫نیست؛ اما در هر نقطهای که به تعادل برسند قطعاً فاصلۀ بین آنها کوچکتر یا مساوی قطر دایره است‪ .‬پس حداقل نیروی الکتریکی بین آنها‬
‫مربوط به حالتی است که فاصلۀ بین آنها برابر قطر دایره باشد‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪S = R → 675 = 3R → R =15cm → d = 2R = 30cm‬‬
‫‪k q1 q2‬‬ ‫‪r =d → F‬‬ ‫‪k q1 q2‬‬
‫=‪F‬‬ ‫⎯⎯⎯‬
‫‪Fmin‬‬ ‫‪min‬‬ ‫=‬ ‫→‬
‫‪r2‬‬ ‫‪d2‬‬
‫= ‪Fmin‬‬
‫(‬ ‫()‬
‫‪9109  2010−6  2010−6‬‬ ‫‪) = 40N  F  40N‬‬
‫) ‪( 3010−2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫مطابق شکل‪ ،‬چهار گوی رسانا‪ ،‬یکسان و کوچک دارای بارهای اولیۀ ‪ q C = 12C ، q B = − q C ، q A = 0‬و ‪ q D = 7C‬بر روی‬
‫‪3‬‬
‫محیط یک مثلث قرار گرفتهاند‪ .‬گوی ‪ A‬را ابتدا با گوی ‪ B‬تماس داده و بعد از جدا کردن‪ ،‬آن را با گوی ‪ C‬تماس میدهیم و سپس آنها را‬
‫به مکان اولیۀ خود بازمیگردانیم‪ .‬در این حالت نیرویی که گوی ‪ C‬به گوی ‪ A‬وارد میکند‪ ،‬چند برابر نیرویی است که گوی ‪ B‬به ‪ D‬وارد‬
‫‪N.m2‬‬
‫‪(k = 9 109‬‬ ‫میکند؟ )‪, cos 53 = 0 / 6‬‬
‫‪C2‬‬
‫‪63‬‬ ‫‪175‬‬
‫‪)2‬‬ ‫‪)1‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪32‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪343‬‬
‫‪)4‬‬ ‫‪)3‬‬
‫‪63‬‬ ‫‪32‬‬
‫(‪ – 111‬متوسط – محاسباتی ‪ -‬شماره صفحههای کتاب درسی‪ 5 :‬و ‪)6‬‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫نکته‪ :‬اجسام باردار به یکدیگر نیروی جاذبه و دافعه وارد میکنند که به آن نیروی الکتریکی میگویند‪.‬‬
‫توجه‪ :‬آقای کولن با کمک ترازوی پیچشی کولن (مطابق شکل روبهرو) آزمایشی را طراحی کرد تا اندازه نیروی الکتریکی بین دو بار نقطهای را بیابد‪.‬‬
‫نتیجه آزمایش آقای کولن‪ ،‬به صورت قانون کولن بیان شد‪.‬‬
‫در فاصله ‪ r‬از یکدیگر قرار داشته باشند‪ ،‬به یکدیگر نیرو وارد میکنند‪:‬‬ ‫‪q2‬‬ ‫و‬ ‫‪q1‬‬ ‫مطابق شکلهای زیر اگر دو بار‬

‫وارد میکند‪.‬‬ ‫‪ q 2‬به بار نقطهای ‪q1‬‬ ‫نکته ‪ F12 :1‬نیرویی است که بار نقطهای ‪ q1‬به بار نقطهای ‪ q 2‬وارد میکند و ‪ F21‬نیرویی است که بار نقطهای‬
‫نکته ‪ :2‬این دو نیروی الکتریکی (طبق قانون سوم نیوتون) هماندازه‪ ،‬همراستا و در خالف جهت همدیگرند‪ .‬به عبارتی داریم‪:‬‬
‫‪F12 = −F21  F12 = F21 = F‬‬

‫که در فاصله ‪ r‬از یکدیگر قرار دارند‪ ،‬با حاصلضرب اندازۀ بار دو ذره نسبت مستقیم‬ ‫قانون کولن‪ :‬اندازه نیروی الکتریکی بین دو ذره باردار ‪ q1‬و ‪q 2‬‬
‫و با مجذور فاصله بین دو ذره رابطۀ وارون دارد‪ .‬به عبارتی داریم‪:‬‬
‫)‪| q1 | | q2 | → (C‬‬ ‫بار الکتریکی‬

‫)‪(N‬‬ ‫نیروی الکتریکی وارد بر هر بار‬ ‫‪F=k‬‬
‫‪r2‬‬ ‫)‪→ (m‬‬ ‫فاصله بین دو ذره‬
‫توجه‪ :‬در این رابطه ‪ ،k‬ثابت کولن است که برابر است با ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪N.m‬‬
‫‪k = 8 / 89 109‬‬ ‫‪9 109‬‬
‫‪C2‬‬
‫(ضریب گذردهی الکتریکی خأل) بیان میکنند که برابر است با‪:‬‬ ‫‪0‬‬ ‫نکته‪ :‬ضریب ‪ k‬را بر حسب ضریب ثابت دیگری به نام‬
‫‪1‬‬ ‫‪C2‬‬
‫=‪k‬‬ ‫و‬ ‫‪0 = 8 / 85 10−12‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪N.m2‬‬
‫‪−6‬‬
‫است‪.‬‬ ‫)‪(C‬‬ ‫‪ 10‬کولن‬ ‫معادل‬ ‫)‪(C‬‬ ‫نکته‪ :‬هر یک میکروکولن‬
‫قرار داشته باشد‪ ،‬آنگاه اندازه نیروی ‪ F‬برابر است با‪:‬‬ ‫)‪(x − y‬‬ ‫در دستگاه مختصات دکارتی‬ ‫‪F = i + j‬‬ ‫نکته ‪ :1‬اگر بردار نیروی‬
‫‪F = 2 + 2‬‬
‫برابر است با‪:‬‬ ‫) ‪B(x B , y B‬‬ ‫و‬ ‫) ‪A(x A , y A‬‬ ‫نکته ‪ :2‬فاصله دو نقطه ‪ A‬و ‪ B‬در صفحه به مختصات‬
‫‪AB = (x A − x B )2 + (yA − yB )2‬‬

‫با اتصال دادن گوی ‪ A‬و ‪ ،B‬بار نهایی هر دوی آنها برابر خواهد شد با‪:‬‬
‫)‪q A + q B 0 + (−4‬‬
‫= نهایی ‪q‬‬ ‫=‬ ‫‪= −2C‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫در این مرحله گوی ‪ A‬که اکنون )‪ (−2C‬بار دارد را با گوی ‪ C‬تماس میدهیم و بار نهایی آنها را به دست میآوریم‪:‬‬
‫)‪qC + qA 12 + (−2‬‬
‫= نهایی ‪q‬‬ ‫=‬ ‫‪= 5C‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫بنابراین بار نهایی گویها بعد از اتصال ‪ q B = −2C ، q A = 5C‬و ‪ q C = 5C‬خواهد بود‪.‬‬
‫با توجه به زوایا و اضالع داده شده‪ ،‬فاصله ‪ AC‬و ‪ BC‬و در نتیجه فاصله گویها از یکدیگر را به دست میآوریم‪:‬‬
‫‪AC‬‬ ‫‪4 AC‬‬
‫= ‪tg530‬‬ ‫= →‬ ‫‪→ AC = 4cm‬‬
‫‪CD‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪BC‬‬ ‫‪2 BC‬‬
‫= ‪cos 450‬‬ ‫→‬ ‫=‬ ‫‪→ BC = 4cm‬‬
‫‪BA‬‬ ‫‪2 4 2‬‬

‫حاال با داشتن مقدار بار نهایی گویها و فاصلهها‪ ،‬نسبت نیروی موردنظر را به دست میآوریم‪:‬‬
‫‪FCA q C q A‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪5  5 7 2 175‬‬
‫=‬ ‫= ‪ ( BD )2 → CA‬‬ ‫= ) (‪‬‬
‫‪FBD q Bq D‬‬ ‫‪rAC‬‬ ‫‪FBD 2  7 4‬‬ ‫‪32‬‬
‫دو بار نقطهای مثبتِ ‪ q1‬و ‪ q2‬در فاصلهی ‪ r‬به یکدیگر نیروی ‪ F‬وارد میکنند‪ 25 .‬درصد از بارِ ‪ q2‬را برداشته و به ‪ q1‬افزوده و‬
‫فاصلهی دو بار را ‪ 5۰‬درصد افزایش میدهیم‪ .‬اگر نیرویی که به هم وارد میکنند بیشتر از ‪ 5۰‬درصد نسبت به قبل کاهش یابد در این‬

‫صورت کدام رابطهی زیر برقرار است؟‬
‫‪q2‬‬
‫‪q1‬‬ ‫‪q 2  2q1 )2‬‬ ‫‪q 2  2q1 )1‬‬
‫‪q2  2 / 5q1 )4‬‬ ‫‪q2  2 / 5q1 )3‬‬
‫(‪ – 111‬دشوار – مفهومی و محاسباتی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫‪q1 = q1 + 0 / 25q 2‬‬

‫‪q 2 = q 2 − 0 / 25q 2 = 0 / 75q 2‬‬
‫‪3‬‬
‫= ‪r  = r + 0 / 5r = 1 / 5r‬‬
‫‪r‬‬
‫‪2‬‬
‫‪F  q1 q 2‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪q + 0 / 25q 2 0 / 75q 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪q‬‬ ‫‪3 4‬‬ ‫‪q‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ( )2 = 1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ( )2 = (1 + 2 )   = (1 + 2 ) ‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪q1 q 2‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪q1‬‬ ‫‪q2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4q1‬‬ ‫‪4 9‬‬ ‫‪4q1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪50‬‬
‫‪ F  ‬و بنابراین خواهیم داشت‪:‬‬
‫باتوجهبه اینکه نیرو بیشتر از ‪ 5۰‬درصد نسبت به قبل کاهش یافته است یعنی ‪F‬‬
‫‪100‬‬
‫‪F 1‬‬
‫‪‬‬
‫‪F 2‬‬
‫‪q2‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪q‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪q‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪(1 +‬‬ ‫‪)    1 + 2   2   q 2  2q1‬‬
‫‪4q1 3 2‬‬ ‫‪4q1 2‬‬ ‫‪4q1 2‬‬
‫شکل مقابل وضعیت تعدادی از خطوط میدان الکتریکی حاصل از مجموعۀ دو بار ‪ q1‬و ‪ q 2‬را نشان میدهد‪ .‬در این صورت کدام گزینه‬
‫درست است؟‬
‫‪ q1 )1‬مثبت و ‪ q 2‬منفی و ‪q 2  q1‬‬
‫‪ q1 )2‬مثبت و ‪ q 2‬منفی و ‪q 2  q1‬‬
‫‪ q1 )3‬منفی و ‪ q 2‬مثبت و ‪q1  q 2‬‬
‫‪ q1 )4‬منفی و ‪ q 2‬مثبت و ‪q1  q 2‬‬
‫(‪ – 111‬ساده – مفهومی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬

‫خطهای میدان الکتریکی‬
‫معموالً برای تجسم بهتر میدان الکتریکی‪ ،‬آن را توسط خطهایی نشان میدهند که روی آن جهتی نشان دادهشده است‪ .‬این مجموعه را خطهای‬
‫میدان یا خطهای نیرو مینامند‪ .‬برای رسم خطوط میدان‬
‫الکتریکی‪ ،‬بار مثبت آزمون را در نقاط مختلف قرار داده و جهت‬
‫نیروی وارد بر آن را تعیین میکنیم‪ ،‬باتوجهبه جهت نیرو‪ ،‬جهت‬
‫میدان الکتریکی و درنتیجه شکل کلی خطوط میدان الکتریکی‬
‫مشخص میشود‪.‬‬
‫→‬
‫‪Ep‬‬ ‫ویژگیهای خطهای الکتریکی‪:‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪ )2‬همدیگر را قطع نمیکنند‬ ‫‪ )1‬جهتدار میباشند‪.‬‬
‫‪ )3‬تراکم خطوط میدان در هر ناحیه‪ ،‬نشاندهنده قدرت میدان میباشد‪.‬‬
‫→‬
‫‪EM‬‬ ‫هر جا خطها به هم نزدیکتر باشند میدان قویتر است‪.‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪ ) 4‬مماس بر هر خط میدان‪ ،‬در هر نقطه‪ ،‬راستای میدان در آن نقطه و سوی نیروی وارد بر بار مثبت‬
‫در آن نقطه‪ ،‬سوی میدان الکتریکی در آن نقطه است‪.‬‬
‫خطوط میدان الکتریکی‪ ،‬مربوط به چند وضعیت‪ ،‬در شکلهای زیر نشان دادهشده است‪.‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪+q‬‬ ‫‪−q‬‬
‫‪+q‬‬
‫•‬
‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−q‬‬ ‫‪−q‬‬

‫‪+ q1‬‬ ‫‪− q2‬‬
‫‪q1  q 2‬‬
‫میدان الکتریکی بار مثبت به سمت خارج از خود بار است (انگار خطوط میدان از بار‬
‫مثبت خارج میشوند‪ ).‬و خطوط بار منفی به سمت خود بار است‪( .‬انگار خطوط در حال‬
‫وارد شدن به بار منفی هستند‪ . ).‬با توجه به اینکه انگار خطوط از بار ‪ q 2‬خارج و‬
‫وارد ‪ q1‬میشوند ‪ q 2‬مثبت و ‪ q1‬منفی است ‪ .‬همچنین تراکم خطوط معرف قدرت‬
‫میدان است‪ .‬با توجه به اینکه فاصلۀ بین خطوط در اطراف ‪ q1‬کمتر از فاصلهی‬
‫خطوط در اطراف ‪ q 2‬است درنتیجه مقدار بار ‪ q1‬از مقدار بار ‪ q 2‬بیشتر است‪.‬‬
‫دو بار الکتریکی ‪ q1 = +9C‬و ‪ q2 = +4C‬در فاصلۀ ‪ 35cm‬از یکدیگر قرار دارند و در نقطۀ ‪ p‬میدان الکتریکی برآیند روی خط‬
‫واصل آنها صفر میشود‪ .‬اگر ‪ 12 / 5 1013‬الکترون به بار ‪ q 2‬بدهیم میدان الکتریکی برآیند در نقطۀ ‪ Q‬روی خط واصل آنها صفر‬
‫میشود‪ .‬طول پارهخط ‪ PQ‬چند سانتیمتر است؟ )‪(e = 1 / 6 10−19 C‬‬

‫‪126 )4‬‬ ‫‪1۰5 )3‬‬ ‫‪96 )2‬‬ ‫‪84 )1‬‬
‫(‪ – 111‬متوسط – محاسباتی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪4‬‬
‫نکته‪ :‬مشابه نیروی الکتریکی برای میدان الکتریکی اصل برایند میدان الکتریکی نشان میدهد که میدان الکتریکی ناشی از چند بار الکتریکی از فضا‪،‬‬
‫برابر مجموع میدانهایی است که هر بار در نبود سایر بارها در آن نقطه از فضا ایجاد میکند‪.‬‬
‫‪ET = E1 + E2 + ...‬‬
‫در آن صفر است (نقطه ‪ )A‬دو حالت امکانپذیر است‪.‬‬ ‫نکته‪ :‬برای تعیین نقطهای که میدان الکتریکی برآیند حاصل از دو بار نقطهای ‪ q1‬و ‪q 2‬‬
‫‪q2  q1‬‬ ‫‪ -1‬بارهای هم نام‪ :‬در این حالت نقطۀ ‪ A‬بین دو بار و نزدیک به بار کوچکتر است‪.‬‬
‫‪q1‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪q2‬‬

‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪E2‬‬ ‫‪E1‬‬
‫‪q2  q1‬‬ ‫‪ -2‬بارهای ناهمنام‪ :‬در این حالت نقطۀ ‪ A‬خارج از فاصلۀ دو بار و نزدیک به بار کوچکتر است‪.‬‬
‫‪A‬‬
‫‪q1‬‬ ‫‪q2‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪E1‬‬ ‫‪E2‬‬
‫در آن قرار گیرد‪ ،‬برآیند نیروی وارد بر آن صفر میشود و بار در حالت تعادل قرار میگیرد‪.‬‬ ‫نقطۀ ‪ A‬دقیقاً نقطهای است که اگر بار دلخواه ‪q 3‬‬

‫در نقطۀ ‪ A‬برابر ‪ E‬و پس از حذف بار در همان نقطۀ ‪ E′‬باشد‪ ،‬برای بررسی نسبت دو بار‬ ‫نکته‪ :‬اگر میدان الکتریکی حاصل از دو بار نقطهای ‪ q1‬و ‪q 2‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫توجه کنید که پس از خنثی کردن بار ‪ q 2‬شدت میدان ‪ E′‬تنها حاصل از بار ‪ q1‬است ‪ E1 = E ‬و در حالت اولیه شدت میدان ‪ E‬برآیند ‪E2 , E1‬‬
‫است‪( E = E1 + E2 ) .‬‬
‫با تعیین میدان ) ‪ E2 ( E2 = E − E‬نسبت دو بار ‪ q 2‬و ‪ q1‬و عالمت آنها مشخص شود‪.‬‬
‫در ابتدا دو بار هم نام هستند و میدان الکتریکی برآیند بین آنها و نزدیک بار کوچکتر صفر میشود‪ .‬اگر فاصله بار ‪ q1‬از نقطۀ ‪ p‬برابر ‪ x‬فرض‬
‫کنیم‪ ،‬خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪cm‬‬
‫‪q1 = +9C‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪q2 = +4C‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪35 − x‬‬
‫‪P : E T = 0  E1 = E2‬‬
‫‪k q1‬‬ ‫‪k q2‬‬
‫=‬ ‫= ‪ 9‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪r12‬‬ ‫‪r2‬‬‫‪2‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪( 35 − x )2‬‬
‫جذر‬
‫‪3 = 2  2x =105 − 3x‬‬ ‫‪ 5x =105  x = 21cm‬‬
‫⇒‬
‫‪x 35 − x‬‬
‫در مرحلۀ دوم به اندازۀ ‪ 12 / 5 1013‬الکترون به بار ‪ q 2‬اضافه شده است‪.‬‬
‫‪q = −ne = −12 / 51013 1/ 6 10−19 = −20C‬‬

‫‪ q2 = q2 + q = −16C‬‬
‫در حالت جدید دو بار ناهمنام هستند و نقطۀ صفر شدن میدان برآیند خارج از فاصلۀ دو بار و نزدیکتر به بار کوچکتر قرار میگیرد‪ .‬اگر فاصلۀ‬
‫نقطۀ ‪ Q‬را از بار ‪ q1‬برابر ‪ y‬فرض کنیم‪ ،‬خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪y‬‬
‫‪q1 = +9C‬‬ ‫‪cm‬‬
‫‪q2 = −16C‬‬
‫‪Q‬‬
‫‪35 + y‬‬
‫‪ET = 0‬‬ ‫‪ E1 = E2‬‬

‫‪k q1‬‬ ‫‪k q1‬‬
‫=‬ ‫= ‪ 9‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪r12‬‬ ‫‪r22‬‬ ‫‪y2 ( 35 + y )2‬‬
‫جذر‬
‫‪3 = 4  4y = 105 + 3 y‬‬ ‫‪ y = 105cm‬‬
‫⇒‬
‫‪y 35 + y‬‬
‫حاال نوبت به محاسبه فاصلۀ ‪ PQ‬رسیده است‪.‬‬
‫‪y =105cm‬‬ ‫‪q1‬‬ ‫‪x = 21cm‬‬
‫‪q2‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪P‬‬
‫‪PQ = x + y =126cm‬‬
‫در شکل مقابل‪ ،‬سه بارِ نقطهای رویِ محیط دایرهای به قطر ‪ 6‬سانتیمتر قرار دارند‪ .‬اگر ‪ q = 4μ C‬باشد‪ ،‬بزرگی میدانِ الکتریکیِ برآیند‬
‫در نقطهی ‪ M‬چند ‪ N / C‬است؟‬

‫‪2( 2-1)107 )1‬‬
‫‪2 3 107 )2‬‬
‫‪2( 2 + 1) 107 )3‬‬
‫‪3 2 107 )4‬‬
‫(‪ – 111‬متوسط – محاسباتی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫بزرگیِ میدان الکتریکی هر یک از بارهای ‪ q‬در نقطۀ ‪ M‬برابر است با‪:‬‬
‫‪q1 = + q‬‬
‫‪q‬‬ ‫‪4 10−6‬‬
‫‪E1 = k 1 = 9 109 ‬‬ ‫‪= 2 107 N / C‬‬
‫‪r12‬‬ ‫‪(3 2 10−2 )2‬‬
‫‪3c m‬‬ ‫‪3 2c m‬‬ ‫با توجه به هندسه ی شکل ‪ ،‬می توان دریافت که میدان های دو بارِ ‪ + q‬و ‪، – q‬‬
‫‪45‬‬ ‫‪M E3‬‬
‫‪q3 = 2q‬‬ ‫بر هم عمود بوده و برایندِ آنها به سمتِ پایین بوده و چون هم اندازه هم هستند‬
‫‪45‬‬
‫‪E2‬‬
‫‪E1‬‬
‫بزرگی آن برابر است با‪:‬‬
‫‪E = 2E1 = 2 2 107 N / C‬‬
‫‪E‬‬
‫‪q 2 = -q‬‬ ‫بزرگیِ میدان الکتریکی بار ‪ 2 q‬در نقطۀ ‪ M‬برابر است با‪:‬‬
‫‪q‬‬ ‫‪8 10−6‬‬
‫‪E 3 = k 3 = 9 109 ‬‬ ‫‪= 2 107 N / C‬‬
‫‪r32‬‬ ‫‪(6 10−2 )2‬‬
‫درنتیجه برآیند میدانها برابر خواهد بود با‪:‬‬
‫‪ET = E2 + E32 → ET = (2 2)2 + 22 107 N/C → ET = 2 3 107 N/C‬‬

‫نمودار تغییرات میدان الکتریکی ناشی از بار ‪ q‬برحسب فاصله از آن مطابق شکل زیر است‪ r .‬چند است؟‬
‫‪1۰ )1‬‬
‫‪-1۰)2‬‬
‫‪5 )3‬‬
‫‪-5 )4‬‬
‫‪E2 r1 2‬‬
‫) (=‬ ‫برای مقایسۀ اندازۀ میدان الکتریکی حاصل از یک بار‪ ،‬در فاصلههای مختلف میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪E1 r2‬‬
‫‪45 = ( r + 25 )2  9 = ( r + 25 )2  3 = r + 25  r = −10‬‬
‫بنابراین با توجه به نمودار میتوان نوشت‪:‬‬

‫‪80 10− r‬‬ ‫‪16 10− r‬‬ ‫‪4 10− r‬‬
‫‪N‬‬
‫‪ 103‬است و پتانسیل الکتریکی نقطۀ ‪ A‬برابر ‪ 60V‬است‪ .‬کدامیک از عبارت‪-‬‬ ‫در شکل مقابل‪ ،‬شدت میدان الکتریکی یکنواخت برابر‬
‫‪C‬‬

‫های زیر صحیح است؟‬
‫الف) پتانسیل الکتریکی نقطۀ ‪ B‬برابر ‪ 26۰‬ولت است‪.‬‬
‫ب) در جابهجایی بار ‪ q = +10C‬از ‪ A‬به ‪ B‬از مسیر (‪ ،)2‬انرژی پتانسیل الکتریکی‬
‫بار ‪ 2mJ‬کاهش مییابد‪.‬‬
‫ج) در جابهجایی بار ‪ q = +10C‬از ‪ A‬به ‪ B‬از مسیر (‪ ،)1‬کار نیروی الکتریکی‬
‫برابر ‪ +2mJ‬است‪.‬‬
‫‪( )2‬ب) و (ج)‬ ‫‪ )1‬فقط (ب)‬

‫‪( )4‬الف)‪( ،‬ب) و (ج)‬ ‫‪( )3‬الف) و (ج)‬
‫(متوسط‪ -‬مفهومی‪ -‬محاسباتی ‪ -‬بر گرفته از کنکور سراسری و کتاب درسی (از مبحث پتانسیل الکتریکی – فصل ‪ 1‬یازدهم)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫درسنامه‬
‫عبور میکند‪ ،‬انرژی پتانسیل الکتریکی آن تغییر میکند‪ .‬تغییرات انرژی پتانسیل الکتریکی یعنی‬ ‫‪V‬‬ ‫‪ )1‬هنگامی که بار ‪ q‬از اختالف پتانسیل‬
‫به صورت زیر بدست میآید‪:‬‬ ‫‪U‬‬
‫‪U = qV‬‬
‫‪ )2‬مطابق رابطۀ باال‪ ،‬بار مثبت با حرکت به سمت پتانسیلهای بیشتر‪ ،‬انرژی پتانسیل الکتریکی آن زیاد میشود و انرژی پتانسیل الکتریکی بار‬
‫منفی با حرکت به سمت پتانسیلهای کمتر‪ ،‬بیشتر میشود‪.‬‬
‫‪ )3‬اگر یک بار الکتریکی در جهت خودبهخودی حرکت کند‪ ،‬انرژی پتانسیل الکتریکی آن حتماً کم میشود‪ .‬جهت حرکت خودبهخودی بار مثبت در‬
‫جهت خطوط میدان الکتریکی است‪ ،‬در حالی که جهت خودبهخودی حرکت بار منفی در خالف جهت میدان الکتریکی است‪.‬‬
‫‪ )4‬با حرکت در جهت خطوط میدان الکتریکی‪ ،‬پتانسیل الکتریکی کاهش مییابد‪.‬‬
‫‪ )5‬تغییرات انرژی پتانسیل الکتریکی برابر قرینۀ کار نیروی الکتریکی است و میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪W = Fd cos ‬‬

‫‪‬‬
‫| ‪⎯ U = −E| q |d cos   | U | = | Eqd cos ‬‬
‫|‪F= E|q‬‬
‫‪‬‬ ‫⎯⎯⎯‪ U = −Fd cos ‬‬
‫‪U = −W‬‬
‫‪‬‬
‫از رابطۀ فوق برای محاسبۀ تغییرات انرژی پتانسیل در یک میدان الکتریکی استفاده میکنیم‪ .‬دقت کنید در حالتی که عمود بر خطوط میدان حرکت‬
‫‪ ، (cos ‬پتانسیل الکتریکی و انرژی پتانسیل ثابت میمانند‪.‬‬ ‫)‪= 0‬‬ ‫کنیم‬
‫‪N‬‬
‫از ‪ A‬به ‪ B‬میرود‪ .‬انرژی پتانسیل الکتریکی آن‬ ‫‪2000‬‬ ‫درون میدان الکتریکی یکنواخت با شدت‬ ‫‪q = 5C‬‬ ‫مثال‪ :‬در شکل مقابل بار الکتریکی‬
‫‪C‬‬
‫)‪(cos 370 = 0 / 8‬‬ ‫چند ژول و چگونه تغییر میکند؟‬
‫ابتدا دقت کنید که بار مثبت در جهت میدان یعنی در جهت خودبهخودی حرکت کرده است و در نتیجه انرژی پتانسیل الکتریکی آن کاهش یافته‬
‫است‪.‬‬
‫در ادامه مقدار کاهش انرژی را محاسبه میکنیم‪:‬‬
‫‪| U | = | Eqd cos  | = | 2000 5  10−6  0 / 5  0 / 8 |  | U | = 4  10−3 J‬‬

‫کاهش یافته است‪.‬‬ ‫‪4 10−3 J‬‬ ‫بنابراین انرژی پتانسیل الکتریکی بار به اندازۀ‬
‫را محاسبه کنیم‪.‬‬ ‫‪V‬‬ ‫بر ‪ q‬میتوانیم تغییرات پتانسیل یعنی‬ ‫‪U = −Eqd cos ‬‬ ‫‪ )6‬با تقسیم رابطۀ‬
‫‪U −Eqd cos ‬‬
‫= ‪V‬‬ ‫=‬ ‫‪= − Ed cos   V = −Edcos ‬‬
‫‪q‬‬ ‫‪q‬‬
‫ابتدا توجه کنید که تغییرات پتانسیل و انرژی پتانسیل الکتریکی ربطی به مسیر حرکت ندارد و در نتیجه تغییرات انرژی پتانسیل و کار میدان در‬
‫مسیرهای (‪ )1‬و (‪ )2‬حتماً با هم یکسان است‪ .‬همچنین دقت کنید در جابهجایی از ‪ A‬به ‪ ،B‬ابتدا ‪ 20cm‬در جهت میدان حرکت میکنیم و بعد‬
‫‪ 20cm‬در جهت عمود بر میدان حرکت میکنیم و چون می دانیم حرکت در جهت عمود بر میدان باعث تغییر پتانسیل و انرژی پتانسیل نمی‪-‬‬
‫شود‪ ،‬فقط حرکت ‪ 20cm‬در جهت خطوط میدان است که دارای اهمیت میباشد‪ .‬در ادامه هر یک از عبارتها را جداگانه بررسی میکنیم‪:‬‬

‫بررسی (الف)‪ :‬برای محاسبۀ پتانسیل ‪ B‬میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪V = VB − VA = −Ed cos   VB − 60 = −1000 0 / 2  VB = −140V‬‬
‫بنابراین عبارت (الف) نادرست است‪.‬‬
‫بررسی (ب)‪ :‬اگر بار ‪ q = +10C‬از ‪ A‬به ‪ B‬برود در جهت خطوط میدان حرکت کرده و چون عالمت بار مثبت است‪ ،‬انرژی پتانسیل آن‬
‫کاهش مییابد‪ .‬در ادامه میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪| U | = | Eqd cos  | = | 1000 10 10−6  0 / 2 |  | U | = 0 / 002J = 2mJ‬‬
‫بنابراین انرژی پتانسیل ‪ 2mJ‬کاهش مییابد و ‪ U = −2mJ‬است و در نتیجه عبارت (ب) صحیح میباشد‪.‬‬
‫بررسی (ج)‪ :‬کار نیروی الکتریکی قرینۀ ‪ U‬است‪ ،‬بنابراین میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪W = −U = −(−2) = +2mJ‬‬
‫بنابراین عبارت (ج) هم صحیح است‪.‬‬
‫این سؤال بر اساس یکی از تستهای کنکور ریاضی ‪ 99‬طرح شده است که در ادامه آن را هم بررسی میکنیم‪.‬‬
‫تست کنکور سراسری ریاضی ‪:99‬‬
‫‪5N‬‬
‫از طریق مسیر نشان داده شده از ‪ A‬به ‪ B‬منتقل شده است‪ .‬در‬ ‫‪q = −5C‬‬ ‫‪ ، E = 10‬بار نقطهای‬ ‫در شکل زیر در میدان الکتریکی یکنواخت‬
‫‪C‬‬
‫این انتقال‪ ،‬انرژی پتانسیل الکتریکی این ذره چند ژول تغییر میکند؟‬
‫در جهت‬ ‫‪30cm‬‬ ‫راهحل‪ :‬ابتدا دقت کنید که حرکت عمود بر میدان اهمیت ندارد و میتوانیم حرکت از ‪ A‬به ‪ B‬را به صورت یک حرکت به طول‬
‫مثبت‬ ‫‪U‬‬ ‫میدان در نظر بگیریم‪ .‬دقت کنید که چون بار منفی در جهت میدان حرکت کرده است‪ ،‬انرژی پتانسیل بار افزایش مییابد و در نتیجه‬
‫میتوان نوشت‪:‬‬ ‫‪U‬‬ ‫است‪ .‬برای محاسبۀ مقدار‬
‫‪5‬‬ ‫‪−6‬‬
‫‪| U | = | Eqd cos  | = | 10  5  10  0 / 3 |  | U | = 0 / 15J  U = +0 / 15J‬‬
‫اگر ‪...‬‬
‫در نقطۀ ‪ A‬بدون تندی اولیه رها شده باشد‪ ،‬تندی حرکت آن در ‪ B‬چند متر بر ثانیه است؟ (جرم بار را برابر ‪ 10‬میلیگرم‬ ‫اگر بار الکتریکی ‪q = +10C‬‬
‫در نظر بگیرید و از اتالف انرژی صرفنظر کنید‪).‬‬
‫راهحل‪ :‬دیدیم که انرژی پتانسیل بار ‪ 2mJ‬کم شده است‪ ،‬بنابراین با توجه به پایستگی انرژی‪ ،‬میتوان گفت که انرژی جنبشی به اندازۀ ‪ 2mJ‬زیاد‬
‫شده است و در نتیجه انرژی جنبشی ذره در ‪ B‬برابر ‪ 2mJ‬است‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪K = mV2  2 10−3 = 1010−6  V2  V2 = 400  V = 20‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪s‬‬
‫یک قطره روغن به جرم ‪ ۰/64‬گرم در یک میدان الکتریکی یکنواخت و قائم که جهت آن رو به پایین است‪ ،‬به حالت معلق قرارگرفته است‪.‬‬
‫‪N‬‬
‫‪ 4  10‬باشد‪ ،‬تعیین کنید از این قطره چند الکترون باید بگیریم و یا به آن بدهیم تا بهصورت آزادانه در‬
‫‪4‬‬
‫اگر بزرگی میدان الکتریکی‬
‫‪C‬‬
‫این میدان سقوط کند؟ ( ‪ e = 1 / 6 10−19 C‬و از مقاومت هوا صرفنظر شود)‬
‫‪ 16 10−8 )2‬الکترون به آن بدهیم‪.‬‬ ‫‪ 1012 )1‬الکترون از آن بگیریم‪.‬‬
‫‪ 16 10−8 )4‬الکترون از آن بگیریم‪.‬‬ ‫‪ 1012 )3‬الکترون به آن بدهیم‪.‬‬

‫(‪ – 111‬متوسط – مفهومی و محاسباتی ‪ -‬شماره صفحههای کتاب درسی‪ 18 :‬و ‪)19‬‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫وضعیت میدان و قطره درون آن را رسم میکنیم‪:‬‬

‫با توجه به آنکه گفته شده قطره معلق است‪ ،‬بنابراین نیروی میدان به سمت باال به آن وارد شده و در نتیجه بار الکتریکی آن‬
‫منفی است‪.‬‬
‫از شرط تعادل داریم‪:‬‬
‫‪FE = mg → Eq = mg → 4 104  | q |= 0 / 64 10−3 10 →| q |= 16 10−8 C → q = −16 10−8 C‬‬
‫برای محاسبه تعداد الکترونهای اضافی آن داریم‪:‬‬
‫‪| q |= ne → 16 10−8 = n 1 / 6 10−19 → n = 1012‬‬

‫برای آنکه این قطره آزادانه به سمت پایین سقوط کند‪ ،‬باید بار الکتریکی این قطره خنثی شود‪ ،‬که راه آن گرفتن تعداد ‪ 1012‬الکترون اضافی از‬
‫آن است‪.‬‬
‫‪N‬‬
‫و بار ‪ +2 μC‬از نقطه ‪ A‬در‬ ‫‪ E = 104‬ذرهای به جرم ‪3  10−2 g‬‬ ‫مطابق شکل زیر‪ ،‬در یک میدان الکتریکی یکنواخت به بزرگی‬
‫‪C‬‬
‫خالف جهت خطهای میدان الکتریکی‪ ،‬با تندی ‪ 20 m / s‬پرتاب شده و در نقطه ‪ B‬متوقف میشود‪ .‬فاصلۀ ‪ A‬تا ‪ B‬چند سانتیمتر است؟‬
‫(از نیروی وزن و مقاومت هوا صرفنظر کنید‪).‬‬
‫‪3۰ )2‬‬ ‫‪1۰ )1‬‬
‫‪4۰ )4‬‬ ‫‪2۰ )3‬‬
‫(‪ – 111‬متوسط – محاسباتی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪WE = K = m(V2 − V02 ) | q | .Ed cos1800 = − mV02 ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2 10−6 104  d  (−1) = −  3 10−5  202  2 10−2  d = 6 10−3  d = 0 / 3 m = 30cm‬‬
‫‪2‬‬
‫درون لولهی عایقی در حال تعادل هستند‪.‬‬ ‫در شکل مقابل‪ ،‬سه گوی با بارهای همنام ‪ q1‬و ‪ q 2‬و ‪ q 3 = 4q1‬و جرمهای ‪m1 = 2m 2‬‬
‫‪q‬‬
‫نسبت ‪ 1‬کدام است؟‬
‫‪q2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪)4‬‬ ‫‪3 )3‬‬ ‫‪5 )2‬‬ ‫‪)1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫ابتدا تعادلِ جرمِ باالیی را بررسی میکنیم‪.‬‬
‫سه نیرو بر آن اثر میکند‪ .‬وزن (رو به پایین)‪ ،‬و دو نیروی دیگر از طرف بارهای‬
‫‪ q 2‬و ‪ . q 3‬چون جسم در حال تعادل است‪ ،‬خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪q 2 .q1‬‬ ‫‪q .q‬‬

‫‪F21 + F31 = m1g  k‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+ k 3 12 = m1g‬‬
‫‪d‬‬ ‫) ‪(2d‬‬
‫‪2‬‬
‫‪q .q‬‬ ‫‪q‬‬
‫‪ k 2 2 1 + k 12 = 2m 2 g‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬
‫حال تعادلِ جرمِ میانی را بررسی میکنیم‪ .‬سه نیرو بر آن اثر میکند‪ ،‬وزن (رو به پایین)‪،‬‬
‫دو نیروی دیگر از طرف بارهای ‪ q1‬و ‪q 3‬‬

‫(توجه‪ :‬چون بارهای الکتریکی همنام هستند همگی آنها از نوع رانشی یا دافعه هستند)‬
‫چون جسم در حال تعادل است‪ ،‬خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪4q1.q 2‬‬ ‫‪q .q‬‬ ‫‪3q .q‬‬
‫‪m2g = k‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪− k 1 2 2 = k 12 2‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬
‫با جایگذاری در رابطۀ (‪ )1‬خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪q 2 .q1‬‬ ‫‪q12‬‬ ‫‪3q .q‬‬
‫) ‪k 2 + k 2 = 2(k 1 2 2‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬

‫‪q‬‬
‫‪q 2 + q1 = 6q 2  1 = 5‬‬
‫‪q2‬‬
‫ذرهای به جرم ‪ 20g‬و بار الکتریکی ‪ q = −800C‬را توسط یک نخ سبک و عایق الکتریسیته‪ ،‬بسته و در نقطهی ‪ O‬از سقف آویخته و‬
‫‪N‬‬
‫‪ 800‬حرکت کرده و با تندی ‪ VB‬از نقطهی ‪ ،B‬عبور‬ ‫آن را از نقطهی ‪ A‬رها میکنیم ‪ .‬این ذره در یک میدان الکتریکی به بزرگی‬
‫‪C‬‬
‫‪m‬‬
‫است؟ (پتانسیل الکتریکی نقطهی ‪ A‬برابر ‪ −20V‬و پتانسیل الکتریکی نقطهی ‪B‬‬ ‫میکند‪ .‬اگر اتالف انرژی ناچیز باشد ‪ VB‬چند‬
‫‪s‬‬
‫‪N‬‬
‫‪ g = 10‬است‪).‬‬ ‫برابر ‪ -45‬بوده و‬
‫‪kg‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪۰/5 )1‬‬
‫‪15cm‬‬ ‫‪1 )2‬‬
‫‪2 )3‬‬
‫‪B‬‬
‫‪2‬‬
‫‪)4‬‬
‫‪2‬‬
‫(‪ – 111‬دشوار – محاسباتی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪2‬‬
‫بعضی از اجسام به دلیل موقعیت مکانی با شکل خاصی که به خود میگیرند دارای انرژی هستند که این انرژی را انرژی پتانسیل مینامند‪.‬‬
‫از نشانههای وجود انرژی پتانسیل این است که اگر جسم را رها کنیم این انرژی تبدیل به انرژی جنبشی یا انرژی درونی میشود‪ .‬به عنوان مثال برای‬
‫جسمی که باالتر از سطح زمین است و یا مقابل یک فنر فشرده شده قرار داد‪ ،‬با رها شدن جسم انرژی جنبشی به وجود میآید‪.‬‬
‫به طور کلی هنگامی که یک نیروی خالصی کار انجام میدهد‪ ،‬کار انجام شده توسط آن صرف تغییر انرژی پتانسیل میشود‪ .‬پس برای هر نیروی‬
‫خالصی میتوان انرژی پتانسیل تعریف کرد‪ .‬تغییرات انرژی پتانسیل قرینۀ کار نیروی خالص است‪.‬‬
‫نیروی خالص ‪U = − W‬‬
‫توجه کنید که رابطۀ فوق هنگامی برقرار است که نیروی خالص با سرعت ثابت جسم را حرکت دهد‪.‬‬
‫انواع انرژی پتانسیل‬
‫‪ :‬انرژی پتانسیلی است که جسم به سبب ارتفاع خود دارد و مقدار آن برای جسمی به جرم ‪ m‬در ارتفاع ‪ h‬از رابطۀ‬ ‫‪ -1‬انرژی پتانسیل گرانشی ) ‪( Ug‬‬
‫مقابل به دست میآید‪:‬‬
‫‪Ug = mgh‬‬
‫است‪ .‬واضح است که اگر جسم باالی سطح مبنا باشد ‪ U 0‬و اگر پایینتر از آن‬ ‫در این رابطه ‪ h‬ارتفاع نسبت به مبنای پتانسیل گرانش )‪( Ug =0‬‬
‫قرار گیرد ‪ U  0‬است‪.‬‬
‫‪m‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪U= + mgh‬‬
‫‪Ug = 0‬‬
‫ʹ‪h‬‬
‫ʹ‪U= - mgh‬‬
‫‪m‬‬
‫معموالً در حل مسائل برای سادگی سطح زمین یا پایینترین سطح موجود در مسئله را به عنوان مبنای پتانسیل انتخاب میکنیم‪.‬‬
‫نکته‪ :‬تغییرات انرژی پتانسیل گرانش وابسته به انتخاب محل مبنای پتانسیل نیست و برای محاسبۀ آن داریم‪:‬‬
‫‪Ug = mgh‬‬
‫‪ :‬هنگامی که یک فنر را به اندازه ‪ x‬نسبت به طول عادی فنر‪ ،‬فشرده یا کشیده میکنیم‪ ،‬در آن انرژی پتانسیل‬ ‫‪ -2‬انرژی پتانسیل کشسانی فنر ) ‪( Ue‬‬
‫کشسانی ذخیره میشود‪.‬‬
‫نکته‪ :‬برخالف انرژی پتانسیل گرانش که میتواند مثبت یا منفی باشد‪ ،‬انرژی پتانسیل کشسانی فنر همواره مثبت است‪.‬‬
‫‪ -3‬انرژی پتانسیل الکتریکی‪ :‬هنگامی که دو بار در فاصلۀ ‪ r‬از یکدیگر قرار میگیرند در مجموعۀ آنها مقداری انرژی پتانسیل الکتریکی ذخیره میشود‪.‬‬
‫کار نیروی الکتریکی باشد خواهیم داشت‪:‬‬ ‫‪WFE‬‬ ‫نشانه وجود این انرژی پتانسیل این است که اگر آنها را رها کنیم‪ ،‬انرژی جنبشی پیدا میکنند‪ .‬اگر‬

‫‪U = −WFE = −Eqdcos  = V.q‬‬
‫نکته‪ :‬تغییرات انرژی پتانسیل الکتریکی هنگامی که جسم‪ ،‬با سرعت ثابت جابهجا میشود و قرینۀ کار نیروی الکتریکی است و برابر‬
‫کار نیروی خارجی است‪.‬‬
‫نیروی خارجی ‪U = −WFE = w‬‬
‫‪U = − q E .d cos ‬‬ ‫‪1‬‬
‫→⎯⎯‪‬‬
‫‪FE‬‬
‫‪θ‬‬
‫‪d‬‬
‫کاهش‬ ‫در جهت‬

‫| مییابد و اگر بار منفی‬ ‫| خطوط میدان الکتریکی حرکت کند‪ ،‬انرژی پتانسیل الکتریکی آن |‬ ‫نتیجه‪ :‬اگر بار مثبت |‬
‫افزایش‬ ‫در خالف جهت‬
‫افزایش‬ ‫در جهت‬
‫| مییابد‪.‬‬ ‫| خطوط میدان الکتریکی حرکت کند‪ ،‬انرژی پتانسیل الکتریکی آن |‬ ‫|‬
‫کاهش‬ ‫در خالف جهت‬
‫بهطور کلی اگر یک بار را آزادانه در یک میدان الکتریکی رها کنیم به سمتی حرکت میکند که انرژی پتانسیل الکتریکی آن کاهش یابد‪.‬‬
‫ابتدا پتانسیل الکتریکی بین نقاط ‪ A‬و ‪ B‬را به دست میآوریم‪.‬‬
‫‪V = VB − VA = −45 − ( −20) = −25V‬‬
‫حال به کمک قانون پایستگی انرژی مکانیکی بین نقاط ‪ A‬و ‪ ،B‬رابطه بین تغییرات انرژی جنبشی گلوله و انرژی پتانسیل را به دست میآوریم‪ .‬با‬
‫توجه به ناچیز بودن نیروهای اتالفی انرژی مکانیکی پایسته (ثابت) میمانند‪.‬‬
‫‪E2 = E1‬‬
‫‪U2 + K2 = U1 + K1  U = −K‬‬
‫در این مسئله تغییر انرژی پتانسیل از دو قسمت تشکیل شده است‪.‬‬
‫تغییر انرژی پتانسیل گرانشی و تغییر انرژی پتانسیل الکتریکی به دلیل کاهش ارتفاع گلوله انرژی پتانسیل گرانشی‪ ،‬کاهش یافته و مقدار آن‬
‫منفی است‪.‬‬
‫‪U = −K‬‬
‫‪0‬‬
‫) ‪Ug + U E = −(K B − K A‬‬
‫‪−mgh + V.q0 = −K B‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪−2010−3 1015 10−2 + ( −25 ) −80010−6 = − 1 2010−3  V2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ − 3 10−2 + 210−2 = − 1 210−2 V2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪−10−2 = −10−2 VB2 → VB2 =1 → VB =1 m‬‬
‫‪s‬‬
‫در شکلهای زیر‪ ،‬ذرهای به جرم ‪ m‬و بار الکتریکی منفی‪ ،‬از نقطه ‪ A‬بهسرعت اولیهی یکسان در جهت میدان الکتریکی پرتاب میشود‪.‬‬
‫اگر انرژی جنبشی این ذره در نقطهی ‪ B‬در شکلهای (‪ )2( ،)1‬و (‪ )3‬به ترتیب ‪ K 2 ، K 1‬و ‪ K 3‬باشد‪ ،‬کدام گزینه درست‬
‫است؟(فاصلهی ‪ AB‬در هر سه شکل یکسان است‪).‬‬

‫‪K2  K1  K3 )1‬‬
‫‪K3  K1  K2 )2‬‬
‫‪K1  K3  K2 )3‬‬
‫‪K1  K3 = K2 )4‬‬
‫(‪ – 111‬متوسط – مفهومی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫)‪(1‬‬ ‫)‪(2‬‬ ‫)‪(3‬‬

‫با توجه به وضعیت خطوطِ میدان الکتریکی (فاصلۀ بین خطوط) ‪ ،‬میتوان گفت که میدان در تمام نقاط شکل (‪ )2‬از میدان الکتریکی مربوط به‬
‫شکلهای (‪ )1‬و (‪ )3‬قویتر است و میدان الکتریکی مربوط به شکلِ (‪ )3‬از (‪ )1‬و (‪ )2‬ضعیفتر است‪.‬‬
‫با توجه به کار میدان الکتریکی در جابهجایی بین دو نقطۀ ‪ A‬و ‪ B‬میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪W E = ΔK = K B − K A  K B = K A +W E‬‬
‫نیرویی که میدان الکتریکی بر بار منفی وارد میکند در خالف جهتِ میدان الکتریکی است بنابراین کاری که میدان الکتریکی انجام میدهد منفی‬
‫است‪ ،‬درنتیجه میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪W E = ΔK = K B − K A  K B = K A − W E‬‬
‫مقدارِ کاری که میدان الکتریکی در شکلِ (‪ )2‬انجام میدهد از بقیۀ شکلها بیشتر و در شکل (‪ )3‬از بقیه کمتر است‪ .‬درنتیجه انرژی جنبشیِ ذره‬
‫در شکل (‪ )3‬از بقیه بیشتر و در شکل (‪ )1‬از بقیه کمتر خواهد بود‪.‬‬
‫‪K 2  K1  K 3‬‬
‫‪N‬‬
‫‪ 2 103‬ذرۀ باردار ‪ q = +2nC‬به جرم ‪ 400g‬از نقطۀ‬‫مطابق شکل روبرو‪ ،‬در میدان الکتریکی یکنواختی به بزرگی‬
‫‪C‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ 8‬به سمت باال پرتاب میشود‪ .‬این ذره چند میلیثانیه پس از پرتاب به نقطۀ ‪ B‬میرسد؟ (‬ ‫‪ A‬با سرعت‬
‫‪s‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ AB = 12 cm‬و ‪) g = 10‬‬
‫‪s2‬‬
‫‪−3‬‬ ‫‪−3‬‬
‫‪15  10 )4‬‬ ‫‪5  10 )3‬‬ ‫‪15 )2‬‬ ‫‪5 )1‬‬
‫(‪ – 111‬دشوار – محاسباتی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینۀ ‪2‬‬
‫‪K = Wmg + WE‬‬ ‫طبق قضیۀ کار – انرژی جنبشی میتوان نوشت‪:‬‬
‫کار نیروی وزن برابر است با منفیِ تغییرات انرژی پتانسیل گرانشی‪:‬‬
‫‪Wmg = −U mg = −mgh = −40010−9 10 12 = −4 / 810−7 J‬‬

‫‪100‬‬
‫کار نیروی میدان الکتریکی نیز برابر است با‪:‬‬
‫‪WE = Eqd cos  = 2103  210−9  12 = 4 / 810−7 J‬‬

‫‪100‬‬
‫‪−7‬‬ ‫‪−7‬‬
‫‪K = −4 / 810 + 4 / 8 10 =0  V =0‬‬ ‫بنابراین انرژی جنبشی تغییر پیدا نمیکند و سرعت ذره ثابت است‪:‬‬
‫‪−2‬‬
‫‪t = x = 1210 =1510−3 s =15ms‬‬ ‫‪ 8‬طی کرده است‪:‬‬
‫یعنی این ذره طول ‪ 12cm‬را با سرعت ثابت ‪m‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪s‬‬
‫ذرهای با بار ‪ −3C‬را از نقطهای با پتانسیل الکتریکی ‪ -1V‬به نقطهای با پتانسیل ‪ +3V‬منتقل میکنیم اگر انرژی جنبشی ذره در این‬
‫جابهجایی ‪ 8J‬اضافه شده باشد‪ ،‬کار نیروی خارجی چند میکروژول بوده است؟‬
‫‪+2 )4‬‬ ‫‪-2 )3‬‬ ‫‪+4 )2‬‬ ‫‪-4 )1‬‬
‫(‪ – 111‬دشوار – محاسباتی)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫طبق قضیه کار و انرژی‪ = ΔK ،‬کل ‪ ،W‬بر این ذره از طرف میدان و همچنین نیروی خارجی نیرو وارد میشود که این نیروها بر ذرۀ مذکور کار‬
‫انجام می دهند پس بنابراین کار کل برابر است با مجموع کار نیروی میدان و کار نیروی خارجی یعنی ‪ = K‬نیروی خارجی ‪ + W‬میدان ‪W‬‬
‫از طرفی دیگر میدانیم ‪= -ΔU‬میدان ‪ W‬پس بنابراین برای محاسبه کار نیروی میدان باید تغییرات انرژی پتانسیل را محاسبه کنیم که‬
‫‪ U=qV‬است‪ .‬دقت داشته باشید پتانسیل الکتریکی در ابتدا ‪ -1V‬و در نقطۀ پایانی ‪ +3V‬میشود بنابراین تغییرات پتانسیل الکتریکی ‪+4V‬‬
‫خواهد بود‪ .‬پس‪:‬‬
‫‪U = V  q = +4V  (−3C) = −12J‬‬
‫‪ = −U = +12J‬میدان ‪ w‬‬

‫چون انرژی پتانسیل کاهش یافته است )‪ ( U = −12J‬انرژی جنبشی باید افزایش یافته باشد ‪ k = +8J‬در نتیجه‪:‬‬
‫‪ = −4J‬خارجی ‪ = 8J → w‬خارجی ‪ = k → 12J + w‬خارجی‪ + w‬میدان‪W‬‬
‫اگر اختالف پتانسیل بین دو سر خازنی را ‪ 7‬ولت افزایش دهیم‪ ،‬بار صفحۀ منفیِ آن ‪ 35‬میکروکولن تغییر میکند‪ .‬ظرفیت خازن چند‬
‫میکروفاراد است؟‬
‫‪1۰ )4‬‬ ‫‪5 )3‬‬ ‫‪4 )2‬‬ ‫‪2 )1‬‬
‫خازن‬
‫خازن وسیلهای برای ذخیرۀ بار و انرژی الکتریکی است‪.‬‬
‫از دو صفحۀ رسانا تشکیل شده که توسط یک عایق (مانند هوا) از هم جدا شدهاند‪.‬‬
‫به عایق بین صفحات خازن‪ ،‬دی الکتریک گفته میشود‪.‬‬
‫است و بار خازن ‪ q‬در نظر گرفته میشود‪.‬‬ ‫بار صفحۀ منفی ‪ −q‬و بار صفحۀ مثبت ‪+q‬‬
‫ظرفیت خازن‬
‫‪q‬‬
‫=‪C‬‬ ‫نسبت بار الکتریکی خازن به اختالف پتانسیل دو سر آن همواره یکسان است که ظرفیت خازن نامیده میشود‪.‬‬
‫‪V‬‬
‫کولن‬
‫)‬ ‫واحد ظرفیت خازن‪ ،‬فاراد است (فاراد =‬
‫ولت‬
‫ظرفیت خازن از خصوصیات ساختمانی خازن است و به ‪ q‬و ‪ V‬بستگی ندارد‪.‬‬
‫عوامل مؤثر در ظرفیت خازن‬

‫‪A‬‬
‫‪C = ‬‬ ‫ظرفیت خازن به مساحت صفحات ( ‪ ،) A‬فاصلۀ بین صفحات ( ‪ ) d‬و دی الکتریک بین صفحات ( ‪ ) ‬بستگی دارد‪.‬‬
‫‪d‬‬
‫قرار دادن دی الکتریک بین صفحات خازن باعث افزایش ظرفیت خازن میشود‪ .‬همچنین حضور دی الکتریک بیشینۀ ولتاژ قابل تحمل خازن را نیز‬
‫افزایش میدهد‪.‬‬
‫فروریزش الکتریکی‬
‫اگر ولتاژ دو سر خازن زیاد شود برخی از الکترونهای اتمهای دی الکتریک توسط میدان الکتریکی کنده شده و از مسیرهای رسانای درون دی‬
‫الکتریک میگذرند و خازن تخلیه میشود که به این پدیده‪ ،‬فروریزش الکتریکی میگویند‪.‬‬
‫انرژی خازن‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪q‬‬
‫= ‪U = qV = CV2‬‬ ‫برای انرژی خازن ‪ 3‬رابطه وجود دارد که همگی از یک رابطه به دست آمده است‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2C‬‬
‫انرژی خازن نصف انرژیای است که باتری صرف پر کردن آن میکند‪.‬‬
‫میدان الکتریکی بین صفحات خازن‬
‫قبل از اینکه میدان الکتریکی در خازن رو بررسی کنیم‪ ،‬بهتره ‪ 2‬نکتۀ زیر رو بدونید‪:‬‬
‫اگر خازن متصل به مولد باشد‪ ،‬اختالف پتانسیل دو سر آن ثابت است ( ‪ V‬ثابت)‬
‫اگر خازن (شارژ شده) از مولد جدا شده باشد‪ ،‬بار الکتریکی آن ثابت است ( ‪ q‬ثابت)‬
‫پس باید میدان الکتریکی بین صفحات خازن را در دو حالت بررسی کنیم‪:‬‬
‫‪V‬‬
‫‪ E‬به دست میآید‪.‬‬ ‫=‬ ‫اگر خازن متصل به مولد باشد ( ‪ V‬ثابت باشد)‪ ،‬میدان الکتریکی خازن از رابطۀ‬
‫‪d‬‬
‫‪q‬‬
‫‪ E‬به دست میآید‪.‬‬ ‫=‬ ‫اگر خازن (شارژ شده) از مولد جدا شده باشد ( ‪ q‬ثابت باشد)‪ ،‬میدان الکتریکی خازن از رابطۀ‬
‫‪ A‬‬
‫‪q‬‬ ‫از طریق ‪ q‬و ‪v‬‬
‫=‪C‬‬
‫‪V‬‬ ‫ظرفیت خازن‬
‫‪A‬‬ ‫از طریق مشخصات ساختمانی‬

‫‪C = ‬‬
‫‪d‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪q2‬‬
‫خازن‬
‫= ‪U = qV = CV2‬‬ ‫انرژی خازن‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2C‬‬
‫‪V‬‬ ‫خازن متصل به مولد‬
‫=‪E‬‬
‫‪d‬‬ ‫میدان الکتریکی‬
‫‪q‬‬ ‫خازن‬
‫=‪E‬‬ ‫خازن جدا از مولد‬
‫‪ A‬‬
‫اگر اختالف پتانسیل دو سر خازن را افزایش دهیم‪ ،‬بار الکتریکی خازن افزایش مییابد‪ .‬همچنین با توجه به اینکه بزرگی بار صفحۀ منفی و صفحۀ‬
‫مثبت خازن برابر است درصورتی که بزرگی بار صفحۀ منفی‪ 35 ،‬میکروکولن تغییر کند (افزایش یابد) میتوان نتیجه گرفت بار الکتریکی خازن‬

‫‪ 35‬میکروکولن افزایش یافته است‪( .‬چون بار الکتریکی خازن برابر بزرگی بار صفحۀ منفی یا بزرگی بار صفحۀ مثبت است)‬
‫با توجه به اینکه ظرفیت خازن ثابت است‪:‬‬
‫‪q1 q2‬‬ ‫‪q q + 35‬‬ ‫‪q‬‬
‫‪C1 = C2 ‬‬ ‫=‬ ‫‪ 1= 1‬‬ ‫‪ q1V1 + 7q1 = q1V1 + 35V1  1 = 5  C = 5F‬‬
‫‪V1 V2‬‬ ‫‪V1 V1 + 7‬‬ ‫‪V1‬‬
‫تکنیک تستی‬
‫‪q‬‬
‫= ‪ C‬میتوان از تقسیم تغییرات بار الکتریکی بر تغییرات اختالف پتانسیل به دست آورد‪.‬‬ ‫ظرفیت خازن را عالوه بر رابطۀ‬
‫‪V‬‬
‫‪q‬‬
‫=‪C‬‬ ‫یعنی چیزی شبیه این‪:‬‬
‫‪V‬‬
‫‪C = 35 = 5 F‬‬ ‫با استفاده از تکنیک باال میتوان به سادگی ظرفیت خازن را به دست آورد‪:‬‬
‫‪7‬‬
‫یک خازن تخت از صفحههایی با مساحت ‪ 100cm2‬ساخته شده است که در فاصلۀ ‪ 0 / 5mm‬از هم قرار دارند‪ .‬اگر این خازن را به اختالف‬
‫‪F‬‬
‫‪ ، 0 = 9  10−12‬فاصلۀ بین صفحههای خازن را خأل‬ ‫پتانسیل ‪ 2۰‬ولت متصل کنیم‪ ،‬انرژی ذخیره شده در خازن چند ژول میشود؟ (‬
‫‪m‬‬
‫در نظر بگیرید‪).‬‬
‫‪−9‬‬ ‫‪−8‬‬ ‫‪−9‬‬
‫‪7 / 2 10‬‬ ‫‪)4‬‬ ‫‪7 / 2 10‬‬ ‫‪)3‬‬ ‫‪3 / 6 10‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪3 / 6 10−8 )1‬‬
‫(‪ -111‬ساده – محاسباتی ‪ -‬تیپ سؤال بر گرفته از کتاب درسی (از مبحث خازن – فصل ‪ 1‬یازدهم)‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬
‫درسنامه‬
‫روابط زیر را در محاسبات مربوط به خازن به خاطر بسپارید‪.‬‬
‫‪ )1‬رابطۀ بار و ولتاژ خازن‪:‬‬
‫بار‬ ‫ظرفیت‬ ‫ولتاژ‬
‫‪ )2‬رابطۀ ساختمانی خازن تخت‪:‬‬

‫‪A‬‬
‫‪C = K.‬‬
‫‪d‬‬
‫در رابطۀ فوق ‪ A‬مساحت صفحهها‪ d ،‬فاصلۀ صفحهها‪ 0 ،‬گذردهی الکتریکی خأل و ‪ k‬ضریب دیالکتریک است‪.‬‬
‫برای مقایسۀ ظرفیت دو خازن هم میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪C2 k2 A2 d2‬‬
‫=‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪C1 k1 A1 d1‬‬
‫‪ )3‬میدان الکتریکی خازن‪:‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪q‬‬
‫=‪E‬‬ ‫=‬
‫‪d k.A‬‬
‫‪ )4‬انرژی ذخیره شده در خازن‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1q‬‬
‫= ‪U = CV2 = qV‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2C‬‬
‫در ادامه یک مثال هم از محاسبات مربوط به خازن حل میکنیم‪.‬‬
‫از هم قرار دارند تشکیل شده است‪ .‬اگر این خازن به اختالف پتانسیل‬ ‫‪0 / 5mm‬‬ ‫که در فاصلۀ‬ ‫‪500cm2‬‬ ‫مثال‪ :‬خازن تختی از صفحاتی به مساحت‬
‫متصل شود‪ ،‬بار ذخیره شده در هر صفحۀ آن چند میکروکولن میشود؟‬ ‫‪100V‬‬
‫‪F‬‬
‫) ‪(0 = 9 10−12‬‬
‫‪m‬‬
‫گام اول‪ :‬محاسبۀ ظرفیت خازن‬

‫‪A‬‬ ‫‪500 10−4‬‬
‫‪C = 0‬‬ ‫‪= 9  10−12 ‬‬ ‫‪= 9  10−10F = 9  10−4 F‬‬
‫‪−3‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪0 / 5  10‬‬
‫گام دوم‪:‬‬
‫‪−4‬‬
‫‪q = CV  q = 9  10  100 = 0 / 09C‬‬
‫برای حل این سؤال گامهای زیر را حل میکنیم‪:‬‬
‫گام اول‪ :‬محاسبۀ ظرفیت خازن‬
‫‪A‬‬ ‫‪100 10−4‬‬

‫‪C = 0‬‬ ‫‪= 9  10−12 ‬‬ ‫‪= 18  10−11 F‬‬
‫‪−3‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪0 / 5  10‬‬
‫گام دوم‪ :‬محاسبۀ انرژی‬
‫‪U = CV2 = 18 10−11  202 = 3 / 6 10−8 J‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫اگر‪...‬‬
‫اگر همانطور که خازن به باتری ‪ 20‬ولتی متصل است‪ ،‬فاصلۀ صفحات آن را ‪ 2‬برابر کنیم‪ ،‬انرژی آن چند برابر میشود؟‬
‫راهحل‪ :‬با ‪ 2‬برابر شدن فاصلۀ صفحهها‪ ،‬ظرفیت خازن نصف میشود‪ .‬از طرفی چون خازن به باتری متصل است‪ ،‬ولتاژ آن ثابت است‪ ،‬بنابراین داریم‪:‬‬
‫برابر‬ ‫ثابت‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‪U‬‬ ‫‪C V2 ‬‬ ‫برابر میشود‪.‬‬ ‫هم‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫مساحت صفحات خازن تخت ‪ 12 ،A‬برابر صفحات خازن تخت ‪ B‬است‪ .‬اگر اختالفپتانسیل الکتریکی در صفحۀ خازن ‪ 4 ،B‬برابر‬
‫اختالفپتانسیل الکتریکی در صفحۀ خازن ‪ A‬باشد‪ ،‬بزرگی میدان الکتریکی بین دو صفحۀ خازن ‪ 21 ،B‬برابر بزرگی میدان الکتریکی بین‬
‫دو صفحۀ خازن ‪ A‬میشود‪ .‬ظرفیت خازن ‪ A‬چند برابر ظرفیت خازن ‪ B‬است؟ (بین صفحات هر دو خازن هوا است)‬
‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪)4‬‬ ‫‪7 )3‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪)1‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪7‬‬
‫در گام نخست باید رابطهای بین ظرفیت خازن و میدان الکتریکی و اختالف پتانسیل‪ ،‬به دست آوریم تا مقایسه به راحتی انجام شود‪.‬‬
‫به رابطهای که در زیر اثبات شده است‪ ،‬توجه کنید‪:‬‬
‫‪k0A‬‬ ‫‪‬‬
‫=‪C‬‬ ‫‪‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪k0A k0AE‬‬
‫=‪ C‬‬ ‫=‬
‫‪v‬‬ ‫‪v ‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫=‪E= d‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪E ‬‬‫‪‬‬ ‫‪E‬‬
‫با توجه به اینکه مقادیر ‪ k‬و ‪ 0‬برای هر دو خازن یکسان است‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪CA E A VB A A‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪4 VB 12A A 16‬‬
‫=‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪= A ‬‬ ‫‪‬‬ ‫=‬
‫‪CB E B VA A B 21E A‬‬ ‫‪VA‬‬ ‫‪AB‬‬ ‫‪7‬‬
‫مطابق تصویر زیر‪ ،‬جرم برابر از گازهای ‪ 𝑵۲‬و ‪ 𝑯۲‬را وارد یک مخزن می کنیم تا بر اساس فرایند هابر با یکدیگر واکنش بدهند‪ .‬در مرحلهی‬
‫بعد‪ ،‬گاز هیدروژن باقیمانده را از مخزن خارج کرده و آن را با مقدار کافی گاز اتن وارد واکنش میکنیم‪ .‬اگر جرم فراوردهی تولید شده در‬

‫واکنش دوم برابر با ‪ 165‬گرم باشد‪ ،‬جرم آمونیاک تولید شده برابر با چند گرم است؟‬
‫( ‪ 𝑯 = 1 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬و ‪ 𝑪 = 1۲‬و ‪)𝑵 = 1۴‬‬
‫‪68 )1‬‬
‫‪51 )2‬‬
‫‪34 )3‬‬
‫‪17 )4‬‬
‫(سخت – مساله ‪)102 -‬‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬

‫)𝑔( ‪3𝐻2 (𝑔) + 𝑁2 (𝑔) → 2𝑁𝐻3‬‬ ‫معادلهی واکنش میان گازهای هیدروژن و نیتروژن به صورت مقابل است‪:‬‬
‫جرم هریک از گازهای هیدروژن و نیتروژن وارد شده به مخزن را برابر با 𝑥 گرم در نظر میگیریم‪ .‬طی این فرایند‪ ،‬کل گاز نیتروژن وارد شده به مخزن‬
‫مصرف میشود؛ اما مقداری از گاز هیدروژن وارد شده اضافه میآید‪ .‬با توجه به معادلهی واکنش‪ ،‬جرم گاز هیدروژن مصرف شده را محاسبه میکنیم‪:‬‬
‫درس‪:‬شیمی‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑁2 3 𝑚𝑜𝑙 𝐻2‬‬ ‫‪2 𝑔 𝐻2‬‬ ‫𝑥‪6‬‬
‫× ‪? 𝑔 𝐻2 = 𝑥 𝑔 𝑁2‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑔 =‬
‫‪28 𝑔 𝑁2‬‬ ‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑁2 1 𝑚𝑜𝑙 𝐻2 28‬‬
‫در مرحلهی بعد‪ ،‬جرم گاز هیدروژن اضافی را محاسبه میکنیم‪:‬‬
‫𝑥‪6𝑥 22‬‬
‫= ‪ = 𝑥 −‬جرم گاز هیدروژن مصرف شده ‪ −‬جرم گاز هیدروژن وارد شده به مخزن = جرم گاز هیدروژن اضافی‬ ‫‪𝑔 𝐻2‬‬
‫‪28‬‬ ‫‪28‬‬
‫𝑥‪22‬‬
‫با توجه به محاسبات انجام شده‪ ،‬طی این واکنش به ازای هر 𝑥 گرم هیدروژن وارد شده به مخزن‪ 28 ،‬گرم گاز هیدروژن اضافه میآید‪ .‬گاز هیدروژن‬
‫)𝑔( ‪𝐶2 𝐻4 (𝑔) + 𝐻2 (𝑔) → 𝐶2 𝐻6‬‬ ‫اضافی‪ ،‬بر اساس معادلهی مقابل با گاز اتن واکنش میدهد‪:‬‬
‫طی این واکنش‪ ،‬هریک از مولکولهای سیرنشدهی اتن با جذب یک مولکول هیدروژن‪ ،‬به مولکولهای اتان تبدیل میشوند‪ .‬کاتالیزگر این واکنش‬
‫شیمیایی‪ ،‬فلز نیکل است‪ .‬با توجه به جرم گاز اتان تولید شده‪ ،‬مقدار گاز هیدروژن مصرف شده را محاسبه میکنیم‪:‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶2 𝐻6‬‬ ‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐻2‬‬ ‫‪2 𝑔 𝐻2‬‬
‫× ‪? 𝑔 𝐻2 = 165 𝑔 𝐶2 𝐻6‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 11‬‬
‫‪30 𝑔 𝐶2 𝐻6 1 𝑚𝑜𝑙 𝐶2 𝐻6 1 𝑚𝑜𝑙 𝐻2‬‬
‫برای محاسبهی مقدار گاز هیدروژن مصرف شده با استفاده از روش تناسب نیز به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫جرم اتان‬ ‫جرم هیدروژن‬ ‫‪165‬‬ ‫𝑔𝑥‬
‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫𝑔 ‪𝑥 = 11‬‬
‫ضریب × جرم مولی‬ ‫ضریب × جرم مولی‬ ‫‪30 × 1 2 × 1‬‬
‫𝑥‪22‬‬
‫گرم گاز هیدروژن)‪ ،‬برابر با ‪ 11‬گرم بوده است؛ پس داریم‪:‬‬ ‫با توجه به محاسبات انجام شده‪ ،‬جرم گاز هیدروژن اضافی در واکنش اول(‬
‫‪28‬‬
‫𝑥‪22‬‬
‫⇒ ‪𝑔 𝐻2 = 11 𝑔 𝐻2‬‬ ‫𝑔 ‪𝑥 = 14‬‬
‫‪28‬‬
‫بر این اساس‪ ،‬میتوان گفت در ابتدای فرایند ‪ 14‬گرم گاز هیدروژن و ‪ 14‬گرم گاز نیتروژن وارد مخزن اولیه شده است‪ .‬در مرحلهی آخر‪ ،‬جرم گاز‬
‫آمونیاک تولید شده را با توجه به جرم گاز نیتروژن مصرف شده محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑁2 2 𝑚𝑜𝑙 𝑁𝐻3 17 𝑔 𝑁𝐻3‬‬
‫× ‪? 𝑔 𝑁𝐻3 = 14 𝑔 𝑁2‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 17‬‬
‫‪28 𝑔 𝑁2‬‬ ‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑁2‬‬ ‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑁𝐻3‬‬
‫برای محاسبهی مقدار گاز آمونیاک تولید شده با استفاده از روش تناسب نیز به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫جرم نیتروژن‬ ‫جرم آمونیاک‬ ‫‪14‬‬ ‫𝑔𝑥‬
‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫𝑔 ‪𝑥 = 17‬‬
‫ضریب × جرم مولی‬ ‫ضریب × جرم مولی‬ ‫‪28 × 1 17 × 2‬‬
‫با توجه به محاسبات انجام شده‪ ،‬طی این فرایند ‪ 17‬گرم گاز آمونیاک تولید شده است‪.‬‬
‫برای تمرین بیشتر‪ ،‬مثال زیر را حل کنید!‬
‫مخلوط مایعی از پنتان و پنتن به جرم ‪ 112‬گرم را در مجاورت با مقدار کافی بخار برم قرار میدهیم‪ .‬اگر در طول این واکنش شیمیایی جرم مخلوط‬
‫مورد نظر به اندازهی ‪ 192‬گرم افزایش پیدا کرده باشد‪ ،‬درصد جرمی هیدروکربن با واکنشپذیری کمتر در مخلوط اولیه چقدر بوده است؟‬
‫(‪ 𝐻 = 1 ∶ 𝑔. 𝑚𝑜𝑙−1‬و ‪ 𝑂 = 16‬و ‪)𝐵𝑟 = 80‬‬
‫‪30 )4‬‬ ‫‪25 )3‬‬ ‫‪15 )2‬‬ ‫‪10 )1‬‬
‫به ازای شرکت ‪ 1/5۰5 × 1۰۲۴‬مولکول متان در واکنش زیر‪ ،‬چند گرم بخار بدست میآید و درصد جرمی این ماده در میان فراوردههای تولید‬
‫شده برابر با چند درصد میشود؟ ( ‪ 𝑯 = 1 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬و ‪ 𝑪 = 1۲‬و ‪ 𝑵 = 1۴‬و ‪)𝑶 = 16‬‬

‫)𝒈(𝑶 ‪ ∶ 𝑪𝑯۴ (𝒈) + 𝑵𝑯۳ (𝒈) + 𝑶۲ (𝒈) → 𝑯𝑪𝑵(𝒈) + 𝑯۲‬معادله موازنه نشدهی واکنش‬
‫‪50 - 135 )4‬‬ ‫‪50 - 67/5 )3‬‬ ‫‪66/6 – 135 )2‬‬ ‫‪66/6 – 67/5 )1‬‬
‫(متوسط – مساله ‪)102 -‬‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫)𝑔(𝑂 ‪2𝐶𝐻4 (𝑔) + 2𝑁𝐻3 (𝑔) + 3𝑂2 (𝑔) → 2𝐻𝐶𝑁(𝑔) + 6𝐻2‬‬ ‫معادلهی موازنه شدهی واکنش مورد نظر به صورت مقابل است‪:‬‬
‫با توجه به معادلهی این واکنش‪ ،‬جرم بخار آب تولید شده را محاسبه میکنیم‪:‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝐻4‬‬ ‫𝑂 ‪6 𝑚𝑜𝑙 𝐻2 𝑂 18 𝑔 𝐻2‬‬
‫× ‪? 𝑔 𝐻2 𝑂 = 1/505 × 1024 𝐶𝐻4‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 135‬‬
‫𝑂 ‪6/02 × 1023 𝐶𝐻4 2 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝐻4 1 𝑚𝑜𝑙 𝐻2‬‬
‫برای محاسبهی مقدار بخار آب تولید شده با استفاده از روش تناسب نیز به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫تعداد مولکول متان‬ ‫جرم بخار آب‬ ‫‪1/505 × 1024‬‬ ‫𝑔𝑥‬
‫=‬ ‫⇒‬ ‫‪23‬‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫𝑔 ‪𝑥 = 135‬‬
‫ضریب × 𝐴𝑁‬ ‫ضریب × جرم مولی‬ ‫‪6/02 × 10 × 2 18 × 6‬‬
‫به ازای مصرف شدن ‪ 2‬مول متان در این واکنش‪ 6 ،‬مول بخار آب(معادل با ‪ 108‬گرم بخار آب) و ‪ 2‬مول گاز هیدروژن سیانید(معادل با ‪ 54‬گرم گاز‬
‫هیدروژن سیانید) تولید میشود‪ .‬بر این اساس‪ ،‬میتوان گفت مجموع جرم فراوردههای تولید شده در این واکنش به ازای مصرف ‪ 2‬مول متان‪ ،‬برابر با‬
‫‪ 162‬گرم است‪ .‬با توجه به جرم بخار آب و مجموع جرم فراوردههای تولید شده‪ ،‬درصد جرمی بخار آب را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫جرم بخار آب‬ ‫‪108‬‬ ‫‪108‬‬
‫= درصد جرمی بخار آب‬ ‫= ‪× 100‬‬ ‫= ‪× 100‬‬ ‫درصد ‪× 100 = 66/6‬‬
‫مجموع جرم فراوردهها‬ ‫‪108 + 54‬‬ ‫‪162‬‬
‫در شرایطی که چگالی گاز اکسیژن برابر با ‪ ۰/۸ 𝒈. 𝑳−1‬است‪ ۴۰ ،‬گرم آهن(𝑰𝑰𝑰) اکسید را بر اساس معادلهی زیر‪ ،‬با مقدار کافی کربن وارد‬
‫واکنش میکنیم‪ .‬طی این فرایند‪ ،‬چند لیتر فراوردهی گازی تولید میشود؟‬
‫)𝒈( ‪۲𝑭𝒆۲ 𝑶۳ (𝒔) + ۳𝑪(𝒔) → ۴𝑭𝒆(𝒔) + ۳𝑪𝑶۲‬‬ ‫( ‪ 𝑪 = 1۲ ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬و ‪ 𝑶 = 16‬و ‪)𝑭𝒆 = 56‬‬
‫‪15 )4‬‬ ‫‪12 )3‬‬ ‫‪30 )2‬‬ ‫‪24 )1‬‬
‫(آسان – مساله ‪)102 -‬‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬
‫با توجه به چگالی گاز اکسیژن‪ ،‬حجم مولی گازها را در شرایط داده شده محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪32 𝑔 𝑂2‬‬ ‫‪1 𝐿 𝑂2‬‬
‫× ‪? 𝐿 𝑂2 = 1 𝑚𝑜𝑙 𝑂2‬‬ ‫×‬ ‫𝐿 ‪= 40‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑂2 0/8 𝑔 𝑂2‬‬
‫بر این اساس‪ ،‬میتوان گفت حجم هر مول از مواد گازی در شرایط واکنش برابر با ‪ 40‬لیتر است‪ .‬معادلهی واکنش انجام شده به صورت زیر است‪:‬‬
‫)𝑔( ‪2𝐹𝑒2 𝑂3 (𝑠) + 3𝐶(𝑠) → 4𝐹𝑒(𝑠) + 3𝐶𝑂2‬‬
‫با توجه به معادلهی این واکنش‪ ،‬حجم گاز کربن دیاکسید تولید شده را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐹𝑒2 𝑂3‬‬ ‫‪3 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑂2‬‬ ‫‪40 𝐿 𝐶𝑂2‬‬
‫× ‪? 𝐿 𝐶𝑂2 = 40 𝑔 𝐹𝑒2 𝑂3‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝐿 ‪= 15‬‬
‫‪160 𝑔 𝐹𝑒2 𝑂3 2 𝑚𝑜𝑙 𝐹𝑒2 𝑂3 1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑂2‬‬
‫مقداری پتاسیم نیترات را بر اساس معادلهی موازنه نشدهی )𝑔( ‪ 𝐾𝑁𝑂3 (𝑠) → 𝐾2 𝑂(𝑠) + 𝑂2 (𝑔) + 𝑁2‬در شرایطی که حجم مولی گازها برابر با‬
‫‪ 72‬لیتر است‪ ،‬تجزیه می کنیم‪ .‬اگر تفاوت حجم گازهای اکسیژن و نیتروژن تولید شده در این فرایند برابر با ‪ 43/2‬لیتر باشد‪ ،‬جرم پتاسیم نیترات تجزیه‬
‫شده برابر با چند گرم است؟ (‪ 𝑁 = 14 ∶ 𝑔. 𝑚𝑜𝑙−1‬و ‪ 𝑂 = 16‬و ‪)𝐾 = 39‬‬
‫‪80/8 )4‬‬ ‫‪40/4 )3‬‬ ‫‪60/6 )2‬‬ ‫‪30/3 )1‬‬
‫واکنش موازنه نشدهی )𝒈( ‪ ،𝑪𝒂𝑪۲ (𝒔) + 𝑯۲ 𝑶(𝒈) → 𝑪𝒂(𝑶𝑯)۲ (𝒔) + 𝑪۲ 𝑯۲‬در شرایط استاندارد در حال انجام شدن است‪ .‬اگر تفاوت‬
‫جرم فراورده های تولید شده در این فرایند برابر با ‪ 1۲‬گرم باشد‪ ،‬حجم بخار آب مصرف شده برابر با چند لیتر است؟ (= 𝑶 و ‪𝑪𝒂 = ۴۰‬‬
‫‪ 𝑯 = 1 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬و ‪ 𝑪 = 1۲‬و ‪)16‬‬

‫‪11/2 )4‬‬ ‫‪22/4 )3‬‬ ‫‪33/6 )2‬‬ ‫‪44/8 )1‬‬
‫)𝑔( ‪𝐶𝑎𝐶2 (𝑠) + 2𝐻2 𝑂(𝑔) → 𝐶𝑎(𝑂𝐻)2 (𝑠) + 𝐶2 𝐻2‬‬ ‫معادلهی موازنه شدهی واکنش مورد نظر به صورت مقابل است‪:‬‬
‫به ازای مصرف شدن ‪ 2‬مول بخار آب در این واکنش شیمیایی‪ 1 ،‬مول کلسیم هیدروکسید(معادل با ‪ 74‬گرم کلسیم هیدروکسید) و ‪ 1‬مول گاز اتین(معادل‬
‫با ‪ 26‬گرم گاز اتین) تولید میشود؛ پس میتوان گفت تفاوت جرم فراوردههای تولید شده در این واکنش به ازای مصرف ‪ 2‬مول بخار آب‪ ،‬برابر با ‪ 48‬گرم‬
‫است‪ .‬بر این اساس‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫𝑂 ‪2 𝑚𝑜𝑙 𝐻2‬‬ ‫𝑂 ‪22/4 𝐿 𝐻2‬‬
‫× تفاوت جرم فراوردهها 𝑔 ‪? 𝐿 𝐻2 𝑂 = 12‬‬ ‫×‬ ‫𝐿 ‪= 11/2‬‬
‫تفاوت جرم فراوردهها 𝑔 ‪48‬‬ ‫𝑂 ‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐻2‬‬

‫در شرایط استاندارد‪ ،‬شمار اتمهای گوگرد موجود در یک نمونهی ناخالص از منیزیم سولفات به جرم ‪ 250‬گرم‪ ،‬برابر با شمار اتمهای هیدروژن موجود در‬
‫یک نمونه از آمونیاک به حجم ‪ 14‬لیتر است‪ .‬درصد خلوص نمونه منیزیم سولفات کدام است؟ (‪ 𝑂 = 16 ∶ 𝑔 ∙ 𝑚𝑜𝑙 −1‬و ‪ 𝑀𝑔 = 24‬و ‪)𝑆 = 32‬‬
‫‪90 )4‬‬ ‫‪80 )3‬‬ ‫‪45 )2‬‬ ‫‪40 )1‬‬
‫در دمای ℃‪ ۳۹‬و فشار ‪ ۲‬اتمسفر‪ ۲۴/5 ،‬گرم ‪ 𝑲𝑪𝒍𝑶۳‬را بر اساس معادله موازنه نشده )𝒈( ‪ 𝑲𝑪𝒍𝑶۳ (𝒔) → 𝑲𝑪𝒍(𝒔) + 𝑶۲‬به طور کامل‬
‫تجزیه میکنیم‪ .‬طی این فرایند‪ ،‬چند لیتر فراوردهی گازی تولید میشود؟‬
‫( ‪ 𝑶 = 16 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬و ‪ 𝑪𝒍 = ۳5/5‬و ‪)𝑲 = ۳۹‬‬
‫‪7/68 )4‬‬ ‫‪3/84 )3‬‬ ‫‪5/76 )2‬‬ ‫‪2/88 )1‬‬
‫در قدم اول‪ ،‬باید حجم مولی گازها را در دمای ℃‪ 39‬و فشار ‪ 2‬اتمسفر بدست بیاوریم‪ .‬برای این گاز‪ ،‬شرایط داده شده را با شرایط 𝑃𝑇𝑆(دمای ℃‪0‬‬
‫و فشار ‪ 1‬اتمسفر) مقایسه میکنیم‪.‬‬
‫‪𝑉2 𝑇2 𝑃1‬‬ ‫‪𝑉2‬‬ ‫‪273 + 39 1‬‬
‫⇒ 𝑇𝑅𝑛 = 𝑉𝑃‬ ‫⇒ × =‬ ‫=‬ ‫𝐿 ‪× ⇒ 𝑉2 = 12/8‬‬
‫‪𝑉1 𝑇1 𝑃2 22/4‬‬ ‫‪273‬‬ ‫‪2‬‬
‫با توجه به محاسبات فوق‪ ،‬حجم مولی گازها در شرایط آزمایش برابر با ‪ 12/8‬لیتر است‪ .‬معادلهی واکنش انجام شده به صورت زیر است‪:‬‬
‫)𝑔( ‪2𝐾𝐶𝑙𝑂3 (𝑠) → 2𝐾𝐶𝑙(𝑠) + 3𝑂2‬‬
‫در قدم بعد‪ ،‬با توجه به معادلهی واکنش انجام شده‪ ،‬حجم گاز اکسیژن تولید شده را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐾𝐶𝑙𝑂3‬‬ ‫‪3 𝑚𝑜𝑙 𝑂2‬‬ ‫‪12/8 𝐿 𝑂2‬‬
‫× ‪? 𝐿 𝑂2 = 24/5 𝑔 𝐾𝐶𝑙𝑂3‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝐿 ‪= 3/84‬‬
‫‪122/5 𝑔 𝐾𝐶𝑙𝑂3 2 𝑚𝑜𝑙 𝐾𝐶𝑙𝑂3 1 𝑚𝑜𝑙 𝑂2‬‬
‫برای محاسبهی حجم گاز اکسیژن تولید شده با استفاده از روش تناسب نیز به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫جرم ‪𝐾𝐶𝑙𝑂3‬‬ ‫حجم اکسیژن‬ ‫𝑔 ‪24/5‬‬ ‫𝐿𝑥‬
‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫𝐿 ‪𝑥 = 3/84‬‬
‫ضریب × جرم مولی‬ ‫ضریب × حجم مولی‬ ‫‪122/5 × 2 12/8 × 3‬‬
‫با توجه به محاسبات انجام شده‪ ،‬طی این فرایند ‪ 3/84‬لیتر فراوردهی گازی تولید شده است‪.‬‬
‫نمونه ‪ 7۲۰‬گرمی از ‪ 𝑪𝒂𝑪𝑶۳‬را وارد یک ظرف سرباز میکنیم تا بر اساس معادله )𝒈( ‪ 𝑪𝒂𝑪𝑶۳ (𝒔) → 𝑪𝒂𝑶(𝒔) + 𝑪𝑶۲‬تجزیه شود‪ .‬پس‬
‫از تجزیهی چند گرم از این ماده‪ ،‬درصد جرمی اتمهای کلسیم در مخلوط جامد باقیمانده به ‪ %57/6‬میرسد؟‬
‫( ‪ 𝑪 = 1۲ ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬و ‪ 𝑶 = 16‬و ‪)𝑪𝒂 = ۴۰‬‬
‫‪125 )4‬‬ ‫‪375 )3‬‬ ‫‪500 )2‬‬ ‫‪250 )1‬‬
‫در قدم اول‪ ،‬جرم اتمهای کلسیم موجود در نمونهی کلسیم کربنات اولیه را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬ ‫𝑎𝐶 𝑙𝑜𝑚 ‪1‬‬ ‫𝑎𝐶 𝑔 ‪40‬‬
‫× ‪? 𝑔 𝐶𝑎 = 720 𝑔 𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 288‬‬
‫𝑎𝐶 𝑙𝑜𝑚 ‪100 𝑔 𝐶𝑎𝐶𝑂3 1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑎𝐶𝑂3 1‬‬
‫با انجام شدن واکنش )𝑔( ‪ ،𝐶𝑎𝐶𝑂3 (𝑠) → 𝐶𝑎𝑂(𝑠) + 𝐶𝑂2‬مولکولهای کربن دیاکسید تولید شده از سامانهی واکنش خارج شده و موجب‬
‫کاهش جرم محتویات ظرف واکنش میشوند؛ درحالی که مجموع جرم اتمهای کلسیم موجود در ظرف واکنش ثابت مانده و تغییری نمیکند‪ .‬بر این‬
‫اساس‪ ،‬جرم نهایی مواد جامد موجود در ظرف واکنش را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫جرم اتمهای کلسیم‬ ‫𝑔 ‪288‬‬
‫= درصد جرمی اتمهای کلسیم‬ ‫= ‪× 100 ⇒ 57/6‬‬ ‫مجموع جرم مواد جامد ⇒ ‪× 100‬‬
‫مجموع جرم مواد جامد‬ ‫مجموع جرم مواد جامد‬
‫𝑔 ‪= 500‬‬
‫در ابتدای واکنش‪ 720 ،‬گرم ماده ی جامد در ظرف واکنش وجود داشته است‪ .‬با توجه به محاسبات انجام شده‪ ،‬در طول این فرایند مقداری از ‪𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬
‫تجزیه شده و جرم مواد موجود در ظرف واکنش به ‪ 500‬گرم رسیده است‪ .‬همانطور که گفتیم‪ ،‬کاهش جرم مواد موجود در ظرف واکنش بخاطر خروج‬
‫گاز کربن دیاکسید از این ظرف است؛ پس عمال میتوان گفت در طول این فرایند ‪ 220‬گرم گاز کربن دیاکسید تولید شده است‪ .‬بر این اساس‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑂2 1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑎𝐶𝑂3 100 𝑔 𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬
‫× ‪? 𝑔 𝐶𝑎𝐶𝑂3 = 220 𝑔 𝐶𝑂2‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 500‬‬
‫‪44 𝑔 𝐶𝑂2‬‬ ‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑂2‬‬ ‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬
‫برای محاسبهی جرم کلسیم کربنات مصرف شده با استفاده از روش تناسب نیز به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫جرم ‪𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬ ‫جرم ‪𝐶𝑂2‬‬ ‫𝑔𝑥‬ ‫𝑔 ‪220‬‬
‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫𝑔 ‪𝑥 = 500‬‬
‫‪100 × 1 44 × 1‬‬

‫ضریب × جرم مولی‬ ‫ضریب × جرم مولی‬
‫با توجه به محاسبات انجام شده‪ ،‬طی این فرایند ‪ 500‬گرم کلسیم کربنات تجزیه شده و ‪ 220‬گرم از این ماده در ظرف واکنش باقیمانده است‪ .‬در طول‬
‫این بازهی زمانی‪ 280 ،‬گرم کلسیم اکسید و ‪ 220‬گرم کربن دیاکسید نیز تولید شده است‪.‬‬
‫مخلوطی از گازهای هیدروژن سولفید(𝑆 ‪ )𝐻2‬و اتان(‪ )𝐶2 𝐻6‬به جرم ‪ 250‬گرم را بر اساس معادلههای موازنه نشده زیر به طور کامل میسوزانیم‪ .‬اگر حجم‬
‫بخار آب تولید شده ‪ 4‬برابر حجم گاز کربن دی اکسید تولید شده باشد‪ ،‬گاز اتان چند درصد از جرم مخلوط گازی اولیه را تشکیل میداده است؟‬
‫(‪ 𝐻 = 1 ∶ 𝑔. 𝑚𝑜𝑙−1‬و ‪ 𝐶 = 12‬و ‪)𝑆 = 32‬‬
‫)𝑔(𝑂 ‪𝐼) 𝐻2 𝑆(𝑔) + 𝑂2 (𝑔) → 𝑆𝑂2 (𝑔) + 𝐻2‬‬ ‫)𝑔(𝑂 ‪𝐼𝐼) 𝐶2 𝐻6 (𝑔) + 𝑂2 (𝑔) → 𝐶𝑂2 (𝑔) + 𝐻2‬‬
‫‪40 )4‬‬ ‫‪30 )3‬‬ ‫‪20 )2‬‬ ‫‪15 )1‬‬
‫به ازای مصرف ‪ 1/۲‬مول منگنز(𝑽𝑰) اکسید در واکنش موازنه نشده زیر‪ ،‬چند لیتر گاز کلر با چگالی ‪ ۲/1۳ 𝒈. 𝒎𝑳−1‬تولید میشود؟‬
‫)𝒍(𝑶 ‪𝑴𝒏𝑶۲ (𝒔) + 𝑯𝑪𝒍(𝒂𝒒) → 𝑴𝒏𝑪𝒍۲ (𝒔) + 𝑪𝒍۲ (𝒈) + 𝑯۲‬‬ ‫( ‪)𝑪𝒍 = ۳5/5 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬‬
‫‪80 )4‬‬ ‫‪60 )3‬‬ ‫‪40 )2‬‬ ‫‪20 )1‬‬
‫معادلهی واکنش انجام شده به صورت زیر است‪:‬‬
‫)𝑙(𝑂 ‪𝑀𝑛𝑂2 (𝑠) + 4𝐻𝐶𝑙(𝑎𝑞) → 𝑀𝑛𝐶𝑙2 (𝑠) + 𝐶𝑙2 (𝑔) + 2𝐻2‬‬
‫با توجه به معادلهی این واکنش‪ ،‬حجم گاز کلر بدست آمده را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑙2‬‬ ‫‪71 𝑔 𝐶𝑙2‬‬ ‫‪1 𝐿 𝐶𝑙2‬‬
‫× ‪? 𝐿 𝐶𝑙2 = 1/2 𝑚𝑜𝑙 𝑀𝑛𝑂2‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝐿 ‪= 40‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑀𝑛𝑂2 1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑙2 2/13 𝑔 𝐶𝑙2‬‬
‫برای محاسبهی حجم گاز کلر تولید شده با استفاده از روش تناسب نیز به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫مول ‪𝑀𝑛𝑂2‬‬ ‫چگالی ‪ × 𝐶𝑙2‬حجم ‪𝐶𝑙2‬‬ ‫‪1/2 𝑚𝑜𝑙 𝑥 𝐿 × 2/13 𝑔. 𝐿−1‬‬
‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫𝐿 ‪𝑥 = 40‬‬
‫ضریب‬ ‫ضریب × جرم مولی‬ ‫‪1‬‬ ‫‪71 × 1‬‬
‫با توجه به محاسبات انجام شده‪ ،‬در این واکنش ‪ 40‬لیتر گاز کلر تولید شده است‪.‬‬
‫کربن دیاکسید حاصل از سوختن کامل ‪ ۳۰‬گرم هپتان‪ ،‬بر اثر سوختن کامل چند گرم استون بدست میآید؟‬
‫( ‪ 𝑯 = 1 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬و ‪ 𝑪 = 1۲‬و ‪)𝑶 = 16‬‬
‫‪34/8 )4‬‬ ‫‪40/6 )3‬‬ ‫‪17/4 )2‬‬ ‫‪20/3 )1‬‬

‫)𝑔(𝑂 ‪𝐶7 𝐻16 (𝑙) + 11𝑂2 (𝑔) → 7𝐶𝑂2 (𝑔) + 8𝐻2‬‬ ‫معادلهی سوختن هپتان به صورت مقابل است‪:‬‬
‫با توجه به معادلهی واکنش داده شده‪ ،‬شمار مولهای کربن دیاکسید حاصل از سوختن ‪ 30‬گرم هپتان را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶7 𝐻16‬‬ ‫‪7 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑂2‬‬
‫× ‪? 𝑔 𝐶𝑂2 = 30 𝑔 𝐶7 𝐻16‬‬ ‫×‬ ‫𝑙𝑜𝑚 ‪= 2/1‬‬
‫‪100 𝑔 𝐶7 𝐻16 1 𝑚𝑜𝑙 𝐶7 𝐻16‬‬
‫)𝑔(𝑂 ‪𝐶3 𝐻6 𝑂(𝑙) + 4𝑂2 (𝑔) → 3𝐶𝑂2 (𝑔) + 3𝐻2‬‬ ‫استون‪ ،‬بر اساس معادلهی مقابل به طور کامل میسوزد‪:‬‬
‫استون‪ ،‬سادهترین عضو خانوادهی کتونها بوده و ساختار مولکولی آن به صورت زیر است‪:‬‬
‫ویژگیهای استون(𝑂 ‪ )𝐶3 𝐻6‬مطابق با نمودار زیر است‪:‬‬

‫دمای جوش استون از دمای جوش اتانول پایینتر است‪.‬‬
‫استون‪ ،‬سادهترین عضو خانوادهی کتونها است‪.‬‬
‫بین مولکولهای استون پیوند هیدروژنی برقرار نمیشود‪.‬‬
‫ویژگیها‬ ‫استون به هر نسبتی در آب حل میشود‪.‬‬

‫استون‬
‫از استون به عنوان حالل برخی از چربیها استفاده میشود‪.‬‬
‫از استون به عنوان حالل الک و رنگ استفاده میشود‪.‬‬
‫گشتاور دوقطبی مولکولهای استون بزرگتر از صفر است‪.‬‬
‫استون به صورت مولکولی در آب حل میشود‪.‬‬

‫در مرحلهی بعد‪ ،‬جرمی از استون که بر اثر سوختن آن ‪ 2/1‬مول گاز کربن دیاکسید حاصل میشود را محاسبه میکنیم‪:‬‬
‫𝑂 ‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶3 𝐻6 𝑂 58 𝑔 𝐶3 𝐻6‬‬
‫× ‪? 𝑔 𝐶3 𝐻6 𝑂 = 2/1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑂2‬‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 40/6‬‬
‫‪3 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑂2‬‬ ‫𝑂 ‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶3 𝐻6‬‬
‫برای محاسبهی جرم استون مورد نیاز با استفاده از روش تناسب نیز به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫مول ‪𝐶𝑂2‬‬ ‫جرم 𝑂 ‪𝐶3 𝐻6‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚 ‪2/1‬‬ ‫𝑔𝑥‬
‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫𝑔 ‪𝑥 = 40/6‬‬
‫ضریب‬ ‫ضریب × جرم مولی‬ ‫‪3‬‬ ‫‪58 × 1‬‬
‫مقدار ‪ 1/806 × 1022‬مولکول متان‪ ،‬معادل با ‪ .................‬مول از این ماده بوده و طی سوزاندن کامل آن بر اساس معادلهی موازنه نشدهی زیر‪ ............... ،‬گرم‬
‫)𝑔(𝑂 ‪𝐶𝐻4 (𝑔) + 𝑂2 (𝑔) → 𝐶𝑂2 (𝑔) + 𝐻2‬‬ ‫بخار آب تولید میشود‪ 𝐻 = 1 ∶ 𝑔. 𝑚𝑜𝑙 −1( .‬و ‪)𝑂 = 16‬‬
‫‪1/08 – 0/06 )4‬‬ ‫‪1/08 – 0/03 )3‬‬ ‫‪2/16 – 0/06 )2‬‬ ‫‪2/16 – 0/03 )1‬‬
‫جرم اتمهای کربن موجود در یک نمونه از ‪ ،𝑴𝒈𝑪𝑶۳‬با جرم اتمهای کربن موجود در ‪ ۹۲‬گرم اتانول با خلوص ‪ %۸۰‬برابر است‪ .‬بر اثر تجزیهی‬
‫این نمونه از منیزیم کربنات طی واکنش )𝒈( ‪ ،𝑴𝒈𝑪𝑶۳ (𝒔) → 𝑴𝒈𝑶(𝒔) + 𝑪𝑶۲‬چند گرم منیزیم اکسید تولید میشود؟‬
‫( ‪ 𝑯 = 1 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬و ‪ 𝑪 = 1۲‬و ‪ 𝑶 = 16‬و ‪)𝑴𝒈 = ۲۴‬‬
‫‪64 )4‬‬ ‫‪112 )3‬‬ ‫‪128 )2‬‬ ‫‪224 )1‬‬
‫جرم اتمهای کربن موجود در ‪ 92‬گرم اتانول(𝐻𝑂 ‪ )𝐶2 𝐻5‬با خلوص ‪ %80‬را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫𝐻𝑂 ‪80 𝑔 𝐶2 𝐻5‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶2 𝐻5‬‬ ‫𝐶 𝑙𝑜𝑚 ‪2‬‬ ‫𝐶 𝑔 ‪12‬‬
‫× ناخالص 𝐻𝑂 ‪? 𝑔 𝐶 = 92 𝑔 𝐶2 𝐻5‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 38/4‬‬
‫𝐶 𝑙𝑜𝑚 ‪ 46 𝑔 𝐶2 𝐻5 𝑂𝐻 1 𝑚𝑜𝑙 𝐶2 𝐻5 𝑂𝐻 1‬ناخالص 𝐻𝑂 ‪100 𝑔 𝐶2 𝐻5‬‬
‫در مرحلهی بعد‪ ،‬شمار مولهایی از منیزیم کربنات که شامل ‪ 38/4‬گرم کربن میشود را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶 1 𝑚𝑜𝑙 𝑀𝑔𝐶𝑂3‬‬
‫× 𝐶 𝑔 ‪? 𝑚𝑜𝑙 𝑀𝑔𝐶𝑂3 = 38/4‬‬ ‫×‬ ‫𝑙𝑜𝑚 ‪= 3/2‬‬
‫𝐶 𝑔 ‪12‬‬ ‫𝐶 𝑙𝑜𝑚 ‪1‬‬
‫در مرحلهی آخر‪ ،‬جرم منیزیم اکسیدی که بر اثر تجزیهی ‪ 3/2‬مول منیزیم کربنات بر اساس واکنش )𝑔( ‪ 𝑀𝑔𝐶𝑂3 (𝑠) → 𝑀𝑔𝑂(𝑠) + 𝐶𝑂2‬بدست‬
‫میآید را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫𝑂𝑔𝑀 𝑙𝑜𝑚 ‪1‬‬ ‫𝑂𝑔𝑀 𝑔 ‪40‬‬
‫× ‪? 𝑔 𝑀𝑔𝑂 = 3/2 𝑚𝑜𝑙 𝑀𝑔𝐶𝑂3‬‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 128‬‬
‫𝑂𝑔𝑀 𝑙𝑜𝑚 ‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑀𝑔𝐶𝑂3 1‬‬
‫با توجه به محاسبات انجام شده‪ ،‬طی این فرایند ‪ 128‬گرم منیزیم اکسید تولید شده است‪.‬‬
‫در شرایط یکسان از نظر دما و فشار محیط‪ ،‬چگالی گاز ‪ 1/6 ،𝑿۲‬برابر چگالی گاز نئون است‪ .‬یک نمونه به جرم ‪ ۸‬گرم از این مادهی گازی‪،‬‬
‫شامل چند اتم میشود؟ ( ‪)𝑵𝒆 = ۲۰ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬‬
‫‪3/01 × 1023 )4‬‬ ‫‪1/505 × 1023 )3‬‬ ‫‪6/02 × 1023 )2‬‬ ‫‪4/515 × 1023 )1‬‬
‫در شرایط یکسان از نظر دما و فشار‪ ،‬چگالی گازها متناسب با جرم مولی آنها است‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬اگر جرم مولی گاز 𝐴‪ ،‬دو برابر جرم مولی گاز 𝐵 باشد‪،‬‬
‫در شرایط یکسان چگالی گاز 𝐴 نیز دو برابر چگالی گاز 𝐵 میشود‪ .‬بر این اساس‪ ،‬جرم مولی گاز ‪ 𝑋2‬را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫جرم مولی گاز ‪𝑋2‬‬ ‫چگالی گاز ‪𝑋2‬‬ ‫جرم مولی گاز ‪𝑋2‬‬ ‫‪1/6‬‬
‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫‪ = 32 𝑔. 𝑚𝑜𝑙−1‬جرم مولی گاز ‪𝑋2‬‬

‫جرم مولی گاز نئون‬ ‫چگالی گاز نئون‬ ‫‪20‬‬ ‫‪1‬‬
‫با توجه به جرم مولی گاز ‪ ،𝑋2‬شمار اتمهای موجود در یک نمونهی ‪ 8‬گرمی از این گاز را بدست میآوریم‪:‬‬
‫𝑋 𝑚𝑜𝑡𝑎 ‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑋2 2 𝑚𝑜𝑙 𝑎𝑡𝑜𝑚 𝑋 6/02 × 1023‬‬
‫× ‪? 𝑎𝑡𝑜𝑚 𝑋 = 8 𝑔 𝑋2‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑚𝑜𝑡𝑎 ‪= 3/01 × 1023‬‬
‫‪32 𝑔 𝑋2‬‬ ‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑋2‬‬ ‫𝑋 𝑚𝑜𝑡𝑎 𝑙𝑜𝑚 ‪1‬‬
‫با توجه به محاسبات انجام شده‪ ،‬نمونهی مورد نظر شامل ‪ 3/01 × 1023‬اتم میشود‪.‬‬
‫برای استخراج آهن موجود در ‪ ۴۰۰‬گرم آهن(𝑰𝑰𝑰) اکسید با خلوص ‪ ،%۳۲‬به چند گرم کربن با خلوص ‪ %۴۸‬نیاز داریم؟‬
‫)𝒈( ‪𝑭𝒆۲ 𝑶۳ (𝒔) + 𝑪(𝒔) → 𝑭𝒆(𝒔) + 𝑪𝑶۲‬‬ ‫( ‪ 𝑪 = 1۲ ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬و ‪ 𝑶 = 16‬و ‪)𝑭𝒆 = 56‬‬
‫‪30 )4‬‬ ‫‪45 )3‬‬ ‫‪24 )2‬‬ ‫‪36 )1‬‬
‫)𝑔( ‪2𝐹𝑒2 𝑂3 (𝑠) + 3𝐶(𝑠) → 4𝐹𝑒(𝑠) + 3𝐶𝑂2‬‬ ‫معادلهی موازنه شدهی واکنش انجام شده به صورت مقابل است‪:‬‬
‫با توجه به معادلهی این واکنش‪ ،‬جرم کربن مورد نیاز را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪32 𝑔 𝐹𝑒2 𝑂3‬‬ ‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐹𝑒2 𝑂3‬‬ ‫𝐶 𝑙𝑜𝑚 ‪3‬‬ ‫𝐶 𝑔 ‪12‬‬
‫× ناخالص ‪ = 400 𝑔 𝐹𝑒2 𝑂3‬ناخالص 𝐶 𝑔 ?‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫×‬
‫𝐶 𝑙𝑜𝑚 ‪ 160 𝑔 𝐹𝑒2 𝑂3 2 𝑚𝑜𝑙 𝐹𝑒2 𝑂3 1‬ناخالص ‪100 𝑔 𝐹𝑒2 𝑂3‬‬
‫ناخالص 𝐶 𝑔 ‪100‬‬
‫×‬ ‫𝑔 ‪= 30‬‬
‫𝐶 𝑔 ‪48‬‬
‫برای محاسبهی جرم کربن مصرف شده با استفاده از روش تناسب نیز به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫درصد خلوص‬ ‫درصد خلوص‬ ‫‪32‬‬ ‫‪48‬‬
‫× جرم ‪𝐹𝑒2 𝑂3‬‬ ‫‪100‬‬ ‫𝐶‬ ‫جرم‬ ‫×‬ ‫⇒ ‪100‬‬ ‫‪400 × 100‬‬ ‫‪𝑥 × 100‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫𝑔 ‪𝑥 = 30‬‬
‫ضریب × جرم مولی‬ ‫ضریب × جرم مولی‬ ‫‪160 × 2‬‬ ‫‪12 × 3‬‬
‫با توجه به محاسبات انجام شده‪ ،‬طی این فرایند ‪ 30‬گرم کربن مصرف شده است‪.‬‬
‫آهن در مقایسه با سایر فلزها بیشترین مصرف ساالنه را دارد‪ .‬این عنصر در طبیعت اغلب به صورت ‪ 𝐹𝑒2 𝑂3‬یافت میشود‪ .‬از آنجا که واکنشپذیری عناصر‬
‫کربن و سدیم در مقایسه با آهن بیشتر است‪ ،‬برای استخراج این فلز از ‪ 𝐹𝑒2 𝑂3‬از واکنشهای زیر میتوان استفاده کرد‪:‬‬
‫∆‬
‫)𝑠(𝑒𝐹‪𝐹𝑒2 𝑂3 (𝑠) + 6𝑁𝑎(𝑠) → 3𝑁𝑎2 𝑂(𝑠) + 2‬‬ ‫)𝑔( ‪2𝐹𝑒2 𝑂3 (𝑠) + 3𝐶(𝑠) → 4𝐹𝑒(𝑠) + 3𝐶𝑂2‬‬
‫از آنجا که دسترسی به کربن در مقایسه با سدیم آسانتر بوده و استفاده از این عنصر صرفه اقتصادی بیشتری دارد‪ ،‬در فوالد مبارکه همانند همهی شرکتهای‬
‫فوالد جهان‪ ،‬برای استخراج آهن از کربن استفاده میشود‪ .‬البته‪ ،‬برای استخراج آهن از ‪ 𝐹𝑒2 𝑂3‬از واکنش این ماده با گاز کربن مونوکسید بر اساس معادلهی‬
‫→ )𝑔(𝑂𝐶‪ 𝐹𝑒2 𝑂3 (𝑠) + 3‬نیز میتوان استفاده کرد‪.‬‬ ‫)𝑔( ‪2𝐹𝑒(𝑠) + 3𝐶𝑂2‬‬
‫با مصرف شدن ‪ ۴۸‬گرم گاز متان با خلوص ‪ %5۰‬در واکنش موازنه نشدهی 𝑶 ‪ ،𝑪𝑯۴ + 𝑵𝑯۳ + 𝑶۲ → 𝑯𝑪𝑵 + 𝑯۲‬به شرطی که بازده‬
‫درصدی واکنش برابر با ‪ %۲۲‬باشد‪ ،‬چند گرم گاز هیدروژن سیانید تولید میشود؟‬
‫( ‪ 𝑯 = 1 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬و ‪ 𝑪 = 1۲‬و ‪)𝑵 = 1۴‬‬
‫‪20/25 )4‬‬ ‫‪8/91 )3‬‬ ‫‪40/5 )2‬‬ ‫‪17/82 )1‬‬
‫)𝑔(𝑂 ‪2𝐶𝐻4 (𝑔) + 2𝑁𝐻3 (𝑔) + 3𝑂2 (𝑔) → 2𝐻𝐶𝑁(𝑔) + 6𝐻2‬‬ ‫معادلهی موازنه شدهی واکنش مورد نظر به صورت مقابل است‪:‬‬
‫با توجه به معادلهی این واکنش‪ ،‬جرم گاز هیدروژن سیانید تولید شده را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪50 𝑔 𝐶𝐻4‬‬ ‫𝑁𝐶𝐻 𝑔 ‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝐻4 2 𝑚𝑜𝑙 𝐻𝐶𝑁 27‬‬
‫× ناخالص ‪? 𝑔 𝐻𝐶𝑁 = 48 𝑔 𝐶𝐻4‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 40/5‬‬
‫‪ 16 𝑔 𝐶𝐻4‬ناخالص ‪100 𝑔 𝐶𝐻4‬‬ ‫𝑁𝐶𝐻 𝑙𝑜𝑚 ‪2 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝐻4 1‬‬
‫مقدار عملی‬ ‫𝑥‬

‫= بازده درصدی‬ ‫⇒ ‪× 100‬‬ ‫= ‪22‬‬ ‫⇒ ‪× 100‬‬ ‫𝑔 ‪𝑥 = 8/91‬‬
‫مقدار نظری‬ ‫𝑔 ‪40/5‬‬
‫برای یکتکه کردن روش ضریب تبدیل‪ ،‬به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫‪50 𝑔 𝐶𝐻4‬‬ ‫𝑁𝐶𝐻 𝑔 ‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝐻4 2 𝑚𝑜𝑙 𝐻𝐶𝑁 27‬‬ ‫عملی 𝑔 ‪22‬‬
‫× ناخالص ‪? 𝑔 𝐻𝐶𝑁 = 48 𝑔 𝐶𝐻4‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫×‬
‫ناخالص ‪100 𝑔 𝐶𝐻4‬‬ ‫‪16 𝑔 𝐶𝐻4‬‬ ‫نظری 𝑔 ‪2 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝐻4 1 𝑚𝑜𝑙 𝐻𝐶𝑁 100‬‬
‫𝑔 ‪= 8/91‬‬
‫برای محاسبهی جرم کربن مصرف شده با استفاده از روش تناسب نیز به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬

‫بازده درصدی درصد خلوص‬ ‫‪50‬‬ ‫‪22‬‬
‫× جرم ‪𝐶𝐻4‬‬ ‫× ‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫جرم 𝑁𝐶𝐻‬ ‫‪48 × 100 × 100‬‬ ‫𝑥‬
‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫𝑔 ‪𝑥 = 8/91‬‬
‫ضریب × جرم مولی‬ ‫ضریب × جرم مولی‬ ‫‪16 × 2‬‬ ‫‪27 × 2‬‬

‫در شرایط استاندارد‪ ،‬مخلوطی به حجم 𝐿‪ 100/8‬از گازهای پروپان و اتن به طور کامل با 𝑔‪ 5‬گاز ‪ 𝐻2‬واکنش میدهد‪ .‬بر اثر سوزاندن کامل این مخلوط‬
‫گازی در همین شرایط‪ ،‬چند لیتر گاز کربن دیاکسید به عنوان فراورده تولید میشود؟ (‪)𝐻 = 1 𝑔. 𝑚𝑜𝑙−1‬‬
‫‪257/6 )4‬‬ ‫‪246/4 )3‬‬ ‫‪128/8 )2‬‬ ‫‪123/2 )1‬‬
‫اگر حجم گاز حاصل از تجزیه کامل ‪ 1۳‬گرم ‪ 𝑵𝒂𝑵۳‬بر اساس معادله موازنه نشده )𝒈( ‪ 𝑵𝒂𝑵۳ (𝒔) → 𝑵𝒂(𝒔) + 𝑵۲‬در شرایط استاندارد‬
‫با حجم گاز کربن دیاکسید تولید شده در واکنش تجزیه ‪ 67/۲‬گرم سدیم هیدروژن کربنات بر اساس معادله موازنه نشده → )𝒔( ‪𝑵𝒂𝑯𝑪𝑶۳‬‬
‫)𝒍(𝑶 ‪ 𝑵𝒂۲ 𝑪𝑶۳ (𝒔) + 𝑪𝑶۲ (𝒈) + 𝑯۲‬برابر باشد‪ ،‬بازده درصدی واکنش تجزیه ‪ 𝑵𝒂𝑯𝑪𝑶۳‬چقدر است؟‬
‫( ‪ 𝑯 = 1 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬و ‪ 𝑪 = 1۲‬و ‪ 𝑵 = 1۴‬و‪ 𝑶 = 16‬و ‪)𝑵𝒂 = ۲۳‬‬
‫‪50 )4‬‬ ‫‪25 )3‬‬ ‫‪75 )2‬‬ ‫‪37/5 )1‬‬
‫معادلهی موازنه شدهی تجزیه سدیم آزید(‪ )𝑁𝑎𝑁3‬به صورت زیر است‪:‬‬
‫)𝑔( ‪2𝑁𝑎𝑁3 (𝑠) → 2𝑁𝑎(𝑠) + 3𝑁2‬‬
‫حجم گاز نیتروژن حاصل از تجزیهی ‪ 13‬گرم سدیم آزید را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑁𝑎𝑁3‬‬ ‫‪3 𝑚𝑜𝑙 𝑁2‬‬ ‫‪22/4 𝐿 𝑁2‬‬
‫× ‪? 𝐿 𝑁2 = 13 𝑔 𝑁𝑎𝑁3‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝐿 ‪= 6/72‬‬
‫‪65 𝑔 𝑁𝑎𝑁3‬‬ ‫‪2 𝑚𝑜𝑙 𝑁𝑎𝑁3 1 𝑚𝑜𝑙 𝑁2‬‬
‫سدیم هیدروژن کربنات(جوش شیرین)‪ ،‬بر اساس معادلهی زیر تجزیه میشود‪:‬‬
‫)𝑙(𝑂 ‪2𝑁𝑎𝐻𝐶𝑂3 (𝑠) → 𝑁𝑎2 𝐶𝑂3 (𝑠) + 𝐶𝑂2 (𝑔) + 𝐻2‬‬
‫با توجه به معادلهی این واکنش‪ ،‬مقدار عملی سدیم هیدروژن کربنات تجزیه شده را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑂2 2 𝑚𝑜𝑙 𝑁𝑎𝐻𝐶𝑂3 84 𝑔 𝑁𝑎𝐻𝐶𝑂3‬‬
‫× ‪? 𝑔 𝑁𝑎𝐻𝐶𝑂3 = 6/72 𝐿 𝐶𝑂2‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 50/4‬‬
‫‪22/4 𝐿 𝐶𝑂2‬‬ ‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑂2‬‬ ‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑁𝑎𝐻𝐶𝑂3‬‬
‫در مرحلهی بعد‪ ،‬بازده درصدی واکنش را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫مقدار عملی‬ ‫𝑔 ‪50/4‬‬
‫= بازده درصدی‬ ‫= ‪× 100‬‬ ‫درصد ‪× 100 = 75‬‬
‫مقدار نظری‬ ‫𝑔 ‪67/2‬‬
‫برای محاسبهی بازده درصدی این واکنش با استفاده از روش تناسب نیز به صورت زیر عمل میکنیم‪:‬‬
‫بازده درصدی‬ ‫𝑥‬
‫× جرم ‪𝑁𝑎𝐻𝐶𝑂3‬‬ ‫حجم ‪𝐶𝑂2‬‬ ‫× ‪67/2‬‬
‫‪100‬‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫⇒ ‪100 = 6/72‬‬ ‫درصد ‪𝑥 = 75‬‬
‫ضریب × جرم مولی‬ ‫ضریب × ‪22/4‬‬ ‫‪84 × 2‬‬ ‫‪22/4 × 1‬‬
‫جرم یک مخلوط ‪ 1۰‬گرمی از گازهای اتن و هگزان‪ ،‬در صورت واکنش کامل با بخار برم‪ ،‬به اندازهی ‪ ۸‬گرم افزایش پیدا میکند‪ .‬درصورت‬
‫سوزاندن کامل مخلوط گازی اولیه‪ ،‬چند گرم بخار آب تولید میشود؟ ( ‪ 𝑯 = 1 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬و ‪ 𝑪 = 1۲‬و ‪)𝑩𝒓 = ۸۰‬‬
‫‪14/4 )4‬‬ ‫‪9/9 )3‬‬ ‫‪8/1 )2‬‬ ‫‪13/5 )1‬‬
‫هگزان(‪ ،)𝐶6 𝐻14‬یک آلکان سیرشده بوده و با بخار برم واکنش نمیدهد؛ درحالی که اتن(‪ )𝐶2 𝐻4‬یک هیدروکربن سیرنشده است و بر اساس معادلهی زیر‬
‫با بخار برم وارد واکنش میشود‪:‬‬
‫)𝑙( ‪𝐶2 𝐻4 (𝑔) + 𝐵𝑟2 (𝑔) → 𝐶2 𝐻4𝐵𝑟2‬‬

‫برم(‪ ،)𝐵𝑟2‬عضوی از خانوادهی هالوژنها است که به رنگ قرمز دیده میشود‪ .‬در صورت مجاورت آلکنها(هیدروکربنهایی با فرمول مولکولی 𝑛‪ )𝐶𝑛 𝐻2‬با‬
‫مولکول های برم‪ ،‬این ماده به تدریج مصرف شده و از شدت رنگ قرمز موجود در محیط مورد نظر کاسته میشود‪ .‬از این فرایند‪ ،‬برای تشخیص آلکنها از‬
‫هیدروکربنهای سیرشده استفاده میشود‪.‬‬
‫افزایش جرم مخلوط واکنش‪ ،‬بخاطر افزوده شدن اتمهای برم به ساختار مولکولهای اتن است‪ .‬بر این اساس‪ ،‬جرم گاز اتن(‪ )𝐶2 𝐻4‬موجود در مخلوط اولیه‬
‫را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐵𝑟2 1 𝑚𝑜𝑙 𝐶2 𝐻4 28 𝑔 𝐶2 𝐻4‬‬
‫× ‪? 𝑔 𝐶2 𝐻4 = 8 𝑔 𝐵𝑟2‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 1/4‬‬
‫‪160 𝑔 𝐵𝑟2‬‬ ‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐵𝑟2 1 𝑚𝑜𝑙 𝐶2 𝐻4‬‬
‫با توجه به جرم گاز اتن‪ ،‬جرم هگزان موجود در این مخلوط را نیز محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫⇒ جرم هگزان ‪ +‬جرم اتن = جرم مخلوط‬ ‫⇒ 𝑥 ‪10 𝑔 = 1/4 𝑔 +‬‬ ‫𝑔 ‪𝑥 = 8/6‬‬

‫اتن و هگزان موجود در این مخلوط‪ ،‬بر اساس معادلههای زیر به طور کامل میسوزند‪:‬‬
‫)𝑔(𝑂 ‪𝐶2 𝐻4 (𝑔) + 3𝑂2 (𝑔) → 2𝐶𝑂2 (𝑔) + 2𝐻2‬‬ ‫)𝑔(𝑂 ‪2𝐶6 𝐻14 (𝑔) + 19𝑂2 (𝑔) → 12𝐶𝑂2 (𝑔) + 14𝐻2‬‬
‫با توجه به معادلهی این واکنشها‪ ،‬جرم بخار آب تولید شده بر اثر سوختن هر ماده را محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫𝑂 ‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶2 𝐻4 2 𝑚𝑜𝑙 𝐻2‬‬ ‫𝑂 ‪18 𝑔 𝐻2‬‬
‫× ‪ ∶ ? 𝑔 𝐻2 𝑂 = 1/4 𝑔 𝐶2 𝐻4‬سوختن اتن‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 1/8‬‬
‫𝑂 ‪28 𝑔 𝐶2 𝐻4 1 𝑚𝑜𝑙 𝐶2 𝐻4 1 𝑚𝑜𝑙 𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶6 𝐻14 14 𝑚𝑜𝑙 𝐻2‬‬ ‫𝑂 ‪18 𝑔 𝐻2‬‬
‫× ‪ ∶ ? 𝑔 𝐻2 𝑂 = 8/6 𝑔 𝐶6 𝐻14‬سوختن هگزان‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 12/6‬‬
‫‪86 𝑔 𝐶6 𝐻14‬‬ ‫𝑂 ‪2 𝑚𝑜𝑙 𝐶6 𝐻14 1 𝑚𝑜𝑙 𝐻2‬‬
‫𝑔 ‪ = 1/8 + 12/6 = 14/4‬مجموع جرم بخار آب‬
‫با توجه به محاسبات انجام شده‪ ،‬در این فرایند مجموعا ‪ 14/4‬گرم بخار آب تولید شده است‪.‬‬
‫بر اثر سوختن مقداری از یک آلکان‪ 27 ،‬گرم بخار آب و ‪ 1/25‬مول گاز کربن دیاکسید تولید میشود‪ .‬برای فرمول مولکولی این ترکیب آلکانی‪ ،‬چند‬
‫ساختار متفاوت میتوان رسم کرد؟ (‪ 𝐻 = 1 ∶ 𝑔. 𝑚𝑜𝑙 −1‬و ‪)𝑂 = 16‬‬
‫‪5 )4‬‬ ‫‪4 )3‬‬ ‫‪3 )2‬‬ ‫‪2 )1‬‬
‫با استفاده از اکسیژن آزاد شده از تجزیة گرمایی یک مول پتاسیم کلرات) ‪ (𝑲𝑪𝒍𝑶۳‬مطابق واکنش زیر‪ ،‬چند لیتر گاز پروپان با چگالی‬
‫‪ ۲𝒈. 𝑳−1‬را میتوان به طور کامل سوزاند؟ ) ‪(𝑶 = 16 , 𝑪 = 1۲ , 𝑯 = 1 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬‬
‫(واکنش را موازنه کنید‪𝑲𝑪𝒍𝑶۳ (𝒔) → 𝑲𝑪𝒍(𝒔) + 𝑶۲ (𝒈) ).‬‬
‫‪7/52 )4‬‬ ‫‪6/6 )3‬‬ ‫‪3/76 )2‬‬ ‫‪3/3 )1‬‬
‫(متوسط – مسأله – ‪)102‬‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪3‬‬
‫واکنش موازنه شده تجزیه پتاسیم کلرات به صورت زیر است‪:‬‬
‫)𝑔( ‪2𝐾𝐶𝑙𝑂3 (𝑠) ⟶ 2𝐾𝐶𝑙(𝑠) + 3𝑂2‬‬
‫ابتدا حساب میکنیم از تجزیة پتاسیم کلرات چند مول اکسیژن آزاد میشود‪ .‬بر این اساس‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪3 𝑚𝑜𝑙 𝑂2‬‬
‫× ‪? 𝑚𝑜𝑙 𝑂2 = 1 𝑚𝑜𝑙 𝐾𝐶𝑙𝑂3‬‬ ‫‪= 1/5 𝑚𝑜𝑙 𝑂2‬‬
‫‪2 𝑚𝑜𝑙 𝐾𝐶𝑙𝑂3‬‬
‫پروپان‪ ،‬سومین عضو از خانواده آلکانها است‪ .‬واکنش سوختن پروپان ) ‪ (𝐶3 𝐻8‬به صورت زیر است‪:‬‬
‫)𝑔(𝑂 ‪𝐶3 𝐻8 (𝑔) + 5𝑂2 (𝑔) ⟶ 3𝐶𝑂2 (𝑔) + 4𝐻2‬‬
‫آلکانها از جمله ترکیبهای آلی سیرشده هستند و تمایل چندانی به انجام واکنشهای شیمیایی ندارند‪ .‬واکنش سوختن‪ ،‬یکی از معدود واکنشهایی است‬
‫‪3𝑛+1‬‬
‫‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2 +‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪𝑂2 → (𝑛 + 1)𝐻2 𝑂 + 𝑛𝐶𝑂2‬‬ ‫که آلکانها در آن شرکت میکنند‪ .‬معادلهی واکنش سوختن این مواد به صورت مقابل است‪:‬‬
‫با توجه به معادلهی این واکنش‪ ،‬بر اثر سوختن کامل آلکانها مولکولهای آب و کربن دیاکسید تولید میشوند‪ .‬توجه داریم که نوع فراوردهها در واکنش‬
‫سوختن آلکان ها‪ ،‬به مقدار اکسیژن در دسترس بستگی دارد‪ .‬در واقع‪ ،‬اگر اکسیژن موجود در محیط کافی باشد‪ ،‬واکنش سوختن به طور کامل انجام شده و‬
‫گاز کربن دیاکسید(‪ )𝐶𝑂2‬به همراه بخار آب تولید میشود‪ .‬این درحالی است که اگر مقدار اکسیژن موجود در محیط کم باشد‪ ،‬واکنش سوختن به طور‬
‫ناقص انجام شده و گاز کربن مونوکسید(𝑂𝐶) به همراه دیگر فراوردهها تولید میشود‪.‬‬
‫در نهایت حجم گاز پروپان را به دست میآوریم‪:‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶3 𝐻8 44 𝑔 𝐶3 𝐻8‬‬ ‫‪1 𝐿 𝐶3 𝐻8‬‬
‫× ‪? 𝐿 𝐶3 𝐻8 = 1/5 𝑚𝑜𝑙 𝑂2‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫‪= 6/6 𝐿 𝐶3 𝐻8‬‬
‫‪5 𝑚𝑜𝑙 𝑂2‬‬ ‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶3 𝐻8 2 𝑔 𝐶3 𝐻8‬‬
‫اگر مقدار مشخص از یک هیدروکربن سیرنشده را در مجاورت کاتالیزگر به طور کامل هیدروژندار کنیم‪ %1۰ ،‬بر وزنش افزوده میشود‪ .‬درصد‬
‫جرمی کربن در این هیدروکربن چقدر بوده و فرمول «نقطه ‪ -‬خط» آن به کدام صورت میتواند باشد؟‬
‫) ‪(𝑪 = 1۲ , 𝑯 = 1 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬‬
‫‪،90 )4‬‬ ‫‪،80 )3‬‬ ‫‪،90 )2‬‬ ‫‪،80 )1‬‬

‫ابتدا فرض میکنیم هیدروکربن موردنظر یک آلکن باشد‪ .‬بر این اساس‪ ،‬واکنش هیدروژندار شدن آن به صورت زیر خواهد بود‪:‬‬
‫‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛 + 𝐻2 → 𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ = (1 +‬جرم مولی آلکان‬
‫‪100‬‬
‫‪ ⟹ 14𝑛 + 2 = (1/1) × 14 𝑛 ⟹ 1/4 𝑛 = 2 ⟹ 𝑛 = 1/4‬جرم مولی آلکن × )‬

‫توجه داریم که 𝑛 باید عدد صحیح باشد‪ ،‬بنابراین هیدروکربن موردنظر نمیتواند یک آلکن (یا یک پیوند دوگانه) باشد‪ .‬اگر هیدروکربن موردنظر یک‬
‫‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2 + 2𝐻2 → 𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2‬‬ ‫آلکین باشد‪ ،‬خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪10‬‬
‫‪ = (1 +‬جرم مولی آلکان‬ ‫⟹ جرم مولی آلکین × )‬
‫‪100‬‬
‫⟹ ‪14 𝑛 + 2 = 1/1 × (14 𝑛 − 2) ⟹ 14 𝑛 + 2 = 14 𝑛 + 1/4 𝑛 − 2/2‬‬
‫‪4/2‬‬
‫= 𝑛 ⟹ ‪1/4 𝑛 = 4/2‬‬ ‫‪=3‬‬
‫‪1/4‬‬
‫چون مقدار 𝑛 یک عدد صحیح بدست آمد‪ ،‬پس هیدروکربن مورد نظر میتوان معادل با یک آلکین ‪ 3‬کربنه باشد‪ .‬فرمول آلکین موردنظر ‪ 𝐶3 𝐻4‬با‬
‫خواهد بود که درصد جرمی کربن در آن برابر است با‪:‬‬ ‫فرمول پییوند‪-‬خط‬
‫جرم کربن‬ ‫‪3 × 12‬‬
‫= درصد جرمی کربن‬ ‫= ‪× 100‬‬ ‫‪× 100 = 90%‬‬
‫جرم آلکین‬ ‫‪3 × 12 + 4‬‬
‫مخلوطی از ‪-۳،1‬دی متیل بوتان و ‪-۲‬بوتن به جرم ‪ 1۹/۸‬گرم‪ ،‬با ‪ ۲۲۴۰‬میلیلیتر گاز کلر در شرایط 𝑷𝑻𝑺 و در مجاورت کاتالیزگر ‪ 𝑭𝒆𝑪𝒍۳‬به‬
‫طور کامل واکنش می دهد‪ .‬درصد جرمی هیدروکربن کلردار در مخلوط پایانی به تقریب کدام است؟‬
‫) ‪(𝑪𝒍 = ۳5/5 , 𝑪 = 1۲ , 𝑯 = 1 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬‬
‫‪65/6 )4‬‬ ‫‪56/4 )3‬‬ ‫‪47/2 )2‬‬ ‫‪39/1 )1‬‬
‫(سخت – مسأله – ‪)111‬‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫آلکنها از جمله هیدروکربنهای سیرنشده هستند و بخاطر وجود یک پیوند 𝐶 = 𝐶 در ساختار خود‪ ،‬واکنشپذیری باالیی دارند‪ .‬این مواد با هیدروژن‪،‬‬
‫آب‪ ،‬هالوژنها و ‪ ...‬وارد واکنش میشوند‪ .‬از بین دو هیدروکربن داده شده تنها ‪ – 2‬بوتن با گاز کلر واکنش میدهد‪ .‬معادله این واکنش به صورت زیر‬
‫است‪:‬‬
‫‪𝐹𝑒𝐶𝑙3‬‬
‫→ ‪𝐶4 𝐻8 + 𝐶𝑙2‬‬ ‫‪𝐶4 𝐻8 𝐶𝑙2‬‬
‫ابتدا جرم ‪ – 2‬بوتن مصرف شده و جرم ‪-3،2‬دی کلرو بوتن تولید شده را حساب میکنیم‪:‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑙2‬‬ ‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶4 𝐻8‬‬ ‫‪56 𝑔 𝐶4 𝐻8‬‬
‫× ‪? 𝑔 𝐶4 𝐻8 = 2240 𝑚𝑙 𝐶𝑙2‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫‪= 5/6 𝑔 𝐶4 𝐻8‬‬
‫⏟‬ ‫‪22400‬‬ ‫𝑙𝑚‬ ‫𝑙𝐶‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‬ ‫𝑙𝐶‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪𝑚𝑜𝑙 𝐶4 𝐻8‬‬
‫‪0/1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑙2‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝐶4 𝐻8 𝐶𝑙2 127 𝑔 𝐶4 𝐻8 𝐶𝑙2‬‬
‫× ‪? 𝑔 𝐶4 𝐻8 𝐶𝑙2 = 0/1 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑙2‬‬ ‫×‬ ‫‪= 12/7 𝑔 𝐶4 𝐻8 𝐶𝑙2‬‬
‫‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑙2 1 𝑚𝑜𝑙 𝐶4 𝐻8 𝐶𝑙2‬‬
‫بنابراین جرم مخلوط نهایی برابر خواهد بود با‪:‬‬
‫𝑔 ‪ = 19/8 − 5/6 + 12/7 = 26/9‬جرم دی کلرو بوتن تولید شده ‪ +‬جرم بوتن مصرف شده ‪ −‬جرم مخلوط اولیه = جرم مخلوط نهایی‬
‫و در نهایت درصد جرمی هیدروکربن کلردار(‪ – 3 ،2‬دی کلرو بوتن) را در مخلوط نهایی بدست میآوریم‪:‬‬
‫جرم هیدروکربن کلردار‬ ‫‪12/7‬‬
‫= درصد جرمی هیدروکربن کلردار‬ ‫= ‪× 100‬‬ ‫‪× 100 ≃ 47/2%‬‬
‫جرم مخلوط نهایی‬ ‫‪26/9‬‬
‫همانطور که مشخص است‪ 47/2 ،‬درصد از مخلوط نهایی توسط هیدروکربن کلردار تشکیل شده است‪.‬‬
‫از تخمیر بیهوازی گلوکز‪ ،‬برای تولید اتانول استفاده میشود‪ .‬اگر مقدار اتانول تولید شده طی تخمیر ‪ ۳۳7/5‬گرم گلوکز‪ ،‬برابر با ‪ 15۰‬میلیلیتر‬
‫و درصد خلوص اتانول تولید شده برابر با ‪ %۹۲‬باشد‪ ،‬بازدة درصدی واکنش موردنظر کدام است؟ (چگالی اتانول ناخالص تولید شده را‬
‫‪ 1𝒈. 𝒎𝑳−1‬در نظر بگیرید؛ ‪(𝑶 = 16 , 𝑪 = 1۲ , 𝑯 = 1 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬‬
‫‪80 )4‬‬ ‫‪75 )3‬‬ ‫‪60 )2‬‬ ‫‪50 )1‬‬
‫واکنش تخمیر بیهوازی گلوکز به صورت زیر است‪:‬‬

‫)𝑔( ‪𝐶6 𝐻12 𝑂6 (𝑎𝑞) → 2𝐶2 𝐻5𝑂𝐻(𝑎𝑞) + 2𝐶𝑂2‬‬
‫اتانول(𝐻𝑂 ‪ ،)𝐶2 𝐻5‬دومین عضو خانواده الکلها بوده و یک سوخت سبز محسوب میشود‪ .‬یکی از راه های تهیهی این ترکیب‪ ،‬استفاده از واکنش بیهوازی‬
‫)𝑔( ‪𝐶6 𝐻12 𝑂6 (𝑎𝑞) → 2𝐶2 𝐻5𝑂𝐻(𝑎𝑞) + 2𝐶𝑂2‬‬ ‫تخمیر گلوکز است‪ .‬معادلهی این واکنش به صورت مقابل است‪:‬‬
‫این فرایند‪ ،‬با استفاده از بقایای گیاهانی مانند نیشکر‪ ،‬سیب زمینی و ذرت انجام میشود‪.‬‬
‫از آنجا که چگالی اتانول ناخالص برابر با ‪ 1𝑔. 𝑚𝐿−1‬بوده و جرم اتانول ناخالص تولید شده نیز برابر با ‪ 150‬گرم است‪ ،‬بنابراین مقدار عملی اتانول تولید‬
‫شده برابر است با‪:‬‬
‫اتانول ناخالص 𝑔 ‪1‬‬ ‫اتانول خالص 𝑔 ‪92‬‬
‫× اتانول ناخالص 𝐿𝑚 ‪ = 150‬اتانول 𝑔 ?‬ ‫×‬ ‫اتانول 𝑔 ‪= 138‬‬

‫اتانول ناخالص 𝐿𝑚 ‪1‬‬ ‫اتانول ناخالص 𝑔 ‪100‬‬
‫در قدم بعدی با استفاده از مقدار گلوکز اولیه‪ ،‬مقدار نظری اتانول تولید شده را حساب میکنیم‪:‬‬
‫گلوکز 𝑙𝑜𝑚 ‪1‬‬ ‫اتانول 𝑙𝑜𝑚 ‪2‬‬ ‫اتانول 𝑔 ‪46‬‬
‫× گلوکز 𝑔 ‪ = 337/5‬اتانول 𝑔 ?‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫اتانول 𝑔 ‪= 172/5‬‬
‫گلوکز 𝑔 ‪180‬‬ ‫گلوکز 𝑙𝑜𝑚 ‪1‬‬ ‫اتانول 𝑙𝑜𝑚 ‪1‬‬
‫در بسیاری از واکنشهای شیمیایی‪ ،‬به دلیل انجام شدن برخی از واکنشهای ناخواسته در کنار واکنش اصلی و یا ناخالص بودن واکنشدهندههای مصرف‬
‫شده‪ ،‬مقدار فراوردههای تولید شده کمتر از مقدار مورد انتظار میشود‪ .‬به مقداری از فراوردهها که به صورت عملی در طول واکنشهای شیمیایی بدست‬
‫میآیند‪ ،‬مقدار عملی میگویند‪ .‬در نقطهی مقابل‪ ،‬به حداکثر مقدار فراوردهای که به شرط مصرف شدن کامل یک یا چند مورد از واکنشدهندهها قابل‬
‫تولید است‪ ،‬مقدار نظری میگویند‪ .‬مقدار نظری فراوردههای تولید شده در یک واکنش‪ ،‬از محاسبههای استوکیومتری به دست میآید‪ .‬در چنینی شرایطی‪،‬‬
‫واضحا مقدار عملی فراوردههای تولید شده در واکنشهای شیمیایی کمتر از مقدار نظری آنها است‪ .‬شیمیدانها برای محاسبهی مقدار واقعی فراوردههای‬
‫تولید شده در واکنشها‪ ،‬از مفهوم بازده درصدی استفاده میکنند‪.‬‬
‫در نهایت بازدة درصدی واکنش را حساب میکنیم‪:‬‬
‫مقدار عملی‬ ‫‪138 × 100‬‬
‫= بازدة درصدی واکنش‬ ‫= ‪× 100‬‬ ‫‪= 80%‬‬
‫مقدار نظری‬ ‫‪172/5‬‬
‫در شرایط یکسان‪ ،‬نسبت چگالی یک گاز به چگالی گاز هیدروژن برابر با ‪ ۸‬است‪ .‬حجم ‪ ۳۲‬گرم از این گاز در فشار 𝒎𝒕𝒂‪ ۲‬و دمای صفر درجه‬
‫سانتیگراد‪ ،‬بر حسب لیتر کدام است؟ ( ‪)𝑯 = 1 ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬‬
‫‪44/8 )4‬‬ ‫‪33/6 )3‬‬ ‫‪22/4 )2‬‬ ‫‪11/2 )1‬‬
‫(آسان – مسأله – ‪)102‬‬ ‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬
‫د ر شرایط یکسان‪ ،‬چگالی هر گاز متناسب با جرم مولی آن گاز است‪ .‬ابتدا جرم مولی گاز موردنظر را بدست میآوریم‪:‬‬
‫چگالی گاز موردنظر‬ ‫جرم مولی گاز موردنظر‬ ‫𝑥‬
‫=‬ ‫⇒‬ ‫‪= 8 ⟹ 𝑥 = 16𝑔. 𝑚𝑜𝑙 −1‬‬
‫چگالی گاز ‪𝐻2‬‬ ‫جرم مولی ‪𝐻2‬‬ ‫‪2‬‬
‫در شرایط استاندارد(𝑃𝑇𝑆)‪ ،‬هر مول گاز ‪ 22/4‬لیتر حجم دارد‪ .‬حال حجم ‪ 32‬گرم از این گاز را در شرایط 𝑃𝑇𝑆 بدست میآوریم‪:‬‬
‫گاز 𝑙𝑜𝑚 ‪1‬‬ ‫گاز 𝐿 ‪22/4‬‬
‫× گاز 𝑔 ‪ = 32‬گاز 𝐿 ?‬ ‫×‬ ‫گاز 𝐿 ‪= 44/8‬‬
‫گاز 𝑔 ‪16‬‬ ‫گاز 𝑙𝑜𝑚 ‪1‬‬
‫𝑇𝑅𝑛 = 𝑉𝑃‬ ‫رابطه قانون گازها را میتوان به صورت مقابل نشان داد‪:‬‬
‫بر اساس قانون گازها‪ ،‬در دمای ثابت‪ ،‬حاصلضرب فشار در حجم برای یک نمونه گازی ثابت است‪ ،‬پس داریم‪:‬‬
‫‪𝑃1‬‬ ‫‪1‬‬
‫𝐿 ‪𝑃1 𝑉1 = 𝑃2 𝑉2 ⟹ 𝑉2 = ( ) 𝑉1 = ( ) × 44/8 = 22/4‬‬
‫‪𝑃2‬‬ ‫‪2‬‬
‫یک نمونه ‪ 15‬گرمی از ماده 𝑨‪ ،‬با مقداری از ماده 𝑿 واکنش داده و ‪ ۳6‬گرم ترکیب ‪ 𝑨𝑿۳‬را ایجاد میکند‪ .‬جرم مولی عنصر 𝑿 برابر با چند‬
‫گرم بوده و یک نمونه ‪ 7۰‬گرمی از این عنصر با چند گرم از ماده 𝒁 بر اساس معادله زیر به طور کامل واکنش خواهد داد؟ (= 𝒁 و ‪𝑨 = 6۰‬‬
‫‪۲𝑿 + ۳𝒁 → 𝑿۲ 𝒁۳‬‬ ‫‪)۸۴ ∶ 𝒈. 𝒎𝒐𝒍−1‬‬
‫‪630 - 28 )4‬‬ ‫‪630 - 14 )3‬‬ ‫‪315 - 28 )2‬‬ ‫‪315 - 14 )1‬‬
‫یک نمونه ‪ 15‬گرمی از ماده 𝐴(معادل با ‪ 0/25‬مول از ماده 𝐴)‪ ،‬با مقداری از ماده 𝑋 واکنش داده و ‪ 36‬گرم ترکیب ‪ 𝐴𝑋3‬را ایجاد کرده است‪ ،‬پس با‬
‫توجه به قانون پایستگی جرم میتوان گفت جرم عنصر 𝑋 مصرف شده برابر با ‪ 21‬گرم بوده و این مقدار از عنصر مورد نظر‪ ،‬معادل با ‪ 0/75‬مول از آن‬
‫است‪ .‬بر این اساس‪ ،‬جرم مولی ماده مورد نظر را محاسبه میکنیم‪:‬‬
‫جرم ماده مصرف شده‬ ‫‪21‬‬

‫= جرم مولی 𝑋‬ ‫=‬ ‫‪= 28 𝑔. 𝑚𝑜𝑙 −1‬‬
‫تعداد مول ماده مصرف شده‬ ‫‪0/75‬‬
‫یک نمونه ‪ 70‬گرمی از ماده 𝑋‪ ،‬معادل با ‪ 2/5‬مول از این ماده شده و این ماده بر اساس معادله ‪ 2𝑋 + 3𝑍 → 𝑋2 𝑍3‬واکنش میدهد‪ ،‬پس داریم‪:‬‬
‫𝑍 𝑔 ‪1 𝑚𝑜𝑙 𝑋 3 𝑚𝑜𝑙 𝑍 84‬‬
‫× 𝑋 𝑔 ‪? 𝑔 𝑍 = 70‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫𝑔 ‪= 315‬‬
‫𝑍 𝑙𝑜𝑚 ‪28 𝑔 𝑋 2 𝑚𝑜𝑙 𝑋 1‬‬

پاسخ 12 تجربی ماز

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

پاسخ 12 تجربی ماز

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫‪P1F‬‬

‫آزمون ماز ـ مرحله ‪( 1‬چهارشنبه ‪)00/4/30‬‬

‫گروه آزمایشی علوم تجربی‬

‫ویراستار‬ ‫استاد همکار‬ ‫مسئول درس‬ ‫درس‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫معنی چند لغت در مقابل آن نادرست آمده است؟‬

‫َبختک‪ :‬موجود خیالی یا سیاهیای که برروی شخص خوابیده میافتد؛ کابوس‬

‫توضیحات کدام واژه در برابرآن نادرست است؟‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫در عبارت زیر چند نادرستی امالیی یافت میشود؟‬

‫درکدام بیت غلط امالیی دیده میشود؟‬

‫کدام گزاره دربارۀ چهارپاره کامال صحیح است؟‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫فقط در ابیات (الف) و (ب) فعلهای «بستهگشت» و «گشودهشد» مجهول هستند‪.‬‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫بیت دوم‪ :‬بیان ناشکیبایی عاشق‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫مفهوم بیت گزینۀ«‪ :»2‬شکایت شاعر از گذر سریع عمر‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫تعجبوا زمالئه‪ :‬دوستانش تعجب کردند (رد گزینة ‪)1‬‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫(دشوار درک مطلب)‬ ‫‪ 31‬پاسخ‪ :‬گزینه ‪4‬‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫«من»‬‫ِ‬ ‫جر‬ ‫حرف‬ ‫‪ -3‬اسم تفضیل‪ :‬أشهر‪ /‬نقش‪ :‬مجرور به‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫جملة اسمیه که بهصورت «فَ ‪ +‬جمله اسمیه» میآید‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫پذیرش دعوت خدا و پیامبر‬ ‫بعد روحانی‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫آیۀ ‪ :۲‬خداوند عمل هیچ مرد و زنی را ضایع نمیکند‪.‬‬

‫نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت ‪ /‬به غمزه مسئلهآموز صد مدرّس شد»‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫‪-‬مبارزه با شرک و خرافه‬

‫کدام عناوین‪ ،‬با عبارتهای مربوط به خود تناسب دارند؟‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫الف) تضمین سعادت انسان‬ ‫‪ -2‬پاسخ مناسب به این نیازها (علت)‬

‫ب) آرامش بخشی وجودی به انسان‬

‫‪ .1‬برای چه‬ ‫الف‪ -‬کلیدواژه میانبر‬

‫‪ .1‬چگونگی آینده انسان‬

‫‪ .2‬نحوه زندگی پس از مرگ‬ ‫الف‪-‬کلیدواژه‬ ‫‪ )2‬نیازهای ‪ /‬برتر ‪/‬‬

‫‪ .4‬خوشبختی انسان در گرو چه چیزی است؟‬

‫الف) آگاهی کامل از جهان دیگر‬ ‫ب‪ -‬ویژگی الزم‬

‫‪ )1‬راه درست زندگی چیست؟‬ ‫کلیدواژه‬ ‫الف‪-‬‬ ‫‪ -3‬کشف راه درست‬

‫‪ -2‬نمی توان برای هر کدام برنامه جداگانه تنظیم کرد‪.‬‬

‫دارد‪.‬‬ ‫‪ )1‬روحی و جسمی‬ ‫‪ -1‬آگاهی کامل از ویژگی های‬

‫‪ )2‬فردی و اجتماعی‬ ‫‪ )4‬ویژگی کسی که می تواند به نیازها پاسخ دهد‬

‫پس از مرگ دارد‪.‬‬ ‫‪ )1‬سرنوشت انسان‬ ‫‪ -2‬آگاهی از‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫درس‪ :‬زبان انگلیسی‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫درس‪ :‬زبان انگلیسی‬

‫کنم و مصرف)دریافتی) چربی بدنم را کاهش دهم‪.‬‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬

‫درس‪ :‬زبان انگلیسی‬

‫‪ )4‬بیان کردن‬ ‫‪ )3‬حرف زدن‬ ‫‪ )2‬هشدار دادن‬ ‫‪ )1‬نشان دادن‬

‫پاسخنامه آزمون یک دوازدهم‬