SNT, SCP

Tailieumontoan.
com

Phạm Văn Vượng
MỘT SỐ BÀI TOÁN VỀ

SỐ NGUYÊN TỐ, SỐ CHÍNH PHƯƠNG
Thanh Hóa, ngày 6 tháng 5 năm 2020

1
Website:tailieumontoan.com
MỘT SỐ BÀI TOÁN SỐ NGUYÊN TỐ, SỐ CHÍNH PHƢƠNG
Kiến thức cần nhớ ........................................................................................................................ 2

Một số ví dụ tiêu biểu ................................................................................................................... 3
MỘT SỐ BÀI TOÁN LIÊN QUAN ĐẾN SỐ CHÍNH PHƢƠNG ........................................ 13
Các bài toán liên quan đến tính chia hết của số nguyên ......................................................... 25
Liên hệ tài liệu word môn toán: 039.373.2038 TÀI LIỆU TOÁN HỌC
2
Kiến thức cần nhớ
1. Một số chính phƣơng khi chia cho 3 có số dƣ là 0 hoặc 1
2. Một số chính phƣơng khi chia cho 4 có số dƣ là 0 hoặc 1
3. Một số chính phƣơng khi chia cho 5 có số dƣ là 0 hoặc 1 hoặc 4
4. Một số chính phƣơng khi chia cho 8 có số dƣ là 0 hoặc 1 hoặc 4
5. Nếu một số chính phƣơng chia hết cho một số nguyên tố p thì nó chia hết cho p2.
6. Với mọi số nguyên dƣơng n ta có S (n)  n(mod3)
7. Với mọi số nguyên dƣơng n ta có S (n)  n(mod9)
Chữ số tận cùng của một số chính phƣơng
8. Một số chính phƣơng không thể có tận cùng là một trong các chữ số 2, 3, 7, 8
9. Một số chính phƣơng có chữ số tận cùng là 6 thì phải có chữ số hàng chục là số lẻ
10. Một số chính phƣơng có chữ số tận cùng là 1 thì phải có chữ số hàng chục là số chẵn
11. Tích 2 số tự nhiên liên tiếp là số chính phƣơng thì phải có một số bằng 0
12. Nếu (a; b)  1 , a.b  c 2 thì a, b đều là số chính phƣơng
13. Nếu ( x; y)  1 thì ( x2  xy  y 2 ; x)  ( y 2 ; x)  ( x 2  xy  y 2 )  1 và ( x  y; y)  1 ,
( x2  xy  y 2 ; x  y)  ( y 2 ; x  y)  1
14.
a) Định lí Fermat nhỏ: Nếu p là số nguyên tố và a là số nguyên không chia hết cho p thì
p 1
a 1 p
a) Nếu a 2  b2 p mà p là số nguyên tố có dạng 4k + 3 thì a, b đều chia hết cho p.
Chứng minh
a) Vì a không chia hết cho p nên các số 2a, 3a,…, (p – 1)a cũng không chia hết cho p. Giả sử
khi chia các số a, 2a, 3a,…,(p – 1)a cho p ta đƣợc số dự lần lƣợt là r1 , r2 ,..., rp 1 thì các số
r1 , r2 ,..., rp 1 đôi một khác nhau. Thật vậy nếu có 2 số ri , rj bằng nhau thì ia, ja có cùng số dƣ khi
chia cho p nên ia  ja p  a(i  j )  (i  j ) p điều này không thể xảy ra do i, j phân biệt và i, j <
p.
Từ đó ta có: r1. r2 ....rn  1.2.3.4....( p  1)  ( p  1)! nên a.2a.3a....( p 1)a có cùng số dƣ với
r1. r2 ....rp 1 khi chia cho p. Mà a.2a.3a....( p  1)a  ( p  1)!a p 1 suy ra ( p  1)!a p 1 và ( p  1)! có
cùng số dƣ khi chia cho p hay a p 1 và 1 có cùng số dƣ khi chia cho p. Nói cách khác (a p 1  1) p
b) Giả sử một trong hai số a, b không chia hết cho p, suy ra số còn lại không chia hết cho p.
(a p 1  1) p
Theo định lí nhỏ Fermat:  p 1  (a p 1  b p 1  2) p, do p  4k  3 nên a 4k 2  b4 k 2  2 p .
(b  1) p
Ta có a4k 2  b4k 2  (a2 )2 k 1  (b2 )2 k 1 (a2  b2 ) mà a  b chia hết cho p, suy ra 2 p, do p là số
2 2
nguyên tố nên suy ra p = 2, trái với giả thiết p = 4k + 3. Vậy cả a, b đều chia hết cho 3.
15. Một số tính chất liên quan đến đồng dƣ
Định nghĩa: Cho a, b là các số nguyên và m là số nguyên dƣơng. Ta nói a đồng dƣ với b theo
modun m nếu có cùng số dƣ khi chia cho m.
Kí hiệu a  b(mod m) . Nhƣ vậy a  b(mod m)  (a  b) m
Tính chất: Cho a, b, c  Z , m  N * . Khi đó ta có:
+ a  b(mod m), c  b(mod m)  a  c(mod m),
+ a  b(mod m)  a  c  b  c(mod m)
+ a  b(mod m)  ac  bc(mod m)
+ a  b(mod m)  a n  bn (mod m), n  Z 
+ (a  b)n  bn (mod a) voi a  0.
3
+ Định lí Fermat: Cho số nguyên tố p và số nguyên dƣơng a khi đó ta có: a p  a(mod p) . Đặc
biệt: nếu (a, p)  1 thì a p 1 1(mod p)
Một số ví dụ tiêu biểu
a a 2  b2
Ví dụ 1: Cho a, b, c là những số nguyên khác 0, a  c sao cho  . Chứng minh rằng
c c2  b2
a 2  b2  c2 không phải là số nguyên tố.
Lời giải
a a b 2 2
 2
Ta có:  (a  c)(b 2  ac)  0
c c b 2
Từ a  c nên b2  ac .
Khi đó: a2  b2  c2  a2  ac  c2  a2  2ac  c2  b2  (a  c  b)(a  c  b)
Dễ thấy a 2 b2 c2 3 , vì vậy nếu a 2 b2 c2 là một số nguyên tố thì xảy ra bốn trƣờng hợp sau:
a c b 1 và a c b a 2 b2 c2
a c b 1 và a c b a2 b2 c2
Hai trƣờng hợp đầu tiên ta thu đƣợc: a 2 b2 c2 2 a c 1 0
2 2
a 1 c 1 b2 1 , do đó a c 1
2 2
Hai trƣờng hợp còn lại ta thu đƣợc: a 1 c 1 1 , do đó a c 1
Nhƣng a c nên dẫn đến mâu thuẫn.
Vậy a 2 b2 c2 không phải là số nguyên tố.
Nhận xét: Để chứng minh a là số nguyên tố ta phân tích a b.c sau đó suy ra một trong hai thừa số
b hoặc c phải bằng 1.
Ví dụ 2:
Tìm tất cả các số nguyên dƣơng a, b sao cho a 4 4b4 là một số nguyên tố.
Lời giải:
2 2
Ta có: a 4 4b4 a4 4b4 4a 2 b2 4a 2 b2 a2 2b2 2ab
2 2
a2 2b2 2ab a 2 2b2 2ab a b b2 a b b2
2 2
Vì a b b2 1nên a 4 4b4 là một số nguyên tố khi a b b2 1 . Suy ra a b 1 thỏa
mãn bài toán.
Ví dụ 3:
a b 2018
Tìm các số nguyên dƣơng a,b,c thỏa mãn là số hữu tỉ và a 2 b2 c2 là số nguyên tố.
b c 2018
Lời giải:
a b 2018 m
Đặt (*) trong đó m, n Z, n 0, m , n 1 . Khi đó (*) đƣợc viết nhƣ sau:
b c 2018 n
an bm bn cm 2018 . Do 2018 là số vô tỉ và các số a, b,c, m, n Z
an bm 0 a m b
ac b2 . Từ đó ta có:
bn cm 0 b n c
4
2 2
a2 b2 c2 a c 2ac b2 a c b2 a b c a b c .Do a, b, c nguyên dƣơng
nên a b c a b c .Vì vậy để a 2 b2 c2 là số nguyên tố thì điều kiện là:
a b c 1
2 2 2
. Mặt khác a, b, c nguyên dƣơng nên a 2 b2 c2 a b c
a b c a b c
Dấu đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a b c 1. Khi đó a 2 b2 c2 3 là số nguyên tố thỏa
mãn điều kiện đầu bài. Vậy a b c 1 là ba số cần tìm.
Ví dụ 4:
Cho các số nguyên dƣơng a, b,c,d thỏa mãn điều kiện a 2 b2 ab c2 d2 cd .Chứng minh
rằng:
a b c d là hợp số.
Lời giải:
2 2 2 2 2 2
Ta có: a b ab c d cd a b ab c d cd
2 2
a b c d ab cd a b c d a b c d ab cd
Giả sử ngƣợc lại , p a b c d
Thế thì từ ab cd p a b c d , ta có:
ab cd p ab c a b c 0 mod p c a c b 0 mod p
Nhƣng điều này vô lí vì p là số nguyên tố và a, b, c, d 0 nên 0 c a,c b p
Suy ra c a, p 1, vậy không thể có c a c b 0 mod p . Vậy a b c d là hợp số.
Ví dụ 5:
Chứng minh rằng : Nếu p, p2 2 là số nguyên tố thì p3 2 cũng là số nguyên tố.
Lời giải:
2
Khi p 2 thì p 2 6 là hợp số không thỏa mãn điều kiện , suy ra p 3 .
Khi p 3 , xét 3 số liên tiếp p 1, p, p 1 luôn phải có một số chia hết cho 3. Nếu p 1 hoặc p 1
chia hết cho 3 thì p 1 p 1 p2 1 chia hết cho 3 suy ra p2 2 p2 1 3 3 mà p2 2 3
suy ra p2 2 phải là số nguyên tố, điều này trái giả thiết .
Vậy p phải là số chia hết cho 3> mà p là số nguyên tố nên p 3 .
Thử lại : p 3 thỏa mãn điều kiện.
Ví dụ 6:
Chứng minh rằng : Nếu p và p2 2p là số nguyên tố thì p3 2 cũng là số nguyên tố.
Lời giải:
2 p
Ta có p 2 p 1 2 1 p 1 p 1 2p 1
2 p
Nếu p 2 thì p2 2p 8 là hợp số .

Khi p 3 , xét 3 xét 3 số liên tiếp p 1, p, p 1 luôn phải có một số chia hết cho 3. Nếu p 1 hoặc
2
p 1 chia hết cho 3 thì p 1 p 1 p2 1 chia hết cho 3 và 2p 1 3 nên p 2p 3 mà
p2 2p
3 nên p2 2p là hợp số , trái với giả thiết. Vậy p 3 , do p là số nguyên tố suy ra p 3 .
Thử lại ta thấy p2 2p 9 8 17,p 3 2 27 2 29 là các số nguyên tố thỏa mãn yêu cầu đầu
bài.
Ví dụ 7:
Tìm các số nguyên tố p, q sao cho q3 1 p2 và p6 1 q 2 .
Lời giải:
5
 Nếu p 3 thì q
3
1 9 và p6 1 23.7.11 q 2 q 2
 Nếu p 3 thì q3 1 q 1 q2 q 1 mà:
q 1 q2 q 1 q 1,q q 1 2 q 1 3 q 1,3 1 hoặc 3 . Suy ra q 2 p 1 hoặc
q 2 p2 p 1 suy ra p q
TH1: q p 1 ta có: p 2, q 3.
2
TH2: q p 2 vì q p 1 p 1 p2 p 1 p2 p 1 do
q, p 1 q, p 1 1, p2 p 1, p2 p 1 p2 p 1, 2p 1 nên suy ra q 2 p2 p 1 hoặc
2
q 2 p2 p 1 mà q p 2 nên q 2 p 2 p2 p 1 p2 p 1
nên q 2 không thể là ƣớc của p6 1 .
Tóm lại p,q 2;3 , 3; 2
Ví dụ 8:
Cho ba sô tự nhiên a, b, c thỏa mãn điều kiện : a b là số nguyên tố và 3c2 ab c a b .
Chứng minh: 8c 1 là số chính phƣơng.
Lời giải:
2 2
Ta viết lại giả thiết: 4c c ab bc ac c a c b .
Đặt c a,c b d a c c b d a b d . Vì a b là số nguyên tố nên d a b hoặc
d 1.
+) Nếu d 1 thì c a, c b là hai số nguyên tố cùng nhau suy ra c a, c b là hai số chính
2 2
phƣơng. Đặt c a m ,c b n với m, n Z . Khi đó m2 n2 a b là số nguyên tố hay
m n m n là số nguyên tố m n 1 m n 1 nên
2
4c2 m2 . n 2 2c mn 8c 1 4mn 1 4n n 1 1 2n 1 .
+) Nếu d a b thì a c a b x, b c a b y với x, y Z . Khi đó
a b a c b c a b x a b y a b x y x y 1 x y 1 . Khi đó
2 2
4c2 a c b c a b xy a b y y 1 suy ra y y 1 là số chính phƣơng nên
y y 1 0 c 0 8c 1 là số chính phƣơng.
Ví dụ 9:
Tìm số tự nhiên x, y sao cho px y4
4 biết p là số nguyên tố.
Lời giải:
Dễ thấy x 0 không thỏa mãn . Suy ra x là số nguyên dƣơng.
4 x 2 2 x y2 2y 2 pm
Ta có: y 4 p y 2y 2 y 2y 2 p hay (*)
y2 2y 2 pn
với m, n N, m n, m n x
 Nếu m 0 thì y 1 suy ra p 5, x 1
 Nếu n 0 thì y 1 không thỏa mãn điều kiện bài toán.
y2 2y 2 p
 Ta xét m, n 1 . Từ (*) ta suy ra p là ƣớc của 4y p
y 2 2y 2 p
Nếu 4 p p 2 , nếu y p suy ra . Tóm lại mọi trƣờng hợp đều có p 2 .
Thay vào phƣơng trình ban đầu ta đƣợc: y4 4 2x
6
+ Nếu x 2 thì y 0.
+ Nếu x 3 thì 2x 8 còn y4 4 chia cho 8 dƣ 5 hoặc 4 nên không tồn tại x, y .
Tóm lại cặp số x, y thỏa mãn yêu cầu đầu bài là x, y 1;1 , 2;0
Ví dụ 10:
Với p là số nguyên tố, đặt n 22p 2
22p 4
... 24 22 1 .Tìm các số nguyên tố p sao cho
2n 2 không chia hết cho n .
Lời giải:
2p 2 2p 4 4 2
Ta có n 2 2 ... 2 2 1
22p 1 4p 1
Dễ thấy n là số lẻ và n 22p 2
22p 4
... 24 22 1
3 3
Nếu p 2 thì n 1 22 5 khi đó 25 2 30 5 chia hết cho n ( không thỏa mãn )
Nếu p 3 thì n 1 2 2
2 4
21 khi đó 221 2 2 220 1 2 210 1 210 1 không chia hết
cho 21. Vậy p 3 ( thỏa mãn ).
Xét p là số nguyên tố lẻ lớn hơn 3. Thì n là số tự nhiên lẻ, không chia hết cho 3.
4p 1 4p 4
Ta thấy rằng : n n 1 .
3 3
Theo định lý Fecmat nhỏ thì 4p 4 p và 4p 4 3 mà p,3 1 suy ra 4p 4 3p
4p 4
Nên n 1 p mặt khác ta cũng dễ thấy n 1 2 nên n 1 2p dẫn tới 2n 1
1 2p 1
3
n 1
Suy ra 2 1 n ( do 22p 1 3n ).
Vậy p 3 là giá trị cần tìm.
Ví dụ 11:
p2 1 p 1
Tìm số nguyên tố p sao cho , là số chính phƣơng.
2 2
Lời giải:
2
p 1 2x
2
p 1 2 p 1
Đặt x , y 2
p 2 1 2y 2 . Từ giả thiết p 1 2x 2 suy ra p 2.
2 2
x y p
Ta có 2x 2 , 2y2 có cùng số dƣ khi chia cho p mà p là số lẻ suy ra x 2 , y 2 có cùng số dƣ khi chia cho
p hay x, y có cùng số dƣ khi chia cho p .
Mà x 2 y2 x y x y p x y p ( do x y p ) . Từ đó ta có:
2
p2 1 2 p x 2p2 4px 2x 2 2p2 4px p 1 4px p2 p 4x p 1
x 0 p 1
Suy ra: 2x 2 4x , do p là số nguyên tố nên p 7
x 2 p 7
Ví dụ 12:
x 3y
Tìm các số nguyên dƣơng x, y, z thỏa mãn là số hữu tỉ và x 2 y2 z 2 là số nguyên tố.
y 3z
là số nguyên tố.
Lời giải:
7
x 3y p
Từ giả thiết ta suy ra tồn tại các số nguyên tố p,q 0 sao cho , đẳng thức trên tƣơng
y 3z q
đƣơng với pz qy 3 py qx , nếu pz qy 0 thì điều này không thể xảy ra suy ra
2
pz qy 0 dẫn đến py qx 0 hay y xz
x2  y 2  z 2  x 2  xz  z 2   x  z   xz   x  z   y 2   x  y  z  x  z  y  .
2 2
Ta có:
x  z  y  1
Do x 2  y 2  z 2 là số nguyên tố suy ra  2 , do x , y , z là số
 x  y 2
 z 2
 x  y  z
nguyên dƣơng nên x  y  z  x  y  z , dấu đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi
2 2 2
x  y  z  1.
Ví dụ 13: Tìm tất cả các số nguyên dƣơng lẻ n sao cho tồn tại các số nguyên tố p , q , r thỏa
mãn: p n  q n  r 2 .
Lời giải
Ta xét n  1 . Dễ thấy bộ số p  2 , q  7 , r  3 thỏa mãn điều kiện.
Ta xét n  2 . Ta thấy trong ba số p , q , r phải cố 1 số chẵn.
Nếu r  2 thì p n  q n  4 không có số p , q thỏa mãn.
Nếu p  q  2 ta có: p n  2n  r 2 .
Vì n là số lẻ,  n  3  p n  2n  r 2  ( p  2)  p n1  2 p n2  22 p n3   2n1   r 2
.
Vì p  2  1, p n1  2 p n2  22 p n3  2n1  1 , p là số nguyên tố nên
p2  r
 p n  2n   p  2  , điều này không thể xảy ra, vì
2
 n 1 n2 2 n 3 n 1
 p  2 p  2 p  2  r
p n  2n  p3  8 mà
p3  8   p 2  4 p  4   p3  p 2  4 p  4  p 2 ( p  3)  2 p 2  4 p  4  0 .
Ví dụ 14: Cho p là số nguyên tố sao cho x3  y3  3xy  p  1 có nghiệm nguyên dƣơng. Tìm giá
trị lớn nhất của p .
Lời giải
Ta viết lại phƣơng trình thành:
x3  y3  3xy  1  p   x  y   3xy  x  y   3xy  1  p
3
  x  y  1  x  y    x  y   1  3xy   p .
2
 
Do x , y  0 nên x  y  1  1 , p là số nguyên tố nên suy ra
 x  y  1  p  x  y  1  p
   , để ý rằng, với mọi x , y ta
 x  y    x  y   1  3xy  1  x  y    x  y   3xy
2 2
3
luôn có: 4xy   x  y  suy ra  x  y    x  y    x  y    x  y   4  x  y   0
2 2 2 2
4
0 x y  4.
Lại có: x  y  p  1  p  1  4  p  5 . Vậy giá trị lớn nhất của p là 5 .
Khi đó x  y  2 .
8
Ví dụ 15: Tìm bộ số nguyên dƣơng  m, n  sao cho p  m2  n2 là số nguyên tố và m3  n3  4 chia

hết cho p .
Lời giải
Vì x  y  4 x 2  y 2   x  y   x 2  y 2   xy ( x  4)  4 x 2  y 2
3 3
 xy  x  4   4 x 2  y 2
Từ đó ta cũng suy ra: x3  y3  4  3  xy  x  4   4 x 2  y 2   x  y   8 x 2  y 2
3
  x  y  2   x 2  y 2  2 xy  2 x  2 y  4  x 2  y 2 , x 2  y 2 là số nguyên tố ta suy ra có
hai trƣờng hợp.
TH1: x  y  2 x 2  y 2 . Nhận thấy x  y  1 thỏa mãn điều kiện, x  2 , y  1 thỏa mãn
điều kiện. Ta xét x , y  2 đặt x  a  2 , y  b  2 với a , b  0 ta có:
x  y  2 x2  y 2  a  b  6 a 2  b2  2  a  b   8  a  b  6  a 2  b2  2  a  b   8
 0  a 2  b2  2  a  b   2 , điều này là vô lý.
TH2: x2  y 2  2 xy  2 x  2 y  4 x 2  y 2  2 xy  2 x  2 y  4 x2  y 2 , do x , y  1 suy ra
2 xy  2 x  2 y  4  2 xy  2  2  4  2 xy  x 2  y 2 nên
2 xy  2 x  2 y  4 x2  y 2  2 xy  2 x  2 y  4  0  xy  x  y  2  0  ( x 1)( y 1)  3
điều này không thể xảy ra do x , y  1 .
Tóm lại  x; y   1;1 ,  2;1 , 1; 2 .
Ví dụ 16: Tìm các số nguyên tố x , y thỏa mãn:  x 2  2   2 y 4  11y 2  x 2 y 2  9 .

2
Lời giải
Ta viết lại giả thiết thành:
x  2    y 2  3   y 4  x 2 y 2  5 y 2    x 2  2    y 2  3  y 2  x 2  y 2  5 hay
2 2 2 2 2
x 2
 y 2  5 x 2  2 y 2  1  0  x2  2 y 2  1  ( x  1)( x  1)  2 y 2 . Suy ra
 x  1 x  1 2 hay  x  1 hoặc x  1 chia hết cho 2 . Mặt khác ta có:
x  1   x  1  2 2 nên cả 2 số x  1 , x  1 đều chia hết cho 2 . Do đó  x  1 x  1 4
mà y là số nguyên tố nên y 2  y  2 . Thay vào ta tìm đƣợc x  3 .
Ví dụ 17: Giả sử n là số tự nhiên lớn hơn 1 sao cho 8n  1 và 24n  1 là số chính phƣơng. Chứng
minh rằng 8n  3 là hợp số.
Lời giải
8n  1  x
2
Giả sử  với x , y là các số nguyên dƣơng.

24n  1  y
2
Khi đó 8n  3  4 x 2  y 2   2 x  y  2 x  y  . Do 2 x  y  2 x  y . Vì vậy nếu 8n  3 là số

nguyên tố thì điều kiện là 2 x  y  1  y  2 x 1 khi đó
n  0
24n  1   2 x  1  x 2  x  6n  8n  1  x  6n  x  2n  1  8n  1   2n  1  
2 2
n  1
Điều này mâu thuẫn với điện kiện n là số nguyên dƣơng lớn hơn 1 . Vậy 8n  3 là hợp
số.
9
Ví dụ 18: Chứng minh rằng nếu số nguyên n lớn hơn 1 thỏa mãn n2  4 và n2  16 là các số
nguyên tố thì n chia hết cho 5 .
Lời giải
2
Ta có với mọi số nguyên m thì m chia cho 5 dƣ 0; 1 hoặc 4.
Nếu n 2 chia cho 5 dƣ 1 thì n2  5k  1  n2  4  5k  5 5  k  *
 nên n 2
 4 không là
số nguyên tố.
Nếu n 2 chia cho 5 dƣ 4 thì n2  5k  4  n2  16  5k  20 5 k  
*
nên n2  16
không là số nguyên tố.
Vậy n2 5 hay n chia hết cho 5.
Ví dụ 19: Tìm các số nguyên tố p , q sao cho p3  q5   p  q  .

2
Lời giải
Ta xét cả 2 số p , q đều khác 3. Khi đó p , q khi chia cho 3 có số dƣ là 1 hoặc 2.
Nếu p và q có cùng số dƣ khi chia cho 3 thì p3  q5 chia hết cho 3. Còn p  q không
chia hết cho 3.
Nếu p và q không có cùng số dƣ khi chia cho 3 thì vế phải chia hết cho 3 còn vế trái
không chia hết cho 3.
Xét p  3 khi đó q5  27 nên không tồn tại q .
Xét q  3 thì p3  243   p  3  p  7 . Vậy  p; q    7;3  .
2
Ví dụ 20: Tìm các số nguyên tố p , q sao cho q3  1 p 2 và p 6  1 q 2 .

Lời giải
Nếu p  3 thì q  1 9 và p  1  23.7.11 q  q  2 .
3 6
Nếu p  3 thì q3  1   q  1  q 2  q  1 mà
 q  1, q 2
 q  1   q  1, q  q  1  2  q  1  3   q  1,3  1 nên suy ra q 2 | p 2  p  1
hoặc
q 2 | p 2  p  1 mà q  p  2 nên q 2   p  2  p 2  p  1  p 2  p  1 nên q 2 không thể
2
là ƣớc của p 6  1 .
Tóm lại  p; q    2;3 ,  3; 2 .
b 2a  b
Ví dụ 21: Giả sử a , b là các số tự nhiên sao cho p  là số nguyên tố. Tìm giá trị lớn
4 2a  b
nhất của p .
Lời giải
c ac 4 p2 a  c 2p m
Từ giả thiết suy ra b chẵn, ta đặt b  2c thì p   2  , đặt 
2 bc c ac c n
a  c  km 2
với  m, n   1 và k   a  c, a  c     2c  k  n 2  m2  và
a  c  kn
2
4 pn  km  n2  m2  .
Nếu m , n cùng lẻ thì 4 pn  km  n2  m2  8  p chẵn, tức là p  2 .
10
Nếu m , n không cùng lẻ thì m chia 4 dƣ 2. (do 2 p không là số chẵn không chia hết
2p
cho 4 và là phân số tối giản). Khi đó n là số lẻ nên n2  m2 là số lẻ nên không chia
c
hết cho 4 suy ra k là số chia hết cho 2. Đặt k  2r ta có 2 pn  rm  n2 – m2  mà
n 2
– m2 , n   1  r n đặt r  ns ta có 2 p  s  n  m  n  m  m do n  m , n  m đều là
các số lẻ nên n  m  p , n  m  1 , suy ra s , m  2 và  m; n   1; 2  hoặc  2;3 . Trong
cả hai trƣờng hợp đều suy ra p  5 . Với p  5 thì m  2 , n  3 , s  1 , r  3 , k  6 ,
c  15 , b  30 , a  39 .
Ví dụ 22: Cho p là số nguyên tố lớn hơn 3. Chứng minh rằng:
a)  p  1 p  1 chia hết cho 24. b) p 4  1 chia hết cho 48.
Lời giải
a) p là số nguyên tố lớn hơn 3 nên p là số lẻ, p  2k  1 với k  , k  1 . Ta có:
p  1  2k  2   p  1 p  1  4k  k  1 8 , mặt khác xét 3 số liên tiếp p  1 , p , p  1
luôn tồn tại một số chia hết cho 3, số đó không phải là p nên suy ra p  1 hoặc p  1
chia hết cho 3. Vậy  p  1 p  1 chia hết cho 3. Vì  3,8  1 nên  p  1 p  1 24 .
b) Ta có p 4  1   p 2  1 p 2  1   p  1 p  1  p 2  1 theo câu a) là
 p  1 p  1 24 , p  1 là số chẵn nên p  1 2 suy ra p  1 chia hết cho 48.
2 2 4
Ví dụ 23: Cho p là số nguyên tố. Tìm tất cả các số nguyên k sao cho k 2  pk là số nguyên
dƣơng
Lời giải
Khi p  2 ta có:  k  1  k  1  1 không thể là số
2
k 2  pk  k 2  2k   1 do
2
chính phƣơng lớn hơn 0.

Khi p  3 ta xét hai trƣờng hợp.
+ Nếu k chia hết cho số nguyên tố p thì ta đặt k  np khi đó ta có:
k 2  pk  n2 p 2  p 2 n  p 2 n.  n  1 do n.  n  1 không thể là số chính phƣơng nên trƣờng
hợp này ta loại.
+ Nếu k không chia hết cho p , tức là  k , p   1 suy ra  k , k  p   1 . Do đó
k 2  pk  k  k  p  là số chính phƣơng khi và chỉ khi k , k  p là số chính phƣơng. Tức
là:
k  m2 , k  p  n2  p  m2  n2   m  n  m  n  mà p là số nguyên tố nên ta suy ra
m  n  1  p  1 . Thử lại ta thấy thỏa mãn.
2
p 1
 m k 
m  n  p 2 4
 p  1
2
Vậy k với p là số nguyên tố lẻ.

4
x 2  py 2
Ví dụ 24: Cho p là số nguyên tố sao cho A  là số tự nhiên. Khi đó A  p  1 .
xy
Lời giải
11
x  m

Gọi d là ƣớc chung lớn nhất của x , y ta suy ra  y  nd .
 m, n  1
 
x  py
2 2
m d  pn d
2 2 2 2
m  pn
2 2
m2  pn 2 n
Ta có: A     m  pn mn   2
2 2
mnd 2 m  pn m
2
xy mn
 m2 n .
Mặt khác ta có  m, n   1 suy ra n  1 do đó m2  p m  p m mà p là số nguyên tố
nên m  1 hoặc m  p .
+ Nếu m  1 thì x  y  d  A  p  1.
 dp   pd 2
2
+ Nếu m  p  x  dp, y  d khi đó A   p  1.

d2 p
Áp dụng vào bài toán ta suy ra đpcm.
Ví dụ 25.
Cho p là số nguyên tố lớn hơn 3 . Chứng minh 2007  p 2 chia hết cho 24 . (Đề tuyển sinh Chuyên
Toán Amsterdam 2017).
Lời giải:
Tính chất: Nếu p là số nguyên tố lớn 3 thì p 2  1 chia hết cho 24 .
Chứng minh: p  3 nên p là số lẻ dẫn đến p 2  1   p  1 p  1 là tích 2 số chẵn liên tiếp nên
chia hết cho 8 (*).
Lại có  p  1 p.  p  1 là tích 3 số chẵn liên tiếp nên  p  1 p.  p  1 chia hết cho 3 . Mà 3 là số
nguyên tố nên trong 3 số  p  1 , p,  p  1 phải có ít nhất 1 số chia hết cho 3 . Do p không chia
hết cho 3 suy ra  p  1 p  1 chia hết cho 3 (**). Từ (*), (**) suy ra p 2  1 24 .
Ta có: 2007  p 2  2016   p 2  1 24 (đpcm).
Ví dụ 26.
Cho a, b, c là các số nguyên dƣơng. Chứng minh a  b  2 ab  c 2 không phải là số nguyên tố.
(Tuyển sinh vào lớp 10 chuyên TP Hà Nội, 2017).
Lời giải:
Đặt p  a  b  2 ab  c , giả sử a  b .
2
Cách 1: Xét p  thì p không là số nguyên tố.

Xét p  : Giả sử thì p là số nguyên tố  ab  c 2 là số chính phƣơng

  a  b   4  ab  c 2   p. a  b  2 ab  c 2
2
 p  a  b  2c a  b  2c  p .
TH1:  a  b  2c  p  a  b  2c  p  a  b  2 ab  c 2  c  b  ab  c 2  c (loại)
TH2:  a  b  2c  p  a  b  2c  0 hoặc p  a  b  2c
a b
Nếu a  b  2c  0  c   p  2  a  b   a  b  1 (loại).
2
Nếu p  a  b  2c  a  b  2c  ab  c 2  c (vô lí) (loại).
Vậy p không thể là số nguyên tố.
Cách 2: TH1: ab  c 2  suy ra đpcm.
12
TH2: ab  c2  d  
 ab   d  c  d  c  vơi d  c .
a d c r
  r, s sao cho  r , s   1 và   .
d c b s
+) as r ,  r , s   1  p  , a  pr , d  c  ps .

+) br s,  r , s   1  q  
, b  qs, d  c  qr .
Từ đó K  a  b  2d  pr  qs   ps  qr    p  q  r  s  là hợp số.
13
MỘT SỐ BÀI TOÁN LIÊN QUAN ĐẾN SỐ CHÍNH PHƢƠNG
Ví dụ 1.
Tìm các số nguyên dƣơng x, y, z sao cho x2  y 2  z 2  2 xy  2 x  z  1  2 y  z  1 là số chính
phƣơng.
Lời giải:
Đặt x  y  z  2 xy  2 x  z  1  2 y  z  1  m2
2 2 2
Ta có  x  y  z  1  x 2  y 2  z 2  2 xy  2 x  z  1  2 y  z  1  2 z  1
2
Từ đó suy ra  x  y  z  1  m2   x  y  z  1  m2   x  y  z 
2 2 2
Hay x2  y 2  z 2  2 xy  2 x  z  1  2 y  z  1   x  y  z   x  y . Vậy các số x, y, z thỏa mãn

2
điều kiện là:  x, x, z  với x, z là các số nguyên dƣơng.

Ví dụ 2.
Tìm các số nguyên dƣơng x, y sao cho x 2  3 y và y 2  3x là số chính phƣơng.
Lời giải:
Không mất tính tổng quát ta giả sử: x  y vì y 2  y 2  3x  y 2  3 y  y 2  4 y  4   y  2 
2
 y 2  3x   y  1  3x  2 y  1 . Bây giờ ta cần tìm điều kiện để:

2
x2  3 y  m2  16 x2  48 y  16m2  16 x 2  24  3x  1  16m2   4 x  9   16m2  105 hay

2
 4x  4 y  9 4 x  4 y  9  1.105  3.35  5.21  7.15 . Giải các trƣờng hợp trên ta thu đƣợc bộ số
 x; y  thỏa mãn điều kiện là  x; y   1;1 ; 11;16 ; 16;11 .
Ví dụ 3.
Tìm các số nguyên m sao cho m4  m3  1 là một số chính phƣơng.
Lời giải:
Ta có: m  m  1  n  64m  64m  64  8n 
4 3 2 4 3 2
Nếu m  0 thì rõ ràng thỏa mãn.

Nếu m  0 và m  8 thì: 8m2  4m  1  8m  63  8n   8n   8m2  4m  1
2 2 2 2
Do 8m2  4m  1  0 , ta có 8n   8m2  4m 

2 2
Vậy 8m2  4m  1  8m  63  8m2  4m  . Vì thế m2  4  m 2; 1;1;2 thỏa mãn.

Nếu m  8 thì 8m2  4m  1  8m  63  8n   8n   8m2  4m  1
2 2 2 2
Do 8m2  4m  1  0 , ta có 8n   8m2  4m  2 

2 2
Vậy 8m2  4m  1  8m  63  8m2  4m  2  và 4m2  4m  15  0 (vô lí).

2
Từ đó ta tìm đƣợc các nghiệm là m2; 1;1;2 .

Ví dụ 4.
Chứng minh rằng: Nếu abc là số nguyên tố thì b2  4ac không phải là số chính phƣơng.
Lời giải:
Giả sử b  4ac là số chính phƣơng thì b  4ac  k 2 với k  N * . Ta có:
2 2
4aabc  400a 2  40ab  4ac  400a 2  40ab  b2  k 2   20a  b  k  20a  b  k  .

Vì abc là số nguyên tố nên c  0 và ac  0 . Do đó b  k  20a  b  k  20a  b  k  20a .
14
Suy ra abc 
 20a  b  k  20a  b  k   m.n . Mà20a  b  k , 20a  b  k đều lớn hơn 4a nên
4a
m, n  1 suy ra abc là hợp số, mâu thuẫn với giả thiết.
Ví dụ 5.
Tìm số nguyên dƣơng n nhỏ nhất để
 n  1 4n  3 là số chính phƣơng.
3
Lời giải:
 n  1 4n  3  k 2  n  1 3n  1  3k 2 k  N * , các số n  1, 4n  3 nguyên tố cùng nhau
Đặt
3
    
và số 4n  3 không phải là số chính phƣơng (số chình phƣơng chia 4 chỉ có thế dƣ 0 hoặc 1 nên
n  1  a 2

suy ra  với  a, b  N *  . Từ đó ta có: 4a 2  3b2  1   2a  1 2a  1  3b2 do
4n  3  3b

2
2a  1, 2a  1 nguyên tố cùng nhau nên ta có các khả năng xảy ra nhƣ sau:

 2a  1  3 x
2
TH1:   y 2  3x 2  2  y 2 chia 3 dƣ 2 (loại)
 2a  1  y

2

 2a  1  x
2
TH2:   3 y 2  x 2  2 * .
 2a  1  3 y

2
+ Nếu x chẵn thì suy ra y chẵn suy ra 3y 2  x 2 chia hết cho 4 , mà 2 không chia hết cho 4 nên
điều này không thể xảy ra.
+ Nếu x lẻ thì suy ra x không chia hết cho 3 . Do n  1  a 2 , 2a  1  x 2 nên n nhỏ nhất khi và chỉ
khi a nhỏ nhất dẫn đến x nhỏ nhất.
 n  1 4n  3  169.657  13.15 2 thỏa mãn điều
Xét x  5 khi đó ta tính đƣợc a  13, n  168,  
3 3
kiện. Vậy giá trị n nhỏ nhất cần tìm là 168 .
Ví dụ 6.
Tìm các số nguyên tố x, y sao cho: x 2  3xy  y 2 là số chính phƣơng.
Lời giải:
Giả sử x  3xy  y  m với m là số tự nhiên khác 0 .
2 2 2
Ta thấy rằng: Nếu cả 2 số x, y không chia hết cho 3 thì x 2 , y 2 chia 3 dƣ 1 . Suy ra x 2  y 2 chia 3
dƣ 2 dẫn đến m 2 chia 3 dƣ 2 điều này không thể xảy ra. Vì một số chính phƣơng chia 3 chỉ có thế
dƣ 0 hoặc 1 . Từ đó suy ra trong hai số x, y phải có 1 số chia hết cho 3 . Giả sử số đó là x thì x  3
(do x là số nguyên tố). Thay vào ta có: y 2  9 y  9  m2  4 y 2  36 y  36  4m2 hay
 2 y  9  4m2  45   2 y  9  2m  2 y  9  2m   45  1.45  3.15  5.9 . Giải các trƣờng hợp ta
2
thu đƣợc cặp số  x; y  thỏa mãn điều kiện là  x; y    3;7  ,  7;3 .

Ví dụ 7.
 2 y  1   2 y  x  6 y  x  . Chứng minh 2y  x là số chính
2
Cho 2 số tự nhiên y  x thỏa mãn:
phƣơng.
Lời giải:
Vì 2 y  1 là số chính phƣơng lẻ nên x là số lẻ.
Gọi d   2 y  x,6 y  x  với d  N , d lẻ.
15
2 y  x d 2 y  x  6 y  x d
 8 y d y d
Suy ra    
6 y  x d 3  2 y  x    6 y  x  d
 4 x d x d
Mặt khác cũng từ giả thiết ta suy ra  2 y  1  d 2  2 y  1 d mà y d  d U 1  d  1 , hay
2
 2 y  x,6 y  x   1 từ đó suy ra 2 y  x, 6 y  x đều là số chính phƣơng.

Cách ra đề bài khác:
Cho các số nguyên dƣơng x, y thỏa mãn y  x và x2  4 xy  8 y 2  4 y  1  0 . Chứng minh 2y  x
là số chính phƣơng.
Ví dụ 8.
Cho x, y là các số nguyên lớn hơn 1 sao cho 4 x2 y 2  7 x  7 y là số chính phƣơng. Chứng minh:
x y.
Lời giải:
Ta có: 4 x y  7 x  7 y   2 xy  1  7 x  7 y  4 xy  1   2 xy  1 .
2 2 2 2
4 x2 y 2  7 x  7 y   2 xy  1  7 x  7 y  4 xy  1   2 xy  1 . Mà 4 x2 y 2  7 x  7 y là số chính
2 2
phƣơng nên suy ra 4 x 2 y 2  7 x  7 y   2 xy   x  y .

2
Ví dụ 9.
Cho các số nguyên dƣơng a, b, c thỏa mãn:  a, b, c   1, ab  c  a  b  . Chứng minh: a  b là số
chính phƣơng.
Lời giải:
a  md

Đặt  a, b   d  b  nd . Vì  a, b, c   1   c, d   1 thay vào điều kiện ban đầu ta có:
 m, n  1
 
cm  cn m c m
dmn  c  m  n   cm  cn     m.n c , đặt c  mnk với k nguyên dƣơng thì ta
cm  cn n c n
suy ra dmn  c  m  n   d  k  m  n   d k mà k c  k  1 nên d  m  n nên
a  b  d  m  n   d 2 là một số chính phƣơng.
Ví dụ 10.
Cho x, y là số nguyên dƣơng sao cho x 2  y 2  x chia hết cho xy . Chứng minh: x là số chính
phƣơng.
Lời giải:
 x  md

Đặt  x, y   d   y  nd . Thay vào điều kiện bài toán ta có:
 m, n  1; m, n  *
 
d 2 mn  xy | x 2  y 2  x  d  dm2  dn2  m   dmn | dm2  dn2  m .
Từ đó suy ra d | m (1).
Ta cũng có dm2  dn2  m m  dn2 m do  m, n   1   m, n2   1 .
Suy ra m | d (2).
Từ (1) và (2) suy ra d  m nên x  dm  d 2 là số chính phƣơng.
16
Ví dụ 11. Tìm tất cả các số nguyên tố p sao cho tổng tất cả các ƣớc tự nhiên của p 4 là một số
chính phƣơng.
Lời giải:
Gọi p là số nguyên tố nên p chỉ có 5 ƣớc số tự nhiên là 1, p, p 2 , p3 , p 4 .
4
Giả sử 1  p  p 2  p3  p 4  n2 với n   .
Ta có:  2n   4n2  4  4 p  4 p 2  4 p3  4 p 4 1
2
Suy ra:  2 p 2  p    2n    2 p 2  p  2  . Bất đẳng thức xảy ra nếu nhƣ

2 2 2
 2n    2 p 2  p  1  4 p 4  4 p3  5 p 2  2 p  1  2
2 2
Từ (1) và (2) suy ra 4  4 p  4 p 2  4 p3  4 p 4 =4 p 4  4 p3  5 p 2  2 p  1

 p  1
 p2  2 p  3  0   . Vì p là số nguyên tố nên p  3 .
p 3
Đảo lại với p  3 , ta có p 4  81 có các ƣớc số tự nhiên là 1, 3, 32, 33, 34 và
1  3  32  33  34  121  112 .
Ví dụ 12
Cho 3 số tự nhiên a, b, c thỏa mãn điều kiện a  b là số nguyên tố và 3c 2  ab  c  a  b  . Chứng
minh: 8c  1 là số chính phƣơng.
Lời giải
Ta viết lại giả thiết thành 4c2  c 2  ab  bc  ca   c  a  c  b  .
Đặt  a  c; b  c   d  a  c   b  c  d  a  b d . Vì a  b là số nguyên tố nên d  a  b hoặc
d  1.
+ Nếu d  1 thì a  c, b  c là hai số nguyên tố cùng nhau suy ra a  c, b  c là hai số chính phƣơng.
Đặt a  c  m2 , b  c  n2 với m, n  . Khi đó m2  n2  a  b là số nguyên tố hay  m  n  m  n 
là số nguyên tố  m  n  1  m  n  1 nên
4c2  m2 .n2  2c  mn  8c  1  4mn  1  4n  n  1  1   2n  1 .
2
+ Nếu d  a  b thì a  c   a  b  x, b  c   a  b  y với x, y   . Khi đó

a  b   a  c    b  c    a  b  x   a  b  y   a  b  x  y   x  y  1  x  y  1 . Khi đó
4c2   a  c  b  c    a  b  xy   a  b  y  y  1 suy ra y  y  1 là số chính phƣơng nên
2 2
y  y  1  0  c  0  8c  1 là số chính phƣơng. (Chú ý: Tích hai số tự nhiên liên tiếp là số chính

phƣơng khi và chỉ khi tích đó bằng 0).
Ví dụ 13
Giả sử n là số tự nhiên lớn hơn 1 sao cho 8n  1 và 24n  1 là số chính phƣơng. Chứng minh rằng:
8n  3 là hợp số.
Lời giải
8n  1  x
2
Giả sử  với x, y là các số nguyên dƣơng.

24n  1  y
2
Khi đó 8n  3  4 x 2  y 2   2 x  y  2 x  y  . Do đó 2 x  y  2 x  y vì vậy nếu 8n  3 là số nguyên

tố thì điều kiện là 2 x  y  1  y  2 x 1 khi đó
17
n  0
24n  1   2 x  1  x 2  x  6n  8n  1  x  6n  x  2n  1  8n  1   2n  1  
2 2
n  1
Điều này mâu thuẫn với điều kiện n là số nguyên dƣơng lớn hơn 1. Vậy 8n  3 là hợp số.
Ví dụ 14
n2  1
Cho n   sao cho là tích của hai số tự nhiên liên tiếp. Chứng minh rằng n là tổng của hai
3
số chính phƣơng liên tiếp.
Lời giải
n2  1
Giả sử ta có  a  a  1 . Từ đó ta có: n2  3a2  3a  1  4n2  1  12a2  12a  3
3
  2n  1 2n  1  3  2a  1
2
Vì 2n  1; 2n  1 là hai số lẻ liên tiếp nên ta có các trƣờng hợp sau:

2n  1  3 p 2
Trƣờng hợp 1: 
2n  1  q
2
Khi đó q 2  3 p 2  2 vô lý. Vậy trƣờng hợp này không xảy ra.

2n  1  p 2
Trƣờng hợp 2: 
2n  1  3q
2
Từ đó p là số lẻ nên p  2k  1
Từ đó 2n   2k  1  1  n  k 2   k  1 . (đpcm)
2 2
Ví dụ 15
Cho a, b là hai số nguyên sao cho tồn tại hai số nguyên liên tiếp c và d để a  b  a 2c  b2 d .
Chứng minh rằng a  b là số chính phƣơng.
Lời giải
Vì c và d là hai số nguyên liên tiếp nên d  c  1 thay vào đẳng thức a  b  a 2c  b2 d ta đƣợc
a  b  a 2c  b2  c  1   a  b  c  a  b   1  b2
Dễ dàng chứng minh  a  b, c  a  b   1  1 nên a  b phải là số chính phƣơng.
Ví dụ 16
Cho các số tự nhiên a, b, c sao cho a 2  b2  c2   a  b    b  c    c  a  . Chứng minh rằng các
2 2 2
số ab, bc, ca và ab  bc  ca đều là số chính phƣơng.

Lời giải
Từ a 2  b2  c2   a  b    b  c    c  a  , suy ra a 2  b2  c2  2  ab  bc  ca  (1)
2 2 2
Từ (1)   a  b  c   4  ab  bc  ca 
2
Vì  a  b  c  và 4 là những số chính phƣơng nên ab  bc  ca phải là số chính phƣơng.

2
1   a  b  c   4ab
2
Vì  a  b  c  và 4 là những số chính phƣơng nên

2
ab là số chính phƣơng.
1   b  c  a   4bc
2
18
Vì  b  c  a  và 4 là những số chính phƣơng nên bc là số chính phƣơng.

2
1   c  a  b   4ca
2
Vì  c  a  b  và 4 là những số chính phƣơng nên

2
ca là số chính phƣơng.
Ví dụ 17
Cho A  33...3  55...544...4 . Chứng minh rằng A là số chính phƣơng.
2 2
n n 1 n
Lời giải
10n  1 a 1
Đặt a  11...1  , ta có 10n  9a  1 và 11...12 
2
.
n 9 n 1 10
2 2
 a 1   9a 2  1   9 a 2  1 
Suy ra A   3a   5. .  9a  1  4a 2   9a 2    
2
 .
 10   2   2 
9a 2  1
Vì a lẻ nên là số nguyên. Suy ra A là số chính phƣơng.
2
Ta có thể tính cụ thể nhƣ sau:
9a 2  1 1  10n  1 
2
 102 n  2.10n  10 10n 10n  10  8 10n  1
    1    1
2 2  3   18 18 18
 
n 1 n 1
10  1 10  1
 5.10n.  4.  1  55...5.10n  44...4  1  55...5  44...45.
9 9 n 1 n 1 n 1 n 1
Nhƣ vậy A  33...3 55...5.10n  44...4  55...544...452

2 2
n n 1 n n 1 n 1
Ví dụ 18
Tìm tất cả các số tự nhiên n để 4n  9 và 9n  10 đều là số chính phƣơng.
Lời giải
4n  9  x 2
Theo giả thiết, tồn tại các số nguyên dƣơng x, y sao cho 
9n  10  y
2
Suy ra 9 x2  4 y 2  9  4n  9   4  9n  10   41   3x  2 y  3x  2 y   41
3x  2 y  1
Vì 41 là số nguyên tố và 3x  2 y  3x  2 y nên chỉ xảy ra 
3x  2 y  41
Từ đó tìm đƣợc x  7; y  10 . Suy ra n  10 .
Ví dụ 19
Tìm tất cả các số tự nhiên n để 3n  144 là số chính phƣơng.
Lời giải
Giải sử 3n  144  l 2 với l   . Suy ra  l  12  l  12   3n .
l  12  3a

Suy ra l  12  3b suy ra 3a  3b  24 hay 3a 1  3b1  8 . Vì 8 không chia hết cho 3 nên
 a, b   , a  b  n

phải có b  1 . Suy ra a  3 và n  4 .
19
Ví dụ 20
Tìm tất cả các số nguyên dƣơng n để 3n  63 là số chính phƣơng.
Lời giải
Giải sử 3n  63  k 2 . Nếu n lẻ thì 3n  63  3  63  2  mod 4  . Suy ra k 2  2  mod 4  (loại)
Nếu n chẵn đặt n  2m với m  , khi đó k 2  32 m  63   k  3m  k  3m   7.9
Vì k  3m  k  3m  mod 3 nên suy ra cả k  3m và k  3m đều chia hết cho 3.
k  3m  3
Hơn nữa k  3  k  3 chỉ xảy ra khả năng 
m m
k  3  3.7
m
Từ đó tìm đƣợc m=12 và m=2. Suy ra n=4.
Ví dụ 21
Chứng minh rằng không thể thêm chữ số 0 vào giữa chữ số 6 và 8 trong số 1681 để thu đƣợc một số
chính phƣơng.
Lời giải
Giả sử ta có thể thêm n  n  0  vào giữa chữ số 6 và chữ số 8 trong số 1681 để thu đƣợc một số
chính phƣơng. Khi đó tồn tại số nguyên dƣơng k sao cho:
16.10  81  k   k  9 k  9  2 5 . Suy ra k  9, k  9 chỉ có ƣớc nguyên tố là 2 hoặc 5.
n2 2 n6 n 2
Hơn nữa k lẻ và  k  9    k  9   18  2.32 nên  k  9, k  9   2 . Chỉ xảy ra hai trƣờng hợp sau:
k  9  2.5 k  9  2.5
n2 n2
 n 5
hoặc  n 5
k  9  2 k  9  2
Trong cả hai trƣờng hợp ta có: 2.5n 2  2n 4  18  25.5n  16.2n  9
Điều này không xảy ra vì 25.5n 16.2n  25.2n 16.2n  9.2n  9 .
Ví dụ 22
Tìm tất cả các số tự nhiên n để 22012  22015  2n là số chính phƣơng.
Lời giải
Giả sử số tự nhiên n thỏa mãn đề bài. Khi đó tồn tại số nguyên dƣơng k sao cho:
22012  22015  2n  k 2  9.22012  2n  k 2   k  3.21006  k  3.21006   2n
k  3.21006  2a

Suy ra k  3.21006  2b suy ra 2a  2b  3.21007 hay 2b1  2a b  1  3.21006 .
 a, b   , a  b  n

b  1  1006 b  1007
Suy ra  a b   n  2016 .
2  1  3 a  1009
Ví dụ 23
Tìm tất cả các cặp số tự nhiên m, n sao cho 2m  3n là số chính phƣơng.
Lời giải
Giả sử 2m  3n  k 2 , k   . Nếu m lẻ thì 2m  2  mod 3 . Suy ra n  0 . Do đó
 k  1 k 1  2m . Ta thấy k lẻ  k  1, k  1  2 nên chỉ có thể xảy ra k  1  2 và k  1  2m1
Từ đó tìm đƣợc k  3, m  3 .
20
k  2s  3a

Nếu m chẵn, đặt m  2s, s   . Ta có:  k  2s  k  2s   2n . Suy ra k  2s  3b
 a, b   , a  b  n

Suy ra 3  3  2 . Vì 2 không chia hết cho 3 nên phải có b  0, a  n . Nhƣ vậy 3n 1  2 s1
a b s1 s1
Nếu s  0 thì n  1, m  0
Nếu s  0 thì 3n  2s1  1  1 mod 4  nên n chẵn.
Đặt n  2t , t   khi đó  3t  1 3t  1  2s1 .
Ta thấy  3t  1,3t 1   2 nên phải có 3t  1  2;3t  1  2s
Từ đó tìm đƣợc t  1, s  2, n  2, m  4 .
Vậy có ba cặp số thỏa mãn đề bài là  m, n    0,1 ;  3,0  ;  4, 2  .
Ví dụ 24
Tìm tất cả các cặp số nguyên dƣơng  m, n  để 2m.5n  25 là số chính phƣơng.
Lời giải
Giả sử 2m.5n  25  l 2 với l  . Suy ra  l  5 l  5  2m.5n . Vì  l  5   l  5  10  2.5 nên suy

ra cả hai số l  5 và l  5 cùng chia hết cho 2 và 5 . Suy ra  l  5, l  5  10 . Xảy ra các trƣờng hợp
sau:
l  5  10
Trƣờng hợp 1:  m2 n2
(loại)
l  5  10.2 .5
l  5  10.2m2
Trƣờng hợp 2:  n2
.
l  5  10.5
Suy ra 2m2  5n2  1 . Vì 5n2  1  2  mod 4  nên phải có m  3, n  2 .
l  5  10.5n 2
Trƣờng hợp 3:  m2
.
l  5  10.2
Suy ra 5n2  1  2m2 . Nếu m  5 thì 5n2  1  2m2 8 . Suy ra n  2 chẵn, đặt n  2  2k , k  .
Khi đó  5k  1 5k  1  2m2 .
Vì  5k 1 , 5k 1   2 nên phải có 5k  1  2 (loại). Với m  4 , thử trực tiếp ta thấy m  4, n  3 thỏa

mãn.
l  5  10.2m2.5n 2
Trƣờng hợp 4:  .
l  5  10
Suy ra l  15 và 2m2.5n2  2 . Suy ra m  3, n  2 .
21
Vậy có hai cặp số thỏa mãn đề bài là  m, n    3; 2  ,  4; 3 .
Ví dụ 25
Tìm các số nguyên dƣơng x, y sao cho x 2  3 y và y 2  3x là số chính phƣơng.
Lời giải:
Không mất tính tổng quát ta giả sử: x  y vì y 2  y 2  3x  y 2  3 y  y 2  4 y  4   y  2  .

2
 y 2  3x   y  1  3x  2 y  1 . Bây giờ ta cần tìm điều kiện để:

2
x2  3 y  m2  16 x2  48 y  16m2  16 x 2  24  3x  1  16m2   4 x  9   16m2  105 hay

2
 4x  4 y  9 4 x  4 y  9  1.105  3.35  5.21  7.15 . Giải các trƣờng hợp trên ta thu đƣợc bộ số
 x; y  thỏa mãn điều kiện là  x; y   1; 1 , 11; 16 , 16; 11 .
Ví dụ 26
1 1 1 1
Cho các số nguyên a, b, c thỏa mãn    .
a b c abc
Chứng minh rằng 1  a 2 1  b2 1  c 2  là một số chính phƣơng.
Lời giải
1 1 1 1
Từ    suy ra ab  bc  ca  1 .
a b c abc
Khi đó 1  a 2  ab  bc  ca  a 2   a  b  a  c 
Tƣơng tự, 1  b2   a  b  b  c  ; 1  c 2   a  c  b  c 
Nhƣ vậy, 1  a 2 1  b2 1  c 2     a  b  b  c  c  a   là một số chính phƣơng.

2
Ví dụ 27

Chứng minh rằng nếu x 2  2 y là một số chính phƣơng với x, y  thì x 2  y là tổng của hai số
chính phƣơng.
Lời giải
Từ giả thiết suy ra: x 2  2 y   x  y  với t  

 2 y  t 2  2tx  t chẵn  t  2k , k  
2
.
Do đó 2 y  4k 2  4kx  y  2k 2  2kx  x 2  y   x  k   k 2 (đpcm).

2
Ví dụ 28
a) Chứng minh rằng: Nếu n là số tự nhiên sao cho 2n  1 và 3n  1 là số chính phƣơng thì n 40 .
b) Tìm tất cả các số tự nhiên ab để 2ab  1, 3ab  1 là các số chính phƣơng.
22
Lời giải
a) Ta thấy 2n  1 là số chính phƣơng lẻ nên 2n  1 tận cùng bởi các chữ số 1, 5, 9 suy ra n có chữ
số tận cùng là 0, 2, 4 . Mặt khác 3n  1 cũng là số chính phƣơng nên n chỉ có thể tận cùng bởi 0 .
Suy ra n 5 .
Khi n tận cùng là 0 thì 2n  1, 3n  1 đều là số chính phƣơng lẻ.
Suy ra 3n  1   2k  1  3n  4k  k  1 8 hay n 8 mà  5, 8  1  n 40 .
2
b) Từ kết quả câu a suy ra ab  40 hoặc ab  80 thử lại ta thấy chỉ có ab  40 thỏa mãn điều kiện
bài toán.
Ví dụ 29
a) Chứng minh: n  1984 là giá trị lớn nhất của n để số 431  41008  4n là số chính phƣơng.
b) Tìm các số nguyên dƣơng x, y, z để: 4x  4 y  4z là số chính phƣơng.
Lời giải
a) Ta xét n  1008 . Giả sử 431  41008  4n  y 2 với y  *

. Hay 430  4  4978  4n30   y 2 do
430   415  suy ra 4  4978  4n30 là số chính phƣơng chẵn, hay 4  4978  4n30   2k  2  với
2 2
k *
.

Ta có: 4  4978  4n30   2k  2   4977  4n31  k  k  1  4977 1  4n1008  k  k  1 .
2

4  k
977
Nếu k là số chẵn thì k  1 là số lẻ suy ra  n 1008

 4977  4n 1008  n  1985 thử lại ta
1  4  k 1
thấy không thỏa mãn.
4977  k  1
Nếu k lẻ thì  n 1008
 4977  4n 1008  2  4n 1008  4977  n  1985 hay n  1984 .
1  4 k
Khi n  1984 thì 431  41008  41984  262  22016  22968   231  21984  đpcm.
2
b) Không mất tính tổng quát ta giả sử x  y  z . Đặt 4x  4 y  4z  u 2 thế thì
22 x 1  4 y  x  4z  x   u 2 .
TH1: Nếu 1  4 y  x  4z  x là số lẻ thì
1  4 y  x  4z  x   2k  1  4 y  x1  4z  x1  k  k  1  4 y  x1 1  4 z  y   k  k  1 .

2
4 y  x 1  k
+ Nếu k chẵn thì k  1 là số lẻ suy ra  z y
 4 y  x 1  4 z  y  z  2 y  x  1 và
1  4  k  1
4x  4 y  4z  4x  4 y  42 y  x 1   2 x  22 y  x 1  .
2
23
4 y  x 1  k  1
+ Nếu k lẻ thì k  1 chẵn suy ra  z y
 4 y  x 1  4 z  y  2  22 y 2 x 3  22 x 2 y 1  1 * do
1  4  k
2 x  2 y  1 là số lẻ luôn khác 0 . Nên (*) không thể xảy ra.
TH2: Nếu 1  4 y  x  4z  x là số chẵn thì y  x hoặc z  x . Từ đó ta suy ra phải có x  y dẫn đến:

2  4z  x là số chính phƣơng. Điều này là vô lý vì một số chính phƣơng chia cho 4 chỉ có thể dƣ 0
hoặc 1 . Còn 2  4z  x chia cho 4 dƣ 2 hoặc 3 .
Tóm lại: Điều kiện để 4x  4 y  4z là số chính phƣơng là: z  2 y  x  1 .
Áp dụng vào câu a ) ta có: n  2.1008  31 1  1984 .
Ví dụ 30
Cho số nguyên dƣơng n và d là một ƣớc số nguyên dƣơng của 3n 2 . Chứng minh: n2  d là số
chính phƣơng khi và chỉ khi d  3n2 .
Lời giải
3n 2
Vì d là một ƣớc của 3n2  d .k  3n2 , ta có n 2  d  n 2  là số chính phƣơng với k  0, k 
k
tức là
n 2 k  k  3
là số chính phƣơng suy ra k  k  3 là số chính phƣơng.
k2
 2 k  3  2m  1  k  1
Đặt k  k  3  m2   2k  3  2m  2k  3  2m   9    .
 2 k  3  2m  9  m  2
Ví dụ 31
Cho m, n là 2 số nguyên dƣơng lẻ sao cho n2  1 chia hết cho m2  n2  1 . Chứng minh rằng:
m2  n2  1 là số chính phƣơng.
Lời giải:
Nếu m  n thì ta có điều phải chứng minh:
m  n  2 x m  x  y
Xét m  n ta đặt  ( x, y  , x  0, y  0) khi đó ta có  do m, n  0
m  n  2 y n  x  y
x  y  0
suy ra  x y .
x  y  0
Do n2  1 m2  n2  1 suy ra (m2  n2  1)  m2 m2  n2  1  m2 m2  n2  1 . Suy ra
m2  k  m2  n2  1 (1) (với k  ).
Thay m  x  y, n  x  y ta có: ( x  y)2  k (4 xy  1)  x2  2k (2k 1) xy  y 2  k  0 (*). Phƣơng

trình (*) có 1 nghiệm là x  nên có một nghiệm nữa là x1 . Theo hệ thức Vi-et ta có:
24
 x  x1  2(2k  1)
 từ đây suy ra x1  .
 xx1  y  k
2
+ Nếu x1  0  ( x1; y) là cặp nghiệm thỏa mãn (*) suy ra

x1 | y | y 2  k  xx1 | y |2  y 2  k  0  x1  x  2(2k  1)  0 mâu thuẫn.
+ Nếu x1  0 thì xx1  y 2  k  0  k  y 2  k  0  4 xy  1  0  y  0 . Ta có:
k  x12  2(2k  1) x1 y  y 2  x12  2(2k  1) | x1 | y  y 2  2(2k  1) | x1 | y  2(2k  1)  k mâu thuẫn.

2
m2  m 
Vậy x1  0 . Khi đó k  y và m  n  1  2
   nên m2  n2  1 là số chính phƣơng.
2 2
k  y
Ví dụ 32
Cho hai số nguyên a, b thỏa mãn a 2  b2  1  2(ab  a  b) . Chứng minh rằng a và b là hai số
chính phƣơng liên tiếp.
(Đề tuyển sinh lớp 10 chuyên toán – Trường THPT chuyên – ĐHSP Hà Nội, 2016).
Lời giải:
Từ đẳng thức đã cho ta có a 2  2(b  1)a  (b  1)2  0 là phƣơng trình bậc hai ẩn a , ta có
 '   b  1  (b  1)2  4b . Vì phƣơng trình trên có nghiệm nguyên nên điều kiện cần ta có  ' là
2
một số chính phƣơng. Khi đó ta có b là một số chính phƣơng.

- Với b  0 ta có a  1 . Ta thấy 0 và 1 là hai số chính phƣơng liên tiếp (đúng với đpcm).
-
 a  b  1  4b  b  1 2

Với b  0 ta có 
 
 
2
 a  b  1  4b  b  1
2 2
Ta thấy b và b 1 là hai số chính phƣơng liên tiếp; b 1 và b là hai số chứng phƣơng
liên tiếp (điều phải chứng minh)
Vậy a và b là các số chính phƣơng liên tiếp.
Ví dụ 33.
Tìm tất cả số tự nhiên n thỏa mãn 2n 1,3n 1 là các số chính phƣơng và 2n 9 là số nguyên tố.
(Tuyển sinh lớp 10 chuyên TP Hà Nội, 2017)

Lời giải
Giả sử 2n 1,3n 1 là các số chính phƣơng
2n 1 a2
2
với a, b . Ta có n b2 a 2 ;1 3a 2 2b2 .
3n 1 b
Do đó 2n 9 2 b2 a2 9 3a 2 2b2 25a 2 16b2 5a 4b 5a 4b .
25
Vì 2n 9 là số nguyên tố nên 5a 4b 1 5a 1 4b . Nên ta có:
2
2 2 2 5a 1 a2 10a 1 a 1
1 3a 2b 3a 2. . Suy ra a 2 10a 9 0
16 8 a 9
Với a 1 n 0 (loại vì 2n 9 9)
Với a 9 n 40 . Thử lại: Thỏa mãn.
Các bài toán liên quan đến tính chia hết của số nguyên
Ví dụ 1
*
Cho n . Chứng minh rằng: Sn 12019 22019 n2019 chia hết cho Tn 1 2 n.
Lời giải:
n
Ta có: 2Tn n n 1 . Mặt khác, sử dụng tính chất a bn chia hết cho a b *
và n lẻ, ta có:
2019
2Sn 12019 n2019 22019 n 1 n2019 1 n 1 1
2019 2019 2019

2Sn 12019 n 1 22019 n 2 n 1 2n5 n 2
Do n, n 1 1 nên từ (1) và (2) suy ra: 2Sn n n 1 2Tn hay Sn Tn .
Ví dụ 2
3
m n
Cho m, n là các số nguyên dƣơng, giả sử A là số nguyên lẻ. Tìm giá trị bé nhất có thể
n2
của A và tìm m, n thỏa mãn giá trị này. Chứng minh cho câu trả lời.
Lời giải:
Gọi d là ƣớc chung lớn nhất của m và n .
Giả sử m  ad, n  bd với  a, b   1
( m  n) 3 d 3 ( a  b ) 3 d ( a  b ) 3
Ta có: A   
n2 d 2b 2 b2
Vì  a, b   1 nên (b, a  b)  1 . Suy ra (b2 ,(a  b)3 )  1 . Nhƣ vậy để A nguyên thì d b , giả sử
2
d  cb2 . Bây giờ ta đƣợc A  c(a  b)3 với a, b, c nguyên dƣơng.

Do a  b  2 và A lẻ nên A nhận giá trị bé nhất là 27, điều này xảy ra khi c  1, a  b  3 . Khi đó có
hai khả năng:
Nếu a  2 và b  1 thì ta có d  1 . Suy ra m  2, n  1 .
Nếu a  1 và b  2 thì ta có d  4 . Suy ra m  4, n  8 .
26
Ví dụ 3
a3b  1 b3a  1
Tìm các số nguyên dƣơng a, b sao cho , là các số nguyên dƣơng.
a 1 b 1
Lời giải:
Ta có a3b  1  b(a3  l)   b  l  a  l  b  l a  l . Tƣơng tự b3a  l  a  b3  l   a  1 b  1 suy ra

a  1 b  1 . Từ đó suy ra b  1 b 1  b 1  2 b  1  b  l U (2) suy ra b  2 hoặc b  3 .
a  1
Với b  2 ta có 3 a  l  a  2 , với b  3 ta có: 4 a  l   .
a  3
Vậy các bộ số  a; b  thỏa mãn điều kiện là:  a; b    l;3 ,  2; 2  , 3;3 .
Ví dụ 4
Cho các số tự nhiên a, b, c, d , e biết: a  b  c  d  e  3a  4b  5c, d  e  13 . Tìm số lớn nhất trong
các số a, b, c, d , e .
Lời giải:
Từ già thiết ta suy ra a + b  c  d  e chia hết cho 3.4.5  60 suy ra 4b,5c chia hết cho 60 nên b chia
hết cho 15, c chia hết cho 12. Nêu b  0 hoặc c  0 thì suy ra a  b  c  d  e  0 trái với giả thiết
suy ra b, c  0 . Vậy b, c  1 suy ra b  15, c  12. Theo giả thiết ta có:
3  a + b  c  d  e   3a  4b  5c  3(d  e)  b  2c  15  2.19  d  e  13.
Dâu bằng xảy ra khi và chỉ khi b  15, c  12 vậy a  20 . Vây a  20 là giá trị cần tìm.
Ví dụ 5
Tìm tất cả các số nguyên dƣơng m, n sao cho m  n2 (m2  n) và n+m2 (n 2  m)
Lời giải:
Không mất tính tổng quát, ta giả sử n  m
+ Nếu n  m  1 thì suy ra
n2  m  n  m2 , thật vậy ta có: n2  m  n  m2  (n  m)(n  m  1)  0. Từ đó ta suy ra n  m2

không thể chia hết cho n  m .
2
+ Ta xét n  m  1 ,
m  n2 m2  n  m  (m  1)2 m2   m  1  m2 +3m  1 m2  m  1  m2  m  1  4m m2  m  1
5  21 5  21
hay 4m m2  m  1  4m  m2  m  1  m2  5m  1  0  m , do m là số
2 2
nguyên dƣơng nên suy ra m 1; 2;3; 4 thử trực tiếp ta thấy m  1, m  2 thỏa mãn.
+ Xét m  n ta có n2  n n2  n  2n n2  n  2n  n2  n  n2  3n  0  0  n  3 thử trực tiếp

ta thấy n  2 hoặc n  3 thỏa mãn điều kiện.
Vậy cặp số (m; n) thỏa mãn điều kiện là:  m, n   (2; 2), (3;3), (1; 2), (2;1), (2;3), (3; 2).
27
Ví dụ 6
Tìm các số nguyên dƣơng x, y sao cho 2 xy  1 chia hết cho  x  1 y  1 .
Lời giải:
Đặt x-1  a, y  1  b với a, b  N * . Yêu cầu bài toán đƣợc viết lại thành:
2(a  1)(b  1) 1 ab  2ab  2(a  b)  1 ab  2(a  b)  1 ab . Ta giả sử 2(a  b)  1  kab , và

1  a  b thì kab  2  a  b   1  4b  b  5b  ka  5. Từ đó ta có các trƣờng hợp có thể xảy ra là:
k  l,a  1  2(1  b)  1  b  b  3 loại. Thử lần lƣợt: k  1, a  2; k  1, a  3; k  1, a  4;
k  1, a  5; k  2, a  1; k  2, a  2; k  3, a  1; k  4, a  1; k  5, a  1; ta suy ra các cặp số  x; y 
thỏa mãn điều kiện là:
 x; y    2; 2 ,  2; 4 ,  4; 2  , 8; 4  ,  4;8 .
Ví dụ 7
Tìm các số nguyên dƣơng x, y sao cho 4x 2 +6x  3 chia hết cho 2xy  l .
Lời giải:
Từ giả thiết ta suy ra y(4 x2  8x  3) 4 xy 1  x(4 xy 1)  2(4 xy 1)  x  3 y  2 4 xy 1. .

Hay
3 y  3 12 y  12 3(4 y  1)  15
x  3 y  2 4 xy  1  4 xy  1  x  3 y  2  x(4 xy  1)  3 y  3  x   
4 y  1 4(4 y  1) 4(4 y  1)
3(4 y  1)  15 3 15 3 15
Mà      2 suy ra x  2 .
4(4 y  1) 4 4(4 y  1) 4 4.3
Thay x  1  y  1 và y  4 .
Thay x  2 suy ra y  1.
Ví dụ 8
Tìm các số nguyên dƣơng x, y sao cho x 2  2 chia hết cho xy  2 .
Lời giải:
Từ giả thiết ta suy ra x 2  2 xy  2 Ta có phân tích sau:

y( x2  2)  x( xy  2)  2( x  y) suy ra 2( x  y) xy  2 hay 2( x  y)  k ( xy  2) với k  N * .
Nếu k  2 thì 2(x  y)  k (xy  2)  2(xy  2)  x  y  xy  2  ( x 1)( y  1)  1  0 . Điều này là
vô lý do x, y  1 . Vậy k  1  2( x  y)  xy  2  ( x  2)( y  2)  2 .Từ đó tìm đƣợc
( x; y)  (3;4),(4;3) .
Ví dụ 9: Tìm các số tự nhiên x, y sao cho x 2  3xy  y 2 là lũy thừa của 5.
Lời giải:
Giả sử x2  3xy  y 2  5n do x, y  2  n  2 .
28
Suy ra x2  3xy  y 2 25   x  y  +5xy 25   x  y   5xy 5   x  y  5  x  y 5 hay

2 2 2
 x  y 25  5xy 5  xy 5 . Do x,y là số nguyên tố ta suy ra x hoặc y chia hết cho 5.

2
Giả sử x 5  x  5 , lại có x-y 5  số còn lại cũng chia hết cho 5, hay x  y  5 .
Khi đó n  3 .
Ví dụ 10
x4 1 y 4 1
Cho x, y là các số nguyên x, y  1 sao cho  là số nguyên. Chứng minh: x 4 y 44  1
y 1 x 1
chia hết y  1 .
x4 1 a y 4 1 m a m
Đặt  ;  ; với  a, b   l,  m, n   l, b, n  0 . Theo giả thiết ta có:  là số
y 1 b x 1 n b n
an  bm an  bm b an b n b
nguyên, tức là:      n b.
bn an  bm n bm n b n
a m x4 1 y 4 1
Mặt khác .  .  ( x  1)( x 2  1)( y  1)( y 2  1) là số nguyên, suy ra
b n y 1 x 1
am n  a n  a b  x 4  1 y  1 . Ta có: x4 y 44  1  y 44 ( x4  1)  y 44  1 mà x 4  1 y  1 và
y 44  1 y 2  1 y  1 nên bài toán đƣợc chứng minh.
Ví dụ 11
p 2 n 1  1 q3  1
Xác định tất cá các số nguyên tố p, q sao cho  với n  1, n  .
p 1 q 1
p 2 n 1  1 q3  1  p2n  1   q3  1 
Ta có:   ( p  1)   1  ( p  1)   1
p 1 q 1  p 1   q 1 
 p( pn  1)( pn  1)  ( p  1)( p  1) (1)
Nếu q  p n  1 thì các thừa số ở vé trái lớn hơn các thừa số tƣơng ứng ở vế phải của (1), do đó
q  p n .Vì q nguyên tổ còn pn không nguyên tố nên q  p n  1.
Một trong những thừa số ở vế trái của (1) chia hết cho số nguyên tố q. Theo bất đẳng thức
q  p n  1, điều đó chỉ xảy ra khi q  p n  1
Thay vào (1) ta đƣợc: p( p n -1) =(p-1)(p n +2) suy ra pn  3 p  2  0 .
Từ đó p / 2 hay p  2, n  2 suy ra q  p n  1  5 .
Ví dụ 12
Cho a, b là các số nguyên và p là số nguyên tố lẻ. Chứng minh rằng nếu p 4 là ƣớc của a 2  b2 và
a  a  b  thì p 4 cũng là ƣớc của a  a  b  .
2
Lời giải:
Ta có: 2a 2b  a  a  b   a(a 2  b2 )
29
Vì p 4 là ƣớc của a 2  b2 và a  a  b  nên p 4 là ƣớc của 2a 2 b .Lại vì p lẻ nên p 4 là ƣớc của a 2 b .

2
Nếu a không chia hết cho p 2 thì số mũ của p trong a 2 lớn nhất chỉ có thể là 2. Do đó b phải chứa
p 2 , nghĩa là b chia hết cho p 2 suy ra b2 p 4 . Điều này vô lý vì a 2  b2 không chia hết cho p 4 (do
a 2 không chia hết cho p 4 ). Nhƣ vậy a phái chia hết cho p 2 .
Vì a 2  b2 chia hết cho p 4 nên b2 p 4 . Suy ra b p và  a  b  p .
Tóm lại, p 4 là ƣớc của a  a  b  .
Ví dụ 13
Cho ba số nguyên dƣơng khác nhau x, y, z .Chứng minh rằng:  x  y    y  z    z  x  chia hết
5 5 5
cho 5  x- y  y- z  z-x  .
Lời giải:
Đặt a  x  y, b  y  z . Suy ra z  x  (a  b)
Bài toán quy về chứng minh: (a  b)5  a5  b5 5ab(a  b)
Ta có:  a  b   a5  b5  5a 4b  10a3b2  10a 2b3  5ab4

5
 5ab(a3  2a 2b  2ab2  b3 )  5ab  a3  b3   2(a 2b  ab 2 ) 

 5ab  a  b  (a 2  ab  b2 )  2ab(a  b)   5ab  a  b  (a 2  ab  b2 )
Đến đây ta suy ra đƣợc điều phải chứng minh.
Ví dụ 14
Chứng minh rằng a 2  b2 là bội của 5 thì hai số A  2a  b; B  2b  a hoặc hai số

A '  2a  b; B '  2b  a chia hết cho 5.
Lời giải:
Ta có: a 2  b2 =  a 2  4b2   5b2 chia hết cho 5. Suy ra a 2  4b2  (a  2b)  a  2b  chia hết cho 5.
Đến đây ta xét các trƣờng hợp:
Nếu a  2b 5 thì 2b  a  B 5 . Mặt khác, 2b  a   2b  4a   5 5 nên 2  b  2a  5 , suy ra
b  2a  A 5 (vì  2;5  1).
Nếu a  2b 5 thì a  2b 5 .
Mặtkhác, a  2b  5a  (2b  4a) 5 nên 2  b  2a  5, suy ra (vì  2;5  1 ).
Nếu cà hai số a  2b và a  2b đều chia hết cho 5 thì các số A, B, A ', B ' đều chia hết cho 5.
Ví dụ 15.
Cho a, b, c, d là các số nguyên dƣơng thỏa mãn ab  cd . Chứng minh rằng A  a  b  c  d là

n n n n
hợp số với mọi n nguyên dƣơng.

Lời giải:
Giả sử d   a, c  , d  1 . Suy ra a  da1 , c  dc1 với a1 , c1  N * và (a1 , c1 )  1
30
Từ đẳng thức ab  cd , suy ra a1b  c1d nên b c1 và d a1
Ta có: b  c1s, d  a1s, s  N* . Từ đó suy ra: a n  bn  cn  d n   a1n  c1n  d n  s n  hay A là hợp số

với mọi n  .
Ví dụ 16
Cho a, b  và a  b thỏa ab  a  b  chia hết cho a 2  ab  b2 . Chứng minh rằng: a  b  3 ab

Lời giải:
Đặt d   a, b  . Suy ra a  xd , b  yd ,( x, y)  1
ab(a  b) dxy( x  y )
Khi đó: 2  2 
a  ab  b 2
x  xy  y 2
Ta có  x 2  xy  y 2 ; x    y 2 ; x   1 . Tƣơng tự  x 2  xy  y 2 ; y   1 .
Vì  x  y; y   1 nên  x 2  xy  y 2 ; x  y    y 2 ; x  y   1 .
Do đó x 2  xy  y 2 d  d  x 2  xy  y 2 .
Mặt khác a  b  d 3 x  y  d 2 x  y .d  d 2 .1.  x 2  xy  y 2   ab .

3 3 3
Vậy a  b  3 ab .
Ví dụ 17
Cho n là một số nguyên dƣơng. Tìm tổng của tất cả các số chẵn nằm giữa n2  n  1 và n2  n  1 .
Lời giải
Ta có n2  n  1  n  n  1  1 và n2  n  1  n  n  1  1 là các số lẻ.
Suy ra rằng số lẻ nhỏ nhất đƣợc xem xét là n2  n  2 và số lẻ lớn nhất là n2  n . Nhƣ vậy tổng cần
tìm là:  n2  n  2    n2  n  4     n2  n  2    n2  n 
  n2  n   2   n2  n   4    n2  n   2n  2   n2  n   2n
 n  n2  n   2 1  2   n   n3  n 2  n 2  n  n 3  n .
Ví dụ 18
 m  n
3
Cho m , n là các số nguyên dƣơng, giả sử A

là số nguyên lẻ, tìm giá trị bé nhất có thể
n2
có của A và tìm m , n thỏa mãn giá trị này. Chứng minh cho câu trả lời.
Lời giải
Gọi d là ƣớc chung lớn nhất của m và n .
Giả sử m  ad , n  bd với  a, b   1 .
31
 m  n d 3  a  b d a  b
3 3 3
Ta có A   .
n2 d 2b 2 b2
 
Vì  a, b   1 nên  b, a  b   1 suy ra b2 ,  a  b   1 . Nhƣ vậy để A nguyên thì d b2 , giả sử
3
d  cb2 . Bây giờ ta đƣợc A  c  a  b  với a , b , c nguyên dƣơng.

3
Do a  b  2 và A lẻ nên A nhận giá trị bé nhất là 27 , điều này xảy ra khi c  1 ; a  b  3 . Khi đó
có hai khả năng:
Nếu a  2 và b  1 thì ta có d  1 . Suy ra m  2 , n  1 .
Nếu a  1 và b  2 thì ta có d  4 , suy ra m  4 ; n  8 .
Ví dụ 19
Tìm tất cả các số nguyên n  1 sao cho với bất kỳ ƣớc số nguyên tố của n6  1 là một ƣớc của
 n3 1 n2 1 .
Lời giải
Rõ ràng n  2 thỏa mãn các điều kiện bài toán.
Với n  2 ta viết n6  1   n3  1 n3  1   n3  1  n  1  n2  n  1
Do đó tất cả các thừa số nguyên tố của n2  n  1 chia hết cho n3  1 hoặc n2  1   n  1 n  1 .
Tuy nhiên cần để ý rằng  n2  n  1; n3  1   n3  1, n2  1  2 .
Mặt khác, n2  n  1  n  n  1  1 là số lẻ, vì vậy tất cả các thừa số nguyên tố của n2  n  1 phải là
chia hết n  1.
Nhƣng n2  n  1   n  1 n  2   3 vì vậy ta phải có n2  n  1  3k với k nguyên dƣơng. Bởi vì

n  2 nên ta có k  3 .
Bây giờ 3 n2  n  1 nên n  2  mod 3 , nhƣng mỗi trƣờng hợp n  2,5,8  mod 9  , ta có
n2  n  1  3  mod 9  mâu thuẫn.
Vậy bài toán có nghiệm duy nhất là n  2 .

Ví dụ 20
Tìm n để M  100 0100 01 chia hết cho 37 .
n n
Lời giải
2 n 1 n 1
Ta có M  10  10  1.
Để ý rằng 103  1 mod 37  , cho nên ta có thể xét các trƣờng hợp của n theo mod3 .
Nếu n  3k thì M  102  10  1  0  mod 37  .
32
Nếu n  3k  1 thì M  104  102  1  0  mod 37  .
Nếu n  3k  1 thì M  1  1  1  3  mod 37  .
Tóm lại, M chia hết cho 37 khi và chỉ khi n có một trong hai dạng n  3k hoặc n  3k  1 với
k  *.
Ví dụ 21
Tìm tất cả các số có năm chữ số abcde sao cho 3

abcde  ab .
Lời giải
Đặt x  ab . Ta có abcde  1000 x  y với 0  y  1000 .
abcde  ab ta suy ra 1000x  y  x .

3 3
Từ
Vấn đề còn lại là chúng ta đi giải phƣơng trình nghiệm nguyên.
Vì y  0 nên 1000x  x3  x2  1000  x  32 (1)
Mặt khác do y  1000 nên 1000 x  1000  x3  x  x 2  1000   1000  x  33 (2)
Từ (1) và (2) suy ra x  32 hay x3  32768 .
Vậy abcde  32768 .

Ví dụ 22
Tìm các chữ số a , b , c với a  1 sao cho abc   a  b  c .
Lời giải
abc   a  b  c , suy ra 100a  10b  c   a  b  c  10 10a  b   c  a  b   1 (*)

2 2
Từ
 
Vì a  1 nên 10 10a  b   100  c  a  b   1  100  a  b  4 và c  1 .

2
 
Nếu a  b không chia hết cho 3 thì  a  b   1 mod 3 . Từ (*) suy ra 10a  b  3   a  b  3 (vô
2
lý).
Nhƣ vậy  a  b  3 nên 10a  b  3 . Từ (*) suy ra c 3 và do đó c không chia hết cho 5 .
a  b  1  1
Từ (*) suy ra  a  b   1 5   . Kết hợp với  a  b  3 ta suy ra a  b  6 hoặc
2
  a  b  1  1
a b  9.
Trƣờng hợp 1: a  b  9 thay vào (*) ta đƣợc: 10  9a  9   80c  8c  9  a  1  c 9  c  9 , vì
vậy a  7 .
Trƣờng hợp 2: a  b  6 làm tƣơng tự trƣờng hợp trên.
33
Ví dụ 23
Tìm số có 3 chữ số abc biết abc  a ! b! c !

Lời giải
Vì abc  999 nên a ! b! c!  999  a , b , c  6  abc  666 .

Điều này dẫn đến a ! b! c!  666  a , b , c  5  a ! b! c!  3.5!  360  a  3 .
Suy ra a ! b! c!  3! 5! 5!  246  a  2 .
Nếu b  c  5 thì a ! 5! 5!  a55  a ! 240  a55 , ta có a  2 vì vậy a  2 .

Tuy nhiên thử lại thấy 255  2! 5!5!
Một trong hai số b hoặc c nhỏ hơn 5 .
Từ đó ta có a ! b! c!  2! 4! 5!  146  abc  146  a  1 , b  4 .
Vì c  5 thì abc  a ! b! c !  1! 4! 4!  49 vô lý.
Với c  5 thì 1b5  1! b! 5! sauy ra 10b  16  b!  b ! tận cùng bởi số 4 , vì vậy b  4 .
Vậy abc  145 thỏa mãn yêu cầu bài toán.

Ví dụ 24
Cho các số tự nhiên a , b . Chứng minh:
a, a 2  b2 chia hết cho 3 thì a , b đều chia hết cho 3 .
b, a 2  b2 chia hết cho 7 thì a , b đều chia hết cho 7 .
c, a 4  b4 chia hết cho 15 thì a , b đều chia hết cho 3 và 5 .

Lời giải
a, Một số chính phƣơng khi chia cho 3 chỉ có thể dƣ 0 hoặc 1 . Do a 2  b2 chia cho 3 nên chỉ có
thể xảy ra số dƣ 0  0 , 0  1 , 1  1 trong 3 trƣờng hợp này chỉ có trƣờng hợp a , b 3 thì a 2  b2 3
suy ra đpcm.
b, Một số chính phƣơng khi chia cho 7 chỉ có thể dƣ 0 , 1 , 2 , 4 . ( Thật vậy chỉ cần xét a  7k ,
7k  7 , 7k  2 , 7k  3 thì a 2 chia cho 7 có số dƣ lần lƣợt là 0 , 1 , 4 , 2 ). Nhƣ vậy a 2  b2 khi
chia cho 7 thì có số dƣ là 0  0 , 0  1 , 0  2 , 0  4 , 1  2 , 1  4 , 2  4 , 1  1 , 2  2 , 4  4 . Trong các
trƣờng hợp này chỉ có a , b đồng thời chia hết cho 7 thì a  b 7 đpcm.
2 2
c, Dễ thấy nếu a không chia hết cho 3 thì a 4 chia 3 chỉ có thể dƣ 1 . Từ giả thiết ta có a 4  b4
chia hết cho 3 và chia hết cho 5 .
4 4
Nếu a không chia hết cho 3 thì a không chia hết cho 3 suy ra b không chia hết cho 3 nên b
không chia hết cho 3 suy ra a  b chia cho 3 dƣ 2 . Trái với giả thiết, vậy a , b phải chia hết
4 4
4
cho 3 . Ta cũng có: Nếu a không chia hết cho 5 thì a chia cho 5 có thể dƣ 1 . Làm tƣơng tự nhƣ
trên ta suy ra a , b phải chia hết cho 5 là đpcm.
34
Ví dụ 25
Tìm tất cả các số nguyên dƣơng m , n sao cho m  n2  m2  n  và n  m2  n2  m  .
Lời giải
Không mất tính tổng quát, ta giả sử n  m .
+) Nếu n  m  1 thì suy ra n2  m  n  m2 thật vậy ta có: n2  m  n  m2   n  m  n  m  1  0 .

Từ đó suy ra n  m2 không thể chia hết cho n2  m .
+) Ta xét n  m  1 , m  n2 m2  n  m   m  1 m2   m  1  m2  3m  1 m2  m  1
2
 m2  m  1  4m m2  m  1 hay  4m m2  m  1  4m  m2  m  1  m2  5m  1  0
5  21 5  21
 m , do m là số nguyên dƣơng nên suy ra m 1; 2;3; 4 thử trực tiếp ta thấy
2 2
m  1 , m  2 thỏa mãn.
+) Xét m  n ta có n2  n n2  n  2n n2  n  2n  n2  n  n2  3n  0  0  n  3 thử trực

tiếp ta thấy n  2 hoặc n  3 thỏa mãn điều kiện.
Vậy các cặp số  m; n  thỏa mãn điều kiện là  m; n    2, 2  ,  3,3 , 1, 2  ,  2,1 ,  2,3 ,  3, 2  .
Ví dụ 26
n2  4
Xét phân số A  . Hỏi có bao nhiêu số tự nhiên n trong khoảng từ 1 đến 2017 sao cho phân
n5
số A chƣa tối giản.
Lời giải
Giả sử A là phân số chƣa tối giản, đặt d   n2  4, n  5 , suy ra d  1 .
Ta có d  n  5   n2  4   10n  21  10  n  5  29  d 29  d  29 .
2
Ngƣợc lại nếu  n  5 29 thì đặt n  5  29m với m * . Khi đó n2  4  29  29m2  10  1 29

nên A chƣa tối giản.
Nhƣ vậy, ta chỉ cần tìm n sao cho n  5  29m với m * .
1  n  2017  1  29m  5  2017  1  m  69  có 69 giá trị của m  có 69 giá trị của n .
Vậy có 69 giá trị của n để A là phân số chƣa tối giản.
Ví dụ 27
a 1 b 1
Cho a , b  sao cho   . Chứng minh rằng ƣớc chung lớn nhất của a và b không
b a
vƣợt quá ab .
Lời giải
Giả sử d   a, b   a  md , b  nd với  m, n   1 .
35
a 1 b 1 m  n  d  m  n
2 2
Ta có     m  n d  d  m  n  d  d  m  n  a  b .
b a mnd
Ví dụ 28
Cho các số nguyên dƣơng a , b , c thỏa mãn a 2  b2  c2 . Chứng minh ab chia hết cho a  b  c .
Lời giải
Từ giả thiết ta có a2  b2  2ab  c2  2ab   a  b   c 2  2ab   a  b  c  a  b  c   2ab

2
(*).
Nếu a lẻ, b chẵn thì suy ra c lẻ dẫn tới a  b  c chẵn.
Nếu a , b lẻ thì c chẵn suy ra a  b  c chẵn.
Nếu a , b cũng chẵn thì c chẵn suy ra a  b  c chẵn.
Nhƣ vậy trong mọi trƣờng hợp ta luôn có a  b  c chẵn  a  b  c  2k  k  .
Từ (*) ta cũng suy ra 2k  a  b  c   2ab  k  a  b  c   ab  ab a  b  c .

SNT, SCP

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

SNT, SCP

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

SNT, SCP

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tailieumontoan.

Phạm Văn Vượng

MỘT SỐ BÀI TOÁN VỀ

Thanh Hóa, ngày 6 tháng 5 năm 2020

Kiến thức cần nhớ ........................................................................................................................ 2

Nếu p 2 thì p2 2p 8 là hợp số .

Ví dụ 15: Tìm bộ số nguyên dƣơng  m, n  sao cho p  m2  n2 là số nguyên tố và m3  n3  4 chia

Ví dụ 16: Tìm các số nguyên tố x , y thỏa mãn:  x 2  2   2 y 4  11y 2  x 2 y 2  9 .

Giả sử  với x , y là các số nguyên dƣơng.

Khi đó 8n  3  4 x 2  y 2   2 x  y  2 x  y  . Do 2 x  y  2 x  y . Vì vậy nếu 8n  3 là số

Ví dụ 19: Tìm các số nguyên tố p , q sao cho p3  q5   p  q  .

Ví dụ 20: Tìm các số nguyên tố p , q sao cho q3  1 p 2 và p 6  1 q 2 .

chính phƣơng lớn hơn 0.

Vậy k với p là số nguyên tố lẻ.

+ Nếu m  p  x  dp, y  d khi đó A   p  1.

Cách 1: Xét p  thì p không là số nguyên tố.

Hay x2  y 2  z 2  2 xy  2 x  z  1  2 y  z  1   x  y  z   x  y . Vậy các số x, y, z thỏa mãn

điều kiện là:  x, x, z  với x, z là các số nguyên dƣơng.

 y 2  3x   y  1  3x  2 y  1 . Bây giờ ta cần tìm điều kiện để:

x2  3 y  m2  16 x2  48 y  16m2  16 x 2  24  3x  1  16m2   4 x  9   16m2  105 hay

Nếu m  0 thì rõ ràng thỏa mãn.

Do 8m2  4m  1  0 , ta có 8n   8m2  4m 

Vậy 8m2  4m  1  8m  63  8m2  4m  . Vì thế m2  4  m 2; 1;1;2 thỏa mãn.

Do 8m2  4m  1  0 , ta có 8n   8m2  4m  2 

Vậy 8m2  4m  1  8m  63  8m2  4m  2  và 4m2  4m  15  0 (vô lí).

Từ đó ta tìm đƣợc các nghiệm là m2; 1;1;2 .

4aabc  400a 2  40ab  4ac  400a 2  40ab  b2  k 2   20a  b  k  20a  b  k  .

thu đƣợc cặp số  x; y  thỏa mãn điều kiện là  x; y    3;7  ,  7;3 .

 2 y  x,6 y  x   1 từ đó suy ra 2 y  x, 6 y  x đều là số chính phƣơng.

phƣơng nên suy ra 4 x 2 y 2  7 x  7 y   2 xy   x  y .

Suy ra:  2 p 2  p    2n    2 p 2  p  2  . Bất đẳng thức xảy ra nếu nhƣ

Từ (1) và (2) suy ra 4  4 p  4 p 2  4 p3  4 p 4 =4 p 4  4 p3  5 p 2  2 p  1

+ Nếu d  a  b thì a  c   a  b  x, b  c   a  b  y với x, y   . Khi đó

y  y  1  0  c  0  8c  1 là số chính phƣơng. (Chú ý: Tích hai số tự nhiên liên tiếp là số chính

Giả sử  với x, y là các số nguyên dƣơng.

Khi đó 8n  3  4 x 2  y 2   2 x  y  2 x  y  . Do đó 2 x  y  2 x  y vì vậy nếu 8n  3 là số nguyên

Vì 2n  1; 2n  1 là hai số lẻ liên tiếp nên ta có các trƣờng hợp sau:

Khi đó q 2  3 p 2  2 vô lý. Vậy trƣờng hợp này không xảy ra.

số ab, bc, ca và ab  bc  ca đều là số chính phƣơng.

Vì  a  b  c  và 4 là những số chính phƣơng nên ab  bc  ca phải là số chính phƣơng.

Vì  a  b  c  và 4 là những số chính phƣơng nên

Vì  b  c  a  và 4 là những số chính phƣơng nên bc là số chính phƣơng.

Vì  c  a  b  và 4 là những số chính phƣơng nên

Nhƣ vậy A  33...3 55...5.10n  44...4  55...544...452

Từ đó tìm đƣợc m=12 và m=2. Suy ra n=4.

Tìm tất cả các cặp số nguyên dƣơng  m, n  để 2m.5n  25 là số chính phƣơng.

Giả sử 2m.5n  25  l 2 với l  . Suy ra  l  5 l  5  2m.5n . Vì  l  5   l  5  10  2.5 nên suy

Suy ra 2m2  5n2  1 . Vì 5n2  1  2  mod 4  nên phải có m  3, n  2 .

Khi đó  5k  1 5k  1  2m2 .

Vì  5k 1 , 5k 1   2 nên phải có 5k  1  2 (loại). Với m  4 , thử trực tiếp ta thấy m  4, n  3 thỏa

Tìm các số nguyên dƣơng x, y sao cho x 2  3 y và y 2  3x là số chính phƣơng.

Không mất tính tổng quát ta giả sử: x  y vì y 2  y 2  3x  y 2  3 y  y 2  4 y  4   y  2  .

 y 2  3x   y  1  3x  2 y  1 . Bây giờ ta cần tìm điều kiện để:

x2  3 y  m2  16 x2  48 y  16m2  16 x 2  24  3x  1  16m2   4 x  9   16m2  105 hay

Chứng minh rằng 1  a 2 1  b2 1  c 2  là một số chính phƣơng.

Nhƣ vậy, 1  a 2 1  b2 1  c 2     a  b  b  c  c  a   là một số chính phƣơng.

Từ giả thiết suy ra: x 2  2 y   x  y  với t  

Do đó 2 y  4k 2  4kx  y  2k 2  2kx  x 2  y   x  k   k 2 (đpcm).