System operacyjny

(Operating System – OS)

Popularne systemy operacyjne dla komputera PC
 Windows

 Linux

 Mac OS X

 Android (dla urządzeń mobilnych)

Czym jest system operacyjny?

 zbiorem programów zarządzających pracą komputera
 tworzy środowisko dla działania innych programów

Co robi dla nas system operacyjny?

 umożliwia uruchamianie innych programów
 w razie wystąpienia błędów programu system operacyjny wyświetla odpowiedni komunikat
 umożliwia „jednoczesną” pracę w kilku programach
 umożliwia korzystanie z urządzeń
 umożliwia zapisywanie plików na dyskach
 umożliwia korzystanie z sieci komputerowej
 zapewnia ochronę danych

Zarządzanie oprogramowaniem
• Przydziela programom czas pracy procesora, przydziela im pamięć, urządzenia

• Z programami związane są procesy. Jeden uruchomiony program może generować jeden lub wiele
procesów np. każde uruchomione okno przeglądarki może generować odrębny proces

• System operacyjny zarządza procesami – numeruje je, szereguje, powoduje ich wykonanie w
odpowiedniej kolejności

• Procesy nie są wykonywane w całości jeden po drugim, tylko przełączane co pewien krótki
przedział czasu np. 50 ms (tzw. kwant) tzn.

Proces A-> Proces B -> Proces A-> Proces B -> Proces A

Zarządzanie pamięcią operacyjną

• System operacyjny przydziela pamięć procesom
• Utrzymuje informację o zajętości pamięci

• Koordynuje wykorzystanie pamięci głównej przez różne procesy. Dba o to aby nie było konfliktów
np. dwa procesy nie były umieszczone w tym samym obszarze pamięci

• Tworzy na dysku tzw. pamięć wirtualną tzw. plik wymiany w sytuacji gdy wymagane miejsce w
pamięci przekracza dostępną pamięć główną

Zarządzanie sprzętem
• System operacyjny rozpoznaje dołączany sprzęt, konfiguruje go, instaluje obsługujące go
oprogramowanie

• Zapewnia współdziałanie różnych elementów zestawu komputerowego

• W dużym stopniu wyręcza użytkownika z procesu instalacji sprzętu

Zarządzanie danymi
• system operacyjny zarządza danymi przechowywanymi na nośnikach pamięci: dyskach, pamięciach
przenośnych, płytach CD, DVD

• Organizuje dane w czytelnej postaci: plików, katalogów, tworzy strukturę katalogów (drzewo
katalogów)

• Zapewnia bezpieczeństwo danym

Cechy współczesnych systemów operacyjnych

• wielozadaniowość

• wielowątkowość

Wielozadaniowość (multitasking)

• Wielozadaniowość polega na wykonywaniu wielu zadań (procesów) jakby równolegle.

• System operacyjny zarządza przełączanie procesów co pewien interwał czasu stwarzając wrażenie
równoległości ich wykonania. Składowe systemu operacyjnego odpowiedzialne m.in. za
przełączanie zadań to planista długo i krótkoterminowy oraz dyspozytor
 Wielowątkowość
Pozwala dzielić procesy na tzw. wątki i realizować je równolegle na różnych rdzeniach procesora.

Warstwowy model systemu operacyjnego

Warstwy systemu operacyjnego:

• jądro systemu operacyjnego (kernel)

• powłoka systemu operacyjnego (shell)
• programy użytkowe systemu operacyjnego
 BIOS (Basic Input Output System)
• Zapisany w pamięci stałej, pośredniczy pomiędzy systemem operacyjnym a sprzętem
• zawiera niewielką bibliotekę podstawowych funkcji wejścia/wyjścia do obsługi urządzeń
peryferyjnych (np. klawiatury, monitora), które są wykorzystywane obecnie głównie podczas
uruchamiania i początkowego ładowania systemu operacyjnego.
• Menu startowe, takie jak menu tekstowe systemu Windows, które umożliwia użytkownikom wybór
systemu operacyjnego do rozruchu, uruchamiania systemu w trybie awaryjnym lub używania
ostatniej znanej dobrej konfiguracji, jest wyświetlane przez BIOS i odbiera dane z klawiatury za
pośrednictwem systemu BIOS.

funkcje BIOS-u:

• POST - Power-On Self Test – podstawowy test sprzętu komputerowego i podłączonych

komponentów.

• SETUP – konfigurowanie systemu, zadawanie parametrów np. dysków

• Bootstrap Loader – inicjuje program rozruchowy ładujący system operacyjny do RAM

 Jądro i powłoka systemu operacyjnego
• jądro – zasadnicza część s.o., przydziela programom czas procesora, pamięć, urządzenia we/wy;
obsługa plików
• powłoka s.o. (shell)
o pośredniczy pomiędzy użytkownikiem a jądrem
o interpretuje polecenia od użytkownika i zleca jądru wykonanie odpowiedniego programu
o wyświetla odpowiedzi jądra
o może być tekstowa (bash-linux) lub graficzna (explorator Windows)

Powłoka graficzna systemu Windows 10 – explorator plików (Explorer.exe)

Powłoka tekstowa systemu Windows – Wiersz poleceń

 Programy użytkowe systemu operacyjnego
• Programy związane z obsługą plików, pakujące, archiwizujące, programy do porządkowania
dysków, tworzenia kopii zapasowych
• Programy diagnozujące pracę urządzeń np. procesora, dysków

Ochrona danych w systemie operacyjnym

logowanie – uwierzytelnianie użytkownika

szyfrowanie danych

firewall – filtrowanie pakietów

kopia zapasowa
działający i uaktualniany program antywirusowy

aktualizacje sytemu operacyjnego

defragmentacja dysków

prawa dostępu do plików i katalogów