Pozytywizm

Lalka. Bolesław Prus.

1. Bolesław.
Aleksander Głowacki w sumie. Ur. w Hrubieszowie. Był w oddziale powstańczym
(powstanie styczniowe 22.01.1963r.).

2. Czas i miejsce akcji.

 niecałe

3. Obraz społeczeństwa. Warstwy społeczne.

I. Arystokracja. Zamknięte zbiorowisko ludzi mających się za elitę społeczną, a
będących próżnymi, zdemoralizowanymi, bezczynnymi, obłudnymi. Gardzą ludźmi
pracy. Pozbawieni patriotyzmu, nieodpowiedzialni za kraj i naród. Brak współpracy
między arystokracją a resztą społeczeństwa, co pogarsza sytuację kraju. (Ale Prus
też przedstawia spoko arystokratyczne wyjątki).
- Książę, który o służbie dla ojczyzny jedynie mówi.
II. Mieszczaństwo. Zróżnicowanie pod względem majątkowym i narodowościowym.
Żydzi są zamożni i pracowici (Szlangbaumowie). Są niechętni wobec Polaków i vice
versa. Niemieckie mieszczaństwo skrupulatne, oszczędne. Polskie najbardziej
zróżnicowae pod względem majątkowym.
- studenci (inteligencja) poglądem zbliżonym do socjalizmu. Młodsze, trochę
rewolucyjne pokolenie. Nie wierzą w ideały pozytywistyczne, zaprzeczają owocności
uczciwej pracy.
III. Biedota miejsca i inne niziny społeczne.
Proletariat zarabiający ciężką pracą, margines społeczny. Utrzymany naturalistycznej
konwencji. (Wokulski marzy o likwidacji nędzy.)

Prus prezentuje upadek cywilizacyjny i kryzys społeczny w Polsce. Ideały

pozytywistyczne okazały się być utopią.
4. Powieść dojrzałego realizmu.
5. Główni bohaterowie.
A. Stanisław Wokulski. Kupiec warszawski. Po czterdziestce. Przystojny, wysoki i silny
mężczyzna, który podoba się kobietom. Ubiera się modnie i wytwornie. Ma szlacheckie
pochodzenie, ale ojciec stracił majątek. Ambitny, żądny wiedzy. Mały Wokulski do restauracji
Hopfera. Wszystkie pieniążki wydawał na książki, aby dostać się do Szkoły Głównej.
Zaangażował się w działalność spiskową i organizację demonstracji religijno-
patriotycznych, skutkujących potem powstaniem styczniowym. Przerwał studia dla walki w
partyzantce, zesłany na Syberię (czerwone łapy), gdzie robił badania naukowe. Po powrocie,
dzięki protekcji Rzeckiego, dostaje posadę w sklepie Mincla (Wokul nie mógł znaleźć pracy i
wrócić na studia). Po śmierci Mincla ożenił się z wdową Minclową. Miał doła. Po śmierci
Pozytywizm

Minclowej zakochuje się w Izabeli Łęckiej. Wokulski to człowiek w konflikcie z otoczeniem,

które mu wciąż stawia przeszkody. Jest to człowiek zaradny i przedsiębiorczy (dzięki
interesom na wojnie powiększa majątek). Idealista (chce przekształcić ubogie Powiśle w
piękne bulwary, znaleźć pracę najuboższym). Altruista (niesie pomoc bezinteresownie
ubogim). Praca u podstaw (pomoc ubogim), praca wyznacznikiem użyteczności człowieka,
praca organiczna (współpraca z arystokracją, założenie spółki handlowej), scjentyzm
(fascynacja nauką, techniką, rozwojem, tolerancja), racjonalista (trzeźwość myślenia,
przedsiębiorczość, przewidujący). Pozytywista i romantyk. Patriota (brał udział w
powstaniu), miłość do Izabeli (idealizuje obiekt uczuć) – miłość nieszczęśliwa, werteryczna
(chce się zabić). Człowiek wrażliwy, refleksyjny, ma Weltchsmerz (Werter x2), depresyjny.
Przełamuje swoje słabości, jest niezłomny, ambitny, dumny. Postać tajemnicza,
niejednoznaczna, DYNAMICZNA, energiczna.
Bogata osobowość, konsekwentność, honorowość. Kocha jak romantyk, zdobywa jak
pozytywista.
To człowiek sukcesu i czynu. Pragnie uznania, sławy i aprobaty społecznej. Nie wierzy w
siebie w sumie. Człowiek dojrzały i doświadczony (no ma 45 lat). Zdaje sobie w końcu
sprawę, że uczuć nie kupi do Izabeli.
*Wokulski wzbogacił się na handlu żywnością w Bułgarii, podczas wojny rosyjsko-tureckiej.
Wokulski jednostką wybitną.
Przeszłość powstańcza i syberyjskie zesłanie są najważniejszymi miernikami wartości
Wokulskiego, mimo niechęci, z jaką o tym opowiada.

B. Ignacy Rzecki. Sympatyczny, starszy mężczyzna. Ubiera się staromodnie, nie

przywiązuje uwagi zbytnio do swego wyglądu (śmiali się z niego w teatrze). Subiekt w sklepie
Wokulskiego i jego przyjaciel. Wychowany w kulcie i miłości Napoleona (romantyk), brał
udział w Wiośnie Ludów (1848), patriota, zainteresowany polityką, idealista (brał udział w
Wiośnie Ludów i walczył na Węgrzech). Sumienny, pracowity, altruista. Stary kawaler,
uważana za dziwaka nie z tej epoki, ale lubiany. Z natury nieśmiały. Lojalny i wierny
przyjaciel Wokulskiego. Pisze pamiętnik i jest wrażliwy, spostrzegawczy. Nie rozumie
zapalczywej postawy Wokulskiego wobec zdobywania kobiety. Człowiek spokojny, skromny,
ostrożny (nie rozumie powiększania majątku dla samego powiększania majątku). Człowiek
lekko ironiczny, z dystansem do siebie, nie jest zgorzkniały. Rzecki jest Wokulskiemu ojcem,
przyjacielem, niezawodnym współpracownikiem. Nie rozumie jego poczynań, ale go broni.
Chce go swatać z panią Stawską. Rzecki jest rozczarowany społeczeństwem XIX wieku.
Refleksyjny, nieporadny życiowo, ale doświadczony. Uważa, że światem rządzi
bezsensowny przypadek.

„Pamiętnik starego subiekta” jako zbiór pesymistycznych myśli o świecie i ludziach, napisany
przez pogodnego, pozytywnego człowieka. Zawarte tam są opinie Rzeckiego na różne
tematy.
Pozytywizm

C. Izabela Łęcka. 25 lat. Piękna, przyzwyczajona do luksusów, egoistyczna, próżna,

zapatrzona w siebie. Nieempatyczna. Uważa, że praca to kara za grzechy. Estetka, niczego
praktycznie nie umie. Zdaje sobie sprawę z własnej atrakcyjności, wybrzydza w zalotnikach.
Nie rozumie problemów finansowych starego, ale lubi posiadać dobra materialne. Nie jest
zdolna pokochać kogoś szczerze, umie tylko flirtować, bo do tego przywykła. Izabela nie
rozumie i nie docenia Wokulskiego. Nie dostrzega jego uczuć. Uważa go za kogoś gorszego
(niższa warstwa społeczna). Nie wierzy w zasady moralne, nie ma poczucia jakichkolwiek
wartości. Nie odróżnia dobra od zła. Jest zepsuta. Kobietka arystokratka – obraz szalonej
miłości (być może też samobójstwa) Wokulskiego. Egocentryczka, wyrachowana, jej wdzięk i
styl są wyuczone – płytka, powierzchowna dziewczyna. Dziecko arystokracji w 100%, gdyż
ma tylko ładnie wyglądać i mieć bogatego męża.

Nie zasługuje na miłość romantyczną, ani na jakąkolwiek, bo jej nie rozumie, nie docenia, i
nie umie odwzajemnić. Arystokratka wierzy tylko w tytuł i majątek. Należy do zepsutego,
amoralnego, zbankrutowanego moralnie i fizycznie środowiska arystokratów. Dla Izabeli
miłość i małżeństwo to dwie osobne kwestie.

6. Bohaterowie poboczni.

- Tomasz Łęcki. Sześćdziesięcioletni ojciec Izabeli. Umarł na apopleksję. Elegancki,

zadbany. Arystokrata z senatorskiego domu, bankrut (roztrwonił pieniądze). Kompletnie nie
orientuje się w finansach. Na pomoc finansową przychodzi mu Wokulski i chce rękę jego
córki. Nie wstydzi się zaciągać długów i ich nie spłacać. Jest beztroski, żyje z dnia na dzień.
Traktuje Izabelę jako kapitał i zabezpieczenie. Nie lubi pracować (nawet w spółce
Wokulskieg), z wyglądu i manier typowy arystokrata.

- Julian Ochocki. Młody arystokrata. Reprezentuje pozytywistyczny kult nauki.

Wynalazca, całkowicie poświęcony pracy. Jego marzeniem jest skonstruowanie maszyny
latającej. Entuzjasta postępu. Idealista nauki, wierzący w postęp cywilizacji. Nie ma planów
matrymonialnych. Wokulski wysoko go ocenia, i przekazuje dużą sumę na jego badania.
Ochocki jest powszechnie lubiany, ale traktowany jako nieszkodliwy dziwak.

- Michał Szuman. Lekarz żydowskiego pochodzenia. Leczy biedaków za darmo. Przyja

Nie propaguje żydowskiej izolacji, ma cechy patrioty. W młodości przeżył nieszczęśliwą
miłość i chciał popełnić samobójstwo -> ma ironiczny stosunek do rzeczywistości. Jest
pozytywistą: sceptyk, agnostyk, nawet ludzkie uczucia analizuje przez pojęcia biologiczne
(monizm przyrodniczy i determinizm). Myśli trzeźwo. Złośliwy i dobitny w ocenie. Nie wierzy
w ideały, marzycieli uważa za rasę wymierającą. Negatywnie ocenia miłość Wokulskiego do
Izabeli. Racjonalista. Podobnie jak Rzecki, interesuje się losami Stanisława.

- Profesor Geist – genialny naukowiec z Paryża. Chce wynaleźć metal lżejszy od

powietrza. Nauce poświęcił całe życie. Żyje w biedzie. Stary Niemiec. Nie umie poradzić sobie
z niezrozumieniem w strefach akademickich, uchodzi za szaleńca. Na ma środków na
realizacje swoich wizji. Symbolizuje alternatywny – naukowy cel Wokulskiego. Ale Wokulski
się ogląda za Izabelą.
Pozytywizm

7. Problematyka.

I. Trzy pokolenia polskich idealistów. Ignacy Rzecki – pokolenie romantyczne

(idealizm polityczny związany z epoką napolońską). Wokulski – pokolenie przejściowe
(wyznawca idealnej miłości romantycznej +patriotyczna przeszłość, ale z drugiej strony
typowy pozytywista). Julian Ochocki – pokolenie pozytywistyczne, najnowsze (idealista
nauki, techniki, wynalazku, rozwoju cywilizacji).

II. Klęska ideologii romantycznej. Pokazana głównie za pomocą „Pamiętnika starego

subiekta”. Rzecki nie jest w stanie pojąć nowej epoki materializmu.

III. Idealiści są skazani na przegraną, przynajmniej w obecnej epoce. Społeczeństwo

zawiodło w realizacji pozytywistycznych ideałów. Powieść o straconych złudzeniach. Prus
demaskuje stosunek pozytywistycznych ideałów do rzeczywistości. Nie odrzuca ich, bo są
słuszne, ale zbyt utopijne.

Prus nie wierzył w powodzenie pozytywistycznych koncepcji uzdrowienia narodu i

stopniowego odzyskania niepodległości.

IV. „Non omnis moriar” – nie wszystek umrę. Napis w ruinach Zasławskich. Nadzieja
że mimo klęski Wokulskiego, w historii zostanie ślad jego działań na rzecz zmiany świata na
lepsze.

V. Kompromitacja arystokracji. Książę ma się za patriotę, a tylko sobie gada.

Krzeszowscy to bankruci. Łęccy żyją ponad stan, a są zadłużeni u Żydów. Izabela pozuje na
bogdankę i świętą, a jest zdzirowata (podatna na flirty ze Starskim). Wspólnicy Wokulskiego
(arystokraci) nic nie wiedzą o ekonomii.

VI. Utopia techniczna. Wiara w nowe wynalazki (Geist i Ochocki) ucieczką w

fantastykę, z powodu utraty wiary w przemianę rzeczywistości. Naukowcy są niedoceniani,
wyśmiewani, uważani za miłych dziwaczków. Ludzkość nie posiada pasji i umiłowania do
wiedzy, nie docenia wielkich umysłów.

8. Motywy.

I. Powstanie. Stryj Wokulskiego w powstaniu listopadowym (oznaczony krzyżem

Virtuti Militari). Wokulski w powstaniu styczniowym (potwierdził swą wartość jako Polak i
człowiek).

II. Kobieta. Kobiety jako postaci różnorodne. Helena Stawska jako kobieta
samowystarczalna i niezależna. Izabela to wiadomo… Prus zrobił kompletny przegląd
damskich charakterów.

III. Miasto.

- Miasto obce – Paryż jako potężna stolica nauki i światłego, zdrowego

społeczeństwa. Harmonijność architektury. Kult pracy.
Pozytywizm

- Miasto jako przestrzeń życia – Warszawa. Ukazanie zarówno nędznych ruder

Powiśla, jak i magnackich rezydencji. W tę przestrzeń wpisane są losy ludzkie.

IV. Miłość. Miłość romantyczna (ukszałtowana przez literaturę; Mickiewicz). Wokulski

i Łęcka.

V. Przyjaźń. Wokulski i Rzecki. (Wokulski zrobił wygląd nowego sklepu na wzór

poprzedniego, aby Rzecki był happy).

VI. Samotność. Rzecki przemierza życie samotnie. W jego burzliwej biografii nie było
miejsca na miłość: brał udział w Wiośnie Ludów, potem pracował w sklepie Wokulskiego.
Sens życia odnajdzie pomagając Stachowi, którego traktuje jak syna.

VII. Sen. Sen jako uosobienie lęków rzeczywistości, ale też wewnętrznego stanu
bohatera. (Sen Łęckiej o czerwonych, spracowanych łapach Wokulskiego), (senna podróż
Wokulskiego pociągiem, jako wyraz apatii). Ukazanie marzeń i pragnień (sny Łęckiej o
Apollinie).