Лабораторийн ажил №2

Тооллын систем
Б.Нандинбилэг
ХШУИС Сүлжээний технологи, III түвшин
Улаанбаатар, Монгол улс
18b1num2439@stud.num.edu.mn
I. Онол системиын тоог 2тын тооллын системд
дүрслэхдээ 10тын тооллын систем дэх
Тоог дүрсэлж бичих болон үйлдэл хийж
тоогоо 2ын зэрэгтүүдийн нийлбэр хэлбэрт
боловсруулах дүрмүүдийн нэгдлийг
задлана. 16тын тоог 2тоор дүрслэхдээ
тооллын систем гэж нэрлэдэг. Тухайн
16тын цифрүүдээ тус тусад нь 2тын
тооллын системд хэдэн тэмдэгт ашиглаж
тооллын систем дэхь харгалзах утгаар нь
байгааг уг тооллын системийн суурь гэнэ.
илэрхийлээд залгаж бичнэ. Хоёртын
Хоёртын тооллын систем нь 0 ба 1 гэсэн
тооллоор том тоонуудыг дүрслэхэд
хоёр суурьтай. (bit гэж нэрлэдэг)
хэтэрхий урт цуваа гарах тул үүнийг
Наймтын тооллын систем нь
хялбар болгохын тулд 10т, 8т, 16тын
0,1,2,3,4,5,6,7 гэсэн найман цифрээр
тооллын систем болон BCD код
илэрхийлэгддэг, найм суурьтай. Аравтын
ашигладаг. BCD код нь 4 битээр
тооллын систем нь 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 гэсэн
илэрхийлэгддэг. Уг 4 бит нь аравтын 2
арван тэмдэгтээр дүрслэгддэг, арав
цифрийг хоёртоор илэрхиийлэн
суурьтай. Арван зургаатын тоолын систем
нийлүүлнэ. Энэ нь 10 сууриас машин
нь 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 цифрүүд болон
ойлгож чадах маш тохиромжтой код юм.
A,B,C,D,E,F гэсэн үсгүүдээс бүтсэн 16
BCD систем 0-9 хүртэлх цифр агуулдаг.
тэмдэгт ашигладаг тул 16 суурьтай
11-15 хүртэлх хоёртын тоог BCD-д
тооллын систем юм. Үүнээс ажиглахад
ашигладаггүй хүчин төгөлдөр бус байдаг.
арван зургаатын тооллын системд 10-16
хүртэлх тоо байх ёстой мэт харагдаж II. Гүйцэтгэх ажил, туршилтын үр
байгаа боловч тухайн тооллын системийн дүн
суурьт агуулагдах тэмдэгтүүд нь нэг
2.Хэлхээг угсарч түлхүүр бүр гэрлэн
оронтой, хоородоо давтагдаргүй байх
диодыг асааж байгаа эсэхийг шалгаж, on
ёстой байдаг тул үсгээр илэрхийлсэн.
болон off үед хүчдэлийн утгыг хэмжиж
Эдгээр тооллын системүүдийг хооронд нь хүснэгт 2.1-д бичсэн.
хөрвүүлж болдог. Ямар нэг тооллын
Хүснэгт 2.1
системээс 10тын тооллын системд тоог
хөрвүүлэхдээ тухайн тооллын системийн S7 S6 S5 S4
суурийг 0 ээс n-1 хүртэл /n нь тооны
0 2.6v 2.5v 2.5v 2.6v
оронгийн тоо/ зэрэгт дэвшүүлэн зүүн
талаас тооны харгалзах оронгоор 1 5.3v 5.2v 5.3v 5.3v
үржүүлэн тэдгээрийг хооронд нь нэмэх
байдлаар шилжүүлдэг. 10тын тооллын
4. Дараагийн хэлхээг угсарч 7 0111 7
сегментийн дэлгэцэд гарах дохиог
хүснэгт 4.1т харуулав.
Хүснэгт 4.1
1000 8
Оролт Гаралт

Хоёртын BCD 7сегментийн

тоо тоо дэлгэц
0000 0 1001 9

0001 1
1010 Хүчинтэй
бус

1011 Хүчинтэй
0010 2
бус

1100 Хүчинтэй
0011 3 бус

1110 Хүчинтэй
бус
0100 4

1111 Хүчинтэй
бус

0101 5

5. Энэ туршилтаар хийсэн дэлгэц нь нэг

оронтой аравтын тоог харуулахад
0110 6 тохиромжтой. Олон тоонй цифр
харуулахын тулд тоон дахь ахлах
тэгүүдийг харанхуйлах (унтраах)
хэрэгтэй байдаг. 7447А декодерийн
жункцын хүснэгтийг ажиглавал ахлах
тэгүүдийг далдлахын тулд LampTest,
BI/RBO, RBI оролтуудыг хэрхэн
холбохыг хүснэгт 5.1д харуулав. Хоёртоос аравт руу хөрвүүлэхэд
төвөгтэй тул машин ойлгоход
Х=don’t care
хялбар болгохын тулд хоёртын 4
H=1 битээр бүлэглэж аравтын тоог
гаргахад BCD тоог ашигладаг.
L=0 5. Хөрвүүл.
Хүснэгт 5.1 2-тын тоо 8- 16- 10- BCD
тын тын тын
input BI/ output тоо тоо тоо
LT RBI D C B A RB a b c d e f g 01001100 114 4C 76 0111
O 0110
X X XXXX L HHHHHHH 11000100 304 C4 196 0001
H L LLLL L HHHHHHH 1001
L X XXXX H LLLLLLLL 0110
11100110 346 E5 230 0010
0011
Хүснэгтээс үзэхэд D C B A свитчүүд
0000
ямар байхаас үл хамааран дэлгэц хоосон
111001 71 39 57 0101
(харанхуй) байх нөхцөл нь LampTest 0111
оролт Х, BI/RBO оролт нь L, RBI оролт 110001 61 31 49 0100
нь Х байна. 1001
III. Шалгах асуулт
1. Алдаа 1: D свитчын тэжээл салсан 6. a) 85 гэсэн аравтын тоо нь
байж болзошгүй. наймтын тооллын системд 125
Алдаа 2: Долоон сегментийн гэсэн тоотой тэнцүү байдаг.
дэлгэцийн g сегсент шатсан байж b) 341 гэсэн аравтын тоо нь арван
болзошгүй. (эсвэл a b c d e f g зургаатын тооллын системд 125
оролтуудыг буруу солибож гэсэн тоотой тэнцүү байдаг.
холбосон.)
Алдаа 3: LampTest, BI/RBO, RBI IV. Дүгнэлт
оролтууд буруу холбогдсон эсвэл Энэхүү лабораторийн ажлаар 7
аль нэг нь салсан байж болзошгүй. сегментийн дэлгэц ашиглаж, тооллын
2. Дээрх алдааг засахын тулд систем машинд хэрхэн дүрслэгдэж,
Алдаа 1: D свитчыг шалгаж хөрвүүлэгддэг болохыг туршилтаар
тэжээлтэй холбох. харж мэдэж авлаа. BCD тоо яагаад
Алдаа 2: g сегменийг шалгах. 2тын тоогоор аравтыг илэрхийлэхэд
Алдаа 3: оролтуудыг шалгаж зөв хялбар байдгыг харуулах нь энэ
холбох. лабораторийн зорилго байв. BCD
3. 7447А декодерийн BI/RBO оролт тооны нэг утгын жин хоёртын 4 бит
газардсан үед дэлгэц хоосон буюу байдгыг 4 свитчээр илэрхийлэн 0 , 1
юуг ч харуулахгүй. логик утгыг өгч аравтын 0-9 хүртэлх
4. BCD тоо нь 4 битээр нэг утга тоог 7447А декодерт холбож долоон
илэрхийлэгддэг бол хоёртын тоо
нь 2 битээр утгаа илэрхийлдэг.
 сегментийн дэлгэцэнд дохио гаргаж
харав.
V. Номзүй
• https://www.slideshare.ne
t/batnyammaidarjav/5-
digital-electronics
• Wikipedia