Replikacija

- replikacija DNA je semikonzervativan proces u kojem svaki roditeljski lanac

služi kao kalup za sintezu novih, komplementarnih lanaca kćeri
- replikacija DNA obuhvaća:
• razmatanje dupleksa roditeljske DNA i razdvajanje dviju niti
• potpuno i točno kopiranje svake od roditeljskih niti DNA
• pribavljanje potrebnih količina sva četiri deoksiribonukleotida za sintezu
novih niti DNA
• pribavljanje potrebnih količina histona za organizaciju nove DNA u
nukleosome i pakiranje u kromosome
- glavni enzim uključen u ovaj proces je DNA-polimeraza koja katalizira spajanje
rastućeg lanca DNA
- DNA-polimeraze uvijek sintetiziraju novi lanac u smjeru 5’ ® 3’
- DNA-polimeraze ne mogu započeti (inicirati) sintezu novog lance DNA
 započinje ju primaza (RNA polimeraza)
- replikacijskim rašljama sintetiziraju se oba lanca DNA (i 5’à3’ i 3’à5’)
- kontinuirana sinteza dvaju novih lanaca u replikacijskim rašljama zahtijevala bi
da jedan lanac bude sintetiziran u 5' → 3' smjeru, dok se drugi sintetizira u
suprotnom (3' → 5') smjeru
- DNA-polimeraza katalizira polimerizaciju dNTP samo u 5' → 3' smjeru
- samo se jedan lanac molekule DNA sintetizira kontinuirano u smjeru
sveukupne replikacije DNA dok se drugi formira iz kratkih diskontinuiranih
fragmenata DNA koji se sintetiziraju unatrag u odnosu na smjer kretanja
replikacijskih rašlji
- ovi mali fragmenti novosintetizirane DNA (Okazakijevi fragmenti) spajaju se
djelovanjem DNA-ligaze stvarajući cjeloviti novi lanac DNA
- kontinuirano sintetizirani lanac naziva se vodeći lanac jer njegovo produljenje
u smjeru kretanja replikacijskih rašlji izlaže kalup koji se koristi za sintezu
Okazakijevih fragmenata drugoga novog lanca koji nazivamo zaostajući ili tromi
lanac
- za razliku od sinteze DNA, sinteza RNA može započeti de novo, a enzim
nazvan primaza sintetizira kratke fragmente RNA komplementarne kalupu
tromoga lanca u replikacijskim rašljama
- Okazakijevi se fragmenti zatim sintetiziraju produljenjem ovih RNA- početnica
djelovanjem DNA-polimeraze
- uz polimeraze i primaze, u replikacijskim je rašljama aktivan čitav niz drugih
proteina
- helikaze su enzimi koji kataliziraju razmotavanje roditeljske DNA ispred
replikacijskih rašlji što je povezano s hidrolizom ATP
- proteini koji vežu jednolančanu DNA nakon toga stabiliziraju razmotani DNA-
kalup održavajući ga u ispruženom jednolančanom stanju kako bi se mogao
kopirati djelovanjem polimeraze
- topoizomeraze su enzimi koji kataliziraju reverzibilno kidanje i ponovno
spajanje lanaca DNA
- postoje dvije vrste ovih enzima: topoizomeraze tipa I kidaju samo jedan lanac
DNA, dok topoizomeraze tipa II istovremeno kidaju oba lanca

Transkripcija
- proces u kojem se nukleotidi vezuju prema informaciji sadržanoj u
redoslijedu baza DNA
- proces prepisivanja započinje vezanjem RNA- polimeraze za PROMOTOR
(redoslijed nukleotida neophodnih za točnu i efikasnu inicijaciju transkripcije;
uvijek se nalaze neposredno ispred mjesta početka transkripcije)
- razlike u ekspresiji gena između prokariota i eukariota
• Prokarioti
– transkripcija i translacija odvijaju se u citosolu i usko su povezane
– mRNA je policistronska - kodira za nekoliko polipeptida
• Eukarioti
– transkripcija se odvija u jezgri, a translacija u citoplazmi
– nezrele molekule RNA podliježu sazrijevanju
– mRNA je monocistronska - kodira za jedan polipeptid
- U sintezi proteina sudjeluju 4 stanična sustava:
– sustav za transkripciju
– sustav za sazrijevanje RNA
– sustav za translaciju
– sustav za sazrijevanje proteina i usmjeravanje u stanične odjeljke
RNA-polimeraze
• ključni enzimi u procesu transkripcije
• započinju sintezu RNA de novo (iz početka)
• sintetiziraju lanac RNA prema kalupu DNA
– DNA-ovisne RNA-polimeraze
- RNA-polimeraza se veže prije START kodona
- faze traskripcije: inicijacija, elongacija, terminacija
• Inicijacija
– stvaranje prve fosfodiesterske veze
– prvi nukleotid uvijek GTP ili ATP
– prepoznavanje specifičnih sljedova nukleotida u DNA
• mjesto vezivanja RNA-polimeraze
• promotori
• TATA box
• CAAT box i GC box - eukarioti
• pojačivači
• odsječci DNA udaljeni od mjesta početka
• poboljšavaju vezanje RNA-polimeraze
- transkripcijski faktori utječu na inicijaciju transkripcije
• proteini koji prepoznaju specifične odsječke DNA
 • aktivatori ili represori
Elongacija
- sinteza RNA u smjeru 5’è3’
- lokalno odmatanje lanaca DNA
- stvaranje hibrida DNA-RNA
Terminacija
- prokarioti - 2 mehanizma:
- stvaranje karakteristične sekundarne strukture - “ukosnica” (simetrično
obrnuto ponavljanje slijeda GC iza kojeg je 4 A)
- čimbenik r
• ATP-ovisna helikaza
• katalizira odmatanje hibrida DNA-RNA i otpušta novonastalu
RNA
- Transkripcija je mnogo složeniji proces u eukariota
• Postoje 3, a ne samo jedna RNA-polimeraza
• Čita se jedan po jedan gen
• RNA-polimeraze se ne vežu direktno na promotor već za to trebaju niz
drugih proteina

Translacija
- proces kojim se genetička informacija prepisana s DNA na molekulu mRNA
pretvara u specifičan redoslijed aminokiselina polipeptidnog lanca
- molekule tRNA ključni su adaptori u prevođenju (translaciji) genetičke
informacije
- aminoacil-tRNA-sintetaze povezuju tRNA s odgovarajućom aminokiselinom
- genetički kod je skup pravila koji određuju način prevođenja slijeda nukleotida
u protein
- sinteza proteina odvija se na ribosomima
- ribosomi su izgrađeni od velike i male podjedinice
Tko sudjeluje u translaciji?
1. lanac DNA; nosi kod (svaku aminokiselinu kodiraju tri nukleotida u DNA;
triplet=kod)
2. mRNA; nosi genetsku informaciju prepisanu s DNA u obliku sekvence baza
koje određuju redoslijed aminokiselina polipeptidnog lanca:
• mRNA sadrži 4 različita ribonukleotida; brojnim kombinacijama daju šifru za
najmanje 20 različitih aminokiselina
• Broj mogudih kombinacija je 64
• 3 nukleotida u molekuli mRNA čine triplet=kodon
3. tRNA; nosi antikodon i aminokiselinu
Antikodon na tRNA komplementaran je kodonu na mRNA
Vezanje aminokiseline na tRNA omoguduje enzim aminoacil-tRNA-sintetaza
koja je specifična za svaku aminokiselinu
4. rRNA; gradi ribosom na kojima se odvija sinteza proteina
- tri ključna koraka translacije su inicijacija, elongacija i terminacija
- inicijacija translacije kod prokariota- 70S inicijacijski kompleks
- inicijacija translacije kod eukariota – 80S inicijacijski kompleks
Na ribosomu postoje A (aminokiselinsko), P (peptidno) i E (izlazno) mjesto –
inicijatorska metionil-tRNA u P mjesto
Elongacija se sastoji od:
1) vezanja tRNA u A mjesto
2) stvaranja peptidne veze
3) translokacije peptida u P mjesto