Inihanda ni: BABY JEAN VC.

JOSE
E-mail Address:babyjean.jose@clsu2.edu.ph

Central Luzon State University

Science City of Muñoz 3120
Nueva Ecija, Philippines

Instruksyong Modyular sa Kursong

FILLIT-SOSYEDAD AT LITERATURA/PANITIKANG PANLIPUNAN (FILLIT)

MODYUL 3
PANUNURI AT MGA TEORYANG PAMPANITIKAN

I. PAGLALAHAD NG MGA LAYUNIN (OBJECTIVES)

Matapos ang aralin, inaasahang maisasagawa ng mga mag-aaral ang sumusunod: 1.

Nailalahad ang kahulugan at kahalagahan ng panunuring pampanitikan;

2. Naiisa-isa at natatalakay ang iba’t ibang teoryang pampanitikan.

3. Nailalapat nang may kahusayan ang teoryang pampanitikan kaya naisasagawa ang
panunuri.

II. PAGTALAKAY SA ARALIN (DISCUSSIONS)

ANO ANG KRISTISMO MO PANUNURING PAMPANITIKAN?

KAHULUGAN
Ayon kay Sanchez (2019) ang kritisismo, sa pinakabuod nito, ay atensiyon—pagbaling,
pagtitig, pagsipat, pagtingin, pagtalima, lalo sa pinakamahihirap na tanong ng, at sa panitikan—
isa pang uri ng konsentrasyon, ng walang pagmamadaling pananatili, at ng pagninilay.
 Ibig sabihin nito na nangangailangan ito ng pagpokus ng isang kritiko anumang lente ang
kanyang ginagamit. Ito ay pagtatangkang kilatisin ang isang akda batay sa pansariling
pamantayam o batay sa napagkasunduang pamantayan ng mga iskolar.

Ang kritisismo ay pagpintas, pagpula, o pagpuna. Hindi ito ginagawa upang sangayunan
ang may-akda sa pamamagitan ng mababaw na pag-unawa sa ihahain niyang akda. Hindi rin
naman ito para hamakin siya kung kakikitaan ng kababawan ang kanyang obrang isinulat. Ito ay
isinasagawa upang lubos na maunawaan ang esensiya ng nilalaman ng akda. Kung hindi mo pa
nababasa ang akda, huwag na huwag kang magtatangka na ito ay suriin. Sapagkat ang mga
kaalamang mabubuo mo ay produkto lamang ng iyong mga haka. Ang haka ay walang matibay na
batayan, isang malaking kabaliwan ang ipagkalat sa iba ang ideyang hindi mo naman napatunayan
kahit sa sarili mo lamang. Bago ka magsuri, magbasa ka muna. Sa pagbabasa, hindi kailangan na
magmadali. Dapat ay namnamin ang bawat parirala, huwag pakalilito sa mga mabibigat na salita
o termino sa loob ng akda, lagi mong pakaisipin na hindi matutuklasan ang tunay na gamit nito at
kahulugan kung hindi mo uunawain ang pariralang

kinabibilangan nito(Borela,w.p)

Kung gayon sa pagsusuri, kinakailangan mong maglaan ng panahon para mahimay mo

ang mga maliit na detalyeng nakapaloob sa akda dahil ito rin ay isang malalim na paghihimay sa
mga akdang pampanitikan sa pamamagitan ng paglalapat ng iba’t ibang dulog ng kritisismo para
sa mabisang pag-unawa sa malikhaing manunulat at katha.

KATANGIAN NG ISANG KRITIKO

Batay kay Rosalie Orito, ang mga sumusunod ay katangiang dapat taglayin ng isang kritiko
sa panitikan:

1. Ang kritiko ay matapat sa sariling itinuturing ang panunuri ng mga akdang pampanitikan
bilang isang sining.

2. Ang kritiko ay handang kilalanin ang sarili bilang manunuri ng akdang pampanitikan at
hindi manunuri ng lipunan, manunulat, mambabasa o ideolohiya.

3. Ang kritiko ay lagging bukas ang pananaw sa mga pagbabagong nagaganap sa

panitikan.

4. Ang kritiko ay iginagalang ang desisyon ng ibang mga kritiko na patuloy na sumasandig
sa ibang disiplina gaya ng linggwistika, kasaysayan, sikolohiya, atbp.
 5. Ang kritiko ay matapat na kumikilala sa akda bilang isang akdang sumasailalim sa
paraan ng pagbuo o konstruksyon batay sa sinusunod na alituntunin at batas.

6. Ayon kay Alejandro G. Abadilla, kailangan ng isang kritiko ang tigas ng damdaming
naninindigan upang maging tiyak na kapakinabangan ng panitikan ang kanyang pagmamalasakit,
ay ipinakilala ng mga pangyayari nang mga unang taon ng kanyang pamimili.

MGA BATAYANG SIMULAIN SA PANUNURING PAMPANITIKAN

Bunga ng maraming taong pagtuturo ng panunuring pampanitikan bilang asignatura sa

mga mag-aaral na nagpapakadalubhasa sa Filipino sa Pamantasang Normal ng Pilipinas, at
pagtatamo ng anim na Gawad Surian sa Panunuring Pampanitikan-Gantimpalang Collantes ako’y
nagtangkang bumuo ng ilang simulain sa panunuring pampanitikan gaya ng mga sumusunod:

1. Ang pagsusuri sa akda ay dapat may uri at katangian ng katalinuhan, seryoso at

marubdob na damdamin at ng tapat na mithi sa kalayaan ( Min. Edmundo Libd, Dr.

Anacleta M. Encarnacion at Dr. Venancio L. Mendiola. inampalan sa Timpalak sa Pagsulat

ng Sanaysay-Panunuring Pampanitikan sa Nobela noong 1985).

2. Sa pagsusuri ng anumang akda ay kailangang mahusay ang organisasyon o

balangkas ng lahok. Bahagi ito ng disiplina ng pagsusuri.

3. Sa pagsusuri ng anumang akda ay dapat maging maganda ang paksa, may

kalinisan ang wika at organisado ang paglalahad.

4. Sa pagsusuri ay mahalagang mahagap ng may-akda ang kanyang piniling paksa,

mahusay ang pagtatalakay at organisasyon ng material, malinaw ang balangkas na
kinapapalooban ng malinaw na tesis o argumento na sinundan ng buong sanaysay, may
naidagdag sa kasalukuyang kaalaman tungkol sa panitikan at mahusay at makinis ang
pagkakasulat. (Dr. Soledad S. Reyes, Dr. Loline M. Antillon at Prop. Tomas O. Ongoco na
naging lupong inampalan sa Timpalak sa Pagsulat ng Sanaysay-Panunuring Pampanitikan
sa Panitikang Nasusulat sa Katutubong Wika sa Pilipinas).

5. Sa pagsusuri ng tula, ang pananarili sa pananagisag sa tula ay hindi dapat panaigin.

Ang katangian ng makasining na tula ay ang sikad na damdamin at lawak ng pangitain
nito( Ruben Vega).
 6.Ang pamimili ng paksang tutulain ay hindi siyang mabisang sukatan ng kakayahan ng ng
makata. Sa halip, ang higit na kailangang pahalagahan at sukatin upang makagawa ng
makatarungang paghatol ay kung papaano ang pagkatula.

Ayon kay Pedro L. Ricarte, kung papaanong buhat sa paksang kinuha sa

pagtutulong-tulong ng sensibilidad, kadalubhasaan, institusyong ang tunay na tula ay
kailangang matigib ng damdamin, kinakailangang managana sa kabuuan nito, sapagkat
kung hindi mapupuno sa damdamin, kailanma’y hindi maaaring matibag sa mga taludtod
nito ang isnag kagandahan.

7. Ang susuriing akda ay kailangang napapanahon, may matibay na kaisahan,

makapangyarihan ang paggamit ng wika at may malalim na kaalaman sa teoryang
pampanitikan.

8. Ang susuriing akda ay kailangang nagpapamalas ng masinop na pag-uugnay ng mga

sangkap ng pagsulat.

MGA TEORYANG PAMPANITIKAN

A.Humanismo - pinaniniwalaan na ang tao ang sukatan ng lahat ng bagay kaya’t kailangang
maipagkaloob sakanya ang kalayaan sa pagpapahayag sa saloobin sa pagpapasya.Naniniwala
ang mga humanista na sibilisado ang mga taong nakapag-aaral dahil kinikilala ang kultura. Ang
humanismo ay nakatuon sa mga tao at ginagamitan ito ng ideya ng mga tao.

B. Romantisismo - layuning ipamalas ang iba’t ibang paraan ng tao o sumasagisag sa tao sa
pag-aalayng kanyang pag-ibig sa kapwa, bansa at mundongkinalakhan. Ipinakikita rin sa akda na
gagawin atgagawin ng isang nilalang ang lahat upangmaipaalam lamang ang kanyang pagibig sa
tao obayang napupusuan.Ang teoryang pampanitikang umusbong sa Europenoong ikalawang hati
ng ikalabingwalong dantaon.

C. Klasismo-kabaligtaran ng romatisismo sapagkatan higit na pinahahalagahan ng

romantisismo ay ang damdamin at guniguni. Nagpapamalas ang romantisismo ng pag-ibig sa
kalikasan, pagmamahal sa kalayaan at sa lupang sinilangan, paniniwala sa taglay na kabutihan
ng tao, paghahangad ng espiritwalidad at hindi mga bagay na materyal,pagpapahalaga sa
dignidad hindi sa mga karangyaan at paimbabaw na kasiyahan at kahandaan mag mahal sa
babae/lalakeng nag-aangkin ng kapuri-puri at magagandang katangian, inspirasyon at
kagandahan.
D. Realismo - ipinaglalaban ng teoryang ito ang katotohanan kaysa kagandahan. Sinumang
tao, anumang bagay atlipunan ayon sa mga realista, ay dapat magingmakatotohanan ang
paglalarawan o paglalahad.Karaniwang nakapokus ito sa pakgsang sosyo-pulitikal kalayaan, at
katarungan para sa mga naapi.Sa teoryang realismo, higit na mahalaga ang katotohanan kaysa
kagandahan. Hangad ng Realismo ang makatotohanang paglalahad at paglalarawan ng mga
bagay, mga tao at lipunan, at alin pa mang pwedeng mapatunayan sa pamamagitan ng pagiisip
ng tao. Higit na binibigyang-pansin ng Realismo ang paraan ng paglalarawan at hindi ang uri ng
paksa ng isang akda. Kahit na ang paksa ay buhay ng mababa o pangkaraniwang tao at hindi ng
mayayamang tao (gaya ng Klasismo), tanggap pa rin ito sa panitikan. Ang tunay na mahalaga ay
ang pagiging obhetibo ng awtor.

E. Imahismo -- layunin ng panitikan na gumamit ng mga imahen na higit na maghahayag sa

mga damdamin, kaisipan,ideya, saloobin at iba pang nais na ibahagi ng may-adka na higit na
madaling maunawaan kaysa gumamit lamang ng karaniwang salita. Sa halip napaglalarawan at
tuwirang maglalahad ng mga imahen na layong ilantad ang totoong kaisipan ng pahayag sa loob
ng panitikan. Naipapahayag ang kalinawan sa mga imaheng biswal, eksaktong
paglalarawan o pagbibigay anyo sa mga ideya.

F. Pormalismo - layunin ng panitikan ay iparating sa mambabasa ang nais niyang ipaabot

gamit ang kanyang tuwirang panitikan. Samakatuwid, kung ano ang sinasabi ng may-akda sa
kanyang panitikan ang siyang nais niyang ipaabot sa mambabasa walang labis atwalang kulang.

Walang simbolismo at hindi humihingi ng higit na malalimang pagsusuri’t pang-unawa.

G. Siko-analitiko -- nakatuon sa kalagayan ng isang tao. Maaaring sa pag-iisip o sa kanyang
pag-uugali.Pag-aaral sa kilos o gawi ng mga tauhan at pananalitang ginagamit ng tauhan.

H. Eksistensyalismo -- ang layunin ng panitikan ay ipakita na may kalayaan ang tao na pumili
o magdesisyon para sa kanyang sarili na siyang pinakasentro ng kanyang pananatili sa mundo
(human existence).Hinahanapan ng katibayan ang kahalagahan ngpersonalidad ng tao at
binibigyan halaga angkapangyarihan ng kapasyahan laban sa katwiran.

I. Dekonstruksyon - ang layunin ng panitikan ay ipakita ang iba’t ibang aspekto na bumubuo
sa tao at mundo. Pinaniniwalaan ng ilang mga pilosopo at manunulat na walang iisang pananaw
ang nag-udyok sa may-akda na sumulat kundi ang pinaghalu-halong pananaw na ang nais
iparating ay ang kabuuan ng tao at mundo.Ito ay teoryang pampanitikan na maaari mong baguhin
ang katapusan at maaari a ring magdagdag ng mga tauhan ngunit hindi mo pwedeng buhayinang
mga namatay na sa akda.

J. Feminismo - ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga kalakasan at kakayahang

pambabae at iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan. Madaling matukoy kung ang
isang panitikan ay feminismo sapagkat babae o sagisag babae ang pangunahing tauhan at
ipinamayagpag ang mabubuti at magagandang katangian ng tauhan.Ang Feminismo ay
tumutukoy sa kalakasan at sa kakayahan ng tauhang babae sa isang kuwento o akda.

K. Arketaypal - ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga mahahalagang bahagi ng akda
sa pamamagitan ng mga simbolo. Ngunit hindi basta-basta masusuri ang mga simbolismo sa
akda. Pinakamainam na alamin muna ang kabuuang konsepto at tema ng panitikan sapagkat ang
mga simbolismong napapaloob sa akda ay magkaugnay sa isa’t isa. Ang lahat ng simbolismo ay
naaayon sa tema at konseptong ipinapakilala ngmay-akda sa mga mambabasa.

L. Bayograpikal- Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang karanasan o kasagsagan sa buhay

ng may-akda. Ipinahihiwatig sa mga akdang bayograpikal ang mga bahagi sa buhay ng mayakda
na siya niyang pinakamasaya, pinakamahirap, pinakamalungkot at lahat ng mga “pinaka” na
inaasahang magsilbing katuwang ng mambabasa sa kanyang karanasan sa mundo.

M. Queer- ang layunin ng panitikan ay iangat at pagpantayin sa paningin ng lipunan sa mga

homosexual. Kung ang mga babae ay may feminismo ang mga homosexual naman ay queer.

N. Marxismo/Markismo-- ang layunin ng teoryang ito ay ipakita na ang tao o sumasagisag sa tao
ay may sariling kakayahan na umangat buhat sa pagdurusang dulot ng pang-ekononiyang
kahirapan at suliraning panlipunan at pampulitika. Ang mga paraan ng pagahon mula sa
kalugmukan sa adka ay nagsisilbing modelo para sa mga mambabasa.

O. Sosyplohikal-ang layunin ng panitikan ay ipakita ang kalagayan at suliraning panlipunan ng

lipunang kinabibilangan ng may-akda. Naipakikita rito ang pamaraan ng mga tauhan sa pagsugpo
sa suliranin o kalagayan ng lipunan na nagsisilbing gabay sa mga mambabasa sa magpuksa sa
mga katulad na suliranin.

P.Moralistiko- ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba’t ibang pamantayang sumusukat sa
moralidad ng isang tao – ang pamantayan ng tama at mali. Inilalahad din nito ang mga pilosopiya
o proposisyong nagsasaad sa pagkatama o kamalian ng isang kilos o ugali ayon sa pamantayang
itinakda ng lipunan. Sa madaling sabi, ang moralidad ay napagkakasunduan ayon na rin sa
kaantasan nito.

Q.Historikal-ang layunin ng panitikan ay ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao na siyang
masasalamin sa kasaysayan au bahagi ng kanyang pagkahubog. Nais din nitong ipakita na ang
kasaysayan ay bahagi ng buhay ng tao at ng mundo.

R.KULTURAL-- Ang layunin ng panitikan ay ipakilala ang kultura ng may-akda sa mga hindi
nakakaalam. Ibinabahagi ng may-akda ang mga kaugalian, paniniwala at tradisyon minana at
ipasa sa mga sunod na salinlahi. Ipinakikita rin dito na bawat lipi ay natatangi.
B. Pagpapalawak sa Aralin

Upang higit na lumawak ang iyong kaalaman sa aralin, iminumungkahing puntahan,

buksan, basahin ang artikulo / panoorin mo ang mga video sa sumusunod na link,magiging
lunsaran ito ng kasunod na aralin at magiging bahagi ng mga gawain at pagsusulit.

https://youtu.be/MgUT_nSCYPk https://youtu.be/S-
B6oujtsKY

IV. MGA SANGGUNIAN (REFERENCES):

KRITISISMO: Mga Teorya at Antolohiya para sa epektibong Pagtuturo ng Panitikan.1992 Soledad

Reyes. Anvil Publishing Inc. , Pasig, Metro Manila

Pagbasa ng Panitikan at Kulturang Popular: piling sanaysay, 1976-1996 Soledad S. Reyes ADMU
Press, Quezon City, Philippines, 1997 Panunuring Pampanitikan (Teorya at
Pagsasanay)Patronic

Panunuring Pampanitikan (Teorya at Pagsasanay)Patronicio V. Villafuerte Mutya Publishing

House, Valenzuela City, Philippines, 2000

Kritisismo Bilang Pagninilay, Louie Jon Sanchez. Agostp 29,2020 mula sa

https://louiejonasanchez.com/

http://ironmao.weebly.com/uploads/5/4/1/6/54162303/mga_teorya_sa_panunuring_pampanitika
n.pdf