Nierówności sprzeczne i tożsamościowe

Wprowadzenie
Przeczytaj
Infografika
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Nierówności sprzeczne i tożsamościowe

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Nie zawsze uda się znaleźć ograniczony (bądź jednostronnie ograniczony) przedział będący
rozwiązaniem danej nierówności.

W tej lekcji poznasz nierówności, których rozwiązanie nie istnieje lub wręcz przeciwnie –

jest ona spełniana przez wszystkie liczby rzeczywiste.

Twoje cele

Sformułujesz definicję nierówności tożsamościowych oraz definicję  nierówności

sprzecznych.
Rozpoznasz nierówności tożsamościowe i nierówności sprzeczne.
Dopiszesz do nierówności takie wyrażenia arytmetyczne lub algebraiczne, aby
otrzymać nierówność tożsamościową lub sprzeczną.
Przeczytaj

Przykład 1

Przeanalizujemy rozwiązanie nierówności x 2

> −9 .

Dziedziną nierówności jest zbiór liczb rzeczywistych. Po podstawieniu do lewej strony

nierówności dowolnej liczby rzeczywistej otrzymamy liczbę nieujemną (bo kwadrat
dowolnej liczby jest zawsze większy lub równy 0). Prawa strona nierówności jest  liczbą
ujemną. Zatem nierówność L > P jest zawsze prawdziwa.

Zbiorem rozwiązań nierówności x 2

> −9 jest zbiór R.

Przykład 2

Rozwiążemy nierówność i sprawdzimy, ile liczb rzeczywistych należy do zbioru rozwiązań

nierówności x + < 2(x + 3).
2x−4

Dziedziną nierówności jest zbiór liczb rzeczywistych.

2x + 2x − 4 < 4(x + 3)

4x − 4 < 4x + 12

4x − 4x < 12 + 4

0x < 16

0 < 16

Nierówność ta jest zawsze prawdziwa, niezależnie od tego, jaką liczbę podstawimy

w miejsce x.

Zbiorem rozwiązań nierówności x + jest zbiór R.

2x−4
< 2(x + 3)
2

Definicja: Nierówność tożsamościowa

Nierównością tożsamościową nazywamy nierówność, która jest spełniona przez każdą

liczbę należącą do dziedziny tej nierówności.

Przykład 3

Przeanalizujemy rozwiązanie nierówności x 2

< −2 .

Dziedziną nierówności jest zbiór liczb rzeczywistych. Po podstawieniu do lewej strony

nierówności dowolnej liczby rzeczywistej otrzymamy liczbę nieujemną (bo kwadrat
 dowolnej liczby jest zawsze większy lub równy 0). Prawa strona nierówności jest  liczbą
ujemną. Zatem nierówność L < P jest zawsze fałszywa. Nie istnieje liczba, która będzie
spełniała tę nierówność.

Zbiorem rozwiązań nierówności x 2

< −2 jest zbiór pusty.

Przykład 4

Rozwiążemy nierówność i sprawdzimy, ile liczb rzeczywistych należy do zbioru rozwiązań

nierówności x + 3x−1

2
> 2,5(x + 1) .

Dziedziną nierówności jest zbiór liczb rzeczywistych.

2x + 3x − 1 > 5(x + 1)

5x − 1 > 5x + 5

5x − 5x > 5 + 1

0x > 6

0 > 6

Nierówność ta jest zawsze fałszywa, niezależnie od tego, jaką liczbę podstawimy w miejsce
x.

Nie istnieje liczba, która będzie spełniała tą nierówność.

Zbiorem rozwiązań nierówności x + 3x−1

2
> 2,5(x + 1) jest zbiór pusty.

Definicja: Nierówność sprzeczna

Nierównością sprzeczną nazywamy nierówność, której nie spełniona żadna liczba

należącą do dziedziny tej nierówności.

Słownik
nierówność tożsamościowa

nierówność, która jest spełniona przez każdą liczbę należącą do dziedziny tej nierówności

nierówność sprzeczna

nierówność, której nie spełnia żadna liczba należąca do dziedziny tej nierówności
Infografika

Polecenie 1

Obejrzyj infografikę przedstawiającą rodzaje nierówności wraz z przykładami.

1 2 3

1. Nierówności sprzeczne {audio}Zbiorem rozwiązań nierówności sprzecznej jest zbiór pusty.

Nie istnieje liczba rzeczywista, która spełnia nierówność.

2. Nierówności tożsamościowe {audio}Do zbioru rozwiązań nierówności tożsamościowej

należy każda liczba rzeczywista.

3. Inne nierówności {audio}Do zbioru rozwiązań każdej z zapisanych nierówności należy

nieskoczenie wiele liczb rzeczywistych.

Polecenie 2

Narysuj mapę myśli prezentująca rodzaje nierówności. Do każdego z rodzajów napisz po 3

przykłady nierówności.
Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Przeciągnij nierówność arytmetyczną do odpowiedniego obszaru.

<math><mn>0</mn><mo>,</mo><mfenced><mn>3</mn></mfenced><mo>&gt;</mo>
<mfrac><mn>1</mn><mn>3</mn></mfrac></math>, <math><mroot><mn>8</mn>
<mn>3</mn></mroot><mo>&lt;</mo><mn>1</mn></math>, <math><mn>0</mn><mo>,
</mo><mfenced><mn>9</mn></mfenced><mo>≥</mo><mn>1</mn></math>, <math>
<msqrt><mn>2</mn></msqrt><mo>&gt;</mo><mn>1</mn></math>, <math><msup>
<mn>1</mn><mrow><mo>-</mo><mn>3</mn></mrow></msup><mo>≥</mo><mn>0</mn>
</math>, <math><msup><mn>2</mn><mrow><mo>-</mo><mn>2</mn></mrow></msup>
<mo>≥</mo><mfrac><mn>1</mn><mn>4</mn></mfrac></math>, <math><msqrt>
<mn>1,44</mn></msqrt><mo>≤</mo><mn>1,3</mn></math>, <math><msqrt><mn>5</mn>
</msqrt><mo>&lt;</mo><msup><mn>2</mn><mn>3</mn></msup></math>, <math><mo>-
</mo><mn>5</mn><mo>&gt;</mo><msup><mn>2</mn><mrow><mo>-</mo><mn>5</mn>
</mrow></msup></math>, <math><msqrt><mn>256</mn></msqrt><mo>≤</mo><msup>
<mn>8</mn><mrow><mo>-</mo><mn>3</mn></mrow></msup></math>

Nierówności prawdziwe:

Nierówności fałszywe:
Ćwiczenie 2

Wybierz nierówność, która nie jest tożsamościowa.

3(1 + x) + 2 ≥ 5 + 3x

2x + 3 > 2x − 1

2(x + 5) < 8

4(1 + 2x) ≤ 5 + 8x

Ćwiczenie 3

Wybierz nierówność sprzeczną.

4x > 2x

x + 1 > x + 2

x − 1 > x − 2

2(x + 1) ≥ 2x + 1

Ćwiczenie 4

Przeciągnij w odpowiednie miejsce taką liczbę lub wyrażenie algebraiczne, aby nierówność była
sprzeczna.

, , , , , ,
3x + 1 −7x + 4 12 −8x − 12 7 −7x + 6  3x + 3 5x ,

3x > 3x+

8x − 7 ≤ 2−

4x + 2 < x+

1 − 7x ≥ 4+
Ćwiczenie 5

Przeciągnij w odpowiednie miejsce takie wyrażenie algebraiczne, aby nierówność była

tożsamościowa.

, , , , , , ,
x + 3 3x −3x 5x 6x 2x x + 3 −3x + 8

2(x − 1) ≥ −3x − 2+

1
6( + x) ≤ 2+
3

5x + 7 ≥ 4x+

8 − 2x ≥ x+
Ćwiczenie 6

Przeciągnij nierówność do odpowiedniego obszaru.

<math><mo>-</mo><mn>2</mn><mi>x</mi><mo>+</mo><mn>9</mn><mo>≤</mo><mo>-
</mo><mn>2</mn><mi>x</mi></math>, <math><mn>0</mn><mo>·</mo><msup>
<mi>x</mi><mn>3</mn></msup><mo>≥</mo><mn>0</mn></math>, <math><mo>-</mo>
<mn>2</mn><mi>x</mi><mo>+</mo><mn>3</mn><mo>&gt;</mo><mn>3</mn><mo>+
</mo><mn>2</mn><mi>x</mi></math>, <math><mn>2</mn><msup><mi>x</mi>
<mn>2</mn></msup><mo>+</mo><mn>1</mn><mo>&lt;</mo><mo>-</mo><mn>3</mn>
</math>, <math><mo>-</mo><mi>x</mi><mo>&lt;</mo><mo>-</mo><mn>2</mn>
<mi>x</mi></math>, <math><mn>4</mn><msup><mi>x</mi><mn>2</mn></msup>
<mo>≥</mo><mn>0</mn></math>, <math><mn>6</mn><mi>x</mi><mo>-</mo>
<mn>7</mn><mo>&lt;</mo><mn>6</mn><mi>x</mi><mo>-</mo><mn>6</mn></math>,
<math><mi>x</mi><mo>≥</mo><mn>7</mn><mi>x</mi></math>, <math><mn>0</mn>
<mo>·</mo><mi>x</mi><mo>≥</mo><mn>16</mn></math>, <math><msup><mi>x</mi>
<mn>2</mn></msup><mi> </mi><mo>≥</mo><mn>4</mn></math>, <math><mo>-</mo>
<mn>7</mn><mi>x</mi><mo>-</mo><mn>1</mn><mo>&gt;</mo><mo>-</mo>
<mn>7</mn><mi>x</mi><mo>-</mo><mn>3</mn></math>, <math><mo>-</mo>
<mn>3</mn><msup><mi>x</mi><mn>2</mn></msup><mo>≤</mo><mn>0</mn></math>

Nierówności sprzeczne:

Nierówności tożsamościowe:

Inne nierówności:
Ćwiczenie 7

Zaznacz wszystkie zdania prawdziwe.

Nierówność −x 2
− 4 < 0 jest sprzeczna.
Nierówność −5

x
≤ 0 jest tożsamościowa.
Nierówność 4x 2
+ 1 ≥ 1 + 4x
2
jest tożsamościowa.
Nierówność −x 2
− 3 < 0 jest tożsamościowa.
x
2
≤ 0 ma jedno rozwiązanie.
Nierówność x 2
≥ 0 jest sprzeczna.
Rozwiązaniem nierówności x − 5 ≤ −5 − x jest dowolna liczba rzeczywista.
Rozwiązaniem nierówności x 3
> −1 jest każda liczba rzeczywista.
Nierówność x ≥ x + 3  nie posiada rozwiązania.

Ćwiczenie 8

Dla jakich wartości parametru p nierówność |x + 4| < p − 3 jest sprzeczna?

Dla nauczyciela

Autor: Jolanta Schilling

Przedmiot: Matematyka

Temat: Nierówności sprzeczne i tożsamościowe

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

III. Równania i nierówności. Zakres podstawowy.

Uczeń:

1) przekształca równania i nierówności w sposób równoważny.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji

kompetencje w zakresie wielojęzyczności
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii
kompetencje cyfrowe
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się

Cele operacyjne:

Uczeń:

formułuje definicję nierówności tożsamościowych i nierówności sprzecznych

rozpoznaje nierówności tożsamościowe i nierówności sprzeczne
dopisuje do nierówności takie wyrażenia arytmetyczne lub algebraiczne, aby otrzymać
nierówności tożsamościowe lub sprzeczne
uzasadnia zakwalifikowanie danej nierówności do określonej kategorii
tworzy procedury budowy nierówności określonego typu

Strategie nauczania:

konstruktywizm

Metody i techniki nauczania:

 stoliki zadaniowe
dyskusja

Formy pracy:

praca w grupach
praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do Internetu, słuchawki

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie przykładów nierówności, które zawsze są

prawdziwe oraz takich, które nie mają rozwiązań.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel podaje temat i cele zajęć oraz wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.
2. Wybrani wcześniej przez nauczyciela uczniowie podają przykłady prostych
nierówności, które są zawsze prawdziwe i przykłady nierówności, które nie mają
rozwiązań.

Faza realizacyjna:

1. Każdy uczeń otrzymuje od nauczyciela 10 przykładów prostych nierówności liniowych.

Następnie uczniowie starają się podzielić nierówności na grupy, według własnych
kryteriów.
2. Uczniowie podzieleni na grupy 4 – 6 osobowe omawiają rezultaty swojej pracy
i porównują dokonane podziały. Tworzą wspólny schemat ilustrujący rodzaje
nierówności ze względu na rozwiązanie.
3. Uczniowie oglądają infografikę i omawiają go wraz z nauczycielem.
4. Uczniowie w parach rozwiązują zadania metodą stolików zadaniowych. Na każdym
stoliku znajdują się 2 zadania do rozwiązania. Warunkiem przejścia do następnego
stolika jest poprawne rozwiązanie danych zadań. Para, która najszybciej rozwiąże
wszystkie zadania otrzymuje stopień bardzo dobry.

Faza podsumowująca:

1. Jako podsumowanie nauczyciel zadaje uczniom pytania dotyczące określania rodzaju

nierówności ze względu na rozwiązanie.
 2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów,
udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

Uczniowie, którzy nie rozwiązali wszystkich zadań pozostałe wykonują w domu.

Materiały pomocnicze:

Encyklopedia. Matematyka, wyd. Greg, Kraków 2019.

Wskazówki metodyczne:

Multimedium może być wykorzystane przez chętnych uczniów do samodzielnego

przygotowania mapy myśli prezentującej rodzaje nierówności (z konkretnymi przykładami
znanych w matematyce nierówności).