PROF. DR.

GUIDO SUBASHI
PROJ?, DR. JANI DACI

D1DJ.\~<T 1~{J.\
E EDU~<1JV\ff f1Z1~<

I
SHTEPIA BOTUESE E LIBRIT UNIVERSITAR
4
'Njja ana tjeti!l; ''Dirfa{Ji/@ e erfuk_imit jizifi:'.', ne tiiri! perm6ajtjen e vet,
sfwqerohet me rfije p{oti!suese, le ci{al u ojrohen sturfenleve me prhje dlie me itrteresa i
Iii spif@tura sh/i:gncore, nzarfje qe e /@{ojni! pal<§a "cak_un" e programuar.
'}1/j! hartirnin e K§tij tel<§ti rni!simor i!shte m6ajtur parasysh qe piirm6ajtja e
materiafit te organizohet jo ne sistemin e renrfitjes stru{Jtrrore si{ jepet ne {el<§ione,
por ne sistemin e shtje{{imil anafitii(g-sintetik_ te stru{Jurave-6azii: f@pitu{{,
nenl@pitu({, reshtje k_ryesore, nenreshtje rfhe sya1e tii vogfa. 'Kjo i!shte 6iire me qeram
qe te evitohet jo vetiim rimarrja e rfijeve, par erfhe teprimet ana{iti/i:g.
(]jithashtu, per Ia n?(jtur te menrfuarit raciona( tii sturfenteve, kgnceptel
theme(ore rfhe tezat-6aze rfirfa((tik_~ jane forrnu[uar me s/i:gma, me rfiagrama dJie me
nomograma, qe i i[ustrojne rni! se miri pothuajse te gjithe f@pitujt, nenf@pitujl etj.
'l(fnrfitja e f@pitujve i pergjigjel me se miri (ogjik_i!s se shtje[{imit pari!sor; KAPffUlU 1
grarfua( dlie ti' piirshk_a((i!zuar te rfijeve, rfu/i:g respe/(Juar patimin kgncenltik_dlie ate
u u
anear ti' mganizimil te piirm6ajtjes.
Me {(Jte tel<§l mi!simor sturfentiit e Yl/(grfemisii "o/ojo 'l(ushi" rffre mi!suesit, HYRJE NE DtDJ.\\(flKEN
trajneret e specia[isliit e tjere 1e tregul tii shiir6imeve rfhe ti! erfufiimil jizik_ /@nii ne
rforii njl munrfi!si mii shume piir ta njohur mi! the{{i' sistemiu e rfijeve, menyren e
p(anififiimit, perm6ajtjen, metorfo(ogjinii, mjetet dlie format mganizative te
E EDUKtJV\ff ftZtK
zhvi[(imit ftzik_ e (evizor te jemijeve dJie te tinjve. 'l(eshtu, procesi pra{Ji(( i le
mesuarit ne shl(g([i' ahe nii sti'rvitje rfo te mmrii v(era me Iii p{ota peaagogjike e
sh/i:gncore dlie, pa rfyshim, rezu(tatel rfo te jene mii te farta.
1.1. Nga didaktika e pi!rgjithshme
''Diia{Jil(g e erfufijmit jizifi:'.' i!shte lel<§ti i pari! mi!si11tor i K§tij {(oji per
sturfentet sportiste dlie njeheri!sh nje [i6iir qe u v(en mjaft Iii gjithe speciafistiive te ..'; nif didaktike'n e edukimit jizik
erfufijmit jizi(( e tii sportit, si rfhe perpjeRjo dlie provo e pare qe 6ehet ne harlimin e
Te dhenat historike kane deshmuar se termi "didaktike" e ka
nje tel<§ti fi:Fq te p(ote ni! stmkturen e vet sh/i:gncore.
prejardhjen qe ne hapat e pare te ekzistences se shoqerise njerezore.
Me piirparesitii e veta teotil(g-sh/i:gncore rfhe prafi:Ji/i:g, ai rfo ti! piir6ijii
Njeriu primitiv e ndiente si domosdoshmeri transmetimin e pervojes
matelia{in-6aze per rfrejtimet themewre te {(ya{ijifiimit sistemati( (m6i Gozen e
se grumbulluar te pasardhesit e vet, i ushtronte ata per t'u dhene
shf(0((i!s se K:ryer) tii mi!suesve te erfufiimit fizi(tii shi(g{{ave 9-vjerare rfhe te mesme.
[\johuri dhe shprehi te domosdoshme mbi jeten, si dhe i ambientonte
Ylutm·et miriipresin rrfo sugjerim nga fezyesit, nii menyrii qe ne te ardlimen me .kerkesat e zakonet qe rregullonin jeten e perbashket. Kesisoj
to permirisojne rfhe Ia p(oti!sojne materia{in e K§tij tel<§ti - ''Dirfa{Jil(g e erfufijmit linden elementet e para te te mesuarit, ndonese ne ate periudhe ai
. •p
fit.Zt.T\... , kishte karakter te kufizuar, spontan e te paorganizuar.
. Me lindjen e familjes u duken ndryshime midis te mesuarit per
AUTO RET dJem e te mesuaril per vajza. Ne periudhen e shthmjes se komunitetit
primitiv ndryshimet sociale sollen si njedhoje edhe ndryshime ne
lcnn:alrh=>r-in P. ti:i tnP.c>n<:~t•if· ni:!. -f-illn~ tl:i ht:i.ho.~ ,.....,s_; rli·Fa 1 •a.•-.,-. 11 n••
6 Kapitul!i 1 - Hyrjo ue didal<tJzen e eclubmit fizil<
Diferencimi u be me i theksuar ne periudhen e
skllavopronarise, ve<;:anerisht pas lindjes sc shtetit te mirefillte
skllavopronar: shkollat e ngritura qysh ne periudhen e shthmjes sc
komunitetit primitiv, u riorganizuan, duke iu pershtatur kerkesave te
reja, te cilat Iidheshin me lindjen e shkencave te tilla, si: astronomia,
gjeometria, aritmetika, mjekesia etj.
Ve<;:anerisht i atTire ishte sistcmi akademik ne Athine, ku u
hodhen thcmelet e nje formimi te gjithanshem, te mbeshtetur ue
filozofine e Platonit. Kjo filozofi kerkonte nga athinasi qe te aninte
objektivin e "kalos gagatos" (i bukur e i shendetshem). Sipas saj,
athinasit duhej te ishin te mesuar, te pergatitur fizikisht e moralisht.
Platoni (427-347) bente thinje qe mesimi te ishte i organizuar e i
drejtuar. "Mi!simi, - thoshte ai, - duhet ti! realizoji! nji! permbajtje te
pi!rcaktuar nga qellime ti! qarta, brenda kufijve te qdo grupmoshe."
Platoni ishte per krijimin e nje sistemi qe te siguronte vazhdimesine e
te mesuarit. Ai e vleresonte te mesuarit permes shembullit pozitiv (e
bukura edukohet permes te bukures), nderkohe qe lojen e femijeve te
vegjel e konceptonte, ve<;: te tjerash, si mjet e rruge te'natyrshme per te
mesuarin e tyre.
Pikepamjet e Platonit mbi te mesuarin i <;:oi dhe me tej nxenesi
i tij, Aristoteli (422-384), i cili theksonte domosdoshmerine e
perdorimit te mjeteve te konkretizimit nc mesim. Idene e Platonit per
periodizimin e te mesuarit sipas moshave, Aristoteli e perpunoi, e
saktesoi dhe e plotesoi me tej, duke rekomanduar afrimin e te mesuarit
me natyren e femijes, me vazhdimesine dhe pershkallczimin e tij.
Per karakterin e natyrshem te mesimeve qe u duhen dhene
femijeve, gjejme te jete folur shume dhe ne Ramen e lashte. Tipike
kane qene pikepamjet e Markus Fabius Kuintilanusit (35-95), i cili
vleresonte aftesite natyrore te femijeve. Duke u mbeshtetur ne idete e
Aristotelit, Kuintilanusi mendonte se keto aftesi natyrore "duhet t'i
zhvillojme natyrshem, duke i dhene rendesi te ve<;:ante trajtimit te
kujdesshem te <;:do femije".
Pikepamjeve dhe ideve te filozofeve te shquar u parapriu termi
"didaktiki! ", i cili mendohet se u perdor ne Greqi nga mesi i shekullit
VI para Krishtit. Me "didaktike" gt·eket kuptonin "artin e te
7
mi!suar20it" (ne greqisht didahe - mcsoj). Qe nga konceptimi per
here te pare, per shume kohe didaktika u trajtua si nje term i
pergjithshem pedagogjik, nderkohe qe iu nenshtruaa vazhdimisht
ndryshimeve, si ne drejtim · te konceptimit, ashtu dhe ne ate te
interpretimit.
Nc historine e pedagogjise jane dhenc shumc perkufizime te
didaktikes, te cilat do t'i ndajme ne dy grupe te medha:
Konceptimet teorike te mesimdhenies.
Konceptimet teorike te arsimimit.
Konceptimet teorike te mesimdhenies e kufi:cojne mendimin
didaktik vetem ne veprimtarine mesimdhenesc, ktl aktualizohet
procesi i mesimdhenies dhe ai i te nxenit. Por, perderisa mesimi
qendron ne varesi te madhe nga detyrat ndermjetese te>-arsimimit e Hi
edukimit, didaktika duhet te permbaje edhc mendimet mbi zgjedhjen e
permbajtjes se mesimdhenies dhe mbi manjen' e -masave per
realizimin e saj konkret.
Konceptimet teorike te arsimimit shprehin mendimin didaktik,
sipas te cilit, ne <;:do mesim duhet te kerkojme qellimet arsimore dhe
edukative; te kerkojme nje perfytyrim mbi ate "<;:fare duam, duhet,
mund ... " dhe "si do te arrihej pcrmbajtja e arsimit dhe e edukates".
Kesisoj do te kerkohej ndonje situate themelore pedagogjike.
J.F.Herbart (1776-1842) ~hprehej: "Nuk ka asnje mi!sim qe te mas
edukoje, sikurse nuk ka asnji! edukim pa mesim, madje pa aktet
integruese te mi!simdhenies dhe te te nxenit... "
Ne nje variant tjeter te didaktikes, qe do te merrej me
edukimin, me mesimdhenien dhe me te nxenit, do te hidheshin
themelet shkencore per vendosjen e perpjesetimeve strukturore dhe
metodike te procesit mesimor konkret. Nje perkufizim i tille do te
perfshinte per rrjedhoje metodiken, si nje veprim te domosdoshem
ndermjetes te mesuesit, duke perfshire ne te vleresimin, si deshmi te
mesimdhenies e tete nxenit te drejte dhe efektiv (shih figuren 1).
8 9
DIDAKTIKA E PERGJITHSHME
'I'EORIA E
PLANIFIKIMIT TE
MESIMDHENIES TENXENIT
MESIM!T
.... :i;;:.,C' ~E~:D.:,;~···;,;z';,.:··
,< !Ji:\,;:[-1:('~, ';:::'i{\CY
MESIMDHENIA
Figura 1: Skema e nje lloji pi'rkufizimi te didaktikes se pergjithshmc
Ne analizen e saj te pergjithshme didaktika i!shte konceptuar si
nje nga fushat kryesore ti! pedagogjise, e cila merret me studimin e
bazave teorike, me problemet e pi!rmbajtjes, me ato ti! pi!rveti!simit e
zbatimit te njohurive, shkathti!sive dhe shprehive pre} nxeni!sve, me
parimet, metodat, ecurite dhe me formate planifikimit e ti! organizimit
ti! procesit mesimor.
Grumbullimi dhe pasurimi se tepenni i njohurive ndaj procesit
mesimor ka bere qe sot nc pedagogjine bashkekohore te shkohet drejt
shkeputjes sc didaktikes si nje disipline shkencore me vete. Ve<;imin e
didaktikes po e bejne sot edhe per lehtesi pune e studimi, por pa ia
dobesuar lidhjet me de get e tjera te pedagogjise.
Ve<; te tjerash, didaktika e studion procesin mesimor edhe nga
kendveshtrimi social-pedagogjik. Ne kete menyre, ajo studionfaktori!t
e shumte, qe ndikojne ne njedhen e ne rezultatet e ketij procesi, si<;
jane faktoret social-ekonomiki!, materiali! dhe shpirti!rori!, natyrore
dhe biologjike, psikologjike dhe pedagog} ike, objektive dhe subjektivi!,
ti! brendshem e ti! jashti!m, spontane dhe te organizuar. Te gjithe keta
faktore nderthuren e bashkeveprojne para, gjate dhe pas procesit
mesimor, prandaj ky i fundit cilesohet, nder te tjera, dhe si nje dukuri
social-pedagogjike shumefaktoreshe.
Ne shume studime didaktika konsiderohet si mesim formues.
Ne organizimin historik te struktures se mesimit ndertohet, rindertohet
e persoset gjuha dhe forca e didaktikes; gjate procesit te punes e
mesimit dalin gjera te reja dhc triumfojne koncepte te reja. Pikerisht
persosja e metodavc, teknikave dhe formave te reja te punes me
nxenesit duhet te jete nje nga detyrat themelore te punes kerkimore
shkencore te <;do mesuesi. Keshtu, shtrohet kerkesa e nje mesimi
shkencor-shpirteror, e formave te mesimit dhe e zgjidhjeve (rrugeve)
formuese, qe do te thote perfeksion ne strukture dhe ne metode.
Ky mesim, nga njera ane, qendron pergjithesisht ne lidhjen e
brendshme te didaktikcs se llojit te vevante te mesimit dhe te
didaktikes se pergjithshme si mesim formues, ndersa, nga ana tjeter,
ne lidhje me te gjitha rruget qe jcp teoria e pedagogjise per te
mesuarin dhe edukimin. 1
Per shumicen e llojeve te mesimit ne shkolle ligjesite e
mesimdhenies e te te nxenit jane studiuar gjate, jane hulumtuar e jane
formuluar sakte. Keshtu, eshte themeluar ne menyre te qendrueshme,
nepermjet diskutimesh qe prej 2100 vjetesh, thelbi i matematikes. Po
keshtu ka ndodhur edhe me shkencat e natyres e ato shoqerore,
ndonese per ndonje prej tyre (si per gjeografine, sociologjine etj.) ka
ende debate.
Nga mesi i viteve '60 te shekullit te kaluar Haruig Blankerc
(Harwig Blankertz) analizoi teorite dhe modelet e didaktikes, ku ndcr
te tjera, dalloi kater pikepamje teorike:
Arsimimin;
lnformacionin;
Ti! nxenit;
Planifikimin e mi!simit.
Te gjitha teorite dhe modelet e gjetura nga ky autor (etc tjere),
jane vetem fusha referuese te mendimit didaktik. Ato perbejne
kendveshtrime te ndryshme te shqyrtimit te idese se sot eshte i
mundur e i domosdoshem horizonti problemor i didaktikes dhe hapja e
pikenisjeve shumedimensioneshe te kanalizimit e te specifikimit.
Duke u mbeshtetur ne modelet themelore didaktike, nderkohe
jane formuar shume didaktika nen nje kendveshtrim special, si:
"Didaktika kritike", "Didaktika formale", "Didaktika kategorike",
"Didaktika skeptike", "Didaktika komunikuese kritike", "Didaktika
teorike sistematike" etj.
 LEVIZJ •
10 Kapitnlli 1 - Hy:rje ni! didal<tilzeu e edu!dmit fizilz

Ne edukimin fizik didaktika vepron me Jlojet e format e

1----,
VITI I l
RENIETYERT AUSHT
NGRI1JET MBESHTE11ET

veprimeve Jevizore dhe te disiplinave sportive, te cilat ruhen, ~~~~~ KjAPJET NG~lTJE1 MBr rJET KTHIMET

perjetohen e gjallerohen vazhdimisht nga nxenesit. Ne lojerat, ne llojet

e ndryshme te ndeshjeve ose garave, ne vallezim e ne mjete te 1jera te
HEDIIJE1UTJE
VITI;·------1- ---- ~~~~i~~i~ENlRIMm------- ·----------..
ZVARRitJET
--------- ··----~-----
VEPRIME I..OJE
edukimit fizik, qe aplikohen ne shkolle, pothuajse jane te lidhura se DYTi!: ·tl::JA

bashku pervoja njerczore dhe objektivat konkrete, nderkohe qe ruhet

l,llnii:s KACAVJERRJE
{ PENGESATE ~
edukimi shpirteror, marredheniet, qendrimet e aktivitetet njerezore.
Keto te fundit perbejne ne vetvete objektivat e jetes e te shpirtit
HED!IJE TE
PAQELLIMSHME QENDRIMIJ
E PERKOHir'iii!ME
RTii:SISi:i. sE MESJT l
PERDREDI-!JE
MENDIHME . l
ROKULLISJE

njcrezor, qe i merr persiper t'i hulumtoje dhe t' i interpretoje didaktika

------------- +--
HEOIIJE GODffESE
-- NEEKUJL!BER--------- ..... ., ..•...•....•.. .•..•......•.
., ---- -----------
METE DYJA OUART ECJTE ROKULUSJE
e edukimit fizik dhe deget e tjera te pedagogjise, qe lidhen me te. 1---'(_:;E,:_TO"!PITTE MADI!)
I EKU!LIBRUARA VRAPIM ....... dRCIME NE AKSIN E GJATE

<;:do analize didaktike te edukimit fizik duhet t'i paraprije VITI!

TRE~E I
KAPJE1E 20cm
~ ~
::~~~1·-~:SII~E . RO~~~~~~J~~R'
• DI(:KAJE ME QELL!lv!
analiza strukturore e ushtrimeve flzike dhe sportit, ku, nder te tjera,
studiohet vetelevizja elementare, thelbi i ushtrimeve fizike dhe i te JET:~~~~~~g~:(- J- --- PERDREDIIJE NE
mesuarit te tyrc, i te mesuarit te lojes, i te marrurit me sport, me
!
KAPJE E STOL GJIMNASTIKOR
VITI I
TRUPAVENE
vallezim etj. Krahas ketyre, do te ishte me se e domosdoshme njohja KATERT
IJETil:S
LARTff:JNi3 E KAPERCIMEMETE
KRAI li3RORIT DYJAKEMBET
mire e pozicionit te edukimit fizik ne shkolle. HEDHJE E QENDRIME
QtiLUMSHME NE EKUILIBER
Ne nje numer te konsiderueshem studimesh didaktike te (1-2m) 3" 4''
ROKULUSJE PARA
edukimit fizik jane bere analiza te hollesishme te levizjes elemcntare - NEQENDRIM
I<.EMBEMBLEDHlJR
njerezorc. Por aktin motor dhe aftesite koordinative per ta arritur VITI I VRAPIM
PEST it CJKLIK
qellimin didaktik te mesimit te edukimit flzik, e gjejme te percaktuar I JETES
ne menyren me te plate nga H.Roth me 1982-shin. (Ne figuren 2 1<-APERCIM ME
NJEREN KEMBE ---- ----- --.,·------------ ----------
paraqitet skematikisht analiza e levizjcvc themelore elementare, sipas VITI I QENDRIM
GJASHTE NE EKUJL!BER
kiltij autori.) IJETii:S 10" KOM131NIMI
KA~_JE ET~UPAYE I VRAP!MlTME
Roth realizoi per here te pare harmonizimin origjinal teoriko- NE LARTESI TE ' KAPERCIM
NDRYSHME ECJE NE PENGESASH
praktik te mashes me vec;:orite e Jevizjes dhe me kapacitetin

· ~ si~-·-~ -~ :~J:· -· ·j ·~;~~~

koordinativ. Mbi kete baze ai dha udhezime metodike per te mesuarin ------>-·-------·········-- ROKULUSJE
?ARA
e levizjeve dhe per t'i zhvilluar ato me tej. -Ni~QENDRIM
VRAPIM NE
Prej shekujsh eshte i njohur vendi qe ze edukimi flzik ne jeten ~LAl-OM
(ETOP!TTf. (GJERESIAIOcm)
e shkolles, madje nga shume autore eshte vendosur ne thelbin e MADHJ
KAPJETE KOMI3JNIM I KOMBINIM I VRAPIMJT
kerkesave themelore te pedagogjise. Diskutimet e derisotme te LIRA VRAPIMITME M.E KERCIMJN ME
K~CAVJERRJEN NJtRi:N E DY Kii:MBET
edukimit fizik drejtohen pergjithesisht ne problemet metodike,
organizative dhe teknike. Kesisoj, ato kane mundur te formojne
themelet e qendrueshme te didaktikes se edukimit fizik, e cila na Figura 2:- Zhvillimi i !Cvizjevc clementare.
meson se si te japim mesim ne kete lende.
12 13

Ne marredhenie me shkencat e edukimit, me didaktiken e Didaktika e edukimit fizik, ne menyre te pavarur nga didaktika
pergjithshme, me shkencen sportive etj. didaktika e edukimit fizik e pergjithshme, studion karakteristikat e te mesuarit ti! veprimeve
mban sistematikisht nje pozicion shkencor. Ajo eshte e lidhur me tone li!vizore ne hapesire dhe ne kohe, aftesimin e n.xenesve per ta drejtuar
formen e nje zinxhiri te pazgjidhshcm, nderkohe qe mbeshtet me kompetence aparatin /evizor ne rrethana te ndryshme, madje dhe
didaktikat e linjave kryesore clhe te vec;:anta te eclukimit fizik ne te pazakonta. Ajo jep rruget me efikase mbi pergatitjen e nxenesve per
shkolle (shih figuren 3). veprimtari te pavarur levizore, si clhe mbi pajisjen e nxenesve me
!culture te pergjithshme clhe speciale fizike.
Didaktika e Didakti)<a e Rifreskimi, pasurmu dhe konsolidimi i panderprere i
lojerave sportive gj imnastikes clidaktikes se eclukimit fizik, qe ne historine e mesimclhenies, permes
ushtrimeve fizike dhe lojerave, kane ekzistuar prej shume kohesh, jane
cletyra te natyrshme per c;:do mesnes te edukimit fizik.
Shkenca e Didaktika e Didaktika e cclukimit fizik e vendos edukimin fizik ne
Pedagogjia Shkenca
edukimit piirgjithshme spo1iive sportive
marredhenie te ngushta me lojen clhe me punen, me endrren dhe me
vertetesine, me levizjet e lira dhe shprehese, me aventuren clhe
rregullin, me pasionin clhe qenclrueshmerine.
Duke u mbeshtetur ne shembujt e sjelle ne literature, jemi ne
Didaktika e · ki' e
gjenclje t' i kuptojme mjaft mire se pcrpjekjet per nje konceptim te ri
atletikiis notimit eg.
clidaktik te eclukimit fizik jane po aq te domosdoshme sa clhe per
fushat e tjera te shkolles. Problematika qe sjell eclukimi fizik, muncl te
shfrytezohet me shume efektshmeri nga fushat e tjera te shkolles.
Jo rastesisht edhe perpjekjet e pedagogut te shquar
Figura 3: Pozicioni sistematil< shl<encor i didal<til<es se cdul<imit fizil< J.H.Pestaloci per format elementare tc mesimdhenies, ne fillim
liclheshin me aritmetiken e me gjimnastiken, nclonese ka pasur edhe
Didaktika e eclukimit fizik eshte proclukt dhe dege e didaktikes rezultate negative.
se pergjithshme. Ne procesin e te mesuarit ne eclukimin fizik ajo Rezultatet e clerisotme clidaktike kane formuar bazat e pikat
mbeshtet, perdor dhe i pershtat tezat kryesore te clidaktikes se dhe zgjiclhjes se mendimeve metodike per rrafshin e pergjithshem, si
pergjithshme. dhe per nje ore te vetme mesimore. Ne sfondin e vetelevizjes
Didaktika e edukimit fizik studion bazat teorike dhe praktike te elementare clhe te menyrave te ushtrimeve ato reflektojne permbajtjen
te mesuarit te njohurive e veprimeve li!vizore te qfaredo lloji qofshin e hollesishme te efekteve formuese, qe kapacitetet e femijeve i basin
ato (natyrore, artificiale, sportive etj.). Ajo u jep pergjigje pyetjeve te drejtperclrejt si ne te ushtruarit e lyre, ashtu clhe ne personin e
tilla, si: "(:'eshte te mesuarit e veprimeve li!vizore?", "(:'natyre kane edukatorit ose te mesuesit.
ato dhe si lidhen me intelektin levizor? ", "Mbi ~· 'parime ndertohet Tashme eshte saktesuar objekti i metodikes se edukimit fizik, i
procesi i te mesuarit te veprimeve levizore? ", "Cila eshte permbajtja cili kate beje me c;:eshtjen sesi, ne c;:'menyre, me c;:'mjete dhe me c;:fare
e te mi!suarit ne edukimin fizik? ", "Si duhet ti! mesohen veprimet masash duhet te vendosim per ta realizuar ne nivel te mire nje ore
levizore?" etj. mesimi.
14 15

Mesuesit me pervoje profesionale, didakte te shquar te

edukimit fizik, me artin metodik qe zoterojne, jane te afte t'i kthejne
-FORCA - ORIENTIMI
lehtesisht situatat pa jete nc akte te gjalla. Nje gje e tille realizohct ne - VJTALITETI - DIFERENCJMI
sajc te aktivitetit krijues te tyre, zbulimeve qe bejne gjate zbatimit tC - PERKULSHMERIA - EKUJLIBRl
detyrave brenda dhe jashte ores se mesimit si dhe ne saje te - REZISTENCA - RITMI
shfrytezimit me efikasitet te arritjeve didaktike. Ndihmen konkrete ata - DURUESHMERIA - REAKSIONI
e gjejne ne vctedijen e tyre metodike, duke u mbeshtetur ne
CILESITE E CILESI'fE
pcdagogjine reformuese dhe ne eksperimentet qe realizojne. KONDICIONIT FIZIK KOORDINATIVE

AFTESITE
1.2. Ti! mi!suarit ni! edukiminfizik
CILESITE CILESITE
EMOCIONALE KONJJTIVE
1.2.1. Vlerifsime tif pifrgjithshme
-ENTUZIAZMI - OBSERVIMI
Didaktika e pi!rgjithshme e ka pi!rcaktuar ti! mi!suarit si ti!ri!si -DISPOZICIONI PER - MARRJA SHPEJT E
ti! formave ti! organizuara dhe me piki!synim, qi! i pi!rdor shkolla, me REZULTATE VENDIMIT
SPORTIVE - VENDOSMERIA
ani!n e ti! cilave merret arsimi dhe edukata. Gjate zhvillimit te ketij
-KURAJA
procesi nxenesi kalon nga padija ne dije, nga dijet me pak te plota ne
dijet me te plota; e zgjcron horizontin mendor, formon koncepte te Figura 4: Shfaqja e aftesive ne aktin motorik
drejta dhe shkencore, fiton shkathtesi e shprehi.
Nc edukimin fizik, gjate kryerjes se aktit motor, ve<;: sa u tha Ne percaktimin e objektivave kryesore te procesit mesimor,
me siper, nxenesi shfaq edhe aftesite e tij, qe konfirmohen nga cilesite didaktika e cdukimit fizik mbeshtetet ne kuptimin e gjere dhe te
e kushteve fizike (forca, gjalleria, perkulshmeria dhe ngushte mbi edukaten, po ashtu edhe ne kuptimin mbi arsimin. Mbi
qendrueshmeria); nga cilesite e koordinimit (orientimi, diferencimi, kete baze ajo formulon perkatesisht objektivat arsimore dhe ata
ekuilibri, ritmi dhe reaksioni); nga cilesite emocionale (entuziazmi, edukative. Realizimi i ketyre objektivave se bashku, Iidhja e ngushte
gatishmeria per rezultate sportive dhe kuraja), si dhe nga cilesite dhe pleksja e tyre me njeri-tjetrin perbejne funksionin me te
konjitive (studimi ne detaje, manja shpejt e vendimit dhe rendesishem te procesit mesimor ne edukimin fizik, funksionin
vendosmeria; shih figuren 4). arsimor e njeherazi ate edukativ.
Ti! mi!suarit ni! edukimin fizik pi!rfshin veprimtarini! e
pi!rbashki!t, ti! vetedijshme dhe aktive ti! mi!suesit e ti! nxi!ni!sit. Nga
njera ane, mi!suesi udheheq, organizon dhe e drejton te mesuarit (kjo
veprimtari e mesuesit quhet mi!simdhi!nie); nga ana tjeter, nxi!ni!si, si
objekt e subjekt i ketij procesi, i percepton, i perveteson dhe i zbaton
ne menyre krijuese njohurite qe jepen, perfton shkathtesite dhe
16
shprehite, punon ne menyre te pavarur, kontrollon e ndreq punen e vet
(kjo veprimtari e nxenesit quhet te nxi!nit).
Veprimtaria e mesuesit duhet pare ne dy kendveshtrime
kryesore:
Se pari, ne shkallen e zoterimit te lendes dhe ne aftesite per
dhenien e njohurive ne nivelin bashkekohor. Keto arrihen me ndjekjen
sistematike dhe me njohjen e mire te informacionit te ri shkencor, te
jetes shoqerore, ekonomike, politike etj. Ne Ieete menyre, nga ana e
mesuesit krijohen premisa te sigurta per realizimin e njohurive qe
permban programi i edukimit fizik dhe per pasqyrimin, ne procesin
mesimor, e arritjeve te reja shkencore ne fushen e pedagogjise,
vec;:anerisht te didaktikes se edukimit fizik.
Se dyti, ne nivelin e mjeshterise pedagogjike, per ndertimin e
zhvillimin e procesit mesimor ne menyre krijuese dhe mbi baza te
thelia shkencore.
1.2.1.1. Mjeshti!ria pedagogjike
Me mjeshteri pedagogjike do te kuptojme artin pedagogjik te
te mesuarit dhe te edukimit te nxenesve te realizuar me nivel te larte
shkencor e profesional. Mjeshteria pedagogjike nuk varet nga mosha,
por fitohet shkalle-shkalle e persoset ne procesin e gjalle te punes se
perditshme te mesuesit.
Mjeshteria pedagogjike e mesuesit te edukimit fizik
pasqyrohet nepermjet kater perberesve kryesore:
Konstruktiv;
Komunikues;
Organizativ;
Njohes.
1- Perbi!ri!si konstruktiv ka te beje me zgjedhjen,
kompozicionin dhe me projektimin e materialit mesimor e te planit te
ores se mesimit. Ai lidhet gjithashtu me punen e vete nxenesve dhe te
mesuesit gjate ores se mesimit.
2- Pi!rbi!ri!si komunikues perfshin ne vetvete krijimin e
marredhenieve te drejta pedagogjike te mesuesit mete gjithe nxenesit.
.I
17
Ky perberes perfshin gjithashtu dhe artin e kulturen e te folurit te
mesuesit.
3- Pi!rbi!ri!si organizativ lidhet ngushte me perberesin
konstrukti v. Ai ben te mundur realizimin ne praktike te ideve te
mesuesit dhe projektimin e materialit mesimor ne menyre te detajuar e
te orientuar mire, per arritjen e synimeve te caktuara mesimore dhe
edukative. Gjithashtu perberesi organizativ ben te mundur nje
planifikim ne menyre operative (ne lidhje me hartimin e korrigjimin e
planit te ores se mesimit). Ne punen e mesuesit te edukimit fizik c;:do
veprim pedagogjik ka karakter organizativ. Perberesi organizativ Juan
rolin e instrumentit praktik ne zgjidhjen e objektivave mesimore dhe
edukative te ores se mesimit te edukimit fizik.
4- Pi!rbifri!si njohi!s eshte nje bosht origjinal i perberesve te
tjere. Ai perfshin zotesine e mesuesit per te analizuar materialin
mesimor, punen e tij, ate te nxenesve, gjendjen e bazes materiale etj.
Ne procesin e realizimit krijues te ketyre perberesve zbulohen
e zhvillohen zotesite individuale pedagogjike, te cilat marrin te njejtin
emertim dhe e ndihmojne mesuesin e edukimit fizik per t' i kapercyer
veshtiresite gjate punes; ne kete menyrc kushtezojne dhe persosjen e
tere veprimtarise se tij pedagogjike. Niveli i zhvillimit te' zoti!sive
individuate pedagogjike ne masa jo te vogla pi!rcakton shkalli!n e
mjeshti!risi! pedagogjike ti! mi!suesit ti! edukimitjzzik.
1.2.1.2. Stili individual i mi!suesit
<;do mesues i edukimit fizik karakterizohet nga nje stil
individual i punes se tij. Me stil individual ti! puni!s si! mi!suesit ti!
edukimit fizik duhet kuptuar ai sistem i qi!ndrueshi!m i mi!nyrave dhe i
metodave origjinale ti! veprimeve, qi! jane me ti! pi!rshtatshme pi!r
arritjen e rezultatit te suksesshem ne procesin mesimor me nxi!nesit.
Stili individual i punes lidhet ngushte me mjeshterini!
pedagogjike ti! mi!suesit. Te mesuesit qe kane nivel te larte te
mjeshtiirise pedagogjike, shprehen qarte vec;:orite e qendrueshme te
punes ~e tyre ne drejtim te organizimit te mesimit, ne fillim e gjate tij;
ne drejtim te ndikimeve disiplinore, origjinalitetit te organizimit te te
mesuarit te veprimeve levizore dhe te edukimit te cilesive fizike etj.
18 Kapitu!li 1 - Hyrjc nc didalztil<cn c eduhimit fizil<
Kushtet per krijimin e stilit individual te punes se mesuesit te
edukimit fizik jane:
Qendrimi i ndergjegjshem e krijues ndaj punes mesimore me
nxenesit;
Pershtatja e menyrave te veprimeve te tij si mesimdhenes e
edukator.
Edhe stili individual i punes nuk varet nga mosha ose nga
stazhi profesional, por nga
puna dhe perpjekjet qe ben mesuesi per kualifikimin e
vazhdueshem te vetvetes. Mjetet me efikase per rritjen e nivelit
profesional te mesuesit dhe per persosjen e stilit individual te punes
jane:
Studimi i pervojes se perparuar te mesuesve;
Studimi i literatures se specialitetit;
Analiza e punes mesimore qe ben ai vete c;:do dite me nxenesit.
Pervoja e sotme pedagogjike ka percaktuar tre stile kryesore
individuale:
l.Organizativo-komunikues;
2.Konstruktivo-organizativ;
3.Konstruktivo-komunikues.
1- Stili organizativo-komunikues
Mesuesit qe e zoterojne kete stil, kane aftesi per ta organizuar
mesimin, si dhe per te komunikuar me nxenesit ne menyre te persosur
jo vetem gjate ores se mesimit, por edhe jashte saj. Ata i grupojne dhe
i rigrupojne nxenesit ne pershtatje te plote me kerkesat e veprimtarive
levizore qe do te kryejne, duke i shfrytezuar mjaft mire grupimet per
te realizuar suksesshem aktivitete te perbashketa dhe ndermjet
grupeve. Veten dhe nxenesit i pozicionojne ne perputhje me rregullat
didaktike te komunikimit e te mesimdhenies ne pergjithesi.
Mesuesit qe i perkasin ketij stili, i rendisin me mjeshteri
veprimet levizore qe realizojne me nxenesit gjate ores se mesimit. Ata
dallohen per iniciative ti! madhe, per ndryshimet operative te
veprimtarive, ne pershtatje me situatat metodike qe krijohen gjate
19
ecurive metodike te mesimdhenies. Ata komandojni! sakte dhe ne c;:do
c;:ast e kane nen kontroll ngarkesen fiziologjike te nxenesve, duke
shfrytezuar menyrat mete pershtatshme per rregullimin e saj.
2- Stili konstruktivo-organizativ
Mesuesit qe i perkasin ketij stili, vee;: aftesive te mira
organizative, dallohen per kujdes ne planifikimin e sakte te ores se
mesimit. Ne dokumentacionin e tyre planifikues verehet kon·ektese ne
zgjedhjen e studiuar te standardcve te veprimeve levizore, qe do t'i
realizojne me nxenesit.
Keta mesues c ushtrojne autoritetin c tyre per ta zbatuar
rreptesisht gjithc;:ka qe kane planifikuar, por, kur krijohen situata te
disfavorshme, ata reagojne ashper, duke i harruar edhe rregullat me
elementare te komunikimit me nxenesit.
3- Stili konstruktivo-komunikues
Mesuesit qe e zoterojne kete stil, e planifikojne mire oren e
mesimit, si dhe veprimtarite Ievizore, qe zhvillojne me nxenesit jashte
ores se mesimit. Ne zgjedhjen e materialit mesimor ata jane te
kujdesshem qe t'i percaktojne sakte dhe t'i grupojne ushtrimet per
pergatitjen e pergjithshme dhe speciale fizike; jane korrekte ne
kohezgj atjen e pjeseve te ores se mesimit dhe sistematike ne
realizimin e detyrave mesimore edukative me nxenesit.
Mesuesit qe i perkasin ketij stili, e zhvillojne rregullisht
bilancin e ores se mesimit dhe asnjehere nuk harrojne t'u japin
nxenesve detyra te punes se pavarur, te cilat i kontrollojne ne c;:do ore
mesimi. Gjithashtu jane teper komunikues me nxenesit dhe futen
shpejt ne boten e tyre te brendshme, duke u krijuar me lehtesi nje
gjendje optimale shpirterore.
1.2.2. Karakteristikat e pifrgjithshme
moshore ti! zhvillimit
Me shume interes per c;:do mesues do te ishte njohja dhe
trajtimi praktik i karakteristikave te pergjithshme te zhvillimit, sipas
grupmoshave dhe cikleve shkollore.

20 Kapitulli 1 - Hyrje ne didahtil<en e e<lubmit fizil<
1.2.2.1. Cikli i ulet i shkolles 8-vjer;are
(mosha 6-10 vjer;)
Mosha 5-6 v)ef'
f;
Karakteristikat fizike, .fiziologjike dhe psikomotore
Femijet e kesaj moshe karakterizohen nga levizje te shumta
dhe veprime egocentrike. Ata duan te bejne spektakel dhe kane aftesi
te zhvillojne lojera, nga te cilat me shume pelqejne lojerat levizore me
dinamike te madhe qendrimesh e veprimesh. Keta femije e zoterojne
mire ndjesine e ritmit natyror; lodhja u vjen papritmas, por shume
shpejt e marrin veten. Ne procesin e rritjes se kesaj grupmoshe ndodh
zhvillimi i refleksit sy-dore, si dhe refleksi i aftesive perceptuese
levizore.
Karakteristikat konjitive (njohese)
Ne kete grupmoshe vemendja karakterizohet nga perqendrimi
per nje periudhi! ti! shkurter. Femijet e moshes 5-6 vje<; jane tepi!r
kureshtari! dhe ti! interesuar se <;'mund te bejne me trupin e tyre. Ata
}ani! te etur per dije dhe bejne shume pyetje. Nga ana tjeter, kane
guxim t'i shprehin mendimet e pikepamjet e veta. Ne kete periudhe te
jetes femijet fillojne ta kuptojne konceptin e punes ni! grup ose ne
skuader. Gjithashtu e kane te theksuar sensin e humorit, ndersa
karakterizohen nga a.ftesite per krijimtari, sidomos per ati! li!vizore.
Karakteristikat emocionale
Ndermjet femijeve 5-6-vje<;are nuk vihen re ndryshime
interesash mes gjinive. Per ata ndjeshmeria dhe individualiteti
perbejne nje koncept teper te rendesishem: pelqejne veprimtarite ne
grupe ti! vogla. Ndjenjat e tyre perngjasin me ndjenjat e te rriturve.
Atyre u pelqen ta qeti!sojne mesuesin (mesuesen), ndonese ka raste te
mosarsyetimit ti! veprimeve. Femijet e kesaj grupmoshe ndihen shumi!
te gi!zuar me veprime te tilla, si: kaperdimje, kercime, kapercime
pengesash, hedhje, kacavmje etj. Ata kerkojne mjedise te
pershtatshme per lojen dhe kane deshire te luajne me lojera qe, si
elemente-baze, kane ngjitjen, zbritjen dhe zvarritjen.
!
·.l
J
j
Didahtika e edukimit fizih 21
Mosha 7-8 vjer.;
Karakteristikat jizike, fiziologjike dhe psikomotore
Femijet e kesaj grupmoshe i kryejne mire levizjet ritmike. Tek
ata vihet re zhvillimi i refleksit sy-dori! me perceptimin motor. Ata
fillojne te shfaqin interesa per sportin dhe, ne disa raste, shprehin
shembuj spontane per aftesi sportive, madje jane leper te organizuar
ne perzgjedhjen e interesave levizore. Gjithashtu jane mjaft ti!
ndjeshi!m ndaj veprimeve, ndersa kane nje kunderveprim te fuqishem.
Karakteristikat konjitive
Ne kete grupmoshe femijet karakterizohen nga di!shira qe ta
vazhdojne veprimtarite li!vizore per nje kohe relativisht te gjatc. Me
shume interes kane pi!r lojerat ne grup. Keta femije, duke gene
kureshtare per veprimet levizore te te tjereve, deshirojne te bejne
di<;ka dhe ata ne gare (loje). Gjithashtu dallohen per vetorganizim e
planifikim levizor.
Karakteristikat emocionale
Femijet e kesaj grupmoshe shfaqin aftesi organizative. Ata
kane kerkesa per t'i pi!rsosur li!vizjet, sh.faqin besim ni! aft!! site e tyre
dhe kane di!shiri! te dalin te paret; pi!lqejni! kontaktin .fizik e loji!rat me
dylu.ftim, nderkohe qe nuk duan t'i shuajne deshirat per levizje.
Diferencat mes gjinive ne kete grupmoshe nuk kane shume rendesi;
ndaj vetes ata kane ki!rkesa per te qene ti! vetedijshi'm.
Mosha 9-10 vjer;
Karakteristikat fizike, fiziologjike dhe psikomotore
Ne kete grupmoshe verehet rritje ne permasat e trupit; vajzat
rriten me shpejt se djemte. Te femijet e kesaj grupmoshe
pi!rmiresohen aftesite motore, ndryshojne kapacitetet motore dhe rritet
koordinimi muskulor. Ne veprimtarite e ndryshme levizore mund te
shfaqen probleme te qendrimit te trupit drejt.
Karakteristikat konjitive
Femijet e kesaj grupmoshe jane te interesuar ta njohin mire
sportin, rregullat e lojes, ndersa e vleri!sojni! rendesine e veprimtarive
te ndryshme levizore, ve<;anerisht te atyre me karakter sportiv. Ata
vazhdimisht ki!rkojni! informacion mbi vlerat e nje trupi te forte dhe te
shendetshem.
22 Kapitulli 1 - Hyrje ne didahtildh1 c edul<imit fizil<
Karakteristikat emocionale
Te femijet 9-10-vje<;are vihet re se ata pelqejne veprimtarite ne
grup, kane interesa per sportin dhe preferojne konkurrimin me
ushtrime force. Ata kane prirje per vetepergjegjesi dhe kerkojne te
jene te pavarur. E ndiejne veten te barabarti! dhe pjese te pandare ti!
grupit, nderkohe qc kane des hire te dalin ti! pari!t.
1.2.2.2. Cikli i larti! i shkolli!s 8-vjer;are
(mosha 10-14 vjer;)
Karakteristikat jizike, Jiziologjike dhe psikomotore
Ne moshat 10-14 vje<; rritja e peshes, e lartesise trupore dhe e
forces muskulore behet c shpejtuar. Megjithate ritmet e rritjes jane te
ndryshme ndermjet djemve dhe vajzave. Ne krahasim me djemte,
vajzat e klasave V- VI jane me te gjata dhe me ti! formuara fizikisht.
Ne kete periudhe vihet re njefari! ngathti!sie dhe mungese e
koordinimit !!!vizor, pasi rritja e kockave behet me e shpejte sesa masa
e muskujve. Ne fazi!n e pubertetit duken qarte nje sere ndryshimesh
me karakter individual. Ndryshimet me te medha mes djemve dhc
vajzave, ne zhvillimin fizio1ogjik e ne permasat antropometrike,
ndodhin rreth mashes 13 vjer;.
Zhvillimi i pabalancuar i gjendrave me sekrecion te brendshem
ne disa raste sjell alergji, difekte ne sy, te dhembet etj. Pergjithesisht
shqetesimet shi!ndeti!sore jane reale, por jo rralle ndodh qe te jene dhe
imagjinare.
Ne permasat e pjeseve te ndryshme te trupit shfaqen ndryshime
te krahet, kembet, ne pjese te fytyres etj. Ndryshimet (sidomos ato
fizike) qe shoqerojne pjekurine seksuale, shkaktojni! shqetesime si te
djemte dhe te vajzat. Ve<;anerisht dalja e qimeve ne fytyre, floket qe
1-riten te <;rregullt, gropat ne faqe, pu<;rrat, trashja e zerit etj. i bejne
djemte te turpshem.
Si djemte ashtu dhe vajzat e moshave 10-14 vje<; kane prirje te
lodhen shpejt, por nuk e pranojni! kete dhe nuk di!shirojni! ta shfaqin.
Luhatjet ni! metabolizmin bazal mund t'u sjellin nxenesve te ketyre
moshave ~-rregullime ni! ti! ushqyer, por te disa vihet re nje oreks i
madh.
23
Karakteristikat konjitive
Ne pergjithesi djemte dhe vajzat e moshave 10-14 vje<; shfaqin
nje kompleks afti!sish, duke kaluar nga etapa konkrete dhe
manipuluese e aftesive !evizore e mendore ni! koncepte abstrakte.
Prirjet e tyre individuale ne kete periudhe jane te ndryshme dhe te
theksuara. Duke i pelqyer se tepermi aktivitetet e ti! mi!suarit aktiv, ata
priren ti! bashkeveprojne me individe me te zot se vetja.
Pergjithesisht jane kuriozi! dhe shfaqin vullnet te forte, per ti!
mi!suar vetem ato qe i konsiderojne te dobishme. U pi!lqen shume t'i
perdorin aftesite veqake, per te zgjidhur problemet e jetes reale.
Si djemte dhe vajzat e ketyre moshave zbulojne egocentrizmin
dhe shpesh diskutojne gjate per t'i bindur te tjeret. Ne fakt, keto
perbejne shenja ti! te menduarit te tyre kritik dhe te pavarur.
Karakteristikat emocionale
Ne moshat 10-14 vje<;, si djemte dhe vajzat, kane sjellje te
paqendrueshme. Ndjenjat e tyre kane prirje ti! ndryshojni! ose ti!
kalojne nga nivcli i !arte ne ate te ulet. Perballja me ndryshimet fizike
dhe fiziologjike, perpjekjet per pavaresi dhe te mesuarit nga nje model
i zgjedhur jane dukuri qe i ngarkojne me emocione nxenesit e
nxeneset e ketyre moshave.
Zhvillimi fizik dhe shfaqja e shenjave sekondare seksuale jane
burime acarimi dhe shqetesimi, madjc krijojni! tensione te tjera, duke i
bere djemte dhe vajzat e ketyre moshave te fyhen lehte dhe ti! jeni! te
ndjeshi!m ndaj kritikave per te metal vetjake; te reagojni! me Juri dhe
te behen shume shpejt viktima ti! konjlikteve.
1.2.2.3. Shkolla e mesme (mosha 15-18 vjer;)
Karakteristikat fizike, fiziologjike dhe psikomotore
Mosha 15-18 vje<; perben periudhen e stabilitetit ne ritmet e
zhvillimit psikomotor. Karakteristike per kete grupmoshe eshte rritja
e trupit ni! gjati!si, qe vazhdon ose sapo ka pelfunduar dhe, pa dyshim,
le gjurme ne modifikimin e raporteve te pjesshme ose te pergjithshme.
Veprimtaria psikomotore lidhet ngushte me veprimtarini!
fiziologjike. Per~ithesisht gjate kater viteve W shkolles se me~me
nxi(ja dhe frenimi kortikal barazpeshohen. Funkswnet e orgamzmzt ne
24
pergjithesi kane pjekuri te larte dhe i mbeshtesin me se miri skemat
motore, si ne ngarkese ashtu dhe nc nderlikueshmeri. Kjo buron nga
kerkesa te rendesishme tc kesaj periudhe per te ripare shume prej
skemave motore, tashme te krijuara, ne sistemin nervor te kesaj
grupmoshe.
Ne kete periudhi! zhvillimi verehet nje pi!rmiri!sim
perfundimtar ontogjenetik i parametrave funksionale, ~idomos . te
gjendrave endokrine, qarkullimit te gjakut dhe frymematTJes. Vi!llzmz
maksimal i perdorimit ti! oksigjenit arrin ne treguesit me te mire
moshore. Gjithashtu jane krijuar kushtet optimale per t'i dhene shtyse
s~frytezimit ti! kapacitetit jiziologjik, kryesisht ne drejtim te zhvillimit
te metejshem te forces muskulore absolute, perkulshmerise dhe
permiresimit te qi!ndrueshmi!risi! anaerobe. Ka nji! rritje te dukshme
te shtresave dhjamore, sidomos te vajzat, per shkak te c;rregull!meve
metabolike te yndyrnave.
Pi!rmiresimi i afti!sive koordinative jep mundesi per rritjen, ne
nje shkalle me te larte, e asimilimit dhe te skemave te nderlikuara
motore. Nxenesit kane permiresim te ndjeshem te barazpeshimit ne
levizje. Ne kete grupmoshe, prodhimtaria motore njeh nivele te
kenaqshme dhe mund te inkurajohet me puni!n e pavarur ti! nxi!ni!sve.
Ni! sferi!n konjitive
Ne moshen 15-18 vjec; vihen re pi!rmiri!sime te dukshme ni!
veprimtarini! mendore dhe ni! cili!sini! e ti! menduarit, si rezultat i
rritjes se aftesive analitiko-sintetike. Motivet me drejtim sportiv
fillojne te marrin rruge te ndryshme ne perputhje me interesat
individuale, aftesite fizike dhe nevojatjetesore.
Vajzat shprehin ki!rkesa te dukshme estetike, qofshin trupore
ose levizore. Pergjithesisht kjo grupmoshe nuk e pi!lqen kryerjen e
detyruar te veprimeve, per te cilat nuk kane interes.
Karakteristikat emocionale
Mbas krizes pubertale kalohet ni! nji! barazpeshim mi! ti! madh
te gjendjeve emocionale. Shprehen afti!si mi! ti! medha per veprim, ku
Didalztil<a e edulzimit fizik 25
ze vend te dukshem nevoja per ushtrime fizike, sidomos te djemte dhe
. me pak te vajzat.
Te rinjte dhe te rejat e kesaj grupmoshe i ti!rheq veprimtaria ne
grup. Ata kane di!shire te shoqcrohen e t'i shfaqin aftesite e tyre ne
publik; jlasin shume per veten. Vajzat kane me shume frike nga
mossuksesi ne c;do veprimtari, prandaj i druhen ekspozimit ni! grup.
Kjo grupmoshe ti!rhiqet shume nga veprimtaria e medias dhe e
shfaqjeve publike, ku shquhen mete talentuarit.
Miqi!sia dhe dashuria mes djemve e vajzave behet e theksuar
dhe shprehet me nuanca te qarta ne veprimtarine e grupit. Ata
largohen nga veprimtarite e rendomta, qe mund te organizohen ne
shkolle. Nuk kane shumi! deshiri! te ekspozohen me probleme te
drejtuesit e prinderit.
1.2.3. Specifikat didaktike ti! mi!simit
ti! edukimitjizik me grupmoshat
e ndryshme shkollore
Per te pasur nje efektivitet sa me te madh ne procesin mesimor
te edukimit fizik, eshte e domosdoshme qe mesuesit t'i njohin
specifikat didaktike te ketij procesi, sipas grupmoshave shkollore.
1.2.3.1. Grupmosha e uli!t shkollore
(6-10 vJeO
Mesimi i edukimit fizik ne kete grupmoshe synon ne
zhvillimin e forcimin sistematik te organizmit, ne formimin e drejte te
trupit, ne pervetesimin e elementeve te shkathtesive dhe aftesive
levizore themelore, ne persosjen e cilesive te ndryshme te
personalitetit.
Ne procesin mesimor me femijet e kesaj grupmoshe i
kushtohet vemendje e ve~ante zhvillimit funksional te organizmit,
persosjes se koordinimit te levizjeve, si dhe zhvillimit te shkathtesise.
Veprimet levizore, qe perdoren ne mesimet me keta femije,
permbajne: ecjet, vrapimet, kercimet, hedhjet, bartjet e sendeve te
ndryshme, kacavmjet, elementet e vallezimit etj. Vellimi i levizjeve
nuk duhet te jete shume i madh, pasi ne kete moshe femijet i njohin
26 Kapitulli 1 - Hyrje nc didahtihn e eclulzimit fizilz
gradualisht elementet e teknikes sportive. Ushtrimet qe perdoren, nuk
kane per qellim zhvillimin e forces muskulore, por formimin e
shkathtesive te sakta Ievizore dhe kalitjcn e organizmit.
Lojerat Ievizore jane shume te perdorshme me femijet e kesaj
grupmoshe; baza e tyre eshte perdorimi i menyrave te vrapimit,
kercimeve, hedhjeve dhe kacavatjeve qe jane mcsuar.
Ne dy klasat e para komandimi perdoret shume i kufizuar; nuk
behen pershkrime levizjesh, por vetem demonstrime, imitime ose
tregime. Ne klasen III dhe IV mcsimi merr nje forme me konkrctc,
komandat marrin perdorim me te gjere. Demonstrimi dhe imitimi edhe
ne keto dy klasa mbeten metoda kryesore tC te mesuarit.
1.2.3.2. Grupmosha e mesme shkollore
(I 0-14 vjer;)
Ne mesimet me femijet e kesaj grupmoshe nje vemendje te
madhe kerkon pervetesimi i metejshem i bazave te levizjeve,
pervetesimi i qendrueshem i teknikes elementare te shkathtesive
levizore me te rendesishme, si dhe pervetesimi i elementeve-baze te
teknikes sportive. Vendin kryesor ne to e zenc ecjet, vrapimet,
kercimet, lojerat levizore parasportive dhe sportive, si dhe Ievizjet e
ndryshme te trupit me dhe mbi vegla.
Ne kete periudhe nje vend te rendesishem zene mesimet e
gjimnastikes, te atletikes dhe te va!Hlzimit, me anen e te cilave
nxenesit pajisen me njohuri e shkathtesi te reja, duke e pasuruar
pervojen e tyre levizore.
1.2.3.3. Grupmosha e rritur shkollore
( 14-18 v}et,;)
Objektivi kryesor i mesimeve te edukimit fizik ne kete
grupmoshe eshte thellimi i njohurive dhe i shkathtesive levizore te
rendesishme per jeten, persosja e metejshme e cilesive te ndryshme
fizike. Rendesi te madhe merr zhvillimi i mesimeve ne rrethana qe u
afrohen gradualisht kushteve te jetes.
Per vajzat e kesaj grupmoshe duhen pasur parasysh kerkesat e
tyre te vec;oanta higjienike. Ushtrimet speciale per zhvillimin harmonik
27
te trupit kane rendesi te madhe per vajzat; ato perdoren krahas
veprimtarive te lira. Me vajzat e kesaj grupmoshe perdoren edhe
ushtrime te karakterit zbatues, si ushtrime te djemve, por me vellim
dhe me intensitet me te vogel.
1.2.3.4. Disa ver;ori te mesimit
te edukimitfizik me vajzat
Ne krahasim me djemte, vajzat zakonisht e kane shtatin me te
ulet. Kockat e skeletit te tyre jane me te bolla dhe me te lehta. E kane
shnmc te zhvilluar indin dhjamor, ndersa indin muskulor, ne raport me
peshen e gjithe trupit, me pak te zhvilluar se djemte. Ne perpjesetim
me pjeset e tjera te trupit, vajzat e kane trungun me te gjate se djemte,
ndersa gjymtyret me te shkurtra. Qendra e pergjithshme e rendeses se
trupit te vajzave eshte me e ulet se e djemve. Nga njera ane, kjo krijon
veshtiresi te medha per ekzekutimin e ushtrimeve ne vegla, sidomos
atyre me lekundje; nga ana tjeter, krijon kushte te favorshme per
ruajtjen e barazpeshimit te trupit gjate qendrimeve dhe levizjeve me
kembet. Per kete arsye me vajzat kryhen me shume ushtrime te
barazpeshimit.
Forca muskulore e vajzave eshte me e vogel se ajo e djemve,
me shume e theksuar per muskujt e shpines. Raporti jo i rregullt i
forces se muskujve te shpines me gjatesine e shtylles kmTizore ben te
mundur deformimin e kesaj te fundit ne forma te ndryshme. Pikerisht
kjo eshte dhe arsyeja qe ne mesimet e edukimit fizik keshillohet qe me
vajzat te behet kujdes per forcimin e muskujve te trungut, sidomos te
shpines. Ne kete rast nuk duhet nenvleresuar edhe domosdoshmeria e
forcimit te muskujve te barkut.
Meqenese te vajzat kapacitetet e sistemit te frymemarrjes e te
qarkullimit te gjakut jane pergjithesisht me te vogla, per te arritur
pothuajse nje madhesi te barabarte me djemte (per sa i perket
ventilacionit te mushkerive dhe vellimit per minute te gjakut) gjate
veprimtarise muskulore kerkohet nje sasi me e madhe levizjesh
frymemarrese dhe nje dendesim me i madh i rrahjeve te zemres.
Nje problem me rendesi per vajzat eshte periudha e
menstruacioneve. Ne 1/ 3 e rasteve kjo periudhe nuk sjell ndryshime ne
28 Kapitul!i 1 . I-lyrjc ne JiJaktiken c eduhhnit fizik
sfcren emocionale, madje ne shume raste eshte vene rc nje ngritje e
aftesive per pune. Parimisht nuk ka ndonje arsye qe gjate kesaj
periudhe te nderpritet te ushtruarit me edukim fizik dhe me sport. Me
e drejte eshte qe ne kete periudhe te ulct ngarkesa fiziologjike.
Ve<;:orite fiziologjike te vajzave pasqyrohen edhe ne funksionet
levizore. Ecja e tyre karakterizohet nga rrjedhshmeria, lehtesia dhe
ritmi; vajzat ecin me luhatje te vogel te trungut, duke here hapa te
vegjel. Levizjet i kane me ritmike se ato te djemve, por te vajzat me
organizem te zhvilluar ne disa raste duken karakteristika tC ccjes se
djemve.
Vajzat i kane shume te zhvilluara Jevizjet e kraheve. Ushtrimet
qe kerkojne Jevizshmerine dhe ndryshimin e shpeshte te pozave i
lodhin ato me pak se djemte. Megjithate duhet pasur parasysh qe ne
zhvillimin e mesimeve te edukimit fizik me vajzat ngarkesa
fiziologjike te jete me e vogel se te djemte.
Zakonisht ne ushtrimet per pergatitjen e pergjithshme fizike
me vajzat perdoren Jevizjet ritmike, te cilat jane shume te
pershtatshme per to. Me vajzat perdoren shume elementet e
gjimnastikes ritmike, te aerohise, te vallezimit ritmik, ushtrimet me
dhe mhi vegla, elemente te akrohacise, vrapime, kercime, hedhje,
lojera levizore popullore, parasportive dhe sportive etj. Duhet here
kujdes ne daljet dhe ne reniet nga lartesi te medha.
1.3. Konceptet bashki!kohore
ti! mi!simit tif edukimit fizik
Kerkimet, modelimet dhe zhatimet praktike ne didaktiken e
edukimit fizik kane dhene pareshtur njohuri mhi mesimin ne edukimin
fizik. Futja e priljes se te mesuarit te plote, si tipar i mesimdhenies
moderne, na lejon t'i dallojme ato nga njeri-tjetri, ne perkatesi me
terminologjine e sporteve qe karakterizojne veprimet levizore dhe te
mesuarit motor.
29
1.3.1. Koncepti i llojit tiJ sportiJ
Nese edukimi fizik do te zhvillohej jashte konceptimit si lende
mesimore, ate here do te shnderrohej natyrshem ne mesim sportiv. Ne
shkolle, me fjalen "sport" nenkuptohen edhe <;:eshtje te tjera perkatese,
qe i sherhejne ose rrjedhin prej tij. Llojet e sporteve formojne
permhajtjen kurriknlare ose mesimore te edukimit fizik ne shkolle.
Zhatimi i metodave mhizoteruese, hallafaqimi ne gara qe maten me
rezultate, kombinimet e veprimeve levizore dhe vete pajisjet e
instalimet sportive shkollore zgjidhen e sigurohen gjithnje sipas
kritereve olimpike, duke pasur synime te qarta edukative dhe
formuese.
Sot neper shkolla kudo ne bote ekziston nje prirje, sipas se
ciles, hiqen veglat e pajisjet qe nuk jane te nevojshme per llojet e
sporteve dhe qe kane kosto te larte prodhimi ose ne treg. Profilizimi
sportiv i edukimit fizik po vjen gjithnje duke u shtuar, sepse:
• Llojet e sporteve jane nje pjese perberesc kryesore e
aktiviteteve ne kohen e lire.
Tani vijme te nje aktivitet qe eshte i zakonshem per femijet
dhe te rinjte e te gjitha racave dhe koherave. Dashuria per lojen, si<;:
shprehet nepermjet ndeshjeve, eshte e pergjithshme te femijet dhe
rinia c tere kombeve. Loja, sidomos per femijet, nuk eshte thjesht loje,
por nje pune serioze, qe zoteron shumicen e jetes se tyre, duke ua
thithur pjeseu me te madhe te kohes e te energjise, duke u formuar
sjelljen shoqerore dhe duke kontrihuar ne kerkesen per rritjen e
shpejte dhe te shendetshme.
Paralelisht me rritjen e zhvillimin e femijes dhe te riut, ndersa
ata perparojne drejt pjekurise, kjo eshte nje rritje ne kompleksitetin e
lojerave ne te cilat ata man·in pjese. Femijet dhe te rinjte i ushtrojne
me shume des hire lojerat dhe sportin. Por, sa me teper te organizuar te
jene, aq me shume spottet e zhvendosin lojen e shkujdesur te
organizuar te femijes se vogel, madje dhe te riut.
Ndermjet sporteve dhe lojerave ka nje ndryshim tjeter qe eshte
me themelor sesa shkalla e organizimit. Kur femijet e te rinjte luajne,
ata e braktisin lojen, nese lodhen. Pjesemarresi ne sport, ne qofte se
30
eshte me te vertete sportist i mire, vazhdon edhe pasi eshte i lodhur,
madje dhe ne pikcn e rraskapitjes se plote. Gjthashtn ai shpesh i
nenshtrohet nje periudhe te gjate dhe te lodhshme stervitore, ge
kerkon nje shkalle te larte vetedisipline e vetemohimi, ge te jete i afte
per me teper perpjekje me intensive dhe me rraskapitese. Arsyeja pse
e ben ai kete eshte e nje rendesie jetesorc me teper per drejtuesit e
rekreacionit.
Sundon nje hendek i madh midis sportit te kohes se lire te
1inise dhe kapacitetit levizor ge ofron edukimi fizik ne shkolle.
Edukimi ne kolektiv i kohes se lire eshte nje detyre e
pashmangshme dhe e rendesishme, sepse sherben per te plotesuar
kufizimet e ores se mesimit te edukimit fizik, si dhe per ta
parapergatitur nxenesit me aftesi e shprehi te domosdoshme sportive
dhe mesimore.
Futja c llojeve te sporteve ne shkolle eshte bere per t'i
zvogeluar sa me shume pasojat e demshme te jetes sedentare te
nxenesve. Kjo paraget cdhe nje avantazh tjeter te madh - femijet e te
rinjte, permcs llojeve te ndryshme te sporteve, perjetojne dhe pervoja
te ndryshme levizore, te cilat, nese jane te interesuar e te pasionuar, i
theksojne dhe i perforcojne me tej jashte procesit mesimor.
Cili eshte motivimi qe e detyron sportistin ta braktise jeten e
lehte sedentare dhe te perballoje vrullin e rraskapitjen? A mund ta
zbulojme forcen ge e drejton ate ne menyre te pandalshme per te
kerkuar shkelgim si sportist, kur gjithe njerezit e tjere perreth synojne
nje mediokritet ose me keg? <;fare afekti ushtron ky shpirt sportiv mbi
nje komb dhe c;ofare ndodh ne jeten e njerezve, kur ata nuk e kane me
ate?
Keto jane c;oeshtje jetesore, ge lidhen drejtperdrejt me
mbarevajtjen e individit dhe te kombit. Specialistet e edukimit fizik
dhe te sportit ge kane nje emer te mire, duhet te kene mendjemprehtesi
me te thelle mbi programin e sporteve dhe te lojerave sesa thjesht nje
njohuri per ate c;oka jane. Ata duhet te jene te interesuar per rregullat,
aftesite theme lore, strategjine e skuadres se tyre; si t' i mesojne
sportistet e tyre dhe si ta organizojne shogaten sportive, veprimtarite
levizore sportive etj.
31
Ne shogerine c industrializuar e te kompjuterizuar sporti eshte
bere domosdoshmeri per t' i pergatitur femijet dhe te rinjte me
shprehite e te vepruarit me shpejtesi e shkathtesi.
Kapacitetet mendore dhe strukturat ndervepruese te sportit jane
shume te larmishme dhe japin mundesi ge te mbarten edhe ne
aktivitetet shogerore, si dhc te ndikojne ne personalitetin e ushtruesve.
Didaktika moderne na orienton qe ta konsiderojme edukimin
sportiv ne shkolle si nje detyre te rendesishme, ag sa dhe edukimin
fizik. Ne etapen e tanishme kerkohet te kalohet nga koncepti "Ushtrim
.fizik" (per edukimin fizik), sic;: eshte perdorur te ne, ne konceptin e ri
"Lloj i sportit". Ky reformim eshte ne harmoni dhe ne fnnksion te
kurrikules Iendore, planeve mesimore, qellimeve dhe kushteve aktnale
te shkolles.
Percaktimi i modelit didaktik, sipas konceptit "Lloj i sportit"
ne nivelin e tij me te larte, arrihet ne shkollat e ne klnbet sportive,
duke u mbeshtetur fugimisht ne shkencat sportive. Per kete arsye
shkollat e klnbet sportive jane partneret me te afert ne sistemin tone
arsimor per profilizimin sportiv te edukimit fizik ne shkolle.
Asnjeri nuk e mund ta kuptoje rendesine e atletikes ne jeten e
njerezve dhe ndikimin e saj ne kulturen e nje kombi, nese nuk ka nje
;.j
njohje -gofte edhe W pakte- mbi historine e Gregise. Palestrat tona dhe
I stadiumet, atletika dhe lojerat olimpike e kane pararendjen e tyre nga
:'l Gregia.
Greket ishin i vetmi komb atletik i antikitetit. Nuk eshte nje
perkim i thjeshte ge elisa nga epokat me te shguara te historise se
njerezimit (sic;: ishte p.sh. ajo ge nxori Parthenonin) te kene qene
epoka ne te cilat te mos kishte ekzistuar hapesira midis vleresimit te
shkelqimit atletik e vleresimit te shkelqimit estetik.
Ndennjet forcave qe te c;oonin ne nje zhvillim te shquar te
atletikes midis grekeve, kryesore ishte deshira per t'u dalluar mbi te
tjeret. Kjo ndjekje e pareshtur e persosjes i zoteroi greket si asnje
populi tjeter ne historine boterore. Nuk ka pasur asnjehere ndonje
popull tjeter qe te kete gene ag i dhene pas konkurrimit sa greket; nje
konkurrim ge nuk kufizohej vetem ne atletike, por ge u fut ne c;odo
32 Kapitulli 1 - Hyrjc ne didal.tihen c edul<imit fizil<
aspekt te jetes se tyre. Konkurrimet drejtoheshin ne art, ne muz_i~e, ne
drame, ne poezi, ne skulpture, ne oratori dhe me rezultatc mahmtese.
Shkelqimi individual ishte pikesynimi i edukimitgrek. Keshtu,
qytetar ideal ishte njeriu i zgjuarsise dhe njeriu i veprnrut H1stona k~
provuar plotcsisht se, kur kombet e kane mbitheksuarzh.vllhn:m.e .~J~
aspekti te natyres njerezore, duke e nenvleresuar nJenun ne teresJ,
rezultatet kane qene shkaterrimtare. . ..
Athinasit gjeten ky<;in e arte midis ekstremeve baraz1sht te
rrezikshme te specializimit te tepruar vetem ne zhvillimin fizik ose
vetem ne zhvillimin intelektual. "Nji! mendje e shendoshi! ni! nji! trup
ti! shi!ndoshi! ", ky ishte pikesynimi kombetar dhe mjeti me te cilin
greket e lashte e kerkonin kete pikesynim qe projektohej per. ta <;ua~
me tej mireqenien e individit dhe te shtetit. Keshtu p.sh., ne Athme
nuk kishte konflikt ndermjet atyre qe e shihnin me perparesi atletiken
dhe atyrc qe e theksonin rendesine e intelektit. . " . . . ..
Platoni e shprehte keshtu pikepamJen athmase: Ind!Vldl qe
eshti! veti!m atlet, eshti! tepi!r trashanik e vulgar, shumi! i egi!r; ndi!rsa
ai qi! eshti! i ditur, i!shti! tepi!r i buti! dhe tepi!r delikat. Qytetar ideal
i!shti! atleti i ditur, njeriu i mendimit dhe i veprimit ... "
Lufta dhe kercenimi i saj gjate koherave kane qene gjithnje
nder faktoret me kryesore qe e kane motivuar pjesemarrjen ne sport.
Keshtu p.sh., popullata e Spartes gjate shckullit VIII para Knshut
perbehej jo me teper se nga 9000 spartane dhe perafers1sht 2~?·000 te
tjere te gatshem per t'u rebeluar. Nga nevoja, Sparta 1shte nJe kamp 1
armata sur mbi nje "fur,;i baruti me fitil ti! ndezur". Qellimi i sporteve
spartane -ne fakt i te gjithe edukimit spartan- ishte per ta zh~11luar.
njeriun e veprimit, ushtarin e bindur te ashper, te guxunsh~m, te.
pameshirshem, te perkushtuar plotesisht ndaJ shtet1t. dhe te . afte
fizikisht qe ta mbronte ate. Ne ndjekje te ketij qellimJ shteu ktshte
man·e persiper kontrollin e plate te jetes se qytetareve, qe nga hndJa
deri ne vdekje.
Sot eshte e !ehte t' i shohim defektet ne menyren spartane te
jeteses, qe ishte nje sistem i ngushte i ashper, i cili ezhvillont~. trupiU.
dhe e nenvleftesonte mendjen; prodhonte atlete te nJeanshem, qe
s'donin t'ia dinin per muziken, artin, letersine dhe filozofine;
33
formontc njerez te bindur, duke i kthyer ne njesite te bindura te nje
makine mekanike luftarake.
Pra, duke u krahasuar me athinasit, spartanet dhane vetem nje
kontribut te vogel ndaj civilizimit dhe lumturise njerezorc. Ne
historine e efekteve tragjike Sparta na jep shembullin me te mire per
sa u takon qenieve njerezore, duke mbitheksuar fizikun dhe duke e
personifikuar njeriun si qenie te gjithanshme.
Nga Sparta duhet W mm-rim njc mesim tjeter, i cili nuk duhet
harrum· kurre: spartanet e dinin se <;fare donin dhe sesi ta merrnin. Ne
sot mund te mos jemi ne njc mendje me qellimin e tyre, por, ne fund
te fundit, ata kishin nje synim plotesisht te percaktuar dhe ishin
inteligjente ne mjetet me te cilat ia aninin qellimit.
Mesuesit e edukimit fizik dhe specialistet c sportit qe kane
dyshime mbi shkaJlen me te cilcn mund te kontribuojne sportet ne
zhvillimin e llojit te qytetarit (qe deshiron nje komb), duhet t'u
kushtojne vemendje fjaleve te Frimenit: "Ni!se duam ti! shohim se sa
larg i mundi!soi ata edukimi i tyre -ni! diti!t e tij mi! ti! mira- per ti!
vi!rtetuar idealet, le ti! shqyrtojmi! ata 300-t ni! Termopile, ti!k prisnin
;j me buze ni! gaz ti! fitonin ndaj mizorisi! orientale. Kujtoni mi! ti!
l
. bukurin e epitafeve ti! shkruara ni! pi!rmendoren e Qafes si!
Termopileve, per nder ti! bindjes si! lyre per t'u flijuar: 'Ti o udhi!tar,
shko u thuaj spartani!ve se ki!lu, ti! bindur ndaj ligjeve, ne biem fli. '"
Dihet se sportet e drejtuara si<; duhet japin nje kontribut te
madh per plotshendetshmerine, per kulturen e kohes se lire te njerezve
dhe per cilesite e qytetarit ideal, ashtu si<; konceptohet nga kombi. Por
ka dhe nje vlere tjeter karakteristike ne sportet e gares te nje rendesie
te vegante, ndonese nuk perceptohet ashtu si<; duhet nga shumica e
njerezve. Keshtu, Gm·dineri e quan "shpirti atletik", qe e pranon garen
-pavaresisht sa e mundimshme eshte- per gezimin e dukshem ne
testimin e fuqive te njerezve te pranimit te sfides, sepse eshte sfide
.. dhe sepse atleti e do garen. Ai e pershkruan ne kete menyre atletin e
vertete dhe motivimin e tij: " Motivi qi! e kthen pi!rpjekjen e tij ni!
gi!zim, i!sht~ di!shira per II! vi!ni! ni! prove fuqiti! e veta jizike; eshte
di!shira per" t'u dalluar. Jo ti! gjithi! njeri!zit, par individi e ndien
gezimin ni! gari!, ni! pi!rpjekje. "
34
Shpirti atletik nuk mund te ekzistoje atje ku kushtet e jetes
jane teper te buta dhe iuksoze. Gjitha~htu nuk mund te ekzistoje edhe
atje ku kushtet jane leper te veshtira dhe ku te gjitha energjite fizike
shterohen ne nje perpjekje te vazhdueshme me forcat e njeriut ose te
natyres. Kjo gjendet vetem ne kombet energjike dhe te paepura, qe i
japin vi ere te iarte shkelqimit fizik.
Asnje aspekt tjeter i edukimit fizik nuk i zoteron potenciaiet,
per te mire ose per te keq, sa i zoteron programi i spmiit dhe i
lojerave. Sporti dhe lojerat mund te kontribuojne per shendetin ose
mund ta demtojne ate; mund ta ndihmojne femijen qe te rritet me
kuptimin e vlerave personale ose mund t'ia shkaterrojne vetebesimin
dhe ta ambientoje me vetedeshtimin. Gjate aktiviteteve ne skuader
ekzistojne mundesi per te ndihmuar ne zgjidhjen e kerkesave per te
qene anetar i saj. Por qenia anetar i nje skuadre mund te jete gjithashtu
nje premise ku femija mund te petjetoje dhe hidherimin e perjashtimit.
Femija mund te mesoje te ndjeke rreguliat dhe ta respektoje
ligjin e urdhrin, ose mund te mesoje mashtrimin e urrejtjen per ligjin
dhe zyrtaret. Gjithashtu ai mund te mesoje te punoje ne bashkeveprim
e ne bashkepunim, ose mund te kthehet ne nje individ te
pameshirshem, qe merr neper kembe te drejtat e te tjereve; mund te
provoje iumturi te madhe nga ioja e tij, nese permbajtja e saj e
ploteson funksionin e vertete si veprimtari e gezueshme, ose mund te
provoje se eshte burim hidherimi, ne qofte se presionet e me te
rriturve e bejne te pamundur defrimin.
Kjo lioj karakteristike e sporteve dhe e iojerave del ne pah si
per programin e femijeve, te te rinjve, ashtu dhe per ate te te rriturve.
Ne programet atletike ka "dinamit" dhe shperthimet jane gjithnje te
pranishme. Mesuesit e edukimit fizik dhe specialistet e sportit kujtojne
grindje te shumta dhe shperthime te tjera emocionale ne fushat e
lojerave, te atletikes apo neper palestra, parse eshte e veshtire te
mbahen mend "betejat" midis valitareve, aktoreve ose artisteve te
ndryshem. Kjo eshte vetem nje kujtese per te gjithe specialistet e
edukimit fizik dhe te sportit, qe mbartin reagime te forta emocionale.
Kjo dukuri perfaqeson nje sfide ose nje mundesi. Eshte sfide per te
veprnar ne menyre efektive ne nje situate te rrezikshme dhe nje
35
mundesi, ve'<anerisht me femijet e te rinjte, per t'i shfrytezuar keto
situata shume emocionuese per qellime edukative.
1.3.2. Koncepti i sportit per tif gjithif
I'
fl
cj Prej me se dy dhjetevje'<aresh ne kunikulen lendore te
lI edukimit fizik ne kategorite e ndryshme te shkoliave, ve'<anerisht te
shkollave 8-vje'<are, mesimi sportiv po konceptohet si nje
il
,i! domosdoshmeri, per t'iu pershtatur gjithnje e me mire femijeve dhe te
rinjve. Ky transformim, si '<do gje e re, fillimisht u shoqerua me
polemika qe kane tentonin ta keqinterpretonin ate. Ideatoret e ketij
reformimi e kundershtojne konceptin e "mbylljes se edukimit fizik", te
"rolit ti! mesuesit te komanduar", te "kufizimit tete mesuarit motor"
dhe, nga ana tjeter, tendencen drejt nje standardizimi sportiv te
mesimit ti! edukimit.fizik.
Kritika filion te sporti dhe te ndermjetesimi i formave te tij te
trajningut, madje ajo shkon edhe me tej, me kundershtimin e
planifikimit te mesimdhenies prej mesuesve dhe nxenesve, qe priren
drejt temave komplekse dhe mbizoteruese te llojeve te sporteve:
sheshet e lojerave aventureske, cirkuset, trenazheret levizore,
vrapimet, barazpeshimet etj. Format e levizjes nuk do te mesoheshin,
por do te rregnlioheshin dhe do te inskenoheshin; improvizimet do te
ishin te deshirneshme dhe te iejueshme; plani i mesimdhenies nuk do
te ishte i nevojshem.
Nevojat e nxenesve per ievizje dhe parashikimet e levizjeve ne
planin mesimor perbejne shkakun dhe theibin e zhvillimit te
mesimdhenies. Megjithate mbetet nje problem: A do te ishin
percaktuese nevojat e femijeve per levizje per t'i pershtatur si duhet
temat e mesimit, pa matTe parasysh qenien e tyre si anetare te mesimit
sportiv? Nuk duhet harruar fakti se ne nje mesim femijet duhet t'u
nenshtrohen rregullave unike te detyrueshme dhe te mundshme per t'u
zbatuar nga te gjithe pjesemarresit.
Perfytyrimet e Ievizjeve te femijeve dhe te te rinjve sot
pasqyrojne imitimet qe krijojne nje panorame te sportit dhe u
paraprijne llojeve te sporteve te standardizuara ose modeleve
levizore.
 ·-~
36 Kapitul!i 1 - Hyrjc nii didalztildln e edulzimit fizilz
Shkollat nuk duhet te mos e perfillin kete tendence dhe ne
edukimin sportiv te "notojne kundi!r rrymi!s" ose te paraqesin
panoramen e kundert me kulturen e levizjeve. Ato nuk duhet qe vetem
te kontirmojne dhe te miratojne gjith~;ka qe lidhet me interesat e
nxenesve. Aktualisht, drejtimi themelor i didaktikes se edukimit fizik
ne shkolle eshte menjanimi i mesimeve shablone dhe zbatimi i
mesimeve me permbajtje te lire sportive, veprimeve levizore
josportive, qe e inkurajojne sportin per te gjithe dhe mesimin e
profilizuar sportiv.
Levizjet e shumta, madje dhe te lodhshme, duhet qe, ne stadin
e tanishem te varferise levizore, ta ngrene sportin shkollor ne nje nivel
me te larte. Levizjet e lira jane me te pershtatshme per ciklin e u!et te
shkol!es 8-vje~;are sesa per moshat e mevonshme, sepse nevoja e
femijeve te vegjel per aventura dhe per lojera eshte me e
pershtatshme.
1.3.3. Koncepti i pi!rvoji!s fizike
Pervoja fizike, si kategori didaktike, ka hyre ne edukimin fizik
dhe ne sportin shkollor nga fundi i viteve '70 te shekullit XX, ndersa
eshte shprehja e nje kthese shpirterore dhe shoqerore e nevojave
subjektive te njeriut.
Pervoja fizike eshte gjithashtu dhe pjese e nje kritike ne
psikanalize, ne te cilen njerezit percaktohen prej tmpit dhe sherohen
me terapine e tmpit. Gjate 20 viteve te fundit jane here zbulime ne
fushat e pergjithshme teorike dhe praktike, politike e shoqerore te
rizbulimit te trupit. Ndikimet e kesaj ndermanjeje perbejne
respektimin e nevojave subjektive, qe synojne ne shendetin e
pergjithshem dhe ne kerkesat e vetvleresimit te trupit. Pi!rvoja fizike
dhe pi!rvoja li!vizore ne etapen e tanishme te zhvillimit industrial e
kompjuterik jane koncepte me vend dhe elemente te domosdoshme
edhe per sportin.
Sot ne terapini! fizike dhe ne ritualet e pi!rvoji!s li!vizore jane
bere zbulime, megjithate ato te lene pershtypjen se nuk kane mundur
t'i shmangin rreziqet e percaktuara. Kufijte e !cultures Jevizore, te
utopise irracionale dhe te praktikes sharlatane te shendetit jane te
,_,... ''"
37
njedhshem e te mjegullt. Ekspozimi i trupit eshte gati te praktikohet
me sukses.
Ne kategorine e didaktikes sportive te pi!rvoji!s li!vizore, Jyrgen
Fynke (Ji.irgen Funke) permbysi shume ide dhe propozime. Pikenisja e
tij nuk ishte rrenjesore, por pajtuese. Ai mendonte se ne llojet e
sporteve tradicionale dhe ne kontrollin e levizjeve, pervojat Ievizore te
deshiruara, qe jane te shumta, pergatiten praktikisht e didaktikisht.
Pervoja Jevizore eshte nje pervoje e shumanshme dhe d.m.th., sipas
Funkes, pi!rvoja e trupit dhe pi!rvojat me trupin, qc kembehen ne
pasqyre ndermjet tmpit te njeriut tjeter me trupin tend. Pervoja fizike
eshte gjithnje edhe pervoje e levizjes, pervoje e shprehjes, por edhe
perjetim i ambientit e !cultures.
Par cilat jane pervojat fizike te deshiruara, sakaq edhe te
padeshiruara, ne mesimin e edukimit fizik? Funke numeron nje radhe
prej tyre: vetetendosjet e veteshtendosjet e trupit, ndijimet
statomotorike, si marramendja ose shpejtimi (pershpejtimi per inerci);
lekundjet ose luhatjet, rrjedhje te energjise, kontaktct e tmpit, ndijimet
e funksioneve te ndryshmc (dihatjes, goditjeve te zemres etj.),
kontaktet e trupit me njerez te tjere, ndryshimet trupore (p.sh. permes
formimit muskulor), ndijimet e mendimit etj. Nje konceptim i pasur i
pervojes fizike nga didaktika e edukimit fizik do t'i lejonte nxenesit
marredhenie te mira me trupin e tij dhe me trupat e tjere, gjithashtu do
t'i lejonte atij ta orientonte mesimin e edukimit fizik gjithnje me
shume ne mesimin per trupin.
1.4. Funksionet e te mesuarit
ne edukimin Jizik
Te mesuarit ne edukimin fizik, s1 proces i programuar, i
organizuar dhe i drejtuar nga mesuesi, i cili realizohet ne oren e
mesimit e ne format e tjera te aktivitetit levizor jashte klase,
karakterizohet nga nje sere funksionesh te rendesishme. Ato perbejne
thelbin e permbajtjes se procesit te te mesuarit dhe pikenisjen e
formulimit te objektivave konkrete per ~;do cikel shkollor.
38 Kapitnlli 1 - I-!yrjc ne didal<tikon e eJuldmit fizih 39

NiJ kuptimin gnoseologjik, me funksione te te mesuarit ne -Njohurite per rregullat e higjienes se trupit dhe te mjediseve;
edukimin fizik duhet te kuptojme teresine e vlerave qe u -Njohurite mbi rregulloret e disiplinave te ndryshme sportive;
transmetohen, u formohen, u kultivohen dhe u zhvillohen nxenesve -Njohurite per olimpizmin dhe Iojen e ndershme etj.
nga klasa ne klase, brenda nje cikli shkollor. Plotesimi i nevojave te nxenesve per s;lodhje dhe argetim fizik,
Nif kuptimin didaktik do te kuptojme perpjekjet e perbashketa ]evizor e psikik, qe lidhet me:
te mesuesit dhe te nxenesve per pervetesimin (nga keta te fundit) e nje -Aktivitetin Ievizor ne kohen e lire;
sistemi te caktuar njohurish, aftesish te domosdoshme levizore, per ta -Garat e ndeshjet sportive jashte ores se mesimit;
drejtuar ne menyre te pavarur aparatin levizor-mbeshtetes ne rrethana -Stervitjet per aftesimin sportiv, rregullimin e peshes trupore,
te ndryshme te aktivitetit e te veprimtarise se tyre Ievizore. per estetiken fizike etj.
Nga shume didakte tC vendeve te ndryshme jane bere perpjekje
mbi percaktimin real te funksioneve te te mesuarit ne edukimin fizik. Keto funksione te te mesuarit ne edukimin fizik, kur gjejne
Dikush u jep prioritet funksioneve qe shprehiu vlera, si: treguesit misherim te plote ne procesin mesimor dhe jashte tij, pa dyshim,
harmonike te trupit (permasat), aftesite psikomotore, fuqite fizike, sjellin vlera te dukshme ne personalitetin e nxenesve.
intelektuale dhe shpirterore; aftesite komunikuese ne grup e ne
shoqeri, njohurite e kultures fizike, shendeti i mire, Ievizjet aktive etj.
Te gjitha keto vlera jane rezultat dhe jo funksione te drejtperdrejta te 1.5. Bazat shkencore
te mesuarit.
te didaktikes se edukimit fizik
Didakte te tjere u japin prioritet funksioneve qe shprehin me te
vertete thelbin e te mesuarit ne edukimin fizik, qe programohen e
1.5.1. Baza biologjike
sintetizohen ne objektiva konkrete, si:
Zhvillimi trupor i nxenesve, ku perfshihen:
Ne analizen e bazes biologjike te didaktikes se edukimit fizik,
-Koeficienti optimal i harmonise se treguesve kryesore
per s;do specialist te kesaj fushe, eshte me shume interes te ndalemi ne
antropometrike;
fiziologjine e te ushtruarit dhe ne plotshendetshmerine e njeriut.
-Permasat harmonike te grupmuskujve te ndryshem te trupit;
Fiziologjia e te ushtruarit eshte nje nga fushat e zhvilluara me
-Perknlshmeria optimale e pjeseve te trupit ne artikulacione;
me shpejtesi ne edukimin e sotem fizik. Ajo studion e~ektet e
-Standardet moshore dhe gjinore te zhvillimit trupor.
ushtrimeve mbi trupin deri ne nivelet nenqelizore. Eshte e
Formimi i aftesive levizore-baze, qe nenkupton:
domosdoshme qe njohurite te cilat i pergjigjen fiziologjise se te
-Formimin e aftesive te pergjithshme Ievizore, ku rendesi te
ushtruarit te trupit, te perjetohen ne programet e te ushtruarit te
ves;ante merr pasurimi i pervojes Ievizore te nxenesve;
nxenesve jo vetem gjate procesit mesimor, por edhe jashte tij, pasi ne
-Formimi i aftesive Ievizore sportive;
kete menyre mund te arrihet ne plotshendetshmerine e tyre. Ne theme!
-Edukimi i cilesive fizike (forces, shpejtesise, perkulshmerise,
eshte detyre e mesuesit te edukimit fizik qe t'i njohe nxenesit e tij me
qendrueshmerise).
rregullat e plotshendetshmerise.
Pajisja e nxenesve me njohuri te edukimit fizik, te cilat kane te
Fiziologl!t spo1tive si komponente te plotshendetshmerise kane
bejne me:
percaktuar: ~
-Njohurite e thjeshta mbi trupin e njeriut dhe Ievizjet e tij;
40
Funksionin kardio-vaskular;
Strukturi!n e trupit;
Forci!n;
Fleksibilitetin.
Nga niveli i ketyre komponenteve varet shume niveli i
shendetit te pergjithshem. Niveli i deshiruar i komponenteve te
mesiperm mund te arrihet vetem permes pjesemarrjes aktive te
nxenesve ne veprimtari levizore, te cilat duhet te parashikohen ne
menyre te studiuar nga mesuesi per c;:do ore mesimi. Te nxenesit eshte
e domosdoshme te krijohet bindja sc per shendetin e mire, te qenit
aktiv eshte esenciale. Atyre u duhet bere gjithashtu e qarte se faktore
te tjere, qe ndikojne drejtperdrejt negativisht ne plotshendetshmcri,
jane dhe: menyra e c;:negullt e jeteses, duhani, alkooli, perdorimi i
droges etj.
Ne projektimin e nje programi, per te realizuar ndryshime te
deshiruara fiziologjike, te shoqeruara me plotshendetshmeri, mesuesi i
edukimit fizik duhet te Ieete ne !considerate: frekuenci!n, intensitetin,
vazhdimi!sini!, si dhe mode/in e ushtrimeve ti! planifikuara ni!
program.
Me frekuenci! duhet te kuptojme se sa here do te ushtrohet nje
nxenes (p.sh. 3 ose 5 here ne jave).
- Nif intensitet perfshihet shkalla e vendosjes se perpjekjeve te
nxenesit per me tej (p.sh. 80% ).
- Vazhdimiisia i referohet kohezgjatjes se nje aktiviteti (p.sh.
notim per 5 minuta).
- Modeli ka te beje me llojin e aktivitetit (p.sh. vrapim, notim,
pedalim, kercim etj.).
Nese mesuesi deshiron te arrije ndryshime pozitive ne
plotshendetshmerine e nxenesve, nevojitet qe ai t'u permbahet
parimeve fiziologjike dhe rregullave te meposhtme:
);> Tif ndjeki! parimin e mbingarkesifs
Duke u mbeshtetur ne kete parim, per permiresime ne
plotshendetshmerine aktuale, nxenesi duhet te kryeje me shume se
sasia e zakonshme e ushtrimeve.
41
);> 2. Tif zbatojif parimin e specifikimit
Ky parim kate beje me parashikimin e programeve te stervitjes
me rezultatet specifike. Keshtu p.sh., per te realizuar fitimin maksimal
ne qendrueshmerine kardio-respiratore, aktivitetet e programit duhet te
parashikohen me permbajtje te karakterit kryesisht aerobik.
);> 3. Tif marrif nii konsideratif nivelin e
plotshifndetshmifrisif fillestare tif nxifnifsit
Per percaktimin e ngarkeses se te ushtruarit te nje nxcnesi me
nje program ushtrimesh nevojitet qe mesuesi te konsultohet dhe te
marre miratimin nga mjeku. Nxenesit qe kane nivel relativisht W ulet
te plotshendetshmerise, duhet ta fillojne te ushtruarit sipas programit
me intensitet me te ulet se te tjeret. Programet e ushtrimeve duhet te
parashikohen ne pershtatje me nivelin fillestar te nxcnesit.
);> 4. Tif vlerifsojif rifndifsinif e aktiviteteve tif ngrohjes e tif
shkrythjes
Aktiviteti i ngrohjes (se palm 5-10 minuta) ndihmon nc
parandalimin e demtimeve dhe e pergatit organizmin e nxenesit per
aktivitete te mundimshme, qe jane pjese e ushtrimeve te programit.
Mbas ushtrimeve te programit, rekomandohet nje kohe prej 5-10
minutash shkrythje, per ta Jejuar organizmin e nxenesit qe te kthehet
ne gjendjen normale.
Nxenesit me nivel te ulet te plotshendetshmerise duhet ta kene
me tC madhe kohezgjatjen e ngrohjes dhe te shkrythjes. Per ngrohje
sugjerohen ushtrimet e strec;:ingut, si dhe aktiviteti i ulet aerobik.
);> 5. Tif ndjekif progresin e plotshifndetshmifrisif nif
planifikimin e programit
Duke marre per baze nivelin fillestar te plotshendetshmerise,
sikurse e perfundon nje nxenes pershtatjen me programin e
ushtrimeve, sasia e tyre duhet te rritet ne menyre progresive.
);> 6. Tif marrif parasysh diferencat individuate
Kur planifikojme nje program ushtrimesh, duhet te merren ne
konsiderate nevojat, interesat e pikesynimet individuate. Gjithashtu
eshte e domosdoshme te mbahet parasysh natyra e aktiviteteve, dieta
dhe regjimi ditor i nxenesit.
42 Kapitulli 1 - Hyrje ne didalztil<en e cdulrnnit fizil<
1.5.1.1. Stervitja dhe plotshendetshmeria
Rezultatet e arritura uga periudhat e punes se rregullt
muskulore, jane te larmishme. Nxenes te stervitur mund te quhen ata
qe marrin pjese rregullisht ne aktivitete te programuara fizikc, ata qe i
pershtasin ushtrimct me nevojat e tyre dhe qe fitojne nje gjendjc
relativisht te mire te plotshendetshmerise. Ne te kundert, nxenesit te
cilet lejojne qe muskujt t'u mauin zhutje e rendim dhe qe jane ne nje
kondicion te ulet fizik, mund te quhen te pastervitur. Nuk ka dyshim
se nje nxenes i stervitur eshte ne gjendje me te mire te
plotshendetshmerise sesa nje tjeter qe ben nje jete scdentare dhe
joaktive.
Kur dy nxenes me status jo te njejte te stervitshmerise
(perafersisht me te njejtin trup) kryejne te njejten sasi te punes
muskulore te moderuar, evidentimi tregon se nxenesi i stervitur e ka
konsumin e oksigjenit me te ulet, rrahjet e pulsit me te uleta, trjedhjen
e vellimit te gjakut (per goditje te zemres) me te madhe, presioni i
gjakut tek ai ngrihet me pak, uuazat e kuqe te gjakut jane me sasi me
te madhe, respiracioni eshte me i ngadalshem, formimi i acidit laktik
eshte me i vogel. Te ky nxenes hehet me i shpejte kthimi ne presionin
normal te gjakut dhe ne rrahjet normale te zemres.
Ne punen e nje natyre te mundimshme dhe me intensitet
relativisht te madh nxenesi i stervitur ka qendmeshmeri me te madhe
dhe nje kapacitet me te larte per konsum te oksigjenit. Stervitja ndikon
ne nje fuqizim me te madh te organizmit. Perderisa fuqizimi me i
madh i punes se zemres mundeson nje pmrje me te madhe te gjakut ne
muskuj, duke u sigumar atyre nje furnizim me te larte te lendes
djegese dhe oksigjenit, kryhet me shume pune me me pak shpenzim.
Permiresimet ne force, ne hashkerendimin neuromuskulor, zhvillimi i
qendrueshmerise etj., te gjitha keto rezultojne ne gjendjen e
permiresuar te plotshendetshmerise.
1.5.2. Baza psikologjike
Mesimi i levizjeve dhe psikologjia sportive jane dy fusha
studimi ne kuadrin e edukimit fizik, te cilat, vec;:anerisht ne tre
43
dhjetevjec;:aret e fundit, jane shtrire se tepermi dhe tashme kane marre
nje ndmje me identitete me vete.
1.5.2.1. Mesimi i /evizjeve
Mesimi i levizjeve eshte art1 1 levizjes se fituar si pasoje e
praktikes. Mjeshteria levizore mund te fitohet duke kaluar permes tri
etapave te te mesuarit:
Njohjes;
Shoqerimit;
Pavaresise.
Dihet se, me gjithe vctite e jashtezakonshme qe mund te
trashegoje njeriu, ai nuk lind aspak si nje rezerve e gatshme aftesish
levizore. Aftesia levizore fitohet vetem pas ushtrimesh, d.m.th. pas
perseritjesh te shumta te veprimeve radhazi, qe ndjekin nje qellim dhe
qe kryhen nga nxenesi gjate oreve te mesimit ne shkolle, si dhe ne
jeten e perditshme (ne shtepi, ne rruge, ne pyll, ne lume etj.).
Mekanizmin fiziologjik te aftesive te fituara e perbejne
reflekset e kushtezuara, qe formohen mhi hazen e reflekseve te
pakushtezuara. Formimi dhe forcimi i lidhjeve te perkohshme
percaktohet nga ligji i unitetit te njeriut me mjedisin e jashtem. The! hi
i ketij ligji qendron pikerisht ne faktin se hota qe na rrethon dergon
pareshtur sinjale (ngacmues vizive, auditive, termike etj.), te cilet
kapen nga analizatoret tane (organet, shqisat, si dhe rruget nervore);
prej kendej ato transmetohen ne pjesen perkatese te kores se
hemisferave te medha te trurit. Nga korja, nepermjet rrugeve nervore,
ngacmimi kalon ne mharesat nervore ne muskujt, duke shkaktuar ne
fund veprimin perkates pergjegjes te njeriut. Ne haze te kesaj lidhjeje
te organizmit me mjedisin rrethues, te natyres e shoqerise, arrihet (sic;:
e ka theksuar Pavllovi ) "harazpeshimi" midis tyre.
Kur mesohet nje levizje, ndodh ngacmimi i nje sere rrugesh
nervore-muskulore perc;:uese. Ne keto rruge bejne pjese: neurone!
(qelizat nervore) e trurit, palces se kunizit; motoneurone! (nervat qe
shkojne te muskujt) dhe njesite muskulore Ievizore te drejtuara nga
keto neurone.
 ~ --·
44 Kapitulli 1 - I·Iyrje ne clidaktihen e eduldmit fizil<
Modeli neuromuskulor percakton me perpikeri se cilet muskuj
ose grupmuskuj dote veprojne dhe ne ~fare vazhdimesie dote tkurren.
Ky model na ben te njohur te gjithe skemen e !Cvizjes. Modelet
ncuromuskulore te shkathtesive ievizore te thjeshta (drejtqendrimi i
trupit, ecja, vrapimi, madje dhe notimi) mund te mbahen mend aq
mire, saqe gjate zbatimit te tyre impulset nervore perhapen pa ndonje
kontroll te madh nga ana e sektoreve te larte te sistemit nervor qendror
(kores se trurit).
a. Njohja e veprimit liJvizor
Ne te mcsuarin e veprimit levizor nje kerkese themelore eshte
njohja e tij. Menjehere ne karen c trurit krijohen reaksionc
ideolevizorc dhe, si pasoje e krye1jes me kembcngulje te veprimit
levizor, formohen gjurme ne kujtesc. Kjo arrihet ne saje te
perfytyrimit te pergjithshcm mbi veprimin levizor. Veprimi lcvizor, qe
ekzekutohet per here te pare, eshte plotesisht nen kontrollin e vetedijes
se njeriut. Nxenesi ose sportisti eshte i afte te kryeje pjesct krycsore te
levizjes, te cilat nuk jane te shkathta, por te sforcuara. Ekzekutimi nuk
ka rrjedhshmeri; kjo shpjegohet me faktin se procesi i nxitjes, qc
shkon ne karen e trnrit, nuk perqendrohet atje, por shperndahet. Ne
psikofiziologji kjo njihct si etapa e shperndarjes se proceseve te
nxitjes.
Nxenesi e mendon dhe e zberthen detyren e tij deri ne hol!Csite
me te imeta. Per shembull, kur e meson per here te pare tekniken e
notimit stil "i liri!", ai dnhet te mendoje se si t'i nxjerre krahet nga uji
dhe te beje goditjen e kembeve. Pikerisht ne kete stad te te mesuarit
duket varesia e Ievizjes nga qendrat e kores se trurit. Per rrjedhoje,
edhe levizjet dalin te ngadalta, trashanike dhe jo te perpikta. Kjo
tendosje e padeshirueshme e trupit vjen ngaqe aktivizohen (pa qene e
nevojshme) edhe grupe te tjera muskujsh. Keto ve<;:ori percaktojne se
ne kete stad vemendja duhet te perqendrohet ne menjanimin e
levizjeve te panevojshme dhe sforcimeve te teperta muskulore.
Eshte e rendesishme te dihet qe, ne kete stad, te mesuarit nuk
duhet te nderpritet per kohe te gjate, pasi kjo ndikon ne vonimin e
krijimit te modelit neuromnskulor. Nga ana tjeter, edhe perseritjet
mjaft te shpeshta te ushtrimit nuk jane te deshirueshme, pasi formimi i
Diclalztil~a e eJulzintit fizil~ 45
bashkcrendimeve te reja ka lidhjc me kapercimin e veshtiresive te
ndryshme, qe dalin ne kete stad te te mesuarit, te cilat e lodhin shpejt
sistemin nervor.
h. Shoqi!rimi
Gjate perseritjeve te vazhdueshme te ekzekutimeve levizjet qe
nuk duhcn here, frenohen, ndersa ato te domosdoshmet perqendrohen
duke u perforcuar. Si baze psikofiziologjike ne kete stad sherben
perqendrimi i proceseve nervore ne karen e trurit, me ndikimin e tyre
reciprok dhe me zhvillimin e brenclshem.
Levizjct perceptohen ne menyre te plate dhe me te
hollesishme. Fazat e ve<;:anta tC aftesise levizore perforcohen nga
prova ne prove, me rregullimin e efektit te punes se bere per
saktesimin e tyre. Roli clrejtues i proceseve nervore kalon graclualisht
te proprioreceptoret. Kcshtu p.sh., tekniken e kercimit se larti, te
konceptuar me elementet perberese, nxenesi e kryen me sakte, por
perseri nuk e bashkerendon te tere stilin; ai nuk i hannonizon
elementet ne nje veprim te vctem. Arsyeja e kesaj mangesie
shpjegohet me faktin se te nxenesi nuk jane formuar ende ne menyre
te persosur lidhjet reflektore.
Ne kete stad te te mesuarit numri i perseritjeve gjate nje ore
mesimi mund te rritet. Nderprmjet mes mesimeve prej dy-tri clitesh
nuk e ulin efektin e te mesuarit.
c. PavariJsia
Kur veprimet perseriten vazhclimisht, vatrat e nxi~jes e te
frenimit (qe ndodhen ne karen e trurit) behen te qendrueshme. Kete
qenclrueshmeri te proceseve nervore ne psikofiziologji e quajme
"sterotip dinamik". Me formimin e stereotipit clinamik, veprimi
levizor kryhet pa pasur kontroll te forte te veteclijes mbi levizjet. Ne
kete stad te te mesuarit zakonisht levizjet kryhen ne menyre te
perseritur, ne kushte standarde.
Me formimin e shkathtesise levizore, nuk duhet menduar se ajo
mund te kryhet si<;: duhet ne <;:do situate, sidomos ne kushte te
veshtiresuara, p.sh. me ngarkesa te medha dhe me intensitet te larte,
ne kushte atmosferike te veshtira, me ndryshim te orientimit te
mjedisit etj. Ne kete menyre, te mesuarit e veprimit levizor kalon ne te
46 Kapitu!li 1 - Hyrje ne didalztilzen e edulzimit fizilz
ashtuquajturin stad te "aftesise levizore". Duke u ushtruar ne kushte te
ndryshueshme, veprimi levizor behet elastik dhe levizjet u pershtaten
situatave qe krijohen.
Ne kete stad nuk ka rendesi vendimtare vetem shkalla e
ngulitjes dhe e persosjes se aftesise, por edhe plasticiteti i saj; me fjale
te tjera, aftesia e kores se trurit per te kaluar ne menyre selektive nga
nje grup qendrash neurolevizore te te tjeret. Te nxenesit qe kane
arritur te kryejne mire disa veprime Ievizore, Iindin perceptime
komplekse te specializuara, p.sh.: ndijimi i ujit, ndijimi i perdorimit te
topit, ndijimi i mbeshtetjes ose i vmjes etj.
Bartjet pozitive dhe negative tif afti!sive lifvizore
Ne praktiken e edukimit fizik shpesh ndodh qe nje aftesi
Ievizore e mesuar me pare, te mos perseritet per nje periudhe te gjate
kohe. Modeli neuromuskulor i kesaj aftesie ruhet ne kujtese, por jo me
te gjitha ve.;;orite e saj. Kur nxenesi e kryen perseri veprimin, skema e
tij e Ievizjes nuk eshte e plote dhe kryhet me mangesi. Keshtu ndodh
p.sh. ne ski, ne not, ne kercimet ne uje etj. Nje nxenes qe rreth me se
nje vit me pare rreshqiste mjaft mire me ski, kur hipen perseri mbi to
pas njc periudhe te gjate kohe rreshqitjet e para -aq me teper sllalloni
ose clemente te tjera teknike- nuk i kryen njedhshem dhe kete ai e
ndien fare mire. Por ai e rifiton perseri pas nje periudhe kohe te
shkurter modelin neuromuskulor.
Ruajtja e veprimit levizor ne kujtese eshte aftesia per te
riprodhuar sakte nje model levizjesh te mesuara me pare, i cili, edhe
me perdorimin e ralle ne praktike, riprodhohet ne formen fillestare.
Nxenes te ndryshem kane aftesi te ndryshme per riprodhimin e ketyre
modeleve.
Kur veprimet e mesuara me pare e ndihmojne ose e pengojne
formimin e veprimeve te reja, kemi te bejme me bartjet e tyre pozitive
ose negative. Keshtu p.sh., nje nxenes qe rreshqet mire me patina, e ka
te lehte te rreshqase dhe me ski; gjimnas'ti mund te kerceje pa
veshtiresi nga trampolina; nje nxenes qe no ton mire ne "stilin e lire", e
kate lehti~ te notoje ne stilin "shpine" etj.
47
Kur vepnm1 1 meparshem levizor e pengon formimin e
veprimit te ri, kemi te bejme me bartjen e tij negative. Keshtu, mund
te themi se nje nxenes qe noton mire ne stilin "e lire", e kate veshtire
te notoje mire dhe ne "stilin bretkose"; vrapuesi i largesivc te mesme
ose te medha nuk mund te jape rezultate te larta ne kercimin se gjati
etj.
1.5.2.2. Psikologjia sportive
Psikologjia sportive eshte e lidhur me zbatimin e teorise
psikologjike dhe te mendimeve ne sport e ne aktivitetin fizik. Teknikat
e nxitjes psikologjike dhe strategjite e nderhyrjes perdoren nga
psikologet sportive per t'i ndihmuar individet ne arritjen e nivelit
optimal ne veprimtarite perkatese.
<;:do mesues i edukimit fizik eshte mire te njihet me perfitimet
psikologjike, qe rrjedhin nga pjesemarrja ne veprimtarite !Cvizore, si
dhe me efektin e ketyre te fundit mbi shembelltyren e bukurise se
trupit. Nuk ka dyshim se personaliteti i nje nxenesi (sportisti), interesi,
nxitja dhe perqendrimi i vemendjes mund te ndikojne ne kryerjen e
veprimeve te caktuara levizore.
Strategjia e nderhyrjes perdoret nga psikologet sportive per t'i
ndihmuar individet qe te pergatiten per garat sportive. Psikologjia
sportive parashtron objektivat dhe analizen e faktoreve, qe ndikojne ne
kryerjen e veprimeve me sukses, madje edhe te veprimtarive levizore
komplekse.
1.5.3. Baza biomekanike
Te knptuarit e ligjesive qe udheheqin persosjen e levizjeve
njerezore, eshte thelbesore per mesuesit e edukimit fizik. Ata jane te
interesuar ta inkurajojne kenaqesine e nxenesve gjate procesit te te
ushtruarit, si dhe angazhimin e vazhdueshem te tyre me aktivetete
Ievizore. Per ta permbushur kete detyre, mesuesit kane nevoje te
pervetesojne tezat e dukurite biomekanike, qe rregullojne levizjet e
trupit te njeriut.
j;
48 Kapitulli 1 - I-lyrje ne didal<tib;n e eduhimit fizilz
Analiza e qendrimeve dhe e levizjeve te njeriut, si dhe
objekteve levizese te sportit, duke perdorur ligjet, ligjesite dhe tezat e
.fizikes, veranerisht te mekanikes, dinamikes e te kinematikes, quhet
biomekanike.
Ne tre dhjetevjec;:aret e fundit studimet biomekanike jane shtuar
se tepcrmi kudo ne bote. Kjo disipline perben nje shkence te
rendesishme te edukimit fizik dhe te sportit. Ne permbajtjen e saj, ajo
perfshin dy fusha kryesore studimi:
Aspekte! anatomike tii levizjes;
Aspekte! e efekteve te liivizjes.
Biomekanistet kane nje fjalor shume te specializuar ne
pershkrirnin e fushes se tyre te studimit. Ne kete shkence studiohen
dukuri te tilla, si: forca, fuqia, shpejtesia, pershpejtimi, masa e trupit
dhe rnadhesia e levizjes, presioni, ferkimi, energjia, gravitacioni,
barazpeshimi etj. Ne vendet e zhvilluara permiresohen vazhdimisht
aparaturat, instrumentet dhe kane zbatime te shumta. Kjo ka bere qe te
zgjerohet tej mase baza e njohjes.
Nepermjet pajisjeve te specializuara, studiuesit biomekaniste
kane arritur te zbulojne fenomene, qe specialistet e edukirnit fizik dhe
te sportit nuk do te mundeshin t'i zbulonin vetern nepermjet praktikes.
Nje ndihme te madhe ne studimet biomekanike kane dhene sidomos
mjetet e informacionit te shpejte, si: kompjuteri, videokasetofoni,
aparatet e regjistrimit filmik etj.
1.5.4. Baza antropologjike
1.5.4.1. Mbi antropologjine ne pergjithesi
Antropologji do te thote teori e trupit te njeriut. Objekti i saj
eshte perpuar ne baze te aspekteve te ndryshme shkencore ose me
metodologji te ndryshme. Konceptet e perpunuara ne antropologji
sherbejne si pika te forta mbeshtetjeje per didaktiken e edukimit fizik.
Didaktika e edukimit fizik i kritikon argumentet e pjesshme
antropologjike, sepse edukimi fizik e sporti jane kurdohere ne thelbin
e pennbajtjes se saj per kerkime dhe pastaj per pergatitjen e
specialisteve te kesaj fushe. Kjo kritike duhet pare ne disa drejtime.
Para se gjithash, eshte i njohur fakti se njeriu nshtrohet me edukim
Dida!dilza c eduhimit fizilz 49
fizik dhe me sport, qe nuk do te ekzistonin realisht, nese asnje nuk do
te vraponte, nuk do te kercente, nnk do te usht:rohej me gjimnastike,
nuk do te notonte, nuk do te luante futboll, basketball, volejboll etj.
Perderisa njeriu ben pjcse ne nje situate ose veprimtari te dhene,
vcprimet, qendrimet dhe qellimet e tij nuk mund te mos parashikohen.
Ky realitet eshte i lashte, madje qe me lindjen e vete qenies dhe te
shoqerise njcrezore.
Specialiste te ndryshem te edukimit fizik dhe te sportit, duke
spekuluar me koncepte filozofike ose me mendime intuitive (me "te
drejten" e shkences), bejne mjaft interpretime te gabuara mbi aparatin
mbeshtetes levizor. Mbi te gjitha eshte antropologjia, qc i vlereson jo
vetem njohurite ne aspektin empirik, por edhe ne ate shkencor, kritik e
racional. Epoka e sotme, e orientuar shkcncerisht e teknikisht, si dhe
shumica e antropologjive, me ndryshimet e tyre tC medha, madje dhe
me rishprehjen e pjesshme te deshmive, e perkrah nje pikepamje te
tille. Por, megjithate, vete mendimi bashkekohor kritik e racional, me
idete e veta ndikuese moderne, nuk ka mundur t'i pengoje
irracionalizmat e ideologjizmat e te gjitha llojeve qe te hyjne ne jeten
e njeriut.
Te gjitha shkencat humane jane te orientuara ne theme! nga
antropologjia. Ne c;:do aspekt ose me c;:do metode kerkimore shkencore
ato e studiojne njelloj -ne format e dukshme te mundshme- jeten e
njeriut. Kjo sepse te te gjitha eshte i ngjashem synimi themelor
shkencor - studimi i formimit dhe i zhvillimit te njeriut e te shoqerise
njerezore.
<;eshtja themelore antropologjike eshte ne pergjithesi
konceptimi dhe njohja e ekzistences njerezore per vete dhe per te
tjeret, motivet e kriteret e veprimtarise se saj per vete dhe per te tjeret
-ne te kaluaren, sot dhe ne te ardhmen- e individualiteteve qe
nderkohe jetojne dhe bashkeveprojne ne shoqeri. Kjo <;eshtje ka qene
e pranishme qysh nga momenti kur njeriu filloi te mendonte per veten.
Ajo bazohet ne perfundimin themelor te veterefleksionit, pikerisht ne
veteveprimin e njeriut, ne vetedijen per veprimtarine dhe per dhenien
llogari, past'l.i ne manjen e masave per gatishmerine e veprimtarive te
ardhme. :i
I.
 ''I '
50 Kapitulli 1 - Hyrje ne didalztikcn e edul<imit fizik
Kjo <;:eshtje themelore antror,ologjike,. e ~ila eshte ~ashm~
erli ·ur dhe nderkohe i eshte perg)lgJUr zhv11lmut e ndryshimit te
~ultu~es dhe te shoqerise, ka fituar nje kuptim te ve<;:ante ne te
ashtuquajturen "kohe te ndryshimeve". Nese ajo do te shkonte vetem
ne problemet pedagogjike, refleksionet dhe njohurite antropologJike
nuk do te qendronin shume nc gjendje gatishmerie.
Antropologjia, me sakte pastaj Antropologjia pedagogjike,
formon tereisht disiplinen themelore te pedagogjise, sepse profesioni-
baze i edukatorit do te mund te percaktohej dhe tC sqarohej vetem nga
pikepamja antropologjike. Edukimi ka shkuar e shkon gjithnje ~e
njeriu ne te gjitha stadet e jetes dhe te zhvillimit te tij shoqeror, madJe
jo vetem te femijet e te rinjte; sepse humanizimi i njeriut eshte qellimi
kryesor i teorise dhe i praktikes se pedagogjise.
Humanizim domethi!nii ta ndihmojmi! njeriun, pi!rmes masave
tii pi!rshtatshme pedagogjiko-didaktike, piir zhvillimin e tij ti!
pi!rgjithshi!m. Nje mase e tille eshte njelloj si ngjashmeria e
pergjithshme antropologjike e lidhur edhe me pedagogjine dhe
didaktiken sportive.
1.5.4.2. Kategoriti! antropologjike
dhe aspekte! e didaktiki!s si! edukimit fizik
E njejta formule mund te jepet si nje perfundim kryesor
antropologjik per edukimin fizik, si dhe per mesimin e edukimit fizik:
njeriu te jete ne thelb nje qenie psilwfizike, nje person ne unitetin e
Jizikut e dhe ti! shpirtit ose ti! trupit e mendimit. Madje do te
parapelqehej edhe modeli i triadi!s si uniteti i trupit, shpirtit dhe
mendimit ose diferencimi i aktit ti! jeti!s, qi!ndrimit ose veprimit
pi!rmes element eve motorike, afektive dhe njohi!se.
Psikikja ose fizil\ja, ose me mire motorikja, afektivja ose
konjitivja, jane ve<;:anerisht nje trung i komponenteve te urdluave,
qendrimeve, veprimeve, mundesive per t'u shprehur, e cilesive,
sjelljeve ose veprimtarive qe, se bashku, kane kuptimin e momenteve
te qarta te ekzistences njerezore dhe te menyres se ndikimit te saj mbi
boten dhe mbi shoqerine.
51
Per pedagogjine dhe didaktiken e edukimit fizik se fundi kane
mbetur jashte vemendjes dhe kerkojne sqarim keto bashkesi te <;:muara
te anes se natyrshme njerezore dhe te kushteve qe nderveprojne me
njera-tjetren. Prej me se 2000 vjetesh shkencat interesohen per Ieete
problem -para se gjithash, filozofia dhe psikologjia- duke servirur nje
model te ndryshem njelloji, dyllojesh ose trellojesh. Por deri sot per
Ieete nuk eshte arritur ne nje emerues te perbashket. Nga ky fakt do te
perjashtohej dyshimi i madh mbi kete "sfinks te lene filozo.fik" edhe
per nje zhvendosje ose hedhje poshte te ketyre komplekseve
perkatese, qe sot jane drejtuar ne fushen e diskutimeve shkencore
antropologjike.
Megjithate ka <;:eshtje te qarta te praktikes jetesore, qe kane
lidhje te ndersjclla me njera-tjetren. Semundjet dhe demtimet e trupit,
si rregull, e ulin aftesine mendore ose provokojne disharmoni
shpirterore. Ka semundje mendore qe lidhen me trupin; nga ana tjcter,
ka semundje trupore qe varen nga mendiml.
<.;do pune intensive mendore, shqctesim shpirteror, si dhe
pagjumesia, ndikon ne aftesite tmpore ose ne n·askapitje, deri ne
paralizen e sforcimeve fizike, madje ne nxjCITjenjashte te funksioneve
organike. Mendimi njerezor mund te kaloje ne lajthitje deshirash e
enderrime joreale, madje kur njeriu perdor eksitante (opium ose lloje
drogash iluzioniste), ai ndihet perkohesisht si ne fluturim, por, kur
kalon ne normalitet, ndihet perseri i lodhur dhe i shqetesuar nga
pagjumesia apo nga ane te tjera shendetesore.
Neurofiziologjia, patopsikologjia ose psikiatria japin nje mori
faktesh per keto varesi te ndersjella, te cilat do te ishte teper e veshtire
te trajtoheshin. Por edukimi fizik, sporti dhe praktika pedagogjike
japin deshmi te tjera interesante dhe bindese, se vetem me "trajnimin
:iii
mendor" dhe me kerkimet ne pedagogjine sheruese behet e mundur 'li
nderhy1ja (permes thellesise shpirterore) ne fushen motorike, konjitive 'I'·
dhe afektive te femijeve.
Ne psikomotoriken e sotme po punohet shume ne kete drejtim,
duke e trajtuar njeriun si nje unitet tefizikut, mendimit dhe shpirtit. Ne
kete unitet nderveprojne harmonishem, si ne nje zinxhir te vetem, te
gjitha elementet trupore, motorike, afektive dhe konjitive te qenies
52 Kapitu!li 1 - Hyrje ne d;dalztild!u 'e edul<imit fizilz
njerezore, te ndijimeve dhe veprimeve te saj ne menyre te diferencuar,
ndei'kohe dhe ne menyre teper kompakte.
Parimin, sakaq edhe koken e trungun e veprimtarise levizore, e
perben levizja, sikurse te gjitha aktivitetet dhe dukurite e mnndshme
shpirterore e mendore (ose afektive e konjitive) te njeriut ne natyre
dhe ne shoqeri, qe shfaqen permes gezirnit, hidherimit, dhimbjes,
kthjelltesise se mendimit, te qeshurit, te qarit etj. Shembujt e sjelle
kane te bejne me gjestin e mimiki!n ne procesin e komunikirnit me
njerezit e tjere ose me anen e jashtme te Jevizjes e cila, ne theme!,
aktualizon aktet motore.
Potenciali levizor, si parim i aktivitetit fizik ne demonstrimin e
kondicionit fizik e Jevizor ne lojerat sportive dhe ne veprimtari te
tjera, si dhe aktiviteti levizor garantojne nje mase te shendctshmerise
se plate fizike, mendore dhe sociale, sepse se bashku jane stimulues te
domosdoshem per rregullimin e funksionit te organizmit dhe tregojne
te ashtuquajturen performance.
Ve~anerisht nen kategorine e performances, si baza e
veprimtarise dhe e pranise njerezore ne natyre dhe ne shoqeri, jepet
mundesia qe te kuptohet se edukimi fizik dhe mesimi i edukimit fizik
duhet te jene te pranishem ne edukimin e pergjithshem; madje edhe
me shume - ato te vendosin nje detyre themelore pedagogjike, sipas
se ciles, pa edukim te pergjithshem nuk mund te mendohet. Nga sa u
tha me siper, duhet te theksojme dhe nje here vendin e rendesishem qe
duhet te zere edukimi fizik, mesimi i edukimit fizik dhe aktivitetet
sportive ne jeten e perditshme te shkolles.
1.5.5. Baza kibernetike
1.5.5.1. Pi!rcaktimi i njeriut
nga piki!pamja kibernetike
Terrni "kibernetike" vjen nga greqishtja dhe do te thote "arti i
te drejtuarit". Kibernetika eshte shkenca mbi ligjet e pi!rgjithshme te
marrjes, ruajtjes, transmetimit dhe transformimit te informacionit ni!
sistemet e nderlikuara ti! drejtimit.
Kibernetika si koncept lindi ne veren e vitit 1947, si rezultat i
erparimeve te medha qe u bene ne kri'imin e makinave llogaritese
53
elektrouike, te cilat kryejne veprime tC komplikuara, qe Jane
karakteristike edhe per trurin e njcriut. Ne kete menyre, ato jane ne
gjendje te drejtojne procese leper te nderlikuara.
Sot kibernetika eshte nje shkence me degezime te shumta, nje
pjese e te cilave jane me interes edhe ne fushen pedagogjike, madje
dhe ne edukimin fizik dhe ne sport. Keshtu p.sh., makinat llogaritese
po perdoren edhe ne procesin e mesimdhenies. Ato bejne pyetje,
vleresojne pergjigjet dhe, ne rast nevoje, japin udhezime per ta
perseritur edhe nje here nje material te kaluar ose formulojne pyetje
mete thjeshta.
Sot kibernctika po Juan nje rol te madh ne ti! mesuarit e
programuar, qe i!shte nji! sistem i puni!s se pavarur dhe individuale ti!
nxenesve, per te pi!rvetesuar materia/in mesimor, me ndihmen e
teksteve te programuara ose te ki!tyre teksteve dhe makinave
mesimore.
Njeriu nuk studion vetem njeriun, par ben gjithashtu nje
paraqitje te vetvetes dhe te objektit te tij te kerkirnit. Kjo perben nje
objekt te studimit te vetes nga pikepamja kibernetike. Keshtu, ne kete
pikenisje dalin ne pah paragjykime te ndryshme, qe e ~ojne perpara
mendirnin didaktik.
Zhvillimet e pritjeve per pavaresine e nje pozicioni themelor
kane zgjatur per shekuj. Kjo vi en edhe per kibernetikcn. Percaktimi i
njeriut si sistem kibernetik eshte here ne dy etapa, ne te cilat
perfshihen parimet e rregullimit dhe ato te informacionit. Te dy keto
parime karakterizojne dhe konceptin komunikues te kibernetikes.
Me rritjen e diferencimit dhe te saktesise se paraqitjes
kibernetike te njeriut, shtohen edhe prirjet ne baze, te cilat ne
bashkesine e tyre trajtohen si antropokibernetike. Per nje studim dhe
deshmi kibernetike do te mund te flitet vetem atehere kur, permes
paraqitjes kibernetike te njeriut, nuk do te kapercehet horizonti i dhene
i njohurive (objekti dhe metodat e studimit).
Zhvillimi i permendur i dinamikes rrethore ne kerkimin
kibernetik zgjerohet vazhdimisht dhe ndihmon ne ate qe ka vete
kibernetika gjate ekzistences se saj. Ne pjesen e tij me te madhe
54 Kapitul!i 1 - 1-!yrje ,,;; ,lidahtihen e c<lul<imit fizih
55
ki!rkimi kibernetik merret me njerezit dhe me hapesirat e lyre jetesore,
nepcrmjet zhvillimit te metejshem te antropokibernetikes dhe analizes
ndersa spektri i kesaj shkence zgjerohet gjithnje dhe me shume. . .. sistematike perkatese.
Funksionet sensomotorike zene nje vend kyc; ne kibernetJke.
Vlerat theme! ore dhe argumentet logjiko-normative jane shtrire
Sic; dihet, ato sherbejne si udherrcfyese per vertetimin e parimeve
kryesisht ne pershkrimin e sistemeve shoqerore dhe ne nje dallim te
rrethore. Komunikimet mes njerezve dhe mjedisit qe i rrethon, Jane
vendimit personal, si funksion i qellimcve ideologjike. Me vendimin
procese theme! ore, nga W cilat varet ne menyre direkte jeta me cilesit~
personal vete njeriu kerkon ta shfaqe lirine e tij. Ne haze te
e saj. Kerkimi kibernetik mbeshtetet jo vetem ne pergalitJen e llje sere
diskutimeve kritike, pc1faqesuesit e revizionit te kurikulumit kane
"kutish te zeza" aproksimative, por, vee; kesaj, cdhe ne paraqltJen e
permbushur edhe nje hap tjeter drejt terheqjes se standardeve ne
hamendjeve te tanishme themelore, se vete njeriu eshte nje sistem proceset mcsimore te pedagogjise J,:ibernctike.
kibernetik.
Sot po behet nje ndarje e sakte ndermjet vendosjes se qi!llimit
Evoluimi sensomotorik shprehet vec;anerisht ne neurofiziologji.
(si vendim politik) dhe edukimit (si shkence). Vendosja e qcllimeve
Permes deponimit te sbtuar brenda sensomotorikes kibernetike, njeriu
dhe proceset c ketyre qellimeve rregullohen ne fusha te ndryshme
percaktobet me nje status te zgjeruar mesimi dhe vendosjeje. .. ...
kompetencash. Rruga per te qi!llimet mund te studiohet, por qellimi i
Rrjetet sensomotorikc dhe teona klbernelike e pajtueshmcnse
mesimit eshte i pastudiueshem, nese nuk i referohemi aksiologjise.
ki'ijoje nje lidhje thelbesore, nga e cila mund te zhvillohen fusha te
Ne vertetesine politike te nje shoqerie demokratike qellimet
ndryshme te jetes. Permes blloqcsh W vcc;anta behen W .nJohura
mesimore duhet t'i arrijne detyrimet e tyre nepermjet vendimit te
funksione te vec;anta thelbesore te njeriut, me te crlat a1 mund te JetoJe.
shumices. Duke i pare qellimet qe bart aksiologjia, ne horizontin e
Eshte e nevojshmc qe vendimet normative ti! jene specifike, pasi duhet
njohurive kibernetike njeriut i dalin me shume funksione te vetvetes,
te pershtaten me jeten dhe qellimet e saj. Keshtu p.sh:, ato mun~ t~
te cilat mund te permblidhen ne nje profil te vetem. Ndersa funksionet
pcrputhen me faktin qe loja e perbashket, me funkswnet e saJ te .1

vec;anta, e lejon njeriun ta zoteroje me nje cilesi te larte profeswnale

madje dhe jeten c tij te perditshme. Me vrojtimin e mje~isit rrethues:
te bie ne sy dhe shkallezimi i tij aksiologjik. <;:do nJen mund te
prezantohet Jehte fale funksioneve te vec;anta (~e kuad1:in e funksionit
te pergjithshem) qe kryen, ne saje te arn!Jeve qe ka, nese ne
funksionin e tij eshte i terhequr ose aktiv.
1.5.5.2. Horizonti i problemit
te pedagogjise kibernetike
Modeli kibernetik i te menduarit ka hyre shume heret ne
pedagogjine e pergjithshme. Keshtu, qe ne fillim te viteve '60 te
shekullit te kaluar lindi pedagogjia kibernetzke. LidhJa e temave
tashme shume te diskutuara midis aksiologjise, teorise se te mesuarit
dhe teknologjise se edukimit eshte here gjithnje dhe me e ngushte,
e VC(fanta te objektit te studimit jane tC dallueshme, funksioni i ,I
projeksionit -sipas shkalles aksiologjike per vleren e njeriut- na jep nje I!
'.
mase te re vleresimi. Njeriu eshte vetekomandues i inputit (sasise se
informacionit) dhe outputit (rendimentit) te tij. :'
Pedagogjia kibernetike drejtohet mbi proceset e mesimeve dhe
organizimin e tyre. Kete e dokumenton edhe numri i madh i
programeve mesimore kibernetike te viteve te fundit. Sipas hazes
sensomotorike kibernetike, proceset e mesimeve shihen ne lidhje me
njesite Sokop, qe jane njesi ti! nje operator! komunikativ sensomotorik,
i cili prodhon te njeriu nji! ndikim ndermjet irifonnacionit hyri!s dhe
atij dales.
Pasojat e fushave te termave te permendur deri tani nuk mund
te paraqiten ketu. Prandaj kemi permendur vetem disa pasoja me vlera
skajore. Me nje kualifikim vetvetor njeriu vihet ne pozita te tilla qe t'i
kerkoje dhe t'i g}!f}i' vete qellimet e tij mesimore. Te dy keto
kualifikime shnderroben ne nje tipar ne mjedisin elektronik te se
56
ardhmes. Me kualifikimet e permendura i jepet njc mundesi nxenesit
qe te nderhyjc nc gjendjen e tij jetesore te momentit.
Perparesia e nje didaktike te fushave profesionale
sensomotorike qendron ne nje lidhje didaktike, e cila ne njefare
menyre mund te shnderrohet ne nje shine sensomotorike. Ketu mund
te perdoret konteksti i pajtueshem i teorive dhc modeleve kibernetike.
Ne lidhje me fushat profesionale sensomotorike, edukimi fizik dhe
sporti jane nje fushe e vogel didaktike, e matur me shumellojshmerine
komunikuese sensomotorike te njeriut.
Sistemet e komunikimit kane nensisteme qe marrin nje rregull
ne jete permes shkcmbimit te informacioneve. Ne fushen e cdukimit
fizik dhe te sportit tregohet nje zhvillim i qarte i teorive te
pergjithshme pedagogjikc. Mendimet e reja teoriko-sportive
vazhdojne te njejten rruge. Sipas kesaj situate teorike, ne edukimin
fizik dhe ne sport nuk mund te shmangen kohezionet e shumta.
Ni! kibernetiken sensomotorike, me qellime mi!simore jane
ni!nkuptuar dhe do ti! ni!nkuptohen ti! gjitha qi!llimet qi! mund ti!
arrihen ni!pi!rmjet procesit mi!simor sensomotorik. Matja e aftesive
energjetike dhe informative shnderrohet nderkohe ne njc mase
thelbesore, qe e pershkon tere hapesiren jetesore.
Veti!vendimi dhe strategjia e ti! ki!rkuarit ti! qellimeve
mi!simore, te dy se bashku formojnc kualifikimin e veti!vendo>jes.
Nepermjet tij njeriu aftesohet per t'i kerkuar dhe per t'i gjetur vete
qellimet, si dhe t'i vleresoje ato per proceset e mesimit. Per fushat e
vec;:anta te lendeve mesimore duhet te zhvillohen spektre te ndryshme
informacioni. Rezultatet e kualifikimit te vetevendosjes lidhen me
moshen e nxenesve.
Rezultati i te mesuarit ne mesimin e edukimit fizik dhe ne ate
sportiv eshte i lidhur ngushte me rezultatin e marrjes si! vendimit veti!
dhe ti! veti!drejtimit.
Hapi i pari:' qendron ne teorine sensomotorike.
Hapi i dyti!, modeli i mi!simit shnderrohet me qi!llimin e
mi!simit, ne te cilin, para se gjithash, qartesohen parimet dhe ligjesite.
Nepermjet veteprogramimit te procesit mesimor njeriu i krijon vetes
menyra per te ecur ne rruge mesimore, pa ndihmen e dikujt tjetri.
57
Programet e mesuara te veprimtarive levizore (p.sh. c;:iklizem,
not etj.) mund te perdoren per perballimin e njc situate specifike.
Programfleksibi!l i veprimtarisi! do ti! thoti! se nji! person ka afti!si me
ti! cilat mund ti! pi!rballoji! situata qi! ndi!rrohen me11ji!heri!.
Duke u nisur nga kjo, me afiesite e ndryshueshme nenkuptojme
sti!rvitjen dhe jo mesimin. Ne kete menyre, flitet vetem per pjesen
sensomotorike te ketij aftesimi, pra, per proceset shndi!rruese gjati!
realizimit ti! nji! li!vizjeje.
Programet mesimore te sensomotorikes kibernetike sherbejne
per tC vene ne levizje proccsct mesimore sensomotorike te nxenesve.
Rruga mesimore eshte nje radhe stacionesh instruktive, ne te cilat
paraqiten mjetet e nevojshme, per te kerkuar qellime mesimore dhe
pastaj per t'i perdorur ato vete ne praktike. Paraqitja e qellimeve te
mundshme mesimore behet kryesisht nepermjet informacioneve vizive i·.
dhe auditive.
Me paraqitjen e materialcve teorike dhe praktike eshte provuar
te ngrihet nje platforme per didaktiken e edukimit fizik me baze
kibernetike, e cila do tC mund te konsolidohet permes dy hapave
shnderrues:
Hapi qe na c;:on drejt pedagogjise kibernetike;
Hapi qe na c;:on drejt didaktikes se edukimit fizik.
Gjate edukimit fizik dhe sportit njeriu meson ta zoteroje dhe ta
drejtoje trupin, si dhe levizjet e veta ne hapesire e ne kohe. Nepermjet
kesaj rruge ai fiton aftesi qe e pasurojne pervojen levizore dhe ia
permiresojne dukshem jeten.
II
'i.
 Kapitulli 2 ~ Te mesuarit e veprirneve levizorc 59

Perkrahesit e teorise se stereotipit dinamik, si parim themelor

per mesimin e veprimeve Jevizore, kane qendrueshmerine e shprehise.
"Ki!tu duhet ti! synoji! dhe te mesuarit e ti! ushtruarit ni! edukimin fizik
e ni! sti!rvitjen sportive", - thone ata. Por praktika tregon se nje
bashkim stereotipash dinamike e ben te pamundur te mesuarit e te
gjitha varianteve te Ievizjeve qe shfaqen ne situata te larmishme te
krye1jes se veprimeve, duke perfshire ketu dhe ato te paparashikuarat.
Per kete arsye, koncepti refleksologjik i menyres se krye1jes se
veprimeve levizore (teknikes) qendron ende ne pozita kontradiktore
me praktiken e sotme te te mesuarit, si ne edukimin fizik, ashtu dhe ne
stervitjen sportive. Me me shume vlere do te ishte ai konceptim i
teknikes, qe do t'i jepte pergjigje te qarta dhe te plota praktikes se te
KAPrtU!.U -
? mesuarit. Per kete qellim nuk duhet nisur nga refleksi i kushtezuar,
por nga ligjesite qe drejtojne veprimtarine e njeriut, ve(fanerisht nga
ligjet fiziologjike dhe psikologjike te veprimtarise se aktivitetit te tij. I
I
~r .. JV\ESUJ.\Rff EVEPRIJV\EVE
H H Dihet se kryerja e levizjeve nga njeriu i nenshtrohct hapesires
!:
.. dhe kohes. Ato dallohen shume nga zhvendosjet mekanike te trupave
te ngurte osc nga zhvendosjet instinktive te kafsheve. Karakteristike e
lEVIZORE levizjeve njerezore eshte aftesia per te reaguar ne menyre te
vetedijshme, si ndaj ndryshimeve te kushteve te jashtme, ashtu dhe
ndaj luhatjeve te struktures se tyre te brendshme. Te tilla luhatje jane
zbuluar ne Jevizjet stereotipa te hapave te ecjes dhe te vrapimit. Duke
2.1. Koncepti mbi thelbin reaguar ndaj ndryshimeve te jashtme, ndaj kushteve konkrete dhe
e ti! mifsuarit ti! li!vi'l,jeve struktures se veprimit, njeriu siguron zgjidhjen optimale te detyrave
levizore. Keshtu p.sh. mund te permendim ndryshimet qe ndodhin ne
Sot ne shurne vende te bates eshte i perhapur rnendimi se strukturen e ecjes dhe te vrapimit ne debore, ne uje, ne ngjitjet e ne
veprimi li!vizor dhe li!vizja ne pergjithesi nuk jane gje tjeter ve((se zbritjet e terre nit te pjerret etj.
refleks i kushti!zuar, i cili perben bazen e stereotipit dinamik, qe Ne te vertete, levizjet e njeriut nuk ruhen te gatshme dhe me te
formohet ne karen e trurit te madh. Levizjet konceptohen si figura qe gjitha detajet ne kujtesen e tij motore; gjithashtu ato nuk riprodhohen
riprodhohen ne saje te procesit te te nshtruarit dhe te mesuarit te nga format e tyre standarde. Ne situate te re Jevizja ndertohet
hollesishem, deri ne elementet me te vogla. Te ushtruarit forman kurdohere e re. Kjo behet ne procesin e krye1jes se veprimit levizor,
vertet refleksin e kushtezuar, por levizjet dhe veprimi nuk e kane kur njeriu reagan me ndjeshmeri ne kete ose ate situate. Ne kujtesen e
efektivitetin e duhur, sepse karakteri i tyre standard e stereotip nuk u tij ruhen vetem levizjet qe sherbejne per ndertimin e levizjeve te tjera.
pergjigjet kerkesave te reja dhe ndryshimeve, sado te vogla, te Ato nuk kane per baze mekanizmin riprodhues stereotip, si((
kushteve konkrete. pretendojne refleksologet, por mekanizmin e pi!rshtatjes si! dobishme,
!
60
me te cilin kuptojme proceset e te menduarit me qellim zgjidhjen e
situatave.
Qellimi i levizjeve, qe ka ne theme! permbushjcn e kerkesave
te njeriut, jo vetem qe i ben ato te motivueshme dhe me synime te
caktuara, por i kthcn ne veprime per realizimin c objektivave. Qellimi,
si shkaku i levizjeve, nuk u intereson refleksologeve, sepse levizjet
konsiderohen si rcagim ndaj ngacmuesit ne sjelljen momentale te
njeriut. Ne kete menyre edhe shprehia levizore -thone ata- eshte nje
veprim specifik, nje reagim teresor, qe buron nga stimuli i mjedisit.
Me shkeputjen e levizjeve njerczore nga qellimi, refleksologet e
transformojne ate nc nje mekanizem te ngurte, duke e konsideruar
rezultat te ngacmimit te jashtem (stimul-reagim).
Ne procesin e te mesuarit te Ievizjeve shkalla e njohjes
shqisore lidhet ne menyre te pazgjidhshme me shkallen e saj logjike.
Ajo perben nje proces te vetem, qe e shoqeron nxencsin ne ~;do hap te
veprimtarisc se tij njohese, brenda sc ciles eshte veshtire t'i ndash
kufijte ndermjet dy shkalleve. "Syrit toni!, - thote nje psikolog, - i
bash/when jo vetem shqisat, por edhe veprimtaria e mendjes." Prej
kendej kuptohet qarte se levizja njerezore nuk eshte vetem nje
zhvendosje e thjeshte ne hapesire dhe ne kohe, por, nc. radhe te pare,
eshte nje akt i veti!dijshem, me qi!llime te caktuara, me junksion
njohes, me karakter emocional e krijues dhe keto veti lidhen ngushte
me plotesimin e kerkcsave te tij te tashme dhe te ardhme, te cilat
perbejne rregullatorin kryesor te levizjeve.
Mund te themi se levizja njerezore i ploteson kerkesat e
njeriut, u pershtatet kushteve te nljedisit dhe bashkevepron ni! unitet
me to. Kur njeriu i kupton kerkesat per levizje, ato kthehen ne motiv te
veprimtarise se tij, duke shtruar per zgjidhje objektiva konkrete, te
cilet realizohen nepi!rmjet veprimeve levizore komplekse.
2.1.1. Si i mesojni! fi!miji!t veprimet li!vizore
Rruga e realizimit te akteve dhe veprimeve levizore, si rregull,
eshte rruga instinktive; ajo i pergjigjet skemes S - R (stimul-reagim),
qe shpreh bashkeveprimin e qendrimit te brendshem te femijes ndaj
mjedisit te jashtem. Mbas mashes 2 vje<,;, me shtimin e veprimtarise
Kapitulli 2 R Tc mCsuarit e veprit-neve levizore 61
levizore, te mesuarit e akteve dhe tC veprimcve te reja Ievizore,
femijct shprehin pretendime ne rritje per plotesimin e nevojave dhe te
interesave vetjake. Kjo realizohet nepermjet skemes psikomotorc, si<,;
tregohet ne figuren 5:
Figura 5: Sl\ema e tC mesuarit dhe e veprimeve Ii!vizore nga remijet 2-5 vjcs;
Zakonisht vetekorrigj imi shoqerohet me elemente instinktive te
ndijimcve neuromuskulore. Kur korrigjimi has ne pcngesa, provat
vazhdojne deri ne arritjen e suksesit (kujtojme goditjet ne shenje).
Ne mesimin e organizuar te cdukimit fizik me femijet 6-!0
vje<,;, skema psikomotore e pervetesimit te akteve dhe vcprimeve
levizore persoset gradualisht dhe merr nje forme te re (shih figuren 6):
Figura 6: Skema e te mesuarit dhe c veprimevc levizore nga femijet 6-10 vje~
Orientimi i femijes realizohet nga mesuesi; zbatimi behet i
pavarur nga femija, kontroll-korrigjimi behet prej vete femijes ne I'
menyre instinktive dhe me ndihmen e mesuesit, ndersa suksesi i takon
femijes.
Me skemen e paraqitur ne figuren 6, realizohen vetem ato akte
dhe veprime levizore te reja qe u pergjigjen plotesisht fuqive
perceptuese psikomotore te femijes. Le te ndalemi shkurt ne
zberthimin e <,;do pjese te kesaj skeme:
III J
Orientimi - kryen funksionin e programatorit paraprak te
veprimit. Duke u mbeshtetur ne te, femija mund te realizoje zbatimin
praktik te Ievizjeve. Ne fakt, kur nje veprim mesohet nga vete femija,
II,i
ai (femija) orientohet ne menyre te pavarur, ndersa ne mesimin e i, I
 62
mesuesja. Skema orientuese ne nje rast konkret te te mesuarit te nje
veprimi levizor, mund te ishte:
~ Objektivi: Hedhja dhe pritja e topit me saktesi nga shoku.
~ Mi!nyra e ekzekutimit: Mbahet topi me dy duart ne gjoks dhe i
hidhct shokut, i cili shtrin krahet, kap topin me duar dhe i
perkul krahet prane gjoksit (demonstrimi).
~ Kushtet: Top i zakonshem volejbolli; pasimi ne vije te drejte
me dy duar; largesia 2 metra; trualli mbeshtetes - i rrafshet;
trajektorja e hedhjes- instinktive.
~ Motivimi: Topi i hidhet shokut qe, ne lojen e ardhshme, ai te
jete ne gjendje ta pasoje me shpejtesi dhe saktesi, duke here qe
te fitoje skuadra e tij.
Nepermjet fjales dhe demonstrimit konkret, femija orientohet
e, per njedhoje, veprimi pervetesohet me shpejt e me saktesi.
~ Zbatimi - Pas orientimit, mesuesi i aktivizon femijet me <;:ifte
(1 +1) per kryetjen e pavarur (ne mur) te veprimit ose me
partner. Nga ndijimet, perceptimet dhe perfytyrimet simbolike
(fjala + shikimi) femijet kalojne ne kryerjen e vertete te
veprimit. Ata lihen te lire ta zbatojne skemen instinktive te te
mesuarit.
~ Kontroll-korrigjimi - Kur femija vepron ne perputhje te plote
me orientimin (gje qe ndodh rralle), kmrigjimi behet shpejt dhe
ne nJe mvel te caktuar; ai kryhet me sukses pas disa provash.
Por, kur gjate kontrollit instinktiv te orientimit, zbatimi nuk
perputhet me pikat e tij kryesore, lind nevoja qe femija te
nonentohet; ndryshe veprimi mesohet gabim ose harxhohet
kohe shume e gjate punc.
2.1.2. Disa ve~ori ti! aktivitetit li!vizor ti! fi!miji!ve
2.1.2.1. Marri!dhi!niet me hapi!siri!n
e mikron!jedisin social
Nepermjet levizjeve, femija meson te vendose marredhenie
konkrete me hapesiren qe e rrethon. Ai formon koncepte te tilla
elementare, si: afer, larg, i madh, i vogel, jashte, brenda, para, prapa,
!art, poshte etj. Pra, femija meson te orientohet ne hapesire dhe
Kapitulli 2 - Te mesuarit e veprim.evc levizore 63
perpiqet ta modifikoje ate. Ne orientimin hapesinor, trupi i femijes
behet objekt referimi. Ky orientim do t'i plotesohet me tej, kur ai te
behet i vetedijshem per konceptet: "i majte" dhe "i djathte".
Femija i zbulon marredheniet midis trupit te vet dhe hapesires
ne saje te persosjcs se aparatit pcrceptiv te te parit, drejtpcshimit.
Orientimi ne hapesire fitohct fale pervojes levizore, e cila pasurohet
vazhdimisht nga dita ne dite.
Per femijen, levizja eshte kurdoherc nje nevoje e cila e shtyn te
realizoje dhe pervetesoje akte e vcprime te reja levizore. Ne kcte
kcndveshtrim psikologjik eshte mire qe ncvojat dhe perpjekjet e
femijes te rrethohen nga nje "klime e paster dhe e ngrohte", pa frenim
dhe me shume tolerance, edhe pse ne ndonje rast mund te rrezikojne.
Arritja e suksesit levizor nga fCmija lidhet drejtperdrejt me
qendrimin e prindit dhe te mesueses. Atyre u takon te jene drejtuesit e
ndihmesit e aktivitetit te tij levizor. Ne kete rast eshte e rendesishme
qe ata te shprchin kurdohere nje qendrim mirekuptues, pa i kaluar
kufijte ctike te veprimtarise levizore.
2.1.2.2. Mi!simi ti!ri!sor i veprimeve
Aktiviteti levizor i femijeve, ve<;:anerisht i 6-10-vje<;:areve,
eshte i paqendrueshem ne kohe dhe ne cilesi. Ai shoqerohet naa nje
vellim i konsidemeshem !Cvizjesh qe, ne te shumten e rasteve, j~ne te
ngatheta e teper te shperndara. Per kete arsye femija ka nevoje te
ndihmohet qe t'i hetoje saktesisht levizjet e veta dhe te mesoje levizje
te reja, duke shfrytezuar prirjet e veta imituese dhe riprodhuese te asaj
qe bejne te tjeret, sidomos te rriturit. Prandaj baza e te mesuarit te
veprimeve levizore eshte imitimi teresor, sepse femija nuk eshte ne
gjendje ta kuptoje shpjegimin e copezuar dhe verbalo-abstrakt.
Mesimi teresor i levizjeve dhe i veprimeve eshte mire te kete
per objektiv edhe saktesine e tyre; t'u jape mundesi femijeve qe ta
11J.ohm trupm e vet nepermjet marredhenieve ekzistuese te pjeseve te
ttJ ve-;:anta. Vetem keshtu ata dote mund t'i ve<;:ojne levizjet e ky<;:eve
dhe te familjarizohen me tipat e ndryshem te trajektoreve ose te njohin
drejtimet e ndryshme te hapesires, si<;: eshte baza mbeshtetese e
kembeve ne ushtrimet e drejtpeshimit etj. Keshtu, femija dote mesoje
ta vendose dhe ta zhvendose trupin e tij ne nje mjedis te perbere nga
64 Didahtiha e edubmit fizil, K..-..pitulli 2 ~ Te 1nesuarit e veprimeve levizore 65

sende dhe njerez, qe do te behen me mjaft kuptim per te, sepse i ka 2.2. Ligji!siti! theme lore ti! kryerjes
njohur dhe perjetuar ne levizje. Te perjetuarit e historise se tij si! veprimit lifvizor
levizore, i lejon femijes veterregullimin e vetekontrollin e trupit te vet
ne c;:do mjedis. Kete ai e ben pcrmes kontrollit te vazhdueshem Ne procesin e te mesuarit realizimi me sukses i objcktivave
ndijimor e perceptues. levizore nuk mund te arrihet si duhet, pa njohjen c pervetesimin e
ligjesive themelore te kryerjes se levizjeve, si nga nxenesit ashtu dhe
2.1 .2.3. Ritmi dhe harmonia e levizjeve nga mesuesi (shih figuren 7).
Momentet e ndryshme te ekzekutimit te veprimit i lidh ne
menyre harmonike vazhdueshmeria ne kohe, si dhe nje ritem i caktuar VEPRIMI LEVIZOR
i perberesve te tij te vec;:ante. Per fcmijet e te gjitha moshave kjo lidhje
mes ritmit e levizjes ka rendesi te madhe dhe eshte nje nga arsyet e
tjera, qe veprimi duhet mesuar teresisht e jo pjese-pjese. Pa dyshim,
kjo do te siguroje harmonine dhe koherencen e vijueshmerise se
elementeve !Cvizore te veprimit.
Ku e ka bazen kjo teze? LIGJESITE
Trupi i njeriut perbehet nga nje teresi segmentesh (hallkash), te
cilat asnjehere nuk levizin njeheresh, par radhazi ne kohe dhe me nje
ritem te caktuar, qe u kushtohct aftesive ndijuese-levizore individuale.
Ndmja e veprimit ne perberes segmentare nuk do ta favorizonte te FIZIOLOGJiKE ·· ··-PSIKOLOGJiKE ······· ., .. BIOMEKANIKE
mesuarit c tij, per shkak te nderlikimit ritmik. Ne moshen 6 vjec;:
femija ka aftesi te medha per te riprodhuar teresisht gjithc;:ka qe
shikon, par i mungon aftesia per t'i vec;:uar levizjet dhe per t'i
Figura 7: Ligjesite themelore te kryerjes se veprimeve Ievizorc
ribashkuar harmonikisht ato. Kjo ndodh nga paaftesia e tij per ta
rregulluar ritmin e levizjeve ne kohe, si dhe nga pamundesia e tij per
Keto ligjesi jane objekt studimi te biomekanikes, fiziologjise
sinteze.
dhe psikologjise. Ato ekzistojne si modele ti! kryerjes optimale te
Pi!rfundim:
veprimeve levizore.
Mund te themi se grupmosha 6-10 v}er e ka te veshtire
A to a mund te jene modele konkrete te veprimit levizor?
angazhimin ne veprimtari sportive. Pavaresisht nga kjo, pranohet prej
Teknika (qe ne te vertete perben nje model) nuk mund t'i
te gjitheve se c;:do pervoje levizore qe ndihmon zhvillimin ndijimor
pershkruaje tiparet e jashtme te veprimit, par Iigjesite e optimizimit te
Jevizor dhe njohjen e karakterit te ndryshueshem te levizjeve nga
tij, mete cilat kuptojme metoden e arritjes se objektivit levizor, p.sh.:
femija, eshte e dobishme per t'u realizuar ne praktike. Vetem keshtu
si te vrapojme shpejt, si te kercejme me shume se gjati dhe se larti, si
aktet e reja perceptuese-levizore do te mund ta inkurajojne rritjen e
te notojme dhe te rreshqasim sa me shpejt me ski etj.
shendetshme fizike dhe formimin gradual te personalitetit te femijes.
Per te forrrfuar te nxenesit nje perfytyrim te qarte mbi menyren
e arritjes se objektivave levizore, perdorimi i termit "teknike" do te
ishte jo fort i pershtatshem, sepse perfaqeson nje model, nje shablon te
·". 1 J· t" t
66
e shtyn keg gjylen ... " dhe jo: "Ai ka teknike te keqe ne shtytjen e
gjyles."
Ne procesin e te mcsuarit te veprimeve Ievizore teknika nuk
duhet identifikuar me veprimin Jevizor: njeriun e ndihmojne dijet per
kryerjen e tij. Nxenesi e nderton veprimin mbi bazen e dijeve, duke
ndryshuar elementet perberes, ne perputhje me ve({orite e tij fizike,
fiziologjike, psikike dhe me kushtet konkrete te mjedisit rrethues. Ai e
realizon veprimin kurdohere sipas kuptimit te ligjesive te ndertimit te
tij dhe te qellimit qe i ka vene vetes.
Qellimi, si karakteristike themelore e veprimit Ievizor te
njeriut, na ben te mendojme se teknika e tij duhet te kete strukture,
permbajtje dhe destinacion tjeter, ndryshe nga ajo qe studion
biomekanika. Meqenese veprimi levizor eshte objekt i te mesuarit ne
edukimin fizik, teknika e tij duhet te siguroje te nxenesit formimin e
vetedijshem ti! atyre perfytyrimeve qe lidhen me kerkesat theme/ore te
organizimit te Ievizjeve, me kuptimin e Iigjesive dhe te kushteve
konkrete te arritjes se ohjektivit.
Per permbushjen e kctij funksioni teknika duhet te permbaje
rekomandime te tilla qe te tregojnc varesite funksionale te zgjidhjes se
objektivit levizor nga karakteristikat-baze te veprimit. Keshtu p.sh.,
nxenesi do te arrije ta kerceje se gjati me vrull nje Iargesi te madhe
(sipas moshes), nese do t'i zbatoje me perpikeri kcrkesat dhe ligjet e
mekanikes, sipas te cilave, "rezultati rritet, kur rritet shpejtesia e
vrapimit dhe kendi i fluturimit te qendres se pergjithshme te rendeses,
ndersa pesha e trupit zvogelohet". Ne kete rast Iigji i mekanikes e
tregon vertet rrugen e optimizimit te veprimit Jevizor, por nuk i merr
parasysh ve({orite individuale fizike te nxenesve dhe kushtet konkrete
te kryerjes se detyres Ievizore. Ne fakt, ky ligj nuk e rekomandon
mesimin e figures standarde (kopjimin e saj), por jep drejtimet e
persosjes se veprimit.
Per optimizimin e kryerjes se veprimit Ievizor kane rendesi te
ve({ante edhe ligjesite Jiziologjike e psikologjike, te cilat man·in pjese
ne kuptimin e plote te teknikes. Kete e themi pasi Iigjet e mekanikes .
bartin informacion te bollshem per mesuesit, por teper te kufizuar per
nxenesit. Me gjithe pershtatjen qe u behet Iigjesive te mekanikes per
nxenesit e moshave te ndryshme, perseri ndodh qe interpretimi i
Kapitulli 2 - Te rnCsuarit c veprintcvc levizorc 67
Ievizjeve te mbetet i paqarte. Pikerisht ky interpretim i kerkesave te
teknikes duhet t'u mesohet nxenesve. Rolin kryesor ketu e luanjjala e
mesuesit i cili i pershkruan kerkesat e teknikes, ndersa nxenesit kane
mundesi ta perqendrojne vemendjen mbi to.
2.3. Rrugi!t e pi!rveti!simit
ti! veprimit li!vizor nga nxi!nesit
Ne procesin mes1mor te edukimit fizik, mesuesit zbatojne
konceptin teorik tradicional te hazes, hallkes kryesore dhe te detajeve
te veprimeve Ievizore. R1jedhimisht edhe te mesuarit ndjek po ate
rruge. Me kete nuk duam te themi aspak se kjo rrugc cshte e gabuar,
por kerkesat e sotme qe shtrohen ne drejtim te cilesise se kryerjes se
tyre dhe te ndikimit maksimal ne organizmin e nxenesve, duhet te
hapin horizont me te gjere e me te thelle, me qellim qe te evitohen
kufizimet tradicionale.
Njohja e hazes se veprimit Ievizor nga mesuesit perben nje
kerkese te domosdoshme didaktike. Deri tani ne didaktiken e edukimit
fizik veprimi levizor karakterizohet nga kjo strukture tipike: haza,
hallka kryesore, detajet.
Baza e teknikifs konsiderohen elementet e domosdoshme te
veprimit, qe sigurojne arritjen e objektivit levizor, pa te cilat ai nuk
mund te konceptohet. Ne disa raste theksohet se baza e teknikes se
veprimit jane ato Ievizje qe e dallojne ate nga te tjeret, p.sh. vrapimin
nga kercimi dhe nga hedhja etj.
Hal/kif kryesore njihet ajo pjese e rendesishme e veprimit, qe
Juan rolin vendimtar ne rezultatin e tij, p.sh.: shtytja ne kercime, vrulli
final ne hedhje etj.
Detaje tif teknikifs vleresohen ato clemente te dores se dyte te
levizjeve, qe nuk e prishin strukturen e veprimit dhe mund te kryhen
ne menyra te ndryshme.
Sa korrekte tingellojne sot keto percaktime?
<;;do veprim Ievizor, i thjeshte ose i nderlikuar qofte, ka nje
ndertim homogjen te te gjithe elementeve perberse (shih figuren 8).
\Jo,.-.;........,; j n<O.r;t ,.,. ... 0 ; / . .,,.,.. ,..; h.-.lllr:.:. lro•T,~~~··~ ..1- •·'! •·----lC~•·~ •.1--·--~1-L -

68
ndertimit te tij. E themi kete, sepse cilesia e ~do veprimi Ievizor
percaktohet nga uniteti i te gjitha elementeve, ndersa cilesia e ~do
elementi varet nga ajo e te tjereve.
VEPRIMI LEVIZOR
DINAMIKE
I KINEMATIKE 1:
.. ~ .....~ .... ,t.¢_ . , ........... ~·-""'"""" .,.,
I DINAMIKE
,, ,. .... &M .. ,,.¢,,."."·-·"''-·~~~-., .:
DINAMIKE-
KINEMATIKE
Figura 8: Rruget e pervetesimit te veprimit levizor
Konceptimi tradicional i hallkes kryesore rrezikon zbatimin ne
unitet e elementeve dhe perqendrimin e vemendjes se nxenesve vetem
ne te, duke i nenvleresuar elementet e tjera te rendesishme. Percaktimi
qe i behet bazes se teknikes se veprimit levizor, mund te merret me
rezerva, sepse ne te mund te hyjne edhe elementet e tjera, qe jane
pjese e operacionit. Si~ shihet, ne te mesuarit e veprimeve levizore
eshte e domosdoshme qe konceptimi i teknikes t'i sherbeje me mire
cilesise se krye1jes se tyre.
Pervoj a e perparuar bashkekohore e didakteve te shquar te
ednkimit fizik tre on se ve rimi levizor dallohet n a ti are ti! iashtme
Kapitulli 2 ~ Te tnCsuarit c veprimeve levizore 69
kinematike. Gjate procesit te te mesuarit me ndihmen e mesuesit,
nxenesi e drejton vemendjen pikerisht ne keto tipare qe e ndihmojne
per te modeluar ndertimin e Jevizjcve. Per arritjcn e ketij qellimi,
nxenesi mbeshtetet ne pozicionet, kendet, trajektoret, amplituda! dhe
ne karakteristika te tjera te hapesires. Pra, ai nuk ben gje tjeter, ve~se
kopjon .figuri!n teres ore te veprimit. Pergjithesisht nxenesit mbesbteten
ne figuren e jashtme te veprimit. Kjo eshte me e theksuar te nxenesit e
ciklit te ulet te shkolles 8-vje~are, ku bazen e te mesnarit te tyre e
perben imitimi i li!vizjeve te mesueses .
Veprimi levizor dallohet edhe nga dinamika e tij, domethene
DETAJET nga shkalla c fuqive muskulore qc pcrdor nxcnesi gjate kryerjes se
veprimit, te cilat nuk shihen me sy, por ndihen gjate kryerjes se
rregullt W Ievizjeve. Kcshtu p.sh., nxenesi c ndijon perkuljen e trungut
dhe te kembeve, shtytjen me krahe, lehtesirnin ose shtimin e peshes nc
ky~e, gjate vmjes ose mbeshtetjes. Ai, jo vetem qe ndijon, por edhe e
KINEMATIKE
knpton kur perdor force me te madhe ose me te vogel. Ne keto raste
nxenesi nuk e imiton dhe nuk e kopjon figuren shablone, por e
l
perqendron vemendjen ne kerkimin dhe ne perdorimin e fuqive
racionale .
Cila eshte rruga me efektive?
KINEMATIKE- Le te ndalemi ne analizen e te dyja rrugeve - kinematike dhe
DINAMIKE dinamike.
Duke u mbeshtetur ne permbajtjen e programit te edukimit
fizik te shkolles 8-vje~are dhe ne karakteristikat levizore te veprimeve
te ndryshme qe permban ai, dallojmi! tre grape kryesore ti! objektivave
li!vizori!:
Ni! grupin e pari! bejne pjese ato veprime qe kerkojne nivel
maksimal ti! cili!sive fizike, ne varesi te karakteristikave hapesinore te
struktures kinematike. Rezultatet e arritjes se ketyre objektivave
regjistrohen ne menyre instrumentale (ne sek, em, kg), ndersa rezultati
maksimal moshor tregon cilesi te larte te kryerjes se veprimit. Ne keto
raste dinamika perben hazen e te mesuarit te veprimit, ndersa
kinematika perben detajet. Te tilla veprime jane: vrapimet, kercimet,
hedhjet, noti, skite etj.
70 Di,lalztil~a c ed-uldmit fizil~
Nif grupin e dyti! hyjne ato veprime qe kane aftesi shpreh~se te
Jevizjeve, domethene qe kane estetike te kryetjes se tyr~, por qe !tdh~~
ngushte dhe me nivelin e cilesive fizike. Vepnme te tllla programt 1
edukimit fizik i permbledh ne gjimnastiken artistike, ne gjimnastiken
ritmike dhe ne vallezimin ritmik, Bazi! e ti! mi!suarit ne keto disiplina
eshte organizimi hapesinor i levi::jeve, pra, kinematika; ndersa
dinamika merr pjese si detaj.
Ni! grupin e treti! perfshihen ato veprime Ievizorc qe kerkojne
saktesi te larte (nganjehere nc nje kohe shume te shkurter) te
ekzekntimit te tyre dhe qe realizohen nepermjet kombinimit maksimal
te aftesive fizike dhe organizimit hapesinor te Jevizjeve. Veprime te
tilla i kane ne program: basketbolli, volejbolli, futbolli dhe hendbolli.
Objektivat Jevizore te kctij tipi dallohen nga knshte jostandarde te
kryetjes se tyre. Baza dhe detajet e te mesuarit ne keto veprime
ndertohen duke u kombinuar here ne menyre dinamike dhe here ne
menyre kinematike, ne varesi te situatave dhe te synimevc te levizjeve.
Ne mesimin e edukimit fizik (edhe ne stervitjen e nxenesve te
·levizjeve prej mesuesit i joshin me shume pas organizimit te tyre
klasave sportive), duke u mbeshtetur ne keto tre grupe tipike te
veprimeve levizore, vemendja e nxenesve duhetJiksuar, sip as rastit, te
dinamika, te kinematika ose tc te dyja bashke. Eshte e rendestshme qe
baza te pervetesohet mire; rezultat i nje mesimi te tille jane
shkathtesite e rendomta (te paperpunuara). Mbas pervetesimit te bazes
se veprimit (dinamike, kinematike), mund te saktesohen me lehtesi
detajet qe percaktohen ne <;:do rast nga ve<;:orite individuale te
nxenesve. Pervetesimi i vetedijshem i bazes, ne shumicen e rasteve,
shoqerohet me formimin spontan te detajeve, aq sa nuk ndihet nevoja
jashtme standarde (etalon) te levizjeve, ku struktura dinamike u
e nderhytjes speciale te mesuesit.
Pifrfundim:
Mund te themi se ne te mesuarit e veprimeve levizore ka
ri!ndesi te ver;anti! dallimi i qarte i hazes se teknikes prej mesuesit dhe
nxenesit. Nje gje e tille krijon kushte mjaft te pershtatshme per
zgjedhjen e zbatimin korrekt te mjeteve, metodave dhe ecurive
metodike, duke siguruar mesimin racional ti! veprimeve levizore nga
nxenesit.
Kapitulli 2 - Te mCsuar.it e veprin1evc levizore 71
2.4. Ti! mi!suarit e veprimit
li!vizor me bazi! dinamike
Veprimet levizore me baze dinamike perbejne pjesen
denmuese te programit te edukimit fizik ne shkollen 8-vje<;:are.
Nxenesit e moshes 6-10 vje<;: ne kujdesen menyre intuitive per
dinamiken e kryerjes se veprimeve te atletikes (vrapimeve, kercimeve
etj.). Ata e kopjojne figuren, por nuk arrijni! ta dallojne organizimin
kinematik te levizjeve. Edhe vete mesuesit nuk kane mundesi t' i
orientojne ne kete drejtim. Pervoja ka treguar se rreth 60-70 per qind e
femijeve jane prane mundesive maksimale ne vrapime dhe ne
kercime.
Ndryshe qendron problemi me nxenesit e moshes !0-14 vje<;:.
Mesuesit u kerkojne atyre ta perqendrojne vemendjen me shume ne
elementet e kinematikes se levizjeve, duke lene pas dore ndijimin e
fuqive muskulore racionale. Kjo vjen sepse kerkesat per teknike te
hapesinor dhe, si pa kuptuar, shtrojne para nxenesve nevojen per
kopjimin e veprimit dhe jo njohjen e ligjesive te ndertimit te tij. Per
rrjedhoje, rezultatet normative-moshore te nxenesve (sidomos te
vajzave) jane ne nivel te ulet.
Skema tradicionale metodike e mesimit te veprimeve levizore
te vrapimeve, kercimeve, hedhjeve, notit e skive mbeshtetet aktua!isht
ne demonstrimin, pra, ne perceptimin pamor te levizjeve nga nxenestt.
Ne keto raste rruga e te mesuarit eshte imitimi, kopjimi i formes se
nenshtrohet kerkesave kinematike: "Kujdes kendin e shtytjes!
Amplituden me te madhe... Fazen e shtytjes me krahe, mbaje
parasysh! Shiko trajektoren e fluturimit ... " Keto rekomandime te
mesuesit shpesh <;:ojne ne deformimin e struktures racionale te
Ievizjeve, sepse nxenesit perpiqen te imitojne ate qe shikojne dhe jo
ate qe u thote ai.
Nxen,fsit aftesohen me kete metode ne pervetesimin .formal t~
materialit mesimor. Gjate kryetjes se veprimeve qe kerkoJne mvel te
larte te cilesive fizike, optimizimi i struktures kinematike eshte
lr:.I.~...J~ ~ ~1....•-••<-!~~ -'-' 1 .. '-'·~-L•-•-- "
72
truail, gjate daljes nga starti ne vrapimin c shpejtesise, rregullohet
(optimizohet) nga forca e muskujve te kembeve tC nxenesit, qe eshte c
ndryshme te femijet dhe adoleshentet. Kendi optimal i fluturimit
(trajektorja) te topit 150g varet nga madhesia e forces "shperthyese",
qe zbatohet mbi mjetin ne '<astin final dhe qe njeheresh eshte e
ndryshme te nxenes te se njejtes moshe dhe ne mosha te ndryshme.
Ne keto kushte, karakteristikat kinematike te veprimit levizor
te kampionit ose rekordmenit, qofshin keto te gjalla ose ne kinograme,
nuk mund te men·cn si etalon ne te mesuarit e tyre prej nxenesit per
faktin se ata (nxenesit) kane tregues te tjere te peshes, te cilesive
fizike, psikologjike dhe fiziologjike. Skema tradicionale e te mesuarit,
qe bazohet ne kopjimin e tipareve te jashtme kinematike te levizjeve,
pergjithesisht nuke ka efektivitetin e duhur.
Praktika tregon se eshte teper shqetesues fakti, kur pozat dhe
pozicionet e mesuara ne menyre standarde bien ndesh me nitjen e
aftesive fizike ne moshat mete rritura, ne adoleshence, rini dhe me tej.
Ato behen pengcse serioze per perparimin e metcjshem te rezultateve
te nxenesvc. Dukuri te tilla jane mjaft te dukshme edhe ne edukimin
fizik, sidomos ne klasat sportive, ku pervetesimi i teknikes se
veprimeve nuk shkon krahas rritjes se cilesive fizikc, gje qe ka c;:uar ne
uljen c rezultateve te arritura ne moshen perkatese.
Rruga me efekti ve e te mesuarit te veprimevc levizore
(vrapime, kercime, hedhje, not, ski etj.) eshte rruga qe bazohet ne
fuqite muskulore, duke evituar theksimet e vemendjes se nxenesve te
menyra standarde e kryerjes se tyre. Kjo arrihet kur mesuesi ua
qarteson nxenesve ndijimet e fuqive muskulore dhe u sugjeron rrugen
e depertimit ne to. Si metode-baze e te mesuarit te ketyre veprimeve
eshte udhezimi alternativ, ndersa pervetesimi mbeshtetet ne kerkimin
euristik. Keshtu, c;:do nxenes, sipas karakteristikave te zhvillimit te
aftesive fizike, kerkon menyren me te pershtatshme per kryerjen e
veprimit. Ne keto raste, demonstrimi ka karakter ndihmes. Funksioni i
tij eshte ta nxise te menduarit e nxenesve, qe ata ta kuptojne cilesine e
ndijimeve neuromuskulore gjate kryetjes se veprimit. Ne kete menyre,
edhe e pervetesojne veprimin sipas karakteristikave dinamike,
pavaresisht se nga ana kinematike ai do te ndryshoje nga varianti
etalon (shih fi uren 9).
Kapitulli 2 - Te mesuarit e veprimeve levizore 73
VEPRIMI LEVIZOR
NDIJIMI I FUQIVE
KERKIMI EURISTIK
NEUROMUSKULORE
'
i
UDHEZIMI ALTERNATIV !
Figura 9: Te mCsuarit e vcprimit U!vizor me bazC dinamike
Karakteristikat kinematike (drejtimi, amplituda, faza, kendet,
trajcktorja etj.) kane te bejne me vec;:orite e peshes trupore dhe me
nivelin e zhvillimit te aftesive fizike ne mosha te ndryshme. Per
shembull, per te vrapuar shpejt, si nxenesi fillestar ashtu dhe mjeshtri i
sportit, duhet te shtyjne me maksimumin e shpejtesise nga trualli
(forca e shpejte); ne vrullin e startit kerkohet qe ata ta ndijojne li!vizjen
maksimale te trupit perpara; ne hedhjet eshte me se e nevojshme te
ndijohet tendosja perdredhese ose lakuese, parakalimi i vegles dhe
sigurimi i te ashtuquajturit kamxhik, qe lidhet me shfrytezimin e
forcave elastike te muskujve etj.
Kriteri t optimales ne keta shembuj per rregullimin dhe
vleresimin e levizjeve eshte ndijimi 1 dinamikes se tyre, d.m.th. te
ndijohet dhe te kuptohet se ku e si duhen perdorur forcat. Ky ndijim
perben kushtin kryesor per formimin e rruges se pervetesimit te '
J
veprimit ne vetedijen e nxenesve.
Ne procesin mesimor, megjithese pervoja ekziston, vazhdon te ,I
mungoje pershkrimi i ndijimeve te dinamikes se veprimeve. E verteta I
eshte se keto ndijime nuk mund te jepen te gatshme, pasi nxenesit nuk '
kane zhvillim te njejte fizik. Por mesuesi lea mundesi t'i kerkoje dhe
t'i zbuloje ndijimet e rregullta te fuqive, duke 1 formuluar ato
74
paraprakisht me fja!e dhe pastaj duke i provuar ne praktike. Kjo
realizohet me sukses, kur mesuesi mbeshtetet ne njohurite
biomekanike dhe fiziologjike te nxenesve, si dhe ne pervojen e vet.
Formulimi dhe pcrshkrimi i ndijimeve te dinamikes se veprimit
levizor qe mesohet, duhet tC permbaje terma te kuptueshi!m nga
nxenesit. Ne kete formulim perfshihen edhe udhezime per objektin e
perqendrimit te vemendjes dhe per figuren qe do te ndijohet, e cila
lind gjate ekzekutimit te rregullt te veprimit.
Por vetem pershkrimi i ndijimeve te dinamikes se veprimit, qe,
ne nje mase te madhc, siguron formimin e modelit ti! qellimit ne
vetedijen e nxenesve ("Do te veproj ki!shtu ose ashtu ... "), nuk i hap
ende rruge te plate arritjcs se tij, sepse ai duhet te dije edhe kushtet
theme/ore qe bejne te mundur kryerjen e veprimit me sukses. Ne te
mesuarit tradicional kjo rcalizohet nepermjet nje numri te caktuar
provash (perseritjesh), ku nxenesi i korrigjon vete gabimet dhe gjcn
menyren e rregullt te kryerjes se vcprimit. Rruga prove-gabim-sukses
i rastit e zgjat te mesuarit per shume kohe dhe ndodh qe objektivi
Jevizor te mos arrihet.
Per perdorimin e nje kohe minimale ne gjetjen e variantit
optimal te kryerjes se veprimit levizor, eshte e domosdoshme qe
nxenesi t'i dije qysh me pare kushtet e objektivit levizor, te cilat i
tregojne atij objektet e pi!rqendrimit ti! vi!mendjes, qe njihen me e1min
"pika mbi!shtetese" dhe perfaqesojne elcmentet e teknikes se veprimit.
Keshtu p.sh., gjate te mesuarit, nxenesit i tregohet hallka, ky~;i, faza,
pjesa e trupit. Keto jane kushte te rendesishme per krye1jen e veprimit.
Me tej mesuesi i tregon nxenesit edhe ndijimet qe lindin kur veprimi
kryhet sipas kerkesave. Ne kete menyre, te mesuarit behet i
vetedijshem e aktiv.
2.5. Te mesuarit e veprimit
te ndiMikuar levizor
Dihet qe pervetesimi i veprimeve te nderlikuara levizore
(kercimet, hcdhjet, kercimet ne uje etj.) mund te behet duke i ndare
ato ne pjese. Kjo rruge tradicionale pergjithesisht eshte efektive. Por
. . .
Kapitulli 2 - Tc mesuarit e vepl'imcve levizore 75
Si veprohet ne praktike?
Nga struktura e veprimit, mesuesi ve~;on ato clemente qe ne
biomekanike emertohenjaza, perioda, hallka ctj., te cilat behcn objekt
i pervetesimit nga nxenesit. Ato bashkohen me radhe ne teresine c
veprimit, duke u montuar sipas tipit te konstruksionit mckanik, ne
pjese ose ne blloqc. Keshtu p.sh., rekomandohet qe ne fillim tC
mesohet pozicioni fillestar (faza ose perioda); me vone elementi
pasardhes, i cili perben fillimin e bllokut qe vjen pas. Ne kete menyre
behet montimi i renditur i pjeseve ne teresine e veprimit. Ky bashkim
mekanik nuk e ben kurdohere te mundur ndertimin e rregullt te
veprimit; ne disa raste kj o rruge behet pengese per cilesine e
ekzekutimit te tij.
Pse ndodh kjo?
Veprimi levizor eshte i pashkeputur nga mendimi ose synimi i
caktuar, nga ligjesite dhe kushtet c kryerjes se tij, qe duhet te
zoterohen nga nxenesit. Konkretisht, logjika e veprimit qe duhej te
ruhej ne operacionet e tij perberese, mund te humbase shume Iehte
gjate ndarjes ne pjese. Keshtu, elementet me te vogla fitojne qellime
dhe veti te ve<;:anta, te pavarura, me permbajtje dominuese, por qe nnk
kane asgje te perbashket me logjiken e bazes se veprimit teresor, prej
nga u ndane. Zbrazja mekanike e kuptimit te veprimit ne pjeset e tij
dhe humbja e logjikes teresore ndodh edhe atehere kur ai ndahet me
blloqe te medha, d.m.th. kur copetohen operacionet e tij perberese.
P.sh., per t'u mesuar nxenesve vrapimin e rregullt, mesuesi e ndan ate
ne disa elemente:
Vrapim me gjunjet !art (ngritja e kofshes);
Vrapim galop (per shtytjen e truallit dhe per ngritjen e
kofshes);
Vrapim mbjelles (per momentin e gerryerjes ne truall dhe per
hedhjen e kofshes para);
Vrapim me hedhjen e kembeve prapa (per momentin e
shkrifjes mbas shtytjes nga trualli).
Po te shihet me kujdes struktura e secilit prej ketyre
elementeve, do te dallojme momentin kryesor, qe e ndihmon vrapimin
e rregullt. Por keto modele jane perfshire ne operacione ku gati-gati
formojne qellim ne vetvete. Keshtu p.sh., duke e perqendruar
76 Diclaldiha e edul<imit fizilz
vemcndjen ne vrapimin me gjunje !art, momenti i shtytjes ndryshon
mjaft nga vrapimi i zakonshem; ne vrapimin mbjelli!s, ngritja e
kofshes ne masen e duhur mungon; ne vrapimin galop, pavaresisht se
shtytja eshte e fuqishme dhe kofsha ngrihet !art, momenti i shkrifjes se
pulpes (hedhja e kembes prapa) dhe hapi i madh kercyes jane
clemente te reja shtese, qe nuk i shcrbejne vrapimit te rregullt.
Perdorimi i shpeshte i ketyre ushtrimeve ndihmese shpesh s;on
ne prishjen e struktures se vrapimit, pasi secili kthehet ne qellim ne
vetvcte, i shkeputur nga struktura e tij teresore. Do te ishte me me
vlere qe kjo ndatje te behej vetem me qellime ndjeshmerie
neuromuskulore, me nje perseritje jo me shume se 2-3 here dhe jo per
t'u mesuar deri ne shkathtesi ose shprehi.
Logjika e s;do elementi ku duhet perqendruar vemendja e
nxenesit, eshte: shtytja (vrapimi galop) t'i sherbeje levizjes se shpejte
te qendres se pergjithshme te rendeses perpara; hedhja e kembi!ve
(kercinjve) prapa ta lehtesoje ngritjcn e kofshes dhe te beje shkrifjen e
muskujve te saj; vrapimi me gjunji!t /art t'i jape mundesi pergatitjes se
shtytjes se fuqishme; vrapimi mbjelli!s te beje realizimin e rregullt te
vendosjes se shpejte te majes se kembes ne toke dhe shtytjes se
fuqishme.
2.6. Shkathtiisia dhe shprehia
si nivele te cilesisil sii pervetesimit
te veprimit levizor
Ne edukimin fizik nxenesit mesojne te vrapojne, te kercejne se
gjati dhe se larti, te hedhin objekte ne shenje dhe ne largesi, te luajne
basketball, volejboll, hendboll etj. Secili kapitull i programit permban
veprime te shumta levizore me baze dinanilke, kinematike ose te
perzier. Pervetesimi i tyre me cilesi nenkupton shpej tesine, sigurine,
saktesine, lirshmerine, lehtesine, estetiken, harmonine, si dhe
rezultatin konkret ne hapesire dhe ne kohe (sipas kerkesave te tyre).
Ne objektivat themelore te programit te edukimit fizik
kerkohen shkatluesia dhe shprehia, te cilat karakterizojne nivelin e
pervetesimit te veprimeve te shumta levizore. Por formimi i tyre lidhet
Kapitull.i 2 - Te tnCsuarit c vcprimeve lcvizore 77
ngushte me disa probleme te konceptimit te tyre shkencor, me kushtet
ku zbatohen ato dhe me metodat qe perdoren gjate te mesuarit.
Analiza dhe trajtimi me i gjere i ketyre problemeve jo vetem
qe synon kuptimin me te plote te rolit te shkathtesise dhe te shprehise
ne veprimtarine e nxenesve, por edhe gjetjen e zbatimin krijues te
metodave dhe ecurive metodike te formimit te tyre racional nga
mesuesit.
2. 6.1. Koncepti mbi shkathtifsite
dhe shprehite levizore
Ne opinionin didaktik te edukimit fizik dhe te sportit nuk ka
nJe mendim te njesuar per thelbin e shkathtesise dhe te shprehise
levizore. Disa perpiqen te argumentojne se shprehia i paraprin
shkathtesise, ndersa te tjere i permbahen te knndertes. Gjithashtu nuk
ka unitet as per rolin e levizjeve te automatizuara te veprimit dhe te
veprimtarise levizore te njeriut. Ka studiues qe shprehen se ves;oria
dalluese e shprehise eshte automatizimi i elementeve perberese te
veprimit dhe ruajtja e kontrollit te vetedijcs ne baze te tij. Te tjere
perpiqen ta hedhin poshte kete teze, duke thene se nje ves;ori e tille e
shprehise ka kufizime te shumta, si: stereotipizimi, paaftesia per t'iu
pershtatur situatave te ndryshme te veprimtarise, efektiviteti i ulet ne
kushte standarde etj. Prandaj, sipas tyre, duhet te kete nje nivel mete
Im·te pervetesimi se shprehia, qe eshte "shkathtesia pi!rgjithi!suese" e
cila siguron zbatimin e veprimeve ne kushte te ndryshueshme. Kjo ide
e shtruar si teze, ka lindur per te argumentuar zgjidhjen e situatave
reale teper te ndryshueshme, qe jane vene re ne veprimtarite sportive
te basketbollit, volejbollit, mundjes, futbollit etj.
Ne veprimtm·ite levizore sportive qe permendem me siper,
nxenesit e klasave te ndryshme e perdorin kete ose ate teknike ne
situata te s;faredoshme te lojes, gares ose ndeshjes dhe arrijne ta
realizojne me sukses. Kjo ndodh ngaqe veprimet perputhen mjaft mire
me qellimin e percaktuar (te pasoj sakte; te dribloj, qe t'i afrohem
koshit; te shtyj fort, qe te kercej me shume etj.).
Njeriu, si qenie shoqerore, karakterizohet nga veti!dija e tij si
forma me e larte e osikikes dhe. si i tille. ai eshle i aft?. ta rlrP-itoii' ni'
78
mcnyre te ndergjegjshme sjelljen e veprimtarine e tij, pra, dhe ate
levizore. Kete e ben ne kushte te caktuara tc veprimtarisc shoqerore
ose individuale.
Ne edukimin fizik, pervetesimi i veprimeve ievizore behet nga
vete nxenesit ne kushte individuale ose te grupit, kurdohere nen
drejtimin dhe bashkepunimin e mesuesit, i cili punon se bashku me ta
per zoterimin e ligjesive dhe drejtimin e pavarur te aparatit levizor nga
c;:do nxenes. Nje proces i tille eshte i natyrshem dhe i ligjshem, sepse
diktohet nga kushtet e nga pervoja e pakte e dijeve dhe e levizjeve te
nxenesve, nga zhvillimi i ndryshem psikomotor, fiziologjik e
anatomik, i cili eshte ende i pamjaftueshem ne krahasim me te rriturit.
Veprimi Ievizor qe mesohet, kalon detyrimisht dhe ne menyre
te ligjshme ne tre operacione te njesuara logjike, qe jane: ti! orientuarit
me veprimin, zbatimi i tij, kontrolli, korrigjimi. · operacione? Sa mbeshtetet ne to gjate te mesuarit? Ketu dalin disa
Ne mesimin e edukimit fizik nxenesit fillimisht kane nevoje te
orientohen per kryerjen e ketij ose atij veprimi. Ne te mesuarit spontan
nxenesi e ben kete ne menyre te pavarur, ne perputhjc me pervojen qe
ka. Ne te mesuarit e organizuar orientimi ndihmohet drejtperdrejt nga
mesuesi. P.sh. para mesimit te pasimeve ne lojerat sportive, nxenesi
merr njohuri per synimin dhe vlerat e pasimeve, me r;'mjete dhe pjese
te trupit do ti! kryhen, ni! r;'drejtim, me r;'madhi!si topi, ni! q'terren, ni!
r;'largi!si, kujt do t'i pasohet, pse dhe, mi! e ri!ndi!sishmja ndi!r keto qi!
thami!, eshte si duhet te pasohet per arritjen e qellimit. Pra, operacioni
i pare per mesimin e veprimeve levizore ne edukimin fizik eshte
orientimi me kushtet dhe me menyren e kryetjes se objektivit levizor.
Par, qe te arrihet qellimi i pasimit, ai duhet zbatuar ne praktike.
Mbas disa ecurive metodike dhe organizative (shpjegimit,
demonstrimit, konkretizimit etj.), mesuesi u kerkon nxenesve ta
kryejne ate vete. Pra, operacioni i dyte eshte zbatimi i veprimit.
Megjithate pasimi nnk kryhet kurrsesi me lehtesi, me shpejtesi dhe ne
menyre te automatizuar.
Veprimet mendore (analiza, sinteza, krahasimi, pergjithesimi),
te ndihmuara nga analizatoret dhe te parit, te te degjuarit, vestibulare
dhe motore, hyjne ne veprim menjehere, duke e kontrolluar nivelin e
kryetjes se veprimit dhe, kur gjykohet e nevojshme, ne proces e siper,
Kapitulli 2 - Te mCsuarit e vcprimcve lcvizorc 79
behet korrigjimi. Pra, operacioni i trete i te mesuarit eshte kontroll-
korrigjimi i levizjeve.
Oricntimi, si rregull, kryen funksionin e programatorit te
vcprimit dhe, duke u mbeshtetur ne te, realizohet zbatimi i tij praktik.
Paralel me pjcsen zbatuese, behet edhe kontrolli i levizjeve nga
vetedija e nxenesve. Rezultatet krahasohen me objektivat e
programatorit (pjesen orientuese) e keshtu behet vlcresimi i
perpjekjeve per arritjen e qellimit (kryetjen e veprimit). Kur ka
perputhje te plote midis orientimit e zbatimit, atehere ligjesisht do te
behet edhe korrigjimi. Nesc perpjekjet per arritjen c qellimit (gjate
kryetjes) jane te pakenaqshme dhe tC pasuksesshme, ne kete rast lind
nevoja e korrigjimit te pjeses orientuese te veprimit.
Par, sa i qarte dhe i vetedijshem eshte nxenesi per keto
problcme qe lidhen me proccsin metodik te formimit te shkathtesive
dhc te shprehi ve Ievizore.
2.6.2. Aspekte didaktike
tif formimit ti! shkathti!sisi! li!vizore
Pervetesimi i veprimeve levizore nga nxcnesit filion me
informimin e tyre, duke u dhene njohuri per veprimin levizor dhe per
menyren e kryerjes se tij. Puna e pare qe ben mesuesi ne kete rast,
eshte t'u jape mundesi nxenesve qe te marrin dije nepermjet vezhgimit
ti! veprimit dhe komenteve te demonstrimit te tij. Ky i fundit ka per
qellim t'i ndihmoje nxenesit te bejne dallimin e lendes (dijet) qe dote
pervetesohet, me objektin e mesimit (veprimit). Sic;: shihet, mesuesi i
'i
kushton kujdes te vec;:ante drejtimit te vemendjes se nxenesve ne ato ,I[
elemente ti! veprimit dhe ne ato kushte konkrete nga varet suksesi i
kryetjes se tij.
I
Cilat jane keto clemente qe kerkojne perqendrimin e
vemendjes se nxenesve?
Keshtu, ne vrapime p.sh. eshte shtytja e fuqishme e truallit me
kembe dhe terheqja e shpejte e kofshes para-lart; kalimi i lehte i
qendres se pergjithshme te rendeses perpara, mbajtja e trungut drejt
80 Didahtilm e edul<imit fizih Kapitulli 2 - Te mCsuar-il e veprimevc levizm·e 81

te stervitjes sportive keto clemente emertohen pika mbeshtetese, pate

cilat nuk mund te kryhet veprimi. Pikat mbeshtetese, nga ana e tyre, PROGRAMATORI I VEPRIMIT
perbejne programatorin e veprimit, pjesen orientuese te kryetjes se tij, LEVIZOR
e cila ne metodike emertohet baza orientuese e veprimit (shih figuren
''"''
10).
Ne te mesuarit empirik (spontan) dhe ne ate me skemcn BAZA ORIENTUESE Me vlerC
(pi!rfytyrimet) tc plote
"prove-gabim-sukses i rastit", nxenesi mund t'i dalloje rastesisht
pikat mbeshtetese te veprimit. Por ne teresine e bazes orientuese ai ... ,,
perfshin edhe pika te tjera te gabuara, jo te qenesishme. Kjo dukuri
PIKAT MBESHTETESE
verehet ve((anerisht te nxenesit e ciklit te u!Ct te shkolles 8-vje((are, ku (orientuese) TC qarta
ata i mesojne veprimet e futbollit, te lojerave Ievizore, patinazhit,
notit, skive etj. ne kohen e tyre te lire, ne menyre te pavarur e te
padrejtuar nga mesuesi. Pasurimi i pervojes levizore te femijeve me
pika mbeshtetese te gabuara dhe te teperta, pa dyshim e veshtireson te
mesuarit e veprimcve levizore ne atletike, ne gjimnastike dhe ne Figura 10: Perbiki'sit e programatorit te veprimit lcvizor
lojera.
Do te ishte e dobishme ajo baze orientuese e veprimit, e cila do Kur mesuesi e organizon keq te mesuarit e veprimeve ose kur
formi~. i . bazes orientuese behet pa drejtim metodik, procesi i
te permbante njc numer te mjaftueshem e ti! domosdoshem pikash
mbeshtetese dhe njeheresh te verteta (me termin "te verteta" do te pervetestmtt te tyre shtyhet per nje kohe te gjate. Por, kur formimi i
kuptojme natyren e rregullt te veprimit dhe me rezultat). Pervoja hazes orientuese drejtohet mire ose jepen variante optimale te "
kerkimit te pikave mbeshtetese (ldasa VII dhe VIII, metoda kerkimore i
tregon se pervetesimi i veprimeve levizore ne te mesuarit spontan .I
pergjithesisht behet me shume gabime. e te mesuarit) nga vete nxenesit, shkurtohet shume koha e te mesuarit !
te veprimeve.
Baza orientuese e veprimit levizor ka vlere te plate, kur ne te
h nje informacion te domosdoshem e te mjaftueshem. Ky kiiter
dtdakttk nenkupton qe nxenesi te kete paraprakisht nje perfytyrim te
qarte per teresine e veprimit dhe per pikat e tij mbeshtetese. Ta
konkretizojme me nje shembull.
.. Ne te mesuarit e ngritjes shaluar me gropen e gjurit ne hekurin
&JlmnastJkor, nxenesi duhet te kete, para se gjithash, keto clemente ne
perfytyrimet e tij:
figurifn pamore te veprimit te perceptuar nga "demonstrimi i
gjalle" ose artificial (konturograma, kinograma etj.);
miinyrfn e kryerjes se veprimit, e bazuar ne vezhgimin dhe ne
i:j
>I
logjiken levizore;
piirvojifn e tij lifvizore (clemente);
82
ndijimet e perjetuara gjate provave te pjesshmc ose teresore te
veprimit.
Por pervetesimi i veprimit lidhct me kapercimin e disa
veshtiresive, qe mesuesi i ndesh shpesh ne praktike. Per shembull, ka
raste kur veprimi qe mesohct, nuk i permban elementet e ngjashmc te
pervojes levizore te nxenesit, ndersa kushtet e kryerjes se tij jane aq te
pazakonta, sa e t;rregullojne plotesisht sistemin e ndijmeve te tij
levizore. Kjo ndodh shpesh me nxenesit e klasave V dhe VI, qe i
mesojne per here te pare nshtrimet ne veglat gjimnastikore etj.
Ne raste te tjera verehet nje dukuri tjeter. Veprimi qe mesohet,
ka ngjashmeri me elementet e pervojes Jevizore te nxenesve, por
ndryshon si nga qellimi, ashtu dhe nga struktura e tij. Si shembull per
krahasim mund te sjellim qellimin dhe strukturen levizore te kercimit
se gjati, me kercimin se larti ose me kalimin e pengesave te rregullta
ne vrapime, me kalimin e pengesave natyrore ne vrapimin Fartlek.
Nje analogji e tille, e marre si pikenisje per te mesuar vcprimet e reja
levizore (dukuri qe ndodh shpesh), jo vetem nuk i ndihmon nxencsit
ne ndijimin e vet;orive te veprimit te ri, por shkakton lindjen e shume
gabimeve, deri ne prishjen e struktures se tij teresore.
Nepermjet krahasimit, nxenesi ben difcrencimin e elementeve
te rregullta nga ato te gabuarat, d.m.th. konceptet abstrakte plotesohen
me figura konkretc te elementeve te veprimit te rregullt, pra,
materializohen ne vetedijen e nxenesit. Keshtu p.sh., ne rastin e
ngritjes shaluar me gropen e gjurit pervoja e gabuar levizore e
nxenesit, e shprehur ne mbledhjen e kraheve dhe ne perkuljen e
trungut para (sit; e ka mesuar vete), zevendesohet me konceptin
abstrakt te rrotullimit rreth boshtit horizontal (terheqja e forte me
krahe te shtrire, duke hedhur kemben luhatese prapa), i cili krahasohet
nepermjet ndijimeve te ndryshme qe japin keto dy rruge. Keshtu,
arrihet te gjendet logjika e menyres se rregullt te kryerjes se veprimit.
Ky diferencim behet me efektivitet nepermjet dy rrugeve
kryesore: rrugi!s verbale (nenkupton perseritjen me goje te ndijimeve
te rregullta te veprimit qe mesohet) dhe rrugi!s materiale (nenkupton
perdorimin e ushtrimeve ndihmese dhe te peraferta, qe rregullojne
veprimtarine levizore, sipas karakteristikave te reja). Nepermjet te
ushtruarit me keto dy rruge ndijimet dhe figural e gabuara te pervojes
Kapitulli 2 ~ Tc mCsuarit c vepritncve levizore 83
levizore te nxenesve zevendesohen me te reja, te rregullta, deri ne
ndergjegjesimin e tyre.
Kur nxenesi ka perfytyrime te sakta dhc te qarta ne <;do pike
mbi!shteti!se te veprimit, mund te themi se ai ka mundesi ta kryeje
veprimin ne teresi. Nc keto raste veprimi kryhet me ngadale, ngaqe
behet kontrolli i hollesishi!m dhe korrigjimi i elementeve te tij nga
vetedija ne te gjitha pikat mbi!shteti!se. Rezultati qe arrihet (qofte dhe i
kenaqshem), nuk eshte i qendrueshem. Kjo ndodh per shkak te
pasaktesise se kryerjes se opcracioncve te ve<;anta. Ne Ieete faze
paraprake te te mesuarit riprodhimi verbal i hazes orientuese nga
nxenesit eshte me shume vlere. Kjo ndihmon per te mbajtur mend
radhi!n e operacioncve dhe te pikave mbi!shteti!se gjate zbatimit
praktik te veprimit, gje qe ben te mundur edhe kontrollin e korrigjimin
e tij.
Ne Ieete stad te te mesuarit te veprimeve Jevizore del ne pah
fakti se ato jane te paqendrueshme ndaj faktorevc shtremberues.
Ndryshimi, sado i vogel, i kushteve (lloji dhe eilesia e mjetit, !artesia,
gjeresia e mjeteve qe perdoren, pesha, forma e tyre etj.) e keqeson
cilesine e kryerjes se veprimit. Keshtu qe ata nuk arrijne t'i analizojne
dhe t' i mbajne parasysh kushtet e reja, qe nderhyjnc gjate kryerjes se
I'·
veprimit. ,jl'
i;l
,,,
Pushimet e gjata ndermjet provave te te ushtruarit i shuajne
nga kujtesa disa clemente te perfytyrimeve te formuara me pare. Kjo
shkakton prishjen e struktures teresore te veprimit dhe <;on ne harresen
e tij. Pikerisht ne Ieete dukuri e ka hazen shkencore dhe sistemi i
perseritjes optimale brenda dhe jashte klase, si dhe nga nje klase me e
ulet ne klasen me te Iarte.
Por dukuria e mesiperme, harresa, eshte verejtur edhe kur
nxenesi vjen ne mesim me nje gjendje psikike te renduar. Per
rrjedhoje, proceset e nxitjes dhe te frenimit nuk e kane barazpeshimin
e duhur. Nxenesit me gjendje emocionale teper te larte (negative ose
pozitive) e kane te veshtire ta kujtojne ate qe mesuan dy dite me pare.
Ky nivel i pervetesimit te veprimeve levizore eshte
.shkathti!sia, e cila karakterizohet nga domosdosluni!ria e kontrollit te
'fwlli!sishem ti! vetedijes ne te gjitha pikat mbeshteti!se te veprimit, nga
nfiadali!sia e ekzekutimit te tii dhe n.ea vaai!ndrueshmi!ria e re?ultatit.
 11.

84
Kapitulli 2 Te mesuarit
w e veprin1eve lcvizore 85

te ushtruarit, rritet edhe shpejtesia e ekzekutimit dhe qendrueshmeria e

nga paqi!ndrueshmi!ria ndaj faktori!ve shtrembi!rues, si dhe nga
qendrueshmi!ria e pakti! e ti! mbajturit mend (shih figuren 11).
Kontrolli i hollesishem i vctedijes
~ ne te gjitha pikat mhi:3shtetes~
-~ NgadalCsia e ekzekutimit
E rezultatit
rezultateve ndaj faktoreve shtremberues. Struktura-baze e veprimit,
edhe pas pushimeve te gjata, nuk prishet. Ne kete menyre, themi se
shkathtesia eshte kthyer ne shprehi.
Shprehia levizore eshte niveli i pi!rveti!simit ti! veprimit, i cili
karakterizohet nga prania minimale e veti!diji!s ni! lwntrollin e
shumici!s se pikave mbi!shteti!se; nga shpejti!sia e rritur dhe
qi!ndrueshmeria e rezultatit ndaj ndikimit deformues ti! faktori!ve ti!
jashti!m e ti! brendshi!m, si dhe nga qi!ndrueshmi!ria e larti! e ti!
mbajturit mend (shih figuren 12).

Automatizi_mi i operacioneve
E te mbajturit mend

Figura 11: Karakteristikat dalluese te veprimit Ievizor nc nivelin e shkathtesise 'I

Ne programin e edukimit fizik te shkolles 8-vjegare ka veprime
te shumta, qe duhen pervetesuar ne nivelin e shkathtesise, si: ushtrimet
e pergatitjes se pergjithshme fizike (me dhe pa mjete), ushtrimet
ndihmese e speciale, lojerat levizore e popullore, veprimet e ndihmes E te mbajturit mend
dhe te mbrojtjes ne gjimnastike etj.

2. 6.3. Aspekte didaktike tif formimit

Figura 12: Karakteristilmt dalluese te veprimit Ievizor ne nivelin e shprehise
tif shprehisi! lifvizore
Shprehia levizore, si shkalla me e larte e pervetesimit te
Ne procesin e pervetesimit te metejshem te veprimeve levizore
veprimeve Jevizore, ka rendesi metodike dhe praktike, ve({anerisht ne
(perseritja nga mesimi ne mesim) gdo element i tyre i vegante
drej tim te sigurimit te pjesemarrjes akti ve te nxenesve ne veprimtarite
saktesohet e mbahet mend gjithnje dhe me mire. Keshtu, riprodhimi
fizkulturore dhe sportive.
verbal i hazes orientuese tani behet i panevojshem. Ti! folurit e
Ne programet e edukimit fizik te kategorive te ndryshme te !
jashti!m transformohet gradualisht ne ti! folur ti! brendshi!m; vemendja I
shkollave synohet qe disa veprime levizore te pervetesohen deri ne I!
e nxenesit perqendrohet vetem ne ato pika mbeshtetese, te cilat duhen ·!i'I
nivelin e shprehise, si: vrapimet, kercimet, hedhjet, disa clemente te
kontrolluar, ndersa ne te tjerat kontrolli dhe konigjimi automatizohen. 'I
I.
lojerave sportive etj. I
Gjate kontrollit te kushteve te kryerjes se veprimit (mjetit,
vegles, terrenit), duke e perqendruar vemendjen, nxenesi vazhdon :111
..
er unimin e o eracioneve dhe te elementeve te tij. Me perseritjen e .
86
Automatizimi i operacioneve tif ver;anta dhe i veprimit nif
tifrifsi
Ne procesin e formimit te shprehise nivelet e ulta tif drejtimit
(nenkorja e trurit) man·in persiper lwmandi!n e punes se muskujve dhe
koordinimin e operacioneve. Nivelet e larta te drejtimit (vetedija me
19 qendrat motore ne koren e trurit, qe zgjaten ne nenkore) sigurojne
arritjen e qellimit, duke kontrolluar logjiken e ekzekutimit te veprimit
ne teresi.
Kur formohet shprehia, vetedija nuk i kryeu me funksionet e
veta karakteristike si ne fazen e shkathtesisc, d.m.th. nuk behet me
kontrolli dhe korrigjimi i pikave mbeshtetese, as perqendrimi i
vemendjes ne to. Gjate procesit te kalimit nga riprodhimi verbal i
pikave mbeshtetese ne te folurit e brendshem, zvogelohet gradualisht
nunu·i objekteve te fiksimit te vemendjes dhe veprimi automatizohet;
harxhimi i energjive behet me i paket. Keshtu p.sh., kur gjate krye1jes
se ngritjes me lekundje para (ne paralele) rastesisht ulet pak njera nga
drushtat e paraleles, kontrolli i vetedijes nderhyn per vazhdimin e
ekzekutimit te veprimit, sepse prishet synimi per arritjen e qellimit te
ngritjes. Kjo ndodh ngaqe forca e njekohshme e shtytjes me krahe
<;ekuilibrohct, duke e prishur drejtimin e Jevizjes dhe sigurimin e
lekundjes se negullt. Ne kete menyre, kushtet e reja futen menjehere
nepermjet analizatoreve levizore ne pjesen zbatuese te veprimit.
Informacioni arsyetohet me shpejtesi te madhe dhe merret vendimi per
nderpre1jen e veprimit.
Veprimi i automatizuar mund te nderpritet edhe nga fjala
(urdhri) e mesuesit, gje qe tregon per kontrollin teresor te rezultatit te
veprimit nga vetedija. Kjo dukuri ka rendesi te madhe ne formimin e
shprehive te vetembrojtjes gjate kercimeve gjimnastikore, ushtrimeve
ne vegla etj.
Shpejtifsia e rritur e kryerjes sif veprimit
Kjo veti sigurohet nga koordinimi i persosur i punes se
muskujve, ku, krahas evitimit te kontraksioneve muskulore, duket
qarte lehtesia dhe lirshmeria e levizjeve ne ky-;e. Me vendosjen e
sistemit te ri te drejtimit (e theksuam me !art), ne teresine e vatrave
motore te kores se trurit behet c_:lirimi i hallkave te zinxhirit kinematik,
Kapitulli 2 - Te mCsuarit e vcprimeve levizore 87
ndersa impulset qe i jepen aparatit levizor nga truri, njedhin me
shpejt, ne menyre me harmonike dhe lirshem.
Ne praktike kjo dukuri shprehet gjate perdorimit me efektivitet
te forcave tC inercise se peshes se trupit dhe te pjeseve te tij, ku levizja
e njc hallke e mbeshtet me mire pershpejtimin ose ngadalesimin (sipas
rastit) e njc hallke tjeter. Ne kete menyre veprimi fiton shpejtesine e
duhur.
Ne veprimet !Cvizore qe karakterizohen nga shpejtesia e cila
duhet edukuar ne procesin e mesimit ose te stervi~jes, hallkat e
zinxhirit kinematik (impulset e bashkerenduara nervore) nuk do te
jene efektive, nese cilesia fizike e perkulshmerise dhe forca e
muskujve (qe marrin pjese ne veprim) kane nivele te uleta. Ne te tilla
raste kemi te bejme me nje shprehi te ngurte dhe pa cilesine e duhur.
Por shpejtesia mund te ndikohet edhe nga struktura e gabuar e
Ievizjeve te automatizuara keg ose prej ngacmimeve te fuqishme te
mjedisit rrethues.
Qifndrueshmifria e rezultatit
Ky lloj stabiliteti i kushtohet ne radhe te pare qendrueshmerise
se vete struktures levizore te veprimit te sistemuar mire, si dhe
zinxhirit kinematik qe njedh me rigorozitet ne hapesire dhc ne kohe, i
pa clemente te teperta ose te mangeta. Por, sa i qendron kjo teze ,!
1''.
'
praktikes sc veprimtarise levizore? Ajo tregon se veprimet levizore
(ne kuadrin e veprimtarise) nuk perseriten ne menyre krejtesisht
standarde. Keshtu p.sh., pavaresisht nga fakti se nxenesi ka formuar
shprehi ne kercimin se larti, se gjati etj., provat e ndryshme te
ekzekutimit gjate gares ndryshojne nga njera-tjetra. Ky fakt tregon per
;,
nJe karakteristike te rendesishme te levizjes nJerezore
mo.1pifrshtatjen e plate funksionale ndaj kushteve tif kryerjes se
veprimit levizor. Duke u mbeshtetur ne kete ve-;ori, qendrueshmeria e
shprehise nuk duhet pare ne planin e ndertimit strukturor te veprimit,
por si stabilitet i e.fektivitetit ti! arritjes se objektivit levizor, i cili
siguron p&vetedijshmerine e detajeve te tij ne kushte te ndryshueshme.
St&biliteti i shprehise eshte mjaft i rendesishem per ato
veprimtari levizore, veprimet e te cil&ve kryhen ne kushte teper te
ndryshueshme, si<; jane: basketbolli, volejbolli, mundja, hendbolli etj.
i
ill
,,
!
I
 88
Prandaj ne edukimin fizik, sidomos ne mesimin e klasave sportive,
eshte e domosdoshme qe ne keto displina te formohet shprehia
pergjithesuese, sepse vetem ajo ben te mundnr zgjidhjen e detyrave te
nje rendi te dhenc (p.sh. pasimeve) ne kushte qe ndryshojne. Kjo u jep
mundesi nxenesve qe ata vete te gjejne elemcnte (detaje) origjinale per
kryerjen e tyre me sukses. Per konkretizim mund te sjellim si
shembull larmine c madhe te pasimevc, driblimeve, gjuajtjeve,
bllokimeve ne basketball, ku detaje te tyre te ndryshme ngjyrosen me
levizje qe u pershtaten ndryshimit te kushteve, te cilat i imponon
kundershtari, rregullorja, niveli i pergatitjes fizike, lodhja etj.
Por ~fare ndodh ne vetedijen e nxenesit, kur nje kusht i ri futet
papritur ne pjesen orientuese ose zbatuese te nje veprimi ~faredo (p.sh.
gjate pasimeve, gjuajtjeve ose driblimeve)? Ky kusht (detaj) mund te
jete bllokimi nga kundershtari, nje pasim me trajektore te pazakonte,
nje pritje e veshtire etj., te cilat e detyrojne nxenesin te veproje ne
situata te reja. Nc keto raste pergjithesimi behet menjehere, sepse te
nxenesi eshte formuar qe me pare shprehia e vleresimit dhe e dallimit
te ve~orive te kushteve te reja.
Pikerisht kjo shprehi c domosdoshmc per lojerat sportive kalon
pa u ndier ne mesimin e edukimit fizik dhe ne stervitjet e klasave
sportive. Kujtojme se kushtet e reja (te papritura) nuk duhet t'i
cenojne pikat mbeshtetese te hazes se veprimit, ndryshe do te
pengohet arritja e qellimit, p.sh. pengimi i dores ne gjuajtje, mbajtja
me duar ne kercim etj.
Qi!ndrueshmi!ria e madhe (relative)
Shprehia e formuar ne praktiken e veprimtarise levizore nuk
humbet, madje dhe pas nderpre1jesh te gjata te te ushtruarit. Por kjo u
takon vetem veprimeve te zakonshme, si~ jane: notimi, pedalimi i
bi~ikletes, rreshqitja me ski etj.
Ndryshe qendron problemi me shprehite e veprimeve qe
karakterizohen nga diferencime te hollesishme te shkalles se fuqive
fizike dhe psikike, te cilat, edhe mbas nje kohe te shkurter nderprerjeje
te te ushtruarit, e humbasin efektivitetin e tyre. Ketu e ka hazen edhe
kriteri didaktik qe zbatohet ne edukimin fizik per perseritjen e
veprimeve levizore edhe jashte mesimit, si dhe njohja e nivelit te
Kapitulli 2 ~ Tc mesuarit e vcprimeve levizore 89
shprehive ne fillim te vitit shkollor per ~do klase. Shkaku kryesor
eshte jo vetem dobesimi i dinamikes (i fuqive te levizjeve), por edhe i
kujteses kinematike te veprimit.
Siguria e kryerjes si! veprimit
Kjo veti eshte sinteze e kater ve~orive te para, per te cilat u fol
me !art. Teresia e tyre ben te mundur rcalizimin me efektivitet te
objektivit levizor ndaj faktoreve shtremberues, si: kushtet e veshtira,
cilesia e ndryshme e mjeteve dhe e terrenit, situatat emocionale
negative etj. Kur shprehia i mba.rt keto veti te shumta, themi se
veprimi levizor e garanton efektivitetin e tij.
Bartja e shprehisi!
Bartja e shprehise ne operacionet e ndryshme !Cvizore perben
njc karakteristike te saj te rendesishme. Materiali i ri mesimor mbahet
mend e pervetesohet qendrueshem, kur te mesuarit mbeshtetet ne
materialin e meparshem mesimor. R.regulli didaktik nga e njohura tek
e panjohura kerkon qe ne procesin mesimor te shfrytezohen dijet e
fituara me pare. Por, kur tlasim per shprehite, problemi eshte disi me i
nderlikuar.
Gjate mesimit te nje veprimi te ri levizor operacioni i nxjerrjes
se elementeve levizore nga kujtesa i kushtohet ngjashmerise se tyre.
Keshtu p.sh., shprehite e lojeravc levizore "rrasash", "topthi ni! Ierne"
etj. e ndihmojne pervetesimin e flakjes se topit ne largesi. Shprehite e
ushtrimeve akrobatike ndihmojne pervetesimin e kercimeve ne uje,
veprimet e portierit etj.
Gjate procesit te pervetesimit te veprimeve te reja levizore,
shfrytezimi i shprehive te formuara me pare eshte nje kusht metodik
qe pergjithesisht njihet. Bartja e shprehive mbetet nje problem i hapur
si ne edukimin fizik, ashtu dhe ne stervitjen e nxenesve te klasave
sportive. I
Ne shume raste bartja e shprehise shpjegohet duke u nisur nga I
pozitat e reflekseve te kushtezuara. Sipas perkrahesve te kesaj
pikepamjeje, veprimi i ri qe mesohet, ka analoget e vet ne pervojen e
nxenesve dhe stereotipin dinamik perkates. Objektivi i ri mesimor, si<;
theksojne ata, realizohet sipas skemes se formuar me pare, ne saje te
90
ekzistences se rcflekseve te kushtezuara te shprehise sc vjeter. Kjo
teze perben nje mbeshtetje te forte per te mesuarit empirik, prandaj
shqyrtimi i problemit te bartjes se shprehive nga pozita racionale ka
rendesi te ve<;:ante.
Kur qellimi i dy veprimeve cshte i njellojte, por ndryshojnc
disa kushte te rendesishme te objektivit mesimor, perfshirja e qellimit
te gatshem ne operacionet levizore (pjeserisht ose teresisht) e
deformon menyren e arritjes se objektivit te ri. Ne kete menyre,
vcprimi kryhet me gabime dhe pa efektivitet, ose nuk realizohet fare.
Keshtu p.sh., po te nisesh nga menyra e kercimit se larti stili gershere,
per te kercyer se larti me shkop (qellimi i njejte- kercimi), veprimi i
dyte (i ri) nuk do te kryhet me sukscs, scpse kushtet e kercimit
ndryshojnc, pavaresisht se qellimi eshte i njejte. Njc shembull tieter -
shprehia e kalimit te pengesave me kercim natyror (trungje, kanale
etj.) mund te behet pengese serioze ne kalimin e pengesave te rregullta
ne vrapimin sportiv me pengesa. Keto bartje penguese njihen me
emrin bartje negative, ndersa procesi i keqesimit te bashkerendimit te
levizjeve quhet interference.
Ne te mesuarit e veprimeve levizore, rekomandohet shmangia
e pervetesimit te njekohshem te veprimeve qc e pengojne. Evitimi i
interferences mbetet nje nga problemet e rendesishme te didaktikcs se
edukimit fizik.
Kur veprimi qe mesohet, mbeshtetet ne ligjin e reflekseve te
kushtezuara, d.m.th. ndertohet mbi nje baze orientuese te pamenduar
dhe mungojne etapat e pervetesimit te tij ne forme verbale e materiale,
interferenca ndodh me shpesh. Kur mesuesi siguron formimin e bazes
orientuese te veprimit dhe nxenesi i perpunon pikat mbeshtetese ne
forme verba!e e materiale, interferenca nuk ndodh, sepse ai (nxenesi)
behet i vetedijshem per elementet e rinj, duke menjanuar elementet e
vjeter te shprehise se gabuar. Ne kete menyre, pikat mbeshtetcse te
veprimit te mesuar me pare nuk hyjne ne fonnimin e bazes se re
orientuese.
Pifrfundim:
Mund te themi se bartja negative e shprehisi! mund ti! evitohet
kur ti! mesuarit bi!het i vetedijshem nga nxi!ni!si, ni! pi!rputhje me
Kapitulli 2 - ·re mCsuarit e vcprimevc levizm·c 91
qi!llimin e logjiken e veprimit dhe njekohi!sisht i drejtuar nga mesuesi
ni! te gjithi! mekanizmat metodike.
2. 7. Parakushtet didaktike ti! ti! mesuarit
paraprak ti! veprimit li!vizor
(shkathtiisia e ri!ndomti!)
Te mcsuarit e veprimeve levizore nga nxenesit eshte nje proces
i gjate dhe i nderlikuar, qe karakterizohet nga veprimtaria e perbashket
e mesuesit dhe e nxenesve, e cila ka per qellim realizimin e
objektivave me karakter mesimor, edukativ e shendetesor.
Suksesi i pervetesimit te materialit W programit prej nxenesve
varet nga sigurimi i disa parakushteve qe perbejne platformi'n
paraprake te te mesuarit. Keto parakushte jane:
~ Gatishmifria e mesuesit;
~ Gatishmeria e nxenesit;
~ Gatishmeria e mjeteve.
Kur ekziston gatishmeria e mesuesit dhe e mjeteve, mbetet qe
te sigurohet gatishmeria e nxenesve per mesim.
2. 7.1. Gatishmeria e nxenesve per te mesuar
Mesuesit kane nje mendim te pergjithshem, se nxenesit jane
kurdohere te gatshem per te mesuar. Kjo eshte e vertete, por me disa
rezerva. Gatishmeria e plote ekziston vetem te nxenesit qe kane fituar
nje pi!rvoje ti! caktuar li!vizore, qe kane nje zhvillim fizik te kultivuar
ose ti! dhuruar nga natyra, si dhe interesa te dukshme argetuese e
afirmuese per t'u man·e me ushtrime fizike. Parse nje pjese e tyre nuk
e kane gatishmerine e duhur per te mesuar veprime levizore. Dhe i
takon ne radhe te pare mesuesit te edukimit fizik qe te siguroje te te
gjithe nxenesit gatishmerine fizike, Ii!vizore dhe psikologjike per
mesim.
92 Didal<tiha e eduhirnit fizi],
•:• Gatishmeria jizike
Te mesuarit e veprimeve levizore kerkon domosdoshmerisht
nJe nivel te mjaftueshem te aftesive fizike te nxenesve. Veprimet
!Cvizore te programit te edukimit fizik (gjimnastike, atletike, lojera
etj.) mund te kryhen kur nxenesit kane nje nivel te caktuar te
zhvillimit te shpejtesise, perkulshmerise, forces, qendrueshmerisc dhe
aftesive koordinative. Prandaj, para fillimit te mesimit te veprimeve,
mesuesi duhet ta njohe paraprakisht nivelin e aftesive fizike dhe atyre
koordinative te nxenesve.
Kur niveli i aftesive fizike dhe aftesive koordinative eshte i
pakenaqshem, mesuesit planifikojne kohe dhe mjete (ushtrime) per
sigurimin e nje pergatitjeje fizike paraprake. Kjo realizohet ne pjesen
pergatitore te ores se mesimit, ne pjesen e dyte te themelores,
nepermjet detyrave jashte klase dhe veprimtarive fizkulturore masive
ne kohen c lire, gje qe perben nje buxhet te mjaftueshem kohe per
realizimin e ketij objektivi.
•!• Gatishmeria levizore
Shpejtesia e pervetesimit te veprimeve levizore te programit
nga nxenesit varet shume nga shpejti!sia e formimit ti! hazes orientuese
pre) tyre. Kur nxenesit kane perfytyrime te mjaftueshme ne te gjitha
pikat mbeshtetese kryesore te veprimit qe mesohet, nuk e kane te
veshtire t'i bashkojne ato me bazen e tij orientuese (sinteza e
seleksionuar).
Perfytyrimet Jevizore te nxenesve formohen shkalle-shka11e
krahas rritjes se pervojes se tyre levizore. Sa me e pasur te jete ajo, aq
me te besueshme do te jene perfytyrimet e veprimeve te reja qe do te
mesohen, aq me shpejt do te formohet baza orientuese dhe shprehite e
tyre perkatese. Por, kur kjo pervoje eshte e pamjaftueshme, nxenesit
nuk mund ta formojne bazen orientuese te veprimit te ri per keto
arsye:
N uk arrijne t' i kuptojne pi kate tij mbeshtetese;
Nga pikepamja emocionale, mundesia e rrezikut (traumave),
cilesia e pamjafueshme e mjeteve ose veshtiresite e kushteve e
pengojne lehtesisht kryerjen e veprimit me sukses.
Kapitulli 2 - Te mesuarit e veprimcvc lcvizore 93
Ne keto raste (qe nuk jane te pakta) mesuesi mbeshtetet ne
ushtrimet ndilunese (te ngjashme, te peraferta), qe bejne te mundur
formimin e perfytyrimeve te domosdoshme te pikave mbeshtctese
kryesore te nxenesit. Nje pnne te tillc ai e bazon ne analizen e te
dhenave te grnmbulluara mbi pervojen levizore te nxcncsve, duke e
ballafaquar me kerkesat e reja te veprimtarise (veprimeve) qe do te
kryhet.
•!• Gatishmeria psikologjike
Kjo gatishmeri perben nje nga problemet themelore te
didaktikes se edukimit fizik ne shkolle. Gatishmeria psikologjike e
nxenesve parakupton motivimin e veprimtarise levizore ne mesim.
Nxenesi duhet t'ujape, qe me pare, pergjigje pyetjeve te tilla, si: "Pse
duhet ushtruar? "; "Pse duhen mi!suar ti're keto veprime? "; "Kujt i
sherbejni! ata?" etj.
Ne edukimin fizik te mesuarit behet i suksesshem kur arritja e
qellimit ekziston si motiv dominues i puncs se nxenesve (te ushtruarit).
Por motive! me kah pozitiv shpesh nuk ekzistojne te gatshmc te
nxenesit. Ato kultivohen qc ne femijeri, ne familje dhe me ndihmen
aktive te mesuesit. Kerkesa kryesore ketu eshte angazhimi i nxenesve
ne veprimtarite mesimorc ushtruese dhe mesuesi e realizon kete
nepermjet shfrytezimit ti! interesave njohese, argetuese, shendetesore,
zhvilluese-fizike dhe afirmuese te nxenesve.
Megjithate interesat jane vetem nje parakusht dhe jo vete
motivi i te mesuarit ne edukimin fizik. Kerkesen e pervetesimit te
veprimeve levizore, deri ne nivelin e shprehise e lind cilesia per
rezultatin e veprimtarisi!. Kur shoqerohet dhe konkretizohet me
njohuriti!, mjetet e metodat e veprimtarise levizore (sportive,
argetuese, kalitese etj.), kjo kerkese shnderrohet ne motiv te te
mesuarit.
Arritjen e objektivave te percaktuar mesuesi e lidh ngushte jo
vetem me interesat vetjake te nxenesve, por edhe me ato te grupit. Ne
kete menyre, moti vet e te mesuarit behen zoteruese, nderkohe qe te
ushtruarit behet i ndergjegjshem e aktiv. Rezultatet e punes se
nxenesve behen te dobishme jo vetem per ta, por edhe per te tjeret. Ky
94
eshte nje stimul i fuqishem i te mesuarit, scpse interesat e ~:do nxencsi
harmonizohen me interesat e grupit.
Ne shklollat tona ka shumc shembuj te tille qe inkurajojne
motivet e te mesuarit. Ne garat e ndeshjet sportive mes klasave
paralele apo mes shkollave, suksesi i grupit varet nga niveli cilesor i
pervetesimit te veprimeve levizore tC '<do individi (atletike,
gjimnastike, lojera).
Kur vemendja e opinionit shoqeror (nxenes, mesues, drejtues,
prinder, te ftuar etj.) perqendrohet seriozisht ne rezultatet e ketyre
vcprimtarive, kerkesa per rritjen e prestigjit tC grupit do te bente qe te
gjithe nxenesit te mesonin e te ushtroheshin me zell.
Nje rol mjaft te rendesishem ne kultivimin e motiveve te te
mesuarit ne edukimin fizik luajne: familja, shoqatat, institncionet e
specializnara dhe mjetet e informimit masiv, angazhimi sistematik i te
cileve perben nje ndihmese te fnqishme per mesimin e vullnetshem te
nxenesve.
Kur tc nxenesit formohet vizioni i motiveve te te mesuarit,
suksesi varet nga kembengulja, guximi dhe vendosmeria e tij (forcat e
vullnctit), te cilat percaktojne dhe qendrimin aktiv ndaj te ushtruarit.
Nese qendrimi aktiv dhe kembengulja e nxenesve varet shume nga
shkalla c veshtiresise se detyrave mesimore (sportive, aplikative,
pergatitje fizike ), iniciativa dhe energjia e veprimeve percaktohet nga
pi!rvoja li!vizore, nga masat e sigurimit teknik, nga ndiluna dhe
mbrojtja e mesuesit gjate te ushtruarit, te cilat garantojne parandalimin
e demtimeve te tyre fizike.
Per te siguruar nje nivel te mjaftueshem te gatishmerise
psikologjike te nxenesve ne mesim, mesuesi u meson atyre veprime te
tilla levizore qe kane shkalle stimuluese veshtiresie (duke e rritur ate
krahas shtimit te pervojes Ievizore) dhe qe garantojne njeheresh
sigurine e tyre fizike e shendetesore. Ne keto raste, kur shihet e
nevojshme, nxenesve u mesohen edhe menyrat e vetembrojtjes,
pervetesimi i te cilave rrit besimin ne vetvete.
Mund ti! themi se, pi!r ti! pasur nji! te mesuar aktiv e me cile.si
ti! veprimeve levizore, i!shti! e domosdoshme (ni! ~·do ore mesimi) "te
sigurohet gatishmi!ria fizike, li!vizore dhe psikologjike. Ni! rast ti!
kundi!rt, nuk mund te konceptohen dhe te zbatohen ecurite metodike e
Kapitulli 2 - Tc mesual'it c vepl"irneve lcvizorc 95
organizative ti! ores si! mesimit; nuk mund ti! sigurohet sa dhe si duhet
cilesia e pi!rveti!simit te veprimeve ...
2.8. Etapat e tif mifsuarit tif veprimeve
lifvizore nif edukimin fizik
Te mesuarit e vcprimcve levizore, qofshin te plota, operacione,
teknike-baze ose detaje, Iigjesisht kalon nepermjct tri etapave
kryesore, tC cilat perfaqesojnc nivele te caktuara te pervetesimit te
materialit mesimor.
Ne etapen e pare te mesuarit e veprimit ndodhet ne stadin
fillestar, ndersa produkti i tij eshte pervetesimi ne nivclin e
shkathtesise se ri!ndomte. Ne kete etape mesuesi synon qe, ne baze te
pcrceptimeve, te formoje te nxenesit perfytyrime te plota rreth
kushteve tC objektivit Ievizor (veptimit), menyres se krycrjes se tij
(teknikes), si dhc te siguroje parakushtet per krijimin e bazi!s
orientuese te veprimit, per pervetesimin e tij ne nivclin e shkathtesise
se rendomte. Pra, kemi te bejme me disa faza brenda nje etape te
caktuar. Ne kete etapc zakonisht kemi tri faza, te cilat karakterizohen
nga kerkesa te ve~:anta, qe jane te lidhura me njera-tjetrcn:
Ni! fazi!n e pari! mesuesi perpiqet te siguroje te nxenesit
kuptimin e objektivit levizor (qellimin) dhe formimin e perceptimeve e
te perfytyrimeve pamore-Iogjike te menyres se kryetjes se tij. Ne kete
faze kerkohet qe nxenesi jo vetem te kuptoje ve~·orite dalluese te
veprimit dhe t'i perfytyroje ato, por edhe te vendose lidhjen logjike
midis elementeve kryesore te tij.
Ni! fazi!n e dyti! synohet qe nxenesi te pervetesoje instruksionin
i cili do ta ndihmoje per formimin e bazes orientuese, si: njohjen e
pikave mbeshtetese nepermjet demonstrimit, nepermjet
konturogramave, kinogramave dhe mjeteve te tjera konkretizuese.
Ni! faziin e treti! realizohet kuptimi i bazes orientuese ne
procesin c kryerjes praktike te veprimit dhe formimi i perfytyrimeve
levizore ne te gjitha pikat e tij mbeshtetese. Ky proces qe zakonisht
kryhet ne oren e pare te mesimit, kalon perciptazi nga mesuesi. Ne
keto raste mesuesi mjaftohet vetem me njohjen e vegles ose te mjetit,
96 Didahib c cduldmit fizil<
me menyren e kryerjes se veprimit dhe zbatimin e tij praktik, pa u
ndalur aspak ne instruksionin e domosdoshem te pikave mbeshtetese,
qe perbejne bazen orientuese te veprimit.
Si duhet vepruar?
Me pare fillohet nga menyra e paraqitjes se objektivit Jevizor.
Ne etapen e pare perpjekjet e mesuesit e te nxenesve per pervetesimin
e menyres se realizimit te objektivit Jevizor perbejne the/bin e procesit
te te mesuarit. Ne vazhdim mesuesi demonstron menyren e kryerjes se
veprimit ne teresine e perfytyrimeve qe krijohen te nxenesit. Ai ndalet
ne kuptimin e kushteve te objektivit levizor, te elementeve perberese,
si dhe ne menyren e realizimit te tyre. Keshtu p.sh., mbas
demonstrimit te kalimit te pengcsave (ne vrapimin me pengesa),
mesuesi thekson rendesine e madhe te shpejtesise se vrapimit dhe
domosdoshmerine e zvogelimit ne maksimum te zhvendosjes vertikale
te qendres se pergjithshme te rendeses. Gjate te mesuarit te kercimit
se gjati me vrull, ai shpjegon domosdoshmerine e ngritjes sa me !art te
qendres se pergjithshme te rendeses (fluturimin) dhe rendesine e
shtytjes me kembe nga trualli. Keto theksime me karakter njohes-
konceptues kane rendesi, sepse formojne te nxenesit synumn e
pervetesimit te materialit dhe njeheresh e orientojne drejt tere
veprimtarine e tyre mcndore e Ievizorc.
Pas shpjegimit, menyra e kryerjes se veprimit levizor mund te
demonstrohet edhe 2-3 here (jo me shume, pasi nuk udihmon ne
permiresimin e perceptimit). Gjate kesaj kohc vemendja e nxenesve
perqendrohct ne elementet kryesore te veprimit dhe ne menyren e
kryerjes se tij. Ne kete etape eshte e dobishme qe te kombinohet
demonstJimi natyror (fizik) me ate artificial (konturograme,
kinograme) dhe, kur eshte e mundur, veprimi te tregohet i
ngadalesuar.
Formimi i komponenteve pamore-logjike te perfytyrimeve
ndihmohet shume nga konkretizimi i c;:do elementi ne konturograme
ose ne kinograme, me modelatore Ievizjesh, makete, skema etj. Keto
mjete ilustruese i orientojne nxenesit per kryerjen e veprimit me
sukses dhe jo per kopjimin e fazave apo te pozicioneve kinematike.
Eshte mire qe mesuesi t'i shmange sa me shume ato raste kur nxenesit
e konsiderojne figuren levizore si mjet tete mesuarit.
Kapitulli 2 - Te tnesuarit c vcprhneve Ievizm·e 97
Me tej demonstrimi shoqerohet me komentin verbal. Sa me e
qarte, sa me shprehese dhe emocionale qe te jete fjala e mesuesit, aq
me shpejt e me qendrueshem do te mbahet mend informacioni qe do
t'u jape ai nxenesve. Par fjala teper emocionale dhc figurative mund ta
veshtiresoje kuptimin e vertete te veprimit qe mesohet. Ne keto raste
nxencsit mbajne mend sjelljen e mesuesit dhe jo thelbin e
informacionit u jep ai.
Mbas komentit qe i behet demonstrimit tC veprimit levizor,
nxenesve u jepet instruksioni me shkrim (mbas klases VII) ose ne
menyre verb ale (ne klasat V-VI), i cili i odenton ata ne formimin e
hazes orientuese te veprimit. Ne menyre te sintctizuar ky instruksion
perbehet nga keto clemente:
Objektivi i te mesuarit (p.sh. vrapim me pengesa);
Kushtet e realizimit te objektivit: vrapimi ne vije te drcjte,
korsite, pengesat, Iargesia midis tyre, shpejtesia dhe pozicioni i
qendres se pergjithshme te rendeses gjate kalimit te pengesave;
Pershkrimi i menyres se kryerjes se veprimit Jevizor (kerkesat
levizore kincmatike);
Theksimi i pikave mbeshtetese krycsore te veprimit dhe
pershkrimi i ndijimeve te fuqivc qe do te perdoren gjate kryerjes se
rregullt te veprimit ne c;:do pike te tij mbeshtctese;
Menyra e vleresimit te cilesise se kryerjes se objektivit
mesimor.
Ne instruksion perdoren vetem terma qe njihen nga nxenesit
dhe qe i japin atij mundesi te krijojne perfytyrime reate. Gjate mesimit
te veprimit levizor vrapim shpejtesie ne largesi te shkurter (30, 50 ose
80m sprint) instruksioni permban kete informacion:
Mesuesi filion shpjegirnin e kuptimit te perfytyrimit teresor te
veprimit, qe ne fakt eshte pika e fundit mbeshtetese (4).
Ne piken mbeshteti!se kryesore (4) mesuesi u drejtohet keshtu
nxenesve, me goje ose me shkrim: "Gjate pi!rshkimit te largi!sise,
duhet ta ndieni levizjen e trupit perpara dhe lehti!simin e peshes se
trupit gjat~ vrapimit. Keto shenja tregojni! per korrektesine e levizjeve
ne teresi. "-.
Mbas ketij shpjegimi, kalohet ne pikat e tjera qe c;ojne te pika . ;I
kryesore (4): 1.
98
Pika mbeshtetese kryesore ( 1) - mesuesi u drejtohct nxenesve:
"Gjate vrapimit te largesise, zhvilloni shpejtesi te madhe, por jo
maksimale; qendrimi i trupit duhet te jete i drejte, ndersa pesha (QPR
- qendra e pergjithshme e rendesi!s) te bjere perpara, mundesisht ne
pjesen e majave te kembeve dhe diqka me tutje; koken mbajeni drejt,
ndersa shikimin perqendrojeni larg, te vendi i mberritjes. Kjo eshte e
domosdoshme, sepse pozicioni i rregullt i kokes percakton pozicionin
e rregullt te trungut. Nje gje e till!! krijon kushte te favorshme per
shtytjen efektive nga trualli."
Pika mbi!shtetese kryesore (2)- mesuesi shpjegon: "Shputi!n e
ki!mbes vendoseni shpejt ni! toke, par but!!, ashtu siq ecni me majat e
gishtave dhe ni! qast shtyjeni menji!here truallin ne forme suste.
Pika mbeshteti!se kryesore (3) - mesuesi udhezon nxenesit:
"Mbas shtytjes se truallit me shpute ni! forme suste, hidheni kercirin
ni! mi!nyri! aktive prapa, sil,ur do ta flakni pisten tej. Kur e ndieni qi!
pista po ju iken poshti! kembeve, mos prisni mi!, por shkuleni,
ti!rhiqeni ko.fshi!n, sikur do ti! godisni me gju nji! objekt perpara.
Nxenesit zakonisht bejne keto gabime:
Gjate pikes mbeshtetese kryesore (1) koka perkulet para,
prapa ose ne forma te ndryshme; tendosen muskujt e qafes dhe te
fytyres; trungu perkulet ne ky.;:et e gollganeve dhe qendra e
pergjithshme e rendeses kalon prapa. Ne kete moment nxenesit i duket
sikur kembet i mbeten ne vend ose punojne diku prapa, duke ia kaluar
trungut. Ne te dy rastet ai e ka humbur ndijimin e vrapimit ne forme
suste dhe, ne kete menyre, pothnajse zhdnket ndijimi i terheqjes se
kofshes para.
Gjatii pikes mbi!shtetese kryesore (2) shputat vendosen rende
ne toke; ne kete moment ndihet tronditje e trupit, ndersa shtytja e
truallit ne forme suste mungon; kur shputa vendoset shume para,
nxenesi ndien ne <;:do hap leknndjen e trungnt; kur kemba vendoset
shnme afer qendres se pergjithsme te rendeses, nxenesi ndien kercimin
nga kemba ne kembe, pa mundur ta realizoje shtytjen ne forme suste.
Gjate pikes mbeshtetiise kryesore (3), ne momentin e
mbeshtetjes se shputes (knr pista iken prapa), nxenesi pret ne menyre
pasive, duke e shtyre truallin kembe pas kembe. Ne kete moment ai
· ·· h · P. tP. ncl~rP n<r::~ n1firi-t1Ph·i rihP n11k ~nin t!l nrliPiP
Kapitulli 2 - Tc n1esuarit c veprimeve levizore 99
harmonine e vrapimit te rregullt e te lehte. Gabim eshte dhe kur
kofsha leviz para e perkulur ne gju, ndersa kerciri mbetet i varur ne
menyre pasive. Ne keto raste nxencsi ndien Ievizje terheqese
monotone dhe sikur di<;:ka e pengon (i rendon) pas ngritjes se gjurit
(kofshes) para-lart.
Ka rendesi qe nxenesi t'i pe1jetoje pikat e instruksionit, ta
analizoje vete veprimin levizor dhc t'i dalloje qarte pika! e tij
mbeshtetese kryesore , mundesisht duke i thene me ze ato ndijime qe e
karakterizojne kryerjen e rregullt te levizjeve. Mbas disa here
perseritjesh, ne vetedijen e nxenesit skicohet skema orientuese, d.m.th.
formohen perfytyrimet paraprake te sistemit te pikave mbeshtetese, te
cilat do te hedhin hazen orientuese ti! veprimit levizor.
Njohurite e marra dhe perfytyrimet e fituara plotesohen me
mire gjate provave te kryerjes se veprimit. Informacioni i jashtem
(instruksioni) do te filloje te dcpertoje ne brendesi, do te ndijohet c do
te kuptohet realisht. Provat fillojne vetem atehere kur nxenesi e ka
kuptuar dhe e mban mend instruksionin.
Ne provat e para nxenesi e zbaton sistemin e pikave
mbeshtetese kryesore ne perputhje me ndijimet kinestezike (levizore)
qe shfaqen. Por, pikat mbeshtetese te rekomanduara nga mesuesi ne
instruksion mund te humbasin, ndersa pikat mbeshtetese personale te
nxenesit behen shkak per lindjen e gabimeve qe shpejt behen
zoteruese. Prandaj mesuesi duhet qe medoemos ta kontrolloje me
vemendje bazen orientuese te formuar ne provat e para dhe te mos
lejoje korrigjime personale (te padeshirueshme) te skemes se
rekomanduar nga ai.
Gjithashtu eshte e domosdoshme t'i kerkohet nxenesit qe ta
thole perseri me ze (ose pa ze) skemen e rekomanduar te bazes
orientuese te veprimit. Kjo e lehteson shume kontrollin objektiv e
subjektiv te veprimit dhe, ne rastet e deformimit te skemes se
rekomanduar, gabimi zbulohet lehte e korrigjohet menjehere.
Kur nxenesi ka pervoje te mjaftueshme levizore dhe kryen
levizje korrekte ne <;:do pike mbeshtetese te veprimit levizor, atehere ai
(veprimi) mund te ekzekutohet menjehere pas caktimit te objektivit
levizor.
 Kapitulli 2 - Tc mCsuarit e veprintcvc lcvizorc 101
100
Punen qe ben nxenesi gjate pervetesimit te pikave mbeshtetesc,
Kur nxenesi nuk i njeh aktct levizore qe do te kryhen ne pi ken
e vazhdon duke e thene me ze formulen e ndijimcve te vepnm1t te
mbeshtetese kryesore, d.m.th. nuk i njeh te ngjashmit e tij, atehere
JTegullt. Fillimisht ajo nuk e permban figuren e duhur te ndijimev~,
realizimi i objcktivit eshte i pamundur. Pra, duhet filluar nga puna me
por, ne te vertete, e ndihmon perqendrimin e vemendjes ne eleme~tm
skemen e hazes orientucse (instruksionin). Ne Ieete rast duhet theksuar
qe kryhet, duke bere te mundur ndijimin e shpejte dhe kupt1mm e tlJ.
se njohja, kuptimi dhe mbajtja mend e ndijimeve te duhura ne .;;do
Nepermjet punes (ushtrimit) ne te gjitha pikat mbeshtetese
pike mbeshtetese kryesore perben nje kusht te domosdoshem per
kryesore qe permban instruksioni, nxenesi arrin te formoje
formimin c hazes orientuese me vlere te ploW.
perfytyrimet levizore per secilen prej tyre. Kjo perben edhe obJektivm
Puna e mesucsit ne pikat mbeshtetese nuk eshte detyre
perfundimtar te te ushtruarit (mcsuarit) ne etapen e pare te
standarde. Ka raste kur koha ne dispozicion te nxenesit eshte c
pervetesimit w veprimit levizor, formimit te shkathtesise se r.cndmnte ... i
pamjaftueshme per analizen e ndijimevc. Por duhet kuptu~r mire se . i
Le te ndalemi ne analizen konkrete me te detaJuar te punes se
nxenesi (menjehere) duhet ta fiksoje vemendjen ne obJektJvm e j
mesuesit dhe te nxenesit ne kete etape te te mesuarit: te shqyrtojme
treguar, p.sh. ne start, ne kalimin e peshes se trupit ne pikat
problemet qe dalin ne kete proces, duke dhene rekomandime per
mbeshtetese mbas komandes "Gati !" etj.
rritjen e cilesise se tij:
Detyra veshtiresohet, kur kufizohet shume koha per kuptimin c
Zgjidhja me efektivitet e detyrave metodike te kesaj ctape
ndijimeve, gje qe ndodh gjate tC mesuarit te veprimeve levizore me
mund te behet vetem kur perdoren metoda dhe mjete aktive te
karakter shpejtesie. Ne keto raste mesuesi dhe nxenesi mund te
mesimit. Pervetesimi i veprimit Jevizor filion me pervetesimin e i ';
shpenzojne mjaft kohe (ndoshta vite) per kerkimin e variantit te duhur
figures pamore-logjike nga nxenesit. Gjithashtu nxenesve u trego?et '
te kryerjes se veprimit. Dukuri te Iilla verehen ne vrapime, kercime,
se ku pikerisht dhe sipas ci!Cs radhe duhet ta drejtojne vemendJen
hedhje, leu veprimet levizore nuk mTijne te persosen nga nje cikel ne
gjate vezhgimit te veprimit; efekti i tij dhe cilesia e perceptimit rritet
ciklin tjeter shkollor. ·
dukshem.
Per mesuesin, shembull i nje detyre me veshtiresi te larte eshte
Per perqendrimin e vemendjes se nxenesve ne objcktivin e
deformimi i fazes mbeshtetese ne vrapimet e shpejtesise, ose i fazes
kerkuar rekomandohen nje sere ecurish metodike, si ilustrimi i
shtytese ne kercimin se gjati me vrull, ku nxenesit i duhet te zhvilloje
ngadalshem i veprimit dhe ndmja e tij ne pjese. Per kete qellim
nje fnqi maksimale ne nje te treten e pare te fazes se mbeshtetJes, e
perdoren kombinimet e kinogramave me copa filmike (projek~wne),
cila zakonisht zgjat 0,1 sek.
konturograma, tabela, modelatore te lev1zshem . (kartom . ose
Ne menyre qe te lehtesohet njohja e mire e pikave mbeshtetese
magnetike), mulazhe etj. Per formimin e perfytynmeve levJ.zor~
nga nxenesit, mesuesi i ndihmon ata per perqendrimin e vemendjes ne
pamore-logjike te veprimit qe mesohet, mund te perdoret edhe l~xi.mJJ
objektivin e duhur (shtytjen) dhe per kuptimin e ndijimit perkates, qe
literatures se specialitetit ose bisedat e ndryshme. Per form1mm e
duhet t'i Iinde gjate krye1jes se veprimit. Ne keto raste perdoren me
rrjetes orientuese te skemes se hazes orientuese te veprimit (sipas
efektivitet ushtrimet e ngjashme dhe te peraferta (ndihmese), ne raste
instruksionit te dhene) perdoren po ato ecuri qe u permenden me s1per.
te tjera rregullatoret materiale te levizjeve, qe bejne te mundur
Nje objektiv tjeter i te mesuarit te veprimeve levizore eshte
kryerjen e rregullt te veprimit. .
formimi i perfytyrimeve Ievizore, i elementeve dhe menyres se
Perseritja e veprimit shume here ne kete etape te te mesuant
krye1jes se tij (fazes, operacionit). Per kete, nxenesit duhet:
ben qe nxenesi ta dobesoje gradualisht vemendjen ne pikat
mbeshtetese kryesore. Ai arrin t'i kuptoje ndijimet, duke formuar edhe
perfytyrimet levizore perkatese.
'![
i

102
a. te dallojne pikat mbeshtetese te veprimit;
b. t'i kuptojne ndijimet neuromuskulore tC veprimit ne (ido
pike te tij mbeshtctese dhe, pasi ta sistemojne ate, te kerkojne ndijimet
e rregullta qe lindin gjate ekzekutimit. Per arritjen e ketij objektivi
eshte e domosdoshme kryerja praktike e vcprimit (ushtrimi) qe mund
te behet i terc ose me pjese.
Ne rastet kur veprimi mcsohet me pjese (element, faze
operacion), objektiva te te mesuarit bchen operacionet e ve(ianta te
veprimit levizor, qe bashkohen gradualisht ne nje te tere, stpas
shkallcs se pervetesimit te tyre. Te ushtruarit ne kcte rast behet:
- Me pi!rdorimin e ushtrimeve ndihmifse
Kur veprimi eshte i ndcrlikuar, aq sa nxenesi nuk mund ta
krycje dot, mesuesi perdor nje veprim tjeter te pershtatshem, i cili
permban pikat mbeshtetese qe duhen kuptuar. Ky veprim duhet ta
ndihmoje nxenesin per formimin e perfytyrimeve te domosdoshme
levizore. Si rregull, keto veprime jepen te difercncuara, sepse nje
veprim i tille mund te jete i efektshem per nje nxenes, por i
papershtatshem per nje tjeter.
- Me perdorimin e rregullatori!ve Iifvizore
'' Nepermjet tyre mesuesi i vendos nxenesit ne kushte te tilla qe
ata ta kryejne veprimin detyrimisht ne menyre te rregullt.
Rregullatoret perdoren me keto synimc: per t'i kufizuar levizjet; pi!r ta
fiksuar vi!mendjen; per ti! treguar drejtimin e levizjes; per ti! stimuluar
fuqine muskulore.
2.9. Tif mifsuarit e detajuar
tif veprimeve lifvizore (shkathti/sia)
Qellimi i kesaj etape eshte formimi i plote i shkathtesise
levizore. Me kete kuptojme afti!sine e nxenesve per ta kryer, ne nje
nivel te kenaqshem, veprimin, kontrollin e vetedijshem e ti!
ho/lesishi!m te te gjitha pikave te tij mbi!shtetese. Nese ne etapen e te
mesnarit paraprak synohej formimi i shkathtesise se rendomte, tani
kerkohet shkathtesia e plote. Prandaj, si rregull, ne procesin mesimor
nxenesi duhet te zgjidhe keto detyra:
I
Kapitulli 2 - Tc tnCsuarit e veprilneve levizm:e 103
Te formuloje hazen orientuese te veprimit ne menyre te
hollesishme dhe te plote, si dhe t' i kuptoje te gjitha pi kat mbeshtetese;
Ta kryeje me mend veprimin Ievizor (perfytyrimin) dhe ta
riprodhoje me goje radhen e operacioneve;
Te formoje figuren ideomotore te veprimit, qe nenkupton
ckzekutimin e tij praktik; I
T'i saktesoje tC gjitha pikat mbeshtetese dhe te lejoje i
shtremberimin minimal te teknikes, ne krahasim me vlerat e saj !
optimale;
Zgjidhja e ketyre detyrave ben te mundur formimin
perfundimtar te shkathtesise.
Te mesuarit e veprimcvc Ievizore ne kete ctape behet ne
pcrputhje me ligjesite fiziologjike dhe psikologjike te ndertimit te tij,
qe percaktojne dhe ve(iorite dalluesc te procesit te kesaj etapc, ne
krahasim me te paren.
Ne psikiken e nxenesit veprimi formohet mbi bazen e
perfytyrimcvc reale, qe materializohen nepermjet riprodhimit verbal
te operacioneve te tij te ndryshme. Por ndryshimi me etapen e
meparshme qendron ne faktin se tjalet tani permbajne dhe ndijimet e
figures levizore. Keshtu, krahas perfytyrimit, nxenesi arrin te formoje
figuren ideomotore te vcprimit. Kjo figure e ndergjegjesuar perben
thelbin e bazes orientuese te realizimit te veprimit.
Ne procesin e formimit te bazes orientuese behet edhe ndertimi
i drejtimit te veprimit nga sistemi nervor qendror (SNQ). Dikur i
ngurtesuar ne provat e para, duke u perseritur me tej, ky sistem behet
gjithnje e me i lirshem. Megjithate Ievizjet jane te ngadalshme, sepse
te ushtruarit drejtohet ende nga nivelet e larta (vetedija), te cilat
kontrollojne teresisht strukturen, radhen e operacioneve dhe
koordinimin e punes se muskujve ne dobi te saktesise se levizjeve.
Nese ne etapen e pare te formimit te shkathtesise nxenesi
ushtrohej nepermjet perdorimit te sistemi t te rregullatoreve materiale
dhe mr thenien me goje te pikave mbeshtetese te ve(ianta, tani detyra
behet me e veshtire: veprimi duhet ekzekutuar ne teresi, duke u
mbeshtetur ne perfytyrimet e elementeve te ve9anta te mesuara me
pare. Nxenesit i duhet t'i kontrolloje te gjitha pikat mbeshtetese,
prandaj ai perpiqet t'i rendise mire ato dhe t'i mbaje mend.
 104 Didalztilm e edulitilnit fizil'{
Ne kete etapc nuk perdoren rregullatoret materiaie, por thenia -
me ze ose pa ze- e bazes orientuese eshte domosdoshmeri per
ndergjegjesimin e veprimit (kur eshte e nevojshme, mund te perdoren
edhe rreguiiatoret materiale). Pas <;;do prove te kryerjes se veprimit
eshte e dobishme qe nxenesi te thote me goje edhe ndijimet qe e
shoqeruan nc te gjitha pikat mbeshtetese dhe, njekohesisht, te beje
krahasimin e tyre me ato tC etapes se meparshme. Ky procedim
metodik mund te behet edhe ne oren e dyte te mcsimit, ndersa ne
rastet kur veprimi cshte relativisht i lehte, behet brenda ores se pare.
Ne provat e para nxenesi nuk ka mundesi reaie t'i kontroiioje
te gjitha pikat mbeshtetese te veprimit. Vemendja e tij zakonisht
perqendrohet ne njeren prcj tyre, qe ne fakt kryhet mire (p.sh. shtytja
ne vrapim), ndersa te tjerat kryhen me gabime. Me vazhdimin e te
ushtruarit, nxenesi filion ta shperndaje vemendjen ne dy dhe me pas
ne tri e ne kater pika mbeshtetese, duke i kontroiiuar dhe korrigjuar
ato njekohesisht.
Ne ato raste kur veprimi permban me shume se tri pika
mbeshtetese, cshte e dobishme qe W mesuarit te behet fillimisht me
nje, pastaj me dy e me vone me tri pika mbeshtetese. Kur pervetesohet
e para, vendin e saj e ze e dyta dhe keshtu me radhe, ne forme
zinxhiri, perpunohen te gjitha. Pikat e pervetesuara mbeshtetese
drejtohen nga nenkorja e trurit (subkoshienca) d.m.th. automatizohen,
ndersa te tjerat drejtohen nga vctedija.
Perpunimi me radhe i pikave mbeshtetese ne trungun teresor te
veprimit kerkon te kuptuarit e ciiesise se Ievizjeve dhe menyren e
korrigjimit te gabimeve nga nxenesi, ne menyre qe te pesoje
shtremberime sa me te vogia te veprimit. Ndodh qe mesuesit dhe
nxenesit u rikthehen perdorimit te rreguiiatoreve materiaie, duke e
kombinuar sistemin e perfytyrimeve dhe te ndijimeve me frenimin ose
nxitjen e fuqive.
Ky rikthim (ndoshta i pjesshem) ne fazen e shkathtesise se
rendomte vjen per arsye te ndryshme, qe jane: nunu·i i madh i
nxenesve, mungesa e mjeteve didaktike, informacioni jo i piote,
paqartesia e instruksionit etj.
Formimi i shkathtesise se piote levizore ne kete faze behet
nepermjet krye1jes praktike te veprimit ne variantin e tij standard (pa
Kapitulli 2 R Tc mesum·it e veprimcvc levizore 105
ndryshimin e kushteve). Mbasi tC jene perpunuar te gjitha pikat
mbeshtetese dhe pak a shume te jete stabilizuar baza orientuesc c
veprimit, nxenesve u kerkohet krye1ja e tij me disa ndryshime te
kushteve, por pa e prekur thelbin e tij. Keshtu p.sh., kaperdimja para
kryhet ne plan te pjerrct (nga poshte-Iart 20°-30°), ne dyshek te
ngushte (se gjeri), me pengese te uiet para (20-30cm) ose pa dysheke.
Ne keto raste nxenesi meson t'i dalioje kushtet · e reja nga ato
standarde. Ai ben pergjithesimin e tyre dhe, nepermjet krahasimit te
ndijimeve te reja me ato tC meparshmet, ben korrigjimin dhe arrin
suksesin.
Praktikisht Ieete dukuri nxenesi e shpjegon keshtu: "Shtytjen
me ki!mbi! e bi!ra mi! ti! fuqishme; trupin e mblodha mi! shumi!." Pra, ai
ka rritur efektin e pikave mbeshtctese kryesore, pa e ndryshuar the! bin
e tyre. Kjo shkalie e pervetesimit te veprimit perben bazen e
shkathti!sisi! pi!rgjithi!suese, qe shpesh ndeshet ne veprimtarine
sportive te iojerave. Ne keto raste nxenesi perveteson menyren e
zgjidhjes se detyres levizore ne kushte te reja. Keshtu arrihet
perpunimi i shprehise se dallimit Iogjik (te menduar) te tipareve te
ndryshme ne sccilin prcj varianteve te ves;anta te veprimit.
Ne thelb karakteri pergjithesues i shkathtesise nenkupton
formimin e aftesise se nxenesit per ta rregulluar madhi!sini!,
kohi!zgjatjen dhe drejtimin efuqive ni! pi!rputhje me kushtet e reja. ·
Rruga kryesore per formimin e shkathtesise pergjithesucsc
eshte ushtrimi me veprime levizore, qe karakterizohen nga kontrasti i
kushteve konkrete. Prandaj, si ne edukimin fizik, edhe ne stervitjen
sportive, kjo rruge merr rendesi te ves;ante. Keshtu per shembuli:
sherbimi, pasimi, driblimi, blloku me variante te ndryshme etj.
sigurojne formimin e shkathtesise pergjithesuese. Ne procesin e te
ushtruarit eshte e rendesishme qe nxenesi t'i kuptoje dhe t'i ndieje
diferencimet e hoiiesishme te punes muskulore, qe ia dikton ndryshimi
i kushteve.
A eshte e mjaftueshme kjo, per arritjen e qellimit me sukses?
Veprimi levizor formohet me ciiesi te Iarte, kur nxenesit i jepet
informacion i s;astit rreth karakteristikave te tij. Per Ieete qellim, ne
gjimnastike perdoren pasqyrat (ne ushtrimet e lira), te ciiat i vijne ne
ndihme nxenesit ne vleresimin e rezultatit; ndersa ni! atletike perdoret
106
matja konkrete e kohes (ne vrapime) ose e largesise (ne kercime dhe
hedhje). Ky informacion per rezultatin konkret e ndihmon nxenesin qe
ta kuptoje cilesine e veprimit te tij. Ne kete rast ka rendesi qe ai ta
analizoje <;do prove dhe ta krahasoje me rezultatin ( "Pse kerceva kaq
pak? ") me ndijimet neuromuskulore dhe me perfytyrimet e veta. Me
kalimin e kohes, krahas te ushtruarit dhe korrigjimit, nUimi i gabimeve
zvogelohet.
Si menyre e pergjithshme e pervetesimit optimal te materialit
mesimor ne te ushtruarit e veprimeve levizore merret korrigjimi, i cili
eshte leper efektiv, kur individualizohet. Por kjo cshte e favorshme per
stervitjen e nxcnesve te klasave sportive dhe disi me pak per edukimin
fizik, ku numri i nxenesve eshte i madh.
Mesuesi ka mundesi t' i organizoje nxenesit ne menyre te tille
qe secili prej tyre ta ndihmoje partnerin. Per kete na vjen ne ndihme
forma e organizimit te mesimit me r,;ifte. Ne kete faze te formimit tC
shkathtesise se plote, korrigjimi behet nepermjet ketyre rrugeve
metodike:
1- Udhifzimit verbal, qe ndihmon percaktimin e objektit dhe
drejtimin e korrigjimit. Me e mira eshte te tregohet drejtimi i kerkimit,
pa ia dhene te gatshme nxenesit menyren e zgjidhjes. Konkretisht,
gjate perpunimit ne <;ifte te pritjes se topit ne volejboll ose basketball,
njeri i tregon partnerit objektin e korrigjimit, p.sh.: "Kujdes krahet!",
por jo "Shtriji ose perkuli" etj.
2- Ndihmifs fizike, qe u jep mundesi nxenesve ta kryejne
veprimin, kur u mungojne fuqite e duhura per koordinimin e levizjeve
dhe te punes muskulore. Kjo eshte karakteristike per veprimet e
gjimnastikes artistike. Keshtu p.sh. ne kete disipline mesuesi e
lehteson peshen ne momentin e lekundjes, te shpalosjes, shtytjes,
kthimit ose rrotullimit; ne atletike mund te lehtesohet pesha e vegles
(ne hedhjet), te perdoret plani i pjerret (ne vrapime); ne lojera punohet
me pes he te vogel te top it etj.
Gjate dhenies se ndihmes ne gjimanstike, mesuesi nuk duhet te
punoje ne vend te nxenesit. Ne keto raste ai luau rolin e rregullatorit
material te fuqive, duke ndihmuar gjallerimin e levizjeve te nxenesve.
Si rregull, ndihma fizike kombinohet me mbrojtjen nga demtimet
fizike. Kjo eviton ndikimin frenues te ndjenjes se rrezikut.
Kapitulli 2 - Te mi:!suarit e veprirneve levizore 107
Krahas pcrvetesimit te veprimit, ndihma dhe mbrojtja
kufizohen graduaJisht, deri sa eliminohen. Ne kete rast nuk duhet
harruar se ndihma e mesucsit (ose lehtesimi i ngarkeses) nuk duhet te
dale jashte kuadrit te pikave mbeshtetese dhe bazes orientuese te
veprimit, ndryshe ndihmohet formimi i ndijimeve te gabuara.
Cila eshte baza e lindjes sc gabimeve nc kete faze te te
mesuarit?
Gabimet lindin si varianti me i pershtatshem, me i zakonshem
dhe me i lehte i kryerjes se veprimit. Mesuesi duhet ta kete kurdoherc
parasysh kctc prirje te nxcnesve. Ne te mesuarit tradicional, ku baza
orientuese formohet ne menyre instinktive, gabimet jane nje gje
normale dhe e natyrshme, jane pjese e pandare e ketij te mesuari. Por,
ne te mesuarit racional dhe te organizuar, ku mesuesi drejton
formimin e bazes orientuese, gabimet pergjithesisht nuk jane te
pranishme ose jane shume te kufizuara. Kur nxcnesit i shpeton nje
gabim, ai ka mundesi ta zbuloje dhe ta korrigjoje ate.
Ne praktiken e punes mesimore te edukimit fizik dhe W
stervitjes se nxenesve ne klasat sportive gabimet ndodhin kur
deformohet permbajtja e instruksionit te dhene nga mesuesi dhe kur
nxenesi nuk i merr parasysh pikat mbeshtetese qe jep ai, por fut te
tjera te gabuara.
Shpesh verehen raste te perdorimit te papershtatshem te
rregullatoreve materiale. Per shembull, per evitimin e hapjes se
kembeve mbi drushta (gjate ngritjes me lekundje para, ne mbeshtetje
mbi duar ne paralele) mesuesi ia lidh nxenesit me nje fjongo ose litar
ky<;et e kembeve. Por, pas disa provash te sakta, litari zgjidhet e
nxenesi ben perseri te njejtin gabim. Kjo ndodh ngaqe pika
mbeshtetese e gabuar (hapja e kembeve) eshte bere pjese organike e
bazes orientuese. Ne kushtet e reja (kembet e lidhura) formohet nje
pike e re mbeshtetese; pra, ne vend te njeres, formohen dy - njera per
kushtet standarde dhe tjetra per kushtet e reja.
Ne perdorimin e rregullatoreve material!! eshte e rendesishme
qe ato te mos futen ni! hazen orientuese si pike e re mbeshtetese. Pra,
vemeudja e nxenesve nuk duhet te fiksohet te rregullatori kufizues,
por ne ndijimet e rregullta te kryerjes se veprimit qe, ne rastin e
108
mesiperm, lindin gjate bashkimit te kembeve. Nje gje e tille kerkon
medoemos thenien e ndijimeve reale me goje.
Gabimet mund te shfaqen edhe ne ato raste kur mesuesi u
kerkon nxenesve krye1jen e veprimit me shpejtesi te madhe, p.sh. ne
vrapime, ne ushtrime ne vegla etj. Ka men dime se te mesuarit c
veprimit me levizje te shpejta behet me gabime ne rastet kur nxenesi
ne fillim e meson ate ngada!C, duke e argumentuar me faktin se behct
pengese formimi i stereotipit te vjeter dinamik. Ky argumentim
mbeshtetet ne teorinc e reflekseve tC kushtezuara dhe nuk i sherben te
mesuarit racional per faktin se te mesuarit me shpejtesi ligjesisht nuke
lejon kontrollin dhe korrigjimin e gabimeve.
Ne keto raste nxenesi nuk eshte ne gjendje ta perqendroje
vemendjen ne renditjen e pikave mbeshtetese dhe informacioni per
cilesine e veprimit nuk arrin te kaloje nepermjet unazes se lidhjes se
nder:,jelle (perfytyrim-ndjeshmeri-analize dhe anasjelltas ). Keshtu qe
veprimi mesohet sipas mekanizmit te imitimit, ndersa elementet e
bazes orientuese formohcn jashte kontrollit te vetedijes. Ne keto
kushte levizjet e automatizuara nuk e sigurojne me perqendrimin e
vemendjes ne objekte te tjera.
Ne etapen e formimit te shkathtesise se plate merr rendesi
vleresimi i cilesise se punes se nxenesve. Objekt i kesaj cilesie jane:
kryerja e veprimit ne variantin standard e te pergjithesuar, thenia me
goje c skemes se bazes orientucse dhe kontrolli i te gjitha pikave te tij
mbeshtetese nga vetedija. Por, qe vleresimi te jete sa me objektiv, qe
te themi nxenesi ka shkathtesi te plote ose jo ne cilesine e tij, duhen
pare keta perberes H!vizore:
Cilifsia e hazes orientuese, e cila duhet te jete e plate dhe e
hollesishme, d.m.th. qe nxenesi t'i kete kuptuar qarte te gjitha pikat
mbeshtetese, qe duhet te jene te pergjithesuara; pra, t' i pershtaten si
variantit standard, ashtu dhe variantit te ndryshuar te krye1jes se
veprimit.
Cilifsia e pjesifs zbatuese, me te cilen kuptojme saktesimin e
operacioneve dhe te elementeve te caktuara te pikave mbeshtetese.
Kur veprimi kryhet duke i respektuar te gjitha kushtet, mund te themi
se vleresimi eshte pozitiv. Nese rezultati i tij ne sasine e provave te
Kapitulli 2 ~ Te mCsuarit e vepr.imevc lcvizm·c 109
kryera eshte i nje stabiliteti te kenaqshem, veprimi vleresohet perseri
pozitivisht.
Pjesa kontroll-korrigjuese ka cilesine e duhur, kur nxenesi
nuk i ndryshon pikat mbeshtetese ne rastet leur mesuesi i jep figura te
tjera, qe nuk ngjajne me to. Per shembull, kur pasimi behet me top
basketbolli, ci!esia e tij ne volcjboll do te ndryshoje; nese nxenesit i
lidhen duart ne rrotullimin anash (ne akrobaci), veprimi nuk do te
kryhet etj.
Tif mbajturit mend e veprimit levizor lidhet ngushte me
vellimin e perseritjevc dhe me kohezgjatjen e intervaleve te pushimit
ndermjet tyre. Gjate mesimit te veprimeve me levizje relativisht te
nderlikuara koordinucsc dhe pa harxhim te madh cnergjish (ushtrimc
me dhe pa mjete, lojera sportive etj.) fillestaret mund ta kapin
veprimin me 5-6 prova, ndersa me 10-12 te tilla cilesia e arritur
stabilizohet. Por ndodh qe, per .;;udi, ne provat e metejshme cilesia e tij
keqesohet. Kjo shpjegohet me lodhjen psikomotore. Ne keto rastc
eshte i domosdoshem intervali i pushimit ndermjet provave (rreth 60
sekonda).
Pervoja c perpamar bashkekohore verteton se me e dobishme
eshte kryerja e veprimit me 3-4 seri, me nga 4-5 prova secila dhe me 3
minuta pushim mes serive (kjo ndryshon per zhvillimin e cilesive
fizike). Per nxenesit me pcrgatitje te mire fizikc dhe levizore numri i I
perseritjeve per .;;do seri rritet ne 6-7 here. [I
Intervali i pushimit ndermjet senve ndikon ne '!
qendmeshmerine e te mbajturit mend te vepnm1t. Te dhenat e
autoreve te ndryshem vertetojne se rritja e ndjeshme e gabimeve
ndodh mbas 24 oreve te para te mesimit dhe shkon mesatarisht 45-50
per qind. Gjate pushimeve mete gjata (mbas 48 oreve), gabimet rriten
ne masen 55 per qind dhe mbas 10 ditesh ne 60 per qind. Prandaj ka
rendesi te madhe vendosja e nje sistemi te plore te persi!ritjes brenda
dites mesinwre, ne formen e punes se pavarur jashte klase dhe ne oren
e ardhshme te mesimit. Nje kuptim me i ploW shkencor i ketij
problemi do te ndihmoje per realizimin e nje perseritjeje sistematike
ne praktike te veprimeve levizore, gje qe i sherben cilesise se te
mesuarit.
 110
2.10. Tif mi!suarit e veprimit lifvizor
nif etapifn e pifrforcimit (shprehia)
Formimi i shprehise levizore karakterizohet nga evitimi i
kontraktimeve te teperta muskulore, nga ekonomizimi i fuqive dhe i
energjive, si dhc nga nitja e forcave pasive, sis; jane: forcat e inercise
se pcshes dhe atyre aero e hidrodinamike. Pra, krijohen parakushtc te
mira per rritjen e shpejtesisi! dhe lirshmerisi! se veprimit. Baza
orientuese, dikur mjaft e gjere, reduktohet e ngushtohet teper dhe
pasketaj ekziston ne formen e ti! jolurit ti! brendshi!m.
Me formimin e shprehise, drejtimi i disa pikave mbeshtetese
behet nga subkoshienca dhe nuk del nevoja e perqendrimit te
vemendjes ne to. Per rrjedhoje, rritet shpejtesia e ekzekutimit te
veprimit dhe automatizohet jo vetem pjesa zbatuese, par edhe ajo
kontroll-korrigjuese. Veprimi zbatohet e stabilizohet ni! skemi! ti!
pergjithi!suar, kurdohere ne perputhje me shkallen e ndryshimit te
kushteve. Ves;orite metodike te pervetesimit te veprimeve levizore ne
kete etape mbeshteten ne zgjidhjen e objektivave te meposhtem (shih
figuren 13):
OBJEKTIVAT DIDAKTIKE
Rritja e shpejtesise se Krye1ja me variacion e
Ievizjeve
veprimeve
Figura 13: Objektivat didaktike te formimit te shprehise
Kapitulli 2 - Te tnCsuar.it e veprhneve levi.zorc 111
Keta objektiva zgjidhen njeheresh dhe ne menyre te
bashkerenduar, sepse cilesia e njerit varet e percakton cilesine e tjetrit.
2.10.1. Lirshmi!ria dhe shpejti!sia e li!vi:zjeve
Ne fillim te kesaj etape qe po shqyrtojmc, nxenesi vjen ne
mesim me nje baze orientuese tC veprimit tC formuar tashme (pikat
mbeshtetese, kushtet standarde ose variabel). Kjo siguron saktesine e
veprimit, par jo shpcjtesine e tij tC rritur, sepse ckziston ende kontrolli
i vetedijes. Par aty-ketu ruben kontraktimet muskulore, qe vijne nga
"nderhyrja" e vetedijes ne drejtimin e disa levizjeve, sis; eshte
kontrolli dhe konigjimi i pjesshem i koordinimit te punes se muskujve
dhe i renditjes e lidhjcs me organike te operacioneve ne pikat
mbeshtetese.
Si kapercehen keto pengesa?
Qe veprimi te s;lirohet nga kontraktimet e mbetura, ne bazen e
tij orientuese, ne formen e nje pike mbeshtetese, mesuesi fut kerkesi!n
pi!r li!vi:zje ti! lirshme. Nxenesit i kerkohet perqendrimi i vemendjes
pikerisht ne kete pike, qe e shoqeron me thenien gojore te ketij
mendimi nepermjet fjalise perkatese.
Per shembull, per te fituar lirshmerine ne ushtrimin
gjimnastikor te ngritjes me lekundje para nga mbeshtetja mbi krahe ne
paralele, mbas arritjes se pikes me te larte te lekundjes se kembeve
prapa, nxenesi thole: "Tani po liroj muskujt e shpini!s e ti!
gollganeve." Mbasi ngrihet ne mbeshtetje, ai vazhdon: "Tani po i liroj
muskujt e barkut e kyr;et e gollganeve." Ne kete menyre, nxenesi !iron
ata muskuj qe i sigurojne lirshmerine e pjeses se trupit (kembeve) ne
lekundje. Ai vepron keshtu dhe ne flakjen e topit te mbushur ne
"vrullin final", kur thote: "Tani me lirohen muskujt e shpatullave dhe
te krahut. "
Qe te arrihet automatizimi teresor i veprimit dhe te rritet
shpejtesia e tij, ne kete etape nxenesi nuke perdor formulen verbale te
bazes orientuese, keshtu qe ajo reduktohet gradualisht ne pak
clemente. Vetedija kontrollon ato clemente ose pika mbeshtetese, qe
duhen persosur, sic; eshte rasti i kerkeses per lirshmeri.
112
Me pcrsosjen c metejshme te veprimit (duke u ushtruar), pjesa
me e madhe e pikave mbeshtetese, qe automatizohen, drejtohet nga
subkoshienca dhe, gradualisht, me kompaktesimin e bazes orientuese,
figura teresore e veprimit merr ngjyrat e te "folurit te brendshem".
Te folurit e jashtem (ku dukurite dhe konceptct shprchen me
fja!C) transformohet ne te folur te brendshem (ku fjalet, ne menyre te
pjesshme ose te plote, zcvendesohen nga figura perceptive ose
ndijimore). Keshtu p.sh., ndijimet e ngritjes shaluar ne hekurin
gjirnnastikor mund te jepen ne Ieete menyre ne formen e tC folurit te
jashtem: "Li!kundem lirshi!m para, palosem shpejt ni! piken me ti!
larti!, jus ti! djathti!n ni! hekur, mba} frymi!n dhe e ti!rheq fort hekurin
para-poslzti! me krahe te shtriri! dhe njeko/zesisht ti! majti!n e hedh ti!
shtriri! prapa-lart; ngrihem mbi hekur e shtri!ngoj duart, trungun e
/wfshi!t." Ne formen e te folurit te brendshem fjalet zevendesohen
pjeserisht ose teresisht me figural e ndijimit te fuqive, qe jane
karakteristike per kete veprim.
Ne shembullin qe sollem, nxenesi, ne <;do faze dhe element te
veprimit, ka ndijime te ndryshme te tendosjes muskulore dhe te
pozicioneve te pjeseve te trupit. Per shembull, ai ndryshe e ndien
lekundjen e palosjen dhe ndryshe kalimin e kembes se djathte e
terheqjen e hekurit. Ne fazen e shkathtesise te gjitha keto ndijime
neuromuskulore japin figuren teresore te veprimit ne formen e te
folurit te jashtem, te kontrolluar nga vetedija, ndersa ni! jazi!n e
shprehise marrin formi!n e ndergjegjesimit ti! brendshem, d.m.th.
vemendja e nxenesit nuk perqendrohet me ne keto ndijime. Nje
transformim i tille i bazes orientuese, ben te mundur rritjen e
shpejtesise dhe lirshmerise se veprimit.
2.10.2. Kryerja e veprimit me mifnyra tif ndryshme
Formimi i shprehise behet jo vetem ne kushte standarde, por
edhe te ndryshueshme (lojera sportive). Pergjithesimi i veprimit kap te
gjithe strukturen e tij, si pjesen orientuese, ashtu dhe ate zbatuese e
kontroll-korrigjuese. Kur formohet shprehia, veprimi mbahet mend ne
menyre te qendrueshme, ndersa pergjithesimi i tij percakton
qendrueshmerine e rezultatit ne situata te larmishme, qofshin keto dhe
Kapitulli 2 ~ Tc mesuarit c veprilnevc levizore 113
jo te favorshme (mot i keq, gjcndje jo c mire shpirterorc, lodhje,
mventar 1 dobet etj.).
. Kcshtu p.sh., nxenesit e klases V dhe VI, qe kane shprehi te
m1ra ne akrobaci, gjate pushimeve te veres i kryejne mire kercimet ne
uje, ose nxenesit qe dallohen ne elementet e mbrojtjes ne volejboll e
basketball, e kryejne mire dhe detyren e portierit ne hendboll e futboll.
Po keshtu, nc veprimet levizore te lojerave, kur terreni eshte
rreshqites, formimi i shprehive pergjithesuese ben te mundur qe
vepnmet te kryhcn me reznltat.
Rrug~ kryesore per formimin e shprehise eshte ushtrimi, pra,
ekzekut1IDI 1 persentur dhe i motivuar i veprimit. Ndryshe nga te
mesuarit ne ctapen e shkathtesisc, ai kryhct me shpcjtesi optimale.
Krahas perseritjes standarde, edhc ushtrimi ni! kushte ti!
ndryshueshme eshte i dobishem dhe me mjaft vlera.
Ky i fundit krijon parakushte per formimin e veprimit levizor
me .karakter pergjithesues. Nje detyre e tille zgjidhet nepermjet
ecunve te shumellojshme metodike. Keshtu p.sh., mund te permendim
ndryshimin e kushteve te jashtme, si: fortesine e mbeshtetjes (truallit),
~uftztmm e hapes1res sc kryerjes te veprimit, shkallen e ngarkcses
f1z1ke, futJen e pengesave emocionale, kryerjen e veprimit ne nje teresi
vepnmesh komplekse, me permbajtje tjeter e me nje nivel te
ndryshem te fuqive fizike dhe psikike etj.
Te ushtruarit me variacione, si rregull, behet nga i lehti tek i
veshtiri. Ne mesimin e edukimit fizik formimi i veprimit pergjithesues
perben nje nga pikat ky<;:e te metodikes se te mesuarit.
<;fare ecurish metodike perdoren ne te mesuarit e veprimeve
me variacione?
. Mifnyra e pari! eshte rritja graduale e shpejtesise se veprimit.
F1llimisht nxenesit i kerkohet kryerja e tij me shpejtesi relativisht te
madhe, por jo maksimale. Ne klasat V-VIII, ku kerkohet formimi i
shprehive ne n\iaft linja dhe nenlinja te programit (vrapime, kercime,
hedhje, basketboll etj.), per nxenes te ndryshem shpejtesia e rritur ka
k~rakter tepey relativ per faktin se shprehia nuk formohet njelloj te te
gJ1the nxenes!t.
Kur 90 per qind e perseritjeve jane te suksesshme (ne 10
perseritje, 9 dalin me sukses), shpejtesia e veprimit mund te rritet pak.
114 Didaktib e edukimit fizilz
Kur ne serine e re (me shpejtesi te rritur) arrihet perseri suksesi ne 90
per qind te provave, shpejtesia rritet perseri ne nje doze te lehte dhe
keshtu me radhe, deri ne persoseri.
Mifnyra e dyti! eshte rritja graduale e saktesise se veprimit. Ne
kete rast zbatohet parimi i nderlikimit te levizjeve, qe ka ngjashmeri
me menyren e pare, ku treguesi qe ndryshon, nuk eshte shpejtesia, por
saktesia (kerkesa per saktesi). Kjo menyre perdoret gjate ushtrimit te
nxenesve per gjuajtjet ne !cosh, ku largesia ose pengesat artificiale
shtohen ne perputhje me perqindjen e provave te suksesshme.
Mifnyra e tretif eshte rritja e fushes se shperndarjes te
vemendjes. Kjo ndihmon per kryerjen e suksesshme te korrigjimit ne
kushte te jashtme te ndryshueshmc. Nje menyre e tille eshte
karakteristike per Jojerat sportive, sidomos leur nxenesit pergatiten per
ndeshje, e cila ka per baze kombinacione kunderveprimesh te
ndersjella, si: sulm i shpejte, mbrojtje vetjake, bllokim e zhbllokim ne
vend e ne Jevizje, Jufte ne tabele, organizim sulmi etj. Keshtu p.sh.,
gjate driblimit, nxenesi ushtrohet per te pare pozicionin e anesorit ose
te qendres, veprimet e kundershtarit, tahelen etj. Variante te tilla
perdoren edhe per shperndmjen e vemendjes gjate pasimit te sakte, per
kapjen e topit ne tabele, gjuajtjet etj.
Mifnyra e katifrt eshte Ioja dhe gara, d.m.th. veprimtaria reale
ne perberje te se ciles hyjne veprimet e mesuara. Keshtu p.sh.,
vrapimet, kercimet, hedhjet futen ne menyre te shkallezuar ne Jojerat
Jevizore te klasave I-IV te shkolles 8-vje~_:are; pasimi, pritja dhe
driblimi futen si clemente ne Jojerat parasportive dhe Jevizore.
Elemente te tilla te mesuara futen edhe ne Jojerat e verteta sportive
(me rregulla) ose ne gara reale me nxenesit e klasave te ndryshme, ku
kerkohet shfaqja e aftesive te tyre maksimale fizike, levizore dhe
psikike.
Menyrat kryesore te formimit dhe te perforcimit te shprehive
Jevizore kombinohen edhe me menyra te tjera plotesuese (ndihmese),
si: shpjegimi, demonstrimi, ndihma, informacioni i ~_:astit, d.m.th. me
te gjitha menyrat e perdorura ne etapat e meparshme te te mesuarit,
sigurisht me kufizime ne vellim e ne kohe. Keto menyra gjejne me
shume zhatim ne procesin e punes se diferencuar me nxenes te cilet
kane nivel te pakenaqshem te cilesive fizike dhe Jevizore.
Kapitulli 2 ~ Tc mCsuarit e vept·itneve levizore 115
Gabimet mund te lindin edhe ne kete stad te te mesuarit te
~eprimit levizor, sepse shprehia persoset ne kushte te ndryshme, si~_:
pne: shpejtesia e madhe, drejtimi jo i njellojte i levizjeve, pengesa dhe
veprime te paparashikuara te kundershtarit, terrcni ctj. Keshtu p.sh.,
kur kerkohet rritja e shpcj tesise, fare lehte mund te lin din kontraktimct
muskulorc, sidomos kur shpejtesia eshte maksimalc. Kjo vjcn per
shkak te moskoordinimit te punes se muskujve, te ndjcnjes se frikes
nga goditjct e pengcsat, qe lindin ne provat e para, pa ndihmen e
mesuesit dhe pa mjete mbrojtese (gjimnastike).
Keto gahime mund te evitohen, duke perpunuar pikat
mbeshtetese qe deformohcn. Ne rastin c frikes, si pike e re
mheshtetese ne hazen orientuese te veprimit duhet futur menyra e
mbrojtjes qysh ne fazen e shkathtesise. 'I
Ne fazen e shprehise, gahimet shfaqen cdhe ne formen e
Jevizjeve te teperta, sepse vi!mendja perqendrohet ne arritjen e
qellimit te veprimit. Keshtu p.sh., ne shtytjen e gjyles ose ne daljen pas
vegles (hekur, paralele) mund te hehet lehtesisht faull, ngaqe
vemendja perqendrohet te forca finale (shperthyese) ose te dalja sa me
e larte dhe estetike, pa menduar aspak qe, pas veprimit, mund te
gabohet (humbet barazpeshimi). Shkaku i ketyre gabimeve mund te
jete dhe bartja negative e shprchise qe duhet korrigjuar me te njejten
rruge, si ne etapen e shkathtesise.
Menyra universale dhc c njesuar e korrigjimit te gabimeve
levizore eshte vezhgimi i vemendshi!m i mesuesit ndaj veprimeve te
nxenesit ne te gjitha pikat mbeshtetese, sidomos kur pervetesohet I
instruksioni i hazes orientuesc. Por ky lloj vezhgimi, qe pelfshin i
perceptimin pamor, krahasimin, analizen, sintezen, kerkon njohjen sa 1 .!
''
me racionale te biomekanikes se veprimit nga mesuesi, te ve~_:orive te
rritjes moshore dhe aftesive te nxenesit, ndryshe ai do te jete pa
rezultat e gahimet nuk do te mund te korrigjohen. Sa me e Jehte dhe e
thjeshte eshte kjo ne Jendet e tjera te shkolles, aq me e veshtire dhe e
nderlikuar eshte ne edukimin fizik.
Ne mesimin e edukimit fizik, ves;anerisht me nxenesit e
klasave sportive, ka rendesi te madhe vleri!simi i cili!sise se shprehise.
Nje gje e tille krijon mundesi per te here tere hilancin e punes se
perbashket te nxenesit dhe mesuesit gjate procesit mesimor. Per kete
116 Didaldil~a e edulzim.it fizilz

qellim mesuesi mbeshtetet ne karakteristikat-baze te veprimit te

formuar ne ni velin e shprehise.

2.10.3. Automatizimi

Sakti!sia e kryetjes se veprimit behet mbi hazen c koeficientit

te ~fektivitetit. Keshtu p.sh., ne kercimin se gjati me vrull shikohet
diferenca e tij me kercimin se gjati nga vendi; ne hedhjct, shikohet
diferenca e hedhjes nga vendi dhc asaj me vrull; ne kercimin se larti
shikohet diferenca midis kercyeshmerise nga vendi dhe rczultatit te
kalimit. te stekes; ne garat e shpjetesise shikohet diferenca midis
rezultatit nga nisja ne levizje dhe nga nisja ulur etj.
KAPffUlU 3
Ne lojerat sportive, si koeficient i efektivitetit men-et diferenca ~~ ~~

(plus ose minus) e vcprimeve ne stervitje (gjuajtjet, pritjet, pasimet e

suksesshme). Per shembull, gjate mesimit, nga 20 gjuajtje, 20 jane te
sakta, ndersa ne ndeshje nga 30, 10 jane te sakta. Evidentimi i
koeficientit te efektivitetit ka v !era te dukshme ne stervitjen sportive,
por eshte nje tregues i mire edhe per edukimin fizik ne shkolle,
ve9anerisht per stervitjen e nxenesve te klasave sportive ne lojera.
Qendrueshmeria e shprchise ne veprimet levizore me baze
dinamike shprehet me rezultatin mesatar te provave. Per shembull, ne
5 kercime arrihen 5 Jloj rezultatesh qe mblidhen e pjesetohen me 5.
Nga kjo Ilogaritje del koeficienti i efektivitetit, i cili krahasohet me
koeficientin maksimal te arritur me pare. Po keshtu veprohet edhe per
kercimet, shpej tesine etj.
Ne gjimnastike merret si baze numri i gabimeve dhe vleresimi
me note (pike). Koeficienti i efektivitetit del nga shuma e notave
(pikeve) duke e pjesetuar per numrin e prova ve te krahasuara me
vleresimin me te mire.
PR.OCESI J'i\ESIJV\OR. NE
EDUKIJV\IN FIZIK
3.1. Parimet e te mesuarit
3.1.1.- Kuptimi mbi parimet e te mesuarit
Didaktika e eduk:imit fizik u kushton nje vend te rendesishem
parimeve te te mesuarit. Diskutimin mbi to ajo e ben perkrah
diskutimit te parimeve te pergjithshme te edukimit fizik.
Parimet e ti! mesuarit jane ato ki!rkesa ti! pergjithshme
theme/ore me karakter shkencor, pedagogjik e psikologjik, mbi hazen
e te cilave ndertohet procesi mesinwr, brendia, format, metodat dhe
teknikat e ti! mesuarit ne perputhje me qi!llimet e edukates.
Parimet didaktike man·in me teper trajten e nje traktati
ndermjet mesuesit, punedhenesit, nxenesve, prinderve dhe shoqerise.
Pa pranine e lyre ne hashkeveprim me njeri-tjetrin, nuk mund te
konceptohet procesi mesimor si ne shkollat shteterore dhe ne shkollat
private, madje as edhe mesimi private individual.
Parimet e te mesuarit kane karakter historik, i cili huron nga
118
detyrat e edukates, per rrjedhoje, ndryshojne dhe parimet e te
mesuarit. Duhet vene ne dukje sc dhe disa parime qe, ne shikimin e
pare, duken universale, marrin karakteristika te tjera ne rende te
ndryshme shoqerore si rezultat i ndryshimcve qe peson permbajtja e
arsimit, e zhvillimit te shkencave ne pergjithesi dhe e shkences se
pedagogjise ne ve~anti; e mundesive qe krijon shoqeria per zhvillimin
e personalitetit te nxenesve. Keshtu p.sh., pedagogu i shquat:
J.A.Komenski shprehej dikur se "shkolla duhet ta imitoji! natyri!n,
meqe njeriu i!shte pjesi' e natyri!s dhe u ni'nshtrohet ligjeve ti! sa) ti!
pergjithshme." Por ky parim i natyrshmerise, i percaktuar si parim-
baze i edukates dhe i te te mesuarit, tashme ka pesuar ndryshime.
Megjithate shume nga parimet e te mcsuarit te J.A.Komenskit
jane pranuar si te drejta dhe me dobi praktike per shkollen; te tilla
jane: manja parasysh e ve<;:orive psikologjike dhe individuate te
nxenesve, parimi i konkretizimit, i te mesuarit ne menyre te
ndergjegjshme, sistematike dhe te qendrueshme etj. Po ashtu jane
pranuar si te drejta edhe parime te tjera te te mesuarit -gjithnje duke i
ruajtur vlerat e pergjithshme- te formuluara nga pedagoge dhe nga
mendimtare te shquar perparimtare, duke pesuar ndryshime te medha
ne kushtet e reja historike dhe te zhvillimit te shkences se pedagogjise.
Keshtu kerni parimet e formuluara nga: J.H.Pestaloci (J.H.Pestalozzi
- 1746-1827), A.Disterueg (A.Disterueg- 1790-1866), K.D.Ushinski
(1824-1870) etj ., apo nga mendimtm·et dhe patriotet e shquar te
Rilindjes sone Kombetare: N.Veqilharxhi (1797-1846), H.Tahsini,
N.Frasheri, S.Frasheri, J.Vreto, Gj.Qiriazi, A.Xhuvani etj.
Parimet e ti! mi!suarit ni! shkolli!n tone pi'rfaqi!sojni! nje sistem
kriteresh, ki!rkesash e rregullash unike ti! lidhura ni! menyri! organike
ndermjet tyre. Kjo do te thote qe mbivleresimi ose nenvleresimi i
njerit parim ne kurriz te tjetrit eshte me pasoja negative ne punen
mesimore-edukative. Keshtu, nese e mbivleresojme karakterin
shkencor te te mesuarit dhe e mbingarkojme kete proces me
informacion te tepert shkencor, ai nuk do te pervetesohet, pasi nuk
perputhet me parimin tjeter te te mesuarit - pershtatjen e dijeve
mashes se nxenesve. Mbivleresimi i konkretizimit mund ta zbehe te
mesuarit ne menyre te vetedijshme dhe punen per zhvillimin e te
menduarit logiik eti.
Kapitulli 3 - Procesi m.Csitnor ne ecluld1nin fizih 119
Ne teorine e te mesuarit, parimet e te mesuarit klasifikohen ne
menyra te ndryshmc, madje te ndryshme jane dhe formulimet e tyre.
Ne didaktiken bashkekohore trajtohen si te mireqena parimet e
mcposhtme te te mesuarit:
Karakteri edukativ i te mesuarit;
Karakteri shkencor i te mesuarit;
Lidhja e teorise me praktiken, e mesimit me jeten;
Karakteri sistematik dhe vijimesia e te mesuarit;
Te mesuarit e vetedijshem e veprues;
Konkretizimi i te mesuarit ne unitet me zhvillimin e te
menduarit abstrakt e logjik;
Pershtatja e te mesuarit per moshen e nxenesve;
Qendrueshmeria e njohurive, e shkathtesive dhe e shprehive;
Trajtimi i diferencuar e individual i nxenesve ne kushtet e
punes me gjithe kolektivin e klases.
3.1.2. Karakteristikat specifike
ti! parimeve ti! ti! mi!suarit ni! edukimin fizik
3.1.2.1. Karakteri edukativ i ti! mi!suarit
I tere procesi mesimor i Iendes se edukates fizike ne shkolle
ndjek synime te qarta edukative. Thelbi i ketij parimi qendron ne
formimin e boti!kuptimit shkencor, te bindjeve dhe idealeve
demokratike, ti! cilesive ti! larta morale, shijeve estetike moderne; ni!
jimnimin e personalitetit me vullnet e karakter te forti!.
Lenda e edukates fizike ne te gjitha kategorite e shkollave
zoteron permasa universale per realizimin dhe per venien ne jete te
ketij parimi. Edukimi fizik luau rol te madh edukativ te nxenesit, por
vlerat e tij me karakter edukativo-formues duhet te zhvillohen
dm.nosdoshll}erisht perpara nxenesve, ne menyre te natyrshme, pa
knJ uar ltdhj!J', arlificmle.
Ne praktiken e shkolles sone duhet te konsiderohet i demshem
koncepti qe e ngushton punen edukative, sikur ajo behet vetem ne ato

120
raste kur flitet per edukaten osc qe c;:do ore mesimi duhct te permbaje
njc material tC vec;:ante me synimc edukative.
Kesisoj, do te ishte e parekomandueshme, madje e demshme
dhe pa vlcra aplikative, mcsimdhenia vetem ne kushtet e laboratorit, tc
salles sportive; mesimdhenia larg kushteve dhe kerkesave elementare
te linjcs ose nenlinjes ku punohet. Dhe nuk do tC kishte kuptim e asnje
sens edukativ qe vetem te merrej me mend dhe te imagjinohej p.sh.
loja c basketbollit, volejbollit, futbollit, nenlinjat e atletikes, tc
gjimnastikes etj. A mund te themi dhe a do te guxonim te pretend<,mim
perpara nxenesve se po luhet basketball, kur ne fushe nuk ndodhet
asnje top basketbolli, asnje vijezim fushc dhe asnje kosh basketbolli?
A mund te themi se po shtyjme gjylen, kur nxenesit nuk kane
ne dore asnje gjyle ose mjet tjeter te ngjashCm mete?
A mund te themi se po vrapojme, kur nxenesit nuk pershkojnc
asnje largesi? ...
Nga te gjitha keto del se eshte me se e arsyeshme qe duhet
pranuar roli i madh qe kane veglat dhe pajisjet ne realizimin e ketij
parimi teper te rendesishem.
Nepermjet linjave dhe nenlinjave te programit qe perdoren nc
procesin mesimor te edukimit fizik, mund te arrihet me shume sukses
edukimi i atdhedashurise dhe krenaria kombetare, dashuria per dijen,
per punen, te zhvillohen aftesite njohese dhe krijuese, fantazia dhe
I intuita, te pasurohen interesat, te formohet ndjenja c pergjegjesise per
realizimin e detyrave. Organizimi i drejte i procesit mesimor ndihmon
ne edukimin c cilesive morale, te vullnetshme, ne fonnimin e
shprehive te sjelljes edukon iniciativen e pavaresine, bcsimin ne forcat
e veta, zhvillon te menduarit, pasuron te folurit, mpreh kujtesen dhe
vemendjen.
3.1.2.2. Karakteri shkencor i ti! mi!suarit
Thelbi i ketij parimi ka te beje me kerkesi!n qe brendia e te
mesuarit ta pasqyroje drejt realitetin, boten materiale, ligjet e levizjes
dhe te zhvillimit, si dhe te jete e nivelit bashki!kohor. Kjo kerkese
lidhet me ritmet e larta te zhvillimit te shkences e te teknologjise
bashkekohore, te cilat duhet te gjejne pasqyrim edhe ne procesin
mesimor te edukimit fizik. Pasqyrimi i informacionit te ri shkencor rrit
'!
Kapitulli 3 - Pt·occsi mesimor ne edulximin fizil<! 121
nivelin shkencor te edukimit fizik, qendrucshmcrine e dijeve per
edukimin fizik dhe per sportin, si dhe shkallen e zbatimit te tyre nc
praktike.
Mesuesi duhet te zgjedhe nga informacioni i bollshem
bashkekohor dhe te pasqyroje ne mesim nje material mesimor qe
realizon nje pergatitjc te mire arsimore tC pergjithshme dhe speciale te
nxenesve.
Karakteri shkencor i te mesuarit kcrkon argumentim te plote te
tezave, ligjeve dhe konkluzioneve; qartesi, petvikeri dhe koncizitet ne
formulimin e tyre. Logjika na meson qe c;:do argument perbehet nga tre
clemente: teza (problemi qe do vertetim), provat (te vertetat qe
perdoren per argumentim) dhe mi!nyra e argumentimit (mcnyra
logjike e vertetimit).
Trajtimi logjik -i bazuar ne menyre te mjaftueshme- i ideve,
ligjeve dhe koncepteve eshte mjeti kryesor per te formuar bindje
shkencore. Per kete duhen perdorur drejt format e te menduarit logjik,
sic;: jane: forma induktive (kalimi nga e vec;:anta ne te pergjithshmen),
forma deduktive (kalimi nga e pergjithshmja ne te vec;:anten) dhe
analogjia (bazohet ne perdorimin e konkluzioneve te gatshme per
dukurite qc studiohen ne analogji me dukurite e tjera).
Karakteri shkencor i te mesuarit kerkon gjithashtu pajisjen e
nxcncsve me metodat e njohjes shkencore, zhvillimin e aftesive per te
shtruar teza dhe hipoteza, per te vezhguar dukurite, per te here
analizen e sintezen e gjerave, per te bere krahasime, abstraksione dhe
pergjithesime.
3.1.2.3. Lidhja e teorise 'I
me praktiken, e mesimit me jeti!n
The/hi i ki!tij parimi qendron ne kuptimin e rendesisi! qe ka I
I 1
teoria per jeti!n e praktiki!n, ni! pi!rdorimin e dijeve te fituara per i!
<
zgjidhjen e detyrave me karakter praktik, ne 11johjen sistematike te
nxenesve nze jeten, ni! praktiken dhe ne pjesemanjen e tyre ne te.
Ne shkollen tone lea perparesi teoria, njohja teorike si kusht i
domosdoshem i ~do njohjeje shkencore. Por ajo zhvillohet ne lidhje te
ngushte me praktiken dhe, te dyja se bashku, perbejne nje unitet.
!
'I
122 Didaldil~a e edulzimit fizilz
Mbivleresimi i teorise, shkeputja e saj nga praktika dhe jeta
c;oon ne dogmatizem, ne pervetesimin mekanik te teorise. Mbivleresimi
i praktikes dhe shkeputja e saj nga teoria c;oon ne prakticizem dhe ne
dije te cunguara.
Parimi i Iidhjes se teorise me praktikcn, i mesimit me jeten,
duhet pare ne nje rrafsh te gjere formues, mesimor e edukativ. Para se
gjithash, ky parim kerkon qe nxenesit te njihen me format e ndryshme
te lidhjes se teorise me praktiken ne procesin e te mesuarit. Ky parim
kerkon gjithashtu qe nxenesit ta kuptojnc rendesine e lidhjes se
njohurive teorike me veprimtarine praktike dhe pergjithesisht me jeten
e njeriut. Duke u mbeshtetur ne kete parim, nxencsit duhet te mesojne
si t'i perdorin njohurite e fitum·a ne zgjidhjen e detyrave me karakter
praktik. Nje rol te madh ne realizimin e ketij parimi luajne detyrat e
ndryshme me karakter krijues e zbatues.
Ne procesin mesimor te edukimit fizik, lidhja e teorise me
praktiken zakonisht realizohet duke ndjekur linjen nga praktika ne
teori. Keshtu, praktika sherben si pikenisje e procesit te njohjes.
3.1.2.4. Karakteri sistematik
e vijimesia e te mesuarit
Mekanizmi i ketij parimi te rendesishem ka te bcje me
dornosdoshmerine qe njohurite e reja te mbeshteten fort dhe te jene
vazhdim logjik i njohurive te pervetesuara me pare. Ky parim perben
pikenisjen e hazen dhe e ndertimit te planeve, programeve mesimore e
teksteve ku temat e c;oeshtjet mbeshteten te njera-tjetra dhe lidhen
ndermjet tyre.
Formimi i shprehise levizore ne nje disipline te caktuar,
zhvillimi i gjithanshem ose special fizik eshte i pamundur te behet ne
menyre te menjehereshme ne edukimin fizik. Qe te formohet kjo
shprehi, nevojitet te kryhen veprime levizore ne menyre sistematike
dhe te vijueshme, me ane te te cilave formohen lidhjet e kushtezuara
reflektore, behen ndryshime ne organet dhe ne sistemet jetesore te
organizmit.
Per zbatimin me efektivitet te parimit te te mesuarit ne menyre
sistematike dhe te vijueshme, mesuesi i edukimit fizik duhet t'u
pi!rmbahet tri kerkesave-bazi! didaktike:
Kap.itulli 3 - I>rocesi tnCshnor ne edt-Jzitnin fizilz 123
Sif pari, ne trajtimin e lendes ne nje ose me shume linja te
caktuara mesuesi i edukimit fizik duhet t'i kushtoje kujdesje te
vec;oante asaj qe eshte me c rendesishmja dhe me kryesorja. Nje rol te
madh ne kcte drejtim Juan menyra e ndertimit dhe e zbatimit te planit
konspekt (ditarit) te ores se mesimit.
Sif dyti, mesuesi i edukimit fizik duhet ta trajtoje lenden me
rreptesi sipas c;oeshtjeve, te ruaje nje strukture unike dhe logjike nga
fillimi deri ne fund, duke u kujdesur qe ~;do gje te perceptohet e te
kuptohet qarte nga nxenesit. Kjo kerkese e detyron ate qe, ne trajtimin
e materialit mesimor gjithnje te kujdeset, per te qene sa me i sakte dhe
i qarte jo vetem ne shpjegimet verbale, por edhe ne ato fizike.
Gjithashtu ai nuk duhet te lejoje qe mesimi te perfundoje me c;oeshtje te
pakuptuara dhe te paqarta per nxenesit.
Sif treti, ky parim nuk nenkupton vetem trajtimin sistematik te
lendes nga mesuesi i edukimit fizik, por edhe pervetesimin sistematik
te saj nga nxenesit, zhvillimin e aftesive per te punuar sistematikisht
ne menyre te pavarur. Formimi dhe arsimimi i nxenesve ne edukimin
fizik, si dhe ne lendc te tjera, perbejne nje zinxhir qe nuk mund t'i
shkepusim asnje hallke.
Keto rregulla, para se gjithash, kane te bejne drejtperdrcjt me
dy ane te rendesishme te ketij parimi, me:
Ndertimin (renditjen) e sistemit te mesimeve;
Vijueshmi!rine e veprimeve levizore dhe ti! mesimeve.
I pari arrihet nepermjet:
Perseritjes se veprimeve levizore;
Renditjes se mesimit (pLmes) dhe pushimit;
Rritjes se ngarkesave ne menyre graduale.
I dyti realizohet duke pasuar veprimet levizore sipas rregullave
te meposhtme didaktike:
Nga e lehta ne te vi!shtiri!n;
Nga e njohura ne te panjohuren;
Nga e thjeshta ne ti! ndi!rlikuaren;
Nga e aferta ne te largeten.
124 Di{laldil~a c cduldmit fizil~
3.1.2.5. Ti! mi!suarit e veti!dijshi!m dhe aktiv
Ky parim perben kushtin themelor ne cdukimin fizik per
arritjen e synimeve tC percaktuara. Realizinzi i ketij parimi realizohet
ni!permjet bashki!punimit ti! mi!suesit me nxi!nesin. Ne saje tC ketij
bashkepunimi behet e mundur qe nxenesi te dije <;:fare po ben, si e ben
dhe perse e ben nje veprim !Cvizor te caktuar.
Ne mesimet e edukimit fizik nxenesit aktivizohen duke kryer
ushtrime te ndryshme. Megjithate ushtrimet nuk mund te kryhcn ne te
njejten menyre. Ndodh qe disa prej nxenesve t'i kryejne mekanikisht
veprimet levizore ose i kryejne me intensitet me te ulet nga ai qe
kerkohet. Nje qendrim i tille ben qe ndikimi i mesimit dhe shkalla e
pervetesimit te dijeve te mos jene ne nivelin e kerkuar, madje pervoja
ka treguar se pershtypjet e para te nxenesve ndaj mesimit vendosin
nese ata do te behen ndjekes te zellshem te edukimit fizik e sportit,
apo do t'i braktisin pa i njohur mire.
Per nje nxenes, qenia veprimtar, sjellja e tij ne kohen e
mesimit, kushtezohen para se gjithash nga fakti sene <;:'mase i kupton
ai detyrat e mesimit. Nxenesi duhet ta kete te qarte synimin
perfundimtar te mesimit dhe te perpiqet ta anije ate. Me fjale te tjera,
atij i duhet bere i qarte objektivi i afert dhe ai i larget.
Objektivi i afert perben mjetin me efikas per arntJen e
veteveprimit te ndergjegjshem ne mesim, per rritjen e interesave ndaj
tij. Si objektiva te afert mund te vihen objektiva per <;:do mesim, p.sh.:
te kryhen ushtrimet me perpikeri, te pervetesohet teknika e caktuar ose
te persoset nje element i saj, te ruhet nje intensitet i percaktuar gjate
ekzekutimit te ushtrimit etj.
Arritja e objektivave te afert <;:on ne realizimin e objektivave te
largi!t. Ne kete aspekt, objektivi i larget mund te duket pak i veshtire,
por, ne saje te realizimit te objektivave te afert, krijohet besimi dhe
vetedija ne mundesite reale te arritjes se objektivit te Jm·get.
Nga parimi i te mesuarit te vetedijshem e veprues rrjedh ky
rregull: ''Ne ~do veprim li!vizor ose mi!sim nxenesi duhet ta njohi!
rezultatin e puni!s si! tij, ti! njohi! vleresimin e ekzekutimit te veprimit
levizor. Nese, pasi ta keti! kryer veprimin e dhi!ne, nxi!ni!si do ti!
mendoje se r,;fari! bi!ri; do t'i analizoji! li!vizjet e veta; dote gjykoji! per
Kapihtlli 3 M Proccsi D1&sitnor ne ed-ul~hnin fizil~ 125
gabimet dhe do te diji! si t' i ndreqi! a to, ati!heri! ai do te jete i aft!! ta
perserise veprimin mi! me sukses."
Nji! faktor t}eter te rendesishCm per te mesuarit e vetedijshem e
veprues dhe per zhvillimin e gatishmerise per shfrytezimin e te gjitha
rezervave te tjera te punes ne mesim, e perbejne dhe motivet.
Por vetem qendrimi i ndergjegjshem ndaj procesit mesimor
nganjehere nuk eshte i mjaftueshem per te siguruar krye1jen e te gjitha
detyrave qe jep mesuesi. Prandaj duhet qe mesuesi te perpiqet ta beje
mesimin sa me interesant. Ne kete menyre do te behet e mundur qe
nxenesit t'i zbatojne me kenaqesi detyrat e ngarkuara. Rritja e
karakterit emocionues te mesimit, duke e bere terheqes e te kendshem,
sjell rritjen e interesimit te nxenesve, i ben ata te vetedijshem dhe
veprues.
Parimi i ti! mi!suarit ti! veti!dijshem e veprues parashikon
gjithashtu dhe edukimin e mi!veti!sisi! dhe ti! iniciatives si! nxi!ni!sve, qe
ndikojne drejtperdrejt ne rritjen e aftesive te tyre krijuese, per
zgjidhjen e detyrave mesimore. Nji! rol ti! madh ne kete drejtim luajne
detyrat dhe punet e pavarura, qe mesuesi duhet t' ua jape nxenesve
here pas here.
Nga parimi i te mesuarit te vetedijshem dhe veprues njedhin
keto rregulla didaktike, qe duhet te zbatohen ne praktike:
Nxi!ni!sit duhet t'i kuptojni! mire synimet dhe detyrat e edukimit
.fizik.
Gjati! veprimtarisi! li!vizore ala duhet ti! mendojni! aktivisht per
ti! gjithe materia/in mi!simor.
Nxi!nesit duhet ta kuptojni! mire rendi!sine e edukimit fizik ni!
rrafshin praktik, d.m.th. ta lidhin mesimin, veprimet li!vizore me jeten
praktike.
Nxi!ni!sit duhet te edukohen ni! mi!nyri! ti! till!! qi! te dine t'i
vleri!sojni! sukseset dhe nji!kohi!sisht mossukseset e lyre.
3.1.2.6. Konkretizimi i ti! mi!suarit
ne unite/ me zhvillimin e ti! nzenduarit abstrakt e logjik
Konkretizimi eshte nje nga faktoret e rendesishem per te
siguruar pervetesimin e ndergjegjshem dhe te qendrueshem te
njohurive. Ne saje te konkretizimit jepen njohurite e para mbi levizjen
126
qe kapet nepermjet ndijimit e perceptimit, qe japin informacionin e
pare mbi levizjen, i cili me vone perpunohet ne tru.
Per te kryer nje Ievizje te caktuar, eshte e nevojshme qe
nxenesi ta perfytyroje ate qarte qysh me perpara, ndcrsa per ta krijuar
perfytyrimin, e ndihmon shpjegimi ose sqarimi perkates per te.
Megjithate kjo nuk eshte e mjaftueshme. Prandaj krijimi i perfytyrimit
me ane te pershkrimit me fjale eshte i nevojshem te plotesohet me
demonstrim. Mbi kete baze del dhc perkufizimi: Me konkretizim duhet
te kuptojme jo vetem tregimin e demonstrimin e veprimit levizor me
figura, por edhe shpjegimin e tij te sa/ae.
Kur diskutojme per parimin e konkretizimit, nuk mund te Ieme
pa folur per mjctet e konkretizimit, te cilat i ndajme ne trc grupe te
medha:
Crupi i mjeteve natyrore te konkretizimit (demonstrimet e
drejtperdrejta te ushtrimeve).
Crupi i mjeteve figurative te konkretizimit (fotografite,
ilustrimet, pllakatet, filmat mesimore, diafilmat, kinogramat etj.).
Crupi i mjeteve skematike te konkretizimit (busulla turistikc,
skemat e ndryshme, grafiket, diagramat, nomogramat, skicat,
konturogramat etj.).
Parimi i konkretizimit lidhet ngushte me ve~orite e zhvillimit
psikik te mashes se nxenesve, me ve~orite e zhvillimit te procescvc
njohese (perccptimin, perfytyrimin, kujtesen, te mendnarit etj.), qe
kane si tipar kryesor karakterin konkret e fignrativ. Ne kete drejtim
roli i te parit eshte shume i madh. Studimet e kryera, kane treguar se
70-80 per qind e informacionit merret nga njeriu nepennjet
analizatorit te te parit dhe vetem 20-30 per qind merret nga
analizatoret e tjere. Kuptohet qe bashkeveprimi i organeve te shqisave
ne procesin e perceptimit siguron nje njohje gjithnje e me te plote dhe
te shumanshme te realitetit.
Konkretizimi nuk eshte qellim ne vetvete dhe te mesuarit nuk
kufizohet ne kuadrin e ngushte te ketij parimi. Eshte i njohur fakti se
procesi i njohjes se realitetit kalon nga konkretja tek abstraktja, nga
fakti ne ide, nga perfytyrimi ne koncept. Duke e pare nga ky
kendveshtrim, kujtojme se eshte e domosdoshme lidhja e
konkretizimit me te menduarit abstrakt. Konkretizimi ne mesim duhet
Kapitulli 3 - Procesi n1esinwt" ne cduldtnin fizilc.t 127
te knptohct dhe te vleresohet drejt si nje kalim i natyrshem nga te
mesuarit konkret figurativ ne ate abstrakt e logjik, nga fakti ne
abstraksion, ne pergjithesim.
Sa me te veshtira te jene veprimet levizore qe meso hen dhe sa
me pak te njihen ato nga nxenesit, aq me shume merr rendesi
perdorimi i konkretizimit. Kur mesohen levizjet dhe persoset teknika
sportive, eshte shume e rendesishme te tregohet jo vetem se si duhet te
kryhet levizja, por edhe si e kryejne ate vete nxenesit. Krahasimi i
teknikes se mesuar nga nxenesi, me ate qc kerkohct te kryhet, eshte
nje faktor kryesor i mesimit, edukimit dhe zhvillimit te aftesive
levizore.
Perfytyrimet e sakta realizohen gjithnje ne lidhje te ngushte me
veprimin praktik. Kohet e fnndit per formimin dhe persosjen e
shprehive levizore po perdoret gjeresisht stervitja ideomotore, e cila
ne vetvete eshte kryerja me mend c levizjeve te caktuara, qe bejnc
pjese ne strukturen e veprimeve levizore konkretc.
Per zbatimin e parimit te konkretizimit duhen pasur parasysh
keto kerkesa me karakter didaktik:
•!• Sigurimi i nje perceptimi sa me ti! plate ti! veprimeve
levizore qe do te mesohen;
•!• Sigurimi i perqendrimit te vemendjes ne anet me
theme/ore te veprimeve levizore;
•!• Shoqerimi i demonstrimit te veprimeve levizore me
.!Jalen e gjalle ti! mesues it;
•!• Konkretizimi te ekzistoje ne te gjitha etapat e te
mi!suarit, duke ndihmuar ne lidhjen e teorise me
praktiken.
3.1.2. 7. Pershtatja e te mesuarit
per moshen e IJ.Xenesve
Ky parim shpreh kerkesen e domosdoshme qe, si permbajtja
dhe vellimi i materialit mesimor, ashtu dhe metodat e te mesuarit, te
jene ne perputhje me forcat mendore te nxenesve, me aftesite e tyre
perceptuese.
 128
Parimi i te pershtaturit te mesuarit per moshen e nxenesve i
permbahet rregullit qe "niveli i materia/it mesimor t'i pergjigjet
shkalles se zhvillimit psikik te nxenesve, rezervave te njohurive dhe
perfytyrimeve te tyre te meparshme ". Par te pershtaturit e te mcsuarit
per moshen e nxenesve nuk duhet ngaterruar me karakterin shkencor
te tij, me pervetesimin e dijeve ne nivelin e perfytyrimeve shkencore
bashkekohore.
Materiali mesimor qe u jepet nxenesve, nuk mund te
reduktohet ne kuadrin e dhenies se disa njohurive terheqese minimale
ose, thjesht, duke e ulur nivelin shkencor tC trajtimit te !Cndes. Nga
ana tjeter, edhe ngarkcsa e tepert, ngjeshja e materialit mesimor jashte
forcave fizike dhe mendore te nxenesve, perdorimi i metodave te
papershtatshme gon ne formalizem, ul veprimtarine krijuese te
nxenesve dhe efektivitetin e procesit mesimor.
Ne aspektin c pergjithshem, duke marre parasysh vegorite
moshore te njeriut, eshte e domosdoshmc te kihen parasysh edhe ato
periudha te veganta optimale te zhvillimit psikik, social c biologjik te
nxenesve, si dhe te krijohen kushtet e domosdoshme per zhvillimin e
predispozitave te tyre ne momentin e dhene. Keshtu, afate optimale
ekzistojne ne mesimet e gjimnastikes, te atletikes ose te lojerave.
Nderkohe duhct kujtuar kerkcsa qe procesi mesimor t' i paraprije ketij
zhvillimi, duke i angazhuar nxenesit ne nje veprimtari te gjere
fizkulturore dhe sportive. Kuptimi i ketij parimi ka rcndesi per
nxenesit e klasave te uleta, si dhe per periudhat e fillimit te vitit
shkollor.
3.1.2.8. Qendrueshmeria e njohurive,
e shkathtesive dhe e shprehive
Ky parim shpreh kerkesen e domosdoshme qe procesi mesimor
te ndertohet ne menyre te atille qe njohurite te pervetesohen me
theme! dhe nxenesit te jene gjithnje te gatshem t'i riprodhojne ne
kujtese e t' i zbatojne ne veprimtarine praktike.
Dije te qendrueshme jane:
Dijet qe fiksohen, mbahen mend e ruhen per nje kohe te gjate
ne kujtese.
Dijet qe riprodhohen ne menyre te vullnetshme, sa here
para itet nevoia.
Kapitu]li 3 ~ Procesi mesimor ne edul~imin fizik 129
Dijet qe perdoren me lehtesi nga nxenesit ne zgjidhjen e
objektivave mesimore, praktike dhe krijues, duke iu pershtatur
situatave te krijuara.
Nje nga kushtet kryesore qe siguron qendrueshmerine e dijeve,
eshte kujtesa produktive, e cila kate beje, para se gjithash, me kujtesen
logjike.
Kujtesa logjike mbeshtetet ne te kuptuarit e materia/it
mesimor, ne zbulimin e lidhjeve te brendshme dhe te marredhenieve
qe ekzistojne midis sendeve e dukurive te realitetit.
Kujtesa mekanike i!shti! e kundi!rta e kujtesi!s logjike; eshte
baza e te mesuarit te siperfaqshem, mbeshtetet ne lidhjet e jashtme
dhe ne perseritjet e shumtajoproduktive te materialit mesimor.
Kusht i rendesishem i qendrueshmerise se njohurive eshte
trajtimi i qarte, rigoroz, logjik e sistematik i materialit mesimor nga
mesuesi, lidhja e lendes sere me te kaluaren.
3.1.2.9. Trajtimi i diferencuar dhe individual i nxeni!sve
ni! kushtet e punes me gjithe kolektivin e klasi!s
Ne bazen e procesit te te mesuarit qendrojne format e punes
kolektive mete gjithe nxenesit. Megjithate !go nuke perjashton, pore
kerkon problemin e njohjes, te zhvillimit dhe trajtimit individual te
nxenesve, ne perputhje me ve<,;orite e tyre psikologjike e biologjike.
Thelbi i ki!tij parimi qendron ni! krijimin e kushteve ti! domosdoshme
pi!r puni! aktive ti! nxi!ni!sve dhe, ni! ti! nji!jti!n kohl!, ni! qi!ndrimin e ni!
trajtimin e diferencuar nga mi!suesi, per ti! zhvilluar interesat, prirjet
e afti!siti! e tyre pozitive.
Sistemi i punes kolektive ne te gjitha hallkat e kategorite e
shkollave ka rendesi te ve<,;ante sepse e edukon nxenesit me ndjenjen e
kolektivitetit, te shoqerise dhe te miqesise; forcon opinionin e
shendoshe shoqeror, zhvillon forcat krijuese te nxenesve, i nxit te
prapambeturit qe te ecin krahas te perparuarve. Ne procesin mesimor
vemendja ktiyesore e mesuesit drejtohet ne organizimin e punes
kolektive, qe te gjithe nxenesit te angazhohen drejt nje qellimi te
caktuar, te jene te tensionuar e te aktivizuar per realizimin e detyrave
mesimore.
130
Por organizimi i drejte i punes kolektive eshte i pandare nga
puna e diferencuar dhe individuate me nxenes te ve~ante. Nxenesit e
nje klase nuk jane te gjithe njelloj. Krahas ve~orive te pergjithshme
fizike, psikike e sociale, ata dallohen edhe per ve~orite individuate,
per shkallen e formimit e te nivelit te d~jeve, te pervojes se fituar. <;:do
nxenes ka personalitetin dhe individualitetin e vet, qe nuk mund te
mos merret parasysh ne tere procesin mesimor. Ndikimi edukativ mbi
individin eshte me i forte kur realizohet nepermjet kolektivit.
Harmonizimi dhe koordinimi i punes mesimore kolektive me
ate individuale eshte kusht i rendesishem per ta forcuar besimin e
nxenesve ne forcat e veta, per te edukuar ndjenjen e detyres dhe te
pergjegjesise, per te siguruar nje nivel te larte ne pervetesimin e
dijeve, te shkathtesive dhe te shprehive.
Puna e diferencuar dhe individuale organizohet me te gjithe
nxenesit, pavaresisht nga shkalla e zhvillimit, e formimit dhe e
pergatitjes se tyre, si me ata qe shfaqin prapambetje dhe mesojne me
veshtiresi, ashtu dhe me mesataret e me te talentuarit.
3.2. Pi!rmbajtja e edukimit fizik
Me permbajtje te edukimit fizik kuptojme nje sistem te caktuar
dijesh me karakter njohi!s, psikomotor e emocional, te cilat
parashikohen per t'u pervetesuar nga nxi!nesit ne menyre te
pershkallezuar e sistematike -nga klasa ne klase dhe nga cikli ne cikel-
ne perputhje me ve~orite e tyre anatomo-fiziologjike e psikologjike.
Ky sistem dijesh planifikohet duke u mbeshtetur ne qellimet,
objektivat dhe mjetet e edukimit fizik.
Karakteristike themelore e permbajtjes eshte skicimi ne tre
nivele konceptuale: kapitulli (linja), nenlinja me spekter te gjere dhe
~eshtjet mesimore. Keshtu per shembull, njohurite per kulturen fizike
perfshijne: ndertimin e aparatit levizor mbeshtetes dhe funksionet e tij
kryesore, sjelljen levizore te njeriut, higjienen e ushtrimeve fizike,
metodiken e te ushtruarit te pavarur dhe levizjen olimpike. Te gjitha
keto tema zberthehen ne ~eshtje mesimore, ku sintetizohen shkurt
Kapitulli 3 - Pt·ocesi 1uesin1or nC edul<!hnin fizilz 131
kontekstet e dijeve qe do te pervetesojne nxencsit gjate periudhes se
shkollimit.
Ne te njejtin parim didaktik parashtrohen edhe linjat e tjera. Si
ne shkollcn 8-vje~are, ashtu dhe ne ate te mesme mesuesi e ka te lehte
t'i knptoje dhe t'i klasifikojc vlerat e shumellojshmcrise se veprimeve
Ievizore individuale e komplekse, me karakter jetesor, sportiv e
argetues-zhvillues.
Elemente te tjera ne petmbajtjen e edukimit fizik, jane: afiesite
li!vizore-baze, vallezimi ritmik, manipulimi i levizjeve (me karakter
argetues) dhe lojerat levizore e popullore. Ne teresine e tyre keto
pcrbejne rreth 30-40 per qind te vlerave te permhajtjes <;:lodhese dhe
argetuese te femijcve; ndersa linja e aftesive levizore sportive
perqendrohet kryesisht ne pervetesimin dhe ne ushtrimin e tyre nga
nxenesit, pa kerkesa te larta per ci!esi sportive.
3.2.1. Qi!llimet e edukimit fizik
Edukimi fizik duhet te plotesoje nevojat e individit e te grupit
per rritjen e tyre normalisht, pa shformime fizike e Ievizore, si dhe per
zhvillimin e tyre gradual trupor e mendor. Gjithashtu kerkohet qe,
nepemjet pervojave levizore, nxenesve t'u krijohen te gjitha mundesite
per t'i zhuluar, njohur, pcrjetuar dhe zhvilluar pa nderpretje aftesite
levizore e aftesite fizike, te lidhura ngushte me argetimin e tyre. Disa
nga qellimet themelore te edukimit fizik ne shkollen 8-vje<;:are jane:
Zhvillimi me perparesi i aftesive fizike- baze dhe atyre
psikomotore ne dobi te pervetesimit te shpejte te veprimtarive
Ievizore. Ky qellim huron nga fuqizimi i mekanizmave psikomotore,
si dhe nga prapamhetja ontogjenetike e disa aftesive fizike.
Pasurimi gradual i pervojes levizore te nxenesve, duke e
shtuar vellimin e aftesive fizike dhe Ievizore-sportive; te gjitha keto ne
funksion te veprimtarise individua!e ne grup dhe te argetimit ne kohen
e lire. Kjo nevoje e femijeve huron nga nje sere faktoresh
psikologjike, sidomos nga rritja e interesave njohes dhe afirmues te
nxenesve ne sferen e sportit.
132
Pajisja e nxifnifsve me njohuri te mjaftueshme, per kuptimin e
struktures levizore dhe rritjen e aftesise se tyre krijuese, ne dobi te
zgjidhjes racionale te situatave te veprimitarise se pergjithshme
levizore, sidomos te asaj sportive. Ky qellim mheshtetet nga fuqizimi i
aftesive analitiko-sintetike te nxenesve, nga nevoja per te depertuar ne
dukurite e ndryshme levizore, te cilat lidhen drejtperdrejt me interesat
dhe motive! e tyre.
Afti!simi i nxi!nifsve per komunikim te rregullt ndermjet lyre,
pa krijuar strese dhe incidente, ne dobi te marredhenieve sa me te mira
shoqerore ne <;do mjedis. Ky qellim merr parasysh vlerat e ve<;anta qe
ka edukimi emocional (afektiv) i nxenesve. Ai behet nevoje e
domosdoshme, per shkak te ndryshimeve fiziologjike e psikologjike
qe ndodhin hap pas hapi ne periudhat e tritjes se tyre.
Keto qellime i japin Jendes se edukates fizike ne shkolle vlera
te dukshme individuale, shoqerore, emocionale dhe intelektuale, duke
e vene theksin ne aktivitetin e vazhducshcm fizik te nxenesve. Ne kete
menyre mesuesi qe ne fillim e ka te qarte se ku do te synoje gjate
viteve per edukimin fizik te nxenesve.
Me nxifniisit e shkollave tii mesme kerkohet plotesimi i
nevojave te tyre ne drejtim te aftesive te pergjithshme fizike dhe atyre
speciale levizore-sportive, ne dobi te jetes se perditshme dhe asaj te
ardhshme shoqerore, mesimore e profesionale, te formimit te nje
personaliteti te qendrueshem, te nje qytetari te denje te shoqerise
demokratike. Njekohesisht ne kete mientim Jendor vihet theksi ne
plotesimin e nevojave estetike trupore dhe levizore, te cilesive fizike
dhe aftesive sportive, sidomos ne krijimin e mundesive qe ata t'i
shfrytezojne mundesite, aftesite e talentin ne dobi te vetvetes, per ta
shprehur vazhdimisht potencialin emocional, intelektual e argetues ne
veprimtarite levizore.
Qellimet themelore te edukimit fizik per shkollen e mesme
jane:
Tif realizojif rritjen e zhvillimin e harmonishem trupor e levizor
te nxenesve, duke theksuar permiresimin e vazhdueshem te treguesve
antropometrike e levizore. Ky qellim perputhet me nevojat e nxenesve
per trup te bukur, pa deformime, sidomos per treguesit neuro-
muskulore.
Kapitulli 3 - Pt·ocesi mCsinwr nC e(lukimin fiz-i.l'{ 133
Tif bifjif tif mundur pjekurine relative te aparatit levizor
mbeshtetes dhe gradualisht te siguroje gatishmerine e kontrollin e
drejtimit te tij, ne funksion te rritjes se aftesive komunikuese me
mjedisin fizik dhe njerezor, per perballimin e veshtiresive tipike te
jetes. Nje qellim i tille synon zvogelimin ne maksimum te veshtiresive
dhe te pengesave te karakterit orientues fiziko-Ievizor gjate jetes
shoqerore.
T'i pajisif nxifniisit me kulture fizike, nepermjet njohurive per
veprimtarite <;lodhese dhe argetuese, per qendrime kundershtuese ndaj
droges, alkoolit e duhanit, duke inkurajuar ne radhe te pare kuptimin e
vlerat praktike te levizjeve dhe te sportit. Ky qellim synon kultivimin
e praktikave te shendetshme per jeten te te rinjte dhe te rejat, larg
veseve e fobive, ne dobi te jetes aktive dhe me produktivitet.
Tif realizojif zbulimin dhe orientimin e predispozitave, te
prirjeve dhe interesave te nxenesve ne fusha te ndryshme te
veprimtarise Jevizore, duke i lidhur ato mundesisht me interesat
profesionale dhe me karrieren sportive. Nxenesit e shkollave te mesme
kane interesa te ndryshme per sportin. Ata kerkojne te afirmohen jo
vetem me trupin e me levizjet e tyre, por edhe ne gara ose ne ndeshje
sportive.
Tif arrijif zhvillimin dhe forcimin e nje vetedije te
barazpeshuar shoqerore te te rinjte, te bazuar ne aftesite per t'u
integruar ne veprimtarite levizore te grupit (kur ato jane te dobishme)
dhe per t'u distancuar (kur ato nuk i sherbejne vetvetes e te tjereve).
Ky qellim merr parasysh temperamentin e nxenesit, karakterin
dinamik, shpesh te pabarazpeshuar te tij ne veprimtarine sportive, qe
burojne nga proceset e vrullshme emociouale.
Keto qellime te edukimit fizik, pa dyshim, i orientojne drejt
mesuesit ne tere veprimtarine e tyre; u japin mundesi ta perqendrojne
vemendjen ne ato elemente pedagogjike, sociale dhe psikologjike qe
harmonizohen me mire me zhvillimin fizik te nxenesve.
134
3.2.2. Objektivat e edukimitfizik
3.2.2.1. Koncepti i sotem mbi objektivat
Ndermjet psikologeve dhe didakteve te sotem nuk ka unitct
pikepamjesh mbi percaktirnin dhe klasifikimin e objektivave te te
mesuarit ne pergjithesi e te edukimit fizik ne ve~;anti. Por pranohet
nga te gjithe se objektivat jane menyra me e mire per planifikimin
racional e efektiv te te mesuarit ne lende te ndryshme shkollore.
Objektivat ne edukirnin fizik klasifikohen ne 3 grupe: te
pi!rgjithshem, kryesore dhe te ve~ante (operacionali!).
Objektivat e pi!rgjithshi!m shprehen ne formen e qe!limeve qe
do te anihen nepermjet te mesuarit ne nje cikel shkollor (cikli i ulet, i
larte i shkolles 8-vje~;are dhe i shkolles se mesme). Ne formen e
qellimeve, keta objektiva kane karakter kombi!tar dhe shprehin ate qe
shpresohct te arrihet pas perfundimit te periudhes se studirnit. Aty
perfshihen qellime per arritje ne sferen e zhvillimit fizik e levizor, te
menyres se shendetshme te jeteses, te edukimit shoqeror, te edukirnit
sportiv etj. Si rregull, keta objektiva vendosen ne fillim te programeve
per ta orientuar e drejtuar veprimtarine profesionale te mesuesve dhe
punen mesimore te nxenesve gjate nje periudhe disavje~;are te
shkollimit.
Objektivat kryesori! burojne nga objektivat e pergjithshem dhe
perfaqesojne qellimet qe mund te arrihen ne ~;do klase e ne segmente
ose linja te ve~;anta te permbajtes se lendes, si<;: jane: cilesite fizike,
aftesite e pergjithshme levizore dhe sportive, njohurite e specializuara,
veprimtarite individuale ose ne grup etj. Keta objektiva vendosen para
~;do linje dhe i orientojne mesuesit e nxenesit drejt realizimit te
objektivave te pergjithshem, por ne menyre me te ngushte dhe
konkrete.
Objektivat e vefantif (operacionali!) shprehin parashikimin
relativisht te sakte te rezultatit te pritshem nga ana e mesuesit, qe dote
arrihet ne mbarim te te mesuarit te nje teme ose te nje veprimi levizor
(vrapim, kercim, hedhje, pasime, driblime etj.).
Nese formulimi i objektivave te pergjithshem dhe kryesore te
edukimit fizik ne shkolle u takon institucioneve te specializuara
pedagogjike, objektivat specifike te Jendes hartohen nga vete mesuesit
Kapitull.i 3 - Procesi tuCsirnor ne eclul~hnin f-izil-:: 135
(individualisht ose ne grup), duke u mbeshtetur kurdohere ne
objektivat e pergjithshem dhe kryesore, si dhe ne vete permbajtjen e
programit. Ata shprehen ne ditarin e mesuesit.
i
I I
3.2.2.2. Objektivat kryesorif ti! permbajtjes I
Qellimet e pergjithshme te eduk:irnit fizik ne shkolle
zberthehen me konkretisht ne objektiva kryesore te permbajtjes,
kalohet me pershkrirnin e tyre te detajuar dhe standardizirnin
(relativisht) ne perputhje me nivelet e nxenesve. Objektivat kryesore
te permbajtjes parashikohen per grupmoshe (klasat: V-VI, VII-VIII te
shkolles 8-vje~;are; klasat: I-II, III-IV te shkolles se mesme). Kjo i jep
dore mesuesit qe te punoje me me kujdes e gradualisht per realizimin
e tyre. Gjithashtu skicimi i objektivave kryesore ne program per ~;do
linje dhe nenlinje te permbajtjes, i ndihmon mesuesit t'i planifikojne
dhe t' i realizojne me lehte objektivat specifike te temave te ve~;anta.
Si jane parashtruar objektivat kryesore te permbajtjes ne
; I
program?
Objektivat kryesori! shprehin ate qe do te arrije nxeni!si ni!
perfundim ti! te mi!suarit, brenda nje periudhe kohore relativisht ti!
gjate (per 2 dhe 4 vjet). Ata kane karakter konkret dhe drejtohen ne
nivelin sasior e cilesor te pervetesimit te permbajtjes nga nxenesit.
Keshtu, per temen e njohurive te edukimit fizik "Eshtrat kryesore ti!
trupit" qe zhvillohet ne klasat V-VIII, theksohet:
Nif pi!rfundim ti! tif mi!suarit, nxi!ni!sit:
>- Ta dine vendndodhjen e eshtrave kryesore, sipas
emertimit te tyre (me prekje);
>- Ta dine nivelin e kockezimit te tyre sipas mashes;
>- Ti! jene ne gjendje t'i mbrojne eshtrat nga di!mtimet ne
procesin e veprimtarisi! li!vizore.
Objektiva te kesaj natyre parashtrohen edhe ne nenlinjat e tjera
te njohurive per muskujt, per higjienen e ushtrimeve fizike etj.
Edhe per nenlinjat sportive te prograrnit parashtrohen objektiva
konkrete, sij per nxenesit e shkolles 8- vje~;are, ashtu dhe per ata te
shkolles se mesme, por duke ruajtur standarde me te larta nga klasa ne
.I
136
klase. Keshtu p.sh., ue basketball (per klasat V-VI) parashikohet
realizimi i ketyre objektivave ne perfnndim te te mesuarit:
Nxenesit ti! dine permasat kryesore te fushes, tabelave dhe
top it;
}- Te kuptojni! dhe zbatojne kerkesat e rregullores teknike
per veprimet levizore qe mi!sojni!;
}- Te jene ni! gjendje qe t'i ekzekutojne individualisht e
me partner veprimet e programuara levizore, sipas
standardeve perkati!se;
}- Ti! jene ne gjendje qe t'i pi!rdorin ni! loji!n e
basketbollit, me rregulla ti! thjeshtuara, veprimet e
mi!suara levizore.
Ne klasat VI!-V!Il objektivat kryesore kane nje standard mete
larte, pasi edhe permbajtja veshtiresohet me shume.
3.2.2.3. Formulimi i objektivave ni! edukiminfizik
Para formulimit te objektivave nevojitet te njihen parakushtet e
domosdoshme, qe duhet te merren parasysh nga mesuesi:
Si! pari, nga pi!rmbajtja: njohurite, cili!siti! fizike, veprimet
li!vizore, veprimtaria li!vizore etj.
Si! dyti, objektivi karakterizohet nga kushtet qe bejne te
mnndur realizimin e tij. Ketu perfshihen: mjedisi (terreni), mjetet
mi!simore, baza materiale mi!simore, faktori!t klimatiki! dhe higjieniki!
etj., mungesa e te cilave e pengon arritjen e objektivit.
Sif treti, objektivi karakterizohet nga niveli i dijeve te
parashtruara.
Pi!rfundim:
Kushti i pari! pi!r formulimin e objektivave nga mesuesi i!shti!
qi! ai t'i njohe objektivat e pi!rgjithshi!m, kryesori! dhe strukturen e
objektivit specifik (parakushteve ). Po ti! pranojmi! se mi!suesi e njeh
pi!rmbajtjen (Iemen e programit) dhe kushtet (kjo nuk i!shti! e veshtiri!
pi!r specialistin), niveli i dijeve qi! duhet ti! pi!rfitojni! nxi!ni!sit e qdo
klase (njohuri, afti!si), nuk pi!rcaktohet ni! program. Per ki!ti! arsye
shqyrtimin e nivelit ti! dijeve do ta bi!jme ni! mi!nyri! ti! ver;anti!.
Kapitulli 3 ~ Procesi mCsi1nor ne edukimin fizil< 137
3.2.2.4. Niveli i dijeve ni! edukimin
fizik dhe klasifikimi i tyre
Dijet ne edukimin fizik mund te klasifikohen ne 4 grupe
kryesore:
Grupi i pari! - ne te perfshihen nje teresi dijesh, te cilat,
fillimin e te shprehurit te permbajtjes, e kane me fjalet: "Ti! dish se ... "
Ne kete grup dijesh futen kontekstet qe perbehen nga faktet.
Jane dije fikse, konkrete, qe duhen mbajtur mend. Keshtu, mund te
permendim grupin e dijeve (informacionit) te rregulloreve teknike te
sporteve te programit, rregullat, kerkesat e format higjienike dhe
metodike tete ushtruarit, termiuologjine e aparatit levizor e funksional
te trupit, mjetet mesimore dhe didaktike, levizjet e pergjithshme dhe
ato sportive, kerkesat e pergjithshme levizore te teknikes-baze te
veprimeve, qe ne strukturen levizore njihen si objekte orientuese; te
his to rise se sportit etj.
Shembuj:
- Ti! dish se fusha e volejbollit ka permasa 9 x 18 m.
- Ti! dish se atletika perbehet nga tri disiplina kryesore:
vrapim, kercim, hedhje, si dhe nga keto nendisiplina ....
- Ti! dish se kercimi se gjati me vrull perbehet nga vrulli,
rrahja, flnturimi dhe renia.
- Ti! dish se pulsi matet ne shume pika te trupit, konkretisht: ne
dare, ne qafe, ne temtha etj.
- Ti! dish se ngarkesa fiziologjike perbehet nga vellimi, :I
intensiteti dhe intervali i pushimit. I
Pi!rfundim:
Grupi i pari! i dijeve te edukimit fizik - "Ti! dish se ... " - ka
karakter te pergjithshem faktik. Informacioni qe merret, nuk eshte i
thelle dhe analitik. Rolin kryesor ne perftimin e ketyre dijeve e luan
aparati perceptiv (te parit, te degjuarit, te prekurit) dhe te mbajturit
mend lwnkret figurativ.
Grupi i dyti! - ne te perfshihen te gjitha ato dije te cilat,
fillimin e te shprehurit te permbajtjes, e kane me fjalet: "Te dish si... "
138
Ne kete grup dijcsh hyjne permbajtjct qe perbehcn nga
procednrat konkrete, nga operacionet reale te te vepruarit. Ketu mund
te permendim te gjitha veprimet levizore qe parashikon programi dhe
te grupuara ne veprimet me karakter te pergjithshcm levizor, veprimet
e ndryshme sportive etj. Te dish si... dote thote te jesh i afte te kryesh
me sukses nje veprim Jevizor, pavaresisht nga qellimi i tij per te fituar
ci!esi fizike, aftesi fizike ose aftesi levizore sportive. Cilesia e
ekzekutimit, qe eshte e pakufishme, zgjidhet nga procesi i tC ushtruarit
dhe parimet e tij.
Nje ballafaqim i specializuar i dijeve "Ti! dish se ... " dhe "Ti!
dish si... " na detyron te bejme njc krahasim te tille: Nese nxenesi di
se, qe te kercesh sa me larg se gjati, duhet tC marresh vrull, te rrahesh
ne pedane dhe pastaj te biesh ne mbeshtetje mbi thembrat; nuk mund
te themi se ai di te kerceje me te vertete, sepse nuk i eshte futur
zbatimit te procedures dhe operacioneve levizore te kercimit. "Ti! dish
si ... " do te thote te jesh i afte te besh di~;ka qe ta kerkojne ose e
kerkon vete.
Pi!rfundim:
Grupi i dijeve "Ti! dish si... " ka karakter zbatues e konkret, ku
rolin kryesor e luajne perpjekjet e vullnetshme levizore, cilesite Jizike,
perfytyrimet levizore dhe ndjeshmeria motore.
Grupi i tretif - ne te perfshihen te gjitha ato kontekste te cilat,
fillimin e te shprehurit, e kane me fjalet: "Te dish pse... "
l\e kete grup dijesh hyjne njohurite dhe aftesite e nxenesve
brenda kontekstit te programit, par qe nuk parashikohen drejtperdrejt
ne te. Ai kerkon vertetim, argnmentim dhe interpretim te fakteve,
kerkesave, interesave e veprimeve. Keshtu per shembnll, qe te
kuptohet roli i forces muskulore ne rezultatet e veprimeve levizore,
nxenesi duhet te dije ligjet e dinamikes dhe te kinematikes biologjike
Uepen sidomos ne korrigjimin e gabimeve), ligjet e Njutonit, te
gravitetit, llojet e shpejtesise, te barazpeshimit, trajektoret, kendet e
amplituda! e levizjeve dhe lidhjen e tyre me fuqite, dijet anatomike,
fiziologjike dhe higjienike.
Gjithashtu duhet ky grup perfshin edhe motivimin e veprimit,
te veprimtarise personate ose te grupit, qe lidhet ngushte me vlerat,
Kapitulli 3 ~ Procesi tnCsimor nC eduldtnin fizil'! 139
interesat dhe me bindjet shoqerorc e morale. Pra, kemi dy nengrupe
dijesh: dijet me vlera shkencore dhe dijet me vlera shoqi!rore.
Le te sjellim dis a shembuj:
Nifngrupi i pari!:
:.- Ti! dish pse shpejtesia e rrahjcs ne pedane (momenti i
forces) duhet te arrijc ne kuotat maksimale.
:.- Ti! dish pse gjate vrapimit trupi duhet tC mbahet drejt dhe jo
i perkulur para ose prapa.
:.- Ti! dish pse ci!esia e forces dhe komponentet e saj perbejne
faktoret kryesore ne kryerjen e veprimeve me cilesi.
:.- Te dish pse ngarkesat fiziologjike duhen dhene gradualisht
dhc ne 1ritje.
:.- Ti! dish pse pikat e ndryshme te goditjes se topit e bejne ate
te fluturoje ne drejtime te ndryshme.
Nifngrupi i dyti!:
:.- Psc duhet ushtruar sistematikisht me sport?
;.- Pse te ushtruarit zhvillon mendjen dhe forcon shendetin?
:.- Pse veprimet levizore dhc zhvillimi muskulor ndihmojne ne
kryetjen e veprimeve jetesore me lehtesi?
:.- Pse duhet te kesh nje trup te bukur e harmonik?
:.- Pse pesha e madhe trupore e demton shendetin?
:.- Pse nuk dnhet te ushtrohemi ne mjedis te ndotur?
:.- Pse lodhet organizmi?
Pi!rfundim:
Ne qendi!r te dijeve te grupit ti! treti! jane kryesisht veprimet e
te menduarit logjik (arsyetimi, analiza, sinteza, analogjia dhe
perfundimi) dhe pervoja e .fituar mi! pare nga nxi!ni!sit. Gjithashtu
jane dhe interesat e motive! e veprimtarise, nevojat dhe kerkesat e
nxi!nesve, prirjet e dhuntite e tyre.
140 Didah:tilm e eduhimit fizil>!
Crupi i kati!rt - ne te perfshihen te gjitha ato aftesi, qe fillojne
me fjalet: "Ti! dish ti!... " Ky eshte grupi i dijeve (aftesive) qe lidhen
drejtperdrejt me veprimtarine e nxenesve. Qe te mesosh nje veprim,
nuk do te thote veprimtari. Veprimtaria pi!rfaqi!son ti!ri!sini! e dijeve
(njohurive dhe afti!sive ), per te realizuar me sukses nji! qellim te
caktuar ose per te arritur nji! objektiv. Per shembull, te luash
basketball, te pergatitesh vete fizikisht, te marresh pjese ne gara dhe
ndeshje, te argetohesh me not, ski dhe futboll, te gjitha keto jane
veprimtari.
Veprimtaria dhe ky grup dijesh perbejne nivelin mete larte te
te mesuarit ne edukimin fizik ose ne ate perfundimtarin. Ne kete grup
dijesh perfshihen njohurite dhe aftesite organizative, instruktive dhe
metodike, shkathtesite planifikuese e drejtuese te veprimtarive
individuate ose ne grup.
Shembuj:
- Ti! dish ti! ushtrohesh me nje sport ose me nje profil te
caktuar sporti v dhe te arrish rezultate konkrete.
- Ti! dish t'i pergatisesh ushtrimet e ngrohjes dhe ta planifikosh
ngarkesen e te ushtruarit.
- Ti!. dish ta ruash shendetin e te mbash pes he optimale trupore.
- Ti! dish ti! zgjedhesh ate sport qe u pershtatet pmJeve,
interesave dhe kushteve te mjedisit.
- Ti! dish ta vleresosh gjendjen tende fizike dhe ate
shendetesore.
- Ti! dish ti! gjykosh gara dhe ndeshje, si dhe t'i organizosh ato.
Perfundim:
Dijet e grupit te katert- "Ti! dish ti!... "- e kane hazen ni! gjithi!
pi!rvojen e fituar me pari! dhe ne njohurite e aftesite e reja, duke
perfshire ketu dhe dijet e tre grupeve te para. Karakteristike e ketij
grupi eshte aftesia krijuese e nxenesve dhe kerkimi drejt te persosures,
me te mires, me te dobishmes. Ne brendi ky grup udhehiqet
kurdohere nga interesat, prirjet dhe motivet e nxenesve. Keto dije
vendin me te madh, me te gjere dhe me te plate e zene ne shkollen e
mesme. Ndryshe ndodh me moshen 6-10 vje<;e, sepse:
- Perfytyrimet jane konkrete-figurative.
- Analiza dhe sinteza jane te dobeta.
Kapitulli 3 - Procesi tnCsin1or ne edulzimin fizil.: 141
- Metabolizmi bazal eshte i larte.
- Sistemi kockor e lidhes, ai kardiovaskular e nervor nuk jane
te perfunduar.
- Pervoja shoqerore eshte e paket.
- Nxitja dhe frenimi jane te pabarazpeshuara.
- Te mbajturit mend eshte shume i fuqishem (konkret-
tigurati v).
Pi!rfundim i pi!rgjithshi!m:
Ne mbarim te analizes se kater niveleve te dijeve ne edukimin
fizik, mund te themi:
..
I
Shkallezimi i niveleve te dijeve ne kater grupe kryesore
perfaqeson vlerat e verteta ose permbajtjen e edukimit fizik, pra, ato
<;ka do te mbeten perfundimisht ne vetedijen e veprimtarine jetesore te
nxenesve, mbasi te kene mbaruar 4, 8 ose 12 vjet shkolle. Tematika
dhe kapitujt e programit te edukimit fizik perbejne vetem mjetet qe na
ndihmojne per realizimin e ketyre objektivave.
Prej ketej, me te drejte lind pyetj a:
Si do te shprehen dijet ne menyre te pershtatshme ne klasat e
ciklet e ndryshme te shkolles, duke u mbi!shtetur ni! kati!r grupet e lyre
kryesore?
Kjo pyetje merr pergjigje ne kapiujt ne vazhdim.
I
3.2.2.5. Pershtatshmi!ria e niveleve i
te dijeve ne cikle dhe ni! klasa ti! ndryshme ti! shkolli!s
Nje nga parakushtet e percaktimit te pershtatshem te
objektivave ne cikle dhe ne klasa te ndryshme te shkolles eshte njohja
e nxenesve, d.m.th. njohja e ndertimit dhe e funksioneve te organizmit,
e pervojes se tyre levizore, e karakteristikave psikologjike dhe gjendja
shendetesore. Ne vijim po rendisim disa karakteristika qe i dallojne
nxenesit e klasave I-V nga ata te klasave VI-IX:
~ Te menduarit eshte konkret-figurativ;
~ Ndjeshmeria psikomotore (te levizshem) eshte e larte;
~ Elasticiteti i aparatit levizor eshte i brishte;
~ Te mbajturit mend eshte konkret-figurativ;
I

142
~ Lodhja eshte e shpejte, gjithashtu edhe riperteritja eshte
e shpejte;
~ Interesat 1evizore jane kryesisht argetuese, te gjera;
~ Kane aftesi per bashkepunim.
Po keshtu, mesuesit e edukimit fizik duhen te bcjne perpjekje
per t'i njohur edhe grupmoshat 10-14-vje~are dhe 14-18-vje~are.
Ndryshe nuk do te arrijme t'i percaktojme objektivat ne menyrc te
pcrshtatshme. Sidomos ne shkollcn e mesme kane rendesi interesat me
karakter zgjedhes te djemvc dhe vajzavc, pjekuria e tyre dhe pervoja e
madhe 1evizore.
3.2.2.6. Si mund te shtrihen dijet e kater
grupeve ne ciklet e shkolles
Ne Jendcn e edukates fizike jo te gjithe nxenesit e cik1eve dhe
klasave kalojne medoemos pm"ten c hyrjes se !cater grupeve te dijeve
("Te dish se ... ", "Te dish si... ", "Te dish pse ... ", "Te dish te... ").
Ndryshimi ose specifika e percaktimit te objektivave per secilin grup
lidhet me karakteristikat e moshes, me permbajtjen e lendes dhe me
prioritetet qe merr nje grup dijesh ne kete ose ate grupmoshe. Po
ndalemi me konkretisht:
Grupi i pari! ( "Te dish se ... ") dhe grupi i dyti! ( "Te dish
pse ... ") i dijeve ze vendin krycsor ne ciklin e u!Ct te shkolles 8-
vjeyare.
Grupi i treti! ("Te dish psf ... ") ze me pak vend, vetem leur
shihet e arsyeshme, dhe, per te percaktuar nje objektiv ne Ieete grup,
duhet menduar se femijet "do gje e kapin ne menyre konkrete dhe
figurative.
Per grupin e kati!rt ( "Te dish te... ") te dijeve qe lidhen me
veprimtarine brenda materialit te programit, objektivat mund te
perfshijne keto dije:
.f Te dine te luajne me lojera levizore.
.f Te dine te mbrohen nga faktoret e rrezikshem per jeten dhe
shendetin.
.f Te dine te bejne mjete te thjeshta per te luajtur.
.f ·Te dine te ushtrohen me llojet e sporteve per femije.
,' i
Kapitulli 3 - Procesi mesimor nC eduldmin fizil-<! 143
.f Te dine te bejne ushtrime aerobike dhe ka1itje me uje etj.
.f Te pershkruajne perberesit strukturore te veprimit-baze (bazcn
orientuese ).
.f Ti! thane rregullat dhe parimet e ngrohjes.
.f Te gjejne pikat ku matet pulsi.
Termat qe perdorcn per formulimin e objcktivit, jane: "Ti!
thane ... ", "Ti! pershkruajne ... ", "Te dine ... ", "Te gjejni! ... "
Ne grupin e objektivave ( "Te dish ti!... ") formulimi i
objektivit drejtohet te njohurite faktikc dhc ne informacionin. Ne kete
rast nuk pershkruhen kushtet, sepse fakti mbahct mend dhe
riprodhohet (kujtohet) kur kerkohet nga dikush; nuk percaktohet afati,
sepse nuk mund te vihet afat per te mbajtur mend. Testimi behet
nepermjet pyetjeve: "Cilet jane perberesit strukturore te veprimit?
Cilat jane pi!rmasat e fushes si! volejbollit?" ose "Ku jane pikat ne te
cilat matet pulsi?" etj.
I' ~
'
II
Grupi i dyti! ( "Te dish si ... ") I'
I
Per formulimin e objektivit tc dijevc te kctij grupi percloret
shprehja: " .. .Nxenesi te jete i aft!!... " Kemi te bejme kryesisht me
veprimet levizore te programit, ne disiplina te ndryshme:
Ni! atletiki! (kercime)
Objektivi: Nxenesi te jete i afte qe te kerceje sc gjati me 12
hapa vrull, me stilin kembembledhur; ne fund te semestrit - 350cm; ne
fund te vitit -370-380cm.
Testimi: Kercim se gjati me vrull.
Ni! gjimnastiki!
Objektivi: Nxenesi te jete i afte qe ta ekzekutoje ose ta kryeje
(me ose pa ndihme) vertikalen mbi duar (ne toke, ne paralele te ulet),
mbas 3-4 seancash mesimi.
Testimi: Krye1ja e vertikales nga vendi, me mbeshtetje ne toke
clhe qendrim ne barazpeshe 3 sekonda .
Vleresimi: me pike (10 pike).
Cilesi jizike (force dinamike e brezit, krahut, gjoksit,
shpatulles)
144
Objektivi: Nxenesi te jete i afte qe te ngrihet me forcen e
kraheve ne hekurin gjimnastikor, duke e kaluar mjekrren mbi te, me
trup te shtrire dhe te ulet pcrseri ne varje; ne semestrin e pare - 5 here,
ne semestrin e dyte - 7 here.
Teslimi: Ngritja ne hekurin gjimnastikor, me kapje nga siper,
sa gjeresia e shpatullave, me trupin drejt.
Ne lojerat sportive
Objektivi: Nxenesi te jete i afte qe te kryeje driblimin me top
nepermjel tri pengesave, ne largesi 10 m, brenda kufirit tC 12
sekondave (ne semenstrin e pare) dhe te 10 sekondave (ne semestrin e
dyte).
Grupi i treti! ("Te dish pse ... ")
- Objektivi: Nxenesi ta argumentoje, ta analizoje ose ta
interpretoje varesine e fuqise se rrahjes ne pedane, nga shpejtesia e
vrullit dhe ci!esia e forces.
Testimi behet me pyetjen: Nga se varet shkalla e fuqise se
rrahjes ne pedane?
- Objektivi: Te argumentoje rolin e eilesive fizike ne forcimin
e shendetit ose kryerjen e veprimit me cilesi te larte.
Testimi behet me pyetjen: Cilet jane faktoret qe ndikojne ne
forcimin e shendetit dhe ne kryerjen e veprimeve me cilesi?
- Objektivi: Nxenesi ta analizoje dhe ta vleresoje rezultatin e
kercimit se larti, si dhe le gjeje gabimet.
Vleresimi behet me pyeljen: Cilat jane gabimet gjale
ekzekutimit dhe si mund te korrigjohen?
Grupi i kati!rt ( "Ti! dish ti!... ")
- Objektivi: Nxenesi le jete i afte qe te zgjedhe 6 ushtrime le
ngrohjes ne gjimnastike (akrobaci).
Jlfati: Nje jave.
Vleresimi: Mesuesi shikon nese jane zgjedhur te gjashte
ushtrimet. Per qdo ushlrim te zgjedhur jep 1 pike. A jane zgjedhur
ushtrime te pershtalshme per ngrohjen e akrobacise apo jo. Per qdo
gabim ne ushtrim, zbritet I pike. Demonstrohen te gjashte ushlrimet;
per qdo demonstrim te rregulll jepet 1 pike; per qdo ushtrim gabim,
zbrilel 1 pike.
Kapitulli 3 - Pr.ocesi 1nesirnor ne cduldrnin fizil;z. 145
Objektivi: Nxenesi te jete i afte qe le gjykojc nje ndeshje
basketbolli ne klase.
Afati: Nje semester.
Vleresimi: Me pike (pa gabime). Per qdo gabim, zbritet 1 pike.
V1eresimi maksimal poziti v "x" pike.
- Objektivi: Nxenesi le jete i afte qe te hartoje nje kompleks te
aerobise me tete masa (2-koheshe).
Afati: 2 jave.
Vleresimi: Me pike. Ekzekutimi pa gabime, vleresimi i plote.
Pershtatshmeria e ushtrimeve: Per ~do ushtrim te zgjedhur ne
menyre te papershtatshme, zbrilet 1 pike.
Shembujl e objeklivave qe sollem me siper, kane karakter
orienlues dhe sqarues per menyren e harlimit te lyre, sipas kater
grupeve kryesore te dijeve. Mesuesi duhet te mendohel mire, para se
te hartoje objektival, sidomos per kushtet, afalin dhe vleresimin, pasi
alo duhen realizuar. Kerkesat leper le 1arla ne nje objektiv e ulin
v1eren e tij. Nga ana ljeter, kerkesal shume te uleta ndikojne
negativishl ne qendrimin akliv te nxenesve.
3.2.2.7. Objektivat specifike te permbajtjes
Karakteristikat didaktike ti! objektivave specifiki!
Po l'u referohemi ve~mas komponenteve perberes te
objektivave specifike, mund te themi se ala dallohen nga:
Pi!rmbajija e ve~ante, si: njohuri, veprime levizore-baze,
veprime levizore sportive, cili~si fizike dhe koordinative etj.
.
Kushtet konkrete, me anen e te cilave behel realizimi i tyre, si: ·, ,
lerreni, mjetet e mesimil, koha e le mesuarit etj. ,,I,
Rezultati konkret i matshem dhe i verifikueshem, si: koha e
kryerjes se veprimit, distanca, pesha e perdorur etj.
Niveli i rezultateve te matshme (vleresimi). :
Per t'i ilustruar komponentet perberes te objektivave specifike '!
1
ne edukimin fizik, po marrim nje shembull konkret:
Duke ui mbeshtetur ne objektivin kryesor te nenlinjes Vrapim
shpejti!sie, ne te cilin theksohet se, ni! fund te klasi!s VI nxi!nesit ti! I
shenojni! rritje te rezultatit individual ni! distancen e zgjedhur (20m '
146
Kapitulli 3 - Procesi mCsinwr ne cdulzintin fizik 147
ose 30m), kete objektiv specifik per klasen V mund ta hartojme kcshtu:
Zbatimi: njohurite e fitum·a, mbasi jane kuptuar, zbatohen nga
ne temen Vrapim shpejtesie, ni! fund ti! semestrit ti! pari! (koha)
nxencsi ne rrethana standarde ose alternative, gjate procesit mesimor
nxi!ni!sit te jeni! ni! gjendje qi', ne vrapimin 30m (permbajtja), ni' pisti'
dheu (kushtet), ta pi!rmiri!sojni' rezultatin ni' masi'n 0,1- 0,2 sekonda ose jashte tij. . . . . .
(rezultati ). Analiza: nepermjct ndarjcs nc pjese, krahastmtt, dtfcrenctmtt,
nxenesi ve ne veprim te menduarit, i cili i jep mundesi qe t'i zgjedhe
Per nivelin e rezultatit (vleresimi), mesuesi mund te caktoje:
dhe t'i percaktoje vete elementct mete domosdoshme W njohurive.
o Niveli i ulet, 0,1 sekonda nen rezultatin fillestar;
Sinteza: nxenesi i bashkon ne menyre logjike clemente te
o Niveli ni!nmesatar, ruajtja e rezultatit fillestar;
vec;:anta ne nje te tere, duke opcruar me perfytyrimet dhe me veprimet
o Niveli mesatar, minus 0,1 sekonda nga rezultati fillestar;
mend ore.
o Niveli mbimesatar, minus 0,2 sekonda nga rezultati fillestar.
Vleri!simi: eshte nivcli me i larte i te mesuarit, kur nxenesi
gjykon ne menyre te pavarur dhe nxjerr perfundime te caktuara rreth Ill' I
Klasifikimi i objektivave specifiki!
dijeve te fituara, si dhe rreth veprimtarise se vet njohese. . . JI
Duke u mbeshtetur ne karaktcristikat e permbajtjes se edukimit
b- Objektivat liJvizoriJ (psikomotori!) - Keta obJektJva u I!!
fizik, si dhe ne pervojen e sotme te shume vendeve, objektivat
nenshtrohen gjithashtu nivcleve te tC mesuarit, te parashtruara nga
specifike te edukimit fizik i klasifikojme ne 3 lloje:
Blumi. Por secili nga gjashte nivelet ka karakteristika te ve.;anta, qe
Objektiva njohes (konjitive), ku perfshihen: koncepte, dukuri,
ndryshojne nga sfera njohese: . .
ligjesi, teza, rregulla dhe kerkesa per levizjen, ndertimin e trupit, .i
Njohja: veprimi !Cvizor fillimisht perceptohet ne rruge vtztve
higjienen vetjake, funksionimin e organizmit, vetezhvillimin fizik etj.
dhe auditive, pastaj mbahet mend permes perfytyrimeve; riprodhohet
Objektiva li!vizori! (psikomotore), ku perfshihen: Jevizjet · e
po ne rruge vizive dhe te te folurit, por nuk nuk merr pjese aparah
thjeshta (reagimi), levizjet e anesive ne hapesire dhe ne kohe,
levizor.
veprimet levizore artificiale ose jetesore, levizore sportive, argetuese
etj. Kuptimi: shpreh qendrimin e nxenesit ndaj njohjes se veprimit
levizor te shpjeguar dhe te demonstruar. Qendrimi i tij nen,kupton
Objektiva emocionaliJ (afektive), ku pelfshihen perjetimet e
gjetjen e menyrave dhe te rrugeve per ta zbatuar, duke mbajtur mend
nxenesve, si: deshirat, interesat, ndjenjat, gjendjet emocionale te
pikat mbeshtetese te levizjeve te pjeseve te trupit. Per shembull, ne
gezimit dhe hidherimit, gjendjet e vullnetit, pasionet etj.
kercim se gjati, nxenesi e kupton fillimisht se duhet vrapuar, pastaJ
Le te ndalemi konkretisht ne permbajtjen e secilit nivel te te
mesuarit. duhet perplasur fort njera kembe ne pedane dhe te fluturohet sa me
larg ne gropen e reres, duke rene ne mbeshtetje me thembra d~e ~e
a- Objektivat njohes (konjitivi!) - Per kete kategori objektivash
kembe te mbledhura. Megjithate nuk mund te thuhet qe vepnm1 u
kemi elisa nivele te mesuari:
krye.
Njohja: mbajtja mend e rregullave, e kerkesave te gatshme dhe
Zbatimi: shpreh qendrimin e nxenesit ndaj njohjes dhe
te standardizuara (ndertimi i trupit, funksionet e organizmit);
kuptimit te veprimit levizor. Nxenesi provon ta kryeje ate, duke u '1:
riprodhimi i menyrave te kryerjes se veprimeve, i normave higjienike,
rregulloreve teknike etj. mbeshtetur ne bindjen se t;do gje e ka te qarte, e ka kuptuar dhe duhet
ta kryeje. Por zbatimi nuk do te thote aspak cilesi ne kryerje dhe ne
Kuptimi: nxenesi i ka te qarta vlerat e njohurive, i pranon ato
dhe eshte gati t' i perdore. rezultat. Kete e ben te mundur procesi i vetekontTOllit dhe
vetekon·igjimit, qe kalon nga analiza ne sinteze.
148
Analiza: shpreh qendrimin e nxenesit ndaj komponenteve
perberes te veprimit levizor, duke e ndare ate ne pjese te ve~anta. Ne
rastin e kercimit se gjati me vrull, nxenesi ne fillim analizon pjesen e
shpejtesise se vrullit, pastaj momentin e rrahjes ne pedane, me tej
fluturimin dhe ne fund renien ne toke. Pra, nepennjct analizes, nxenesi
vetekontrollon pjese te veyanta te veprimit levizor.
Sinteza: nepermjet bashkimit te elementeve te ve~anta te
veprimit Ievizor, nxenesi arrin te beje vetekorrigjimin e gabimeve te
mundshme, qe mund te kene buruar nga analiza. Duke e kryer
kercimin se gjati me vrull, ai atrin rezultat me te larte, sepse analiza
dhe sinteza kane gene te plota.
Vleri!simi: eshte njedhoje e pese niveleve te para te te mesuarit
nga ana cilesore. Ne veprimet levizore, vleresimi i nxenesit mbeshtetet
ne rezultatin konkret qe arrin ai, duke i dhene pergjigje struktures se
veprimit, kerkesave kinematike, dinamike etj. Vleresimi e ndihmon
nxenesin qe t'u kthehet teresisht ose pjeserisht niveleve te meparshme
te te mesuarit. Kur rezultati eshte me i larte, ndersa analiza dhe sinteza
vertetojne plotesisht perfundimet e nxjerra nga nxenesi, mund te themi
se edhe te mesuarit e tij eshte ne nivelin mi! ti! larti!.
Duke i njohur nivelet e te mesuarit dhe ne perputhje me
permbajtjen e programit, me veyorite anatomo-fiziologjike dhe
psikologjike te nxenesit, mesuesi e ka me te lehte te percaktoje
objektivat konkrete jo vetem nga klasa ne klase, por edhe brenda nje
viti shkollor.
Pervoja bashkekohore ka treguar se per moshat 6-10-vje~are
objektivat mund te caktohen vetem per tre nivelet e para te te
mesuarit: njohja, kuptimi, zbatimi. Per moshat 11-14-vjeyare
perfshihen gradualisht edhe objektivat e tre niveleve te tjera: analiza,
sinteza, vleresimi. Ne shkollen e mesme tre nivelet e fundit te te
mesumit jane kryesori!t ne percaktimin e objektivave.
c- Objektivat emocionali! (afektivi!) - Sfera emocionale
perfaqeson pe1jetimet e brendshme, por edhe nivelin e reagimeve te
nxenesve para, gjate dhe pas procesit te te mesuarit. Duke gene se
edukimi fizik ka ne baze te te mesuarit veprimet e veprimtarite
levizore, emocionet jane kurdohere te forta (negative ose pozitive).
Kjo eshte arsyeja qe parashikimi i objektivave emocionale i nxit
Ka.pitulli 3 ~ Procesi mesinwr ne eclul~imin fizil'! 149
vazhdimisht emocionet pozitivc dhe i frenon sa me shume emocionet
negative. Le te ndalemi shkurtimisht ne permbajtjen e komponenteve
perbercs te sferes emocionale:
Kenaqi!sia per rezultatin e arritur, per piket e larta te ci!esise se
kryerjes se veprimeve, per ritmin, tempin, muziken, marredheniet e
mira shoqerore me grupin e mesuesin etj.
Merzitja ndaj rezultateve te dobeta, per marredheniet jo te mira
me grupin dhe mesuesin etj.
Guximi per t'i kapercyer veshtiresite gjate te mesuarit, per te
marre nisma ne kryerjen e veprimeve te veshtira etj.
Afirmimi i cilesive te larta fizike e levizore, i nje pozicioni te
dukshem ne grup, i talentit dhe i ci!esive tC tjera.
Di!shtimi ne krye1jen e veprimeve levizore, ne gara dhe ne
ndeshje te ndryshme, ne shfaqjen e tipareve te personalitetit etj.
Deshirat, interesat per ato veprime, levizje dhe spmte qe i !: I
pelqcjne dhe e terheqin me shume nxenesin, per t'u bere sportist, per
'I!
t'u bere i fuqishem, me trup te bukur etj.
Optimizmi per perspektiven e zhvillimit fizik dhe levizor,
humori i mire, gezimi dhe hareja ne marredheniet shoqerore etj.
Pesimizmi qe shprehet pas deshtimeve gjate te mesuarit, pas
marredhenieve jokorrekte me grupin dhe mesuesin, nga niveli i ulet i
zhvillimit fizik e !evizor etj.
Njohja e te gjitha ketyre elementeve e ndihmon mesuesin per
.
percaktimin e objektivave te qarte nga vete ai, por edhe per t'u arritur i
nga nxenesit, gjithmone ne kahun pozitiv, pa bere vleresime.
Si rregull, nivelet e sferes njohese, psikomotore dhe afektive
perjetohen e shfagen njekohesisht nga ana e nxenesve gjate dhe pas
procesit tete mesuarit. Prandaj edhe ne temat e mesimit keta objektiva
(kur ka) parashikohen bashkerisht ne pjese te veyanta te ores se
mesimit.
F ormulimi i objektivave specifiki!
Mesuesit e edukimit fizik i planifikojne objektivat specifike ne
lenden e vet, por ne praktiken e tyre ka mjaft veshtiresi dhe probleme
te karakterit didaktik.
150
Si formulohen objektivat specitike?
Sfera njohese (konjitive)
Ne programet e edukimit fizik te shkollave 8-vjec;are dhe te
mesme ekziston nje linje e vec;ante - Njohuri te edukimit fizik. Ne te
perfshihen njohuri mbi ndertimin e trupit dhe mbi funksionimin e
aparatit Ievizor-mbeshtetes, mbi higjienen vetjake dhe kolektive, per
rregulloret e sporteve qe mesohcn, per biomekaniken elementare etj.
Duke u mbeshtetur ne objektivat kryesore, ne ore te ndryshme mesimi
mesuesi mund te hartoje objektiva spccifike per njohurite:
Klasa IV, nenlinja: Emertimi i eshtrave te ani!sive ti! siperme
Objektivi: nxenesit te jene ne gjendje qe te gjejne eshtrat e
anesive te siperme ne atlasin anatomik, si dhe t'i emertojne ato.
Klasa VI, ni!nlinja: Rregullore e basketbollit
Objektivi: ne kushtet e lojes mesimore nxenesit ta mbajne
mend, ta kuptojne dhe ta zbatojne rregullin e dyhapeshit gjate
driblimit.
Klasa VIII, ni!nlinja: Teknika e ki!rcimit se larti "gershi!ri!"
Objektivi: nxenesit ta kuptojne rolin e forces shtytese te
njeres kembe dhe te shpejtesise se vrullit ne lartesine e kercimit.
Sfera psikomotore (li!vizore)
Objektivat specifike te sferes psikomotore ndahen ne dy
kategori:
Objektiva qe kerkojne k.ryesisht cili!sini! e levizjes ne hapesire
dhe ne kohe (gjimnastika, lojerat, veprimet levizore-baze etj.).
Objektiva qe kerkojne kryesisht nivel te larte te ci!esive fizike
(atletika, futbolli, basketbolli etj.).
Me poshte po japim disa shembuj te formulimit te objektivave
specifike per ~do kategori:
Kapitulli 3 ~ Procesi mCsllnor ne edulzimin fizilz 151
1. Objektivat qe synojnii cilesine e leviz;jeve
Klasa VI, ni!nlinja: Akrobaci - kaperdimje para
Objektivi: nxenesit te jene ne gjendje qe, pas tri oresh mesimi,
te kryejne dy kaperdimje te njepasnjeshme te mbledhura ne rrafsh
horizontal, me dy dysheke.
Klasa VIII, ni!nlinja: Vallezim ritimik -leviz;jet me 4 hapa
Objektivi: mbas kater oreve mesimi, nxenesit te jene ne gjendje
qe ta ekzekutojne hapin majtas e djathtas dhe kryqezimet perkatese,
me ritmin e kerkuar (muzike).
2. Objektivat qi! synojni! rezultat konkret, duke u mbeshtetur
kryesisht ni! cili!siti! fizike
Klasa VI, ni!nlinja: Ki!rcim si! larti I
::.,
]..
Objektivi: ne perfundim te te mesuarit te kercimit se larti,
nxenesit te jene ne gjendje ta rrisin rezultatin me 2, 5, Scm, ne
krahasim me fillimin e te mesuarit (stili "gi!rshi!re").
Klasa VIII, ni!nlinja: Vrapim qi!ndrueshmi!rie (5-6 minuta)
Objektivi: ne fund te semestrit i nxenesit te jene ne gjendje qe,
brenda 6 minutave, te vrapojne 1000, 1100, 1500 m ne piste te drejte.
Sfera a.fektive (emocionale)
Meqenese sfera emocionale nuk ka nivele (sipas taksonomise
se Blumit), por perjetime dhe reagime nga me te ndryshmet, eshte e
dobishme qe ne procesin mesimor mesuesi edhe per kete sfere te
planifikoje objektiva konkrete (brenda mundesive) ne ata komponente
qe kemi theksuar me pare. Ne kete drejtim eshte mire qe mesuesi te
mbeshtetet ne karakteristikat e brendshme te veteveprimit ose te
veprimtarise levizore qe kryhet. Keshtu, garat e ndeshjet mesimore
kane shume elemente emocionale, si: friken, afirmimin, guximin,
optimizmin etj. Pikerisht ne keto drejtime duhet te planifikohen
objektiva qe bejne te rimndur shfaqjen e emocioneve pozitive te
nxenesve, duke i frenuar emocionet negative. Per kete po paraqesim
dis a shembuj: :
152
Klasa VI, tema: Prove kontrolli ne vrapimin e shpejti!sisi! 30m
Objektivi: nxenesit te njohin pozicionin e tyre ne grup, sipas
rezultateve perkatese (shkelqyeshem = 5.5 sekonda; shume mire= 5.8
sekonda; mire = 6 sekonda; do bet= mbi 6 sekonda).
Klasa VIII, tema: Loji! mesimore basketbolli me nje kosh
Objektivi: nxenesit te kuptojne se fitorja ne loje arrihet me
shoke shtatlarte, me saktesi gjuajtjesh dhe me bashkepunim te ngushte
mes njeri-tjetrit.
Klasa VII, tema: Kapi!rdin1je para mbi steke 50cm me vrull
Objektivi: nxenesve t'u hiqet frilca e demtimeve fizike, duke e
rritur gradualisht lartesine.
Perfundim:
Objektivat specifike ne te tria sferat e permendura e ndihmojne
jo vetem mi!suesin per organizimin e mi!simit me cili!si, por edhe
pervetesimin me cili!si te dijeve nga nxi!nesit, edukimin, zhvillimin e
personalitetit, zhvilliminfizik dhe formimin e tyre fiziko-li!vizor.
3.3. Standardet e permbajtjes
dhe te arritjes nif lendifn e edukati!s fizike
3.3.1. Koncepti
Studimi i standardizimit te qellimeve te objektivave te
permbajtjes mbeshtetet ne elementet strukturore kurrikulare te kohes,
si dhe ne pervojen e perparuar te shkolles sone.
Ni! lwntekstin e pi!rgjithshi!m formues standardet e qellimeve
dhe te objektivave te permbajtjes ne shkollat 8-vjec;:are (te ndara ne dy
cikle) shprehin nje vellim normativ minimum te domosdoshem te
njohurive, te aftesive levizore dhe cilesive fizike, qe duhet te
kultivohen dhe te zhvillohen te nxenesit gjate 8 viteve te shkollimit.
Ky vellim dijesh, i sintetizuar ne formen e objektivave, per c;:do linje
dhe nenlinje te permbajtjes:
Kapitulli 3 M Proccsi mesimor ne edul~intin fizil'! 153
U pergjigjet me se miri nevojave dhe interesave te femijeve e
adoleshenteve, per te perballuar me lehtesi veprimtarite e jetes se
perditshme.
I pershtatet plotesisht potencialit biologjik perceptues e
asimilues moshor, pa krijuar mbingarkese fizike dhe psikologjike.
U pi!rgjigjet realisht mundesive konkrete fizike dhe levizore te
femijcve, duke u clhene mundesi atyre ta nisin efektivitetin e te
ushtruarit, per te mos e nclerprere ate gj ate gjithe jetes.
Ni! kontekstin didaktik, vellimi clhe nderlikueshmeria e
njohurive dhe e aftesive levizore pershkallezohen graclualisht nga nje
cikel ne tjetrin, duke arritur nje standard optimal ne fund te klases IV I ~
~ '
e VIII.
Ne kete kuader u jepet pergjigje e clrejtperdrejte pyetjeve:
a) C::fare duhet ti! dine nxi!ni!sit ni! mbarim ti! r,;do cikli
shkollor?
b) C::fare duhet ti! jeni! ti! afti! te bi!jni! ata?
c) Si duhet ta bejni!?
Standardet e permbajtjes ne edukimin fizik, ne radhc te pare,
per c;:do cikel shkollor shprehin qarte qellimet e pergjithshme te lcndes
nepermjet te cilave mesuesit dhe nxenesit orientohen qarte per dijet qe
do te pervetesojne gjate viteve te shkollimit. Njekohesisht standardet
shprehin ne menyre konkrete ato qe duhet te arrijnc nxenesit (arritjet)
ne Jinjat kryesore te Jendes, si:
Njohurite; '
Veprimtarite levizore-baze; !
Vallezimin ritmik;
Manipulimin e levizjeve;
Lojerat levizore dhe popullore;
Aftesite levizore sportive.
Ne kontekstin zhvillues (ku perfshihen: cilesite fizike,
psikomotore, koordinati ve) standardet e lendes te shprehura ne formen
e objektivave te qarte, pershkallezohen duke e ndihmuar mesuesin per
ta kuptuar .se ku do te arrijne nxenesit ne fund te c;:do klase, ne
funksion te kalimit te bute nga nje cikel ne tjetrin.
 154 Diclal<tilza e edulzirnil fizilz
3.3.2. Modeli i standardizimit
ti! qi!llimeve ti! edukimit jizik
Qellimet Iendore pcrfaqesojne objektivin e Iarget qe duhet te
arrihet nga nxenesit. Nder komponentet me te qenesishem te
qellimeve finale te edukimit fizik ne shkolle, perfshihen:
Ni! fund ti! arsimit ti! detyruar 8- vjet;ar nxi!ni!sit duhet:
Te formojne dhe ta persosin vazhdimisht nje trup me pamje
estetike, me permasa harmonike te treguesve antropometrike, si dhe t'i
zhvillojne gradualisht cilesite fizike dhe levizore, per t'i perballuar
me lehtesi veprimtarite e ndryshme te jetes.
Ti! kultivojni! pjesemanjen ne veprimtarite levizore t;:lodhese
dhe argetuese, ne dobi te shendetit mendor e fizik, si dhe aftesine per
ta perdorur kohen e lire ne menyre te kulturuar.
Ti! zbulojne dhe te zhvillojni! prirjet, interesat e aftesite Ievizore
ne funksion te karrieres sportive, te persosjes fizike dhe levizore, gjate
arsimimit te metejshem ose gjate ushtrimit te profesionit te ardhshem.
3.3.3. Modeli i standardizimit
ti! objektivave kryesori! ti! edukimit jizik
Linjat kryesore te permbajtjes sc edukimit fizik perfshijne
rrethin e dijeve me te qenesishme, qe duhet te fitohen nga nxenesit
gjate periudhes se shkollimit dhe qe jane:
Shendeti fizik;
Cilesite fizike dhe psikomotore;
Aftesite e pergjithshme levizore e sportive;
Pjesemarrja e vazhdueshme ne aktivitete levizore;
Aktivizimi me korrektese ne grup (sjellja shoqerore).
Objektivat per shi!ndetin fizik
N xenesi duhet:
- Ti! kuptoji!, ti! vleri!soje dhe te pi!rpiqet qe te kete tregues
optimale moshore e gjinore te aparatit levizor mbeshtetes, te sistemit
te frymemanjes dhe te qarkullimit te gjakut;
Kapitulli 3 - l 1roccsi ntCsim.ox ne edul..-intin fizil~ 155
- Ti! kuptoje dhc ti! zbatoji! kerkesat, normal e rregullat e
higjienes se pergjithshme, si dhe ato te edukimit fizik gjate procesit te
te ushtruarit;
- T'i pi!rballoji! me lehtesi ngarkesat fizike te veprimtarise se
perditshme te jetes dhe te stervitjes sportive.
Objektivat per cili!site fizike dhe psikomotore
Nxenesi duhet:
o Ta ruaji! dhe ta zhvilloje forcen, shpejtesine, qendrueshmerine,
perkulshmerine e shkathtesine, qe jane te domosdoshme per
jeten, shendetin dhe sportin.
o Ta ruaje dhe ta zhvilloji! koordinimin levizor, barazpeshimin,
saktesine, orientimin ne hapesire dhe ne kohe, parashikimin
dhe diferencimin e levizjes, qe jane te domosdoshme per ta
drejtuar me efektivitet aparatin levizor ne .;:do rrethane.
Objektivat pi!r afti!siti! li!vizore te pi!rgjithshme dhe sportive
Nxenesi duhet:
- Te keti! kapacitet optimal te aftesive te pergjithshme
Jevizore-baze (te varjeve, mbcshtetjeve, kercimeve, hedhjeve,
zvarntjeve, ecjes, vrapimit), te cilat pcrfshihen ne levizjet
konvergjente dhe divergjente ciklike e aciklike;
- Te Ieete kapacitet te mjaftueshem te veprimeve levizore
sportive (atlektike, gjimnastike, lojera me dore), duk.e ~erfshire nje
teknike te kenaqshme ekzekutimi dhe bashkeveprnm taktik me
fl
i
I
partneret.
Objektivat per pjesi!marrje ti! vazhdueshme ne aktivitetet
levizore
Nxenesi duhet:
- Tif jete ne gjendje qe te vetembrohet nga demtimet fizike
gjate procesit te te ushtruarit, duke i njohur me pare teknikat
perkatese; . . .
- T'i kuptoje dhe t'i zbatoje rregulloret teknike te orgamznmt e
te zhvillimit te veprimeve levizore sportive dhe argetuese;
- Te jete ne gjendje qe ta organizoje vete ngrohjen para
veprimtarise levizore dhe t'i kuptoje ligjesite fiziologjike te ngarkeses
fizike.
 I
'

156 Diclalztilm e ecluldmit fizilz

Kapitulli 3 - Procesi 1nCsitnor ne cd,Jzintin fizil~ 157
Objektivat per aktivizimin me korrektesi ne grup
Nxenesi duhet: 3.3.4. Standardizimi i objektivave
• T'i kuptoji!, t'i respektoji! dhe f'i prakfikoji! kifrkesat etike te ti! arritjes si! nxi!ni!sve
Standardizimi i permbajtjes nuk e percakton dot nivelin cilesor
lojes se ndershme dhe personalitetin e -;:do individi (qofte ky partner
ose kundershtar); te pervetesimit te njohurive dhe te aftesive levizore nga nxenesit. Ato
vlejne vetem si mbeshtetese dhc orientuese te percaktimit te
• Ta kuptoji! dhe fa praktikoji! bashki!punimin e individit me
objektivave te arritjes se tyre.
grupin, duke u mbeshtetur ne frymen e mirekuptirnit, te respektit te
ndersjelle dhe te partneritetit miqesor; Cili eshte koncepti, qellimi dhe menyra e formulimit te
standardeve te arritjes?
• Ta kupfoji! dhe fa praktikoji! respektin ndaj aftesive te
kundershtarit (partnerit), duke i vleresuar ato si faktor nxites per
zhvillim te vazhdueshem fizik e levizor, Koncepti
Arritjet e nxenesve ni! edukimin fizik shprehin ni! mi!nyri! ti! i.
i'i'
3.3.3.1. Modeli i standardizimit te objektivave te pi!rmbajtjes sintetizuar ti!ri!sine e vlerave te jituara ni! procesin e ti! mi!suarit dhe
Standardizimi i objektivave te pi!rmbajtjes per r,;do linji! te ushtruarit brenda e jashti! ldase. VIera te tilla jane: cilesite fizike,
nenkupton perfundimin e nji!suar ti! ti! mesuarit ti! vi!llimit ti! njohurite e kultures fizike, aftesite levizore, treguesit e shendetit,
veprimeve li!vizore ni!fund ti! r,;do cildi shkollor. marredheniet shoqerore etj.
Ne fund te ciklit shkollor nxenesi duhet te kete mcsuar (shih
tabelen 1): Qi!llimi .
Standardet e arritjeve kane per qellim qe, ne fund te -;:do cikli
L'.
l/1]0.' epruntan. l i!vizore sportive shkollor, tC modelojne -ne formen e objektivave- nivele te
Nr. Ncnlin.iat e pcrmbajtjes Vellimi i permbaj~jcs
I. Gjimnastike
pershkallezuara te cilesise se pervetesimit te permbajtjes se lendes nga
Variante kaperdimjesh e qendrime ne vertikale W
formave tc thieshta. nxenesit.
2. Vrapim shpcitesie Nisjet ne segmentin e zgjedhur.
3. Kercim se larti Nje variant kercimi me stil te zgjedhur.
Formulimi
4. Hedhje Hedhja e topit te vogel ne Jargesi, me menyren Modeli i standardizimit te objektivave te arritjes parashtrohet
ncpermjet supit e qafes. ne tabelen 2.
5. Basketball Driblimi dhe pasimi (pritja) i topit ne hapesira te Ni! fund ti! ciklit shkollor nxi!nl!sit ti! jeni! ni! gjendje-
pcrshtatshme per moshcn. Nr Objektivi i permbajtjes Objektivi i arritjcs
6. Futboll Kombinimi i thjeshte i pasimit, driblimit e 1. Variante kaperdimjesh dhe - Te ekzekutojne ne nivelin e shkathtesise nje nga
gjuajtjes ne bashkepunim me partnerin, si dhe '·
qendrim ne vertikale kaperdimjet dhe njc nga qendrimet ne vertikale
mcnyrat kryesore te ndalimit te topit.
.. .. "
Tabela 1: Modelr standardrzmut te" obJektivave te permbaJlJes
.. (djem), si dhe ure (vajza). (ure vajzat).
2. Nisjet ne segmentin e - Te ekzekutojne nc nivelin e shkathtesisc nje prej
zgjedhur nisjeve dhe te shenojne rezultat individual ne
Si<;: shihet nga tabela I, standardizimi i pennbajtjes u le sekmentin 30 m, me te mire se nje vit me pare.
hapesiren e nevojshme mesuesve per te krijuar, per te zgjedhur, per te 3. Kercim se larti (ne - Te ekzekutojne kercimin me stilin e zgjedhur
respektuar interesat e femijeve, si dhe per t'i shfrytezuar kushtet e varian tine zgjedhur). dhe te arrijne rezultat individual mete mire se nje
hazes materiale ekzistuese. vit me pare.
Tabela 2: Model 1 standardrzrmit te obJektivave te arritjes
158 Diclaldil'{a o cclul'{im.it fizik
Duke u mbeshtetur ne objektivat e arritjeve, nxenesi dhe
mesuesi kane nje orientim te qarte per vellimin dhe per cilesine e
dijcve qe do te pervctesojne minimalisht .
Per shkallezimin e ni velcvc cilesore te nxenesve, mesuesi
mund te perdore sistemin e pikesimit.
Shume mire .................................. 90 pike e !art;
Mire .................................... 89 - 80 pike;
Mjaftueshem ........................... 79 - 70 pike;
Dobet. ................................... 69- 60 pike;
Keq .......................................... 59 pike e poshte.
Standardizimi i objektivave te permbajtjes dhe i objektivave te
arritjeve, te mbeshtetur ne qeJlime te standardizuara per <;do cikel
shkollor, i ndihmojne:
•!• Grupet e specialisteve (ne drejtorite arsimore) per hartimin e
kurrikules operative (te zbatuar) te edukimit fizik.
•!• Drejtorite arsimore per te arritur nje vleresim real te
gjendjes se edukimit fizik ne shkolle dhe te rezultateve
konkrete te nxenesve.
•!• Mesuesit c edukimit fizik per permiresimin e metodologjise
se mesimdhenies dhe te mesimnxenies.
•!• Specialistet e arsimit (te niveleve te ndryshme) per studime
krahasuese te cilesise se edukimit fizik ne zona dhe ne
raj one te ndryshme te vendit.
•!• Mesuesit, prinderit dhe komunitetin ne pergjithesi per
njohjen e nivelit te zhvillimit fizik dhe levizor te femijeve e
adoleshenteve, me synim angazhimin e tyre me te plote ne
evitimin e mangesive.
•!• Studiuesit e ndryshem per vendosjen e piketave te
akreditimit te kesaj Jende ne nivel rajonal e europian.
Kapitulli 3 ~ Procesi mCsimor nC c(lulzimin fizil~ 159
3.4. Struktura dhe procesi i organizimit
te mesimit ne edukimin Jizik
Perberesit kryesore te mesimit te edukimit fizik pe1faqesojne
nje sere elementesh me karakter praktik, qe bejne te mundur realizmiu
e objektivave specifike nga mcsuesi dhe pervetesimin e dijeve nga ana
e nxenesve, dhe jane:
Struktura e organizimit;
Procesi i organizimit dhe i drejtimit.
3.4.1. Struktura e organizimit
ti! mi!simit ti! edukimit Jizik
Ne strukturen e organizimit te mesimit te edukimit fizik
perfshihen tre clemente ku mbi!shtetet mi!suesi per realizimin e
procesit te te mesuarit me ci!esi nga ana e nxenesve:
Tipat e mi!simit dhe karakteristikat e tyre;
Formate organizimit ti! mi!simit;
Format e vendosjes se nxenesve gjate ores se mesimit.
3. 4.1.1. Tipat e mi!simit ti! edukimit fizik
Nga praktika pedagogjike e edukimit fizik del nje larmi e gjerc
e tipave te mesimit, e cila vjen gjithnje duke u pasuruar, si rezultat i
perpjekjeve te vazhdueshme te mases se mesuesve. Kete larmi e
shqyrtojme duke u bazuar ne synimet speciale dhe ne synimet
didaktike:
Tipat e mesimit ti! edukimit fizik, mbi hazen e synimev*
speciale
Mifsimet e pifrgatitjes sii pifrgjithshme
Synimi kryesor i ketyre mes1meve eshte zhvillimi i
gjithanshem fizik e mendor i nxenesve. Nje vend te rendesishem ne
keto mesime zene ushtrimet e pergatitjes se pergjithshme fizike,

160 Didalztilm e edulzimit fizilz
ushtrimet e karaktcrit zbatues, lojerat Jevizore, kroset, llojet e
vallezimit, ushtrimet akrobatike etj.
Mesimet e specialitetit sportiv e tif profilit te tyre
Dallohen nga specifikat e ves;anta te s;do specialiteti dhe
profili. Sipas specialitetit 'portiv, mesimet i ndajme ne: mesime te
gjimnastikes, te atletikes, te volejbollit, te basketbollit, te notit, ti!
futbollit, te peshngritjes etj.
Mjetet qe perdoren ne keto lloje mesimesh, ves; atyre qe
permendem ne mesimet c pergatitjes se pergjithshme, jane: ushtrimet
e pergatitjes speciale fizike dhe levizjet themelore, sipas linjave dhe
nenlinjave perkatese, si dhe sipas sporteve te vec;anta.
Mi!simet e instruktazhit metodik
Jane mesime qe zhvillohen me synime te caktuara per
pergjithi!simin e pi!rvojes si! pi!rparuar, per njesimin e ecurive
metodike dhe ti! rregullave te mi!simdhenies, per nji!simin e
terminologjise si! ushtrimeve fizike etj. Keto lloj mesimesh drejtohen
nga mesues me pervoje te madhe profesionale.
Mjetet qe perdoren ne keto mesime, zgjidhen me synime,
forma dhe permbajtje te caktuara, ne pershtatje me detyrat qe kerkohet
te zgjidhen, si dhe me vete permbajtjen e mesimit.
~· Tipat e mesimit ti! edukimit fizik mbi hazen e synimeve
•,;,.J'(didaktike
Mesimet pi!rgatitore
Zakonisht keto lloj mesimesh organizohen ne fillim te vitit
shkollor, kur mesuesi vjen rishtazi ne shkolle dhe do te zhvilloje
mesimet e vitit ne vazhdim me nje klase te re ose kur klasa, me te
cilen do te zhvilloje mesim, vjen rishtazi nga cikli i ulet i arsimit 8-
vjes;ar dhe ne klasen e pare te arsimit te mesem.
Detyrat kryesore te ketij mesimi jane: njohja me grupin
mi!simor, njohja me nivelin fillestar ti! zhvillimit fizik ti! nxi!ni!sve, me
ve~orite dhe me aftesite e tyre psikomotore. Mbi bazen e kesaj
njohjeje mesuesi percakton detyrat per te ardhmen, objektivat e afert
dhe te larget, rruget qe do ti! ndjeke per komunikim sa me te mire me
'
:·1'
.,'I
'
Kapitulli 3 - Procesi mesimor ne edul~itnin fizil~ 161
II
nxenesit, grupimin e nxi!ni!sve ni! ni!ngrupe, rregullat e organizimit te 'I,
mi!simeve ni! terren dhe ne salle, uniformi!n e n.xi!ni!sve te nevojshme
per mesimet e akti vitetet e ndryshme te edukimit fizik dhe te sportit
etj.
Mi!simet e matjeve ti! treguesve antropometrike
Realizohen ne fillim dhe ne fund te vitit shkollor, me synim I'''1'.1:,
evidentimin e treguesve-baze te rritjes fizike te nxenesve nga mosha ne .I
moshe, si: !artesia, pesha, perimetri i kraherorit etj.
I
Mesimet me material tif ri
Kane si synim kryesor pajisjen e nxenesve me njohuri dhe
aftesi te reja li!vizore. Ato kerkojne nga mesuesi nje pergatitje shume
te mire per njohjen e the!Hl te materialit te ri mesimor qe do t'ua
mesoje nxenesve. Mesuesi nevojitet te mendoji! per lidhjen organike
te lendes me dijet e njohura nga nxenesit, te cilat perbejne nje
mbeshtetje te mire per pervetesimin e njohurive te reja.
Mesimet persi!ritese
Synimi kryesor i ketyre mesimeve eshte forcimi i njohurive ti!
fituara dhe rritja e metejshme e afti!sive levizore te nxenesve, qe mund
te perdoren mjaft mire dhe ne jeten e perditshme.
Ne kete tip mesimi mesuesi ve theksin se pari ne korrigjimin
dhe ne menjanimin e gabimeve kryesore. Kjo behet ne menyre
sistematike dhe graduale, duke e perseritur ushtrimin, pa u shkaktuar
merzitje nxenesve.
Ne perseritjen e ushtrimeve, mesuesi kembengul qe te
perveti!sohen, sipas rendesisi! dhe radhes, ato clemente perberese, qe
jane me te veshtira dhe mi! komplekse, duke mos lejuar kapercime ne
elemente te tjera, pa u pervetesuar te parat. Kjo eshte e domosdoshme
per te arritur pervetesimin sistematik dhe te qendrueshem te njohurive.
'
Mi!simet e kontrollit
Synojne evidentimin e niveleve te rezultateve te nxi!nesve te
an·itura pas nje periudhe te mesuari, duke perdorur teste te ndryshme
me objektiv vleresimin e tyre.

162
Ne keto mesime kontrollohet e vleresohet shkalla e zhvillimit
te aftesive fizike dhe e pervetesimit te elementeve ose ushtrimeve ne
pikepamje teknike.
Mi!simet ni! formi!n e loji!s ose ti! gore's
Organizohen ni! pi!rfundim ti! nji! linje use ni!nlinje ti!
pi!nnbajtjes se programit, per te nxjerre ne pah ne menyre komplekse
aftesite li!vizore, cili!siti! fizike dhe ato te vullnetit tC nxenesve, ne
funksion te shfaqjes se rezultateve maksimale moshore dhe gjinore, qe
realizohcn individualisht, ne grupe dhe ne ~;ifte (dyshe).
Mi!simet e kombinuara
Jane mesime ne te cilet zgjidhen detyra komplekse, madje kjo
eshte nje nga kerkesat bashkekohore te mesimeve te edukimit fizik.
Ato kane per qellim jo vetem perforcimin e veprimeve levizore te
mesuara dhe te varianteve te tyre, pur edhe zhvillimin e atyre cilesive
jizike qe ndihmojne drejtperdrejt ne rritjen e rezultateve te matshme ne
hapesire dhe ne kohe.
Mi!simet me gjini dhe me klasa ti! pi!rziera
Zhvillohen ne ato shkolla (sidomos te zouave rurale) ku numri
i nxenesve ne nje klase eshte shume i vogel. Si rregull, bashkohen
nxenesit e klases V dhe VII ose nxenesit e klases VI dhe VIII. Keta
tipa mesimi dallohen nga llojet e tjera, sepse veprimet levizore qe
me!when dhe format e tyre organizative i pershtaten mushes e gjinise,
nepermjet zbatimit te ecurive te diferencuara me ushtrime, me
ngarkese dhe me metoda te zgjedhura qe me pare.
Mesimet me nxenesit qi! kane prapambetje ti! lehte mendore
dhefizike
Jane mesime me strukture dhe permbajtje te ve~;ante, me,synim
permiresimin fizik, levizor e psikik te nxenesve te shkollave speciale
ose te atyre te integruar ne shkollen 8-vje~;are. Ecuriti! metodike qe
perdoren me keta nxenes, jane teper specifike dhe zgjidhen ne
perputhje me kerkesat qe kane ata per korrigjime trupore, Jevizore dhe
zhvillim psikik.
·,.
Kapitulli 3 ~ Pt·ocesi ntCsitnor nC ccluldtnin fizil;z. 163
Karakteristikat e organizimit te procesit mesimor ne te gjithC
tipat e tij trajtohen me gjere dhe me konkretisht ne metodika! e
ve<,;anta te linjave te permbajtjes sc programit W cdukimit fizik ne
shkolle dhe te programit te praktikes profesionale pedagogjike me
studentet.
3.4.1.2. Formate aktivizimit te nxeni!sve
ne mi!simin e edukimit fizik
Ne pershtatje me synimet dhe me detyrat e mesimit, me hazen
.I
materiale qe ka shkolla, me metoda! qe do te perdoren per dhCnien,
perpunimin e pervetesimin e njohurive ose per zbatimin e tyre praktik,
mesuesi i edukimit fizik percakton format organizative te punes
mesimore-edukative per ~;do pjese te ores se mesimit ose per <,;do
nenlinje ku do te ushtrohen nxenesit.
':'i
Forma frontale ],,I
Kjo forme organizative ka per qellim ta aktivizoje njeheresh te 1:,
,,
'. '.1
gjithe masen e nxenesve. Ajo gjen perdorim te gjere ne pjesen
I
pergatitore te ores se mesimit. Kur e lejojne kushtet e mjedisit e te II
bazes materiale, kjo forme mund te perdoret shume mire dhe ne pjesen
themelore te ores se mesimit, sidomos ne lojerat levizore, nc lojcrat ..
: i
sportive, ne vrapime, ne vallezim, ne akrobaci etj.
Forma frontale e organizimit te mesimit siguron nje plotshmeri
te larte dhe akti vizim te mire te nxenesve, por e veshtireson
nderhy1jen pedagogjike dhe i ul ne masa te konsiderueshme mundesite
e kontrollit, te vleresimit, tC korrigjimit te gabimeve etj.
Forma zinxhir
Me anen e kesaj forme organizative nxenesit aktivizohen ne
menyre tC njepasnjeshme (nje nga nje, dy nga dy, tre nga tre) me nje,
dy, tre, kater a me shume kohe vonese.
Puna mesimore e organizuar sipas kesaj forme, kerkon baze
materiale me te kufizuar dhe e lehteson mesuesin per t'i kontrolluar e
per t'i korrigjuar veprimet e nxenesve. Mund te perdoret me efikasitet
ne te tria pjeset e ores se mesimit.
164 Kapitulli 3 - Procesi UlCSitnor ne eduldmin fizil~ 165

Forma ni! grupe 3.4.1.3. Formate vendmjes si! nxi!ni!sve

Eshte forma me e zakonshme organizati ve e punes mesimore
nc edukimin fizik. Ka shume ane pozitive si nga pikepamja mesimore
dhe nga ajo edukative. Kjo forme gjen nje perdorim te efcktshem
sidomos nc mesimet e kombinuara.
Ne organizimin e mesimit sipas formes ne grupe, mesuesi
duhet te bejc kujdes dhe ta kontrolloje rrcgullisht ngarkesen
fiziologjike, sidomos te grupeve qe ushtrohen ne linjat ose ne nenlinjat
perseritese.
gjate procesit mi!simor
Jane menyrat e larmishme te vendosjes ose te rreshtimit te
nxenesve, si dhe te pozicionit te mesuesit ne c,;do segment organizativ
te ores se mesimit. Ato jane pikenisje te realizimit me cilesi te :i
funksioneve mcsimore, edukative, zhvilluese dhe -;:Iodhese-argetuese
te pjescve te ores se mesimit dhe te objektivave te saj.
Duke u mbeshtetur nc objektivat e ores se mesimit dhe te
ecurive metodike te planifikuara, perdoren keto vendosje te nxenesve:

Forma individuale Vendosja 1: Formacion ni! dv rreshta

Perdoret me nxenesit e prapambetur dhe me zhvillim te
pamjaftueshem fizik, me nxenesit me raport dhe me ata qe kane - rreshti I = nxcnes te shkurter;
munguar ne mesimet e meparshme. Kjo forme mund te perdoret edhe - ndri-;:imi
me nxenesit e perparuar dhe me zhvillim te mire fizik, per te cilet
nevojitet nje trajtim i diferencuar. - rreshti II = nxenes te gjate; t t t TTTt t T
t T T T T T t t t - nxenesit
Forma rrethore
Kjo forme organizative ka gjetur perdorim sidomos nc -largesia e mesuesit nga
mesimet perseritese dhe perforcuese. Eshte shume e efektshme, - mesuesi
fonnacioni;:: 3-4 rn
vec,;anerisht per nxenesit me mangesi ne zhvillimin fizik.
Sipas synimeve te caktuara, mesuesi planifikon ushtrime qe Perdorct ne fillim e ne fund tc orCs sC mesimit.
ndikojne ne zhvillimin e nje ose me shume cilesive fizike, si dhe ne
persosjen e aftesive Ievizore. Keto ushtrime skicohen ne tabela te Vendos;a 2: Formacion ni! dy rreshta ballori!
vec,;anta, qe vendosen ne stacione te caktuara. Ushtrimet ekzekutohen nxenesit
me intensitet dhe me kohe pushimi te planifikuar, te kontrolluar nga Tt t Tt t Tt t
mesuesi.

~
1
Forma e pi!rzier - ndric,;imi f -mesuesi
Perdoret sidomos ne mesimet komplekse, me tema perseritese,
per zhvillimin e cilesive fizike; ne lojerat levizore dhe sportive, ne
mesimet e tipit te gares e te ndeshjes etj. Perdorimi ne kompleks i disa Perdoret kryesisht ne pjesen themelore te ores se mCsimit, kur kCrkohet te ushtruarit
formave organizative u krijon kushte mesuesve per aktivizimin me c;;ifte (dyshe), si: ne lojCrat sportive, ushtrime kundCrveprimi, me dhe pa mjete
maksimal te nxenesve ne oren e mesimit, ne favor te rritjes se etj.
rendimentit te tij.
 ,,I
'1,',

.J

1:;.'.IIii

166 Kapitulli 3 - PToccsi mesintot' ne edul~intin fizil~ 167 'I

, I

•I
Vendosja 3: Formacion ne dy rreshta, ne formen e gureve te shahut. !

Vendosja 6: Formacion ni! forme ki!ndi

- ndri~imi
~) ndri~imi

- rrcshti I = nxCnCs tC shkurtCr; t

-nxenesit t ' 't
~ rreshti II = nxenes tC gjate;

largCsia e mCsuesit nga

~ - 1nesuesi
t
t
' T
formacioni = 3-4m. I I nxenesit
PCrdoret nC pjesCn pCrgatitorc te ores se mCsimit, per krye1jen e ushtrimeve tC lira,
me dhe pa mjete.
t mesuesi
Vendosja 4: Formacion ne tre rreshta ne formen e gureve te shahut. Perdoret kryesisht ne fillirn te pjesCve pergatitore dhe theme lore, ~ur ~nesue~i s~_rjeg?n ..
ose konkretizon, korrigjon ose terheq vemcndjen e nxenesve per ctlesme c te mesuant te
rreshti I-re = nxenencs te vcprimeve !Cvizore, ne linia te ndrvshme te prooramit.
shkurter;
- rreshti II -te : : : nxenes mesa tare; Vendo~ja 7: Vendo~ja ni! forme Kiysme rrethi ·
- rreshti III-te:::: nxenes te gjate;

-nxenesit w
- largCsia e mCsuesit nga
formacioni::::2-3m.
T~ t TTTT~ T
Varianti i oCrdorimit Cshte si ai i vendosies 3.
~ - mesuesi
- nxenesit ne gjysme rreth,
,, ' ,,, \
ndri<;imi

t I I

Vendosia 5: Formacion ne nie,dy dlze tri kalona.

- kalona I-re - nxenes
te shkurter;
- kalona 11-te = nxenes
~
me fytyre nga qendra ose
ngajashte;

- mesuesi ne qender te
....'
- t - ... nxenesit
II
,.I
t t t
mesa tare;
- kalona III-te = nxCnCs w ndriyimi
t
''
w t t t t t
t t t t w nxCnCsit
formacionit; mesuesi
Perctoret sine variantin e vendosjes 6, par me shpesh ne lojerat Ievizore dhe ne
lojerat sportive.
I

te gjate;
- largesia e mesuesit nga
* •

'
formacioni =2-3m. mesuesi
Perdoret ne pjesen pCrgatitore dhe themelore te ores se mesimit, ku nxenesit
ushtrohen me ose pa mjete ne formen "zinxhir'', sidomos ne linjal atletike,
gjimnastike dhe ~ra sportive (me 1, 2, 3, 4 e me shume kohe vonese).
 168 Kapitulli 3 - Proccsi 1nCsimor ne edtJ:;:inlin fizi}.._ 169
:I
. '
Vendosja 8: Vendosja neforme rrethi I
,I!,
Vendosja 10: Vendos 'a e pi!rzier "

w) ~ mCsuesi

,
ndriyimi

\ t I
''
,:_;i:

... --...
I I
kercim kali
,]'r[·

--
't i

NxCnesit ne rrcth, me ;
.... Wndris;imi grupi 1 1',1!

1
11
I,
r i
1

fytyre nga qendra ose nga

' -....
i

" '
jashte; terhectie litari I

nxenesit
-

-.... akrobaci 'I

-.-.. grupi 4
- rnesuesi ne pcrimetrin e . I
._:,_'I'

t
Grupi 2
rrethit, me fytyre nga
ndriyimi mesuesi t '

.1
,,

-.. b
Perdoret sine variantin e vendosjes 6 dhe 7.

!r~p/3 t t t ~·D
,I

1. .
Vendosja 9: Vendosja ne nji!, dye mi! shume kalona, perballi! njera-
tjetri!s t t t
...............................................
ker-c-im-se-.gj-_a_t_i
.......................................... ..

W' nclriyimi
Eshte vendosje e nxenesve, qe perdoret ne pjesen themelore te
ores se mesimit, per aktivizimin e tyre ne forme e pi!rzier dhe ate
- mesuesi ne mes te nxenesit t t t H rrethore, me synim zhvillimin e ci!esive fizike dhe formimin ne
formacionit Uo me ~ t H t
kompleks te aftesi ve Ievizore.
afer se 3-4m) W mesuesi
Perdoret shpesh ne pjesen themelore te ores se mesimit, kur behet perforcimi i
veprimeve Jevizore te mesuara, sidomos ne lojerat sportive, stafetat, flakjet e topit te
~~n~b~us~h~u~r,~s~ht~y~tt'i~<et~e~t~oLpit~·t~l~kg~,,~lo~j~e~ra~l~ev~i~zo~r~e~e~~t'~.-------------------------
 ';I

I
.!

170 Kapitulli 3 - PTocesi mesimor ne eduli!im.in fizil~ 171

3.4.2. Procesi i organizimit e i drejtimit te zgjedhe mcsuesi, per t'i kushtuar vemendje te vec;ante secilit prej
tif mifsimit nif edukimin fizik nxenesve, pa penguar punen e te tjereve.

Eshte proces specifik i veprimtarise se mesuesit, me synim Per kifrkesifn e tretif duhet theksuar se vetem nje mesues i
organizimin e drejtimin e te mesuarit me cfcktivitet, duke pasur si ci!esise se larte eshte i afte te beje diferencimet c punes se secilit I

objekt nderhyrjen e tij jo vetem ne cilesine e veprimeve Jevizore qe do
te mesohen nga nxenesit, por edhe ne sigurimin e infrastruktures se
ncvojshme didaktike, per realizimin e objektivave.
Kete proccs, per efekt te sqarimeve me te plota, do ta
trajtojme te ndare ne dy pjese: vee; organizimin e procesit te ti!
mi!suarit e vee; drejtimin e mi!simit.
3.4.2.1. Organizimi i procesit ti! te mi!suarit
Ky element eshte percaktues per sasine e ushtrimeve te
realizuara, cilesine e drejtimit e perfundimisht per sasine dhe
nxenes e te individualizoje realisht ushtrimet, me qellim qe c;do nxenes
tC perparoje me ritmin e tij.
Per kifrkesifn e katifrt duhet thene se mesuesi eshte e
nevojshme te rekomandoje ushtrime te njellojta, duke kontrolluar
krye1jen e tyre nga te gjithe nxenesit. Kjo krijon nje vizion te qarte
mbi organizimin e ores se mesimit.
Asnjehere nuk duhet harrnar se objektivi final i zgjedhjes se
tipit ti! organizimit te ores se mesimit eshte te lejoje secilin nxenes te
perparoje me nje ritem optimal. Nga ~era ane, kjo kerkon qe c;do ,:
nxenes i nje grupi te mundet te punoje ne menyre te mjaftueshme dhe .I
;I

efektshmerine e mesimdhenies. nga ana tjeter, qe mesuesi te lehtesohet, me qe!lim qe te I

'

Nje organizim i efektshem i procesit te te mesuarit, duhet: individualizoje me mire mesimdhenien e t'i pershtatet vazhdimisht
• Te lejoje rritjen e kohes se te ushtruarit individual asaJ.
(objektivi sasior-rrit e perforcon arritjet); Si do te realizohej nje organizim i mire pedagogjik? Le te
• Te lejoje rritjen e kohes se nderhyrjes individuale te kujtojme qe kjo nenkupton dy tipe detyrash per te realizuar:
mesuesit, i cili rregullon e perforcon cilesine dhe arritjet e • Pergatitjen materiale;
mesimdhenies e te mesimnxenies; • Transmetimin e udhezimeve te organizimit te procesit
• Te Jejoje favorizimin e individualizimit te mesimdhenies, mesimor. 1
1!
Me pergatitje materiale duhet kuptuar jo vetem pergatitja e ·'i:
per realizimin e objektivave cilesore;
materialit mesimor qe do te perdoret, por eclhe pergatitja e ambjentit I, I
• T'i krijoje mesuesit kushte, per ta bere mesimdhenien me
rethues. Me uclhezime te organizimit te procesit mesimor do te
te efektshme. 'I'
I,
kuptojme: il

Ki/rkesa e pare, qe lidhet me te ushtruarit individual, a. Udhezime per menyren e fillimit te nje aktiviteti;
l·i
nenkupton kohen aktive te veprimtarise se nxenesve, e cila duhet te b.· Uclhezime per menyren e perfunclimit te aktivitetit;
I
c.· Udhezime per sigurine dhe mbrojtjen gjate procesit
perfshije mbi 50 % te tyre.
mesimor.
Kifrkesa e dytif, qe lidhet me kohen e nderhyrjes individuale te
mesuesit, e ve theksin te menyrat e organizimit te efektshem, qe duhet
172 Didal<tiha e eduhimit fizih
3.4.2.2. Drejtimi i procesit mesimor
Perben boshtin qendror te gjithe mesimdhenies. Ai misheron
me se miri nivelin e zoterimit nga mesuesi te elementeve te tjere
didaktike.
Numrohen 7 gabime kryesore, qe ndodhin zakonisht ne
drejtimin e procesit mesimor:
o J epen udhezime te shumta dhe te s;rregullta;
o Zgjidhet keq momenti i shpjegimeve, demonstrimeve,
udhezimeve, etj.;
o Nuk parashikohet asnje uderhy1je e pershtatshme per rastet e
deshtimit ne mesim;
o Jepen udhezime pak te qarta, perdoret nje gjuhe shume
teknike;
o Udhezimet nuk degjohen plotesisht, pasi mesuesi eshte
vendosur larg nxenesve;
o Procesi mesimor perfundon pa sukses;
o Nuk realizohet asnje bilanc i ores se mesimit e nuk
saktesohet asgje lidhur me mesimin e ardhshem.
Per paraqitjen sa me te mire te mjeteve qe duhet te perdorim
per eleminimin e gabimeve te mesiperme, duhet t'i referohemi kater
momenteve te ves;anta te procesit mesimor:
• Paraqitjes se ushtrimit (ose mesimit);
• Nderhy1jes ne rast deshtimi te nje nxenesi;
• Nderhyrjes pas suksesit te nje nxenesi;
• Bilancit te procesit mesimor.
Si paraqitet me efektshmeri nje ushtrim? Per kete duhen pasur
ne konsiderate tre negulla baze:
Rregulla 1: <;:do thinjeje per veprim duhet t'i paraprijme me
nje informacion.
Rregulla 2: Te respektojme karakteristikat e nje informacioni
te mire e te perdorim ndihmesat pedagogjike gjate paraqitjeve
(ngjeshje dhe shkurtesi, qartesi dhe saktesi, thjeshtesi dhe aftesi te
kuptuari, jo te shumta).
Kapitulli 3 - Procesi mesitnot· ue edukimin fizil~ 173
Rregulla 3: Te organizojme njc kthim te informacionit
sistematikisht ne fund te seciles nga paraqitjet.
Si duhet te nderhyhet ne rast deshtimi? Per kete rast metoda
TACOMOT merr kuptimin e saj te plate (thelbin e konceptimit te
metodes TACOMOT do te kemi rast ta trajtojme, kur te diskutojme
per vlercsimin e nxenesve nc lenden e edukates fizike).
Didaktet e cdukimit fizik i ndajne nderhytjet ne rast deshtimi
ne pesc lloje kryesore:
• Ndalon, frenon (nuk ben asgje ose shan apo bertet);
• Perserit (jep perseri udhezime, verteton ose riverteton);
• Shpjegon (shpjegon se si arrihet suksesi , pyet nxenesit);
• Ndihmon (siguron e inkurajon, ben qe te rifilloje);
• Pershtat (pergatit materialet ose ambjentin, propozon nje
rmge me pak te shpejte).
Si duhet te nderhyhet pas suksesit? Rekomandohen tri menyra
kryesore:
o Duke here te realizohet nje arritje e shkelqyer shume here ne
menyre te vazhdueshme;
o Duke kerkuar formulimin nga ana e nxenesi t te arsyevc te
suksesit; i
I·
o Duke bere te realizohet nje arritje e shkelqyer lehtesisht me
I
e larte. I·':
Si duhet te drejtohet bilanci i ores se mesimit? Per te arritur I•
. '
I.
suksesin ne bilancin e mesimit, rekomandohen keshillat e meposhtme: I
• Duhen perdorur rregullat e efikasitetit gjate gjithe bilancit te i"
l:i
ores se mesimit; ''.'.
• Te bejme qe nxenesit te shprehen me gjate se ne, ndersa ne
te mas shprehemi vete;
• Te bejme te shprehet secili nga nxenesit;
• Te kemi gjithnje nje linje drejtimi;
174 Didaldilza c c(luldmit fizil'!

• Te rendisim veshtiresite (te shqyrtojme veshtirsite dhe

deshtimet);
• Se fundi te nenvizojmc sukseset e nxenesve.
Kur nxenesit te largohen nga mesirni, eshte e domosdoshme qe
mesuesi t'i beje pyetjen vetes: "(:fare i kam ~>jell!! sot secilit prej
nxenesve? ".

KAPrtUlU .4
I'
I'
'I

·I
u u ";\
. E·r; IV\ESUJ.\R.ff
BJ.\ZJ.\'f
,,,.
,,

NE EDUKliVUN FlZH< II,,

'.
I

I
4.1 Konceptet e pi!rgjithshme dhe specifike
.,1,,
'i I

Bazat e te mesuarit ne edukimin fizik jane nje koncept i gjere, I

I

ku perfshihen metodologjia (teoria e pergjithshme e tyre), metodika

(metodat e ecurite metodike, format, menyrat, mjetet, dokumentacioni,
etj.), planifikimi (percaktirni i objektivave, qellimeve, detyrave
mesimore dhe edukative, menyres se organizimit e te drejtimit te
punes me nxenesit, te komunikimit me ta, te kontrollit e te vleresimit
te atTitjeve te tyre, etj.), tema e mi!simit.
Metodologjia, perben thelbin ose kushtin paresor, qe percakton
drejtimin themelor te metodikes. Ajo i jep mundesi mesuesit te
<;lirohet nga <;do njeanshmeri profesionale pedagogjike. Metodologjia i
sherben metodikes si busull, e pershkon e misherohet ne te. Metodika
nuk mund te aktualizohet, pa pasur parasysh ligjesite qe trajton
metodologjia.
176 Kapitulli 4 - Bazat e te mesuarit ne edul:dmin ftziJ~
Metodika, perben teresine e metodave (te pergjithshme dhe te
vec;:anta). Ajo percakton jo vetem kuptimin mbi metodat, por edhe mbi
ecurite metodike, format, menyrat, mjetet, dokumentacionin, te
perbashketen, te pergjithshmen e te vec;:anten e tyrc per linja dhe
nenlinja te ndryshme te kurrikules lendore te edukimit fizik. Metodika
deri diku varet nga shkalia e mjeteve teknike.
Planifikimi, eshte koncept qe permbledh nje veprimtari te
gjere dhe te studiuar prej mesuesit, duke filiuar nga planifikimi vjetor,
semestral e ditor, parashikimi i objektivave te pergjithshme dhe
specifike, qellimeve te pergjithshme dhe specifike, detyrave
mesimore, edukati ve, bazes materiale qe do te perdoret per realizimin
e objektivave, metodave te mesimdhenies e mesimnxenies, ecurive
metodike, etj.
Tema e mifsimit
Tema e mesimit karakterizon e kushtezon permbajtjen e
mesimit. Perspektiva metodike ndryshon, nese ne epiqender te
mesimit nuk synohet te qartesohet permbajtja levizore, por problemet
Ievizore. Ne keto kushte mesuesi dhe nxenesit do te provonin
ndryshime ne ecurite metodike te te mesuarit e te te ushtruarit. Sjelija
e tyre do te kishte zhvillime te tjera. Temat e mesimit, qe ne
permbajtjen e tyre kane struktura komplekse didaktike, kerkojne rruge
te tjera metodike, nga ato te thjeshtat e te lehtat per t'u asimiluar prej
nxenesve. Keshtu p.sh. temat, ne perberjen e te cilave dominojne
veprimet aciklike dhe te nderlikuara, perpunohen metodikisht me
rrugen e gjate te te mesuarit (nxenesi provon-deshton-prap provon-
perseri deshton- perseri provon, deri sa arrin suksesin). Temat, ne te
cilat dominojne veprime ciklike dhe te thjeshta, realizohen permes
rruges se shkurter (uxenesi provon-arrin suksesin).
4.2. Karakteristikat e veprimeve li!vizore
4.2.1. · Teknika
Eshte menyra e kryetjes se ushtrimeve, ne funksion te
zgjidhjes se detyrave levizore. Keshtu p.sh. per fiakjen e topit te
vogel, perdoret menyra nga shpina nepermjet sup it. . luhatja, hedhja, majtja e baraspeshimit.
Kriteret per vleresimin e cili!sisi! se kryerjes se ushtrimeve
177
fizike, jane: forma e jashtme (gjimnastikc, patinazh artistik), rezultati
sasior (vrapimet, kercimet, hedhjet), masa e zbatimit tc detyrave
!Cvizore (goditje ne shenje, etj.). Ne teknikcn e ushtrimeve fizike,
daliojme: bazifn orientuese, pikat mbifshtetifse (percaktuese), detajet.
Baza orientuese perbehet nga elementet kryesore te ushtrimit,
te domosdoshem per zgjidhjen e detyres levizore. Pikat mbifshtetifse
perbejne pjeset me te rendcsishme dhe vendimtare te bazes orientuese
te nje veprimi Ievizor te dhene (forma shperthyese ne flakje). Detqjet
I
e teknikes jane clemente levizore te dores se dyte ne kryetjen e '
veprimit, tC cilat mund te ndryshojne, pa prishur bazen orientuese
(ruajtja e drejtpeshimit pas flakjes kerkon nderrimin e kembeve me
kercim ose njera prane tjetrcs). Detajet e teknikes varen nga vec;:orite
morfologjike dhe funksionale te njeriut si dhe nga kushtet, ne te cilat
kryhet veprimi levizor.
Nif veprimet lifvizore aciklike (gjimnastike, hedhje) daliojme 3
faza: pergatitore, theme/ore dhe pi!r:fimdimtare. Te trija fazat jane te
lidhura njera me tjetren e rrjedhin njeheresh, duke favorizuar e
mbeshtetur njera-tjetren, por secila lea rendesine e saj te vec;:ante.
Faza pifrgatitore, siguron kushtet me te pershtatshme per
realizimin e fazes themelore. Per shembuli, ne flakjen e topit, levizjet
il
e krahut e te trungut gjate luhatjes (faza pergatitore) realizohen ne
drejtim te kundert me ate te fiakjes (faza themelore). Ne kete menyre,
behet e mundur zgjatja e atyre muskujve, te cilet ne fazen themelore
duhet te tkurren fort e shpejt. Zgjatja e rruges se levizjes te krahut
hedhes siguron largesine e fluturmit te topit.
Faza theme/ore synon zgjidhjen e detyrave kryesore te
levizjes. Ne kete faze, i rendesishem eshte shfrytezimi racional i
forces Ievizese ne vendin e ne drejtimin perkates si dhe ne momentin e
duhur. Faza themelore perben thelbin e menyres se kryetjes te
veprimit levizor.
Detyra e fazes perfundimtare eshte frenimi i levizjes e ruajtja
e baraspeshimit (te mos kalohet pertej vijes se bardhe, pas flakjes se
topit). Ne veprimet e ndryshme sportive daliohen gjithashtu dhe
elementet, isi p.sh. ne hedhjen e shtizes nga vendi-pozicioni fillestar,
 178 Kapitulli 4 - llazat e te l11.CSuarit ne ctlullimin fizil. .
4.2.2. Karakteristika e hapi!siri!s
Perfshin pozicionin fillestar, qi!ndrimin e trupit (pozicionin) e
te pjeseve te tij ne kohen e kryetjes se veprimit e trajektoren.
Pozicionifillestar eshte vendosja (qendrirni) i pjeseve te trupit
para fillimit te veprimit levizor. Ai shpreh gatishmerine per veprirnin,
krijon kushte me te pershtatshme per kryetjen c rregullt te levizjevc
pasuese dhe siguron rezultatin e lyre (vendosja e kembes prapa gjate
hedhjes se shtizes lehteson kryerjen e rregullt te luhatjes, si rezutat i se
ciles rritet largesia e hedhjes).
Me ndryshimin e pozicionit fillestar te trupit e te pjcseve te tij,
mund te veshtiresohet ushtrimi, te rritet ngarkesa muskulore dhe te
ndikohet pozitivisht ne organizmin e njeriut (kthimet majtas e djathtas
ulur ne stol, fuqizojne puncn e muskujve te barkut). Gjendja relativisht
e palevizshme c trupit ose pjeseve te tij, gjate procesit te kryerjes se
veprimeve levizore, mund te arrihet vetem nepermjet tkurrjevc statike
te muskujve.
Efektiviteti i kryerjes se veprimit varet nga ruajtja e pozicionit
tC duhur te trupit e te pjeseve te tij. Keshtu p.sh. qendrimi i ulur i
<;;iklistit mbi bi<;;iklete zvogelon (forma aerodinamike) forcen e
ferkimit te ajrit e gjithnje me mire, ndihmon ne nitjen e shpejtesise se
levizjcs.
Ne tekniken e disa veprimeve !Cvizore, ka rendesi te madhe
pozicioni i caktuar i kokes (gjate ecjes mbi stol ose mbi tra, per
ruajtjen e baraspeshmit, duhet qe koka te mbahet drejt). Ne patinazhin
artistik, gjimnastiken artistike, etj. ndaj pozicionit te trupit e pjeseve te
ve<;_:anta te tij shtrohen kerkesa speciale estetike, si shtritja e majave te
kembeve dhe duarve, perkulja e trungut, etj.
Rruga e levizjes se pjeseve te trupit ose e mjetit quhet
trajektore e levizjes. Te trajektmja dallojme: formen, drejtimin e
amplituden e levizjes. N ga forma, trajektotja e levizjes mund te jete
drejtvizore ose e lakuar. Gjate goditjes se topit te varur (ne voleiboll)
perdoret levizja drejtvizore. Ne te gjitha rastet kur levizja ndryshon
drejtimin, kemi levizje te lakuar (goditja ne shenje). Rruga e
pergjithshme e levizjes se lakuar, ne krahasim me ate drejtvizore,
eshte me e gjate. Mas a e nderlikimit te formes se trajektores, varet nga
Didahtilza e e(luldtuit fizil~ 179
i:
'!,;,,, :
masa e trupit qe leviz. Sa me c madhe te jete kjo mase, aq me e
nderlikuar eshte forma e Ievizjes. Keshtu p.sh. levizjet e duarve jane
me te larmishmc sc te kembeve.
·J
Suksesi i kryerjcs se dctyrave levizore dhe cfektiviteti i
ndikimit te ushtrimeve fizike ne zhvillimin c muskujve te ndryshem,
varet shume nga drejtimi i Ievizjes se trupit (pjesevc te tij) ose te
mjetit (top). Drejtimi i levizjes se pjesevc te trupit ose sendeve te .,... :
ndryshme, percaktohct nga raporti qe kane ato me trungun (krahet 'J, , ,
para) osc me Orientuesit e tjere te jashtem (hcdhjc permbi litar). '
'
Drejtimet kryesore te Ievizjcs, zakonisht jane: !art, poshti!,
para, prapa, majtas, djathtas. Drejtimi i levizjeve tC lakuara (kthime,
rrotullime) percakohet nga rrafshet e trupit. Keshtu kemi:
Termat: "perpara ", "mbrapa" perdoren per levizjet qe kryhen ne
, I,
rrafshin thellesor (rreth boshtit gjeresor). Ketu perfshihen levizjet e ,. '!
trungut, kraheve, kemheve, kokes para dhe prapa.
.1 II
1'
Termat: "majtas ", "djathtas" perdorcn per levizjet qe kryhen ne
rrafshin gjeresor (rreth boshtit thellesor), si<; jane perkuljet e kokes,
trungut anash, ngritjet e hcdhjct e kembes (kembevc), krahut
,:, :
(krahevc) arras h. :,:-.i
Termat: "majtas", "djathtas" perdoren edhe per levizjet ne kthimct e
trupit, trungut, kokes, qe kryhen ne rrafshin horizontal (rreth boshtit
gjatesor). Perdoren gjithashtu dhe drejtirne te ndermjetme, si p.sh.
gjysmekthime majtas e djathtas, etj.
Rol paresor ne kontrollin e drejtimit te levizjeve Juan shikimi.
Lidhur me kete duhet thene se gjate ndryshimeve te fuqishme dhe te
shpejta te drejtimit te levizjes, koka i paraprin levizjeve te pjeseve te
tjera te trupit.
Amplituda e levizjes eshte madhesia e zhvendosjes se pjeseve
te trupit ose gjatesia e rruges se pershkuar nga ato. Ajo mund te
emertohet me terma konvencionali! (gjysmekembeperkulur,
gjysmelekundje), me ndihmen e orientuesve te jashti!m (gjate
perkuljes, preke token), me madhesine ki!ndore ne grade, me masi!n e
gjati!sise (gjatesia e hapit) ose me masi!n e li!kundjes (lekundje e
maclhe, lekundje e vogel).
Amplit~da e levizjes varet nga ndertimi i eshtrave dhe i
ky<;eve, nga elasticiteti i liclhesave dhe i tendineve. Keshtu dallojme
 Didaldilm e ccl-ul~:in1.it fizil~ 181
180 Kapitulli 4 ~ Bazat c te mesuarit ne edul<!imin fi:r.il~
trupit qe Jevizin. Per shembull, gjate levizjes se gishtave, dora mund te
levizshmeri aktive te ky<;:eve, qe realizohet nga tkurrjet e lirshme te
mbaje nje temp mjaft te larte (8-10 Jevizje ne sekonde), ndersa gjate
muskujve (pa ngarkesa te jashtme) dhe levizshmeri pasive, qe
Jevizjeve te trungut, kryhcn me pak (1-2 levizjc ne sekonde). Me
shkaktohet nga veprimi i forcavc te jashtme (partneri, peshat). Masa e
ndryshimin e tempit, jo rralle ndryshon cilesisht e gjithe struktura e
Jevizshmerise pasive eshte me e madhe, ne krahasim me ate aktive. Ne
Jevizjes. Keshtu p.sh. me tempin 180-200 hapa ne minute, ecja kthehct
jete, amplituda fiziologjike e mundshme maksimale e Jevizjes
ne vrapim. Ndryshimi i tcmpit te levizjes ben te mundur fuqizimin ose
zakonisht nuk perdoret. Per arritjen e amplitudes maksimale, kerkohet
dobesimin e ngarkeses fizikc. Levizjet mund te behcn edhe me temp
nje shpenzim me leper i forcave muskulore, te drejtuara ne zgjatjen
kufltare te muskujve antagoniste dhe te aparatit lidhes. Kur amplituda individual.
Me riti!m te !Cvizjes, kuptojme alternimin e tkurrjes me lirimin
rritet jashte mase, fitohet Jevizje ne kufijte ekstreme, por mund te
(shkrifjen) muskulor. Ne levizjct e pervctesmu·a, ritmi merr karakter te
demtohen muskujt, tendinet e lidhesat. Perve<; kesaj, pas krye1jes se
qendrueshem. Levizjet ritmike kryhen me lehtesi, prandaj per nje kohe
levizjes me amplitude te madhe, vcshtiresohet mjaft ndryshimi
gradual i drcjtimit te saj. te gjate nuk shkaktojne lodhjc te muskujve (ecja).
Mas a e plote e levizshmerise se ky-;:eve perdoret vetem atehere,
4.2.4. Karakteristika e hapi!siri!- kohi!s
kur kerkohet nje shtrilje paraprake e atyre muskujve, te cilet ne te
ardhmen duhet te tkurren shpejt e fuqishem si dhe ne ato raste, kur
Shpejtesia dhe nxitimi, jane karakteristika te hapesire-kohes ne
duhen liruar muskujt e tkurrur; ne raste te tjera, per rritjen e .' '1' .
perkulshmerise, korrigjimin e difckteve te kolones vertebrore levizjet e trupit te njeriut. ' 1·

forcimin e harqeve te shputes se kembes, etj. Per emertimin ~

Shpejtesia e !Cvizjes percakton raportin midis madhesise
(gjatesise) se rruges qe pershkon trupi ose pjeset e tij dhe kohes se
levizjeve me amplituda te ndryshme, perdoren termat: e nderur dhe e
shpenzuar per kete qellim. Kur shpejtesia eshte e njetrajtshme ne te
ceket. E nderur quhet levizja me amplitude te madhc, ndersa e ceket-
gjitha pikat e rruges, atehere levizja quhet e njetrajtshme. Kur
ajo me amplitude te vogel. Levizje ti! pasakta quhen ato, te te cilat
drejtimi ose amplituda nuk perputhen me detyrat e Jevizjes. shpejtesia ndryshon, levizja quhet jo e njetrajtshme.
Ndryshimi i shpejtesise ne njesine e kohes quhet nxitim. Ai
mund te jete pozitiv (kur shpejtesia rritet) dhe negativ (kur shpejtesia
4.2.3. Karakteristika e kohes
zvogelohet). Gjate krye1jes se levizjeve te ndryshme, mund te
ndryshojne shpejtesia dhe nxitimi i tyre. Kur levizjet kryhen pa
Ne karakteristiken e kohes perfshihen: kohezgjatja e kryeril's
ndryshim te madh te shpejtesise (me nxitim te vogel), do t' i quajme
se ushtrimit e te elementeve te tij, pozicioneve te ve-;:anta statike dile
levizje te qeta. Ndersa levizje te forta quajme ato levizje, qe fillojne
tempi i levizjes. Ne kryerjen e llojeve te ndryshme te ushtrimeve
menjehere me shpejtesi te madhe (starti). Kur Jevizjet kane nxitim e
(kercime, hedhje ), perdoret kohe jo e njejte. Elemente te ve-;:ante te
ngadalesim jo te njetrajtshem ose kur ato nderpriten menjehere,
teknikes kryhen me kohezgjatje te ndryshme (luhatja, gjate hedhjeve,
perseri kemi levizje te forta. Levizjet me shpejtesi te njetrajtshme ose
kryhet me ngada!e se sa f1akja). Duke njohur masen e kohezgjatjes se
me nxitim te njetrajtshem takohen rralle. Kur ushtrimi kryhet mire, si
ushtrlmlt, mund te percaktojme dhe vellimin e pergjithshem te
rregull nuk ndodhin ndryshime te medha e te papritura te shpejtesise.
ngarkeses fizike, elementet e ve-;:ante dhe te bejme rregullimin e saj.
Gjate krye1jes se levizjeve, dallojme shpejtesine e levizjes se te
Me temp te levizjes, kuptojme shpeshtesine (dendesine) e
gjithe mases se trupit e te pjeseve te tij te ve-;:anta. Shpejtesia e levizjes
perseritjes se cikleve te levizjes ne njesine e kohes (p.sh. tempi i ecjes
se trupit varet jo vetem nga shpejtesia e pjeseve te ve-;:anta te tij, por
120-140 hapa ne minute). Tempi i Ievizjes varet nga masa e pjeseve te
i
182 Kapitulli 4 ~ Bazat e te tuesuarit ne eduldtnin f-hil~
cdhe nga faktore te tjerc, sic;: eshte mjedisi rrethues, qe kundervepron
mb1 to.
Ne levizjet e ndryshme dallojme shpejtesi optimale dhe
maksimale. Sa me e madhe te jete shpejtesia, aq me i Iarte eshte
rezultati. Per arritjen e rczultateve me te larta, shpesh eshte e
rendesishme jo shpejtesia maksimale e Ievizjes, por ajo optimal e.
Shpejtesia e Ievizjes mund te jete e lire (gjate ngjitjes ne mal)
dhe e domosdoshme gjate zbritjcs nga mali. Ne praktiken e edukimit
fizik: duhet te mesohemi te drejtojme shpejtesine e levizjeve, si p.sh.
rnaJtJen e shpeJtCsise se dhenc (zhvillimi i ndjeshmerise se
shpe}ti!sise), rritjen ose zvoge!imin e Si~ (ecjc e pershpejtnar ose e
ngadalesuar).
4.2.5. Karakteristika dinamike
Ne kryetjcn e ushtrimeve fizike, ndikojne shume faktore,
vec;:ancrishtfarcat e brendshme dhe ti! jashtme.
Nc forcat e brendshme, hyjne forcat pasive te aparatit Ievizor-
mbeshtetes (clasticiteti i lidhesave, tendineve, muskujve), forcat aktive
te aparatit levizor (forca terheqcse e muskujve), forcat reaktive (forcat
reflektore, qe lindin gjate bashkeveprimit reciprok te pjeseve te
vec;:anta te trupit, gjate kryetjes se levizjeve me nxitim).
. . Ne fo~cat e jashtme, hyjne forcat qe veprojne nc trupin e
nJenut nga Jashte, si forca c peshcs se vete trupit, forca e
~underveprimit te mjedisit te jashtem (ajri, uji, rera), forca e trupave
fiztke (mJetet, partneri ne ushtrimet dyshe), forca e peshes se veg!es
(top1t, ganteles, gtrave, shtanges) e forcat e inercise. 1 te reja, metodat e perforcimit, metodat e kontrollit te dijeve, etj.
Gjate kry~rjes se rregullt te ushtrimeve fizike, verehet nje
harmomz1m racwnal te gjitha forcave, qe bashkeveprojne
reciprokisht.
4.3. Koncepti per metodat e tif mesuarit
nif edukimin fizik
Metodat e te mesuarit perbejne nje nga elementet baze te
mesimdhenies. Ato qendrojne ne theme! te veprimtarise se mesuesit e
te nxenesve dhe nepermjet tyre mesohet e vetemesohet.
183
Ne materiale te ndryshme studimore jane dhene percaktime te
ndryshme te metodave tC te mesuarit. Metodat e te mi!suarit jane nji!
sistem menyrash e mjetesh, qi! pi!rdorin mesuesit ni! bashkveprim me
nxenesit, ni! junksion te pen,etesimit me cilesi te permbajtjes se
dijeve.
Metodat e te mesuarit nuk jane statike dhe te dhena nje here e i
pergjithmone. Historikisht ato kane ndryshuar, jane persosur e 1.1
modernizuar ne perputhje me zhvillimet e shnderrimet politike,
shoqcrore dhe ekonomike te shoqerise njerczore, me qcllimet,
·I:i,
I'
interesat c kerkesat qe ka shtruar ajo para shkolles nc periudha te
ndryshme si dhe me zhvillimet specifike te vete shkolles, te shkencave
psikologjike, pedagogjike dhe te shkencave te tjera.
Problerni i persosjes se metodave te te mesuarit perben nje
nder c;:cshtjet me te nderlikuara teorike dhe praktike si dhe nje nder
synimet themelore te didaktikes, e cila pasurohet vazhdimisht nga
pervoja e mesuesve dhe studimet e posac;:me shkencore.
4.3.1. Klasifikimi i metodave tif tif mifsuarit
Didaktika tradicionale i ka grupuar metodat e te mesuarit, duke
marre si baze burimin nga vi/en njohurite ose duke u mbeshtetur ne
qellimet qc ndjek procesi mesimor . Ne rastin e pare, ajo i ka ndare
metodat e te mesuarit ne tre grupe - ne grupin e metodave verbale,
grupin e metodave konkrete dhe ne grupin e metodave praktike; ne
rastin e dyte i ndan ne metodat qe kane si qellim dhenien e njohurive
Nje variant tjeter i klasifikirnit te metodave te te mesuarit eshte
dhe ai qe ka si kriter baze shkalli!n e aktivizimit ti! nxenesve ne pun!! te
pavarur. Sipas ketij varianti, metodat e te mesuarit ndahen ne metoda
ilustruese-shpjeguese, metoda problemore, metoda kerkimore, etj.
Ne didaktiken e sotme te edukimit fizik, kane vlera te gjithe
variantet e klasifikimit te metodave te te mesuarit. Prioriteti i
~edorimit te tyre lidhet ngushte me strategjite, objektivat e qellimet e
pennbajtjes se edukirnit fizik ne vende te ndryshme. Ne kushtet
aktuale dhe perspektive te zhvillimit te arsimit shqiptar ne pergjithesi
dhe shfaqjes gjithnje dhe me qarte te vlerave te permbajtjes se
edukimit fizik ne ve~anti, eshte e udhes te trajtohen ne sistemin e
i
 ::tl
(JQ
~A
p;-'
......
""'"
00
C A en ""'
)-j
(D: ~
IZl -·
....,.,
;::1 CD~
!'J !---' ......... s;:: :+ a~·
I I _:£;: (D ....,.,
'7 '7 .. ~ ~
~ -·;::., 0
"'"'
_,,....._ 0 CD
...0,....._ p_.
~CD:-
,......_
§ 0 ; 0 ....... s:;,
c.:.....O.. c.:.....O.. (i) 3 '"d
a~ a~ .... ~s:
{1);

;;~ ~
..0
"'
""'"1-p.:l
~ ::::
(D:

;;
~
.......
a ::::
..0
"'A
~
-(D:

:;j
(D:
IZl
0
""
~
(0
;::......
~
'"'
~

fi2-..rD:
N ;::l
~("D:
N ;::1
§~ '~
""': ~
tJj

~: ("D: ~: (D: ;::::;..- ,.....__ ~

- ..0 - ..0 1-'· (D. ,..,..
~= (!) ~ (D .... 0
:::;::::: ~::::: :::: ::i r+
:...: 0.. ~- 0.. a. l'ti:
c. (tl:

;:·~- -. (tl; :::s

s.. (D:
""1 a i.IJ
§
t::i
;=
;::;.· < ~ ~ ~- ~
-...,
a .g ~= ""0
;::.,
(1):

:::: ,......
,.,~
~ ::::1. ~- -· (D: ~ ~
"8
- "3
~~
~.
o,..O:::
~=s s- '< ('ll;

~ c:. ;:J. ~ 8 a_
rt· ::::s
~· (i):
=
(1):
-.
~
(tl:
,......
~
tT"
5" (D (D 16 (tl: §'
;s~><:::> 8. '""':
"' •.
"'0::::
~-
;:s·::::
-·
Z; co·
(i);

g::
=
rtl·
co
~-
(D.

30..
-·
A
"'-.2
s·•·~
~
__ ,....,.. ,....,.. (D;
. .. .. ::r ~

0: :::;;: ~ ,. . ._
'~. _.-._ ('D
0 (';) en
~ 8
::::..=
~ ~ s:::r (1);

METODATETE
MESUARIT

METODATQEKANENEQENDER METODAT QE KANE NE QENDER

VEPRIMTARINE E MESUESIT VEPRIMT ARINE E NxENESIT
(METODAT E MESIMDHENIES) (METODATE MESIMNxENIES)

METODA METODA
KERKIMORE PROBLEM ORE
METODAT METODAT
VERB ALE KONKRETE
DISKUTIMI

EMERTIMI I PERSHKRIM1 I DEMONSTRIMI MJETET LOJA

USHTRIMIT USHTRIMIT KONKRETIZUES

ORIENTUES.I\T
KOMANDIMJ UDHEZIMI DHE PAMORit IMITIMI
VLERESIMl

TREGIMI NDIHMA ORIENTUESAT

DEGJIMORE
PYETJET
SHPJEGIMI

( BISEDA )

Figura 14: K.Iasifikimi i metodave tete mesuarit.

_==i __ , --
~~=--..=.- ...--·o._-=--:=7-
 186 Kapit-ulli 4 M Ba::r.at e te 1nCsuarit nC cdukim.in fizil~
4.3.1.1. - Metodat qif kane nif qendifr veprimtarinif e
mifsuesit (metodat e mifsimdhiinies)
~ Metodat verbale
Metodat verbale aktivizojne te menduarit e nxenesve
ndihmoj ne pervctesimin e dctyrave te tcknikes se ushtrimeve'
ndihmojne krijimin e perceptimevc dhe perfytyrimeve me te sakt~
pamore per levizjct, etj. Ne kete grup metodash perfshihen: emiirtimi i
ushtrimit, piirshkrimi i ushtrimit, shpjegimi, udhiizimi, urdhri,
komandimi, pyetjet, tregimi dhe biseda.
Eshte i njohur fakti se lidhjet e perkoheshme nervore ne karen
e trurit krijohen me shpejt ejane te qendrueshme, atehere kur
ngacmuesi muskularo-Jevizor (ushtrimi) kambinohet me ate verbalo-
!Cvizor (fjalen). Ne saje te ketij kombinimi, me pas behet me lehte
perteritja e gjurmeve tC figures vizive te Jevizjes, e cila realizohet
nepermjet gjallerimit te gjurmes se sinjaleve vcrbale (emertimi i
ushtrimit krijon nje perfytyrim te qarte per te) dhe ne te kunderten,
gjate vezhgimit te ushtrimeve fizike, gjallerohen gjunnet e sinjaleve
verbale. Ne kete menyre, sinjalet verbale mund te jcne ngacmues te
tille si dhe vete ushtrimi fizik.
Me ndihmen e fjales, nxenesve u jepen njohuri dhe detyra, te
cilat rrisin interesat per krye1jen e tyre, analizohen e vleresohen
rezultatet e arritura.
•!• Emiirtimi i ushtrimit
Shume ushtrime fizike kane emertime konvencionale (te
kushtezuara), te cilat ne nje mase te dukshme pasqyrojne karakterin e
levizjes. Per shembull, terheqje e llastikut, bej pampa (mbledhje dhe
shtri1je e kraheve ne mbeshtetjen shtrire para), gagarisin patat,
lokomotiva, etj.
Mesuesi gjate ilustrimit e shpjegimit te ushtrimeve, i udhezon
njekohesisht nxenesit, duke u thene se me cilin veprim ngjajne ato dhe
kryen vete ushtrimin. Mbas pervetesimit ne teresi te ushlrimit, nxenesi
perdor vetem emertimin e tij. Emertimi shkakton lidhjen · e
perfytyrimeve pamore te levizjeve dhe ben qe nxenesi t'i kryeje me se
miri ato. Emertimet shkurtojne kohen e punes, e cila mund te perdoret
per shpjegimin e ushtrimit ose per t'i kujtuar nxenesit se si duhet kryer
ai.
187
•!• Pifrshkrimi i ushtrimit
Eshte paraqitja e hollesishme dhc logjike e ve<;:orive te
teknikes se kryerjes te veprimeve qe mesohen. Pershkrimi eshte i
domosdoshem, per te krijuar perfytyrime te pergjithshme mbi Jevizjen.
Zakonisht ai perdoret me femijet 6-7 vje<;:. Pershkrimi verbal jo rralle
ploteson demonstrimin e ilustrimin figurativ te ushtrimit. Keshtu p.sh.
duke dcmonstruar me temp te ngadalshem flakjen e qeses me rere (me
doren e djathte), mesuesi thote:- "Shikoni se si do ta flak qesen e
riiriis. Ja une mora me doriin e djathte qesen, e shtriingoj fort dhe e
ngre ate afi!r litarit (orientuesit vizivii). Kiimben e djathte e vendos
prapa dhe e kthej pak kemben e mqjte nga brenda, pasta} doren me
qesen e ul poshte. Tani unii shikoj perpara dhe marr shenim per
flakjen. Pasta} luhatem, e ngre krahun me qesen e ri!res dhe e vendos
ki!mbi!n e mqjte sa mi! Iarg perpara. E flak qesen me rere sa me Iarg
perpara dhe qe ti! mos mi! bjere trupi perpara, vendos ki!mbi!n e
djathti! a[er te majtes ose pak para sa}. Tani shikoni dhe nje here se si
e ben ushtrimin mi!suesi!"
Nje pershkrim i tille ben te mundur theksimin verbal te
elementeve teknike te ushtrimit, duke krijuar nje perfytyrim te sakte
per te.
•!• Udhifzimi 4he vlerifsimi
Gjate te mesuarit te ushtrimcve, perforcimit te shkathtesive
dhe shprehive Jevizore, fjala perdoret nc formen e udhezimit te
shkurter, duke sy1mar saktesimin e detyrave, rikujtimin e nxenesve se
si duhet vepruar, parandalimin e korrigjimin e gabimeve, vleresimin e !
krye1jes se ushtrimit (miratim ose mosmiratim), inkurajimin e
nxenesve me fja!e dhe shprehje, etj.
Udhezimi mund te jepet si para dhe gjate krye1jes se
ushtrimit. Ne rastin e pare, ai perdoret si metode e instruktimit
paraprak te nxenesit, ndersa ne rastin e dyte, vlereson kryerjen e ,'I
detyres nga ai. Vleresimi i cilesise se krye1jes se ushtrimit ndihmon
saktesimin e perceptimeve te nxenesve per ushtrimin ose levizjen,
inkurajon formimin e aftesive per te korrigjuar nxenesi gabimet e
vetvetes e te shokeve te tij.
I
.I
188 Kapitulli 4 . Bazat e Ul1nesuarit ue edul~imin f-izilz
•!• Komanda
Me komande, kuptojme urdhrin verbal te shqiptuar qarte nga
mesuesi, i cili ka forme te caktuar e pi!rmbajtje ti! sakte, p.sh.: "gati..
.tu!", "para ... marsh!" Kjo forme e ndikimit verbal dallohet nga toni
lakonik e urdhernes. Komanda perfshihet ne rradhen e metodave-aze
te drejtimit direkt te veprimtarisc levizorc te nxenesve ne mesim (per
drejtimin e shpejte).
Qellimi i komandes eshte sigurimi i njekoheshem i fillimit e i
mbarimit te ushtrimit ose veprimit levizor, te tempit e drejtimit te
caktuar te levizjcs. Komanda mund te jete e ndashme ose jo e
ndashme. Komanda e ndashme perbehet nga dy pjcsc: paralajmi!ruese
dhe zbatuese. Ni! pjesi!n paralajmeruese udhezohet se '<fare duhet here
dhe ne '<'menyre, ndersa ne pjesen zbatuese permbahet sinjali i
kryerjes se menjehershme te veprimit.
Eshte e rendesishme qe te praktikohemi per te dhene mire
komanden, d.m. th. te dime te theksojme tjalet, te ndryshojme forcen e
intonacionin e zerit, etj. Keshtu p.sh. gjate dhenies se komandes "ne
vend me hap ... marrsh!" ne fillim shqiptohct fjala "ne vend me
hap ...... " (paralajmeruese), pastaj " ... marsh!" (zbatuese). Pjesa
paralajmeruese e komandes jepet disi e zgjatur, pastaj behet nje pauze
dhe ne fund , me ze te forte dhe menjehere, ne menyre energjike,
shqiptohet pjesa zbatuese.
Gjate dhenies se komandes, mesuesi duhet te jete n~\
drejtqend1im. Toni i besueshem, i qarte e harmonik i komandes i
organizon e i disiplinon nxenesit, i ben ata t'i kryejne shpejt e sakte
detyrat levizore.
•!• Urdhri
Dallohet nga komanda, sepse ai formulohet nga mesuesi (te
dritarja filloni rrotullimin majtas), por jepet kurdohere ne menyren
urdherore. Urdhri perdoret edhe per krye1jen e detyrave, qe lidhen me
pergatitjen e vendit per mesim, per shperndarjen e per mbledhjen e
mjeteve, per pastrimin e lyre, etj.
Urdhri zakonisht perdoret gjate zhvillimit te ushtrimeve fizike.
Keshtu, nxenesit mesojne gradualisht te kuptojne dhe te zbatojne
komandat e urdherat qe perdoren (sidomos ne gjimnastike).
Gjate dhenies se komandes e urdhrit, forca e zerit duhet t'i
189
pergjigjet permasave (hapesires) se mjedisit ku zhvillohet mesimi. E
rendesishmc eshte qe nxenesit te degjojne dhe te kuptojne mesuesin,
ne menyre qe te fillojne te veprojne si duhet e ne kohen e caktuar. .i
Kur ushtrimet behen me muzike, pjesa paralajmeruese e
komandcs zevendesohet me akordin e pare muzikor, ndersa pjesa
zbatuese vazhdon me muziken e zgjedhur nga mesuesi e te njohur nga
nxencsit.
i ,.
I,
•!• Tregimi
l"j
1:1
I menduar qc me pare ose i marre nga ndonje liber, perdoret
per te ngjallur te nxenesit interesat e deshiren per mesimin e I i,
ushtrimeve fizike, nevojen per t'u njohur me tekniken c krye1jes se
tyre.
Tregimi tematik mund te perdoret drejtpcrdrcjt ne mesim. Per
shcmbull, mesuesi tJ·egon per nje udhetim ne fshat, per nje shctitjc ne
parkun zoologjik, ne nje mal ose ne pyll, ndersa nxenesit njekohesisht
k:ryejne ushtrimet perkatese (zhvillohet shume perfytyrimi dhe
imagjinata e nxenesve).
Ne mesimin e edukimit fizik perdoren gjithashtn dhe vjershat,
gje c gjezat, fabulat, etj.
•!• Shpjegimi
. Perdoret per paraqitjen verbale te njohnrive te reja, ku rolin
kryesor e Juan fjala e mesuesit. Ne edukimin fizik shpjegimi esht~ e
domosdoshme te shoqerohet me konkretizimin e me demonstrumn.
Kesisoj, ai nuk dnhet te jete i zgjatur, por kon'<iz, i sakte, i
kuptueshem, konkret, emocionues e me kohe te perafert me ate te
demonstrimit.
Ne edukimin fizik, me ane te shpjegimit ndihmohet shume ne
te kuptuarit e detajeve te veprimeve levizore. Perdorim te gjere gjen
kjo metode, sidomos ne etapen e pare te te mesuarit. Por me kete, nuk
duam te themi se shpjegimi (si metode e mesimdhenies) i humbet
vlerat ne etapat e tjera te ketij procesi.
· Ne shpjegim, theksohen anet esenciale te veprimit e dallohen I'·
ato clemente te teknikes, ne te cilet duhet terhequr vemendja e
I';'
nxenesve ne mesim. Gradualisht te nxenesit krijohet perfytyrimi i I;
sakte per secilin element te veprimit. I I
Hi
Permbajtja e shpjegimit ndryshon ne varesi te detyrave 'i'i·

190 Kapitulli 4 - Bazat c tc mes-uarit ne edul~imin fizil~
konkrete te mesimit, te pergatitjes fizike te nxenesvc, te ve~orive
individuale dhe moshore tC rritjes. Gjate shpjegimit, duhet t'u
referohemi veprimeve te mesuara me pare nga nxcnesit. Keshtu p.sh.
ne te mesuarit e flak;jcs se sendit ne shcnje (gjate shpjegimit), mesuesi
mbeshtetet ne njohurite e dhena per flakjen e sendit ne Im·gesi, ben
krahasimin e i udhczon nxenesit, per te kuptuar pozicionin e njejte
fillestar te flakjes si dhe ngjashmerine e iuhatjes se krahut. Nje gje e
tille akti vizon te menduarit e nxenesve e ata shpejt e sakte e
pervetesojne veprimin e dhene.
Eshte mire qe, kur perdorim mctoden e shpjegimit, te krijojme
situata te thjeshta problemore, me anen e te ciiave te mundemi te
perqendrojme vemendjcn e nxenesve ne njohurite e reja qe
shpjegojme ne mesim.
Shpjegimi i nenshtrohet teknikave te ve~anta, si stuhisi! si!
mendimeve, harti!s si! te pyeturit e mjeteve mesimore si dhe shpjegimit
ti! koncepteve dhe ideve.
Stuhia e mendimeve, c ndihmon mesuesin qe te kuptoje se
~far dine dhe ~far nuk dine nxenesit. Shprehet nje fjaie, nje koncept,
nje ide ose nje teme; kerkohen fjale shoqeruese, behen pyetje dl,ie
kerkohen pergjigje per to.
Harta e te pyeturit kerkon te formulohet nje teresi pye\jesh
neth nje problemi, koncepti a teme; ve~ohet pyetja qe perben
strumbullarin e asaj qe do te behet objekt i shpjegimit.
Mjetet mesunore si: grafike, diagrame, nomograme,
konturograme, skica, tabela, fiimat, videot,etj. mund te perdoren si
piknisje e shpjegimit.
Ne shpjegimin e koncepteve dhe te ideve ndiqet nje skeme
logjike dhe nje ritem i ngadalte te foluri. Perdoren shembuj e mjete,
per te konkretizuar idete dhe dukurite qe shpjegohen. Perseriten
elementet kryesore.
•!• Biseda
Eshte nje nga metoda! me te lashta te mesimdhenies. Quhet
Metoda sokratike ose euristike. Biseda shpesh perdoret ne formen e
pyetje-pergjigjeve. Ajo e ndihmon mesuesin, per te qartesuar interesat
e nxenesve, rendesine e tyre, shkalien e pervetesimit te veprimeve,
rregullave te lojerave Ievizore, ndersa nxenesit mendojne dhe perpiqen
,,
li
i!
!'I
r::
I
Didahtilm e eduldmit fiziJ, 191
i' .
te kuptojne gjithshka nga pervoja e perjetuar. Perve~ te tjerash, biseda
ndihmon saktesimin, zgjerimin e pergjithesimin e njohurive dhe
p~rfytyrimcvc mbi tekniken e krye1jes se veprimeve.
Bisecla mund te liclhet me Iibrat e iexuara, me pikturat a tabiote
e shikuara, me ekskursionet ne stacliume ose vende piktoreske, me
shetitjet me bi~ikicte, etj. Ajo perdoret si para mesimit, shetitjes,
ekskursionit ashtu clhe pas tyre. Keshtu p.sh. biseda per shetitjen ne
park ndihmon per saktesimin e kerkesave dhe negullave te ecjes, etj.
Biseda zakonisht zhvillohet me te gjithe nxenesit. Mesuesi me kohe
zgjeclh temen, shenon pyetjet c mendon per ecurine e zhvillimit te
bisedes (aktivizimin e nxenesve, mangesite e tyre etj).
Pyetjet nxisin aftesite vezhgucse tC nxenesve, aktivizojne te
menduarit e W foiurit, ndihmojne saktesimin e perceptimeve dhe
perfytyrimeve Ievizore clhe ngjaliin dukshem interesat per to. Ne fillim
te mesimit, eshte e domosdoshme p.sh. te pyeten nxenesit se cili nga
ata di ta beje ushtrimin, kujt i kujtohen rregullat e lojes Ievizore. Ne
proccsin e mesimit, nxenesit muncl te pyeten nese i krycjne si duhet
veprimet, a bejne gabimc, ctj. Keto pyetje i ndihmojne nxenesit te
konigjojne gabimet e munclshme. Gjate pergjigjcve qe japin, nxenesit
emertojne clhe eiementet e teknikes levizore, percaktojne karakterin e
forces se perdorur ne ushtrim, drejtimin, etj.
Gjate perdorimit te kesaj metocle, vemenclja kryesore i
kushtohet edhe sqarimeve, qe mund te jene shkaki!sore, funksionale
dhe strukturore. Sqarimet perdoren, per te drejtuar vemencljen e
nxenesve ne te mesuar ose per te qartesuar perceptimet e tyre, per te
theksuar kete ose ate ane te levizjes qe mesohet, etj. Sqarimi zakonisht
shoqeron clemonstrimin e iiustrimin ose krye1jen e ushtrimeve fizike.
Fjaia ne kete rast Juan rrol piotesues.
Ne sqarimet shkakesore, analizohen shkaqet kryesore qe
pasojne levizjet ose qendrimet e ndryshme pjesmarrese ne ushtrim
(kryesisht shkaqet biomekanike ).
Ne sqarimet funksionale, analizohet rendesia ose kuptimi i
gjere i nje spostimi (levizjeje) te pjesshem, ne drejtim te realizimit te
ecurise se pergjithshme te ushtrimit.
Ne sqarimet strukturore, karakterizohen pozicionet baze, ne
drejtim te reaiizimit te marredhenieve funksionale brenda ushtrimit.
192 Kapitulli 4 - Bazat c te n1.&suarit nC edul~im_in fizil~
Si pyetjet edhe sqarimet perbejne ecurite baze te metodes se
biscdes. Komandat ge jepen ne mesimet e edukimit fizik,
konsiderohen si variantc te metodes se bisedes, ndonse ato u trajtuan
si mctode me vete.
:» Metodat konkrete
Formirni me efektivitet i veprimeve levizore, varet shume nga
zgjedhja e pershtatshme e mctodave dhe ecurive metodike te te
mesuarit.
Ne kete grup metodash, perfshihen: demonstrimi, perdorimi i
mjeteve konkretizuese (foto, vizatime, tabllo, diafilma, konturograma,
kinograma, etj.), imitimi, Orientuesit pamore, sinjalet di!gjimore dhe
ndihma.
•!• Demonstrimi
Me ane te demonstrimit, mbi nxenesit veprohet nepermjet
sisternit te pare te sinjaleve. Keshtu, rendesi te madhe ka njohja e
teknikes se perdorimit te mjeteve te demonstrimit, te cilet mund te
jene:
o Statike;
o Ti! li!vizshme (sidomos vete mesuesi).
Gjate pcrdorirnit te demonstrimit, duhet te mbahen parasy~'h
rregullat e meposhtme didaktike:
• Demonstrimi duhet ti! perputhet me skcmen e drejte te
levizjes.
• Demonstrimi t'i pershtatet nivelit te kryerjes se levizjeve,
qe pritet prej nxenesve.
• Demonstrimi te pi!rseritet.
• Nepermjet demonstrimit, te bejme qe n.xeni!sit ti! mas
qi!ndrojni! ni! sipi!rfaqe ti! veprimit levizor.
• Ti! zgjidhet vendqi!ndrimi i nxi!ni!sve. Ne lidhje me kete,
duhet theksuar se gjate demonstrimit, boshti i shikimit ti!
nxi!ni!sve duhet ti! bjeri! vertikalisht me rafshin e li!vizjeve
dhe nga ana tjeti!r, nxi!ni!sve duhet t'u ndryshohet
vendqi!ndrimi.
Demonstrimi perdorct ve~anerisht, kur nxenesit njihcn me
levizjet e reja. Si rregull, veprimi demonstrohet disa here. Veprimi
shpjegohet ne teresi dhe pastaj demonstrohet.
193 '
:,, !:
Me pas, demonstrimi perdorct per te krijuar te nxenesit ''
perceptime vizi ve rreth elementeve te ve~ante te teknikes se veprimit.
Para demonstrimit, nxenesve u tregohet se ne cilin element ata duhet
ta drejtojne vemendjen. Kur te nxenesit te jene krijuar perceptimet e
rregullta pamore dhe muskularo-levizore per veprimin, eshte e
dobishme qe demonstrimi te behet me fjale, duke aktivizuar keshtu te I
I ,
menduarit aktiv te nxenesve.
Ne procesin e te mesuarit, eshte'e dobishme qe nxenesve t'u
jepen detyra per vezhgimin e levizjeve te shokeve, qe ata vete te
percaktojne ci!esine e krye1jes se tyre.
Gjate demonstrimit te ushtrimeve, duhen aktivizuar edhe
nxenesit. Kur levizjet kryhen nga bashkemoshataret, nxenesit mund te
shikojne me mire pozicionet e pjeseve te ndryshme te trupit. Perve<;:
ketyre, tek ata zgjohen interesat per mesimin e ushtrimeve fizike,
shprehet besirni dhe deshira per ta kryer ushtrirnin vete dhe sa me
mire. Nxenesit aktivizohen per demonstrirnin e ushtrimeve dhe ne ato
raste, kur lea mosperputhje te mases se mjetit me permasat trupore te
tyre (ushtrimet ne shpinore, zvarritjet nen litar, ne rreth, etj).
•!• Orientuesit pamorif (mjete, shenja)
Orientuesit pamore nx1sm te nxenesit vcprimtarine, i
ndihmojne per saktesirnin c perceptimeve te teknikes se levizjeve dhe
njeheresh, favorizojne ne menyrc energjike krycrjen me sukses te
veprimeve. Keshtu p.sh. lodrat, qe vezullojne nga shkelqirni i
ngjyrave, i nxisin nxenesit ne ecje, vrapime, zvarritje, etj. Detyra per
prekjen e mjeteve te varura diku mbi lartesine e duarve me krahe te
shtrira, e nxisin nxenesin te rrise forcen e shtytjes me kembe, per te
kercyer ne lartesine perkatese. Detyra per arritjen me duart majat e
kembeve (gjate perkuljes se trungut para), ndihmon rritjen e
amplitudes se Jevizjeve. Orientuesit pamore zakonisht perdoren vetem
pasi te jete krijuar te nxenesit perceptimi teresor i veprirnit ose
levizjes.
•!• Orientuesit difgjimorif
Perdoren per pervetesimin e ritmit e per rregullimin e tempit te
levizjeve (ne f9rmen e sinjalit zanor), per fillimin e per mbarimin e
ushtrimit, veprilnit levizor ose levizjes, me synim te vetem-fiksimin e
kryerjes se rregullt te veprimit (gjate zvarritjes nen litar, tek i cili jane

Kapitulli 4 ~ Ba'~;at e te mesuarit nC cJuldrnin fizi]<
194
varur zile, nxenesi perkulet me poshte, per te mos i prekur ato), Si
orientues degjimore perdoren akordet e pianos, goditjet ne dysheme,
ne trompete, daulle, perplasja e shuplakave, etj,
•!• Ndihma
Gjate te mesuarit te veprimeve Ievizore, ndihma perdoret per
saktesimin e pozicioneve dhe levizjeve te pjeseve te ndryshme te
trupit e per arritjen e ndijimeve te rregullta levizore-muskulore te tyre
(dhe te trupit ne pcrgjithesi), Ne vi tine pare te jetes, levizja e pjeseve
te ndryshme dhe e tere trupit te femijes, fillimisht behet nga vete
femija, ndersa me pas-me ndihmen e prindit, si p.sh. gjate te mesuarit
te zvarritjeve, etj. Ne moshe me te rritur, mesuesi e ndihmon femijen,
ta drejtoje shpinen gjate perkuljes mbi gjunje, te kaperceje pasigurine
gjate ecjes mbi stol (duke e mbajtur ate per dore), etj.
Gjate ngjitjes ne shpinore dhe kercimeve se gjati e se lmii,
mesuesi e ndihmon nxenesin ne formen e mbrojtjes nga demtimet,
duke krijuar siguri per kryetjen e veprimit. Nxenesit, pasi e petjetojne
1-2 here ndihmen, udhezohen e perkrahen, qe ta kryejne veprimin
vete.
:: 4.3.1.2. Metodat e te nxen;'t
",.,.
'· •!•lmitimi
Imitimi i veprimeve te kafsheve, shpendeve dhe insekteve, te
dukurive te natyres e te jetes shoqerore, ve<;anerisht me femijet e
moshes parashkollore dhe ata te ciklit te ulet te shkolles 8-vje<;are,
zene nje vend te konsiderueshem ne mesimet e veprimeve levizore.
Me shume perdorim gjen ai sidomos me femijet e moshave 6-7 vje<;.
Nje gje e tille lidhet me karakterin e figurshem pamor te te menduarit
te femijeve te kesaj moshe dhe te perdorimit te veprimeve levizore jo
te veshtira, per te cilat eshte e lehte zgjedhja e figurave. · qe zoterojne nxenesit. Ne lidhje me kete, vlen te permendet se
Dihet qe te femijet karakteristike eshte imitimi, synimi per te
kopjuar ate qe vrojtojne, per <;fare u flasim dhe u tregojme. Duke
imituar (p.sh. veprimet e lepurit ose te miut), femijet perpiqen t'u
shembellejne dhe me kenaqesi te madhe i kryejne veprimet. Keshtu,
lindin tek ata emocionet pozitive, nxiten per te kryer disa here
ushtrimet, gje qe ndihmon perforcimin e veprimeve levizore,
permiresimin cilesor te tyre dhe rritjen e qendrueshmerise.
I
i
195 ~ i·
1 ''I
Figural qe t pergjigjen karakterit te levizjcve te mesuara,
ndihmojne per te krijuar rrcth tyre perceptime te sakta pamore. Per
shembull, per kryetjen e kercimit sc' gjati nga vendi, per spostimin e
trupit perpara, mesuesi perdor figuren e harabelit. Figurat qe i
pergjigjen perafersisht karakterit te mesimit te levizjeve (te kercejme
si lcpuri), perdoren me qellim qe femijet te krycjne me interes me te
madh veprimet levizore. Figura tC tilla perdoren vetem atehere, kur
Ievizja w jete pervetesuar ne teresi, d.m.th. gjate pcrforcimit te
veprimeve levizore.
Imitimi perdoret gjercsisht gjate pervetesimit te ushtrimcve per
zhvillimin e pergjithshem fizik, madje dhc te !Cvizjcve te tilla, si ecja,
vrapimi, etj. Femijct arrijnc me sukses ti! imitojne levizjet e kafsheve
(te ariut, dhelpres, lepurit), levi~jet e shpendeve (te patave, gjelit,
pules, harabelit, shapkcs, etj.), levizjet e insekteve (te flutures, bletes,
mushkonjes etj., apo te krimbit te tokes), levizjet e mjeteve te '.
tramportit (te trenit, automobilit, aeroplanit etj.), levizjet e
operacioneve te ndryshme ti! puni!s (<;arje drushe, shtrydhje
nderresash, prerje me gershere) etj.
•!• Diskutimi mifsimor
Ne pamjen e jashtme, duket se kjo metode ka ngjashmcri me
metoden e bisedes. Ndryshimi ndermjet tyre qendron ne faktin se 'Ill' ;.I
metoda e bisedes e ka bazen ne dialogun mesues-nxencs, ndcrsa ,.
'
diskutimi mesimor merr pamjen e nje polemike te vcrtete.
Diskutimi mesimor ka dy momente te rendesishem:
o Pi!rgatitja per diskutim dhe
o Zhvillimi i diskutimit.
Me shume interes per ne cshte te dime se ne edukimin fizik,
zhvillimi i diskutimit duhet te pershtatet me potencialin psikomotor,
nxenesit e klasave VI-IX mund te riprodhojne 2-3 karakteristika 1.'11
teknike, ndersa nxenesit e klasave I-V te shkollave te mesme mund te ,]!.
I'
riprodhojne deri ne 5 karakteristika te tilla.
•!• Ushtrimi ''Iil' .., l
'1., ,''.
Eshte metode qe perdoret ne te trija etapat e te mesuarit te ,, ·]
veprimeve levizore, por me shume perdorim gjen ne etapen e dyte e te '
I
trete te ketij procesi. Gjate ushtrimit, nxenesit ndihmohen, per te

196 K"lpitulli 4 ~ Bazat e te tn&suarit ne edul~imin fizil~
krijuar ndjesi te sakta mbi levizjcn; nga ana tjeter, per te ruajtur
shendetm e tyre dhc per te mos krijuar ndjenjen e ti·ikes.
. Rrol te_ madh ?e pcrdorimin e kesaj metode ka korrigjimi i
gab1meve, 1 CJh duhet t 1 permbahet rregullave te meposhtme:
o Ne mesimin e edukimit fizik ,duhen korrigjuar gabimet
kryesore;
o Gabimet, duhen korrigjuar gjithnje sipas radhes;
o Gabimet, duhen korrigjuar vetem kur ato jane
karakteristike;
o Nxenesvc duhet t'u jepet nje informacion i sakte pse s'u
krye, st duhet te kryhet e kur duhet te kryhet.
o Kur gabimet automatizohen, duhet te tillohet nga e para.
Ne praktiken e edukimit fizik ne shkolle te nshtruarit perdoret
ne tri forma:
• Te ushtruarit ne menyre te pjcsshme.
• Te ushtruarit ne menyre te teresishme.
• Te ushtruarit ne menyre te pjesshme me shtese.
~- Ti! ushtruarit ni! mi!nyrif tif pjesshme
. .. _Eshte forme e te ushtruarit, qe ka te beje me pervetesimin ·
pJese-pJese tC nje veprimi levizor. Zakonisht, kjo forme e te ushtruarit.
perdoret ne te mesuarit e veprimeve levizore te
nderlikuara. Veprimi ndahet ne faza dhe ne kete menyre perpunohet
metodikisht. '
Mangesite e kesaj forme te ushtruari, jane:
o Ka shpenzim te madh kohe;
o Levizjet e vec;:anta eshte e veshtire te kopjohen pike per
pike gjate bashkerendimit te plote te tyre.
o Nga pershkrimi i perpikte i teknikes, mund te humbase
ndjesia neuromuskulore per veprimin Jevizor qe do te
mesohet.
• Ti! ushtruarit nif mifnyri! ti! tifrifsishme
. Zakonisht perdoret ne te mesuarit e veprimeve Jevizore te
thj~s~ta ose _te atyre veprimeve, qe jane lehtesisht te asimilueshme nga
nxenestt. Ne kete forme te te ushtruarit, nxenesi vihet te kryeje
vepnmm, pa e ndare ne pjese ose ne faza te vec;:anta.
197 : !
I '
l'l
' !
Mangesia krycsore e kesaj forme te te ushtruarit, qendron ne
faktin se mund te mos njihen vec;:orite e detajeve te veprimit Ievizor qe
dote mesohet. Kjo na sjell shpenzim te madh kohe, pasi na detyron t'i
kthehemi disa here te ushtruarit, derisa tC kuptojme detajet ne thelb.
• Ti! ushtruarit ni! mifnyri! ti! pjesshme me shtesi!
Ndodh qe mesuesi, te detyrohet te perdore te ushtruarit ne
mcnyre te pjesshme me shtese. Kjo forme e te ushtruarit, kate beje me
shtesen e nje Jevizjeje te vetme ose nje bashkimi levizjesh, qe ka
lidhje me veprimin Ievizor qe duhet te mesohet ose mund te mos kete
Jidhje mete, por qe sherben per pervetesimin e shpejte e te sakte te tij.
Keshtu p.sh. per t'u mesuar vertikalen mbi supe ne paralele,
nga Jekundja ne mbeshtetje, mesuesi fut perpara nje ngritje me
lekundje para, nga mbeshtetja mbi krahe.
Gjate praktikcs se edukimit fizik ne shkolle, format e
metodave te ushtrimit perdoren edhe per zhvillimin e aftesive motore. 'I I i
:':I'
Grupimi dhc renditja e tyre ne permbajtje, behct ne pershtatje me
i
karakteristikat e ores se mesimit e me nevojat e nxenesve per ;,.\ :.j:
zhvillimin e aftesive motore.
•!• Grupi i metodave ti! ushtrimit me ngarkesi! standarde
(intensiteti i nji!trajtshi!m ose i pandryshueshifm)
Ne kete grup perfshihen:
• Metoda e ushtrimit tif nji!trajtshifm
Gjate perdorimit te kesaj metode, ngarkesa nuk nderpritet nga
intervale pushimi, ndersa intensiteti mbetet i njejte. Per konkretizim,
mund te permendim vrapimin e gjate te njetrajtshem (me ritem), notin,
vozitjen etj. ku puna muskulore vazhdon pa nderpretje dhe me te
njejten shpejtesi.
• Metoda e pi!rsifriljes si! ushtrimit
Konsiston ne ate qe doza te njejta te ngarkeses, realizohen me
intervale pushimi te caktuara, psh. vrapim i perseritur i segmenteve te
shkurtera, me shpejtesi afer maksimales e me intervale pushimi te
plota.
Nje nga variantet e metoc\es perseritese te ushtrimit eshte dhe
ai me seri, kn seria e veprimit Jevizor te panderprere ndahet ne
intervale pushimi. Me kete metocle p.sh. kryhen 3-4 seri te perseritura,
me doze 20-25 here per nje seri, ne veprimin levizor mbledhje dhe
 198 Kapitulli 4 ~ Bazat c tc n1.esuarit nC edul~inlin fizil~
shtritje te krahi!ve ni! mbeshtetjen shtriri! para, duke perdorur
intervale pushimi te plota ose te shkurtera midis serive (zhvillimi i
forces se muskujve krahe-gjoks-shpatull). Per analogji, mund te
permendim edhe ushtrimin perserites me seri ne kercimet me litarin
vetjak ose vrapimin ne vend, me gjunjet !art.
•!• Crupi i metodave til ushtrimit me ngarkesa til ndryshuara
• Metoda e ushtrimit me ngarkesif til pandilrpreri! dhe me
intervale tif ndryshuara
Shembulli tipik i kesaj metode eshte i ashtuquajturi vrapim i
gjate Fartlek, i cili realizohet ne terren te thyer kodrinor, me pengesa,
kanale, ngjitje, zbritje, !cerci me, etj. Ne kete lloj te ushtruari, ngarkesa
eshte c vazhdueshme, por intensiteti i saj ndryshon, ne perputhje me
vcshtiresite dhe lehtesite e terrenit perkates.
• Metoda e ushtrimit intervalor, me ngarkesi! til ndryshuar
Kjo metode karakterizohet nga ndryshimi i intcnsitetit pas c;:do
intcrvali pushimi. Metoda e ushtrimit intervalor, me ngarkese te
ndryshuar perdoret ne formate ndryshme:
o Metoda e ushtrimit intervalor, me ngarkesi! progresive (me
intensitet qi! rritet)
Ketu mund te permendim ngritjen e shtanges, me nje stil e m~
peshe te caktuar 5-10 here (1 seri) dhe pas pushimit te plate, kryhet
seria tjeter, me rritje te peshes se saj, vrapimi intervalor me segmente
;• standarde ose ne rritje, me intensitct te rritur, per zhvillimin e
' ]' qendrueshmerise anaerobo-aerobike.
I'
o Metoda e ushtrimit intervalor, me ngarkesi! nil ri!nie
Ketu mund te permendim vrapimin ne segmente 800, 400,
200, 100m, ku ngarkesa ka karakter regresiv (nga 800, ne 100m),
me intervale pushimi te shkurtera dhe intensitet te njetrajtshem.
o Metoda e ushtrimit intervalor, me intensitet ti! ndryshuar
Me kete metode mund te ushtrohemi, p.sh. ne ngritjen e
shtanges me nje stil, ku pesha e saj per c;:do seri, here ngrihet e here
ulet. Po keshtu dhe ne vrapimet e qendrueshmerise, ku segmentet
mund te rriten ose te zvogelohen me intensitete te ndryshme.
•!• Crupi i metodave til ushtrimit ti! tipit ti! kombinuar
Keto metoda perdoren gjeresisht. Duke i krahasuar me grupet e
metodave te permendura me siper, ato gjejne zbatim me te shpeshte ne
199
:II
praktiken e mesimit te edukimit fizik. Keto metoda karakterizohen nga
ajo qe gjate te ushtruarit, ngarkesat standarde kombinohen me ato te
ndryshueshme, te cilat shoqerohen me madhesi te ndryshueshme te
intervaleve tC pushimit. Kjo ben te mundur rregullimin e sakte te
ngarkeses e fleksibilitetin e ndryshimit te saj, sipas kapacitetit
funksional te nxcnesve. Midis shumellojshmerise se ketyre metodave,
po trajtojme disa:
• Metoda pi!rsi!ritilse e ndryshuar
Kjo metode perfaqeson perseritjen e panderprere dhe te
shumehereshme te kombinimit te dy ngarkesave te ndryshme, p.sh. ne
vrapime: 200m kryhen me shpejtesi dhe lOOm me ngadale. Kjo
metode Iejon manjen e vellimcve te medha dhe me ngarkesa te larta.
• Metoda pilrsi!riti!se progresive
Si shembull, ketu mund te permendim ngritjen e shtanges me
te njejten peshe, 2-3 here per c;:do stil, por me rritjen e peshes se saj,
para c;:do lloj stili (6 here me peshe 30 kg, pastaj 4 here me pes he 40kg
dhe ne fund 3 here me pcshe 50 kg). Intervale! e pushimit
I,I •
pergjithesishtjane optimale ose te plata dhe me karakter aktiv.
, • Metoda e pi!rsi!ritjes sil ushtrimit, me interval pushimi 11
ti! zvogi!luar progresivisht
Si shembull, ketu mund te permendim vrapimin perserites ne
segmentin 200m, me te njejten shpejtesi (e njetrajtshme), por qe
intervali i pushimit, mbas c;:do here vrapimi, shkurtohet (nga 3 minuta,
ne 2 minuta, deri ne nje minute).
Metoda! e trajtuara me siper, perdoren gjeresisht ne procesin e
stervitjes ne sporte te ndryshme dhe ne mesimin e edukimit fizik.
Ndryshimi i thelbit te perdorimit te tyre ne stervitje dhe mesim eshte
se, ne mesimin e edukimit fizik, ngarkesat nuk perbejne faktorin
kryesor te te mesuarit, ndersa ne stervitje, ato marrin perparesi.
Prandaj, ne mesimin e edukimit fizik, krahas edukimit motor e
edukimit te shkathtesive dhe shprehive levizore te pergjithshme dhe
sportive, metoda! e edukimit te ci!esive fizike kombinohen me kujdes,
pa demtuar te mesuarit e veprimeve dhe zhvillimin fizik te nxenesve.
;•!• Loja
~Metoda e aktivitetit levizor ne formen e lojes perdoret
gjeresisht ne procesin e mesimit te edukimit fizik e te stervitjes
200 Kapitulli 4 ~ Bazat e te mesuarit ne edul;?:intin fizih
sportive. Ajo ka nje sere perparesishe ndaj metodave te tjera te
njohura te mesimnxenies. Thclbi i saj qendron ne ate qe, aktivitcti
levizor organizohet mbi hazen e permbajtjes, kushteve dhe rregullave
te lo}es.
Tiparet karakteristike te mctodes se lojes, jane:
o Niveli i larti! emocional i nxenesvc rrjcdh natyrshem me
gjendje afektive shprehese, e cila shpesh percakton edhc qendrimct,
sjelljen e reagimet e nxenesve.
o Pavaresia relative e kryerjes se objektivave Jevizore, ku
nxenesi zgjedh vete mcnyrat e kryerjes se veprimeve (vrapimit,
kercimit, hcdhjeve, kalimit te pengesave, finteve, e~j.), pa cenuar
rregullat baze te lojes.
o Shumllojshmi!ria e objektivave Jevizore dhe shfaqja e
menjehcreshme e tyrc papritmas, ne situata qe ndryshojne
vazhdimisht.
o Shumanshmeria e bashkepunimit ne grup dhe reagimi 1
nderlikuar midis femijeve, gjate procesit te lojes.
Keto tipare dallucse te metodes se lojes perbejne per mesuesin
e edukimit fizik nje parakusht te rendesishem didaktik, ne funksion te
perdorimit me efektivitet te saj ne oret e mesimit. Ne kete menyre,
metoda e lojes ben te mnndur nitjen c interesave te nxenesve per
aktivitetin levizor e shlodhjen psikike te tyre, gjithnje ne krahasim me
veprimet e karakterit monoton.
Funksionet e metodes se lojes jane te shnmta, par ne vijim po
rendisim me kryesoret:
o Ndihmon pe1jorcimin e pi!rsosjen e ekzekutimit te
veprimeve levizore te mesuara me pare si dhe perdorimin c tyre
praktik. Megjithate, metoda e lojes nuk mund te perdoret ne etapen e
pare te te mesuarit te veprimeve levizore (shkathtesi e rendomte),
sepse te mesuarit paraprak e levizjeve te reja perben fillesen e
perceptimeve dhe pelfytyrimeve reale, nderkohe qe ndjeshmeria
muskulore eshte e dobet.
o Ndihmon zhvillimin kompleks te aftesive motore.
o Krijon nje perparesi te dukshme, per zhvillimin e aftesive
levizore koordinative;
Didaldiha e edulzimit fizi}..,. 201
o Ben te mundur shprehjen e ve(:orive te personalitetit te
nxenesve dhe ndikon fuqishem ne formimin e tiparcve te tij me te
mira (te sfcres intclcktuale, te sferes volitive dhe te asaj emocionale),
pa harruar interesat, pri1jet, aftesite, etj.
Metoda e lojes, ve<; sa me siper, ka dhc dizavantazhct c saj:
o Nuk mundeson zhvillimin e aftesive te ve<;:anta motore deri 'i .<,
ne kufirin e mundshem; '
'
I
'
o Terheqja pas lojes, ben qe te harrohen veprimet levizore
konfonne skemes se levizjes e rrcgullave teknike; ,,
o Ekziston veshtiresia ne dozimin e ngarkcses; 'I
o Mund te ndodhc qe te shkclen normal e miresjelljes e te
moral it.
Metoda e lojes zoteron nje pushtet relativisht te madh si per
aktivitetin levizor te femijeve ashtu dhe ate te te rriturve. Ne mesimin
e cdukimit fizik te femijeve parashkollore dhe te mashes se ulet
shkollore, loja ze vend paresor ne permbajtje. Ajo cshte mire te
perdoret gjeresisht edhc nc ciklin c larte te shkolles 8 -vje<;:are, ne
shkollen e mesme dhe ne stervitjen sportive te ekipeve te shkolles.
Si zgjidhen lojifrat, per t'u pifrdorur nga mifsuesi si metode?
Nje mesues i kujdesshern e sistematik skedon paraprakisht
lojerat qe kane dispozicion nga literatura. Ne skede, ai thekson titullin
c lojes e karakteristikat dominuese te permbajtjes se saj:
o Theksin intelektual li!vizor (vemendje, analize, sinteze,
krahasim, etj.);
o Theksin dinamik-motor (masen e fuqise dhe forcave fizike,
qe do te perdoren ne loje);
o Theksin kinematik (kendet, amplituda!, trajektoret,
shpejtesine, pozicionet, etj.);
o Theksin psikomotorik (koordinimin, tempin, pre<;:JzJOnin,
ekui!ibrin, ritmin, parashikimin e Jevizjeve, etj.)
Midis permbajtjes se lojerave, mesuesi mund te dalloje dhe
dy-tre tipare dominuese, qe variojne here ne nje pjese dhe here ne
pjesen tjeter te lojes, te cilat duhen skeduar:
o Theksin e larti! emocional-dinamik;
o Theksin qeti!sues psikik e jiziologjik.

202 Kapitull.i 4 - Baza:l e tc utCsuaxit ne edulzitnin fizil.,_
Duke njohur keto tipare dalluese, mesuesi e ka me te lehte te
planifikoje dhe zbatoje ne menyre racionale metoden e lojes.
Disa rekomandime metodike pi!r pi!rdorimin e metodi!s si!
loji!s
Perdorimi me efikasitet i lojcrave, lidhet ngushte me pjeset e
ores se mesimit e me karakteristikat e permbajtjes se temes se re ose
perseritese:
o Ne pjesen pi!rgatitore ti! ores se mi!simit, loja perdoret per
rritjen e tonnsit emocional pozitiv te nxenesve dhe parapergatitjen e
aparatit levizor-mbeshtetes, per te mesuar veprimet baze me themelore
(teme e re), per ta drejtuar perqendrimin e vemendjes se nxenesve ne
temen kryesorc te pjeses themelore, per rritjen e tonusit te
pergjithshem fiziologjik.
o Ni! pjesen theme lore ti! ores se mi!simit, loja perdoret per te
perforcuar veprimet e ndryshme levizore te mesuara me pare si dhe
per te arritur bashkerendimin c tyre ne terrenin praktik, si teme
kryesore ne mesim (2-3 lojera, per t'u mesuar si te reja), si permbajtje
plotesuese, kur ngarkesa e temes se re eshte e ulet (etapa e pare e te
mesuarit). f karakteristika kinematike te permbajtjes se temes se re;
o Ne pjesen e mbylljes se ores se mesimit, loja perdoret per qe
ulur ngarkesen fiziologjike, per te qetesuar tonusin neuromuskulor e
ate psikik.
•!• Gara
Eshte nje metode tjeter, qe ben pjese ne metodat e te nxenit.
Metoda e drejtimit te aktivitetit levizor ne formen e gares ka shume
vlera, madje ne raste te ve<.;anta ajo eshte e pazevendesueshme,
sidomos ne oren e mesimit te edukimit fizik. Zakonisht, perdoret ne
etapen e trete te te mesuarit te veprimeve levizore; nuk perjashtohet
perdorimi i kesaj metode dhe ne etapen e dyte.
Karakteristikat dalluese te kesaj metode, jane:
o Nxit mobilizimin maksimal te forcave fizike; krahas tyre
forcat psikike dhe aftesite funksionale te nxenesve. Ajo realizohet ne
kuadrin e nje tendosjeje te larte emocionale.
o Inkurajon shfaqjen maksimale te aftesive fizike dhe
zbulimin e nivelit te zhvillimit te tyre per <.;do nxenes.
o Evidenton qarte cilesine e pervetesimit te veprimeve
. i
203
Ievizore nga nxenesit.
o Siguron nje ngarkese fizike maksimale.
o Ndihmon edukimin e ci!esive te vullnetit.
o Ndihmon fuqizimin e veprimeve mendore.
Mangesite e kesaj metode, jane:
o Mund te prishet skema korrekte e levizjes;
o Eshte e veshtire te dozohet ngarkesa fiziologjike.
Parakusht didaktik per perdorimin e gares, ne mesimin e
edukimit fizik, eshte pergatitja e nxencsve per kryerjen e atyre
veprimeve, me te cilat do te konkurrojne (te mesuarit ne nivelin e
shkathtesise, ngrohja e organizmit para gare, etj.). Mosrespektimi
ketij parakushti, mund te sjelle demtime te shendetit tC nxcnesve.
Kur pi!rdoret gara mi!simore?
Metoda e gares ne mesimin e edukimit fizik pcrdorct per:
>- Verifikimin e nivelit te pervetesimit te veprimeve te ve<.;anta
dhe komplekse Jevizore si dhe te bashkcrendimit tC tyre ne
linjat e ncnlinjat e pcrmbajtjes se programit;
>- Rritjen e ngarkeses fiziologjike ne oret e mesimit, qe kane
>- Klasifikimin e niveleve te nxenesve ne pervetesimin e
veprimeve levizore dhe zbulimin e atyre me dhunti dhe prirje;
>- Njohjen e nivelit paraprak te cilesive fizike dhe aftesive
levizore, ne fillim te vi tit;
>- Zgjedhjen e nxenesve, qe do te perfaqesojne grupmoshat ne
gara dhe ndeshje lokale;
>- Demonstrime festive ne fund te vitit shkollor.
Disa rekomandime
Duke ditur ngarkesen e madhe fizike dhe emocionale te gares
(ndeshjes), mesuesi i edukimit fizik, gjate perdorimit praktik te kesaj
metode, eshte mire te dije se: I
• Nuk perdoret gara, nese veprimi Jevizor nuk eshte
pervetesuar ne nivelin e shkathtesise se plate;
• Nxeuesit me probleme shendetsore, nuk perfshihen ne gare;
• Ne pjesen pergatitore dhe te mbylljes se ores se mesimit,
nuk zhvillohet gare;
I.
204 Kapitulli 4 ~ Bazal e te ntesuarit ne ecluldmin fizil'!
• Pa ngrohjc te pergjithshme dhe pergatitje spcciale. te
organizmit e aparatit Ievizor-mbeshtetes, nuk zhvillohet
gara.
• Eshte mire qe gara te zhvillohet me grupe nxenesish, ne
perputhje me nivclin e cilesive fizike dhe aftesive levizore
(psh. grupi i nivelit ti! larte me vete, grupi i nivelit mesatar
me vete dhe grupi me nivel te ulet me vete). Nuk
perjashtohen rastet c zhvillimit te gares me grupe te
perziera, por kur mesuesi ka nje qellim te percaktuar qarte
dhe te justifikuar.
• Rezultatet e gares, eshte mire te shpallen e te njihen
menjehere nga nxenesit, pa perdorur ekuivalencen e notes.
4.3.2. Ecuriti! metodike ti! mi!simdhi!ttfes
ni! edukimin Jizik
Me lwnceptin Ecuri metodike kuptojme procesin e
bashkepunimit te mi!suesit e nxi!ni!sve, pi!r:
• Pi!rveti!simin me cili!si ti! veprimeve li!vizore (puna e
pavarur);
• Korrigjimin e gabimeve dhe ti! mesuarit e sakte te levizjeve
(rregullatori!t li!vizori!};
• Pershtatjen e ushtrimeve, ngarkesave dhe metodave,
ve~·orive biologjike dhe psikologjike te moshave dhe gjinive
te ndryshme.
Lidhur me ecurite metodike, duhet theksuar se klasifikimi i
tyre behet i veshtire, per vete faktin se disa prej tyre nuk kane vetem
karakter specifik, por edhe shumedimensionesh.
4.3.2.1. Puna e pavarur e nxi!ni!sve
ne edukimin fizik
Puna e pavarur e nxenesve sot perben nje nga problemet
themelore te procesit mesimor ne edukimin fizik. Ajo lidhet
drejtperdrejt me qendrimin aktiv gjate te mesuarit e ndihmon shume
ne formimin e konsolidimin e personalitetit te nxenesve.
Me te mesuarit aktiv ose me aktivitet te vetedishem te
nxenesve, ne literaturen pedagogjike kuptohet "mobilizimi nga
Didalztilm e cdul<imit fizi], 205
mi!suesi (me ndihmi!n e mjeteve ;,peciale) te fa reave fizike, intelektuale
dhe moralo-volitive te tyre, per arritjen e qellimeve ti! caktuara ti!
mesimit e ti! edukimit ". Ne kete proces perfshihcn:
o Pajisja e nxenesve me njohurite perkatese;
o Percaktimi i sakte i detyrave, gellimeve dhe rezultatevc qe
duhcn arritur ne perfundim te veprimtarise;
o Krijimi i kushteve te pershtatshme, per kontrollin e
vetekontrollin c ndersjellte te realizimit te dctyrave dhe
veprimeve (formimi i shprehive dhe aftesive te punes se
pavarur me ushtrimet fizike).
I takon mesuesit t'i marre persiper c t'i zbatoje ne praktike te
gjithe keto komponentc, per te siguruar "qendrimin aktiv" te nxenesve
ne -;:do ore mesimi. Perfshiija ne veprimtari te ndergjegjeshme e
nxenesve kushtezohct nga bashkevcprimi didaktik midis mesnesit e
atyre. Ky bashkeveprim qendron ne ate qe, veprimtaria organizohet jo
vetem nga mesuesi, por edhe nga nxenesit. Ne kete veprimtari te
ndergjegjeshme, nxenesit nuk degjojne ne menyre pasive dhe nuk
perserisin si automate ato ge demonstron ose thote mesuesi;
perkundrazi, veprojne duke shfagur jo vctem nje qendrim aktiv
Ievizor, por edhe mendim, inisiative, krijimtari dhe kembengulje.
Detyra e pare dhe nga me kryesorct, eshte qe nxenesit te
kuptojne garte qellimin e synimeve te planifikuara nga mesuesi te
veprimtarise konkrete, per <;:do ore mesimi. Shpesh ne praktike,
verehet se mesuesi vetem sa e emerton veprimin ose ushtrimin qe do
te mesohet (temen) ne nje ore mesimi. Ne rastet me te mira, detyrat
formulohen qarte. Por, duhet thene se ne mendjen e nxenesve, ato nuk
zbulojne konceptin e domosdoshmerise se kryerjes se tyre dhe
shfaqjen e deshires per t'i realizuar ne menyre te vullnetshme.
Variantet e percaktimit te detyrave jane nga me te ndryshmet. Ne
vijim po japim disa shembuj konkrete:'
Pas dhenies se skicidese se te mesuarit te vrullit e te rrahjes ne
kercimin se gjati, mesuesi therret me rradhe nxenesit e planifikuar e u
propozon kryerjen e pavarur te veprimit nga vendi dhe me vrull.
Diferenca ne rezultat, nga nje menyre kercimi ne tjetren, eshte teper e
ndjeshme (180cm me 350cm, 205cm me 430cm, etj.). Kjo ecuri
 206 Kapitulli 4 - Bazat e te mesuarit nC edul~imin fizjJ~
didaktike bchet me qellim qe tc grupi mesimor te krijohct nje situate e
mprehte, me pikpyetje te shumta.
Tani le te ndjekim nje "prove" tjcter didaktike:- verne dy
nxcncs, me tregues afcrsisht te barabarte fuqie, te kercejne se gjati me
vrull. <;fare del nga kjo prove? Njeri pati rezultat me te larte sc tjetri
I,
"' nc kcrcimin se gjati me vrull, sepse i pari i zbatoi njc per nje kerkesat
(elementet) e vrullit e te rrahjes, ndersa i dyti, ne vend qe ta shtonte
shpcjtesine e vrapimit ne maksimum prane pedancs, e zvogeloi
dukshem. Me tej, mesuesi muncl te veproje ne menyra te ndryshme,
duke i dhene vete perfundimct c "provave" ose mund t'u kerkoje
nxenesve, qe te gjykojne dhe te percaktojne se si duhet kryer ne
menyre te rregullt vrulli.
Ne varesi nga niveli i pergatitjes se nxenesve, mesuesi mund
t'u jape nxenesve dhe ndihmen e nevojshme, slclomos nepermj9t
pyetjeve te stucliuara, per t'u dhene munclesi atyre t'u pergjigjen drejt
kerkesave te rregullta Ievizore. Per ta plotesuar me mire idene, le te
vazhdojme me tej me elementin e clyte te kercimit se gjati me vrull.
Ne menyre qe te tregohet sa e rendesishme eshte rrahja e rregullt ne
pedane, mesuesi jep kercime prove me vrull, duke perdorur nje
pcngese te ulet (steke) midis pedanes e rcnies ne toke. Detyra e
kalimit tC pcngeses ne fluturim, pa e prekur ate, u jep nxenesve
perfytyrimin e rrahjes se rregullt. Ne kete rast mesuesi u tregon
nxenesve konkrctisht: "sa me e larte te jete steka (deri ne kushtet qe
stimulon), aq me gjate dote kercehet".
Provat e metejshme do te vertetojne se, gjate te ushtruarit me
kete rruge, nxenesit do te arrijne te dallojne nclryshimin e rezultatit ne
kercimin se gjati, kur rrahja eshte e rregullt e kur jo. Nje ecuri e tille
metodike, s'ka se si te mos sintonizoje te menduarit e veprimet e
nxenesve, per permiresimin e rezultatit individual te tyre. Me tej, gjate
rregullimit te largesise dhe lartesise se pengeses, mesuesi sqaron mire
rrolin e permasave te venclosjes se pengeses (afer, !art, etj.). Ne raste
te tjera, nxenesit krahasojne kercimin me kalimin e pengeses e
kercimin tjeter pa te. Ne kete menyre, ata percaktojne ligjin e rrahjes
se rregullt ne pedane.
Nga disa mesues, si pengesa perdoren kuti kartoni ose
kompesatoje, me gjatesi 120cm, gjeresi 60cm dhe lartesi 44 em. Duke
207
perdorur gradualisht kutite me permasa me te vogla, deri ne ato me te i:
Jarta, nxenesit arrijne me lchtesi te kapin lartesine me te pershtatshme '
te kutise, qe perkon me rrahjen e rregullt (sipas fuqive te tyre ). Ne
fakt, secila nga kutite perfaqeson nje shpejtesi vrulli te caktuar, ndersa
largesia e kercimit kushtezohet nga !artesia e pershtatshmc stimuluese
e tyre. Varesite e ketyre madhesive formojne ne menyre te
pcrshtatshme pcrvojen !Cvizore te nxcncsvc, ku rrolin drejtues e Juan
mesuesi, i cili me ndihmen qe jep, aktivizon veprimet menclore dhe
fizike te nxenesve.
Gjate mesimit te kercimit se gjati me vrull, mesuesi dhe
nxenesit perpiqen te percaktojne liclhjet e gjatesise se vrullit me
shpejtesine e vrapimit si dhe rrolin e ketyre parametrave nc rezultatin
e munclshem. Keshtu p.sh. c;:do nxenesi i propozohet kryerja e disa
kercimcve, duke ndryshuar gjatcsine e vrullit, fillimisht nga 3-5 hapa,
cleri ne 18 hapa. Nje prove behet me shpejtesi maksimale te vrullit,
ndersa tjetra me gjysme force. Rezultati i c;:do kercimi matet e
regjistrohet ne bllokun e nxenesit. Ndodh vertet qe, me rritjen e
Jargesise dhe shpejtesise se vrullit, nxenesit arrijne rezultate te larta
(brenda mundesive fizike realc). Njohurite e fitum·a nga nxenesit, me
kete ecuri metodike, thellohen gjithnje clhe me shume.
Tani te sjellim nje shembull tjeter, nga praktika e mesucsve te
perparuar:
Per realizimin me sukses te detyrave levizore, gjate flakjes se
topit, nga mesuesi perdoren kufizuesit e levizjeve (litar, fjongo,
span go). Duke qendruar ne hapesiren midis ely litareve, nxenesit
kryejne flakjen e topit, pa i prekur ato. Keto mjete perbejne nje
orientues te mire, per ekzekutimin e rregullt te Jevizjeve (teknikes), qe
perqenclrohet kryesisht te levizja e clores me topin ne drejtimin e
kerkuar, mbi sup e jo anash tij. Ne keto raste, mesuesi percakton qarte
detyren qe topi te hidhet, pa prekur litaret. Kuptohet qe nxenesit ne
menyre te pavarur, duhet te percaktojne se si duhet kryer hedhja, qe te
mos preken kufizuesit. Pra, vete nxenesit cluhet te formulojne
perfundimisht detyren levizore dhe pastaj ta realizojne ne praktike,
sipas kushteve te cliktuara nga mesuesi. Nga ky shembull, mund te
nxjerrim kete perfundim didaktik: mesuesi nuk u jep nxenesve njohuri
ti! gatshme, por siguron pervetesimin e tyre nga vete nxenesit.
 Kap.itnlli 4 - Bazat e te mesuarit ne eduli?.itnin fizil'!
208
Nepermjet shembujve te mesiperm e te tjere si keto, del qarte
se qendrimi aktiv i nxenesve perben thelbin e punes se pavarur te tyre.
Nje gje e tille varct shume prej percaktimit te detyrave nga vcte ata.
Kjo do te thote qe vcte nxenesit te vczhgojne, te kerkojne dhe po vete
ata te nxjerrin perfundime. Aktivizimi i tyre do te shtohet edhe me
shume, nese para tyre shtrohen detyra me karakter njohes, te cilat
nxisin synimin, per ta gjetur vete pergjigjen.
Megjithate, mesuesi duhet te mbaje mire parasysh moshen e
ve9orite individuale te nxenesve, si ato psiko-fiziologjike, pervojen
levizore, pa lene ne harrese dhe ni vclin e pergatitjes fizike aq te
domosdoshme, qe perben elementin kryesor ob]ektiv te realizimi'. me
sukses te detyrave levizore nga ata. Pra, lind kerkesa e punes se
diferencuar ne metodi.\ ushtrime dhe ngarkese.
Nese pranojme qe ecurite e mesiperme metodike jane me vlere
per nxenesit e klasave VI-VII, vazhdimi i te mesuarit e te ushtruarit te
ketyre veprimeve levizore ne klasat me te larta, lidhet ngushte jo
vetem me fuqizimin e mekanizmave psikike, fiziologjike dhe fizike,
por edhe me shtimin e pervojes njohese (intelektuale), nepermjet
lendeve te tjera mesimore, sidomos fizikes (ligjet e dinamikes e
kinematikes), anatomise, fiziologjise, higjienes, etj. Ne procesin
mesimor, arritja e treguesve te larte cilesore dhe mbajtja vazhdimisht e
njc qendrimi aktiv nga nxenesit, lidhet ngushte me inkurajimin e
sferes njohese intelektuale. Kjo njohje l;>ehet mbeshtetjc e fuqishme
dhe per ate volitive, qe ne fund te fundit sintetizon qendrimin aktiv te
nxenesve ne mesim.
Pas qartesimit te detyres levizore dhe qellimit te saj, rendesi te
madhe merr sidomos nxitja dhe zgjimi i nteresave te nxenesve, per te
vazhduar me tej procesin e te mesuarit. Ky eshte hapi i dyte dhe mjaft
delikat, per ta 9uar deri ne fund punen e pavarur e te mesuarit aktiv ne
edukimin fizik. Aktivizimin e nxenesve e ndihmon mjaft perdorimi
nga mesuesi i elementeve te te mesuarit te programuar. Sot ky sistem i
te mesuarit ne edukimin fizik ka shume variante. Ne kushtet konkrete
qe ka mesuesi i edukimit fizik ne shkollat tona, programimi i te
mesuarit mund te perbehet nga keto komponente:
209
o Analiza e hollesishme e materialit mesimor, duke i dhene
atij trajte te plote, nepermjet akteve mesimore te renditura
rigorozisht ne menyre metodike dhe logjike, qe misberohen
ne te ashtuquajturin program te te mesnarit;
o Rritja e pavaresise dhe e qendrimit aktiv te nxenesve, gjate
procesit te pervctesimit te materialit mesimor, qe shprehet
ne perdorimin rracional te kobes se punes;
o Drejtimi efektiv i veprimtarise mesimore te nxenesve dhe
lidhja e drejtperdrejte e mesimit te ardhshem me
pervetesimin e suksesshem te materialit mesimor ekzistues;
o Individualizimi (ne permasa te mundshme) i te mesuarit,
duke e kombinuar ate me punen kolektive;
o Zbatimi dhe shfrytezimi ne maksimum i mjeteve teknike,
per n·acionalizimin e intensifikimin e veprimtarise se I·,
nxenesve dhe te mesuesit. ''
Te mesuarit e programuar, parashikon ndarjen e materialit
mesimor (veprimit) ne pjese dhe ne clemente, dmth krijimin per
nxenesit e nje programi special, duke perfshire ketu dhe formimin e
aftesi ve speciale, per te dalluar e diferencuar komponente te ve9ante te
aktit levizor. Kjo jep mundesi, per menjanimin e gabimeve gjate
procesit te strukturimit te shprehive levizore te nxenesve.
Nje vcprimtari e tille organizative e mesuesit dhe e nxenesve
behet krejtesisht e pamundur, pa nje pergatitje, dmth ne serine e
detyrave mesimore, mesuesi duhet te percaktoje sistemin e
mientuesve, ne ndihme te ekzekutimit te rregullt te levizjeve,
kontrollin e vetekontrollin (norma, teste, shkallezime orientuese), i"'
thellimin e zgjerimin e njohurive te tij per teorine dhe metodologjine e
te mesuarit te veprimeve levizore, qe permban programi i edukimit
flzik. Nje gje e tille ben te mundur transmetimin me lehtesi te
informacionit te domosdoshem, konsolidimin e dijeve dhe I:
parandalimin ne kohen e duhur te gabimeve te pergjithshme ose te
pjesshme. Ai u meson nxenesve kontrollin reciprok me 9ifte (dyshe)
dhe menyrat e vetekontrollit, u jep udhezime te qarta dhe konkrete per
korrigjimin e tyre dhe se fundi, perpiqet te pergatise ndihmesa te afte
nga rradhet e nxenesve me te mire.
 210 Kapitulli 4 ~ Bazat e te tnCsua:rit ne edul>?:itnin fizil~
l\ga ana tjeter, nxenesit duhet te respektojne rregullat e
caktuara dhe te binden per domosdoshmerine e lyre, gje qe parakupton
nje nivel te caktuar edukimi, qe duhet arritur nga mesuesi. Ky nivel ne
te ardhmen do te rritet, duke parashtruar kerkesa te reja ne kushte te
reja, te cilat ndihmojne mjaft edukimin e vetive te reja. Ne te
ardhmen, nxenesit jo vetem do te ecin mire ne gjurmet e udhezimeve
te dhena, ~~r .. gradualisht do te iillojne te kuptojne phe
domosdoshmenne e dtstphnes, duke shfaqur edhe qendrimin e }yre
aktiv. · mbeshtetje mbi kercinje ne fillim te kaluc;:it; pastaj menjehere, hedhje
Pergatitja e nxenesve me clemente te te mesuarit te
programuar, perfshin edhe ndikimin edukativ ndaj tyre, ndersa
pergatitja e mesuesit nenkupton persosjen e veprimtarise se tij
pedagogjike. Si shembull, po sjellim rtie seri te detyrave mesimore,
per pervetesimin e kercimit te kaluc;:it se gjati, me kembe te hapura
anash, sipas programit te klases V -te:
Seria a pari! dhe e dyte e detyrave mi!simore, qe kryhen ne
vend:
• Nga qendrimi kembembledhur, kercim se larti me kembe te
hapura anash, duke mane ne fund pozen e renies ne toke (mbi
dyshek). Sic; dihet, detyra e pare filion me kerkesen e fundit te
kercimit. Kjo ka te beje me zbulimin e te panjohures, qe vjen
kurdohere ne fund e qe eshte karakteristike e gjimnastikes.
• Me mbeshtetjen e duarve ne fillim te kaluc;:it, kercim me
shtytjen e kembeve, perkulje dhe shtrirje e kembeve ne kyc;:in e
gallganeve te hapura anash, element ky i fazes se dyte, qe eshte baze
per te siguruar fluturimin e dyte. Duhet bere kujdes qe, ne momentin e
hapjes se plote te kembeve, gallganet te ngrihen ne nivelin e supeve
211
• Kercime me kembe anash, me perkuljen e shtri1jen e
njepasnjeshme te kembeve te drejta ne kyc;:in e gallganeve, duke i
ngritur vithet ne lartesine 50-!00cm.
Seria a treti! e detyrave li!vizore (ni! li!vizje):
• Me 1-2 hapa vrull, shtytje ne pedane (toke) dhe kercim !art,
me kembe te hapura anash.
• Me 3-5 hapa vrull, rrahje ne pedane ose ne toke dhe
e kembeve !art e kercim me hapjen e kembeve anash.
Seria a kati!rt dhe e peste e detyrave mi!simore:
I
.!
• Kercim i kaluc;:it, me kembe te hapura anash, me shtytje ne
pedane te rregullt elastike.
• Kercim i kaluc;:it, me kembe te hapura anash, me 7-9 hapa
vrull.
• Si me siper, por duke e larguar pedanen nga kalw;i 40,50
ose 70cm, sipas rastit. ·
• Si me siper, por duke vendosur horizontalisht para dhe
poshte kaluc;:it nje fill me lartesi 20-30cm.
• Si me siper, por largesia e fillit nga kaluc;:i rritet ne masen
50-70cm, ndersa !artesia e tij mbi vegel 20 em; per
nxenesit me te mire filii vendoset me !art.
• Kercim i kaluc;:it me kembe te hapura anash, me 7-9 hapa
vrull, lirshem.
4.3.2.2.· Korrigjimi i gabimeve dhe ti! mesuarit e sakte te
levizjeve (rregullatoret levizore)

.,
(krahet te shtrira). RREGULLA'J'ORBT MATERIALii
(LBVIZORii)
• Kercim nga vendi, me kembe te hapura anash e trungun te
palosur (!artesia e vitheve 50-IOOcm) e ne c;:ast behet drejtimi i tij. Kjo
eshte faza e pare e fluturimit, pas rrahjes ne pedane. I I:
• Nga mbeshtetja shtrire para, shtytje me kembe dhe kalim ne STIMULUESIT KUFIZUESIT l)ERQENDRUE TREGUESITE
mbeshtetje i palosur, me kembe te hapura anash dhe menjehere, behet EFUQIVE ELEVIZJES SITE DREJTIMIT
VEMEND.JES
drejtimi i trungut. Eshte faza e shtytjes, nga do te marre nisje fluturimi
i dyte i kercimit, por eshte dhe faza e fillimit te renies ne toke.
Figura 15: Rregullatoret materialC te levizjeve.
212 Kapitulli 4 ~ Bazat e tc tnesuarit ue cdnldn1i.n fizik
Kufizuesit e lifvizjeve, perdoren ne ato raste, kur nxenesi ka
veshtiresi per rracionimin e kohl's se perdorimit ti! rregullt te fuqive te
veta muskulore. Keshtu p.sh. kur amplituda e Ievizjes se nje pjese te
trupit eshte me e madhe ose me e vogel nga ajo qe kerkohet, mesHesi
vendos shenja ose pengesa, me anen e te eilave i tregohet nxenesit se
amplituda e levizjes se kembes ose dores kerkohet deri ne kete ose ate
uivel optimal.
Treguesi i drejtimit, ndihmon bashkerendimin e levizjeve qe
kryhen ne poza dhe pozicione jo te zakonshme (humbje e
baraspeshimit, gjeudje statike, etj.), sidomos ne ato pa mbeshtetje, si:
pas kthimeve te shpejta, ku nxenesi humbet drejtimin orientnes te
pozicionit te trupit ne hapesire ose nnk e ndjen drejtimin e levizjes.
Keshtu p.sh. per pervetesimin e kendit optimal te shtytjes se gjyles,
perdoren orientues pamore (steke, flamur) ne lartesi te ndryshme; per
drejtimin e shtrirjcs se trungut (mbas pozicionit te perkulur),
gjithashtn vendosen orientnes pamore (ne lartesi) para dhe pas
pedanes.
Fiksuesit e vifmendjes, lehtesojne perqendrimin e saj ne ate
pjesc te trupit qe luau rrolin e pikes mbeshtetese kryesore. Keshtu
p.sh. ne nje pjcse te trupit lidhet nje peshe s;fardo. Ne kete menyre,
gjate levizjes, sado e veshtire qe te jete ajo, pjesa e trupit qe ka
peshen, do te ndijohet me lehtesi nga nxenesi. Keshtu p.sh. pesha e
fiksuar ne pjesen e kercirit te kembes, rrit ndijimin e shputes, gjate te
mesuarit te levizjeve shtytese dhe hedhese, ne hedhjet e ne vrapimet
me pengesa.
Stimuluesit e fuqive, perdoren ne ato raste, kur nxenesi nuk
arrin te ndjeje masen e perdorimit te forces muskulore. Per kete
qellim, rekomandohet perballimi i rezistences me intensitet te
ndryshuar, ne momentin e duhur te krye1jes se veprimit
(kunderveprimi i partnerit, amortizatore llastiku, etj.). Per shembull,
ne fazen fillestare te mesimit te nisjes Ulur si dhe ne fazen
perfundimtare te mesimit te hedhjeve, stimuluesit e fuqive jane te
domosdoshem.
Provat e para te krye1jes se veprimit shpesh shoqerohen me
deformime te shkalleve te ndryshme te kerkesave levizore, prandaj
213
parandalimi i tyre eshte i domosdoshem.
Ne etapen fillestare te mesimit te vepnmeve Ievizore,
zakonisht ndodhin keto gabime: levizje te teperta te panevojshme;
shtremberim levizjesh ne amplitude dhe drejtim; ritem i r;rregullt i
leviz;jeve; shpejtesi e vogel e li!vizjeve; levizje pergjithesisht te
kontraktuara (te ngurta).
Disa prej ketyre gabimeve shkaktohen nga ligjesite e formimit
paraprak te veprimit levi,zor, sis; eshte frenimi ne vetedije i lirshmerise
se hallkave kinematike, s;ka perben edhe shkakun e uljes se shpejtesisc
dhe lindjen e levizjeve te ngurta. Ne kete ctape, deformimet e
levizjeve jane reale, prandaj nuk duhen vleresuar site gabuara (nuk ka
si ndodh ndryshe). Gabimet e tjera, qe lindin e qe lidhen me mungesen
e perfytyrimeve te domosdoshme, pergjithesisht vijne nga mangesite e
mesimdhenies (organizim, metode, ushtrim). Suksesi i realizimit te
objektivave te mesimit, varet shume nga percaktimi i drejte i shkaqeve
te lindjes se gabimeve dhe nga pershtatshmeria e metodave qe perdor
mesuesi, sa arrin ai te evitoje shkaqet e verteta te lindjes se tyre, etj.
Formimi i perfytyrimeve mbi thelbin e veprimit levizor e
menyren e kryerjes se tij, filion pikerisht nga perpjekjet e nxenesve
per t'u ushtruar. Deri sa ai nuk ka fil!uar ende te kryhet, praktikisht
nuk mund te themi se kemi gabime. Por, nuk duhet harruar se
parakushtet per lindjen e gabimeve, mund te shfaqen pikerisht ne kete
stad te te mesuarit. Nje i tille mund te jete shtremberimi i kerkesave
levizore ne vetedijen e nxenesit (perfytyrimi i gabuar). Ne kete rast,
ndoshta rezultati i te mesuarit mund te vleresohet pozitivisht nga
mesuesi. Nje vrojtues !competent nga jashte e dallon menjehere
gabimin.
Nje faktor tjeter i shfaqjes se gabimeve eshte instruksioni jo i
plate (i tepert ose i manget) i bazes orientuese te veprimit. Kur pikat
mbeshtetese baze jane te pamjaftueshme dhe jo te domosdoshme
(sipas instruksionit), nxenesi flak gjerat e teperta ose fut ne veprim
clemente te tepert, plotesues, sipas mendjes se vet. Ne keto raste, kemi
te bejme me deformimin e hazes orientuese te veprimit qe mesohet.
Gabime mund te lindin edhe ne ato raste, leur mesuesi fut ne
instruksion terma te pakuptueshem per nxenesin ose shprehje dhe
emertime te zhargonit profesional, te cilat shkaktojne tek ai lindjen e
 KapittJli 4 - Bazat e te 1nesuarit ne edul,..imin fizil.:
214
figuravc (perfytyrimeve) krejtesisht te tjcra nga ato te domosdoshmct.
Per parandalimin e gabimeve te ketij lloji, mesuesi duhet te
kontrolloje menjehere saktesine e instruksionit e kur e sheh te
ncvojshmc, te beje konigjimet e rastit.
Faktor tjeter i lindjes se gabimeve eshte kuptimi jo i rregullt
nga nxeni!si i permbaj(jes se instruksionit. Megjithse ai kap
ngjashmerine e elementeve tC veprimit te ri me ate te mesuar
(pervoja), perseri nuk eshte ne gjendje te perqendroje vemendjen c te
dalloje karakteristikat, sidomos ndryshimet themelore te qi!llimeve te
tyre.
.,,~, Nuk duhet harruar se, per formimin e bazes orientuese te
1,1 veprimit te ri, nxenesi shfrytezon clemente nga baza orientuese e
veprimeve te mesuara. Kjo perben shkakun kryesor te lindjes e
perforcimit te gabimeve, pra bartjen negative te shprehise. Keshtu
p.sh. ne te mesuarit e fluturimit "me ki!ndin e duhur" te shtytjes ne
kercimin se gjati, shpesh perdoret nje pengese, qe e detyron nxenesin
te kerceje !art, pa e prekur ate. Fluturimi i larte perceptohet ne bazi!n
orientuese te veprimit, ne kuadrin e pikes mbeshteti!se kryesore te
shtytjes (rrahjes), gje qe frenon shpejtesine e kercimit ne gjatesi.
Ne mesimin e vrapimit me pengesa, nxenesi arrin tC kape
ngjashmerine e jashtme (fonnale) te situatave, pa i vene re ndryshimet
qe elczistojne ne objelctivin levizor (se larti ose se gjati). Keshtu p.sh.
te lcercesh !art e njeheresh te vraposh shpejt, do te thote te minimizosh
zhvendosjen vertilcale. Pikerisht ky ndryshim e ben te papershtatshem
piken mbeshtetese kryesore te pervetesuar mire ne lcercimin se gjati
(rrahja).
.fj,. Gabimi qe lind si rezultat i bartjes se pikes mbeshtetese
kryesore te nje veprimi te ngjashem ne bazi!n e re orientuese te
veprimit qe mesohet, tradicionalisht shpjegohet me intelferencen e
shprehise. Ne fakt, kjo bartje nuk perben ndonje fatalitet, si~; mund te
pretendohet. Nje gje e tille mund te parandalohet, po te mbeshtetemi
ne ligjesite e formimit te veprimit levizor.
Konlcretisht,. ne kete rast kerkohet qe nga nxenesi te njihet
mire baza orientuese e veprimit te ri dhe te theksohen ne instruksion
ato pika mbeshteti!se, ku mund ti! ndodhi! bartja negative. Keshtu,
nxenesi behet i ndergjegjshem, per veprimin qe do te mesoje dhe
·,!
215
il
shmang bartjennegative.
II
Gjate pervetesimit ~e instruksionit nga nxenesit, ndodhin keto
gabime:
• Figura e fuqive ti! rregullta pi!rveti!sohet e shtrembi!ruar.
Kjo ndodh ne ato raste, leur ushtrimi ndihmes i dhene nga mesuesi per
perpunimin e pikes mbeshtetese kryesore, ka vetem ngjashmeri te
jashtme (formale) me elementet baze te veprimit qe mesohet. Keshtu
p.sh. ndodh qe mesuesi kerkon veti!m formi!n e ushtrimeve ndihmese
te vrapimeve (vrapim me gjunjet !art), duke mos u kujdesur per ' ':
ndijimin e dinamiki!s (fuqite) se vrapimit te rregullt. Gjate flakjes se ".1
topit, ne mesimin e pozicionit te harkut ti! ngrehur, harrohen ndijimet :I'
e dinamiki!s se jlakjes.
Qe te parandalohet lindj a e gabimeve te lcetij lloji, ushtrimet
ndihmese duhen zgjedhur me kujdes e te merret parasysh ngjashmeria
e parametrave te tyre, te ci!Ct jane ne theme! te objelctivit levizor.
Shtremberimi ifiguri!s si!fuqive ti! rregullta ndodh edhe ne ato
raste, leur mesuesi gabon ne zgjedhjen e mjeteve qe rregullojne
veprimin. Keshtu psh. leur gjate te mesuarit te vrullit te nisjes perdoret
si kufizues i \evizjeve nje shkop ose fjongo e tendosur ne nivel mjaft
te ulet, qe e detyron nxenesin ta perkule trungun qe ne hapin e pare.
Ne kete rast, pervetesohet jo ndijimi i ti!rheqjes se trupit para, par
pozicioni standard per te gjithe nxenesit, i cili siguron drejtpeshimin,
por kmrsesi pershpejtimin malcsimal te vrapuesit.
• Shtrembi!rimi i veprimit levizor ni! nji! ose disa pika
mbi!shtetese ndodh edhe per shkak ti! pergatitjes fizike te
pamjaftueshme te nxi!nesit. Ne te tilla raste, nxenesi detyrohet te
I: ,
1,:1
,,
kryeje levizje plotesuese, te ci\at i vijne ne ndihme per kryerjen e ,,
veprimit Ievizor, por jane te gabuara dhe prishin kerkesat e !
instruksionit. ;; I
Per parandalimin e gabimeve te ketij lloji, mesuesi planifikon e ·I,_ .1:'
zbaton ushtrime speciale te cilesive fizilce per nje kohe te caktuar. Kjo ·[II( ,,
, 'I·'
,.','Iii
dukuri ne mesimin e edukimit fizik eshte e shpeshte. I
• Frlka ndaj trawnave (demtimeve fizike) ose ndo(jes e
11:'1
'/!,1
demtimit ti! veshjeve. Ne keto raste eshte e domosdoshme te sigurohet
ndihma dhe mbrojtja e mesuesit e te parashikohen masat e nevojshme
;l
per sigurimin fizilc, shendetsor e estetilc te femijeve.
 216 Kapitulli 4 - Bazat e te 1nCsuarit ne eduldmiu fizil~
1'" Kontrotli per ecurine e pervetesimit te materialit ne kete etape
eshte teper i rendesishem. Kerkesat kryesore te kontrollit, jane:-
kontrolli dhe vleresimi jo i cilesise se veprimit te nxenesve, por cilesia
e realizimit te objektivave te shtruara ne mesim. Ketu medoemos
merret parasysh edhe pervetesimi i materialit te kaluar, i cili lidhet me
zgjidhjen e objektivave qe shtrohen per mesimin e ri.
Gjate kontrollit te cilesise se kuptimit te objektivit levizor
(instruksionit, ushtrimeve ndihmese, ndijimit te fuqive, etj.), mesuesi
vlereson aftesine e nxenesve per formimin e sakte te idese (logjikes)
se saj si dhe aftesine e tyre per te shprehur qarte kushtet kryesore te
kryerjes se saj. Nje nga menyrat me vlere qe mund te perdoret ne kete
rast eshte ndertimi pershkrues i objektivit levizor, duke shfrytezuar
per kete qellim elemente te rregullt te struktures se tij.
Keshtu p.sh. ne shtytjen e gjyles, u jepen nxenesve lloje
pedanash (ne skica), pozicione dhe menyra mbajtjeje te mjetit si dhe
elemente levizjesh nga me te ndryshmet. Mbi bazen e tyre, u kerkohet
nxenesve ti! konstruktojni! kerkesat e kushtet reale te shtytjes se gjyles,
sipas stilit perkates, qe ne kete rast eshte shtytja e gjyles me stilin
ani!sor.
Gjate kontrollit te pervetesimit te skemes pamore-logjike,
menyra me e mire e zgjidhjes se objektivit levizor (teknikes) kerkon
qe nxenesit te dijne sakte formen, strukturen e renditjen e
operacioneve levizore te veprimit qe mesohet. Ketu analiza e
operacioneve te vet;:anta te veprimit, aftesia per te dalluar pikat
mbeshtetese kryesore te tij dhe tregimi i rradhes se perqendrimit te
vemendjes ne to, perbejne jo vetem kriterin e ekzekutimit ti! rregullt,
por edhe rrugi!n e korrigjimit ti! gabimeve, kur ato Iindin.
Si menyre efektive kontrolli, sherben rindi!rtimi i pi!rfytyrimeve
ti! veprimit !!!vizor nga figura te t;:rregullta te konturogrames, ne disa
raste edhe nga elemente te veprimeve te ngjashme. Keshtu p.sh.,
merren elemente nga starti i ulet e i larte, nga kercimi se gjati dhe se
larti, trehapesh, nga vrapimi ne distanca te ndryshme, te cilet
shoqerohen edhe me shpjegimin sqarues.
Kontrolli i pi!rveti!simit ti! instruksionit ti! bazi!s orientuese ti!
veprimit duhet te pasqyroje aftesite e nxenesve, per te njohur renditjen
e pikave mbeshtetese kryesore te tij, gjate kryerjes se veprimit,
shkathtesine per te pershkruar ndijimet e rregullta ne seci!en prej
pikave mbeshtetese ose dhe te elementeve te veprimit (ne rastet kur
perdoren rregullatoret materiale), duke treguar gjithashtu gabimet e
rruget e korrigjimit te tyre.
Si mi!nyri! kontrolli ki!tu, shi!rben ekzekutimi i veprimit nga
nxenesit (duke perdorur sistemin e rregullatoreve materiale), i cili
shoqerohet me komentin (nga nxenesi) e cilesise se provave, te pikave
mbeshtetese dhe te ndijimeve qe lindin gjate kryerjes se rregullt te
tyre. Kontrolli i kuptimit te ndijimeve nga nxenesit (ai duhet te ndjeje,
por jo ne thelb te t;:eshtjes), realizohet nepermjet sistemit variabi!l ti!
rregullatoreve materiale. Kjo do te thote, qe ai i ka kuptuar mire pikat
mbeshtetese kryesore te veprimit.
Qe veprimi levizor te pervetesohet nga nxenesit, kerkohen
perseritje te shumta dhe harxhime te medha te energjive fizike dhe
mendore. Krahas !odhjes, ne te mesuar dobesohet edhe vemendja,
sidomos aftesia per te bere analizen e sintezen e situatave konkrete.
Prandaj, etapa e te mesuarit paraprak duhet te filloje, kur
nxenesit ndodhen ne gjendje optimale te aftesive funksionale te
organizmit. Kjo si rregull behet ne fillim te pjeses themelore te ores se
mesimit. Aftesia e nxenesve per pervetesimin e materialit mesimor
duket qarte dhe ne kushtet e lodhjes se tyre. Ne kete rast, kontrolli i
mesuesit ka rendesi te madhe.
Numri i pi!rseritjeve te veprimit levizor qe mesohet percaktohet
nga dinamika e pervetesimit te tij. Kjo dinamike nenkupton njohurite
e nxenesve per objektivin levizor e rruget e arritjes se tij, formimin e
skemes se bazes orientuese te veprimit e ekzekutimin e tij,
shkathtesini! e ndertimit te objektivit levizor e metodi!n e realizimit W
tij realisht. Ne procesin e kesaj dinamike, demonstrimi dhe komentimi 'I
i instruksionit nga mesuesi, ka te beje me perfytyrimet e pikave
mbeshtetese dhe skemen e bazes orientuese nga nxenesit.
:!
Numri i perseritjeve percaktohet gjithashtu nga dinamika e ti! "I.'I
mbajturit mend. Informacioni qe hyn ne kujtesen e nxenesit, perben it
:1'
objektin e nje procesi te panderprere te organizimit e integrimit te tij
me informacionin e meparshem (te pervojes). Ruajtja e informacionit
'I
varet nga niveli i punes se kryer, i cili ben te mundur qe ai te merret ne
nje kohe sa me te shkurter, te perpunohet sa me fuqishem e te kete
 \
218 Kapitulli 4 R Bazat e te mCsuarit ne cdulzintin f-izilz
qenrueshmeri sa me te gjate. Prej kendej kuptohet se, per te mbajturit
mend ne menyre te qendrueshme, rendesi ka jo vetem numri i
perseritjeve, por edhe forma e panes me materialin qe do te mbahet
mend.
Sa me shume kerkesa te kete nxenesi per te mesuar, aq me
shpejt e qendrueshem do te mbahet mend materiali. Rrol te madh ketu
Juan permbajtja dhe forca e synimeve. Kur keto veti jane ne nivel te
larte, materiali mbahet mend qendrueshem qe ne perpjekjet e para.
Eshte kjo arsyeja qe, kur puna e mesuesit behet me mjeshteri, nxenesi
ka rezultate te larta ne procesin e edukimit fizik dhe e kunderta.
lntervalet e pushimit midis perseritjeve, percaktohen nga
ve~·orite dinamike te aftesive fizike dhe nga ligjesite e pervetesimit te
materialit. Kur veprimi qe mesohet, kerkon harxhim te madh
energjishe, kohezgjatja e intervaleve te pushimit diktohet nga
domosdoshmeria e riperteritjes se aftesive funksionale (fizike dhe
psikike). Per shembull, per ushtrimet e forces (si pune me gira ose
shtange, ngjitje ne litar, me intensitet prane maksimales), pushimi i
mjaftueshem mesatarisht eshte 2-3 minuta.
Per ushtrimct qe kerkojne qendrueshmeri, intervale! e pushimit
jane me te gjata. Keshtu p.sh. per perseritjen e 600-800m me temp
mesatar, kerkohet nje interval pushimi 5-7
min uta. Por, koha e pushimit mbetet kurdohere ne varesi nga ve(iorite
individuale fizike, fiziologjike dhe psikike te nxenesve, (ika e ben
planifikimin e mesuesit teper krijues e shkencor.
Ne procesin e te mesuarit te veprimeve levizore, intervali i
pushimeve varet shume dhe nga masa e kerkeses per analizen e
proves se kryer e nga niveli i korrigjimit qe ben uxenesi ne kete
proces. Kjo pa dyshim, perben sinjalin kryesor per te filluar proven e
dyte.
Njohurite per kushtet e objektivit levizor e per menyren
(tekniken) e krye1jes se tij, formohen ne 2-3 mesimet e para. Ketu e ka
bazen edhe sistemi i planifikimit e i programimit te materialit mesimor
ne punen e mesuesve te edukimit fizik.
Me tej, thellimi dhe perforcimi i ketyre njohurive behet jo
vetem me sistemin e oreve te ve~anta ne dispozicion, por edhe me
sistemin e perseritjes brenda ores se mesimit (5-7 minuta) dhe detyrat
219
plotesuese jashte klase. I
I
Puna me instruksionin, per formimin e bazes orientuese te
veprimit, kerkon kohe me te gjate. Ne varesi nga veshtiresite qe hasen I
(kur veprimi eshte i nderlikuar), sidomos nga niveli i pergatitjes fizike
dhe levizore te nxenesve, per perpunimin e nje pike mbeshtetese
kryesore, mund te perdoret nje kohe nga disa minuta (ne edukimin
fizik) dhe disa ore mesimi (ne klasat sportive). Sigurisht, kjo eshte ne
varesi te llojit te sportit e te shkalles se veshtiresise se veprimit. I
I
4.3.2.3.- Pershtatja e ushtrimeve, ngarkesave
dhe metodave, veqorive biologjike dhe psikologjike te
moshave dhe gjinive te ndryshme (trajtimi i diferencuar)
Trajtimi i diferencuar i nxenesve ne oren e mesimit,
mbeshtetet ne parimin didaktik te pi!rshtatjes se materia/it mi!simor,
te mjeteve dhe metodave, fuqive jizike, intelektuale, li!vizore dhe
volitive ti! nxenesve ti! moshave dhe gjinive te ndryshme. Vlerat e
zbatimit korrekt te parimit didaktik te pershtatshmerisi!, gjejne
shprehjen e vet:
• Ne te mesuarit e shpejte te veprimeve levizore;
• Ne forimimin e plote te shkathtesive dhe shprehive
Jevizore;
• Ne zhvillimin optimal e progresiv te cilesive fizike;
• Ne mbrojtjen e ne forcimin e vazhdueshem te shendetit te
nxenesve;
• Ne parandalimin e demtimeve fizike gjate te mesuarit;
• Ne inkurajimin e veprimtarise se pavarur Jevizore ne kohen
e lire.
Elementet didaktike qe e ndihmojne mesuesin per zbatimin
me efektivitet te trajtimit te diferencuar te nxenesve, jane:
o Njohja e gjendjes se pergatitjes fizike te tyre;
o Kuptimi i plate i etapave te formimit te shkathtesive dhe
shprehive levizore, ne perputhje me ve~orite strukturore te
veprimeve levizore;
o Njohja e momenteve psikologjike gjate procesit te te
mesuarit;

220 Kapitulli 4 - Bazat e te mOsua.rit nC edul. . ituin I-izil. .
o Rroli i mjeteve mesimore, formave te organizimit te
mesimit e i karakteristikave te metodave te mesimdhenies e
te mesimnxenies;
o Kuptimi dhe qartesia metodiko-organizative e veprimtarise
se nxenesve, ne menyre individuale dhe ne grup.
Ne rnesimin e edukimit fizik eshte plotesisht e mundur qe, ne
nJe forme te pershtatshme te variohet veprimi qe mesohet, t'i
pershtatet perkohesisht kushteve individuale ose te grupit. Nderlikimi
gradual i detyrave dhe rritja e mundur e ngarkeses, krijon mundesi te
medha qe edhe nxenesit e grupit Il-te e III-te te perparojne dhe t'i
kryejne veprimet ne nivelin e kerkuar.
Ne te mesuarit e diferencuar te veprimeve levizore, vend te
rendesishem zi! pi!rgatiija fizike, e cila perben nje dukuri
shumi!jaktori!she. Pervoja ka treguar se i njejti nxenes i grupit te trete,
ne ushtrimet e forces me gira, mund te jete shume i fuqishem ne
vrapimin e qendrueshmerise (Gr.I). Zakonisht, keta jane tipa astenike
(me peshe te lehte), por me qendrueshmeri te madhe trupore. Jo ralle,
ndodh qe nje nxenes i grupit te dyte ose te pare ka rezultat shume te
dobet ne kercimin se Iarti osc se gjati.
Si perfundim, ndatja e grupcve duhet bere ne baze te aftesive
fizike speciale te domosdoshmc per pervetesimin e veprimeve Ievizorc
perkatese. Ne didaktiken e edukimit fizik keto klasifikohen si
ni!ngrupe, qe mesuesi i evidenton ne ditar per pune te diferencuar.
Ushtrimet qe zgjidhen e perdoren per pergatitjen speciale ne fund te
pjeses themelore te ores se mesimit, rekomandohet te planifikohen me
doze dhe intensitet te ndryshem, sipas grupeve. Keto ushtrime u jepen
nxenesve dhe per pune te pavarur jashte klase. Ne keto raste, mesucsit
i vjen ne ndihme skeda ose kartela e ushtrimeve, sipas grupeve.
Pergatitja individuale e nxenesve percaktohet edhe nga pi!rvoja
li!vizore e aknmuluar. lntelekti !!!vizor eshte me i dukshem te nxenesit
qe kane pervoje levizore te pasur. Keta nxenes jane te afte ta
riprodhojne veprimin e ri Ievizor (pas demonstrimit te mesuesit), me
shume pak gabime. Ndersa nxenesit me pak pervoje levizore
zakonisht kerkojne kohe me te gjate, per pervetesimin e materialit
Ievizor dhe si rregull, jo me metoden e te ushtruarit te teresishem, por
,,
I, I
221 I
me ate te te ushtruarit te pjesshem e me shume ushtrime ndihmesc dhe
speciale.
Njohja e aftesive te secilit nxenes ne variantin standard te
veprimit qe mcsohet, eshte rue se e domosdoshme. Kjo ka per qellim
qe, pavaresisht se ne c;' grnp bejne pjese, te gjithe nxenesit ta kene te
qarte objektivin e pi!rgjithshi!m. Krijimi i grnpeve mesimore nuk ka
karakter absolut. Ato ugrihen ne perputhje me kerkesat konkrete te
.,...·1
gdo veprimi Ievizor e me nivelin e parapergatitjes se c;do nxenesi. Kjo l
ecuri i jcp mundesi nxenesve qe e pervctesojne menjehere veprimin e I,
;:.;
ri Ievizor, te vazhdojne te ushtrohen me tej me metoden e tercsishme, i'
nderkohe qe te tjeret ushtrohen me ate te pjesshme. 'I'
• Puna e diferencuar e ver;oritif psikologjike individuale ti!
nxifni!sve
lntelekti li!vizor, i gdo niveli qofte, lidhet ngushte me vec;orite
psikologjike te nxenesit. Ne edukimin fizik, ndarja ne grupe e ".·,
"'i!
nxcnesve nuk eshte e mjaftueshme, per te plotesuar kuadrin metodik ;, '
11
te punes se diferencuar. ,.
'ill
Gjate krijimit te gmpeve mesimore, mesuesit kane parasysh . '
edhe vec;orite psikologjike individuale te nxenesve. Keshtu p.sh. ne
grupin e pari!, ata perfshijne nxenesit qe dallohen per qendrim aktiv,
guxim, inisiative, prirje per te zgjidhur detyra te veshtira, ctj. Ne
grupin e dyti! hyjne ata nxcnes qe kane vcndosmeri te pamjaftueshme,
por qe synojne per rcalizimin e detyrave levizore dhe kane besim ne
vetvete. Grupi i treti! perbehet nga ata nxenes, qe karakterizohen nga
ndrojtja dhc pasiviteti, ndjenja e mosbesimit, nganjehere dhe e frikes, "
''II
per arritjen e objektivit.
Nxenesit me sistem nervor ti! forti! e pervetesojne vepnmm
levizor pa luhatje cilesore, ndersa ata me sistem nen,or te dobi!t
perparojne me oshilacione, here me permiresim e here me keqesim te
cilesise. Keta te fundit e pervetesojne mire veprimin levizor, kur u
propozohet zgjidhja e detyres levizore me metoda kerkimore, ndersa
ata me sistem nervor te forte e pervetesojne ate ne rrugen riprodhuese,
ne menyre te pavarur ose duke zbatuar vazhdimisht udhezimet e
mesuesit.
Intelekti li!vizor lidhet ngushte dhe me dinamiken e proceseve
nervore. Per nxeni!sit me li!vizshmi!ri ti! uli!t ti! proceseve nervore, me
 ,,
I

222 Kapitulli 4 - Bazat e tc ntCsuarit ne eclul<thnin {izil~

efektive eshte metoda c detyrave standarde, nclersa per nxeni!sit me

li!vizshmi!ri mesatare, eshte i clobishem kombinimi i cletyrave levizore
stanclarcle me ato te nclryshueshme. Nxenesit me li!vizshmeri ti! larti! ti!
proceseve nervore parapelqejne metoda clhe cletyra te nclryshueshme.
Ne trajtimin e cliferencuar (individual ose ne grupe te vogla
nxenesish), cluhet pasur parasysh eclhe niveli i impresionimit, qe liclhet
clrejtperclrejt me shfaqjen e intelektit levizor. lmpresionimi shkaktohet
nga ngacmucs me fuqi te nclryshme, qofshiu keto te jashtem ose te
brenclshem. Mesuesi cluhet te kete parasysh se niveli i larti! i KAPrfU!.U S
impresionimit, si clukuri neuropsikike, muncl te pengoje seriozisht
nxenes te caktuar ne pervetesimin e veprimeve te veshtira ose te
nclerlikuara levizore. Ne te tilla raste, eshte e nevojshme qe mesuesi te ..
zbuloje shkakun e te krijoje kushte lehtesuese, cleri ne zbehjen e
gjencljes emocionale negative.
KON'fROtU DH£ VtERESIJV\1 u u
Karakteristikat psikologjike qe pcrmenclem (eclhe ato te
temperamentit), muncl te merren ne !considerate nga mesuesi, vetem
I NXENESV£
atehere kur ai venclos marreclhenie te clrejta humane me c;:clo nxenes.
Arritja e ketij synimi nclihmohet, kur mesuesi u jep nxenesve pjese nga
funksionet e veta profesionale. Keshtu, ai muncl te organizoje mesimin 5.1. Kontrolli i nxenesve ne edukimin Jizik
me grupe ti! vogla (ely nga ely) ose ne menyre individuale. Detyrat e
shtruara per t'u realizuar ne kcte forme organizative, i krijojne Gjate gjithe jetes, vec;:anerisht gjate viteve te shkollimit,
munclesi mesuesit te levize, te vezhgoje clhe te komunikoje njerezit u nenshtrohen kontrolleve clhe vleresimeve te nclryshme.
clrejtperclrejt me c;:clo c;:ift ose inclivicl. Kjo ecuri metodike rrit Mesuesit jane protagonistet kryesore, qe perclorin kontrollin e
efektivitetin e punes se cliferencuar me secilin nxenes ne ngarkese, vleresimin profesionalisht. Kjo kerkon njohje te teorise, te sistemeve
metocle clhe ushtrime. Puna front ale ose zinxhir ne pjesen theme! ore te clhe praktikave te kontrollit (matjes) e vleresimit, zoterim te
ores se mesimit, kurrsesi nuk i ploteson funksionet e punes se kompetences se vleresuesit, perclitesim e permiresim te vazhclueshem
cliferencuar. te tyre.
Puna individuale dhe me r;;ifte vleresohet sot si rruga mi! e Kontrolli clhe vleresimi jane shfaqur njekohesisht me fillimin e
mire, per rritjen e interesave te nxeni!sve clhe per te mesuarin aktiv te shkolles, maclje nga au tore te ndryshem pohohet se ato jane te vjeter,
veprimeve levizore, kur ata kane ne clispozicion mjete mesimore te gati sa vete shoqeria njerezore, pra shume me te vjeter se sa mesimi Ii
!

bollshme per c;:clo etape te te mesuarit. Ka linja ose nenlinja te shkollor.

1:
programit, ku nxenesit edhe pa pasur shume mjete, mund te punojne Kontrolli clhe vleresimi perbejne fazen jetesore te
I'
mire ne menyre inclivicluale ose ne c;:ifte, me kerkesa clhe cletyra te mesimclhenies ne shkolle. Megjithse percloren se bashku clhe i
cliferencuara clhe metoda kerkimore. sherbejne shume njeri-tjetrit kontrolli clhe vleri!simi nuk jane
sinonime.
1,:i
!I
Iii
!!!
224 Kapilulli 5 - Kontrolli dl1e vlcresinti i nxenesve
Ne kuptimin e pergjithshi!m, kontrolli i!shti! procesi i
krahasimit ti! nji! sasie ti! njohur me nji! sasi ti! panjohur, pi!r ti! fituar
informacion mbi sasine e panjohur. Ve<,:anerisht ne edukimin fizik,
kontrolli do te ishte i pamundur, pa nje standard te percaktuar e te
vleresuar qarte, i cili mund te perdoret si baze e krahasimit.
Me ane te kontrollit, mesuesi i edukimit fizik grumbullon e
organizon informacion te bollshem mbi punen e tij, te nxenesve, mbi
efektshmerine e programit mesimor te lendes ne nje grupmoshe te
caktuar, mbi nivelin e planifikimit e te zbatimit te mesimdhenies e
mesimnxenies, mbi rolin e mjedisit, veglave dhe pajisjeve qe disponon
shkolla, mbi rolin e mjedisit shoqeror ne procesin mesimor e jashte tij,
rrolin e familjes, etj.
Ne kushtet e lendes se edukates fizike ne shkolle, forma me e
zakonshme e kontrollit eshte ajo e kontrollit permes testeve.
Pavaresisht nga menyra, ecuria metodike dhe mjetet e perdorura,
kontrolli nc edukimin fizik perdoret per qellime te ndryshme:
•!• Miisimore
• Siguron te dhena per perparimin e nxenesve ne lenden e
edukates fizike;
• Siguron te dhena per ecurine e mesimdhenies ne lenden e
edukates fizike;
• Siguron te dhena per perdorimin e bazes materiale mesimore;
• Siguron te dhena per motivimin e nxencsve per edukim fizik
e sport.
•!• Diagnostikuese
• Verifikohen njohurite qe zoterojne nxencsit per edukimin
fizik e per sportin;
• Njihen aftesite levizore, intelektuale dhe morale te
nxenesve;
• Zbulohen anet e forta dhe te dobeta te nxenesit, shkaqet e
tyre.
•!• Orientuese
• Njihen interesat e nxenesit per edukimin fizik e per sportin; .
• Zbulohen pritjet e nxenesve, per t'u marre me nje lloJ
veprimtarie levizore dhe sportive.
Didahtiha e edubmit fizil< 225
•!• Administrative
• Sigurohen te dhena per buxhetin e shkolles;
• Sigurohen te dhena per personelin e shkolles;
• Sigurohen te dhena per nunu·in e nxenesve, qe duhet te kete
<,:do grup, <,:do klase dhe e tere shkolla.
'I
•!• Per politiki!n arsimore
'
• Sigurohen te dhena per efektshmcrine e sistemit arsimor, ne
perberje te te cilit eshte dhe edukimi fizik e sporti shkollor. ''
•!• Ki!rkimore
• Sigurohen te dhena per ecurine e metejshme te kerkimeve
dhe studimeve shkencore, ne fushen e edukimit fizik e
I,
sportit shkollor. ,':
5.1.1. Ri!ndi!sia dhe llojet
e kontrollit ni! edukimin fizik
Ne pergjithesi, kontrolli i nxenesve ne edukimin fizik synon
njohjen e nivelit te zhvillimit antropometrik, te aftesive motore,
psikomotore, shkathtesive dhe shprehive levizore. Kjo njohje e
ndihmon mcsuesin te planifikoje dhe te zbatoje drejt metodat,
ushtrimet e ngarkesat e pershtatshme, te zbuloje dhe te korrigjoje me
kohe gabimet e nxenesve, t'i inkurajoje ata per t'u marre me edukim
fizik e me sport edhe jashte ores se mesimit. Nepermjet kontrollit,
mesuesi i meson nxenesit te vetekontrollojne veprimet e tyre.
Kontrolli i nxenesve ne edukimin fizik paraqitet ne tre lloje
kryesore:
• Kontrolli paraprak;
• Kontrolli ne vijimesi te mesimeve;
• Kontrolli ne mbarim te linjes.
5.1.1.1. Kontrolli paraprak
Synon ne njohjen fillestare te treguesve antropometrike, te
aftesive motore, psikomotore dhe te shprehive levizore baze. Kete
njohj~ mesuesi e ben nepermjet standardeve te permbajtjes e te

226 Kapitulli 5 - Konh"olli dltc vlerCsimi i nxCnCsve
arritjeve, te ci!et i percakton, duke u mbeshtetur ne kurriku!Cn lendore
te edukirnit fizik, ne matjet e ne testimet e nxenesve.
5.1.1.2. Kontrolli ni! vijimi!si ti! mesimeve
Puna e here nga nxenesit ne oret e mesirnit e jashte tyre,
interesat e tyre per edukimin fizik, e gjejne mjaft mire shprehjen ne
nivelin cilesor te pervetesimit te materialit mesimor e ne pjesmarrjen
ne veprimtarite sportive. Pikerisht ketu duhen pare synimet e ketij
kontrolli, i cili si rregull behet ne <;:do ore mesirni.
Me ane te ketij kontrolli, mesuesi evidenton perparimin e
nxenesve nga mesimi ne mesim e i nxit ata per rezultate me te larta.
Kontrolli ne vijimesi te mesimeve mund te behet:
- Ne fillim te ores se mesimit (para ngrohjes);
- Gjate zhvillimit te ores se mesimit;
- Ne mbarim te ores se mesirnit (para mbylljes).
Ne te t:rija menyrat e kontrollit eshte mire qe mesuesi te mbaje
shenime, te cilat do te ndihmojne ne punen e tij, per vleresimin e
nxenesve.
5.1.1.3. Kontrolli ni! mbarim te linjes
Ky kontroll synon njohjen e nivelit te pervetesimit prej
nxenesve te materialit mesimor, nga ana sasiore dhe cilesore. Sipas
oreve qe ka ne dispozicion, sipas mundesive konkrete, mesuesi mund
ta beje kete kontroll ne nje ore mesimi per te gjithe klasen ose ne dtsa
ore mesirni, duke e ndare klasen ne grupe.
Rezultatet konkrete te ketij kontrolli pasqyrohen nga mesuesi
me vleresim ne fletoren e evidences e te ditarit pedagogjik, pastaj ne
regjistrin eklases.
5.1.2. Kontrolli i afti!sive motore (kondicionale)
Kontrolli i aftesive motore eshte mire te behet brenda muajit te
pare te vitit shkollor. Sipas mundesive dhe kushteve konkrete te
shkolles, mesuesi zgjedh teste kontrolli per c;:do aftesi motore. Keshtu
p.sh.:
.··!
227 'I
;'i
Per shpejtesine, ai kontrollon nxenesit nepermjet vrapimit ':
30m, 50m ose 60m.
Per forcen, nxenesit mund te kontrollohen nepermjet terheqjes ,I
ne hekur ose clrejtpcrdrejt nepermjet dinamometrise. I
Per forcen e shpejtc, kontrolli mund te behet nepermjet
kercimit se larti ose se gjati nga vendi, me nje ose tc dyja kembet. I
I
Per qcnclrueshmerine, mesuesi mund te perdore si teste
kontrolli vrapimin 600m, 800m, 1OOOm e me shume.
'I
Per pcrkulshmerine, nxenesit mund te kontrollohen ne
pcrkuljen e kyc;:eve me grade (o). l
Nxenesit me raport mjeko-ligjor kontrollohen ne ato teste qe e :1
lejojne kushtet shendetsore te tyre. Rezultatet qe nxirren, klasifikohen ··'''...I''
ne pese kategori nivelesh zhvillimi:- i ulet, nenmesatar, mesatar,
mbimesatar e i larte. il
Nepermjet kontrollit te aftesive motore, mesuesi sakteson II·
l:i
·:11,
aftesite motore te mbetura prapa clhe nderkohe studion e zgjedh rruget I'
me te pershtatshme, per zhvillimin e tyre.
Per efekt studimi dhe krahasimi, mesuesi mund t'i
rikontrolloje aftesite motore gjate vitit mesimor ne c;:do 1,5-3 muaj,
duke pasur parasysh vec;:orite e ndryshimeve qe pesojne ato. Keshtu
p.sh. perkulshmeria, qe nclryshon me shume dhe me shpejt,
rikontrollohet e para;
qendrueshmeria, qe ndryshon me pak, rikontrollohet pas
perkulshmerise; forca clhe shpejtesia me perberset e tyre, qe
ndryshojne me pak se ely cilesite e tjera, rikontrollohen te fundit.
Rezultatet e arritura ne kontrollin e aftesive motore hiclhen ne
tabelen e percaktimit te niveleve (shih tabelen 3), e cila i sherben
mesuesit te vendose stanclarclet e vleresimit per te arclhmen.
228 Kapitulli 5 - Kontrolli clhe vlerCsimi i nxenesve 229
,,ii'
TABELA E PERCAKTIMIT TE NIVELEVE Lm- !artesia mesatare e trupit;
Klasa VII (M) Pm- pesha mesatare e trupit; i:
Viti shkollor 200 ... - 200 ... Tm- perimetri mesatar i toraksit ne qetesi. .I
Treguesit mesatare mesuesi i nxjerr nga matjet e bera ne
VRAPI grupmoshen e gjinine e caktuar ose nga studimet e bera ne shkalle I·
NR EMER MBIEMER DATELINDJA v vz N Etj.
kombetare. 'I'
i','
Koeficienti i zhvillimit harmonik morfologjik na ndihmon te
l Etj. nxjerrim indeksin e zhvillirnit harmonik morfologjik per secilin
2 Etj. nxenes, nepermjet ekuacionit:
3 Etj. (L-P).L
I=
Tabela 3: Percaktimi i nivelcvc te zhvillimit te aftesive motore. K.2T

Shembull zbatlmJ: NJe nxenes i mashes 16 vjeg (M) ka keto

Shifnim: Eshte mire qe nivelin (ne kolonen"N") ta vendosim, ;;·:.I

permas a: ·..···i
pasi te kemi percaktuar standardet e vleresimit. 'I,
L= 160cm
5.1.3. Kontrolli i treguesve antropometrikif P= 50kg
T= 80cm
Te gjindet indeksi i zhvillimit harmonik morfologjik te tij e te
Behet ne fillim te vitit akadernik; keshillohet te kryhet edhe ne
fund te tij. Kontrolli behet ne lartesine e trupit, ne peshe, ne percaktohet niveli i zhvillimit?!
perimetrin e kraherorit e ne elasticitetin e tij. Nepermjet ketyre
treguesve, mesuesi njeh e percakton tipin antropometrik te nxenesve. (160- 50). 160 17600
Per <;do grupmoshe dhe gjini jane karakteristike madhesite e 1= - - - - - = = 95.9
percaktuara, qe mund t'i shprehim ne formen e koeficientit 1,147. 2. 80 183,52
heterohrom, ndonse jerni te detyruar te pranojme normen e zhvillimit
harmonik morfologjik, te llogaritur ne baze te indekseve mesatare te
Sit; do te verejme ne tabelen e indekseve standarde te
zgjedhjes perfaqesuese per nje numer te caktuar, p.sh. per 100 njesi
(qe mund te jene perqindje, pike, nota, etj.), te cilat nuke ndryshojne zhvillimit harmonik morfologjik, indeksi qe doli, tregon se nxenesi
eshte i zhvilluar ne nivelin mesatar.
esencen e geshtjes.
Pervoja praktike dhe studimet e shumta kane ndihmuar ne
Bazuar ne literaturen e specialitetit, koeficientin e zhvillimit
hartimin e tabeles permbledhese te indekseve standarde te zhvillimit
harmonik morfologjik e nxjerrim nepermjet ekuacionit:
harmonik morfologjik (shih tabelen 4).
Mbeshtetur ne indekset standarde te zhvillimit harmonik
K=
morfologjik, vlen te theksohet se vlera e indeksit ulet me rritjen e
100. 2Tm
mases (peshes) se trupit e te perimetrit te toraksit e ngrihet me rritjen e
 ...,,,
'

230 Kapitulli 5 - Kontrolli dhe vleresimi i nxenesve 231

lartesise se trupit. Sa me e madhe te jete shmangia e indeksit nga 100- 5.2. Vleresimi
ta, aq me e konsiderueshme eshte prishja e harmonise.
Ndryshimet e muses se trupit kane karakter te nderlikuar e Vleresimi i perparimit te nxenesve, ve~anerisht ne ato disiplina
kontradiktor. Shtesa e peshes se trupit, per llogari te komponenteve qe nuk kane kohematje dhe largesimatje, perben nje nga <;:eshtjet qe I

aktive te tij (muskujve dhe kockave) eshte fenornen pozitiv, qe rrit preokupon sot te gjithe mesuesit e edukimit fizik. Sot kerkohet qe I
'
rezerven e forcave tizikc. Perkundrazi, shtesa c pcshes se trupit, per vleresimi te inkurajoje qendrimin aktiv e rritjen e interesave te
llogari te komponenteve pasive (si~ mund te jete dhjamosja, djersitja, nxenesve ne mcsim e j ashte tij, duke perfshire ketu dhe ata me '
1
etj.) eshte nje fenomen ncgativ, qe ul ne masa te konsiderucshme ose zhvillim te pamjaftueshem fizik. Ky eshte synimi themelor i !ere .!''
~tTegullon rezerven e forcave fizike.
permbajtjes se vlcresimit ne edukimin fizik .
Vleri!simi i!shti! procesi, ni!pi!rmjet ti! cilit pi!rcaktohen vlerat,
INDEKSI STANDARD I ZHVILLIMIT
mbi bazi!n e il1formacionit ti! grumbulluar nga kontrolli. Ai
NIVELI I ZHVILLIMIT HARMONIK MORFOLOGJIK
FIZIK konsiderohet proces i verifikimit e i gjykimit ti! vleri!s ose sasisi! si!
PREJ DE R I di~·kaje, duke pi!rdorur nji! standard vleri!simi. Vleresimi ka si element
I ULET 126 E LARTE kryesor gjykimin e permban pershkrimin sasior e cili!sor te vlerave.
Ky eshte tipari themeior, qe e dallon ate nga kontrolli. Kur mesuesi i
NENMESATAR 101 125
edukimit fizik kontrollon nxenesit, e pershkruan ate, pershkruan testin 1:,.
'•!I:
ESATAR 95 100 (testet) qe do te perdore per kontroll, ndersa leur ai i vlereson ata,
MBIMESATAR 80 94 gjykon mbi vlerat e tyre. Testi dhe testimet qe perdoren ne edukimin
fizik, synojne te masin arritjet c nxenesit ne kete lende. Nota e vene ne
I LA R T E 79 E POSHTE
baze te arritjeve, eshte vleresimi per nxenesin.
Me ane te vleresimit, mund te grumbnilohet nje informacion i
Tabela 4: Indel<Set standarde te zhvillimit harmonil< morfologjil<. nevojshem per perparimin e nxenesve ne lenden e edukates fizike.
Vleresimi i siguron mesuesit e nxenesit informacion te sakte mbi ate
Mbi bazen e kontrollit te treguesve antropometrike, mesuesi qe eshte mesuar e ate qe mbetet per t'u mesuar. Gjithashtu vleresimi u
mund te caktoje grupet mesimore, te cilet ndertohen, si vijon: siguron informacionin e nevojshem prinderve dhe personave te tjere,
Grupi I , nc te cilin bejne pjese te gjithe nxenesit me raport te cilet marrin vendime, duke u bazuar ne perparimin e nxenesit ne
mjeko-ligj or. edukimin fizik.
Grupi II , ne te cilin bejne pjese te gjithe nxenesit me nivel Ne kushtet e Jendes se edukates fizike, per vleresimin e
te ulet, deri nenmesatar te zhvillimit harmonik morfologjik, d.m.th. me nxenesve nuk rekomandohet t'i jepet prioritet vleresimit kategorik e te
indeksin ezhvillimit harmonik morfologjik 126-101. unifikuar ne kerkesa sasiore dhe cilesore, por te mbeshtetemi dhe te
Grupi Ill ·, ne te cilin bejne pjese te gjithe nxenesit me nivel marrim parasysh, para se gj ithash, mundesite reaie dhe potencialin
te zhvillimit harmonik morfologjik mesatar e !art, d.m.th. me indeksin karakteristik psikomotor e fiziologjik te nxenesve. Gjithashtu nevojitet
e zhvillimit harmonik mmfologjik 100 e poshte. te kemi parasysh ligjin e formimit gradual, te pershkallezuar e te
pabarabarte te shkathtesive dhe shprehive levizore si dhe ate te

232 Kapitulli 5 - Konholli dl1e vleresim.i i nxeuesve
zhvillimit te pabarabarte te aftesive motore dhe psikomotore brenda
mashes e midis moshave.
Vleresimi i aftesive motore i shkeputur nga funksioni themelor
i tyre, qe eshte formimi gradual i shkathtesive dhe shprehive levizore,
mund te marre vetem vlera inkurajuese dhe njohese, si per mesuesin
ashtu dhe per nxenesin, por kurrsesi vlera per matjen e nivelit te
pervetesimit te veprimeve levizore. Nga ana tjeter, pcrqendrimi i
vemendjes vetem te niveli i shkathtesive dhe shprehive levizore, duke
i pare ato te shkeputura nga njohurite, nga aftesite motore dhe
psikomotore, do ta asfiksonte jo vetem metodiken e te mesuarit, por
edhe metodiken e vleresimit ne edukimin fizik.
Keqinterpretimi i rolit te aftesive motore ne formimin e
shkathtesive dhe shprehive Jevizore si dhe minimizimi i proceseve
mendore, duke perfshire sferen emociona!e dhe volitive te
personalitetit, sjellin per njedhoje shtremberime ne metodiken e
vleresimit te nxenesve ne edukimin fizik. Keshtu qe mesuesi nuk do te
vleresoje perpjekjet e interesat e nxenesve, por predispozitat e prirjet e
tyre.
Nga pikpamja pedagogjike, vleresimi i rezultateve duhet te
mbeshtetet ne ligjesite e formimit te shkathtesive dhe shprehive
levizore, si dy nivelet kryesore te pervetesimit te materialit mesimor.
Vertetesia e nje vleresimi arrihet, duke u bazuar ne matjen sa
me objektive, sa mete sakte, te vlefshme dhe te besueshme. Vleresimi
ne edukimin fizik mund te perfshije gjykimin subjektiv, por ai duhet te
mbeshtetet ne nje percaktim te qarte te synimeve dhe ne nje
informacion te grumbulluar objektivisht. Vleresimi ne edukimin fizik
(si dhe kontrolli) perdoret per qellime te ndryshme:
•!• Me'simore
• Siguron nje feedback, per perparimin e nxenesve ne Jenden
e edukates fizike;
• U siguron nxenesve nje feedback, per perparimin e tyre ne
kete Jende;
• Motivon nxenesit;
• Vlereson gatishmerine e nxenesve, per nxenie te metejshme.
,II
'
233
•!• Diagnostikuese
• Vlereson anet e dobeta dhe te forta te nxenesve ne lenden e
edukates fizike si dhe shkaqet e tyre.
•!• Orientuese
• Orienton nxenesit, per profesionin qe do te zgjedhin;
• I zhvillon ata ne menyre te gjithaneshme dhe specifike.
•!• Administrative
• Ndikon drejtperdrejt ne perzgjedhjen e nxenesve; ''I
• Perben premisen baze, per klasifikimin e nxenesve;
, I!
• Behet udherrefyes, per marrje vendimesh te ndryshme nga
ana e mesuesit.
•!• Per politiki!n arsimore
• Sherben si baze, per marrjen e vendimeve, mbi zhvillimin e
sistemit arsimor, edukimit fizik e sportit shkollor.
•!• Kifrkimore
• Orienton. per marrjen e vendimeve, mbi ecurine e
metejshme te vleresimit ne edukimin fizik.
Duke u mbeshtetur ne didaktiken e pergjithshme, kemi
mendimin se dhe ne lenden e edukates fizike duhet te perdoren 4 lloje
vleresimesh:
+ Vleri!simi klasifikues, i cili e ndihmon mesuesin e edukimit
fizik te kategorizoje nxenesit e te orientohet per ndarjen e
grupeve mesimore.
+ Vleri!simi diagnostikues, i cili synon te zbuloje shkaqet
njohese, fizike, emocionale, shoqerore te problemeve, qe
kane nxenesit ne edukimin fizik, me qellim qe te
percaktohen teknikat korrigjuese.
+ Vleri!simi formues, me ane te te cilit vezhgohet perparimi i
nxenesve ne lenden e edukates fizike, gjate procesit te te
nxenit si dhe sigurohet nje feedback, per te lehtesuar te
nxenit e per te korrigjuar gabimet e mesimdhenies.
+ Vlerifsimi pi!rmbledhi!s, me an en e te cilit percaktohen
arritjet e nxenesve ne perfundim te programit mesimor te
edukimit fizik (per klasen perkatese ose per tere kursin e
studimeve), per te vendosur noten ne <;ertifikimin e tyre.
 I
I
'!
234 Kapitulli 5 ~ Kontrolli dhe vlereshui i nxenesve Didabtil<a e eduldmit fizil, 235
,I I
!
Nepermjet vleresirnit permblcdhes, mund te gjykohct mbi ''
ETAPA 1-re:- TE DISH TE
efektshmerine e mesimdhenies ose te prograrnit mesimor te VLERESOSH E TE i:
'I'
edukimit fizik. NJOHESH SUKSESIN
Lc ta analizojme problemin, ne perputhje me kushtet konkrete
te edukimit fizik ne shkollc:
Per nje mesues, qe eshte ne zoterim te nje progresioni TEDISHTE ETAPA U-te:- TE DISH TE
ushtrimesh shume te thjeshte, te sterholluar e te efektshem, akti VLERESOSH E TE .I
VLERESOSH NXENESIT IDENTIFIKOSH SHKAQET !
pedagogjik ne kuptimin e mirefillte, dmth aksioni pedagogjik ne terren E DESHTIMIT
do te mundet te filloje mbarc.
Njc gje eshte e qarte, qe pothuaj te gjithe mesuesit nuk e Figura 16:- Kuptimi mbi vlcrcsimin c nxcncsve ne edukimin fizik.
vleresojne:- nuk mjafton te zoterosh nje plan te rnrekullueshem
konspekt, duhet te dish ta veshe ne jete ate. Nga sa me siper, dalim ne perfundimin se te dime te
Te zoterosh nje plan konspekt, do te thote te angazhosh nje vleresojme, do te thote te mundemi te pohojme, nese sjellja e
nderhyrje pedagogjike ose, me mire te themi, t'u shpjegosh menjehere nxenesve eshte nje sukses apo nje deshtim ne ushtrimin standard qe
nxenesve cilet ushtrimc kane ata per te realizuar e si duhct t'ia arrijne propozojme. Per te arritur kete, mesuesi eshte e domosdoshme t' i
kesaj. Jane vezhguar shume mesues, qe kane bere nxenesit te referohet shenjave te sukscsit e shkaqcvc te deshtimit.
rcalizojne nje ushtrim shume te lehte ose shume kompleks; ne keto
raste ala si pa dashur kane shkaktuar merzitje dhe humbje kohe. 5.2.1. Si ti! pi!rshkruajmi!
Nje mesues i edukimit fizik, pasi organizon permbajtjen e dhe ti! njohim shenjat e suksesit?!
mesimit ne standarde, duhet te dije te njohe suksesin per keto ushtrime
standarde. Etapa e pare pra e vleresimit eshte te dish kur e pse nje Per te trajtuar sa me drejt Ieete <;:eshtje, e shohim te udhes qe
ushtrim eshte realizuar ne mcnyre korrekte. para se gjithash te qartesojme se <;:fare eshte nje shenje per nxenesin e
Duke filluar nga kjo njohje, mesuesi do te mundet te diktoje e per mesuesin.
te identifikoje shkaqet e deshtimit te nxenesit. Ai do te duhet te jete i Shume shpesh mesuesit nuk dine se ~;fare eshte nje shenje, per
afte te mesoje, pse nxenesi i tij deshton e te njohe gabimet me te <.;fare sherben ajo dhe sigurisht, nese jane te afte e ia kane man·e doren
shpeshta te vezhgueshme ne nje linje ose nenlinje te caktuar. Vetem te njohin suksesin, jane te paafte te shprehin "Pse? "-ni! dhe akoma me !,
keshtu mesuesi do te mundet te parashikoje nje nderhyrje dhe te pale t'ia transmetojne ate te tjereve. I,

I
drejtoje me cilesi mesimin. Ne figuren 16, kemi paraqitur skematikisht Shenjat jane shume me leper se ato qe quhen "marifete" ose I

konceptin "Vleri!sim ": "yr;kla ", qe mesuesi i transmeton nxenesit e qe shpesh shperthen nje
reaksion pozitiv. Ato jane informacione te sakta, qe lejojne te
kontrollojme nje levizje. Shenjat duhet te jene te dukshme per
mesuesin e te kapshme nga nxenesi. Nje shenje perben lidhjen qe
bashkon ngushtesisht mesuesin me nxenesin.
Mesuesi qe ka per objektiv t'u mesoje nje veprim nxenesve te
tij, duhet t'u mesoje atyre "ti! ndjejni!" dhc "ti! kapin me shqisa"
shenjat e suksesit te ketij veprimi. Nga ana e tij, mesuesi ka per detyre
236 Kapitulli 5 M Kontrolli dhc vlerCsimi i nxCnCsvc 237

te vezhgoje kete shenje, per te kontrolluar suksesin perparues e te Te mesuarit e shprehive levizore filion me ndihmen e shenjave
informoje per kete nxenesin. Ne figuren 17, kemi paraqitur ti! jashtme dhe perfundon me arritjen e kontrollit te brendshem. Per te
komunikimin ideal mesues-nxenes (nepermjet shenjave): vertetuar kete, le te marrim nje shembull nga gjimnastika:- Mesuesi
deshiron t'u mesoje nxenesve baraspeshimin mbi te majten. Ai
konstaton qe nje nxenes e mban kemben e prapme te perkulur. I
MESUESI kerkon atij ne kete moment, nese kemba eshte e shtrire dhe nxenesi i
I MilSON NXENESI'I'
,- .....,.. , ... ""''"
_..,.,
"' TE DJKTO.lit pergjigjet gjithnje "Po". Mesuesi i kerkon nxenesit te ktheje koken e
te shikoje kemben e prapme dhe sheh qe nxenesi e drejton ate.
Ne rastin e pare eshte fjala per informacionin e nje shenje te
DUKE I MilSU~R ATIJ TE KAPil ME brendshme (qe eshte e gabuar), ndersa ne rastin e dyte ndihma e nje
SHQISA SHENJAT E SUKSESIT
shenje te jashtme (shikimi) eshte percaktuese. Keshtu, shenja e
t jashtme e korrigjon shenjen e brendshme, duke c zevcndcsuar ate pak
nga pak. Nxenesi do te integroje shpejt ne gjurin e tij e ne muskujt e
DHE INFORMON PilR
IillTE NXENESIN kembes se prapme, pa e pare ate, perceptimin e kembes se shtrire.
Nil Tit NJEJTitN KOH:it
!
VEZHGON SHENJAT E
SUKSESIT 5.2.2. Si tif identifikojmif shkaqet e difshtimit?!
"•-•·r ., '

Figura 17:- Komunikimi mesues-nxenes nepermjet shenjave te suksesit. Kur mesuesi zoteron mjetet per te mundur te dalloje sukscsin,
ai di sene cilin drejtim do te angazhohet e cilin objektiv do te ndjeke.
Shenjat jane te jashtme dhe te brendshme. Par cilat jane shenja Eshte per t'u permendur se, pak mesues dine me saktesi ate qe duan te
te jashtme dhe te brendshme per nxenesin e cilat jane shenja te arrijne e me te vertete, pak dine ta shprehin ate, ta formulojne ne
jashtme dhe tregues te suksesit per mesuesin? Per te patur te qarte menyre te qarte, te thjeshte dhc drejtperdrejt te transmetueshme per
kete, le t'i referohemi tabeles 5: nxenesit.
Nese ushtrimet standarde jane menduar mire nga mesuesi, ai
TIPI I TIPI I KONTROLLIT TIPI I KONTROLLIT mund te parashikoje qe pjesa me e madhe e nxenesve te tij do te
SHENJES NGA NXENESI NGA MESUESI
arrijne suksesin. Pervoja lea treguar se, kur 50-70% e nxenesve arrijne
SHENJEE Kontrollohet nga shikimi ose Kontrollohet nga vezhgimi i suksesin shpejt, duke integruar shenjat e tij, permbajtja e
JASHTME nga degjimi i nxenesit. mesuesit (shikimi, degjimi,
mesimdhenies mund te konsiderohet shume e mire. Por sigurisht, nje
prekja).
perqindje e nxenesve do te pesoje deshtim; mesuesi do te jete e
nevojshme t'i c;:oje ata ne sukses. Si do t'ia arrije ai kesaj?
SHENJEE Kontrollohet nga perceptimi i Kontrollohet nga treguesit e
BRENDSHME brendshem (sensacionet suksesit te mesuesi. Pak mesues fillestare kerkojne te njohin shkakun e deshtimit
kinestetike te nxenesit) . ose, nese e bejne ate, e bejne me intuite, me rreziqet qe ajo permban.
Kur mesuesi u propozon nxenesve per te realizuar nje ushtrim
standard, ata nuk angazhohen ne realizimin e tij vetem me muskujt e
Tabela 5:- Shenjat e jashtme dhe te brendshme per mesuesin e per nxenesin. tyre. Ata angazhojne per kete te gjithe personalitetin e tyre dhe te
 238 Kapitulli 5 ~ KontrolJi dhe vlcdlsinti i nxCuesve
gjithe dimcnsionet e ketij personalitcti. Keto dimensione te
personalitetit permblidhen ne tre kryesore:- dimensioni afektiv
dimensioni i njohjes e ai senso-motor.
• Dimensioni afektiv, eshte poli i ndjcshmerise, energjise
dhe ndaleses (pengeses). Ky pol shpesh prcdominon mbi
dy te tjeret. Kur futet ne loje, ky pol behet percaktucs,
pothuaj frenues (frika, merzitja, etj.) ose arsyetucs
(vullneti, pasioni).
• Dimensioni i njohjes, eshte poli i njohjes, i dijeve te
fitum·a, i cili lejon nje menyre trajtimi te arsyetuar te
levizjes. Ky pol i ben thinje njohurive te fitum·a dhc lejon
nje komunikim midis inteligjences se nxenesit c asaj te
mesucsit.
• Dimensioni senso-motor, eshte poli i realizimit drejtues te
Ievizjes, i cili lejon tC futen ne loje muskujt, artikulacionet
e njekohesisht ndjeshmerine (kinestetike, muskulore,
artikulore), qe eshte piknisja e levizjes.
I shpjeguam shkurtimisht tre dimensionet e personalitetit te
nxe~esve, qc man·in pjese ne angazhimin e tij per kryerjen e nje
vepnmi levizor te caktuar, pasi e pame te nevojshme per te justifikuar
emrin e metodes TACOMOT qe rekomandon sot didaktika
bashkekohore e edukimit fizik.
Metoda TACOMOT konsiston ne fshi1jen (eleminimin) e
shkaqeve te deshtimit, duke u nisur nga shpjegimet e mesiperme. Me
Ieete rast nuk mund te Ierne pa shenuar qe, nese nxenesi angazhohet
plotesisht ne aksionin qe i propozon mesuesi, Icy i fundit angazhon
gjithashtu dimensionet e shpjeguara me siper ne veprimin e
mesimdhenies.
Kjo gje sjell mundesi te shumta komunikimi nga poli ne poL
Kur polet e futura ne loje jane te njejta, mirkuptimi midis mesuesit e
nx~nesit mund te jete i forte. Nese ato jane te ndryshme, duhet pasur
kujdes nga konfliktel.
Didal~til~a e eduldntit fizil>! 239
5.2.3. Metodologjia e vlerifsimit tif ajtifsive motore
' Deri para disa vitesh pervoja e mesuesve te edukimit fizik per
vleresimin e aftesive motore te nxenesve lea qene e kufizuar. Ne
programet aktuale te kesaj Iende nuk parashikohen nivele vleresimi
per aftesite motore, par vetem teste kontrolli. Per rrjedhoje, vleresimi i
nxenesve vazhdon te behet ne menyre spontane dhe subjektive.
Aktualisht del nevoje e kohes pasurimi i pervojes didaktike te
mesuesve me koncepte dhe praktika te reja, per te realizuar nje
vleresim sa me real te aftesive motore !C nxenesve.
Hartimi i metodologjise se vleresimit te aftesive motore te
nxenesve mbeshtetet ne arritjet me te mira te vendeve te ndryshme te
Evropes e SHBA-se si dhe ne pervojen e mundesite aktualc te
specialisteve tane te edukimit fizik.
5.2.3.1. Faktori't qi! kushti'zojni' domosdoshmi'rini!
e vleri'simit ni! edukimin Jizik
Keto faktore jane:
• Onto-gjenetike;
• Social-ekonomike e klimaterike;
• Psikologjike dhe pedagogjike.
Duke i njohur keta faktore, do tC mundemi te kuptojne me mire
metodologjine e vleresimit dhe njeheresh do te punojme te motivuar,
per ta vleresuar ate ne praktike.
• Faktori onto-gjenetik
Rritja morfo-funksionale e organeve, aparateve dhe sistemeve
te organizmit te femijeve, kane per baze nivele te ndryshme te
pjekurise se mekanizmave biologjike, te cilet kodifikohen ne fetusin e
nenes, ue kromozonet perkatese. Mbas lindjes se femijes, ky faktor
nga potencial, kthehet ne faktor real e drejton ne teresi rritjen e tij. Ai
shoqerohet me dallime dhe shperpjestime te treguesve antropometrike,
fiziologjike dhe psikologjike brenda moshes, gjinise, midis moshave
dhe gjinive.
240 Kapitulli 5 - Kontrolli clhe vleresimi i nxenCs:ve
Mekanizmat biologjike, qe rregullojne ne pergjithesi
metabolizmin morfo-funksional, dallohen ngafuqia, kohi!zgjatja dhe
tempi i ndryshem ne mosha dhe gjini te ndryshme. Per njedhoje edhe
treguesit natyrore (te pakultivuar) te cilesive fizike, aftesive motore
dhe psikomotore, treguesve antropometrike zhvillohen ne nivele te
ndryshme, gjithnje ne varesi te fuqisi!, kohi!zgjatjes e tempit te
mekanizmave onto-gjenetike. Nje diversitet te tille c,:do mesues e njeh.
Ne jeten e perditshme te shkolles takon nxenes me lartesi dhe peshe te
ndryshme trupore, me shpejtesi dhe qendrueshmeri te ndryshme ne
loje, me reagime psiko-motore te ndryshme ne mesim e ne jete.
• Faktori!t social-ekonomiki! dhe klimateriki!
Faktori onto-gjenetik eshte i rendesishem, por jo i vetem ne
rritjen e zhvillimin fiziologjik, psikologjik e anatomik te femijeve. Ka
edhe clemente te tjere qe jane:
- Menyra e jeteses (regjimi ditor), higjiena, veshja, etj.
- Ushqimi, levizjet, kushtet e mjedisit ne familje.
- Stressi, temperatura e mjedisit, marredheniet ne familje, etj.
Eshte i njohur fakti se nxenesit qe nuk ushqehen mire, kane
zhvillim te pamjaftueshem fizik. Ka dhe nga ata qe Jevizin pak, por
ushqehen jo sipas struktures se n·egullt ushqimore; keta nxenes jane
obeze (te dhjamosur). Ne vendet (rajonet) e ngrohta, nxenesit kane
zhvillim me te shpejte biologjik, ne krahasim me zonat e ftohta. Te
njejten gje mund te themi edhe per elementet e tjere, qe perfshijne
marredheniet ne familje, mikromjedisin, higjienen vetiake, qe ne nje
mase te dukshme ndikojne pozitivisht (kur kushtet jane optimale) ne
rritjen e zhvillimin e femijes dhe e kunderta.
Pra, faktori social-ekonomik dhe klimaterik ne nivele te
ndryshme, ndikon ne fuqizimin ose dobesimin e faktorit onto-gjenetik,
dmth ndihmon pozitivisht ose negativisht ne zhvillimin e femijes.
• Faktori psikologjik
Ne kete faktor, para se gjithash, perfshihet nevoja qe ka ~do
femije per te dalluar e kuptuar pozicionin e tij fizik e psiko-motor ne
grupin ku ben pjese. Duke u njohur me standardin levizor ku femija
perfshihet (i larte, mesatar, nenmesatar, i ulet), ai arrin te kuptoje dhe
te mbaje qendrim aktiv ndaj pozicionit te vet ne raport mete tjeret.
Diclalztilza e eduldmit fizilz 241
i ,,
I
Nxitja e brendshme, per te arritur e kaluar bashkemoshataret
(kur eshte prapa me rezultatet), perben nje element te fuqishem
psikologjik me vlera motivuese, nxitese dhe inkurajuese. Por femija
nuk mund te motivohet, pa e njohur kete pozicion ne grup. Kjo mund
te arrihet, vetem kur mesuesi percakton nivelet standarde te vleresimit
te aftesive psiko-motore, ne perputhje me testet qe zgjedh e
permbajtjen e linjave te programit.
• Faktori pedagogjik
Ky faktor mbart ne vetvete elemente profesionale te punes se
pcrditshme te mesuesve. Ketu, krahas te tjerash, mund te permendim:
o Nevojen per njohjen e gjendjes reale te zhvillimit
psikomotor te nxenesve (te pakten 1 here ne vit), zbulimin e
problemeve qe lidhen me perparimin e tyre dhe me permbajtjen e
programit mesimor. Duke percaktuar standardet (nivelet e perparimit
ose te arritjeve te nxenesve per c,:do vit), mesuesi lea nje pasqyre te
qarte te punes se here nga ai dhe nga nxenesit. Ai veren mangcsite dhe
shqetesimet qe kane nxenesit ne zhvillimin e tyre psiko-motor.
o Duke njohur gjendjen e arritjeve te nxenesve, mesuesit i :1 i
krijohen mundesi per korrigjime te nevojshme metodike dhe 'I'''
organizative, per te ndihmuar ne menyre te diferencuar zhvillimin e
'
,;t
I
'
metejshem fizik e levizor.
o Vctem mbi hazen e percaktimit te niveleve te arritjeve,
mesuesi ka mundesi te bashkepunoje dhe me prinderit, qe ata, jo
vetem te njihen me zhvillimin real psikomotor te femijes se tyre, por
t'i sigurojne nje menyre jetese sa me optimale dhe aktivizim te
vazhdueshem te veprimtarise levizore.
o Element i rendesishem i faktorit pedagogjik eshte dhe
zbulimi, evidentimi nga mesuesi i nxenesve me prirje dhe predispozita
te vec,:anta ne sferen psiko-motore. Kjo i jep dore atij, per te motivuar
e inkurajuar me tej aftesite e spikatura levizore te nxenesve. Nxenesit
me reagime shume te shpejta levizore, me saktesi te madhe te
perdorimit te mjeteve, me shpejtesi dhe force te dukshme perbejne ato ·I;
I' I,
kontigjente, qe japin rezultate te larta ne sporte te caktuara. ·'1:::
i ''
..
,, ,
';:
i I
''
242 Kapitulli 5 - Kontrulli dl-te vlc1·Cs:imi i nxCnCsve
5.2.3.2. Standardet e vleri!simit
Standardet e vlcrcsimit le lendes se edukates fizike perbejne
nJe dokumcnt shteteror, me anen e te cilit njesohen ne menyre te
pershkallezuar (ne te gjitha shkollat) lre nivclet kryesore ti! cili!sisi! si!
pi!rveti!simit nga ana e nxenesve te nje sistemi te caktuar clijesh
(njohuri, shkalhtesi dhc aftesi levizorc), ne fund te nje cikli shkollor (i
u!Ct, i larte dhe i mesem). Ne keto standarde perfshihen te gjitha linjat
e nenlinjal e permbajtjcs se eclukimit fizik ne shkolle, tC ciiat
realizohen ne perputhje me standardet respektive te <;do cikli shkollor.
Ky vleresim i standardizuar per le gjithC nxenesit e njc klase
ne mbare venclin, perfaqeson jo vetem nji! sistem normimi ti! vi!llimit te
pervetesirnit te aftesive !Cvizore le pergjilhshmc clhe sportive, por eclhe
te cilesise se lyre, respektivisht ne tre nivele (i larte-A, mesatar-B dhe i
ulet-C).
Ashlu si per te gjitha lendet e tjera qe zhvillohen ne shkollc
edhe ne edukirnin fizik, standarclet c vleresirnit realizohen nc praktike
nga dy kategori institucionesh kryesore:
• Nga institucionet arsimore te niveleve te larta, si<;: jane
Ministria e Arsimit dhe Shkenccs, Instituti i Stuclimeve
Pedagogjike dhe Drejtorite Arsimore;
• Nga vete shkolial (mesuesil e !Cncles), ne perputhje me
uclhezimet metodike dhe organizative te njohura me pare, qe
Jane:
o Standarclet e vleresimit, qe u dergohen Drejlorive Arsimore
nga Ministria e Arsirnit dhe Shkences, per nivelin e
pervetesimit te clijeve nga nxenesit, gjate viteve te shkollimit
ne ciklin perkates, te cilat emerlohen Standarde ti! nivelit ti!
larti!;
o Standardet e vleresimit, qe u dergohen shkollave nga
Drejtoria Arsimore per klasat e ndermjetme (klasa V-te, VI-
te, VII-H\ vee; e vee;), te cilat emertohen Standarde operative
ti! vleri!simit.
Vec;orile kryesore ti! fonni!s e ti! pi!rmbajtjes se nje standarcli te
cakluar vleresimi, jane:
243
Nifjormif:
v' Formulimi i sintetizuar i kerkeses, duke perdorur menyren
lidhore.
Shembuj:
Nxenesil te jenc le afte ...... ;
Nxenesit te demonstrojne ..... ; , I,
Nxenesit W kryejne ...... ).
v' Vendmja e rezultatit le malshem ne hapcsire clhe ne kohe
(m, em, minula, sekonda, etj.).
Shembuj:
Niveli A:- Nxenesit te godasin ne shnje me topa tenisi-nc 5
gjuajtje, 3-4 te jene tc sakta.
Niveli A:- Nxenesit te jene ne gjendje te kercejne se gjati (me
vrull), nga 400cm-380cm.
Ni! pifrmbajtje:
v' Pi!rshtatja e nivelit cili!sor te shkathlesive dhe aftesive
levizore, vi!llimit respektiv te lyre, sipas linjave dhe
nenlinjave te permbajljes, qe jane realizuar.
v' Vi!rteti!sia c kcrkeses ne tre nivcle (A, B, C) i pergjigjet
gjilhnje vellimit te punes se kryer nga nxencsit, brenda dhe
jashte procesit mesimor.
v' Diapazoni ne shifra i rezultateve te normuara, ben te
mundur jo velem dallimin e tyre midis tre niveleve, por edhe
brenda per brenda nje niveli.
Vec;orite e permbajtjes se stanclarcleve te vleresimit qe lrajtuam
me siper, u japin munclesi nxenesve te njohin pozicionin e tyre ne
nivel grupi (klase) si dhe ne nivel nengrupi (A, B, C). Kjo garantohet
nga vi!rteti!sia e kerkeses, per cilesine e pervetesimit le dijeve clhe nga
pi!rshtatshmi!ria e nivelit cilesor, vellimit respektiv te permbajtjes e te
punes se kryer nga c;do nxenes gjate vi tit shkollor, brenda dhe jashte
klase.
5.2.3.3. Vleri!simi i afti!sive motore ti! nxi!ni!sve (testet motore)
Kur cliskutuam per kontrollin, permendem se ne kushtet e
lencles se edukales fizike ne shkolle, forma me e pershtatshme e
244 Kapitulli 5 ~ Konholli dhe vlerCsimi i nxCnCsve
kontrollit eshte ajo qc realizohct permes testeve. Ne shkolle, testimi
perdoret si proces clidaktik me vlera diagnostikuese, ndersa testi synon
zbulimin e matjen e arritjeve relative te nxenesve, mbas nje periudhe
te caktuar kohe tete mesuarit, ne nje ose me shume linja te programit.
Ne cdukimin fizik, testimi perdorct per njohjen e
pershkallezimin e arritjeve levizorc te nxenesve, ne fund te semestrit e
te vitit shkollor, mbeshtetur ne teste me vlera pergjithesucse.
Perberesit kryesore te testimit, jane:
• Permbajtja e testit;
• Ngarkesa e testit;
• Zbatimi i testit;
• Vleresimi i testit.
• Pi!rmbajija e testit
Ne edukimin fizik, testi pershkruhet me fja!e dhe me skica.
Kriteret kryesore didaktike, per hartimin e nje testi, jane:
0 Qellimi i testit, i cili lidhet me karakterin seleksionues, per
njohjen e treguesve antropometrike, per matjen e cilesive fizike ose te
aftesive motore. Ne rastin e edukimit fizik, i rendesishem cshte testi
pergjithi!sues. Nepcrmjet ketij testi, mesuesi njeh nivelin e
pervetesimit te permbajtjes se linjave te programit nga ana e nxenesve,
ne fund te vi tit shkollor;
0 Thjeshtesia e testit
Testi duhet te jete i thjeshte ne strukture, i kuptueshem,
motivues e t'i pergjigjet nje vellimi te caktuar dijesh te pervetesuara
nga nxenesit;
0 Karakteri konkret i testit
Testi duhet te shprehe nivelin konkret te arritjes se objektivave
te lendes, ne fund te vi tit ose te ciklit shkollor;
0 Mbeshtetja ne karakteristikat strukturore ti! veprimeve
levizore
Ketu kemi parasysh qe testi duhet te jete i ve~ante per aftesite
levizore baze dhe per aftesite levizore sportive;
0 Baza materiale
Testi duhet t'i pergjigjet kushteve reale te bazes materiale,
mjeteve mesimore dhe te terrenit sportive te shkolles;
245
0 Niveli i zbatimit
Testi cluhet t'i pergjigjct nivelit te zbatimit praktik nga ana e
nxenesve. Kjo per faktin se njohja dhe kuptimi i vcprimit Jevizor
perfshihcn ne hallkat e para psiko-motore te te mesuarit. Ato jane
parakushte te zbatimit e nuk testohen;
0 Karakteri kompleks i pi!rmbajtjes se testit
Ne shkolle, testi me permbajtje komplekse (me disa elemente
Ievizore), e ndihmon mesuesin, per te njohur nivclin e pervctesimit
nga nxenesit te nje ose me shume linjave te programit;
0 Vi!llimi dhe cilesia e veprimeve /evizore
Lidhur me kete kriter, mesuesi mban parasysh vellimin e
elementeve Ievizore dhe ci!esine e ekzekutimit te tyre, ne perputhje
me standardin e percaktuar ne program.
0 Ver;orite moshore
Ne hartimin e testit, mesuesi duhet te mbaje parasysh ve~orite
biologjikc dhe psikologjike te mashes se nxenesve qe teston.
• Ngarkesa e testit
0 Vellimi i veprimeve levizore
Ky vellim parashikohet kurdohere, ne perputhje me kapa~itetin
fiziologjik e Ievizor te nxeuesve, me qellim qe te mas ndtkohet
uegativisht ne cilesiue e ekzekutimit te tyre.
0 Veshtiri!sia dhe ndi!rlikueshmeria e testit
Veprimet Jevizore qe testohen, duhet t'i pergjigjen plotesisht
permbajtjes se programit, pa kaluar kufirin e klases perkatese, me
qellim qe permbajtja te perputhet me aftesite levizore te uxenesve te
formuara me pare.
0 Kohezgjatja e zbatimit ti! testit
Ajo duhet te parashikohet nga mesuesi,. ue pershtatje me
kapacitetiu aerobik te mashes, me qellim qe te ev1tohet mbmgarkesa
dhe te mas dobesohet cilesia e kryerjes se levizjeve.
0 Intervali i pushimit
Midis elementeve te nje testi, si rregull mesuesi planifikon nje
interval pushimi te shkurter per shlodhje. Kur elementet e nje testi
lidhen organikisht me njeri-tjetrin, koha e pushimit midis tyre uuk
parashikohet.
246 Kapitulli 5 - Kontrolli dl1c vl~rCsitni i nxCnCsve Didahtilza e edulzimit fizih 247
I

0 Koha e pergjithshme e testimit te klases matur realizimin e standardeve te pergjithshme kombetare, per te
Veprimet levizore dhe elementet perberes te testit duhet te jene percaktuar nivelin e perparimit te nje nxenesi, krahasuar me nje
ne numer te tille, ge ai te realizohet nga te gjithe nxenesit, brenda 45 nxenes tjeter te se njejtes moshe dhe te te njejtit vit shkollimi. ,·1'
I';
minutave. Standardizimi i procedurave te vleresimit behet, per te mundesuar I:
•I
I'
• Zbatimi i testit krahasimin e arritjcve ose aftesive te nxenesve te ndryshem, madje te •I·
Para zbatimit te testit, nxenesve u behet i garte gellimi i tij; te njejtit nxenes ne raste te ndryshme. 'I·
I'
:I
shpjegohet me fjale skica dhe behet demonstrimi i testit perkates, me Testet e standardizuara bazohen ne norme; rezultati mesatar
te gjithe clemente! e tij; behen disa prova, me karakter njohes e pastaj zakonisht sherben per te krahasuar rezultatet e nxenesve. Ci!esia e
filion zbatimi i tij. ketyre testeve eshte shume e Iarte. Gjithashtu dhe besueshmeria e tyre
Zbatimi i testit eshte individual. Ai kryhet ne kushte optimalc shkon ne masen 80-95%. !II
te perdorimit te mjeteve, te !climes, te terrenit sportiv e kurdohcre nen Ne vijim, nepermjet nje shembulli konkret, po japim I.,
drejtimin e mesuesit. metodiken e vleresimit te nxenesve ne edukimin fizik nepermjet
Ne perfundim te zbatimit te testit, evidentohen rezultatet testeve (shih tabelat 6, 7):
konkrete, te cilat u shpallen nxenesve, me sistem pikesh ose natash.
• Vlerifsimi i testit Nr Permbajtja Vleresimi Kutizimet ne
<;do nxenes vleresohet me pike, ne perputhje me rezultatin e vleresim
arritur. Secili test ka piket maksimale te tij, ge jane 100. <;do element i 1 Basketboll so pike Levizje te ngathta,
testit ka piket e tij, ne perputhje me vlerat perkatese. Teresia e pikeve Drib lim me top, Driblim me !Cvizje pa shpejtesine e
te elementeve jep piket e pergjithsme te testit. nepermjet 4 te sakta (10 pike); duhur, zbriten 5
Ne test, krahas permbajtjes pershkruhen edhe penalitetet (ulja pengesave, te Shpejtesi e pike;
e pikeve ), ne ato raste kur cilesia e levizjcve, shpejtesia, saktesia dhe vendosuar l.Sm larg Ievizjeve Driblim kaotik (i
shkathtesia e tyre eshte e ulet. njera-tjetres; ne pergjithesi (10 vnegullt), zbriten
Konvertimi i pikeve per secilin nivel arritjesh (shume mire, Gjuajtje ne kosh me pike); 10 pike
mire, mjaftueshem, dobet), mbeshtetet ne metodike te vevante. menyren e deshiruar Kosh me gjuajtjen
Evidenca e vleresimit (ku perfshihen:- emri dhe mbiemri i (deri 3 here), nga nje e pare (20 pike);
nxenesit, klasa, shkolla, titulli i testit, piker, nota) pergatiten qe me largesi jo me afer se Pasim i sakte (1 0
pare nga mesuesi. 2m; pike).
Rekomandohet qe ne edukimin fizik te perdoren testet e Marrja e topit,
standardizuara. passim nxenesit te
Testi i standardizuar eshte testi, permbajtja e te cilit rradhes, me menyren
perzgjidhet e kontrollohet ne menyre empirike. Per perdorimin e ketij i
e deshiruar. iii
tipi testi, caktohen norma, percaktohen metoda te njejta te
rl
administrimit e pikesimit per vleresim. Tabela 6: Tesli i edukimit fizik per klasen VIII (aftesi levizore sportive). I

Si rregull, testet e standardizuara ndertohen nga specialiste te

matjes e te vleresimit, me ndihmen e eksperteve te programeve, te
mesuesve dhe pedagogeve, te administratoreve te shkolles, per te
I
·I

,;,,
248 Kapitulli 5 M Kontrolli clhe vlcrCsimi i nx&nesve 249

,( Shkal!ezimi i niveleve te arriljeve ne serine progresive le

EJ
I
Permbajtja

Vrapim ne vend me gjunjet !art,

I
VlerCsimi

10 pike
I
Kufizimet ne
vlerCsim
Kur kofsha nuk prek
rezullaleve te nxenesve, mbeshletur ne mesalaren e
pergjilhshmc.
duke prekur me kofshe nje 3 hapa => 1 pike. fjongon, hapi nuk
,; Shkal!ezimi i niveleve le arritjeve te nxenesve nga nje
fjongo (llastik), qe vcndosct llogaritet; periudhe ne tjctren, mbeshtetur ne ecurine e perparimit e ne
horizontalisht ne dy mbajtesc Zbritet nga I pike per shmangien mesatare te tij.
(koha e kryctjes se ushtrimit 1 <;do 3 hapa te ,( Shkallezimi i niveleve te arritjeve te nxenesve, mbeshletur
minute). Realizimi maksimal i pallogaritur ne shmangien kuadratike mesatare te rezultateve (a).
hapave per 1 minute cshte 30
here (llogaritja e hapavc behet
Ne vijim po ndalemi konkretisht, per te shtjelluar sipas rraclhes
mbi njeren kcmbe: 2 prckjc te secilen teknike:
shiritit me gjunje = 1 hap).
2 Kercirn me litarin vetjak ne 20 pike Kur nderpritet ,( Shkalliizimi i rezultateve brenda serisii progresive tii tyre
vend, per 1 minute (I beshtetje- Maksimumi i kCrcimi, zbritct I Per ta bere kete shkallezim, perdoren elisa proceclura (hapa)
I rrotullim i litarit = I kercim) kCrcimeve, per I pike;
metodike:
minute eshte 60. Per <;do 2 kercimc
me pak, zbritet I
pike. Hapi i pare:
3 Nga drejtqendrimi, kaperdimje 20 pike Kur nderpritet Eviclentimi ne tabele i rezultateve te nxenesve, sipas rraclhes se
para me kercim, mbi nje Shihet: kercimi, zbtitct 1 lyre ne regjister. ::;
pengcse te larte 30om. Ci!Csia c pike; Ne pershlatje me munclcsite ekzistuese, ky eviclcntim behet ne (:
Vcrtikale mbi shpatulla, kthim veprimeve, Per <;do sekonde me
ne drejtqendrim e qendrim ne saktesia
fund te semest:rit te pare, por me shpesh ne fund te vitit shkollor, ne te I
e pak ne baraspeshim, I

baraspeshim per 3 sekonda (c lCvizjeve, zbritet I pike;

katcr testet. Le ta ilustrojme kete me nje shembull ne testin "Kercim ! I
I: ~
majta ose e djathta e shtrirC baraspeshimi 3''. Kur prcket ose me litarin vetiak" (30 sek.), klasa V -te. Ky eviclentim vazhclon cleri te
prapa, trungu i perkulur para, rrezohet pengesa, nxenesi i funclit. Si<; shihet, rezultatet e arrilura nga nxcnesit jane te
krahet anash) zbriten 5 pike; nclryshme clhe i pergjigjen aftesive reale molore (shih labelen 8).
Kur veprimet
Jevizore kryhen
teknikisht do bet,
zbriten 5 pike.

Tabela 7: Testi i edukimit fizik per klasen VIII (aftesi te pergjitbshme

levizore).

5.2.3.4. Teknikat e vleriisimit

Teknikat qe perdoren sot per vleresimin e nxenesve ne
edukimin fizik jane le shumta. Ne serine e lyre mund le permendim
ato me te thjeshlal e me te mundshmel per t'u perdorur nga mesuesi,
me nje koeficienl te vogel gabimi:
250 Kapitulli 5 w Kontrolli dlw vleresimi i nxenesve 251

(Shembull): (Shembull)· .
1. 65 here
2. 60 here
Emri e mbiemri Rezultati me i mire (here)
3. 59 here
1. 45herc
4. 55 here
2. 30 here
5. M, 52 here, mbi mesatar (I)
3. 36 here
6. 50 here
4. 42 here
7. 47 here
5. 48 here
8. 45 here
6. 38 here
9. 44 here
7. 25 here
8. 43 here lO. I 43 here I
9
..
50 he re 11. I 42 here, mcstar (M) I
12. I 38 here I
10. 31 here
II.
12.
13.
55 here
59 here
65 here
I
13.
14.
15.
i
I
36 here
33 here
31 here
I
I
14. 26 here I 16. M, I 30 here, nenmcsatar (II)
17. 29 here
15. 44 here
16. 33 here 18. I 28 here I
19. I 26 here I
17. 52 here
18. 29 here 20. 25 here, i ulet (lll) l
19. 60 here
..
20. 28 here .... vazhdon me nxenesit e tjere, deri te rezultati i fundit.
Tabela 9: Shlmlla hierarkike e renditjes se reznltateve.
Tabela 8: Rezultatet e nxenesve "Kercim me litarin vetiak" (30 sek.),
ldasa V (Dj).
Hapi i treti!:
Hapi i dytif: Grupimi i rezultateve te peraferta ne 2 nivele, mbeshtetur ne
Renditja e rezultateve sipas shkalles hierarkike (nga me i larti treguesin e mesatares se pergjithshme. Mesatarja e pergjithshme del
deri te me i ulti), pa emrat e nxenesve. Ne kete rast, mesuesi nuk nga shuma e 20 rezultateve, pjestim per numrin e tyre. Per rastin tone,
rendit dy here te njejtin rezultat te arritur nga 2, 3 ose 4 nxenes, por ajo eshte afersisht 42 here. Si~ shihet, u krijuan 2 grupime rezultatesh:
vetem 1 here. Le te vazhdojme shembullin e mesiperm, duke e o Mbimesatar, nga 65-43 here dhe
konkretizuar me tej me hap in e dyte (shih tabelen 9) o Nenmesatar, nga 38-25 here.
Shifra 42 mbetet simboli i ndmjes ne dy nivele.
Hapi i kati.frt
Standardizimi i rezultateve te peraferta brenda secilit grup,
mbeshtetur ne mesataren respektive. Grupimi rezultateve
252 Kapitulli 5 - Kontrolli dhe vlet:i:isimi i nxenesve 253

mbimesatare (65-43 here) ka nje mesatarc 52 here (M 1). Ky rezultat ,( Shkalli!zimi i niveleve ti! arritjeve ti! nxenesve nga nJe
vlen si pike orientuese, per ta ndare kete grup ne dy nivele: periudhi! ni! tjetri!n, mbi!shtetur ne ecurine e pi!rparimit e
• Niveli i larte- nga 65 here, deri 52 here. ni! shmangien mesatare ti! tij ··:r·I
I' ..
• Niveli mbimesatar- nga 51 here, deri 43 here.
Grupimi i rezultateve nenmesatari! nga 38-25 ka nje mesatare Kjo eshte nje mcnyrc e dobishme, qe ndihmon mesuesin per te
30 here (M2 ). Ky rezultat vlen si pike orientuese, per te ndare kete standardizuar rezultatet e pritshme nga nje periudhe ne tjctren e per te
grup ne dy nivele te tjera mete nita: here vleresimin e pershkallezuar.
• Niveli nenmesatar- nga 41 here, deri 30 here. Hapat metodike te mesuesit jane dy:
• Niveli i ulet- nga 29 here, deri 25 here. o Evidentimi i rezu !tateve te testit per \'do nxenes (ne fiilim te
Hapi i peste: vi tit shkollor) e renditja e tyre sipas shkalles hierarkike.
Hartimi i tabeles se vleresimit, me diapazon rezultatesh e o Krahasimi vertikai e horizontal i rczultateve te matura
pikesh (variant): (evidentimi), ne fillim e ne fund te vitit shkolior, dnke
nxjerre ne pah nivelin e perparimit te \'do nxcnesi ose
(Shcmbull) grupeve te nxenesve.
Nr Nivelet Rczultati I Pild.\ I Nota I
Kjo teknike mbeshtetet ne tezen didaktike te "fitimit gradual
1 Shume mire 65-52 here 91-100 9-10 te pi!nJoji!s li!vizore nga fi'Tniji!t dhe ni! ekzistencen e potencialit
2 Mire 51-42 here 81-90 8-7 genetik fizik e psikomotor". Keshtu p.sh. ne fillim tC vitit shkollor
nxenesit vijnc me pervoje te paket levizore per kercimin se gjati ose
3
4
5
Mjaftueshem
Do bet
Keq
41-30 here
29-25 here
24 e poshte
BIEEB60 e
5
4
ne kercimin me Iitarin vetiak. Per rrjedhoje, rezultatet qe do te
pcrftohen nga testimi, do l'i pergjigjen asaj pervoje (pavaresisht nga
poshte niveli i cilesise fizike te forces). Nc fund te vitit shkolior, ne varesi
I I
nga frekucntimi dhe koha e aktivizimit te nxenesve ne edukimin fizik
Tabela 10: . Testi "Kcrcim me litar vetiak" per 30 sek.- Klasa V (Dj) si dhe ne kohen e lire, do tc perftohen pa dyshim niveie te tjera
rezultatesh, gjithnje me te larta, ne te kater testet.
Shuma e pikeve te 4 testeve dhe perpjestimi per kater, jep Ta ilustrojme idene me testin e kercimit se gjati. Klasa V
rezultatin perfundimtar, i cili i korrespondon pikeve dhe notes (Dj.):
perkatese.
Esbte mire qe numri i rezultateve, per te bere standardizimin e Hapi i pare:
niveleve, te jete mbi 100. Per kete qellim, grumbullohen e sistemohen Evidentimi ne tabeie i rezultateve heterogjene te nxenesve
rezultatet e nxenesve ne kater paraieie; ne pamundesi I, 2 ose 3 te (sipas rradhes se tyre ne regjister) ne fillim e ne fund te vitit shkollor
tilla. si dhe i perparimit (shih tabelen I 1):
Tabeia e percaktimit te niveleve mund te ruhet per ate shko!le
3-4 vjet. Kur ndryshimet jane te medha, mund te hartohet edhe me
beret.
 I
.I.'
I
!' ,' ~ i
.· II
i::'I·
... i
!':,

254 Kapitulli 5 - Kontrolli dl"le vlert;sitni i nxCnesve Didalztib e eduhimit fizil, 255

(Shembull) (S hembull):
Nr. Rczultati ne fillim
I Rezultati ne fund IPerparimi (krahasues) .
Niveii Grupi Perparitni Nr. i nxCnCsve ne
1 200cm 250cm +50cm grup-rezultate
280cm 290cm +lOcm Mbimesatar I. SOcm 1 nxenes i.
190cm 210cm +20cm 2. 3Scm 1 nxenes
19Scm 200cm +Scm 3. 30cm 1 nxenes
300cm 300cm Ocm 4. 2Scm 2 nxenes i'i'
26Scm 280cm +15cm s. 20cm 3 nxenes
270cm 290cm +20cm Mesatar - !Scm -
8 220cm 230cm +lOcm Nenmesatar 6. !Scm 3 nxcnes
9 210cm 240cm +30cm 7. !Ocm 5 nxenes
10 320cm 32Scm +Scm 8. Scm 3 nxenes
11 24Scm 2SScm +lOcm 9. Ocm I nxenes
12 195cm 230cm +35cm - - - I 20 nxenes I
13 275cm 290cm +!Scm
14 310cm 31Scm +Scm Tabela 12: Renditja e shkalles hierarkike te perparimit te nxenesve te klases
V . (Oj.) ne kercimin sc gjati, me vrull.
IS 2SOcm 275cm +2Scm
16 300cm 310cm +lOcm
Ne tabelen 12 shihet qarte niveli i perparimit te 20 nxenesve, te
lJiJ 240cm 260cm +20cm
cilet ndahen ne 9 grupe te ndryshem.
[JD 265cm II 280cm +!Scm

DDI
[][]
230cm
275cm I
255cm
285cm
+25cm
+10cm
Ni! nivelin mbimesatar ti! perparimit te nxenesve, kemi 5 grupe
rezultatesh, qc variojne nga 20cm, deri ne 50cm. Perparimi mesatar
statistikor i ketyre 5 grupeve te rezultateve, del:
Shuma e pergjithshme: 365cm
.. . e klases V
"
Keshtu
"
me radhe" te gjtthe" nxeneslt
" " "
. (DJ.). (50+35+30+25+20)
Tabela 11: Rezultatet e nxenesve te !<lases V (Dj.) Pm = = 32cm
ne l<ercimin se gjati me vrull. 5
Shmangia mesatare e ketij grupi rezultatesh, nga rezultati i
Hapi i dyti!:
pergjithshem mesatar (18cm), del: 32-18 = 14cm
Pas renditjes heterogjene te rezultateve (ne fillim e ne fund)
Ne nivelin ni'nmesatar ti' pi'rparimit kemi 4 grupe rezultatesh,
dhe perparimit, rendisim shkallen hierarkike te perparimit te nxenesve,
qe variojne nga !5cm, deri ne Ocm. Perparimi mesatar i ketyre 4
duke filluar nga shifra me e madhe, deri te me e vogla (shih tabelen
grupeve te rezultateve, del:
10).
365 : 20 = 18cm eshte rezultati mesatar. ( 15 + 10 + 5 + 0 )
"'7cm
4
256 Kapitulli 5 - Kantxolli dhe vleresim.i i nxenesve 257
Shmangia mesatare e ketij grupi rezultatesh nga rezultati (Shembull)·
pergjithshem mesatar (18cm), del: +7 -18 = -llcm. NENLINJA VLERESIMI DIAPAZONII
Hapi i tretif: I I REZULTATIT
Shkepusim nga tabela 12 dy rezultatet ekstreme, rezultatin Shkeloveshem 32cm e lart I
maksimal (50cm) e ate minimal (Ocm). Duke mbajtur parasysh ShumC mire 3lcm 25cm
diapazonet e rezultateve te mbetura, pas shkeputjes se dy ekstremeve, KERCIM SE Mire 24cm- 18cm
vazhdojme shkallezimet per <;do nivel: GJATIME Mjaftueshem 17cm-7cm ''
1.. ,

VRULL
Do bet 6cm e poshte
Mbimesatar ..................... 35cm- 19cm.
Mesatar ................................... 18cm Tabela 13: Tabcla c vlcrcsimit te nxenesve te klases V-te ne kercimin sc gjati
Nifnmesatar ................. ...... /Scm - Scm. Ine vrull. 1:

Hapi i katifrt:
Ne nivelin baze mbimesatar te perparimit nxjerrim 2 nennivele
- "Shume mire" dhe "Mire". Nennivelin "Shume mire" e nxjerrim,
duke i shtuar rezultatit mesatar te pergjithshem (18cm) shifren e
shmangies mesatare te ketij grupi rezu!tatesh: 18 + 14 = 32cm
Nennivelin "Mire" e nxjen·im, duke i shtuar rezultatit mesatar
te pergjithshcm (18cm) 50% te shifres se shmangies mesatare te ketij
grupi rezultatesh: 18 + 7 = 2Scm
Duke pasur parasysh rezultatet baze te perftuar nga llogaritjet,
rendisim diapazonet per secilin nivel:
Sltume.. nure
. .. .................................. 32 em e lart;
Mire .............................................. 3lcm-25cm.
Niveli baze nenmesatar i perparimit do te kete nennivele
rezultatesh "Mjaftueshem" e "Dobi!t". Te dy keto nennivele jane
kalueshem per nxenesin. Nenni veli "Mjajiueshem ", rezulton te jete ne
diapazonin 24cm- 18cm.
Nenniveli "Dobi!t" do te dale, duke zbritur shifren e
shmangies mesatare te ketij grupi rezultatesh (-11), nga shifra e nivelit
mesatar (18cm): 18- 11 = 7cm
Nenniveli "Dobi!t'' do te kete diapazonin 17cm-7cm. Ne
perfundim te perllogaritjeve, mesuesi barton tabelen e vleresimit (shih
tabe!en 13):
Kjo tabele ruhet per 3-4 vite dhe perdoret per v1eresimin e
nxenesve ne <;do vit akademik. Pcrllogaritjet ribehen, kur ndryshojne
rezultatet fillestarc te nxenesve. Menyra e trajtuar ne shembullin e
dhene me !art, eshte e ujejte dhe per linja ose nenlinja te tjera te
permbajtjes sc programeve te edukimit fizik, per te gjitha kategorite e
shkollave.
v' Shkalli!zimi i niveleve tif arritjeve tif nxifnifsve, mbifshtetur
nif shmangien kuadratike mesatare tif rezultateve (a)
Teknika e percaktimit te niveleve te perparimit, duke u
mbeshtetur ne shmangien kuadratike te rezultateve (a) eshte me e
sakte, por me e veshtire per t'u perdorur ne praktike nga mesuesit, pasi
rritet vellimi i perllogaritjeve. Megjithate, <;do mesues eshte i lire ta
perdorc ate per klasen e tij (1 here) dhe tabelen e standardeve te
vleresimit ta ruaje 3-4 vjet.
Perdorimi i lcesaj teknike ka disa hapa:
Hapi i pari!:
Regjistrohen rezultatet e secilit nxenes, sipas rradhes se
matjeve (V).
Hapi i dytif:
Nxirret mesatmja e pergjithshme e rezultateve te nxenesve, me
ekuacionin:
I:V
M=
N
258 Kapitulli 5 ~ Kontrolli clhe vlerCsimi i nxCnCsve Didalztilza c cduldm.it f-izilz 259

Hapi i treti!: . .. 2
Shkelqyeshem ........................ M +a e !art.
Secili nga reznltatet e nxenesve ngnhet ne katror, p.sh. 10 = 100 Shume mire ........................... M + 0, 75.a deri M + a
Hapi i kati!rt: Mire .................................... M - 0. 75.a dcri M + 0, 75.a
Mesatarja e pergjithshme c rezultatcve, e perftuar nc hapin e Mjaftucshem .......................... M - a deri M - 0, 75.a
dyte, ngrihet ne katror, p.sh. M =8 =64
2 2
Do bet. .................................. M - a e poshte.
Percaktohet numri i pergjithshem i nxencsve qe do te testohen Duke zevendesuar shifren 2 W a dhe 4 te M, kemi rezultatet e
(n), p.sh. 40 nxenes. meposhtme:
Hapi i peste: . .. 2
Shkelqyeshem .................. 6 e !art
Nxirret shuma e rezu!tateve te ngntura ne katror (V ). Shume mire ..................... ~,5 dcri 6
P.sh. Reznltati I = 10 = 100;
2
Mire ............................... 2,5 deri 5,5
Rezultati II = 82 = 64; Mjaftueshem................... 2,0 deri 2,5
2
Rezultati III= 9 = 81. Do bet. ............................ 2,0 c poshte.
Shuma: 245
Hapi i gjas hti!: Hapi ifundit:
Behet zevendesimi i te dhenavc te perftuara nc ekuacionin e Hartohct tabela e niveleve, me pikct perkatese (shih tabe!en 14):
meposhtem:
(Shembull)
/_:E_v_z___M_z_._n_
I [.EI]Niveli I Rezultati ~ Vleresimi me J>ike
a=± I ! Shkelqvcshem 6,0 e !art 191-100
V u-1
II
2 I Shll~~e mire j15,5 -6 1 s1- 9o
3 Mue .12,5 -5,5 I 71- so
Shembull: M = 16
2
98-16.5 ~ Mjaftueshcm I 2,0-2,5 I 61 -7o
2
:E V = 98
n = 5
=±
V -="'2
5-1
[DI Dobct II 2,0 e ooshte I 60 e poshte
Tabela 14: · Tabela e vleresimit te arritjeve te nxenCsve sipas nivclcve.

Pra, a= "' ±2
5.2.3.5. Vleresimi i pergjithshem
Shmangia mesatare knadratike shpreh masen (plus/minus) e
i nxenesve ne edukimin fizik
ngritjes ose uljes standarde te rezultateve, nga mesatat]a e
Shembujt e trajtuar me siper, na japin te drejten te vazhdojme
pergjithshme. Nese ne rastin tone a eshte ± 2, kjo do te thote qe nga
me tej, duke sqamar se si mund te veprohet per vleresimin e
mesatarja 4 e !art, kemi rritje +2, ndersa nga mesatarja 4 e poshte,
. pergjithshem te nxenesve.
kemi ulje -2 te rezultateve.
Mbi bazen e percaktimit qe secili test vleresohet me
Hapi i shtati!:
maksimumin 100 pike, ne fund te vitit shkollor mesuesi orientohet nga
Zevendesojme shmangien kuadratike a = ± 2 ne tabelen e
tabela 13:
niveleve, si me poshte:
 'I' ·
il··:
!
260 Kapitulli 5 - Konholli clllC vlerCsimi i nxenesve

(Shembull)
Nr Niveli Diapazoni i pikeve VlcrCsimi me note
I Shkelaveshem 400pike- 36loikc I 9 10 I i
2 Shume mire 360 pike- 321 pike 8 1'.
o::::J Mire 320 pike 281 oike 7
LIJ Miaftueshem 280 oike 241 oikc I 5 6 I •.'];
5 Do bet 240 pike e ooshte 4 II '

Tabela 13: Vleresimi i pergjithshem i nxenesit, sipas nivelit te arritur ne 4

teste. KAPrfU!.U
Mbeshtetur ne tabelen 13, nese nje nxenes ne te kater testet
vleresohet me nga 60 pike per secilin (shuma 240), mund te vleresohet
kalueshem, ndersa nen 240 pike vleresohet pakalueshem. P!..J.\NlfH<lJV\l DHE EVlDENCJ.\
Vleresimi i nxenesve ne !Cnden e edukates fizike nuk do te H

ishte i plate, duke perdorur vetem shkallezimin e rezultateve

(arritjeve) te testeve. Me rendesi eshte dhe vleresimi i c;;do nxenesi
NE EDUKlJV\lN flllK
gjate vitit shkollor ne linja te ndryshme te programit, me sistem
pikesimi. Duke e pranuar kete si te dobishme dhe te domosdoshmc,
50% e pikevc do t' i takonin rezultateve te arritura nga nxenesi gjate
6.1. Planifikimi nif edukiminfizik
vi tit shkollor e 50% testeve.
Si perfundim, shuma e pikeve te fituara nga nxenesi, gjate vitit Didaktika moderne ka percaktuar se mesimdhenia e
sukscseshme do te mund te sigurohej vetem nepermjet planifikimit. 1./I
shkollor e ne testet pjestohet per 2. ·:.1
Rezultati gj ate vi tit + Rezultatet e testeve S'ka dyshim se e tere puna mesimore ne shkolle drejtohet e
rregullohet ne haze te dokumenteve te planifikimit e te evidences, te
Rezultati perfundimtar =
cilat i disponon drejtoria e shkolles e secili mesues ne vec;;anti.
2
Sado i afte te jete mesuesi, ai nuk mund t'i shtoje asnje
6 linja x 60 pike+ 4 teste x 80 pike sekonde elites mesimore. Par, nje gje eshte mese e sigurte, se mesuesi i
afte e kontrollon kohen, duke planifikuar sistematikisht e me kujdes
Rezultati perfundimtar = =
2 perdorimin e saj me efektivitet ne mesimdhenie.
Nje nga rrolet kryesore te mesuesit eshte ai i projektuesit e i
zbatuesit te mesimdhenies. Mesuesit, te c;;do niveli qofshin, pergatisin
360 + 320
plane ditare, qe ndihmojne ne organizimin e ne dhenien e mesimeve
Rezultati perfundimtar = - - - = 340 pike.
ditore.
2
Nga stucliues te nclryshem, duke u perpjekur te perkufizojne
tennin "Plan!fikim i mesimdhenies", jane dhene formulime te
ndryshme mbi planifikimin:
262 Kapitulli 6 - Planifil<imi dhe eviclenca ne elluldtnin fizib
• Nje grup prej tyre, shprehet se " ... ti! planifikosh
mi!simdhenien, do ti! thoti! tiJ projektosh paraprakisht nji!
ti!ri!si veprimesh ti! qi!llimshme, qiJ do ti! realizohen gjati!
mi!simdhi!nies;
• Nje grup tjeter, shprehet se " ... ti! planifikosh, do ti! thoti!
ti! parashikosh r;'do ti! ndodhe ni! klasi! ... ";
• Studiues te tjere, thane se " ... ti! planifikosh, do tii thoti! ti!
percaktosh kohi!n e duhur ti! ~·do veprimi qe do te kryhet
gjate mesimdhi!nies ... ";
• Shume te tjere, shprehen me te drejte se " ... Planifikimi
i!shti! renditja e ti! gjithi! veprimeve dhe vendimeve, qi! do
ti! kryeji! mi!suesi, sipas nji! logjike ti! caktuar ... ";
o Ka tC tjcre, qe percaktojne se " ... Ti! planifikosh, do ti!
thoti! ti! kesh piknisje dhe pikmbi!rritje ni! procesin e
mi!simdhi!nies ... ";
• Dikush shprehet shume me thjeshte, se " ... Ti! planifikosh,
do ti! thoti! ti! ndi!rtosh nji! plan ditor ... ";
• Dikush tjeter e nderlikon edhe me shume dcfinimin, duke u
shprehur se " ... Ti! planifikosh, do ti! thoti! ti! veshi! ni!
zbatim ti! gjithi! parimet e mi!simdhi!nies e ti! ti! nxi!nit ... ";
• Edhe me shume nderlikohet definimi, kur shprehcn se " ...
Ti! planifikosh, do ti! thoti! ti! aktualizosh (ti! materializosh)
parimet e mi!simdlzi!nies e ti! ti! nxi!nit ni! planin ditor, ni!
materialet didaktike dhe ni! vendimet mi!sinwre ... ";
• Me shume interes per ne eshte perknfizimi i fundit, sipas te
cilit "... Planifikimi eshti! nji! akt i mi!simdhi!nies, qi!
parashikon e parapi!rgatit nji! mjedis per ti! nxi!ni! ... ".
Sipas ketij perkufizimi, planifikimi ndihmon te krijohet nje
atmosfere pune ne klase (ne tenen sportiv ose ne salle
sportive), te vendoset nje rregull e disipline, te arrihet nje
nxenie e efekteshme.
Per mesuesin e edukimit fizik, si dhe per mesuesit e lendeve te
tjera, planifikimi Jidhet me pergjigjet per tri pyetjet kryesore:
• <;:fare dote arrije me nxenesit e mi? (objektivi m.i!sinwr)
263
• Cili eshte procesi qe do te pershkoj? (metodat, mjetet e
ecuriti! metodike)
o Si do ta kuptoj, nese e kam arritur synimin? (vleri!simi)
Si me siper, percaktimi i termit "Planifikim i procesit
mi!simor" do te thote te vendosesh raporte te ndersjellta midis tre
elementevc te mesimdhenies (Shih figuren 18):
I .
i ::1
PROCESI ""I
PLANIFIKIMI I
OB.TEKTI MESIMDHENIES VLERESI
I
I'•
:In:·
Figura 18:- Koncepti Planifikim i Miisimdhiinies.
,,:!..
,
Ministria e Arsimit dhe e Shkences drejton punen per hartimin
e miratimin e planeve mesimore te shkollave publike 8 -vjco;:are clhe te
mesme te te gjitha kategorive.
6.1.1. Plani mifsimor
Eshte dokument baze, i veo;:ante per o;:do hallke dhe profil
shkollor, ku percaktohet struktura mesimore e saj, afatet e shkollimit,
afatet e vitit shkollor, lendet mesimore qe zhvillohen, vellimi qe zene
dhe shtrirj a e tyre nga klasa ne klase, ne vite dhe ne semestra. Ne
planin mesimor, veo;:anerisht te shkollave profesionale, pasqyrohen
raportet midis gruplendeve te kultures se pergjithshme dhe atyre
profesionale, midis teo rise dhe praktikes, etj.
Nd~rtimi i planit mesimor udhehiqet nga qellimet e detyrat qe
shtrohen para shkolles, per edukimin e gjithanshem te nxenesve dhe
pergatitjen e tyre per jeten. Pergjithesisht planet mesimore kane
stabilitet per nje periudhe te gjate kohe. Megjithate, ato jane
264 Kapitnlli 6 - Planifil~imi dlw evidenca ne eduldm.iu fizil<! 265

vazhdimisht objekt i permiresimit e persosjes se panderprere, ne
pershtatje me kushtet e me nevojat e reja qe lindin.
6.1.2. Programi mi!simor
Dokumenti, nga nis mesuesi planifikimin e procesit mesimor
ne shkolle, eshte programi mi!simor i edukimit fizik. Programi
mesimor eshte dokument shteteror, zbatimi i te cilit eshte i
detyrueshcm per 9do mesues. Hartimi i programit mesimor te
edukimit fizik ne vendin tone bazohet ne filozofine humane dhe ne
6.- I tere materiali i programeve mesimore te edukimit fizik,
duhet te lidhet ngushte me jeten.
Programi mesimor i edukimit fizik hartohet nga n.Je grup
I'
specialistesh, mbi hazen e planit mesimor. Fillimisht ai eshte projekt.
Pasi eksperimentohet ne praktike, behen korrigjimet e nevojshme dhe
se fundi botohet, duke u here ligj per te gjithe.
Ne te dy programet mesimore W edukimit fizik, paraqitet e
njejta platforme strukturore:
Struktura e programeve mi!simore tif lifndifs '.
i

drejtime te caktuara teorike dhe praktike, te mbeshtetura ne Ieete edukatif fizike

filozofi. <;:do hartues i programit mesimor te edukimit fizik perballet
me dy probleme te veshtira, qe jane : I. Orientimi i edukimit fizik.
• Perzgjedhja e materialit Iendor; II. Objektivat e edukimit fizik.
• Menyra e sistemimit te tij. III. Karaktcristikat moshore te nxenesve:
Per hartimin e programeve mesimore te edukimit fizik, duhet 3.1.. Zhvillimi fizik (karakteristikat e porosi mbi kujdesjen qe
te kihen parasysh kriteret e meposhtme: duhet te Ieete mesuesi).
1.- Hartimi i programeve mesimore te edukimit fizik behet, 3.2. Zhvillimi emocional (karakteristikat e porosi mbi
duke pasur parasysh qellimin e pergjithshcm te edukates ne vendin kujdesjen qe duhet te kete mesuesi).
tone si dhe qellimet e ve9anta te edukates fizike. E tere permbajtja e 3.3. Zhvillimi intelektual (karakteristikat e porosi mbi
programeve mesimore te edukimit fizik i sherben zhvillimit te kujdesjen qe duhet te kete mesuesi).
pergjithshem te personalitetit te nxenesve. IV.. Pasqyra orientuesc e shperndarjes se oreve s1pas
2.- Vellimi dhe karakteri i materialit mesimor te programeve disiplinave te programit.
mesimore te edukimit fizik duhet t' u pershtaten ve9orive te moshes e V. · Permbajtja e programit:
gjinise se nxenesve, kushteve fizike te tjera. 5.1. Njohuri
3.- Materiali mesimor i programeve mesimore te edukimit 5.2. Lojerat levizore dhe popullore
fizik duhet t'u siguroje nxenesve nje rreth te perpikte njohurishe te 5.3. Aftesite dhe veprimtarite levizore baze
sistemuara, duke ruajtur shkallezimin e veshtiresise. 5.4. Manipulim levizjesh
4.- Ne hartimin e programeve mesimore te edukimit fizik, 5.5.- Vallezim ritmik
duhet te kemi parasysh ligjet e zhvillimit biologjik e psikologjik te 5.6.- Aftesi levizore sportive (basketboll, voleiboll, hendboll,
nxenesve. futboll, gjimnastike, ski, atletike).
5.- Ne hartimin e programeve mesimore te edukimit fizik, Sot perdoret gjeresisht tenni "kurrikule". Pavaresisht nga
duhet te kemi parasysh kushtet klimaterike te vendit tone , pajisjet e perkufizimet e ndryshme, kurrikula konsiderohet nje koncept i gjere,
veglat qe disponojne ne pergjithesi shkollat. pi!rmbajtja e te cilit perfshin planin e pi!rmbajtjen e li!ndeve

\\
266 Kapitulli 6- Planifil~itni clhe evidenca ne cdulzintin fizih Didalztiha e cdubmit fizih 267

mesimore, qe shkolla u ofron nxenesve, per te marre nje c;ertifikate ose Shembull:
dip lome.
Shkollat drejtojne planifikimin e mesimdhenies ne nivel NR DISIPLINAT M u A J T
institucioni. Ato percaktojne kriteret, qellimct, objektivat e formatet SHTATOR TETOR NENTOR ETJ

1 NJOHURI TE EDUK1M1T FIZIK + + +

per planifikimin c mesimdhenies, te cilat vlejne vetem per shkollen 2 LOJERA LEVIZORE DI-JE POPULLORE + + +
perkatese. 3 AFfESI DJ-JE VEPRIMTARI LEVIZORE + + +
Mesuesi kryen planifikimin ne nivel klase. Mbeshtetur ne BAZE
planin mesimor te shkolles, ne programin mesimor te lendes, ne 4 MANIPULIM LEVIZJES!-I + + +
5 VALLEZIM RITMIK + + +
standardet e nxenesit, ne kriterct e ne objektivat e planifikimit te 6 AFTESI LEVIZORE SPORTIVE ,i :
mesimdhcnies ne baze shkolle, ai ben planifikimin vjetor (semestral) 6.1 VOLEIBOLL + +
te lendes, me pas e ne vazhdim planifikimin ditor te mesimit. 6.2 !-lEND BOLL + + I"
6.3 ATLETIKE + + I

6.4 FlJfBOLL + +
6.1.3. Planifikimi semestral (vjetor)
Tabela 14:-- Shperndarja c disiplinave dhe nendisiplinavc per vitin mesimor
Zbcrthimin c programit mesimor te edukimit fizik, mesuesi e 200 ... -200.... Klasa V (djem).
filion me hartimin e planit grafik, te cilit i paraprin njohja e mire e
bazcs materiale qe disponon shkolla, terrenit sportiv e natyror, Pasi ben shperndarjen e linjave dhe nenlinjave per tere vitin
kushteve klimaterike, pcrbetjes sc grupeve mesimore, permbajtja qe (semestrin) mesimor, mesuesi barton planin grajik, ne tC cilin
duhet te kete lenda (per c;do ore mesimi, dite mesimi, muaj, tremujor, pasqyron ne menyre te pergjithshme linjat e nenlinjat e parashikuara
semester e vit mesimor), etj. ne programin mesimor te edukimit tizik, pa gene e nevojshme t'i
Duhet theksuar se, jo ne te gjitha shkollat e vcndit do te duhet zbertheje ato me tej. Ne tabelen 15 kcmi pasqyruar nje shablon te
te planifikohen te tere zerat e nenzerat e parashtruar ne platformcn planit grafik vjetor (semestral). Per lehtesi pnne, mesuesi perdor ne
strukturore te programcve mesimorc te cdukimit fizik; kete e gjejme te plotesimin e planit grafik shenja konvencionale, si vijon:
materializuar mjaft qarte ne te dy llojet e programeve. Por cila do te
ishte rruga metodike qe duhej te ndiqte mesuesi, per hartimin e planit
grafik?
Para se gjithash ai duhet te beje shtritjen e materialit mesimor,
ne te gjithe vitin (semestrin) mesimor, sipas oreve ne dispozicion (shih
shembullin ne tabelen 14). Nga shembulli i meposhtem, te jepet
pershtypja se linja ose nenlinja te ndryshme do te bejne pjese ne c;do
ore mesimi. Per kete, duhet pasur parasysh se muajt e vitit kane deri
ne 8 ore mesimore edukate fizike. Jo ne te tela oret do te parashikohet
te zhvillohen linjat ose nenlinjat e caktuara.
268 Kapitulli 6 - Planifildrni dhe evidenca nC eclulzimin fizil~ Didaldilza e ed-ulzimit fizil'{ 269

Shembull: Plani grafik pasohet nga hartimi i planit tematik vjetor

(semcstral). Nc kete dokument te rcndesishem planifikimi, mesuesi
NR A J T SH T A T 0 R ETJ percakton ne menyre W detajuar ndarjet e mesimeve, llojevc kryesore

PERM~-
I

[ !I ETJ te veprimeve ose vcprimtarive Ievizore si dhe objektivat :,pecifike. I

1 2 3 4
E rendesishme eshte te theksojme se me objektiva specifikc
ETJ
mesuesi duhet te kuptoje jo vetem <;fare do te beje ai ne oren e ;:'
1 NJOHURI TE EDUKIMIT FIZ!K l.l.l p K mesimit, por mbi te gjitha te parashikuarit e metodave te
2 LOJERA LEVIZORE DHE POPULLORE 2/L 2/L 1/P liP mesimdhenies c sjelljes se nxenesvc ndaj asaj qe dote perfitojne gjate
3 AFTESI DHE VEPR!MTARI LEVIZORE 3.1; 4.2; 3.!; 4.2; 4.2; 6.4 ores se mesimit. Keshtu, ai cviton punen spontane dhe pa pergjcgjesi
!lAZE
4 1.1; 6.1
jo vetem te tij, par edhe te nxencsve.
MANIPULIM LEV1ZJESH 1.1; 6.1 2.1; 4.1
Kujdesjc duhet t'i kushtoje mcsuesi lidhjcs logjike te materialit
5 V ALLEZIM R1TM!K 1. l p
mesimor, shkalles sc veshtiresise, percaktimit te studiuar te natyres se
6 VEPRIMTARI LEVIZORE SPORTIVE vcprimtarivc, struktures e formes se tyre, ctj. Par cila do te ishte
6.1. v 0 L E I B 0 L L 1; 4 p 2;4 forma e paraqitjcs se planit tematik? Ne tabelen 16 po japim njc model
6.2. H E N D B 0 L L te tij, qe mendojme se dote ishtc i thjeshte dhe Jehtesisht i perdorshem
6.3. A T L E T l K ii l .1 p nga masa e mesuesve te edukimit fizik:
6.4. s K I
Sh em bull:
NUMR1 l Iv E p R 1 M T A R [ T E OBJEKTIV AT QE
6.5. F u T B 0 L L MES!MIT SYNOHET TE
MBVLLIE ARR1HEN
I PERGATITORE II THEMELORE I
Eshtrat krycsore te Matje Ulja e Nxenesit lC njohin
Tabcla 15: Piani grafik vjetor (semestral) i cdukimit lizik per vitin mi'simor ckstremiteteve. antropomctrikc. parakrahut te emertimet c eshtravc
Eshtrat krycsore te kundershtarit. krycsore te ekstremiteteve
200 ... · 200 .... dhe te kolonBs vertebrore.
I kolonCs
Klasa V (djcm). vertebrore. - T" njohin normat e
pennasat e zhvillimit fizik
te gntpmoshes qe i takojnC.
Sqarime: - Nxenesit , duke njohur e
1.- Shenjat P e K tregojne perkatesisht perseritje dhe perforcim zbntuar parimin e ]eves, te
perpiqen fitojne mbi
e kontroll. "
kunctershtarin.
2.- Numrat si 1.1.1., I, 4, 1.1., 6.1., 4.1., etj. tregojne veprimin Etj Eti. Eti. Eti.
Etj
ose veprimtarine, sipas programit, perkitazi me linjen ose nenlinjen e Tabela 16: Plam temahk VJCtor (semes!Ial) 1 obJekhvavc te mesimit te
.. .. ..
caktuar. edukimit fizik, per vitin mesimor 200 ... -200 .... Klasa V (djem).
. 3.- Ne Loji!.rat Levizore dhe Popu/lore, shenjat si 2/L, liP, etj.
t!·egojne numrin e lojes (sipas renditjes ne programin mesimor te . 6.1.4. Plani konspekt (ditari i ores sif mifsimit)
edukimit fizik) e identifikimin Li!.vizore ose Popullore.
4.- Ne planin grafik, mesuesi mund te pasqyroje dhe shenja te Nje dokument tjeter mjaft i rendesishem per mesuesin e
tjera, te cilat jane ne kompetence te tij, t'i perdore sipas des hires. edukimit fizik eshte plani konspekt ( ditari) i ori!.s si!. mi!simit. Nuk ka
dyshim se, nga niveli i pergatitjes se tij, varet shume suksesi ne
270 Kapitulli 6 - Planifibmi dhe cvidcnca ne eflul~imin fizil~ 271

mesimdhenie. Ne te pasqyrohcn ne menyre te zberthyer objektivat e

ores se mesimit, vendi ku do te zhvillohet mesimi, mjetet, metodat e I NGARKESA I
ecurite metodike te mesimdhenies, format organizative, rregullat qe do
te zbatohen gjate realizimit tC objektivave, etj. Ekzistojne shume
modele planesh konspekte, por mesuesi zgjedh e zbaton modclin me
te pershtatshem. E shohim te udhes, te japim kater modele planesh
konspekte, te ciiat mund t'i perdorin mesuesit ne punen e tyre te
PJESET E
MESIMIT
pf:RMBAJT.JA
[I p UDHEZIME
ORGANIZATIVO
METODIKE

perditshmc:

Varianti I I

PLAN KONSPEKT NR ....... Sqarime rreth kiftij varianti:

Para se gjithash, duhct te theksojme se ne skemen e ketij plani
KLASA: V . ; A , B (M) Tirane , me .............. . konspekt mund te shtohet djathtas edhe nje kolone tjeter per verejtjc
dhe shenime.
ORA E MESIMIT: I ., IV Ne kolonen e dyte, nuk behet zberthimi metodik i permbajtjes
se mesimit, por ushtrimet, vcprimtarite levizore renditen rradhazi.
LENDA: Atletike Zberthimi organizativo-metodik behet ne kolonen e gjashte, ku
shenohen metoda! qe perdoren gjate ores se mesimit, format
OBJEKTIVATE ORES SE MESIMIT: organizative te mcsimit e pjeseve te ves;anta te tij, ecurite metodike,
o Evidentimi dhe shpallja e rczultateve ne specifikat e punes me grupe ose me individe te ve~;ante, etj.
shpejtesi.
o Njohja e nxenesve me treguesit moshore te Varianti II
shpej tesise. PLAN KONSPEKT NR .........
o Nepermjet metodes se gares, nxenesit te
vleresojne nivelin e predispozitave te tyre dhe te KLASA: VII! A, B (M) Tirane, me ................. .
1_-, rrisin besimin per rezultate me te latta. DISIPLINA : Atletike
o Te perforcohen me tej aftesite bashkerenduese. Mesimi zhvillohet ne sheshin sportiv te shkolies.
KOHA: OS.oo'- 08.45' ; 09.35'- 10.15'
BAZA MATERIALE: Pista e vrapimit e vizuar, litare kercimi VEGLAT E PAJISJET: Pista e vrapimit e vizuar, gropa e reres,
individuale per secilin nxenes, 8 shkopinj gjimnastikore, kronometer, sektori i hedhjes per hedhjen e topit 150gr., fusha e voleiboliit, fusha e
15 topa te vegjel 150gr. basketboliit.

.I
272 Kapitulli 6 - Planifilzitni db.e evidcnca nC cduldmin fizilz
INVENTARI I IMET: Steka dhe kambalecat per kercimin se larti, fije
llastiku (ase spanga), 20 tapa te vegjell50gr., tre tapa basketballi, tre
tapa valciballi, kronameter, vizuese me gelqere.
OBJEKTIVAT E ORES SE MESlMIT:· Nxenesit te persasin
njahurite mbi tekniken e shtytjes ne kercimin se larti me vrull, stili
Gi!rshi!ri!.
- Nxcnesit tC mesahen, per te diferencuar levizjet ne kahe dhc per t'u
arientuar ne hapesire.
- Te edukahet veteveprimi dhe kembengulja per arritjen e rezultateve
qc priten.
- Te ndihmahet zhvillimi i forces, sidomos te ekstremiteteve te
sipermc dhe te poshtme.
I. P E R G A T I T 0 R E : 8 minuta
I. Ecje sportive me ritem te pershpejtuar, sidomos pas gjymes se pare
te largesise (30"); vrapim me ritem te ngadalte (4').
2.· 10-15 kercime me nje kembe, duke prekur sendc te varura (shifra e
pare per grupin e dobet, e dyta per grupin e forte).
3. Ushtrime per zhvillimin e pergjithshem fizik:
Perkulje para dhe prapa (8-10 here).
Perkulje anash (majtas e djathtas) (8-10 here).
Ulje ne qendrim kembembledhur e drejtim (20-25 here).
Kembcmbledhur mbi njeren (mbi te majten e mbi te
djathten) (10-15 here).
Vrull per kercim se larti (10-15 here).
Luhatje e kembes (te majtes e te djathtes) para dhe prapa
(10- 15 here).
Kercime ne vend, mete dyja kembet (20-25 here).
Per ........................... dhe ...................... 30% e ngarkeses,
ndersa per .................. dhe .................. 50- 60% e ngarkeses.
II . T H E M E L 0 R E : 32 minuta
I. Pune e pavarur per startin e ulet pa sinjal nisjeje (4 here),
ndersa me sinjal (6 here); vleresim me note i nxenesve qe i perballojne
ushtrimet e qe aktivizohen gjallerisht ne menyre te pavarur.
Didal<tib e eduldmit fiz;], 273
2. Pune e pavarur ne kercimin se larti me vrull 3-5 hapa (10
here). Inkurajohen nxcncsit, per zbulimin e korrigjimin e gabimeve.
Kcrcim se larti me gjysme vrulli (10 here). Vlercsimi i nxenesve qe e
kane pervetesuar me mire tekniken e kercimit. .:]':
3. Hedhja e topit 150gr. ne largesi, ne forme gare (3-5 here).
Loje levizore Kush e godet shenji!n e li!vizshme (me top basketbolli)
(3').
4 .. Ushtrime te zhvillimit te pcrgjithshem fizik me theks forcen
e kraheve, kembeve dhe trungut (8'). Ushtrimet e ngarkesa zgjidhen )
nga vete nxenesit, duke u arientuar nga TM (trcguesi maksimal
:!.,
individual). Nga tere numri i serivc, tre kryhen me ngarkese
i:i
maksimalc. Terhiqet vemendja e nxenesve per parandalimin c
sigurimin teknik.
5 .. Laje voleibolli dhe basketbolli ne gmpe, kercim se larti,
hedhje e topit sipas deshires se nxenesve (7').
III . · M B Y L L J E : 5 minuta
1 .. Vrapim i lehte (1 ').
2. Matja e pulsit individual.
3 .. Perfundimet e mesimit .
4 . Detyrat e punes se pavarur jashte mesimi (per te gjithe
nxenesit detyrat te jepen individuale).
I
274 Kapitulli 6 - Planifil~im.i db.e eviclenca nC eduldm.in f-izil>! 275

Varianti Ill Varianti IV

LEND A: VoieJ~bo~ll~~~~~~~~~~~~M':lE"-~S~I~M;";I-;:N~r~.4~~~~~,
KLASA:V DITA:- E Marte PLAN KONSPEKT NR ........
NUMRI I NXENESVE: 16 vajza KOI-IA: 08:00- 08:45
KOMODITETI: Nje fushe sportive
PAJISJE DHE NDIHMESE: Tre topa voleibolli; vendos njeten per 7'. KLASA: V A (M)
OBJEKTIV AT: - Nxeneset te njihen me kerkesat krycsorc te rregullores teknike te VENDI I MESIMIT: Sheshi sportiv i shkolles.
lojes se volejbollit. DATA: 02.11.2004
- Te mesojne shkathtesite per pasimin me dy duar nga sipCr.
- Te parashtroj grupin e ushtrimeve te perditeshme, per permiresimin c aftesise se
KOHA: E MERKURE 11 40 '-12 25'
kCrcimit c forces se kCmbCve. LENDA: Atletike
APELI: Nga njeshi, dyshi etj. OBJEKTIV AT: .............................................................. .
NJOFTIMET: .................................................................................... .
.. PROCEDURA ...... ORGANIZIMI .. .. .. KOHA
AKTIVITETI I KLASES: ' ·I·
'
- Futja e ushtrimeve qe do Jap porosi 5'
te bchen perdite.
- Kontrolli ne eshtrat kryesore Ndenjur ne rrethin e 5' VEGLAT E PAJISJET ..................................................... ..
te ekstremiteteve. rushes.
NGROHJA:
- Kthime ne vend mbi majat c Jashte rrcthit vizohen 1'
kcmbeve 180° dhe 360°. nathe me rreze !Scm.
- Ecje mbi rrathc. Rrathet tC vizuar njcri 1' KOHA QELLIMET PERMBAJTJA ORGANIZ!Ml NDERHYRJA
pas tjetrit, ne largesi te njCjte.
- Ecje te shpejta, me hap Ne forme rrethi dhe zig-zag. I'
te vogel.
- Vrapim i lehte aerobik, me Rreth fushes sporti vc, 2'
kapercim pengesash 20cm. deri 500m.
LOJE POPULLORE: Kalaja Dibrmu;e Klasa e ndare ne 2 grupe. 4'
PERSERITJE: - Hedhje e topit drejt shoqes, Nxeneset te vendosura 5'
mbi nje pengese. ne 2 grupe, perballe njera-tjetres.
- Kerkesat kryesore te Nxeneset te vendosura 2'
rregullores teknike te ne 2 grupe, perballe 6.1.4.1. Hartimi i permbajtjes
lojes se voleibollit. njera-tjetres. se mesimdhenies (planit konspekt)
SHKATHTESI HYRESE: <;:do mesues 1 n 1 eclukimit fizik kur fillon te jape mesim,
- Hedhje e topit drejt murit Nxeneset te vendosura 3' perdor pergjithesisht modele te permbajtjes se mesimdhenies, te
e pritje e tij me dy duar 3-4m perbal!(; murit, ne
nga siper. 3 kalona. realizuara nga te tjeret. Ne didaktiken moclerne te edukimit fizik,
- Shpjegim e demonstrim, me dhenie porosishe. pennbajtjet e mesimdhenies quhen ndryshe dhe progresione ne
PASIMI ME DY DUAR NGA SIPER NE MUR ushtrime.
(Per nxeneset e avancuara, kryhet me partner) Nxeneset e avancuara te
Keto progresione, jo ne te gjitha rastet c\uhet t'i pranojme site
perdorin nje top voleibolli. 4'
VLERES!Ml: - Ushtrimet ish in te veshtira per klasen, por u kryen me korrektese mireqena, pa gjykuar si cluhet mbi to. Fillimisht duhet te provojme te
nga te gjitha. Urime per suksesin! 2' kuptojme, per te gene sa me te pershtatshem me progresionin
LARJE DHE VESHJE 3'
 •,.'·
''I
!'

'I I

276 Kapitulli 6 - Planifildnti dlte evidcnca nC c(bJO?im.in fiz-i.l< 277

ekzistues. Me vonc, do te jemi me te efektshem, nese do te arrijme te
permiresojme progresionet ne ushtrime.
Per nje fillestar, nuk eshte e lehte sigurisht e nganjehere, eshte
pak e deshirucshme te doje te modifikoje menjchere puncn e te
tjereve. Me vone, secili e shikon se mundet e duhet te permiresohet
permbajtja e mcsimdhenies, ne saje tc zhvillimit te mendimit krijues e
te praktikes ne terren.
•!• Dij'ektet klasike qi! duhen evituar ni! konceptimin e
pi!rmbajtjes si! mi!simdhi!nies
'I
Si! treti, nuk do te ishte e mjaftueshme qe ne permbajtjen e nje
mesimi te planifikuar te kishte vetem test final. Eshte e domosdoshme
qe ne (_:do mesim te planifikuar, te kete teste te ndermjetme ose arri~je
te shkelqyer ndermjetese.
Si! kati!rti, nuk ka vetevlcresim te mundshem. Sipas shembullit
te dhenc, eshte vete mesuesi ai qe do te vendose mbi treguesin e
nivelit. Ne planifikimin e nje ore mesimi te edukimit fizik, mesuesi
nevojitet te parashikoje qe, jo vete ai te vendose mbi treguesin e
nivelit, por t'i krijojc mundesi nxenesve, per t'u vetevleresuar. ,I I
·'

Shu me mesues, qe per fat te keq jane te shpeshte ne te gjitha Si! pesti, nuk propozohct libreze per nivelin. ';

disiplinat sportive, i (_:motivojne qe ne fillim nxenesit e tyre, te eilet Si! gjashti, mesuesi nuk parashikon te individualizoje i'·
, I
nuk i konsiderojne si klienti!, madje as si individi! te pergjegjshi!m. mesimdhenien ose nuk respekton ritmet individuale.
Perkundrazi, ata i konsiderojne nxenesit si kafshe, si persona te Si! shtati, ai nuk parashikon te shpjegoje per(_:apjen themelore
ndihmuar (qe man·in ndihme sociale, ndihme mjeksore, etj.), te qe e udheheq.
privuar nga inisiativa, nga kurioziteti, madje dhe nga inteligjenca.
Keta mesues, provokojne nje numer te madh abandonimesh e nuk
\_ '
vihen asnjehere ne dyshim, duke refuzuar te pranojne se nuk ka m~soj 1~
l)o t'iu luuni fulboll,l.'slll.:! njl! lojC.siHtmt' c v<lshtirt'. .fJJ,_JQ~_I_1_",. J. - _
nxenes te keqij, por vetem mesues te keqij. J.)o t'iu be.j t~ gjitheve t~ realizoni 47ushtnmc tC p<!rpadmit tim,
tl> cil~t do t'lu o;:ojniltl! gjitheve nC tii njejtm nivcl,nii t~ OJCjtCn kohl!
J=-~~---~·~ ~-·
n~c dhl!n!.' njl! te goditur pcrfcktc me pjcsCn e parme te trines. /:. "" ""t""~
Duke shikuar figuren 19, konstatojme se mesuesi nuk eshte nje Do t'•u ujof\oj vctC kt~r Jll d~ tC mund te filloni tl! ltmni nC nJC rrugC..
Pl!rparimi itH C~lllfrmC i min, pasi ni m1! CshlC mi!suar nga profcsort ,· _/' ~
,!" _ ..-
-- ,_
"'" 'l
(.

shites i mire i nje prodhimi, i cili duket i veshtire per t'u shitur, pasi ~i:m~'''"_"Do::·:·.. ~-·i~oi:li,':i"~k"~k"'.m:"'n":""'''~'"='=cti!=m=d=ts=ap=m=so=o"C:":C·--~ /- "'.,._~"~ (
duket se eshte hartuar keq. Por, cilet jane gabimet tipike te ketij
mesuesi ne konceptimin e permbajtjes sc mesimdhenies?
Jl~lillii''J' - ttJ.~""~
1111
tt*,ll~!L,c . _.",_
./'~-ti:rJ?'.;,.. <
<-'
SIJ pari, nuk ka progresion te thjeshte e te shitshem. Nje
progresion me 47 ushtrime pa dyshim eshte i padobishem, pasi eshte
shume i gjate e i komplikuar.
- I

=i'+=-::~~~~
·--~J_·_ _ .!; -
f. -,., • .,..;-

" =~~ ...

Si! dyti, nuk ka test final ose arritje finale te matshme, me mire
te themi, nuk ka tregues te suksesit. E goditura me pjesen e parme te
Un!.' <.h> Iii bCj sportin
trines nuk eshte test final (tregues i suksesit), i tille eshte rezultati i e notit,qB o!!sht!! me i
shpcjW
goditjes (largesia dhe saktesia). Progresioni ne ushtrime, per (_:do
mesim qe planifikohet, duhet te kete test final ose arritje finale te
matshme, me mire te themi, te kete tregues te suksesit. Keshtu p.sh. ne
nje mesim basketbolli, ku do te perpunohet gjuajtja e lire (nga vija e
gjuajtjeve te lira), test final mund te percaktohet gjuajtja e lire, sipas
parametrave teknike te kerkuar nga mesuesi dhe saktesia e gjuajtjes Figura 19: Gabimet ldasil\:e ne konceptimin e permbajtjes se mi!simdhi!nies.
(futja e topit ne kosh).
278 KapihJli 6- Planifihirni dl1e evidenca ne C(luldntin fizil~ 279

•!• Rregullat per te transformuar permbajtjen e mesimdhifnies kapacitete te gjera marrcdheniesh ndaj nxenesve, te cilet nuk jane aty
ne produkt te shitshem per te admiruar mesuesin, por per te mesuar.
Nje mesues i mire, duhet te jete ne fillim nje Shites i mire i Kapacitetet e mesuesit e njohurite teknike nuk do t'u sherbejne
prodhimit te mesimdhenies (pennbajtjes se mesimdhenics qe ka nxenesve per gje, nese ai nuk do te dije t' i shese ato. Por, per te shitur
zgjedhur per oren e mesimit). Kur propozohet nje progresion mire, duhet te kesh nje prodhim te mire dhc te shitshem. Per kete i
ushtrimesh, ai duhet te korrespondoje me objektivat c nxenesve. Leta I,,
qellim, didaktika e edukimit fizik rekomandon riorganizimin e
fillojme analizen pikerisht ketu: permbajtjeve te mesimdhenies, duke zbatuar disa rregulla te thjeshta: :!' I
Nxenesit kane nivele te ndryshme zhvillimi, nivele te Rregulla 1: Te fiksojme objektivat perfundimtare dhe "'
ndryshme kulturore, ekonomiko-financiare (ne familje dhe ne rrethin ndermjetese shume te sakta, te propozojme testet e ndermjetme te
farefisnor), etj. Ata mund te kerkojue nga mesuesi te heje nje nivelit.
mesimdhcnic individuale te quajtur ndryshe dhc Argetim. Mund te
kcrkojne nje mesimdhenie kolektive ne grupe te vogla, etj. Qendrimi i
nxenesve ndaj nje mesimdheniejc lidhet drejtperdrejt me motivct, te
TC jenC pikcta
per nxcnesit ne Te
permbledhin
i.
cilat mcsucsi duhet t'i respektoje. Keto motive esenciale, qe i perparimet e
tyre 10 ushtrime Te jene gjithnje
korrespondojne shpresavc dhc deshirave klasike te nxenesve, mund te standarde tC matshme
permblidhcn ne kete menyre: (veyanerisht per
o Disa nxenes deshirojne te mesojne sa me shpejt qe te jete e nxenesit)
mundur, per te qene autonome sa me pare qe te jete e
mundur.
o Disa te tjere deshirojne te njohin me saktesi cilat do te jene
etapat e mesimit te tyre (afatet mesatare, nivelet TESTETE
ndermjetesc, etj.). NDERMJETMI
Te jene te
TC jene te thjeshta dhe te
o Ka nxenes te tjere (qe nuk jane te pakte ne shkollat tona), te lehta per
TE NIVELIT shkruara ne
cilet presin nga mesuesi qe ai te interesohet per ta, qe ai te formen e t'u shpjeguar
harxhoje kohe me ta dhe qe ata te perparojne sa me mire ne DUHET arri tjeve te
aftesite e tyre. Me fjale te tjera, ata presin qe mesuesi te ndermjetme
individualizoje mesimdhenien e tyre.
Se fundi, mesuesi nuk duhet te jete mesuesi i te drejtes
hyjnore, dominues e i fuqishem, qe mund te beje nganjehere Tejene sa me
afer qe te jete e
"kerdini!" dhe qe zbret vetem ralle here nga !artesia e piedestalit te mundur me
"teknikut". Perkundrazi, ai duhet te jete nje mesues cilesor, i cili te
zoteroje jo vetem tekniken e linjes ose nenlinjes qe po jep, jo vetem
tekniken e perparimit ne mesimdhenie ne menyre te persosur, por te
zoteroje gjithashtu nje kapacitet te ve<;ante, per te degjuar nxenesit e
tij, per te shitur kete prodhim mesimdhenieje dhe per te zhvilluar Figura 20: Cilesite e testeve te ndermjetme te nivelit.
280 Kapitulli 6 - Planifibmi dhe evidenca ne edukimin fizik
Percaktimi i objcktivave pedagogjike, per nje kohe te shkurter
e per nje periudhe me te gjate, duhet t'i korrespondoje deshirave te
vete nxenesve. Ne te gjitha rastet, mesuesi duhet te dije t'i njoftoje
nxenesit se cili eshte objektivi i afert qe ai propozon te arrije meta.
Ve<;: sa me siper, mesuesi gjate nje progresioni, gjithnje duhet
te propozoje teste te ndermjetme te nivelit, qe te jene te mateshme
(arritje e mire individuate e mateshme osc ndeshje, takime te nje ose
me shume nxenesve midis tyre). Por, cilatjane cilesite e ketyre testeve
te ndermjetme te nivelit? Per te mesuar kete, le t'i referohemi skemes
ne figuren 20:
Rregulla 2: Te thjeshtohet progresioni i ushtrimeve. Per te
kerkuar standardet e mesimit, duhet te kryhen 5 veprime kryesore:
Veprimi i pare: Rigrupimi i te gjithe ushtrimeve, qe duken se
kane arritur te njejtat objektiva dhe heqja e te gjithe atyre qe duken te
dyshimta ose me te vertete te panevojshme.
Veprimi i dyte: Percaktimi ne <;:do grup ushtrimesh i atij
ushtrimi, qe permbledh te gjithe te tjeret. Ky eshte standardi i grupit te
ushtrimeve.
Veprimi i trete: Verifikimi nese standardet korrespondojne me
rrugen me te shpejte, per te arritur ne realizimin e testit te nivelit.
Veprimi i katert: Transformimi i <;:do ushtrimi standard ne
arritje test. Ky veprim eshte i lehte; eshte fjala per nje nderrim
formulimi. E rendesishme eshte, qe suksesi ne ushtrim te jete i
matshem nga nxenesit. Pra, duhet rishkruajtur standardi ne formen e
arritjes si! matshme.
Veprimi i peste: Propozimi i nje prodhimi te perfunduar. Ketu
eshte fjala per propozimin e nje prodhimi petfekt per shitje, qe
bashkon te gjitha karakteristikat e seriozitetit e te saktesise se
nevojshme ne pedagogji.
Rregulla 3: Te ndihmohen nxenesit qe te vetevleresohen. Ne
lidhje me kete, atyre u duhet propozuar nje libreze e rregullt e nivelit.
Libreza duhet te jete e thjeshte, terheqese dhe perben ne fakt nje
mbeshtetje te shitjes se punes te mesuesit. Ajo duhet te riprodhoje te
gjitha nivelet, te gjitha testet e nivelit si dhe te gjitha standardet qe ka
rregulluar mesuesi. Libreza e rregullt e nivelit duhet te ritregoje te
gjitha etapat konkrete te mesimit.
281 . I
Rregulla 4: Te lihen nxenesit tC mesojne me ritmin e tyre,
duke individualizuar mesimdhenien.
Dihet tashme se ritmet e mesimit jane te ndryshme sipas
nxenesve, pasi kapacitetet e tyre te te mesuarit varen nga mosha, nga
kapaeitetet fizike, afektive dhe intelektuale. Kete dimension themelor
te te mesuarit duhet ta marrim parasysh detyrimisht, si ne mesimin I
individual ashtu dhe ne mesimin ne grup. I
• I
Mbeshtetur ne kete rregull, theksojme se mesuesi duhet te
gjeje rruget me pak te shpejta, per te lejuar nje nxenes te dobet te
realizoje standardin. Standardet perbejne rrugen me te shpejte per te
mesuar. Ne kerkimin e ushtrimit standard, ne <;:do standard
..
i,,: I
'
karakterizohen shume ushtrime. Keto ushtrime jane ato qe Jejojne te
realizohet standardi, nese ky i fundit nuk realizohet menjehere nga
nxenesi.
Behet fjale per nje pedagogji mbeshtetese. Ne rast deshtimi ne
realizimin e standardit, behet nje kthim i shpejte prapa, kerkimi i nje
ose me shume ushtrimeve qe lejojne, nepermjet nje rrnge me pak te
shpejte, te realizohet standardi dhe te kalohet ne ate qe vijon.
Ne mesimin kolektiv diferencat e ritmit te te mesuarit, qe jane
te vezhgueshme ne seancat e para, jane te veshtira per t'i drejtuar.
Megjithate, do te ishte e jashtzakonshme te mos e mbanim kete fakt
parasysh. Ndryshe, do te provokonim shume merzitje per me te miret
e abstenim per ata qe jane me pak te mire.
Mesuesit shume te mire jane te afte te organizojne mesimin e
tyre, duke e individualizuar ate. Dote ishte nje mjeshteri e veshtire per
ta arritur, pasi ai duhet ta shperndaje kohen e tij me nje saktesi shume
te madhe dhe te mos humbe nga syte asnje nxenes. Per me teper, ai
duhet te njohe ne menyre perfekte te gjitha permbajtjet e mesimit e te
zgjedhe me saktesi ushtrimin e nevojshem. Ne figuren 21, po
paraqesim ilustrimin e procedures se plotesimit te mungesave ose
pedagogjine mbeshtetese, per nxenesit me veshtiresi te perkoheshme:
282 Kapitulli 6 - Planifildmi dhe evidenca nC ec:luldmin fizilz 283

STANDARD! STANDARD! 6.2. Evidenca ni/ edukimin Jizik

3 4

RRUGE 6.2.1. Kuptimi dhe roli i evidences ne edukiminfizik

.,,
E
SHPEJTE PROVE- PROVE- Ne shkrime te ndryshmc, termin "evidence" e gjejme te
SUKSES SUKSES
II trajtnar ne shume kuptime. Ne Fjalorin e Gjuhes se Sotmc Shqipe me
evidence kuptohen shenimct osc tC dhenat e mbajtura ne nje flete letre
ose ne nje regjister, te cilat pasqyrojne gjendjen e puneve dhe tC
veprimtarise se njerczve, te ndermanjeve, te institucionevc etj. Ky
term gjen perdorim te gjere ne jeten e perditshme. Keshtu p.sh.,
shpesh ne te folurit e zakonshem njerezit shprehen: evidence ditore
STANDARD! STANDARD!
3 4
(javore, mujore, vjetore); evidence ekonomike (statistikore); evidence
RRUGEME ushtarake; evidence e detyrimit shkollor; mba} evidencen; vi! (Jus) ni!
PAKE
evidence - e shi!noj, e regjistroj; heq nga evidenca - e rregjistroj;
PROVB- mba} ni! evidence - e mba} shenim, e shenoj qi! ta kem parasysh etj.
SHKURTER I• DESHT!M
I
PROVE-
SUKSES If-. PROVE-
DESHTIM
Ne shkolle, evidenca konsiderohet si pcrbcres i rendesishem
dhe i pakufizuar i veprimtarisc se mesuesit te edukimit fizik. Thelbi i
sa} ka te beje me ndjekjen e perhershme, sistcmatike dhe te plote te
II II II punes mestmore, jashtemcsimore dhe jashteshkollore; me
II USHT.
II CSHT.4ll USHT.l
grumbullimin dhc perpunimin e te dhenave qe lidhcn me tere
veprimtarine e shkolles, mcsucsit e te nxenesve.
Ne cdukimin fizik, me evidence do ti! kuptojmi! dokumentimin
II USHT.
I -
1
1 USHT. 3 II II USHT. 2
I e gjendjes dhe ti! rezultateve periodike ti! nxi!nesve, ti! arritura gjati!
periudhi!s si! shkollimit, ni! treguesit kryesori! ti! zhvillimit fizik e
Figura 21: Skema e veprimit ne pedagogjine mbeshtetese.
li!vizor, duke u mbi!shtetur ni! objektivat e pi!rmbajtjes dhe ti! arritjeve
ti! tyre.
Rregulla 5: Te dime te shpjegojme thjeshte e ne menyre Evidenca u sherben mesuesve per njohjen e herepashershme te
skematike Pse-ne e progresionit te ushtrimeve. rezultateve sasiore dhc cilesore, qe arrijne nxenesit ne mesimet e
Eshte evidente se, ~do linje zoteron nje specifike, e cila nuk na edukimit fizik, ne veprimtarite levizorc jashte klase dhe jashte shkolle,
lejon me kete rast nje nderhyrje, qe do te ishte e gjate dhe e si dhe ne punen e tyre te pavarur sportive e argetuese levizore. Mbi
merzitshme. Ne ~do linje, individi hyn ne marredhenie me nje mjedis kete bazc mesuesit nxjerrin perfundime rreth punes se tyre (arritjet e
specifik (clemente, kundershtare, partnere, etj.), d.m.th. kemi te bejme problemet) dhe percaktojne objekliva te rinj per arritje mete mira.
me ndermjetesimin e nje mekanizmi. Keto marredhenie percaktojne Ne rrafshi n e punes kerkimore shkencore, evidenca u sherben
elementet themelore te <;:do specialiteti, gje qe sjell rrjedhime mesuesve per te krahasuar lrcguesit sasiore dhe cilesore te edukimit
pedagogjike mbi konceptimin e permbaj~jeve te mesimeve.
 I "
il
il ~
284 Kapitulli 6- Planifildmi dlte evidenca ne ed-uldmin fizil~
"il
"'
./
"'""
<;;.. "
fizik, kontigjentet c nxenesvc brenda shkolles, madje dhe te shkolles
'I ":;:~ ~~
!="'
me shkollat e tjera. ~ ' ·"'
Evidenca u sherben nxenesve te klasave te ndryshme per te
•I i:S
z
::0 '"
w:~~~.~
.
[;:0"'
~'"'
""
iil"'"'
njohur nivelin e arritjeve te tyre ne lenden e edukates fizike. Ajo i ~ ~-~:.l~....l ~
o§~
:<~
ndihmon ata per te kuptuar jo vetem kapacitetin e aparatit levizor-
I '......."' wY'.~AS
z~
..J,I'<l ~
~b<'f<l~= "'"'"'
"':> "
0

mbeshtetes, gjendjen shendetesore, te cilesive dhe te aftesive fizike, l.l <

'-'
z
I ~!'<~"::r.
-,.;,....-, f<l'W
~~~~t:
~"'
o;@ ~
por edhe pozicionin e tyre -ne raport me bashkemoshataret- ne ~ e!;!
~~ "'
veprimtarite rivaliznese sportive. "'s:'
<')
~ " ~..O:Q:;f-<:,r.
"-<1-<-1~~
Ct.:l£""
NOW :r.
"\
,..,~

I'
""""'
~~~
·€
0
D.
I
I

~~~ .. z "'
"' c;.~·f;!
~

"'""
,fli,~~ '"
.~~ .
~ ,,,
6.2.2. Llojet e evidencave
~
·lo-ll-<~
z .,~ '"'
""' ~
" i

"'>< ..... I ~·\;\~

Aktualisht evidencat e edukimit fizik ne shkolle nuk jane te "':t:
:;:
f>;!,s:..r·~ ' <
~z "'~t§ "'
~-!;!
r.. ~
1:: ~;:r~~- / \. '6
:..! ~~~
standardizuara nga institucionet arsimore, por pervoja e mesuesve me <JJ
"' t:!tl :r. r.. :.:;;
te suksesshem te vendit tone ka sintctizuar llojet e tyre (shih figuren
22):
z;

"'
<')
~
<')
"\
L_
(
~ze;=l"l
w·z- . ~'"'5N'
..... ~
tll'<l~~a
:r.
!;!;:!~
'~~N
-~ \.> £;:
faz~
.,.,
...15~
"'"
0

'"
~
~
~

>
~~~ "0~
1-f-<CI::,..;;
"1', ~·~ Gl 1--
1-
~~~§; I,
1. Evidencat paraprake; "' "'....
<
N~
><',~
"' "''>=
...r,-(~
~...,~
. .,
12
'"
D. I
2. Evidencat e njedhshme; "'.... v
z
P::/l'.
~~~
:;:<;;
•o
0'
3. Evidencat perfundimtare.
"' <')
~ .......~!;! ~~~ "~
"'...,0 > !::' .... T
fii~o
.
..,'fl!~i!l
· ·
' !ij

y"' ·~~ <:>

~J:@
~
t:~
''""'' ~~
- ...~X "'"' "' 1;;0::'"' ""
,.,----._ J \.
~
~'"'
,.:.: ......
<·~ Vl
"
'0

..e:~~ ~'::! ;::;

'>=
i-i
!:l "'!:!
•"1::1!;0 "':::
'
.:!1
22... ~ .:.~
,r-""\ "
.~
' ':,1I
~~~
.. ;,
Pi ,;---'\.
... "" :!·:
I 0:
....
,..,
"'"" ... ~ ~ ~ I'
.,
'::! z~
<
'-' "\ (' ~~ : il
z G2 f-. ~~ '1 j
"'>
Q .......
i:!c
z
01·~
·~~
,.,,1:1
< !§ :, i

"' ~ :011
"---.1 - i
I
j::

,'1
,

I
r
!

!'

'
286 Kapitnlli 6 - Planifilzimi clhe evidcnca ne ecluldm.in fizil~ 287

6.2.2.1. Evidencat paraprake bazcn c kesaj njohjeje, te percaktoje stratcgjine qc duhet te ndjeke ne
te ardhmen per permiresimin e metcjshem te ketij sbendeti.
• Pi!rbi!rja e grupit mi!simor Nder trcgucsit kryesore antropometrike mesuesi dubet te
Ky dokument plotesohet pas mesimit te pare qe zhvillohet me evidentoje:
grupin. Mesuesi eben rcnditjen e nxenesve sipas renditjes ne regjistrin
e klases, por me shume rekomandohet sipas lartesise trupore, pasi ne - Peshen trupore;
kete menyre -ne rastc manifestimesh ose festash sportive- ai - Lartesinc lTupore;
ndihmohet per formimin e kuadrateve dhe te formacioneve te tjera. - Perimetlin e kraherorit (ne qetesi);
Duhet shenuar qe, ne kolonen e katert te pasqyrohet adresa e - Elasticitetin e kraherorit. ... '

vcndbanimit te perhershem te nxenesit. Ne kolonen e fundit shenohen Me poshte jepct nje shembull i pasqyres permbledhesc te
karakteristikat psikologjikc, te zhvillimit fizik, tC gjcndjes treguesve antropometrike (tabela 18).
shendetesore, te perparimit, te frekuentimit ne mesime etj.
Ne tabelen 17 paraqitct nje model i pasqyres se pcrbetjes se
grupit mesimor. ,•.,,

PERBERJA E GRUPIT MESIMOR (KLASA VI\djem)

Nr.
VITI AKADEMIK 200 - 200 ...
EMER, ATESI,
...
DATE· VENll· ADRESAE KARAKTE·
MBIEMER LINDJA LINDJA PLOTE RISTIKA Tit
SHKURTRA
I
2
3
4
5
6
7
Etj. Eti. Etj. Etj. Etj. Etj.

Tabela 17: Model i pasqyri's se perbi'rjes te grupit mesimor

• Evidenca e afti!sive fizike

Ne kete evidence perfshihen:
a- Treguesit antropometriki!
Megjithese bejne pjese ne grupin e evidencave paraprake,
treguesit antropometrike mund te rimerren edhe ne perfundim te vitit
shkollor. Ata i sherbejne mesuesit per ta njohur gjendjen e shendetit
fizik te nxenesve, per te njohur punen e bere nje vit me pare dhe, mbi
 ,
! i

t •
~
0
~ ~
289
~
w -
= ~
•
~ <
~
w
! • Sqarime pi!r tabeli!n 18
~
t ~
~
~ • ./ Klasat jane te vendosura me shifra romake;
~
< ~
w < ./ Ne kolonat me kreun A shenohen treguesit aktuale;
"'"'~ • ./ Ne kolonat me kreun P shenohen permiresimet ne krahasim
-~ ~ <
"~ me nje vit me pare;
•
:~ ] ~~- ./ Perimetri i krahCrorit matet ne qetesi;
<
,._ ./ Elasticiteti i kraherorit shenohet pasi behet diferenca midis
os > •
o.w
vlerave te kraherorit me inspmm dhe me ekspirim
I

0~ " (frymemarrje dhe frymenxjerrje). ,I

•
..."~• >
<
··':I .
z
< • b- Treguesit e afti!sive motore-bazi!
w
~ <
:f i'
-·..... .-
.
"'~
~
~
~
;:
"
• Ne kapitullin VIII jepen teste qe mund t'i perdore mesuesi per
te matur aftesite motore-baze te nxenesve. Keto aftesi ai mund t'i
I I'
~~ "._ '.•_i:li·i
'~ i
"'
"~
" > •< evidentoje ne formate ndryshme (te permbledhura ne nje tabele te ,i·:
I
""':l
vetme ose vee;: e vee;:). Ne tabelen 19 paraqitet nje model i tabeles
•
... >
<
•
permbledhese te aftesive motore-baze te nxenesve.
·J 'I'

~ <
w
~ • +-
• ~
"
0 ~
~
~
<
=
~

;: •
"' "
~ ~
•
u >
<

<
~-a
Cl~
~

"
""'"'
'"
:<
""'
tL ,_
I
"
,,
•
-+--
~
~~ ' ~
•
'
i
~
,-
1- ~ ~
'
•O
~ 0 ~ ~ 0
co

;;!

·i
'f.!
·,. I"
; !·!I.
""';I
1':·''
'
 ...Ee-
~
[ ~
~

<
~
291
...l ., '""
- • d
s: < 6.2.2.2. Evidencat e rrjedhshme
CCI='"
~i~- .r l6 ; . -
'"" .....,_.
~

< a- Evidenca e mesimeve

'"' ::,'
~~
>
~
Evidenca e mesimeve eshte dokument evidentues personal i
" < mesuesit. Struktura e saj mund te kete te njejten forme me regjistrin e
! ~
klases ose me formen si ne tabelen 20. Mesuesi mund ta perdore per
;;; ~ < <;:do muaj pasqyren e evidences se mesimeve, por eshte me e
"'"'~
"';;;e'
"'-" $!
~

<
rekomandueshme qe ta perdore per nje tremujor ose per nje semester.
o~.,.,

C:;'""": ~ ~·[ ~

:oo
-"'0 or=-e >= b- Evidenca e aftesive lifvizore te nxifnesve
z;> <
"""'' Ne kete evidence perfshihen:
"
6~
~

.,o
"'""'' >
~

< I. Rezultatet e testimeve ne linjat dhe ne nenlinjat e

"... permbajtjes se edukimit fizik (aftesi !Cvizore-baze, vallezim ritmik,
- ..•., 8 $!
;;.C ~

'"'z"'""'
0
.~
< atletike, gjimnastike, lojera sportive etj .);
~~;
v;,
~pt: ~ ;:i ~
2. Protokollet e rezultateve te arritura nga nxcnesit e klasave
E-< u ....~.~ <
• .!l • te ndryshme ne garat dhe nc ndeshjet sportive, brenda e jashte
'"'~~"... ~0~~
-<lj .... ·~ ·~:;
~

shkolles.
'"'< ""
N
~.2!,
<.>
<
-~.a
~>- ,. ~

1. Rezultatet e testimeve nif linjat e nif nenlinjat e

i>l~ <
permbajijes se edukimit fizik
0 =~ ~

f-<= ~
0~ -..-
00~
< Nepermjet testeve e testimeve qe zhvillon ne linjat dhe ne
:E ~ ~
nenlinjat e permbajtjes se edukimit fizik (ne aftesite levizore-baze,
~~ .,... "'~
~-<!. $!
~

tn'S
=~-
=~
. :;:e
~

~
E

>
<
~
vallezimin ritmik, atletike, gjimnastike, lojerat sportive etj.) mesnesi
mund t' i perftoje mjaft mire te dhenat mbi status in dhe dinamiken e
t~ :t: ·~
oo>
<
zhvillimit te gjithanshem especial psikomotor te nxenesve.
< ·-
u >
~

< Gjithashtu nepermjet testimeve mesuesi i edukimit fizik kryen

nje vellim te madh pune evidentuese. Gjate realizimit te testeve
levizore, ai mban parasysh anet sasiore dhe cilesore te veprimeve
levizore, si dhe kerkesat biologjike te moshes, W cilat perbejne
parakushtet per percaktimin e metodologjise se vleresimit te tyre.
----
'[jtJ: '0
~
293

L 2. Protokollet e rezultateve te nxenesve ni! garat e ne ndeshjet

sportive brenda dhe jashte shkolle
9 s Keto protokolle jane dokumente evidentuese, qe sherbejne per
te vene ne dukje pjesemanjen e nxenesve ne aktivitetet garuese (ne
s garat ose ne ndeshjet sportive). Nepermjet prokolleve te rezultateve te
nxenesve ne garat e ne ndeshjet sportive (brenda dhe jashte shkolle)
"£ dalin ne pah rezultatet e arritura ne to, niveli i organizimit te tyre,
puna e bere nga mesuesi i edukimit fizik per zhvillimin sportiv te
. . . . ... pjesemarresve, interesat e nxenesve per t'u ushtruar me sport edhe
"' " '
)jniS~H
z: s jashte procesit mesimor.
"' .... . . ... . "' unq]\f Protokollet e garave dhe te ndeshjeve sportive perbejne nje
[
mjet te pazevendesueshem per evidentimin e rekordeve dhe te
rekordmeneve te shkolles. Besueshmeria e tyre rritet shume kur
perdoren pa ndryshime nga protokollet e garave (ndeshjeve) qe
aplikohen ne aktivitetet sportive lokale, kombetare e nderkombetare,
"'
'"
"0
'
:
: ·- sipas rregulloreve te sporteve perkatese.
;@ '.g'
" c- Evidenca e nxeni!sve me nevoja te veranta ni! edukimin I
"' 2i fizik II
E B
~ Ne kete evidence perfshihen:
,5 8. 1. Pasqyra e nxenesve me aftesi te kufizuara fizike dhe
""' g '
I· II
i

Ia shi!ndetesore (deformime fizike, semundje kronike, di!mtime te I

" ndryshme etj. );

~ 2. Pasqyra e nxi!nesve ti! talentuar, qe sterviten ne ekipet
sportive ti! rrethit.
0'" - 1. Pasqyra e nxeni!sve me aftesi te kufizuara jizike dhe
""' shendetesore
"g
~ rJ
p
Mesuesi i edukimit fizik, krahas perkujdesjes per grupin
"' ,,'

-"'
0
o ·s mesimor ne teresi, duhet t' u kushtoje vemendje te ve~ante edhe
nxenesve me aftesi te kufizuara fizike e shendetesore. Eshte e
i§ -
z '"s"'
nevojshme qe keta nxenes te trajtohen ne menyre te diferencuar (ne
ushtrime, ne ngarkese dhe ne metode). Kjo behet e mundur kur
··-· mesuesi mban rregullisht nje evidence te posa~me, ku, ne menyre te
specifikuar, pasqyron nxenesit e kesaj kategorie, (shih tabelen 21).
294 Kapihtlli 6 - Planifilzimi dltc evidenca ne Nluldmin fizih Didal<tiha e edubrnit fizil, 295

NXENESIT E TALENTUAR, QE STERVITEN NE EKIPET

NXENESIT ME AFTESI TE KUFIZUARA FIZIKE DHE
SPORTIVE TE RRETHIT
SHENDETESORE
KLASA VII. VITI SHKOLLOR 200 ... • 200 ...
VITI SHKOLLOR 200 • 200 ... ...
SHiiNIME
Nr EMitR DATE- KLASA SPORT! QE USHTRON DHE
Nr. EMER DATEL KLASA KUF!Z!MI REKOMA Mll!EMER LINDJA REKOMA
NDIMI I NDIMI!:
Mll!EMER !NDJA
MJEKUT LLOJI KATEGORIA
SPORTIVE
Deformi semundje Demti
1
me fizike kronike me
2
1
3
2
3 4
4 5
5 6
6
7 7
8 8
9 9
10
10
Tabela 21: Model i pasqyres se nxenesve me aftesi te lmfizuara fizikc dhe 11
shCndetesore 12
13
2. Pasqyra e nxi!ni!sve ti! talentuar, qi! sti!rviten ni! ekipet 14
sportive ti! rrethit
15
.. .. .. .. .. .. .. ..
Tabela 22: Model• pasqyrcs sc nxenesve te talentnar, qe sterv1ten ne ek1pet
Sis; eshte permendur te Parimet didaktike, mesuesi i edukimit sportive te rrethit
fizik i trajton ne menyre te diferencuar jo vetem nxenesit me aftesi te
kufizuara fizike e shendetesore, por edhe nxenesit e talentuar, te cilet 2.1.3. Evidenca pi!rfundimtare
sterviten ne ekipet sportive te rrethit. Per kete qellim nevojitet qe ai te
mbaje nje evidence te ves;ante, ku te pasqyroje gjendjen, objektivat • Libri i rekordeve, i titujve (vendeve) dhe i trofeve ti!
dhe ecurine e secilit prej nxenesve te kesaj kategorie (shih tabelen 22). shkolli!s
Ky liber eshte nje dokument evidentues, qe sherben per te
pasqyruar cilesine sportive te shkolles; konsiderohet si nje mjet i
'!!
fuqish~m nxites per t'i rritur ne menyre progresive rezultatet sportive,
per ta ruajtur dhe per ta ngritur tart Iavdine dhe nderin e shkolles. Libri .I''
I

i rekordeve, i titujve (vendeve) dhe i trofeve te shkolles (shih tabelen

23) sherben mjaft mire si nje dokument i vlefshem per historikun, ku
 I,.
I
!"
,.,
296 Kapitulli 6- Planifildmi dhe evidenca ne eduldmin fizil< :'<':I
e;,.; i
o" !

mund te flitet edhe per dinamiken e zhvillimit te edukimit fizik dhe te

...
"'~
1:
sportit ne shkolle. S2
7.:2
~!;::
I
Rezultatet rckord dhe te dhenat e tjera, qe shenohen ne kete ,..,..,
...rli:
dokument, nxirren nga protokollet e garave (atletike, not, krose, S:2 ·;!
peshengritje, qitje sportive, qitje me hark, ski etj.), nga kalendaret ~~
sportive kombetare, Iokale apo te shkol!es, si dhe nga fletorja e -~ .;
II':
cvidencave dhe e ditareve pedagogjike te mesuesit (mesuesve). §i
o"'
""
'§ ''
~ "'""
~.1:1
:jJj
"
!:l
~5=
'S
"> 'i
$ '
!-<~ g
~~ "
..,
""
:,1!
·I- "" 1:
<
"'0
"'
"
"""
6"
,II

II'
II

">
:g "
'til

h
_.,
""
~z
t
·I

' I·
;> ""k

<
~ k
::i
~ :!li
~ '"
~

·E
I!
@ ,. !I
'
'

f;i Ol ·i
~z
"0
0
::s
"~
~
~
N
~
Ol
i
~ .g I

"
~
E-<

"'
~
8 .
''
)
~
_..,
-"
§g
'""'t:'"'
~

.
... -
.
:':
"J
7,
N ~ ~ ~ ~ ~ 00 ~

"' "' " "' ·'':'·

 ·I
.. 1
299
•,
·.·1·
perben n.Je paJISJe te mirefillte, pasi ofron nje game te gjere
rezistencash ndaj fuqive muskulore qe zoteron ai vete. !
Ecja, vrapimi, kercimet e lira Uo ne vegla ose mbi vegla),
shume lloje tC barazpeshimeve, mbeshtetjet e ndryshme, ushtrimet me
kunderveprim, disa lojera levizore nuk kerkojne vegla te posayme, me
perjashtim te tokes qe konsiderohet si mjcti kryesor, mbi te cilin
ekzekutohen. Ne te kundert, varjet e ndryshme (dhe ushtrimct qe
kryhen ne to), kapcrcimet e pcngesave, hedhjet, ngritjet e bartjet e
KAPffU!.U 7 peshave, lojerat sportive etj. kerkojne vegla dhe pajisje te posayme,
mbi te cilat njeriu perdor forcen musknlore, per t'i mposhtur
rezistencat relative ose per t'iu pershtatur situatave te ambientit
(qofshin ato natyrore ose artificiale).
INFR.J.\S'fR.UKfURJ.\ J! EDUKIJV\ff
~~ ~~
Dihet se e tille eshte nje ngjitje, sepse trupi terhiqet nepermjet
mekanizmit motor dhe nepermjet nje teknike te veyante, me ndihmen
FIZH< NE SHKO!.!.E e objektit (drushte, shkalle, litar, mur etj.), i cili i jep edhc pikat e
nevojshme mbeshtetese, per kryerjen e veprimit.
Mjaft veprime levizore te caktuara, qe mund te kryhen edhe
me trup te lire, behen me te efektshmc leur kryhen me vegla dhe
7.1. Kuptimi mbi infrastrukturi!n pajisje te cilat, me strukturen e me formen qe kane, i favorizojne, i
e edukimit fizik ne shkolle percaktojne, i lokalizojne, i drejtojne, i nxisin dhe i fuqizojne ato.
INFRASTRUKTURA E
. Me infrastrukture te edukimit jizik do te kuptojme teresine e r- EDUKIMIT FIZIK NE f-
m]eteve, te .pajisjeve, te terreneve (te mbyllura dhe te hapura) me 1/ SHKOLLE
1\
k~rakta meszmor, zhvzllues, shi!ndetesor dhe edukativ, qe perdorin
mesuesz dh~ nxenesit per realizmin e objektivave te permbajtjes e te MJETET MJEDISI
-
arnljeve te programit mesimor, si dhe te veprimtarive levizore II ~ SPORTIV
sportive ne shkolle.
Duke u nisur nga fnnksionet qe ka per edukimin fizik ne
MJETET
DIDAKTIKE
M.JETET
NDIHMESE \ 'I
r'

shkolle, mund te themi se kjo infrastrukture perbehet nga disa DIDAKTIKE

TE MEDHA SALLAE

"'
clemente kryesore (shih figuren 23): V'
TERRENI
DHE FIKSE SPOR TIV GJIMNASTIKES
7.1.1. Mjetet I DHELOJRAVE
Tl VOGLA Dl.llf~E
.. .. 7.1.1.1. Ri!ndesia e mjeteve ni! edukiminfizik LEHTANE
Ne shume vepnmtan levizore (sidomos ne ato qe PERDORIM
k~raktenzohen nga puna mbajtese ose kapercyese), mekanizmi i te Figura 23: Perberesit e infrastruktures si' edukimit fizik ne shkolle
cllave nuk e detyron perdorimin e mjeteve te ndryshme, trupi i njeriut
 1
300 Kapitul!i 7 - Jnfrastrul<tura c cdu!dmit fizi], ne sl,lwlle
Ne edukimin fizik me grupmosha te ndryshme funksioni i disa
mjcteve nuk karakterizohet nga intensifikimi i efekteve formuese, por
nga kerkesa per aftesi shprehese, ritmike, estetike. Ne kete rast eshte
fjala per rrethin gjimnastikor, per fjongon, flamujt e vegjel, topat e
tenisit, tollumbacet shumengjyreshe etj ., qe nuk ushtrojne rendime dhe
rezistenca te konsiderueshme mbi trupin e njeriut, por japin efekte te
medha edukative. Mjete te tjera -ndonese te vogla dhe tC lehta ne
perdorim (shkopi gjimnastikor, topat e tenisit etj.)- jo vetem
shkaktojne efekte intensifikimi te mobilizimit te kraheve, por
sherbejne shume mire dhe per edukimin e ndjenjes se ritmit e te
koordinimit te levizjeve qe nxiten e persosen nepermjet lekundjeve,
rrotullimeve, hcdhjeve dhe pritjeve te tyre.
Eshte i njohur fakti se mjetet (qofshin natyrore, konveneionale
ose te rastit) perfaqesojne konkretizimin dhe llojet e ndryshme te
mesimeve te edukimit fizik. Per zhvillimin e mesimeve me
angazhimin e plate te nxenesve, me ndjenje te theksuar kenaqesie, me
v!era te medha edukati ve e formuese, eshte e domosdoshme qe
mesuesi te krijoje kushte per nxitjen e tyre psikologjike. Didaktet,
mesuesit me pervoje te edukimit fizik -duke vleresuar forcen,
shkathtesite dhe aftesite vetjake te femijeve, ves;anerisht te atyre te
mashes se ulet e te mesme shkollore- pohojne se mjetet e nxisin
shume sedren, deshiren dhe vullnetin e tyre per te garuar. Me
kenaqesine qe u sigurojne femijeve, mjetet i terheqin ata qe te kryejne
veprime te dobishme levizore, duke u zbavitur e duke ndier hap pas
hapi ndryshime te dukshme fizike, fiziologjike dhe intelektuale.
Perdorimi i mjeteve te ndryshme ben qe veprimtaria levizore e femijes
te mane pamjen e nje "loje te vi!rtete" midis trupit dhe mjetit, te cilin
ai mundohet ta beje qe t'u bindet aftesive te tij.
Lidhjet qe krijon femija me mjetet diktojne tek ai nevojen per
t'i transformuar shkalle-shkalle veprimet e tij nga veprime te
papercaktuara ne veprime te percaktuara; nga veprime instinktive, ne
veprime te menduara dhe te arsyetuara; nga veprime te tepruara, ne
veprime te matura; nga veprime te pakoordinuara, ne veprime te
koordinuara.
Gjate bashkeveprimit me mjetin, femija e ve ne pune, me te
gjitha permasat, pers-onalitetin e tij, duke mesuar t'i mase dhe t'i
301
vleresoje largesite, siperfaqet, ngjyrat, trashesite, peshat etj.
Njekohesisht, pas pervojave te gabuara (qe nuk mund te evitoh~n
teresisht), ai mesohet te kryejc Jevizje te sakta, te ctlat (stpas rasttt) .: '
mund te jene te ngadalshme, te shpejta, te lehta, energjike, te forta, I'
shumc te forta etj. 'I.
Me perdorimin e mjeteve, femija fiton aftesi te reja pr~ktil~e; 'I
" •. '1
tek ai vihet re rritja progresive e pervojes levizore, permtrestrru 1 i•. ']•.i,,
panderprere i aftesive te perceptimit, nderkohe qe i persoset gjithnje e
me shume vemendja dhe kujtesa.
Didaktika e edukimit fizik, duke u mbeshtetur ne didaktiken e
pergjithshme, i trajton mjetet ne dy grupe tc medha:
• Mjete didaktike;
• Mjete ndihmese didaktike. I:
i
7.1.1.2. Mjetet didaktike .r.~
Ne mjetet didaktike pi!rfshihen ti! gjitha veglat, pajisjet ose i
terrenet, qi! pi!rdoren nga mi!suesi per t'u mi!suar nxeni!sve veprimet e
pi!rgjithshme li!vizore dhe sportive, si dhe per ushtrimin e .nxi!ni!sve me
to, per pi!rveti!simin dhe pi!rsosjen e ajti!sive li!vizore. .. ..
Mjetet didaktike klasifikohen sipas ves;orive te pern:b~JlJeS _se
Jinjave dhe te nenlinjave te programit mesimor te eduktmtt ftztk.
Keshtu p.sh.: Mjetet didaktike ti! loji!rave sportive jane: fushat me
pennasa te negullta, portal, tabelat, koshat, rrjeta (te med~a d_he ftk~e),
topat e volejbollit, te futbollit, te basketbolht, te hendbolht (te vegjel e
te lehte ne perdorim).
Mjetet didaktike ti! atletiki!s jane: pista e vrapimit, gropa e
kercimit, pedana e kercimit, pedana e hedhjeve, kembalecat dhe steka
e kercimit se larti, pengesat e lartesive te ndryshme (te medh~ dhe
fikse), shtiza, disku, gjylja, mbeshteteset (per nisjen ne vraptme),
shkopi i stafetes (i vogel dhe i lehte ne perdorim). .
Mjetet didaktike ni! gjimnastiki! jane: paralelet, unazat, t_rau 1
ekuilibrit, paralelja e shka!Jezuar, kali me doreza, kali (per kerctme),
hekuri, pedanat e ndryshme, tapeti gjimnastikor (i madh dhe ftks),
shishet gjimnastikore, rrethi gjimnastikor, shkopi gjimnastikor, fjongo,
topi, litari - perdoren ne gjimnastiken ritmike (te vegjel dhe te lehte ne
perdorim).
 302 Kapitulli 7 - Infrastrul<tnra e cdul<imit f'zih ue shlwlle
Mjetet didaktike qe perdorcn ne pjesen themelore te mesimit,
per te mesuar dhe perforcuar veprime te ndryshme levizore ne nivelin
e shkathtesise ose te shprehise, emertohen mjete didaktike kryesore.
Mjetet didaktike qe perdoren ne pjesen pergatitore te mesimit, per
formtmm e perg)lthshem fizik e levizor te nxenesve, te cilat bejnc te
mundur realizilllin e kesaj pjese te ores se mesimit, emertohen mjete
dzdaktzke mbeshtetese.
7.1.1.3. Mjetet ndihmese didaktike
Mjetet ndihmese didaktike do te quhen te gjitha ato mjete, me
ose mbi te cilat kryhen veprimet li!vizore ndihmese (qe c;ojne ne te
mesuarit e veprimeve levizore thcmelore, sportive ose josportive
qofshm); ato ti! pergatitjes se pergjithshme dhe speciale fizike, lojerat
li!vizore popullore, kapercimet e pengesave, garat e stafetat etj.
Nga keto mjete vec;ojme: shpinoret, shkallet ortopeclike,
kuadratin gjimnastikor, shkallet horizontale, pengesat e ndryshme
natyrore, litarin per ngjitje etj. (te medha dhe fikse); stolin
gjimnastikor, pengesat artificiale (te proclhuara enkas), medicinbollin,
shkopin gjimnastikor, shishet gjimnastikore, rrethin gjimnastikor,
litarin individual e kolektiv (kur perdoren per pergatitjen e
pergjithshme dhe speciale fizike; te vogla dhe te lehta ne perdorim).
Ne kete grup rencliten edhe pajisjet e mjetet figurative, si dhe ato te
informacionit te shpejti! (maketet, mulazhet, modelatoret e levizjeve,
konturogramat, grafiket, diagramat, pllakatet, tabelat, skemat,
kinogramat, filmat, diafilmat, projektoret, kompjuterat elj.), qe i
perdor mesuesi per te ilustruar, konkretizuar dhe per te shpjeguar ne
rruge vizive e auditive bazen orientuese te veprimeve levizore qe
mesohen, pikat e tyre mbeshtetese clhe menyrat e korrigjimit te
gabimeve.
Duhet shi!nuar e mbajtur mend:
.. . Ne raste te vec;anta mjetet tjetersohen ne emertimet e tyre. Vee;
te tjerash, kJo kushtezohet nga synillli i perdorimit te tyre. Keshtu
p.sh.: hekuri i ulet, kur percloret per te mesuar nje ushtrim te caktuar te
paraleles se shkallezuar, konsiderohet si mjet clidaktik ndihmes. Po
keshtu mund te flitet edhe per shtangen: kur perdoret per zhvillilllin e
forces se kraheve te gjimnastet, volejbollistet, basketbollistet,
303
futbollistet, hendbollistet etj., ajo konsiderohet si mjet ndihmes. Ne
edukimin fizik dhe ne sport raste te tilla jane te shumta, aq sa shpesh
mund te krijohet nje km_1fuzion mendimesh e konceptimesh mbi
statusin e mjeteve (didaktike ose nclihmese didaktike).
Kushtet qi! duhet ti! ploti!sojni! mjetet (didaktike dhe
ndihmi!se didaktike)
I- Te jene ti! shi!ndetshme dhe ti! mos perbejni! rrezikshmeri
per nxeni!sit. Kjo eshte nje kerkese themelore per te garantuar
sigurimin e nxencsve, gjate kryerjes se ushtrimeve me ose mbi to.
2- Te ushtrojni! ndikim te gjithanshi!m edukativ. <;;do mesim i
edukimit fizik ka karakter shumedimensional. Mjetet qe perdoren ne
to, duhet te perputhen me synimet e tyre komplekse, per te ndikuar ne
menyre te gjithanshme mbi personalitetin e nxenesve.
3- Ti! jene shumanshmerisht ti! pi!rdorshme. Per kushtet
ekzistuese te shkollave tona nuk rekomandohet qe te mbahen mjetet
me perdorim te kufizuar ne inventarin mesimor te edukimit fizik.
4- Te jene ne sasi optimale, per te siguruar rencliment te larte
clhe cilesi ne oren e mesilllit;
5- Ti! jene me pi!nnasa (gjati!si, gjeri!si, lartesi) te
pershtatshme. Keshtu, nxenesit kane mundesi t'i perdmin me lehtesi.
Nderkohe keto mjete nuk duhet te zene shume vend, si dhe te ruben ne
vendet e posac;me;
6- Ti! jeni! ti! larmishme ne forma dhe ne ngjyra, duke here
keshtu te mundur joshjen, c;lodhjen aktive, argetimin clhe kenaqjen e
shijeve estetike te nxenesve.
7.1.2. Mjedisi sportiv
Mjedisi sportiv perben elementin-baze te kushteve optimale,
per zhvillimin normal te \encles se edukates fizike clhe te veprimtarive
levizore (me karakter sportiv ose jo) ne kohen e lire te nxenesve.
Normalisht c;do shkolle, duke u mbeshtetur ne programin mesimor te
edukimit fizik, nevojitet te kete nje terren clhe nje salle sportive.
304 305

Piirberesit e mjedisit sportiv jane: 7.1.2.2. Sal/a e gjimnastikes dhe e lojerave

Terreni sportiv; Sal/a e gjimnastikes dhe e lojerave (palestra), duhet te jete me
Sal/a e lojerave dhe e gjimnastikes. siperfaqe 24m 7 36m x 12m 7 18m= 288m2 7 648m2. Ne Ieete salle
do te Ieete fushe baskctbolli, volejbolli, pajisje te ndryshme te
7.1.2.1. Terreni sportiv · gjimnastikes artistike, shpinore etj.
Kendi i kercimeve (se gjati dhe se larti, me siperfaqe rreth
250m2) Anekset:
- Pista c vrullit (30 x 2m); Dhomat e zhveshjes (2 dhoma) me garderoba;
- Gropa e kercimit se larti (dhe se gjati) 5m x 3m; Mjediset hidrosanitare (banja, dushe, pisuare etj.);
- Sheshi i vrullit per kercimin se larti 10-12m (hark). Dhoma e mesuesve;
Dhoma e bazes materiale dhe e mjeteve didaktike;
Kendi i hedhjeve Dhoma audio-vizive dhe qendra e zerit, me pajisjet e nevojshme
- Pedane hedhjeje (2 cope; me siperfaqe te pergjithshme 80m2). per drejtimin e veprimeve Jevizore me muzike.

Fusha e futbollit 60m x 40m Disa te dhena plotesuese:

- Pista e vrapimit me 3-5 korsi;
- Nje brez me shkalle per spektatoret;
- Dy dhoma te zhveshjes se nxenesve, me garderobe.
- Pajisjet higjieno-sanitare: banje, pisuare, dushe, vend larjeje etj.
Kendi i lojerave sportive (nuk rrethohet)
- Nje fushe volejbolli;
- Nje fushe basketbolli;
- Pajisjet didaktike te terrenit (shtylla, tabela, rrjeta etj.) te
zmontueshme.
Kiindi i lojiirave li!'vizore (kryesisht per klasat !-IV te shkolles
8-vjeqare) . katin I.
- Shesh ne forme rrethi ose katerkendeshi, me siperfaqe 400-500m 2·
- Shesh i lojerave rekreative dhe argetuese, me siperfaqe 200-300m2 ,
me mjete rreshqitese, ngjitese, kacavanjeje, Jekundjeje, rrotulluese etj.
Kendi i gjimnastikes (me sipeJfaqe 20mx30m = 600m2 , me
keshtjellen gjimnastikore, veglat e palevizshme etj.).
!ll'!i
Rreth 2/ 3 e nje faqeje gjatesore te salles duhet te kete ndri9im jl'
natyral (me xhama). Mundesisht 1/ 3 e salles te ndahet me rrjete, 'I'
,',1
!::1
'];
vetrate, beze etj. ne menyre qe te zhvillojne mesim klasat e ciklit te II
ulet. Te kete gjithashtu ndri9im artificial nga siper (neon). Hyrjet te
jene tri: dy nga skajet e salles, qe lidhen me korridorin e dhomave te
zhveshjes; tjetra nga jashte.
Salta e zhvillimit te forces (e pajisur me mjetet e
domosdoshem te zhvillimit te forces e aftesive te tjera motore) me
siperfaqe 18m x 9m (ngjitur me sallen e gjimnastikes dhe te lojerave).
Kjo salle, ve9 mjeteve didaktike dhe ndihmese didaktike te
domosdoshme, pajiset me trenazhere te forces, tabela, konturograrna
te ushtrimeve etj. Salla e gjimnastikes dhe e lojerave ndertohet ne
I
7.2. Pajimi tip pi!r edukimin fizik ni! shkolle'
'
Per realizimin me efektshmeri te standardeve te permbajtjes se
edukimit fizik ne shkolle eshte e nevojshme qe mesuesi i edukimit I

fizik te marre masa te vazhdueshme, duke e plotesuar inventarin I

!

'i
.I
'I' '
 306 Kapitulli 7 - Infrastrul<tura e eduldmit fizi], ne shlwlle 307
mesimor sportiv, sipas standardeve te kerkuara. Ne vijim po japim nje 72 2 · A FTE..sI DHE VEPRIMTARI LEVIZORE-BAZE
r er rzmi!n
model te pajimit tip te shkolles 8-vje~are per edukimin fizik: E M E R T I M I SASIA
A- Miele didaklike
7.2.1. Pi!r linji!n NJOHURI TE EDUKIMIT FIZIK Tapa te mbushur (1-2h) 20 cone
Shkopini gjimnastikore 30 cope
Litar kCrcimi individual 40 cone
E M it R T I M I s A s I A
Litar kCrcimi kolektiv 4 cope
Shirit me ngivra oer orientim ne toke 4 cope
A- Miele didaktike
2 COPe Stol i madh ~iimnastikor 6 cooe
Mulazhe te eshtrave, muskujve dhe kyc;eve
1 cope per c;do 4 nxenes Stol i vogel gjimnastikor 10 cope
Literature ndihmese per nxcnesit
Tcksti i biologiise per klasat: VII-VIII 1 cone ner cdo nxenes Tra ckuilihri 2 cone
I cope per cdo nxenes Shpinore 6 c;ifte
Teksti i fizikes oer klasat: VI-VII-VIII
kunder I cope per \'do 4 nxenes Pcngesa te vogla druri 10 cope
Fletepalosje, postera, parulla, broshura
lendeve narkotike Rreth gjimnastikor (tcli ose plastmasi) 20 cope
Fasho per ndihmen e pare 10 pako Top tenisi 20cope
Pambuk oer ndihmen e pare 10 palco Too lecke 20 cope
Top llastiku 20 cone
B- Miele ndihmese didaktike Shishc gjimnastikore 20 cope
Harte anatomike e skeletit tii nieriut 2 cope Dvsheke gjimnastikore 8 cone
Harte anatomike e muskujve te njeriut 2 cone B- Miele ndihmiise didaklike
Tabele e ilustruar me pjeset pCrberese te muskulit 2 cope Piramida oCr orientim 10 cone
Model kartoni ner pari min e Ieves 2 cone Konc me ngjyra oer orientim 20 cone
Tabele c ilustruar per llojet kryesore te levizjcve te 2 cope Skcma te ilustruara per cirkuitet levizore dhe per vcprimet e ndryshme Nga 2 cope
nieriut per secilin
Mulazhe ocr ndertimin e zemriis dhc te mushkerive 2 cone Kuba te vegjel kartoni 20 COPe
Skice e ilustruar e sistemit te qarkullimit te gjakut 2 cope
Tabele e ilustruar per zhvillimin e ndryshem trupor 2 cope
72 3 P"er ttmen
... MANIPULIM L EVIZ]E
.. sH
dhe oer edukimin fizik ne mosha te ndryshme. E M it R T I M I SASIA
Tabele e ilustruar me perberesit ushnimore 2 cooe A- Miele didaklike
Tabelii e ilustruar me llojet e deformimeve fizike 2 cone Tullumbace me ogjyra te ndryshme 100 cooe
Tabele e ilustruar per ndihmen e pare ne ctemtimet 2cope Balona letre 40 cone
fizike Fill per balonat (20-30m ner ~do balone) 40 cone
Tabele e ilustruar per aktin Ievizor, veprimin Ievizor, 2 cope Too oing-oongu 50 cone
I ner treguesit antropometrike dhe per cilesite fizike Top sfungjeri 50 cone
Tabele e ilustruar me ushtrimet qe zhvillojne aftesite 2 cope Ton me ouola 10 cone
motore te forces dhe te _qendrueshmerise Raketa te ndrvshme 20 oale
Tabele e ilustruar per sernundjet e Jekures, qe merren 2 cope Jasteke lecke 20 cone
neoermiet kontaktit Pjatele (kartoni ose olastmasi) 40 cone
Kaoake te medheni kavanozi 40 cope
B- Miete ndihmifse dulaklike
Tabela te ilustruara me skema ushtrimesh (sipas kushteve ) 2 per secilen
308 Kapitulli 7 - Infrastrul<tum e edukimit f'zik ne shlwl!c 309

7.2.4. Pi!r linjiin LOJERA LEVIZORE DHE POPULLORE Piramida, kone,___Q_el].g~sa Nga 10 cope secila
Pcrdoren pajtimet e linjave AFTESI DHE VEPRIMTARI ModelatorC levizjcsh, magnetikC ose kartoni 2 cope
LEVIZORE-BAZE dhe MANIPULIM LiNIZJESH (me dhe pa mjete). Diafilma dhe projektore Sipas mundesi ve
C- Miediset e Iii tiera
Fushe basketbolli c rregullt dhe c kompletuar mete gjitha I fushe
7.2.5. Pi!r linjifn LEVIZJET RITMIKE DHE VALLEZIM RITMIK pajisjet
Tabela dhe kosha, me permasa tC negullta 2cope
'i
E M E R T I M I s A s I A •I,I'
VUezuese fushe (c madhe dhe e vogel) Nga 2 cope
A- Miele didaktike Gelqcre (pluhur) 50kg
Pasqyra koreografikc 2 cope Dekameter I cope
Tabela me konturograrna vallezirni per ushtrim te pavarur I per 9do nxenes KronometCr 4 cope
Papusce me ngjyra I pale per cdo nxcnes
fjongo te vogla me ngjyra I per vdo nxenes
B- Mjete ndihmiise didaktike 7.2.6.2. VOLEJBOLL
Magnetofon I cope
Kaseta dhe cd me muzike ritmike 10-12 cope E M E R T I M I s A s I A
Konturograma per levizjet-baze 2 per <;do vcprim A- Mjete didaklike
Piketa letre me ngjyra per orientim 40 cope Top a volejbolli (lekure) 5-8 cope
Orientues vizive per drejtimin e levizjeve Sipas rastit Topa volcjbolli (llastiku) 5-8 cope
Rregullore teknike c volejbollit 4 cope
Protokoll i lojes se volejbollit 40 cope
7.2.6. Pifr linjiin AFTESI LEVIZORE SPORTIVE Dorezc kompesatoje per bllokun 8 cope
Shkop (2m) me llastik (1m), ku varet topi per pasime dhe 2 cope
7.2.6.1. BASKETBOLL gjuajtje
B- Miele ndihmiise didaklike
E M i£ R T I M I s A s I A
Tabela konturogramash per veprimet-baze te volejbollit 2 cope
A- Miele didaklike
Tabela konturogramash per taktiken-baze te lojes se vol<jbollit 2cope
TojJa basketbolli (lekure) 5-8 cope
Modelatore levizjesh (kartoni) 2 cope
Topa basketbolli (llastiku) 5-8 cope
Miete vizive te thjeshta per orientim SiQas mundesive
Rregullore teknike e Jojes se basketbollit 10 cope
Tabela portative me kosha, !artesia 2m
Syze letre per kufizim shikimi
3-4 cope
I per cdo nxenes
Skeme e vendosjes se lojtareve ne fushe dhe e Jevizjeve te tyre
cirkuite
2 cope
i!
Kane me ngjyra te ndryshme 10 cope
Protokollloje basketbolli 50 cope
C- Mjediset e til ijera
Bilbila 3-5 cope
Fushe volejbolli me permasa te rregullta I fushe
B- Miele ndihmiise didaklike
Tabela konturograma per veprimet levizore-baze te basketball it Nga 2 cope Rrjete volejbolli 1 cope
Tabela te ilustruara per taktiken-baze Nga 2 cope Kulle_per arbiu·im I cop_e
Mjete vizive_]Jer orientim dreitimi Me zgjedhje Te ti_era-shiko Iinjen BASKETBOLL
Tabeia kartoni per kufizimin e shikimit 4 cope
Skeme e ilustruar per vendosjen e lojtareve ne fushe, per 4 cope
levizjen e tyre dhe te tOjJit
310 Kapitulli 7 - lnfrastruktura c edul<imit fizil< ne shlwllc 311

7.2.6.3. HENDBOLL e FUTBOLL, per analogji, shiko 7.2.6.6. ATLETIKE

BASKETBOLLIN e VOLEJBOLLIN, duke shtuar portat perkatese.
7 2 6 4 GJIMNASTIKE E M E R T I M I s A s I A
E M E R T I M I s A s I A A- Miele didaklike
A- Miele didaklike Elika prej letre 40 cope
Dvsheke gjimnastikore 8 cope Shkopini stafete 10 cope
Kaluc l cone Mbeshtctese te kembeve per nisje ne vrapirnc 5 cope
Paralele l cope Pengesa 20cm, 30cm, 40cm dhe 50cm te larta Nga 5 cope secila
Paralclc c shkallczuar I cone Stoia te vegjel 8 cope
Hekur i ulet I cope RreguJlore c garavc 4cope
Magnez 5kg B- M.iete ndihmese didaklike
Mbroitese duarsh (lekure) 2 cope per cdo nxenes Tabela konturograrna ner veprimet-baze 2 cone
B- Miele ndihmese didaktike Modelatore leviziesh (karloni) 2 cope
Tabela konturogramash per veprimet-baze 2 cope Pedane elastike I cope
Orientues vizive (sine sportet e tiera) Sioas mundesivc Pistolete starti I cope
Brez mbroites (lekure) 2 cone Dekameter I cope
Platformc per ndihme cthe mbrojtje I cope Krona meter 2 cope
Pedane e!astike I cone Mcgafon dore I cone
C- MJedisel e tif tiera Flarnuj te vegiel me ngivra tc ndryshme 40 cope
Salle gjimnastikore (24m 7 36m X 12m 7 18m) I salle C- M.iediset e tif liera
Dhoma per veshie dhe zhveshje 2 dhoma Piste vranimi 60m X 3-5 korsi l pistc
Mjedise per pas trim (larje) 4 Javamane Grope kercimi me rere (3m X 5m) I grope
Dhome per bazen materiale (3m 7 4m X 3m 7 4m) I dhome Kernbaleca ocr kercim se larti 4cope
Steka per kercim se larti 2 cope
72 6 5 SKI Sektor hedhieie 1 sektor
E M it R T I M I s A s I A Mjedise per veshien e zhveshjen 2 mjedise
A- Miele didaktike Miedise per oastrim (larie) 4lavamane
Ski komolet 40 oale
Shkopini 40 pale
Rregullore teknike 4cooe
B- Miete ndihmi!se didaklike
Tabela konturo2:ramash per veprimet levizore-baze te skiiimit 2cooe
Shkopini me flamuj per orientim 20 cope
Modelatore leviziesh (kartoni) 2 cone
Miete oer loiera ne de bore Sipas mundesive
C- Miediset e ti! tiera
Terren i rrafshet (50m 7 60m) l korridor
Terren i oierret (50m 7 60m) 1 korridor
Miedise per veshje dhe zhveshje 2 miedise
Dekameter I cooe
Kronometer 1 cope
 313

>- Bp., "Programi Mesimor i Edukimit Fizik (per klasat V-VIII te

shkolles 8-vje~are)", Tirane, 1995.
>- Bp., "Programi mesimor i edukimit fizik (per klasat I-IV te
shkolles se mesme)", Tirane, 1995.
>- Bp., "Si te hartojme nje test", Botim i "Save the Children"-
Programi per Shqiperine, Tirane, 2002.
B1BUOGRAF1 >- Charless W. Jackson, "Effective Teaching Strategies in
Secondary Physical Education", USA, 1979.

>- Adem Tamo, "Testimi i diturise: teoria dhe praktika", Tirane

>- Cosimo Laneve, "II Campo della Didattica", Brescia, 1997.
1995. , >- Dervish Lisi, "Metodika e edukimit fizik", Tirane, 1973.
>- Alberto Cei & Alberto Madella, "Le Tecniche della >- Dietrich Kurz, "Elemente des Schulsports", Germany, 1977.
Comunicazione Didattica", Italy, 1992. >- Donald C. Orlich, Robert J. Harder, Richard C. Callahan,
>- Alberto Madella, Alberto Cei, Maricla Londoni, Nadia Aquili, Constance H. Kravas, Donald H. Kauchak, R. A. Pendegrass,
"Metodologia dell' Insegnamento Sportivo", Roma, 1994. Andrew J. Keogh, "Strategjite e te mesuarit", Perkthim e
adaptim ne shpip, ISP, Tirane, 1995.
>- Angela Lumpkin, "Physical Education a Contemporary
Introduction", USA, 1986. >- Drita Veshi, Mimoza Gjokutaj, Xhudi Mitstifcr, Simon
Gegprifti, "Vleresimi i nxenesve", Broshura "Aspekte te nje
>- Annemarie Seybold, "Didaktische Prinzipien der komunikimi te ri ne shkolle", Tirane, 1997.
Leibeserziehung", Stuttgart, 1972.
>- Balz, E., "Fachdidaktische Konzepte oder: Woran soli sich der
>- Emil Papadhopulli, "Vetevleresimi i nxenesve", Broshura
"Aspekte te nje komunikimi te ri ne shkolle", Tirane, 1996.
Schulsport orientieren?", Sportpedagogik, 16/'92.
>- Bardhyl Musai, "Mjeshterite themelore te mesimdhenies"
>- Franklin A. Lindeburg, "Teaching Physical Education in the
Secondary School", U.S.A., 1978.
Tirane, 1997. '
>- Beqir Hasangjekaj, "Metodika e edukates fizike", Prishtine
>- Franco Merni & Giorgio Carbonaro, "Test Motori", Roma,
1998. , 1992.

>- Beverly Nichols & Murray C. Banks, "Moving and Learning

>- Gaston Mialaret, "Pedagogjia e pergjithshme", Perkthim e
adaptim ne shqip, ISP, Tirane, 1995.
Physical Education Experience (The Elementary School)",
USA, 1986. >- Gerhard Hecker, Andreas T. Trebels, "Beitrage zur I
Fachdidaktik", Wuppertal, 1970. '
>- Bp., "Kerkesa didaktike te edukimit fizik", Tirane, 1987. I
>- >- GeBmann, R.,"Sportunterricht heute: Zwischen
'

'
Bp., "Metoda te mesimdhenies", Tirane, 1999. Sportertenlernen Sozialerziehung, Bewegungarrangement und I''''I'
>- Bp., "Programi mesimor i edukimit fizik (per klasat I-IV te Korpererfahrung", Sport und Schule, Reinbek, 1984. I'
shkolles 8-vje~are )", Tirane, 1994.
314 Bibliografia 315

~ GriiBing, S., "Einfiihrung in die Sportdidaktik", DUsseldorf, ~ Renate Zimmer, "Bewcgung, Sport und Spiel mit Kindem",
1993. I-IRSg, Deutsche Sportjugend, Germany, 1995.
~ GroBing, S., "Spektrum der Sportdidaktik", DUsseldorf, 1994. ~ Richtlinien und Lehrplane flir den Sport in den Schulen im
~ Hal A. Lawson & Judith H. Placek, "Physical Education in the Lande Nordrhein-Westfalen", DUsseldmi, 1989.
Secondary Schools", USA, 1981. ~ Shefik Osmani, "Fjalor i pedagogjise", Tirane, 1980.
~ Hamit Beqja, "Ke edukojme, si edukojme", Tirane, 1987. ~ Shkclqim Kuqo, "Bazat e terminologjise se gjimnastikes",
~ Italo Perotto & Arnoldo Fraccasini, "Mjetet ndihmese Tirane, 2004.
didaktike", "Teoria e edukimit fizik"-Pjesa I (perkthim ne ~ Ursula Gebhard, "Didaktik des Sportunterrichts der
shqip), 1981. Grundschule", MUnchen, 1971.
~ Jacques Cathelineau & Christian Target, "Pedagogic ~ U.T., Bp., "Didaktika", Tirane, 1986.
Sportive", Paris, 1990.
~ Vaxhid Nuredini, "Metodika c punes se pedagogut te
~ Jani Daci & Veiz Beiliu, "Te mesuarit e veprimeve Ievizore Shkolles", Prishtine, 1990.
dhe trajtimi i diferencuar i nxenesve", Tirane, 1999.
~ Vitaliano Bin & Cristoforo Balsano, "Principi di Teoria e
~ Jani Daci & Veiz Bellin, "Metodika e edukimit fizik per klasat Metodologia", Roma, 1981.
I-IV te shkolles 8 vjec;are", Tirane, 2000.
~ William G. & Anderson Ed. D., "Analysis of Teaching
~ Konrad Paschen, "Didaktik der LeibesUbungen", Frankfurt am Physical Education", U.S.A., 1980.
Main, 1970.
~ Ylli Pango, "Psikologjia sociale", Tirane, 1997.
~ Lew Pawlovitch Matwejew & Alexander Nowikow, "Teorie
~ Zimmer I Cicurs, "Kinder brauchen Bewegung", Germany,
und Methodik der Kiirpererziehung", Berlin, 1982.
1992.
~ Maksim Shimani & Emil Papadhopulli, "Vleresimi i
nxenesve"; broshura "Aspekte te nje komunikimi te ri ne
shkol!e", Tirane, 1997.
~ Mustafa Aliu, "Biomotorika", Prishtine, 1997.
~ Myra Pollack Sadker & David Miller Sadker, "Mesuesit,
shkollat e shoqeria", Perkthim e adaptim ne shqip, ISP, Tirane,
1995.
~ Ommo Grupe, "Grundlagen der Sportpadagogik", MUnchen,
Germany, 1975.
~ Ommo Grupe, "Bewegung, Spiel und Leistung im Sport",
Germany, 1982.
~ Paul M. Insel & Walton T. Roth, "Core Concepts in Health",
USA, 1988.
 .PERJV\BAJ'TJA E
faqe
KAPITULLI 1
HYRJE Nii DIDAKTIKEN E EDUKIMIT FIZIK

1.1. Nga didaktika e pergjithshme ne didaktiken e edukimit fizik 5

1.2... Te mesuarit ne edukimin fizik 14
1.2.1.~ Konsiderata te pergjithshme 14
1.2.2.~ Karakteristikat e pCrgjithshme moshore te zhvillimit 19
1.2.3.~ Specifikat didaktike te mesimit te edukimit fizik me grupmoshat
e ndryshme shkoUore 25
1.3,.-Konceptet bashkekohore te mCsimit te edukimit fizik 28
1.3.1.- Konccpti i llojit tC spordt 29
1.3.2.- Koncepti i sportit per te gjithC 35
1.3.3.~ Koncepti i pCrvojCs fiz:ike 36
1.4•.-Fuoksionet e tl:! mCsuarit ne edukimin fizik. 37
1.5. Kazat shkencore tC didaktikCs se edukimit fizik 39
1.5 .1.~ Baza biologjike. 39
1.5 .z ... Baza psikologjike 42
1.5.3 ... Baza biomekanike 47
1.5.4... Baza antropologjike 48
1.5,5 ... Baza ki.bernetike. 52

KAPITULLI 2
Tii MiiSUARIT E VEPRIMEVE LiiVIZORE
2.1 ... Koncepti mbi thelbin e te mesuarit te levizjeve 58
2.1.1.~ Si i mesojne femijet veprimet levizore? 60
2.1.2.~ Disa ve~ori te aktivitetit levizor te femijeve 62
\\ 2.2.~ Ligjesite themelore te kryerjes se veprimit levizor 65
2.3.~ Rruget e pCrvetCsimit te veprimit ]Cvi:zor nga nxenesit 67
2.4... Te mesuarit e veprimit levizor me haze dinamike 71
2.5 ... Te mesuarit e veprimit levizor te nderlikuar 74
2.6.~ Shkathtesia dhe shprehia si nivele te cilesise se pervetCsimit
te veprimit levizor 76
2.6.1.~ Koncepti mbi shkathtesite dhe shprehite levizore 77
2.6.2.~ Aspekte didaktike te formimit te shkathtesise Ievizore 79
2.6.3.~ Aspekte didaktike tC formimit te shprehise levizore 84
 318
2.7 ... Parakushtet didaktike tete mesuarit paraprak te veprimit Ievizor
(shkathtesia e rendomte) 91
2. 7.1. .. Gatishm.eria e nxenesve pCr tC mesuar 91
2.8 ... Etapat e te mCsuarit tC veprimeve leviwre ne edukimin fizik 95
2.9 ... Te mesuarit e detajuar te veprimeve Ievizore (shkathtesia) 102
2.1 0 ... Te tnCsuarit e veprimit lCvizor nC etapt'n e perforcimit (shprehia) 110
2.1 0, I.~ Lirshmeria dhe shpcjtesia e levizjeve 111
2.10..2 ... Kryerja me variacione e vcprimit 112
2.10.3 ... Automatizimi 116

KAPITULLI 3
PROCESI MiiSIMOR Nii EDUKIMIN FIZIK 117
3.1. .. Parimct e te mesuarit 117
3.1 .1 ... I<uptimi mbi parhnet e te mesuarit 117
3.1.2 ... Karakteristikat specifike te parimeve H! te mesuarit
ne edukimin fizik. 119
3.2 ... Permbajtja e cdukimit fizik 130
3.2.1. .. Qelllimet e cdukimit fizik 131
3.2.2 ... Objektivat e edukimit fizik 134
3.3.... Standardet e permbajtjes e tC arritjes ne lcnden e cdukaH!s fizike 152
3.3.1. .. Koncepti 152
3.3.2, .. ModeH i standardizimit tC qCIHmeve te edukimit fizik 154
3.3,3, .. Modeli i standardizimit te objektivave kryesore te edukimit fizik 154
3.3.4 ... Standardizimi i objektivave te arritjes se nxenesvc 157
3,4 ... Struktura dhe procesi i organizimit te mesimit ne edukimin fizik 159
3.4.1, .. Struktura e organizimit te mesimit te edukimit fiziik 159
3.4.2. Procesi i organizimit c i drejthnit te mesimit ne edukimin flzik 170

KAPITULLI 4
BAZAT E Tii MiiSUARIT Nii EDUKIM!N FIZIK
4.1 ... Konceptet e ptlrgjithshme dhe specifike
175
4.2 ... Karakteristikat e veprimeve levizore
4.2.1,. Teknika 176
176
4.2.2 ... Karakteristika e hapsires
178
4.2.3 ,.. Karakteristika e kohes
180
4.2.4 ... Karakteristika e hapsire .. kahes
181
4.2.5 ... Karakteristika olinamike
182
4.3 ... Koncepti per metodat e te mesuarit ne edukimin fizik
182
4.3.1 ,.. Klasifikimi i metod-ave te te mesuarit
183
4.3.2 ... Ecurite metodike te mesimdb.enies ne edukimin fizik
204
KAPITULLI 5
KONTROLLI DHE VLERESIM! I NxiiNiiSVE

5.1. .. Kontrolli i nxenesve ne edukimin fizik

223
5.1.1. .. Rendesia dhe llojet e kontroHit ne edukimin fizik
225
5.1.2 ... Kontrolli i aft~sive motore (kondicionale)
226