BNK 102

PARA VE BANKA
Öğr. Gör. Dilara Demirez
dilarademirez@cag.edu.tr
Ders notları sistemden indirilebilir.
Vize %40 Final %60
Görüşme saatleri: Pazartesi & Perşembe & Cuma 14:00-16:00.
Kaynaklar:
Sektör raporları ile ilgili önemli web
adresleri:
 www.tbb.org.tr

 www.bddk.org.tr

 www.tcmb.gov.tr
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

Tarihsel süreç içerisinde bireyler ve toplumlar,

şehir devletleri kurup yerleşik hayata geçmeden
önce, sadece kendi ihtiyaçlarını karşılamak
amacıyla mal değişimini gerçekleştirmişlerdir.
İlkel toplumlarda uygulanan ve sadece ihtiyaç
duyulan malların değiştirilmesi esasına dayanan
bu sisteme “değiş-tokuş”, “barter”, “takas
ekonomisi” ya da “trampa ekonomisi”
denilmiştir.
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

Geçmişten günümüze ödemeler sistemini

değerlendirdiğimizde ödemeler sistemine
konu olan paranın giderek farklılaştığını,
zamanla değişime uğradığını, başlangıçta
mal para sisteminden günümüzde
elektronik fon transfer sistemine giden bir
süreçten geçildiğini görmekteyiz.
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

1. Mal Para Sistemi

2. Madeni Para Sistemi
Gümüş Para Sistemi
Altın Para Sistemi
Çift Metal Para Sistemi
3. Kağıt Para Sistemi
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

1. Mal Para Sistemi

Kıymetli mallardan ya da metallerden yapılan
paralara mal para denir.
Paranın temel özelliklerini ve fonksiyonlarını
kısmen yerine getiren bir nesnenin para olarak
kullanıldığı para sistemine mal para sistemi
denilmektedir.
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

1. Mal Para Sistemi

Mal paralar ile ilgili karşılaşılan en büyük sorun,
mal paraların bir yerden başka bir yere
taşınması zor olmasıdır. Özellikle değerli
madenlerden elde edilen mal paralarda
karşılaşılan ikinci sorun ise paranın değerli
maden içeriği ile nominal değerinin zamanla
farklılaşması olmuştur.
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

2. Madeni Para Sistemi

Mal para sistemi, uygulamadaki güçlüğü
nedeniyle yerini altın ve gümüş gibi değerli
madenlerin kullanıldığı madeni para sistemine
bırakmıştır.
Para olarak kullanılan kıymetli madenlerin
bölünmesi, taşınması ve saklanması açısından
paranın temel özelliklerine sahiptir.
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

2. Madeni Para Sistemi

Madeni para sistemi hızla yaygınlaşmış ve
‘sikkeler’ oluşmuştur. Genellikle altın, gümüş ve
karışımı olarak basılmıştır. Kimler tarafından
basıldığını, basıldığı kent veya devleti gösterir.
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

2. Madeni Para Sistemi

Madeni para sistemi, madeni parayı dolaşıma
çıkaran otoriteye gelir yaratma olanağı
sunmuştur. Bu sayede para basma yoluyla
elde edilen gelir olan ‘senyoraj’ kavramı
ortaya çıkmıştır. Fakat bu yöntem
ekonomilerde enflasyon yaratmıştır.
Madeni para sistemi değişik şekillerde
uygulanmıştır.
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

Gümüş
Para Sistemi
Tek Metal
Sistemi
Madeni Altın Para
Para Sistemi Sistemi

Çift Metal
Sistemi
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

Paraşüt Teorisi: Çift metal para

sisteminde kullanılan gümüşün değişim
aracı, altının değer aracı ölçüsü olması
sebebiyle üstünlükleri ortaya
konulmuştur. Bu teoriye göre, çift metal
sistemi uygulandığında madenlerden
birinin üretim yetersizliği sonucu diğer
maden devreye sokulur ve fiyatlarda
oluşacak istikrarsızlık sanki bir paraşütle
süzülür gibi azalır.
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

Gresham Kanunu: Değeri birbirinin aynı

olmayan iki farklı para piyasada birlikte
tedavülde bulunduğunda “kötü para iyi
parayı kovar”.
Piyasada maden içeriği yüksek olan ve
düşük olan aynı nominal birimde
madeni para bulunuyorsa tüketiciler
değerli olanı tutarak düşük değerli olanı
harcarlar.
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

3. Kağıt Para Sistemi

Metal paraların ayarlarıyla oynanarak
piyasada düşük ayarlı metal paraların
dolaşmaya başlamasıyla ekonomide
enflasyonist baskılar oluşmuş ve zamanla
metal paranın yerini kağıt para (itibari
para) almıştır.
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması
3. Kağıt Para Sistemi
Değerli madenlerden üretilen ve mal para
olarak tanımlanan paraların ödemeler
sisteminde kullanımı sırasında ortaya çıkan ve
yukarıda anlatılan zorluklar itibari paraya
geçiş sürecini hızlandırmıştır.
Cebimizdeki 20 lirayı, yani itibari parayı
düşünelim. Kimse o 20 lira karşılığında size mal
ve hizmet satmak istemezse ya da borcunuzu
ödemenize yeterli olmazsa, o 20 liranın hiçbir
değeri olmayacaktır.
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

3. Kağıt Para Sistemi

Devlet itibari parayı yasal değişim aracı
olarak ilan ettiği için o para değişimlerde
herkes tarafından kabul ediliyor. İtibari
paranın mal paradan temel farkı budur;
kendi başına bir kullanım değeri yoktur.
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

3. Kağıt Para Sistemi

Mal ve hizmet alım satımında ödeme
aracı görevi üstlenen, kısa sürede ve
düşük maliyetle nakde çevrilebilen
ikincil likit varlıklar olarak kabul edilen
finansal varlıklara para benzerleri
denilmektedir.
4. ÖDEME SİSTEMLERİ
Paranın Sınıflandırılması

Para Benzerleri

Vadeli ve Vadesiz
Çek
Mevduat

Elektronik
Fon Transferi Kredi Kartı Bitcoin
(EFT)