SÜPER ALAŞIMLAR

25.12.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

SÜPER ALAŞIMLAR

• Süper alaşım; ana yapısı demir, nikel yada kobalt olan nisbeten
yüksek miktarlarda krom, az miktarda da yüksek sıcaklıkta ergiyen
molibden, wofram, alüminyum ve titanyum içeren alaşım olarak
tanımlanabilir. Süper alaşımlar; çok yüksek sıcaklıklarda yüksek
dayanımlarını koruyabilen ve yüksek sıcaklık direncine sahip
alaşımlardır.
• Bu kompleks alaşımlar, yüksek sıcaklıklarda iyi korozyon ve
oksidasyon direncine, üstün sürtünme ve kopma dayanımına
sahiptirler.
• Süper alaşımlar; matris içinde ince dağılmış formda değişik karbürler
ve intermetalik fazlar içerirler.
• Süper alaşımların yaklaşık %15-%20 ‘si korozyona mükemmel
yüksek direnç gösteren yüksek oranda krom içeren malzemelerdir.
• Süper alaşımın en iyi kullanım sıcaklık aralığı , 0.8 T erg. olarak
alınmalıdır.

25.12.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

1
 SÜPER ALAŞIMLAR

• Süper alaşımlar özellikle uçak, gemi, lokomotif ve enerji santrali gaz

türbinlerinde, roketlerde tahrik sistemlerinde, petrol ve kimya tesislerinin
değişik yerlerinde kullanılırlar.
• İlk süper alaşımlar östenitik paslanmaz çeliklerin bir modifikasyonu olup
günümüzde kullanımda olan bir çok malzeme 1950- 1970 yılları arasında
geliştirilmiştir.
• 1980’lerde gelişen teknoloji gelişen teknoloji ile bazı elementlerin süper
alaşımlara katılabilme olanağının artmasıyla bugün yoğun ilgi duyulan
spesifik mekanik özellikler kazanmışlardır. Bu nedenle de yüksek sıcaklık
uygulamaları söz konusu olduğunda süper alaşımlar diğer tüm
ticarimetalurjik malzemelerden daha çok tercih edilmektedirler.
• 1900 ‘lü yılların başlarında gaz türbünlerinde kullanım için geliştirilmiş olan
süper alaşımlar artık denizcilik, sanayi ve taşıt gaz türbinleri, uzay araçları,
roket motorları, nükleer reaktörler, denizaltı uygulamaları, buhar güç
üniteleri ve petrokimyasal ekipmanlarda geniş olarak kullanılmaktadırlar.

25.12.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

SÜPER ALAŞIMLAR

• Gaz türbinlerinin kanatları en yüksek zorlamaya maruz kalan yapı

elemanları grubunda yer alırlar.
• Meydana gelen akış kuvvetleri sonucunda 1100 0C ‘ a varan sıcaklıklarda
200MPa’a kadar boyuna gerilmeleri taşımak zorundadır. Bu esnada türbün
kanadı ayağı yüksek sıcaklığa ( 700 0C ) ulaşmamasına karşın gerilme
zorlaması 500MPa değerine ulaşır.
• Kanatlar işletme sırasında yüksek titreşime maruz kaldıkları ve ani sıcaklık
değişimlerinden dolayı değişken termik zorlamayı da karşılamak
gerektiğinden yüksek sıcaklık dayanımı yanısıra ayrıca sünek ve termik
yorulmaya karşı yeterli dayanıma sahip olması gerekir.
• Sıcak yanma gazları yüksek miktarda oksijen ve diğer korozif maddeler
içerdiğinden kant malzemesinin korozyon direnci yüksek olmalıdır.
• Yanma odalarında (kamaralarında) mekanik zorlanma önemli ölçüde daha
azdır ancak sıcaklık 1100 0C ‘ın üzerine çıkabilir. Bu amaçla da kullanılacak
malzemenin öncelikle korozyon direncinin yüksek olması daha sonra
kaynak edilebilirliği ve şekil alabilirliği göz önünde tutulur.

25.12.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

2
 SÜPER ALAŞIMLAR

Süper Alaşımların Sınıflandırılması:

Süper alaşımlar genel olarak 3 ana başlık altında ele alınabilir.
• Demir esaslı süper alaşımlar
• Nikel esaslı süper alaşımlar
• Kobalt esaslı süper alaşımlar

25.12.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

SÜPER ALAŞIMLAR

Demir Esaslı SüperAlaşımlar:

• Demir esaslı süper alaşımlar; %25-45 Ni, %15-60 Fe, yüksek sıcaklıklarda oksidayon
direncini sağlamak için %15-28 Cr, katı çözelti mukavemetini sağlamak için %1-6 Mo
ilave edilir.. Karbon, boron, zirkonyum, kobalt ve bazı diğer elementler de ilave
edilebilir.
• Titanyum, alüminyum ve niobyum mukavemet arttırıcı çökelti oluşturmak için nikelle
kombine edilir. Ayrıca alüminyum ve titanyum içermeleri nedeni ile çökelme
sertleşmesi işlemi ile sertleştirilebilirler.
• Kübik yüzey merkezli kafes yapısına sahip matriste alaşım elementlerine bağlı olarak
çökelen fazlar, malzemenin mekanik özelliklerinin belirlenmesinde etkin rol oynarlar.
• Demir esaslı süper alaşımlar yaklaşık 650 0C ‘a kadar olan sıcaklıklarda kullanım
bulmaktadırlar.
• Demir esaslı süper alaşımların dayanımları, nikel esaslı alaşımlara göre daha
düşüktür. Bu nedenle de, daha uzun ömür ve aynı zamanda yüksek mekanik ve
termik zorlamalarda nikel ve kobalt esaslı alaşımlar tercih edilir.
• Pek çok gaz türbin motorlarında, kanatlarında, diskler ve şaftlar ile buhar
türbinlerindeki bazı parçalar demir esaslı süper alaşımlardan yapılabilir.
• Diğer süper esaslı alaşımlara kıyasla daha ucuzdurlar.

25.12.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

3
 SÜPER ALAŞIMLAR

Nikel Esaslı Süper Alaşımlar:

• Nikel; ergime sıcaklığı 1453 °C ve yoğunluğu 8,9 g/cm3 elementtir.
• Nikel esaslı süperalaşımların yapısında, %50-70 Ni bulunan alaşımlardır.
• Nikel esaslı süper alaşımlara çökelme sertleşmesi işlemi uygulanabilir.
• 1941 yılında İngiltere’de geliştirilen NIMONIC 80 alaşımı, ilk kez çökelme sertleşmesi
ile sertleştirilen alaşımdır. Alaşım içinde
Ni3 (AlTi) çökletilerinin oluşması için %22.25 Ti ve %1.3 Al ve %19.5 Cr bulunmaktadır.
• Nikel esaslı süper alaşımların kullanım verimliliklerin arttırılması için Mo, Co, Nb, Zr,
B, Fe ve diğer elementler ilave edilmiştir.
• Süper alaşımlar içinde yapı-özellik ilişkisi en iyi bilinen malzemelerdir.
• İleri teknoloji hava taşıt motorlarının %50’sini nikel esaslı süper alaşımlar oluşturur.
• 815 0C – 900 0C ‘da kullanım alanı bulan nikel easaslı süper alaşımlar; uçak ve gaz
türbinlerinde, uzay araçlarında, roket motorlarında, nükleer reaktörlerde, termik
santrallerde, petrokimyasal ekipmanlarda ve diğer yüksek sıcaklık uygulamalarında
kullanılır.
• Nikel esaslı süper alaşımlar; tek kristal döküm yöntemi, ve toz metalurjisi yöntemi ile
üretilebilirler.

25.12.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

SÜPER ALAŞIMLAR

Kobalt Esaslı Süper Alaşımlar:

• Kobalt; ergime sıcaklığı (1495 0 C ) ve yoğunluğu (8.90 g/cm3 ) gibi bir çok
fiziksel özelliği açısında nikele benzer.
• Oda sıcaklığında sıkı paket hegzagonal (sph) yapısına sahip olan kobalt,
417 0C ‘de allotropik dönüşüme uprayarak kübik yüzey merkezli (kym) kafes
yapısına dönüşür.
• Döküm kobalt esaslı süper alaşımlar; %50-60 Co, %20-30 Cr, %5-10 W(T)
ve %0.1-1.0 C içerirler. Bu alaşımların dengesi nikel, tantal, demir, niobyum
vb. gibi elementlerle sağlanır.
• Kobaltın krom, nikel, tungsten, karbon ve diğer alaşım elementleri ile
alaşımlanarak elde edilen karmaşık süper esaslı kobalt alaşımları, ilk olarak
gaz türbini motorlarında kullanılmaya başlandığı 1943 yılından bu yana
büyük gelişim göstermiştir.
• Normal olarak kobalt bazlı süper alaşımlar ısıl işleme tabi tutulmaz. Ancak
kaynak yapmak ve ya işlemek gerektiğinde bu kural bozulabilir.
• Kobalt esaslı süper alaşımlar; nispeten düşük gerilmelerde ve yüksek
sıcaklıklarda uzun ömürlü olması istenen statik parçalarda kullanım alanı
bulmuşlardır.

25.12.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

4
 SÜPER ALAŞIMLAR

Kobalt Esaslı Süper Alaşımlar:

Kobalt esaslı süper alaşımların son yıllarda başlıca tercih edilme nedenleri
şunlardır.
• Ergime sıcaklığının yüksek olamsınedeniyle yüksek sıcaklıklarda, demir ve
nikel esaslı süper alaşımlara kıyasla daha yüksek dayanım gösterirler.
• Bileşimlerindeki yüksek krom nedeni ile mükemmel sıcak korozyon
direncine sahiptirler. Bu nedenle de gaz türbinlerindeki atmosferde
çalışacak parçalar için uygun malzemelerdir.
• Nikel esaslı süper alaşımlara göre çok daha mükemmel termal yorulma
direncine sahiptirler.
• Kaynak edilebilirler.

25.12.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER