Содржина

Вовед...............................................................................................................................3

Начела на Европскиот буџетски систем......................................................................5

Приходи на Европскиот буџет.....................................................................................7

Улога на парламентот, Советот и Комисијата............................................................9

Фискалното работење и Спогодбата од Мастрихт...................................................10

Заклучок........................................................................................................................12

Користена литература.................................................................................................13
Вовед

Развојот на системот на планирање на буџетот во

Евриопската унија е резултат на долги, комплковани и бурни
процеси. Директен производ се воспоставените сет правила и
процедури кои во многу нешта се разликуваат од оние во системите
на буџетското планирање кај другите државни и мултинационални
организации.
Системот потекнува од 1951 година, кога е основана
Европската заедница за јаглен и челик. Нејзини членки биле шест
држави кои го инициреле процесот на европската интеграција:
Германија, Франција, Италија, Белгија, Холандија и Луклсенбург. Со
Римската спогодба во 1958 година е формиран заедничкиот пазар.
До 1970 година овој систем бил финансиран од придонесите на
државите членки, согласно со пресметан и пропишан процент.
Во 1970 година е усвоена т.н. „одлука за сопствени средства“.
Буџетскиот систем на Европската унија радикално се променил,
бидејќи со оваа одлука Унијата „ добила право“ на сопствени
сретства. Со тоа е завршена нејзината зависност од директните
придонесиод страна на државите-членки. Заедно со директната
поделба на царинските обврски и земјоделските такси, Европскиот
буџет стекнал право и од дел на VAT приходите резервирани за
трошење на политиката на Унијата.
Иако претставувале одлучен чекор кон буџетската автономија
на Унијата, одлуките за сопствените средства не го спречила
развојот на буџетската криза, која траела ос средината на 70-те до
касните 80-ти години на 20 век. Ова криза претставува комбинација
на три фактори:
*Расходите рапидно се зголемиле поради силниот раст во
секторот земјоделство и со развојот на нови политики на Унијата.
*Истивремено, обемот на традициомалните сопствени
средства се намалувал, а приходот од ДДВ бил ограничен од
малото ниво на економската активност. Покрај тоа, некои земји
членки, воглавно Велика Британија, се спротивставиле на начинот
според кој буџетскиот товар бил распореден меѓу членките.
*Заедницата сеуште морала да го пронајде сопствениот
интерен институционален баланс, пред се односот помеѓу

3
парламентот, Советот и Комисијата во процесот креирање на
буџетот.
Овој тежок период во историјата на буџетот на Унијата
завршил во 1988 година кога е усвоена повеќегодишната
финансиска рамка и со направената реформа нансистемот на
сопствени средства, како дел од меѓуинституционалните спогодби.
Овие промени помогнале буџетската состојба на Унијата да се
нормализира, како и да се воведе посилна контрола на трошење на
средствата.
Во текот на пишувањето на овој труд, Европската унија ја
усогласуваше својата финансиска перспектива за периодот 2007-
2013 година, која се очекува да се донесе во средината на 2005
година.

4
Начела на Европскиот буџетски систем

Главните правила на Европскиот буџетски систем се изведени од

континенталниот тип на буџески систем, посебно од францускиот.
Сите износи на буџетот на Унијата се изразени во евра. Буџетските
начела што се применуваат се следниве:
1) Единство. Некои активности и финансиски инструменти се
планирани со буџетот, финансирани и доделени во согласност со
посебните правила на:
- Фонд на Европски регионален развој (ЕRDF)
- Оперативниот буџет (ESCS)
- Посебните буџети за автономните Европски установи и агенции
- Трансакции за посредување/ позајмување, и
- Оперативната потрошувачка врзана за заедничката надворешна и
безбедносна политика, како и за соработка во подрачјето на
правосудство и внатрешни работи, доколку Советот едногласно ги
усвои посебните правила за финансирање на одредените мерки.
2) Годишниот период. Во согласност со класичниот принцип на
планирање на буџетот, буџетските приходи и расходи на
Европската унија се усвојуваат за период од една година и тоа
календарската година од 1 јануари до 31 декември.
Во буџетот на Унијата, распределбата на средствата е
раздвоена во две категории:
- Постојат апропријации базирани на обврските, кои ги
пориваат вкупните трошоци на законските обврски настанати
во текот на тековната финансиска година, а поради
активности кои мора да се спроведуваат во подолг период од
една година
- Апропријации за плаќања кои покриваат ефективни
порамнувања на расходите настанати од извршувањето на
обврските договорени во текот на тековната година или
претходната година. Иако ваквиот начин е корисен, сепак
временското раздвојување меѓу обврските и плаќањето може
да создаде проблеми во смисла на буџетската контрола.
Фактот дека циклусите на повеќегодишното планирање во
употреба од 1988 година ја наметнуваат рамката во која вкупното
ниво на буџетот, како и неговата распределба по главни расходни
категории, е воспоставен за период од 7 години.
3) Универзалност. Во основа на ова правило буџетски приход не
смее да биде наменет за одредена категорија или расходна ставка.

5
Сепак ова правило се однесува само на генералниот буџет. Постои
одреден број на други помали исклучоци, вклучувајќи го и
механизмот на т.н. „негативни“ расходи.
4) Посебност. Секоја апропријација мора да биде распоредена за
специфична функција и намена. Теоретски, буџетот може да
содржи апропријации само за програмите што претходно се
дефинирани со одлука на Унијата во која се поставени релативни
цели и услови.
5) Рамнотежа. Принципот на буџетска рамнотежа секогаш бил од
фундаментално значење. И покрај притисоците земјите членки
секогаш одбивале да ја одобрат можноста за позајмување.
Системот на финансирање на Европската унија јасно го
рефлектира прифаќањето на овој принцип, обезбедувајќи
маргинално усогласување на ресурсите, чиј износ по дефиниција е
еднаков на потребите за финансирање.
Европската комисија гарантира дел од средствата кои
Европската инвестициона банка ги позајмува од своите сопствени
средства. Во случај на неизвршување на повратот на доделениот
заем или гаранции од страна на Унијата, враќањето на средствата
на заемодавачите се финансираат од општиот буџет.
Фондот за гаранции е воспоставен во 1994 година поради
заемите доделени на трети држави. Овој Фонд, кој е составен од
исплати од општиот буџет, функционира како негова заштита од
влијанието на неотплатените заеми. Ако резервите во Фондот се
недоволни да ги покрие загубите, остатокот се подмирува од
општиот буџет.

6
Приходи на Европскиот буџет

до 1970 година извор на буџетските приходи на Заедницата

беа придонесите од земјите- членки. Потоа тие придонеси се
заменети со т.н. сопствени средства на заедницата. Но поимот
„сопствени средства“ малку го разубавува фактот, бидејќи
заедницата никако не располага со извори на приходи кои
подлежат на нејзина самостојна контрола во вид на нејзина
даночна надлежност.
Буџетот на Унијата опфаќа четири категории:
- Царински давачки. Овие давачки се наметнуваат на границите
на Унијата, односно на увозот од трети земји, а се собираат кај
надлежмите царински управи на секоја земја членка. Средствата
што тие ќе ги приберат директно се уплатуваат на буџетот на
Унијата, намалени за 10% на име надомест за собирање.
- Земјоделски прелевмани. За одредени производи за кои
(генерално) цената на светскиот пазар е под европската цена,
правилата на Заедничката земјоделска политика пропишуваат
давачки на увозот на таквите производи.
- VAT (ДДВ) средствата се составени од уплатите на државите
членки, во износ кој е еднаков на „единствената стапка“ на ДДВ
помножена со пресметаната ДДВ основа. Сопствени средства од
данокот на додадена вредност, се пресметуваат со примена за сите
земји-членки на иста хармонизирана стапка на единственото
дефинираната пресметковна основица на додадената вредност,
согласно прописите на ЕЗ. Поедноставно речено, во 1999 година
1,26% од собраниот данок на додадена вредност на секоја земја –
членка оди како придонес за ЕЗ (во приходот во 2000 година
учествува со 38,1%).
- Средствата од бруто националниот производ (GNP). Овој
извор, како и претходниот, припаѓа на т.н. „други сопствени
средства“. Настанал во 1988 година како компензација на
намалувањето на средствата од VAT. Основан е да обезбеди
рамнотежа меѓу буџетските приходи и расходи. По дефиниција,
оваа категорија на средства е еднаква на преостанатите расходи
што не се покриени од останатите три категории на средства.
Нивното ниво е променливо и зависи од разликата помеѓу
предвидените расходи и проценетите приноси од другите приходи.
Сопствените средства на државите претставуваат најнов и
најзначаен вид на сопствени средства (учество во приходот 2000

7
изнесува 42,3%). Овој придонес на земјите-членки, што за првпат е
собран во 1988 година, се ориентира кон бруто-националниот
производ (БНП) и има функција на усогласување на буџетот. За
разлика од буџетот на земјите-членки, буџетот на ЕУ не смее да се
усогласува со земање кредити. Усогласувањето на расходите со
приходите преку БНП – со сопствени средства се постигнува на
следниот начин: финансиска дупка што настанува по собирањето
на другите видови сопствени средства, ја пополнуваат земјите-
членки сразмерно со учеството на националниот БНП во БНП на
Европската Унија.
Сопствените средства на Европската унија се предмет на
вкупно ограничување кое е променлива вредност. Започнувајќи од
1999 година лимитот го ограничува вкупното учество на дравите
членки во буџетот на Европската унија на 1,24% од главниот GNP.
Износот платен од секоја од државите членки е воглавно во
директна пропорција со нејзиниот удел во вкупниот GNP на унијата.
Меѓутоа, Велика Британија во 1984 година, после преговорите со
своите пријатели, добива право за намалување на нејзиното
учество, што по комплексна калкулација значи дека оваа земја
плаќа знатно помалку отколку износот што произлегува од примена
на генералните правила.

8
Улога на парламентот, Советот и Комисијата

Основните принципи и барања, како и карактеристики на

буџетската процедура се базираат на Спогодбата на Европската
комисија. Нешто попрецизни правила на имплементација на овие
процедури се дефинирани со финансиските прописи и одлуки за
сопствените средства. Натаму, има неколку спогодби помеѓу три
буџетски институции (парламентот, Советот и Комисијата), чија цел
е унапредување на меѓунационалната соработка и надминување на
потенцијалните конфликти.
Буџетската процедура е пропишана со Спогодбата која
предвидува низа фази и временски рокови што мора да се остварат
од страна на двете крила на буџетските власти: Советот и
парламентот. Буџетската процедура се однесува на период од 1
септември до 31 декември во годината што и претходи на
буџетската.
Контролата на управувањето со средствата на Унијата
(приходите и расходите) вклучува три категории учесници и
процедури:
- Генерална дирекција за финансиска контрола (бившата
Генерална дирекција за ревизија), која ја спроведува
сеопфатната функција на интерна контрола на сите буџети за
кои е одговорна Комисијата.
- Европскиот суд на Ревизори (ERS) е сместен во Ликсембург.
Тој ја врши надворешната ревизија на буџетот на европските
институции. Судот нема овластувања и поради тоа не може
да наметне санкции или финансиски казни во случаи за
злоупотреба на средствата. ERS врши ex post ревизија на
сите буџетски и финансиски операции, вклучувајќи ги
приходите и расходите. Неговите анализи и препораки се
резимират во годишен извештај што се проследува до сите
институции на Унијата до 15 јули секоја година, а се објавува
до 15 ноември, заедно со одговорите до државите-членки и
Комисијата.
- Оддели и институции за ревизија на државите членки, од кои
се бара соработка за различни ревизорски активности и
процедури за користење на средствата со кои членките
управуваат во согласност со овластувањата од Комисијата.
На системот на буџетското планирање на Заедницата му
претстојат реформи. Основните елементи се креирани пред 40

9
години. Кога Унијата имала шест држави членки, со релативно
слично ниво на економски развој. Одтогаш, Заедницата е
проширена на 25 држави, со јасни најави за натамошно
проширување.

Фискалното работење и Спогодбата од Мастрихт

Креаторите на економската политика сметале дека

кулминацијата на единствениот пазар бара единствена валута, која
може да биде воведена само по усогласување на
макроекономските услови во сите држави-учесници. Спогодбата од
Мастрихт поставила 5 критериуми, од кои два директно се
однесуваат на јавните финансии:
- Јавен долг: Вкупниот јавен долг не смее да изнесува повеќе
од 60% од бруто националниот приход.
- Буџетските дефицити: Буџетскиот дефицит за дадена година
не смее да надминува 3% од бруто националниот доход.
Врз основа на т.н. принцип „без помош“, ниту на државите
членки, ниту на Европската унија не и е дозволено превземање на
обврските на државите што се во финансиски потешкотии.
Примената на овие критериуми е дополнително формулирана во
прописите.
Кое е економското образложување на критериумите од 3% и
60%, како и зошто се утврдени на ова ниво? Јасно е дека на
вредноста на овие степенувања влијае економскиот развој и
посебно промените на каматните стапки, но и трендовите во
економскиот развој и инфлацијата. На техничко ниво, основни
прашања се:
- Процентите 3% и 60% се утврдени во сите буџети на
националните и поднационалните влада, како и кај задолжените
шеми на општествена заштита. Јавните претпријатија, со
комерцијални активности во ова не се вклучени. Консолидацијата
бара елиминација на меѓувладините трансакции, вклучувајќи ги
долговите/побарувањата и приходите/расходите, со цел
избегнување на двојните пресметки. Тоа подразбира дека
најзначајните интерни трансакции помеѓу ентитетите на јавниот
сектор ќе бидат идентификувани, по можност, веднаш штом ќе
настанат.
- Износите се базирани на бруто концептот на јавниот долг кој
само ги вклучува финансиските обврски и го исклучува од

10
пресметка целокупниот имот, освен готовината и нејзините
еквиваленти. Особено се запоставени финанисските побарувања
од фирмите, страните држави или меѓународните агенции. Логично,
некреттнините, исто така, не би требало да се земат во
разгледување.
- На крај, чисто финансиските трансакции не се земаат во
предвид, особено приливите настанати со продажба на имотот
немаат влијание на буџетскиот дефицит, иако можат да
учествуваат во намалувањето на оптовареноста на долгот.
Случаите на замена на средствата, како во случајот кога
средствата од приватизација директно се насочуваат во
финансирање на јавните инвестиции, тешко може да се
категоризираат, но обично тие средства ја зголемуваат рочната
страна на биџетот без отис на страна на приходите.
Другите посебни трансакции поминуваат низ детално
испитување во согласност со критериумите од Мастрихт. На
пример, дали трансфер од јавните претпријатија кон владата на
име на пензион фонд може да се сметаат за ставка на приходите,
особено кога се знае дека владата истовремено ја презема идната
обврска од лицата кои се пензионираат? Дали непризнаените
капитални добивки од ликвидни средства се сметаат за буџетски
приход?
Експертите од државите членки, кои се состануваат во
статистичкиот уред на Заедницата (EUROSTAT), често
разгледуваат вакви, но и потешки случаи. Тие го имаат подготвено
т.н. „закон базиран на случајот“ кој може да биде применет во
споменатите ситуации. Со цел за избегнување на грешките во тоа
поле буџетската администрација на некои од државите членки, кои
учествуваат во ЕМУ, го усвоиле правилото: Било која трансакција,
чие поставување по Европскиот стандард (ЕСА 95) е нејасно, прво
мора да биде исконтролирана од страна на нивните компетентни
стручњаци.

11
Заклучок

За јавните финансии на една земја, механизмите за учество

во Европскиот буџет се „најмоменталната и највидливата“
последица од членството во Заедницата. Но, исто така постои и
далеку поширок контекст и проблематика. Тоа се последиците од
европските интеграции врз цел спектар на економски и финансиски
политики на државите членки. Посебно значајно е влијанието на
Спогодбата од Мастрихт и усвојувањето единствена валута.
Овој феномен започнал многу пред донесувањето на одлука
за воспоставување на Економска и Монетарна Унија (ЕМУ) со
единствена валута.
Усвојувањето на хармонизираниот ВАТ систем, процес
покренат во 70-тите и продолжен во 80-тите години од 20 век, со
обидот на одбегнување на акцизите, предизвикал значајни
буџетски импликации. Земјите во кои индиректното оданочување
имало надпросечен удел во буџетот, изгубиле приходи со
намалувањето на своите стапки. За разлика од нив, државите во
кои индиректното оданочување било умерено морале да ги
зголемат своите стапки и со тоа да ги зголемат буџетските приходи.
Конвергенцијата на даночните структури и стаоки, исто така, се
појавила и во подрачјето на оданочувањето на штедењето и на
даноците за корпораци, делумно како резултат на влијанието на
отворениот пазар на капитал и конкуренцијата внатре единствениот
пазар помеѓу државите на Европската унија, како и конкуренцијата
помеѓу Европската унија и светските пазари.
Членството во Европската унија, всушност го намалува
степенот на слобода на државите-членки во поглед на менување на
стапките и на структурата на даноците.
Економската и монетарната унија се соочила со буџетските
последици кои се далеку построги и повеќе формални, отколку
последиците од единствениот пазар. Овие последици се и директни
(прописи кои произлегуваат од Спогодбата од Мастрихт) и
индиректни (импликации врз управувањето со националниот
буџет).

12
Користена литература

1. http://ec.europa.eu/budget/library/publications/budget_in_fig/dep_eu_bu
dg_2008_en.pdf

2. http://ec.europa.eu/commission_barroso/grybauskaite/index_en.htm

13