Professional Documents
Culture Documents
Sri Ramodantam - First Part
Sri Ramodantam - First Part
॥ ीरामोद त:॥
थम: भाग:
॥ बालका ड: आर यका ड: अयो याका डः कि क धाका डः ॥
(पद वभाग: अ वय: ता पयम ् याकरण स हतम ्)
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 1
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 2
सदा शव समार भां श कराचायम यमाम ् ।
अ मदाचायपय तां व दे गु पर पराम ् ॥
ध यवाद:
शरवण:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 3
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 4
॥ ीरामोद त: ॥
॥ अथ बालका ड: ॥
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 5
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
ीप तं णप याहं ीव सा कतव सम ् ।
ीरामोद तमा या ये ी वा मी क क ततम ् ॥ १॥
पद वभाग:
ीप तं णप य अहं ीव सा कतव सम ्
ीरामोद तम ् आ या ये ी वा मी क क ततम ्
अ वय:
अहं ीव स अ कत व सम ् ीप तं णप य ी वा मी क क ततम ्
ीरामोद तम ् आ या ये ।
ता पयम ्
अहं ीव स अ कत व सम ् ीप तं व णु ं नम कृ य ी वा मी कना पू व
उ तं ीरामोद तं नाम कथां व द या म ।
याकरणम ्
♦सि ध:
ीव स + अ कत - सवणद घसि ध:
णप य + अहं – सवणद घसि ध:
♦समास:
ीप त - य: प त : ष ठ त पु ष:
आ या ये - लृ लकार: उपु. एक
आ मनेप द धातु:
आ या ये - आ या यावहे - आ या यामहे
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 6
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
पु रा व वस: पु : रावण: नाम रा स: आसीत ् त य कु भकण: व भषण:
(नाम) अनु जौ च आ ताम ् ।
ता पयम ्
पू व व वस: नाम मु न: आसीत ् । स: पु लस य य पु : । व वस: मु नये
कल वयमासीत ् । ते नाम कैकसी इडा वडा । रावण: कु भकण: व भषण: च
कैकेसीया: पु ा: । सू पनखा तेषाम ् सहोदर । कुबेर: इडा वडाया: पु : आसीत ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
पु : + रावण: वसग उकार:
रावण: + नाम - वसग उकार:
च + आ ताम ् - सवणद घसि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 7
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
ते तु ती ण तपसा य ीकृ य वेधसम ् ।
व रे च वरा न टान ् अ मादा तव सलात ् ॥३॥
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
रावण: त य अनु जौ सह तपस ् आ तवान ् । अत: तेषां मधये मा
य ीकृ तवान ् । तत: ते इ टान ् वरान ् व रे ।
याकरणम ्
♦सि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 8
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
रावण: मानु षाद यै: अव य वं अवृणीत तथा अनु ज: कु भकण: च
नदव व इ छया न ां (अवृणीत)।
ता पयम ्
रावण: मानु षाद यै: अव य वं वरं ापतवान ् । त य सहोदर: कु भकण:
नदव व भावं इ छया स: न ाव वं वरं ा तवान ् । अत: स: सवदा न ां
कृ तवान ्।
याकरणम ्
♦सि ध:
रावण: + मानु षाद यै: - वसग उकार:
कु भकण: + अवृणीत - वसग उकार:
अव य वं - अव य य भाव:
न ा त: दे वे य: - नदव: - नदव य भाव: नदव वम ्
अवृणीत - आ मनेप द वृ धातु ल लकार थमपु ष: एकवचनम ्
अवृणीत -अवृणाताम -् अवृणत
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 9
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
स वगु णाि वत: वभीषण: व णु भि तं व े । ते य: एतान ् वरान ् द वा भु:
त ैव अ तदधे ।
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
वभीषण: + व णु भि तं - वसग उकार:
अ तदधे - अ त: + दधे - वसगरे फ: ते य: + एतान ् - वसगलोप:
♦समास:
स वगु ण:ै अि वत: - तृतीयात पु ष:
दधे - धा आ मनेप द धातु: ल लकार: थमपु ष: दधे-दधाते- द धरे
व रे - वृ धातु : आ मनेप द ल लकार: थमपु ष: व े - व ाते - व रे
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 10
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
तत: रावण: ल कापु र ं ग वा धना धपम ् रणे िज वा पु पकं च ह वा त
सु खम ् अवसत ् ।
ता पयम ्
रावण: वरं ा तान ् । तदन दरं स: ल कापु र ं गतवान ् । त स: धना धप तं
िज वा पु पक वमानं च ह वा त ैव सु खम ् अवसत ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
रावण: + तु - वसग सकार:
तत: + ग वा - वसग उकार:
त + अवसत ् - सवणद घसि ध:
♦समास:
धना धपम ् - धन य अ धप त: - तम ् षि ठत पु ष:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 11
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
यातु धाना तत: सव रसातल नवा सन: ।
दशाननं समा य ल कां च सु खमावसन ् ॥७॥
पद वभाग:
अ वय:
यातु धाना: सव रसातल नवा सन: । तत: (ते) दशाननं समा य ल कां च
सु खम ् आवसन ् ।
ता पयम ्
रा सा: पाताललोके अवसन ् । यदा रावण: कुबेरं िज वा ल काम ् अवसत ् तदा ते
रावणं समा य ल का नगरे सु खम ् अवसन ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
यातु धाना: + तत: - वसग सकार:
आ+अवसन ् - सवणद घसि ध:
♦समास:
दशानन: - दश आनना न य य स: - य धकरणबहु ी ह:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 12
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
म दोदर ं मयसु तां प रणीय दशानन:
त या: उ पादयामास मेघनाद आ वयं सु तम ्
अ वय:
दशानन: मयसु तां
म दोदर ं प रणीय
त या: मेघनाद आ वयं सु तम ् उ पादयामास ।
ता पयम ्
मय नाम एक: रा स: आसीत ् । स: असु राणां नायक: । त य पु ी म दोदर ।
दशानन: रावण: ताम ् ववाहं कृ तवान ् । प चात ् मेघनाद नाम सु तं उ पादयामास
।
याकरणम ्
♦सि ध:
त या: + उ पादयामास - वसग सकार:
मेघनाद + आ वयम ् - सवणद घसि ध:
♦समास:
म दोदर - म दम ् उदरं य या: सा - म दोदर - समाना धकरण बहु ी ह:
मेघ य नाद इव नाद: य य स: - मेघनाद: - य धकरणबहु ी ह:
प रणीय - प र +नी वा
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 13
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
रसां रसतलं चैव विज य स तु रावण:।
लोकाना मयन ् सवान ् जहार च वला सनी: ॥९॥
पद वभाग:
रसां रसतलं च एव विज य स: तु रावण:
लोकान ् आ मयन ् सवान ् जहार च वला सनी:
अ वय:
स: रावण: रसां रसतलं च एव विज य सवान ्
लोकान ् आ मयन ् वला सनी: च जहार ।
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
च + एव - वृ सि ध:
स: + तु - वसगलोप:
विज य - व + िज + यप ्
जहार - धातु: आ मनेप द ल लकार: थमपु ष:
जहार - ज तु: ज ु :
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 14
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
दूषयन ् वै दकं कम वजान ् अदय त म स:
आ मजेन तत: यु े वासवं च अ प अपीडयत ्
अ वय:
स: वै दकं कम दूषयन ् वजान ् अदय त म ।
तत: (त य) आ मजेन यु े वासवं च अ प अपीडयत ् ।
ता पयम ्
रावण: वै दककम दू षतवान ् । वजान ् अदय त म । प चात ् त य पु ेण यु े
इ म ् अ प अपीडयत ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
तत: + यु े - वसग उकार:
च + अ प - सवणद घसि ध:
अ प + अपीडयत ् - य सि ध:
♦समास:
व: जाय ते इ त वजा: बहु ी ह:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 15
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
तद यत र ना न पु नराना य क करै: ।
थाप य वा तु ल कायाम ् अवस च चराय स: ॥११॥
पद वभाग:
तद य त र ना न पु न: आना य क करै :
थाप य वा तु ल कायाम ् अवसत ् च चराय स:
अ वय:
तद य क करै :त र ना न पु न: आना य : थाप य वा च तु स: ल कायाम ् चराय
अवसत ् ।
ता पयम ्
रावण: त य क करै : क पकवृ : पु न: आना य था पतवान ् । अत: स: ल कायां
बहु कालम ् अवसत ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
पु न: + आना य - वसग रे फ:
अवसत ् + च - चु वसि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 16
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
प चात ् ति मन समये दे वा: मा समीपे ग वा रावण य वचेि टतम ् सव
उ तव त: ।
याकरणम ्
♦सि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 17
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
तदा आक य सु र:ै साकं ा य दु धोदधे : तटम ् तु टाव च षीकेशं वधाता व वधै: तवै:
अ वय:
तदा आक य वधाता सु र:ै साकं दु धोदधे : तटम ् ा य च षीकेशं व वधै: तवै: तु टाव ।
ता पयम ्
यदा दे वा: वधातारम ् उ तव त: तदा स: तत ् ृ वा सु रै: सह दु धोदधे : तटम ् ा य
ीमहा व णु म ् नाना वध तवै: स तु टवान ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
तदा + आक य - सवणद घसि ध:
दुि धदधे : + तटम ् - वसग सकार:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 18
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
आ वभू य अथ दै या र: प छ च पतामहम ्
कमथम ् अ◌ागत: आ स वं साकं दे वगणै: इ त
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
आ वभू य + अथ - सवणद घसि ध:
अगत: + अ स - वसग उकार: पू व पसि ध:
दे वगणै: + इ त - वसग रे फ:
♦समास:
दै या र: - दै यानाम ् अ र: - ष ठ त पु ष:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 19
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
प चात ् मा रावणात ् पीडाम ् अवदत ् । तत ् ृ वा ी व णु : हषयन ् धातारम ् अवदत ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
तत: + दशाननात ् - वसग उकार:
अज: + त मै - वसगसकार:
तत ् + ृ वा - छ वसि ध:
ृ वा + उवाच - गु णसि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 20
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
अलं भयेना मयोने ! ग छ दे वगणै: सह ।
अहं दाशर थभू वा ह न या म दशाननम ् ॥१६॥
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
भयेन + आ मयोने - सवणद घसि ध:
दाशर थ: + भू वा - वसग रे फ:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 21
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
आ मांश:ै च सु रा: सव भू मौ वानर पण: जायेरन ् मम साहा यं कतु रावण न हे
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
आ मांश:ै + च - वसगसकार:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 22
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
एवम ् वधातारं उ वा भु ः त एव अ तदधे । प यो नः तु टधीः गीवाणैः समं
ायात ् ।
ता पयम ्
महा व णु: एवं समाधान वा यम उ तवा त एव अ तगत: । महा व णो: वा येन
स तु ट मा स तोषेण दे वा: सह ायात ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
प यो नः + तु - वसगसकार:
♦समास:
प यो नः - प ं यो न: य य स: बहु ी ह:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 23
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ततः श ः वा लनं नाम वानरम ् (अजीजनत ्), माता डः सु ीवम ् अ प अजीजनत ् ।
मा तः हनु म तं च (अजीजनत ्) ।
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
माता ड: + हनु म तम ् - वसग उकार:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 24
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पु रैव जनयामास जा बव तं च प जः ।
एवम ये च वबु धाः कपीनजनय बहू न ् ॥२०॥
पद वभाग:
अ वय:
प जः पु रा एव जा बव तं च जनयामास । एवम ् अ ये च वबु धाः कपीन ् बहू न ्
अजनयन ् ।
ता पयम ्
मा पु रा एव जा बव त च जनयामास । इ थम ् अ ये च दे वा: बहू न ् क पन च
अजनयन ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
पु रा + एव - वृ सि ध:
जनयामास - जन ् धातु: पर मैप द ल लकार: थमपु ष: एकवचनम ्
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 25
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
ततः वानरस घानां वाल प रवृढः अभवत ् । अमी भः अ खलैः साकं कि क धाम ्
अ यु वास च
अ वय:
ततः वाल वानरस घानां प रवृढः अभवत ् । अमी भः अ खलैः साकं कि क धाम ्
अ यु वास च ।
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
तत: + वानरस खानाम ् - वसग उकार:
प रवृढः + अभवत ् - वसग उकार: पू व पसि ध:
अमी भः + अ खलैः - वसग रे फ:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 26
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
आसीत ् + दशरथ: - ज वसि ध: दशरथ: + नाम - वसग उकार:
सू यवंशे + अथ - पू व पसि ध: भाया: + त - वसग सकार:
त : + अ प - वसग उकार: ल वा + असौ - सवणद घसि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 27
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
ततः सु म वचना यशृ गं स भू प तः ।
आनीय पु कामेि टमारे भे सपु रो हतः ॥२३॥
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
दशरथ: पु र हत: आसीत ् । अत: स: सु म वचनात ् सपु रो हतः ऋ यशृ गं
आनीय पु कामेि टम ् आर धवान ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
सु म वचनात + ऋ यशृ गं - ज वसि ध:
सः + भू प तः - वसगलोप:
♦समास:
पु रो हतेन सह वतते इ त सपु रो हत: - सहपू वपद बहु ी हसमास:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 28
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अथ अ नेः उि थतः कि चत ् गृह वा पायसं च म ् एतत ् ाशय प नीः वम ् इ त
उ वा अदात ् नृपाय सः
अ वय:
अथ कि चत ् अ नेः उि थतः पायसं च म ् गृह वा वम ् एतत ् प नीः ाशय इ त
उ वा सः नृपाय अदात ् ॥
ता पयम ्
दशरथ: पु कामेि ट यागम ् कृ तवान ् । याग समये कि चत ् अ नेः उि थतः पायसं
च म ् गृह वा वम ् एतत ् प नीः ाशय इ त उ वा सः नृपाय अदात ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
अथ + अ ने - सवणद घसि ध:
अ नेः +उि थतः - वसगरे फ:
प नी: + वम ् - वसगसकार:
इत + उ वा- य सि ध:
अदात ् + नृपाय - ङमु डागमन सि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 29
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
असौ उ सु कः त गृह वा तत ् एव प नीः ाशयत ् । ताः च नृपात ् त ाशनात ्
एव गभम ् अधारयन ् ।
ता पयम ्
दशरथ: तत ् पायसं गृह वा व य प नी: ाशयत ् ।
ता: च नृपात ् पायसं गृह वा गभ अधारयन ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
तत ् + गृह वा - ज वसि ध:
तत ् + एव - ज वसि ध:
एव + असौ - सवणद घसि ध:
ाशयत ् + उ सु क: - ज वसि ध:
ता: + च - वसग सकार:
त ाशनात ् + एव - ज वसि ध:
नृपात ् + गभम ् - ज वसि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 30
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
पू ण काले अथ कौस या स जना भोजभा करम ् अजीजनत ् रामच ं कैकेयी
भरतं तथा
अ वय:
अथ पू ण काले कौस या स जना भोजभा करं रामच ं अजीजनत ् ।
तथा कैकेयी भरतं (अजीजनत ्) ।
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
काले + अथ - पू व पसि ध:
अजीजनत ् + रामच म ् - ज वसि ध:
♦समास:
रामच : राम: च : इव - उपमानो तरपदकमधारयसमास:
स जना: एव अ भोजा न -
स जना भोजा न - अवधारणपू वपदकमधारयसमास:
स जना भोजा न - तेषां भासकर: ष ठ त पु ष:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 31
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
ततो ल मणश ु नौ सु म ाजीजन सु तौ ।
अकारयि पता तेषां जातकमा दकं वजैः ॥२७॥
पद वभाग:
ततः ल मणश ु नौ सु म ा अजीजनत ् सु तौ अकारयत ् पता तेषां जातकमा दकं
वजैः
अ वय:
ततः सु म ा ल मण-श ु नौ सु तौ अजीजनत ् । पता वजैः तेषां जातकमा दकं
अकारयत ् ।
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 32
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ततः ते च वारः एव अ यो यं ि न धाः ववृ धरे । सकलासु च व यासु नैपु यम ्
अ भले भरे ॥
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
तत: + ववृ धरे - वसग उकार:
ववृ धरे + अ यो यम ् - पू व पसि ध:
ि न धाः + च वारः - वसग सकार:
च वारः + एव - वसग लोप:
ववृ धरे - वृध ् धातु ल लकार: थमपु ष:
ववृधे - ववृधाते - ववृ धरे
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 33
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ततः कदा चत ् व वा म ः महामु नः आग य य र ाथ शि तधर उपमम ् रामं
ययाचे ।
ता पयम ्
प चात ् व वा म मु न: आग य त य य र णाथ शि तधर उपमम ् रामं
ेषयतु इ त अयाचत ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
कदा चत ् + आग य - ज वसि ध:
व वा म : + महामु नः - वसग उकार:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 34
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
नृप तः व स ठवचनात ् ल मणेन समि वतम ् रामं कृ े ण त य कौ शक य करे
ददौ ।
ता पयम ्
व वा म : आग य य र णाथ रामं ययाचे । अत: राजा दशरथ: व स ठ य
वचनात ् ल मणेन सह रामं कृ े ण कौ शक य करे ददौ ।
याकरणम ्
♦सि ध:
वचनात + रामं - ज वसि ध:
नृप त: + त य - वसग सकार:
♦समास:
नृणाम ् प त: नृप त: - ष ठ त पु ष:
ददौ - दा धातु: ल लकार: थमपु ष:
ददौ-ददतु:-ददु:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 35
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
प चात ् व वा म : रामल मणौ गृह वा ग छन ् ता यां बला अ तबला
म वयम ् च सवा ण अ ा ण च उप ददे श ।
याकरणम ्
♦सि ध:
तत: + ग छन ् - वसग उकार:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 36
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
ग छन ् सहानु जः रामः कौ शकेन चो दतः ताटकाम ् अवधी धीमान ्
लोकपीडनत पराम ्
अ वय:
धीमान ् रामः सहानु जः ग छन ् कौ शकेन चो दतः लोक पीडन त पराम ् ताटकां
अवधीत ् ।
ता पयम ्
धीमान ् सल मण: राम: यागर णाथ गतवान ् । अत: स: कौ शकेन चो दत:
लोकपीडन त पराम ् ताटकाम ् अवधीत ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
सह + अनु ज: सहानु ज: - सवणद घसि ध:
सहानु ज: + राम: - वसग उकार:
अवधीत ् + धीमान ् - ज वसि ध:
♦समास:
सहानु ज: अनु जेन सह वतते इ त - सहपू वपदकमधारयसमास:
धी: अ य अि त इ त धीमान ्
अवधीत ् - हन ् धातु: लु लकार: थमपु ष: एकवचनम ्
अवधीत ् - अव ध टाम ् - अव धषु:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 37
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
ततः स ा मं ा य कौ शकः सहराघवः । अ वरं च समारे भे रा साः च
समागमन ्
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
रा सा: + च - वसग सकार:
♦समास:
स ानाम ् आ म: स ा म: - ष ठ त पु ष:
राघवेण सहवतते इ त सहराघव: - सहपू वपदकमधारयसमास:
समागमन ् - सम ् + आ + अगमन ्
अगमन ् गम ् धातु: लु लकार: थम पु ष: अगमत ् -अगमताम-् अगमन ्
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 38
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
राघव तु ततोऽ ेण वा मार चमणवे ।
सु बाहु मु खान ् ह वा य ं चापालय मु नेः ॥३४॥
पद वभाग:
राघवः तु ततः अ ेण वा मार चम ् अणवे । सु बाहु- मु खान ् ह वा य ं
चापालयत ् मु नेः
अ वय:
ततः राघवः तु मार चम ् अ ेण अणवे वा सु बाहु मु खान ् ह वा मु नेः य ं
च अपालयत ् ॥३४॥
ता पयम ्
प चात ् राम: मार चम ् अ ेण अणवे तवान ् । अत: सु बाहु मु खान ् च ह वा
कौ सक मु नेः य ं च अपालयत ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
राघव: + तु - वसगसकार:
तत: + अ ेण - वसगउकार: पू व पसि ध:
च + अपालत ् - सवणद घसि ध:
अपालयत ् + मु न:े -अनु ना सका सि ध:
♦समास:
सु बाहु: मु ख: येषां ते तान ् - सु बाहु मु खान ्
♦कृ द ता:
वा - प् + वा यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 39
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
कौ शकेन ततः रामः नीयमानः सहानु जः । अह याशाप नम ं कृ वा स ाप
मै थलम ्
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
तत: + राम: - वसग उकार:
राम: + नीयमान: - वसग उकार:
♦समास:
अनु जेन सह वतते इ त सहानु ज: - सहपू वपदकमधारयसमास:
अह याया: शापम ् - अग याशापम ् - ष ठ त पु ष:
त मात ् नम म ् - अह याशाप नम म ् - प चमीत पु ष:
♦कृ द ता:
कृ वा - कृ + वा यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 40
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
जनकेन अ चतः रामः कौ शकेन चो दतः सीता न म तमानीतं बभ ज धनु ः
ऐ वरम ्
अ वय:
रामः जनकेन अ चतः कौ शकेन चो दतः सीता न म तमानीतं ऐ वरं धनु ः
बभ ज ।
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
जनकेन + अ चतः- सवणद घसि ध:
अ चतः + रामः - वसग उकार:
धनु ः + ऐ वरम ् - वसगरे फ:
♦समास:
सीता न म तम ् य य तत ् - सीता न म तम ् - बहु ी ह:
ई वर य इदम ् - ऐ वरम ्
बभ ज - भ ज ् धातु: ल लकार: थमपु ष: बभ ज - बभ जतु: - बभ ज:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 41
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
ततः दशरथं दूतैः आना य म थला धपः रामा द यः तत: ते यः सीता याः
क यका ददौ
अ वय:
ततः म थला धपः दशरथं दूतैः आना य ते यः रामा द यः सीता याः क यकाः
ददौ
ता पयम ्
ततः म थला धपः जनक: दशरथं दूतैः आना य त य पु े यः रामा द यः (राम:
ल मण: भरत: श न:) सीता याः (सीता ऊ मला मा डवी ु तक त:) क यकाः
ददौ ।
याकरणम ्
♦सि ध:
ततः + दशरथं - वसग उकार:
दूतै : + आना य - वसगरे फ:
रामा द यः + तत: - वसगसकार:
तत: + ते यः - वसगसकार
♦समास:
म थला धपः - म थलाया: अ धपः - ष ठ त पु ष:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 42
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
ततः गु नयोगेन कृ त उ वाहः सहानु जः राघवः नययौ तेन जनकेन
उ मा नतः
अ वय:
ततः गु नयोगेन कृ त उ वाहः राघवः सहानु जः तेन जनकेन उ मा नतः
नययौ।
ता पयम ्
ततः गु नयोगेन कृ त ववाहः राघवः सहानु जः तेन जनकेन उ मा नतः
नययौ। ।
याकरणम ्
♦सि ध:
ततः + गु नयोगेन - वसगउकार:
राघवः + नययौ - वसगउकार:
जनकेन + उ मा नतः - गु णसि ध:
♦समास:
कृ त: उ वाह: येन स: - कृ तो वाहः - बहु ी हसमास:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 43
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
तत ् + आक य - ज वसि ध:
♦कृ द ता:
विज य - व+ िज + यप ् यय:
आक य - आ + कण ् + यप ् यय:
♦त ता ता:
भृगो: गो ाप यं पु मान ् भागव: = भागवं रामम ् – परशु रामम ्
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 44
|| ीरामोद त: || अथ बालका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ततः वकैः चेि टतैः सवजन आन दं कुवाणः काकु थः ताम ् (अयो यां) सीतया
स हतः सु खम ् अ यु वास ।
ता पयम ्
प चात ् वकैः चेि टतैः सवजन आन दं कुवाणः अयो यां ा य राम: सीतया
स हतः सु खम ् अ यु वास ।
याकरणम ्
♦सि ध:
♦त ता ता:
ककु थ य गो ाप यं पु मान ् - काकु थ: - राम:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 45
ी रामोद त: बालका ड: सं ेप:
अहं ीव स अ कत व सम ् ीप तं व णु ं नम कृ य ी वा मी कना
पू व उ तं ीरामोद तं नाम कथां व द या म ।
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 46
प चात ् मा रावणात ् पीडाम ् अवदत ् । तत ् ृ वा ी व णु : हषयन ्
धातारम ् अवदत ् । “हे अज! भयम ् मा तु । वं दे वगणै: सह ग छ । अहं
दशरथ य पु पेण ज न वा दशाननं ह न या म । सव दे वा: अ प आ मांश:ै च
भू मौ रावण न हे मम साहा यं कतु वानर पण: (इव) जायेरन ् “ । महा व णु: एवं
समाधान वा यम ् उ तवा त एव अ तगत: । महा व णो: वा येन स तु ट
मा स तोषेण दे वा: सह ायात ् । प चात ् इ : वा लनं नाम वानरम ्
अजीजनत ् । सू य: सु ीवम ् नाम अजीजनत ् । वायु: हनु म तं च नाम अजीजनत ्
। मा पु रा एव जा बव त च जनयामास । इ थम ् अ ये च दे वा: बहू न ् क पन ्
च अजनयन ् । प चात ् वाल वानरस खानाम ् प रवृढ: (नायक:) अभवत ् । स:
व य जनप रवारे ण सह कि क धाम ् अबसत ् ।
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 47
धीमान ् सल मण: राम: कौ शकेन चो दत: लोकपीडन त पराम ् ताटकाम ्
अवधीत ् । प चात ् राम: कौ शकेन सह स ा मं ा तवान ् । त कौ शक: यागं
आर धवान ् । अत: रा सा: च त समागमन ् । प चात ् राम: मार चम ् अ ेण
अणवे तवान ् । अत: सु बाहु मु खान ् च ह वा कौ सक मु नेः य ं च
अपालयत ् । य र णान दरं कौ शकेन नीयमानः रामः सहानु जः अह याया: शापं
नम ं कृ तवान ् अत: म थलां ग वा जनकं स ाप । यदा राम: म थलां
ा तवान ् तदा स: जनकेन अ चत: । अत: कौ शकेन चो दतः
सीता न म तमानीतं ऐ वरं धनु ः बभ ज ।
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 48
॥ ीरामोद त: ॥
॥ अथ अयो याका डः ॥
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 49
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
एति मन ् अ तरे गेहं मातु ल य यु धािजतः ययौ भरतः ीतः श ु नेन समि वतः
अ वय:
एति मन ् अ तरे भरतः श ु नेन समि वतः ीतः मातु ल य यु धािजतः गेहं ययौ ।
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
एति मन ् + अ तरे - ङमु डागमनसि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 50
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
ततः कृ त भः साकं म य वा स भू प तः ।
अ भषेकाय राम य समारे भे मु दाि वतः ॥२॥
पद वभाग:
ततः कृ त भः साकं म य वा सः भू प तः अ भषेकाय राम य समारे भे मु दाि वतः
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
सः + भू प तः - वसग लोप:
♦ कृ द ता:
म य वा - म ् धातु: + वा यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 51
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ समास:
म थरया दू षत: आशय: य या: सा - म थरादू षताशया – य धकरणबहु ी ह:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 52
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
त या: + वर वयम ् - वसगलोप:
♦ समास:
रा य य आि त: रा याि त: - षि ठत पु ष: त यै - रा या यै
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 53
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
तदा एव कैकेयी रामं वनवासाय च आ दशत ् । सः गु न ् सवान ् अनु ा य च वनाय
नययौ ।
ता पयम ्
कैकेयी राम य वनवासं भरत य रा याि त: च राजा दशरथं अयाचत ् । तदा एव कैकेयी
रामं वनवासाय च आ दशत ् । सः राम: गु न ् सवान ् अनु ा य च वनाय नययौ ।
याकरणम ्
♦सि ध:
तदा + एव - वृ सि ध:
च + आ दशत ् - सवणद घसि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 54
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
कैके या: यकारणात ् राम: वनाय नययौ । तं नगतं रामं वा सीता ल मणः च
अनु ज मतु ः । सव जना: च वगृहान ् स य य त
ु म ् अनु ययु ः ।
याकरणम ्
♦सि ध:
ल मणः + च - वसगसकार: च + अनु ज मतु ः - सवणद घसि ध:
पौराः + च - वसगसकार: च + अनु ययु ः - सवणद घसि ध:
अनु ययु ः + त
ु म ् - वसगरे फ:
अनु ज मतु ः - अनु+ज मतु: गम ् धातु: लट लकार: थमपु ष; जगाम ज मतु: ज मु:
अनु ययु ः - अनु+ ययु: या धातु: ल लकार: थमपु ष: ययौ ययतु ः ययु ः
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 55
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
च + अगमत ् - सवणद घसि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 56
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
ग गाकूले + अथ - पू व पसि ध:
स कृ त: + त - वसग सकार:
♦कृ द ता:
ग वा - गम ् + वा यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 57
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
असौ सीताल मणसंयु तः सार थं सं नम य गु हेन आनीतया नावा जा नवीम ् च
स ततार ।
ता पयम ्
सीताल मणसंयु तः ीराम: सार थं सु म ं सं नम य गु हेन आनीतया नावा ग गां च
स ततार ।
याकरणम ्
♦सि ध:
सं नम य + असौ - सवणद घसि ध:
गु हेन + आनीतया - सवणद घसि ध:
♦कृ द ता:
सं नम य - सम ् + न + म ् + यप ्
संततार - सं + ततार
ततार - तॄ धातु: ल लकार: थमपु ष: ततार तेरतु: ते :
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 58
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
भर वाजमु नं ा य तं न वा तेन स कृ तः ।
राघव त य नदशाि च कूटे ऽवस सु खम ् ॥१०॥
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
राघव: + त य - वसगसकार:
नदशात ् + च कूटे - चु वसि ध:
च कू टे + अवसत ् - पू व पसि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 59
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
तत: + ग वा - वसगउकार:
♦ समास:
शोकेन व वल: - शोक व वल: तृतीयात पु ष:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 60
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
तदा सु म ो तम ् आक य दुःख वमू ढधीः राजा राम राम इ त वलपन ् दे हं य वा
दवं ययौ ॥
ता पयम ्
सु म ः रा े दशरथे राघव य वचेि टतं सव उ तवान ् । तदा आक य दुःख वमू ढधीः
राजा दशरथ: राम राम इ त वलपन ् दे हं य वा वग गत: ।
याकरणम ्
♦सि ध:
तदा + आक य - सवणद घसि ध:
राम + इ त - गु णसि ध:
♦ समास:
दुःख वमू ढधीः - दु:खेन वमू ढा: धी: य य स: - य धकरणबहु ी हसमास:
♦ कृ द ता:
य वा - यज ् + वा यय:
ययौ - या धातु: ल लकार: थमपु ष: ययौ ययतु: ययु:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 61
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
मि ण तु व स ठो या दे हं संर य भू पतेः ।
दूतैरानाययामासु : भरतं मातु लालयात ् ॥१३॥
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
दशरथ: राम राम इ त वलपन ् वग गत: । प चात ् मि णः तु व स ठो या भू पतेः
दे हं संर तव त: । दूतैः भरतं मातु ल य आलयात ् आनाययामासु: ।
याकरणम ्
♦सि ध:
मि णः + तु - वसगसकार:
दूतैः + आनाययामासु: वसगरे फ:
♦ समास:
मातु लालयात ् - मातु ल य आलयात ् - ष ठ त पु ष:
व स ठ य उि त: तया - व स ठो या
♦ कृ द ता:
संर य - सम ् + र ् + यप ् यय:
आनाययामासु: - आ + नी धातु: + णच ् + ल लकार: पु बहु
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 62
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
भरत: + तु - वसगसकार: चकार + अ य - सवणद घसि ध:
♦ समास:
सहानु ज: - अनु जेन सह वतते इ त - सहपू वपदकमधारयसमास:
यथा व ध: - व धम ् अन त य - अ ययीभावसमास:
कैके या: गी: - ष ठ त पु ष: तया - कैकयी गरा -
♦ कृ द ता:
ु वा - ु + वा यय:
चकार - कृ धातु: ल लकार: थमपु ष: चकार च तु: च ु :
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 63
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अमा यैः चो यमानः अ प रा याय भरतः तदा वनाय एव ययौ रामम ् आनेतु ं नागरै ः
सह
अ वय:
तदा भरतः अमा यैः रा याय चो यमानः अ प रामम ् आनेतु ं नागरै ः सह वनाय एव
ययौ ।
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
अमा यैः + चो यमानः - वसगसकार: चो यमानः + अ प - वसगउकार:
पू व पसि ध:
भरतः + तदा - वसगसकार: वनाय + एव - वृ सि ध:
♦ कृ द ता:
आनेतु म ् - आ+ नी+ तु मु न ् यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 64
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
सः व स ठा यैः वजैः सह ग वा च कू ट थं चीरजटाधरम ् रामं रा यं र तु ं ययाचे ।
ता पयम ्
भरत: व स ठा यैः वजैः सह रामं टु म ् वनम गतवान ् । त भरत: च कूट थं
चीरजटाधरम ् रामं रा यं र तु ं ा थतवान ् ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
स: + ग वा - वसगलोप:
व स ठा यै: + वजैः - वसगरे फ:
♦ समास:
च कू टे त ठ त इ त च कू ट थ: - उपपदसमास: - तम ् - च कू ट थम ्
व स ठ: आ य: येषां ते -व स ठा य: - समाना धकरणबहु ी हसमास: - तै:
व स ठा यै:
♦कृ द ता:
ग वा - गम ् + वा यय:
र तु म ् - र ् + तु मु न ् यय:
ययाचे - याच ् आ मनेप द धातु: ल लकार: थमपु ष: ययाचे ययाचाते यया चरे
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 65
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
अहं चतु दश समा नी वा पु नः पु र म ् ऐ या म इ त उ वा पादुके द वा तं रामः
ययापयत ् ।
ता पयम ्
भरत: वनम ् ग वा रामं रा यं र तु ं ा थतवान ् ।पर तु राम: "अहं चतु दश समा
नी वा पु नः त ऐ या म " इ त उ वा व य पादुके द वा तं रामः ययापयत ् ।
याकरणम ्
♦सि ध:
पु नः + ऐ या म - वसगरे फ: ऐ या म + अहं - यण ् सि ध:
इत+उ वा - यण ् सि ध:
♦ कृ द ता:
नी वा - नी + वा यय: उ वा - वच ् + वा - यय:
द वा - दा + वा - यय:
आ+ ए या म - ऐ या म
ए या म- इण ् धातु: लृ लकार: उ तमपु ष: ए या म ए याव: ए याम:
ययापयत ् - त + अयापयत ्
त + या धातु: + णच ् + थमपु ष: ययापयत ् ययापयताम ् ययापयन ्
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 66
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
द नमानसः भरतः त मात ् पादुके गृह वा नि द ामे ि थतः ता यां वसु धरां रर च
।
ता पयम ्
राम: व य पादुके द वा भरतं ययापयत ् । अत: द नमानसः भरतः त मात ्
राम य पादुके गृह वा नि द ामे ि थतः ता यां वसु धरां रर च।
याकरणम ्
♦सि ध:
त मात ् + भरतः - ज वसि ध:
भरत: + द नमानसः - वसगउकार:
ि थतः + ता यां - वसगसकार:
♦ कृ द ता:
गृह वा - + वा यय: ि थत: - था + त यय:
♦ समास:
वसू न धारय त इ त - वसु धरा - उपपदसमास: ताम ् - वसु धराम ्
द नं मानसं य य स: - द नमानस: - समाना धकरणबहु ी हसमास: तम ् द नमानसम ्
रर - र ँ धातु: ल लकार: थमपु ष: रर रर तु: रर ु:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 67
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦सि ध:
राघव: + तु - वसगसकार:
गरे : + त मात ् - वसगसकार:
वै: + अभू षयत ् - वसगरे फ:
♦ कृ द ता:
ग वा - गम ् + वा यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 68
॥ ीरामोद त: ॥ अथ अयो याका डः
मू ल लोक:
उ ष वा तु नशामेकाम ् आ मे त य राघवः ।
ववेश द डकार यं सीताल मणसंयु तः ॥२०॥
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ कृ द ता:
उ ष वा - उष ् + वा यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 69
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 70
॥ अयो याका डः सं प
े : ॥
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 71
व दनं कृ तवान ् । तदा मु न:े प नी तु सीतां वैः भू षणैः अभू षयत ् । प चात ् राघवः
मु न:े आ मे नशाम ् एकाम ् उ ष वा तु सीताल मणसंयु त: ीराम: द डकार यं ववेश
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 72
॥ ीरामोद त: ॥
॥ अथ आर यका ड: ॥
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 73
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
वराध: नाम रा स: वने जत: रामल मणौ च सीता च हतवान ् । तदा राम:
वराधम ् अवधीत ् ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
काकु थ: + वराधं - वसगउकार:
♦ समास:
व धना चो दत: - व धचो दत: - तृतीयात पु ष: तम ्
दारा च अनु ज च - दारानु जा: - इतरे तर व वसमास:
दारानु ज:ै सह वतते इ त सदारानु ज: - सहपू वपदकमधारयसमास: - तम ्
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 74
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
शरभ गा मं ा य वग तं त य वी य सः ।
तज े रा सानां वधं मु न भर थतः ॥२॥
पद वभाग:
शरभ गा मं ा य वग तं त य वी य सः तज े रा सानां वधं मु न भः अ थतः
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
मु न भ: + अ थत: - वसगरे फ:
♦ कृ द ता:
ा य- + आप ् + यप ् यय:
वी य - व + ई ् + यप ् यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 75
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
त मा ग वा सु ती णं च ण यानेन पू िजतः ।
अग य या मं ा य तं ननाम रघू तमः ॥३॥
पद वभाग:
त मात ् ग वा सु ती णं च ण य अनेन पू िजतः । अग य य आ मं ा य तं ननाम
रघू तमः
अ वय:
त मात ् सु ती णं ग वा, ण य च अनेन पू िजतः रघू तमः अग य य आ मं ा य
तं ननाम ।
ता पयम ्
त मात ् राम: सु ती ण य आ मं ग वा तं नम कृ तवान ् । एवम ् अनेक मु नीन ्
नम कृ य रघू तमः अग य य आ मं ा य तं ननाम ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
त मात ् + ग वा - ज वसि ध:
सु ती णं + च - अनु वारसि ध:
ण य + अनेन - सवणद घसि ध:
♦ समास:
रघू णाम ् उ तम: - रघू तम: - ष ठ त पु ष:
♦ कृ द ता:
ण य- + नम ् + यप ् यय:
ा य- + आप ् + यप ् यय:
ननाम - नम ् धातु: ल लकार: थमपु ष: ननाम नेमतु: नेमु:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 76
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
रामाय वै णवं चापम ् ऐ ं तू णीयु गं तथा ा मं च अ ं च ख गं च ददौ
कु भस भवः
अ वय:
कु भस भवः रामाय वै णवं चापम ् ऐ ं तू णीयु गं तथा ा मं च अ ं च ख गं च
ददौ ।
ता पयम ्
राम: अग या मं ग वा तं नम कृ तान ् । अत: कु भस भवः (अग य:) रामाय
वै णवं चापम ् ऐ ं तू णीयु गं तथा ा मं अ ं च ख गं च ददौ ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
च+अ म ् - सवणद घसि ध:
♦ समास:
कु भात ् स भव: य य स: -कु भस भवः - य धकरणबहु ी हसमास:
तू यो: यु ंगम ् – तू णीयु ंगम ् - ष ठ त पु ष:
♦ त ता ता:
व णो: इदम ् - वै णवम ् इ य इदम ् - ऐ म्
मण: इदम ् - ा मम ्
ददौ - + ददौ
ददौ - दा धातु: ल लकार: थमपु ष: ददौ ददतु: ददु:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 77
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
ततः स ग छन ् काकु थः समाग य जटायु षम ् वैदे याः पालनाय एनं धे
पतृव लभम ्
अ वय:
ततः सः काकु थः ग छन ् जटायु षम ् समाग य वैदे याः पालनाय एनं पतृव लभं
धे ।
ता पयम ्
प चात ् काकु थः राम: ग छन ् जटायु षम ् समाग य वैदे याः पालनाय एनं
पतृव लभं धे ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
स: + ग छन ् - वसगलोप: पालनाय + एनं - वृ सि ध:
♦ समास:
पतु: व लभ: - पतृव लभ: - ष ठ त पु ष: तम ् पतृव लभम ्
♦ कृ द ता:
समाग य - सम ् + आ + गम ् + यप ् यय:
♦ त ता ता:
वदे ह य इयम ् - वैदेह
धे - त ् + दधे दधे - धा धातु: ल लकार: थमपु ष: दधे दधाते द धरे
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 78
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ समास:
प चवट - प चानां वटानाम ् समाहार: - वगु समास:
ल मण न मतां - ल मणेन न मताम ् - तृतीयात पु ष:
♦ कृ द ता:
ा य- + आप ् + यप ् यय:
अ यु वास अ ध + ववास
ववास - वस ् धातु: ल लकार: थमपु ष: ववास ववसतु: ववसु:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 79
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
त अ ये य एकदा रामं व े शू पणखा अ भका । ति नर ता ल मणं च व े सः अ प
नराकरोत ् ॥७॥
अ वय:
त एकदा रामं अ ये य शू पणखा अ भका व े । ति नर ता ल मणं च व े । सः अ प
नराकरोत ् ।
ता पयम ्
वने एकदा रामं अ ये य शू पणखा अ भका व े । पर तु राम: नराकरोत ् । अत: सा
ल मणं च व े । सः अ प नराकरोत ् ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
त + अ ये य - सवणद घसि ध:
अ ये य + एकदा - वृ सि ध:
सः + अ प - वसगउकार:
♦ समास:
शू पा: इव नखा: य या: सा - शू पणखा - समाना धकरणबहु ी हसमास:
♦ कृ द ता:
अ ये य - अ भ + इण ् + यप ् यय:
अ भका - कामी
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 80
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
राममेव ततो व े कामाता कामसि नभम ् ।
पु न च ध कृ ता तेन सीताम य व षु ा ॥८॥
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
तत: + व े - वसगउकार:
पु न: + च - वसरं गसकार:
♦ समास:
कामम ् आता - कामाता - वतीयात पु ष:
अ य वत ् - अ भ + अ वत ्
अ वत ् - ु धातु: ल लकार: थमपु ष: अ वत ् अ वताम ् अ वन ्
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 81
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
तदा रोषात ् ल मणेन कृ त वणना सका सा तु जन थानं ग वा खराय एतत ्
यवेदयत ् ।
ता पयम ्
तदा रोषात ् ल मण: त या: वणना सकां छ नवान ् । प चात ् सा तु जन थानं ग वा
त या: सहोदराय खराय एतत ् यवेदयत ् ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
खराय + एतत ् - वृ सि ध:
एतत ् + यवेदयत ् - अनु ना सकासि ध:
♦ समास:
वणे च ना सका च एतेषां समाहार: - वणना सकम ् समाहा व वसमास:
कृ तं वणना सकं य या: सा - कृ त वणना सका - समाना धकरणबहु ी हसमास:
♦ कृ द ता:
ग वा - गम ् + त यय:
जन थानम ् - रा सानां वासभू त:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 82
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
तत ् आक य खरः ु ः राघवं ह तु म ् आययौ दूषण शरोमु यैः यातु धानैः समि वतः
अ वय:
ता पयम ्
प चात ् तत ् आक य खर: ु ः अभवत ् । अत: स: दूषण शरोमु यैः यातु धानैः
समि वतः राघवं ह तु म ् आययौ ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
तत ् + आक य - ज वसि ध:
ु ः + राघवं - वसगउकार:
♦ कृ द ता:
आक य - आ+ कण ् + यप ् यय:
ह तु म ् - हन ् + तु मु न ् यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 83
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
त णं ल मणे सीतां नधाय रघु न दनः ।
खरं सहानु गं स ये जघान लघु व मः ॥११॥
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
प चात ् लघु व मः रघु न दनः ीराम: त णं ल मणे सीतां नधाय दूषणं शरां
खरं च स ये जघान ।
याकरणम ्
♦ समास:
अनु ग छि त इ त अनु गा:
अनु ग:ै सह वतते इ त सहानु ग: सहपू वपदकमधारयसमास: तम ्
लघु: व म: य य स: लघु व म: - समाना धकरणबहु ी ह: समास:
♦ कृ द ता:
नधाय - न+धा + यप ् यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 84
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
राम: खरं दूषणं च हतवान ् । ततः शोकसमि वता शू पणखा ल कां गतवती । त
रावणाय वृ ता तं सवम ् आ दतः यवेदयत ् ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
यवेदयत ् + रावणाय - ज वसि ध:
♦ समास:
शोकेन समि वता - शोकसमि वता - तृतीयात पु ष:
♦ कृ द ता:
ग वा - गम ् धातु: + वा यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 85
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
त वा रावणः सीतां हतु कृ तम त तदा ।
मार च या मं ा य साहा ये तमचोदयत ् ॥१३॥
पद वभाग:
तत ् ु वा रावणः सीतां हतु कृ तम तः तदा मार च य आ मं ा य साहा ये तम ्
अचोदयत ्
अ वय:
तत ् ु वा तदा रावणः सीतां हतु कृ तम तः मार च य आ मं ा य साहा ये तम ्
अचोदयत ् ।
ता पयम ्
तत ् ु वा तदा रावणः सीतां हतु चि ततवान ् । अत: स: मार च य आ मं ा य
साहा ये तम ् अचोदयत ् ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
तत ् + ु वा - चु वसि ध: छ वसि ध:
कृ तम तः +तदा - वसगसकार:
मार च य + आ मम ् - सवणद घसि ध:
♦ समास:
कृ ता म त: येन स: - कृ तम त: - समाना धकरणबहु ी हसमास:
♦ कृ द ता:
ु वा - ु + वा यय:
हतु म ् - + तु मु न ् यय:
ा य - ा + आप ् + यप ् यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 86
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
सः अ प वणमृगः भू वा सीतायाः मु खे अचरत ् । सा तु तं मृगम ् आहतु भतारं
समयाचत ।
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
सः + अ प - वसगउकार: पू व पसि ध:
वणमृगः + भू वा - वसगउकार:
मु खे + अचरत ् -पू व पसि ध:
♦ कृ द ता:
भू वा - भू + वा यय:
आहतु म ् - आ + +तु मु न ् यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 87
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
रघु न दनः ल मणं सीतां र तु ं नयु य, तू ण व तं मृगं कानना तरे अ वग छत ् ।
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ समास:
कानन य अ तरम ् - कानना तरम ् - ष ठ त पु ष: ति मन ्
♦ कृ द ता:
नयु य - न + यु ज ् + यप ् यय:
र तु म ् - र ् + तु मु न ् यय:
अ वग छत ् - अनु + अग छत ्
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 88
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
रामः च मृगं व याध । सः (मार च:) नजं पम ् आि थतः । "हा सीते ल मण" इ त
एवं उ चै: दन ् मार च: ाणान ् सम यजत ् ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
ल मण + इ त - गु णसि ध
इ त + एवं - य सि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 89
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
एतत ् आक य वैदे या: ल मणः चो दतः भृशम ् त र ां दे वताः ा य ययौ
राघवाि तकम ्
अ वय:
एतत ् आक य भृशं चो दतः ल मणः दे वताः वैदे या: त ां ा य राघवाि तकं
ययौ ।
ता पयम ्
मार च य वचनम ् ृ वा भृशं चो दतः ल मणः दे वता: वैदे या: त ां ा य
ीराम य समीपे ययौ ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
एतत ् + आक य - ज वसि ध: वैदे या: + भृशम ् - वसगलोप:
ल मण: + चो दत: - वसगसकार: चो दत: + भृशम ् - वसगउकार:
♦समास:
राघव य अि तकं - राघवाि तकम ् - ष ठ त पु ष:
त या: र ाम ् - त ाम ् - ष ठ त पु ष:
♦कृ द ता:
आक य - आ + कण ् + यप ् यय: ा य - ा + अथ ् + यप ् यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 90
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
तद तरं समासा य रावणः य त पधृत ् सीतां गृह वा ययौ गगनेन मु दाि वतः
अ वय:
तद तरं रावणः य त पधृत ् समासा य, मु दाि वतः सीतां गृह वा गगनेन ययौ ।
ता पयम ्
याकरणम ्
रावणः + य त पधृत ् - वसग उकार:
♦ कृ द ता:
गृह वा - + वा यय:
समासा य - सम ् + आ + स + यप ् यय:
गगनम ् - आकाशम ्
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 91
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
ततो जटायु रालो य नीयमानां तु जानक म ् ।
ाहर ावणं ा य तु डप नखैभ ृशम ् ॥१९॥
पद वभाग:
ततः जटायु ः आलो य नीयमानां तु जानक म ् ाहर रावणं ा य तु डप नखैः
भृशम ्
अ वय:
ततः जटायु ः जानक ं नीयमानां तु आलो य, रावणं ा य, तु डप नखैः भृशं ाहरत ् ।
ता पयम ्
रावण: सीतां गृह वा गतवान ् । ततः जटायु ः जानक ं नीयमानां तु आलो य रावण य
समीपे गतवान ् । तु डप नखैः भृशं ाहरत ् ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
ततः +जटायु ः - वसगउकार: जटायु ः + आलो य - वसगरे फ:
ाहरत ् + रावणम ् - ज वसि ध: तु डप नखैः + भृशम ् - वसगरे फ:
♦ कृ द ता:
आलो य - आ + लोक् + यप ् यय:
ा य - ा + आप ् + यप ् यय:
♦त ता ता:
जनक य अप यं ी जानक
ाहरत ् - + अहरत ्
अहरत ् - धातु: ल लकार: थमपु ष: अहरत ् अहरताम ् अहरन ्
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 92
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
छ वा एनं च हासेन पात य वा च भू तले गृह वा रावणः सीतां ा वशत ्
नजमि दरम ्
अ वय:
एनं च हासेन छ वा, भू तले च पात य वा, रावणः सीतां गृह वा, नजमि दरं
ा वशत ् ।
ता पयम ्
एनं त य ख गेन (च हासेन) जटायु ं छ वा, भू तले च पात य वा, रावणः सीतां
गृह वा, वगृहं ा वशत ् ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
छ वा + एनं - वृ सि ध:
ा वशत ् + नजमि दरम ् - अनु ना सकासि ध:
♦ कृ द ता:
छ वा - छ + वा यय:
पात य वा - पत ् + णच ् + वा यय:
गृह वा - + वा यय:
च हास - रावण य ख ग:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 93
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अशोकव नका म ये सं था य जनका मजाम ् रावणः र तु ं च एनां नयु योज
नशाचर ः
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
रावण: + र तु ं - वसगउकार:
च + एनां - वृ सि ध:
♦ कृ द ता:
सं था य - सम ् + था + यप ् यय:
र तु म ् - र ् + तु मु न ् यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 94
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
ह वा रामः तु मार चम ् आग छन ् अनु जे रताम ् वाताम ् आक य दुःखातः पणशालाम ्
उपागमत ्
अ वय:
रामः तु मार चं ह वा आग छन ् अनु जे रतां वाताम ् आक य, दुःखातः पणशालाम ्
उपागमत ् ।
ता पयम ्
रावण: सीतां अप य ल गां गतवान ् । रामः तु मार चं ह वा आग छन ् अनु जे रतां
वाताम ् आक य दुःखात: पणशालाम ् उपागमत ् ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
रामः + तु - वसगसकार:
आग छन ् + अनु जे रताम ् - ङमु डागमसि ध:
♦ समास:
अनु जेन ई रता - अनु जे रता ताम ् - तृतीयात पु ष:
♦ कृ द ता:
ह वा - हन ्+ वा यय:
उपागमत ् - उप + आ + अगमत ्
ई रता - ईर् + त यय: ( ी)
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 95
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वा त वैदेह ं व च वानः वना तरे सहानु जः गृ राजं छ नप ं ददश सः
अ वय:
त वैदेह ं अ वा वना तरे सहानु जः व च वानः सः छ नप ं गृ राजं ददश ।
ता पयम ्
प चात ् त वैदेह ं अ वा वना तरे ल मणेन सह राम: व च वानः छ नप ं
गृ राजं ददश ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
व च वानः + वना तरे - वसगउकार:
सहानु जः + गृ राजं - वसगउकार:
♦ समास:
गृ ाणां राजा - गृ राज: - ष ठ त पु ष: - तम ्
अनु जेन सह वतते इ त सहानु ज: - सहपू वपदकमधारयसमास:
छ नौ प ौ य य स: - छ नप : समाना धकरणबहु ी हसमास: - तम ्
♦कृ द ता:
अ वा - अ + श ् + वा यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 96
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
तेन उ तां जानक वाता ु वा प चात ् मृतं च तम ् द वा सहानु जः रामः च े त य
उदक याम ्
अ वय:
तेन उ तां जानक वाता ु वा, प चात ् तं मृतं च द वा, सहानु जः रामः त य
उदक यां च े ।
ता पयम ्
छ नप ेन उ तां जानक वाता आक य प चात ् तं मृतं च द वा, सहानु जः रामः
त य उदक यां च े ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
तेन + उ तां - गु णसि ध: प चात ् + मृतं - अनु ना सकासि ध:
सहानु जः + रामः – वसगउकार त य + उदक याम ् - गु णसि ध:
♦समास:
अनु जेन सह वतते इ त सहानु ज: - सहपू वपदकमधारयसमास:
♦ कृ द ता:
ु वा - ु + वा यय:
द वा - द + वा यय:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 97
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ भभवं प चात ् कुवतीं प थ ल मणः अयोमु खीं चकार आशु कृ त वणना सकाम ्
अ वय:
प चात ् प थ ल मणः आ मनः अ भभवं कुवतीं अयोमु खीं आशु कृ त वणना सकां
चकार ।
ता पयम ्
प चात ् प थ ल मणः आ मनः अ भभवं कुवतीं अयोमु खी नाम रा सीं आशु
कृ त वणना सकां चकार ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
आ मन: + अ भभवम ् - वसगउकार: पू व पसि ध: च
चकार + आशु - सवणद घसि ध:
♦ समास:
अय: इव मु खम ् य या: सा अयोमु खी - समाना धकरणबहु ी हसमास:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 98
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
कब ध: रामल मणौ गृह तव ◌ान ् । तौ त य भु जौ यकृ तताम ् । ततः तु कब धेन
या चतौ तौ तत ् दे हं च दे हतु ः ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
ततः + तु - वसगसकार:
तत ् + दे हम ् - ज वसि ध:
http://sreegurukrupa.blogspot.in Page 99
॥ ीरामोद त: ॥ अथ आर यका ड:
मू ल लोक:
स तु द याकृ तभू वा रामं सीतोपल धये ।
सु ीवमृ यमू क थं याह यु वा दवं ययौ ॥२७॥
पद वभाग:
सः तु द याकृ तः भू वा रामं सीता उपल धये सु ीवम ् ऋ यमू क थं या ह इ त उ वा
दवं ययौ
अ वय:
स: तु द याकृ तः भू वा रामं “सीता-उपल धये ऋ यमू क थं सु ीवं या ह” इ त उ वा
दवं ययौ ।
ता पयम ्
प चात ् स: तु द याकृ तः भू वा रामं “सीता उपल धये ऋ यमू क थं सु ीवं या ह” इ त
उ वा दवं ययौ ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
स: + तु - वसगलोप: द याकृ तः + भू वा - वसगरे फ:
सीता + उपल धये - गु णसि ध: या ह + इ त - सवणद घसि ध:
इत+उ वा - य सि ध:
♦ समास:
सीताया: उपलि ध: - ष ठ त पु ष: त यै
♦ कृ द ता:
भू वा - भू + व◌ा यय: उ वा - वच ् + वा यय:
या ह - या धातो: लो म यमपु ष: यातात/् या ह यातम ् यात
ययौ - या धातु: ल लकार: थमपु ष: ययौ ययतु: ययु:
पद वभाग:
ततः ीतः रघु े ठः शबर -आ मम ् अ ययात ् । तया अ भपू िजतः प चात ् प पां ाप
सल मणः
अ वय:
ततः रघु े ठः ीतः शबर -आ मम ् अ ययात ् । तया सल मणः अ भपू िजतः प चात ्
प पां ाप ।
ता पयम ्
प चात ् राम: ीतः शबर आ मम ् अ ययात ् । तया सल मणः अ भपू िजतः प चात ्
प पां ाप ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
ीतः + रघु े ठः - वसगउकार:
♦ समास:
ल मणेन सह वतते इ त सल मण: - सहपू वपदकमधारयसमास:
शबया: आ मम ् - शबया मम ् - ष ठ त पु ष:
अ ययात ् - अ भ + अयात ्
अयात ् - या धातो: ल लकार: थमपु ष: अयात ् अयाताम ् अयान ् /अयु:
ाप - + आप ् धातो: ल लकार: थमपु ष: आप आपतु आपु:
वराध: नाम रा स: वने जत: रामल मणौ च सीता च हतवान ् । तदा राम:
वराधम ् अवधीत ् । प चात ् राम: शरभ गा मं गतवान ् । त स: मु नं नम कृ तवान ् ।
स: "राम! भवत: दशनेन अहं भा यं ा तवान ् । भवान ् अ त: सु ती णमु ने: आ मं
ग छ! स: मु न: तु यं माग दशय त" इ यु वा होमा नौ व य शर रं य तवान ् ।
अत: अनेक ऋषय: आाग य रा साणां पीडनम ् अवदन ् । अत: राम: "रा सान ् वधं
क र या म" इ त त ां द तवान ् । त मात ् राम: सु ती ण य आ मं ग वा तं
नम कृ तवान ् । एवम ् अनेक मु नीन ् नम कृ य रघू तमः अग य य आ मं ा य तं
ननाम ।
अथ कि क धाका डः
मू ल लोक:
पद वभाग:
हनू मान ् अथ सु ीव न द ट: रामल मणौ ा य ु वा तु वृ ता तं तेन तौ समयोजयत ्
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
सु ीव न द ट: + रामल मणौ - वसगउकार:
♦ समास:
राम: च ल मण: च -रामल मणौ इतरे तर व वसमास:
सु वेन न द ट: सु व न द ट: - तृतीयात पु ष:
ा य- + आप ् + यप ् यय:
ु वा - +
ु वा यय:
समयोजयत ् - सम ् + अयोजयत ्
अयोजयत ् - यु ज ् धातु ल लकार: थमपु ष: एकवचनम ्
अयोजयत ्/अयोजयत अयोजयताम ् /अयोजयेताम ् अयोजयन ्/अयोजय त
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
ततः + राम य - वसगउकार:
♦ कृ द त◌ा:
नवे य - न + वे + यप ् यय:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
राम: + ह न या म - वसगउकार:
ह न या म + इ त - सवणद घसि ध:
इ त + अ येन - य सि ध:
तज े - त+ज े
दश य या म - श ् + णच ् + लृ उपु एकवचनम ्
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
सु ीवेण+ अथ - सवणद घसि ध:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
दु दु भ - म दोदया: सहोदर:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
पु नः च रघू तमः तेन द शतान ् स त सालान ् एकेन बाणेन, साध त य अनु श कया
च छे द ।
ता पयम ्
पु नः च रघू तमः तेन द शतान ् स त सालान ् एकेन बाणेन, साध त य अनु श कया
च छे द ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
पु नः + च - वसगसकार:
द शतान ् + तेन - स वसि ध:
बाणेन + एकेन - वृ सि ध:
त य + अनु श कया - सवणद घसि ध:
साल: - वृ वशेष :
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
ततः + रामसमि वतः - वसगउकार:
जगज + अतीव - सवणद घसि ध:
♦ समास:
वानराणाम ् अ धप: - वानरा धप: - ष ठ त पु ष: - तम ्
♦ कृ द ता:
ा य- + आप ् + यप ् यय:
सं ट: - सम ् + ष ् + त यय:
जगज - गज ् धातो: ल लकार: थमपु ष: जगज जगजतु: जगजु:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
समरे + अपीडयत ् - पू व पसि ध:
अपीडयत ् + भृशम ् - ज वसि ध:
सः + अ प - वसगउकार: पू व पसि ध:
ा वत ् + राघवाि तकम ् - ज वसि ध:
♦ कृ द ता:
न य - नस ् + म ् + यप ् यय:
ा वत ् - + अ वत ् - अ वत ् - ु धातु; ल पु एक अ वत ् अ वताम ् अ वन ्
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
कृ त च नः + तु - वसगसकार:
पु नः + एव - वसगरे फ:
सः + वा लनम ् - वसगलोप:
रणाय + आ वयत - सवणद घसि ध:
रामः + तरो हतः - वसगसकार:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
ततः + वाल - वसगउकार:
तारया + अ भ हतं - सवणद घसि ध:
कु पतः + ा ा - वसगउकार:
हे ममाला अ य अ ती त हे ममाल
सु दा णं - अ तभय करम ्
अ भ हतम ् - अवदत ्
मू ल लोक:
बाणेन वा लनं रामो व वा भू मौ यपातयत ् ।
सोऽ प राम इ त ा वा य वा दे हं दवं ययौ ॥११॥
पद वभाग:
बाणेन वा लनं रामः व वा भू मौ यपातयत ् सः अ प राम इ त ा वा य वा दे हं
दवं ययौ
अ वय:
रामः वा लनं बाणेन व वा भू मौ यपातयत ् । सः अ प ‘राम’ इ त ा वा दे हं य वा
दवं ययौ ।
ता पयम ्
रामः वा लनं बाणेन व वा भू मौ यपातयत ् । सः अ प ‘राम’ इ त ा वा दे हं य वा
वग गतवान ् ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
रामः + व वा - वसगउकार:
सः + अ प - वसगउकार:पू व पसि ध:
♦ कृ द ता:
य वा - यज ् + वा यय:
व वा - यध ् + वा यय:
ा वा - ा+ वा यय:
यपातयत ् - न + अपातयत ्
अपातयत ् - पत ् + णच ् + ल लकार: थमपु ष: अपातयत ् अपातयताम ् अपातयन ्
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
चकार + आ तव सलः - सवणद घसि ध:
♦ समास:
रघू णाम ् उ तम: - रघू तम: - ष ठ त पु ष:
♦ कृ द ता:
समा वा य - सम ् + आ + वस ् + यप ् यय:
चकार - कृ पर मैप द धातु: ल लकार: थमपु ष: चकार च तु: च ु :
मू ल लोक:
पद वभाग:
ततः मा यवतः पृ ठे रामः ल मणसंयु तः उवास चतु रः मासान ् सीता वरहदुः खतः
अ वय:
ततः ल मणसंयु तः सीता वरहदुः खतः रामः मा यवतः पृ ठे चतु रः मासान ् उवास ।
ता पयम ्
ततः ल मणसंयु तः सीता वरहदुः खतः रामः मा यवतः पृ ठे चतु रः मासान ् उवास ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
♦ समास:
सीताया: वरह: - सीता वरह: - प चमीत पु ष:
पद वभाग:
अथ राम य नदशात ् ल मणः वानरा धपम ् आनयत ् लवगैः साध हनू मत-् मु खैः
ग रम ्
अ वय:
ता पयम ्
प चात ् ल मणः राम य नदशात ् लवगैः साध हनू म मु खैः वानरा धपम ् ग रम ्
आनयत ् ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
♦ समास:
मू ल लोक:
सु ीवो राघवं वा वचना त य वानरान ् ।
ययु त सीताम वे टु माशासु चतसृ व प ॥१५॥
पद वभाग:
सु ीवः राघवं वा वचनात ् त य वानरान ् ययु त सीताम ् अ वे टु म ् आशासु
चतसृषु अ प
अ वय:
सु ीवः राघवं वा त य वचनात ् वानरान ् सीताम ् अ वे टु म ् चतसृषु आशासु अ प
ययु त।
ता पयम ्
सु ीवः राघवं वा त य वचनात ् वानरान ् सीताम ् अ वे टु म ् चतसृषु आशासु अ प
ययु त।
याकरणम ्
♦ सि ध:
सु ीवः + राघवं - वसगउकार:
चतसृषु + अ प - य सि ध:
♦ कृ द ता:
वा - श ् + वा यय:
अ वे टु म ् - अनु + इषु + तु मु न ् यय:
ययु क - न + अयु त
अयु त - यु ज ् धातो: ल लकार: थमपु ष: ययु त ययु जाताम ् ययु जत
पद वभाग:
ततः हनु मतः पाणौ ददौ रामः अ गु ल यकम ् व वासाय तु वैदे याः त गृह वा स
नययौ
अ वय:
ततः रामः हनु मतः पाणौ अ गु ल यकं ददौ । स: वैदे याः व वासाय तु त गृह वा
नययौ ।
ता पयम ्
प चात ् रामः हनु मतः पाणौ अ गु ल यकं द तवान ् । स: वैदे याः व वासाय तु तत ्
गृह वा नययौ ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
ततः + हनु मतः - वसगउकार:
रामः + अ गु ल यकम ् - वसगउकार:पू व पसि ध:
वैदे याः + तत ् - वसगसकार:
तत ् + गृह वा - ज वसि ध:
स: + नययौ - वसगलोप:
♦ कृ द ता:
गृह वा - + वा यय:
मू ल लोक:
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
ततः + हनू म मु खाः - वसगउकार:
हनू म मु खाः + वानराः - वसगलोप:
वानरा: + द णां - वसगलोप:
♦ कृ द ता:
ग वा - गम ् + वा यय:
मू ल लोक:
समया त मा त च ु ः ायोपवेशनम ् ।
तेऽ स पा तना ो तां सीतावा ता च शु ु वु ः॥१८॥
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
ते + अ - पू व पसि ध:
मू ल लोक:
ततः ापु द व तम ् अ गदा याः लव गमाः ।
तं वल घ यतु ं तेषां न कि चदभवत ् मः ॥१९॥
पद वभाग:
ततः ापु ः उद व तम ् अ गदा याः लव गमाः तं वल घ यतु ं तेषां न कि च
अभवत ् मः
अ वय:
ततः अ गदा याः लव गमाः उद व तं ापु ः । तं वल घ यतु ं तेषां कि च मः न
अभवत ् ।
ता पयम ्
प चात ् अ गदा याः वानरा: उद व तं ापु ः । तं वल घ यतु ं तेषां कि च समथ: न
अभवत ् ।
याकरणम ्
♦ सि ध:
ापु ः + उद व तम ् - वसगरे फ:
कि चत ् +अभवत ् - ज वसि ध:
♦ कृ द ता:
वल घ यतु म ् - व + ल घ ् + तु मु न ् यय:
ापु:- + आपु:
आप ् धातो: ल लकार: आप आपतु: आपु:
अ गद: - वा लपु :
म: - समथ:
उद वान ् - समु :
पद वभाग:
अ वय:
ता पयम ्
याकरणम ्
♦ सि ध:
आ रोह - आ + रोह
अ नला मज: - हनू मान ्