Professional Documents
Culture Documents
Ainigmata Tou Sympantos 02
Ainigmata Tou Sympantos 02
Ainigmata Tou Sympantos 02
τμήματα
ΦΙΛΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ Μία, θερμή υποδοχή
3
4
η ανέλκυση
του αρχαιότερου
ελληνικού πλοίου
Μια ματιά επιβεβαίωσε ότι ό δύτης σφουγγαριών Εγκαινιάζοντας μια νέα σειρά άρθρων, της υποβρύ-
είχε πει την αλήθεια. Ακόμα και στο αμυδρό φως χιας αρχαιολογίας, παρουσιάζουμε ένα γλαφυρότατο
πού υπάρχει σε βάθος 90 ποδιών οι σωριασμένοι άρθρο για ένα αρχαίο ελληνικό πλοίο. Έπί 23 αιώνες
αμφορείς φαινόντουσαν καθαρά. Φύκια ριπίδιζαν πά- κοιμότανε στο βυθό περιμένοντας το ραντεβού του
νω στις καμπυλωτές πλευρές των μεγάλων δοχείων. με τον 20ο αιώνα.
Λαμπερά ψάρια ορμούσαν ανάμεσα στα κομψά σχή-
ματα τους.
Γεμάτοι χαρά, ή γυναίκα μου κι εγώ κολυμπή-
σαμε άλλη μία φορά γύρω απ' τα λείψανα πού ήταν
καλυμένα με σκληρό επίθεμα μάργας, και κατόπιν
ανεβήκαμε κατά μήκος της αλυσίδας της άγκυρας
του πλοίου πού μας είχε πάει εκεί.
Είδαμε αρκετά για να μας δώσουν ελπίδες για μια 'Ενας καλλιτέχνης αναπαράστησε το βύθισμα του
σπουδαία ανακάλυψη, αλλά δεν υπήρχε τρόπος τότε πλοίου που πιθανό να ήταν αποτέλεσμα μιας τρικυ-
να μαντέψουμε πόσο μεγάλο ήταν το έπαθλο πού βρι- μίας. Κρασί που διέφυγε απ' το άμπάρι στριφογυρί-
σκόταν εκεί και πού θα μπορούσε να κερδηθεί. 'Οπως ζει στα τελικά απόνερα του πλοίου.
αποδείχτηκε, αυτό το χαμένο και μοναχικό σημείο
πού βρισκόταν λιγώτερο από ένα μίλι έξω απ' το
λιμάνι της Κυρήνειας στην Κύπρο, (βλέπε τον χάρτη),
δεν απέδωσε μόνο το φορτίο άλλά και το ίδιο το πλοίο.
'Ηταν ένα Ελληνικό εμπορικό πλοίο του τέταρτου π.Χ.
αιώνα. Οί συγκεντρωμένοι αμφορείς πού είχαμε δει
σημείωναν τον τάφο του παλαιότερου ποντοπόρου σκά-
φους πού περισυλέχτηκε ποτέ, ένα πλοίο τόσο ανέ-
παφο σχεδόν ώστε μπορούσε να μεταφερθεί στην επι-
φάνεια, να διατηρηθεί, να μελετηθεί και να παρου-
σιαστεί στο κοινό.
Μια ώρα νωρίτερα είχαμε αναχωρήσει μ' ένα ντό-
πιο πλοίο απ' το λιμάνι της Κυρήνειας. Βασιζόμαστε
για την επιχείρηση μας στα μάτια και στη μνήμη
ενός δύτη σφουγγαριών με το όνομα Ανδρέας Καρίο-
λος, πού μας είχε εκμυστηρευτεί εμπιστευτικά ότι
βρήκε αποδείξεις για κάποιο «παλιό ναυάγιο», ΄Οταν
απομακρυνθήκαμε για 10 λεπτά ταξιδεύοντας στη θά-
λασσα, ό Ανδρέας κοίταξε το κάστρο των σταυροφό-
χρονολογία.
8
Αυτό προσέφερε στους δύτες ένα μέρος ν' ανα-
παύονται σε μια κλειστή κάψουλα αέρα και να μιλάνε
με το τηλέφωνο σ' ένα χειριστή στο πλοίο.
Με ντεπόζιτα αέρος για επείγουσα ανάγκη τοπο-
θετημένα σε στρατηγικές θέσεις στο βυθό, δύο στα-
θμούς άποσυμπίεσης προς τα πάνω, και δύο θαλάμους
άνασυμπιέσης στη μαούνα, ήμασταν έτοιμοι ν' αρχί-
σουμε.
12
Το ξύλινο κομμάτι με την Θήκη ακόμη στη θέση της,
Ισως χρησίμευε για να υψώνεται ή κεραία τον ίστον.
14
ακόμη αρχαιότερο. Μάλιστα, είναι το παλαιότερο πα- Ή Σούζαν 'Οουεν έφτιαξε περισσότερες άπο 1,000
ράδειγμα αυτής της τεχνικής πού βρέθηκε ως τώρα. κωδικοποιημένες πλαστικές ετικέτες. Καρφιτσωμέ-
Μερικά μπαλώματα στο κάλυμα έδειχναν ότι το νες σε κάθε κομάτι ξύλου, πριν μετακινηθεί απ' τον
μολύβδινο «δέρμα» του πλοίου αποδείχτηκε ότι ήταν βυθό της θάλασσας, αυτοί οι σημαδευτήρες θ' άπλο-
τρωτό. Μήπως ό Πλοίαρχος πίστευε ότι το πλοίο ποιούσαν την έπανακατασκευή του πλοίου. 'Ηταν
του ήταν πλόϊμο, ενώ δεν ήταν; Ακόμη και στα σαν ένας γιγαντιαίος τρισδιάστατος γρίφος.
δικά μας μάτια οι γερασμένες πλευρές και σανίδες Μ' ένα υποβρύχιο πριόνι πού δούλευε με συμπιε-
φαίνονταν αρκετά γερές στην επιφάνεια. Μόνο όταν σμένο αέρα, κόψαμε μερικά μέρη του σκάφους σ' εύ-
αρχίσαμε να διαλύουμε το σκάφος μπορέσαμε να δού- χείρηστα μεγέθη. Το μεγαλύτερο μέρος του όμως,
με την εκτεταμένη βλάβη πού παρέλειψε να δει ό διαλύθηκε στον βυθό της θάλασσας, κομάτι - κομάτι.
πλοίαρχος. Χρησιμοποιώντας δίσκους πού υψώνονταν με μπα-
Οί σανίδες ήταν γεμάτες τρύπες πού έκαναν τα λόνια, μεταφέραμε τα μαλακά καΐ εύθραστα ξύλα στην
σκουλήκια του ξύλου. Εκατοντάδες σκουλήκια, ανοί- επιφάνεια. Από την μαούνα μεταφέραμε, γρήγορα
γοντας τρύπες ανεμπόδιστα, φαίνεται ότι έδωσαν τα ξύλα στο κάστρο για καθάρισμα και αποθήκευση
στο πλοίο το θανατηφόρο χτύπημα πολύ καιρό πριν σε ντεπόζιτα με γλυκό νερό. Ή Νάνσυ Πάλμερ έφτια-
βυθιστεί και καθήσει στο βυθό της θάλασσας. ξε διαφανή σχέδια κάθε πλευράς για να καταγράψει
την ακριβή καμπυλότητα για μεταγενέστερη έπανα-
κατασκευή.
Το πλοίο μετακινήθηκε στην παραλία σε κομμάτια. Ή θάλασσα παρέμεινε ήρεμη. Στίς 3 'Οκτωβρίου
οι τελευταίες σανίδες του πλοίου βγήκαν στην επι-
φάνεια. Με 29 φορτία των μεγάλων δίσκων, ανυψώ-
Ως τόν Αύγουστο ή δουλειά είχε προχωρήσει τό- σαμε περίπου πέντε τόννους διαβρεγμένων ξύλων.
σο καλά ώστε αποφασίσαμε να ανελκύσουμε το πλοίο Τον περασμένο χειμώνα μια ομάδα μελών της απο-
πρίν τελειώσει ή σαιζόν. Θέλαμε όχι μόνο να σώσου- στολής παρέμεινε στην Κυρήνεια για να επιβλέπει
με τα ξύλα αυτής της μοναδικής ανακάλυψης, αλλά την διατήρηση καί σταθεροποίηση των ξύλων του
καί θα τα άνασυναρμολογήσουμε με την μορφή πού πλοίου. Το τμήμα Αρχαιοτήτων της Κύπρου άπο-
τα βρήκαμε. καθιστά μία άπο τις θολωτές στοές του κάστρου της
17
Συνεχίζοντας την παράθεση των στοιχείων για την ύπαρξη των
εξωγήινων υπάρξεων ο συνεργάτης μας κ. Διον. Ι. Σιμόπουλος
προχωρεί ένα άκόμη βήμα προς την κατεύθυνση αυτή. Όπωσδήπο-
τε δεν είμαστε μόνοι στο Σύμπαν, Αλλά που είναι oi εξωγήινοι;
Πολλοί νομίζουν ότι ή προσπά- μπορεί να συγκρατεί ατμόσφαιρα τηρεί ατμόσφαιρα, και παρ' όλο
θεια για την ανακάλυψη διαστημι- γύρω της. Ή ατμόσφαιρα όμως πού δεν είναι δυνατόν να ανακα-
κών πολιτισμών είναι κάτι το πρόσ- αυτή αποτελείται κυρίως από διο- λύψουμε κάποιο ανεπτυγμένο πολι-
φατο. Κάτι πού άρχισε με την αρχή ξείδιο του άνθρακα πού έχει την τισμό όπως έλπιζε ό Πέρσιβαλ
της διαστημικής εποχής του ανθρώ- ιδιότητα να συγκρατεί στον πλανή- Λόουελλ με τη θεωρία του για
που κατά την δεκαετία 1950- 1960. τη την θερμότητα πού δέχεται από τίς τεχνικές διώρυγες του Άρη,
Ή αναζήτηση όμως ζωής στο διά- τον ήλιο με αποτέλεσμα μερικά υπάρχει ακόμη ελπίδα να ανακαλύ-
στημα χρονολογείται στην πρα- διαστημόπλοια να μας εχουν πλη- ψουμε μέσα στο 1976 την ύπαρξη
γματικότητα πριν χιλιάδες χρόνια. ροφορήσει τελευταία ότι ή θερ- μιας κάποιας υποτυπώδους μορφής
Ή μυθολογία και οί παραδόσεις μοκρασία της Αφροδίτης πλησιά- ζωής επάνω του. Το αυτόματο αμε-
όλων σχεδόν των λαών είναι γεμά- ζει τους 800° Φάρεναϊτ καί ότι ή ρικανικό διαστημόπλοιο Μάρινερ 9
τες από ενδείξεις αυτής της προσ- ατμοσφαιρική πίεση πού επικρατεί στα τέλη του 1971 και κατά το με-
πάθειας. στην επιφάνεια της είναι περίπου 90 γαλύτερο μέρος του 1972 περιστρε-
Φυσικά με τα σημερινά επιτεύ- φορές μεγαλύτερη από την ατμο- φόταν συνεχώς γύρω από τον 'Αρη
γματα της επιστήμης, ή προσπά- σφαιρική πίεση της Γης. Γι' αυτό στέλνοντας στην Γη πολλές ποικί-
θεια αυτή έχει πάρει έναν θετικό δεν μπορεί να υφίσταται ούτε νερό λες πληροφορίες. 'Ηταν δε σε θέση
δρόμο απ' ότι στο παρελθόν. Μπο- σε υγρή κατάσταση, ούτε ίχνη να χαρτογραφήσει με λεπτομέρειες
ρούμε δηλαδή σήμερα με την πρόο- ζωής. ολόκληρο αυτό τον πλανήτη άπο-
δο της επιστήμης να βασίσουμε Ό τέταρτος πλανήτης του ήλια- στέλνοντας στη γη καθαρώτατες
την αναζήτηση μας αυτή στα ανε- κού μας συστήματος ο 'Αρης άν φωτογραφείες των χαρακτηριστι-
πτυγμένα μέσα των επιστημονικών και μικρότερος από την Γη δια- κών της επιφανείας του. Με τίς φω-
οργάνων και των πειραματικών μας
ενδείξεων. Με βάση λοιπόν αυτά
πού αναφέραμε στο προηγούμενο Ή Γη από την Σελήνη πού έγινε το 1969 ο πρώτος σταθμός του άν-
τεύχος για το τι είναι ζωή και για θρώπου στην αναζήτηση του για εξωγήινους πολιτισμούς.
την πειραματική εξερεύνηση της
ζωής στα εργαστήρια μας, είμαστε
έτοιμοι να ξεκινήσουμε για το τα-
ξείδι της αναζήτησης μας αρχί-
ζοντας πρώτα από τους πλανήτες
του ήλιακοϋ μας συστήματος.
Οί πλανήτες πού βρίσκονται πλη-
σιέστερα στον ήλιο απ' ότι ή Γη
μας, δηλ. ό Έρμης και ή Αφροδί-
τη είναι αδύνατον να συντηρούν
οποιοδήποτε ίχνος ζωής επάνω τους.
Ό Ερμής πού απέχει από τον ήλιο
μόλις το 1/3 απ' ό,τι απέχει ή Γη
δέχεται 9 φορές περισσότερη θερ-
μότητα από τον ήλιο απ' ότι δέχε-
ται ή Γη. Γι' αυτό οί θερμοκρασίες
πού έπικρατούν στον Έρμή είναι
τόσο υψηλές ώστε ακόμη καί πολλά
μέταλλα του πλανήτη αύτού να
βρίσκονται σε ρευστή κατάσταση.
Επί πλέον, ό Έρμης, ό μικρότε-
ρος πλανήτης του ήλιακού μας συ-
στήματος, είναι τόσο μικρός ώστε
δεν μπορεί να συγκρατεί γύρω του
παρά μικρά μόνο ίχνη άτμφόσφαι-
ρας.
Η Αφροδίτη ονομάζεται πολλές
φορές καί δίδυμη αδελφή της Γης
λόγω του ίδιου σχεδόν μεγέθους
πού έχουν οί δύο πλανήτες. Γι' αυ-
τό γνωρίζουμε ότι ή 'Αφροδίτη
18
τογραφίες αυτές έπαψαν πια να
θεωρούνται οί ραβδώσεις του Σκια-
παρέλλι σαν τεχνικά κανάλια, κτί-
σματα ενός ανεπτυγμένου Άρεια-
νού πολιτισμού, γιατί απέδειξαν
καθαρώτατα ότι οί ραβδώσεις αυ-
τές ήταν φυσικά χαρακτηριστικά
της επιφανείας δηλ. μεγάλες χαρά-
δρες, ξεροπόταμα, ή σειρές κρατή-
ρων και βουνοσειρών. Παρόλα αυ-
τά δεν είμαστε ακόμη σε θέση να
γνωρίζουμε εάν υπάρχει ή όχι ζωή
πάνω στην επιφάνεια του. Πολλοί
επιστήμονες που μελέτησαν τις πλη
ροφορίες του Μάρινερ, θεωρούν
πολύ πιθανή την ύπαρξη υποτυπώ-
δους ζωής σε ορισμένες περιοχές
του πλανήτη όπου υπάρχει και πά-
γος ή χιόνι, το όποιο λειώνοντας
να είναι σε θέση να αναζωογονεί
υποτυπώδεις μορφές ζωής. Ή τελι-
κή όμως απάντηση στο ερώτημα
«εάν υπάρχει ζωή ή όχι στον 'Αρη»
δεν πρόκειται να δοθεί μέχρι το
1976. Γιατί τότε δυο μη επανδρωμέ-
να διαστημόπλοια του προγράμμα- Τό διαστημόπλοιο "Βίκινγκ" πού θά εκτοξευθεί το καλοκαίρι τον 1975
τος «Βίκινγκ» θα προσεδαφιστούν προς τον "Αρη και θα προσεδαφισθεί έκεί τό καλοκαίρι τον 1976 για
επάνω στον πλανήτη αυτό καί με- την αναζήτηση ζωής επάνω στον ερυθρό πλανήτη.
ταξύ των παρατηρήσεων πού θα
εκτελέσουν είναι καί ή εξερεύνηση
του γύρω εδάφους για την ανακά-
λυψη οργανικών ενώσεων ή ακόμη
ενδείξεων για την ύπαρξη μιας
κάποιας μορφής ζωής.
'Οσον άφορά την ύπαρξη ζωής
στους πλανήτες μετά τον 'Αρη, αυ-
τό είναι ζήτημα πού ακόμη μελετά-
ται. Για παράδειγμα μια ομάδα αμε-
ρικανών επιστημόνων έχει προς
το παρόν καταλήξει στο συμπέρα-
σμα, ότι οί γεωλογικές καί ατμο-
σφαιρικές συνθήκες του μεγαλύτε-
ρου δορυφόρου του Κρόνου, του Στόν Γαλαξία μας υπολογίζεται να νπάρχουν 100.000 με 1.000.000 πλα-
Τιτάνα, πιθανόν να είναι κατάλλη- νήτες οπου έχουν αναπτυχθεί τεχνολογικοί πολιτισμοί.
λες για τον σχηματισμό ορισμένων
οργανικών ενώσεων, πού θεωρούν-
ται σαν πρόδρομοι της ζωής. 'Ενας
φυσικός μάλιστα του πανεπιστη-
μίου του Πίτσμπεργκ, ό δρ. Ντόνα-
χιου ανακάλυψε μεγάλες ποσότη-
τες αζώτου στο Τιτάνα. Κατά τον
δρ. Ντόναχιου είναι πολύ πιθανόν,
το άζωτο αυτό να προέρχεται από
μικροοργανισμούς πού έχουν κύριο
συστατικό τους την αμμωνία.
Επί πλέον, οί καθηγητές Κύριλ
Πονναμπερούμα καί Π. Μάλτον
του Πανεπιστημίου Μαίρυλαντ της
Αμερικής δημιούργησαν στο εργα-
στήριο τους μια τεχνική ατμόσφαι-
ρα, πού μοιάζει με την ατμόσφαιρα
του Δία. Δηλ. σ' ένα αεροστεγή
θάλαμο συγκέντρωσαν τα βασικά
συστατικά της ατμόσφαιρας του
Δία, μεθάνιο, αμμωνία, καί προϊόν-
τα υδρογόνου. Κατόπιν προκάλε-
σαν ηλεκτρικές εκκενώσεις σ' άπο-
19
μίμηση των ηλεκτρικών θυελών πού
διαταράσουν συχνά την ατμόσφαι-
ρα του Δία. Τα κατάλοιπα του πει-
ράματος αύτού έδωσαν ορισμένες
χημικές ουσίες πού θεωρούνται
βασικά συστατικά των αμινοξέων,
πού όπως άναφέραμε είναι δυνα-
τόν να σχηματίσουν πρωτείνες, από
τις όποίες φυσικά προέρχεται κάθε
είδος ζωής.
Προτού τελειώσει ή δεκαετία του
1970 οι αμερικανοί επιστήμονες
πρόκειται να στείλουν προς τους
μεγάλους πλανήτες Δία και Κρόνο
δύο διαστημόπλοια, τύπου Μάρι-
νερ πού θα μελετήσουν από κοντά
τους πλανήτες αυτούς καθώς και
μερικούς άπό τους 23 συνολικά δο-
ρυφόρους τους. Στίς μελέτες πού
πρόκειται να εκτελέσουν περιλαμ-
βάνονται και ορισμένες πούχουν
σκοπό την διερεύνηση στοιχείων
για την ύπαρξη ζωής, σ' αυτούς.
Ακόμη και στην περίπτωση πού Σέ μερικές δεκαετίες διαστημικοί σταθμοί σαν αυτόν θα είναι το πρώτο
θα βρεθούν στοιχειώδει ίχνη ζωής. βήμα του ανθρώπου στην δημιουργία τεραστίων διαστημοπλοίων για την
είναι βέβαιο ότι οί μορφές αυτές εξερεύνηση άλλων Πλανητών του Γαλαξία μας.
ζωής δεν είναι δυνατό να έχουν
εξελιχθεί σ' ανώτερα έμβια όντα, βάσει λογικών υποθέσεων και α-
πολύ δε περισσότερο σε λογικά δεν είναι παρά ένας μικρός κόκκος,
στρονομικών θεωριών, οί αστρονό-
όντα με ανεπτυγμένο πολιτισμό. ένα απειροελάχιστο κομμάτι του
μοι θεωρούσαν την ύπαρξη άλλων
Ως εκ τούτου στην εξερεύνηση σύμπαντος, πού περιστρέφεται γύ-
πλανητών γύρω από άλλους αστέ-
μας για την ανεύρεση διαστημικών ρω από τον "Ηλιο μας. Ο 'Ηλιος
ρες του Γαλαξία μας σαν κάτι το
πολιτισμών, θα πρέπει να απομα- πάλι με την σειρά του δεν είναι
φυσικό. Δεν ήταν δυνατό δηλ. να
κρυνθούμε από το ηλιακό μας σύ- παρά ένα ασήμαντο μικρό άστρο
θεωρηθεί ο 'Ηλιος μας σαν ένας
στημα και να τους αναζητήσουμε στα 100 με 150 δισεκατομμύρια άλ-
ειδικά προνομιούχος αστέρας. Για-
ανάμεσα στους άλλους αστέρες του λα άστρα πού αποτελούν τον Γαλα-
τί δεν υπάρχει κανένας λόγος να
ξία μας. Ό δε Γαλαξίας μας δεν
Σύμπαντος. υποθέσει κανείς ότι ό 'Ηλιος δια-
Την ύπαρξη δισεκατομμυρίων α- είναι παρά ένας από τα δισεκατομ-
φέρει για οποιοδήποτε τρόπο άπό
στέρων την λαμβάνουμε πλέον σαν μύρια άλλων Γαλαξιών πού υπάρ-
τους άλλους, όσον άφορά τις εσω-
κάτι το βασικό. Ή σύγχρονη επι- χουν στο Σύμπαν. τερικές του ιδιότητες καί το γεγο-
'Ολα αυτά όμως μας οδηγούν στο
στήμη μας διδάσκει ότι ή Γη μας νός ότι έχει γύρω του πλανήτες.
ερώτημα κατά πόσο πλανητικά συ-
Εν τούτοις όλες αυτές οι λογικό-
στήματα σαν το δικό μας πρέπει
τατες υποθέσεις δεν έπαυαν να εί-
να θεωρούνται συνηθισμένα. Πό-
ναι τίποτε άλλο από απλές, αν και
σοι από τους αστέρες πού βλέπου-
θεωρητικά βάσιμες υποθέσεις. Τα
με στον ουρανό έχουν άραγε πλα-
τηλεσκόπια των αστρονόμων, κα-
νητικά συστήματα σαν το δικό
θώς επίσης καί όλα τα άλλα οργα-
μας; Προς το παρόν υποπτευόμαστε
να πού διαθέτουν δεν είναι σε θέση
πώς οί ίδιες διαδικασίες πού έγι-
να επιβεβαιώσουν την λογική υπό-
ναν στο σύστημά μας, θα πρέπει να θεση της ύπαρξης πλανητών γύρω
έλαβαν χώρα και κατά τον σχημα-
από άλλους αστέρες. Βλέπετε, τα
τισμό άλλων αστέρων. Το ότι ο 'Η-
τηλεσκόπια μας, ακόμη και τα πιο
λιος μας έχει πλανήτες λοιπόν πού
ισχυρά του κόσμου, δεν είναι σε
φέρονται γύρω του δεν είναι δυνα-
θέση να εισχωρήσουν στις αχα-
τό να θεωρηθεί σαν κάτι το εξαιρε-
νείς εκτάσεις του Σύμπαντος καί να
τικά ιδιαίτερο. Για αρκετά χρόνια,
έκμηδενήσουν τις τεράστιες απο-
στάσεις πού μας χωρίζουν από
τους άλλους αστέρες. Ούτε και να
Το Σύμπαν είναι γεμάτο με Γαλα- διακρίνουν «κόκκους άμμου» όπως
ξίες, αστρικά συστήματα που απο- είναι οι τυχόντες πλανήτες των
τελούνται από δισεκατομύρια άστρα αστέρων αυτών. Εφ' όσον λοιπόν
το καθένα και οί Γαλαξίες είναι γε- δεν είναι δυνατόν με τα σημερινά
μάτοι από δισεκατομμύρια Πλανή- όργανα να επιβεβαιώσουμε οπτικά
τες, εκατομμύρια από τους οποίους την ύπαρξη πλανητών γύρω από
έχουν αναπτύξει τεχνολογικούς πο- άλλους αστέρες ό μόνος τρόπος
λιτισμούς, από λογικά όντα. πρακτικής επαλήθευσης της υποθέ-
20
σεώς μας είναι να διακρίνουμε την πλανήτη γύρω από τον αστέρα ξύ τους περί τα 12.000,000 χλμ.»,
επίδραση πού έχουν οί τυχόντες έψιλλον του άστερισμού του Ήρι- Ό καθηγητής 'Οττο Στρούβε μι-
αόρατοι αυτοί πλανήτες πάνω στους δανού πού βρίσκεται σε διπλάσια λώντας για την ύπαρξη πλανητι-
αστέρες γύρω από τους οποίους σχεδόν απόσταση από ότι ό πατέ- κών συστημάτων υποστηρίζει ότι
κινούνται. Τις μετρήσεις αυτές εξε- ρας του Μπάρναρντ, δηλ. περί τα όλοι οί λευκοί νάνοι του Γαλαξία
τάζει ένας ειδικός κλάδος της άστρο 10,7 έτη φωτός. Παρ' όλα αυτά σε μας, ή αστέρες του τύπου ή τουλά-
νομίας ή άστρομετρία. Ή άστρο- σχέση προς τις αχανείς εκτάσεις χιστον οί περισσότεροι έχουν πλα-
μετρία εξετάζει για πολλά χρόνια του διαστήματος, λογίζεται και αυ- νητικά συστήματα καί έτσι ό αρι-
τις τροχιές αστέρων σε σχέση με τός σαν γειτονικός της Γης αστέ- θμός των πλανητών μέσα στο Γαλα-
τους φαινομενικά ακίνητους αστέ- ρας. Επί πλέον, ό αστέρας αυτός ξία μας ανέρχεται σε δισεκατομμύ-
ρες πού βρίσκονται στα άκρα του είναι ένας από τους συγγενείς προς ρια». 'Αλλά ακόμη και αν ύποθέ-
Γαλαξία μας. Εάν μετά παρατηρή- τον 'Ηλιο μας αστέρες της γειτο- σωμε ότι μόνο ένας στους 1000
σεις ετών διαπιστωθεί μία περιο- νικής μας περιοχής. Τούτο το γε- αστέρες έχει δικό του πλανητικό
δική διαταραχή στην τροχιά των γονός ενίσχυσε τις ενδείξεις για σύστημα, θα έχουμε παρ' 'ολα αυτό
αστέρων αυτών, αυτό είναι ένδει- την πιθανή ύπαρξη ενός πλανήτη 100-150 εκατομμύρια αστέρες με
ξη της ύπαρξης ενός ή περισσοτέ- πού περιφερόταν γύρω από τον πλανητικά συστήματα μέσα στον
ρων περιφερόμενων σωμάτων πού αστέρα εψιλλον έως ότου ό Βαν στον γαλαξία μας μόνο.
προκαλούν τις διαταραχές αυτές. ντε Κάμπ, μετά πολυετή μελέτη Με αυτά τα δεδομένα όμως δεν
Ένας αμερικανός αστρονόμος, άνω των 800 φωτογραφιών του έχουμε φτάσει ακόμη στο τέλος
ό Πήτερ Βαν ντε Κάμπ, έχει αρχί- αστέρα ήταν σε θέση να αποδείξει των ερωτήσεων πού θα θέλαμε να
σει και συνεχίζει παρόμοιον είδους την ύπαρξη του αόρατου πλανήτη. απαντήσουμε. Γιατί ή ύπαρξη τό-
παρατηρήσεις πάνω από τριάντα Αλλες παρόμοιου είδους ενδεί- σων εκατομμυρίων πλανητικών συ-
χρόνια. Πρώτος αυτός ήταν σε θέ- ξεις για την ύπαρξη πλανητικών στημάτων μας οδηγεί στο ερώτημα:
ση να αποδείξει την ύπαρξη δύο συστημάτων γύρω από άλλους αστέ πόσα από αυτά τα πλανητικά συ-
πλανητών πού περιφέρονταν γύρω ρες αναφέρονται και στο βιβλίο στήματα περιλαμβάνουν πλανήτες,
από ένα γειτονικό αστέρα, τον του καθηγητοΰ Κ. Δημ. Κωτσάκη όπου θα ήταν δυνατό να δημιουργη-
«Αστέρα του Μπάρναρντ». Ό α- ως έξης: θεί μία κάποια μορφή ζωής. 'Η
στέρας αυτός απέχει μόλις 6 έτη «Ό οπτικά διπλός αστέρας 61 ποιό συνοπτικά υπάρχει ζωή σε
φωτός από την Γη μας και το όνο- Κύκνου, πού βρίσκεται σ' απόστα- άλλους πλανήτες εκτός από τον
μά του το πήρε από τον αμερικανό ση 11,1 ετών φωτός, έχει «αόρατο» δικό μας; Θα ήταν πολύ παράδοξο
αστρονόμο Ε.Ε. Μπάρναρντ πού συνοδό δηλ, μη ορατό «πλανήτη» να μην υπήρχε, γιατί ποιος θά ήταν
τον ανακάλυψε το 1916. Κατά τους με μάζα 20 φορές μεγαλύτερη της ό λόγος πού ό πλανήτης μας πρέ-
υπολογισμούς του Βαν ντε Κάμπ μάζας του Δία, με περίοδο περιφο- πει να είναι μοναδικός από την
οί δύο αύτοί νέοι πλανήτες του ράς του 4,8 έτη καί μέγα ήμιάξονα άποψη αυτή;
Αστέρα του Μπάρναρντ έχουν μέ- 360 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Ό κορυφαίος 'Αγγλος κοσμολό-
γεθος ίσο περίπου με έκείνο του Ό αστέρας του Λαλάντ 21.185, γος Φρέντ Χόϋλ έγραφε πριν από
πλανήτη Δία. του μεγαλύτερου πλα- σ' απόσταση 9 ετών φωτός. Ό κεν- καιρό τα εξής: «Τίποτε απ' όσα
νήτη του ήλιακού μας συστήματος. τρικός αστέρας έχει μάζα το ήμισυ παρατηρούμε δεν υπάρχει σαν μο-
'Εκτός αύτού, ό ίδιος αστρονόμος του 'Ηλιου μας, ο δε συνοδός μόνο ναδικό. Δεν υπάρχει ένας μόνο γα-
ανακοίνωσε πριν από χρόνια καί 4/100 του 'Ηλιου καί περίοδο πε- λαξίας αλλά τουλάχιστον χιλιάδες
την ύπαρξη ενός άλλου αόρατου ριφοράς 1,14 έτη. Απέχουν μετα- εκατομμυρίων από αυτούς. Δεν υ-
πάρχει ένας και μόνο αστέρας στο
γαλαξία μας. Και πάλι υπάρχουν
χιλιάδες εκατομμυρίων από αυτούς,
Οί σύγχρονες απόψεις ευνοούν
ιδιαίτερα την άποψη περί διασπο-
ράς της ζωής όχι μόνο στον γαλα-
ξία μας, αλλά επίσης καί στίς πο-
λυάριθμες μυριάδες των γαλαξιών
που διακρίνουμε στα τηλεσκόπια
μας».
Τα διαστημόπλοια Πρωτοπόρος 10
καί 11 προσπερνώντας από τον πλα-
νήτη Δία το 1973 και 1974 αναζή-
τησαν τις ενδείξεις γιa την ύπαρξη
ζωής στον Πλανήτη αυτό.
21
Ti είδους ζωή όμως μπορεί να Μερικές κατευθύνσεις της εξέ- κρότερη ή μεγαλύτερη της ηλια-
είναι αυτή; Σέ ποιο βαθμό μπορεί λιξης ίσως να μη μπόρεσαν να κής μάζας.
να μοιάζει ή καί να διαφέρει από επικρατήσουν ποτέ—ιδιαίτερα μά- Επί πλέον ό υπό μελέτη πλα-
την ζωή, πού υπάρχει πάνω στη γη; λιστα στίς αρχές, τις πρώτες ημέ- νήτης, να έχει μάζα πού να κυμαί-
Ελπίζω να μην φανώ άδικος προς ρες θα παραξενευόμουν όμως αν νεται μεταξύ 0,4 καί 2,4 της γήινης
τους βιολόγους αν πω ότι κάτι τέ- δεν υπήρχαν πολλές ομοιότητες μάζας με σταθερή τροχιά ό δε φω-
τοια ερωτήματα δεν έχουν πάρει μεταξύ των πλανητών, πού περι- τισμός του να είναι μέχρι 35 % με-
καμμιάν απάντηση ως τώρα. Η στρέφονται γύρω από τους αστέ- γαλύτερος του γήινου φωτισμού.
ισχυρή διαδικασία της φυσικής ε- ρες. Συνοπτνκά οί πλανήτες αυτοί
πιλογής έχει γίνει αρκετά καλά κα- Επάνω σ' αυτό το θέμα ό έξω- πρέπει να βρίσκονται στην οίκό-
τανοητή από μιας γενικής ποιοτι- βιολόγος Στήβ Ντόουλ διατύπωσε σφαιρα του αστέρα, όπως έχει υπο-
κής απόψεως, άλλα δυστυχώς, όχι το 1970 τις πιο κάτω αναγκαίες δείξει καί ό αστροφυσικός της
και από ποσοτικής. Αν μου επι- προϋποθέσεις για να υπάρξει καί ΝΑΣΑ Σου Σου Κάν. Με αυτές
τραπεί να αναφερθώ σε ένα φαντα- να αναπτυχθεί ζωή πάνω σ' ένα λοιπόν τις προϋποθέσεις καί υπο-
στικό πρόβλημα και τότε θα δείτε πλανήτη. λογίζοντας ότι μέσα στο γαλαξία
τι εννοώ. Πρώτ' απ' όλα χρειάζεται ο πλα- μας γεννιέται ένας περίπου αστέ-
Υποθέσετε ότι εξετάζετε όχι ένα νήτης να έχει τέτοια γωνιακή τα- ρας κάθε χρόνο, ένα παγκόσμιο
μόνο πλανήτη σαν τη Γη, άλλα
ένα μεγάλο αριθμό τους — ίσως
ένα εκατομμύριο — πού ένας φυσι-
κός θα αποκαλούσε σύνολο πλα-
νητών. Και μάλιστα ό καθένας από
τους πλανήτες αυτούς να είναι όλόι-
διος με τον άλλο όχι μόνο ως προς
την καταβολή του, αλλά καί με
την ίδια φυσική και χημική ιστο-
ρία — τον ίδιο αέρα, τους ίδιους
ωκεανούς, το ίδιο ηλιακό φως καί
ούτω καθ' έξης.
Ή ερώτηση πού θα πρέπει να
απαντηθεί είναι να καταγραφούν
όλες οί μορφές της ζωής πού θα
δημιουργόντουσαν —όχι μόνο σε
ένα πλανήτη— άλλα μέσα στο γε-
νικό σύνολο. Πόσο μεγάλη θα
ήταν τότε ή ποικιλία των μορφών
της; Θα μπορούσε ή ζωή σε μερι-
κούς από τους πλανήτες να είναι
πολύ διαφορετικότερη από εκείνη
πού υπάρχει στη γη: 'Η θα υπάρχει
μία αρκετά κοντινή ομοιότητα;
Δεν είναι όμως δυνατόν να δο-
θούν απαντήσεις στα ερωτήματα
αυτά. Μπορούμε μόνο να κάνουμε Τα σημερινά μας διαστημόπλοια χωρητικότητας τριών ατόμων θά μοιά-
διάφορες εικασίες καί καθένας ζουν με άροτρα πού σέρνουν βόδια σε σύγκριση με τα μελλοντικά δια-
μας να έχει την δική του γνώμη. στημόπλοια του ανθρώπου.
Προσωπικά νομίζω ότι θα πρέπει
να υπάρχουν πολλές ομοιότητες,
το, ίδιο —λόγου χάριν— όπως υ- χύτητα, ώστε ή θερμοκρασία του συνέδριο επιστημόνων στην Αρμε-
πάρχουν καί μεταξύ των αστέρων. να διατηρείται μεταξύ 0 καί 100 νία τον Σεπτέμβριο του 1971 υπε-
Ή άποψη αυτή στηρίζεται στη βαθμών κελσίου, οί δε έτήσειες λόγισε ότι θα πρέπει να υπάρχουν
γνώμη ότι ή βιολογική εξέλιξη εί- ως καί αυτές ακόμη οί ημερήσιες σήμερα 100.000 με 1.000.000 τεχνο-
ναι εξαιρετικά ισχυρή διαδικασία. διακυμάνσεις της θερμοκρασίας αυ- λογικοί πολιτισμοί μέσα στο Γαλα-
Είναι μάλιστα από εκείνες, πού τής να είναι σχετικά μικρές. Επί ξία μας και μόνο. Συμπεραίνουμε
επιτρέπει σε κάθε δυνατότητα να πλέον θα πρέπει να υπάρξει νερό ότι βρίσκονται διασκορπισμένοι
υπάρχουν πιθανότητες εξελίξεως. στο πλανήτη καθώς καί ατμόσφαι- κατά, μέσο όρο μόλις μερικές εκα-
'Οπως στην καθημερινή οίκονο- ρα, ή δε ηλικία του να είναι μεγα- τοντάδες έτη φωτός μεταξύ τους,
μική μας ζωή καθένας βρίσκει λύτερη των 3 δισεκατομμυρίων καί καθένας από τους πολιτισμούς
κάθε δυνατό τρόπο να κερδίζει ετών. αυτούς έχει την δυνατότητα απο-
το ψωμί του, το ίδιο μου φαίνεται Δεύτερη προϋπόθεση είναι ή στολής και λήψεως ραδιομηνυ-
πώς καί κάθε βιολογική μορφή ενός κατάσταση πού βρίσκεται ό αστέ- μάτων.
δοσμένου φυσικού περιβάλλοντος ρας πού φωτίζει τον υπό μελέτη Ό αριθμός όμως των πολιτι-
περνάει την δοκιμασία της. Υπο- πλανήτη. Κατά πρώτο θα πρέπει σμών αυτών, κατά τους ίδιους επι-
πτεύομαι ότι μια αρκετά μεγάλη να είναι ηλικίας μεγαλύτερης των στήμονες είναι δυνατόν να κυμαί-
αναλογία όλων των δυνατοτήτων πέντε δισεκατομμυρίων ετών, ή δε νεται πάρα πολύ ανάλογα με τον
έχουν δοκιμασθεί πάνω στη γη. μάζα του να είναι μέχρι 30 % μι- χρόνο πού μια φυλή λογικών όντων
22
μπορεί να επιβιώσει σα μια πλήρη μακρυσμένοι αστέρες θα μας κρα- μακα μικροδευτερολέπτων. Αυτό
τεχνολογική κοινωνία. Μερικοί α- τούσαν καθ' οδό για εκατοντάδες, σημαίνει ότι μια μέρα μέσα στο
παισιόδοξοι επιστήμονες υπολο- χιλιάδες, εκατομμύρια ή καί δισε- διαστημόπλοιο πού θα ταξιδεύει
γίζουν ότι μια τέτοια φυλή είναι κατομμύρια χρόνια. με ταχύτητα του φωτός, θα αντι-
δυνατόν να επιζήσει για 50 μόνο Για να επιτύχουμε την μετάβαση στοιχεί σε ολόκληρο γήινο έτος,
χρόνια μετά την δημιουργία της μας στους πλησιέστερους αστέ- Ενα ταξείδι διαρκείας ενός χρό-
δυνατότητας αποστολής και λή- ρες, θα πρέπει τα διαστημόπλοια νου στο Διάστημα θα καλύπτει
ψεως ραδιοσημάτων από αυτήν. μας να αναπτύσσουν ταχύτητα πού τότε μία χρονική περίοδο 15 γε-
Διότι υπάρχει ό κίνδυνος να αυτο- να πλησιάζει αυτή του φωτός. Πα- νεών Γης. 'Ετσι ό άνθρωπος θα
καταστραφούν, με ένα πυρηνικό ρόμοιες σκέψεις θα φαινόντουσαν μπορέσει να πραγματοποιήσει καί
πόλεμο ή με την συνεχή μόλυνση σαν παραλογισμοί. Άλλα έχουμε τα πιο μακρινά ταξείδια στο Σύ-
του περιβάλλοντος τους. Ως εκ διαπιστώσει ήδη πώς οί χθεσινοί μπαν. Θα αποσπάσουν τον άνθρω-
τούτου με τόσο μικρά περιθώρια παραλογισμοί μετατρέπονται σε τε- πο από την σημερινή κοινωνία τοι»,
επιβιώσεως, ο αριθμός των τεχνο- τελεσμένα γεγονότα σήμερα. και δεν θα υπάρχει τίποτα πού να
λογικών πολιτισμών, που μπορούν Το θέμα είναι μέχρι ποιο σημείο τον περιορίζει στα ταξείδια του για
υπάρχουν εν ζωή ταυτόχρονα μέσα θα μπορέσει να προχωρήσει τελικά τους άλλους κόσμους.
στο γαλαξία μας θα πρέπει να είναι ή ανθρωπότητα. Άλλά με την πρό- Καθώς εξάλλου τα διαστημό-
πολύ μικρός, οπότε καί ή μέση από- οδο της τεχνολογίας καί τίς πρα- πλοια θα γίνονται μεγαλύτερα, μέσα
σταση μεταξύ τους τεράστια. γματικά γαλακτικές δυνατότητες σε αυτά θα αναπτύσσεται ένας ιδιό-
Σέ οποιαδήποτε περίπτωση όμως, πού ανοίγονται για τον άνθρωπο, μορφος μικροπολιτισμός για τους
καί παρ' όλο πού τα άστρα μας οί προοπτικές μπορούν να είναι ανθρώπους επιβάτες τους. Γιατί
προσκαλούν, δεν είναι δυνατό, μεγαλόπνοες. άν σήμερα τρεις άνθρωποι μπο-
προς το παρόν, ούτε καν να σκε- Το κύριο πρόβλημα πού θα αντι- ρούν να ταξιδεύουν άνετα μέσα στο
πτόμαστε επανδρωμένα ταξείδια μετωπίσει ό άνθρωπος θα είναι διαστημόπλοιο δεν υπάρχει κανέ-
προς άλλους διαστημικούς πολι- οί τεράστιες διαστημικές απο- νας λόγος να μη γίνει το ίδιο αύριο
τισμούς. Ή τεχνολογία μας βρίσκε- στάσεις. Ταχύτητες, που πλησιά- με τριακόσιους άνδρες, γυναίκες
ται πολύ πίσω ακόμη. Και ό άν- ζουν την ταχύτητα του φωτός, καί παιδιά. Τους μεγαλύτερους θα
θρωπος εξακολουθεί να είναι, καί έχουν ήδη επιτευχθεί πάνω στη διαδέχονται τα παιδιά τους, πού θα
θα είναι για αρκετό ακόμη χρόνο, Γη, στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευ- συνεχίζουν την δράση τους μέσα
φυλακισμένος μέσα στο Ηλιακό νών, της Γενεύης με ύπατομικά σε ένα περιβάλλον πού οί ίδιοι
σύστημα καί την απεραντοσύνη σωμάτια. Ώστικοί κινητήρες πού θα ελέγχουν. Ούτε καί θα υπάρχει
του Διαστήματος. Το φως με τα- θα χρησιμοποιούν την ηλεκτρική θέμα εθελοντών για παρόμοια τα-
χύτητα 300.000 χλμ. το δευτερό- ενέργεια του ατόμου, θα μας δώ- ξείδια. Νέοι άνδρες καί γυναίκες
λεπτο χρειάζεται περισσότερα από σουν την δυνατότητα αναπτύξεως θα αναλαμβάνουν τα ταξείδια αυτά
4 έτη για να φθάσει στην Γη από διαστημικών ταχυτήτων οί όποιες όπως οί προγονοί τους σε παλαιό-
τον κοντινότερο σε μας αστέρα από σε σύγκριση με την ταχύτητα του τερες εποχές ξεκινούσαν για τα
τον άστερισμόν του Κενταύρου. πυραύλου «Κρόνος 5» θα την κά- μακροχρόνια εξερευνητικά ταξεί-
Με τους πυραύλους πού διαθέτουμε μουν να φαίνεται σα ταχύτητα με- δια τους πάνω στον πλανήτη μας.
σήμερα, για να διανύσουμε το σαιωνικού κάρρου συρόμενου από Ή διαφορά τώρα θα είναι δτι αυ-
διάστημα αυτό με μια ταχύτητα βόδια. τοί θα βρίσκονται σε χειμερία
10 χλμ. το δευτερόλεπτο θα χρεια- Με την επίτευξη ταχυτήτων φω- νάρκη γιατί θα είναι δυνατό ν'
στούν περίπου 80.000 χρόνια για τός θα επαληθευθεί άλλη μία προ- αφυπνίζονται ανά πάσαν στιγμήν
να φθάσουμε σ' αυτόν τον πλη- φητεία του Αϊνστάιν, που έχει αυτομάτως.
σιέστερον μας αστέρα. Πιο απο- ήδη διαπιστωθεί στη Γη σε κλί- Φυσικά κίνδυνοι θα υπάρχουν.
έστω και αν αυτούς ακόμη τους αντι- Άλλα ή ιστορία θα επαναληφθεί και σχέδια έχουν προταθεί για την
μετωπίσουν ενδεχομένως όταν φτά- και κατά πολλούς άλλους τρόπους, επικοινωνία μας με Αστρικούς
σουν στον προορισμό τους. 'Ενας Ή έννοια του πολιτισμού θα απο- πολιτισμούς, όπως το "Σχέδιο 'Οζ-
από αυτούς τους κινδύνους είναι κτήσει νέο περιεχόμενον και ο άν- μα" και το «Σχέδιο Κύκλωψ»,
ή πιθανότητα υπάρξεως άλλων μορ- θρωπος για να επιβιώσει θα προσ- Πολλά προβλήματα παραμένουν
φών ζωής. Δεν αποκλείεται, π.χ. παθήσει να προσαρμοσθεί στο νέο όμως, ακόμη και γι' αυτά τα σχε-
ή παρουσία θείου αντί άνθρακα, περιβάλλον άξιοποιόντας κάθε τι τικά τιποτένια σχέδια.
να έχει δημιουργήσει τα πλέον πού είναι δυνατό να αποσπάσει Αν κάποιος διαστημικός πολι-
απίθανα όντα, με τα όποια ό άν- από το νέο του περιβάλλον. Κατά τισμός έλθει σε έπαφή μαζύ μας ο
θρωπος να μην έχει κανένα τρόπο τους προσεχείς λίγους αιώνες ενδε- πολιτισμός αυτός θα είναι χωρίς
επικοινωνίας και να υπάρχουν φυτά χομένως να μην μπορέσουμε να αμφιβολία αρχαιότερος του δικού
κάθε άλλο παρά φαγώσιμα από τον προχωρήσουμε πέρα από τον Άρη μας. Θα του έχει δοθεί ή δυνατό-
άνθρωπο, με ελάχιστες δυνατότη- και τον Δία, 'Ισως ή ορμή μας προς τητα να υπερνικήσει τα προβλή-
τες εκμεταλλεύσεως του περιβάλ- το Σύμπαν να αναχαιτιστεί από την ματα πού μαστίζουν σήμερα την
λοντος από αυτόν. Φυσικά τίποτε αντιμετώπιση των επίγειων αναγ- γη μας. Ό υπερπληθυσμός, ή μό-
δεν αποκλείει και την αντίθετη κών μας. 'Ετσι ο δρόμος πού τελι- λυνση του περιβάλλοντος, και ο
περίπτωση, να βρεθεί ό άνθρωπος κά θα διαλέξει ή ανθρωπότητα θα συνεχής κίνδυνος του πολέμου
μπροστά σε πολιτισμούς κατά πολύ εξαρτηθεί από την εξέλιξη του πο- θα ανήκει με βεβαιότητα στο πα-
ανώτερους του δικού του. λιτισμού μας και του βαθμού στον ρελθόν του. Και αν θα είναι σε
Άλλα δεν είναι μόνο το ζήτημα όποιον θα μπορέσουμε να αντιμε- θέση ό πολιτισμός αυτός να ελέγχει
της υπάρξεως ζωής. Είναι και το τωπίσουμε τα προβλήματα μας τη φοβερή δύναμη της τεχνολογίας
πρόβλημα του περιβάλλοντος. Δεν πάνω στον πλανήτη μας. Προς του πού θα πρέπει να κατέχει, ίσως
αποκλείεται οι ανθρώπινες αυτές το παρόν όμως είμαστε καθηλω- θελήσει να διδάξει το μυστικό
κοινότητες να βρεθούν σε ατμό- μένοι πάνω στη γη. Ό μόνος αυτό και σε μας τους ανθρώπους.
σφαιρα υδρόθειου με αποτέλεσμα τρόπος επικοινωνίας με άλλους Ποια όμως θα είναι ή αντίδραση
να υποχρεωθούν σε ένα τιτάνειο Διαστημικούς Πολιτισμούς είναι μας σε περίπτωση πού κάποιος
αγώνα για την επιβίωση τους παρό- να μπορέσουμε να συλλάβουμε τα εξωγήινος πολιτισμός έλθει σε επα-
μοιο μ' εκείνο πού ό άνθρωπος επί ραδιοσήματα που ίσως εκπέμπουν φή μαζί μας; Θα μας δοθεί σύντομα
αιώνες διεξήγαγε στη Γη\ για την οί Πολιτισμοί αυτοί με την βοή- ή ευκαιρία να τα εξετάσουμε πιο
αντιμετώπιση των διαφόρων συν- θεια των μεγάλων μας ραδιοτη- επισταμένα σε προσεχές μας άρθρο.
θηκών. λεσκόπιων. Πολλά προγράμματα Δίον. Π. Σιμόπουλος
24
*τα νέα βιβλία* κριτική: Γ. Π.
'Αντριου Τόμας: Δεν είμαστε οι πού δεν επιδέχονται καμιά άντί- βει την παράσταση από το άλλο, κι
πρώτοι — έκδοση «ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ ρηση. ωστόσο δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο,
Ξέχωρα όμως από τον διαφωτι- άφού το χρησιμοποιούμενο υλικό
Το μύνημα πού μας μεταφέρει στικό τρόπο πού λύνονται τα μυστή- ακολουθεί έναν δρόμο παράλληλο
μέσα άπό τις σελίδες του βιβλίου ρια όλων των κοσμογονικών ανακα- με το αφηγηματικό στυλ, έτσι πού
του ό 'Αντριου Τόμας. — Δεν είμα- λύψεων, ό συγγραφέας φρόντισε να βγαίνει το συμπέρασμα ότι το ενα
στε οί πρώτοι — είναι απαισιόδοξο μη μεταβάλλει την μελέτη του σε δεν θα επιζούσε αν το άλλο δεν
μα κι αισιόδοξο μαζί. μια ξερή αφήγηση, αλλά σε ένα συ- υπήρχε.
Απαισιόδοξο μάλλον για την ναρπαστικό ανάγνωσμα πού καθη- Το βιβλίο «Ιστορία και εξέλιξη
ικανότητα του ανθρώπινου μυαλού λώνει τον αναγνώστη. της γραφής» διαιρείται σε τρία μέ-
να ανακαλύπτει και να δημιουργεί, ρη: το πρώτο πραγματεύεται το θέ-
κι αισιόδοξο γιατί αν τελικά όλες μα στην Ιστορική του δομή ξεκινών-
οί ανακαλύψεις δεν ήταν αποτέλε- τας από την αρχαία Κίνα και δια
σμα της δραστηριότητας του ανθρώ- μέσου της Ιαπωνίας, της αρχαίας
πινου νου, άλλα κ ά π ο ι ω ν άλλων Ελλάδος, του Βυζαντίου, Κρήτης,
πού προϋπήρξαν πριν από τον "Αν- Χρήστου Λάζου : Ιστορία καί εξέ- Μεσαίωνα, φτάνει ως τα Ιρλανδικά
θρωπο, τότε ποιος ό λόγος να μην λιξη της Γραφής — 'Εκδοση χειρόγραφα και όπου — δια μέσου
αισθανόμαστε αισιόδοξοι. «ΕΣΤΙΑΣ» των αιώνων, γλαφυρά αναλύεται ό
Ό συγγραφέας ισχυρίζεται ότι ρόλος των γραφέων — ιεραποστό-
προϋπήρξαν και πώς όλες οί γνώ- «Τίτλος της εργασίας αυτής θα λων, μοναχών κλπ., — στις Αυλές
σεις τους έγιναν κτήμα των αρχαίων μπορούσε να ήταν. Ή Εποποιία και τα Μοναστήρια ή οπού άλλού
λαών κι ότι απλώς οί σύγχρονοι δεν του βιβλίου». αναπτύχθηκε ή θαυμαστή δραστη-
έκαμαν τίποτα άλλο από να έ π α- Με τα λόγια αυτά τελειώνει τον ριότητα της Γραφής. Στό δεύτερο
ν α ν α κ α λ ύ π τ ο υ ν ό,τι αποτε- πρόλογο του βιβλίου του ό κ. Χρή- μέρος μαθαίνουμε τη θέση πού κρα-
λούσε γνώση εδώ και χιλιάδες χρό- στος Λάζος, «Ιστορία και εξέλιξη τούσε ό γραφέας στην κοινωνία του
νια, όπως λ.χ. την Ατομική θεω- της γραφής», κι άφοβα κανείς θα και τους παράγοντες πού προώθη-
ρία πού ήταν ήδη γνωστή, περί το μπορούσε να πει ότι ό συγγραφέας σαν την εργασία του.
500 π.Χ. στον Ούλούκα Κανάντα επιτέλεσε ένα πραγματικό άθλο Τέλος, στο τρίτο μέρος αναλύε-
πριν ό Μπόυλ «ανακαλύψει» την — μιαν Εποποιία — συγγράφοντας ται ή τεχνική της καλλιτεχνικής εξέ-
θεωρία αύτή το 1661. Φυσικά το το βιβλίο αυτό, ή μάλλον, με το να λιξης, από τα μέσα γραφής και καλ-
παράδειγμα πού αναφέρθηκε δεν καταπιαστεί με το θέμα αυτό, άγνω- λιγραφίας ως την ανακάλυψη και
είναι και το μοναδικό στις 271 σε- στο στους περισσότερους, μυημέ- διάδοση του χαρτιού. Το μέρος αυτό
λίδες του βιβλίου, ό έκπληκτος ανα- νους και αμύητους, του βιβλίου, παρόλο πού πραγμα-
γνώστης μαθαίνει πώς οί αρχαίοι Ό όγκος της βιβλιογραφίας πού τεύεται τεχνικά θέματα, δεν παύει
λαοί γνώριζαν τη Θεωρία της Σχε- χρησιμοποίησε ό συγγραφέας θα παρόλα αυτά να διατηρεί την αφή-
τικότητας πριν από τον Αϊνστάιν, μπορούσε να γίνει ένα «μπούμεραγκ» γηση στο ίδιο υψηλό επίπεδο—άφο-
τον σχηματισμό του Ηλιακού Συ- πού θα στρεφόταν όχι τόσο εναντίον βα θα έλεγε κάποιος ότι είναι και
στήματος πριν από τον Κάντ, την του, όσο σε βάρος του ίδιου του το πιο ενδιαφέρον μέρος της θαυ-
Αεροπλοία πριν από τους Αδελ- θέματος και φυσικά, της αφήγησης. μαστής αυτής προσπάθειας.
φούς Ράϊτ και για τα διαστημό- Κατάφερε όμως να κρατήσει μια Το βιβλίο κοσμούν ενδιαφέρου-
πλοια πριν ό πρώτος Σπούτνικ εκ- θαυμαστή ίσοροπία και να μη πέ- σες γκραβούρες ενώ το «μεσαιωνικό»
πέμψει το χαραχτηριστικό του σήμα σει στην παγίδα των πολλαπλών εξώφυλλο δίνει ένα ακόμα δείγμα
από το Διάστημα στα 1957. στοιχείων πού συγκέντρωσε, άφού της ευσυνείδητης δουλειάς της κ. Δα-
'Οπωσδήποτε ένα τέτοιο βιβλίο, τα στοιχεία αυτά τα χρησιμοποίη- νάης Άρνέλλου - Λάζου.
γεμάτο από ερωτηματικά, γίνεται σε με σύνεση, κι όπου έπρεπε, έτσι
δεκτό με δυσπιστία από τον ανα- πού τα επί μέρους θέματα να μη γί-
γνώστη εκείνον πού δεν είναι εξοι- νουν άνισα' όσο για την αφήγηση,
κειωμένος με τα μυστήρια του Σύμ- αύτή έμεινε στα πλαίσια του ανάλα-
παντος ή αγνοεί τα επιτεύγματα φρου στυλ, του τόσο γνωστού από
των αρχαίων λαών, και είναι φυσι- τα θέματα πού ό συγγραφέας κατά
κό, γιατί πώς ό αναγνώστης γίνε- καιρούς δημοσιεύει στο περιοδικό
ται να παραδεχτεί ότι ά λ λ ο ι κι «Ιστορία Εικονογραφημένη», Στήν
από α λ λ ο ύ μετέδοσαν τις θαυ- περίπτωση αυτή δεν ξέρει κανείς τι
μαστές τους γνώσεις στους αρχαίους να πρωτοθαυμάσει: τη σαφήνεια, των Κριτική βιβλίου θα γίνε-
λαούς. Ωστόσο, ό 'Αντριου Τόμας στοιχείων — πολλά από αυτά βλέ- ται μόνο για τα βιβλία
παρόλο πού δημιουργεί ερωτηματι- πουν το φως της δημοσιότητας για που έχουν σχέση με τα
κά — και δυσπιστία ίσως — δεν αφή- πρώτη φορά — ή τη γοργή αφή-
νει τίποτα αναπάντητο, άφού δίνον- γηση, ό αναγνώστης του βιβλίου μέ- θέματα του περιοδικού.
ται οί απαντήσεις με τρόπο σαφή νει με την εντύπωση ότι το ένα κλέ-
25
Κατά τη μεσοζωϊκή εποχή μερικά άπό τα πρω-
τόγονα πλάσματα της ξηράς ξαναγύρισαν στους
βάλτους και έζησαν ξανά τη ζωή του νερού, 'Αλλα
πάλι ανέπτυξαν πολύ ελαφρά οστά και έγιναν τα
ιπτάμενα πλάσματα, πού απεικονίζονται τόσο συ-
χνά, στις είκονογραφήσεις των προϊστορικών χρό-
νων, δηλαδή τα πτεροδάκτυλα με φτερούγες, πού
μοιάζουν με φτερούγες νυκτερίδας. Πολλά από τα
ιπτάμενα ερπετά έτρωγαν ψάρια. Οί μεμβρανώδεις
φτερούγες τους τους επέτρεπαν να πετοΰν και να
πλανώνται στον αέρα γι' αρκετό χρονικό διάστημα
και πιστεύεται ότι έπιαναν τα ψάρια ορμώντας από
ψηλά πάνω ακριβώς από την θάλασσα, όπως ακρι-
βώς κάνουν σήμερα πολλά θαλασσοπούλια.
Μερικά από τα αρχαιότερα είδη δεινοσαύρων ήταν
οί Κ ο ι λ ο υ ρ ό σ α υ ρ ο ι με μικρό σώμα, δη-
λαδή πτηνοειδή θηρόποδα, πού χρησιμοποιούσαν
μόνο τα πίσω πόδια τους για να περπατούν. Τα μπρο-
στινά τους ήταν πολύ κοντά και αναπτύχθηκαν σε
«χέρια» πού μπορούσαν με αυτά να κρατούν την λεία
τους. Ό πιο πτηνοειδής συγγενής του ήταν ο
«Στρουθοδεινόσαυρος» (STRUTHIOMI-
MUS) πού σε σχήμα και μέγεθος έμοιαζε πολύ με
τη συνώνυμη του στρουθοκάμηλο. Βρέθηκαν μερικά
πολύ καλά διατηρημένα απολιθώματα, πού αποδει- Ό Τυραννόσανρος ήταν ένας πελώριος δεινόσαυρος,
κνύουν ότι τα «χέρια» τους ήταν εφοδιασμένα με 'Ολο το βάρος του μεταφερόταν στα βαριά πίσω
δάκτυλα αντίθετα τοποθετημένα πού έμοιαζαν πολύ άκρα του.
με τα δάκτυλα του σημερινού χαμαιλέοντα.
Από αυτή την ίδια οικογένεια θηροπόδων κατά- Πολλοί από τους χορτοφάγους δεινόσαυρους ήταν
γονταν και τα μεγαλύτερα σαρκοφάγα πλάσματα, ακόμα μεγαλύτεροι και βαρύτεροι από τους τυραν-
πού παρουσιάσθηκαν ποτέ στη γη. Ό Τ υ ρ α ν νό- νόσαυρους. Άλλά τα σ α υ ρ ό π ο δ α , όπως ονο-
σ α υ ρ ο ς είναι ένα παράδειγμα. Είχαν μήκος 15 μέ- μάζονται, χρειάζονταν τέσσερα πόδια για να στη-
τρα και ζύγιζαν πολλούς τόννους, αλλά τα μπρο- ρίζουν τον μεγάλο όγκο τους. Ό Β ρ ο ν τ ό σ α υ -
στινά τους πόδια ήταν πολύ μικρά και όπως φαί- ρος και ό Δ ι π λ ό δ ο κ ο ς έφταναν τα 24 μέτρα
νεται από το σκελετό τους, τους ήταν άχρηστα. 'Ολο μήκος και υπολογίζεται ότι ζύγιζαν 30 τόννους ή
το βάρος τους έπρεπε να το μεταφέρουν στα δύο και περισσότερο. Ό Β ρ α χ ι ό σ α υ ρ ο ς , πού
βαριά πίσω άκρα τους. Οί σιαγόνες τους ήταν τρο- είχε μικρότερη ουρά αλλά μεγαλύτερο όγκο από
μερές και άνοιγαν τόσο πολύ ώστε άρπαζαν τους τους δύο προηγουμένους, πιστεύεται ότι ζύγιζε 50
μεγάλους χορτοφάγους δεινόσαυρους, πού τους κομ- τόννους περίπου. Αυτά τα πλάσματα περνούσαν όλη
μάτιαζαν με τα καμπυλωτά δόντια τους. τη ζωή τους στους βάλτους και ίσως να εύρισκαν
κι' αναπτύχθηκε ένα είδος αγοράς, όπου τα απο- νες ξηράς, λιμνών και θαλασσών, και αν και υπάρ-
λιθώματα δίνονταν σ' αυτόν πού πρόσφερε τα πε- χουν μερικές θαυμάσιες ποικιλίες μεταξύ τους, λί-
ρισσότερα. γες από αυτές δεν απέχουν πολύ από τον Τ ρ ι α σ ό-
Ή εκσκαφή του σχεδόν ολόκληρου Βροντόσαυ- χ ε λ ι πού έζησε κατά την Τριασική εποχή, δηλα-
ρου απασχόλησε μια ομάδα εμπειρογνωμόνων σχε- δή πριν από 180 έως 150 εκατομμύρια χρόνια. Μπο-
δόν ένα χρόνο. ρούμε να πούμε το ίδιο και για την τάξη Κροκο-
Και ή έρευνα για οστά, πού έλλειπαν, ή συναρμο- δείλια πού τώρα περιέχει μόνο 23 είδη κροκοδεί-
λόγηση και ανέγερση και τέλος, ή τοποθέτηση τους λων, μαζί με τους άλιγάτορες και τα Καϊμάν.
στην πελώρια αίθουσα του Αμερικάνικου Μουσείου Πολλά από τα είδη κροκοδείλων έχουν ομοιότη-
Φυσικής Ιστορίας, χρειάσθηκε περίπου πέντε χρό- τες με τον Π ρ ω τ ό σ ο υ χ ο , πού έζησε στους
νια συνεχούς εργασίας. 'Ηταν ένα θριαμβευτικό κα- βάλτους κατά την Τριασική περίοδο. Ή τάξη Ρ ο γ-
τόρθωμα, για πρώτη φορά ένας Βροντόσαυρος σε χ ο κ ε φ ά λ ι α , εκπροσωπείται μόνο από ένα εί-
κανονικό μέγεθος είχε εκτεθεί στον κόσμο. Είχε δος, εκείνο το μοναδικό σήμερα σαυροειδές πλά-
μήκος 20 μέτρα και ύψος 5 μέτρα. σμα, πού προστατεύεται τόσο καλά στη Νέα Ζη-
Το βάρος του δεινόσαυρου, όταν ζούσε υπολογί- λανδία, δηλαδή το Τ ο υ α τ ά ρ α (SPHENODON
σθηκε ότι θα ήταν 80 τόννους. Δηλαδή ήταν ένα PUNCTATUS). 'Αλλαξε τόσο λίγο από τους πρώ-
από τα βαρύτερα πλάσματα, πού περιπλανήθηκαν τους προγόνους του, ώστε κέρδισε την κοινή ονο-
ποτέ στη γη. μασία «ζωντανό απολίθωμα». Ή τελευταία τάξη,
είναι τα σ κ ο υ α μ ά τ α , που περιλαμβάνει τις
"Οταν τα όστά του Ί γ ο υ α ν ο δ ό ν βρέθηκαν σαύρες και τα φίδια. Στήν τάξη αυτή έχουν γίνει
για πρώτη φορά στην Αγγλία, πριν από 150 χρό- οί μεγαλύτερες εξελίξεις σε σχήμα καί μέγεθος. Μια
νια περίπου, ό επιστήμονας πού τα ανακάλυψε ύπε- από αυτές τις αλλαγές περιλαμβάνει και την απώ-
λόγισε ότι προέρχονταν από ένα πλάσμα μήκους λεια των άκρων. Προς το παρόν υπάρχουν περί-
61 μέτρων. Αυτό το μήκος αποδείχθηκε υπερβολικό που 3.000 είδη σαύρες, πού αρχίζουν από τα μικρο-
λίγα χρόνια αργότερα, όταν μερικοί Βέλγοι ανθρα- σκοπικά γκέκος με μήκος λιγότερο από 2,5 εκα-
κωρύχοι απροσδόκητα βρήκαν ένα πλήρη σκελετό τοστά καί φθάνουν ως το μεγάλο Δράκοντα Κομόντο
Ί γ ο υ α ν ο δ ό ν σε μια ρωγμή των βράχων. (VARANUS KOMΟDΟENSIS), πού μπορεί να έχει
Όταν συναρμολογήθηκε ό σκελετός και τα οστά μήκος 3 μέτρα.
συγκρίθηκαν με εκείνα του προηγουμένου, πού βρέ- Υπάρχουν λιγότερα είδη φιδιών, δηλαδή κάπου
θηκαν λίγο νωρίτερα στην Αγγλία, συμφωνήθηκε 2.700 είδη όλα μαζί . Το ανησυχητικό σημείο είναι
ότι 9 μέτρα θα ήταν ο πιο σωστός υπολογισμός. ότι προς το παρόν, πολλά είδη κινδυνεύουν να εξα-
Στόν κόσμο σήμερα έχουμε περίπου 6000 είδη φανισθούν σε όλες τις τάξεις, εκτός από τη Ρυγ-
ερπετών πού ανήκουν σε τέσσερεις τάξεις ή ομά- χοκεφάλια. Αυτή ή τάξη τουλάχιστον φαίνεται ασφα-
δες, πολύ λιγότερες από ότι όταν τα ερπετά ήταν λής.
στην ακμή της εποχής τους, όπου υπήρχαν 16 μεγά- Θα ήταν μεγάλη απώλεια για τον κόσμο, αν κά-
λες τάξεις. Τρεις από τις σημερινές τάξεις άλλαξαν ποιο από τα σημερινά ερπετά εξαφανιζόταν, όπως
λίγο, κατά την πάροδο, εκατομμυρίων ετών, εκτός συνέβη με τους δεινόσαυρους, ιδιαίτερα άν αυτό συ-
από τον αριθμό των ειδών και το μέγεθος τους. Ή νέβαινε από μωρία του ανθρώπου.
τάξη χελώνια περιλαμβάνει περίπου 200 είδη χελω- Ρ.Α. Λάνγουωρθ
32
ΝΕΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ
ΤΑ ΠΥΡΟΤΕΧΝΗΜΑΤΑ
ΤΟΥ
ΠΕΤΡΟΣ ΡΟΒΙΘΗΣ ΟΥΡΑΝΟΥ
Τό φαινόμενο των νέων άστέρων Νόβα και Σούπερ-νοβα ανα-
λύεται από τον συνεργάτη μας κ. Π. Ροβίθη. Ένα φαινόμενο
εξαιρετικά ενδιαφέρον που θα συναρπάσει τους φίλους του Δια-
στήματος.
Οί διάφορες όψεις του ουρανού στίς άσέληνες καί κατασκότεινες σό φως του φεγγαριού δεν του κρα-
είναι, ασφαλώς, ένα άπό τα πρώτα νύχτες είχε ν' αντιμετωπίσει τα τούσε συντροφιά, μόνον ή συνεχής
αντικείμενα με τα όποια απασχο- νυχτόβια θηρία, περνούσε με αρκε- επιφυλακή του θα του εξασφάλιζε
λήθηκε ή σκέψη του πρωτόγονου τή αγωνία τις ώρες του μέχρι να κάποια δυνατότητα ν' άνταπεξέλθει
ανθρώπου. Μπορούμε να φαντα- ξημερώσει, Καί τότε, το φως της στα δυσάρεστα απρόοπτα της νύχτας
στούμε το φόβο του καί τις δυσκο- ημέρας του επέτρεπε να διακρίνει Με το πέρασμα των αιώνων άρχι-
λίες που αντιμετώπιζε σε ώρες κα- τους κινδύνους πού τον απειλούσαν σε να συσσωρεύει τις γνώσεις του
ταιγίδας, άλλα καί την ανακούφιση πρίν, τυλιγμένον στο αδιαπέραστο καί να τις μεταδίδει σαν εμπειρία
του στις ώρες της γαλήνης. 'Οταν σκοτάδι της νύχτας. 'Οταν το χρυ- από γενιά σε γενιά. Ανάμεσα στίς
33
πρακτικές γνώσεις του ήταν κι εκεί-
νες πού αφορούσαν Μετεωρολο-
γικά ή Αστρονομικά φαινόμενα.
Είναι αδύνατο να μην έμαθε λίγα,
αλλά απαραίτητα πράγματα για
τη βροχή ή την ξηρασία, για τις
μεταβολές της θερμοκρασίας, για
τα νέφη ή για τις εποχές του έτους
πού οι άμεσες επιδράσεις τους ήταν
καθημερινές. Ή εναλλαγή των φά-
σεων της Σελήνης θά πρέπει να χρη-
σιμοποιήθηκε σαν «φυσικό ρολόγι»,
γιά τη μέτρηση του χρόνου, πράγμα
πού συνεχίστηκε και στους ιστο-
ρικούς χρόνους και σε μερικές περι-
πτώσεις συνεχίζεται ακόμη και σή-
μερα. 2. Ό καινοφανής του Άετού πριν καί μετά την άνάλαμψή του (1935).
Όμως όλα αυτά τα σταθερά φαι-
νόμενα πού επαναλαμβάνονται στε- ρανο και τα παιδιά μας μεγαλώνουν θα μας απασχολήσουν σ' αυτό το
ρεότυπα, αποτελούσαν στοιχείο της χωρίς να θαυμάσουν ποτέ το μεγα- άρθρο μας.
ζωής. Αντίθετα, τα έκτακτα φαι- λείο του. Οι σπουδαστές μας διδά- Τα άστρα αυτά, πού στη διεθνή
νόμενα θα πρέπει να ήταν θαυμαστά σκονται τα πορίσματα της Αστρο- ορολογία ονομάζονται «novae» ή
και σε πολλές περιπτώσεις φοβερά νομίας, άλλά σπάνια (αν όχι ποτέ) «supernovae» και στην ελληνική
για τις πρωτόγονες κοινωνίες. Ό σαν «νέοι» ή «καινοφανείς» ή ακό-
βλέπουν τα ίδια τα ουράνια σώματα.
φόβος, πού για χιλιάδες χρόνια προ- μα και «ύπερκαινοφανείς», δεν είναι
Στό σημείο αυτό βαδίζουμε προς
καλούσε ή εμφάνιση των λαμπρών τα πίσω. Ό πολύς κόσμος σπάνια καθόλου νέοι, άλλά προϋπήρχαν.
κομητών, (επί παραδείγματι), συνε- Για τους αρχαίους ήταν, βέβαια.
βλέπει τον ουρανό και σπανιώτερα
χίζει να επηρεάζει και σήμερα ακόμη άγνωστοί, γιατί ήταν πολύ αμυ-
τον θαυμάζει. Δεν είναι παράξενο,
ολόκληρους λαούς. Τί κι αν ανα- δροί ώστε δεν ήταν δυνατόν να
λοιπόν, ότι και σήμερα ακόμη οι
πτύχθηκε ο πολιτισμός; Τί κι αν φανούν με γυμνό» όφθαλμό, χωρίς
κομήτες και οι εκλείψεις, πού είναι
κάναμε τα πρώτα μας βήματα στο τηλεσκόπιο, ή ήταν προηγουμένως
κάπως σπάνια φαινόμενα, αποτε-
διάστημα κι αν γνωρίσανε, αρκε- λούν για τους πολλούς αιτίες φόβου ασήμαντοι και δεν είχαν κινήσει
τά ικανοποιητικά, τα σώματα του μάλλον παρά θαυμασμού ή πηγές το ενδιαφέρον των παρατηρητών.
ούρανού; Τίποτε δεν μπόρεσε να γνώσεων. Ξαφνικά όμως άνέλαμψαν, παρου-
σβήσει τον πρωτόγονο φόβο μας για σίασαν μια εξαιρετική λαμπρότητα
0ι εντυπώσεις και τα συναισθή-
τους κομήτες τους άκακους αλήτες ματα πού δημιουργήθηκαν στους για λίγο καιρό, κατόπιν εξασθέ-
του διαστήματος. ανθρώπους από τη θέα του έναστρου νησε το φως τους και επανήλθαν
Ό σύγχρονος φωτισμός, πού βρί- ούρανού, τους ενέπνευσαν δέος μαζύ στην λαμπρότητα, περίπου, πού
σκεται κοντά στις κατοικίες μας, μ' ένα θρησκευτικό συναίσθημα. 'Ο- είχαν προ της άναλάμψεως τους.
δεν επιτρέπει να βλέπουμε τον αύ- λοι οι αρχαίοι λαοί έλάτρευαν τα Δεν είναι δηλαδή νέοι, στην κυριο-
ουράνια σώματα σαν θεούς ή ήρωες, λεξία. Αντίθετα, είναι αρκετά πα-
1. Δυο όψεις της περιοχής του καινο- αφιέρωσαν σ' αυτούς ναούς και τε- λαιοί, όπως και όλοι οι άλλοι άστέ-
φανού, του Γαλαξία NG 5907. Άνά- λούσαν προς τιμή τους μυστήρια και ρες, άλλά ήταν άγνωστοι στους χρό-
λαμψε το 1940. εορτές. Ιδιαίτερη σημασία αποδό- νους πού δεν είχε ανακαλυφθεί
θηκε στα ουράνια σώματα, σ' ό,τι το τηλεσκόπιο.
άφορά τη μαντική τέχνη. 'Ετσι, όλοι Οι καινοφανείς, αν και λίγοι
οι ηγεμόνες είχαν στην Αυλή τους σχετικά, θεωρήθηκαν σαν εξαιρε-
αστρολόγους και μάντεις, πού ή γνώ- τικά γεγονότα και οι λαμπρότεροι
μη τους ήταν απαραίτητη για τη απ' αυτούς έλαβαν το όνομα εκείνου
διοίκηση γενικά και ιδιαίτερα για πού τους ανακάλυψε, ή του αστε-
τις θρησκευτικές ιεροτελεστίες και ρισμού στον όποίο βρίσκονται. Πάν-
τη διεξαγωγή των πολεμικών επι- τως, ή ανακάλυψη τους έγινε άπο
χειρήσεων. Οι ιερείς και οι αστρο- επαγγελματίες ή ερασιτέχνες αστρο-
λόγοι ήταν υποχρεωμένοι, εκ των νόμους πού είχαν μεγάλη εξοικείωση
πραγμάτων, να γνωρίζουν τα άστρα, με τον ουρανό, και επομένως ήταν
τους πλανήτες και τις κινήσεις τους. σε θέση να αντιληφθούν την παρου-
'Οταν παρουσιάζονταν έκτακτα φαι- σία ενός νέου άστρου.
νόμενα, ήταν οί πρώτοι, άλλά και οι Ή έρευνα πού γίνεται στα φωτο-
περισσότερο αρμόδιοι για να τα γραφικά αρχεία μετά την ανακά-
παρατηρήσουν και να τα καταγρά- λυψη ενός καινοφανούς, αποδεικνύ-
ψουν. 'Ετσι, οί Χαλδαϊοι και οι ει πάντοτε ότι πράγματι το άστρο
Κινέζοι αστρολόγοι μας έχουν δια- αυτό προϋπήρχε, άλλά ήταν άγνω-
σώσει πάμπολλες παρατηρήσεις εκ- στο και ασήμαντο. 'Οσες φορές ή
λείψεων, εμφανίσεως κομητών και ερευνά των φωτογραφικών αρχείων
άναλάμψεως ύπερκαινοφανών ή «νέ- μας επέτρεψε να αναγνωρίσουμε
ων» άστρων. Αυτά τα «νέα» άστρα τον καινοφανή και σε παλαιότερες
34
φωτογραφίες, μπορέσαμε να παρα- πόσοι και ποιοι είναι οί λαμπρό- μέρι. Όταν αργότερα ό 'Ήλιος έφυ-
κολουθήσουμε την προϊστορία τους, τεροι, οί πιο «διάσημοι» και ποια ή γε από την περιοχή του, εξακολου-
αρκετά έτη προ της άναλάμψεώς του. ιστορία τους; θούσε να λάμπει έντονα, αλλά σιγά -
Μ' αυτό τον τρόπο διαπιστώθηκε Ό αστρονόμος Μπέϊλυ πού ασχο- σιγά έχανε το φως του μέχρις ότου
ότι οι περισσότεροι καινοφανείς ή- λήθηκε ιδιαίτερα με το ερώτημα έγινε αόρατος στο γυμνό οφθαλμό.
ταν αμυδροί προ της άναλάμψεώς αυτό, κατόπιν μελέτης του φωτο- Επειδή κατά τους χρόνους εκείνους
τους και μάλιστα χωρίς σταθερή γραφικού αρχείου του Χάρβαρντ, δεν είχε ανακαλυφθεί το τηλεσκό-
λαμπρότητα. Ή λαμπρότητα τους κατέληξε στο συμπέρασμα ότι κάθε πιο, ήταν αδύνατο να συνεχιστεί
παρουσίαζε μικρές μεν, άλλα σχε- 3ο χρόνο εμφανίζονται 10-20 και- ή παρατήρηση του. Γι' αυτό και οί
δόν πάντοτε ανώμαλες μεταβολές. νοφανείς λαμπρότεροι του 9ου με- θέσεις τόσον αύτού του άστρου, όσον
Ή ανακάλυψη πολλών καινοφα- γέθους. Θα μπορούσε δηλαδή να τους και όλων των προηγουμένων του και-
νών γίνεται σήμερα, πολλές ημέρες παρατηρήσει κανείς με γυμνό οφθαλ- νοφανών δεν είναι γνωστές με αρκε-
μετά την άνάλαμψή τους με την μό ίσως, ή με μικρό τηλεσκόπιο. τή ακρίβεια, και δεν μπορεί να με-
σύγκριση φωτογραφιών μιας περιο- Οί πολύ λαμπροί όμως, είναι πολύ λετηθεί ή μετέπειτα εξέλιξη τους,
χής του ουρανού προς άλλες φωτο- σπάνιοι. Αναφέρουμε ενδεικτικά ότι Στήν περιοχή πού υπέδειξε ό Τύχων
γραφίες παλαιότερης εποχής. Σάν μέσα στο χρονικό διάστημα 1800 - υπάρχουν πολλά αμυδρά άστρα και
παράδειγμα αναφέρουμε την ανα- 1850 μ. Χ. δεν παρουσιάστηκε κα- είναι αδύνατον ο προσδιορισμός ενός,
κάλυψη του νέου (καινοφανούς) του νείς, ενώ μεταξύ του 1850 και 1900 πού θα μπορούσε να ταυτιστεί με
1903, του αστερισμού των Διδύμων. παρουσιάστηκαν τρεις λαμπροί. Κα- τον «αστέρα του Τύχωνος», Το
Αυτός κατά λάθος πήρε την θέση τά το πρώτο ήμισυ του αιώνα μας άστρο αυτό, κατά την διάρκεια της
«όδηγού αστέρος» για τη φωτογρά- (1901 - 1950) παρουσιάστηκαν έξη άναλάμψεώς του μπορούσε να πα-
φηση μιας ορισμένης περιοχής του (6) λαμπροί καινοφανείς. ρατηρηθεί επί 16 μήνες συνεχώς
ουρανού, στο Αστεροσκοπείο του Στή συνέχεια, αναφέρουμε μερι- και κατά την περίοδο της μεγαλύ-
'Οξφορντ. Παρατηρήθηκε όμως ότι κούς από τους πιο χαρακτηριστι- τερης λαμπρότητας του προκάλεσε
οί τελευταίες φωτογραφίες δεν εί- κούς αλλά και λαμπρούς καινοφα- έντονες συζητήσεις σ' ολόκληρη την
χαν το ίδιο κέντρο. Προσπαθώντας νείς. Το 134 π.Χ. άνέλαμψε ό «α- Ευρώπη.
λοιπόν να επισημάνουν την αιτία στήρ του Ίππαρχου», ό όποιος ήταν Ό «αστήρ του Κέπλερ» άνέ-
του σφάλματος αυτού, παρατήρησαν πολύ λαμπρός ώστε μπορούσε να λαμψε το 1604 στον αστερισμό του
ότι αντί του όδηγοϋ αστέρα πού διακρίνεται εύκολα. Ό ιστορικός Όφιούχου. Κατά την περίοδο της
έπαιρναν συνήθως, κατά λάθος εί- Πλίνιος αναφέρει ότι αυτό το γεγο- μεγαλύτερης λαμπρότητας του έφθα-
χαν πάρει άλλον, πού είχε την ίδια νός έδωσε την αφορμή στον 'Ιπ- σε τον πλανήτη Δία (στη λάμψη)
περίπου λαμπρότητα με τον κανονι- παρχο να καταγράψει. όλους τους και παρέμεινε τόσο λαμπρός για
κό οδηγό, αλλά πού φάνηκε εν τω απλανείς αστέρες πού παρατηρούν- ένα μήνα περίπου. Κατόπιν άρχισε
μεταξύ. ενώ δεν υπήρχε προηγου- ται με γυμνό οφθαλμό. Πρόκειται να εξασθενεί μέχρις ότου έπαψε
μένως. Επρόκειτο δηλαδή για ένα για τον πρώτο κατάλογο αστέρων να φαίνεται με γυμνό οφθαλμό.
3. Τρείς φάσεις από την ανάπτυξη του νεφελώματος του καινοφανούς του 'Αετού (1918).
νέο άστρο, ένα καινοφανή. πού έγινε, στην ιστορία της 'Αστρο- Θά αναφερθούμε σε δύο ακόμα,
Ή φωτογραφία 1 παρουσιάζει νομίας και ένα από τα πρώτα σοβα- από τους πιο ενδιαφέροντες του
δύο όψεις της ίδιας περιοχής του ρά επιτεύγματα της Αστρονομίας αιώνα μας.
ουρανού και συγκεκριμένα της πε- των Ελλήνων σαν επιστήμης. Κατά το 1901 άνάλαμψε ό καινοφα-
ριοχής του καινοφανούς πού άνέ- Ό «αστήρ του Τύχωνος» άνέ- νής του άστερισμού του Περσέως.
λαμψε στον Γαλαξία NG 5907 το λαμψε στον αστερισμό της Κασ- ό όποιος μέσα σε 28 ώρες έφθασε
1940. Μπορούμε να παρατηρή- σιόπης, τον Νοέμβριο του 1572 μ.Χ. από το 13ο μέγεθος στο 11ο. Γύρω
σουμε το οπτικό πεδίο πού καθορί- Κατά την περίοδο της μεγαλύτερης από αυτόν παρατηρήθηκε σχημα-
ζεται από τα άστρα της περιοχής λαμπρότητας του, ήταν λαμπρότε- τισμός από νεφελώδη ύλη, ή οποία
και τον καινοφανή όπως φαίνεται ρος από την Αφροδίτη. Γι' αυτό, διαστελλόταν με εξαιρετική ταχύ-
στην νεώτερη, με όλη του τη λάμψη. αν και ήταν κοντά στον "Ηλιο, εξα- τητα. Ή φασματοσκοπία και ή φω-
Θα ρωτήσει κανείς, πόσοι είναι κολουθούσε να φαίνεται και κατά την τογραφία πού έχρησιμοποιούντο για
οί καινοφανείς, ή πιο συγκεκριμένα. ήμέρα και μάλιστα κατά το μεση- μελέτες της Αστρονομίας από πολ-
35
λα χρόνια προηγουμένως, επέτρε- με λοιπόν, με σκοπό να αναφερθού- παριστά το κεντρικό άστρο πού έχει
ψαν μια πολύ καλή σπουδή του όλου με στα αίτια πού προκαλούν αυτά υποστεί έκρηξη. Τότε δημιουργεί-
φαινομένου. τα φαινόμενα, ώστε να κατανοήσου- ται ένα περίβλημα από θερμή, αραιό-
Ό καινοφανής του αστερισμού με, όσο είναι δυνατόν, το μεγαλείο τατη νεφελώδη ύλη πού συνεχώς
του Αετού πού άνάλαμψε κατά το πού έχουν σαν εξαιρετικά γεγονότα απλώνει στον γύρω χώρο. Επειδή
1918 αποτελεί αξιοπρόσεκτη περί- και τη φυσική τους σημασία. το περίβλημα είναι θερμό, ακτινοβο-
πτωση γιατί ανακαλύφθηκε έγκαι- Ή μελέτη των φαινομένων των λεί έντονα και επειδή έχει μεγάλη
ρα, από πολλούς παρατηρητές, και καινοφανών συνεχίζεται από τα τέ- επιφάνεια ακτινοβολίας, άκιινοβο-
επί πλέον γιατί ή περιοχή του είχε λη του περασμένου αιώνα με νέες λούνται στο διάστημα τεράστιες πο-
φωτογραφηθεί πολλές φορές προη- μεθόδους και νέα τεχνική, οι οποίες σότητες ενεργείας. 'Ετσι παρουσιά-
γουμένως ώστε να έχουμε αρκετά μάλιστα συνεχώς βελτιώνονται κα- ζεται το φαινόμενο της άναλάμψεως
θώς αναπτύσσονται και τα σύγχρο- του. Σιγά - σιγά παύει να τροφοδο-
να μέσα έρευνας και υπολογισμού. τείται με μεγάλες ποσότητες θερμό-
Με φασματοσκοπικές μεθόδους, τητας, ενώ συγχρόνως, ή έντονη
μπορέσαμε π.χ. να μετρήσουμε την ακτινοβολία του περιβλήματος προ-
ταχύτητα με την οποία εκτοξεύεται καλεί πτώση της θερμοκρασίας του.
ή ύλη από τα άστρα αυτά, τα χημι- Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη στα-
κά στοιχεία από τα όποία αποτε- διακή εξασθένηση της λαμπρότητας
λούνται, τις θερμοκρασίες οι όποίες του. Το περίβλημα συνεχίζει να δια-
άναπτύσονται και τον τρόπο των με- στέλεται, εφ' όσον δεν βρίσκει εξω-
ταβολών πού παρατηρούνται, 'Ετσι τερική αντίσταση και άν ή έκρηξη
καταλήξαμε σ' ένα μοντέλο αυτών είναι εξαιρετικά έντονη, οπότε και
των σωμάτων, δηλ. μια περιγραφή ή ποσότητα της ύλης του περιβλή-
της δομής και της εξέλιξης τους κα- ματος είναι μεγάλη τότε διατηρεί-
τά τη διάρκεια της άναλάμψεως ται αρκετά! Τέτοια σώματα είναι
τους. γνωστά σαν «πλανητικά νεφελώμα-
καλή εικόνα της εξέλιξης του. Σέ Σήμερα λοιπόν πιστεύουμε, ότι το τα». Για παράδειγμα το νεφελώδες
φωτογραφία του της 5ης Ιουνίου φαινόμενο των καινοφανών αστέ- περίβλημα του καινοφανούς του Άε-
1918 παρουσιάζεται σαν άστρο ρων οφείλεται σε έκρηξη του άστρι- τού του 1918 παρατηρήθηκε τέσε-
10,5 μεγέθους. Την 7η Ιουνίου 1918
κού σώματος τους. 'Η φωτογραφία 4 ρεις μήνες μετά την έκρηξη του
παρουσιάζεται σαν άστρο 6ου μεγέ-
θους σε φωτογραφία του Χάρβαρντ.
δηλαδή περίπου 100 φορές λαμπρό- 5. Το νεφέλωμα που δημιουργήθηκε από την έκρηξη του καινοφανούς του
τερος. Την επομένη, 8η Ιουνίου Περσέα.
1918 έφθασε στο πρώτο μέγεθος.
δηλαδή ήταν ένα άπό τα λαμπρότε-
ρα άστρα του ουρανού. Τότε ανακα-
λύφθηκε από πολλούς παρατηρητές.
Για την ιστορία αναφέρουμε ότι.
ένας από τους πρώτους αυτούς πα-
ρατηρητές ήταν και ό καθηγητής
του Γυμνασίου της Μιτυλήνης Δ.
Ολύμπιος, πού άσχολεϊτο ερασι-
τεχνικά με τον ουρανό. Την επομέ-
νη 9η Ιουνίου 1918 έφτασε στη με-
γαλύτερη λαμπρότητα του και ήταν
ό λαμπρότερος απλανής του ούρα-
νού μετά τον Σείριο και τον Κάνω-
πο. Κατόπιν άρχισε να εξασθενεί
ή λαμπρότητα του, ώστε κατά το
τέλος του 1918 ήταν μόλις 6ου με-
γέθους, έτσι πού με δυσκολία μπο-
ρούσε να τον δει κανείς χωρίς τηλε-
σκόπιο. Σήμερα είναι περίπου 11ου
μεγέθους. Κατά την άνάλαμψή του
έγινε, περίπου, λαμπρότερος από το
αρχικό του μέγεθος κατά 60.000 φο-
ρές! Φωτογρ. 2
Παραλείπουμε να αναφερθούμε σε
άλλα άστρα με τόσες λεπτομέρειες
για να μην κουράσουμε τους αγαπη-
τούς αναγνώστες. Με όσα αναφέ-
ραμε προηγουμένως προσπαθήσαμε
να δώσουμε μια εικόνα του πώς ανα-
καλύπτονται αυτά τα άστρα και με-
ρικές από τις λεπτομέρειες τους, πού
φαίνονται κάπως εύκολα. Συνεχίζου-
36
άστρου. Ή φασματοσκοπική μελέ-
τη του έδειξε ότι τα αέρια στην εξω-
τερική επιφάνεια του περιβλήματος
άπομακρίνονταν με ταχύτητα 1700
χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο.
Ή φωτογραφία 3 παρουσιάζει
τρεις φάσεις από την ανάπτυξη του
νεφελώματος του καινοφανούς του
Άετού (1908).
Ή φωτογραφία 5 παρουσιάζει
το νεφέλωμα πού δημιουργήθηκε από
την έκρηξη του καινοφανούς του
Περσέως (1908), όπως φαίνεται σή-
μερα. Μπορούμε να παρατηρήσουμε
σ αύτή ότι το σχήμα του δεν πα-
ρουσιάζεται σαν κυκλικό, δηλ: στο
χώρο δεν είναι σφαιρικό. Αυτό ίσως
να οφείλεται στα μαγνητικά πεδία
πού επικρατούν στην περιοχή του
άστρου. Και τούτο, γιατί ή ύλη του
νεφελώματος βρίσκεται στη μορφή
του πλάσματος, οπότε οί κινήσεις
της επηρεάζονται από το μαγνητικό
πεδίο.
Αναφερθήκαμε μέχρι τώρα στο 9. Το νεφέλωμα «Καρκίνος» του Ταύρου στο πράσινο φως.
περίβλημα πού σχηματίζεται από
την έκρηξη του αρχικού άστρου.
Όμως, εκτός απ' αυτό παραμένει
και ένα αστρικό ύπόλειμα πού βρί- του χρόνου, των έκατοντάδων ή χι- (Μ), ώστε να μπορέσουν να το πα-
σκεται στο κέντρο του νεφελώμα- λιάδων ετών, οί ταχύτητες διαστο- ρατηρήσουν όσοι από τους αναγνώ-
λής συνήθως σταθεροποιούνται πε-
τος, και το όποιο παρουσιάζει εξαι- στες διαθέτουν πολύ ισχυρά κυάλια
ρετικές ιδιότητες ώστε να μας απα-ρίπου στις λίγες δεκάδες χιλιόμε- ή μικρό τηλεσκόπιο. Πρόκειται για
σχολήσουν όσο το δυνατό σύντομα. τρα το δευτερόλεπτο. Το σχήμα τους την ολοσέλιδη φωτογραφία σελ. 39.
Εκείνες πού μας ενδιαφέρουν εδώ, γίνεται έλειπτικό ή κυκλικό και οί Ένα από τα νεφελώματα πού έδη-
είναι ή υψηλή θερμοκρασία των κεν-τηλεσκοπικές όψεις τους τους δεί- μιουργήθηκαν μετά από έκρηξη αστέ-
τρικών αυτών άστρων, πού είναι χνουν να μοιάζουν με δίσκους πλα- ρος καί μάλιστα εξαιρετικά έντο-
συνήθως άνω των 25.000 Κ και μέ- νητών. νης είναι το νεφέλωμα «Καρκίνος»
χρι 200.000 Κ καθώς και ή έντονη Γι' αυτό ακριβώς λέγονται «πλα- (Κάβουρας) πού βρίσκεται στον άστε
υπεριώδης ακτινοβολία πού εκπέμ- νητικά νεφελώματα». Σήμερα είναι ρισμό του Ταύρου. Θα το περιγρά-
πουν. Τόσο ή ακτινοβολία, όσο καί γνωστά περί τα 300 πλανητικά νε- ψουμε εδώ κάπως λεπτομερέστερα,
ή υψηλή αυτή θερμοκρασία επηρεά- φελώματα πού τα περισότερος βρί- επειδή άποτελεί ένα από τα σημαν-
σκονται στην κατεύθυνση προς κέν-
ζουν την ακτινοβολία και την έξέλι- τικώτερα ουράνια σώματα.
ξη του νεφελώματος. Με την πάροδοτρο του Γαλαξία καί ανακαλύφθη-
καν κυρίως από τον Μινκόβσκυ. Ή φωτογραφία 8 παρουσιάζει
Μερικά από τα πλανητικά νεφε- το νεφέλωμα αυτό, όπως φαίνεται
λώματα φαίνονται σαν δάκτυλοι (σαν με μεγάλο τηλεσκόπιο. Πάντοτε,
δακτυλίδια καπνού) καί πολύ συχνά από τότε πού παρατηρήθηκε με με-
έχουν σχήμα έλειπτικό! Αυτό δια- γάλο τηλεσκόπιο, παρουσίαζε ιδιαί-
κρίνεται στα πλανητικά νεφελώματα τερο ενδιαφέρον λόγω της μορφής
των φωτογρ. 6 (αρχή άρθρου) καί 7 του σε παλαιότερες εποχές. Είναι
καί οφείλεται στο γεγονός ότι το περί- φανερό ότι θα πρέπει να έχει προέλ-
βλημα έχει σχετικά μικρό πάχος, θει από έκρηξη, γί' αυτό καί ονο-
'Ετσι, το φως πού στέλνουν προς μάστηκε «εκρηκτικό νεφέλωμα.». Το
την κατεύθυνση μας, προέρχεται ενδιαφέρον των επιστημόνων εντά-
από τον περίγυρο του νεφελώματος, θηκε κατά τα τελευταία χρόνια, εξ
δηλαδή από περιοχή με μεγαλύτερο αιτίας των νέων στοιχείων πού απο-
πάχος ακτινοβολίας αερίου, ενώ έκεί- καλύφτηκαν σ' αυτό με τις μεθόδους
νο πού προέρχεται από την κεντρική της σύγχρονης έρευνας.
περιοχή, άκτιναβολείται, από αέριο Ή έρευνα πού έγινε σε ιστορικά
μικρότερου πάχους καί επομένως κείμενα, αποκάλυψε ότι ό Καρκίνος
είναι πολύ λιγώτερο. 'Ετσι δεν φαί- βρίσκεται στη θέση εκείνη ακριβώς
νεται να φωτίζεται ή κεντρική πε- όπου άνάλαμψε ό εξαιρετικής λαμ-
ριοχή τους. Αυτά παριστάνονται στη πρότητας καινοφανής (ύπερκαινοφα-
φωτογραφία 4. νής) του 1054 μ.Χ. Ό καινοφανής
Ή φωτογραφία 7 παριστά τον αυτός παρατηρήθηκε από τους κα-
7. Αστερισμός της Λύρας καί ή θέση αστερισμό της Λύρας καί τη θέση τοίκους της Εύρώπης, της Αμερι-
του πλανητικού νεφελώματος (Μ). του πλανητικού νεφελώματος της κής καί ιδιαίτερα της Κίνας. Οί Κι-
37
νέζοι αστρονόμοι των χρόνων εκεί- ρίπου, σχήματος με φωτεινά «νή- μετριέται ή απόσταση του από τη
νων παρατήρησαν κατά τρόπο ικα- ματα», πού περιπλέκονται, τόσο Γη με πολύ «κομψό» τρόπο. Βρέ-
νοποιητικό το φαινόμενο και κατέ- εντός του νεφελώματος, όσο και στα θηκε ότι ή απόσταση του είναι πε-
γραψαν τις παρατηρήσεις τους στα χείλη του, όπως φαίνεται στη φωτ. ρίπου 5.500 έτη φωτός, δηλαδή, το
«Σινικά χρόνια». Αυτό έδοσε νέα 8. Με κατάληλη φωτογράφιση, φως πού εκπέμπει, πρέπει να ταξι-
ώθηση στη μελέτη του Καρκίνου το νεφέλωμα Καρκίνος χωρίζεται δεύει επί 5.500 χρόνια για να φτά-
σαν υπολείματος ύπερκαινοφανούς κατά τρόπο πολύ σαφή, σε δυο ξε- σει στη Γη. Η απόσταση αυτή είναι
άστρου. 'Οταν μετά τον Β Παγκό- χωριστές περιοχές: τα νήματα περίπου 55 τετράκις εκατομμύρια
σμιο πόλεμο αναπτύχθηκε ή Ραδιο- πού εκπέμπουν φως όμοιο με εκεί- χιλιόμετρα. Αυτό σημαίνει ότι ή
αστρονομία, αποκαλύφθηκε ότι ό νο των πλανητικών νεφελωμάτων έκρηξη του υπερκαινοφανούς έγινε
Καρκίνος αποτελεί μια έντονη πηγή και τήν «άμορφη» περιοχή εκ- περίπου το 4.446 π.Χ. και το είδαμε
εκπομπής ραδιοκυμάτων. Αργότε- πομπής λευκού φωτός (φωτογρα- στη Γη το 1.054 μ.Χ.! 'Αλλο πρό-
ρα αποδείχτηκε ότι το ίδιο νεφέ- φία 9). βλημα πού παρουσιάζει το νεφέλω-
λωμα είναι και πηγή εκπομπής άκτί- Την επέκταση των νημάτων στο μα Καρκίνος είναι το σχήμα του,
νων Χ ως και σωματιδίων. Απ' χώρο έμελέτησαν πολλοί: το όποιο θα έπρεπε να είναι κυκλι-
αυτά γίνεται φανερή ή σπουδαιότη- Ό Ντάνκαν απέδειξε ότι ό Καρ- κός δίσκος και όχι έλειπτικός. Είναι
τα πού παρουσιάζει το νεφέλωμα κίνος είναι ό,τι απέμεινε από την λοιπόν φανερό ότι κάποια δύναμη
Καρκίνος, για ποιο λόγο δηλαδή, έκρηξη ενός ύπερκαινοφανοϋς πού έπιδρά και αναγκάζει την ύλη του
απασχολεί πολλούς κλάδους της σύγ- συνέβη το 1054 μ.χ. όπως αναφέ- νεφελώματος να κινείται ταχύτερα
χρονης έρευνας και επομένως είναι ρουμε προηγουμένως. Ή διαστολή προς τη μια διεύθυνση ώστε το όλο
ένα από τα πιο σημαντικά ουράνια του νεφελώματος άρχισε να εκδηλώ- νεφέλωμα να παίρνει αυτό το σχή-
σώματα. Ή ιδιαίτερη μεγάλη του νεται από ένα σημείο πού βρίσκεται μα. Το πρόβλημα αυτό μελετήθηκε
σπουδαιότητα οφείλεται στο γεγο- κοντά στό κέντρο του και συγκεκρι- από πολλούς, πού κατέληξαν στο
νός ότι για το ίδιο ουράνιο σώμα μένα από το σημείο πού επισημαί- συμπέρασμα ότι αυτό οφείλεται στην
ενδιαφέρονται πολλοί κλάδοι της επι- νουμε με ένα σταυρό στη φωτογρα- ύπαρξη του γενικού μαγνητικού πε-
στήμης, πράγμα πού επιτρέπει τον φία 9. δίου του Γαλαξία μας και ή ύλη
συνδυασμό των έρευνών. στο ίδιο Ή κίνηση των διαστελομένων άε- του νεφελώματος κινείται εύκολώ-
τερα κατά τη διεύθυνση των γραμ-
μών του πεδίου. Εξ άλλου, ό μεγά-
λος άξονας του νεφελώματος είναι
παράληλος προς τις δυναμικές γραμ-
μές του γενικού μαγνητικού πεδίου
του Γαλαξία μας, όπως είναι στην
περιοχή του νεφελώματος.
Παρουσιάζεται επίσης το φαινό-
μενο να υπάρχουν τα νήματα σ' ολό-
κληρο το χώρο του νεφελώματος,
δηλαδή και στο έσωτερικό και στην
επιφάνεια του. Ή πολύπλοκη μορ-
φή τους δεν εξηγείται ικανοποιητι-
κά με όσα γνωρίζουμε σήμερα, ή
τουλάχιστο δεν έχει ερμηνευθεί τε-
λείως. Ιδιαίτερα μάλιστα περιπλέ-
κονται τα πράγματα αν λάβουμε
υπ' όψη ότι παρατηρούνται νήματα
πού κινούνται με την υπερβολικά
μεγάλη ταχύτητα των 30.000 χι-
λιομέτρων κατά δευτερόλεπτο, δη-
λαδή με το 1/10 της ταχύτητας του
φωτός.
Αναφέρθηκαν μέχρι τώρα. μερικά
από τα φαινόμενα πού παρατηρούν-
ται στο νεφέλωμα Καρκίνος, με σκο-
8. Το νεφέλωμα «Καρκίνος» του αστερισμού του Ταύρου, στο λευκό φώς. πό να δείξουμε πόσα προβλήματα
γενιούνται κατά τη μελέτη ενός και
αντικείμενο αλλά από διαφορετικές ρίων συνεχίζεται ακόμη καί σήμερα μόνο ουράνιου σώματος, 'Οχι βέ-
πλευρές. Επειδή λοιπόν ή σπουδαιό- με την ίδια περίπου ταχύτητα πού βαια ότι είναι τα μοναδικά. Αντί-
τητα του είναι μεγάλη θα επιμεί- είχαν κατά έκρηξη του αρχικού ά- θετα μάλιστα, αύτά είναι πολύ λί-
νουμε περισότερο στην περιγραφή, στρου. Αυτό σημαίνει, μεταξύ άλ- γα και από τα απλούστερα, αλλά
τόσο του νεφελώματος, όσο και του λων, ότι ή πίεση στο εσωτερικό του δείχνουν το ενδιαφέρον πού παρου
αστρικού ύπολείματος της μεγάλης νεφελώματος είναι πάρα πολύ μικρή σιάζει ένα πλανητικό νεφέλωμα, ό
εκείνης έκρηξης, και ελάχιστα διαφέρει από την πίε- Καρκίνος, για να τονίσουμε ότι κάτι
Ή όψη πού παρουσιάζει ό Καρ- ση της διάχυτης ύλης του διαστρι- ανάλογο συμβαίνει από την άποψη
κίνος εξαρτάται από την ακτινοβο- κού χώρου. του ενδιαφέροντος και με τα άλλα
λία την οποία χρησιμοποιούμε για Σ' αυτό το σημείο είναι ενδιαφέ- πλανητικά νεφελώματα. 'Αν ό Καρ-
τη φωτογράφιση του. Στό λευκό φως ρον να τονιστεί ότι από την ταχύ- κίνος κινεί περισσότερο το ενδια-
φαίνεται σαν δίσκος έλειπτικού, πε- τητα διαστολής του νεφελώματος φέρον των άστρονόμων, από τα άλλα
38
39
πλανητικά νεφελώματα, αυτό συμ- από το 1930 και οι βασικές ιδιό- (κηλίδα) με ιδιαίτερα υψηλή θερμο-
βαίνει γιατί το σώμα αυτό είναι αρ- τητες τους έμελετήθηκαν θεωρητικά κρασία πού έχει τη δυνατότητα να
κετά νέο και προσφέρεται εύκολώ- εκ των πρωτέρων, υπό των Όπεν- στέλνει όχι μόνο φως, αλλά και ρα-
τερα στην έρευνα, και όχι γιατί τα χάϊμερ και Βόλκοφ το 1939, και διοκύματα. 'Οπως περιστρέφεται τα
άλλα δεν έχουν προβλήματα. αργότερα από πολλούς άλλους θεω- κύματα πού εκπέμπονται, από τη θερ-
Θα δώσουμε ακόμα μερικά στοι- ρητικούς. Ή κατάσταση της ύλης μή περιοχή του «σαρώνουν» τον γύ-
χεία, όσο το δυνατόν περιληπτικά στο εσωτερικό των αστέρων νετρο- ρω χώρο, όπως το φως ενός φάρου,
για να μην κουράσουμε τους ανα- νίων είναι όμοια με εκείνη πού επι- 'Ετσι, έμείς σαν παρατηρητές το
γνώστες. κρατεί στο εσωτερικό των πυρήνων μόνο πού μπορούμε να «δούμε» εί-
Ή κεντρική περιοχή του νεφελώ- των ατόμων της ύλης. ναι οι άναλάμψεις σε σταθερά χρο-
ματος Καρκίνος, παρουσιάζεται σαν 'Ομως παρά τις προβλέψεις, δεν νικά διαστήματα, τόσο σε φως ορα-
«άμορφη», δηλαδή συνεχής και νε- είχαν βρεθεί τέτοια άστρα μέχρι πριν τό, όσο και (κυρίως) σε ραδιοφω-
φελώδης όπως φαίνεται στη φω- λίγα χρόνια, όταν επισημάνθηκαν νική ακτινοβολία.
τογρ. 9. Εκπέμπει φως, πού προέρ- αρκετά και ή μελέτη τους επέτρεψε Περιγράψαμε περιληπτικότατα έ-
χεται από εξαιρετικά πολύπλοκες τον έλεγχο των σχετικών θεωριών. να από τα άστρα εκείνα που μένουν
φυσικές διεργασίες πού ενδιαφέρουν Το 1968 ανακαλύφθηκε ότι το νο- σαν ύπολείματα των εκρήξεων των
τη σύγχρονη Φυσική και περισότερο τιοδυτικό άστρο τα δύο πού βρί- καινοφανών και υπερκαινοφανών, για
τη Φυσική των σωμάτων υψηλών σκονται στο εσωτερικό του Καρκί- να τονίσουμε ότι παρόμοια είναι
ενεργειών. νου, εκπέμπει ρυθμικά ραδιοφωνικά όλα σχεδόν τα άστρα πού απομέ-
Ό Καρκίνος αποτελεί και πηγή κύματα, μικρής χρονικής διάρκειας νουν μετά την έκρηξη των αστέρων.
εκπομπής ραδιοκυμάτων. Ή μελέ- και με εξαιρετικά σταθερή περίοδο Αστρικά σώματα με εξαιρετικές ι-
τη των κυμάτων αυτών έδειξε ότι εκπομπής, Οι μεταβολές του ρυθμού διότητες και μάλιστα τέτοιες πού
παράγονται από ένα τέτοιο μηχανι- και της εντάσεως των εκπομπών πολύ συχνά δεν έχουμε την δυνατό-
σμό πού δεν θα μπορούσε να διατη- αυτών, καθώς και αρκετές άλλες δευ- τητα να τις κατανοήσουμε, δεν έχου-
ρηθεί περισότερο από 200 χρόνια τερεύουσες ιδιότητες των κυμάτων με τη φυσική εμπειρία γι' αυτές.
μετά την έκρηξη αν οφειλόταν απο- των εκπομπών είναι χαρακτηριστι- Πράγματι, ποτέ δεν κατασκευάσα-
κλειστικά σ' αύτη. Και όμως είναι κές της ύλης, όταν βρίσκεται σε α- με στα εργαστήρια τόσο πυκνή, ού-
γνωστή ότι αυτή ή εκπομπή πρέπει κραίες καταστάσεις και επιτρέπουν τε τόσο θερμή ύλη. Τα σωμάτια
να συντηρείται από τότε πού έδη- την ερευνά ορισμένων σταδίων της πού εκπέμπονται από τα άστρα αυ-
μιουργήθηκε το νεφέλωμα, δηλαδή ζωής των άστρων. τά έχουν τόσο υψηλή ενέργεια, πού
πάνω από 900 χρόνια. Επομένως Τα ραδιοκύματα πού εκπέμπον- δεν γίνεται σύγκριση με τις ενέρ-
πρέπει να συμπεράνουμε ότι υπάρ- ται από το κεντρικό άστρο είναι στα- γειες των σωματίων πού παρασκευά-
χει κάποιο αίτιο στο εσωτερικό του θερά σε συχνότητα και έχουν πε- ζουμε στα γήϊνα εργαστήρια. Οι ε-
νεφελώματος πού συνεχίζει να τρο- ρίοδο εκπομπής 0,033 δευτερόλε- κρήξεις των καινοφανών και ιδίως
φοδοτεί το μηχανισμό πού παράγει πτα. Λεπτότατες οπτικές παρατη- των ύπερκαινοφανών είναι τόσο ισχύ
τα ραδιοφωνικά κύματα. Αυτό δεν ρήσεις πού έγιναν αργότερα από το ρές, ώστε δεν απέχουμε από την
μπορεί να είναι άλλο σώμα, παρά αστεροσκοπείο Μάκ Ντόναλντ απε- πραγματικότητα άν ισχυριστούμε ότι
μόνο το αστρικό υπόλειμα της αρχι- κάλυψαν ότι και το φως του κεντρι- και οι μεγαλύτερες πυρηνικές εκρή-
κής έκρηξης. Είναι το υπέρθερμο κού άστρου του Καρκίνου παρουσιά- ξεις πού πραγματοποιούμε δεν είναι
άστρο πού βρίσκεται στη θέση πού ζει αυξομειώσεις πολύ όμοιες με ούτε καν «κακόγουστες γελοιογρα-
επισημαίνεται με ένα σταυρό στη τις αυξομειώσεις της ραδιοφωνικής φίες» συγκρινόμενες με τις μεγα-
φωτογραφία 9. ακτινοβολίας. Οί αυξομειώσεις αυ- λειώδεις εκρήξεις των άστρων.
Σέ άλλο δημοσίευμα θα αναφερ- τές έχουν περίοδο πού διαφέρει από Πριν τελειώσουμε το άρθρο αυτό
θούμε με περισσότερες λεπτομέρειες την περίοδο της ραδιοεκμπομπής θέλουμε να επισημάνουμε κάτι πα-
για τα άστρα αυτά. Εδώ θα τα εξε- του, μόλις κατά τέσσερα εκατομμυ- ράδοξο. Οί αρχαίοι σοφοί απέδω-
τάσουμε με μεγάλη συντομία και ριοστά του δευτερολέπτου. σαν μεγάλη σημασία στην εμφάνι-
μόνο τόσο, όσο απαιτείται για να Ή πολύπλευρη μελέτη του σώ- ση των καινοφανών αστέρων, αν και
συμπληρώσουμε την εικόνα των και- ματος αύτού μας επιτρέπει να πι- δεν έγνώριζαν ούτε τον μηχανισμό
νοφανών αστέρων. Θα τονίσουμε με- στεύουμε ότι πρόκειται για ένα την εξέλιξη τους ούτε τις λεπτομέ-
ρικές από τις απίστευτες ιδιότητες άστρο υπερβολικά μικρών διαστά- ρειες που αναφέραμε πάρα-πάνω.
τους. σεων και μεγάλης πυκνότητας. Το Μήπως ή φιλοσοφική τους διάθεση
Τα άστρα αυτά αποτελούνται κα- άστρο αυτό περιστρέφεται ταχύτατα είχε αντιληφθεί τη σπουδαιότητα
τά πολύ μεγάλο ποσοστό από νετρό- γύρω από τον άξονα του. Στήν επι- και αύτού του φαινομένου, όπως και
νια. 'Η ύπαρξη τους είχε προβλεφθεί φάνεια του υπάρχει μια περιοχή τόσων άλλων; Π. Ροβίθης
ΓΡΑΦΤΗΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΕΣ
ΣΤΑ
μη χάσετε ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ
το τρίτο τεύχος ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ
40
Η ΩPA ΤΗΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ
ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ
43
Ι) Ό αποτρόπαιος ξένος. Τελείως ρευνητές είναι έτοιμοι να εκμεταλ- σιμο, για να περιγράψει οποιοδή-
εχθρικός. Συνήθως προκατειλημ λευτούν και να καταχραστούν όλες ποτε ξένο όν. Έκτος από την λάμ-
μένος με την εισβολή στην γη. τις ντόπιες μορφές ζωής πού θα ψη του και την ορθολογιστική του
2) Ό κακός γήινος - ή εκμετάλλευ- βρίσκονται στον καινούργιο πλα- οργάνωση, «Οί Καβαλλάρηδες του
ση των ιθαγενών. νήτη. Οί πιο νέοι συγγραφείς επι- Διαστημοπλοίου» είναι τόσο ξε-
3) Ανώτερες δυνάμεις (είτε τε- στημονικής φαντασίας έλκονται νόφοβο όπως και τα κλασσικά του
λείως αδιάφορες ή σκοπεύον- ιδιαίτερα απ' αυτό το θέμα. Μερι- Κάμπελλ του 1930.
τας να μας δείξουν τα λάθη των κοί σαν τον Μπάρυ Ν. Μάλξμπεργκ Υπάρχουν αμέτρητα άλλα παρα-
μεθόδων μας). φαίνεται πώς αισθάνονται ότι ή δείγματα. 'Ισως μία μοναδική σχε-
4) Ή «Αυστηρή επιστήμη» ξένες έκρηξη της ανθρωπότητας στο διά- δόν άποψη εκφράζεται στην λίγο
μορφές ζωής. στημα δυνατόν να είναι το χειρό- γνωστή ιστορία του Ισαάκ Άσί-
5) Συνάντηση των ομοίων. τερο πράγμα πού θα μπορούσε να μωφ «Ή Τυφλή Άλλέα» ('Από «Τα
6) Δημιουργία εξωγήινης ζωής. συμβεί στο Σύμπαν. τρομερά» του Μαρτίου του 1945,
7) Παρωδίες. Μια εξαίρετη επεξεργασία αυ- και από «τα πρώτα του Άσίμωφ»),
Αυτοί οι τίτλοι είναι αρκετά κα- τής της ιδέας βρίσκεται στου Μπρά 'Αναρωτιέται τι τόπος θα υπάρχει
τατοπιστικοί για το περιεχόμενο υαν Άλντις «τα φωτεινο-σκότεινα για την μοναδική έξυπνη φυλή πού
των ιστοριών κάθε κατηγορίας και χρόνια» ένα μυθιστόρημα του 1964 δυνατό να άνακαλυφτεί σ' έναν Γα-
μπορούμε εύκολα να το μαντέψου- στο όποιο οί εξωγήινοι είναι τόσο λαξία πού έχει εντελώς αποικιστεί
με. Το θέμα «του αποτρόπαιου» έχει διαφορετικοί οργανικά και νοητικά από το ανθρώπινο είδος; Αυτή εί-
ήδη περιγραφεί και σήμερα έχει ώστε τα πιο βασικά τους κοινω- ναι ή μόνη αναφορά για εξωγήι-
γίνει σχεδόν κλισέ στα θέματα επι- νικά έθιμα να είναι πολύ χαρακτη- νους πού κάνει ό Άσίμωφ μέσα
στημονικής φαντασίας, όπως άλλού ριστικά σε εμάς. σ' ολόκληρη την «Αυτοκρατορία
οί κλέφτες και αστυνόμοι ή οί κά- Αυτό το γεγονός κάνει αμέσως του Γαλαξία», μια ηρωική εξιστό-
ουμπόϋς και ινδιάνοι. τους ξένους του μια κακή αρχή ρηση σε πέντε τόμους και το συμ-
Είναι αρκετά περίεργο το πώς για τον μελλοντικό γήινο πολιτι- πέρασμα του είναι θλιβερό. Αντί-
όλη αυτή ή ιστορία κερδίζει αυξα- σμό. Είναι όλοι έτοιμοι να υποσκά- θετα από την καλοπροαίρετη φρον-
νόμενο σεβασμό και εφαρμογές. ψουν, να αποικήσουν και να πολε- τίδα για την προστασία τους αυτές
Ή Αγγλική Διαπλανητική Εται- μήσουν τα υπάρχοντα των άλλων οι υπάρξεις, άπλά χάνουν την επι-
ρία έχει τώρα σχεδιάσει έναν εκμε- λαών. Αυτό είναι. «'Αλλοι λαοί». θυμία τους να ζήσουν. Δεν απόμει-
ταλλεύσιμο πύραυλο με μέλη, για Γιατί ό 'Αλντις δείχνει πώς οί ξέ- νε τίποτα για ένα είδος τόσο υπερ-
ταξίδι ανάμεσα στ' αστέρια. Εξ νοι του είναι λαός, ανεξάρτητα βολικό και τόσο μεγάλο αριθμη-
άλλου έχουμε ήδη μια νέα επιστή- από τη συνήθεια τους να κυλιούν- τικά.
μη της NASA, την Έξωβιολογία ται στις κοπριές. Ή συμπάθεια του Οί προηγμένοι πολιτισμοί των
(τη μόνη φυσική επιστήμη χωρίς αναγνώστη είναι τελείως με το δι- ξένων όντων, σύμφωνα με την επι-
αντικείμενο έρευνας). Προς το πα- κό τους μέρος και οί γήινοι εξε- στημονική φαντασία, είναι συχνά
ρόν, σπουδαίοι αστρονόμοι μαζί με ρευνητές δεν θα παραδεχθούν ποτέ φιλάνθρωποι, εάν ενδιαφέρονται
τους επίσημους των διαστημικών πώς οί ξένοι είναι κάτι περισσότε- κάπως για την ανθρώπινη φυλή.
προγραμμάτων στις Ηνωμένες Πο- ρο από ζώα για αποικισμό. Το βι- Μερικές φορές ενδιαφέρονται για
λιτείες συζητάνε σοβαρά τις δυνα- βλίο του Άλντις είναι ένα από τα επιστημονική μελέτη, σχεδόν όπως
τότητες επικοινωνίας μ' έναν άλλο καλύτερα γιατί επιχειρεί να δείξει εμείς γράφουμε άρθρα για τα έθιμα
πολιτισμό. ότι πρέπει να χτιστούν γέφυρες στα των ιθαγενών Παπούα, στις Κυρια-
Το σχέδιο ΟΖΜΑ πού άρχισε χάσματα πού υπάρχουν στο μυαλό κάτικες έγχρωμες προσθήκες. Συ-
εδώ και δεκαπέντε χρόνια για να των ανθρώπων. Λέει πώς ή Δύναμη χνά αγνοούν τελείως την ύπαρξη
στέλνει κωδικοποιημένα μηνύματα δεν είναι Δίκαιο, ακόμα, το μυθι- της ανθρωπότητας (εσείς πότε επι-
στα κοντινότερα αστέρια φαίνεται στόρημα του είναι πολύ καταθλι- σκεφτήκατε τελευταία τους Πα-
τώρα πώς είναι άχρηστο. Ό αστρο- πτικό γιατί εκφράζει την πιο πιθα- πούα;), ή συμπτωματικά προσπα-
νόμος Κάρλ Σαγκάν μεσ' το βιβλίο νή δυνατότητα, ότι και οί πιο κα- θούν να βελτιώσουν την λυπηρή
του -«Ή κοσμική σύνδεση» λέει λοπροαίρετοι εξερευνητές, για τον μας κατάσταση (κάνουν τους ιθα-
πώς ή γη στέκεται σα φάρος μέσα ένα ή για τον άλλο λόγο» θα εξον- γενείς να φοράν παντελόνια).
στο διάστημα λόγω του τηλεοπτι- τώσουν ή θα υποδουλώσουν οποι- Ό Άρθουρ Κ. Κλάρκ έδωσε
κού μας δικτύου. Μερικές διαπρε- ονδήποτε άτυχο, πού θα βρεθεί στο λίγη προσοχή σ' αυτό το θέμα και
πείς αυθεντίες άναρωτιώνται εάν δρόμο τους. τα δύο του πιο δυνατά έργα κατα-
θάπρεπε ίσως να επιχειρήσουμε να Ενώ ό Μπράυαν 'Αλντις κινεί λήγουν στο ίδιο συμπέρασμα. Το
τα «καλύψουμε και να σωπάσουμε» το δάχτυλο προειδοποιητικά, ό Ρόμ μυθιστόρημα του «To τέλος της
αντί να προσπαθούμε να προκαλέ- περτ Χέινλεΐν υμνολογεί την επι- παιδικής ηλικίας» πού εκδόθηκε
σουμε την προσοχή. «Τι θα γίνη θετική φύση του ανθρώπινου εί- το 1952, εισήγαγε την φυλή πού
εάν οι ξένοι είναι εχθρικοί;» ρω- δους. Στούς «Καβαλλάρηδες του ταξιδεύει στο διάστημα κι έχει το
τάνε λυπημένα, αγνοώντας πώς ή Διαστημόπλοιου» το μήνυμα του όνομα «έπικυρίαρχοι». Αυτή ή φυ-
επιστημονική φαντασία άρχισε να είναι: «Σύμπαν Πρόσεχε!» Αυτό λή έβαλε τέρμα στις ασήμαντες
σκέπτεται αυτή την πιθανότητα εδώ το αντιφατικό μυθιστόρημα, είναι διενέξεις του ανθρώπινου είδους
και πενήντα χρόνια. ζωντανό, εκτυλίσσεται με ταχύτη- και επέβαλε την δική της τάξη οδη-
Οί «πρόστυχοι ξένοι» μοιάζουν τα και ρεαλισμό με τον τρόπο πού γώντας μοιραία σ' έναν μετασχη-
με φορεμένα καπέλλα. Από πάντα μονάχα ό Χέινλεΐν μπορεί να πε- ματισμό των ειδών σ' ένα επίπεδο
είναι πολύ της μόδας, στους κύ- ριγράψη μια μελλοντική κοινω- απίθανα πιο ψηλό από το σημε-
κλους της επιστημονικής φαντα- νία. Δεν έχει όμως καμμιά εμπά- ρινό.
σίας, ιστορίες οπού ανθρωποι-έξε- θεια, αλλά ούτε και χρόνο διαθέ- Ό Κλάρκ αποκαλύπτει ένα σχε-
44
δον μυστηριακό δράμα στο όποίο «αυστηρής» επιστήμης Το ξένο νει να προσεγγίσει την πιο γνήσια
τόσο αποτελεσματικά καταλήγει όν του Λέμ αποτελεί στ' αλήθεια μορφή της «αυστηρής» επιστημο-
το έργο 2001 του οποίου μαζί με ένα πρόβλημα Είναι ένας ολόκλη- νικής φαντασίας, ή οποία τελικά
τον Στάνλεϋ Κιούμπρικ (Το κουρ- ρος πλανητικός ωκεανός με δισε- δεν αναφέρεται σε αλληλεπιδρά-
διστικό Πορτοκάλι) έγραψαν το κατομμύρια τόννους πρωτοπλασμα- σεις χαρακτήρων ούτε σε κανένα
σενάριο. Σ' αυτό το έργο, το πρόσ- τικοΰ υγρού, ό όποίος μ' ένα μυστή- ηθικό «δίδαγμα»
φατα ξαναγεννημένο «Νεαρό 'Αστέ ριο τρόπο φαίνεται ότι έχει ένα Ή «σκληρή» επιστημονική φαν-
ρι» επιστρέφει στον πλανήτη της είδος ζωής δικής του Άλλά ή ευ- τασία είναι πολύ αρεστή ανέκαθεν
προέλευσης του. φυία του ώκεανού είναι τόσο δια- γιατί τόσο οι συγγραφείς όσο καί
«Μολονότι ήταν Κύριος του Κό- φορετική από τη δική μας ώστε οι αναγνώστες της οι περισσότεροι
σμου, δεν ήταν σίγουρος τί έπρεπε είναι αδύνατο να φανταστεί κα- είναι επιστήμονες του ενός ή του
να κάνει ύστερα. Άλλα κάτι θα νείς ότι υπάρχει μέτρο σύγκρισης άλλου κλάδου. Κυρίως αναγνωρι-
σκεφτόταν». 'Ολο το μυθιστόρημα αναφέρεται σμένος πρακτικός σ' αυτόν τον
Συγγραφείς της κατηγορίας του στην επικοινωνία, μολονότι στο χώρο είναι ό Χάλ Κλέμεντ. Έκανε
Κλάρκ είναι σπάνιοι, αλλά υπάρ- τέλος ό ωκεανός του πλανήτη Σο- το ντεμπούντο του στο περιοδικό
χουν κι άλλοι. Ό Όλαφ Στάπλεν- λάρις παραμένει ένα αίνιγμα και «Τα τρομερά» τις αλκυονίδες ήμε-
τον υπήρξε ένας ήμι-μεταφυσικός μια επιστημονική περιέργεια ρες του 1940 ενώ μια ολόκληρη
συγγραφέας του 1930 Στήν σύγ- Ό ωκεανός μπορεί να είναι μια σχολή από νέους συγγραφείς με
χρονη επιστημονική φαντασία «ανώτερη ύπαρξη» αλλά είναι δια- την διεύθυνση του Τζών Κάμπελλ
υπάρχει ό Στανισλάβ Λέμ με το φορετικός από την ανθρώπινη φυ- έρευνούσε νέες κατευθύνσεις και
«Σολάρις» λή. Μολονότι ό Λέμ βάζει μέσα τεχνικές στην εξιστόρηση θεμά-
Το «Σολάρις» υπερβαίνει μιαν στο βιβλίο του πάρα πολύ θεαμα- των επιστημονικής φαντασίας. Ό
αυθαίρετη διαχωριστική γραμμή, τικό στοιχείο για την φύση αύτού Κλέμεντ επανήλθε με πολλούς τρό-
σ' αυτήν την ιεραρχία, ανάμεσα του ξένου όντος, το επιστημονικό πους στο είδος της ιστορίας (πού
στις κατηγορίες της «Ανώτερης περιεχόμενο είναι επίσης πολύ ση- αρχικά είχε προταθεί το 1926 από
ύπαρξης» και την προσέγγιση της μαντικό. Το Σολάρις επομένως τεί- τον Ούγκο Γκέρνσμπακ, ιδρυτή
των περιοδικών επιστημονικής φα-
τασίας) το μόνο ενδιαφέρον είδος
Ό Άνθρωπος και το ξένο όν έχουν μερικά κοινά. Αυτή η εικόνα δ ε ί χ ν ε ι
σ' αυτόν τον κλάδο, όπου το επι-
τον Θάλαμο της μουσικής 'Οργάνωσης του Ντενέμπ.
στημονικό περιεχόμενο κυριαρχού-
σε κυριολεκτικά.
Άλλα ενώ το επιστημονικό πε-
ριεχόμενο από πολλές ιστορίες του
Γκέρνσμπακ ήταν επίπλαστο, ό
Κλέμεντ διακρίθηκε αμέσως για
την πρωτότυπη και απίθανη προσ-
έγγιση του, ειδικότερα στην απει-
κόνιση ξένων υπάρξεων και ξένων
τοπείων. Σέ τριάντα χρόνια αυτός
ό συγγραφέας δημιούργησε μια α-
πίστευτα μεγάλη σειρά από εξω-
γήινους συμπεριλαμβάνοντας ενερ-
γειακά όντα πού ζούσαν μέσα σε
ήλιους, εϋφιείς κομήτες, όντα πού
ανάπνεαν ατμούς θείου κι άλλα
πού ζούσαν στα 600 G (επιτάχυν-
ση πτώσεως). Σέ κάθε περίπτωση
αυτές οί συλλήψεις είναι εξαιρετι-
κά πιστευτές κι απ' όσα μπορούμε
να πούμε εντελώς πραγματοποιή-
σιμες.
Το πιο περίφημο δημιούργημα
του είναι «ό κόσμος του Μέσκλιν».
βασισμένο σε μια αστρονομική άνα
κάλυψη ενός πλανήτη του Cygnt 61.
Στήν «Αποστολή της Βαρύτητας»
(1952) ό Κλέμεντ περίγραψε αυτόν
τον κόσμο σαν ένα πελώριο πλα-
νήτη πού περιστρεφόταν με ταχύ-
τητα καί του οποίου ή βαρύτητα
ποίκιλλε από 600 G στους πόλους
σε απλώς 3 G στον ισημερινό. Το
λογικό φούσκωμα του ισημερινοϋ
του Μέσκλιν οδήγησε τον συνά-
δελφο-συγγραφέα Ισαάκ Άσίμωφ
45
να τον περιγράψει σαν ένα «αύγό ταλέντο πού έχει καθιερωθεί. 'Εχει καί οί δυο τους φέρονται προφα-
μάτι» μες τον ουρανό. Ή αναφορά μαζέψει μια σειρά από βραβεία νώς φιλικά. 'Αλλά μπορεί ο ένας
του Κλέμεντ πού ακολουθεί για το επάξια, για την περιγραφή παρά- να εμπιστεύεται τον άλλο;
κτίσιμο αύτού κόσμου είναι απο- ξενων τοπείων και παράξενων όν- Σάν δυο παράξενα σκυλιά, τα δια-
λαυστική. Ό κόσμος είναι κλιμα- των στα βάθη του διαστήματος. Ό στημόπλοια περιφέρονται καί ρου-
κωμένος σύμφωνα με τα όντα του, Νίβεν θεωρείται συχνά σαν συγ- θουνίζουν το ένα στο άλλο, χωρίς
έκατόποδες 45 πόντων πού είναι γραφέας «αυστηρής» επιστημονι- να θέλουν να συμπλακούν αλλά καί
απόλυτα εναρμονισμένοι με τις κής φαντασίας γιατί ή προσέγγιση χωρίς να θέλουν να φύγουν. Τα
υπερβολές του περιβάλλοντος. του είναι αντικειμενική κι εμπειρι- στοιχήματα είναι ψηλά, το τίμημα
Το μόνο πρόβλημα με την φαν- κή αντίθετα από την υποκειμενική είναι ή εντόπιση της κατοικίας της
τασία του Κλέμεντ είναι πώς τα άποψη του 'Αλντις ή του Μάλ- κάθε φυλής. 'Ετσι ή άλλοιώς με
όντα του, μολονότι ή οργανική ξμπεργκ. Βέβαια τα ξένα όντα του την έλλειψη εμπιστοσύνης πιθανόν
τους υπόσταση είναι απίστευτη, είναι περίεργα, αλλά έχουν λογι- να αναγκασθούν να συμπλακούν.
έχουν εντελώς ανθρώπινη νόηση κή βάση. Περιλαμβάνουν τις αξέ- Είναι μια κατάσταση πού έξάπτει
ανάλογη με το επίπεδο νοημοσύ- χαστες μαριονετίτσες με τα τρία την φαντασία κι ό Λέϊνστερ την
νης της Βορείου Αμερικής στα πόδια και τα δύο κεφάλια, τον Κζίν σκιαγραφεί τόσο καλά ώστε καμ-
μέσα του 20ού αιώνα. Το γεγονός πούναι σαν τίγρης; τον παχύ άσπρο μιά πραγματική λύση δεν υφίστα-
αυτό επιτρέπει στον Κλέμεντ να όμορφο Μπαντερονάτσι και τον ται. Μολαταύτα είναι ή πρώτη φο-
διηγηθεί ολόκληρα κομμάτια από ακίνητο τηλεπαθητικό Γκρόγιας. ρά πού στην επιστημονική φαντα-
τις ιστορίες του μέσα από κρανία Καθένα από αυτά τα όντα είναι σία χρησιμοποιήθηκε μια συνάν-
των εξωγήινων χαρακτήρων του αρκετά περίεργα και στο σώμα και τηση ανάμεσα σε ξένους για να
(όταν έχουν κρανία). Θα πρέπει στο μυαλό ώστε ή επαφή ανάμεσα ερευνηθούν τα διπλωματικά προ-
ίσως να παραδεχτούμε ότι αυτό το στις φυλές αποκαλύπτει πάντα νέες βλήματα περισσότερο, παρά πε-
επίτευγμα είναι αρκετά μεγάλο και εκπλήξεις και χαρές. Οί μαριονε- ρίεργες απόψεις της φυσιολογίας
ότι ή αναφορά του Κλέμεντ είναι τίτσες ας πούμε είναι τελείως δει- και της ψυχολογίας.
βγαλμένη από το κορμί και το πε- λές. Αυτό το γεγονός διακατέχει Μια διασκεδαστική συνέπεια αυ-
ριβάλλον κι όχι από το μυαλό. όλη την συμπεριφορά τους με το τής της ιστορίας είναι ότι ένας Ρώσ-
Δυο ακόμα συγγραφείς ξεχωρί- υπόλοιπο του Σύμπαντος, και τα σος συγγραφέας ό Ίβάν Γιεφρέμωφ
ζουν σ' αυτό τον πληθωρικό κλάδο. μόνα άτομα του είδους πού εμπι- έγραψε μια αγανακτισμένη απάντη-
Ό Τζέημς Χουάϊτ πού με την σει- στεύονται τις ζωές τους στα δια- ση στην ιστορία Λέϊνστερ. Στό μυ-
ρά βιβλίων του «Γενικός Τομέας» στημόπλοια η στις σχέσεις τους θιστόρημα του «Καρδιά Φιδιού» ό
δημιούργησε μια πλουσιώτερη συλ- με αλλά είδη, θεωρούνται τρελλοί. Γιεφρέμωφ αναφέρεται ειδικά κι
λογή από ταιριασμένα ξένα όντα, Η κύρια διαφορά ανάμεσα στην επιχειρεί να αμφισβητήσει τις κύ-
μολονότι το φόντο πού διάλεξε του μάλλον μοναχική προσέγγιση του ριες προτάσεις της «Πρώτης Επα-
επιτρέπει να ξοδεύει λιγότερο χρό- Κλέμεντ (ή την αύτομαστίγωση φής». Ή θέση του Γιεφρέμωφ είναι
νο σε λεπτομέρειες για το περιβάλ- του Μάλξμπεργκ) είναι ότι ο Νί- πώς όποια κι αν είναι ή εμφάνιση
λον τους. βεν αποτελεί τον αιώνιο τουρίστα. τους, όλες οί προηγμένες φυλές θα
Ό Λάρρυ Νίβεν είναι το πιο νέο Αισθάνεται ότι το να έρευνά το πρέπει να είναι κομμουνιστικές,
Σύμπαν είναι ευχάριστο, κι αυτή γιατί αυτό είναι το αποτέλεσμα κά-
Μια ύπαρξη ικανή να ζήσει κάτω
ή ιδέα φαίνεται καθαρώτατα μες θε κοινωνικής εξέλιξης σε κάθε
από συνθήκες κόλασης στην επιφά-
την φαντασία του. πλανήτη. Οι ταξιδιώτες του από
νεια του Δία, στο έργο του Πωλ
Γενικά τα ξένα όντα του Λάρρυ τον Σοβιετικό Κόσμο συναντούν
'Αντερσον «Λέγε με Τζό».
Νίβεν είναι εντελώς αδρά, ισο- μια φυλή ξένων πού αναπνέουν φθό-
δύναμα με τους ανθρώπους στα πο- ριο αλλά τους αντιμετωπίζουν σαν
λιτιστικά τους επιτεύγματα. Γι' αυ- Συντρόφους. Ή εμπιστοσύνη είναι
τόν σαφώς, είναι άνθρωποι και προ- τυφλή. Σφίγγουν τα χέρια πάνω
τιμάει να βλέπει την καλή παρά από τ' άστρα καί χωρίς άμφιβολία
την κακή πλευρά της ανθρωπότη- τραγουδούν την Διεθνή.
τας γι' αυτό και δεν υπάρχει ούτε Οί διενέξεις πού ακολούθησαν
αποικισμός, ούτε καταπίεση μέσα στον κόσμο μας άνάμεσα στη Ρωσ-
στα έργα του. Οί εξερευνητές του σία και στην Κίνα δημιουργούν
αντιμετωπίζουν τις άλλες φυλές στο αμφιβολίες για τους ελπιδοφόρους
διάστημα σαν ίσος προς ίσο. οραματισμούς του Γιεφρέμωφ. Ή
Το 1945 ό Μάρρεϋ Λέϊνστερ προσέγγιση του Λέϊνστερ θεωρεί-
έγραψε μια ιστορία πού χρωμάτιζε ται γενικά ή πιο ρεαλιστική από
πολύ ωραία τα προβλήματα μιας τις δυο.
πρώτης επαφής ανάμεσα σε δυο Οί ξένες μορφές ζωής έξάπτουν
τέτοιες φυλές. Αυτή ή ιστορία ήταν τόσο πολύ το ενδιαφέρον για τους
ή «Πρώτη Επαφή» («Τα τρομερά» ένθερμους θιασώτες της επιστη-
Μάιος 1945). Σ' αυτό το κείμενο μονικής φαντασίας ώστε αν οί συγ-
περιγράφει την συνάντηση ενός γραφείς δεν ανακαλύπτουν εξωγήι-
εξερευνητικού άερόπλοιου από τη νους, προσπαθούν να τους κατα-
γη μ' ένα διαστημόπλοιο από έναν σκευάσουν. Πολλές ιστορίες ανα-
ανθρώπινο πολιτισμό, σε σχεδόν φέρονται σε συνθετικές υπάρξεις ή
παράλληλο επίπεδο. Οί δυο λαοί ανθρώπους που έχουν τεχνιτά μετα-
φαίνονται πώς έχουν πολλά κοινά τραπεί να ζουν σε παράξενα τοπεία.
Αυτή ή τελευταία αντίληψη, φο- της ειρωνίας στις ιστορίες επιστη-
βίζει, ήδη όμως έχουν γίνει τα πρώ- μονικής φαντασίας.
τα βήματα για να την εφαρμόσουν Στό βιβλίο του «Το τρελλό Σύμ-
πρακτικά, στα εργαστήρια βιολο- παν» ό Μπράουν παίρνει όλα τα
γίας. Εν πάσει περιπτώσει το αν- κλισέ από τα χοντροκομμένα περιο-
θρώπινο είδος προσαρμόζεται στις δικά της δεκάρας και μηχανεύεται
ακραίες καταστάσεις του περιβάλ- τρόπους να τα κάνει αληθινά. Για
λοντος. Το πασίγνωστο παράδειγμα εκατό σελίδες ό ήρωας μας τάχει
είναι οί Περουβιανοί Ινδιάνοι πού χαμένα και σκοντάφτει σ' έναν κό-
ζουν κι εργάζονται στον χαμηλής σμο όπου ο Στρατηγός Αϊζενχά-
περιεκτικότητας σε οξυγόνο αέρα ουερ διευθύνει τον τομέα 'Αφροδί-
των Άνδεων. τη στον Στόλο Γης καί Διαστήμα-
Ή επιστημονική φαντασία βλέ- τος. Διαστημικά κορίτσια φοράνε
πει αυτή την δυνατότητα προσαρ- μεταλλικά σουτιέν και σορτς και
μογής ακόμα πλατύτερα και μετά πορφυρά τέρατα από τη Σελήνη
δημιουργεί το θέμα. Είναι δυνατό φτάνουν με την σαΐτα Λούνα κάθε
αυτά τα όντα να λέγονται ακόμα βράδυ στις 7.30.
ανθρώπινα; Ή καλύτερη απάντηση Μ' έναν κυριολεκτικά χαριτωμέ-
σ' αυτό το ερώτημα βρίσκεται στο νο τρόπο ό Μπράουν καταφέρνει
βιβλίο του Τζέημς Μπλίς «Τ' ά- να δώσει μια λογική ερμηνεία των
στρα-φυτώρια» όπου στην τελευ- πιο τρομερών καταχρήσεων που
ταία του ιστορία, οί «Προσαρμο- έκαναν τα περιοδικά της δεκάρας
σμένοι» πού έχουν έρθει να αποδε- όπως ας πούμε τα αδηφάγα τέρατα
κατίσουν τους πρώτους ανθρώπους της 'Αρκτου με τα σουβλερά δόν-
κι αυτή την ίδια την γη, γιατί ό τια, ή ότι άλλο, θα μπορούσε κα-
κόσμος τους έχει γίνει μη κατοικί- νείς να φανταστεί. Το μυθιστόρη-
σιμος για τους παλιούς ανθρώπους. μα του είναι έξυπνο, γραμμένο με
Ό Μπλίς ρωτάει «Τι είναι λοιπόν έλεγχο και ιδιοφυΐα, αντίθετα δηλα- ΕΑΝ, Κόσμοι επιστημονικής φαν-
ένας άνθρωπος;» και συμπεραίνει δή από τα περιοδικά της σειράς. τασίας (τίτλος περιοδικού). Τα ερπε-
ότι το είδος του Αδάμ δεν είναι Τι γνώμη έχει ό Μπράουν για τα τά ξένα όντα, στο έργο τον 'Αρθουρ
παρά μια μικρή ομάδα μες την πλα- ξένα όντα; Στό δεύτερο μυθιστό- Κλάρκ Ζεύς, V, θα μπορούσαν να
τειά οικογένεια των ανθρώπων. ρημα του «Απάτη στο Διάστημα», είναι καλοί γείτονες, άλλά εξαλεί-
Ο Μπλίς έχει διατυπώσει καθο- εισάγει ένα έξυπνο αστεροειδές, φθησαν εδώ και 2 εκατομμύρια χρό-
ρισμένες προτάσεις για την Παν- ένα πλάσμα τόσο παράξενο όπως νια,
τροπία (δική του λέξη) την επιστή- καί ό ωκεανός του Σολάρις ή του
μη πού προσαρμόζει τους ανθρώ- Φρόντ Χόϋλ το «Μαύρο Σύννεφο». ένα πλήθος βραχνές φωνίτσες να
πους για τους νέους κόσμους. Στό Πιστή όμως στη μορφή ή διαπλα- χαλάνε κάθε κίνηση. Ήταν ανυπό-
βιβλίο πού αναφέρεται στα παρα- νητική «απάτη» του Μπράουν δεν φοροι — Και έπρεπε να τους υπο-
πάνω, έχει δημιουργήσει κατοίκους έχει καμμιά από τις φιλοδοξίες των φέρουν.
για το Γκάνυμεντ πού αναπνέουν άλλων, αλλά είναι ένας αξιαγάπη- Το πράσινο έγινε ανάθεμα. Ό-
μεθάνιο με κόκκαλα από πάγο IV, τος περιπλανούμενος ταξιδευτής ποιος είχε κάτι πράσινο το έβαφε
όπως επίσης ανθρώπους θερμόαι- των δρόμων του διαστήματος. ή του άλλαξε χρώμα, το πετούσε ή
μους με ουρά πού ξερριζώνουν και Στό «Άρειανοί τραβάτε σπίτια τόκαιγε αν δεν μπορούσε να αλλά-
σκάβουν. Ή πιο επιτυχημένη καί σας» ό Μπράουν γύρισε την παρω- ξει το χρώμα του. Μερικοί μάλι-
αγαπημένη του ιστορία είναι ή δία στο παλιό θέμα των «μικρών στα θάψανε τους κήπους και την
«επιφανειακή τάση» στην οποία πράσινων ανθρώπων από τον "Αρη» πρασιά. Πολλές χώρες άλλαξαν
ζωγραφίζει έναν κόσμο από μικρο- Μια μέρα λέει, ξαφνικά μικροί πρά- τη σημαία τους, κι ιδιαίτερα ή
σκοπικούς υδρόβιους ανθρώπους σινοι άνθρωποι εμφανίζονται στη Ιρλανδία.
πού τελικά καταφέρνουν να βγούν γη. Εκατομμύρια από δαύτους ένας Ή τελευταία αναφορά είναι για
έξω από την λίμνη τους και να κα- για κάθε τρεις ανθρώπους. Είναι τον Ούΐλλιαμ Τέν για να δείξουμε
τακτήσουν τα άστρα-φανταστείτε! άϋλοι γι' αυτό δεν μποροΰν να χτυ- πόσο πλατειά επεκτείνεται ή επι-
'Ομως είναι σ' αυτό το είδος της πηθούν να καταστραφούν ή να φυ- στημονική φαντασία όταν αναφέ-
παρωδίας, πού τα ξένα όντα έγιναν λακιστούν. Μπορούν να αύτομετα- ρεται στην συμπεριφορά μας προς
της μόδας. Προφανώς αυτό το τε- φέρονται, έτσι πηγαίνουν παντού τα ξένα όντα.
λευταίο είδος χρειάζεται αίσθηση και είναι τα πιο τραχειά, αηδιαστι- Το είδος προέρχεται από πολύ
του χιούμορ, πού ευτυχώς δεν λεί- κά, φωνακλούδικα κι αύθάδικα όν- παλιά από τις πρώτες μέρες των τε-
πει από τους συγγραφείς επιστημο- τα πού θα μπορούσε κανείς να φαν- ράτων και των όντων με τα τεμα-
νικής φαντασίας, είναι δε ταυτό- ταστεί. χισμένα μάτια, και για να δώσει
χρονα κι ένα καλό σημάδι πώς οί Γρήγορα οί πράσινοι έφεραν την έμφαση σ' αυτό ή ιστορία του
ίδιοι μπορούν να κοροϊδεύουν τα οργανωμένη ζωή σε αδιέξοδο. Φαν- Τέν λέγεται «Το τέρας με τα επί-
κλισέ τους αλλά και να τα ξανα- ταστείτε το μήνα του μέλιτος μ' πεδα μάτια» (Γαλαξίας 1955).
γράφουν μέσα στίς παρωδίες τους. έναν πράσινο ανθρωπάκο να κάθε- Στό κάτω-κάτω, όλα είναι σχε-
Δεν είναι τυχαίο ότι αν πάρουμε ται ήσυχα στο δωμάτιο (αν ναί! τικά. Σέ μια φυλή που είχε πράγμα-
τέσσερα παραδείγματα τα τρία εί- Βλέπουν επίσης καί στο σκοτάδι). τι τεμαχισμένα μάτια, πώς θα τους
ναι γραμμένα από τον Φρέντερικ Φανταστείτε έναν κινηματογράφο, φαινόταν ένας άνθρωπος;
Μπράουν, πού θεωρείται ως ό μαίτρ θέατρο, μια άλλη συγκέντρωση με Πήτερ Γούεστον
47
τα δόντια
του
ήλιου
ΠΕΤΕΡ ΚΟΛΟΖΙΜΟ
50
νύχια και τριγυρισμένο από τα σύμβολα του ζωο-
ποιού άστρου, καθώς και από τα σύμβολα των αστε-
ρισμών. Τον στολίζουνε επίσης με χαυλιόδοντες κι
ας έχει μέλη ανθρώπινα.
Ό Ρομπέρτα Καλκάνιο σημειώνει ότι στο Βόρειο
Μεξικό συναντάμε κάτι περίεργες παραστάσεις ερπε-
τών, όμοιες σχεδόν με κείνες πού βρίσκουμε στην
Άμαζονία και στη Λιβερία. Το σώμα του φιδιού χω-
ρίζεται σε τμήματα, και συμπληρώνεται από προε-
ξοχές πού θυμίζουνε όργανα προσγείωσης. Πρόκει-
ται για «βραχογραφίες» πού ανάγονται στην αρχαϊκή
περίοδο της προκολομβιανής Αμερικής. Αυτό το
φίδι το βρίσκουμε απεικονισμένο με διαφορετικό τρόπο
σε όλα τα μέρη της υδρογείου. Το αναγνωρίζουμε στα
πρώιμα προϊστορικά χρόνια στίς γνωστές σαν «διοι- Παράξενες απεικονίσεις ερπετών με εσωτερικά χωρί-
κητικές ράβδους» της βόρειας Ευρώπης, καθώς σματα και εξαρτήματα πού θυμίζουνε, κυριολεκτικά,
και στα μυστηριώδη αντικείμενα πού άνακαλυφθή- στηρίγματα προσγείωσης, βρίσκονται στις άγονες ζώ-
κανε στο Τρεντίνο, και πού ανεξήγητη παραμένει νες του βόρειου Μεξικού και περιέργως μοιάζουνε
ή χρήση τους κι ή ωφελιμότητα τους. με κείνα που βρέθηκαν στην Άμαζονία και τη Λι-
Σέ μερικές περιοχές, αυτό μετατρέπεται σε μαγικό βερία.
βατήρα του διαστήματος. Ένας απ' αυτούς φωτογρα-
φήθηκε από τον καθηγητή Λαμπέρτο Καμερίνι, απ'
το Τουρίνο, στα περίχωρα της Άλγκαγιόλα (Κορσι-
κή). 'Ορθώνεται πάνω από μια σπηλιά πού ανασκά-
φτηκε μερικά από τη φύση και μερικά από ανθρώ-
πινα χέρια.
Το άχρονολόγητο τούτο μνημείο της φωτογραφίας
μοιάζει με κάποιο άλλο πού βρέθηκε από τον Μάριο
Σαλομόνε στο Πεδεμόντιο, στα περίχωρα της Κά-
πρια (κοιλάδα της Σούζα). Στήν περιοχή το λένε
«Ή πέτρα πού κοιτάζει». Και είναι πράγματι ένας
βράχος πού, πάνω από ένα πανύψηλο γκρεμό, φαί- Προϊστορικά αντικείμενα σε σχήμα φιδιού, πού βρε-
νεται σαν να κοιτάζει το χάος. θήκανε στο Τρεντίνο. 'Οπως και για τις λεγόμενες
διοικητικές ράβδους, δεν είναι γνωστό σε τι χρησί-
μευαν.
51
Να πούμε πώς πρόκειται για ένα παιγνίδι της φύ-
σης; 'Οχι βέβαια. Για να πεισθούμε, δεν έχουμε παρά
να ανέβουμε λίγο πιο ψηλά από το βράχο, όπου υπάρ-
χουνε άφθονες βραχογραφίες με ηλιακά σύμβολα,
πού αφήνουμε να εννοηθεί πώς εδώ άλλοτε λαβαίνανε
χώρα σκοτεινές ιεροτελεστίες.
Μήπως όμως πρόκειται για κανένα «βάθρο θυσια-
στηρίου», όπως λέμε, από το ύψος του οποίου οι ιερείς
γκρεμίζανε στο βάθρο όσους πρόσφερναν θυσία στο
θεοποιημένο άστρο; Ή μήπως πρόκειται για καμμιά
αστρική εξέδρα, όπου κάποιος ίεροφάντης έστεκε με
ανοιχτά τα χέρια για να προσευχηθεί αντίκρυ στο
'Απειρο;
Και τα δύο, ασφαλώς. Δε χρειάζεται μεγάλη προσ-
πάθεια της φαντασίας για να διαπιστώσετε πώς ή
πέτρα αύτη μοιάζει με τις «εξέδρες» των μεγαλό-
πρεπων μεξικάνικων μνημείων. Παρατηρείστε, αί-
Κλασσικός τύπος τάφου με πέντε στήλες. Το ανά- Μεταξύ των ανθρώπων της φυ-
χωμα στο κέντρο αποκρύπτεται από θάμνους, οί λής των Αρούσι μιας φυλής πού
όποίοι συγκρατούνται με φράκτη κατασκευασμένο από ανήκει στην μείζονα ανθρωπολο-
μπαμπού που έχουν πλεχθεί σε μορφή κυλίνδρου. γική ομάδα Γκάλλα της Αιθιοπίας,
εξακολουθεί να υφίσταται μια εξαι-
ρετικά αξιοσημείωτη ένταφιαστική
ιεροτελεστία, γνωστή με τον όρον
«λατρεία των μεγάλων λίθων». 'Ε-
χει διατηρηθεί αποκλειστικά και
μόνο για τα θνητά κατάλοιπα των
ηρώων και των «φονέων».
Οι τάφοι τους σημειούμενοι με
στήλες πού φαίνονται από παντού
είναι περιορισμένοι μέσα σε σχε-
τικά μικρό τμήμα της περιοχής τους
Το τμήμα αυτό καθορίζεται από το
αιθιοπικό τμήμα της γεμάτης κοι-
λάδας, πού βρίσκεται ανάμεσα στις
λίμνες Σάλα και Άβούσα προς νό-
το και περιβάλλει την εμπορική
πόλη Σασαμανέ. 'Ακόμα καί οι
Αρούσι δεν είναι σε θέση να εξη-
γήσουν τη γεωγραφικώς περιορι-
σμένη συχνότητα των μεγαλίθων
αυτών. Το ίδιο ισχύει κατά τον
ίδιο βαθμό καί για την πλειονότη-
τα του πληθυσμού πού φαίνεται
να αγνοεί εντελώς ακόμα και σε
περιοχές όπου οί στήλες εξακολου-
θούν να άναγείρονται. Είναι δύσκο-
λο να διαπιστωθεί αν μία τέτοια
συμπεριφορά είναι αυθόρμητη ή
είναι απλώς προσποιητή με σκο-
πό να αποκρύψει κάποια αμηχα-
νία.
Οί άνθρωποι της ομάδας Γκάλλα
προέρχονται από μιαν αρχαία χα-
μιτική υποδιαίρεση του πληθυσμού
Ή ανάμιξη τους με ένα κύμα Ση-
μιτών μεταναστών κατά τους αρ-
χαίους, ίσως μάλιστα και κατά
τους προϊστορικούς χρόνους, είχε
σαν αποτέλεσμα να δημιουργηθεί
ένας αξιόλογος πολιτισμός, στις
ορεινές περιοχές της Αιθιοπίας. Ο
πολιτισμός αυτός μεσουράνησε
πριν δύο περίπου χιλιάδες χρόνια
στο βασίλειο του Άξούμ.
Σήμερα οί άνθρωποι της ομάδας
Γκάλλα μιλούν ένα χαμιτικό γλωσι-
κό ίδίωμα, τής κουσιτικής όμο-
53
φυλίας. Φαίνεται ότι είναι ή λιγό-
τερο ομοιογενής ομάδα των Αιθιό-
πων αν συγκριθεί πρός τη φυλή
Αμάρα από την οποία προήλθε ή
σημερινή επίσημη γλώσσα της Αι-
θιοπίας και προς άλλες μεγάλες
της αρχαίας αυτής αυτοκρατορίας.
Περιλαμβάνει τόσο νομαδικούς ό-
σο και ήμιεγκατεστημένους κτηνο-
τρόφους, καθώς επίσης και μονί-
μως εγκατεστημένους γεωργούς.
Έκτός από τον τρόπο ζωής, oι
άνθρωποι αύτοί διαφέρουν μεταξύ
τους και σε ότι άφορα τίς ιδιαίτε-
ρες θρησκευτικές δοξασίες τους.
Αρχικώς ήταν οπαδοί πρωτόγονων
θρησκειών, όμως από μακρού χρο-
νικού διαστήματος τώρα έχουν υπο-
στεί την επιτυχή επίδραση μωα-
μεθανών ιεραποστόλων. Τελευταία
παράλληλα προς τον πολιτικό προ-
σανατολισμό τους προς τη φυλή
Αμάρα, ορισμένοι από αυτούς έ-
χουν μεταστραφεί προς τον αίθιο-
πικό ορθόδοξο χριστιανισμό.
Στήν περιοχή πού περιγράψαμε
πιο πάνω είναι εύκολο να συναντή-
σει ό επισκέπτης στήλες πού άλλω-
στε είναι ορατές από διάφορα πο-
λυσύχναστα περάσματα. Ή εμφα-
Οι επί μέρους στήλες του τάφου όπως φαίνονται από νής μορφή τους αποτελεί σημαντι-
κοντά.
54
κό παράγοντα πού έχει σχέση με
τα τοπικά έθιμα, και συνδέονται
προς τον τρόπο αυτό του ενταφια-
σμού. Οί παραδοσιακοί τάφοι έχουν
το λιγότερο τέσσερεις στήλες, το-
ποθετημένες κατά ζεύγη σαν είδος
«πυλών» και βρίσκονται γύρω από
εδαφικό ύψωμα από ορυκτά πετρώ-
ματα. Μεταξύ του αναχώματος και
των στηλών, φυτεύονται δένδρα
και θάμνοι. Σ' ορισμένες περιπτώ-
σεις, ό πράσινος φράκτης πού σχη-
ματίζεται συγκρατείται με πλεκτό
κύλινδρο από μπαμπού πού παρα-
μένει ώσπου σαπίζει και πέφτει
μόνος του, κατά τη βροχερή εποχή
του έτους. Άβαθή σκαλίσματα δια-
κρίνονται στην εξωτερική πλευρά
των στηλών και προς την αντίθετη
πλευρά του τάφου. Τα παλαιότερα
σχεδιάσματα αποτελούνται από ρα-
βδώσεις, πού σχηματίζουν κύκλους
και γραμμές. Όλα δε αυτά τα σχή-
ματα εμφανίζονται άναλοίωτα με
μορφή τριπλού σχεδίου.
Ό Εike Haberland χωρίς αμφιβο-
λία έχει δίκιο, όταν συμπεραίνει
ότι το μνημειακό αυτό έργο της
φυλής Γκάλλα της νότιας Αιθιο-
πίας αποκαλύπτει τον πληροφορια-
κό χαρακτήρα των συμβόλων αυ-
τών. Υποτίθεται ότι τα σύμβολα
αυτά διηγούνται τις πράξεις και τα
57
Λίθοι, ενός μικρότερου
μεγέθους τάφου.
59
Σύνθετες μορφές τάφων των
Άρούσι που ασπάσθηκαν
τον Μωαμεθανισμό. H
ορθογώνια κλιμακωτή υπερ-
κατασκευή του τάφου τόσο
χαρακτηριστική στους Μω-
αμεθανούς περιβάλλεται α-
πό τις στήλες τοπικής μορ-
φής.
Αυτό το νησί και ό λαός του ήταν ρευθεί μέσω της νότιας Ευρώπης ως
πολύ πολιτισμένοι και είχαν ήδη α- τα ελληνικά σύνορα. Σ' αυτό το ση-
ποικίσει τα γύρω νησιά καθώς και μείο οί εισβολείς είχαν αποφασίσει
μέρη από τις ηπείρους πού βρίσκον- να κατακτήσουν και την Αίγυπτο
ταν και στις δυο πλευρές του ώκεα- και την Ελλάδα και έτσι να γίνουν
νού. Μάλιστα, στρατεύματα από την κύριοι του γνωστού κόσμου.
Ατλαντίδα είχαν εισβάλλει στην βό- Στό μεταξύ, όλες οί κατακτημέ-
Συνεχίζουμε την παράθεση του τόσο ρεια Αφρική και την κυρίευσαν ως νες χώρες εγκατέλειψαν τον αγώνα,
ενδιαφέροντος αύτού βιβλίου του τα σύνορα της Αιγύπτου. Και στην αφήνοντας την Αθήνα να αντιστα-
Τζέϊμς Γουέλαρντ για την έρευνα άλλη πλευρά της Μεσογείου, άτλαν- θεί μόνη της εναντίον αυτής της
των χαμένων πολιτισμών. τινά στρατιωτικά σώματα είχαν πο- ισχυρής δύναμης. Πραγματικά, οί