Professional Documents
Culture Documents
Şeriyye Sicilleri
Şeriyye Sicilleri
MÜFTÜLÜĞÜ
ŞER’İYYE
SİCİLLERİ
ARŞİVİ
Dr.Ayhan IŞIK
İdari ve Mali İşler Şube Müdür vekili,
İstanbul Müftülüğü.
”
Bu sicillerin saklandığı, II. Abdülhamid’in bizzat
kendi emeğinin de bulunduğu dolaplar, Yıldız Sarayı
Siciller, XV. yüzyılın ilk yarısından XX. yüzyıla
kadar geçen zaman içerisinde Osmanlı toplumunun
sosyal, siyasî, askerî ve hukukî durumu hakkında çok
marangozhanesinde yapılarak3 arşivdeki yerlerine kıymetli bilgiler içermektedir. Şer’iyye sicilleri, kadı
monte ettirilmiş, ardından İstanbul’a ait bütün şer’iyye sicilleri, kadı divanı, kadı defteri, zabt-ı vakâyı, zabt-ı
sicilleri toplattırılarak bu binadaki hususî dolaplarına dava cerideleri, mahkeme kayıtları veya şer’iyye sicil
yerleştirilmiştir. Şer’iyye Sicilleri Arşivi’nden Meşîhat’e defterleri isimleriyle7 anılan aile, miras, ticaret ve ceza
yazılan tezkirede bu husus şöyle ifade edilmiştir:4 hukuku ile8 ilgili kararların ve merkezden gelen fer-
“...mehâkim-i mezbûre sicillât-ı atîkası celb oluna- man, buyruldu ve emirlerin kaydedildiği defterlerdir.
rak cânib-i eşref-i cenâb-ı Padişahîden ihsân ve irsâl Şer’î sicillerin önemini bina içine yerleştirilen
buyurulan muntazam dolaplar derûnuna ale’t-tertîb levhalardaki arşiv niteliğini haiz yazılar en iyi şekilde
vaz’ ile fermûde-i hikmet-beyân-ı hazret-i zillullâhiye ifade etmektedir. Öncelikle arşivin isminin yer aldığı,
tevfîkan muhafazalarına itina ve ihtimâm kılınmakta girişte asılı bulunan talik hattı ile yazılmış levhadaki
bulunduğu...” Arapça “Hazînetü’s-Sicili li’l-Mehâkimi’ş-Şer’iyye (Şer’î
Şer’iyye Sicilleri Arşivi’nin kitabesinde ise şunlar Mahkemelerin Sicil Hazinesi)” ifadesindeki hazine
yazmaktadır: vurgusu büyük önem arz etmektedir.
“Şeh-i taht-ı hilâfet hazret-i Abdülhamîd Hân’ın Bunun yanında Meşîhat Arşivi’nde her meclisin
isim ve görevlisinin aslî vazifelerini anlatan levhalar
Vücûdı bâ’is-i âsâyiş ümrân-ı âlemdir
olduğu gibi,9 Sicillât-ı Şer’iyye Dairesi’nde görev yapacak
Binâ-yı devlet-i fikr-i metîni eyledi tecdîd memurların vazifelerini ihtar mahiyetinde Arapçası10
Her işde mazhar-ı te’yîd-i Hak ol Şâh-ı a’zamdır. talik, Türkçesi rika hattıyla yazılmış olan ve bugün
Bu dâr-ı dil-nişîni itdi ol Şâh-ı güzîn ihyâ Şer’iyye Sicilleri Arşivi’nin birinci salonunda (uzman
Duâ-yı izdiyâd-ı ömrü ehl-i şer’e elzemdir odasında) asılı bir levha da bulunmaktadır. Levhada
şu iki beyit yazılıdır:
Cemal-i itmâmına sa'y ile yazdım cevherin târih
“Ey muhâfız! Burasıdır Şer'î Siciller Mahzeni
Sicill-i şer'i hıfza bu mahall bir cây-ı muhkemdir.
Selefine mer'iyetle halef eylediler seni
Mehmed Keşfî (1309)”5
***
Şeyhülislamlık bünyesinde faaliyet gösteren Si-
cillât-ı Şer'iyye Dairesi, Meşihat'ın ilga edilmesinden Çıkarıldıkça hem aslından müteferri'asını
sonra İstanbul Müftülüğü’ne bağlı bir birim olarak Yazmalısın menfa'at-ı ibâd içün göreyim seni.”11
çalışmalarına devam etmiştir. Dairenin görevi, İstanbul Osmanlı Devleti’nde kadıların görev ve yetkileri
mahkemelerinden toplanan şer’iyye sicillerini koru- bugünkü hâkimlerin görev ve yetkilerinden çok daha
mak, muameleleri bitmiş sicillerin buraya düzenli bir genişti. Bundan dolayı siciller içerisinde veraset,
şekilde getirilmesini sağlamak, mahkemeler tarafından tereke, evlenme, boşanma gibi hukukî kayıtların
arşive yapılan müracaatlarda istenilen belgenin suretini yanı sıra esnaf teşkilatının nizamı, satılan eşyalar
çıkarmak gibi işlemlerin yürütülmesi şeklinde tanım- için belirlenen standartlar, bâc, damga, cizye ve
mıştır. Bugün bu siciller İstanbul Başbakanlık Osmanlı sicilleri;33 İstanbul tüccarlarına verilen beratların
Arşivi’ne intikal etmiş ve dijital görüntüleri de İslâm kaydedildiği “Hayriye tüccarı sicili”;34 Değirmen ve
Araştırmalar Merkezi’nde (İSAM) araştırmacıların fırınlarla ilgili tahrir kayıtları, ferman ve buyruldu
istifadesine sunulmuştur. suretlerinin kaydedildiği “tahrir sicili”;35 Üsküdar
Arşivde hususî mahiyette bazı sicil defterleri kadılığında eytam sicili36 ve bazı mahkemelere ait
de bulunmaktadır. Örneğin Eyüp (havâss-ı refîa) müstakil vakıf sicilleri mevcuttur.
Mahkemesi İstanbul’daki su davalarına bakan özel
mahkeme olduğu için bu mahkemenin defterleri Şer’iyye Sicilleri Arşivi’nde
arasında su kayıtlarını ihtiva eden ve “mâ-i lezîz” Yapılan Çalışmalar (2008-2014)
başlığında kayıtlı müstakil siciller;30 İstanbul kadılığı Şeyhülislamlık bünyesinde bir arşiv binasının
sicilleri içerisinde merkezden gönderilen ferman ve yaptırılarak böylesi geniş bir hukuk külliyatının top-
hükümlerin yazılı bulunduğu “evâmir ve ferâmin” lanmasının ardından geçen bir çeyrek asra rağmen
(emirler ve fermanlar) adıyla kaydedilmiş müs- şer'iyye sicilleri, güncelliğini muhafaza etmektedir.
takil ferman sicilleri;31 İstanbul kadısının tüketim Sicillerin canlılığının muhafazası hususunda son
mallarının fiyatlarını ve kalitesini kontrol etmek dönem arşiv çalışmalarının katkısı büyüktür. Bu
gibi görevleri de bulunduğundan müstakil narh çalışmalara kısaca değinecek olursak, yapılan son
defterleri;32 yine aynı kadılık, sanat ve ticaret erbabı tasnif ve kataloglama çalışmalarında İstanbul Müf-
arasındaki ihtilaflara baktığından, müstakil gedik tülüğü bünyesindeki Meşîhat Arşivi’nde de şer’iyye