SISTEM SUČELJNIH SILA

Sistem sučeljnih sila je sistem sila koje deluju u

jednoj tački ili im se napadne linije seku u jednoj
tački.

Sistem sučeljnih sila koji deluje na kruto telo može se

zameniti ekvivalentnim sistemom sila koji deluje u jednoj
tački primenom Teoreme o pomeranju sile duž njene napadne
linije.
 SLAGANJE, RAZLAGANJE
I RAVNOTEŽA SILA
SA ZAJEDNIČKOM NAPADNOM
TAČKOM
Geometrijski način slaganja dve sučeljne sile

Pod pojmom slaganja sila podrazumeva se

određivanje rezultante tih sila.

Dve sučeljne sile se gometrijski mogu složiti

na dva načina, formiranjem:
- paralelograma sila, ili
- trougla sila
 Geometrijsko određivanje rezultante dve
sučeljne sile formiranjem paralelograma sila
Dve sile čije se napadne linije seku u jednoj tački mogu se
sabirati primenom pravila paralelograma, odnosno
aksiome četiri.
Rezultanta sila je jednaka dijagonali paralelograma
konstruisanog nad ovim silama, kao stranicama.

r r r
R = F1 + F2
 Geometrijsko određivanje rezultante dve
sučeljne sile formiranjem trougla sila

Slaganje dve sile može se vršiti takođe konstrukcijom trougla

sila, što je specijalan slučaj paralelograma sila, tako što drugu
silu nadovežemo na prvu u odabranoj razmeri. Početak prve
sile je početak rezultante, dok je kraj vektora druge kraj
vektora rezultante.
r r r r r
R = F1 + F2 = F2 + F1.
Ako su dva vektora kolinearna, pravilo paralelograma
se svodi na algebarsko ili skalarno sabiranje

r r r
R = F1 + F2 ,

R = F1 + F2 .
 Intenzitet rezultante dve sile može se odrediti primenom
kosinusne teoreme, a njen pravac primenom sinusne teoreme.

R = F12 + F22 - 2F1F2 cos (1800 - a ) , ( )

cos 1800 - a = - cos a,

R = F12 + F22 + 2F1F2 cos a .

F1 F2 R
= =
sin b sin g sin (180 - a )
0
. ( )
sin 1800 - a = sin a

F1 F2 R
= = .
sin b sin g sin a
Razlaganje sile na dva pravca
Obrnuti postupak od slaganja sila je razlaganje sila.

Sila se može razložiti na dve komponente, čije su napadne

linije poznate, primenom pravila paralelograma sila.

r r r
R = F1 + F2
• Zadatak može da se reši i konstrukcijom trougla sila. U
proizvoljnoj tački se nanese sila koju treba razložiti na
komponente u poznatim pravcima a i b. Kroz početak i vrh
sile se povuku pravci paralelni pravcima a i b do njihovog
preseka. Tako su određene komponente sile .

r r r
F1 + F2 = R.
 Geometrijsko slaganje proizvoljnog sistema
sučeljnih sila
Slaganje više od dve sile moguće je izvršiti postupnom primenom
pravila paralelograma sila. Rezultanta proizvoljnog broja sučeljnih sila
jednaka je njihovom geometrijskom zbiru sa napadnom tačkom u tački
preseka napadnih linija sila.

r r r
R1,2 = F1 + F2 ,
r n r
r r r r r r 3 r R = å Fi .
R = R1,2 + F3 = F1 + F2 + F3 = å Fi . i =1
i =1
Vektor koji je jednak vektorskom zbiru svih sila nekog
sistema naziva se glavni vektor tog sistema sila. Glavni
vektor se određuje ili postupnim slaganjem primenom pravila
paralelograma ili konstrukcijom poligona sila. Vektor čiji je
početak u tački O (početak prve sile), a vrh u tački c (vrh
poslednjeg vektora) je vektorski zbir, odnosno glavni vektor
datog sistema sila.

r r r r 3 r
R ' = F1 + F2 + F3 = å Fi .
i =1

r n r
R ' = å Fi .
i =1

Vektorski zbir ili glavni vektor sistema sila dobija se kao

završna strana poligona konstruisanog od sila.
Ako se sila određena pomoću poligona sila nanese u tački A tela, tada ona
zamenjuje dejstvo svih sila na telo, to jest ona je rezultanta sistema sila.
Analitički način slaganja proizvoljnog ravanskog
sistema sučeljnih sila

Da bi se odredila rezultanta sistema sučeljnih sila koji sadrži

više od dve sile, jednostavnije je odrediti projekcije svake od
tih sila na ose, sabrati te projekcije algebarski i tada odrediti
rezultantu, nego postupno primenjivati pravilo paralelograma
sila.

r r r
F = Fx + Fy .
r r r
F = Fx + Fy
r r r
F=Xi +Y j
r r r r
Fx = X i Fy = Y j
 Projekcija sile na osu i ravan

Projekcija sile na osu je skalarna veličina koja je jednaka proizvodu iz

intenziteta sile i kosinusa ugla između pravca sile i pozitivnog smera ose.

Projekcija sile na osu je pozitivna ako

je ugao između pravca sile i pozitivnog
X = F cos a,
smera ose oštar, a negativna ako je
X1 = F1 cos a1 = - F1 cos f. ugao tup. Ako je sila upravna na osu,
njena projekcija na osu je jednaka nuli.
Projekcija sile na osu jednaka je dužini
X = AB1 = ab, X1 = - D1E = -de. odsečka između projekcija krajeva
vektora sile, koji se uzima sa
odgovarajućim znakom.
Projekcija sile na ravan Oxy naziva se vektor, koji se
nalazi između projekcija početka i vrha sile na tu ravan.
Za razliku od projekcije sile na osu, projekcija sile na ravan je
vektor jer ona nije okarakterisana samo svojom brojnom
vrednošću, već i pravcem i smerom u ravni Oxy. Intenzitet ove
projekcije je:
Fxy = Fcos b.
gde je b ugao između pravca sile i ravni Oxy.

X = Fxy cos f = F cos b cos f,

Y = Fxy sin f = F cos b sin f.
 Projekcije prostorne sile
Vektor koji predstavlja silu može se prikazati u analitičkom
obliku ako je poznat intenzitet sile F i njen pravac, odnosno
uglovi α, b i g koje zaklapa ta sila sa koordinatnim osama.
Veličine F, α, b i g potpuno određuju datu silu.
Projekcije X, Y i Z sile na ose
pravouglog Dekartovog koordinatnog
sistema su :
X = Fcos a,
Y = Fcos b,
Z = Fcos g.

Intenzitet i pravac sile, kao dijagonale

paralelopipeda, su:

X Y Z
F = X 2 + Y 2 + Z2 , cos a = , cos b = , cos g = .
F F F
r r r r
F = Fx + Fy + Fz
r r r r
F = X i + Y j + Zk
r r r r r r
Fx = X i Fy = Y j Fz = Z k
Ako silu razložimo u pravce koji su paralelni pravcima
koordinatnih osa dobićemo komponente, koje su brojno
jednake projekcijama sile na koordinatne ose. Odavde sledi da
vektor sile može da se konstruiše i geometrijskim putem
koristeći pravilo paralelopipeda ako su poznate komponente,
odnosno projekcije.

Ako sve sile leže u istoj ravni, svaka od sila može da

se definiše svojim projekcijama na ose Ox i Oy.

F = X2 + Y2 ,
X Y
cos a = , cos b = .
F F
 Analitički način slaganja sila
Teorema o projekciji vektorskog zbira:
projekcija vektora koji predstavlja vektorski zbir vektora na
bilo koju osu jednaka je algebarskom zbiru projekcija
komponentnih vektora na istu osu.

r r r r r
s = a1 + a 2 + a 3 + a 4 .
a1x = ab, a 2x = bc, a 3x = cd, a 4x = de,
s x = ae.

a1x + a 2x + a 3x + a 4x = ae = s x ,
r r
s = å ai ,

s x = å a ix .
 Kako je rezultanta proizvoljnog sistema sila jednaka vektorskom zbiru
(glavni vektor) tih sila, znači da je projekcija rezultante sistema sila na
neku osu jednaka algebarskom zbiru projekcija svih sila sistema na tu
osu
r r r
R ' = R = å Fi , XR = å Xi , YR = å Yi , ZR = å Zi .
Kad su određene projekcije rezultante na koordinatne ose onda je intenzitet
glavnog vektora, odnosno rezultante:

XR Y Z
R = X R 2 + YR 2 + ZR 2 , cos a R = , cos bR = R , cos g R = R .
R R R
Ove formule omogućavaju da se reši problem slaganja sila
analitičkim putem.

Ako sistem sila leži u ravni (ravan sistem sila) ove formule glase:
XR YR
R = X R + YR ,
2 2
cos a R = , cos bR = .
R R
Ako su sile definisane svojim intenzitetima i uglovima koje
zaklapaju sa koordinatnim osama, onda da bismo odredili
rezultantu analitičkim putem, treba prvo da odredimo
projekcije tih sila na ose koordinatnog sistema.
RAVNOTEŽA SISTEMA SILA SA
ZAJEDNIČKOM NAPADNOM
TAČKOM
 Vektorski uslov ravnoteže

Sistem sila je u ravnoteži ako je rezultanta jednaka nuli.

Kako se rezultanta sistema sučeljnih sila određuje postupnom

primenom pravila paralelograma ili kao završna strana
poligona konstruisanog od tih sila, to rezultanata može da bude
jednaka nuli samo kada se vrh poslednje sile u poligonu sila
poklapa sa početkom prve sile, to jest kada je poligon sila
zatvoren.

Za ravnotežu sistema sučeljnih sila potrebno je i dovoljno

da poligon sila, konstruisan od tih sila, bude zatvoren.
 Analitički uslovi ravnoteže
Intenzitet rezultante sistema sučeljnih sila je određen formulom:
R = X R 2 + YR 2 + ZR 2 .
Rezultanta će biti jednaka nuli samo ako su istovremeno svi
članovi pod korenom jednaki nuli:
X R = 0, YR = 0, ZR = 0.
X R = å Xi , YR = å Yi , ZR = å Zi .

åX i = 0, å Y = 0, å Z
i i = 0.

Analitički uslov ravnoteže - za ravnotežu proizvoljnog

sistema sučeljnih sila u ravni, potrebno je i dovoljno, da
algebarski zbir projekcija tih sila u pravcu koordinatnih
osa x i y bude jednak nuli.

åX i = 0, å Y = 0.
i
Analitički uslov ravnoteže - za ravnotežu proizvoljnog
sistema sučeljnih sila u ravni, potrebno je i dovoljno, da
algebarski zbir projekcija tih sila u pravcu koordinatnih
osa x i y bude jednak nuli.

R = X R + YR
2 2
X R = å Xi YR = å Yi

åX i = 0, å Y = 0.
i
 Ravnoteža tri sile
Ako se slobodno kruto telo nalazi u ravnoteži pod
dejstvom tri neparalelne sile, koje leže u istoj ravni, tada
napadne linije tih sila moraju da se seku u jednoj tački.

r r r
R = F1 + F2 ,
r r
R = - F3 ,
r r r
F1 + F2 = -F3 ,
r r r
F1 + F2 + F3 = 0.

Telo će biti u ravnoteži pod dejstvom tri sile ako je poligon

konstruisan od tih sila, tj. trougao sila zatvoren.
PRIMERI
 Ravnoteža sistema sila u ravni
Primer 1- Analitički uslov ravnoteže sistema sučeljnih sila u ravni
Odrediti sile u užadima 1 i 2 ako je o uže 3 okačen teg težine G.

å X = 0 Þ - S cos a + S cos b = 0 (1)

1 2

å Y = 0 Þ S sin a + S sin a - G = 0 ( 2 )
1 2

cos a
(1) Þ S2 = S1 ( 3)
cos b

cos a
( 3) ® ( 2 ) Þ S1 sin a + S1 sin a = G,
cos b
sin a cos b + cos a sin b
S1 = G,
cos b
sin ( a + b ) G cos b
S1 = G Þ S1 = (4)
cos b sin ( a + b )
G cos a
( 4 ) ® ( 3 ) Þ S2 = .
sin ( a + b )
Primer 2 – Primena teoreme o tri sile
Laki štap je krajem A vezan za nepokretan cilindrični zglob, a drugim krakem B je vezan
neistegljivim užetom. Na štap deluje kosa sila F. Odrediti reakcije veza.

U ovom primeru poznata je sila F, kao i pravac reakcije u užetu S. Takođe je poznato
da napadna linija reakcije u A mora da prođe kroz tačku A jer je oslonac A
nepokretan. Kako na telo deluju tri sile možemo da primenimo teoremu o ravnoteži tri
sile: Telo je u ravnoteži pod dejstvom tri sile ako one čine sistem sučeljnih sila.
Tačka C je presek napadnih linija sila F i S, čiji su pravci poznati. Kroz tačku C mora
da prođe i napadna linija reakcije RA da bi bila zadovoljena teorema o tri sile. Dakle,
reakcija RA prolazi kroz tačke A i C.
 Primenom teoreme o ravnoteži tri sile odredili smo pravac reakcije RA.
Intenzitete reakcija S i RA odredićemo formiranjem zatvorenog poligona sila

Geometrijski uslov ravnoteže

Formiranje zatvorenog poligona sila

r r r
F + S + RA = 0

Poligon sila se formira nadovezivanjem sila, na vrh sile nadovezuje se početak sledeće i td.
Vrh poslednje sile se poklapa sa početkom prve kod uravnoteženog sistema sila.
Reakcije veza se analitičkim putem određuju projektovanjem gornje
vektorske jednačine na koordinatne ose ili geometrijski rešavanjem trougla sila.
Primer 3 – Sile u štapovima
Dva prosta štapa AC i BC su vezana za nepokretne oslonce u A i B, a međusobno
zglobno u C. Sila F deluje u zglobu C pod pravim uglom u odnosu na štap AC. Odrediti
sile u štapovima.

Da bismo odredili sile u štapovima posmatraćemo ravnotežu zgloba C u kome su

povezani štapovi.
 Geometrijski uslov ravnoteže

Poligon sila zatvoren – poznat je intenzitet i pravac sile F, na njen kraj nanese se pravac sile
S1, a kako kraj poslednje sile treba da se poklopi sa početkom prve, pravac sile S2
nanosimo kroz početak sile F. Na taj način se dobijaju intenziteti i smerovi sila u
štapovima.

Iz formiranog trougla sila možemo primenom

sinusne teoreme odrediti nepoznate sile:

F S2 S1
0
= 0
=
sin 45 sin 90 sin 450

Fsin 450
S1 = S1 = F,
sin 450
Fsin 900 S2 = - F 2
S2 =
sin 450
 Analitički uslov ravnoteže

Analitički uslovi ravnoteže:

å X = 0 Þ - S1 cos 450
+ Fcos 450
=0 (1)
å Y = 0 Þ - S sin 45
1
0
- Fsin 450 - S2 = 0 ( 2)

(1) Þ S1 = F,
(2) Þ S2 = - F 2