TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ

KHOA KHOA HỌC XÃ HỘI & NHÂN VĂN

BỘ MÔN NGỮ VĂN
----------

NGUYỄN THỊ YẾN LY

MSSV: 6086188

PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ TRONG TIỂU THUYẾT

ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM CỦA ĐOÀN GIỎI

Luận văn tốt nghiệp đại học

Ngành Ngữ văn

Cán bộ hướng dẫn: ThS. GV. CHIM VĂN BÉ

Cần Thơ, tháng 4 - 2012

1
 ĐỀ CƯƠNG TỔNG QUÁT

A - PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Về phương ngữ và phương ngữ Nam Bộ
3. Mục đích nghiên cứu
4. Phạm vi nghiên cứu
B - PHẦN NỘI DUNG
Chương một: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN CƠ BẢN
VỀ PHƯƠNG NGỮ TIẾNG VIỆT VÀ TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ
I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ PHƯƠNG NGỮ TIẾNG VIỆT
1. Về khái niệm phương ngữ
2. Về việc phân vùng phương ngữ trong Tiếng Việt
II. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ
1. Về khái niệm phương ngữ Nam Bộ
2. Một vài đặc điểm của phương ngữ Nam Bộ
2. 1. Đặc điểm ngữ âm
2.2. Đặc điểm từ ngữ và phong cách
3. Các kiểu phương ngữ Nam Bộ
3.1. Kiểu I- Những từ khác âm, khác nghĩa
3.2. Kiểu II - Những từ khác âm nhưng gần nghĩa
Khác ở kiểu đầu ở chỗ cặp yếu tố được so sánh tuy khác âm nhưng lại gần
nghĩa, nói cách khác là chỉ chung ở một số nét nghĩa nào đó. Chẳng hạn như:
vào và vô thoạt nhìn tưởng là hai từ đồng nghĩa hoàn toàn, nhưng thật ra
nghĩa của từ vào rộng hơn và có khả năng kết hợp rộng hơn. Tác giả lấy ví dụ
hai câu Kiều:
3.3. Kiểu III - Những từ khác âm nhưng đồng nghĩa
3.4. Kiểu IV- những từ gần âm nhưng khác nghĩa
3.5. Kiểu V - Những từ gần âm và gần nghĩa
3.6. Kiểu VI - Một trong hai từ là biến thể ngữ âm của từ kia
3.7. Kiểu VII - Những từ đồng âm nhưng khác nghĩa

2
 3.8. Kiểu VIII - Những từ giống âm nhưng chỉ gần nghĩa
Chương hai: KHẢO SÁT TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ TRONG TIỂU THUYẾT ĐẤT
RỪNG PHƯƠNG NAM CỦA ĐOÀN GIỎI
I. GIỚI THIỆU VĂN BẢN ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM CỦA ĐOÀN
GIỎI
1. Vài nét về tác giả
1.1. Cuộc đời
1.2. Sự nghiệp sáng tác
2. Vài nét về tiểu thuyết Đất rừng phương Nam
II. THỐNG KÊ, PHÂN LOẠI
1. Thống kê từ phương ngữ Nam Bộ trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam
của Đoàn Giỏi
2. Phân loại từ phương ngữ Nam Bộ trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam
của Đoàn Giỏi
3. Bảng thống kê kết quả phân loại các từ phương ngữ Nam Bộ trong tiểu
thuyết Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi
III. NHẬN ĐỊNH CHUNG VỀ TỪ PHƯƠNG NGỮ TRONG TIỂU
THUYẾT ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM CỦA ĐOÀN GIỎI
IV. GIÁ TRỊ VĂN HỌC CỦA TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ
TRONG TIỂU THUYẾT ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM CỦA ĐOÀN GIỎI
1. Từ phương ngữ Nam Bộ trong việc thể hiện những đặc điểm của thiên nhiên
Nam Bộ
2. Từ phương ngữ Nam Bộ trong việc thể hiện sinh hoạt của con người Nam Bộ
3. Từ phương ngữ Nam Bộ trong việc xây dựng con người Nam Bộ
3.2. Thể hiện tính cách, hành động và tâm lí nhân vật
PHỤ LỤC
TÀI LIỆU THAM KHẢO
MỤC LỤC

3
 A - PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Như chúng ta đã biết, vùng đất Nam Bộ chỉ mới hình thành trên dưới 300 năm.
So với các vùng miền khác trên cả nước thì Nam Bộ còn là một vùng đất mới, hoang
sơ. Con người ở đây cũng không phải là những bậc danh nhân tài tử, những nhà Nho,
nhà tri thức lỗi lạc, mà đa số họ là những người nông dân tay lắm chân bùn, là những
người nghèo khổ, bị áp bức phải bỏ quê hương xứ sở đến đây lập nghiệp, cũng có một
số người bị đày đi khai vùng hoang đất mới,…. Và đã trở thành những chủ nhân đầu
tiên của vùng đất cực Nam Tổ Quốc này.
Với hệ thống sông ngòi dày đặc, phù sa màu mỡ thuận lợi cho phát triển nông
nghiệp trồng lúa nước. Khí hậu ở đây ấm áp, mưa thuận gió hòa tạo điều kiện cho cây
cối sinh sôi, nảy nở. Nam Bộ được xem là vùng đất trù phú với sự ưu đãi của thiên
nhiên, sông ngòi chằng chịt là nơi sinh sống của rất nhiều loài cá tôm, đây là nguồn
thực phẩm dồi dào và vô tận mà tự nhiên đã ban tặng cho con người. Thiên nhiên đã
tạo điều kiện để con người gắn bó hơn với vùng đất này. Từ đó, họ ra sức khai hoang,
lập vườn, mở ruộng dần biến vùng đất đầm lầy hoang sơ thành một vùng đồng bằng
màu mỡ, phì nhiêu hứa hẹn nhiều tiềm năng phát triển.
Bên cạnh sự ưu đãi, con người cũng phải luôn đương đầu với những thử thách,
khó khăn. Không phải ngẫu nhiên mà trong ca dao có câu: “muỗi kêu như sáo thổi, đỉa
lền tợ bánh canh” hay “dưới sông sấu bắt, trên bờ hùm tha”, mà đây là điều có thật.
Cuộc sống như vậy đã hình thành cho con người Nam Bộ những nét tích cách riêng,
rất đặc biệt. Tính cách đặc trưng, ngôn ngữ cũng rất đặc trưng. Bên cạnh đó, còn có sự
giao lưu văn hóa, ngôn ngữ của các dân tộc sống trên cùng một lãnh thổ, mà tiêu biểu
là sự ảnh hưởng lẫn nhau giữa ba dân tộc anh em: Kinh- Hoa- Khơme.
Do quá trình hình thành và phát triển dân cư, do điều kiện thiên nhiên địa lí và
phương thức sản xuất, do truyền thống tín ngưỡng và tập tục lâu đời…. Trên đất nước
ta đã hình thành những vùng văn hóa khác nhau. Đó là dạng văn hóa mang đậm sắc
thái tâm lý cộng đồng, thể hiện trong sinh hoạt, trong ngôn ngữ, trong thái độ đối với
các di sản, các giá trị tinh thần, trong sự cảm thụ và thưởng thức nghệ thuật trong
phong thái ứng xử, quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với những
gì ràng buộc chung quanh nó….

4
 Việc khảo sát nghiên cứu PN sẽ là cơ hội tốt để người viết có thể tìm hiểu
những điều vừa nói trên. Đồng thời, học hỏi nhiều điều thú vị từ mảnh đất Nam Bộ,
mảnh đất đã sinh ra tôi và những người người dân Nam Bộ giàu tình cảm. Đó vừa là
điều kiện để người viết học hỏi, trau dồi thêm kiến thức chuyên môn nói riêng và một
phần tìm hiểu cách sáng tác văn chương nghệ thuật. Thấy được cái hay, cái đẹp trong
việc sử dụng từ là chất liệu cấu thành nên một tác phẩm nghệ thuật, học hỏi cách sử
dụng khéo léo, linh hoạt của nhà văn trong việc sử dụng từ phương ngữ trong tác phẩm
của mình. Và thông qua việc nghiên cứu ngôn ngữ, người viết còn được hiểu thêm về
phong tục, tập quán cũng như tâm tư, tình cảm, tính cách của người dân Nam Bộ để có
cách ứng xử đúng đắn.
2. Lịch sử vấn đề
Về vấn đề PN và PNNB, có rất nhiều công trình nghiên cứu, chuyên luận và
chuyên đề xem xét đến. Nhưng cũng bởi có rất nhiều tác giả cùng nghiên cứu nên hình
thành nhiều quan điểm khác nhau, không thống nhất về vấn đề này. Trong khi đó, tài
liệu tham khảo về tác giả Đoàn Giỏi và tiểu thuyết Đất rừng phương Nam lại rất hạn
chế. Nhìn chung, có rất ít bài viết bàn về ngôn ngữ nghệ thuật trong tác phẩm của
Đoàn Giỏi.
2.1. Về phương ngữ và phương ngữ Nam Bộ
2.1.1. Về phương ngữ
Theo các tác giả cuốn Tiếng Việt trên đường phát triển, vấn đề PN tiếng Việt đã
được các nhà ngôn ngữ học quan tâm từ rất sớm, khoảng đầu thế kỉ XX.
Năm 1092, L. Cadière đi theo hướng mô tả đặc điểm cụ thể của một vùng PN
đã cho xuất bản công trình nghiên cứu đầu tiên về PN.
H. Maspero (1912) cũng theo hướng của L. Cadiere kết hợp vấn đề phân vùng
PN với việc nghiên cứu lịch sử tiếng Việt cũng công bố một công trình nghiên cứu với
những nhận định khá cơ bản về PN.
Đến nửa sau thế kỉ XX, việc nghiên cứu PN được triển khai mạnh hơn, lực
lượng tham gia nghiên cứu và cách tiếp cận, nhìn nhận vấn đề của các tác giả này đa
dạng và phong phú hơn. Cụ thể các tác giả đó tiếp cận PN theo ba xu hướng sau:
(1) Xu hướng quan tâm đến vấn đề phân vùng PN có rất nhiều ý kiến khác
nhau. Có tác giả phân thành hai vùng, có ý kiến phân thành ba vùng, lại có ý kiến phân

5
thành bốn vùng hoặc nhiều hơn bốn vùng PN. Thậm chí còn có ý kiến không phân
vùng PN.
(2) Mô tả cấu tạo, đặc điểm của các thổ ngữ hay vùng PN là xu hướng thứ hai
được nhiều tác giả chú ý. Khách quan mà xét, xu hướng này thu được kết quả nhiều
hơn. Đây là xu hướng xuất hiện ngay từ khi có các công trình nghiên cứu PN tiếng
Việt và tiếp tục cho đến ngày nay. Các tác giả tiêu biểu cho xu hướng tiếp cận này là
Hoàng Thị Châu, Cao Xuân Hạo, Võ Xuân Trang,…
(3) Xu hướng tiếp cận mặt văn hóa xã hội của PN là xu hướng xuất hiện từ nửa
sau thế kỉ XX.
Bên cạnh ba xu hướng trên thì cũng có một vài ý kiến nhìn nhận vấn đề PN theo
hướng khác, ví dụ như quan tâm đến kĩ thuật xử lý vấn đề. Hoàng Cao Cương và Đinh
Lệ Thư đã đưa giọng địa phương cụ thể vào nghiên cứu thực nghiệm, cách này cũng là
một phát kiến mới. Tuy nhiên, đây là cách khác phức tạp nên ít được các tác giả khác
vận dụng.
2.1.2. Về phương ngữ Nam Bộ
Như đã nói, từ xưa đến nay, PN là một vấn đề quan trọng được rất nhiều người
quan tâm nghiên cứu. Đặc biệt là PNNB có các công trình nghiên cứu tiêu biểu như
sau:
Phương ngữ Nam Bộ - những khác biệt về từ vựng ngữ nghĩa so với phương
ngữ Bắc Bộ cuả Trần Thị Ngọc Lang. Trong công trình này, phần I là phần dẫn luận,
tác giả nêu các khái niệm PN, ngôn ngữ toàn dân, thổ ngữ, biệt ngữ, tiếng lóng,….
Cũng như nguyên nhân hình thành PN, ý nghĩa việc nghiên cứu PN. Sang phần II, tác
giả phân loại PN thành tám kiểu, ở mỗi kiểu tác giả trình bày đặc trưng riêng của từng
kiểu. Đồng thời, đưa ra những vấn đề rất cụ thể căn cứ vào hai tiêu chí là âm và nghĩa.
Ở phần II, tác giả nêu lên một số vấn đề cụ thể như cách xưng hô trong PNNB, nhóm
từ liên quan đến sông nước, từ láy trong PNNB, ngữ khí từ trong PNNB. Cuối cùng là
phần kết luận chung của tác giả và bản phụ lục về từ láy trong PNNB có từ láy tương
ứng trong ngôn ngữ toàn dân. Công trình này có thể làm cơ sở cho việc nghiên cứu về
PNNB.
Một công trình đáng chú ý khác là Từ điển đối chiếu từ địa phương của Nguyễn
Như Ý. Ở công trình này, trước khi đi vào giải nghĩa từ, để người đọc hiểu sơ lược về

6
PN, tác giả đã viết lời đầu sách để đưa ra một số khái niệm như: PN, phương ngữ học,
mục đích nghiên cứu, công dụng và đối tượng sử dụng của công trình.
Bên cạnh đó còn có sổ tay phương ngữ Nam Bộ của Nguyễn Văn Ái (chủ biên).
Trong công trình này tác giả có nói qua vài nét về PNNB như: PN và tình hình phân
bố PN ở Việt Nam, nguyên nhân hình thành PN, đặc điểm về ngữ âm, đặc điểm về từ
vựng phong cách. Sau đó, tác giả mới đi vào giải thích những từ PNNB một cách
chính xác và ngắn gọn. Chính vì vậy, công trình này giúp ích rất nhiều cho việc tra cứu
để ứng dụng và học tập nghiên cứu.
Công trình có quy mô lớn về PNNB gần đây nhất có lẽ là quyển Từ điển từ ngữ
Nam Bộ của tác giả Huỳnh Công Tín. Cũng như các tác giả khác biên soạn từ điển về
PNNB, trước khi đi vào giải nghĩa từ, tác giả cũng gởi đến bạn đọc những nội dung có
liên quan đến vấn đề tác giả muốn hướng tới, cụ thể như: nội dung cấu tạo, quyển từ
điển, các bảng vận mẫu tiếng Hà Nội, vận mẫu tiếng Sài Gòn, vận mẫu tiếng Trà Vinh
được viết theo phiên âm quốc tế, các bản đồ hành chính Nam Bộ qua các thời kì ….
Tiếp theo tác giả cũng đưa ra một số vấn đề về PNNB: sự hình thành vùng đất con
người, sự hình thành PNNB, đặc điểm PNNB, một số hạn chế của PNNB. Công trình
này có đặc điểm nổi bật là mỗi từ đều có phiên âm quốc tế giúp ích cho người trong
nước và cả người ngoài nước nước muốn nghiên cứu về PNNB. Bên cạnh đó, số lượng
từ được đưa vào rất lớn và được đánh giá là: “quyển từ điển có dung lượng lớn và nội
dung phong phú hơn nhiều so với các quyển từ điển phương ngữ trước đây” – lời NXB
chính trị quốc gia. Cho nên, đây cũng là một trong những tư liệu tra cứu rất hữu ích
cho những ai quan tâm đến PNNB.
Ngoài ra, còn có các công trình khác có liên quan như: Bùi Tất Tươm (chủ
biên), Nguyễn Văn Bằng, Hoàng Xuân Tam, 1997, Giáo trình Cơ sở ngôn ngữ học và
tiếng việt, Nhà xuất bản Giáo dục; Nguyễn Thiện Giáp, 2003, từ vựng học tiếng việt,
NXB Giáo dục; Nguyễn Như Ý (chủ biên), Từ điển giải thích thuật ngữ ngôn ngữ học,
NXB Giáo dục,….
2.2. Về ngôn ngữ nghệ thuật trong sáng tác của Đoàn Giỏi
Nhà thơ Xuân Diệu đã có nhận xét: “Miền Nam có Đoàn Giỏi là một tự hào
lớn, và chỉ có Đoàn Giỏi mới có nhân vật, phong cách ngôn ngữ, phong tục của vùng
đất hào hùng đó.”

7
 Theo Đoàn Minh Tuấn: “nhà văn Đoàn Giỏi là một trong những người đầu tiên
truyền bá ngôn ngữ phương Nam hiện đại, anh là người “máu của máu Việt Nam”
là vậy!”
Trong tập tiểu luận - phê bình Tiếng vọng những mùa qua của Nguyễn Thị
Thanh Xuân (NXB Trẻ, 2004) nhận định về tác giả Đất rừng phương Nam: “Có
mảnh đất sinh ra những nhà văn, và ngược lại, có nhà văn từ trang viết đã biến miền
quê riêng của mình thành miền quê chung thân thuộc trong tâm tưởng bao người...
Với Đoàn Giỏi, tôi nghĩ rằng ông đã đón nhận được cái hạnh phúc đó... Ông đã đem
đến cho bạn đọc cả nước những hiểu biết và tình cảm về một vùng đất mà trước đó
xa ngái, hoang sơ trong hình dung của mọi người... Ông đã xây dựng những nhân
vật lòng đầy nghĩa khí mà tinh tế và giàu chất văn hóa..." (Đoàn Giỏi, đất và rừng
phương Nam).
Phạm Văn Tình trong bài Mái đình - nét đẹp trong hồn quê Việt Nam viết: Nhà
văn Đoàn Giỏi, trong bài tùy bút Măng tầm vông đã có những dòng thật cảm động,
mô tả tâm trạng của người con miền Nam tập kết ra Bắc, ngồi trên thuyền nhìn lại
xóm làng của mình lần cuối: “Tôi đứng mãi trên boong, chờ đợi phút qua ngang nhà.
Làng tôi, xanh ngắt những tàu dừa, tàu chuối. Mái đình cháy hơn một nửa, nhô ra
giữa rặng cây. Bờ tầm vông thấp thoáng, ngọn tầm vông hoe vàng trong ánh nắng
một chiều thu".
Mái đình cháy hơn một nửa - vết tích của chiến tranh tàn phá, như một nỗi đau
gieo giữa lòng nhà văn, một người con sắp tạm rời xa xứ sở. Đấy là nỗi đau đau đáu
của dân tộc bao nhiêu năm. Đó là một mảnh hồn quê, làm nên một nét đẹp của xóm
làng Việt Nam, từ lâu đã in vào tâm khảm mỗi con người và toả sáng trong những
áng thơ văn.
Nhà thơ Tế Hanh đã đánh giá với các bạn nhà văn nước ngoài: “chúng tôi có
thể gọi Đất rừng phương Nam đó là truyện Rôbinxơn của Việt Nam! Vì nó cũng là
những trang vàng huyền thoại và hấp dẫn không kém.”
Cái chất thơ mà Đoàn Giỏi gửi vào từng trang bút kí, vốn bắt nguồn từ tình yêu
mảnh đất và con người Nam Bộ và được thể hiện trong từng chi tiết miêu tả, trong
ngôn ngữ và tính cách nhân vật. Cái “chất liệu miền Nam” ấy đã đem tới nền văn học
của chúng ta trong những năm 50, 60 ngày ấy một sự khởi sắc đầy ấn tượng mới mẻ,

8
 hấp dẫn, một thứ bổ sung cho cách nhìn về con người và thiên nhiên vùng đất
phương Nam.
3. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu để giúp cho người viết hiểu biết thêm về phong tục tập quán, cũng
như tâm tư tình cảm của con người Nam bộ. Điều này giúp bản thân thêm thận trọng,
giữ gìn những điều tốt đẹp mà con người quê hương Nam Bộ đã có được. Nghiên cứu
để thấy và hiểu được cái hay của tác phẩm mang đậm chất Nam Bộ của nhà văn Đoàn
Giỏi.
Để thực hiện đề tài này, người viết phải làm có kế hoạch, sưu tầm nhiều nguồn
tài liệu có liên quan để đối chiếu so sánh và đưa ra kết luận riêng của bản thân. Mỗi kết
luận được đưa ra đều phải có cơ sở rõ ràng.
Mọi công việc khi tiến hành đều được xác định rõ ràng tầm quan trọng, ảnh
hưởng đặc biệt là mục đích, yêu cầu của nó. Hơn thế nữa, khi nó là công trình nghiên
cứu thuộc lĩnh vực khoa học.
Nghiên cứu đề tài: “Từ phương ngữ Nam Bộ trong tiểu thuyết Đất rừng phương
Nam của tác giả Đoàn Giỏi”, mục đích người viết là phải chỉ ra được các kiểu PNNB
mà tác giả thể hiện trong tác phẩm. Trong sáng tác văn học, tác giả có thể đưa các từ
PNNB vào tác phẩm của mình nhưng vấn đề đặt ra là phải vận dụng như thế nào để
vừa có sắc thái địa phương mà vẫn gây được hiệu quả, giúp ta hiểu được nhiều hơn
cách nói của người miền Nam lúc ấy. Khảo sát PNNB ta hiểu được phần nào mối quan
hệ ngôn ngữ Nam Bộ với ngôn ngữ Bắc Bộ và Trung Bộ và với ngôn ngữ toàn dân. Từ
đó, chúng ta có thể vận dụng PNNB đúng hoàn cảnh, đúng mục đích để tạo được giá
trị sử dụng cao.
4. Phạm vi nghiên cứu
Do người viết thấy rằng trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam của tác giả
Đoàn Giỏi, tác giả chủ yếu viết về con người Nam Bộ trong kháng chiến, những cuộc
chia lìa, mất mát, vùng quê bị quân thù tàn phá, …. Chính điều đó đã làm nên tinh thần
yêu nước của người dân tăng lên gấp bội và lòng căm thù giặc ngày càng sâu sắc.
Không chỉ các chiến sĩ cách mạng chống giặc mà ngay cả những người nông dân quê
mùa chất phát cũng quyết tâm giết kẻ thù để bảo vệ xóm làng. Đất rừng phương Nam
của Đoàn Giỏi đã viết về người nông dân Nam Bộ như thế. PNNB đã được tác giả vận

9
dụng nhiều để thể hiện sự đồng cảm của mình, đồng thời nói lên những đặc trưng của
vùng đất và con người nơi đây.
Do thời gian có hạn nên người viết chỉ khảo sát PNNB trong cuốn tiểu thuyết
Đất rừng phương Nam, gồm có 20 chương.
5. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu người viết đã sử dụng kết hợp các phương pháp.
Trước hết là hệ thống hóa và tổng hợp hóa các kiến thức, lí luận cơ bản về PN và
PNNB để làm cơ sở lí thuyết cho quá trình nghiên cứu. Sau đó, người viết sử dụng
phương pháp thống kê, phân loại kết hợp với đối chiếu, so sánh để tiến hành thống kê,
phân loại các từ phương ngữ trong ngữ liệu văn học cụ thể. Cuối cùng, người viết hệ
thống và khái quát hóa lại kiến thức để đưa ra những kết luận, những nhận định chung
về vấn đề sử dụng từ PNNB trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi.

10
 B - PHẦN NỘI DUNG
Chương một: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN CƠ BẢN
VỀ PHƯƠNG NGỮ TIẾNG VIỆT VÀ TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ
I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ PHƯƠNG NGỮ TIẾNG VIỆT
1. Về khái niệm phương ngữ
Phương ngữ vốn là một đề tài nghiên cứu thu hút nhiều tác giả. Và trong thực tế
có rất nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này. Ở mỗi công trình các tác giả đều có
hướng nghiên cứu riêng. Hiện nay những nhận định này cũng chưa hoàn toàn thống
nhất. Sau đây, chúng tôi xin đưa ra một vài quan điểm của các nhà nghiên cứu về khái
niệm PN:
Các tác giả trong cuốn Ngôn ngữ học khuynh hướng – lĩnh vực – khái niệm (tập
hai) cho rằng: “phương ngữ là hình thức ngôn ngữ có hệ thống từ vựng, ngữ pháp và
ngữ âm riêng biệt sử dụng ở một phạm vi lãnh thổ hay xã hội hẹp là ngôn ngữ, là một
hệ thống kí hiệu và nguyên tắc kí hiệu có nguồn gốc chung với hệ thống khác được coi
là ngôn ngữ (cho toàn dân tộc), các phương ngữ (có người gọi là tiếng địa phương,
phương ngôn) khác nhau trước hết là về mặt ngữ âm, sau đó là ở vốn từ vựng”.[23;
tr.275]
Nguyễn Văn Ái cho rằng: “có thể nói một cách nôm na phương ngữ là một
chuỗi các nét biến dạng phương ngữ của một ngôn ngữ chung toàn dân, do những tác
động về địa lí xã hội mà dần dần hình thành.”[1; tr.9]
Theo ý kiến của Nguyễn Hữu Chỉnh trong Giáo trình dẫn luận ngôn ngữ:
“phương ngữ là hình thức ngôn ngữ có hệ thống từ vựng, ngữ pháp và ngữ âm riêng
biệt được sử dụng ở một phạm vi lãnh thổ hẹp hơn là ngôn ngữ dân tộc. Nó khác biệt
với ngôn ngữ dân tộc trước hết là cách phát âm, sau đó là vốn từ vựng. Còn cú pháp
và hệ thống âm vị là những bộ phận cơ bản của kết cấu ngôn ngữ cũng có thể khác
biệt, song rất ít”.[6; tr.145]
Trong cuốn Phương ngữ Nam Bộ - những khác biệt về từ vựng – ngữ nghĩa
Trần Thị Ngọc Lang viết: “phương ngữ là phương tiện diễn đạt và giao tiếp của một
địa bàn (khu vực) dân cư”.[10; tr.10]
Theo các tác giả trong cuốn Từ điển đối chiếu địa phương cho rằng: “phương
ngữ hay còn gọi là tiếng địa phương là hình thức ngôn ngữ được sử dụng trong cộng
đồng dân cư tại một vùng, miền nhất định trên một lãnh thổ một nước”.[20; tr.3]

11
 Theo Hoàng Thị Châu: “phương ngữ là thuật ngữ ngôn ngữ học để chỉ sự biểu
hiện của ngôn ngữ toàn dân ở một địa phương cụ thể với những nét khác biệt của nó
so với ngôn ngữ toàn dân hay với một phương ngữ khác”.[5; tr.29]
Trịnh Sâm trong cuốn Đi tìm bản sắc tiếng Việt cho rằng: “Tiếng Việt bao giờ
cũng tồn tại dưới dạng những giọng nói cụ thể. Sự khác nhau trong giọng nói, tức về
mặt ngữ âm, là cơ sở đầu tiên, sau đó đến từ vựng để phân chia ranh giới giữa các
tiếng địa phương”.[18; tr.97]
Trong quyển Ngôn ngữ học xã hội – những vấn đề cơ bản Nguyễn Văn Khang
có viết: “Kết hợp với cách nhìn của ngôn ngữ học truyền thống về phương ngữ, có thể
thấy phương ngữ được xem xét ở hai mặt cấu trúc và chức năng, nếu nhìn ở góc độ
cấu trúc, gọi là phương ngữ của một phương ngữ một khi các phương ngữ này tuy có
hệ thống cấu trúc riêng nhưng vẫn chứng minh được mối quạn hệ cội nguồn giữa các
phương ngữ đó với ngôn ngữ. Hay nói cách khác, giữa ngôn ngữ và các phương ngữ
có mối quan hệ cội nguồn với nhau”[9; tr.109]. Nếu nhìn từ gốc độ chức năng thì
“phương ngữ là một loại biến thể ngôn ngữ mà chức năng giao tiếp chịu sự hạn chế
mang tính địa phương và sự phát triển của nó chưa đạt đến mức tiêu chuẩn hóa”.[9;
tr.109].
Thông qua việc tìm hiểu các khái niệm về PN của các nhà nghiên cứu, ta nhận
thấy mỗi tác giả có cách hiểu, cách đánh giá riêng dựa trên một tiêu chí nào đó. Nhìn
chung, vẫn chưa có sự thống nhất về mặt câu chữ. Nhưng chúng ta có thể hiểu nôm na
là: “Phương ngữ là ngôn ngữ riêng, tiếng nói riêng của một vùng hay một khu vực với
những khác biệt cụ thể của nó so với ngôn ngữ toàn dân”.
2. Về việc phân vùng phương ngữ trong Tiếng Việt
Vấn đề phân vùng PN trong tiếng Việt được rất nhiều người quan tâm. Và thực
tế có rất nhiều cách phân vùng PN trong tiếng Việt. Có thể khái quát thành nhiều
khuynh hướng như: không phân vùng PN, phân chia thành hai vùng, ba vùng, bốn
vùng, năm vùng và còn nhiều hơn nữa. Cụ thể:
Các ý kiến theo khuynh hướng phân chia hai vùng PN: công trình nghiên cứu
Ngữ âm lịch sử tiếng Việt của H.Maspero hoặc một số ý kiến khác của tác giả như:
M.V Gordina và các đồng sự 1970, I.S Bustrow và Hoàng Phê. Các tác giả này đều
thừa nhận PN của hai địa bàn nằm hai tuyến của đất nước: Hà Nội – Sài Gòn. Quan
điểm này có tính chất đối trọng về mặt lịch sử, xã hội, còn tiếng nói nằm ở khu vực

12
giữa hai vùng được lập luận là có tính chất chuyển tiếp. Các ý kiến phân vùng này chủ
yếu đặt nặng yếu tố ngoài ngôn ngữ hơn là các yếu tố ngôn ngữ.
Ý kiến chia tiếng Việt thành ba vùng PN: Bắc, Trung, Nam có phần đông đảo
hơn. Có thể kể tên các tác giả như: Hoàng Thị Châu 1989, Võ Xuân Trang 1997, Đỗ
Hữu Châu, Phan Kế Bính, MV. Gordire, I.S Bustrou, Nguyễn Bạt Tụy,… Ở các tác giả
này đã có sự kết hợp hài hòa giữa các nhân tố góp phần tạo nên PN: tính chất địa lí –
xã hội, tính chất ngôn ngữ, ngữ âm, từ vựng,… ý kiến này đã khắc phục được hạn chế
của khuynh hướng phân chia thành hai vùng PN. Theo Hoàng Thị Châu thì “chia tiếng
Việt thành 3 vùng PN lớn: PN Bắc, PN Trung và PN Nam là ý kiến chung của nhiều
người và phù hợp với quan điểm dân gian” [6; tr.88]. Bởi, mọi người khi phân chia
các vùng PN chủ yếu dựa vào thanh điệu, giọng nói để phân chia, do đó mà gọi là
“giọng Bắc”, “giọng Nam”, “giọng Trung”.
Tuy nhiên, Huỳnh Công Tín cho rằng: “vẫn chưa nhìn nhận đầy đủ sự khác biệt
ngữ âm trong nội bộ vùng PN như vùng phương ngữ Nam Bộ”.[15; tr.31]
Phân thành bốn vùng PN: Đây là ý kiến được đông đảo các tác giả đồng tình:
Nguyễn Kim Thản, Nguyễn Văn Ái, Trần Thị Ngọc Lang, Huỳnh Công Tín,
L.Cadiere, Nguyễn Văn Tu, Nguyễn Trọng Báu,…
Theo Nguyễn Kim Thản (1982, 51 – 69):
PNBB bao gồm Bắc Bộ và một phần Thanh Hóa
PN Trung Bắc gồm Nam Thanh Hóa, Nghệ Tĩnh và Bình Trị Thiên
PN Trung Nam từ Quảng Nam tới Phú Khánh
PN Nam từ Thuận Hải trở vào [12; tr.88]
Theo cách phân chia này còn có tác giả Nguyễn Văn Ái: “phương ngữ Bắc Bộ
từ các tỉnh phía Bắc đến Thanh Hóa, phương ngữ Bắc Trung Bộ từ Nghệ Tĩnh đến
Bình Trị Thiên, phương ngữ Nam Trung Bộ từ Quảng Nam - Đà Nẵng đến Thuận Hải,
phương ngữ Nam Bộ từ Đồng Nai - Sông Bé đến mũi Cà Mau”.[1; tr.7]
Tác giả Huỳnh Công Tín cũng phân chia tiếng Việt thành bốn vùng PN trong
bài viết Tiếng Việt và vấn đề phân vùng phương ngữ tác giả đã có cách phân chia như
sau: “hướng phân chia mà chúng tôi tán thành là hướng phân chia mà chúng tôi tán
thành là hướng phân chia như tiếng Việt với ít nhất bốn vùng phương ngữ. Đó là
phương ngữ Bắc Bộ, phương ngữ Nam Bộ và phương ngữ Trung Bộ : Bắc Trung Bộ,
Nam Trung Bộ”. [15; tr.32]. Cụ thể như sau:

13
 PNBB: các tỉnh phía Bắc
PN Bắc Trung Bộ: từ Nghệ Tĩnh đến Bình Trị Thiên
PN Nam Trung Bộ: từ Quảng Nam tới Phú Yên
PNNB: từ Nha Trang vào Minh Hải
Cách phân vùng như trên đã bỏ qua Thanh Hóa nhưng đến khi viết quyển Từ
điển từ ngữ Nam Bộ tác giả Huỳnh Công Tín đã có đưa ra một cách phân chia khác
như sau:
Vùng phương ngữ Bắc Bộ được xác định bao gồm các tỉnh Bắc Bộ và Thanh
Hóa.
Vùng phương ngữ Bắc Trung Bộ bao gồm các tỉnh từ Nghệ An đến Thừa Thiên
Huế.
Vùng phương ngữ Nam Bộ bao gồm 3 khu vực là miền Đông Nam Bộ, Sài Gòn
và Tây Nam Bộ, tính từ Bình Phước, Tây Ninh đến mũi Cà Mau.
Năm 1950, Nguyễn Bạt Tụy chia tiếng Việt thành ba vùng PN nhưng đến 1960
lại chia ra năm vùng PN, cụ thể:
PN Bắc: Bắc Bộ và Thanh Hóa
PN Trung trên: từ Nghệ An đến Quảng Trị
PN Trung giữa: từ Thừa Thiên Huế đến Quảng Ngãi
PN Trung dưới: từ Bình Định đến Bình Tuy
PN Nam: từ Bình Tuy trở vào (dẫn theo Hoàng Thị Châu [5; tr.89])
Mỗi phương hướng phân vùng PN đều dựa trên một nhân tố nào đó. Thật ra,
chúng ta phải có cái nhìn bao quát hơn về vấn đề phân vùng PN hay không phân vùng
PN. Đó là phải xem xét một PN theo hai nhân tố: xã hội ngôn ngữ và ngôn ngữ. Có
nhiều cách phân chia vùng PN khác nhau nhưng các khuynh hướng này thường chỉ
khác nhau ở chỗ gộp chung hoặc phân chia vùng PN ở khu vực Trung Bộ. Bởi nội bộ
PN ở vùng này có sự khác nhau rất lớn về ngữ âm, chỉ cần có tiêu chí phân chia khác
nhau thì lập tức sẽ có cách phân chia mới. Vì vậy, đã tạo nên sự thiếu thống nhất trong
cách phân chia vùng PN. Riêng người viết đồng tình với cách phân chia thành bốn
vùng PN.

14
 II. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ
1. Về khái niệm phương ngữ Nam Bộ
Theo Huỳnh Công Tín thì “phương ngữ Nam Bộ là tiếng nói của người dân
Nam Bộ dựa vào định nghĩa trong Đại từ điển tiếng Việt, tác giả còn giải thích thêm
phương ngữ Nam Bộ được hiểu là biến thể địa lí của ngôn ngữ toàn dân”[16; tr.40]
Một số ý kiến xác định PNNB dựa vào phạm vi sử dụng của nó, tiêu biểu như:
Tác giả Nguyễn Kim Thản cho rằng: “phương ngữ Nam Bộ được sử dụng từ
Thuận Hải trở vào, phương ngữ này trẻ nhất, mới hình thành dần từ thế kỉ XVIII. Tuổi
đời ấy khiến nó tương đối thuần nhất”.[12; tr.61]
Theo Trần Thị Ngọc Lang thì “phương ngữ Nam Bộ là các đơn vị từ vựng tiếng
Việt ở khu vực dân cư Đồng Nai, Sông Bé đến mũi Cà Mau”.[10; tr.7]
Tác giả Nguyễn Phương Thảo trong quyển Mấy đặc điểm văn hóa đồng bằng
sông Cửu Long quan niệm “tiếng nói đồng bằng sông Cửu Long đồng nhất với tiếng
nói của cả một miền rộng lớn từ Thuận Hải trở vào, chủ yếu là vùng Nam Bộ cũ”.[13;
tr.142]
Có thể hiểu PNNB: “phương ngữ Nam Bộ là ngôn ngữ riêng của một cộng
đồng dân cư thuộc một phạm vi lãnh thổ là vùng Nam Bộ của Việt Nam (từ Bình
Phước, Tây Ninh đến mũi Cà Mau). Nó có sự khác biệt với ngôn ngữ toàn dân chủ yếu
ở ngữ âm, từ vựng riêng về ngữ pháp cũng có sự khác biệt nhưng rất ít”.
2. Một vài đặc điểm của phương ngữ Nam Bộ
2. 1. Đặc điểm ngữ âm
Xét trên bình diện ngữ âm, PNNB có sự khác nhau so với hệ thống ngữ âm của
ngôn ngữ Tiếng Việt toàn dân. Sự khác biệt này diễn ra trên các thành phần khác nhau
của âm tiết: phụ âm đầu, thanh điệu, phần vần, có thể nêu một số hiện tượng sai biệt
đáng chú ý:
Trước hết là về thanh điệu không những khác nhau về số lượng, PNNB chỉ có 5
dấu: ngang, huyền, hỏi, sắc, nặng. PNBB có 6 dấu là thêm dấu ngã, mà còn khác nhau
về chất, đặc biệt 3 dấu: hỏi, ngã, nặng của PNBB còn phát âm gằn nặng, nghẹn và
rung mạnh thanh đới, tạo nên màu sắc âm thanh khác với cách phát âm nhẹ lướt của
PNNB.[1; tr.10]
PNNB tận dụng 5 dấu làm phương tiện tạo ra từ mới hoặc láy từ, ví dụ như: tăn
măn, tằn mằn, tẳn mẳn, tắn mắn đêu mang ý nghĩa riêng hoặc gần nghĩa; hoặc cạn

15
xều, cạn xểu, cạn xếu, cạn xệu là những từ đồng nghĩa có tác dụng láy từ kiểu như: cạn
xếu cạn xệu, cạn xều cạn xểu.
Với phụ âm đầu ta có thể thấy sự phân biệt ở những âm tiết như: tr – ch – gi, r –
d, nh – l, s – x và cặp vần ăm – âm, ắp - ấp. Những phụ âm này thường được phát âm
rất khó phân biệt với nhau theo từng cặp như trường hợp của cặp s - x (sinh sản, số
sáu, xấu xa, ….) hay cặp tr – ch (trần, trên, trong, ….). Đó là điều hợp lí, phản ánh
đúng chữ viết của tiếng Việt và phù hợp với một vài PN khác.
Ngoài ra, âm đầu v ở PNNB chỉ tồn tại trong chữ viết không tồn tại hoặc một
phần nào đó trong phát âm v – d – gi đều phát âm thành d: vì, dì, gì. Hiện nay cách
phát âm đúng v đã tương đối phổ biến từ thành thị đến nông thôn Nam Bộ, đó là điều
hợp lí.
Phần vần có ba điều đáng nói. Thành phần âm đệm trong PN có điểm khác biệt,
mặc dù về hình thức chữ viết, chính tả so với ngôn ngữ toàn dân thì không có gì khác
biệt. Một là âm đệm o và u như: loan, luyến,… vốn là một âm lướt nhẹ, lơi, do đó khi
phát âm ở PN này, hoặc bị lược bỏ, ví dụ: loan – lan, luyến – liến, lòe loẹt – lè lẹt,
đường thủy – đường thỉ, chung thủy – chung thỉ. Hai là âm đôi iê, ươ, uô và các âm
đơn o, ô, ơ khi đứng trước m, p thì ở các âm đôi mất yếu tố sau, ví dụ: tiêm - tim, tiếp
– típ, lượm – lợm, cướp – cúp, luộm thuộm – lụm thụm. Các âm đơn đều phát âm thanh
ôm, ốp. Ví dụ: nom – nóm – nôm, họp – hộp – hợp. Hay con kênh – con kinh, nề nếp –
nề níp, sắp xếp – sắp xíp,…. Ba là phát âm không phân biệt 3 cặp âm cuối: n – ng, t –
c, y – i, ví dụ: tan – tang, tác – tát, tay – tai.[1; tr.11]
Cách phát âm ba cặp âm cuối nói trên và ba dấu giọng: ngã, hỏi, nặng tạo thành
một nét tiêu biểu giữa giọng Bắc và giọng Nam.
Nhìn chung, các hiện tượng khác biệt trong phát âm của người Nam Bộ có là
do khuynh hướng lựa chọn dễ dãi, ưa chuộng hình thức đơn giản hóa trong cuộc sống
giao tiếp sinh hoạt. Họ thường không thích dài dòng, có sự lựa chọn, câu nệ trong câu
nói, nghĩ sao nói vậy, nói rất phóng khoáng. Song ta nhận thấy rằng diện mạo ngữ âm
của đồng bằng Nam Bộ mang tính thống nhất cao, ít có “thổ âm”, qua phát âm không
thể phân biệt được ở tỉnh nào hay vùng nào mà chỉ có cảm giác chung là tiếng nói hay
giọng nói Nam Bộ mà thôi. Các PN khác không như vậy, có thể qua phát âm mà biết
được người ở tỉnh nào hay vùng nào.

16
 2.2. Đặc điểm từ ngữ và phong cách
Sức mạnh của một PN hay của một ngôn ngữ không phải ở cách phát âm như
thế này hay thế khác, mà là ở vốn từ ngữ của nó. Vốn từ ngữ dồi dào thì sức biểu hiện
của ngôn ngữ hay PN đó càng mạnh. Ngôn ngữ phát triển chủ yếu ở mặt từ ngữ, tăng
thêm từ mới và bổ sung, biến đổi nghĩa của từ cũ.
Từ ngữ và phong cách của PNNB mang những đặc điểm cơ bản sau đây:
2.2.1. Giàu hình tượng, giàu tính so sánh và cụ thể
Sống giữa thiên nhiên hài hòa và đa dạng, có đồng ruộng bao la, có rừng sâu
biển dài, có sông ngòi chằng chịt, có vườn cây trái xanh thẳm bốn mùa, hoa thơm trái
lạ, muông thú sinh sôi…, mọi thứ gần như nằm trong tầm tay, ở ngay trước mắt. Con
người mang nặng dấu ấn của thiên nhiên. Ca dao, dân ca Nam Bộ chở nặng đầy ắp
hình tượng thiên nhiên: cây chuối – con quạ, cây bần – con đom đóm, cây mù u – con
bướm, lung đìa – con cá,….
Đối với tâm lý người bản địa, lời nói thiếu hình tượng và so sánh là lời nói thiếu
sức mạnh, thiếu sắc thái, nghèo nàn. Ngôn ngữ không thể sáng tạo ra thế giới và xã
hội, song, từ ngữ của ngôn ngữ có thể tạo ra hình ảnh của thế giới và in lại dấu ấn của
xã hội.
Trong lời ăn tiếng nói hằng ngày cũng không vắng mặt hình tượng cụ thể: uống
mật gấu, dai như trâu đái, tức hơn bò đá, nhát như thỏ đế, ăn như xáng múc làm như
lục bình trôi,….đến việc lấy chồng lấy vợ là việc hệ trọng, bên cạnh bao nhiêu từ ngữ
hoa mĩ, nên thơ như: kết duyên, kết tóc se tơ, kết bạn trăm năm,…, bình dân hơn gọi là
lấy nhau thế mà người ta vẫn thêm một từ rất chi là bất ngờ, đến mức ngạc nhiên
đụng:
Chồng chèo thì vợ cũng chèo
Hai đứa cùng chèo lại đụng với nhau
(ca dao)
Ý nghĩa cụ thể đã được khái quát hóa, không dung tục mà giàu hình tượng.
Mặt khác, vùng Nam Bộ có mạng lưới sông ngòi chi chít gắn bó bao đời với
sinh hoạt của con người, đã là đối tượng để con người tìm hiểu, sử dụng, và từ đó đã
sáng tạo ra vô số từ ngữ có liên quan đến sông nước.

17
 Nhóm từ chỉ địa hình: ngoài những tên gọi chung như: sông, ngòi, mương,
máng, lạch, kênh, ao, hồ,…. Mà còn thêm rạch, xẻo, xép, ngọn, rọc, dớn, láng, lung,
bung, bưng, biền, đầm, đìa, trấp, vũng, trũng, gành,….[1; tr.14]
Nhóm từ chỉ sự vận động của dòng nước, ngoài sự phân biệt nước lớn (thủy
triều dâng) và nước ròng (thủy triều hạ) mà còn thêm nhiều từ ngữ khác như: nước
rong, nước kém, nước trồi, nước dềnh, nước sụt, nước giựt, nước bò, nước nhảy, nước
đứng, nước nằm, nước chừng, nước những, nước ương, nước chết, nước sát, nước rặt,
nước quay,…. [1; tr.14]
Nhóm từ chỉ phương tiện đi lại trên sông nước cũng rất phong phú muôn màu,
muôn vẻ, PN tỏ ra có khả năng diễn đạt những khái niệm đa dạng: ghe bầu, ghe bầu
nóc, ghe be, ghe cà vàm, ghe chài, ghe cui, ghe cửa, ghe giàn, ghe hầu, ghe lồng, ghe
lườn, ghe ngo, vỏ lải, tắc rán, ba lá,…[1; tr.14]
Nhóm từ chỉ động vật sống dưới nước, tuy cùng một loại những cũng có cách
phân biệt cụ thể, tỉ mỉ, chẳng hạn con tôm thì có: tôm bạc, tôm càng, tôm châm, tôm
chấu, tôm chì, tôm chông, tôm chục, tôm cỏ, tôm đất, tôm gậy, tôm gọng, tôm hùm, tôm
kẹt, tôm lóng, tôm lứa, tôm mắt tre, tôm quỵt, tôm rồng, tôm sắc, tôm sú, tôm thẻ, tôm
tích, tôm tu, tôm vang,….[1; tr.14]
Giàu tính hình tượng trong PNNB phản ánh hiệu quả tri giác của con người đối
với hiện thực khách quan, khi con người nhận thức được thực tiễn một cách sâu sắc
với những khía cạnh muôn màu muôn vẻ của nó thì con người cảm thấy cần thiết phải
phân biệt những ý nghĩa tinh tế đó bằng những từ ngữ khác nhau. Tính cụ thể của PN
là nguồn phát triển của kho từ vựng ngày thêm phong phú, giúp cho tư duy con người
thêm chính xác. PNNB đa phần hướng đến sử dụng tối đa các hình thức cấu trúc của
ngôn ngữ để biểu thị những khái niệm gì hay những sắc thái ý nghĩa gì được con người
nhận thức được.
Tính cụ thể trong PN này không làm nghèo đi tính khái quát trừu tượng vốn có
của ngôn ngữ, ngược lại, chúng được phát triển song song. Ví dụ: để miêu tả những
đứa trẻ hư hỏng, lạc loài, bị ruồng bỏ, PNNB có từ bụi đời vừa cụ thể vừa khái quát để
diễn tả quan niệm phức tạp nói trên. Hoặc tương tự, từ chịu chơi diễn tả việc một
người tham gia vào một việc gì đó làm hết khả năng, không né tránh, e sợ bất cứ điề
gì.

18
 2.2.2. Giàu tính cường điệu và khuếch đại
Cường điệu và khuếch đại trong ngôn ngữ không đồng nghĩa với nó trong cuộc
sống, không phải bốc đồng và làm to chuyện một cách vô lí. Nhưng, tính cường điệu,
khuếch đại ở PNNB nhằm phục vụ mục đích tâm lí của con người luôn sống cởi mở,
lạc quan và hướng về cái lớn, muốn nhấn mạnh những gì mình yêu thích một cách rõ
ràng, dứt khoát.[1; tr.15]
Tính cường điệu và khuếch đại cộng thêm với tính giàu hình tượng, giàu tính so
sánh, cụ thể đã tạo cho PNNB một nét thú vị mới lạ, độc đáo dù được cấu tạo bằng
những từ hết sức bình dân, quen thuộc. Ví dụ như đói queo râu từ này dùng cho tất cả
mọi người bất kể nam hay nữ, người không có râu vẫn bị đói queo râu như thường,
một số ví dụ khác như: rầu thúi ruột, tức cành hông, muồi rụng rún, nghèo xơ xác,
nghèo rớt mồng tơi, nghèo không có đồng xu dính túi,… Do tính cường điệu, khuếch
đại nên đôi khi dù diễn tả nỗi buồn, giận PNNB vẫn ẩn trong nó nụ cười hóm hỉnh, lạc
quan.
Cường điệu, khuếch đại là một biện pháp tu từ thường có trong ngôn ngữ: ăn
như điên, ngủ như chết, nói nhanh như gió,… nhằm tăng thêm hiệu quả diễn cảm của
ngôn ngữ. Nhìn chung, ở PNNB, tính cường điệu, khuếch đại được sử dụng nhiều, độc
đáo, mang tính mộc mạc, chất phát, không ngoa cách, tạo nên một trong những sắc
thái đặc thù của PNNB. Ngay cả trong ca dao Nam Bộ, tính cường điệu, khuếch đại
được vận dụng phổ biến, có phần táo bạo, gây nhiều cảm xúc:
Anh than một tiếng nát miễu xiêu đình
Cây huệ kia đang xanh lại héo, cá ở ao huỳnh vội xếp vi.
(ca dao)
Ra về ruột nọ quặn đau
Sắc sâm mà uống mấy tàu chưa nguôi.
(ca dao)
2.2.3. Giàu tính dí dỏm, hài hước, khỏe khoắn
Thiên nhiên Nam Bộ trong những ngày đầu khai khẩn không kém phần dữ dội
nguy hiểm. Tuy nhiên, đây là vùng đất được thiên nhiên ưu đãi. Điều đó cũng tác động
đến những con người sinh sống ở vùng này. Họ vừa thẳng thắn bộc trực, giàu nghĩa
khí lại vừa vui tươi, dí dỏm. Có như vậy, họ mới đủ sức để vượt qua những hiểm nguy
trong những ngày đầu đến với vùng đất vừa trù phú lại vừa bí hiểm này. Không phải vì

19
vậy mà họ hời hợt, vô tâm. Trái lại, người dân Nam Bộ cũng rất sâu sắc, tinh tế, một
nội tâm kín đáo, sâu thẳm, một suy tư trăn trở, khắc khoải, những nỗi buồn da diết:
Ru con con ngủ cho rồi
Mẹ ra chỗ vắng mẹ ngồi mẹ than thân
(ca dao)
Bên cạnh cái sâu lắng đó, người dân Nam Bộ sống nổi bật với tinh thần lạc
quan, sôi nổi, cởi mở, thích trẻ trung, dí dỏm:
Hột châu nhỏ xuống kẹt rào
Thò tay em lượm, phụ mẫu chào, em buông
(ca dao)
2.2.4. Giàu biểu cảm chú trọng mức độ tình cảm hơn tính logic, nhiều
thán từ và ngữ khí từ
Trong PNNB người ta thường hay bắt gặp các từ láy có vần ui kết hợp với dấu
nặng tạo ra một loạt từ gợi lên sự vất vả, nặng nề, ì ạch: ạch đụi, xịch đụi, lụi đụi, lụi
hụi,… nếu cộng thêm tiếng cà thì càng tạo ra thêm cảm giác nặng nhọc: cà ạch cà đụi,
cà xịch cà đụi,…[1; tr.18]
Ngoài những từ chỉ mức độ thường thấy ở các PN khác như: rất, lắm, quá,…
PNNB còn có những từ độc đáo riêng như: quá sá, quá trời quá đất, quá cỡ thợ mộc,
hết sẩy, tùm lum tùm la,, tứ tung minh tàng,…. Hoặc xuất phát từ một từ người dân
Nam Bộ có thể sáng tạo một loạt từ như: mềm èo, mềm ẻo, mềm ẹo,…[1; tr.18]
Trong lời nói của người dân Nam Bộ xuất hiện rất nhiều thán từ và ngữ khí từ.
Ví dụ như đầu câu thì có các từ: chèn ơi – chèn đét ơi, mèn ơi – mèn đét ơi, ác hôn,
úy,… ở cuối câu thì thường có các từ: nghen, hen – hen, hé, á, mừ, đa, cà, há, lận,…
2.2.5. Giàu tính bình dân giản dị mộc mạc
PNNB ít dùng hình ảnh bóng bẩy trau chuốt. Họ thường thể hiện tâm tư tình
cảm một cách giản dị mộc mạc. Đặc biệt, PNNB không phân chia đẳng cấp sang hèn,
luôn lấy lời ăn tiếng nói của nhân dân lao động làm gốc. Sự chân thành, bình dị ấy thể
hiện qua việc sử dụng ngôn ngữ hằng ngày và văn chương trên giấy không khác nhau
mấy. Lời nói của người lao động có sức diễn đạt mạnh mẽ, nó đơn giản về cấu trúc,
song, đa dạng về hình thức và phong phú về nội dung, không gò bó, khuôn sáo, mà
được tự do bộc lộ, phát triển đến tận cùng.

20
 Anh về em nắm vạt áo em la làng
Phải bỏ chữ thương chữ nhớ ở giữa đàng cho em
(ca dao)
Đây cũng là một cách tỏ tình gián tiếp nhưng không kém phần táo bạo. Cách
nói như vậy là phù hợp với người dân Nam Bộ, hợp với tính cách phát triển đến tận
cùng vừa ẩn đâu đó nụ cười hóm hỉnh vốn có của người dân Nam Bộ.
3. Các kiểu phương ngữ Nam Bộ
Trần Thị Ngọc Lang đã chia các kiểu PNNB bằng việc so sánh PNNB với
PNBB. Trước khi phân loại, tác giả đã chỉ ra cách chia của các tác giả đi trước như Đỗ
Hữu Châu, Nguyễn Thiện Giáp, Nguyễn Quang Hồng, Hồng Dân, Nguyễn Đức
Dương, Nguyễn Thiện Chí…. Tác giả cho biết những nhà nghiên cứu trên cũng dựa
trên hai phương diện về âm và về nghĩa nhưng các tác giả ấy chỉ phân thành ba loại:
Những từ đồng âm khác nghĩa
Những từ đồng âm khác âm
Những từ khác âm hoàn toàn
Theo tác giả Trần Thị Ngọc Lang nhận xét, cách phân chia trên đã bỏ qua các
trường hợp:
Các từ không hoàn toàn đồng âm
Các từ không hoàn toàn đồng nghĩa
Các từ không hoàn toàn khác nhau
Từ việc nhìn ra nhược điểm của các tác giả trước, Trần Thị Ngọc Lang đã đưa cách
phân loại của mình:
3.1. Kiểu I- Những từ khác âm, khác nghĩa
Theo Trần Thị Ngọc Lang những từ khác âm khác nghĩa được chia thành 4 tiểu
loại nhỏ:
3.1.1. Đó là những từ ngữ dùng để gọi tên những sự vật, hiện tượng, hoàn cảnh….
đặc biệt vốn chỉ bắt gặp trong thiên nhiên, sinh hoạt kinh tế, chính trị, văn hóa, xã
hội,…. ở Nam Bộ, ví dụ như: tràm, đước, tầm vông, thao lao, sầu riêng, măng
cụt,…[10; tr.37]
3.1.2. Những từ hoặc từ tố hoàn toàn chỉ có ở PNNB như các yếu tố chỉ mức độ
của tính từ như: (cao) nhòng, (nhẹ) hều, (dơ) hầy,…. Hoặc các từ láy chồm hổm, chầu

21
hẩu, chàm ngoàm,….đó cũng là những tính từ hoặc trạng từ như: hườm, hà rầm, lơn
tơn, sớn sác, bái xái, xính vính, xửng vửng,…[10; tr.38]
3.1.3. PNNB có nguồn gốc từ ngôn ngữ của các dân tộc anh em. Vùng đất Nam Bộ
là nơi cộng cư dân tộc chủ yếu là người Kinh, Hoa (Quảng Đông và Triều Châu),
Khơme nên có hiện tượng vay mượn ngôn ngữ của nhau. Đây là hiện tượng tất yếu và
quá trình vay mượn từ ngữ Khơme, Quảng Châu, Triều Châu cũng là quá trình Việt
hóa thấy rõ nhất là sự Việt hóa ngữ âm.
3.1.3.1.Về mặt từ mượn gốc Khơme, có các từ như: lâm thôn (một loại hình múa
tập thể), phum (xóm, làng), xà rông (váy), vàm (cửa sông), cà ròn (bao bằng bàng),….
Riêng những từ như: bò hóc (mắm cá), dù kê (hát cải lương khơ-me), ên (một mình),
nóp (vật dùng để ngủ), tà (ông),…[10; tr.39] được tác giả Trần Thị Ngọc Lang xếp vào
những từ mượn chỉ dùng ở phạm vi khẩu ngữ.
3.1.3.2.Từ mượn gốc Quảng Châu, Triều Châu: các từ chỉ quan hệ gia đình như:
chế (chị), hia (anh), củ (cậu), tía (cha), ỷ (dì),…
Trong số các từ biểu hiện tên gọi một số món ăn thì có những từ đã đi vào tiếng
Việt phổ thông như: bánh bao, hoành thánh, hủ tiếu, lạp xưởng, xá xíu, tàu hủ,…
Nhưng phần lớn chỉ dùng trong phạm vi PN như: xí muội, há cảo, hủ tiếu, bò bía,
xương xáo, ….
Các từ dùng trong quan hệ thương mại: xì thầu (chủ tiệm), tào kê (người chủ
nhà),…
Các từ dùng trong các trò chơi cờ bạc: xí ngầu lắc, dì dách, xập xám,, chướng,…
3.1.4. Những từ được sử dụng chủ yếu ở nghĩa bóng như: thí cô hồn, trật đường
rầy, (chợ) chồm hổm, (xử) chìm xuồng.
3.2. Kiểu II - Những từ khác âm nhưng gần nghĩa
Khác ở kiểu đầu ở chỗ cặp yếu tố được so sánh tuy khác âm nhưng lại gần
nghĩa, nói cách khác là chỉ chung ở một số nét nghĩa nào đó. Chẳng hạn như: vào và
vô thoạt nhìn tưởng là hai từ đồng nghĩa hoàn toàn, nhưng thật ra nghĩa của từ vào
rộng hơn và có khả năng kết hợp rộng hơn. Tác giả lấy ví dụ hai câu Kiều:
Phong tư tài mạo tuyệt vời
Vào trong phong nhã, ra ngoài hào hoa
Và phân tích rằng không thể thay thế từ vào bằng từ vô được vì từ vào ở đây
còn để chỉ một phong cách, một dáng dấp. Đồng thời, tác giả cũng đưa một số ví dụ

22
như không thể thay làng vào hội hoặc làng vào đám bằng làng vô hội hay làng vô đám
được. Một ví dụ khác: coi và xem. Coi chỉ tương ứng với xem trong trường hợp: coi
hát (xem hát), coi phim (xem phim) nhưng coi nhà, coi em thì không tương ứng với từ
xem nhà, xem em mà lại tương ứng với trông nhà, trông em, và coi kiếng tương ứng
với soi gương, coi mắt tương ứng với nom mắt. Ngoài ra tác giả còn đưa ra các so sánh
khác như: giữa van xin và năn nỉ, ngấy và ngán, lì xì và mừng tuổi, áo cộc và áo ngắn,
ăn mừng và ăn khao, bánh ga - tô và bánh bông lan,…[10; tr.44]
3.3. Kiểu III - Những từ khác âm nhưng đồng nghĩa
Kiểu này gồm nhiều tiểu loại nhưng đều giống nhau một điểm: khác âm nhưng
đồng nghĩa.
3.3.1.Những từ đồng nghĩa của PNBB và PNNB được ghép lại với nhau, tạo
nên một từ ghép thường với một ý nghĩa tổng quát hoặc trừu tượng, có hàng loạt từ
ghép mà PNNB dùng yếu tố thứ nhất, PNBB dùng yếu tố thứ hai: dơ bẩn, đau ốm, lời
lãi, bao bọc, mai mối, hư hỏng, dư thừa,…. Hoặc ngược lại, PNBB dùng yếu tố thứ
nhất còn PNNB dùng yếu tố thứ hai: nông cạn, giẫm đạp, đón rước, lừa gạt, sắc bén,
lau chùi, rượt đuổi, thứ hạng, chăn mền,…[10; tr.45]
Một số trường hợp tuy khác biệt nhưng vẫn dùng chung ở nhiều từ ngữ như:
đón (PNBB) và rước (PNNB), vâng (PNBB) và dạ (PNNB), thuê (PNBB) và mướn
(PNNB).
Minh họa chi tiết hơn về các từ đường, phố, lộ: trong PNBB, từ đường tương
ứng với phố của PNNB, còn lộ lại ứng với đường. Tuy nhiên, có hàng loạt từ đường
được dùng chung ở cả hai vùng: ngả đường, qua đường, khách qua đường, mặt đường,
lề đường, soi đường,… PNBB cũng dùng từ lộ: quốc lộ,, lục lộ, công lộ, mãi lộ, đại lộ,
tử lộ, thượng lộ,….
Mặt khác, các từ khác âm cùng nghĩa, tác giả Trần Thị Ngọc Lang đưa ví dụ hai
từ khác âm đồng nghĩa là kêu và gọi. Nếu được dùng ở nghĩa đen, hai từ này có thể
thay thế cho nhau, sau đây là ví dụ của tác giả:
Ai kêu ai réo bên sông
Tôi đang nấu nướng cho chồng tôi ăn
Tới sang chị gọi: bớ Hai
Trở dậy nấu cám, thái khoai, băm bèo
(ca dao)

23
 Theo tác giả thì ở hai câu ca dao trên, kêu và gọi có thể thay thế cho nhau.
Nhưng trong trường hợp sau đây kêu không thể thay thế cho gọi được: Nghe theo tiếng
gọi của Tổ Quốc bởi vì từ gọi ở đây được dùng với nghĩa bóng hay nghĩa phát sinh và
nghĩa của chúng thực ra chỉ trùng có một phần.
Những từ ghép đẳng lập được tác giả Trần Thị Ngọc Lang xếp vào kiểu từ khác
âm đồng nghĩa nhưng chỉ đồng nghĩa bộ phận – có sự khác nhau về nét nghĩa hạn định
lựa chọn (điều kiện dùng hay tiền giả định) : kêu gọi, hình ảnh, nóng nực, thứ hạng, dư
thừa, dơ bẩn, bể vỡ,… mà mỗi PN dùng một tiếng, đầu hoặc cuối.
Tác giả Trần Thị Ngọc Lang nhận xét: “khi xã hội phát triển, nhận thức con
người càng gần với các quy luật khách quan thì một mặt số lượng từ ngữ ngày càng
phong phú, mặt khác các từ được phân biệt nhau một cách tinh tế hơn, nghĩa là các
nét nghĩa hạn định lựa chọn của mỗi từ càng tăng hơn và khu biệt nhỏ hơn, phạm vi sử
dụng của mỗi từ ngày càng hẹp đi”.[10; tr.48]
Tác giả đưa ra nhiều ví dụ trong đó có ví dụ sau: từ xài tương ứng với nhiều từ
khác trong ngôn ngữ toàn dân, tương ứng với từ tiêu trong xài tiền, tương ứng với
dùng trong xài lâu, tương ứng với chơi trong thằng đó xài không được, là dạng rút gọn
của xài xể với nghĩa mắng nhiếc.[ 10; tr.50]
3.3.2. Ở tiểu loại này, các yếu tố từ vựng khác biệt nhau ở chỗ mỗi PN có một
lối nhìn riêng đối với từng sự vật cụ thể, đối với từng hiện tượng cụ thể, nên cùng một
đối tượng lại được định danh bằng những phương thức từ vựng khác nhau.
Ví dụ: (Vải) sọc và (vải) kẻ, PNNB gọi theo sản phẩm của hoạt động, còn
PNBB gọi theo cách hoạt động để tạo ra sản phẩm. PNNB dùng danh từ (sọc) còn
PNBB dùng động từ (kẻ) để tạo ra tên gọi cho cùng một loại vải.
(Bánh) tráng và (bánh) đa, từ (bánh) tráng được gọi theo phương thức chế tác
còn từ (bánh) đa được gọi theo phương thức ẩn dụ. Tráng là động từ, đa là danh từ.
Bộ phận cơ thể con người mà PNBB gọi là cổ tay thì PNNB gọi là cườm tay.
Cách đặt tên của PNBB theo lối ẩn dụ, còn cách đặt tên của PNNB theo lối hoán dụ.
Lại có trường hợp PNBB gọi tên vật phẩm theo chất liệu căn bản làm nên vật
phẩm là nước hoa, nhưng cũng vật phẩm này, PNNB lại dùng thuộc tính hương vị,
mục đích của vật phẩm để gọi tên: dầu thơm, dầu hôi, dầu hỏa, dầu lửa,…
Còn có sự khác biệt căn cứ vào cách gọi tên theo tính chất hoặc tác dụng của
vật phẩm: PNBB nói kính râm, còn PNNB nói kiếng mát….

24
 3.3.3 Đây là những từ khác biệt tạm gọi là những từ khác biệt nhau về nguồn
gốc. Hay nói cụ thể hơn, PNNB mượn từ nước ngoài nhưng PNBB thì không hoặc
ngược lại.
So sánh các từ liên quan tới xe cộ:
Phương ngữ Nam Bộ Phương ngữ Bắc Bộ
xe hơi ô tô (auto), xe hơi
vỏ (xe) lốp (xe) envelope
ruột (xe) săm (xe)
thắng phanh (frein)
đùm moi – đơ (moyeur)
sên (chaine) xích
chén cổ cồn (colle)
Và:
Phương ngữ Nam Bộ Phương ngữ Bắc Bộ
bông cải súp lơ (chou- flueur)
muỗng thìa, cùi dìa (cuillere)
túi dết túi dết, sắc – cốt (sacoche)
Qua một số ví dụ như trên, tác giả cũng kết luận rằng PNNB có khuynh hướng
Việt hóa nhiều hơn.
Bên cạnh đó, cũng có trường hợp PNNB mượn còn PNBB dùng từ thuần Việt:
Phương ngữ Nam Bộ Phương ngữ Bắc Bộ
banh (balle) bóng
bóp (tiền) (portefcuille) ví (tiền)
bắc (bac) phà
Các từ vay mượn gốc Hán, gốc Khơme, gốc Chăm:
Phương ngữ Nam Bộ Phương ngữ Bắc Bộ
trái quả (gốc Hán)
xá lị (gốc Hán) lê (gốc Hán)
cần xé (gốc Hán_ quảng Châu) sọt (thuần việt)
cà rá (gốc Chăm) nhẫn (thuần việt)
bao thơ phong bì (gốc Hán)
lố (lot: gốc Pháp) tá (gốc Hán)

25
 bôm (pome: gốc Pháp) táo (gốc Hán)
bột ngọt (thuần việt) mì chính (gốc Hán)
Tác giả nhận xét rằng: PNBB có số lượng từ gốc Hán nhiều hơn. Sau đó, tác giả
cũng lí giải hiện tượng tuy cùng mượn gốc Hán nhưng lại mượn khác nhau. Miền Bắc
mượn từ âm Bắc Kinh, còn từ gốc Hán ở Nam Bộ mượn từ các PN Quảng Đông, Triều
Châu, Phúc Kiến.
Hoặc, cùng gốc vay nhưng có cách đọc khác nhau:
Phương ngữ Nam Bộ Phương ngữ Bắc Bộ
xà bông xà bông (saron)
phô mai phó mát (fromage)
bót bốt (poste)
cạc – tông các – tông (carton)
3.3.4. Những hiện tượng được xếp vào tiểu loại này tuy có một số nét riêng
nhưng đều giống nhau ở một điểm là không tương đồng với nhau về mặt cấp độ.
a. Cùng một nghĩa nhưng PNNB diễn đạt bằng từ còn PNBB diễn đạt bằng tổ
hợp từ hoặc từ ghép.
Ví dụ:
Phương ngữ Nam Bộ Phương ngữ Bắc Bộ
hườm quả cây/ vừa chín
ngún bắt đầu bén cháy
tộ bát chiết yêu
rệu sắp sập, sắp rã
Hoặc ngược lại:
chưa xong / dở
nói thêm là điều không hay / điêu
(ngồi) chồm hổm / (ngồi) xổm
đèn cầy / nến
b. Hàng loạt các yếu tố trong PNNB có xu thế đơn âm hóa. Các yếu tố này
trong PNNB được dùng một cách tự do, độc lập .
Ví dụ:
chế (châm chế)
kênh (kênh kiệu)

26
 khi (khinh khi)
nạnh (tị nạnh)
ganh (ganh tị)
ưng (ưng thuận)
vị (vị nể)
nài (nài nỉ)
nôn (nôn nóng)
lẹ (mau lẹ)
bộn (bề bộn)
ngộ (ngộ nghĩnh) …..
c. Để biểu đạt nghĩa, PNNB có thể dùng các phương tiện diễn đạt nhỏ hơn tiếng
(hình vị).
Yếu tố “?”
Ở các từ xưng hô:
ông + ấy  ổng
bà + ấy  bả
cậu + ấy  cẩu
Hay trong các từ chỉ vị trí:
trên+ ấy  trển
trong +ấy  trỏng
Yếu tố “ch” trong những thể láy kiểu: chàu quạu, chổm hổm, chò hỏ, …
Yếu tố “cà” trong PNNB nhiều từ ngữ được cấu tạo có đệm thêm tiếng cà ở
đầu: cà chớn, cà rờn, cà nhắc, cà thọt, cà lăm,… trừ một số trường hợp: cà phê, cà
rem, cà rốt,… mượn của tiếng Pháp hoặc cà rá mượn của tiếng Chăm. Trần Thị Ngọc
Lang còn đưa ra nhận xét: yếu tố cà kết hợp với những vị từ chỉ hoạt động có tính
chất dao động đều có thêm một nghĩa thái (hoạt động) lặp đi lặp lại với một chu kì
ngắn và không đều đặn. Tác giả còn nhận xét thêm: phương thức hoạt động đó là bất
bình thường và không thể gây thiện cảm được: cà chớp, cà giựt, cà hẩy,…. Từ đó,
PNNB tạo thêm kiểu kết hợp từ có yếu tố cà làm yếu tố đệm ở đầu, nghĩa của từ nằm
ở yếu tố sau, từ loại của chúng chủ yếu là tính từ và đa phần là chỉ những tính chất tiêu
cực: cà chía, cà chớn, cà xấc,… [10; tr.57]

27
 3.4. Kiểu IV- những từ gần âm nhưng khác nghĩa
Đó là trường hợp của các từ gần âm nhưng khác nghĩa của hai PN.
Ví dụ: xét từ hì hượm và lì lượm: PNBB chỉ có lì lượm được dùng để chỉ tính
khí ngang bướng, PNNB có cả hai, lì lượm để chỉ tính chất, hì hượm để nói về hình
dáng. Các cặp từ kính và kiếng, cảnh và kiểng cũng được tác giả Trần Thị Ngọc Lang
xếp vào kiểu này. Ta xét từ kính và kiếng: trong PNNB, kiếng là biến âm của kính như:
tủ kiếng (tủ kính), cửa kiếng (cửa kính), nhưng kiếng cũng được dùng để chỉ cái
gương.
Tương tự như vậy, từ kiểng là biến âm của từ cảnh chúng cùng có chung nét
nghĩa vật nuôi, cây trồng hoặc tạo ra để ngắm, để giải trí. Chỉ riêng từ kiểng được
dùng rộng rãi ra nghĩa bóng: lính kiểng. Đặc biệt, Trần Thị Ngọc Lang còn cho biết
kiểng còn dùng để chỉ cái kẻng: đánh kiểng.
3.5. Kiểu V - Những từ gần âm và gần nghĩa
Đó là trường hợp của hai từ gần nghĩa và gần nghĩa ở hai PN. Ví dụ: từ bìa và
từ rìa. Cả hai PN đều có danh từ bìa nghĩa giống nhau về căn bản nhưng trong PNNB
có cách nói bìa rừng, bìa làng, ngồi bìa, nằm bìa… không có trong PNBB. Có nghĩa
mép ngoài cũng là nghĩa của từ rìa được dùng cho cả hai PN: ngồi chầu rìa, cho ra
rìa,… trong PNBB nói rìa nhà, rìa làng thì được chuyển thành bìa nhà, bìa làng trong
PNNB.
Một ví dụ khác: bệu và rệu. Bệu trong PNBB thường được dùng để nói về
người béo nhưng nhão thịt: béo bệu. Còn nói về nhà cửa, máy móc, tổ chức, hoạt
động… cũ kĩ, sắp sập, sắp rã, PNBB dùng rệu rã. Trong những trường hợp này, từ rệu
trong PNNB có khả năng dùng độc lập.
3.6. Kiểu VI - Một trong hai từ là biến thể ngữ âm của từ kia
Là trường hợp của các biến thể ngữ âm của cả hai PN. Tác giả Trần Thị Ngọc
Lang còn giải thích thêm, nguyên nhân của hiện tượng này là do hệ thống ngữ âm của
từng PN tạo nên hoặc do biến đổi lịch sử của từng vùng mà có sự sai khác và theo như
tác giả khảo sát và nhận xét thì những sai khác này không đáng kể.
Ví dụ:
Ở phụ âm đầu:
d/đ: dĩa/ đĩa, (cây) da/ (cây) đa

28
 l/nh: lạt/ nhạt; lát/ nhát; lầm/ nhầm, lanh/ nhanh, lời lẽ/ nhời nhẽ, lớn/ nhớn,
xao lãng/ xao nhãng, lờn mặt/ nhờn mặt
s/th: sẹo/ thẹo, sớ (thịt)/ thớ (thịt), thẫm/ sẫm
nh/d: nhóm bếp/ dóm bếp, nhíp/ díp,…
nh/ r: nhuộm/ ruộm, nhăn nheo/ răn reo, chôn nhau/ chôn rau,…
ph/ b: bị phỏng/ bị bỏng
r/s: rờ/ sờ, rởn (tóc gáy)/ sởn (tóc gáy),…[ 10; tr.59]
Ở âm chính:
a/i: chánh/ chính, sanh/ sinh, tánh/ tính
a/ô: bản (than)/ bổn (thân), hạt/ hột
ang/ ênh: sanh mạng/ sinh mệnh
âu/ u: thâu/ thu, châu vị/ chu vị, châu đáo/ chu đáo.... [10; tr.60]
Ở thanh điệu:
sắc/ nặng: nhái (giọng)/ nhại (giọng), thiếp (mời)/ thiệp (mời)
sắc/hỏi: (học) lóm/ (học) lỏm
ngã/sắc: miễu/ miếu
huyền/nặng: (năm) nhuần/ (năm) nhuận [10; tr.61]
Có một số vần biến trại đi di kị húy:
hoa  huê
cảnh kiểng
vũ  võ
hoàng  huỳnh
hồng hường
phúc phước.... [10; tr.61]
3.7. Kiểu VII - Những từ đồng âm nhưng khác nghĩa
Là trường hợp của những từ đồng âm khác nghĩa ở hai PN, những từ này không
có quan hệ nguồn gốc gì với nhau.
Ví dụ: từ té trong PNBB có nghĩa là hắt nước, còn từ té trong PNNB có nghĩa
là ngã/ sinh ra, vãi ra.
Từ bôi trong PNBB có nghĩa là làm cho một chất nào đó dính thành lớp mỏng
lên bề mặt: bôi dầu, bôi đen, bôi nhọ,… còn bôi trong PNNB thì có nghĩa là xóa: bôi
bảng (xóa bảng), bôi tên (xóa tên)

29
 Một số ví dụ khác:
Phương ngữ Nam Bộ Phương ngữ Bắc Bộ
(củ) sắn củ đậu
(khoai) mì sắn
hòm áo quan, quan tài
rương hòm
thằn lằn thạch sùng
rắn mối thằn lằn [10; tr.64]
3.8. Kiểu VIII - Những từ giống âm nhưng chỉ gần nghĩa
Là những từ có hiện tượng giống âm giữa những từ có những bộ phận nghĩa
giống nhau, chúng chỉ khác nhau ở một bộ phận nghĩa nào đó.
3.8.1. Tác giả cho biết thêm rằng những từ này đáng ra nên coi chúng là một từ
nhưng vì lí do chúng trãi qua diễn biến lịch sử của từng vùng khác nhau nên ở mỗi
vùng các từ này có thêm nghĩa phát sinh hoặc đã thay đổi ít nhiều về nghĩa.
Ví dụ: từ cậu ở cả PNNB và PNBB đều được chỉ người em của mẹ nhưng
PNNB dùng từ cậu để chỉ cả người anh của mẹ - nét nghĩa này trong PNBB dùng từ
bác. Tương tự như vậy, từ dì trong cả 2 PN đều có chung nét nghĩa là để chỉ em gái
của mẹ nhưng ở PNNB còn dùng để chỉ chị gái của mẹ - nét nghĩa này trong PNBB
được thể hiện bằng từ bác.
3.8.2. Cùng một từ nhưng ý nghĩa của hai PN lại khác nhau, nghĩa của từ này
bao luôn nghĩa của từ kia, ví dụ như:
Phương ngữ Nam Bộ Phương ngữ Bắc Bộ
màn, mùng màn
mủ, nhựa nhựa
thuốc tẩy, thuốc xổ thuốc tẩy
Hoặc ngược lại:
Phương ngữ Nam Bộ Phương ngữ Bắc Bộ
nón nón, mũ
bông bông, hoa
dư dư, thừa
3.8.3. Khác biệt ở nghĩa phát sinh của từ ngữ, tác giả lấy rất nhiều ví dụ, trong
đó có: từ đèo bòng trong PNBB có nghĩa là mang lấy vào mình điều làm cho vương

30
vấn, bận bịu thêm, trong PNNB thì đèo bòng có nghĩa là đua đòi, được cái này đòi cái
khác cao hơn.
Nực cười cho kẻ đèo bòng
Cóc đòi đi guốc sao xong mà đòi
(ca dao)
Hay Ăn mặn ngoài nghĩa chung ăn thức ăn cho nhiều mắm muối, PNNB còn có
thêm nghĩa với ăn lạt, ăn chay nghĩa là ăn cá, ăn thịt.
Từ đụng ngoài nghĩa chung sát chạm vào nhau do dời chỗ ở PNNB đụng còn được
dùng ở nghĩa bóng gặp nhau rồi lấy làm vợ chồng.
Như bao quốc gia khác, Việt Nam cũng có nhiều vùng PN (cụ thể là bốn vùng
PN). Ở một số nước, chúng ta bắt gặp hiện tượng người ở vùng PN này không thể hiểu
ngôn ngữ của người ở vùng PN khác mặc dù họ sống trên cùng một quốc gia. Hoặc ít
nhất, họ phải dùng “bút đàm” thì mới hiểu nhau. Ở Việt Nam lại khác, ta không hề
thấy hiện tượng này, người ở vùng PN này có thể tự do giao tiếp với người ở vùng PN
khác. Không phải không có rào cản ngôn ngữ nhưng rất ít và rất dễ giao tiếp để hiểu
nhau. Đó là do các PN ở Việt Nam có sự thống nhất tương đối cao, sự khác biệt giữa
PN nói chung và PNNB nói riêng so với từ toàn dân không quá lớn.
Minh chứng là: Tuy PNNB có rất nhiều kiểu nhưng chỉ trừ nhóm từ ở kiểu I thì
các từ còn lại đều có mối quan hệ ngữ âm và ngữ nghĩa với từ toàn dân. Qua khảo sát
ta thấy rằng, có một số lượng từ không thể tìm ra từ toàn dân tương ứng (kiểu I). Hoặc,
nếu từ PNNB có từ toàn dân tương đương thì đôi khi cũng nãy sinh nghĩa bóng, nghĩa
phát sinh. Thông thường, ngoài những từ định danh sự vật thì hiếm khi nào PNNB lại
tìm được một từ toàn dân tương ứng. Ta thấy trong tám kiểu được khảo sát thì chỉ có
hai kiểu: kiểu III và kiểu VI là tìm được sự tương đồng về nghĩa giữa từ PNNB và từ
toàn dân.

31
 Chương hai: KHẢO SÁT TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ TRONG
TIỂU THUYẾT ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM CỦA ĐOÀN GIỎI
I. GIỚI THIỆU VĂN BẢN ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM CỦA ĐOÀN
GIỎI
1. Vài nét về tác giả
1.1. Cuộc đời
Đoàn Giỏi sinh sinh ngày 17 tháng 5 năm 1925 tại thị xã Mỹ Tho, tỉnh Mỹ Tho
(nay thuộc xã Tân Hiệp, huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang), Ông xuất thân từ một
gia đình địa chủ lớn, có hàng trăm mẫu ruộng màu mỡ ven sông Tiền. Nhà ông xưa toà
ngang dãy dọc, nơi mà bây giờ trở thành trụ sở Ủy ban nhân dân huyện Châu Thành.
Ông từng theo học tại trường Mỹ thuật Gia Định trong những năm 1939-1940.
Tất cả nhà và đất gia đình ông đã tự nguyện hiến cho kháng chiến ngay từ đầu.
Sau ngày thống nhất đất nước, nhà văn Đoàn Giỏi ra vào Nam – Bắc như cánh chim
trời. Trong những năm Việt Nam chống Pháp, Đoàn Giỏi công tác trong ngành an
ninh, rồi làm công tác thông tin, văn nghệ, từng giữ chức Phó trưởng Ty thông tin
Rạch Giá (1949). Từ năm 1949 đến năm 1954, ông công tác tại Chi hội Văn nghệ Nam
Bộ, viết bài cho tạp chí Lá Lúa, rồi tạp chí Văn nghệ Miền Nam.
Sau 1954, ông tập kết ra Bắc, đến năm 1955 ông chuyển sang sáng tác và biên
tập sách báo, công tác tại Đài tiếng nói Việt Nam, rồi Hội Văn nghệ Việt Nam. Ông là
ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam các khóa I, II, III. Ông là Đảng viên
Đảng Cộng sản Việt Nam. Đoàn Giỏi còn có các bút danh khác: Nguyễn Hoài,
Nguyễn Phú Lễ, Huyền Tư.
Đoàn Giỏi là con đẻ và là kết tinh của nền văn hoá phương Nam, ông đã hiến
trọn của cải vật chất và tinh thần của mình cho những người dân phương Nam khẳng
khái khai phá, sáng tạo. Để có được một miền đất phương Nam trù phú với những
cánh đồng thẳng cánh cò bay, những cánh chim tung trời, tiếng vó ngựa reo vui trên
đường làng, tiếng mái chèo trên sông nước… chúng ta không thể quên được công lao
to lớn của ông cha ta hơn 300 năm về trước xuôi thuyền vô phương Nam đi mở đất –
qua bao cuộc bể dâu, qua bao cuộc đổi thay, qua bao gian khổ hy sinh với một tình yêu
thiên nhiên, yêu cuộc sống, yêu quê hương mãnh liệt. Không biết tự bao giờ những câu
hò, điệu lý đã đi sâu và in đậm trong từng tấc đất, từng con người và từng mái nhà,

32
từng rặng cây… để hôm nay chúng ta được kế thừa một tài sản âm nhạc vô giá mang
đậm dấu ấn của miền sông nước, cái nôi của các ngón đờn tài tử cải lương.
Ngoài truyện, truyện ngắn, ký, Đoàn Giỏi còn sáng tác thơ. Đất rừng phương
Nam là truyện viết cho lứa tuổi thiếu nhi rất thành công và nổi tiếng của ông. Truyện
đã được dịch ra nhiều tiếng nước ngoài, tái bản nhiều lần, được dựng thành phim và in
trong Tủ Sách Vàng của NXB Kim Đồng. Cả cuộc đời của Đoàn Giỏi, ông cứ đi và cứ
viết. Những trang viết của Đoàn Giỏi bao giờ cũng mang đậm chất hoang sơ và tính
sáng tạo dựa trên vốn sống và cảm nhận tinh tế.
Ông mất ngày 2 tháng 4 năm 1989 tại Thành phố Hồ Chí Minh vì bệnh ung thư.
Ngày 7 tháng 4 năm 2000, Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh ra quyết định
đặt tên ông cho một phố thuộc Quận Tân Phú.
1.2. Sự nghiệp sáng tác
Đoàn Giỏi là nhà văn đã biến đất rừng phương Nam trở nên thân thuộc, đáng
yêu đối với độc giả, không chỉ là độc giả nhỏ tuổi. Những trang văn của ông thắm
đượm hơi thở của sông nước, rừng cây, những câu chuyện cả thực cả kỳ bí của thiên
nhiên Nam Bộ hoang sơ và truyền được hơi thở ấy cho độc giả. Có được điều đó
không những là nhờ tình yêu của ông đối với miền đất Nam Bộ quê hương mà còn ở
óc quan sát tỷ mỷ, tinh tế, lối văn kể chuyện hấp dẫn trong tác phẩm của mình.
Tác phẩm:
Truyện
Đường về gia hương (1948)
Cá bống mú (1956)
Đất rừng phương Nam (1957)
Cuộc truy tầm kho vũ khí (1962)
Truyện ngắn
Hoa hướng dương (Đoàn Giỏi) (1960)
Truyện ký
Ngọn tầm vông (1956)
Trần Văn Ơn (1955)
Từ đất Tiền Giang
Người thủy thủ già trên hòn đảo lưu đày
Đèn tôi bay về Lục Hồ Chí Minh

33
 Ký
Khí hùng đất nước (1948)
Những dòng chữ máu Nam Kỳ 1940 (1948)
Trong cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ
Cây đước Cà Mau
Tết Nguyên Đán ở Nam Bộ
Kịch thơ
Người Nam thà chết không hàng (1947)
Chiến sĩ Tháp Mười (1949)
Thơ
Bến nước mười hai
Truyện thằng Cồi
Giữ vững niềm tin (1954)
Biên khảo
Những chuyện lạ về cá (1981)
Tê giác giữa ngàn xanh (1982)

2. Vài nét về tiểu thuyết Đất rừng phương Nam

Tiểu thuyết Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi đã được tái bản rất nhiều lần,
khi thực hiện đề tài “Từ phương ngữ Nam Bộ trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam”
chúng tôi chọn lần tái bản năm 2010 của NXB Thời Đại.
Tiểu thuyết Đất rừng phương Nam chính là tác phẩm nổi bật nhất trong quá
trình sáng tác của Đoàn Giỏi. Bởi, bối cảnh câu chuyện rất đặc trưng của vùng Tây
Nam Bộ. Với rừng tràm bạt ngàn, dòng sông mênh mông, con đò bập bềnh, tôm cá đầy
đàn, Đoàn Giỏi như gửi trọn vào tác phẩm của mình. Đất rừng phương Nam đã mang
đến người đọc nhiều thú vị về bối cảnh, con người, tập tục văn hóa của vùng nông
thôn Nam Bộ. Nội dung câu chuyện cũng vậy, Đoàn Giỏi chỉ xoay quanh ở vùng đất
Nam Bộ. Ông mượn hình ảnh một cậu bé bị lưu lạc trong thời kỳ kháng chiến chống
Pháp ở Nam Bộ để giới thiệu đất rừng phương Nam. Nơi đó, một vùng đất vô cùng
giàu có, hào phóng và hùng vĩ với những con người trung hậu, trí dũng, một lòng một
dạ theo kháng chiến. Tác phẩm gần như tập hợp tất cả đất rừng và người phương Nam.
Có thể nói, Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi như một xã hội của miền sông nước
Tây Nam Bộ thu nhỏ. Bởi ở nơi đó, người đọc đã tìm thấy hình ảnh người dân của
34
vùng đất phương Nam từ sông Tiền, sông Hậu trải dài đến Kiên Giang – Rạch Giá, rồi
xuống tận rừng U Minh, sau đó dừng lại ở Năm Căn – Cà Mau. Bối cảnh trong Đất
rừng phương Nam là cả một đất trời thiên nhiên ưu đãi, cánh đồng bát ngát mênh
mông, sóng nước rì rầm, rừng rậm bạt ngàn trù phú, thú rừng hoang dã muôn loài…
Sự tài tình của Đoàn Giỏi là như tái tạo lại bối cảnh sông nước, con người của thuở
ông cha ta còn mang gươm mở cõi.
Đất rừng phương Nam có kết cấu chương hồi kiểu truyền thống: không gian,
thời gian rạch ròi, nhân vật thiện ác, trắng đen tách bạch và bộc lộ qua hành động, hình
dáng, ngôn ngữ. Một phong cách văn chương dễ đọc, dễ hiểu, hợp với đại đa số thiếu
nhi Việt Nam. Phong cách văn chương truyện kể với những biến tấu khác nhau vẫn
tràn đầy sức sống từ Nghìn lẻ một đêm, Tam Quốc, Thủy Hử ngày xưa đến Harry
Potter ngày nay... Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi vẫn mang tính hiện đại. Đó là
cách tiếp cận thời gian tâm lý, cách trộn lẫn các thi pháp sử thi, phản gián, khám phá...
II. THỐNG KÊ, PHÂN LOẠI
1. Thống kê từ phương ngữ Nam Bộ trong tiểu thuyết Đất rừng
phương Nam của Đoàn Giỏi
Tiểu thuyết Đất rừng phương Nam mà chúng tôi đã tiến hành khảo sát có số
lượng trang là: 313 trang. Tổng số lượng từ PNNB thống kê được trong tác phẩm là
187 từ và từ tố.
Danh sách các từ PNNB cụ thể thống kê được. (Xem ở phần phụ lục: Bảng
thống kê từ PNNB trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi)
2. Phân loại từ phương ngữ Nam Bộ trong tiểu thuyết Đất rừng
phương Nam của Đoàn Giỏi
Ở phần lí luận, người viết cũng đã lược thuật hướng phân loại của Trần Thị
Ngọc Lang. Với hướng phân loại của Trần Thị Ngọc Lang, người viết nghĩ đây là cách
phân loại khá hay và có cơ sở. Tác giả đã chú ý đến các bình diện (ngữ âm, từ vựng –
ngữ nghĩa) của từ khi tiến hành phân loại. Tác giả cũng đưa thêm vào hai tiêu chí “gần
âm”, “gần nghĩa” để phân loại cụ thể từ PNNB. Song, việc đưa tiêu chí này để phân
loại đã tạo nên nhiều khó khăn cho việc tiến hành phân loại từ PN theo cách này.
Không có cơ sở nào để phân biệt rõ ràng và thuyết phục hai khái niệm trên.
Người viết rất khó nhận diện và phân biệt đâu là “hai từ gần âm nhưng khác nghĩa”,
“hai từ gần âm nhưng cũng gần nghĩa” với “một trong hai từ là biến âm của từ kia”.

35
 Thực chất, cách phân loại này của Trần Thị Ngọc Lang là sự triển khai, chi tiết
hóa cách phân loại của Đỗ Hữu Châu. Theo Đỗ Hữu Châu, căn cứ vào mặt nghĩa thì
PNNB có 6 loại:
(1) Những từ chỉ “đặc sản” của địa phương, do đó không có từ tương đương ở
các địa phương khác. Ví dụ như sầu riêng, măng cụt, mù u,… và “những từ ghép biệt
loại riêng” của từng địa phương tương ứng với từng chủng loại phong phú ở địa
phương của các sự vật hiện tượng như xoài, xoài tượng, xoài thanh ca,…
(2) Những từ PN tuy không có từ tương đương trong các PN khác những chúng
không chỉ những đặc sản mà “chỉ những sự vật, hiện tượng khắp nơi đều biết, đều ý
thức được, có điều để chỉ những sự vật hiện tượng đó những tiếng phương ngữ không
có từ phải dùng cả cụm từ hay câu” [3; tr.200]. Ví dụ như sạ là “gieo thẳng hàng ở các
ruộng nước”, rộng là “thả cá trong vại để giữ cho sống”.
(3) Các từ PN có nghĩa hoàn toàn giống nhau nhưng hình thức ngữ âm hoàn
toàn khác nhau ở các PN khác nhau. Ví dụ như: heo (lợn), mè (vừng),…
(4) Các từ PN có hình thức ngữ âm giống nhau những nghĩa hoàn toàn khác
nhau. Ví dụ: mận (Nam Bộ: quả roi), đào (Thừa Thiên: quả roi), mũ (nón), té (ngã),…
(5) Các từ PN “có hình thức ngữ âm giống nhau (hay khác nhau do sự sai dị về
phát âm) nghĩa có bộ phận giống nhau, có bộ phận khác nhau” [3; tr.201]. Ví dụ từ
ngon (Nam Bộ) vừa có nghĩa là “ngon” vừa có nghĩa là “tốt, tiện lợi, không gặp vấp
váp, không hay hỏng hóc”.
(6) Các từ PN có “hình thức ngữ âm khác nhau những nghĩa có bộ phận khác
nhau” [3; tr.201]. Ví dụ như từ om có nghĩa như vỗ béo của tiếng Bắc Bộ những khác
so với từ sau ở chỗ có thể dùng cho người.
Cách phân loại này ít nhập nhằng và có phần rõ ràng hơn. Do đó khi tiến hành
phân loại từ PNNB, người viết đã tiếp thu quan điểm của tác giả này. Tuy nhiên, người
viết nhận thấy trong cách phân chia này có sự thiếu nhất quán giữa lí lẽ và ví dụ minh
chứng. Tác giả đã có sự nhầm lẫn giữa loại (4) với loại (3) mà chính ông đề xuất khi
phân loại. Người viết xin tiếp nhận có điều chỉnh quan điểm phân loại của hai tác giả,
người viết xin phân loại từ PNNB thành 5 loại:
Loại 1: Những từ chỉ “đặc sản” địa phương, do đó không có từ tương đương ở
các PN khác và những từ ghép biệt loại riêng của từng địa phương tương ứng với từng
chủng loại phong phú ở địa phương của sự vật, hiện tượng.

36
 Loại 2: Những từ tuy không có từ tương đương ở các PN khác nhưng nó không
chỉ là những đặc sản mà chỉ những sự vật, hiện tượng khắp nơi đều biết, đều ý thức
được. Và để chỉ những sự vật, hiện tượng ấy các PN không có từ tương đương phải
dùng cả cụm từ hoặc cả câu để diễn đạt.
Loại 3: Các từ có hình thức ngữ âm hoàn toàn khác nhau, có nghĩa hoàn toàn
giống nhau.
Loại 4: Các từ có hình thức ngữ âm giống nhau, có nghĩa có bộ phận giống; có
bộ phận khác và các từ có hình thức ngữ âm khác nhau do sự sai dị về phát âm nhưng
giống nhau về nghĩa.
Loại 5: Các từ có hình thức ngữ âm khác nhau, có nghĩa có bộ phận giống; có
bộ phận khác.
3. Bảng thống kê kết quả phân loại các từ phương ngữ Nam Bộ trong
tiểu thuyết Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi
(Tổng số từ PNNB thống kê được là 187 từ và từ tố)

STT TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ TSXH

1 Ăn ong 3
2 Bà ba 12
3 Bánh tét 4
4 Bàu 3
5 Bần 3
6 Đèn trứng vịt 1
7 Đước 9
8 Đọt 1
Từ phương ngữ loại 1:
Số lượng 24 9 Gáo 1

Tỉ lệ:12,8% 10 Ghe 6
11 Ghe chài 1
12 Ghe lườn 2
13 Khăn rằn 1
14 Lung 4
15 Mắm(1) 2
16 Mắm(2) 9

37
17 Măng cụt 1
18 Qua 8
19 Rạch 16
20 Sầu riêng 1
21 Tam bản 11
22 Tràm 16
23 Trút 2
24 Xuồng ba lá 2

STT TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ TSXH

1 ảnh 5
2 Áo chích 1
3 Ba hột 2
4 Bà thủy 2
5 Bả 6
6 Bay 4
7 Bộ 2
8 Bốt 3
9 Bựng 1
10 Cà nhắc 1
11 Cà ràng 3
12 Cà ròn 4
13 Cần xé 2
14 Cầu nước 4
15 Cha nội 1
16 Chà gạc 1
17 Chả 1
18 Chú mày 2
19 Chịu 3
20 Coi bộ 14
21 Cốt dừa 1
22 Cộ 2

38
 23 Củ mỉ cù mì 1
Từ phương ngữ loại 2: 24 Dễ ợt 1
Số lượng: 66 25 Dễ sợ 3
Tỉ lệ:35,3% 26 Dóc 1
27 Đa 5
28 Đỏi 2
29 Đồ bỏ 1
30 Giạ 1
31 Hổm rày 1
32 Hông 8
33 Hủ tiếu 1
34 Lai rai 2
35 Làm bộ 3
36 Lèn quèn 1
37 Mã tà 1
38 Mãi võ 1
39 Mẹ rượt 1
40 Mồ tổ 1
41 Ná 1
42 Nghề hạ bạc 2
43 Ngoải 1
44 Nhà việc 1
45 Nhậu 7
46 Ngún 1
47 Như vầy 1
48 Nóp 17
49 ổng 14
50 Phảng 1
51 Quá giang 6
52 Quýnh quáng 2
53 Rộng 2

39
54 Rượu đế 1
55 Tài công 5
56 Te tua 1
57 Tèng xí 1
58 Thím 8
59 Thuyền trà vải 1
60 Trầm 3
61 Trật 1
62 Trời ơi 14
63 Vọp 2
64 Xe thổ mộ 1
65 Xé phay 1
66 Xị 1

STT TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ TSXH

1 Anh Hai 31
2 Ăn vận 2
3 Ba 18
4 Ba khía 2
5 Bắp chuối 1
6 Bắp vế 3
7 Bận 10
8 Be 5
9 Biên 2
10 Bồ bịch 1
11 Bội 1
12 Bông 2
13 Bộn 2
14 Bự 2
15 Cá lóc 3
16 Cạn 2
17 Căm 1

40
 18 Cẳng 5
19 Con nít 10
20 Cùi 2
21 Dằn bụng 3
22 Dây nịt 1
23 Dù 2
24 Dựa 3
25 Giùm 9
26 Kêu 4
Từ phương ngữ loại 3: 27 Khóm 1
Số lượng: 57 28 Khứng 1
Tỉ lệ: 30,5% 29 Kiếm 3
30 La 3
31 Lu mái 1
32 Lục bình 5
33 Lụt 1
34 Mả 9
35 Má 169
36 Mai mốt 2
37 Máng 2
38 Mướn 2
39 Ngon 1
40 Nhỏ 3
41 Nón 4
42 Nước màu 1
43 Nước ròng 2
44 ớt hiểm 2
45 Quá trớn 1
46 Quài 2
47 Rày 1
48 Thằn lằn 3

41
 49 Thương 3
50 Tía(1) 380
51 Tía (2) 2
52 Tiệm 2
53 Vận 6
54 Vịt xiêm 1
55 Xà rông 3
56 Xài 2
57 Xích hầu 2

STT TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ TSXH

1 Bấy giờ 12
2 Bí rợ 2
3 Bới 1
4 Cặm 1
5 Chắc mẻm 2
6 Chòm gởi 3
7 Chớ 3
8 Cọng 10
Từ phương ngữ loại 4:
Số lượng: 23 9 Đặng 3

Tỉ lệ: 12,3% 10 Đương 2

11 Gài 2
12 Gởi 7
13 Le 1
14 Lén 1
15 Mậy 11
16 Nhòm 4
17 Nhơn 2
18 Núp 8
19 Tàu bay 11
20 Thành thực 2
21 Trúng thương 2

42
 22 Trự ta 1
23 Vạt 3

STT TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ TSXH

1 Bậy 7
2 Coi 32
3 Con 8
4 Cỡ 12
5 Dì 125
6 Lộ 1
Từ phương ngữ loại 5:
7 Mạnh 1
Số lượng: 17
Tỉ lệ: 9,1% 8 Mập 1
9 Ngán 3
10 Ngó 27
11 Nhát 1
12 Ông già 2
13 Rầy 5
14 Thiệt 1
15 Thủ lãnh 1
16 Tới 153
17 Vô 18

III. NHẬN ĐỊNH CHUNG VỀ TỪ PHƯƠNG NGỮ TRONG TIỂU

THUYẾT ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM CỦA ĐOÀN GIỎI
Với số lượng 187 từ PNNB mà tác giả đã sử dụng trong một tác phẩm trong
vòng 313 trang sách không phải là quá lớn. Có thể nói, tác phẩm vẫn đảm bảo tính
thông hiểu liên tục cho độc giả, không làm người đọc mất nhiều thời gian, công sức để
hiểu các từ.
Theo kết quả thống kê và phân loại như trên, ta thấy từ PN loại 2 chiếm tỉ lệ cao
nhất: 35,3%, tiếp theo là từ PN loại 3: 30,5%. Từ PN loại 1 chiếm tỉ lệ 12,8%, loại 4
chiếm tỉ lệ: 12,3% và loại 5 chiếm tỉ lệ thấp nhất: 9,1%. Đây là kết quả khá xác đáng.

43
 Từ PN loại 2 chiếm tỉ lệ cao nhất là một điều hợp lý và đã thể hiện rõ quy luật
tiết kiệm ngôn ngữ. Trong khi cùng một đối tượng, một hiện thực khách quan thì ngôn
ngữ toàn dân phải diễn đạt bằng cả cụm từ hoặc cả câu, còn tác giả Đoàn Giỏi chỉ sử
dụng một từ PN để diễn đạt. Đó là một giải pháp hiệu quả và có tác dụng rất lớn.
Sử dụng các từ như: bựng, chịu, lai rai, nóp, rộng,… nhà văn vừa tiết kiệm
được rất nhiều ngôn từ, vừa tạo được tính hàm súc, cô đọng cho lời văn, và tạo nên
một màu sắc Nam Bộ rất độc đáo cho tác phẩm. Thay vì phải dùng những tổ hợp từ
ông ấy, bà ấy, anh ấy, ngoài ấy,… thì tác giả đã sử dụng các từ ổng, bả, ảnh, ngoải,…
vừa gọn, vừa dứt khoát lại vừa có sắc thái mạnh mẽ, nhanh gọn. Tần số xuất hiện của
các từ xuất hiện khá cao, điển hình như từ nóp: 17 lần, ổng: 14 lần trong tác phẩm. Và
còn rất nhiều trường hợp cụ thể khác được tác giả dùng từ rất đúng lúc và đúng chỗ.
Về từ PN loại 3 được xếp sau từ PN loại 2, chiếm tỉ lệ: 30,5%. Đây là những từ
PN có nghĩa hoàn toàn giống nhau nhưng khác nhau hoàn toàn về hình thức ngữ âm.
Về vấn đề phân vùng PN của các tác giả, bình diện ngữ âm là yếu tố đóng vai trò quan
trọng trong việc xác định và phân vùng PN. Cùng là những sự việc, hiện tượng giống
nhau nhưng người miền Nam lại có cách định danh, cách gọi hoàn toàn khác với người
miền Trung và miền Bắc. Ví dụ như cá lóc (Nam Bộ), cá quả (Bắc Bộ), cá chuối, cá
tràu (Trung Bộ). Nếu PNNB dùng động từ thì PNBB và Trung Bộ dùng danh từ để
định danh sự vật. Từ PN loại này không có tác dụng thể hiện quy luật tiết kiệm ngôn
từ trong sáng tác. Tác dụng chính của các từ loại này là tô đậm sắc thái, màu sắc địa
phương, chỉ mới đọc lên là người đọc xác định được đó là từ ngữ của người miền
Nam. Chính vì vậy mà loại từ PN này cũng được tác giả sử dụng với tỉ lệ khá cao.
Chẳng hạn như: má, tía,.. xuất hiện với tần số rất cao trong tác phẩm: má (169 lần), tía
(389 lần).
Từ PN loại 1 được người viết rất quan tâm. Đoàn Giỏi đã sử dụng các từ loại
này khi cần nêu tên các đặc sản hoặc sự vật, hiện tượng riêng có của Nam Bộ. Nói đến
đặc sản tức là đề cập đến tính độc đáo, cá biệt của sự vật. Mỗi một vùng với những
loại đặc sản khác nhau đã làm nên cái giàu đẹp, góp từng nét riêng cho bức tranh
chung của xã hội thêm phong phú. Những sản vật này được người dân dùng hàng loạt
các từ để định danh cho chúng. Tuy số lượng không nhiều nhưng các từ loại này mang
lại hiệu quả cao và bất ngờ. Những loại cây và trái cây đặc sản của quê hương Nam
Bộ: tràm, đước, bần, mắm, sầu riêng, măng cụt,… Hiện nay, chúng được phổ biến

44
khắp mọi miền đất nước và trở nên quen thuộc tất cả mọi người. Có thể nói, thông qua
những từ ngữ chỉ những đặc sản của vùng đất Nam Bộ, tác phẩm đã làm toát lên được
cái hồn của thiên nhiên Nam Bộ. Bởi người đọc bắt gặp những gì thân quen nhất. Tất
cả đã vẽ nên một bức tranh đậm đà màu sắc của vùng quê Nam Bộ mới mẻ này.
Từ PN loại 4 cũng chiếm tỉ lệ không cao nhưng người viết lưu ý đến lớp từ là
biến thể ngữ âm của nhau (phát sinh do có sự phát âm sai dị của người địa phương).
Các từ như: bới, gài, gởi, chớ, thành thực, nhơn,…chủ yếu thể hiện sự sai khác với từ
tương đương trong ngôn ngữ toàn dân. Lớp từ này phản ánh chân thật thói quen phát
âm của người dân Nam Bộ nói chung. Xu hướng chung là lược bớt âm đệm và chuyển
đổi nguyên âm có cách phát âm rắc rối thành những nguyên âm có cách phát âm đơn
giản. Đoàn Giỏi đã sử dụng có cân nhắc và chọn lọc những từ PN trong tác phẩm của
mình.
Cuối cùng là từ PN loại 5, đây là loại từ PN được tác giả sử dụng ít nhất, chỉ
chiếm 9,1%. Trên thực tế, những từ PN khác nhau về mặt ngữ âm, nghĩa có bộ phận
giống, có bộ phận khác chiếm số lượng không nhiều. Xét về mặt nghệ thuật, chúng lại
không tạo ra được màu sắc địa phương cao như từ PN thuộc 4 loại kia. Từ PN loại 5
này chủ yếu làm tăng thêm vốn từ tiếng Việt và làm phong phú thêm cách diễn đạt của
nhà văn. Vì vậy, với kết quả khảo sát này thì cũng không có gì là bất ngờ.
Có thể nói, thông qua kết quả thống kê và phân loại trên, ta có thể bước đầu
nhận ra ý đồ nghệ thuật của nhà văn khi sử dụng từ PNNB trong tác phẩm. Với ý đồ
nghệ thuật rõ ràng: tả nét đẹp đặc trưng cảnh vật, tính cách con người Nam Bộ…. hoặc
khi không có từ toàn dân tương ứng. Như khi nói đến những đặc sản chỉ có ở Nam Bộ,
ví dụ thay vì miêu tả dài dòng như một câu đố: đây là một loại quả có nhiều gai bên
ngoài vỏ, quả này có mùi thơm đậm, đặc trưng, bên trong có nhiều múi, ăn rất ngọt và
béo nhưng không phải là quả mít thì nhà văn hoàn toàn có thể sử dụng từ sầu riêng để
thay thế. Đó là cả một sự lựa chọn cân nhắc, tính toán kĩ lưỡng và cả những trăn trở,
những tìm tòi, đã giúp cho Đoàn Giỏi vận dụng thành công từ PNNB trong tiểu thuyết
Đất Rừng Phương Nam.

45
 IV. GIÁ TRỊ VĂN HỌC CỦA TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ
TRONG TIỂU THUYẾT ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM CỦA ĐOÀN GIỎI
Tác phẩm văn học là một loại hình nghệ thuật độc đáo. Trong đó yếu tố ngôn
ngữ là một trong những yếu tố rất quan trọng. Bởi ngôn từ góp phần tạo nên sự thành
công của tác giả. Khi nói đến ngôn ngữ trong văn chương tức là nói đến cái riêng, cái
đặc sắc của tác giả cùng với những nhận xét, đánh giá, bình luận đối với ngôn ngữ
trong tác phẩm. Mỗi nhà văn đều có ngôn từ riêng và cách thể hiện cũng rất khác nhau.
Thông qua ngôn ngữ, ta có thể nhận biết phần nào về tư tưởng, tình cảm và tính cách,
nó thể hiện phần hồn của tác giả, vì vậy việc đầu tư cho ngôn ngữ là rất quan trọng.
Chính vì vậy, khi xem xét, đánh giá một tác phẩm, điều đầu tiên chúng ta cần chú
trọng là ngôn từ nghệ thuật. Một tác phẩm hay phải thu hút được người đọc, để làm
được điều này đòi hỏi nhà văn phải lựa chọn từ ngữ sao cho nó mang tính cảm xúc
thẩm mĩ. Đoàn Giỏi đã biết vận dụng và phát huy thế mạnh của mình khi chọn PNNB
làm ngôn ngữ chính trong sáng tác. Ông đã sử dụng khéo léo, tinh vi vốn từ địa
phương của mình vào tác phẩm. Ngôn ngữ trong tác phẩm đã phản ánh chân thực hiện
thực vùng đất Nam Bộ, xây dựng và thể hiện thành công bức tranh đời sống sinh hoạt,
cách nói năng cũng như tâm hồn và tính cách của con người Nam Bộ.
1. Từ phương ngữ Nam Bộ trong việc thể hiện những đặc điểm của
thiên nhiên Nam Bộ
Nam Bộ là vùng đất sông nước, ruộng vườn. Sông rạch chằng chịt gắn bó bao
đời với sinh hoạt, chi phối đời sống kinh tế cũng như đời sống tinh thần của con người.
Thông qua từng trang viết, cảnh sắc vùng đất Nam Bộ hiện lên với đầy đủ các nét đặc
trưng của nó. Ở phương Nam nước ta, những cánh rừng bao bọc ra tận cửa sông. Càng
đổ về Cà Mau càng nhiều kênh rạch, vũng lầy, rừng lá với những cái tên nôm na, thân
thuộc mới nghe đã như thấy được những công sức mồ hôi của con người làm nên:
sông Cửa Lớn, sông Năm Căn, rạch Mái Giầm, kênh Bọ Mát,… rừng U Minh quanh
năm xanh ngắt bóng tràm, bóng đước, dưới ngòi bút miêu tả chân thực và sinh động
của nhà văn đã tạo nên bức tranh muôn màu nghìn sắc của thiên nhiên Nam Bộ. Phần
lớn từ PNNB mà ông sử dụng thường là những từ địa phương đặc sản, những từ chỉ có
ở miền Nam và những từ chỉ cách diễn đạt riêng của con người Nam Bộ không có từ
tương đương trong ngôn ngữ toàn dân.

46
 Thiên nhiên cảnh sắc Nam Bộ qua ngòi bút miêu tả của Đoàn Giỏi hiện lên như
một vùng đất đầy hứa hẹn và được sự ưu đãi đặc biệt của tạo hóa. Từ PN đã giúp cho
tác giả thể hiện được điạ hình sông nước Nam Bộ như: rạch, kênh, sông, vàm, lung,
bàu,… Trong đó, các từ này là yếu tố chính cộng với tên riêng do người dân Nam Bộ
đặt cho: rạch Mái Giầm, sông Bảy Háp, kênh Bọ Mắt, kênh Ba Khía, sông Cửa Lớn,
sông Năm Căn,… “Từ khi qua Chà Là, Cái Keo… rồi bỏ con sông Bảy Háp xuôi
thuyền xuôi theo dòng, thì tôi bắt đầu có cảm giác trên đây…. Ở đây, người ta không
gọi tên đất tên sông không phải bằng những danh từ mỹ lệ. Chẳng hạn như gọi rạch
Mái Giầm, vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái giầm cọng tròn xốp nhẹ, trên
chỉ xòa ra độc một cái lá xanh hình chiếc bơi chèo nhỏ; gọi kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập
không biết cơ man nào là bọ mắt đen như hạt vừng, chúng cứ bay theo thuyền từng
bầy như những đám mây nhỏ, ta bị nó đốt vào da thịt chỗ nào đó ngứa ngáy nổi mẩn
đỏ tấy lên; gọi kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía,
chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây.”[tr.273]
“Thuyền chúng tôi chèo thoát qua kênh Bọ Mắt, đổ ra con sông Cửa Lớn, xuôi về Năm
Căn. Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá
nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu
sóng trắng.” [tr.274]
Không những đa dạng về địa hình nổi bật với hệ thống sông ngòi, kênh rạch
chằng chịt mà cảnh sắc Nam Bộ còn hiện lên với sự phong phú, đa dạng về chủng loại
động, thực vật nổi tiếng với những loại đặc sản độc đáo được khắp nơi biết đến: tràm,
đước, mắm, bần, sầu riêng, măng cụt,… “Những làng mạc êm đềm, bóng dừa bóng
chuối che rợp các khu vườn mát rượi đất phù sa, con đường rất nhỏ lượn trên bờ rạch
nước đầy ăm ắp soi bóng những cây sầu riêng, măng cụt…. Những ngôi nhà mái đỏ
thấp thoáng trong các khu vườn xoài….”[tr.108]
Đó còn có sắc tím hoa lục bình, một loài hoa bình dị mộc mạc, gắn liền với kỉ
niệm tuổi thơ của con người vùng sông nước: “Một lúc sau, qua khỏi cánh đồng ngập
tím lục bình, chúng tôi bắt đầu chui vào vòm cây đen thẳm như một cái hang.”[tr.151]
Ở đây, chúng ta chứng kiến một cảnh quần tụ đến kì lạ. Những cá trê, cá lóc cả
đàn, những cá sấu, những con rùa, những kỳ đà, kỳ nhông, những rắn cạp nong cạp
nia, hổ đất, hổ mang, hổ lửa ở nước và đầm lầy. Những nai, khỉ, những hổ, báo,….
Rừng kề mặt nước, ngập trong nước, bao nhiêu loài chim, con điêng điểng, con chằng

47
bè, con sếu, những cò bợ, cò xanh, cò lửa. Con chim đẵng trí đậu xuống lưng cá sấu,
con chim mỗ xỉa răng cho hổ. Những đàn ong mật rừng tràm, những vòm trời muỗi
bay dày đặc táp xuống mặt và khi mùa xuân đến, vô vàn bướm sặc sỡ ra rợp rừng, rợp
bóng nước.
“Cua biển cũng có, ếch cũng có, nghêu sò cũng có. Còn cá tôm thì nhiều lắm, đủ các
loại cá loại tôm, không kể xiết.”[tr.15]
“Ừ, cá ăn tía thì nghe phải giống như nồi cơm sôi kia… cá trê đi từng đàn, bơi đặc cả
nước, quẫy móng, lách tách lục ục như nước cơm sôi, lăm tăm một quãng dài trên
sông. Đi chài mà gặp cá ăn tía, quăng chài xuống, khi kéo lên nếu gặp loại chài cũ bở
bở, có thể đứt tung chài.”[tr.153]
“Một con rắn rằn ri cóc to cỡ bắp chân người lớn đang vùng vẫy uốn mình lên quấn
lấy chùm dây câu. Cái miệng nó há ra, đầy răng chơm chởm.”[tr.158]
“Mấy con kỳ nhông nằm vươn kỳ phơi lưng trên gốc cây mục, sắc da lưng luôn luôn
biến đổi từ xanh hóa vàng, từ vàng hóa đỏ, từ đỏ hóa tím xanh.”[tr.164]
“Thảo nào người ta hay nói “như ong vỡ tổ!” Ong vỡ tổ là lúc này đây. Không biết cơ
man nào là ong. Chúng bay vù vù, đen ngòm, loạn xạ, thành một vầng đen như cái
chiếu.”[tr.168]

Chúng tôi xin đi sâu vào tìm hiểu nét đặc trưng văn hóa được gợi ra từ những
cây tràm, cây đước. Chúng vốn là những loài cây phổ biến của vùng đất Mũi. Những
cánh rừng, những cánh rừng bạt ngàn những rừng ở đây lại rất trẻ. Rừng mắm, rừng
đước, rừng tràm, đâu cũng la liệt rừng, phía nào cũng như nhau một màu xanh nước,
xanh cây, xanh biển và xanh trời: “Ở đó toàn là rừng: rừng đước, rừng mắm, rừng
bần…”[tr.270]
Trong quan niệm của người dân nơi đây tràm, đước và mắm là ba loài cây tiên
phong trong công cuộc mở đất, giữ làng, vì vậy trong ca dao có câu:
Mắm trước, đước sau, tràm theo sát
Sau hàng dừa nước mái nhà ai
(ca dao)
Đoàn Giỏi đã chú ý đặc tả rừng tràm, rừng đước trong tác phẩm của mình.
Rừng tràm, rừng đước từ lâu đã gắn bó với đời sống sinh hoạt của người dân. Rừng
tràm sinh trưởng và phát triển xanh tốt trong môi trường ngập nước, kể cả môi trường
nước mặn, nước lợ. Và rừng tràm cũng là nơi cư trú lí tưởng của các loài động, thực

48
vật quý hiếm như các loại rùa, rắn, tôm cá, chim chóc và nhất là các loài ong mật. Sau
đây là những đoạn miêu tả của các giả về tràm: “Bờ tràm khô đứng im lìm dưới ánh
sáng xanh biếc.”[tr.153]
“Ánh sáng trong vắt, hơi gợn một chút óng ánh trên những đầu hoa tràm rung rung,
khiến ta nhìn cái gì cũng có cảm giác như là nó bao qua một lớp thủy tinh.”[tr.161]
“Trên những ngọn tràm cao, đang lướt qua một đoàn li ti như nấm trấu bay, phát ra
những tiếng eo…eo…eo…eo”.[tr.164]
“Chọn được vùng rừng tốt, biết rằng đến mùa xuân tràm sẽ kết nhiều hoa, mình mới
định chỗ gác kèo.”[tr.166]
“Khu rừng bên tả ngạn vẫn còn đứng xanh rờn, soi bóng những cây tràm bạc thếch
trên dòng nước lờ đờ.”[tr.202]
Tác giả đã dùng các từ địa phương làm điểm nhấn trong câu văn, kết hợp với lối
so sánh và lối miêu tả tỉ mỉ, cụ thể… nên bức tranh rừng đước thêm sống động, thu
hút:
“Thuyền xuôi giữa dòng con sông rộng hơn ngàn thước, trông hai bên bờ, rừng đước
dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận. Cây đước mọc dài theo bãi, theo
từng lứa trái rụng, ngọn băng tăm tắp, lớp này chống lên lớp kia ôm lấy dòng sông,
đắp từng bậc màu xanh lá mạ, màu xanh rêu, màu xanh chai lọ… lòa nhòa ẩn hiện
trong sương mù và khói sóng ban mai.”[tr.274]
“Rừng đước mênh mông. Cây đước mọc dài tăm tắp, cây nào cây nấy thẳng như cây
nến khổng lồ.”[tr.289]
“Những buổi triều lên, nước chỉ ngập quá gối thôi, chúng tôi năm bảy đứa rủ nhau đi
bắt vọp, bắt cua, trên đường về thường đuổi nhau chui qua những “cánh tay đước”,
móc bùn ném nhau, té nước và reo hò ầm ĩ – những lúc đang vui và chung quanh có
đông bạn bè ấy thì tôi có cảm giác như rừng đước đang xôn xao từ dưới biển mọc
lên.”[tr.290]
“Giữa vắng lặng xanh nhờ của rừng đước âm u, từng bước di động của chúng tôi mồn
một động vào tĩnh mịch.”[tr.290]
Sân chim, vườn cò là sản phẩm tất yếu của những rừng tràm, rừng đước. Chúng
được nhà văn miêu tả với những chi tiết đầy ấn tượng:
“Cò thì không biết bao nhiêu mà kể. Cò ngà, cò trắng cò xanh, cò ma… buộc từng
xâu.”[tr.266]

49
“Tôi dụi mắt bò ra khoang trước, vốc nước dưới sông lên rửa mặt. Trên vệt rừng đen
ở chỗ con sông ngoặt, như lưỡi cưa cá mập chơm chởm dựng đầu răng nhọn, đã ửng
lên màu mây hồng phơn phớt. Từ chỗ vệt rừng đen xa tít đó, chim cất cánh tua tủa bay
lên, giống hệt đàn kiến từ lòng quả đất chui ra, bò li ti đen ngòm lên da trời. Càng đến
gần, khi bóng chim chưa hiện rõ hình đôi cánh, thì quang cảnh đàn chim bay lên
giống như đám gió bốc tro tiền, tàn bay liên tri hồ điệp.”[tr.270]
Tác giả đã tạo cho người đọc như thấy được sân chim qua cách tái hiện lại âm
thanh và màu sắc đầy độc đáo:
“Những bầy chim đen bay kín trời, vươn cổ dài như tàu bay cổ ngỗng lướt qua trên
sông, cuống theo sau những luồng gió vút cứ làm tai tôi rối lên, hoa cả mắt.”[tr.270]
“Mỗi lúc tôi càng nghe rõ tiếng chim kêu náo động như tiếng xóc những rổ tiền đồng.
Và gió đưa đến một mùi tanh lợm giọng, khiến tôi chỉ chực nôn ọe.”[tr.270 – tr.271]
Một bức tranh thiên nhiên thật vô cùng sống động, hấp dẫn như hiện ra trước
mắt người đọc:
“Chim đậu chen nhau trắng xóa trên những đầu cây mắm, cây chà là, cây vẹt rụng trụi
gần hết lá. Cồng cộc đứng trong tổ vươn cánh như tượng những người vũ nữ bằng
đồng đen đang vươn tay múa. Chim già đãy, đầu hói như những ông thầy tu mặc áo
xám, trầm tư rụt cổ nhìn xuống chân. Nhiều con chim rất lạ, to như con ngỗng đậu đến
quằn nhánh cây.”[tr.271]
“Một con điêng điểng ngóc cổ lên mặt nước, thoạt trông tôi tưởng là một con rắn từ
dưới nước cất đầu lên.”[tr.271]
Rừng tràm còn tượng trưng cho sức sống và tính cách của con người Nam Bộ.
Đặc biệt, hình ảnh rừng tràm trải qua bao bom đạn và sự tàn phá khốc liệt của bọn Tây
mà vẫn xanh tốt là biểu tượng cụ thể nhất cho sức sống bền bỉ và phẩm chất anh hùng,
bất khuất của người dân miền Nam trong công cuộc kháng chiến chống giặc ngoại
xâm. Rừng tràm là nơi chứng kiến bao mất mát, hi sinh và cũng là nơi ghi dấu những
chiến công oanh liệt, hào hùng của bao thế hệ cha anh chúng ta trong suốt hai cuộc
trường kì kháng chiến.
2. Từ phương ngữ Nam Bộ trong việc thể hiện sinh hoạt của con
người Nam Bộ
Vùng đất Nam Bộ có nhiều kênh rạch sông ngòi, con người sống gắn bó với
đồng ruộng. Ấn tượng sông nước ghi dấu lại trong cả cách ăn, nếp ở của con người nơi

50
đây. Bức tranh đời sống sinh hoạt của người dân Nam Bộ được tác giả khai thác theo
chiều sâu, nó thể hiện bản sắc đậm đà của người miền Nam.
Để di chuyển, đi lại ở vùng sông nước người ta sáng chế ra các loại ghe, xuồng.
Đây là phương tiện rất thuận lợi dùng để đi lại trên sông, rạch, có thể để chuyên chở
vật dụng, tải bom đạn phục vụ đắc lực cho chiến tranh.
Người dân dùng ghe xuồng để chuyên chở vật dụng:

“Chỉ biết rằng y thường chở mắm lóc, mắm trê đôi khi chở cả dừa khô và bí rợ trong
một chiếc ghe lườn bán dọc theo các xóm bờ kênh, nên đồng bào gọi y là Tư
Mắm.”[tr.31]

“Từ sáng sớm, ghe xuồng đã cập vào bến chợ, đậu san sát như lá tre.”[tr.264]

“Tiếng chim kêu râm ran trong đám ghe xuồng và trên sân chợ.”[tr.264]

“Ghe xuồng vội vã chèo đi.”[tr.268]

Chiếc xuồng, chiếc tam bản là phương tiện dùng để người dân đi lại:

“Anh lần theo đòn dài bắc sang một chiếc thuyền khác, và lẹ làng như con sóc, co
người trèo qua be mấy chiếc tam bản, mấy chiếc xuồng nhỏ của những người đi chợ
đậu ken dọc theo bến rồi nhảy phốc lên bờ.”[tr.12]

“Lão Ba Ngù xung phong nhận lãnh chiếc tam bản của anh Sáu tuyên truyền chèo đưa
ông Huỳnh Tấn.”[tr.48]

“Mấy chiếc xuồng ba lá, mấy chiếc tam bản của người trên phố buộc dưới chân cầu
nước trồi lên hụp xuống theo lượn sóng nhào, dựng mũi ngóc lên như ngựa muốn bứt
dây cương.”[tr.64]
Những năm đầu khẩn hoang đường xá đi lại không thuận tiện, mọi sinh hoạt
của người dân đều gắn liền vào các phương tiện ghe xuồng. Các phương tiện này rất
phong phú, phù hợp cho từng mục đích sử dụng. Khi đi chài, đi câu người ta dùng
xuồng ba lá cho gọn vì khi đi chài, đi câu không có chuyên chở vật gì khác ngoài
người và chài.
“Xuồng chúng tôi lướt qua một quãng kênh, hai bên bờ lau sậy mọc rậm rịt”.[tr.151]

Nói chung, xuồng ghe đã gắn bó mật thiết đối với con người, nhất là người dân
ở miền nông thôn sông nước. Và chiếc xuồng là phương tiện không thể thiếu trong
cuộc sống của người dân nơi đây.

51
“Từ chiếc xuồng vỏ gòn nhỏ, như con cá thòi lòi nhảy sóng rất tinh, cho đến chiếc ghe
chài đồ sộ như một quả đồi, ì ạch, nặng nề, chỉ có thể nhờ tàu kéo dắt đi.”

Và để thích nghi với nơi mình đang sống người dân đã chế tạo ra hàng loạt
những công cụ lao động. Với hệ thống sông ngòi chằng chịt là điều kiện thuận lợi để
đánh bắt cá, tôm, câu rắn. Nhưng làm sao để đánh bắt đây. Người ta đã chế tạo ra
những loại công cụ rất độc đáo như: sợi gai, lưỡi câu, cây lao… Đây là những loại
công cụ dễ làm, nhà nào cũng có thể làm được.

“Đây là một gói lưỡi câu đủ cỡ, mười hai chiếc cả thảy, gói trong một mảnh giấy dầu
cỡ bàn tay . Một cục đá và một miếng thép dẹt dẹt to và dài hơn một bao diêm.”[tr.67]

“Ông kéo thúng gai đến bên chân, cầm lên vuốt từng sợi gai, sau đó lại rút cái giũa
giắt bên vách ta giũa lại những chiếc lưỡi câu lụt.”[tr.148]

“Ông cầm một cuộn gai ước chừng bốn năm mươi sợi, to như cổ tay tôi, toàn là những
sợi gai rời nhau, dài hơn thước, thong thả buộc chúm hai đầu lại, một đầu buộc vào
chiếc lưỡi câu thép có ngạch rất sắc.”[tr.149]

“Chúng tôi ăn cơm xong thì má nuôi tôi đã ôm nóp, đèn soi, mác và một cái giỏ tre to
tướng bỏ xuống xuồng rồi.”[tr.150]

“Khi tôi phóng mũi lao trúng con cá sấu này, thì tôi nghe đằng xa nước động dữ
dội.”[tr.245]

Bên cạnh đó, người dân cũng rất giỏi trong việc chế tạo ra các công cụ để phục
vụ cho nông nghiệp như: phảng, mác, xà beng, chĩa,… những công cụ này rất dễ làm
và cũng rất cần thiết để phục vụ cho nông nghiệp.

“Ông đăm đăm nhìn thằng Cò đang đắp chiếu nằm thiêm thiếp hồi lâu, rồi lặng lẽ
đứng dây bịt khăn lên đầu, xách mác đi lột bẹ dừa nước chẻ lại quai chèo.”[tr.252]

“Trong ánh nắng vàng nhẹ chưa xua tan hết lớp mù kéo lê trên đầu ngọn cỏ ướt đầm
sương, bóng những người đàn ông xách xà beng, cầm chĩa, xách phảng chạy hộc tốc
về hướng đồng mả.”[tr.279]
Với địa hình sông ngòi, kênh rạch mà người dân Nam Bộ chuộng sống trong
những ngôi nhà sàn rộng rãi, thoáng mát, cất ven bờ các dòng sông, con rạch.
“Ánh lửa bếp từ trong một ngôi lều chiếu qua khung cửa mở, soi rõ hình những khúc
gỗ xêp thành bậc thang dài xuống bến. Tôi bước ra khỏi xuồng, lần theo bậc gỗ mò
lên.”[tr.176]
52
“Đây là một xóm nghèo, nhà cất lưa thưa trên bờ một con rạch nhỏ dựa lưng vào
rừng.”[tr.277]

Người dân Nam Bộ tận dụng những vật liệu từ thiên nhiên, cây cỏ xung quanh
để cất nhà. Họ thường dùng những thân tràm, thân đước để làm kèo cột, tận dụng lá
dừa nước để dừng vách, lợp nhà.
“Hai vợ chồng che một túp lều bên cây tràm độc chiếc, để lấy nơi làm phương hướng
tìm về.”[tr.161]

“Những người thợ đốt than đã tiếp tay đốn cây, chặt lá dựng cho chúng tôi một ngôi
lều nhỏ.”[tr.277]

Không những giản dị trong nếp ở, người dân Nam Bộ cũng không câu nệ trong
thói quen ăn uống. Với những thức ăn bình dị, sẵn có, qua sự sáng tạo của con người,
chúng trở thành các món ăn mang đậm chất Nam Bộ: thịt nai xào cải rổ, thịt bò xào lá
cách, gà xé phay, cháo gà nấu đậu xanh, rắn hổ đất nấu cháo đậu xanh nước cốt dừa,…
“Ê, mày đã ăn thịt nai xào cải rổ chưa? Sáng mai tao cho mày ních một trận, phải biết
nhá!”[tr.14]

“Còn nửa rá bún tươi. Có thể ăn với thịt bò xào lá cách.”[tr.35]

“Chẳng mấy thuở mà! Bắt gà làm xé phay ăn thôi.”[tr.35]

Người Nam Bộ ăn uống giản dị nhưng lại rất tinh tế và rất sành về mùi vị thức
ăn. Nhân vật ông Ba Ngù đã rất tự hào khi nói về món ăn rất ngon và bổ dưỡng:
“Ngon tuyệt! Ngon tuyệt! Rắn hổ đất nấu cháo đậu xanh nước cốt dừa thì phải biết
nhá! Già bảy mươi tuổi ăn món ấy thấy trẻ tráng ra như con trai mười bảy. Sơ sài thì
rắn nước, rắn bông súng ướp xì dầu, cặp gắp nguyên cả con mà nướng, bẻ từng khúc
cầm tay xé ra chấm muối ớt nhậu. Thịt ngọt không gì bằng. Cầu kỳ thì rắn hổ đất, mèo
mun chưng thuốc bắc, gọi là “long hổ hội”. Thường thường thì hoặc băm xào sả ớt,
hoặc nấu ca – ri nước dừa… khối cách ăn. Nhưng gì thì gì, cũng không bằng nấu
cháo. Món phổ biến nhất mà! Vừa bổ lại vừa mát!”[tr.56]
Sẽ rất thiếu sót trong bức tranh đời sống sinh hoạt của người dân mà không đề
cập đến sinh hoạt chính trị của họ. Tác phẩm đã đề cập đến cuộc chiến đấu đầy khó
khăn, gian khổ mà rất oanh liệt của nhân dân ta. Mọi sinh hoạt của người dân lúc này
đều chuyển sang sinh hoạt thời chiến.

53
“Đợi cho mọi người ngớt tiếng, bấy giờ anh Ba Dương mới đứng dậy, thong thả rút
trong túi áo bành tô ra một cái chai, đặt cộp xuống giữa mặt bàn. Biết gì không? Trời
ơi, trong chai toàn là những ngón tay người ngâm rượu. Anh nói: “Đây là ý kiến của
anh em Bình Xuyên phát biểu với hội nghị, khi nghe nói có lệnh đình chiến”…” [tr.44],
những từ ngữ: bốt, bưng biền, ruồng,… được tác giả chọn lọc sử dụng.
Hình ảnh đồng bào miền Nam anh hùng, bất khuất trong cuộc chiến đối đầu với
kẻ thù. So sánh mối tương quan lực lượng giữa ta với địch, rõ ràng ta thấp hơn về mọi
mặt: trang bị, thiết bị, vũ khí,… Đoàn Giỏi đã ghi lại sự đấu tranh gian khổ mà hào
hùng của cách mạng miền Nam, phải lánh mình trong những cánh rừng tràm ngập
nước quanh năm.
“Bà Tám ngoài xóm có bảo nhỏ với tao rằng: nghe đâu anh em bộ đội đằng mình còn
ẩn trong rừng. Bả còn nói họ rách lắm.”[tr.297]
“Đồng bào đều biết chúng ta ở đây mà anh em chúng ta có người nào hở môi chỉ chỗ
cho họ biết đâu! Như vậy thì… khu rừng này đâu có thể chắc chắn bảo đảm che giấu
được những cái lều này.”[tr.306]
Bên cạnh đó, bộ mặt kẻ thù được hiện lên với đầy đủ nét bạo tàn, man rợ. Các
hình ảnh đó được tác giả khắc họa qua hai nhân vật là vợ chồng Tư Mắm. Chúng đã có
những hành động vô cùng tàn nhẫn đối với một đứa bé như An, một người dân lương
thiện như Dì Tư Béo.
Song song đó, kẻ thù còn liên tiếp ban hành và thực thi chính sách dồn dân lập
ấp chiến lược, chiến lược ruồng bố, đốt rừng. Chúng ỷ vào vũ khí tối tân, hiện đại mà
thẳng tay ném bom tàn phá kênh rạch, xóm làng. Và mọi hậu quả đều trút lên đầu
người dân vô tội. Giặc càn đến đâu thì người dân phải chạy loạn đến đó, điển hình như
gia đình bé An, phải quýnh quáng chạy loạn và phải lạc mất cả cha mẹ.
Có thể nói, bức tranh sinh hoạt ở Nam Bộ được tác giả phản ánh vô cùng chân
thật và sinh động qua tiểu thuyết Đất Rừng Phương Nam.
3. Từ phương ngữ Nam Bộ trong việc xây dựng con người Nam Bộ
Xét về mặt thể hiện nhân vật, Đoàn Giỏi đã xây dựng thành công nhiều tính
cách điển hình cho tính cách của người Nam Bộ, đặc biệt là hình tượng người nông
dân và người phụ nữ miền Nam. Nhà văn đã chú ý nói lên tâm lí, cá tính cũng như
miêu tả ngôn ngữ, hành động và ngoại hình của các nhân vật. Và ở mỗi yếu tố, tác giả
lại chú ý tô đậm sắc thái Nam Bộ.

54
 3.1. Thể hiện ngoại hình nhân vật
Đoàn Giỏi đã rất thành công trong việc miêu tả ngoại hình nhân vật. Các nhân
vật trong tác phẩm của ông không có sự trau chuốt, quý phái mà nó rất giản dị, gần gũi
và bình dân, hầu hết họ là những người nông dân chân chất. Ngoài những tấm áo vá
vai, manh quần vá gối thì chiếc khăn rằn là “vật bất ly thân” của người dân Nam Bộ
Chiếc khăn không còn là vật dụng bình thường mà nó được xem như là một thứ “trang
sức” của người bình dân, đôi khi nó còn là một tín vật thể hiện tình cảm. Và cùng với
chiếc áo bà ba đã mang lại nét duyên, nét đẹp cho con người Nam Bộ.
“Chỗ khoảng sân rộng, những người đàn bà nông dân mặc quần áo bà ba đen, khăn
rằn đen vắt chéo qua vai ngồi xếp từng dãy dài sau những chiếc cần xé to tướng,
những thúng đựng đầy ắp không rõ và không biết đó là thức gì mà họ mang ra chợ
bán.”[tr.12]
Về hình tượng người nông dân Nam Bộ, nhà văn đã xây dựng nhiều nhân vật
tiêu biểu như: Ông Hai, chú Võ Tòng, ông Ba Ngù,… Và Đoàn Giỏi đã có những
đoạn miêu tả ngoại hình của các nhân vật đầy sinh động, cụ thể. Nhân vật ông Hai
được tác giả miêu tả :
“Đằng sau lái, một ông cụ già cao to, vạm vỡ, khăn đầu rìu màu đỏ, áo bà ba đen thả
cúc, vạt áo bay phần phật, đang nghiêng người quạt mái chèo đưa thuyền cập
bến.”[tr.55]
“Ông cụ già chít khăn đầu rìu màu đỏ đã ra đứng trước mũi thuyền.”[tr.57]
“Ông cụ vẫn ngồi đó, tay chậm rãi nhồi thuốc lá vào nỏ tẩu, cán tẩu vừa dài vừa quăn
queo trông rất lạ. Gương mặt ông khoáng đạt, rất dễ mến. Làn da xám nắng hun hun
màu đất thó vẫn còn căng như da mặt người trẻ, chỉ ở đôi khóe mắt và trên vầng trán
cao là có xếp mấy đường nhăn. Râu ông không dày lắm, nhưng chắc như rễ tre và đen
nhánh. Khi ông cắn tẩu thuốc vào mồm, môi dưới hơi trễ ra, méo xệch một bên vì khối
nặng của cái tẩu hình thù kỳ dị và hơi to quá cỡ, thì trông ông như có vẻ hung
tợn.”[tr.59 – 60]
“Tôi ngồi sát vào gốc cây, bên ông cụ già lực lưỡng ấy. Bộ quần áo bà ba đen đã bạc
thếch vì dãi dầu nắng mưa sương gió của ông còn mang nguyên mùi hăng hăng của lá
cỏ cây rừng tận những vùng đất hoang dã, và mùi khói nồng lửa bếp trong chiếc
thuyền con lưu động.”[tr.60]
“Đôi mắt to, đen nhánh đăm đăm nhìn vào khoảng không trước trước mặt.”[tr.60]

55
 Còn nhân vật ông Ba Ngù thì được nhà văn khắc họa rất độc đáo:
“Nói cho đúng thì lão ta cũng không phải tay mạnh rượu. Nhưng lão có thể lai rai
uống được suốt ngày…. Lão luôn luôn cởi trần, áo chỉ để vắt hờ bên vai, bảo: “Để vậy
cho nó mát”. Lão chỉ mặc độc chiếc quần đùi: da mặt, da lưng đỏ như cua luộc.
Dường như bấm vào bất cứ chỗ nào trong thân hình lão cũng có thể chảy rượu ra
ngay được…”[tr.29 – 30]
Chú Võ Tòng thì được miêu tả cụ thể ở đoạn văn sau: “Một người đàn ông cổ
hầu, đen như cột nhà cháy, cửi trần, cao lêu nghêu đang hiện ra trong ánh lửa. Hai hố
mắt ông ta sâu hoắc, và từ trong đáy hố sâu thẳm đó, một cặp tròng mắt trắng dã,
long qua long lại, sắc như dao. Mái tóc hung hung như bờm ngựa phủ dài xuống gáy.
Bộ ngực chắc nịch của ông ta ướt đẫm mồ hôi. Dưới lớp mồ hôi bóng như mỡ đó, có
hình một con rồng cuộn khúc xanh lè thích chàm bằng những nét tinh vi, phập phồng
theo hơi thở của ông ta. Con rồng xanh vươn vây ôm chặt một quả tim, giữa có những
chữ gì lấp loáng mồ hôi trông không rõ. Chỗ gò má bên phải, năm cái sẹo dài sả
xuống từ thái dương vắt đến cổ, như đầu móng cọp cào.”[tr.130]
Như đã nói vùng đất Nam Bộ là vùng đất đầy hoang dã, và để cải tạo được
thiên nhiên, con người phải đối mặt với bao nguy hiểm, thử thách. Chính những hoàn
cảnh thử thách đã tạo nên ngoại hình dạn dày sương gió và có phần “gân guốc”.
Về hình tượng người phụ nữ Nam Bộ, nhà văn đã xây dựng thành công nhân
vật bà Hai đầy phúc hậu: “Một bà già cao lớn, hơi gầy, tóc bới cao hình bánh lái, mặc
chiếc áo bà ba vải đen kiểu xưa, từ trong lều bước ra, chạy đến cúi xuống vuốt ve con
chó.” [tr.134]
3.2. Thể hiện tính cách, hành động và tâm lí nhân vật
Khi nói về con người, tác giả không trực tiếp khẳng định nhân vật của mình là
thẳng thắn, nghĩa khí, hay thủy chung, mà thông qua lời nói và hành động của các
nhân vật. Qua đó bộc lộ được tâm lí, tính cách đặc trưng của người dân Nam Bộ.
Trước hết, chúng ta nhận thấy rằng đa phần người dân sống ở Nam Bộ là những
người di cư, họ là dân “tứ chiếng” từ những tỉnh, phủ, xã khác nhau, chủ yếu từ những
vùng nổi tiếng hay cứng đầu, mang trong mình nhiều chất phản kháng, nổi dậy, ít chất
thần phục, càng ít ràng buộc của lễ giáo đạo đức khổng mạnh, có tư tường “dọc ngang
nào biết trên đầu có ai”. Đúng như một nhà văn đã nhận xét: “Đất nước ta càng về
phương Nam càng là đất lưu đày, đất của những người không có quyền sống trên

56
mảnh đất đã được khai phá, vì vậy cũng là đất của những người nổi dậy? Miền tây
Nam Bộ là mảnh đất lưu đày và nổi dậy cuối cùng của Tổ Quốc. Đến đây là sơn cùng
thủy tận rồi. Đến đây chỉ có hai con đường, một là không đủ nghị lực sống nữa thì
đâm đầu xuống biển mà chết, hai là cố bám lại đấu tranh mà sống” (Nguyễn Văn
Bổng). Đấy là những yếu tố hình thành nên tính cách, cá tính của người Nam Bộ.
Về ngoại cảnh và môi trường sống, chúng ta không thể không công nhận tác
động không nhỏ của chúng đến việc hình thành và phát triển tính cách của con người.
Việc sinh ra và lớn lên bên cạnh những dòng kênh, con rạch hiền hòa, trong mát quanh
năm, bốn mùa cây trái sum suê, tươi tốt…. đã tạo nên con người Nam Bộ với tâm hồn
chân chất, sôi nổi, đôn hậu, phóng khoáng và giàu nghĩa khí. Tâm hồn họ rộng mở như
cái bát ngát của những cánh đồng lúa cò bay thẳng cánh. Không những sôi nổi, thành
thật mà con người Nam Bộ qua cách nhìn, cách cảm của nhà văn còn rất chính chắn,
sâu sắc trong suy nghĩ, kiên quyết, dũng cảm trong hành động, quyết liệt khi đối mặt
với kẻ thù, hi sinh quên mình vì bạn bè, đồng chí. Tình cảm họ thẳng thắn, không màu
mè giả dối. Ngôn ngữ họ mộc mạc, chân chất thể hiện trong lời ăn tiếng nói hằng
ngày.
Họ đôi khi có tính ngang tàng nhưng bộc trực, thẳng thắn, họ nghĩ sao nói vậy
không khoa trương, khách sáo, dài dòng trong lời nói. Nhân vật Võ Tòng là một nhân
vật điển hình cho những tính cách trên. Qua cách nói chuyện của Võ Tòng.
“Quần áo rách hết rồi. Nghe Tây sắp đến, đi đón kiếm một bộ ka – ki mặc chơi! Võ
Tòng đáp chậm rãi”[tr.132]
“Súng để bắn giặc chứ có súng đâu thừa mà đi săn! Nhất định là tôi sẽ kiếm được. Chỉ
lấy quần áo thôi. Còn súng phải để cho anh em tự vệ chứ!”[tr.132]
“Con dao găm của anh Hai cùng với cánh nỏ này, thừa làm nên chuyện. Mình thì cần
gì tới súng? Mấy thằng nhát gan mới cần súng, vì súng ở xa cũng bắn được mà! Phải
không anh Hai! Tôi cho rằng súng dở lắm. Như cái bận tôi làm vừa rồi đấy. Tách một
tiếng, chết ngay thằng Pháp râu xồm, mà cái thằng đứng cách năm sáu thước không
hay biết gì cả. Tới chừng tôi mò ra tháo cây tiểu liên nghe động sột soạt, nó mới quay
lại thấy tôi, liền bắn tôi một phát súng “mút” nhưng trượt. Tiếng súng của nó bắn ra
mà cha con chúng nó hoảng lên, hò hét chạy lung tung mới buồn cười chứ! Tôi xách
cây tiểu liên bay vào rừng, chờ mò trở ra. May sao cái thây thằng râu xồm còn nằm
thẳng cẳng đấy, đợi tôi đến hết lột hộ bộ quần áo ka – ki… hê…hê…hê! Khi lọt lòng

57
mẹ, nó chui ra như thế nào, thì bây giờ nó chui nằm xuống đất cũng như thế ấy…. cho
được thủy chung như nhất! tôi chỉ lấy cái quần để che chỗ xấu xa của con người thôi,
anh Hai à.. Còn cái áo và khẩu tiểu liên, tôi biếu cho anh em lính đằng mình.” [tr.180]
“Tôi quý anh Hai là bậc can trường, nên mới dám chọn mặt gửi vàng. Chứ những mũi
tên độc này mà lọt vào tay một người hèn nhát, thì nó sẽ gây tác hại nhiều
đấy.”[tr.183]
Qua lời kể lại hoàn cảnh của Võ Tòng qua nhân vật tôi, thì ta thấy khi xưa gã
cũng có một gia đình êm ấm, vì vợ lúc chửa đứa đầu lòng, thèm ăn măng, gã xách dao
đến bụi tre đình làng xắn một mụt măng, và gã đã bị tên địa chủ vu cho là lấy trộm
măng tre của hắn. Qua sự đôi co, Võ Tòng đã bộc lộ được sự phản kháng:
“Gã một mực cãi lại, nhưng tên địa chủ quyền thế nhất xã ấy cứ vung ba toong đánh
lên đầu gã. “Đánh đâu thì còn nhịn được, chứ đánh lên đầu la nơi thờ phụng ông
bà…thì số mày tới rồi!” Lưỡi dao trên tay gã không cho phép tên địa chủ ngang
ngược kia giơ tay đánh ba toong lên đầu gã đên cái thứ hai.” [tr.179]
Với lời kể của lão Ba Ngù thì cái chết của Võ Tòng có một chút xíu tính ngang
tàng mà rất kiên quyết: “Nhưng Võ Tòng cương quyết “phục” chỗ đó. Chú bảo tôi là
thế nào cũng làm ăn được. Bọn giặc sẽ không ngờ. Chú mang nỏ, trèo lên ngồi trên
nhánh gừa gie ra sông, núp trong mấy đám tầm gởi.”[tr.214 - 215]
Nhân vật ông Hai cũng có sự phản kháng quyết liệt đối với tên địa chủ Khá: “Anh Hai
quay lưng ra hứng đòn cho người vợ chưa cưới đang thiêm thiếp trong tay mình. Sức
người dù khẻo đến đâu cũng có hạn thôi. Anh lảo đảo ngã khuỵu xuống. Nhưng anh
vẫn còn đủ sức đặt chị Hai nằm đấy, vớ con dao quay lại.”[tr.140]
Không chịu được sự áp bức, bóc lột, hai vợ chồng ông Hai quyết định vào rừng
sống, ở giữa chốn mịt mùng sương lam chướng khí, chung quanh chỉ còn nghe tiếng
vượn hú, tiếng beo gầm, dù phải chịu đựng không biết bao gian nan cơ cực, nhưng
cuộc sống họ được thảnh thơi dễ chịu hơn lúc còn chung đụng với những con người đã
cầm vận mệnh họ trong tay trước kia.
Không chỉ thật thà, thẳng thắn, giản dị mà con người Nam Bộ còn mang những
tính cách rất anh hùng là trọng nghĩa khí. Nhân vật ông Hai là như thế: khi Võ Tòng bị
giặc giết do người đàn bà Việt gian thì ông Hai đã kiên quyết trả thù cho chú. Thông
qua ngôn ngữ miêu tả và trần thuật, tác giả đã cho người đọc thấy được tâm trạng của
ông Hai thay đổi và mối thù nhất định phải trả.

58
“Tía nuôi tôi từ hôm ấy càng đâm ra ít nói, chẳng thiết gì công việc làm ăn, cứ bỏ nhà
đi luôn. Nhiều khi cả ngày không về nhà. Có về nhà thì lại thắp hương cắm lên bàn
thờ, rồi lại ngồi uống rượu khan một mình.”[tr.220]
“Tía nuôi tôi đã mấy lần mò ra tới quán cà phê, lần nào về cũng trở về với bộ mặt rầu
rầu khiến cho thằng Cò và tôi không dám nói chuyện to tiếng.”[tr.220]
“Người ông thay đổi hẳn, chân tay nhanh nhẹn, vui vẻ hoạt bát lên như ngày trước.
Ông chẻ tre, nắn nót chuốt từng mũi tên, ban ngày phơi nắng, ban đêm hong lửa. Ông
nâng từng mũi tên lên tay, cân xen có vừa sức nặng và bề dài của ba mũi tên tẩm độc
của ông không…. Ba hôm liền, ngày nào ông cũng ngậm tẩu thuốc lá, cầm nỏ, mang
tên, dắt con Luốc đi vào rừng.”[tr.220]
Ông Hai đã tập bắn tên để trả thù cho Võ Tòng: “Tía nuôi tôi cởi trần, đang
loay hoay bơi trong một đám rều. Ông nhặt lục bình, rau mác phủ kín thân người, rồi
giương nỏ, chống hai khuỷu tay lên hai khúc bẹ dừa nước thả giữa đám rều, giữ thăng
bằng trên mặt nước, không động đậy. Khi mặt bàu đã trở lại phẳng lặng, và một cái lá
lục bình cũng chẳng thấy còn rung nữa, thì từ trong đám rêu nghe vang ra một tiếng
tách rất khẽ của cánh nỏ bật dây. Chiếc tên bay ra, cắm phập vào một bẹ dừa nước
cặm ở mấp mé ven bờ, mà đám rều không mảy may động đậy.”[tr.221 – 222]
Và mũi tên thù cũng đã được trả: “Vì thù mà phải báo, chứ tía đâu màng tới chuyện
giết một con đàn bà!”[tr.229]. Một tinh thần đầy nghĩa khí, rất trọng nghĩa trọng tình.
Nhân vật Võ Tòng cũng được nhấn mạnh qua đoạn miêu tả: “ Hơn mười năm
sống trơ trọi giữa rừng, mặc dù cũng có nhiều người mai mối cho gã, nhưng tuyệt
nhiên Võ Tòng không để mắt tới một người đàn bà nào nữa. Ở trong rừng lâu năm
chầy tháng, gã ngày càng trở nên kỳ hình dị tướng. Nhưng ai cũng mến gã ở cái tính
tình chất phác thật thà, lúc nào cũng sẵn sàng giúp đỡ mọi người mà không hề nghĩ
đến chuyện người ta có đền đáp lại mình không.”[tr.180]
Ngay cả một đứa bé như An cũng rất bộc trực, anh hùng, và tình cảm thì chân
thực, yêu ra yêu, ghét ra ghét. Khi lượm được chiếc túi da của ông già bán rắn thì An
đã tìm để trả lại. Và khi bị vợ chồng Tư Mắm phát hiện, An có chút rùng mình, nhưng
câu hỏi: “Sao mày hèn thế!”[tr.84], đã giúp cậu mạnh mẽ hơn để vượt qua đêm kinh
hoàng. Mặc dù còn nhỏ, An đã biết phân biệt được đâu là tốt, đâu là xấu. Tía nuôi và
An đã cũng nhau trả thù cho Võ Tòng.
“Tôi đi ra đi vào, bụng nóng như lửa đốt. Tai cứ hướng về phía đồn.”[tr.226]

59
“Tôi bất chấp cả đạn bắn vèo vèo bên tai, xách mác đứng dậy chạy đi… Giá tôi có
khẩu súng trường trong tay, thì tôi đã nổ cho nó một phát rồi. Máu dồn lên nóng cả
mặt. Tôi che tay lên mồm hô lớn: “xung phong”.”[tr.228]. An đã cứu tía nuôi thoát
chết. Phát hiện ra tía nuôi vào rừng chơi với mấy anh du kích, An đã tự đi một mình
vào rừng tìm tía. Một hành động vô cùng dũng cảm và gan dạ.
Không những tình cảm chân thực, rõ ràng, người nông dân Nam Bộ qua ngòi
bút của Đoàn Giỏi cũng dí dỏm, hóm hỉnh với nét riêng của họ. Điển hình là nhân vật
Ba Ngù tuy say xỉn suốt ngày nhưng “Nước nhà còn mất, đến một thằng “mẹ rượt”
như lão đây cũng còn có trách nhiệm mà!”[tr.47]. Qua cách miêu tả của nhà văn thì
lão Ba Ngù hiện lên thật thú vị: “Những chuyện tiếu lâm, những chuyện giang hồ mã
thượng, lão kể đi kể lại với mọi người, tôi nghe đến thuộc làu nhưng vẫn thích nghe….
Ai mời rượu lão đều uống, không từ chối. Nhưng chỉ uống một chén con cho vui bụng
người ta thôi. Không bao giờ lão uống đến chén thứ hai. “Mình là người biết tự trọng.
Mình có phải là thằng già nát rượu đâu!” Lão thường lè nhè nói một mình như
vậy.”[tr.30]
Ông yêu nước, khi tàu bay thả truyền đơn xuống, lão đứng chửi oang oang: “Tổ
cha thằng Tây. Mày bảnh thì xuống đây! Chứ bay trên trời thả giấy xuống thì cũng
chưa gọi là bảnh.”[tr.32]. Khi nghe một giọng hát buồn của anh thanh niên nào đó,
đang thả thuyền trôi theo dòng kênh, lão Ba Ngù tức thời đứng dậy, bước thình thịch
ra ngoài: “Ê, nghe ai chèo lạo xạo đó? Lão hỏi.
Dưới thuyền có tiếng đáp:
Đi chở củi về đấy, ông nội. Xét giấy hả?
Dưới ghe có ai bệnh sắp chết phải không? Lão Ba Ngù lại hỏi, giọng cay độc.
Có ai bệnh gì đâu! Đừng có trù mạt!
Hừ, vậy mà tưởng thằng nào đang mắc dịch mắc gió gì dưới ghe đó chớ. Bộ sắp chết
sao mà rên khừ khừ vậy! Ê, bây giờ không phải là lúc hát giọng mèo ướt đó nữa a,
nghe chưa?” [tr.46]
Ông kể lại lúc bị giặc bắt: “Chắc mẻm nó bắn mình rồi! Tôi sắp sẵn mấy câu
khẩu hiệu để hô trước khi chết cho đúng tư thế một người chiến sĩ. Ha… ha…. Mỗi
thước đất là một chiến hào, mỗi người dân là một chiến sĩ mà! Chắc nó đem bắn mình
ở ngoài mé sông kia.”[tr.211]

60
“Rồi chúng nó dỗ tôi là chỉ điểm! Mả mẹ nó lúc nãy nghĩ nó sắp đem bắn mình, tôi
không nao chút nao núng. Sao giờ nghe chúng nó nói thế, tôi lại phát nổi gai ốc đầy
mình? Tôi tỉnh lại ngay tức khắc. Trời ơi, bây giờ tôi mới biết những thằng rượu chè
be bét, những thằng trác tang trụy lạc, giặc coi như là dân “bồ bịch” của nó
đấy!”[tr.211]
Bên cạnh người nông dân, Đoàn Giỏi cũng rất thành công trong việc xây dựng
hình tượng người phụ nữ Nam Bộ. Người phụ nữ hiện lên với những phẩm chất cao
quý: trung hậu, thủy chung, gan dạ, giàu tình thương và đức hy sinh. Nhân vật bà Hai
hiện lên thật đầy đủ với những phẩm chất trên. Khi còn trẻ bà là một cô gái xinh đẹp,
được quen biết với ông Hai và tính đến chuyện trăm năm. Nhưng khi ông Hai đưa
người yêu về ra mắt tên địa chủ Khá, hắn đã ngon ngọt dỗ dành bảo bà ưng thuận thì
hắn sẽ cưới làm hầu ba. Bà Hai sụp lạy hắn, xin tha cho về.
“Hắn đã dùng gậy, dùng roi mây đánh thâm tím mình mẩy, và lôi nhốt bà trong gian
nhà kho bỏ trống với vò nước lã. Rồi hắn lại mò xuống dụ dỗ, đánh đập, nhưng hơn
mười ngày vẫn không xoay chuyển được lòng chị. Chị Hai cứ nằm khóc, hết khóc lại
ngóng ra khe vách, trông chờ người yêu một cách tuyệt vọng.” [tr.137 – 138]
Khi quá tuyệt vọng, bà chọn lấy cái chết để chung thủy với người yêu: “Chị Hai ôm
mặt khóc nấc lên. Chỉ còn có lấy cái chết để bảo toàn trinh tiết, đền đáp lại mối tình
của người yêu thôi. Chị thò tay ra một lỗ vách thủng, với lấy sợi thừng ai máng bên
ngoài…”[tr.138]
Được ông Hai cứu ra khỏi nhà tên địa chủ Khá, bà chờ đợi ông và quyết định
vào rừng để được sống yên ổn bên nhau. Sự gan dạ của bà được khắc họa sâu sắc trong
câu nói của ông Hai nói với Võ Tòng: “Chú phòng xa như vậy cũng phải. Đàn bà nhà
tôi còn mê tính dị đoan, tin có trời có phật. Nhưng về cái gan dạ thì… chú cứ tin ở lời
tôi, bả không thua anh em ta một bước nào đâu!”[tr.183]
Tính cách nhân hậu của bà được thể hiện trong việc thương yêu người con nuôi. An đã
được bà yêu thương, bà đã kể cho An nghe chuyện cổ tích, dạy dỗ mọi thứ.
“Con đây với tía má! Tía má nghèo lắm, chẳng có gì đâu. Nhưng con cứ tin rằng cuộc
sống của con không đến nỗi như cuộc đời đau khổ của tía má ngày xưa!”[tr.144]
Bà Hai còn có lòng yêu cách mạng, khi biết An vào rừng tìm tía, bà vội vã quay
vào, soạn trong rổ may lấy một ống kim khâu và mấy cuộn chỉ, gói vào mảnh giấy

61
nhật trình cũ, nhét vào túi áo An: “Nhà nghèo chẳng có gì…. Con vào gặp các ảnh, nói
là của má gởi biếu…”[tr.297]
Và khi tiễn An lên đường chiến đấu: “Thằng An đấy à? Tao chỉ lo tới đây thì
mày đã đi mất rồi! Khổ quá, có mỗi cái lược chải tóc mà mày cũng quên! Thấy còn
giắt bên vách, tao vội cầm chạy đem ra đây.”[tr.322]. Dường như đó chỉ là cái cớ để
bà đến, bà cười mà như mếu: “Gói ruốc thịt nai! Má nuôi tôi cười, nụ cười không tự
nhiên làm cho gương mặt bà như mếu. - Thằng Cò nó không chịu ăn. Nó bảo đem ra
cho thằng An.”[tr.322]
Tình thương của bà còn được nhà văn miêu tả qua hành động: “Mặc kệ tía nuôi
tôi nhìn bà bằng cặp mắt sốt ruột, má nuôi tôi cứ cầm lược chải chải mái tóc lòa xòa
trước trán tôi thành nếp xuôi ra sau, đoạn bà nhét cái lược vào túi áo trên ngực tôi.
Bà thong thả gỡ chiếc ba lô trên vai tôi, tháo ra, đặt gói ruốc vào. Bàn tay gầy gò của
má tôi lật lật mớ quần áo đã xếp thẳng nếp trong ba lô, lôi ra chiếc áo cũ kẹp nách,
rồi vội vã buộc ba lô lại vuốt đeo lên vai cho tôi: Cái áo này sờn mấy chỗ sau lưng, để
má mạng lại. Rồi có anh em nào đến chỗ con ở, má sẽ gởi theo!”[tr.322]
Không như những vùng miền khác trong cả nước người ta đặt nặng vấn đề
huyết thống, đối với người Nam Bộ, người hàng xóm chính là người thân thiết nhất, có
khi còn hơn cả dòng họ bởi có câu: “bán bà con xa mua láng giềng gần” hay câu
“hàng xóm láng giềng tối lửa tắt đèn có nhau”. Người ta có thể sống xa gia đình, xa
người thân nhưng không thể tách khỏi cộng đồng làng xóm. Qua tác phẩm, ta càng
thấy rõ hơn tình nghĩa của bà con láng giềng đối với nhau, khi Võ Tòng chết chính
những người hàng xóm lo cho chú, chứ không phải là bà con họ mạc: “Đi nhắc hàng
cho Võ Tòng đây. Bác lên vuốt mắt ông ấy thử coi… Tội nghiệp, chết rồi mà cặp mắt
vẫn không chịu nhắm lại… Lát nữa, tôi sẽ quay về ngay.”[tr.204]
“Tía nuôi tôi nhìn vào mặt cái xác, khấn to, như cố gọi hồn người chết về chứng chiếu
lời mình: Võ Tòng ơi! Vong hồn chú sống khôn thác thiêng, cho tôi vuốt mắt chú nhắm
lại đi. Đừng để bà con thấy thêm đau lòng…” [tr.205]. Và bàn tay ông Hai từ từ đặt
lên đôi mắt dại đờ, để yên khá lâu, khi ông vuốt mí mắt xuống thì đôi mắt của Võ
Tòng đã khép lại. Mọi người quyết tâm trả thù cho chú: “Chú Võ Tòng!Đồng bào sẽ
trả thù cho chú!”[tr.207]

62
 Khác hẳn với sự gắn bó của những người cùng huyết thống, tình bạn của con
người nơi đây rất thắm thiết, sẵn sàng hy sinh cho nhau mà không hề toan tính. Tình
bạn được đúc kết từ tình chòm xóm láng giềng.
Tóm lại, nhân vật trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi dù là
người nông dân, người phụ nữ… thì ở họ đều toát lên tính cách đặc trưng của người
Nam Bộ: bộc trực, thẳng thắn, giàu nghĩa tình, yêu quê hương, quý cách mạng, thủy
chung son sắc trong tình cảm gia đình, gan dạ, bất khuất khi đối mặt với cái ác, cái
xấu. Để xây dựng thành công những con người như thế, tác giả đã tận dụng tối đa các
yếu tố nghệ thuật như phóng đại, xây dựng chi tiết đặc sắc…. Và lẽ hiển nhiên là phải
sử dụng từ PNNB hợp lí, đúng nơi, đúng lúc, là yếu tố quan trọng hàng đầu đem lại
thành công cho tác giả trong việc thể hiện nhân vật. Đoàn Giỏi sinh ra và lớn lên trên
vùng đất Nam Bộ, vì thế ông thông thạo lời ăn tiếng nói cũng như ngôn ngữ của người
dân nơi đây. Do đó mỗi trang viết nhà văn đều thấy có sự hiện diện của từ địa phương.
Chính lớp từ này, làm cho văn phong của Đoàn Giỏi trở nên gần gũi, thân quen với
con người Nam Bộ. Mặt khác, sử dụng từ PNNB trong tác phẩm đã tạo cho nhà văn
một phong cách riêng, đậm đà bản sắc dân tộc. Đọc tác phẩm, người đọc sẽ nhận ra cái
giọng Nam Bộ, nhưng từ phương ngữ tác giả sử dụng không làm cản trở việc tiếp nhận
của người đọc trong cả nước. Chính vì thế, việc sử dụng từ PN của tác giả Đoàn Giỏi
trong tác phẩm đã đạt được hiệu quả cao.

63
 C – PHẦN KẾT LUẬN
Từ PN vốn là một đề tài thú vị và càng thú vị hơn khi ta xem xét nó trong một
tác phẩm văn học cụ thể. Để tạo cơ sở lí luận, người viết đã tập trung và hệ thống hóa
lại các kiến thức có liên quan về PN. Phần lược thuật có thể không đề cập đầy đủ ý
kiến của các tác giả. Song trong khả năng của mình, chúng tôi đã cố gắng lược thuật
chi tiết, chính xác phần lí thuyết của tác giả Trần Thị Ngọc Lang.
Từ cơ sở lí luận, chúng tôi đã tiến hành khảo sát, thống kê và phân loại từ
PNNB trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi. Để dễ dàng trong quá
trình phân loại cũng như tiện trong việc tham khảo, tìm hiểu tài liệu, chúng tôi đưa ra
cơ sở phân loại cụ thể (tiếp thu có điều chỉnh quan điểm phân loại từ PN của Đỗ Hữu
Châu)
Cuối cùng, chúng tôi đã dựa trên lí luận về PN cũng như căn cứ vào kết quả
thống kê và phân loại để tiến hành phân tích sơ bộ giá trị văn học của các từ PNNB
được tác giả Đoàn Giỏi sử dụng trong tác phẩm.
Khi sử dụng những từ PNNB, tác giả Đoàn Giỏi đã thoát khỏi lối viết gọt giũa,
trang trọng. Trong tác phẩm, ta ít gặp những từ hoa mĩ, cầu kì, có tính chất trang
nghiêm, công thức mà thay vào đó là những từ ngữ bình dân được đúc kết qua lời ăn
tiếng nói hằng ngày của con người Nam Bộ. Nổi bật nhất trong các thành công của
Đoàn Giỏi là việc sử dụng từ miền Nam để viết về vùng đất và con người miền Nam,
nó không chỉ chính xác mà còn thể hiện được “cái hồn” của tác phẩm. Bằng việc sử
dụng từ PNNB trong sáng tác, Đoàn Giỏi đã miêu tả một cách chân thật về mảnh đất
và con người Nam Bộ, tạo được sự gần gũi và thân thuộc, người đọc cảm nhận được
một cách trực tiếp tiếng nói của con người Nam Bộ. Tác phẩm mang màu sắc của cuộc
sống thực sự. Những hình ảnh trong tác phẩm được tác giả khắc họa từ cuộc sống đời
thường, những con người thật bước vào tác phẩm một cách tự nhiên với những lời nói
hết sức bình thường đã làm cho tác phẩm thêm phần sinh động.
Bên cạnh những thành công, tác giả cũng không tránh khỏi những hạn chế trong
những trang viết của mình. Tuy thế, như nhà văn Tô Hoài đã nói: “Nhưng cái đặc sắc
riêng của Đất rừng phương Nam ấy là nhà văn Đoàn Giỏi đưa bạn đọc đến vùng đất
rừng phương nam thật xa, thế mà mỗi trang truyện lại làm chúng mình thấy thiết tha
và sôi nổi yêu đất nước khắp mọi nơi, yêu con người khắp đất nước, bất cứ đâu.”

64
 PHỤ LỤC
BẢNG THỐNG KÊ TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ
TRONG TIỂU THUYẾT ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM
CỦA ĐOÀN GIỎI

TỪ/ TS
STT NGỮ LIỆU CỤ THỂ NGHĨA PL
NGỮ XH

1. Anh Ở vùng Phong Mỹ, ai cũng khen anh Hai Anh cả, từ 31 3
Hai là một thanh niên hiền lành, chịu khó. dùng để gọi
Mỗi lần nghe như vậy, anh Hai lại cố người đàn

sức làm lụng ngày đêm cho vừa lòng ông lớn tuổi
chủ,…. hơn mình.

Đến năm anh Hai ba mươi tuổi, không

thấy tên địa chủ nói gì, anh bèn nhắc lại
lời hứa đó….

Anh Hai bơi xuồng suốt đêm, đến tận

nhà người yêu báo tin vui đó.

Hồi lâu, tên địa chủ mới dặng hắng một

tiếng, gọi anh Hai vào,…

Anh Hai mừng cuống lên, chắp hai tay

vái dài toan lui ra.

Anh Hai vào coi giữ bầy trâu đã hơn nữa

tháng.
Anh Hai ơi! Nguy rồi anh Hai ơi! Thằng
Bé kêu lên trong bóng tối.
Tay anh Hai cầm con dao run bần bật.

… nó nhắm mắt chạy băng đồng ra chòi

ruộng gọi anh Hai.

Khi anh Hai và thằng Bé về đến nhà kho

65
thì trăng đã lặn.

Anh Hai đạp cửa lao vào

Chết rồi, anh Hai ơi!

Khi anh Hai bế chị Hai ra đến sân thì tên

địa chủ Khá đã cầm gậy lững thững bước
tới.

Anh Hai quay lưng ra hứng đòn cho

người vợ chưa cưới đang thiêm thiếp
trong tay anh.

Anh Hai không đuổi theo.

Anh Hai chưa ra khỏi nhà hơn trăm

thước thì bị bắt.
Và anh Hai bị đóng trăn chịu một trận
đòn thù chết đi sống lại không biết mấy
lần,…

Ở tù được năm năm, anh Hai trốn ra, dắt

chị Hai xuống một chiếc xuồng để mặc
cho nước cuốn trôi đi.

May thay anh Hai đã phát hiện kịp, vội

vàng thủ tiêu hết tang vật chúng định gán
ghép,..
Con dao găm của anh Hai cùng với cánh
nỏ này, thừa làm nên chuyện.

Tôi chỉ lấy cái quần để che chỗ xấu xa

của con người thôi, anh Hai à.

Chỉ sầy da một tí, đủ chết ngay anh Hai

ạ!

Tôi quý anh Hai là bậc can trường.

Có gì đâu, anh Hai.

Kể nghe thì lâu, chứ sự việc diễn ra

66
 nhanh như chớp anh Hai ạ!

Ấy, ngày xưa chúng tôi săn cá sấu dễ ợt

như vậy đó, anh Hai chị Hai ạ!

Anh Hai có quyết ở lại đây với bọn tôi

không?
Nhờ đất đai âm trạch, cho anh Hai trúng
mươi chuyến câu thì lo gì chẳng kiếm
được cái vốn kha khá!

Anh Hai khứng chứ?

2. Ảnh Tôi muốn vào báo cho anh biết tôi đã lên Anh ấy 5 2
đây, nhưng bụng phân vân: “Lỡ ảnh bảo
xuống thuyền thì sao?...”
Anh Sáu tuyên truyền bảo tôi đem cho
ảnh một ít bún tươi, rồi ảnh rút trong
bao cà – roong ra một cuộn giấy nhặt lấy
hai tờ rộng khổ nhất úp lên bàn, bảo tôi
phết bún vào.

Mọi khi, anh Sáu tuyên truyền viết, cháu

đứng sau lưng coi mà ảnh chẳng rầy la
gì…

Con vào gặp các ảnh, nói là của má gởi

biếu…

3. Áo Cầm hào bạc đây, ra chợ mà cắt tóc ngay Áo mỏng 1 2

chích đi! – bà ta vừa truyền lệnh cho tôi, vừa không tay của
tháo mấy cây kim băng cài miệng túi áo phụ nữ,
chích đưa lên ngậm ngang mồm, và móc thường dùng
từ trong miệng túi thâm đen vì bẩn mỡ ra để mặc lót
một nắm giấy bạc, nhặt một tờ hào giúi bên trong một
vào tay tôi. áo khác

67
4. Ăn Lần đầu tiên, tôi theo tía nuôi tôi và Lấy mật ong, 3 1
ong thằng cò đi “ăn ong” đây! sáp ong có tự

Mấy hôm trước, má nuôi tôi đã kể tỉ mỉ nhiên trong

cho tôi nghe cách gác kèo ong thế nào, rừng
nhưng tôi vẫn chưa hình dung được “ăn
ong” ra sao.

Nhiều người trở thành “dân ăn ong” đã

năm mươi năm trong nghề, vậy mà gác
kèo xong, tới mùa mật, mang gùi lên
lưng vào rừng, lại mang gùi không trở
về.

5. Ăn Còn mụ vợ hắn, tuy ăn vận mộc mạc ra Ăn mặc 2 3

vận vẻ một phụ nữ lam lũ, nhưng từ cách nói
năng cho đến dáng đi, cách đứng thì rõ ra
là người hạng phong lưu đài các.
Những người con gái Hoa kiều bán hàng
xởi lởi, những người Chà Châu Giang
bán vải, những bà cụ già người Miên bán
rượu, với đủ các giọng nói líu lô, đủ kiểu
ăn vận sặc sỡ, đã tô điểm cho Năm Căn
một màu sắc độc đáo, hơn tất cả các
nhóm chợ vùng rừng Cà Mau.

6. Ba Mày có ba má, anh em trên thuyền Cha (thường 18 3

không? dùng để xưng

Thế ba má cháu đâu? gọi)

Ban ngày, tôi có thể tạm quên nỗi buồn

68
nhớ ba má tôi bằng cách đi chơi đây
đó,…

Ba tôi đập mạnh tay xuống bàn

Ba tôi đã đứng đấy, hai tay vịn vào thành

cửa sổ, chồm người ra ngoài quan sát.
Ba tôi không muốn cãi nhau với má tôi
trong lúc này,…

Ba má tôi vào ở nhờ nhà một người bà

con.

Những người nông dân sẵn sàng giúp đỡ

ba má tôi đủ mọi thứ.

An ơi! Ba má chỉ có mỗi mình con.

Tôi lần về đến nơi thì không thấy ba má
tôi đâu nữa.
Tôi hỏi thăm ba má tôi, anh chẳng biết.

Tôi quên cả mệt, cả đói, quên cả giặc sau

lưng, chỉ lo không tìm được ba má tôi.

Họ bảo tôi cứ đi theo họ, rồi sẽ tìm gặp

ba má nay mai thôi…
Ba má tôi cũng rất quý anh thủy thủ vui
tính, biết nhiều chuyện lạ này.
Lần nào anh đến chơi, ba má tôi cũng giữ
anh ở lại ăn cơm.
Quan hệ mật thiết giữa anh với tôi đã
khiến ba má tôi xem anh như người trong
họ hàng.
Quà tặng ba tôi là chiếc hộp thuốc bằng
bạc chạm, quà tặng má tôi là một ông
Phật bằng đồng to hơn nắm tay,…

Thế ba má chú em đâu rồi?

69
 Cháu lạc mất ba má cháu đã lâu rồi.

7. Ba hột Dì có gì cho chúng tôi làm ba hột cho đỡ Chút ít, 2 2

đói cái đã… không đáng
Tôi trở về quán nuốt vội ba hột cơm kể.
nguội, xem chai, cốc, bát đĩa có suy
suyễn món nào không, rồi quơ cái áo vét
– tông khoác vào người, đóng cửa quay
ra chợ.

8. Ba Gọi kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập Cáy 2 3

khía trung toàn những con ba khía, chúng
bám đặc sệt quanh các gốc cây.

Má nuôi tôi thì xách giỏ đi bắt ba khía về

làm mắm.

9. Bà ba Chỗ khoảng sân rộng, những người đàn Quần áo kiểu 12 1

bà nông dân mặc quần áo bà ba đen, Nam Bộ,
khăn rằn đen vắt chéo qua vai ngồi xếp gồm có áo
từng dãy dài sau những chiếc cần xé to cánh, thân
tướng, những thúng đựng đầy ắp không ngắn, tay dài,
rõ và không biết đó là thức gì mà họ rộng, tà xẻ
mang ra chợ bán. thấp và quần

Đọc xong rồi, lão Ba Ngù lẳng lặng bước dài không túi,
đến chỗ móc áo, lấy cái áo bà ba đen của cạp rộng
lão giũ giũ mấy cái. kuồn dải rút,
có thể dùng
Đằng sau lái, một ông cụ già cao to, vạm
cho cả nam
vỡ, khăn đầu rìu màu đỏ, áo bà ba đen
nữ
thả cúc, vạt áo bay phần phật, đang

70
nghiêng người quạt mái chèo đưa thuyền
cập bến.

Bộ quần áo bà ba đen đã bạc thếch vì dãi

dầu nắng mưa sương gió của ông còn
mang nguyên mùi hăng hăng của lá cây
rừng tận những vùng đất hoang dã, và
mùi khói nồng lửa bếp trong chiếc
thuyền con lưu động

Tiếng cười lanh lảnh của mụ vợ Tư Mắm

cùng với chiếc áo bà ba lụa màu xanh
nước biển của y xuất hiện như xua tan
bầu không khí ngột ngạt từ nãy giờ…

Bộ quần áo bà ba tầm thường của mụ chỉ

là cái lốt bên ngoài, không che giấu nổi
cốt cách mụ ta.

Một chị cứu thương mặc chiếc áo bà ba

màu lục đang ngồi bên cạnh, bàn tay mát
rượi của chị hãy còn đặt trên vầng trán
nóng như lửa đốt của tôi.

Tôi lần lượt kể lại chuyện những người

thương binh trong miếu và chị cứu
thương mặc chiếc áo bà ba màu lục…

Một bà già cao lớn, hơi gầy, tóc bới cao

hình bánh lái, mặc chiếc áo bà ba vải đen
kiểu xưa, từ trong lều bước ra, chạy đến
cúi xuống vuốt ve con chó.

Mọi người tránh giạt ra, nhường lối vào

cho một người đàn ông trạc ngoài bốn
mươi tuổi, mặc áo sơ mi cộc tay, quần bà
ba đen xắn cao ngang ống chân, vừa từ
dưới một chiếc tam bản cập bờ, gấp bước

71
 đi lên.

Còn người cầm chiếc đèn pin, mặc bộ

quần áo bà ba rách nhiều chỗ, mặt xương
xương, râu mọc tua tủa xung quanh cằm
vì lâu ngày không cạo, đang ngồi trên bộ
vạt lót bằng cọng sống lá kia thì tôi trông
quen lắm.

Bộ quần áo bà ba đen má nuôi tôi vừa

khâu cho tôi lại rộng quá khổ, cứ lùng
nhà lùng nhùng, làm tôi càng thẹn thùng
khó chịu.

10. Bà Cần câu gởi bà Thủy ở ngoài sông. Nữ thần sông 2 2

thủy Chạy một mạch hai ngày hai đêm như nước, chỉ con
vậy, đến ngang một cái chợ, tía nuôi tôi nước lớn và
mới “hạ buồm” vứt xuống dòng sông trả hung dữ
lại cho bà Thủy.

11. Bả Nhưng về cái gan dạ thì… chú cứ tin ở Bà ấy 6 2

lời tôi, bả không thua anh em ta một
bước nào đâu!
Bả là bà chúa nhát sợ tàu bay mà.

Bả còn nói họ rách lắm.

Tôi có hề nói với bả lần nào đâu?

Sao mà hai mẹ con bả thính đến vậy?

Tao biết bả không chịu nổi phút bịn rịn

lúc chia tay đấy thôi!

72
12. Bánh Còn dì Tư Béo thì chẳng những dứt Thứ bánh gói 4 1
tét khoát không nhận món tiền bữa rượu, lại bằng gạo nếp,
còn biếu ông Huỳnh Tấn và lão Ba Ngù đậu xanh và
mỗi người một đòn bánh tét nhân tôm thịt lợn, hình
thịt mang theo lót dạ dọc đường đòn dài, ăn vị

Bà ta sụt sịt mũi, giúi vào tay tôi một đòn như bánh

bánh tét, nặng nề bước xuống chiếc chưng.

thuyền vừa thoát trận hỏa tai, rồi nhổ sào
tách bến.

Chị cho tôi một gói độ mươi viên thuốc

cảm và một đòn bánh tét, lại ân cần
khuyên tôi “nên về nhà mà nghỉ, muốn
theo các anh thì còn nhiều dịp, lúc nào
chả được”.

Nhờ mấy viên thuốc cảm và đòn bánh tét

của chị cứu thương, tôi đã có thể tiếp tục
đi được từ sáng đến chiều, cho tới khi
gặp một dòng sông nước đặc như màu cà
phê chắn ngang trước mắt.

13. Bàu Nước lênh láng cả bàu, làm gì sôi được? Đầm nước, 3 1

Khi lửa tắt thì mặt bàu đã bị phủ kín thường nông
dưới một lớp tro dày chừng hai ba đốt và có cỏ mọc.
tay.
Có bàu, chúng tôi bắt vài chục con trong
một ngày.

14. Bắp Chân tôi đạp lên một khúc lưng con vật Bắp chân 1 3
chuối gì trơn trơn, to như bắp chuối.

73
15. Bay Ông già có bùa, tụi bay ơi! Chúng mày 4 2

Ê, nó sợ rồi tụi bay ơi!

Hai đứa bay sao cứ khéo lo.

Hai đứa bay muốn ở đây hay đi nữa?

16. Bắp vế Đầu lắc qua lắc lại, hàm râu cọ vào bắp Bắp đùi 3 3
vế tôi sào sạo, ông cất tiếng cười ha hả.

Thứ rắn rằn ri cóc, có con to cỡ bắp vế, ở

dưới nước nó còn khỏe hơn con trăn.

Hứ! kỳ đà thì to hơn bắp vế là cùng, chứ

kỳ đà gì mà to bằng con cá sấu vậy?

17. Bần Ê, tao còn thấy cái bông bần trôi giữa Giống cây to 3 1
kênh kia nhá!... hay mọc dọc
Ở đó toàn là rừng: rừng đước, rừng mắm, theo bờ sông,
rừng bần… quả tròn dẹp,
ăn có vị chua
Con cá sấu này, màu da xám ngoét như
và chát, rễ
da cây bần, gai lưng mọc chừng ba đốt
phụ mọc
tay, trông rất dễ sợ.
ngược lên
mặt bùn,
nhọn và xốp.

18. Bận Giống hệt như cái lần mụ đã “chế biến Lần, lượt 10 3
món thuốc giải cảm” bận trước
Ai gặp tôi cũng hỏi, cũng bắt tôi phải kể
lại câu chuyện mà tôi đã kể đi kể lại có
hàng trăm bận.

Lâu lâu, tản cư một lần thế này cũng vui

như cái bận quân đồng minh ném bom
bọn Nhật, đi ít hôm rồi lại về.

Lo sợ và cực nhọc đã quật má tôi ngã

74
 xuống mấy bận ở dọc đường

Gặp anh vài bận, tôi đã thấy gắn bó với

anh rồi.

Để tao xem mày vài bận nữa đã.

Như cái bận tôi đi làm vừa rồi đấy.

Ba con “cồng cộc” đen sì ấy vòng ra bờ
sông, lượn trở lại, đảo mấy bận như vậy
rồi bỗng nhiên nối nhau bay đi mất.

Thằng Cò vốn sẵn tin ngay mọi thứ

chuyện ma quỷ, vậy mà không hiểu sao
bận đó là lần thứ nhất tôi nghe nó cãi với
má nuôi tôi.
Cũng như mấy bận vừa rồi, tía nuôi tôi
lấy xích buộc con Luốc vào chân cột cẩn
thận,…

19. Bấy Thực ra thì bấy giờ tôi cũng không hiểu Bây giờ 12 4
giờ hết ý nghĩa của danh từ “độc lạp” là ra
sao cả.

Ăn xong, bấy giờ bóng nắng mới bắt đầu

lên.

Lúc bấy giờ, có bà ở đó à?

Má nuôi tôi bấy giờ mới quay sang hỏi

thằng Cò về vết ong đốt.

Bấy giờ, tôi mới khua giầm hỏi to.

Lúc bấy giờ, tôi có say đâu!

Bấy giờ, chúng mới bắn loạn xạ vào hai

bên bờ.

Bấy giờ, tôi không còn biết sợ hãi là gì

nữa, cứ nhô lên coi chú Võ Tòng có
mệnh hệ gì không.

75
 Đi một quãng thật xa, bấy giờ tôi mới rờn
rợn nghĩ lại lúc mình ngồi ở bờ sông.

Lúc bấy giờ nó chưa về, tía nhỉ?

Bấy giờ tôi mới đành chịu hỏi thằng bé

câu ấy.
Bấy giờ, ba người khách rượu mới quay
ra, muốn chào làm quen với tía nuôi tôi.

20. Bậy Bộ lão già này nói bậy à? Tạm, sơ sài, 7 5

Thằng con nít, đừng có nói bậy! qua loa cho

xong chuyện
Bậy! bậy! Nhầm rồi

Nhai bậy một miếng khô nai đi, chú em.

Nhưng mà… những người nghèo, những

người không ăn bậy, ít khi đau mồm và
đau dạ dày lắm!
Đừng có nói bậy!

21. Be Anh lần theo đòn dài bắc sang một chiếc Mạn thuyền, 5 3
thuyền khác, và lẹ làng như con sóc, co ghe
người trèo qua be mấy chiếc tam bản,
mấy chiếc xuồng nhỏ của những người đi
chợ đậu ken dọc theo bến rồi nhảy phốc
lên bờ
Muốn thò tay ra ngoài be xuồng vốc
nước lên rửa mặt mà không dám.

Nhìn qua be xuồng, thấy nước gợn lăn

tăn.

Tôi chồm người ra be thuyền, kêu to

Người trên thuyền chưa kịp quăng dây

xuống thì bọn con nít đã trèo phốc lên be
rồi.

76
22. Bí rợ Chỉ biết rằng y thường chở mắm lóc, Bí đỏ 2 4
mắm trê đôi khi chở cả dừa khô và bí rợ
trong một chiếc ghe lườn bán dọc theo
các xóm bờ kênh, nên đồng bào gọi y là
Tư Mắm.

Nó là con vợ thằng Tư Mắm ngày trước

vẫn thường lui tới bán dừa khô, bí rợ trên
chợ Chắc Băng đấy!

23. Biên Biên các số tiền chi tiêu lặt vặt ấy mà! Ghi, viết 2 3

Ngày nào cũng biên chép nhiều như vậy,

bảo thằng bé nhà tôi nó viết hộ cho.

24. Bộ Bộ rắn tới nạp mạng cho tụi mình hả? Như vậy, như 2 2

Ê, bộ mày nhớ nhà sao mà ngồi buồn thế có nghĩa

vậy, An?

25. Bồ Trời ơi, bây giờ tôi mới biết những thằng Người yêu, 1 3
bịch rượu chè be bét, những thằng trác táng nhân tình
trụy lạc, giặc coi như là dân “bồ bịch”
với nó đấy!

26. Bội Không lại vớ phải thứ cá lọt giỏ, gà lọt Bu, lồng 1 3
bội, quặt quẹo ốm đau, về phải nuôi báo
cô thì khổ cho mày!

27. Bộn Da con này lột ra phơi, bán bộn tiền. Nhiều, khá 2 3

Làm một ngày, kiếm bộn tiền. nhiều

28. Bông Ê, tao còn thấy cái bông bần trôi giữa Hoa 2 3
kênh kia nhá!...
… ta có thể nghe tiếng gió vù vù bất tận
của hàng nghìn loại côn trùng có cánh
không ngớt bay đi bay lại trên những
bông hoa nhiệt đới sặc sỡ, vừa lộng lậy
nở ra đã vội tàn nhanh trong nắng.

77
29. Bốt Giặc vào đóng bốt tại Cây Gừa rồi! Đồn nhỏ hoặc 3 2

Nhưng bây giờ sự tình đã lỡ rồi, ông giữ trạm canh gác
cái giấy xanh xanh ấy, cứ ra vô bốt như của binh lính,
thường, có tin tức gì thì báo cho anh em cảnh sát dưới
biết. chế độ cũ

Con đi với tía ra bốt đi.

30. Bới Một bà già cao lớn, hơi gầy, tóc bới cao Búi 1 4
hình bánh lái, mặc chiếc áo bà ba vải đen
kiểu xưa, từ trong lều bước ra, chạy đến
cúi xuống vuốt ve con chó.

31. Bự Lấy cái giỏ bự cho tía đi, con! To, lớn 2 3
Để chừng bắt được con rắn bự, tao bẻ
răng nó cho mày coi.

32. Bựng Khói nhà cháy đã dựng lên từng bựng ở Đám hoặc 1 2
mạn Bần Cùi. tảng to và
dày đặc
quyện chặt
vào nhau

33. Cà Tía nuôi tôi đi cà nhắc đến ngồi trên một nhắc nhắc, 1 2
nhắc gốc cây cắt ngang giống như cái đôn sù khập khiểng,
sì đặt bên bếp lửa,… đi bước thấp
bước cao

34. Cà Trước mặt hai người, chỗ giữa lều, có đặt Lò bếp bằng 3 2
ràng một cái bếp cà ràng lửa cháy riu riu, trên đất nung
cà ràng bắc một nồi đất đậy vung kín
mít.

Mùi lông khét vì xông khói lâu ngày từ

trong mớ lổn nhổn ấy tỏa ra, cùng với
một làn khói gì mùi hăng hắc, màu xanh
xanh bay ra từ chiếc nồi đậy kín vung sôi

78
 ục…ục… trên bếp cà ràng, khiến tôi có
một thứ cảm giác rợn rợn không tả được.

35. Cá ròn Rồi thấy anh Sáu tuyên truyền mồ hôi 4 2

mồ kê nhễ nhại, tay xách một bao cà ròn
công văn giấy tờ, khom người bước qua
mái giọt,..

Anh Sáu tuyên truyền bảo tôi đem cho

ảnh một ít bún tươi, rồi ảnh rít trong bao
cà ròn ra rồi nhặt lấy hai tờ rộng khổ
nhất úp lên bàn, bảo tôi phết bún vào.

Ông soạn mấy bao diêm, một cái xoong

nhôm và hơn chục lít gạo bỏ trong bao cà
ròn.

Ngồi chưa yên chỗ, tôi đã thấy tía nuôi

tôi, quẩy bao cà ròn lên vai lững thững
bước ra sân.

36. Cá lóc Cái thứ mồi nhái sống gặp nước bơi lom Cá quả 3 3
xom thì chỉ tổ quến cá lóc tới phá mất.
Thế này thì cá lóc hết phương chồm lên
phá mồi.
… tôi đã theo ông nội đi bắt cá sấu như
bắt cá lóc rộng trong khạp vậy thôi.

37. Cạn Tía con chúng tôi bơi đi, ước độ hơn hai Nông 2 3
nghìn thước thì bị cạn, không bơi được
nữa, phải dùng sào chống xuồng lướt trên
mặt bùn xăm xắp nước.

Y như thằng mò bùn bắt cá cạn.

38. Căm Xe thổ mộ chọc cán roi vào căm xe khua Nan hoa 1 3
lách cách.

39. Cặm …một bẹ dừa nước cặm ở mấp mé ven Cắm 1 4

79
 bờ…

40. Cẳng Bọn con nít từ khắp các ngõ ngách, từ Chân 5 3
trong các chỗ tối, từ dưới thuyền, dưới
xuồng chèo lên, ba chân bốn cẳng reo hò
chạy về chỗ đám hát rong.

Hóa ra có hồi nó ngồi ngay trước mặt

mình mà mình tránh đi, để lúc nó chuồn
rồi mới ba chân bốn cẳng chạy đi lùng!

Tôi lôi thằng Cò ba chân bốn cẳng chạy

theo bọn nhỏ.

…khiến đôi lúc tôi phải hét to để tự trấn

tĩnh và ba chân bốn cẳng hộc tốc chạy về
hướng một ngôi lều nào đó, mà tôi biết là
gần nhất.

Thằng An nhớ coi chừng dưới chân dưới

cẳng đấy!

41. Cần xé Chỗ khoảng sân rộng, những người đàn Sọt vuông to 2 2
bà nông dân mặc quần áo bà ba đen, có hai quai
khăn rằn đen vắt chéo qua vai ngồi xếp chắc dùng để
từng dãy dài sau những chiếc cần xé to xách hoặc để
tướng, những thúng đựng đầy ắp không xỏ đòn vào
rõ và không biết đó là thức gì mà họ mà khiêng,
mang ra chợ bán. thường dùng
Giỏ cần xé chất ngổn ngang, đựng đầy để đựng hàng
các thứ trứng chim. hóa hoặc hoa
quả khi
chuyên chở

42. Cầu Những đêm giật mình thức giấc, nằm Cầu nhỏ bắc 4 2
nước nghe tiếng gió rít thê lương từ cánh đồng chìa ra ở bến
xa mông quạnh và lắng nghe tiếng nước nước, dùng

80
 chảy ào ào dưới chân cầu nước bắc ra để làm nơi
con kênh thẳng tắp chạy dài vô tận trước lên xuống
ngôi chợ này, tôi vẫn thường ngẩn ngơ tắm giặt và
nghĩ vậy rửa ráy
Mấy chiếc xuồng ba lá, mấy chiếc tam
bản của người trên phố buộc dưới chân
cầu nước trồi lên hụp xuống theo lượn
sóng nhào, dựng mũi ngóc lên như ngựa
muốn bứt dây cương.

Khi tôi thấy hắn dò dẫm rén chân bước

xuống chiếc cầu nước đẫm bùn trơn như
mỡ thì nhanh như cắt tôi lập tức phóng ra
khỏi gốc cây, lao đi như một mũi tên.

Đến khi nó xoay người bỏ chiếc khăn

quàng xuống trụ cầu nước, thì bộ mặt
trông nghiêng nửa bên của nó, thì tim tôi
đập rộn lên.

43. Cha Vô ban tuyên truyền công tác với tôi đi, Tổ hợp dùng 1 2
nội cha nội… trong đối
thoại để gọi
đùa người
đàn ông trẻ,
hàm ý thân
mật

44. Chà Tía nuôi tôi đi trước, bên hông lủng lẳng Thứ rìu dùng 1 2
gạc chiếc túi da beo, lưng mang cái gùi bằng để đi rừng, có
tre đã trát chai, tay cầm chà gạc. hình cong
cong như cái
gạc nai

45. Chả Ờ, mà các chả đang làm cà phê trong cái Cha ấy 1 2
quán chỗ đám hát Sơn Đông đó!

81
46. Chắc Chắc mẻm nó bắn mình rồi! Chắc mẩm 2 4
mẻm Tôi chắc mẻm rằng người ta vừa hạ một
con beo con cọp gì đấy, nhưng chưa kịp
hỏi ai thì nghe có tiếng một người nào đó
trong đám đông kêu lên!

47. Chòm Chòm tầm gởi rung rung trên nhánh cây Chùm gửi 3 4
gởi gừa, rồi trở lại im lìm không động đậy.

Bỗng con mụ đàn bà buông ống nhòm tụt

xuống ngực, trỏ vào chòm tầm gởi nói xì
xồ gì đó.

Chòm tầm gởi đu đưa mấy cái.

48. Chớ Hừ, vậy mà tưởng thằng nào đang mắc Chứ 3 4
dịch mắc gió gì dưới ghe đó chớ.
Chớ để một thằng Tây nào chạy thoát.

Vậy chớ mấy bữa nay, má nói gì mày

nghe đó?

49. Chú Đưa tay chú mày cho tao coi nào! Cách gọi một 2 2
mày Chú mày có số lênh đênh… và sẽ chịu người nhỏ

khổ nhiều. tuổi hơn, có

sắc thái dân
dã thân tình.

50. Chịu Bấy giờ tôi mới đành chịu hỏi thằng bé Vừa lòng, hài 3 2
câu ấy. lòng, đồng ý
Bao giờ đang cãi nhau vì sự bất đồng ý
kiến trên một vấn đề nào đó với tía nuôi
tôi, mà má nuôi tôi bỗng dưng quay ra
nói một chuyện gì khác, thì tôi hiểu ngay
rằng bà đã chịu cái lý của tía nuôi tôi là
đúng.

Tôi cũng chịu cái thằng bé này!

82
51. Coi Lại coi con bé nhào vòng lửa đi! Xem, trông 32 5

Tôi kiễng chân lên coi họ làm gì đằng ấy.

Các anh bảo cháu ở đây coi chừng

thuyền

Mình chỉ coi một chút thôi!

Ừ mà mình chỉ cần coi qua một chút thôi
mà!
Cho tao coi một chút mà!

Bọn trẻ nhỏ ùn ùn chen lấn chạy theo

coi.

Thường thường, đêm nào người trong

chợ cũng xách chiếu ra ngồi dọc bờ kênh
hóng gió, coi thuyền tản cư và thuyền
chở Cộng hòa vệ binh từ mạn trên trẩy
xuống.

Mọi khi, anh Sáu tuyên truyền viết, cháu

đứng sau lưng coi mà ảnh chẳng rầy la
gì…

Dì coi cháu như con thôi.

Lại ướm thử cái quần đùi coi nào

Qua coi nhà còn gì nhậu được nữa không

thôi mà.

Điều đó, tôi chẳng coi ra mùi gì

Coi nó lèn quèn vậy, mà chữ Tây đọc
giòn như bắp rang đó.
Bây giờ mày vào ngay trong chòi ruộng,
coi giữ bầy trâu hai mươi con trong đó
thay cho thằng Bé.
Anh Hai vào coi giữ bầy trâu đã hơn nửa

83
 tháng

Dễ không có ông, coi nó có làm được

không!

Mày coi tao làm đây, coi mà bắt chước.

Sao coi mày buồn vậy?

Để chừng bắt được con rắn bự, tao bẻ
răng nó cho mày coi.
Tôi cũng cười theo nó và lân mò tới ngồi
gần bên, coi trò chơi lí thú mà nó bày ra.

Bác lên vuốt mắt ông ấy thử coi…

Trời ơi, bây giờ tôi mới biết những thằng

rượu chè be bét, những thằng trác táng
trụy lạc, giặc coi như là dân “bồ bịch”
với nó đấy!
Bấy giờ tôi không còn biết sợ hãi là gì
nữa, cứ nhô đầu lên coi chú Võ Tòng có
mệnh hệ gì không.

Con đi với tía, coi phải đúng là nó

không?
Ê! Mấy thằng nào trong quán ra rình coi
bà lớn tắm đó?
Coi ra nó cũng khoái.

Mau ra coi. An ơi!

Theo coi tía đi đâu?

Coi như lúc nào cũng có tía bên cạnh

con.

Coi thằng bé sắp khóc rồi đấy!

52. Coi bộ Coi bộ ông Huỳnh Tấn và anh Sáu tuyên Có vẻ như 14 2
truyền đói dữ.

84
 Coi bộ chúng nó không có vẻ gì lo lắng
lắm

Em coi bộ thích phiêu lưu lắm hả?

Coi bộ thằng bé này chưa tỉnh hẳn đâu.

Thằng Cò cứ ngó chăm chăm vào con

vật, coi bộ thích lắm.

Con chó săn gừ gừ mấy tiếng, vì sợ chủ

nên phải chịu nằm yên chứ coi bộ như nó
chỉ chực nhảy ra cắn vào đùi con vượn
thì mới hả.

Nó làm thoăn thoắt, coi bộ thành thạo

lắm.
Thằng Cò thì coi bộ chưa thấm tháp gì.

Coi bộ cũng không khó lắm, hở má?

Chú cởi trần, mặc chiếc quần kaki còn
mới, nhưng coi bộ đã lâu không giặt
(chiếc quần lính Pháp có tới những sáu
túi).

Đám rều thứ ba trôi tới, bé hơn hai đám

trước, trôi lờ dờ, coi bộ chậm chạp.

Thằng Cò, vì bàn chân hãy còn sưng,

không được phép lên bờ, phải ngồi lại
trong mui ôm con Luốc ngó lên chợ, coi
bộ thèm thuồng lắm.

Những con trích lông xanh, mỏ đỏ như

quả ớt ngắn cặp chân hồng như đôi đũa
sơn, coi bộ tốt mã lắm.

Coi bộ dễ hơn bắt gà nhốt trong chuồng.

53. Con Cầm bánh xà phòng thơm của dì, xuống Cháu 8 5
bến tắm đi. Rồi lên mà mặc quần mới,

85
 con!

Vo nắm gạo bắc lên bếp nấu nồi cháo đi,

con.

An ơi, lau mâm bát đi, con! – dì Tư Béo

gọi vọng vào bếp, bảo tôi.
Mày xuống thuyền ngủ trước đi con! – dì
Tư Béo truyền lệnh cho tôi.

Bỗng nhiên bà khóc òa lên: “Con ơi!

Con đi đâu mà bỏ dì một thân một
mình…”

Con ơi! Đi với dì xuống Thới Bình đi!

Nếu mai kia mốt nọ… con có dịp về gần

Thới Bình, cứ hỏi thăm tên dì, ắt dì cháu
ta còn có cơ hội gặp nhau…

54. Con Bọn con nít từ khắp các ngõ ngách, từ Trẻ con 10 3
nít trong các chỗ tối, từ dưới thuyền, dưới
xuồng chèo lên, ba chân bốn cẳng reo hò
chạy về chỗ đám hát rong.

Ối, nó con nít biết cái gì mà dì hỏi nó!

Con nít mà biết cái gì, lúc nào cũng chực
nghe.

Con nít ở đây đều nếm mùi thịt rắn từ

hồi còn trong bụng mẹ.

Bọn con nít ban sáng bây giờ cũng

không thiếu đứa nào, đâu như còn có
thêm mấy thằng mới tới.

Thằng con nít, đừng có nói bậy!

Con nít đừng có nhìn lén, đừng có xem

trộm khi người lớn đang viết nhớ không?

Người trên thuyền chưa kịp quăng dây

86
 xuống thì bọn con nít đã trèo phốc lên be
rồi.

Bọn con nít lui ra!

Hừ! Cứ làm như thằng bé mình nó còn

con nít…

55. Cọng Chỉ cần một cái mo cau rụng và mươi Cuống 10 4
cọng sậy là chúng tôi đã làm thành chiếc
cộ hai ngựa kéo, đưa viên tướng cở
truồng đầu đội mũ tết lá xanh….

Tía nuôi tôi cầm cọng sậy có gắn miếng

thuốc bốc khói đưa lên, kê vào gần tổ
ong.

Tôi chỉ thấy rung rung một cọng lá, và ở

đầu cọng lá ló ra một mũi tên tẩm thuốc
độc đen xì.

Không thấy một cọng lá rung mà mũi tên

bay ra từ lúc nào đã cắm đúng vào giữa
cổ họng thằng Việt gian nghe cái phực.
… đầu cúi xuống, bàn tay lơ đễnh đưa đi
đưa lại nhổ những cọng cỏ trước chân.

Chẳng hạn như gọi rạch Mái giầm, vì hai

bờ rạch mọc toàn những cây mái giầm
cọng tròn xốp nhẹ, trên chỉ xòa ra độc
một cái lá xanh hình chiếc bơi chèo
nhỏ….
Mặt đất lầy nhẵn thin, không một cọng
cỏ mọc.
Nhìn xuống dưới phía chân, chỉ thấy
những cọng rễ đước xám ngắt chung
quanh tua tủa cắm xuống mặt bùn phẳng

87
 lì.

Còn người cầm chiếc đèn pin, mặc bộ

quần áo bà ba rách nhiều chỗ, mặt xương
xương, râu mọc tua tủa xung quanh cằm
vì lâu ngày không cạo, đang ngồi trên bộ
vạt lót bằng cọng sống lá kia thì tôi trông
quen lắm.

56. Cốt Rắn hổ đất nấu cháo đậu xanh nước cốt (nước) cốt 1 2
dừa dừa thì phải biết nhá! dừa, nước
đầu tiên được
vắt ra từ cơm
dừa khô nạo
nhuyễn, có
màu trắng
như sữa.

57. Cộ Sau đó mới phát sậy, dọn một đường như Xe không có 2 2
đường cộ trâu từ bàu chạy thẳng ra bờ bánh, do trâu
sông nào gần nhất bò kéo chạy
Chỉ cần một cái mo cau rụng và mươi trượt trên mặt
cọng sậy là chúng tôi đã làm thành chiếc đất
cộ hai ngựa kéo, đưa viên tướng cởi
truồng đầu đội mũ tết lá xanh….

58. Cỡ Con nào con nấy to cỡ bắp tay ông. Độ, chừng, 12 5
Bụng dẹt to cỡ bắp vế, không dài lắm, khoảng
non mét rưỡi thôi, mà cái đầu thì bé như
một quả bàng khô.

Đây là một gói lưỡi câu đủ cỡ, mười hai

chiếc cả thảy, gói trong một mảnh giấy
dầu cỡ bàn tay.

Đêm nay, hai đứa bay ít ra cũng kiếm

được năm bảy con cỡ bắp chân…

88
 Nó to cỡ cổ tay, mang nhiều nhánh con
tua tủa vào quãng giữa.

Trong những tầng xanh cây lá, có một cái

chấm nâu đen cỡ đầu đũa vụt qua rất
nhanh.
Chú nuôi đầy rừng, muốn con cỡ nào chú
bắt cho đúng con cỡ ấy!

Súng đủ các cỡ bắn ra như trấu vảy.

Thả cái phao trôi trước mặt người thợ săn

chừng hơn một với tay được giữ cỡ bằng
một sợi dây nhỏ.

Mình nó dài và to cỡ một chiếc xuồng ba

lá, chỗ vòng bụng thòi ruột còn đỏ vì
máu chảy ri rỉ kia, phải đến hai vòng tay
người người to lớn ôm mới giáp.

59. Củ mỉ Chao ôi! Những người nông dân xưa kia Chậm chạp, ít 1 2
cù mì đi vào thành phố thì củ mỉ cù mì, chẳng nói năng
thấy nói một câu, bước e dè, sợ sệt từ
thẳng lính mã tà cho đến con mụ góp tiền
chỗ, nhẫn nhục mỉm cười trước những
cặp mắt rẻ khinh của bạn người thành
phố ăn trắng mặc trơn, thì giờ đây, họ đã
vùng lên một cách dũng mãnh, sẵn sàng
lao vào cái chết để chặn giặc, sẵn sàng
cưu mang giúp đỡ những con người đã
rời bỏ đô thị chạy đi trước khi giặc tới.

60. Cùi Nó là thằng cùi…. Chà, nó không phải Bệnh phong 2 3

thằng cùi đâu!

61. Dằn Để tôi đi lo cho các ông nồi cháo gà dằn Lót dạ 3 3
bụng bụng để buổi khuya đi đường.

89
 Khi tía nuôi tôi kiểm tra tất cả những
cuộn gai và ướm xong từng lưỡi câu rồi,
ông bèn bảo chúng tôi đi dằn bụng cho
no, kẻo thức khuya mau đói lắm.

Thôi, liệu dằn bụng đi… rồi về các con.

62. Dây Giữa cái bụng tròn như quả bóng bơm Thắt lưng 1 3
nịt căng của nó, một sợi dây nịt mới toanh
thắt ngang.

63. Dễ ợt Ấy, ngày xưa chúng tôi săn cá sấu dễ ợt Rất dễ, quá 1 2
như vậy đó, anh Hai chị Hai ạ! dễ

64. Dễ sợ Tôi bỗng nhớ tới bàn tay ngón búp măng Cực kì 3 2
của con mụ đàn bà đẹp một cách dễ sợ đã
dúi vào tay tôi tờ giấy bạc năm hào nơi
quán dì Tư Béo mà tôi đã từ chối không
nhận

Con cá sấu này, màu da xám ngoét như

da cây bần, gai lưng mọc chừng ba đốt
tay, trông rất dễ sợ.
Nhiều quãng bị cành lá rậm rạp trên cao
che phủ, bóng nắng không lọt xuống tới,
khiến cho dòng nước tối o mom, trông rất
dễ sợ.

65. Dì Họ đi đâu rồi, dì? Từ dùng để 125 5

Dì có nghe họ nói đi đâu không? gọi người phụ
nữ lớn tuổi
Không, dì ạ!
với ý thân
Quán rượu dì Tư Béo là nơi tụ họp
mật
những người thức khuya nhất, có khi đến
một hai giờ sáng hãy còn đỏ đèn và ran
tiếng cười.

Tôi thường lân la đến quán dì Tư Béo,

90
bởi lý do mong gặp người quen.

Việc gì vừa xảy ra ở bất cứ xó hẻm nào

quanh chợ, lập tức trong quán dì Tư Béo
mọi người đã biết ngay.

Quán rượu dì Tư Béo nổi tiếng về thứ

rượu tăm ngọt giọng, phảng phất mùi
cháy khê nồi mà không nhà nào cất
được,…

Nói chuyện công xá, hóa ra cháu ở đợ

cho dì sao?

Dì có một thân một mình.

Dì coi cháu như con thôi.

Vâng. Cháu sẽ ở đây với dì.

Tôi trở thành thằng nhỏ hầu rượu trong

quán dì Tư Béo bắt đầu từ hôm đó.

Dì khâu cho mày đấy

Cầm bánh xà phồng thơm của dì, xuống

bến tắm đi.

Kể ra khách rượu của quán dì Tư Béo

không thiếu hạng nào.

Dì Tư Béo mến lão vì cái tài đưa chuyện

và giữ khách không công của lão, nên
thỉnh thoảng bà ta cũng đãi lão cút rượu
kèm theo một con khô cá lạt nướng.

Có lần, tôi nghe lão Ba Ngù che tay lên

miệng bảo với dì Tư Béo…
Dì Tư Béo lạch bà lạch bạch như con vịt
mái xiêm, ra đứng bên cạnh lão, vừa thở
dài vừa hỏi phụ họa.

Quán dì Tư Béo có còn gì nhậu không?

91
Dì Tư Béo tức thời quát tôi.

Dì Tư Béo chạy vào cầm cây phất trần

bằng cuống quài dừa nước quét lach xạch
trên bàn rượu.

Anh Sáu tuyên truyền giới thiệu với dì

Tư Béo.

Dì Tư Béo chắp hai tay trước bụng cúi

đầu chào, nói gì lí nhí trong mồm nghe
không rõ, chỉ thấy đôi môi run run cách
cảm động.

Dì có gì cho chúng tôi làm ba hột cho đỡ

đói cái đã…
Dì Tư Béo gật đầu lia lịa.

… dì Tư Béo trong bếp eo éo gọi vọng

ra.

Anh Sáu tuyên truyền quay sang hỏi dì

Tư Béo đang chắp tay trước bụng, đứng
bên góc bàn hầu khách.

… dì Tư Béo đáp thong thả, có ý muốn

cầm khách.

Có gì nhậu dì mang ra vứt đó cho chúng

tôi!

Tôi quạt than hơ lại mấy con tôm càng

nướng sẵn, to cỡ cổ tay người lớn mà dì
Tư Béo còn cất trong chạn.

… còn ông Huỳnh Tấn thì giành với dì

Tư để tự tay ông giã bát muối ớt cho vui.

Bác Ba Ngù đi đâu rồi hả dì Tư?

Dì Tư Béo vừa cười múm mím vừa cắt
chanh ra rưới lên mấy con tôm càng

92
nướng bóc vỏ.

Ông Huỳnh Tấn hai tay bưng cốc rượu

lên đưa sang mời dì Tư Béo.

Dì Tư Béo lắc đầu quầy quậy.

Bây giờ thì ông Huỳnh Tấn, anh phân đội

trưởng và cả dì Tư Béo vừa ở bếp quệt
mồ hôi trán bước ra cũng đều cười lên
thành tiếng.

Dì Tư Béo nói bằng giọng thanh thanh

kéo dài làm duyên kiểu như con trẻ.

Còn dì Tư Béo thì chẳng những dứt

khoát không nhận món tiền bữa rượu,..
Quán còn thức hả, dì Tư?

… dì Tư Béo đáp cách miễn cưỡng.

Chào dì Tư! Khuya rồi mà chúng tôi còn
làm phiền dì quá….

Rồi hắn cầm chai rượu ra, rủ rỉ với dì Tư

Béo đang loay hoay cầm khăn lau cốc
trên bàn: nấu nồi cháo cua ăn chơi đi, dì
Tư!

Dì Tư Béo miệng nói, tay khoát ra hiệu

bảo tôi vào nhóm bếp lò.

Vậy thì nướng vài con cua nhá chơi! Còn

bao nhiêu biếu dì.

Dì Tư Béo không đáp.

… mụ cười chúm chím ngó dì Tư…

Hắn lại hỏi dì Tư:

Ờ, lúc nãy thấy bác Ba Ngù chèo tam bản

đưa ông nào đi đâu vậy, hử dì?

93
Dì Tư Béo nhướng lông mày, làm mặt
quan trọng.

Ối, Nó con nít biết cái gì mà dì hỏi nó!

Dì Tư, hễ được cháo thì dì nhấc ra,

nướng luôn vài con cua, nghe dì!
Thấy tôi lại ngáp, dì Tư Béo bèn bảo tôi
xuống chiếc thuyền mui ống của dì vẫn
đậu trong mương, đi ngủ trước đi.

… dì Tư Béo nói có ý bực tức vì tiếc hộ

cho tôi.

Chỉ còn quán cà phê dưới tàn cây bã đậu,

mấy tiệm hủ tiếu của người Hoa kiều ở
chỗ dãy phố ngói nằm bên trong chợ ngó
ra kênh và quán dì Tư Béo là có ánh đèn,
lác đác bóng người lui tới.

Dì Tư Béo đóng cửa quán, nghỉ một ngày

để thu vén công nợ, đi đòi các món tiền
rượu chịu của người quanh xóm.

… tôi hỏi cho có hỏi, chứ đã nghe dì Tư

Béo nói đêm qua với con mụ vợ Tư Mắm
rằng lão về từ chiều.

Bữa nay cháu bận trông quán cho dì

Tư….

Sực nhớ ra rằng dì Tư Béo sắp về, tôi bèn

gấp bước trở lại quán để lo bữa cơm
chiều.
… dì Tư Béo mát mẻ nói vọng ra.

Thấy tôi lặng lẽ bước vào, dì Tư Béo

càng bực tức.

Hình như dì Tư Béo chỉ chờ đợi có bao

94
nhiêu đó.

Chà, hôm nay dì…như con mụ điên ấy.

Mày mà oán dì thì mày phải tội đó.

Suốt bữa cơm, dì Tư Béo không ngớt

phàn nàn cho số phận hẩm hiu của mình.
… dì Tư Béo kết thúc tràng kể lể của
mình bằng câu quyết liệt ấy, trước khi
cầm bát đưa lên miệng để và nốt lưng
cơm còn lại.

Tôi đi tắm một cái cho mát đã. – dì Tư

Béo

Dì có gì cho chúng tôi làm ba hột cho đỡ

đói cái đã… vừa nói vừa bước vào buồng
lấy quần áo và khi trở ra, không quên bảo
tôi.

Thím đừng mách dì Tư, dì Tư mắng cháu

tội nghiệp!

Dì Tư Béo đã tắm xong, vào ngồi bên

chõng rũ tóc ra, cầm quạt quạt cho khô
tóc.

Thấy con mụ vẫn cắm cúi viết, dì Tư Béo

hỏi…

Thôi, dọn cháo ra ăn chơi đi, dì Tư!

… dì Tư Béo gọi vọng vào bếp, bảo tôi.

Tôi vừa toan nhấc nồi cháo xuống, bỗng

nghe dì nói tiếp….
Thôi, để đấy cho dì. Mày xuống thuyền
ngủ trước đi con! – dì Tư Béo truyền
lệnh cho tôi.

Con mụ gián điệp chào dì Tư Béo, không

95
biết nó nói gì mà bà chủ quán của tôi
cười lên khấc khấc…

Trong quán, dì Tư Béo đã bắt đầu

“khò… khừ… khò… khừ”, ngáy như kéo
cưa.

… ở một góc sân sau, hai người đàn ông

đang nắm chặt hai cánh tay dì Tư Béo lôi
ra.

Tôi đến bên dì Tư Béo, cầm lấy bàn tay

lạnh ngắt của bà ta, không biết nên nói gì
đây.

Dì Tư! Dì Tư!
Dì Tư Béo vẫn quay mặt vào bóng tối.

Con đi đâu mà bỏ dì một thân một

mình…

Quán rượu dì Tư Béo cháy sạch trong

đêm đó.

Con ơi! Đi với dì xuống Thới Bình đi!

Nếu mai kia mốt nọ… con có dịp về gần

Thới Bình, cứ hỏi thăm tên dì, ắt dì cháu
ta còn cơ hội gặp nhau.
Tôi đứng im lặng một mình như vậy,
nhìn theo vạt áo trắng của dì Tư đang
chèo khuất dần trong bóng tối của mặt
nước dòng kênh.

Tôi chạy theo gọi: “Dì Tư ơi! Dì Tư!

Chờ cháu với…”

Dì Tư Béo đã đi rồi.
Dì muốn cho ăn gì cũng được.

Tôi bỗng nhớ tới bàn tay ngón búp măng

96
của con mụ đàn bà đẹp một cách dễ sợ đã
dúi vào tay tôi tờ giấy bạc năm hào nơi
quán dì Tư Béo mà tôi đã từ chối không
nhận.
… chợt nhớ tới “thằng bé hầu rượu”
trong quán dì Tư Béo.

Tiếng ai mà the thé như tiếng dì Tư Béo?

Quả đúng là dì Tư Béo thật!

Dì Tư Béo vẫn béo tròn béo trục như

trước,…

Dì Tư mới tới đó hả? Dì ở đâu tới đây?

Dì Tư Béo “ơ” một tiếng, toét mồm cười,

bàn tay cầm tờ giấy bạc bóng mỡ đập vào
vai tôi một cái khiến tôi suýt ngã.
Dì mày đó hả?

Dì Tư Béo quay ra tìm tôi, mặt tiu nghỉu.

Làm chi vậy, dì?

Tôi hỏi thăm dì có khỏe không, lâu nay

dì ở đâu…
Thôi, đi với dì đi, An ơi! Ở với dì, cháu
sẽ chẳng đến nỗi nào đâu…
Dì Tư Béo phàn nàn cuộc sống khó
khăn….
Lần gặp gỡ đầu tiên và buổi chia tay cuối
cùng của tôi với dì Tư Béo đều bắt đầu
và kết thúc bằng câu “ngã giá” của bà ta.
Một bộ mặt xương xương toét miệng
cười bỗng hiện ra giữa quán rượu dì Tư
Béo…

Đêm đó, chú đi với anh Sáu tuyên truyền

97
 ghé quán dì Tư Béo, chú có gặp anh phân
đội trưởng…

66. Dóc Những tay vô công rồi nghề, la cà ngồi Khoác lác và 1 2
tán dóc suốt ngày cũng có. bịa đặt,
thường là cho
vui câu
chuyện.

67. Dù Nhiều con mụ đàn bà mặc áo lụa trắng Ô 2 3

rô- đê, che dù đầm, núng na núng nính
rén bước lên chợ, mắt ngó xuống chân
dép xăng đan, sợ bùn đất vấy gấu quần.
Giá như đó là những con mụ che dù đầm
từ ngoài tỉnh chạy vào, luôn mồm kêu là
không có nước ngọt tắm, không có nước
đá uống thì là chuyện dĩ nhiên, không nói
làm gì.

68. Dựa …. Với những túp lều lá thô sơ kiểu cổ Kề, cạnh 3 3
xưa nằm bên cạnh những ngôi nhà gạch
văn minh hai tầng, những đống gỗ cao
như núi chất dựa bờ, những cột đáy,
thuyền chài, thuyền lưới, thuyền buôn
dập dềnh trên sóng…

Nhiều người đàn bà hãi quá, nhảy bừa

xuống kênh tìm một chỗ ẩn mình dưới
các gồ đất dựa bờ.

Đây là một xóm nghèo, nhà cất lưa thưa

trên bờ một con rạch nhỏ dựa lưng vào
rừng.

69. Đa Tươm đa! Từ biểu thị ý 5 2

Thiệt chứ! Trời, thằng này giỏi đa! nhấn mạnh về

điều vừa

98
 Tốt lắm, chú em! Qua cảm ơn chú em được nhắc

đa! đến, như

muốn thuyết
Ờ, mà mũi nhiều đa!
phục người
Sắp lấy mật đa, này An!
nghe một
cách thân mật

70. Đặng Mà rượu hôm nay không đặng ngon! Được 3 4

Để khách xa uống rượu không đặng ngon

sẽ mang tiếng đất Rạch Giá, Bạc Liêu
mình!

Mình lâu lâu mới bắt được một con, cốt

lấy tấm da, chứ thịt bán chẳng đặng mấy
đồng tiền….

71. Đèn Má tôi cứ cầm cái đèn trứng vịt chạy ra Đèn dầu nhỏ 1 1
trứng chạy vào. có bóng tròn
vịt như quả
trứng vịt

72. Đỏi Trên cầu tàu lục tỉnh, anh ngồi tựa lưng xích 2 2
vào một trụ buộc đỏi, tay cầm tẩu thuốc
lá; những làn khói mỏng xanh xanh từ
trong tẩu thuốc cháy chưa kịp bay lên đã
tan mất ngay theo gió.

Rồi lại kéo đỏi lặn trở xuống buộc nó để

anh em phường thợ khác trên thuyền kéo
nó lên.

73. Đồ bỏ Thứ đồ bỏ, không ăn thua gì đâu. Thứ vứt đi 1 2

74. Đước Ở đó toàn là rừng: rừng đước, rừng mắm, Một cây phổ 9 1
rừng bần… biến ở Nam

Rừng đước mênh mông. Cây đước mọc Bộ

dài tăm tắp, cây nào cây nấy thẳng như

99
 cây nến khổng lồ.

Những buổi triều lên, nước chỉ ngập quá

gối thôi, chúng tôi năm bảy đứa rủ nhau
đi bắt vọp, bắt cua, trên đường về thường
đuổi nhau chui qua những “cánh tay
đước”, móc bùn ném nhau, té nước và
reo hò ầm ĩ – những lúc đang vui và
chung quanh có đông bạn bè ấy thì tôi có
cảm giác như rừng đước đang xôn xao từ
dưới biển mọc lên.

Giữa vắng lặng xanh nhờ của rừng đước

âm u, từng bước di động của chúng tôi
mồn một động vào tĩnh mịch.

Cáo cầy tha hồ dắt nhau làm tổ trong

những đống củi gỗ đước cao như núi
chất ngoài sân lò, mọc đầy nấm dại.

Vậy là dứt khoát là ông đã lần theo

những cái rễ đước to lớn, xỏ rễ vào nhau
này mà lần đi trên cao thôi.
Tôi phải từ động viên mình luôn và chật
vật lắm mới trèo lên tận ngọn một cây
đước cao.

Tôi cởi quần áo giặt giũ qua loa rồi máng

lên nhánh đước, tắm vội tắm vàng một
chốc là xong ngay.

75. Đương Bọn con buôn vào ngồi chỉ cốt lấy chỗ Đang 2 4
gặp gỡ, trao đổi tin tức các luồng hàng
đương khan hiếm, và để kiếm món xào
nướng khoái khẩu hơn là vì cần rượu.

76. Gài Nghe then cửa gài đánh “cách” một cài 2 4
tiếng.

100
 Nó dạy tôi cách gài nhiều thứ bẫy, đặc
tính của nhiều con thú,…

77. Gáo Những lưỡi lửa khổng lồ le lên liếm trụi Tên một loại 1 1
các cành khô của ngọn gáo cổ thụ. cây

78. Ghe Ê, ghe ai chèo lạc xạc đó? Thuyển nhỡ, 6 1

Hừ, vậy mà tưởng thằng nào đang mắc thường làm

dịch mắc gió gì dưới ghe đó chớ. bằng loại vật
liệu nhẹ như
Nó mới nghe hơi tàu bay một chút, đã
tre, gỗ,
xuống ghe chèo đi tuốt rồi!
nhôm,…
Từ sáng sớm, ghe xuồng đã cập vào bến
chèo bằng
chợ, đậu san sát như lá tre.
tay, chủ yếu
Tiếng chim kêu râm ran trong đám ghe
hoạt động ở
xuồng và trên sân chợ.
vùng sông,
Ghe xuồng vội vã chèo đi. rạch

79. Ghe …từ chiếc xuồng vỏ gòn nhỏ, như con cá 1 1

chài thòi lòi nhảy sóng rất tinh, cho đến chiếc
ghe chài đồ sộ như một quả đồi, ì ạch,
nặng nề, chỉ có thể nhờ tàu kéo dắt đi.

80. Ghe Chỉ biết rằng y thường chở mắm lóc, Thuyền độc 2 1
lườn mắm trê đôi khi chở cả dừa khô và bí rợ mộc, dùng để
trong một chiếc ghe lườn bán dọc theo chuyên chở
các xóm bờ kênh, nên đồng bào gọi y là trong kênh,
Tư Mắm. rạch

Có con to gần bằng chiếc ghe lườn.

81. Giạ Một chiếc thuyền nát, một con dao rựa, Đơn vị dân 1 2
một con chó gầy gò, ngồi bên mẻ lửa hun gian ở Nam
khói đuổi muỗi, đuổi bọ mắt trước mũi Bộ, dùng để
thuyền, người nông dân cùng đường này đong hạt rời,
chèo đưa vợ con và mấy giạ lúa ăn, lúa tương đương
giống cuối cùng, mỗi ngày đi một sâu khoảng 35 –

101
 vào rừng rậm. 40 lít

82. Gởi Có phải bạ chỗ nào nó cũng gởi mật đâu! Gửi 7 4

Con vào gặp các ảnh, nói là của má gởi

biếu…

Cái này… là của má gởi cho các chú, các

anh đấy!

Biết anh em rách, gởi cho ngay cái thứ

mình cần mới thích chứ!

Trước giờ phút con tôi theo các anh lên

đường, tôi xin gởi nó con dao này….

Rồi có anh em nào đến chỗ con ở, má sẽ

gởi theo.
Tôi cúi đầu chào tía nuôi tôi, chào má
nuôi tôi, gởi lời chúc thằng Cò mau
mạnh,…

83. Giùm Thấy tôi đi qua, nó nhe răng khẹc khẹc, Giúp, hộ 9 3
ngó tôi rồi quay lại nhòm người chủ,
dường như muốn bảo tôi hỏi giùm tại sao
cái lão rậm râu kia không thả mối dây
xích cổ ta để nó được tự do đi chơi như
tôi….

Ông bà cô bác xem xong trò này, rồi

hẵng mua giùm sau cũng được.

Trời ơi, mày có vào bưng đĩa thịt bò ra

giùm tao một chút không?

Nướng giùm qua chút, chú em!

Đến chai nước mắm bà vẫn còn nhớ

mang theo, thế mà những thứ ấy má tôi
lại không nhớ giùm tôi.

Chú em cầm hộ cái lọ muối chỗ vách kia

102
 đưa giùm qua chút!

Thầy coi giùm nó là con gì thầy Bảy?

Hỏi mua giùm tao cái mật đi.

Nếu như các anh có bảo ban điều gì mà

nó không nghe thì xin chú cứ kỷ luật sắt
giùm nó cho tôi.

84. Hổm Chẳng vậy mà một hôm, bà ta đã bảo tôi: Hôm ấy đến 1 2
rày “Tao thấy mày sống hổm rày ở chợ này nay
như con chó hoang. Tội quá! Về đây mà
ở, tiếp giúp tai việc vặt trong quán. Mày
tha hồ ăn, tha hồ uống. Còn như công
xá…”

85. Hông Một thằng bé lùn lùn, béo ục ịch, trợn Mặt bên, phía 8 2
mắt hích khuỷu tay vào hông tôi. bên của cái gì

Hình như một con dao, bởi cái sừng ló ra đó, nơi nào
ngoài cồm cộm thúc vào hông tôi. đó

…đeo trễ bên hông, tay xách đôi giày

vải, tay cầm chiếc mũ vải kiểu hướng
đạo…

Bên hông chú đeo lủng lẳng một lưỡi lê

nằm gọn trong vỏ sắt, đúng như lời má
nuôi tôi đã tả.

Trưa hôm sau, vào khoảng hai giờ chiều,

tía nuôi tôi đã xách nỏ, mang ống tên ra
đi, không quên lấy cái dao găm trong
chiếc túi da beo ra đeo thật chật bên
hông.
Tía nuôi tôi đi trước, bên hông lủng lẳng
chiếc túi da beo, lưng mang cái gùi bằng
tre đã trát chai, tay cầm chà gạc.

103
 Thấy tôi lắc đầu, nó hích khuỷu tay vào
hông tôi.

Tía nuôi tôi lưng đeo nỏ, hông buộc ống

tên bước xuống xuồng.

86. Hủ Chỉ còn quán cà phê dưới tàn cây bã đậu, Món ăn phổ 2 2
tiếu mấy tiệm hủ tiếu của người Hoa kiều ở biến ở miền
chỗ dãy phố ngói nằm bên trong chợ ngó Nam, được
ra kênh và quán dì Tư Béo là có ánh đèn, làm bằng sợi
lác đác bóng người lui tới. bột gạo nấu
Cả ba bốn ngôi quán bán cà phê, hủ tiếu với nước súp
cũng vừa dựng lên.

87. Kêu Giá như đó là những con mụ che dù đầm Gọi 4 3

từ ngoài tỉnh chạy vào, luôn mồm kêu là
không có nước ngọt tắm, không có nước
đá uống thì là chuyện dĩ nhiên, không nói
làm gì.
Ê, nó sợ rồi tụi bay ơi! – một đứa kêu
lên.
Tôi chồm người ra be thuyền, kêu to.

Tôi chưa kịp đáp, bỗng nghe tía nuôi tôi

kêu “trời” một tiếng.

88. Khăn Chỗ khoảng sân rộng, những người đàn Khăn thưa, có 1 1
rằn bà nông dân mặc quần áo bà ba đen, sọc ô vuông,
khăn rằn đen vắt chéo qua vai ngồi xếp có ô đen
từng dãy dài sau những chiếc cần xé to trắng hoặc
tướng, những thúng đựng đầy ắp không xanh dương
rõ và không biết đó là thức gì mà họ trắng, thường
mang ra chợ bán. được người
dân Nam Bộ
đi đường
mang theo

104
 quấn ở cổ,

89. Khóm Tôi bước thêm mấy bước , qua những Dứa 1 3
đống trái khóm chín vàng tỏa thơm mùi
mật, thấy hai con trút nằm khoanh, vảy
xếp lại như những đồng hào lấp lánh.

90. Khứng Anh Hai khứng chứ? Đồng ý 1 3

91. Kiếm … tôi kiếm cớ thoái thác. tìm 3 3

Nhất định là tôi sẽ kiếm được.

Từ lúc mặt trời mọc cho tới khi mặt trời
lặn, không kiếm đâu ra một bóng cây để
tránh nắng.

92. La Chúng nó chơi đánh chuyền chuyền hoặc Mắng 3 3

rót mía xả bừa bãi, la hét, cãi nhau ỏm tỏi
mà cũng chẳng ai rầy la gì.

Bọn trẻ nhỏ thấy ông dễ dãi, không rầy la

gì, và nhân có tôi mới tới, chúng muốn tỏ
ra bạo dạn hơn nên càng nghịch tợn.

Mọi khi, anh Sáu tuyên truyền viết, cháu

đứng sau lưng coi mà ảnh chẳng rầy la
gì…

93. Lai rai Nhưng lão có thể lai rai uống được suốt Từ từ, từng 2 2
ngày. chút một,

Dằn bụng rồi, bây giờ có thể lai rai được không vội

chứ hả, đồng chí Sáu? vàng, có thể

kéo dài lâu

94. Làm Tôi nghĩ vậy và làm bộ vấp chân, kêu “ái Giả bộ, giả 3 2
bộ ôi” một tiếng. vờ, vờ

Ông vừa cuốn chùm gai vòng quanh cổ

tay làm bộ như con rắn quấn, vừa giảng
giải.

105
 Dường như nó chỉ chờ nghe tôi hỏi để
được trả lời, nhưng vẫn còn làm bộ làm
tịch, chưa vội bảo ngay.

95. Le … cái lưỡi dài hơn le ra thụt vào nhanh Lè 1 4

như chớp…

96. Lèn Coi nó lèn quèn vậy, mà chữ Tây đọc Nhỏ nhặt, ít 1 2
quèn giòn như bắp rang đó. ỏi, không
đáng kể

97. Lén Quẩn quanh bên chân má tôi được vài Lẻn 1 4
buổi, tôi lại lén theo bọn trẻ,…

98. Lộ Hồi đằng cựu các ổng rải quả mù u trên Đường lớn 1 5
lộ.

99. Lu mái Bàn ghế, lu mái nhận lổm nhổm dưới Chum to 1 3
mương.

100. Lục Chống đi một lúc nữa, gặp cái lung còn Bèo lục bình 5 3
bình nhiều nước, tía nuôi tôi vác đồ lề lên bờ,
rồi ông nhận xuồng chìm xuống nước và
vớt lục bình, vớt rong phủ lên để xuồng
khỏi bị nẻ nắng.

Một lúc lâu, qua khỏi cánh đồng ngập

tím một màu hoa lục bình, chúng tôi bắt
đầu chui vào vòm cây đen thẳm như một
cái hang.

Lục bình, rau mác dưới lung bị lửa táp

cháy rụi dưới lá bên trên phần chìm dưới
nước thì bị nước nóng luộc chín cả.

Tôi cởi truồng lội xuống lung, vớt xác

lục bình cháy queo trong chiếc xuồng
ngâm nước, vứt lên bờ, rồi lắc xuồng tát
nước ra.

106
 Ông nhặt lục bình, rau mác phủ kín thân
người, rồi giương nỏ, chống hai khuỷu
tay lên hai khúc bẹ dừa nước thả giữa hai
đám rều, giữ thăng bằng trên mặt nước,
không động đậy.

Khi mặt bàu đã trở lại phẳng lặng, và một

cái lá lục bình cũng chẳng thấy còn rung
nữa, thì từ trong đám rều nghe vang ra
một tiếng tách rất khẽ của cánh nỏ bật
dây.

101. Lung Chống đi một lúc nữa, gặp cái lung còn Đầm, bàu có 4 1
nhiều nước, tía nuôi tôi vác đồ lề lên bờ, chứa nước ở
rồi ông nhận xuồng chìm xuống nước và giữa nơi
vớt lục bình, vớt rong phủ lên để xuồng hoang dã
khỏi bị nẻ nắng.

Chúng tôi giẫm lên những lớp tro dày

còn nong nóng, tìm dò mãi mới đi tới chỗ
cái lung còn nước, nơi tía nuôi tôi đã
nhận chiếc xuồng hôm nọ.

Lục bình, rau mác dưới lung bị lửa táp

cháy rụi dưới lá bên trên phần chìm dưới
nước thì bị nước nóng luộc chín cả.

Tôi cởi truồng lội xuống lung, vớt xác

lục bình cháy queo trong chiếc xuồng
ngâm nước, vứt lên bờ, rồi lắc xuồng tát
nước ra.

102. Lụt Ông kéo cái thúng gai đến bên chân, cầm Cùn 1 3
lên vuốt từng sợi gai, sau đó lại rút cái
giũa giắt bên vách ra giũa lại những chiếc
lưỡi câu lụt.

103. Mả Huyệt mả đã đào xong gần ngay đấy. Mộ 9 3

107
Tất cả những cánh tay nhớp nháp bùn đất
của người đứng chung quanh huyệt mả
cùng giơ thằng lên trời.

Mả mẹ nó lúc nãy nghĩ nó sắp đem bắn

mình, tôi không chút nao núng.
Trong ánh nắng vàng nhẹ chưa xua tan
hết lớp mù kéo lê trên đầu ngọn cỏ ướt
đầm sương, bóng những người đàn ông
xách xà beng, cầm chĩa, xách phảng chạy
hộc tốc về hướng đồng mả.

Đám người cởi trần, lăm lăm dao mác

trong tay, đang quây thành một vòng tròn
chung quanh một ngôi mả trên gò đất cao
hiện ra trước mắt chúng tôi.

Ngôi mả ai mới chôn, nấm đất ngang

chân mộ.

Trong lúc thầy giáo Bảy chưa đến, người

ta gấp rút đóng lại nắp áo quan, lấp cái
hang ăn thông vào huyệt mả và không
ngớt xôn xao bàn tán về sự xuất hiện bất
thường của con vật quái lạ này…

…. Một hai tin rằng sự xuất hiện con kỳ

đà kinh khủng nơi đồng mả mấy tháng
trước điềm trời giáng tai họa cho dân xứ
này.
Tiếng “các các” kêu vang rừng của con
chim đen to tướng tan dần trong mênh
mông vắng lặng, khiến tôi rung mình nhớ
tới con kì đà kinh khủng đã đào mộ
người chết nơi đồng mả.

108
104. Mã tà Chao ôi! Những người nông dân xưa kia Cảnh sát 1 2
đi vào thành phố thì củ mỉ cù mì, chẳng chuyên làm
thấy nói một câu, bước e dè, sợ sệt từ nhiệm vụ
thẳng lính mã tà cho đến con mụ góp tiền tuần tra
chỗ, nhẫn nhục mỉm cười trước những đường phố
cặp mắt rẻ khinh của bạn người thành dưới thời
phố ăn trắng mặc trơn, thì giờ đây, họ đã thực dân
vùng lên một cách dũng mãnh, sẵn sàng Pháp.
lao vào cái chết để chặn giặc, sẵn sàng
cưu mang giúp đỡ những con người đã
rời bỏ đô thị chạy đi trước khi giặc tới.

105. Má Ơ, không có làm sao đâu, má à! Mẹ 169 3

Mày có ba má, anh em trên thuyền

không?

Thế ba má cháu đâu?

Ban ngày, tôi có thể tạm quên nỗi buồn

nhớ ba má tôi bằng cách đi chơi đây
đó,…
… má tôi hét thất thanh.

Tiếng chân má tôi quờ quạng dò tìm đôi

guốc.

Má tôi lại hét.

Nghe hơi thở hổn hển vụt qua trước mặt,

tôi lao tới ôm chầm má tôi.

Má tôi vẫn ngồi trên nền gạch, đầu tóc

xõa tung phủ xuống mặt tôi.

Đôi mắt má tôi mở thao láo vì sợ hãi, hai

bàn tay bà run run ôm chặt lấy tôi.

Má tôi móc được bao diêm trong túi ra,

quýnh quáng đánh lên.

109
Má tôi cứ cầm cái đèn trứng vịt chạy ra
chạy vào.

… má tôi cuống lên, loay hoay mãi vẫn

không nhét được cái gì vào va – li.

Cái gì má tôi cũng muốn mang theo, vừa

bỏ ra lại nhặt vào, lại bỏ ra.

Má tôi vừa giục, vừa càu nhàu, vừa khóc.

Ba tôi không muốn cãi nhau với má tôi
trong lúc này,…

Má tôi khóa cửa xong, tay cầm nón lá

không kịp đội, tay xách chiếc làn mây
nhét linh tinh…
Má nó thì ngồi nhai trầu trong xe,…

… mà má tôi thì nhất định không trao

chìa khóa cho tôi.

Tôi đâm ra giận má tôi.

… thế mà những thứ ấy má tôi lại không
nhớ giùm tôi.

Có gì đâu mà má tôi lại mặt xanh mày

xám thế kia?

Ba má tôi vào ở nhờ nhà một người bà

con.

Những người nông dân sẵn sàng giúp đỡ

ba má tôi đủ mọi thứ.

Đến đây thì má tôi đã yếu lắm.

Lo sợ và cực nhọc đã quật má tôi ngã
xuống mấy bận ở dọc đường.

Tai hại nhất là những cơn sốt liên miên

kéo dài, làm cho người gầy gò như má

110
tôi mỗi ngày một kiệt đi.

Nhiều bữa, má tôi không ăn uống gì, nằm

thở mệt nhọc,…

Nhưng đến khi nghe tiếng sung nổ, thì

má tôi lại tức khắc ngồi dậy,…
Hễ có dịp dừng lại một nơi nào yên ổn, là
y như một chốc sao, tôi đã lẽn trốn má
tôi, nhập bọn với đám trẻ,…

An ơi! Ba má chỉ có mỗi mình con.

… hay là nguy hiểm gì xảy ra thì má biết

con ở đâu mà tìm!

Má tôi thường ràu rầu nét mặt, bảo tôi

như vậy.

Tôi thương má tôi lắm.

Quẩn quanh bên chân má tôi được vài
buổi, tôi lại lén theo bọn trẻ,…

Tôi lần về đến nơi thì không thấy ba má

tôi đâu nữa.

Tôi hỏi thăm ba má tôi, anh chẳng biết.

Tôi quên cả mệt, cả đói, quên cả giặc sau
lưng, chỉ lo không tìm được ba má tôi.
Họ bảo tôi cứ đi theo họ, rồi sẽ tìm gặp
ba má nay mai thôi…
Giá tôi đang nằm ở nhà thì mở mắt ra đã
thấy có má tôi ngồi một bên.
Có lẽ má tôi sẽ đỡ tôi ngồi dậy, nâng cốc
nước chanh đến tận miệng tôi, và tôi còn
nhớ xem má tôi lo lắng thế nào, còn chờ
nghe má tôi xuýt xoa an ủi dỗ dành một
lúc rồi tôi mới uống cũng nên….

111
Ba má tôi cũng rất quý anh thủy thủ vui
tính, biết nhiều chuyện lạ này.

Lần nào anh đến chơi, ba má tôi cũng giữ

anh ở lại ăn cơm.

Quan hệ mật thiết giữa anh với tôi đã

khiến ba má tôi xem anh như người trong
họ hàng.

Quà tặng ba tôi là chiếc hộp thuốc bằng

bạc chạm, quà tặng má tôi là một ông
Phật bằng đồng to hơn nắm tay,…

Nó là “điềm báo trước” (như lời má tôi

thường nói) chăng?
Thế ba má chú em đâu rồi?

Cháu lạc mất ba má cháu đã lâu rồi.

Anh em với con đấy, má à.

Con ở đây với tía má! Tía má nghèo lắm,

chẳng có gì đâu.

Nhưng con cứ tin rằng cuộc sống của con

không đến nỗi như cuộc đời đau khổ của
tía má ngày xưa! – má nuôi tôi một hôm
đã bùi ngùi cầm tay tôi nói như vậy.
Tôi đẩy tay má nuôi tôi ra, nước mắt
chảy giàn giụa mà không biết rằng mình
đang khóc.

Bây giờ mình đã độc lập rồi, má không

biết à? Má đừng ngồi đây gọi trời.
Má nuôi tôi ngả người ra sau, nhìn tôi
bằng cặp mắt vừa ngạc nhiên vừa có
phần như lo sợ cho tôi.

Má nuôi tôi đưa tay lau một giọt nước

112
mắt còn đọng trên má tôi.

Má nuôi tôi là một người thuộc khá

nhiều chuyện cổ tích và biết hầu hết mọi
cung cách làm ăn của những người nông
dân nghèo ở khắp mọi vùng Nam Bộ.

Dù vậy tôi cũng thích nghe, thích gợi cho

má nuôi tôi kể để tôi nghe say mê…

… mặc dù đã lớn tướng như vậy mà lúc

nào nó cũng nhảy vào lòng má,…

Má nuôi tôi kể cho chúng tôi nghe đủ thứ

chuyện.

Thấy chưa, má tao còn không nhớ bằng

tao đấy.

Má nuôi tôi liền can thiệp ngay.

Thằng Cò muốn chứng minh lời khen của
má, hay cố ‘biểu diễn” cho tôi phục nó
thì không biết,…

Chúng tôi ăn cơm xong thì má nuôi tôi

đã ôm nóp, đèn soi, mác và một cái giỏ
tre to tướng bỏ xuống xuồng rồi.

Cần câu đâu, má?

Tôi cứ lẩn quẩn theo má nuôi tôi hỏi đủ
thứ,…

Ừ, cũng tại mình cứ lẩn quẩn theo bà má

nuôi hỏi linh tinh,….

Má nuôi tôi có kể rồi, bà còn dặn tôi phải

chú ý đề phòng.

Má nuôi tôi nói như vậy.

Mai chúng mình bảo má nấu nồi ca – ri
ăn chơi.

113
Những điều má nuôi tôi kể, trong các
sách giáo khoa không thấy nói.

… không thấy có nơi nào nói đến việc

lấy mật bằng cách gác kèo như má nuôi
tôi đã bảo cho tôi nghe vừa rồi.
Vậy chớ mấy bữa nay, má nói gì mày
nghe đó?

… dần dần nhớ lại lời má nuôi tôi kể.

Má nuôi tôi đưa mắt trông ra những cánh

rừng tràm lờ mờ khuất sau những bụi cây
bình bát dại mọc quanh hè,..

Kèo là gì, hở má?

Coi bộ cũng không khó lắm, hở má?

Má nuôi tôi vò đầu tôi, cười rất hiền

lành.

Ủa! tại sao vậy, má?

Má nuôi tôi nghe giầm khua dưới bến,
cầm đèn bước ra.

Con Luốc chưa kịp phóng lên bờ, tôi đã

bô bô khoe với má nuôi tôi.

Mật nhiều lắm má ơi, ra đây mà khiêng!

Tôi tiu nghỉu ngồi xuống chõng, bao
nhiêu câu sắp sửa kể cho má nuôi tôi
nghe về chuyện đi lấy mật lý thú ngày
hôm nay tan biến đâu mất cả.
… má nuôi tôi nói với tía nuôi tôi.

Má nuôi tôi bấy giờ mới quay sang hỏi

thằng Cò về vết ong đốt.
Tía nuôi tôi bảo má nuôi tôi.

114
… đúng như lời má nuôi đã tả.

Điều đó, má nuôi tôi đã quả quyết, nói

một cách chắn chắn như vậy…

Không biết má nuôi tôi, thằng Cò và cả

con Luốc nữa… ở nhà có xảy ra chuyện
gì nguy hiểm không?

Đêm nay, tía con chúng tôi còn chưa về,

chắc má nuôi tôi và thằng Cò ở nhà lo
lắm…

Má nuôi tôi đã bảo như vậy.

Thằng Cò vốn sẵn tin ngay mọi thứ

chuyện ma quỷ, vậy mà không hiểu sao
bận đó là lần thứ nhất tôi nghe nó cãi với
má nuôi tôi.
Má nuôi tôi nổi giận ngay.

Chú Võ Tòng bảo con vậy đó, má ạ!

Má nuôi tôi vung tay làm một cử chỉ

phản đối yếu ớt

… má nuôi tôi ngồi đan giỏ bên bếp lửa

đã kể cho chúng tôi nghe một câu chuyện
về “ma cọp”
… má nuôi tôi vẫn chưa chịu thua, còn
vặn lại.
Má nuôi tôi lặng lẽ cúi xuống đan giỏ,
không nói gì nữa.

Không biết có phải vì tốt nhịn mà má

nuôi tôi không cãi nhau với tía nuôi tôi
nữa hay không?
Nhưng câu chuyện hấp dẫn của má nuôi
tôi đã bị chấm dứt đột ngột ở chỗ đó,…

115
Tôi không chú ý tới sự mừng rỡ của má
nuôi tôi và thằng Cò.

Sự hy sinh anh dũng của Võ Tòng có làm

cho má nuôi tôi buồn thương giây lát,…

Nghe má nuôi tôi bảo thằng Cò bơi

xuồng sang xóm bên mua thêm rượu,…

Khi nghe má nuôi tôi giục ông mời

khách ăn cơm,…

Má nuôi tôi lo lắm.

… má nuôi tôi làu bàu nói như vậy.

Về nhà đừng nói gì cho má con biết,

nghe không!
Má nuôi tôi hỏi.

Má nuôi tôi hỏi gì, tôi cũng chỉ ẫm à ậm

ự.

Một hôm má nuôi tôi thở dài, bàn với tía

nuôi tôi như vậy.

Thằng Cò sợ ma, ngồi sát vào bên má lại

còn ôm thêm con chó vào lòng.

Má nuôi tôi “cám ơn” và từ chối năm lần

bảy lượt không xong,…
… người đàn ông cao lêu nghêu bắt đầu
làm quen với má nuôi tôi bằng câu mở
đầu ấy.

Má nuôi tôi cầm bát lên tay, nhìn tía nuôi

tôi.

Không biết có phải vì có mặt má nuôi tôi

mà các ông già trở nên lịch sự, vui vẻ và
hoạt bát hẳn lên không?

116
Má nuôi tôi lắc đầu.

Má nuôi tôi cũng đi theo tốp người

khiêng.

Những người đàn bà lăng xăng ngã giá

mua nguyên cả con cá sấu cứ bám sát
bên má nuôi tôi,…

… má nuôi tôi chưa thuộc khắp mặt

những người đàn bà quanh quẩn ở khúc
sông này,…

Má nuôi tôi cuống lên, cứ khóc giục tía

nuôi tôi phải đi.

Má nuôi tôi chùi nước mắt, lạnh lung

buông thõng một câu.

Gương mặt buồn não của má nuôi tôi dần

dần tái nhợt đôi môi bà run run mấp máy
như muốn nói gì mà không nói ra được.

Má nuôi tôi thở dài.

Má nuôi tôi từ trong mui lom khom bước

ra, bảo tôi.
Má nuôi tôi thì cứ bảo nên ở nán lại một
ngày nữa hãy đi để hôm sau bà lên chùa
lạy Phật đã,…

Má nuôi tôi ngồi giữ lái.

Má nuôi tôi xách rổ lên chợ mua chim
non và trứng để làm thức ăn dự trữ mang
theo thuyền.
Má nuôi tôi nói xuôi lơ

… má nuôi tôi vừa đưa mắt nhìn lên bờ

vừa bảo tía nuôi tôi.

… rồi dặng hắng ngước lên nhìn má nuôi

117
tôi dò hỏi.

Dường như không chú ý tới sự phản ứng

của má nuôi tôi và cũng không buồn nhìn
bốn con mắt thô lố ngạc nhiên …

Ông có cần sắm gì không? Má nuôi tôi

hỏi.

Má nuôi tôi thì xách giỏ đi bắt ba khía về

làm mắm.

Má trông lắm đấy!

Cháu có ba má ở đây rồi!

Ủa, mày gặp ba má mày rồi sao?

Má nuôi tôi rất lo.

Vào nghỉ tay đi. Để đó cho má!

Má ơi, con ra ngoài bờ sông chẻ một mớ

lạt dừa nghe má!

Má ơi, tía con đâu? Ông đi đâu rồi hở

má?

Má nuôi tôi bước ra, “ừ” một tiếng.

Tía có nói đi đâu không, má?

Má nuôi tôi nói giọng buồn buồn, có hơi

giận dỗi.
Tôi ghé vào tai má nuôi tôi, thấp giọng.

Má không thấy tía con mang theo nào

diêm, nào gạo, cả cái nồi nữa đấy sao?

Má nuôi tôi lùi lại một bước, tròn xoe

mắt nhìn tôi.

Má còn phải dặn.

Má nuôi tôi nắm tay tôi, lôi lại

Con vào gặp các ảnh, nói là của má gởi

118
 biếu.

Cái này… là của má gởi cho các chú, các

anh đấy!

Tôi bồi hồi nhớ lại lúc má nuôi tôi trao

cho tôi bộ quần áo mới.
Nhưng má đã ước tính sang năm con cao
lớn lên, thì mặc sẽ vừa vặn lắm.

Rồi má nuôi tôi lim dim đôi mắt, quay

nghiêng mặt đi…

Nhưng còn má nuôi tôi?

Má mày lấy cớ phải ở nhà trông nom cho

thằng Cò.
Má nuôi tôi chạy tới, thở hổn hển.

… má nuôi tôi cười, nụ cười không tự

nhiên làm cho gương mặt bà như mếu.

… má nuôi tôi cứ cầm lược chải chải mái

tóc lòa xòa trước trán tôi thành nếp xuôi
ra sau,…

Bàn tay gầy gò của má nuôi tôi lật lật mớ

quần áo đã xếp thẳng nếp xuôi ra sau,…

Cái áo này còn sờn mấy chỗ sau lưng, để

má mạng lại cho. Rồi có anh em nào đến
chỗ con ở, má sẽ gởi theo.
… dim mắt ngó má nuôi tôi.

Tôi cúi đầu chào tía nuôi tôi, chào má

nuôi tôi, gởi lời chúc thằng Cò mau
mạnh,…

106. Mai Mai mốt đây quên đi, làm sao đòi được. Mai kia 2 3
mốt Khó quá!

119
 Chà, mai mốt đây các anh thanh niên
đuổi giặc ra khỏi thành phố, chúng tôi lại
quay về gặp nhau, tha hồ mà kể đủ thứ
chuyện nhé!

107. Mãi võ Người Khách mãi võ mặc quần áo chẽn Múa võ cho 1 2
màu đen đã bán qua một lượt thuốc cao, khách xem để
bắt đầu giới thiệu tiết mục “Em bé mười bán thuốc
tuổi nhào qua vòng lửa”.

108. Máng Chị thò tay ra một lỗ vách thủng, với lấy Đeo, mắc 2 3
sợi thừng ai máng bên ngoài…
Tôi cởi quần áo giặt giũ qua loa rồi máng
lên nhánh đước, tắm vội tắm vàng một
chốc là xong ngay.

109. Mạnh Tôi cúi đầu chào tía nuôi tôi, chào má Khỏe, không 1 5
nuôi tôi, gởi lời chúc thằng Cò mau đau yếu.
mạnh,…

110. Mắm( Chỉ biết rằng y thường chở mắm lóc, Một loại thức 2 1
1) mắm trê đôi khi chở cả dừa khô và bí rợ ăn ở Nam Bộ
trong một chiếc ghe lườn bán dọc theo
các xóm bờ kênh, nên đồng bào gọi y là
Tư Mắm.

111. Mắm( Anh ta đành buộc thừng rút xác vợ treo Một loại cây 9 1
2) lên cây mắm khô giữa khoảng đất trống, được trồng
chờ mai sáng nước triều lên, sẽ đưa xác phổ biến ở
vợ xuống thuyền chở về mai tang. vùng nước
Hai cha con đốt một đống lửa to tướng mặn
dưới gốc cây mắm khô, trước khi trèo lên
một cây khác ngồi chờ bình minh tới.
Trong ánh trăng xanh lạnh ngắt, người
chồng thấy con cọp cứ chạy vòng quanh

120
 gốc mắm, lâu lâu lại đứng dựng hai chân
sau lên như người, còn hai chân trước thì
với với cào cào gốc cây mắm.
Tía nuôi tôi rướn người bước lên sàn cầu
lát toàn bằng những cây mắm nhỏ.
Cứ mỗi bước ông đi tới, những cây mắm
lại kêu lắc rắc dưới chân.
Ở đó toàn là rừng: rừng đước, rừng mắm,
rừng bần…
Chim đậu chen nhau trắng xóa trên
những đầu cây mắm, cây chà là, cây vẹt
rụng trụi gần hết lá.

Hai anh du kích diệt được khá nhiều Tây

và lính Ngụy vừa bị nó bắt và bắn chết,
buộc xác phơi ở chỗ gốc cây mắm gần
bờ sông chiều hôm qua…

112. Măng Những làng mạc êm đềm, bóng dừa bóng Giống cây ăn 1 1
cụt chuối che rợp các khu vườn mát rượi đất quả cùng họ
phù sa, con đường rất nhỏ lượn trên bờ với bứa, lá
rạch nước đầy ăm ắp soi bóng những cây dài, mọc đối,
sầu riêng, măng cụt… quả có vỏ dày
và chat, cùi
trắng và ngọt,
một sản vật
của vùng
Nam Bộ

113. Mập Tao đi khắp ngọn nguồn sông lạch mà Béo 1 5

chưa thấy ai mập như con mẹ chủ quán
này.

114. Mậy Tao mà cà phê cà pháo gì mậy? Mày 11 4

Cười gì đó mậy, An? – bác nhướng mắt

121
 hỏi tôi.

Rắn kia chứ đâu mậy!

Ê, nướng đi mậy, An!

Rắn đâu mà rắn, mậy?

Chắc con con chim ụt đánh hơi mồi

nướng của mình, hắn ta muốn nhào vô
xuồng kiếm chác hở mậy, Cò?
Tôm tít búng đấy, chứ có rắn đâu mà sợ
mậy?

Tới chỗ câu chưa, mậy?

Ừ, tao làm cũng được, khó gì mậy!

Ê, bán chim gì đó, mậy?

Chim bắt ở sân chim chứ đâu, mậy!

115. Mẹ Nước nhà còn mất, đến một thằng mẹ Đồ bỏ đi 1 2

rượt rượt như lão đây cũng còn có trách
nhiệm mà!

116. Mồ tổ Mồ tổ con ong. Làm người ta giật mình! Từ dùng làm 1 2

tiếng rủa
hoặc trách
mắng, một
cách thân
mật.

117. Mướn Về đó ta có thể đi đốn củi mướn cho các Thuê 2 3

lò than…

Ngày ngày tía nuôi tôi vác rìu theo thợ

rừng đốt củi mướn cho các lò hầm than.

118. Ná Trời ơi, thằng này ná quá! Khờ khạo, 1 2

ngốc nghếch

119. Ngán Các đồng chí thấy chưa, ngán dân đất Ngại đến 3 5

122
 Chắc – Băng này chưa? mức sợ

Có thể nói là anh em còn thật thà, chứ

không phải ngán gì nó đâu!

Không ngán mà lại toan đình chiến với

chúng nó?

120. Nghề Thưở còn trẻ tráng, tôi cũng đã lặn lội Nghề chài 2 2
hạ bạc nhiều năm trong nghề hạ bạc. lưới, câu kéo

Từ những nghề hạ bạc như đóng đáy, trên sông

câu cá sấu trên sông Cửu Long mênh nước

mông, đến trèo cau, trèo dừa ở đất Bến
Tre, nơi người đi có thể bước suốt ngày
dưới những vườn dừa tàu lá ken nhau,
trên đầu không lọt xuống một bóng nắng,
đến nghề đi làm ruộng thuê cho những
tên địa chủ ác bá giàu nứt đố đổ vách của
tỉnh Sóc Trăng, Bạc Liêu… hai người
đều làm tất.

121. Ngó Ngồi trên mui ngó lên bờ chơi cũng Nhìn 27 5
được.

Tôi cũng chạy theo đám trẻ, lần xuống

mé nước đứng ngó vào thuyền

Thấy tôi đi qua, nó nhe răng khẹc khẹc,

ngó tôi rồi quay lại nhòm người chủ,
dường như muốn bảo tôi hỏi giùm tại sao
cái lão rậm râu kia không thả mối dây
xích cổ ta để nó được tự do đi chơi như
tôi….

Tôi chẳng còn tâm trí đâu mà nhìn ngó

chung quanh nữa.

Nhiều con mụ đàn bà mặc áo lụa trắng

123
rô- đê, che dù đầm, núng na núng nính
rén bước lên chợ, mắt ngó xuống chân
dép xăng đan, sợ bùn đất vấy gấu quần.

Anh phân đội trưởng bỗng nhếch mép

cười, không nhìn vào ông Huỳnh Tấn
nữa mà chỉ ngó ra ngoài trời tối đen một
lúc rồi từ từ quay lại, giọng trầm hẳn
xuống, hơi buồn, pha đượm ít nhiều chua
chát.

… mụ cười chúm chím ngó dì Tư…

Mụ vợ Tư Mắm ngó ra bến, liếc hắn một

cái, thong thả đưa bàn tay ngón búp
măng vén mớ tóc mai.

Chỉ còn quán cà phê dưới tàn cây bã đậu,

mấy tiệm hủ tiếu của người Hoa kiều ở
chỗ dãy phố ngói nằm bên trong chợ ngó
ra kênh và quán dì Tư Béo là có ánh đèn,
lác đác bóng người lui tới.
Mụ vợ Tư Mắm ngó ra bến, liếc hắn một
cái, thong thả đưa bàn tay ngón búp
măng vén mớ tóc mai

Chỉ còn quán cà phê dưới tàn cây bã đậu,

mấy tiệm hủ tiếu của người Hoa kiều ở
chỗ dãy phố ngói nằm bên trong chợ ngó
ra kênh và quán dì Tư Béo là có ánh đèn,
lác đác bóng người lui tới.

Hắn uống hai cốc rượu liền, uống vội

vàng, xong lại xé mực nhai nhóc nhách,
mắt luôn luôn ngó ra cửa.

Đêm nay hắn không nhìn vào cốc rượu,

mà chỉ ngó ra cửa.

124
Hắn ngó trở vào quán rồi quay lại vươn
cái cổ dài ra nhìn xuống chỗ đầu nóp tôi
đã kéo ló ra mũi thuyền.

Tư Mắm đưa tay lên vén tóc, ngó vào

gốc cây rồi thong thả bước đến ngồi thụp
xuống quay lưng vào mặt tôi cách chừng
một thước.

Thằng Cò cứ ngó chăm chăm vào con

vật, coi bộ thích lắm

Chợt thấy tôi gật đầu tỏ ý đồng tình, Võ

Tòng dừng lại ngó thẳng vào tôi.

Tôi đưa mắt ngó lên.

Má nuôi tôi “ừ” một tiếng, soi đèn ngó
xuống xuồng.
… má nuôi tôi hứ một tiếng, ngó sang
phía khác, không muốn nghe lời tía nuôi
tôi giải thích.

Tôi gí mõm con chó xuống đất, núp trong

một bụi cây sậy, ngó ra bàu.
Tía nuôi tôi ngó tôi, cười cười nhấc cái
tẩu thuốc lá ở miệng ra.
Tôi vừa đi vừa lo, mắt cứ dáo dác ngó
chung quanh.

Năm ba ngôi quán lèo tèo ngó cửa ra một

khoảng đất rộng.

Tôi nghiêng đầu ngó lên.

Thằng Cò hong hóng ngó lên bờ, buột
miệng kêu lên.
Thằng Cò, vì bàn chân hãy còn sưng,
không được phép lên bờ, phải ngồi lại

125
 trong mui ôm con Luốc ngó lên chợ, coi
bộ thèm thuồng lắm.

122. Ngoải Bộ mày ở ngoải vô sao mà dám nói đó là Ngoài ấy 1 2

tàu?

123. Ngon Tao còn chọn chỗ nào ngon sẽ xuống Giỏi, cừ 1 3
mồi.

124. Nhà Gã đường hoàng xách dao đến ném trước Nơi lo việc 1 2
việc nhà việc, bó tay chịu tội. hành chính ở
làng, ở xã
trong thời
Pháp thuộc

125. Nhậu Mái lá rách thủng lỗ chỗ, ban ngày nắng Uống rượu, 7 2
soi xuống mặt chiếc bàn dài, thả những bia
bóng trứng vịt xuống bên mâm người
ngồi nhậu, và ban đêm, người ta có thể
uống cả một vì sao xanh rơi trong lòng
cốc.

Quán dì Tư Béo có còn gì nhậu không?

Còn nhậu thì… đâu như nhà còn mấy

con tôm càng nướng phải không bà chị!

Nhậu mà thiếu bác thì không vui!

Có gì nhậu dì mang ra vứt đó cho chúng

tôi!
Không bán được da thì ta phơi thịt nhậu.

Qua coi nhà còn gì nhậu được nữa

không thôi mà.

126. Ngún Tôi khom người chồm tới, thổi phù phù Cháy ngầm, 1 2
mấy cái vào những đầu củi ngún lem vừa cháy bén
nhem.

127. Nhát Bà khéo nhát trẻ con! Dọa, làm cho 1 5

126
 sợ

128. Nhỏ Nhỏ! Phải mày ở trong đoàn thuyền vận Trẻ, trẻ nhỏ 3 3
tải không?

Nhỏ! Nhỏ! Chạy xuống mé kênh cắm lại

cây sào của dì sắp trôi kia!

129. Nhòm Thấy tôi đi qua, nó nhe răng khẹc khẹc, Dòm 4 4
ngó tôi rồi quay lại nhòm người chủ,
dường như muốn bảo tôi hỏi giùm tại sao
cái lão rậm râu kia không thả mối dây
xích cổ ta để nó được tự do đi chơi như
tôi….
Bọn trẻ nhỏ tức thời kêu lên: “Eo ôi!” và
xô nhau lùi lại, vừa lùi vừa tranh nhau
ngỏng cổ nhòm tới.

Một thằng Tây đội kê – pi vàng rực, vai

đeo ga – lông chớp chớp ánh kim tuyến,
ngồi bên cạnh con đàn bà mặc quần áo
nhà binh đang đưa ống nhòm ngắm tới
phía trước.

Bỗng con mụ đàn bà buông ống nhòm

tụt xuống ngực, trỏ vào chòm tầm gởi nói
xì xồ gì đó.

130. Nhơn Đôi vai rộng bè khom khom chồm tới Nhân 2 4
trước như một con giả nhơn; khi hắn
ngước lên, tôi vừa kịp trông một nửa bên
quai hàm rạch ra, trán rất thấp, vòm mắt
nhô cao, lông mài rậm rịt.

Tôi biết cái thằng có đôi vai rộng bè,

lưng khom khom như con giả nhơn ấy
rồi!

127
131. Như Ai lại để cái mùi người chết xông ra mà Như thế này 1 2
vầy đứng quanh hít thở mãi như vầy được.

132. Nón Má tôi khóa cửa xong, tay cầm nón lá Mũ 4 3

không kịp đội, tay xách chiếc làn mây
nhét linh tinh…

Trên nhánh kèo khô còn trơ lại cái tàn

ong sáp trắng to bằng chiếc nón nặng trĩu
những mật vàng.

Nào dao găm, súng lục, nào gươm

Nhật… lại đeo ống nhòm, đội nón sắt,
mang ghệt, đi giày đinh.

Ông đi đâu mà không cầm theo chiếc

nón đội vậy?

133. Nóp Tôi co chân nhảy độp xuống thuyền, lôi Bao lớn đan 17 2
cái nóp ra giũ phành phạch, vờ sửa soạn bằng cói để
chui vào nóp. Nhưng tôi không chui vào, chui vào nằm
tôi lấy chiếc gối chống dựng một đầu nóp tránh muỗi
lên và kéo cho đầu nóp ló ra ngoài mui
thuyền để người đứng trên bờ có thể nhìn
thấy được.
Lộ rồi! Tư Mắm thều thào nói với bóng
đen, và hất hàm về phía đâu nóp ló ra
mui.
Hắn ngó trở vào quán rồi quay lại vươn
cái cổ dài ra nhìn xuống chỗ đầu nóp tôi
đã kéo ló ra mũi thuyền

Để được nghĩ ngơi yên tĩnh một mình, tôi

ôm nóp bò vào nằm trong ngôi miếu cô
hồn

Chúng tôi ăn cơm xong thì má nuôi tôi

128
 đã ôm nóp, đèn soi, mác và một cái giỏ
tre to tướng bỏ xuống xuồng rồi.

Tôi co chân nhảy độp xuống thuyền, lôi

cái nóp ra giũ phành phạch, vờ sửa soạn
chui vào nóp. Nhưng tôi không chui vào,
tôi lấy chiếc gối chống dựng một đầu nóp
lên và kéo cho đầu nóp ló ra ngoài mui
thuyền để người đứng trên bờ có thể nhìn
thấy được.

Để được nghĩ ngơi yên tĩnh một mình, tôi

ôm nóp bò vào nằm trong ngôi miếu cô
hồn

Chúng tôi ăn cơm xong thì má nuôi tôi

đã ôm nóp, đèn soi, mác và một cái giỏ
tre to tướng bỏ xuống xuồng rồi.

Nó nói xong, lập tức chui vào nóp.

Thằng Cò cựa quậy rột roạt trong nóp rồi

chui ra
Tôi vừa đặt giầm lên xuồng, chưa kịp
chui vào nóp thì đôi mắt đã díp lại rồi

134. Núp Tôi núp theo bóng cây, chui vào một cái Nấp 8 4
hốc có chùm lá ráng phủ bên ngoài mà
một hôm tình cờ tôi đã phát hiện ra.

Con núp chỗ gốc cây thì biến thành màu

xám cỏ cây.
Con cọp núp khuất đâu trong bóng tối,
chỉ thấy có khúc đuôi của nó thôi.
Chú mang nỏ, trèo lên ngồi trên nhánh
gừa gie ra sông, núp trong mấy đám tầm
gởi.

129
 Lỡ tía nuôi tôi núp trong một đám rêu
trôi qua rồi, mà con gián điệp khốn kiếp
chưa ra tắm thì sao?

Đúng là tía nuôi tôi đang núp trong đám

rều này.
Chúng tôi phải chui thuyền vào núp
trong một rạch lá dừa nước um tùm, chờ
cho dứt cơn mưa dữ mới quay ra sông
chèo đi.

Tôi cầm dao men theo bờ rạch, đi tới một

chỗ ngoặt bèn chui ngay vào núp trong
một bụi sậy um tùm.

135. Nước Từ ngoài góc sân sau, tôi đã thấy trong Nước hàng 1 3
màu hơi khói bếp bay tỏa ra xa mùi cháy của
cá kho khô ướp nước màu dừa, rưới mỡ
béo ngậy và có rắc hạt tiêu thơm phức.

136. Nước Nhổ sào từ hồi nước mới ròng. Nước rút 2 3
ròng Chà nước giật ròng rồi.

137. Ông Trời ơi, ông già mình ổng làm gì vậy Cha 2 5
già kìa?
Trời đất quỷ thần ơi, ông già mình hồi
chiều đưa mình đến đơn vị, ổng có uống
chén rượu nào đâu!

138. Ổng Hồi đằng cựu các ổng rải quả mù u trên Ông ấy 14 2
lộ.
Ối, có trời biết ổng đi đâu!

Ớ… ớ… con rắn quấn cánh tay ổng kia

kìa!

Võ Tòng tôi cũng quen, còn ông chủ

nhiệm thì hồi đưa ông Huỳnh Tấn xuống

130
 Thới Bình, tôi cũng có gặp ổng.

Lúc nãy ổng nói gì với tía đấy?

Mày hỏi ổng việc gì? Sao hồi ổng ở nhà

mày không hỏi, để cho ổng đi rồi mới
chạy tìm cuống lên vậy?
Ông đã không muốn nói thì hỏi ổng làm
gì, hở con?

Ông đi đâu mặc ổng theo làm gì?

Đến như tao ổng còn giấu, không nói

thay…

Từ hôm ổng nhặt cái quả gì ở đâu về cho

chúng mày đấy.
Trời đất quỷ thần ơi, ông già mình hồi
chiều đưa mình đến đơn vị, ổng có uống
chén rượu nào đâu!

Trời ơi, ông già mình ổng làm gì vậy

kìa?

139. Ớt Ông thường ngồi lặng lẽ đánh những sợi ớt chỉ thiên 2 3
hiểm dây gai hoặc giũa lưỡi câu, miệng không
rời cái tẩu thuốc lá hình thù kì dị làm
bằng một gốc ớt hiểm rừng.

Nó dùng hai ngón tay banh họng con cá,

nhét vào họng mỗi con một quả ớt hiểm
chín.

140. Phảng Trong ánh nắng vàng nhẹ chưa xua tan Dao lưỡi to, 1 2
hết lớp mù kéo lê trên đầu ngọn cỏ ướt cán dai, cổ
đầm sương, bóng những người đàn ông cong, dùng
xách xà beng, cầm chĩa, xách phảng để phát bờ,
chạy hộc tốc về hướng đồng mả. phát cỏ

141. Qua Em bé, vác cho qua bó mía đi! Từ người đàn 8 1

131
 Chịu khó thức một chút. Rồi qua cho tiền ông lớn tuổi
sáng mai ăn bánh. dùng để tự
xưng một
Qua coi nhà còn gì nhậu được nữa không
cách thân mật
thôi mà.
khi nói với
Nướng giùm qua chút, chú em!
người vai em,
Qua ghi các món tiền người ta mua chịu
vai dưới
mà.
Tốt lắm, chú em! Qua cảm ơn chú em
đa!

Ờ! Mỹ Tho! Qua cũng có biết….

Chú em cầm hộ cái lọ muối chỗ vách kia

đưa giùm qua chút!

142. Quá Không. Cháu đi quá giang thôi. Đi nhờ xe, 6 2

giang Chúng tôi quá giang theo xuồng của thuyền một
đồng bào đi vào chợ Thiên Hộ. quãng đường

Tôi ngồi xuống một gốc cây xa – kê, chờ

xem có chiếc xuồng nào tới để xin quá
giang sang bên kia bờ.

Chẳng là tôi đưa vợ con tản đến ở nhờ

nhà một người bà con ở Kim Quy Đá
Bạc, vừa quá giang xuồng về đến xã này
thì gặp giặc đổ bộ vào.

Nếu có ai hỏi, con cứ nói là chờ xuồng

quá giang, nghe chưa?

143. Quá Dường như cơn dông ban chiều đã phung Quá đà 1 3
trớn phí quá trớn, giờ đây, đêm đến, hết sạch
gió rồi.

144. Quài Dì Tư Béo chạy vào cầm cây phất trần Buồng 2 3
bằng cuống quài dừa nước quét lach
xạch trên bàn rượu.

132
 Thầy giáo Bảy ngồi cầm cái cuống quài
dừa nước đã đập tơi dùng làm phất trần
xua muỗi quơ qua quơ lại, mỉm cười nói
thong thả.

145. Quýnh Mấy người đàn ông kia, có người quýnh Cuống lên, 2 2
quáng quáng toan chạy, nhưng cũng có người lung túng,
vẫn đứng yên nghe ngóng. không còn

Má tôi móc được bao diêm trong túi ra, làm chủ được
quýnh quáng đánh lên. động tác, cử
chỉ của mình.

146. Rạch Những làng mạc êm đềm, bóng dừa bóng Lạch nước 16 1
chuối che rợp các khu vườn mát rượi đất nhỏ dẫn nước
phù sa, con đường rất nhỏ lượn trên bờ từ sông vào
rạch nước đầy ăm ắp soi bóng những cây đồng ruộng,
sầu riêng, măng cụt… thuyền bè có

Thằng Việt gian trải một tấm bản đò ra thể đi lại

bàn, hỏi tôi: đây là con kênh kênh gì gì,
con rạch gì gì, xóm này là nhà ai, nhà
ai…?

Chúng tôi phải chui thuyền vào núp trong

một rạch lá dừa nước um tùm, chờ cho
dứt cơn mưa dữ mới quay ra sông chèo
đi
Năm Căn là xứ tiền rừng bạc biển, sông
rạch hiểm trở.
Chẳng hạn như gọi rạch Mái giầm, vì hai
bờ rạch mọc toàn những cây mái giầm
cọng tròn xốp nhẹ, trên chỉ xòa ra độc
một cái lá xanh hình chiếc bơi chèo
nhỏ….
Kênh rạch chằng chịt trong rừng, đi lối

133
 nào chẳng được.

Thuyền bè rút mãi theo các đường kênh

rạch nhỏ, chạy sâu vào rừng cho dễ đánh
du kích, tiêu hao sinh lực địch.

Đây là một xóm nghèo, nhà cất lưa thưa

trên bờ một con rạch nhỏ dựa lưng vào
rừng.

Ở vùng ngập nước của xứ Cà Mau này,

sông ngòi kênh rạch là đường giao thông
chính.

Những vết cũ lội từ trên bờ xuống rạch

đã được phủ một lượt phù sa mỏng khi
triều xuống rất dễ phân biệt với dấu chân
mới của tía nuôi tôi.

Nhìn những cánh tay đước từ trên bờ tua

tủa thò xuống lòng rạch,…

Ông còn đứng giữa sân giũ chiếc khăn

rằn bịt lên đầu, quay qua quay lại trông
chung quanh rồi mới lần ra bờ rạch.

Con Luốc nhảy phốc theo chân tôi, chạy

dọc theo bờ rạch ăn sâu vào rừng.

Tôi lội ngay xuống rạch, ngược theo

dòng nước gợn bùn vẩn đục ngầu từ
trong rừng chảy ra, mải miết bươn tới.

Càng đi sâu vào rừng, lòng rạch càng

hẹp lại.

147. Rày Rày đây mai đó… trên rừng, dưới biển, Rầy 1 3
đồng rộng, núi cao, bất cứ chỗ nào mình
cũng đi tới.

148. Rầy Chúng nó chơi đánh chuyền chuyền hoặc Mắng 5 5

134
 rót mía xả bừa bãi, la hét, cãi nhau ỏm tỏi
mà cũng chẳng ai rầy la gì.

Bọn trẻ nhỏ thấy ông dễ dãi, không rầy la

gì, và nhân có tôi mới tới, chúng muốn tỏ
ra bạo dạn hơn nên càng nghịch tợn.

Mọi khi, anh Sáu tuyên truyền viết, cháu

đứng sau lưng coi mà ảnh chẳng rầy la
gì…

Cháu đâu có dè thím rầy!

Được cái ông chủ nhiệm không rầy lâu.

149. Rộng Mấy thím bán cá nhờ tôi khiêng thúng Nhốt 2 2
mủng, xách nước cho họ thay nước rộng
cá.

…. tôi đã theo ông nội đi bắt cá sấu như

bắt cá lóc rộng trong khạp vậy thôi.

150. Rượu Tư Mắm gọi một xị rượu đế, ngồi ngay ở Rượu lậu, 1 2
đế đầu chiếc bàn dài chỗ cửa ra vào, rót rượu có nồng
rượu ra cốc và lặng lẽ xé mực bỏ vào độ cao,
miệng nhai nhồm nhoàm. thường có
màu trắng

151. Sầu Những làng mạc êm đềm, bóng dừa bóng Giống cây ăn 1 1
riêng chuối che rợp các khu vườn mát rượi đất quả cùng họ
phù sa, con đường rất nhỏ lượn trên bờ với cây gạo,
rạch nước đầy ăm ắp soi bóng những cây quả có gai to
sầu riêng, măng cụt… trông như quả
mít nhỏ, thịt
có mùi thơm
nồng đặc
trưng, ruột có
múi, ăn ngọt
và béo một

135
 sản vật của
vùng Nam Bộ

152. Tài Thằng An còn ngồi đấy không?- bác tài Người lái tàu 5 2
công công già cầm xâu thịt và một mớ rau cải thủy
vừa bước đòn dài vừa hỏi, giọng ồm ồm.

Bác tài công vứt xâu thịt vào cái rổ, vặn
lưng uốn xương sống nghe rắc rắc, hơi
nặc nồng mùi rượu

Biết đâu bác tài công già hôm nọ chẳng

qua ngang mà ghé lại đây?

Tôi đã gặp anh học sinh cô – le và bác tài

công già tốt bụng, và họ cho tôi xuống
thuyền.

Cả bác tài công già trong đoàn thuyền

vận tải quân lương và anh học sinh cô –le
đã cho tôi chiếc áo vét tông, hiện giờ
cũng không biết để đâu.

153. Tam Anh lần theo đòn dài bắc sang một chiếc Thuyền nhỏ 11 1
bản thuyền khác, và lẹ làng như con sóc, co không mui,
người trèo qua be mấy chiếc tam bản, có một chèo,
mấy chiếc xuồng nhỏ của những người đi thường làm
chợ đậu ken dọc theo bến rồi nhảy phốc bằng ba tấm
lên bờ. gỗ ghép lại,
Lão Ba Ngù xung phong nhận lãnh chiếc dùng để đi lại
tam bản của anh Sáu tuyên truyền chèo trên vùng
đưa ông Huỳnh Tấn. sông nước

Ờ, lúc nãy thấy bác Ba Ngù chèo tam

bản đưa ông nào đi đâu vậy, hử dì?

Một vài chiếc tam bản nhẹ hai chèo đã

rời đi xa lắc.

136
 Mấy chiếc xuồng ba lá, mấy chiếc tam
bản của người trên phố buộc dưới chân
cầu nước trồi lên hụp xuống theo lượn
sóng nhào, dựng mũi ngóc lên như ngựa
muốn bứt dây cương.

Từ bờ phía đó, một chiếc tam bản hai

chèo đang chèo ra, ngược lên dòng nước;
khi nhận ra chúng tôi, người đàn ông
đứng chèo sau lái bèn vung tay la lên.

Người đàn ông đang trèo chiếc tam bản

trố mắt nhìn qua xuồng chúng tôi một lúc
rồi mới nói

Người đàn ông chèo chiếc tam bản trên

sông lúc nãy đã quay về, chở theo một
cái “hòm”. Trên tam bản còn thấy có ông
chủ nhiệm thôn bộ Việt Minh vai đeo
khẩu súng hai nòng, và một anh thanh
niên mặc quần đùi, cởi trần, dáng chừng
là người theo phị việc khiêng vác.

Mấy người đàn bà mặc áo cộc tay đứng

dưới tam bản chở trứng chim kia, là dân
hốt trứng chim đồng.

Mọi người tránh giạt ra, nhường lối vào

cho một người đàn ông trạc ngoài bốn
mươi tuổi, mặc áo sơ mi cộc tay, quần bà
ba đen xắn cao ngang ống chân, vừa từ
dưới một chiếc tam bản cập bờ, gấp
bước đi lên.

154. Tàu Một buổi sáng, lúc tôi đang bưng rổ tôm Máy bay 11 4
bay càng xanh từ chợ về đường thì nghe tiếng
tàu bay vè vè từ hướng Sóc Trăng lượn

137
 đến.

Chiếc tàu bay đảo hai vòng trên xóm

Ngã Ba kênh, bay rất chậm nhưng thật
cao, nghiêng qua nghiêng lại quan sát rồi
thả xuống một đống truyền đơn.

Nó mới nghe hơi tàu bay một chút, đã

xuống ghe chèo đi tuốt rồi!

Tàu bay bà con ơi!

Ba chiếc tàu bay của giặc Pháp bay vút

qua bên trên khu rừng chúng tôi đang lấy
mật.

Tưởng ở yên, nhưng chưa được mấy

hôm, tàu bay giặc đã ầm ầm ù ù bay lượn
dọc theo các xóm bờ kênh bắn xuống
như trấu vãi.

Ba chiếc tàu bay phóng pháo to tướng

sơn màu trắng bay chậm rì rì thành một
dọc dài, trong rõ cả hiệu cờ ba sắc dưới
cánh, từ từ tiến đến.

Bỗng có hai chiếc tàu bay khu trục đen sì

ầm ầm bay tới.

Giặc ở trên tàu bay bắn xuống hở chú?

Những bầy chim đen bay kín trời, vươn

cổ dài như tàu bay cổ ngỗng lướt qua
trên sông, cuốn theo sau những luồng gió
vút cứ làm tai tôi rối lên, hoa cả mắt.
Bả là bà chúa nhát sợ tàu bay mà!

155. Te tua Còn chiếc quần đùi bằng vải đen của tôi ở trạng thái 1 2
thì bạc phếch ra, hai ống rách te tua như rách bươm ra
cá chốt rỉa. thành nhiều

138
 mảnh, nhiều
miếng nhỏ

156. Tèng Vợ một tên lái mắm tèng xí mà cũng học Đồ bỏ, của 1 2
xí đòi làm sang đến thế kia ư? vứt đi, của
không đáng
gì

157. Thành Con mụ càng cố ý đánh lừa tôi bằng vẻ Thành thật 2 4
thực thành thực thì tôi cũng mượn màu thành
thực để lừa lại nó.

158. Thằn Ngoài thằng Bé ra, bây giờ chỉ còn có Thạch sùng 3 3
lằn con thằn lằn chắt lưỡi trên vách và con
cốc nghiến răng ngoài thềm thương cho
cảnh ngộ chị thôi.

Hai khuỷu tay tôi chống xuống đất đỡ bộ

ngực lên, đầu cúi gầm xuống nước, tôi
dán sát thân mình vào đất như con thằn
lằn.

Mà có giống chim khắc ăn đêm, thường

đáp trên cây khô bắt tắc kè, bắt thằn lằn,
hoặc bắt chuột.

159. Thiệt Thiệt chứ! Trời, thằng này giỏi đa! Thật 1 5

160. Thím Mấy thím bán cá nhờ tôi khiêng thúng Từ dùng để 8 2
mủng, xách nước cho họ thay nước rộng gọi người phụ
cá. nữ lớn tuổi
Thím viết chữ đẹp quá! với ý thân
mật
Đọc nãy giờ… mà thím viết thứ chữ Tây
chữ u gì, cháu không hiểu được.

Cháu đến thay bát nước sôi cho thím

chứ!

Tại chữ thím viết đẹp quá, cháu cứ mải

139
 xem…

Cháu đâu có dè thím rầy!

Thím đừng mach dì Tư, dì Tư mắng cháu

tội nghiệp!

Mày muốn làm thì lại nói với cái thím

đội nón lông chim ó rằn đang đứng
chống nạnh hai quai trước quán kia kìa!

161. Thủ Thủ lãnh Bình Xuyên, dân anh chị mà Thủ lĩnh 1 5
lãnh lúc nào cũng khiêm tốn, ôn hòa, ít nói…

162. Thuyề Một buổi sáng sớm, tôi và thằng Cò xách Thuyền bán 1 2
n trà chai ra bờ sông chờ thuyền trà vải đón hàng tạp hóa
vải mua dầu lửa. lưu động trên
sông nước

163. Thươn Tôi thương má tôi lắm. Yêu 3 3

g Nhất là để cầu lấy một lòng thương!
Tôi nghe nó rên ư… ư… dưới lớp chiếu
tùm hum, thương nó không biết để đâu
cho hết.

164. Tía(1) Lấy cái giỏ bự cho tía đi, con. Cha 380 3

Tây đến gần rồi sao, tía?

Lúc nãy có mấy tiếng sét nổ trên không,
kinh quá hở tía?
Con ở đây với tía má! Tía má nghèo lắm,
chẳng có gì đâu.

Nhưng con cứ tin rằng cuộc sống của con

không đến nỗi như cuộc đời đau khổ của
tía má.
Tía nuôi tôi thì hiền lành, ít nói.

Biết thế nào cũng có người nhặt được

140
mà! Tía cứ bảo rơi dưới kênh!

Tía ơi! Để con dắt thằng An đi câu rắn

một đêm nghe tía!

Tía nuôi tôi bị con cá ngát đâm vào bắp

chân, hôm nay chân còn sưng tướng,
chưa đi được.

Tía nuôi tôi đi cà nhắc đến ngồi trên một

gốc cây cắt ngang giống như cái đôn sù
sì đặt bên cạnh bếp lửa, xem chúng tôi
chuẩn bị mồi câu.

Tía nuôi tôi cười hà hà.

Tía không đánh gai lại cho săn à, tía?

Tía ơi, đừng bày cho nó nghe tía!

Khi tía nuôi tôi kiểm tra tất cả những

cuộn gai và ướm xong từng lưỡi câu rồi,
ông bèn bảo chúng tôi đi dằn bụng cho
no, kẻo thức khuya mau đói lắm.

Tía nuôi tôi bảo.

Lần đầu tiên, tôi theo tía nuôi tôi và

thằng Cò đi “ăn ong” đây!

Tía nuôi tôi ra lệnh cho chúng tôi như

vậy.

Tía nuôi tôi chỉ nghe tôi thở đằng sau

lưng ông thôi mà biết chứ ông có quay
lại nhìn tôi đâu.

Bé như hạt khế, cứ lắc lư lắc lư từ đất

nhoi lên, đáp vào một cành ngái khô trên
đầu tía nuôi tôi là điệu bay của con mối
cành.

Tôi vừa toan đứng dậy thì tía nuôi tôi đã

141
đến cầm tay tôi trỏ lên.

Tía nuôi tôi ngồi xuống, dáng rất ung

dung.

Có ong sắt, tía ơi!

Tía ơi, đốt nó đi, tía!

Tía nuôi tôi mỉm cười, khoát khoát tay.

Để tía đuổi nó cách khác…

Tía nuôi tôi mở túi da beo, lấy vôi bôi
chỗ vết ong đốt trên trán cho thằng Cò.
Tía nuôi tôi cầm cọng sậy có gắn miếng
thuốc bốc khói đưa lên, kê vào gần tổ
ong.
Tía nuôi tôi rướn chân lên, gượng nhẹ đỡ
nhánh kèo xuống.
Từ sáng sớm đến gần lúc xế chiều, tía
nuôi tôi đã gỡ hơn năm mười kèo ong.
Một tổ nữa kia, tía ơi!

Tía nuôi tôi vừa nói vừa đưa bàn tay dính
đầy mật ra cho con chó săn liếm.

Tía ơi! Ong chỉ lấy mật chung quanh đây

thôi à?
Sao tía biết?

Tía ơi! ở đây có gấu không, tía?

Tía ơi! Ong chỉ lấy mật chung quanh đây
thôi à?
Sao tía biết?

Tía nuôi tôi nhìn lên bóng nắng, bảo…

… mà vẫn không thấy bà tỏ vẻ gì quan

tâm đến kết quả chuyến thu hoạch của tía

142
con chúng tôi lắm.

Má nuôi tôi nói với tía nuôi tôi.

Tía nuôi tôi cười khà khà, gật gù…

Tía nuôi tôi bảo má nuôi tôi.

Sáng mai hẵng đi, tía à!

Để thằng An đi với tía thôi!

Khuya đêm đó, hai tía con chúng tôi bơi

xuồng ra đi.

Xuồng ra tới sông, tôi bảo tía nuôi tôi.

Tía nuôi tôi nghe tôi ngáp, bảo tôi đi ngủ
đi, để một mình ông bơi cũng được.
Không biết tía nuôi tôi đi đâu.

Vào đây, An! Tía nuôi tôi gọi.

Tía nuôi tôi và chú Võ Tòng ngồi trên

hai gộc cây.

Tía nuôi tôi ngó tôi, cười cười nhấc cái

tẩu thuốc lá ở miệng ra.

Tía thấy con ngủ say, tía không gọi.

Chú Võ Tòng vẫn ngồi đó, đối diện với
tía nuôi tôi, bên bếp lửa.

Tía nuôi tôi với tay cầm một chiếc nỏ lên

ngắm nghía, bật thử sợi dây nỏ trên đầu
ngón tay nghe pưng… pưng… rồi lại đặt
xuống.

Chú Võ Tòng rót rượu ra bát uống một

ngụm, trao bát sang cho tía nuôi tôi.

Tía nuôi tôi vội đỡ lời.

Tía nuôi tôi đập đập tay vào lưng chú Võ

Tòng.

143
Tía nuôi tôi lưng đeo nỏ, hông buộc ống
tên bước xuống xuồng.

Tía con chúng tôi bơi đi, ước độ hơn hai

nghìn thước thì cạn, không bơi được
nữa,…
… tía nuôi tôi vừa nói vừa rướn người
thọc mạnh chân sào xuống tận lớp đất sét
cái, hai tay nắm chặt đầu sào đẩy xuồng
trườn tới.

… tía nuôi tôi bảo tôi vác đồ lề lên bờ,

rồi ông nhận chìm xuống nước và vớt lục
bình, vớt rong phủ lên để xuồng khỏi bị
nẻ nắng.

… thế mà chỉ chừng một giờ sau tía nuôi

tôi đã dắt tôi ra đúng chỗ bụi cây tra
chúng tôi ngồi nghỉ ăn cơm chiều bữa
trước.

Tôi đã ngủ một giấc dài như vậy, sau khi

tía con chúng tôi đã lấy mật đầy vào hai
thùng sắt đầy.

Nó thả… tía nuôi tôi chưa nói dứt câu,

vội đẩy tôi nằm gí xuống cỏ.

… tía nuôi vừa bảo tôi như vậy, trong lúc

tôi chưa kịp ngóc đầu lên thì bỗng nghe
tía nuôi tôi hét một tiếng, gọi: “An ơi”.

… tía nuôi tôi tay vớ cầm chiếc nỏ, tay

lôi tôi nhổm dậy.

Làm sao khiêng hai thùng mật, tía ơi!

… tía nuôi tôi vất cái nón đang đội trên

đầu xuống, tay chỉ cầm chiếc nỏ lôi tôi

144
chạy ngược hướng gió…

Đừng chạy về hướng đó, tía ơi!

Tía nuôi tôi thở hổn hển, vừa chạy vừa

lôi tôi.

Tía ơi! Tây đuổi theo sau lưng nhiều

quá!

Mặc cho tía nuôi tôi quát, tôi vẫn cứ

ngoái đầu trông lại.

Tía con tôi phải chạy tránh chúng, cũng

có lúc cứ mặc kệ, nhảy bừa qua,…

… tía nuôi tôi không ngớt động viên tôi.

Tía nuôi tôi lôi tôi chạy một lúc nữa.

Lửa tắt chưa tía?

Đây là đâu vậy tía?

Khát lắm tía ơi!

Để tía đi lấy nước cho con.

Gần hay xa vậy tía?

Trong ánh tối lờ mờ, tía nuôi tôi mò

mẫm cởi chiếc túi da beo bên lưng ra,
đưa vào tay tôi.

Tôi ngồi phắt lên, buộc ngay chiếc túi da

beo vào lưng y như tía nuôi tôi.

Tía về đấy hở tía?

Ờ, tía đây!... tía nuôi tôi vừa đáp vừa đi
dò từng bước đến chỗ tôi đứng.
Tía nuôi tôi nhồi thuốc lá vào tẩu, bật lửa
lên đốt hút mấy hơi dài.

Đêm nay, tía con chúng tôi còn chưa về,

chắc má nuôi tôi và thằng Cò ở nhà lo

145
lắm…

Tôi vừa chợp mắt thiu thiu ngủ, bỗng

nghe tía nuôi tôi gọi “An”

Cọp…hở tía?

Tía nuôi tôi đưa bàn tay lên đỡ gót chân

tôi, để tôi lấy chỗ tựa.

Tía nuôi tôi ngồi lại chỗ chạc ba, tay cầm
nỏ đưa mắt xuống quan sát.

Tía ơi, lên đây với con!

Ừ, tía lên ngay! Tía nuôi tôi đeo nỏ vào

lưng, trèo lên chỗ tôi ngồi.

Lửa còn cháy dữ quá, hở tía?

Nhưng đã có tía nuôi tôi thì còn lo
chuyện lạc rừng!
Không có chiếc khăn an toàn của tía nuôi
tôi buộc tôi vào cành cây, có lẽ tôi đã rơi
xuống đất.

Tía nuôi tôi đang se gai bên chõng, nghe

thế bèn dừng lại “hứ” một tiếng…
… má nuôi tôi hứ một tiếng, ngó sang
phía khác, không muốn nghe lời tía nuôi
tôi giải thích.

Không biết có phải vì tốt nhịn mà má

nuôi tôi không cãi nhau với tía nuôi tôi
nữa hay không?

Tía ơi!
Ừ, tía thấy rồi…

Bắn nó đi, tía! – tôi nén giọng run run

giục tía nuôi tôi.

146
Đầu mũi tên tẩm độc từ nồi thuốc đó
đang nằm chắc trong tay tía nuôi tôi đây
mà.

Sao hồi nãy tía không bắn nó một phát

tên?
Tía đang lo nghĩ về chú ấy nãy giờ đây.

Rơi mất hết mười bảy chiếc lúc tía

cõngcon chạy đi. Có lẽ bị vướng cành
cây, tía không hay.

Tía đang lo nghĩ về chú ấy nãy giờ đây.

Thế tại sao tía không bắn?

Tía đã nói là còn có ba phát thôi mà.

Con gì mà nguy hiểm hơn con cọp hở
tía?
Tía nuôi tôi chỉ đáp gọn lỏn như vậy, rồi
ông lặng lẽ thở dài.
Tía nuôi tôi nóng lòng sốt ruột, cứ độ
nửa buổi lại trèo lên một cây thật cao
xem lửa ở các khu rừng đã cháy lụi hết
chưa.

Đi lối nào bây giờ, tía?

Tía con tôi dắt nhau lội theo những khe
nước chảy,…
… tìm dò mãi mới đi tới chỗ cái lung còn
nước, nơi tía nuôi tôi đã nhận chiếc
xuồng hôm nọ.
May quá, nhờ phòng nắng nẻ be mà
chiếc xuồng của con mình khỏi cháy, tía
nhỉ!

… tía nuôi tôi lo lắng.

147
Làm sao bây giờ, tía?

Tía nuôi tôi không giục tôi một tiếng nào

cả, cũng không lấy thuốc lá ra hút.

… tía con chúng tôi mỗi người cầm lấy

cây giầm của mình bơi đưa chiếc xuồng
qua sông.

Tía nuôi tôi kêu lên “trời”!

Tía nuôi tôi thở phào một tiếng.

Chú ở đâu đó! Tía nuôi tôi hỏi.

Nhanh tay lên, con! Tía nuôi tôi giục.

Tôi chưa kịp buộc xuồng vào một gốc

cây thì tía nuôi tôi đã nhảy phốc lên,…
… chen được vào trong thì thấy tía nuôi
tôi đang quỳ xuống bên cái thây đắp
bằng mấy tàu lá chuối.

Tía nuôi tôi run run đưa bàn tay to lớn

đẫm đầy mồ hôi ra cầm một tàu lá chuối
nhấc lên.

Tía nuôi tôi nhìn vào mặt cái xác, khấn

to,…

Bàn tay tía nuôi tôi từ từ đặt lên đôi mắt

dại đờ.

Tía nuôi tôi để yên bàn tay như vậy khá

lâu,…

Chỉ có tía con chúng tôi mới đến là còn

chưa rõ.

Những người còn nấn ná sau cùng bên

ngôi mộ mới đắp xong là lão Ba Ngù, tía
nuôi tôi và tôi.

148
Khi thấy lão nhận lời mời “về ở chơi vài
bữa” của tía nuôi tôi mà không một lời từ
chối,…

Thế là lão lại ngồi uống trà nhâm nhi với

tía nuôi tôi,…
… tôi càng yên trí ngồi hóng chuyện bên
tía nuôi tôi.

… tía nuôi tôi chậc lưỡi thở dài.

Tía nuôi tôi ngồi lặng đi một lúc rất lâu.

Lão Ba Ngù ở chơi với tía nuôi tôi hơn

một tháng mới từ giã trở về Chắc Băng.

Tía nuôi tôi từ hôm ấy càng đâm ra ít

nói, chẳng thiết gì công việc làm ăn, cứ
bỏ nhà đi luôn.
Tía nuôi tôi đã mấy lần mò ra quán cà
phê,…

Một hôm, tía nuôi tôi cầm rựa đi đốn ở

đâu về mấy gốc tre già.

Tía nuôi tôi chỉ cười.

Dứt khoát không phải tía nuôi tôi đi săn
con chồn con cáo gì đâu.
Vậy thì tía nuôi tôi đi đâu?

Tía nuôi tôi cởi trần, đang loay hoay bơi

trong một đám rều.

Muốn gọi tía nuôi tôi một tiếng, nhưng

sợ ông mắng,…

Hôm sau, tía nuôi tôi gọi tôi ra sân bảo

khẽ.
Con đi với tía ra bốt đi!

149
Tôi đoán rằng tía nuôi tôi dắt tôi đi phục
kích bắn giặc,…

Tía đưa cho con cái dao găm!

Con đi với tía, coi phải đúng là nó

không?
Giờ phút đợi chờ của tía nuôi tôi đã đến
rồi.
Đi tía!.... Nhưng mà… nó cũng nhớ mặt
con đấy, tía à!

Thế là hai tía con chúng tôi bơi xuồng ra

đi.

Đến xóm nhà gần đồn, tía nuôi tôi giấu

xuồng vào một bụi ô rô rồi tôi lên bộ.

Có gặp chúng nó, để tía liệu lời ứng phó.

Tôi đâm bực với tía nuôi tôi, nhưng
không dám phản đối.
Có lẽ tía nuôi tôi cố ý đốt thuốc lên hút,
để chúng ngỡ chúng tôi là người trong
quán ra ngồi chơi.
… tía nuôi tôi vừa lẩm bẩm nói xong, thì
ông đã nén giọng kêu khẽ trong cổ.
Đúng nó rồi, tía à!

Chắc chắn là nó, hở con! Tía nuôi tôi hỏi

lại cẩn thận.

Tía con chúng tôi vừa đứng lên đi mấy

bước, thì có một thằng ngụy trên chòi gác
la lên.

… tía nuôi tôi cứ dặn đi dặn lại, bảo tôi

có đến ba bốn lần chỉ mỗi câu ấy.

150
… vẫn còn thấy tía nuôi tôi ngồi cầm cái
tẩu lăn tăn trong lòng bàn tay, bên gốc
tràm trước sân.

… tía nuôi tôi đã xách nỏ, mang ống tên

ra đi,…
Tía nuôi tôi đáp ngắn ngủi.

Tía nuôi tôi quay lại bảo tôi giữ con chó,
đừng cho nó chạy theo.

Tôi ôm con chó nhìn theo cái lưng chắc

nịch của tía nuôi tôi,…

Lỡ tía nuôi tôi núp trong một đám rêu

trôi qua rồi, mà con gián điệp khốn kiếp
chưa ra tắm thì sao?

Bây giờ tôi không lo sợ nguy hiểm xảy ra

cho tía nuôi tôi, mà chỉ lo con quỷ cái
không ra tắm.

Đúng là tía nuôi tôi đang núp trong đám

rêu này.

Tôi cứ chạy theo đám rều, gọi “tía ơi, tía

hỡi!” mà không nghe tiếng đáp.

… giọng tía nuôi tôi vọng ra từ trong tối.

Tôi mừng cuống lên, chạy đâm vào
người tía nuôi tôi, làm ông suýt ngã.
Ngôi lều của tía nuôi tôi cũng làm mồi
cho ngọn lửa của giặc Pháp.

Một hôm má nuôi tôi thở dài, bàn với tía

nuôi tôi như vậy.

… tía nuôi tôi đáp, giọng rầu rầu.

Tía nuôi tôi không đáp.

151
Lúc qua ngang chỗ ngôi mộ Võ Tòng, tía
nuôi tôi dừng thuyền lại, bước lên bờ.

Nghe tiếng chân giẫm sột soạt trên cỏ

ướt, tía nuôi tôi ngước lên nhìn và vẫy
tay ra hiệu cho tôi ngồi xuống bên sông.
… tía nuôi tôi ngó vào ngôi mộ nói bằng
giọng mũi ngạt ngạt.

Nhưng giọng trầm trầm của tía nuôi tôi

đang nói với ngôi mộ,…

Tía nuôi tôi dặng hắng mấy tiếng rồi

quay sang tôi.

Tía có sao không, tía?

Tía lặn xuống tới đáy sông, làm sao nó
bắn trúng được.
Tía đi một lúc thì con theo.

Tía cám ơn con!

Vì thù mà phải báo, chứ tía đâu màng tới
chuyện giết một con đàn bà!

Á, nó đâu rồi tía?

Có người qua ngang đây, về thuật chuyện

lại cho tía nghe, con ạ.
Hôm tía với con từ trong rừng chống
xuồng về, có qua ngang đó. Lúc bấy giờ
nó chưa về, tía nhỉ?

Tía nuôi tôi đứng dậy thở dài, rồi bảo tôi
xuống thuyền.

Một buổi chiều, tía nuôi tôi cho thuyền

cập lại bên ngôi quán lá cất nhoai ra bờ
nước.

152
Tía nuôi tôi rướn người bước lên sàn cầu
lát toàn bằng những cây mắm nhỏ.

… vẻ như muốn chào làm quen với tía

nuôi tôi.

Một ông cụ già cởi trần, râu quăn queo,

vận xà rông đen, đầu bịt khăn lụa đỏ,
người cao lớn như tía nuôi tôi, đứng lên
cất giọng ồm ồm.

Cả hai cùng đứng lên gật dầu chào tía

nuôi tôi.

Tía nuôi tôi đứng lại nhìn họ một lát rồi

bỗng nhiên ông đưa chếch cánh tay phải
lên,…

Ba người kia vội vã cùng một lúc đưa tay

lên chào đáp lễ y như kiểu chào của tía
nuôi tôi.

Tía nuôi tôi đáp, giọng từ tốn.

Tía nuôi tôi bưng bát rượu lên nhấp một

hớp,..
Người đàn ông thấp lùn tức thời đứng
phắt dậy, dang tay ra ôm tía nuôi tôi,
cười ha hả.

Tía nuôi tôi cười cười, chưa đáp ra sao.

Chưa mỏi lắm đâu, tía ạ!

Dường như ba ông khách rượu ấy và tía

nuôi tôi là những người bạn cũ, xa nhau
lâu ngày, giờ mới tình cờ gặp nhau vậy.

Má nuôi tôi cầm bát lên tay, nhìn tía nuôi

tôi.

Tía nuôi tôi ngồi nghe chăm chú.

153
Người đàn ông đầu trọc cao lêu nghêu
rướn cổ lên như con kỳ đà, hỏi tía nuôi
tôi.

Tía nuôi tôi vẫn còn giọng phân vân.

Tía nuôi tôi đưa mắt nhìn sang má nuôi

tôi.

Tía nuôi tôi cầm chai rót một nhểu rượu

vào lòng bàn tay to lớn của mình, chìa ra
giữa bàn.

Thế là tía nuôi tôi đã nhập phường rồi

đó.

Tía nuôi tôi mình trần, quần khố, miệng

ngậm cái tẩu thuốc dài quăn queo,…

Ông già Tư bịt khăn đỏ cũng mình trần,

vận chiếc xà rông đen, đứng trước mũi
thuyền cạnh tía nuôi tôi.

Hơn hai tháng nay, riêng tía nuôi tôi đã

bắt được mười hai con rồi.

… tía nuôi tôi nói xong, còn tặc lưỡi mấy

tiếng ra bộ tiếc rẻ lắm.

Ông già Tư ghé vào tai tía nuôi tôi

Tôi rất sợ cái “đèn nghề” của tía nuôi tôi.

Tía nuôi tôi nói…

Tía nuôi tôi đã nhiều lần kể cho thằng Cò
và tôi nghe rành rọt về nghề săn cá sấu.
Tía nuôi tôi người trần, chỉ quấn cái khố
nhỏ, hai cánh tay cặp hai ống tre bè buộc
chặt hai đầu bằng dây thép.
Tay phải tía nuôi tôi cầm một cây lao
bằng gỗ mun.

154
Tía nuôi tôi thả trôi theo nước như vậy,
có khi hàng hai, ba giờ liền.

Sao họ nuôi chó làm gì mà nuôi lắm vậy,

hở tía?

… và đôi mắt sáng ngời của tía nuôi

tôi…

Nhanh như chớp, tía nuôi tôi nín thở, dồn

hết lực vào cánh tay,…

Thế là thuyền chèo bay ra, đón tía nuôi

tôi lên.

Mỗi lần tía nuôi tôi mang vòng dây thép

lặn xuống, thằng Cò theo thuyền cứ mếu
máo chực khóc.

Tía nuôi tôi lặn rất lâu mới trồi lên thở.
Thường sau mỗi lần như vậy, tía nuôi tôi
bao giờ cũng làn vài hớp rượu cho lại
sức.

Tôi ngồi bên tía nuôi tôi và ông già

Tư,…
Không thì có lẽ ông già Tư và tía nuôi tôi
sẽ cho tôi phát rồ cũng nên.
… nghe tía nuôi tôi nói như vậy, tôi cứ
tưởng ông nói cho có nói vậy thôi.
Tía nuôi tôi đã quyết định ở lại đây.

Má nuôi tôi cuống lên, cứ khóc giục tía

nuôi tôi phải đi.
… tía nuôi tôi cau mày, nói bằng một
giọng giận dữ bất lực.
Tía nuôi tôi ngồi xệp xuống chõng, thở
ra một hơi dài.

155
Tía nuôi tôi chèo lái.

Tía nuôi tôi đưa tay lên che mắt nhìn vào
chân trời,…

Nhưng khi nghe tía nuôi tôi hồ hởi nói

thế, tôi cũng cười.
Chưa mỏi lắm đâu, tía ạ!

Tía nuôi tôi thay áo, bịt khăn mới, dắt tôi
lên chùa xin thuốc cho thằng Cò.

… tía nuôi tôi đứng ở cửa gọi vọng vào

hỏi thăm lối lên chùa.

Sao họ nuôi chó làm gì mà nuôi lắm vậy,

hở tía? – tôi phát bực, hỏi tía nuôi tôi.
… tươi cười bước ra tiếp tía nuôi tôi.

Tía nuôi tôi chắp hai tay vái Lục rất kính
cẩn.

Thấy tía nuôi tôi làm gì, tôi cũng bắt

chước làm theo như vậy.

Tía nuôi tôi theo Lục vào chùa.

Tôi vừa toan bước theo thì tía nuôi tôi
quay lại, bảo…

Tía nuôi tôi đập đập chân giũ bụi bên góc
phản, rồi ngồi xếp bằng tròn trên chiếc
chiếu hoa rất đẹp, đối diện với Lục.
Tôi thấy Lục ân cần rót nước mời tía
nuôi tôi,…
Tía nuôi tôi cầm gói giấy vàng bước ra,
còn ngoái lại vái ông Lục cụ một lần nữa.

Khi tía con chúng tôi ra đến đầu bậc

thang ông “dớ” lên một tiếng, khiến tía

156
nuôi tôi giật mình quay lại.

Nói chuyện gì trong ấy mà lâu vậy tía?

… tía nuôi tôi đáp một cách vui vẻ.

Có thuốc cho thằng Cò không tía?

Lúc nãy ổng nói gì với tía đấy?

Tía nuôi tôi ngó tôi một lúc rồi mới đáp.

Hay quá tía nhỉ! Ờ, tụi nhỏ nhỏ đi học

kinh ở chùa vừa ra lúc nãy phải không hở
tía?
Gặp được ông Lục cụ tốt thì may, tía
nhỉ?

Tía nuôi tôi chỉ “ừ” rồi cười cười nhìn tôi
bằng cặp mắt khó hiểu.

Tía nuôi tôi liền bọc một gói nanh cá sấu

trở lên chùa đền ơn Lục cụ,…

… nên tía nuôi tôi không thể chiều bà

được.

… tía nuôi tôi mới “hạ buồm” vứt xuống

sông trả lại cho bà Thủy.

Tía nuôi tôi còn cắm sào ở bến chợ, hy

vọng có thể bán nốt mấy tấm da cá sấu
còn vướng chỗ trong thuyền.

Tía nuôi tôi ngồi uống rượu một mình

trong ngôi quán ồn ào,…

Tía nuôi tôi cũng vừa gay xong quai chèo

lái.

Tía nuôi tôi định đi về hướng Năm Căn.

Dừng lại đây bắt một mớ chim đi, tía!

Sân chim có chủ, không bắt của người ta

157
đượcn đâu! – tía nuôi tôi bảo.

… má nuôi tôi vừa đưa mắt nhìn lên bờ

vừa bảo tía nuôi tôi.

Tía nuôi tôi ngồi trước mũi thuyền thong

thả nhồi thuốc vào nõ tẩu,…
Giọng đùa vui hiền lành dễ dãi của tía
nuôi tôi, nhất là nét cười hai bên khóe
mắt của ông cứ mở ra,…

… tía nuôi tôi buông lửng một câu ngắn

cộc bất ngờ, rồi dặng hắng ngước lên
nhìn má nuôi tôi dò hỏi.

… tía nuôi tôi cứ thong thả bật lửa lên

đốt thuốc, bập bập hít mấy hơi dài.

Ở chợ vui hơn chứ, tía?

Tía nuôi tôi như cười mà như không
cười, sẽ sàng nói.

Người ta đông như thế này mà…mình

còn đi đâu nữa, hở tía?

Bao giờ đang cãi nhau vì sự bất đồng ý

kiến trên một vấn đề nào đó với tía nuôi
tôi, mà má nuôi tôi bỗng dưng quay ra
nói một chuyện gì khác, thì tôi hiểu ngay
rằng bà đã chịu cái lý của tía nuôi tôi là
đúng.

Ngày ngày tía nuôi tôi vác rìu theo thợ

đốn củi mướn cho các lò hầm than.
Trời ơi, một con kỳ đà kinh khủng, mà
tôi chưa từng thấy và chưa từng nghe tía
má nuôi tôi nói đến bao giờ.

Ông lại ngẩng nhìn tía nuôi tôi, nói

158
tiếp…

Tía nuôi tôi cứ gật gù im lặng ngồi nghe.

… tía nuôi tôi bèn cầm chai rót thêm

rượu vào bát.

Tiếng cười khành khạch, gượng gạo của

ông già đốn củi có lẽ cũng làm lây đôi
chút sang cho tía nuôi tôi.

Cứ vài hôm lại có một ông khách tạt vào

lều uống vài chén rượu với tía nuôi tôi.

Những lần đầu, tôi thường la cà bên tía

nuôi tôi, lắng nghe câu chuyện giữa
những ông già trao đổi với nhau qua chén
rượu suông….

Thậm chí có một ông nôm còn trẻ tráng,

gọi tâng tía nuôi tôi là bác,…

Sau những bữa rượu như vậy, tiễn khách

đi rồi, tía nuôi tôi thường đứng rất lâu
một mình ngoài bờ cỏ.

Mỗi ngày tía nuôi tôi lại một thêm lầm lì,
ít nói.

Nhưng mỗi lần tía nuôi tôi trở về, tôi lại
thấy ông tỉnh táo và vui vẻ hơn trước.

Thế mà cả hai đứa chúng tôi đều chưa hề

trông thấy những thứ quả tía nuôi tôi cầm
về.

Tía lấy quả này ở đâu vậy, tía?

Xóm nào vậy tía?

Ở nhà được vài hôm, tía nuôi tôi lại sắm

sửa đi.

… phải dò xem tía nuôi tôi đi đâu và làm

159
gì?

Cũng như mấy bận vừa rồi, tía nuôi tôi

lấy xích buộc con Luốc vào chân cột cẩn
thận,…

Tía nuôi tôi đã sắm sửa xong rồi.

Tía nuôi tôi “ừ” đáp thay má tôi,…

Ngồi chưa yên chỗ, tôi đã thấy tía nuôi

quẩy bao cà rồng lên vai lững thững bước
ta sân.

Như thế này thì dứt khoát là tía nuôi tôi

đi vào hướng rừng trong kia rồi.

Má ơi, tía con đâu?

Tía có nói đi đâu không, má?

Mày còn lạ gì tính của tía mày nữa.

Con đi theo tía đây!

Theo coi tía đi đâu?

Con đã biết đúng là tía con đi đâu rồi!

Má không thấy tía con mang theo nào

diêm, nào gạo, cả cái nồi nữa đấy sao?

Cứ men theo dấu chân tía nuôi tôi, tôi

vừa đi vừa dắt con Luốc chạy ộp oạp trên
bờ đất sình lút ngang ống chân.

Những vết cũ lội từ trên bờ xuống rạch

đã được phủ một lượt phù sa mỏng khi
triều xuống rất dễ phân biệt với dấu chân
mới của tía nuôi tôi.

… tôi nghĩ có lẽ tía nuôi tôi đã lợi dụng

những cái rễ to lớn này làm cầu trèo lên
cây, đi lên bờ rồi.

160
Không lẽ tía nuôi tôi đến đây biến thành
chim bay mất hay sao?

… thế là tôi đã nắm được đầu mối con

đường bí mật đã đưa tía nuôi tôi đi về
hướng nào rồi.
Tôi đi vô tìm tía tôi.

Tôi chưa kịp đáp, bỗng nghe tía nuôi tôi

kêu “trời” một tiếng.

Tía nuôi tôi cầm khúc đèn chai bước ra

đón, cốc vào đầu tôi một cái đau điếng.

Một anh đứng bên mé vũng nước với tía

nuôi tôi, giọng nói nghe còn trẻ lắm, hỏi
tía nuôi tôi tới bằng lối nào mà để tôi dò
theo vào được.
Tía nuôi tôi không đáp, chỉ lắc đầu đáp.

Tía nuôi tôi đang đứng xem một anh du

kích lau khẩu súng trường ở chỗ gốc lều,
vội ngẩng lên.

… rồi tía nuôi tôi dang cánh tay ra, nói

như phân bua…

Chú Huỳnh Tấn không cần biết có lời

phân trần của tía nuôi tôi.

Cú Huỳnh Tấn quay sang bảo tía nuôi

tôi.

Tía nuôi tôi và một số người có con em

trong hàng ngũ được xếp đứng chỗ danh
dự….

Giữa lúc mọi người đang đứng trầm

ngâm yên lặng, bỗng tía nuôi tôi dặng
hắng một tiếng lớn.

161
Bàn tay tía nuôi tôi đang run run vuốt lại
nếp áo, và đôi mắt ông cũng vừa liếc
nhìn sang tôi.

Ai nấy đều ngạc nhiên, hướng mắt nhìn

theo tía nuôi tôi.
Tôi cảm thấy hơi bực mình và lo lắng
nhìn theo tía nuôi tôi.

… cũng quay về phía tía nuôi tôi.

… cũng giật mình vội vã chạy ra đứng

nghiêm trước mặt tía nuôi tôi.

… tía nuôi tôi vừa nói vừa ngập ngừng

đưa tay trỏ vào tôi.
Tía nuôi tôi vừa trỏ vào tôi, vừa nhìn vào
mặt cách rất tự hào.
Sao, tía mở đầu như vậy con nghe có
được không?

Tía nuôi tôi cứ nhìn vào mặt tôi.

Tía nuôi tôi liếc nhanh vè chỗ vừa phát

ra tiếng cãi nhau,…
Cả tía nuôi tôi cũng cười cười nhìn tôi.

Tía nuôi tôi lại dặng hắng một tiếng lớn.

Tía nuôi tôi khẽ dặng hắng mấy tiếng
trong cổ.
Khi chú Huỳnh Tấn nghe tía nuôi tôi bảo
chú cứ “kỷ luật sắt” tôi thì tôi thấy chú có
hơi cười mủm mỉm, liếc nhìn tôi.

Đấy, tía mày dặn tao như thế, mày nghe

chưa?
Nhưng khi tía nuôi tôi hỏi chú có hứa với

162
ông như thế được không, giọng tía nuôi
tôi nói nghe sao mà khẩn thiết,…

Chú ngẩng mặt quay nhìn vào trung đội,

rồi trang trọng nhìn vào tía nuôi tôi.

… tía nuôi tôi khẽ nghiêng đầu, nói lắp

bắp.

Tía nuôi tôi nói đến đây, bàn tay ông từ

từ vén vạt áo rút con dao găm sáng quắc
trong chiếc túi da beo ra, cầm con dao
đưa lên.

Đôi mắt tía nuôi tôi sáng lên.

Ngày trước tía đánh rơi nó… Hôm nay

tía giao nó lại cho con.

Coi như lúc nào cũng có tía bên cạnh

con.

Tôi bước tới ba bước, đỡ con dao trên tay

tía nuôi tôi.

Tía nuôi tôi cười cười vỗ vào lưng tôi!

Sau buổi lễ, tía nuôi tôi đã có ý định theo

thuyền đưa tôi đi.

Nhưng khi ra đến bờ sông, tía nuôi tôi

ngần ngừ nhìn tôi một lúc, rồi lắc đầu
bảo: “Thôi, tía bận lắm…”

Đoạn tía nuôi tôi vỗ vào vai tôi một cái

thật mạnh: “cố gắng, nghe con!”.

Tía nuôi tôi cài lại cúc cổ cho tôi, miệng

lắp bắp.

… tía nuôi tôi hỏi bằng giọng có hơi khó

chịu.

Mặc kệ tía nuôi tôi nhìn bà bằng cặp mắt

163
 sốt ruột,…

Tía nuôi tôi nhấc tẩu ra khỏi miệng, thở

một hơi khói thuốc lá đặc sệt, dim mắt
ngó má nuôi tôi.

Tôi cúi đầu chào tía nuôi tôi, chào má

nuôi tôi, gởi lời chúc thằng Cò mau
mạnh,…

165. Tía(2) Cái gì lóc bóc như cá ăn tía vậy, Cò? Bầy, đàn 2 3

Ừ, cá ăn tía thì nghe phải giống như nồi

cơm sôi kia.

166. Tiệm Đèn măng sông trong các hiệu buôn, các Quán, cửa 2 3
tiệm ăn của người Hoa kiều thắp lên sáng hàng
rực.
Chỉ còn quán cà phê dưới tàn cây bã đậu,
mấy tiệm hủ tiếu của người Hoa kiều ở
chỗ dãy phố ngói nằm bên trong chợ ngó
ra kênh và quán dì Tư Béo là có ánh đèn,
lác đác bóng người lui tới

167. Tới Tôi lạc tới xóm chợ này, tính ra đã có Đến một nơi 153 5
hơn nửa tháng. nào đó
Không chờ nghe bác ừ, thoáng cái, tôi đã
đặt chân tới bờ.

Bộ Tây sắp đánh tới nơi, nên người ta

đem vườn bách thú ra phát mãi hay sao!

Người từ Sài Gòn chạy xuống tới đây

cũng có.

Không ai biết tôi từ đâu trôi giạt tới.

Chỉ khi đêm đến mới có đôi chút gió lao
xao từ hướng vịnh Thái Lan thổi tới.
Này, chú em, hễ có ban chỉ huy đến hỏi

164
thì nói không có ai tới uống rượu đây cả
nhé!

Nhưng trong đám người thường lui tới

nơi đây, tôi chỉ đặc biệt chú ý có hai
người.

Chỉ còn quán cà phê dưới tàn cây bã đậu,

mấy tiệm hủ tiếu của người Hoa kiều ở
chỗ dãy phố ngói nằm bên trong chợ ngó
ra kênh và quán dì Tư Béo là có ánh đèn,
lác đác bóng người lui tới.

Tôi đáp, giọng vui vui, bụng có hơi rạo

rực một chút, vì thấy ông già chú ý tới
mình.

Tây tới gần rồi sao, tía?

Dông sắp tới rồi.

Cha con ông cụ già bán rắn vừa kịp

khiêng hai chiếc giỏ xuống thuyền thì
cơn dông ùn ùn thốc tới.

Ghi gì mà hết tờ nọ tới tờ kia vậy?

Tới đâu sẽ ứng phó tới đấy! Nếu chúng
giở trò hành hung thì tôi sẽ sử dụng tới
con dao.

Cũng không một ông khách rượu nào tới

quán.

… tại sao đêm nay không thấy ma nào

mò tới?
Và đột nhiên tôi bỗng nhớ tới gương mặt
bầu bĩnh của em bé gái có hai bím tóc tết
trái đào….

Trong tất cả những người đàn ông lui tới

165
quán rượu này, không có hắn.

Đôi vai rộng bè khom khom chồm tới

trước như một con giả nhơn…

Bỗng nhiên tôi cảm thấy ruột gan phèo

phổi mình thót lên, đầu cúi tới trước.
Hay giặc đã tới rồi?

Không biết chừng nó đã ra tới Ngã Bảy

rồi!

Ba má tôi thì chắc chắn là còn ở tận sông

Hậu Giang, chẳng bao giờ xuống tới
chốn này.

Ông ơi! Tây tới rồi, ông ơ…ơ…ơi!

Làm gì mà cuống lên… như giặc tới vậy?

Tây tới bên nách rồi, ông còn đứng đây

chờ nghe! An ơi, dậy mau! Tây tới rồi,
con ơi!

Nghe hơi thở hổn hển vụt qua trước mặt,

tôi lao tới ôm chầm lấy má tôi.

Bây giờ, tới phiên có nhiều bà vừa gọi

nhau vừa khóc.

Tôi ngồi xuống gốc xa – kê, chờ xem có

chiếc xuồng nào tới để xin quá giang
sang bên kia bờ.
Đột nhiên, tôi bỗng nhớ tới câu chuyện
anh Ba thủy thủ đã kể cho tôi nghe và
bản năng huyền bí của loài chim cánh
cụt.

Gần khắp mặt biển Thái Bình Dương,

cảng nào anh cũng có tới.

Chỉ có những xứ ở bên kia tây bán cầu là

166
anh chưa đặt chân tới thôi.

Trên rừng, dưới biển, đồng ruộng, núi

cao… bất cứ chỗ nào mình cũng đi tới.

Một lượn sóng thân cao như núi hiện lên

ở chân trời, băng băng chạy tới trong tốc
độ nhanh khủng khiếp, rồi chồm qua phủ
mất con tàu và cuốn tôi đi… trôi mãi…
trôi mãi….

Lâu lâu, một tràng đạn đại bác không biết

từ đâu bắn tới ùng oang… ùng oàng… nổ
dữ dội ngoài Ngã Ba Kênh.

Sự tình đã đến nước này thì tôi cũng

mặc, tới đâu hay đó.

Một con chó đứng giữa đường thấy tôi đi

tới, cụp đuôi lủi vào bờ giậu.

Cả ngay hôm sau, tôi cứ nhằm về hướng

những chòm cây có nhà ở mà đi tới.

… cho tới khi gặp một dòng sông nước

đặc như màu cà phê chắn ngang trước
mắt.

Tôi không biết mình đang đi tới chốn nào

đây?

Cháu còn trẻ tráng… đi được tới đâu,

cháu đi tới đó.

Tây đánh gần tới, thiên hạ chạy tứ tán,

bán cho ai?
Tới nhà rồi. Dậy! Dậy lên nhà, An ơi!

Tôi giụi mắt mấy cái, bàng hoàng một

lúc mới nhớ ra là mình đã ngủ dưới
thuyền từ khuya đêm qua cho tới bây giờ.

167
Khi anh Hai bế chị Hai ra đến sân thì tên
địa chỉ Khá đã cầm gậy lững thững bước
tới.

Cái thứ mồi nhái sống gặp nước bơi lom

xom thì chỉ tổ quến cá lóc tới phá mồi.
Tôi khom người chồm tới, thổi phù phù
mấy cái vào những đầu củi ngún lem
nhem.

Bộ rắn tới nạp mạng chi tụi mình hả?

Tại mày nên bây giờ mới chỉ đi tới đây.

Không thì xuồng đã ra tới sông lâu rồi.

Tôi cũng cười theo nó và lần mò tới ngồi

gần bên, coi trò chơi lý thú của nó bày ra.

Con Luốc động đậy cánh mũi, rón rén

mò tới.

Chúng tôi tiếp tục đi tới một cái trảng

rộng.

Tôi muốn hỏi nó về cái “sân chim”,

nhưng vì tự ái và nghĩ nếu mình gặp cái
gì cũng hỏi thì nó sẽ khinh mình dốt, bèn
im ỉm đi tới.
Tía nuôi tôi đã đi lần tới, đứng phía trên
hướng gió.

…. Chiếc quần lính Pháp có tới những

sáu túi.

Đánh đâu thì còn nhịn được, chứ đánh

lên đầu là nơi thờ phụng ông bà… thì số
mày tới rồi!
Mình thì cần gì tới súng?

Tôi cho rằng sung dở lắm, động tới thì

168
kêu ầm ĩ.

Cứ tình hình này…. Thì chúng nó cũng

sẽ mò tới đây thôi.

Chúng bay rất thấp, là là trên ngọn cây

khi tôi vừa kịp nghe thì chúng đã tới rồi.
Mùi dầu bay tới chỗ chúng tôi khét lẹt.

Xuồng ra tới sông, tôi bảo tía nuôi tôi.

… tía nuôi tôi vừa nói vừa rướn người
thọc mạnh chân sào xuống tận lớp đất sét
cái, hai tay nắm chặt đầu sào đẩy xuồng
trườn tới.

Rồi vun vút tràn đến một bầy heo rừng,

con lớn con bé tranh nhau chạy, sống
lưng nhấp nhô tràn tới như một làn sóng
mực.

Một con trăn gió uốn lưng trườn tới, đầu

cất cao hơn ngọn sậy, ngoằn ngoèo lướt
hút vào bụi cây tra um tùm.

Mình vào gần tới đầm lầy rồi!

Chỗ này, lửa không cháy tới đâu.

Nước ngọt lắm, chỉ hơi có chút vị bùn và

phảng phất mùi cỏ, nhưng tôi uống tới
đâu thấy mát rượi tới đó.

Tôi lại nhớ tới cái địa bàn có cây kim lúc
nào cũng quay quay chỉ về phương bắc.

Khi họ tới chỗ lấy củi, bấy giờ người

chồng mới tháo dây, cởi trói cho vợ.

Hai cha con đốt một đống lửa to tướng

dưới gốc cây mắm khô, trước khi trèo lên
một cây khác ngồi chờ bình minh tới.

169
Không phải đã tới “số” rồi à?

Nó không phóng lên tới chỗ này đâu.

Cứ men theo bất cứ con lạch nào, theo

hướng nước chảy của nó mà đi thì tới
sông thôi.
Chúng tôi giẫm lên những lớp tro dày
còn nong nóng, tìm dò mãi mới đi tới chỗ
cái lung còn nước….

Khi tôi lên tới nơi, lách qua mấy người

đứng bên ngoài, chen được vào trong thì
thấy tía nuôi tôi đang quỳ xuống bên cái
thây đắp bằng mấy tàu lá chuối.
Chúng nó dắt tôi về tới một ngôi miếu
khá lớn…
Lối nào cũng tới.

Phơi nắng suốt hai ngày mà không thấy

thằng lính nào mò tới.

Chưa tàn nửa điếu thuốc, nó đã tới.

Vả lại cũng sắp về tới ổ chúng nó rồi mà.

Một thằng Tây đội kê – pi vàng rực, vai
đeo ga – lông chớp chớp ánh kim tuyến,
ngồi bên cạnh con đàn bà mặc quần áo
nhà binh đang đưa ống nhòm ngắm tới
phía trước.

Nó là con vợ thằng Tư Mắm ngày trước

vẫn thường lui tới bán dừa khô, bí rợ trên
chợ Chắc Băng đấy!

Tôi bỗng nhớ tới bàn tay ngón búp măng

của con mụ đàn bà đẹp một cách dễ sợ đã
dúi vào tay tôi tờ giấy bạc năm hào nơi

170
quán dì Tư Béo mà tôi đã từ chối không
nhận.

Một đám rều nữa lại trôi tới.

Đám rều thứ ba trôi tới, bé hơn hai đám

trước, trôi lờ dờ, coi bộ chậm chạp.
Con chó đứng bên tôi ve vẩy đuôi, lao về
phía chân người đi tới.

Tía lặn xuống tới đáy sông, làm sao nó

bắn trúng được.

Chúng đưa thêm tới ba tiểu đoàn, mở

những cuộc càn quét báo thù liên mien
khắp các vùng rừng chung quanh.
Nước mỗi ngày một chảy xiết, và dòng
sông càng đi tới càng mở rộng mênh
mông.

Cứ mỗi bước ông đi tới, những cây mắm

lại kêu lắc rắc dưới chân.

… tay trái áp vào ngực, nghiêng người

tới trước, nói cách trịnh trọng.
Chẳng hay ông bạn từ đâu tới?

Giặc Pháp đã vào tới đó.

Nghèo như chiếc lá rụng xuống dòng
sông, nước trôi tới đâu mình theo tới đó.
Khi biết ông bạn phương xa vừa tới có
“bà nội tướng” đang thổi cơm dưới
thuyền….
Còn phải nghĩ tới miếng sống chứ.

Dạo đó, năm nào trên Biển Hồ hoặc Nam

Vang cũng chở cá sấu về bán ở các chợ
tỉnh dọc sông Cửu Long, hết bè này tới

171
bè khác.

Phải có đến mười hai người đàn ông lực

lưỡng mới khiêng nổi nó và đưa vào tới
bờ.

Nghèo như chiếc lá rụng xuống dòng

sông, nước đưa tới đâu mình theo tới đó!

Buổi chiều hôm kia, ca –nô xích hầu của

nó tắt máy thả trôi theo nước tới vịnh
Bần Cùi, bắt mất hai người câu tôm.

“Con đầm già” ngày nào cũng vè vè lượn

sát xuống ngọn cây và bữa nay nó dắt hai
chiếc tàu há mồm vào sắp tới đây rồi.
Giặc tới thì theo anh em dân quân tự vệ,
du kích đánh lại nó.

Giặc sắp tới bên nách.

Nhiều lúc nhớ tới anh Ba thủy thủ, tôi tự

hỏi…

Trên rừng, dưới biển, đồng ruộng, núi

cao… bất cứ chỗ nào mình cũng đi tới.
Phải rồi, tất cả những quang cảnh chói
lòa màu sắc rực rỡ in trong xấp bưu ảnh
của anh Ba thủy thủ đã cho tôi ngày
trước đó, đều đẹp và có một sức hấp dẫn,
khiến cho mình càng muốn đi tới.

Nhưng nó xa xôi quá, biết bao giờ mình

có thể tới được.
Tôi nằm xuống bên thằng Cò, chưa kịp
xoay trở lấy thế nằm cho ổn thì cơn ngủ
đã kéo tới khép chặt đôi mi mắt nặng chịt
của tôi lại rồi.

172
Lâu lâu có luồng gió từ xa chạy tới, cuốn
từng vầng cát lớn bay mù mịt, phủ mất
bóng những đàn bò uể oải đứng gặm cỏ
khô dưới những tầng cây thốt nốt,…

Chúng tôi đi tới đâu, chó sủa rộ lên tới

đó.

Từ lúc mặt trời mọc cho tới khi mặt trời

lặn, không kiếm đâu ra một bóng cây để
tránh nắng.

Tôi không chú ý tới sự mừng rỡ của má

nuôi tôi và thằng Cò.

Bỗng nghe tiếng hu… hu… từ đâu vẳng

tới.

Tây khó bề tới.

Lục hỏi thăm Tây đánh vào tới đâu rồi,
hỏi chúng ta từ đâu tới.

Thầy Bảy tới rồi!

Ông cụ già ban nãy đã ước đoán nó là

“con lai”, bước tới gật đầu chào thầy
giáo, vừa hỏi vừa nhìn vào mặt thầy rồi
lại đưa mắt nhìn con vật.
… bám trên một khúc gỗ trôi qua biển
chẳng hạn, mà nó lạc tới đây.

… xương hóa thạch xa xôi mà sự hiểu

biết của họ còn lâu lắm mới có thể với
tới,…
Bất cứ chúng nó từ đâu tới, hung hãn đến
thế nào, nếu bà con ta đều đồng tâm nhất
trí thì chúng ta đều có thể diệt trừ được
chúng cả.

173
Nhưng mấy tiếng kêu bất thình lình từ
chỗ bờ sông vọng tới khiến thầy quay
mặt trông ra và thôi không nói nữa.

Dì Tư mới tới đó hả? Dì ở đâu tới đây?

Thằng Cò bỗng quát tôi, rồi nó vênh

vênh bộ mặt làm ra vẻ cứng cỏi, vung
vẩy chai dầu lửa trong tay, lội bươm tới
trước đi một mình.

… thì tôi lại thấy như khu rừng cứ lặng lẽ

chìm dần xuống biển, và một nỗi lo sợ
không đâu, bất thần ập tới,…

Hừ! Thằng Tây mới tới Năm Căn hơn hai

tháng thôi.

Dường như không chú ý tới sự phản ứng

của má nuôi tôi và cũng không buồn nhìn
bốn con mắt thô lố ngạc nhiên …

Chí như cái Hòn Khoai ngoài biển kia mà

nó còn mò tới đóng đồn.

Đôi khi cũng có một vài người lạ mà tôi

đoán chừng là bị giặc càn chạy tới đây.

Tôi cầm dao men theo bờ rạch, đi tới một

chỗ ngoặt bèn chui ngay vào núp trong
một bụi sậy um tùm.

Chưa vào tới cửa, tôi đã gọi giật giọng.

Tôi lội ngay xuống rạch, ngược theo

dòng nước gợn bùn vẩn đục ngầu từ
trong rừng chảy ra, mải miết bươn tới.

Nhiều quãng bị cành lá rậm rạp trên cao

che phủ, bóng nắng không lọt xuống tới,
khiến cho dòng nước tối om om, trông rất

174
dễ sợ.

Tôi vẫn mải miết đi tới.

Trên khoảng tầm cao quá đầu người, tôi

như con vượn, cứ dò theo dấu vỏ rễ
xước, chuyển từ cây này sang cây khác đi
tới mãi.

Tiếng “các các” kêu vang rừng của con

chim đen to tướng tan dần trong mênh
mông vắng lặng, khiến tôi rung mình nhớ
tới con kì đà kinh khủng đã đào mộ
người chết nơi đồng mả.

Không biết là nó muốn báo cho tôi biết

rằng nó hãy còn đứng đấy, hay nó dọa
một con chồn con cáo nào đang mon men
tới gần.

Trong những luồng gió từ màn đêm thăm

thẳm thổi tới.

Lần theo mùi cá kho cháy, tôi dắt con

Luốc càn rừng, đi tới.

… giữ nó lại và khẽ suỵt mấy tiếng,

không thì nó sủa váng lên và bỏ tôi chạy
vụt tới đấy ngay.

Giọng sôi nổi đầy nhiệt tình vừa thốt ra

của ông làm tôi không muốn nhớ tới
tiếng cười khành khạch đầy gượng gạo
của ông và cái dáng người còm cõi, rầu rĩ
cầm bát rượu thở dài nơi mà chúng tôi
chiều nọ.

Cổ hai chú liên lạc mới sung vào đơn vị

đều cao chưa tới vai anh du kích cầm cờ
đứng giữa.

175
 Nhưng dẫu sao thì nó hãy còn ăn chưa no
lo chưa tới.

Tôi bước tới ba bước, đỡ con dao trên tay

tía nuôi tôi.

Má nuôi tôi chạy tới, thở hổn hển.

168. Trái Tôi bước thêm mấy bước , qua những Quả 2 3
đống trái khóm chin vàng tỏa thơm mùi
mật, thấy hai con trút nằm khoanh, vảy
xếp lại như những đồng hào lấp lánh.

Ban ngày hái trái bình bát, tìm mật ong

ruồi ăn đỡ dạ; ban đêm chúng tôi trèo lên
những cây to, tìm chạc ba tựa lưng thật
vững, buộc người vào cành cây, ngủ đến
sáng.

169. Tràm Những đầu ngọn cây tràm và chiếc Loại cây vỏ 16 1
xuồng không đang buộc bên bờ kia hiện xốp, lá làm
lên xanh biếc, dường như trời đất cỏ cây thuốc nhuộm
và những gợn sóng lăn tăn không ngớt vỗ hoặc xoa bóp
nhẹ đôi bờ kia thảy đều rung rung trong
sắc xanh kỳ ảo, mắt người chưa kịp trông
rõ đã biến mất vào bóng tối.
Mặt trời đã xuống ngang ngọn cây tràm
bên kia bờ kênh
…hai bên bờ mọc chen chúc những cây
tràm vỏ trắng, cánh lá rậm rạp.
Hai vợ chồng che một túp lều bên cây
tràm độc chiếc, để lấy nới làm phương
hướng tìm về.
Bờ tràm khô đứng im lìm dưới ánh sáng
xanh biếc.
Ánh sáng trong vắt, hơi gợn một chút

176
 óng ánh trên những đầu hoa tràm rung
rung, khiến ta nhìn cái gì cũng có cảm
giác như là nó bao qua một lớp thủy tinh.
Bây giờ mày cứ nhìn kĩ vào khoảng cách
giữa hai nhánh tràm cao kia!
Trên những ngọn tràm cao, đang lướt
qua một đoàn li ti như nấm trấu bay, phát
ra những tiếng eo…eo…eo…eo
Tôi nhìn theo ngón tay nó trỏ lên một kèo
ong gác trên cây tràm thấp.
Chọn được vùng rừng tốt, biết rằng đến
mùa xuân tràm sẽ kết nhiều hoa, minhg
mới định chỗ gác kèo.

Ờ, kèo cũng là nhánh tràm thôi

Mắt tôi vẫn không rời tổ ong lúc nhúc

trên cây tràm thấp kia.
Lửa đỏ đã bốc lên, vượt khỏi những đầu
cây tràm cao nhất ngoài phía bờ sông.
Ngôi lều của chú Võ Tòng lấp mất trong
lớp than màu tro, nếu không có những
khúc cây tràm xếp lên nhau làm bậc
thang còn chìm ở mé nước thì tôi không
thể nào nhận ra dấu vết của ngôi nền cũ.
Khu rừng bên tả ngạn vẫn còn đứng xanh
rờn, soi bóng những cây tràm bạc thếch
trên dòng nước lờ đờ.
Tôi giật mình thức dậy, vẫn còn thấy tía
nuôi tôi ngồi cầm cái tẩu lăn tăn trong
lòng bàn tay, bên gốc cây tràm trước sân.

170. Trầm Ông trầm mình dưới nước, chỉ ló người Chìm, hoặc 3 2
từ phần giữa ngực lên trên. làm cho chìm

177
 Bao giờ ông cũng phải uống một tô nước ngập dưới

mắm cốt, để trầm dưới nước lâu không nước

bị nhiễm lạnh.

Rồi dần dần đuối sức, không chịu đau nổi

nữa, nó tìm một cái vịnh sâu nào đó,
trầm xuống đáy.

171. Trật Cũng như người lính cầm sung, phải bắn Sai, không 1 2
bách phát bách trúng, bắn sao cho đừng đúng, không
trật một viên. trúng

172. Trời ơi Trời ơi! Chỉ nhích ra một phân, bất cứ ở Vớ vẩn, 14 2
phía nào thì những mũi dao sắc nhọn như chằng ra gì
gươm kia cũng đâm xóc lút vào da thịt.

Trời ơi! Mày đi đâu mà họ tìm mày khắp

cả chợ?

Trời ơi, mày có vào bưng đĩa thịt bò ra

giùm tao một chút không?

Trời ơi, tao tưởng mày chết rồi!

Trời ơi! Ông già rót rượu đẹp quá!

Trời ơi, trong chai toàn là những ngón

tay người ngâm rượu.
Trời ơi, có thể nói cha ấy là một ác- xơ-
nan, khắp người đeo đầy vũ khí.

Trời ơi, giá mà anh Sáu tuyên truyền đến

với tôi trong lúc này….

Trời ơi! Tôi có đọc báo Tây và dịch

nghĩa dịch ý gì cho anh Sáu tuyên truyền
hồi nào đâu mà bà ta bỗng dựng hứng
khẩu khoe tiếng lên như vậy?

Trời ơi, không phải Tây.

Trời ơi, một con kỳ đà kinh khủng, mà

178
 tôi chưa từng thấy và chưa từng nghe tía
má nuôi tôi nói đến bao giờ.

Trời ơi, bộ anh Hai muốn tôi “mượn tửu

binh giải phá sầu” à?

Trời ơi! Chú em này sao lại biết mà gọi

đúng tên cúng cơm của mỗ vậy kìa?

Trời ơi, ông già mình ổng làm gì vậy

kìa?

173. Trúng Dây thừa quá thì mất công lặn xuống Bị thương 2 4
thương kiếm lâu mới gặp cá sấu trúng thương,
mà dây ngắn quá thì nó kéo phao chìm
dưới nước, chẳng biết đâu mà mò.

Con cá sấu trúng thương, đập đuôi ầm

ầm, lộn lên lộn xuống, quẫy mạnh làm
cho mặt sông nổi dậy sóng cồn.

174. Trút Tôi thu lại như một con trút, ngồi sát vào Tê tê 2 1
chân bệ thờ.

Tôi bước thêm mấy bước, qua những

đống trái khóm chín vàng tỏa thơm mùi
mật, thấy hai con trút nằm khoanh, vảy
xếp lại như những đồng hào lấp lánh.

175. Trự ta Cá sấu trừng lên thở thì bị tro cay mắt, Hắn ta 1 4
trầm lâu thì ngạt, mà hễ bị tro cay mắt thì
là y như trự ta đập đuôi chạy lên bờ tức
khắc.

176. Vạt Thằng Cò đang ngủ trưa, ngáy khò khò Giác 3 4
bên bộ vạt. (giường)

Còn người cầm chiếc đèn pin, mặc bộ

quần áo bà ba rách nhiều chỗ, mặt xương
xương, râu mọc tua tủa xung quanh cằm

179
 vì lâu ngày không cạo, đang ngồi trên bộ
vạt lót bằng cọng sống lá kia thì tôi trông
quen lắm.

Người ấy buông chiếc đèn pin ra, nhổm

lên, nhảy xuống khỏi bộ vạt, đứng sững
nhìn vào mắt tôi.

177. Vận Một em bé vận bộ quần áo bằng xa tanh Mặc 6 3

màu đỏ, tóc tết quả đào, mang đôi hài vải
đen bước ra, cúi chào khán giả.

Một ông cụ già cởi trần, râu quăn queo,

vận xà rông đen, đầu bịt khăn lụa đỏ,
người cao lớn như tía nuôi tôi, đứng lên
cất giọng ồm ồm.

Hai người đàn ông kia hơi có tuổi, gầy

gò, đầu cạo trọc như nhau, mỗi người
vận một cái khố nhuộm màu cỏ cây.
Một người đàn ông cởi trần, đầu không
đội mũ, vận chiếc xà rông đỏ đi trước xe
lúa, tay cầm sợi thừng dắt theo con trâu.

Ông già Tư bịt khăn đỏ cũng mình trần,

vận chiếc xà rông đen, đứng trước mũi
thuyền cạnh tía nuôi tôi.

Người chủ nhà mặc may- ô trắng, vận xà

rông to kẻ ca – rô đen, đứng trên sàn chỉ
trỏ về phía những cây xoài cổ thụ, nói
lăng líu một hồi.

178. Vịt Dì Tư Béo lạch bà lạch bạch như con vịt Ngan 1 3
xiêm mái xiêm, ra đứng bên cạnh lão, vừa thở
ài vừa hỏi phụ họa..

179. Vọp Những buổi triều lên, nước chỉ ngập quá Loại sò to, vỏ 1 2

180
 gối thôi, chúng tôi năm bảy đứa rủ nhau trắng, sống ở
đi bắt vọp, bắt cua, trên đường về thường biển
đuổi nhau chui qua những “cánh tay
đước”, móc bùn ném nhau, té nước và
reo hò ầm ĩ – những lúc đang vui và
chung quanh có đông bạn bè ấy thì tôi có
cảm giác như rừng đước đang xôn xao từ
dưới biển mọc lên.

180. Vô Những đêm giật mình thức giấc, nằm Vào 18 5

nghe tiếng gió rít thê lương từ cánh đồng
xa mông quạnh và lắng nghe tiếng nước
chảy ào ào dưới chân cầu nước bắc ra
con kênh thẳng tắp chạy dài vô tận trước
ngôi chợ này, tôi vẫn thường ngẩn ngơ
nghĩ vậy.

Vô nhà lão ăn thịt rắn một bữa chơi đi!

Bộ mày ở ngoải vô sao mà dám nói đó là
tàu?
Nghe nói Tây vô Chắc Băng rồi phải
không? Đằng mình bỏ trống cho nó vô à?

Mày ở chợ vô đây, rồi còn phải học tao

nhiều.

Nó chui vô miệng mày hở?

Tao hỏi nó chui vô mấy con rồi?

Nhưng bây giờ sự tình đã lỡ rồi, ông giữ

cái giấy xanh xanh ấy, cứ ra vô bốt như
thường, có tin tức gì thì báo cho anh em
biết

Tôi nói: “Lạy ông! Ông có bắn thì bắn,

chứ tôi không trở vô đó nữa đâu. Dứt

181
 khoát là không trở vô!”

Ông nội tôi bèn đút vô họng nó một khúc

gỗ móp, dài chừng ba tấc.

Nó vô đây, vác dao vác rựa chém nó ra

từng khúc như khúc chuối, cho bỏ cái
thói cướp nước người ta.

Nghe có lính Bắc Bộ ngoài cụ Hồ đưa vô

rồi mà!

Vô nhiều lắm rồi!

Ông đi vô chơi với mấy anh du kích

trong rừng!

Tôi đi vô tìm tía tôi.

Ai bảo mày lội vô đây?

181. Xà Một ông cụ già cởi trần, râu quăn queo, Váy 3 3
rông vận xà rông đen, đầu bịt khăn lụa đỏ,
người cao lớn như tía nuôi tôi, đứng lên
cất giọng ồm ồm.

Một người đàn ông cởi trần, đầu không

đội mũ, vận chiếc xà rông đỏ đi trước xe
lúa, tay cầm sợi thừng dắt theo con trâu.

Người chủ nhà mặc may - ô trắng, vận xà

rông to kẻ ca – rô đen, đứng trên sàn chỉ
trỏ về phía những cây xoài cổ thụ, nói
lăng líu một hồi.

182. Xài Số ông đưa tới… chỗ có bạc xài. Tiêu, dùng, 2 3

Mày muốn kiếm tiền xài không? hoặc làm gì

đó.

183. Xe thổ Xe thổ mộ chọc cán roi vào căm xe khua Xe ngựa, 1 2
mộ lách cách. thùng xe có
mái che,

182
 thường được
trang trí đẹp,
dùng để chở
hàng hóa.

184. Xé Bắt gà làm xé phay ăn thôi. Xé bằng tay 1 2

phay theo sớ (thớ)
của thịt gà,
không dùng
dao

185. Xị Tư Mắm gọi một xị rượu đế, ngồi ngay ở Chai nhỏ có 1 2
đầu chiếc bàn dài chỗ cửa ra vào, rót dung tích
rượu ra cốc và lặng lẽ xé mực bỏ vào khoảng một
miệng nhai nhồm nhoàm. phần tư lít.

186. Xích Chúng cho quân xích hầu ăn mặc giả Mật thám, 2 3
hầu thường dân mò vào, toan bắt sống mấy thám báo.
anh tự vệ ở đầu trạm canh, nhưng ta có
cảnh giác phát hiện kịp.

Buổi chiều hôm kia, ca –nô xích hầu của

nó tắt máy thả trôi theo nước tới vịnh
Bần Cùi, bắt mất hai người câu tôm.

187. Xuồng Mấy chiếc xuồng ba lá, mấy chiếc tam Xuồng nhỏ, 2 1
ba lá bản của người trên phố buộc dưới chân đóng bằng ba
cầu nước trồi lên hụp xuống theo lượn tấm ván ghép
sóng nhào, dựng mũi ngóc lên như ngựa lại.
muốn bứt dây cương.

Mình nó dài và to cỡ một chiếc xuồng ba

lá, chỗ vòng bụng thòi ruột còn đỏ vì
máu chảy ri rỉ kia, phải đến hai vòng tay
người người to lớn ôm mới giáp.

183
 TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Văn Ái, (1987), Sổ tay phương ngữ Nam Bộ, NXB Cửu Long.
2. Đỗ Hữu Châu, (1997),Các bình diện của từ và từ tiếng Việt, NXB Đại Học
Quốc Gia Hà Nội.
3. Đỗ Hữu Châu, (2006), Giáo trình từ vựng học tiếng Việt, NXB Đại Học Sư
Phạm.
4. Đỗ Hữu Châu, (1998), Từ vựng ngữ nghĩa tiếng Việt, NXB Giáo Dục.
5. Hoàng Thị Châu, (2004), Phương ngữ tiếng Việt, NXB Đại Học Quốc Gia Hà
Nội.
6. Nguyễn Hữu Chỉnh, (1993), Giáo trình dẫn luận ngôn ngữ học, trường Đại
Học Cần Thơ.
7. Nguyễn Thiện Giáp (chủ biên) – Đoàn Thiện Thuật – Nguyễn Minh Thuyết,
(1998), Dẫn luận ngôn ngữ học, NXB Giáo Dục.
8. Nguyễn Thiện Giáp, (2003), Từ vựng học Tiếng Việt, Nhà xuất bản Giáo
Dục.
9. Nguyễn Văn Khang, (1999), Ngôn ngữ học xã hội – những vấn đề cơ bản,
NXB Khoa học xã hội.
10. Trần Thị Ngọc Lang, (1995), Phương ngữ Nam Bộ, NXB Khoa học xã hội.
11. Hoàng Phê, (1998), Từ điển tiếng Việt, NXB Đà Nẵng
12. Nguyễn Kim Thản và các tác giả, (2002), Tiếng Việt trên đường phát triển,
NXB Khoa học xã hội.
13. Nguyễn Phương Thảo, Mấy đặc điểm văn hóa đồng bằng sông Cửu Long
14. Huỳnh Công Tín, (2007), Cảm nhận bản sắc Nam Bộ, NXB Khoa học Xã
Hội.
15. Huỳnh Công Tín, (1996), Tiếng Việt và vấn đề phân vùng phương ngữ, Ngữ
học trẻ 96, Diễn đàn học tập và nghiên cứu, Hội ngôn ngữ học Việt Nam, Hà
Nội.
16. Huỳnh Công Tín, (2009), Từ điển từ ngữ Nam Bộ, NXB chính trị Quốc gia.
17. Bùi Tất Tươm (chủ biên) (1997), Nguyễn Văn Bằng, Hoàng Xuân Tâm, Giáo
trình cơ sở ngôn ngữ học và tiếng Việt, NXB Giáo Dục.
18. Trịnh Sâm, (2001), Đi tìm bản sắc tiếng Việt, NXB trẻ.

184
19. Nguyễn Thị Thanh Xuân, (2004), tập tiểu luận – phê bình “Tiếng vọng
những mùa qua”, NXB trẻ.
20. Nguyễn Như Ý, (2001), Từ điển đối chiếu từ địa phương, NXB Giáo Dục, Hà
Nội.
21. Nguyễn Như Ý (chủ biên), (1996), Từ điển giải thích thuật ngữ ngôn ngữ
học, NXB Giáo Dục.
22. Nhiều tác giả, (1978), Một số vấn đề ngôn ngữ học Việt Nam, NXB Đại học
và Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội.
23. Nhiều tác giả, (1986), Ngôn ngữ học: khuynh hướng – lĩnh vực – khái niệm,
tập hai, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

185
 MỤC LỤC
A - PHẦN MỞ ĐẦU .......................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................................... 4
2. Lịch sử vấn đề................................................................................................................... 2
3. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................................ 6
4. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................................... 6
5. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................................. 7
B - PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................................... 8
Chương một: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN CƠ BẢN VỀ PHƯƠNG NGỮ TIẾNG
VIỆT VÀ TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ........................................................................... 8
I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ PHƯƠNG NGỮ TIẾNG VIỆT ............................................ 8
1. Về khái niệm phương ngữ ..................................................................................8
2. Về việc phân vùng phương ngữ trong Tiếng Việt ...............................................9
II. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ .....................................15
1. Về khái niệm phương ngữ Nam Bộ ..................................................................15
2. Một vài đặc điểm của phương ngữ Nam Bộ .....................................................15
2. 1. Đặc điểm ngữ âm......................................................................................15
2.2. Đặc điểm từ ngữ và phong cách.................................................................17
3. Các kiểu phương ngữ Nam Bộ .........................................................................18
3.1. Kiểu I- Những từ khác âm, khác nghĩa....................................................18
3.2. Kiểu II - Những từ khác âm nhưng gần nghĩa ............................................19
3.3. Kiểu III - Những từ khác âm nhưng đồng nghĩa ........................................23
3.4. Kiểu IV- những từ gần âm nhưng khác nghĩa.............................................28
3.5. Kiểu V - Những từ gần âm và gần nghĩa ....................................................28
3.6. Kiểu VI - Một trong hai từ là biến thể ngữ âm của từ kia ...........................28
3.7. Kiểu VII - Những từ đồng âm nhưng khác nghĩa.......................................26
3.8. Kiểu VIII - Những từ giống âm nhưng chỉ gần nghĩa ................................27
Chương hai: KHẢO SÁT TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ TRONG TIỂU
THUYẾT ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM CỦA ĐOÀN GIỎI...................................... 29
I. GIỚI THIỆU VĂN BẢN ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM CỦA ĐOÀN GIỎI: ....29
1. Vài nét về tác giả..............................................................................................29
1.1. Cuộc đời....................................................................................................29

186
 1.2. Sự nghiệp sáng tác.....................................................................................30
2. Vài nét về tiểu thuyết Đất Rừng Phương Nam..................................................34
II. THỐNG KÊ, PHÂN LOẠI..............................................................................35
1. Thống kê từ phương ngữ Nam Bộ trong tiểu thuyết Đất Rừng Phương
Nam của Đoàn Giỏi................................................................................................35
2. Phân loại từ phương ngữ Nam Bộ trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam
của Đoàn Giỏi......................................................................................................35
3. Bảng thống kê kết quả phân loại các từ phương ngữ Nam Bộ trong tiểu
thuyết Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi.......................................................37
III. NHẬN ĐỊNH CHUNG VỀ TỪ PHƯƠNG NGỮ TRONG TIỂU THUYẾT
ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM CỦA ĐOÀN GIỎI ....................................................43
IV. GIÁ TRỊ VĂN HỌC CỦA TỪ PHƯƠNG NGỮ NAM BỘ TRONG TIỂU
THUYẾT ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM CỦA ĐOÀN GIỎI ....................................45
1. Từ phương ngữ trong việc thể hiện những đặc điểm của thiên nhiên Nam Bộ ..46
2. Từ phương ngữ trong việc thể hiện sinh hoạt của con người Nam Bộ...............47
3. Từ phương ngữ trong việc xây dựng con người Nam Bộ..................................54
3.1. Thể hiện ngoại hình nhân vật.....................................................................55
3.2. Thể hiện tính cách, hành động và tâm lí nhân vật.......................................53
C – PHẦN KẾT LUẬN.................................................................................................64
PHỤ LỤC......................................................................................................................65
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..........................................................................................184
MỤC LỤC...................................................................................................................183

187