Professional Documents
Culture Documents
FLS Family Law and Family Violence Booklet Oromo
FLS Family Law and Family Violence Booklet Oromo
Jeequmsa Maatii
Australia keessaa .
[Oromo]
1
Barruun kun gargaarsa Sagantaa Homisha Hawaasaa Magaalaa Yarra (City of
Yarra’s Investing in Community Grants Program) fi Bu’ura Bennelong
(Bennelong Foundation) tiin Tajaajila Seerawinsa Fitzroy (Fitzroy Legal
Service) dhaan qopheessame.
This booklet is legal information only, and is not intended as legal advice. Please see
a lawyer at a community legal centre if you need advice about a specific issue. The
information in this booklet was correct as of date of publish: 21 August 2017.
2
Qabiyyee fuulaa
QABIYYEE FUULAA .................................................................................... 3
SEERA MAATII .........................................................................................5
SEERRI MAATII MAALI?............................................................................ 5
WAL-FUUDHIIN SEERA AUSTRALIA KEESSATTI MAALI? ........................... 5
Umrii .................................................................................................... 5
Wal-rratti (Dabala) fuudhuu................................................................. 5
Walitti galuu (De-facto)........................................................................ 6
HARIIROON DIIGAMUU (RELATIONSHIP BREAKDOWNS) ........................................ 6
Adda bahiinsa (Separation) ................................................................. 6
Wal hiikuu (Divorce) ............................................................................. 7
DHADACHA SEERA MAATII (THE FAMILY LAW COURTS) ......................................... 7
JAARSUMMAA (MEDIATION) .......................................................................... 8
3
WADDAAN BAHUU YOKAN WAL HIIKUU BOODA EESSA AKKA IJOOLLEEN JIRAATAN
EENYU MURTEESSA? ................................................................................... 22
4
Seera Maatii
Seerri maatii maali?
Seerri maatii jecha (term) hariiroo maatii gidduu jiru ittiin ibsuuf dhimmi
itti bahamuu dha.
5
Walitti galuu (De facto)
Australia keessatti waliin jiraachuuf seerri siif beekuuf wal fuudhuu hin
qabdu.
Jechi walitti galuu (de facto) jedhu namoota lameen (couples) hariiroo
walfuudhuu fakkaatu waligidduutii qaban, garuu seeraan ifatti kan wal
hin fuudhin jechuu dha. Kun yeroo hedduu Australia keessatti beekamaa
kan tahee fi (saala wal fakkaataa namoota lameen (dhiiraa fi dhiira,
dubartii fi dubartii) gidduu hariiroo jiru kan dabaluu dha.
Australia keessatti filmaata nama tokkoo kan hariiroo sana keessa jiruu
tahuu danda’a. Jaalalloon hariiroo kana keessa jiru itti walii galuu hin
barbaachisu.
Adda bahuuf tartiibni seeraa beekamaan hin jiru. Adda bahuuf, tokkoon
(yokan lameen) hariiroo waliin qaban tokko kaaniin akka hiriiroo sana
keessa jiraachuu hin barbaadne itti himuu dha.
6
Wal-hiikuu (Divorce)
Wal-hiikaan ajaja seeraa kan wal fuudhiitti xumura kennuu dha. Wal-
hiikuun kan seeraan beekamu (grant) yoo:
Seerri namni hariiroo sana keessa jiru badii dalaguu dhugoomsuu hin
barbaachisu.
7
Victoria keessa dhimma seera maatii kan dhageeffatu dhadacha lamatu
jiran:
Jaarsummaa (Mediation)
Jaarsummaan maatii yeroo namootni lameen waliin jiraataa turan yeroo
gargar bahan yokan wal hiikan maaltu akka tahuuf jiru ilaalchisee waliif
galuu hanqatanii waliin dubbachuudhaan waliigaltee irra gahuu jechuu
dha. Namni ogeessi Furmaata Waldhabbii Maatii (Family Dispute
Resolution) irraa walgahii isaanii kana gaggeessaaf.
Jeequmsi maatii keessa jira yoo tahe bifa kanaan jaarsummaa dubbachuun
sirrii hint ahu.
8
Jeequmsa Maatii (Family Violence)
Jeequmsi maatii maali jechuu dha?1
Jeequmsi maatii jeequmsa qaama yokan qalbii irratti maatii gidduutti
gaggeessamuu dha. Kunis akkaataa to’annaa kan namni tokko maatii
keessaa isa tokko ittiin gadi qabuu fi to’atuu dha.
Miidhaa qaamaa
Sodaachisuu
Waan namni sun hojjachuu barbaadu iraa ittisuu yokan dhorkuu
Namni maatii keessaa sun waan filmaata ofii hin taane akka dalagu
yokan raawwatu godhchuu.2
Barbaachisaa:
Jeequmsi maatii Victoria keessatti hin hayyamamu.
1
Domestic Abuse Intervention Project , “Power and Control Wheel”,
http://www.theduluthmodel.org/training/wheels.html.
2
Jones, A. & Schechter, S. (1992). When Love Goes Wrong. Melbourne: HarperCollins
9
Eenyutu jeequmsa maatiidhaan miidhama?
Kan miidhame/dandamate jedhamu nama jeequmsa maatiidhaan
miidhamee dha. Akkasumas akka adda addaatti beekama:
10
Australia keessatti sababoota irra guddaaf, jeequmsa maatii keessatti kan
miidhaa raawwatu dhiiraa fi kan miidhaman/dandamatan dubartootaa fi
ijoollee dha.
Gosa Fakkeenya:
jeequmsaa
Miidhaa rukuttaa
qaamaa kaballaa (aboottaa)
(Physical
abuse) darbannaa (humnaan)
itti-tufuu
dabbasaa (guftaa) mataa buqqisuu
jeequmsa miidhaa qaamaa kan biro bifa kam
iyyuu kan miidhaa geessisu yokan nama kan biro
sodaachisu
11
Miidhaa yaadaa miidhamaa/dandamataa maqaadhaan yaamuu
fi qalbii (calling the victim/survivor names)
(Emotional or
psychological itti dhaadachuu (swearing)
abuse)
kan miidhame/dandamate akka badii ofii tahetti
akka yaadu taasisuu
kan miidhame/dandamate tuffachuu
(humiliating a victim/survivor)
kan miidhame/dandamate akka of jibbu (badii
koo ti jedhu) taasisuu (making a victim/survivor
feel bad about themselves
amaloota bifa kam iyyuu kan hammeenya, tuffii
yokan okkora raawwaatu (behaviour that
torments, intimidates or harasses)
12
arganne yokan dalaguu itti hin fufne taasisuu
(preventing a victim/survivor from getting or
keeping a job)
miidhamaa/dandamataa dalagaa hojjachuu hin
barbaadne yokan seeraa ala tahe akka dalagu
dirqisiisuu (forcing a victim/survivor into work
they do not want to do or that is illegal)
Barbaachisaa:
Miidhaan jechaa afaan English hin tahiniin yoo dubbatames
(raawwatames) amma illee miidhaa qalbii jedhama.
Yokan godchaa kan biro bifa kamiin iyyuu to’annoo yokan gadi
qabaa miidhamaa/dandamataa irratti raawwatamuu fi nageenya
(safety) yokan nagawooma (wellbeing) ofii isaaniifis yokan kan
nama biroof kan isaan sodaachisu yoo tahe.
Amalli kanaa olii kun yokan amala kanaa olitti jiru akan irraa kan ka’e
ijoolleen yoo dhagahan yokan argan jeequmsa maatii jedhama.
Kan yoo namni sun hayyama ittiin jireenyaaf yaaddoo qabaatee fi kan
yoo jeequmsa sana gabaasee maaltu akka tahuuf jiru beekuu yoo fedhee
Gargaarsa Seeraa Victoria (Victoria Legal Aid) qunnamuutu irra jira. Yoo
hariiroo waliin qaban dhiisan illee filmaata Australia keessa tarii ittiin
turamuun danda’amuuf gargaarsa argachuutu danda’ama.
14
Gaaffii
G: Namni tokko yoo waa’ee viza ofii yaadda’e maal gochuutu
danda’amaaf?
Polisii
Yeroo jeequmsi maatii sun raawwatamu nama arge yokan dhagaheen
balaan jeequmsa maatii polisiitti gabaasamuu danda’ama.
15
Yoo namni miidhame/dandamate akka hin barbaadne illee haala
uumame sanaaf polisiin tarkaanfii fudhachuu danda’a.
Gaaffii
G: Yoo polisiin akka ani mana koo gadi lakkisu na gaafate maal
godchuun qaba?
D: Yoo akka ati mana gadi lakkistu polisiin si gaafate hin aarin, yoom fi
dhadacha kam dhaquu akka si barbaachisu giddu-galeessa seera
hawaasaa yokan Gargaarsa Seera Victoria gorsa gaafadhu. Polisiin
jeequmsa maatii b akka guddaatti ilaala.
16
Ajaja Jeequmsa Maatii (Family Violence
Orders)
‘Ajaja’ (order) jechuun maali?’
‘Ajajni’ jeequmsa maatii dhorkuudhaaf kennama. ‘Ajaja’ gosa adda
addaatu jiru:
17
seeraa fi kan miidhaa raawwate waan itti fufee raawwachuun hin taaneef
kan ittisu of keessaa qaba.
Ajajni gargar ittisaa nama miidhaa raawwate waan dalaguu qabu irraa
waan mana sana daangessu (dhorku) dhorku ni qaba.
Ajajni gargar ittisaa haalaa fi akkaataa matii sanaaf barbaachisu irratti kan
hundaawu yoo tahe illee, garuu walumaa gala, ajajni kun akka namni
miidhaa raawwate:
18
waa’ee nama tikni seeraa godhameefii sana internet irratti
maxxansuu, emaildhaan yokan gosa qunnamtii elektrikaa kam
irrattis maxxansuu akka hin dandeenye;
Nama tikni seeraa godhameef sana fuulaan akka itti hin dhaqne
yokna fageenya meetirii [X] akka itti hin dhihaanne
teessoo, bakka dalagaa, bakka jireenyaa yokan mana barmootaa,
bakka oolmaa daa’immanii yokn bakka kunuunsa ijoollee nama
ittisni seeraa godhameef sana akka hin deemne yokan meetirii [X]
akka irraa fagaatu
ajaja kana jalatti waan ibsame waan namni miidhaa geessise akka hin
raawwatne dhorkame karaa nama kan biro akka raawwatamu
godchuun hin danda’amu
Barbaachisaa:
Fakkeenyi kunneen warren bebbeekamoo yeroo hedduu ajaja gargar
ittisaa keessatti tarreessamanii dha. Haala jiru irratti hundaawee fi akka
namoota dhimmi kun isaan ilaaluu irraa ka’uudhaan waan baay’een itti
eda’amuu yokan sirrachuu danda’an.
19
Waan ajajni gargar ittisaa akka namni miidhaa geessise sun hin hojjenne
ajaje yoo raawwate namni sun ajaja gargar ittisaa cabse jedhama.
Naman ajaja gargar ittisaa cabse manni murtii hamma waggaa shaniitti
mana hidhaa galchuu yokan maallaqa hamma $24,000 adabuu danda’a.
Namootni ajajni kun isaan ilaalu hundi waan ajajani kun jedhu
hubachuun barbaachisaa dha.
Waan ifaa hin tahin yoo jiraate gorsa seeraa argachuu fi waan hunda gadi
fageenyaan hubachuun barbaachisaa taha.
Giddu-galeessi seera hawaasaa jaja kana siif ibsuuf nama afaan siif
hiiku/deebisu siif arguu danda’a.
Fakkeenya
Ajajni barbaachisaa tahee argame kan Jonathan irratti kenname ajajani
gargar ittisaa kan haadha warraa isaa Maria jedhamtuuf tika godhu isatti
kennamee jira. Ajajni gargar ittisaa akka Jonathan gara mana maatii
sanaa hin dhaqne jedha.
20
Guyyaa tokko Maria dhukkubdee ijoollee sadii qabduuf gargaarsa waan
barbaaddeef akka Jonathan mana ishee dhufuuf itti bilbiltee gaafatte.
Jonathan konkolaataa kaafatee gara mana ishee deemee, ijoolleef
nyaata hojjatee ijoollees raffise.
Ollaa isaanii kan jirtu, Angela, waa’ee ajaja gargar ittisaa isaan gidduu jiru
waan beektuuf yeroo Jonathan dhufuu isaa argitu polisii itti yaamte.
Polisiin Jonathan hidhee gara mana murtitti dhihaachuu isaa ti.
Ajajni ittisaa ishee irra waan hin jirreef Maria hin himatamtu. Jonathan
waan ajajni hin godhin ittiin jedhe raawwachuu hin qabu.
Bakki ijoolleef nagaa tahee fi kunuunsa gahaa itti argatan ijoolleef gaarii
tahuutti amanama.
21
Yoo ijoolleen warra isaanii keessaa tokkoo isaanii biratti balaan kan isaan
argatu, yokan nageenya isaaniif gaarii miti yoo tahe, warri isaanii keessaa
kan biraan (abbaan yokan haadhi) ijoollotaaf kunuunsa kennan.
Barbaachisaa:
Biyyoota tokko tokko keessatti yeroo warri lameen gargar bahan yokan
wal hiikan abbaan ijoolleef kunuunsa guutuu kenna. Kun Australia
keessatti HIN HOJJATU. Dhimmi hundi qofa qofaatti (mata-mataatti)
ilaalaman.
Fakkeenya:
Yasmin fi Michael sababa waliif galuu dadhabaniif adda adda babahuuf
(break up) murteessatan. Ijoollota lama kan lamaan isaanii jaallatan
qaban.
22
Yasmin fi Michael akka itti ijoollee isaaniif kunuunsa kennuu danda’an
irratti waliif galanii Yasmin bira Wixata (Monday) hamma Jimaataa,
Michael bira ammo dhuma torbanii (weekend) akka ijoolleen jiraatan
murteessatan.
Fakkeenya
Maria fi Jonathan gargar bahuuf murteessatan. Jonathan yeroo dabre
keessa jeequmsa uumaa waan tureef ajajni gargar ittisaa (intervention
order) itti kennamee akka jeequmsa hin uumnee fi gara mana maatii
isaas akka hin dhaqne kan jedhu ture.
Kun haa tahu malee, Jonathan ijoolleen turban tokko isa bira, turban itti
aanu ammo Maria bira akka jiraatan barbaada. Maria ijoolleen yeroo
hunda akka ishee waliin jiraatan barbaaddi.
23
Maria fi Jonathan waan tahuu qabu irratti waliif galuu hin danda’iniif,
kanaaf manni murtii dubbicha roga hundaan ilaale.
Manni murtiis ijoolleen yeroo irra guddaa Maria waliin akka jiraatanii fi
torban lamatti (fortnight) guyyaa lama Johnathan akka argan
murteesse.
Barbaachisaa
24
Sababa ajaja gargar ittisaaf yokan ajaja kan biroof yoo ijoollee kee arguu
yokan itti dubbachuun siif hin hayyamamu tahe gorsa seeraa gidd-
galeessa seera hawaasaa yokan Gargaarsa Seeraa Victoria irraa argachuu
dandeessa.
Jaarsummaa (Mediation)
Giddu-galeessa Hariiroo Maatii Magaalaa Melbourne (Family
Relationship Centre Melbourne City)
Sadarkaa gara jalaa (kara Queen Street seenama)
Level Lower Ground Floor (enter via Queen Street)
379 Collins Street, Melbourne Vic. 3000
W: www.relationshipsvictoria.com.au
25
E: enquiries@melbournefrc.org.au
Bil: 8625 3666
26
570 Bourke Street, Melbourne Vic. 3000
Bil: 1300 792 387
W: www.legalaid.vic.gov.au
Find a Community Legal Centre near you:
www.fclc.org.au/find_a_clc.php
Qunnamtii
miidhamtoota/dandamattootaaf
Haala srdamaa keessatti, yeroo hunda 000 rukutii polisii yaami.
Gargaarsa Seeraa
Gorsa gargaarsa seeraa waa’ee seera maatii yokan jeequmsa maatii
Bakka bu’ummaa tolaa yokan gatii saphlaadhaan
Ajaja gar-gar ittisaa hubachiisuuf gargaaruu
27
Giddu-galeessa Seera Hawaasaan sitti dhihoo jiru ilaaluuf:
www.fclc.org.au/find_a_clc.php
28