Mukavemet-I

Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş

Bölüm 1

Giriş-Gerilme Kavramı

Kaynak: ‘Cisimlerin Mukavemeti’, F.P. Beer, E.R. Johnston, J.T. DeWolf,

D.F. Mazurek, Çevirenler: A. Soyuçok, Ö. Soyuçok.
1.1 Giriş
Cisimlerin Mukavemeti dersinin temel hedefi, geleceğin
mühendisine çeşitli makine ve yük taşıyan yapıların analizi ve
tasarımında gerekli bilgi ve beceriyi
sağlamaktır.

Bir yapının analiz ve tasarımı,

gerilmeler ve deformasyonların
belirlenmesini içerir.

İlk bölüm gerilme kavramına

ayrılmıştır.
1.2 Statik Yöntemlerin Kısa Bir Tekrarı
Bu kesimde, basit bir yapının elemanlarındaki kuvvetler belirlenirken, temel
statik yöntemleri de tekrar edilecektir.
Yapı 30 x 50 mm dikdörtgen kesitli bir
AB kolu ile 20 mm çaplı daire kesitli bir
BC çubuğundan oluşmaktadır.

İlk adımımız, yapıyı A ve C’deki

mesnetlerinden ayırıp, bu mesnetlerin
yapı üzerine uyguladıkları tepki
kuvvetlerini göstererek, SCD’nı çizmek
olmalıdır.
1.2 Statik Yöntemlerin Kısa Bir Tekrarı
AB ve BC iki-kuvvet elemanlarıdır. Bunu dikkate almayarak ve A ve C’deki tepki
kuvvetlerinin doğrultularının bilinmediğini varsayarak analizi südüreceğiz.
1.2 Statik Yöntemlerin Kısa Bir Tekrarı
Buna göre, bu tepki kuvvetlerinin her biri iki bileşenli olarak gösterilecektir. Bu
şekilde, aşağıdaki üç denge denklemini yazabiliriz:

AB kolunun SCD’ndan:
1.2 Statik Yöntemlerin Kısa Bir Tekrarı
Buna göre, bu tepki kuvvetlerinin her biri iki bileşenli olarak gösterilecektir. Bu
şekilde, aşağıdaki üç denge denklemini yazabiliriz:
1.2 Statik Yöntemlerin Kısa Bir Tekrarı
AB ve BC’nin iki-kuvvet elemanı oldukları görülerek bu sonuçlar bulunabilirdi.
İki-kuvvet elemanları için, bu noktaların her birinde etkiyen kuvvetlerin
bileşkelerinin etki çizgileri aynıdır, zıt yönlüdür ve iki noktadan da geçer.
1.2 Statik Yöntemlerin Kısa Bir Tekrarı
Elemanların her birinin uçlarındaki kuvvetleri bildiğimizden, bu elemanlardaki
iç kuvvetleri belirleyebiliriz.
BC çubuğunun rastgele bir D noktasından bir kesit alarak, BD ve CD parçalarını
elde ederiz.

Çubuğun her iki parçasına, bunları dengede tutmak

için 50kN’luk kuvvetler uygulanması gerektiğinden,
B’de 30kN’luk bir yük uygulandığında, BC çubuğunda
50kN’luk bir iç kuvvet üretildiği sonucuna varırız.
1.3 Bir Yapının Elemanlarındaki Gerilmeler
Elde ettiğimiz iç kuvvetler, verilen bir yükün güvenli olarak taşınıp
taşınmayacağı hakkında bilgi vermez.
Örneğin BC çubuğunun bu yüklemeyle kırılıp kırılmayacağı aynı zamanda
çubuğun kesit alanına ve çubuğun yapıldığı malzemeye bağlıdır.
FBC iç kuvveti, kesitin A alanına etkiyen yayılı
elemanter yüklerin bileşkesini temsil eder.
Bu yayılı yüklerin ortalama yoğunluğu, kesitin
birim alanına etkiyen kuvvete, yani FBC/A’ya
eşittir.
O halde, kırılma FBC kuvvetine, A kesit alanına ve
çubuk malzemesine bağlıdır.
1.3 Bir Yapının Elemanlarındaki Gerilmeler
Birim alana etkiyen kuvvete veya verilen kesit üzerine
etkiyen yayılı kuvvetlerin yoğunluğuna o kesitteki gerilme
adı verilir.
P eksenel kuvvetine maruz A kesit alanlı bir elemandaki
gerilme, yükün P büyüklüğü A kesit alanına bölünerek
elde edilir:

Pozitif işaret çekme gerilmesini ve negatif işaret basınç

gerilmesini göstermekte kullanılacaktır.
1.3 Bir Yapının Elemanlarındaki Gerilmeler
Bu derste metrik birimler kullanılmaktadır. P newton (N)
ile, A metre kare (m2) ile σ gerilmesi de N/m2 ile ifade
edilmektedir. Bu gerilme birimine pascal (Pa) denir.

Pascal çok küçük bir büyüklük olduğundan, uygulamada

bunun katları kullanılır.
1.4 Analiz ve Tasarım
BC çubuğunun σem = 165 MPa emniyet gerilmeli bir çelikten yapıldığını
varsayalım. FBC = 50 kN olarak bulunmuştu. Çubuğun çapının 20 mm olduğunu
dikkate alarak uygulanan yükle oluşan gerilmeyi belirleyelim:

σ için bulunan değer, kullanılan çelikteki σem emniyet gerilmesinden daha

küçük olduğundan, BC çubuğunun uygulanan yükü emniyetli bir şekilde
taşıyabileceği sonucuna varılır.
1.4 Analiz ve Tasarım
Mühendisin işi, analiz ile sınırlı değildir. Yeni yapı ve makinelerin tasarımı, yani
istenen görevi yapacak uygun elemanların seçimi de önemlidir.
Tasarıma örnek olarak önceki yapıya dönelim ve σem = 100 MPa emniyet
gerilmeli alüminyum kullanıldığını varsayalım. Kuvvet yine 50 kN olduğundan,

Buradan 26 mm veya daha büyük çaplı bir alüminyum çubuğun yeterli olduğu
anlaşılır.
1.5 Eksenel Yük; Normal Gerilme
Önceki bölümde ele alınan BC çubuğu bir iki-kuvvet elemanıdır. B ve C uçlarına
etkiyen kuvvetler çubuk ekseni doğrultusundadır. Buna göre, çubuk «eksenel
yüke» maruzdur diyoruz.

Eksenel yüke maruz yapı

elemanlarının gerçek bir örneği,
yanda gösterilen köprü kafesinin
elemanlarında görülmektedir.
1.5 Eksenel Yük; Normal Gerilme
BC çubuğuna dönersek, gerilmeyi belirlemek için aldığımız kesit çubuğun
eksenine diktir. Elde edilen gerilme «normal gerilme» olarak tanımlanır:

σ, kesitte yayılı iç kuvvetlerin bileşkesi olan P

büyüklüğünün kesitin A alanına bölünmesiyle elde
edilmiştir.
Bu nedenle, kesitin belirli bir noktasındaki gerilmeyi
değil, kesit üzerindeki gerilmenin «ortalama değerini»
temsil etmektedir.
1.5 Eksenel Yük; Normal Gerilme
Kesitin herhangi bir Q noktasındaki gerilmeyi tanımlamak için, küçük bir ΔA
alanını ele almalıyız. ΔF büyüklüğünü ΔA’ya bölerek ΔA üzerindeki gerilmenin
ortalama değerini elde ederiz. ΔA’yı sıfıra yaklaştırarak
Q noktasındaki gerilmeyi elde ederiz:
1.5 Eksenel Yük; Normal Gerilme

Genelde, σ gerilmesi için kesitin verilen bir Q noktasında

elde edilen değer, ortalama gerilme değerinden farklıdır.
Eşit ve zıt yönlü kuvvetlere maruz ince bir çubukta bu
değişim, tekil yüklerin uygulama noktasından uzaktaki
bir kesitte küçüktür. Ancak uygulama noktası yakınındaki
kesitlerde bu değişim büyük değerlere ulaşır.
1.5 Eksenel Yük; Normal Gerilme

denkleminden, yayılı iç kuvvetlerin bileşkesinin

büyüklüğünün olduğu görülür.

Şekildeki çubuğun her parçasındaki denge koşulları, bu

büyüklüğün tekil yüklerin P büyüklüğüne eşit olmasını
gerektirir. Böylece buradan,

elde edilir. Yani, her bir gerilme yüzeyinin altındaki

hacim, yüklerin P büyüklüğüne eşit olmaldır.
1.5 Eksenel Yük; Normal Gerilme
Uygulamada, eksenel yüklü elemanlarda normal gerilme dağılımının, yüklerin
uygulama noktalarının hemen civarı hariç olmak üzere, düzgün olduğu varsayılır.
Gerilme değerleri böylece σort’ya eşit olur.

Ancak, kesitte düzgün bir gerilme dağılımı

olduğunu varsaydığımızda, elemanter statiğe
göre, iç kuvvetlerin P bileşkesinin kesitin C
ağırlık merkezine uygulanması gerekir.

Bu tip yüklemeye, «merkezi yükleme» denir. Bunun kafes ve pim mafsallı

yapılarda bulunan tüm düzgün iki-kuvvetli elemanlarda oluştuğu varsayılacaktır.
1.5 Eksenel Yük; Normal Gerilme
Ancak, iki kuvvetli bir eleman, eksenel
fakat «dışmerkezli» yüklemeye maruz ise,
elemanın Şekil b’de gösterilen parçasının
denge koşullarından, verilen bir kesitteki
iç kuvvetlerin, kesitin merkezinde
uygulanan bir P kuvveti ile M = Pd
momenti M kuvvet çiftine denk olması
gerektiğini buluruz.

Kuvvetlerin dağılımı ve buna bağlı olarak

da gerilmelerin dağılımı simetrik olmaz.
1.6 Kayma Gerilmesi
Önceki kesimde ele alınan iç kuvvetler ve gerilmeler
incelelen kesite dikti.
Bir AB elemanına P ve P’ enine kuvvetleri
uygulandığında çok farklı bir gerilme tipi elde edilir.
AC parçasının C kesitindeki iç kuvvetlerin bileşkesi P’ye
eşittir.
Bu elemanter iç kuvvetlere «kesme kuvvetleri» denir.

P kesme kuvvetini A alanına bölerek, kesitteki

«ortalama kayma gerilmesi»ni elde ederiz:
1.6 Kayma Gerilmesi

Kayma gerilmesine, çeşitli yapısal elemanları ve makine parçalarını

birleştirmede kullanılan cıvatalar, pimler ve perçinlerde sıklıkla rastlanır.
1.6 Kayma Gerilmesi
Plakalara F büyüklüğündeki çekme kuvveti uygulanırsa, EE’ düzlemine karşılık
gelen cıvata kesitinde gerilmeler oluşur.
Bu cıvatanın «tek kesme» etkisinde olduğu söylenir.
Kesitteki P kesme kuvveti F’ye eşittir. Dolayısıyla ortalama kayma gerilmesi:
1.6 Kayma Gerilmesi
A ve B plakalarını birleştirmek için C ve D bağlantı plakaları kullanılmıştır.
Buradaki cıvataların «çift kesme» etkisinde olduğu söylenir.
Serbest cisim diyagramlarından P = F/2 olduğu görülür. Ortalama kayma
gerilmesi de şu şekilde hesaplanır:
1.7 Bağlantılardaki Yatak Gerilmesi
Cıvatalar, pimler ve perçinler birleştirdikleri elemanlarda «yatak yüzeyi» veya
temas yüzeyi boyunca gerilmeler yaratır.
P kuvveti, d çaplı ve t kalınlıklı bir yarım silindirin iç yüzeyine yayılı elemanter
kuvvetlerin bileşkesini temsil eder.
Bu kuvvetlerin ve karşılık gelen gerilmelerin dağılımı karmaşık olduğundan,
aşağıdaki basitleştirilmiş ifade ile «yatak gerilmesi» hesaplanır:
1.8 Basit Yapıların Analiz ve Tasarımına Yönelik Uygulama

20 mm çaplı BC çubuğunun yassı

uçlarının 20x40 mm’lik dikdörtgen
kesitleri vardır.
AB kolunun kesiti 30x50 mm’lik bir
dikdörtgendir.
B ucundan U-şekilli bir çatal ile 30kN’luk
bir yük asılmıştır.
AB kolu çift konsol içinde geçen pimle
A’da bağlanmışken, BC çubuğu C’de tek
konsolla bağlanmıştır.
Tüm pimlerin çapı 25 mm’dir.
1.8 Basit Yapıların Analiz ve Tasarımına Yönelik Uygulama
a. AB Kolu ve BC Çubuğundaki Normal Gerilmelerin Belirlenmesi.
BC çubuğundaki kuvvet FBC = 50kN (çekme), dairesel kesit alanı A=314x10-6 m2
ve karşı gelen normal gerilme 𝜎BC = +159 MPa idi.
Ancak, çubuğun yassı kısımları da çekme altındadır ve deliğin yer aldığı en dar
kesitte,

Artan yük altında, çubuğun silindirik kısmından

değil, deliklerden birinin yakınından kırılacağı
açıktır.
Çubuğun tasarımı, yassı uçların enini veya
kalınlığını arttırarak iyileştirilebilir.
1.8 Basit Yapıların Analiz ve Tasarımına Yönelik Uygulama
a. AB Kolu ve BC Çubuğundaki Normal Gerilmelerin Belirlenmesi.
AB kolundaki kuvvet FAB = 40kN (basınç), kolun dikdörtgen kesit alanı
A=1.5x10-3 m2 olduğundan, A ve B pimleri arasında, normal gerilmenin
ortalama değeri:

A ve B’deki en küçük kesitler gerilme etkisinde değildir. Çünkü kol basınç

altındadır ve pimleri iter.
1.8 Basit Yapıların Analiz ve Tasarımına Yönelik Uygulama
b. Çeşitli Bağlantılardaki Kayma Gerilmelerinin Belirlenmesi.
Bir cıvata, pim veya perçinde kayma
gerilmelerini belirlemek için öncelikle
elemanlar üzerindeki kuvvetler açıkça gösterilir.
Çizimden DD’ düzlemindeki kesme kuvvetinin
P=50 kN olduğu görülür. Pimin kesit alanı:

olduğundan, C’deki pimde kayma gerilmesinin

ortalama değeri:

olarak bulunur.
1.8 Basit Yapıların Analiz ve Tasarımına Yönelik Uygulama
b. Çeşitli Bağlantılardaki Kayma Gerilmelerinin Belirlenmesi.

A piminin çift kesmeye maruz kalmaktadır.

SCD’ndan, P=20 kN ve

olarak hesaplanır.
1.8 Basit Yapıların Analiz ve Tasarımına Yönelik Uygulama
b. Çeşitli Bağlantılardaki Kayma Gerilmelerinin Belirlenmesi.
B’deki pim, kol, çubuk ve çatalın uyguladığı kuvvetlerin etkisinde beş parçaya
bölünebilir.
PE = 15 kN ve PG = 25 kN olarak bulunur. Böylece en büyük kesme kuvvetinin
25 kN olduğu ve en büyük kayma gerilmesinin G ve H kesitlerinde oluşacağı
görülür. Ortalama kayma gerilmesi:
1.8 Basit Yapıların Analiz ve Tasarımına Yönelik Uygulama
c. Yatak Gerilmelerinin Belirlenmesi.
AB elemanında A’daki nominal yatak gerilmesi; t = 30 mm, d = 25 mm ve
P = FAB = 40 kN için:

Konsolda A’daki nominal yatak gerilmesi; t = 2(25 mm) = 50 mm, d = 25 mm

ve P = FAB = 40 kN için:

AB elemanında B’de, BC elemanında B ile C’de ve

konsolda C’deki yatak gerilmeleri benzer yolla bulunur.
Örnek Problem 1.1
ABC kolunun üst parçası 10 mm
kalınlığında ve alt parçalarının her biri 6
mm kalınlığındadır. Üst ve alt parça
epoksi ile birleştirilmiştir. A ve C’deki
pimler sırasıyla 10 ve 6 mm çapındadır.
(a) A pimindeki kayma gerilmesini, (b) C
pimindeki kayma gerilmesini, (c) ABC
kolundaki en büyük normal gerilmeyi, (d)
B’de yapıştırılmış yüzeyler arasındaki
ortalama kayma gerilmesini, (e) Kolda,
C’deki yatak gerilmesini belirleyiniz.
Örnek Problem 1.1
Serbest Cisim Diyagramı. Tüm Askı.
ABC bağlantı kolu, bir iki-kuvvet elemanı olduğundan,
A’daki tepki düşeydir. D’deki tepki bileşenler ile gösterilir.

a. b. A ve C Pimlerindeki Kayma Gerilmesi.

Örnek Problem 1.1
c. ABC Kolundaki En Büyük Normal Gerilme.
En büyük gerilme, alanın en küçük olduğu
yerde meydana gelir.

d. B’deki Ortalama Kayma Gerilmesi.

Kolun üst parçasının her iki yanında da
yapışma vardır. Her bir yandaki kesme
kuvveti 1500 N’dur. Buna göre kayma
gerilmesi:
Örnek Problem 1.1
e. Kolda C’deki Yatak Gerilmesi.

Kolun her bir parçası için, F1=1500 N’dur ve

nominal yatak alanı 36 mm2’dir.
Örnek Problem 1.2
Şekildeki bağlantı çubuğu, A ve B’deki çift konsollar arasına cıvata ile
bağlandığında, P=120 kN çekme kuvvetini taşıyacak şekilde
tasarlanacaktır. Çubuk, 20 mm kalınlıktaki plakadan üretilecektir.
Kullanılan çelik türü için emniyet gerilmeleri σ=175 MPa, τ=100 MPa,
σb = 350 MPa' dır.
(a) Cıvatanın d çapı, (b)
çubuğun iki ucundaki b
boyutu, (c) çubuğun h
boyutu için gerekli
değerleri belirleyerek
çubuğu tasarlayınız.
Örnek Problem 1.2
a. Cıvatanın Çapı. Cıvata, çift kesme etkisinde
olduğu için, F1=P/2=60 kN bulunur.

Bu noktada, 20 mm kalınlıklı plaka ile 28 mm çaplı cıvata arasındaki yatak

gerilmesini kontrol ederiz.
Örnek Problem 1.2

b. Çubuğun İki Ucundaki b Boyutu. Çubuğun uç

kısımlarını ele alırız. t = 20 mm ve σ = 175 MPa.
Örnek Problem 1.2

c. Çubuğun h Boyutu. Çelik plakanın kalınlığının

t = 20 mm olduğu için:
1.11 Eksenel Yüklemede Bir Eğik Kesitteki Gerilme
Önceki kesimlerde, bir iki-kuvvet elemanına
etkiyen eksenel kuvvetlerin normal
gerilmelere, cıvata ve pimlere etkiyen yanal
kuvvetlerin de kayma gerilmelerine sebep
olduğu gösterildi.
1.11 Eksenel Yüklemede Bir Eğik Kesitteki Gerilme
Eksenel kuvvetler elemanın eksenine dik olmayan
kesitlerde hem normal gerilme hem de kayma
gerilmesi ortaya çıkarır.

P kesite normal ve dik bileşenlerine ayrılabilir:

Karşı gelen normal ve kayma gerilmelerinin

ortalama değerleri:
1.11 Eksenel Yüklemede Bir Eğik Kesitteki Gerilme
A0 elemanın eksenine dik kesit alanı olmak üzere:
1.11 Eksenel Yüklemede Bir Eğik Kesitteki Gerilme
1.12 Genel Yükleme Durumunda Gerilme; Gerilme Bileşenleri
Cisim içindeki bir Q noktasında P1, P2, vs yükleri ile meydana gelen gerilme
durumunu inceliyoruz.
1.12 Genel Yükleme Durumunda Gerilme; Gerilme Bileşenleri
Her kuvvetin büyüklüğü ΔA alanına bölünüp ΔA sıfıra yaklaştırılırsa, üç gerilme
bileşeni elde edilir:

τxy ve τxz’deki ilk alt indis bu gerilmelerin x eksenine dik

yüze etkidiğini belirtir.
τxy ve τxz’deki ikinci alt indis ise bileşenin doğrultusunu
göstermektedir.
1.12 Genel Yükleme Durumunda Gerilme; Gerilme Bileşenleri

Analiz, Q noktasından geçen düşey düzlemin sağında yer

alan cisim parçası ele alınarak da yapılabilir.
Bu durumda, normal ve kesme kuvvetleri aynı büyüklükte
fakat zıt yönde elde edilirler.

Q noktasından ve zx düzlemine paralel kesit alarak,

benzer şekilde σy, τyz ve τyx gerilme bileşenlerini
tanımlarız.
Son olarak, Q noktasından geçen ve xy düzlemine paralel
kesit σz, τzx ve τzy gerilme bileşenlerini verir.
1.12 Genel Yükleme Durumunda Gerilme; Gerilme Bileşenleri
Q noktasındaki gerilme durumunu gözümüzde
canlandırmak amacıyla, Q merkezli ve a kenarlı
küçük bir küpü ele alalım.
Normal gerilmeler ve kayma gerilmeleri küpün altı
yüzünde etkimektedir.

Kayma gerilmesi tanımına göre, τxy, x eksenine dik

yüze etkiyen kayma gerilmesinin y bileşenini ifade
etmektedir.

Burada küpün üç yüzü görünmektedir.

Görünmeyen yüzlere etkiyen gerilme bileşenleri
eşit büyüklükte ve zıt yönlüdür.
1.12 Genel Yükleme Durumunda Gerilme; Gerilme Bileşenleri
Şimdi kayma gerilmesi bileşenleri arasında önemli bağıntılar elde edeceğiz.
Küp yüzlerindeki normal kuvvetler ve kesme
kuvvetleri, karşı gelen gerilme bileşenleri ile her
bir yüzün ΔA alanı çarpılarak bulunur.
Önce üç denge denklemini yazalım:

Kuvvetlerin Q noktasından geçen x, y ve z

eksenlerine paralel x’, y’ ve z’ eksenlerine göre
momentleri:
1.12 Genel Yükleme Durumunda Gerilme; Gerilme Bileşenleri
x’y’ düzlemi üzerindeki izdüşüm kullanılarak, z’ eksenine göre momenti
sıfırdan farklı olan kuvvetlerin sadece kesme kuvvetleri olduğu görülür.
Bu kuvvetler, iki kuvvet çifti oluşturur. Buradan:

elde edilir. Benzer şekilde,

1.12 Genel Yükleme Durumunda Gerilme; Gerilme Bileşenleri
Kayma gerilmelerinin eşitliğinden dolayı, bir Q noktasındaki gerilme
durumunun dokuz yerine altı gerilme bileşeni ile tanımlanabildiği görülür.
Bunlar σx , σy , σz ,τxy , τyz ve τxz’dir.

Dikkat: Verilen bir noktada kayma sadece tek bir

düzlemde yer alamaz; eşit bir kayma gerilmesi
öncekine dik bir düzlemde uygulanmalıdır.
Eşit büyüklüklü kayma gerilmeleri küpün iki yatay
yüzüne ve P ile P’ kuvvetlerine dik iki yüz üzerine
uygulanmalıdır.
1.12 Genel Yükleme Durumunda Gerilme; Gerilme Bileşenleri

Yüzleri elemanın yüzlerine paralel küçük bir küpte

ortaya çıkan gerilme sadece σx normal gerilmesidir.

Küp z ekseni etrafında 45˚ döndürülürse, küpün

dört yüzü üzerine eşit büyüklükteki normal
gerilmer ve kayma gerilmeleri etki eder.

Dolayısıyla, aynı yükleme durumunda gerilmeler

elemanın yönelimine bağlı olarak değişmektedir.
1.13 Tasarımda Dikkate Alınması Gereken Konular
a. Bir Malzemenin Kopma Mukavemetinin Belirlenmesi. Bir malzemenin yük
altında nasıl davranacağının belirlenmesi gerekir. Örneğin çelik bir çubuk,
çekme cihazına bağlanarak eksenel yük uygulanır. En büyük kuvvete
ulaşıldığında numune kırılır ya da daha az yük taşımaya başlar.
Bu en büyük kuvvete, deney numunesinin «kopma yükü» adı verilir. PU ile
gösterilir.
Uygulanan yük merkezi olduğundan, PU çubuğun başlangıç kesitine bölünerek
«kopma normal gerilmesi» elde edilir. Bu gerilme malzemenin «çekmedeki
kopma mukavemeti» olarak da bilinir:
1.13 Tasarımda Dikkate Alınması Gereken Konular
a. Bir Malzemenin Kopma Mukavemetinin Belirlenmesi.
«Kopma kayma gerilmesi» veya «kesmede kopma
mukavemeti» genellikle dairesel tüpün burulması ile
belirlenir (Kesim 3.5).
Daha kolay ama daha az hassas bir yöntem, şekilde
görüldüğü gibi tek veya çift kesmeye maruz kalacak
şekilde sabitlenen çubuğa uygulanan P yükünün PU
kopma yüküne ulaşıncaya kadar arttırılarak
uygulanmasını içerir.
τU kopma kayma gerilmesi her iki durumda da kopma
yükünün kesmenin oluştuğu toplam alana
bölünmesiyle elde edilir.
1.13 Tasarımda Dikkate Alınması Gereken Konular
b. Emniyet Yükü ve Emniyet Gerilmesi; Emniyet Katsayısı.
Bir yapı elemanı veya bir makine parçasının normal kullanım koşullarında
taşımasına izin verilen yük, kopma yükünden oldukça küçüktür. Bu yük
«emniyet yükü», «çalışma yükü» veya «tasarım yükü» olarak adlandırılır.
1.13 Tasarımda Dikkate Alınması Gereken Konular
c. Uygun Emniyet Katsayısının Seçimi.
Verilen bir tasarıma uygun E.K. seçimi, birçok konuyla ilgili mühendislik
muhakemesi gerektirir:

1. Ele alınan malzemenin özelliklerinde meydana gelebilecek değişimler.

2. Yapı veya makinenin çalışma ömrü süresince beklenen yükleme sayısı.
3. Tasarımda planlanmış veya ileride ortaya çıkabilecek yükleme çeşidi.
4. Meydana gelebilecek kırılma çeşidi.
5. Analiz yöntemlerinden ileri gelen belirsizlik.
6. Yetersiz bakım veya engellenemeyen doğal olaylar nedeniyle ortaya
çıkabilecek bozulma.
7. Elemanın yapının bütünlüğü açısından önemi.
Örnek Problem 1.3
BCD dirseğine iki kuvvet uygulanmaktadır. (a) AB kontrol çubuğu,
kopma normal gerilmesi 600 MPa olan bir çelikten yapılacağına göre,
çubuğun çapını, kırılmaya karşı emniyet katsayısı 3.3 olacak şekilde
belirleyiniz.
(b) C’deki pim, kopma kayma gerilmesi 350
MPa olan bir çelikten yapılacaktır. C piminin
çapını, kesmeye göre emniyet katsayısı 3.3
olacak şekilde belirleyiniz.
(c) Kullanılan çeliğin emniyet yatak gerilmesi
300 MPa olduğuna göre, C’deki konsol
mesnetlerinin gerekli kalınlığını belirleyiniz.
Örnek Problem 1.3
Serbest Cisim Diyagramı. Tüm Dirsek.

a. AB kontrol çubuğu.
Örnek Problem 1.3
b. C Pimindeki Kesme.

Pim çift kesme altında olduğundan:

Örnek Problem 1.3
c. C’deki Yatak.

d=22 mm olduğundan, her bir konsolun nominal yatak alanı 22t’dir. Her bir
kolonun taşıyacağı yük C/2 ve emniyet yatak gerilmesi 300 MPa olduğundan;
Örnek Problem 1.4
Kullanılan cıvataların çapları dB = dD = 10 mm ve dC = 12 mm’dir. Çift
kesme altında olan her cıvata, kopma kayma gerilmesi τU = 280 MPa
olan çelikten yapılmıştır.
AB kontrol çubuğu dA = 11 mm çapında
olup, kopma çekme gerilmesi σU = 420
MPa olan çelikten yapılmıştır.
Tüm düzenekte en küçük E.K. 3.0
olduğuna göre, C’deki hidrolik silindirin
yukarıya doğru uygulayabileceği en
büyük kuvveti belirleyiniz.
Örnek Problem 1.4
Serbest Cisim Diyagramı. BCD Kirişi.

Önce C’deki kuvveti B ve D cinsinden yazıyoruz:

Örnek Problem 1.4
Kontrol çubuğu.

Kontrol çubuğunda izin verilen kuvvet:

Denklem (1)’i kullanarak C’nin izin verilebilecek en büyük değerini elde ederiz:
Örnek Problem 1.4
B’deki cıvata.

Cıvata çift kesme altında olduğundan:

Denklem (1)’den:
Örnek Problem 1.4
D’deki cıvata.

Bu cıvata B’dekiyle aynı olduğundan D = B = 14.66 kN’dur.

Denklem (2)’den:
Örnek Problem 1.4
C’deki cıvata.

Yine τem = 93.33 MPa olduğundan,

Özet. C kuvveti için izin verilebilecek dört tane en büyük elde ettik. Bütün
kriterlerin sağlanabilmesi için en küçük değeri seçmeliyiz.