00

OZEL HABER

112757 195 ISSN 1302-8464

9 771302 846009
internet, dakika ve SMS'i bir arada içeren paketlerdeki müşteriler, geçerli ülkelerde, otomatik olarak günlük ek 16,90 TL'ye her yöne dakikaları ile bulunduğu ülkeyi ve
Türkiye'yi arayabilir; internet ve SMS'lerini kullanabilirler. Yurt içi tarifeye ek paketler kapsam dışıdır. Paket faydaları bittiğinde aşım ücretlendirilecektir. Her yurt
dışına çıkışta kullanımla aktif olur, sadece kullanım olan gün ücretlendirilir. Günlük ücret Türkiye saatine göre 24.00'e kadarki kullanımı kapsar. Ücretlendirme periyodu
60 sn/1 MB'tır. iptal için IPTAL SUPER YURTDISI yazıp 2200'a gönderilir. Turkcell'in, koşullarda değişiklik hakkı saklıdır. Detaylar için: turkcell.com.tr
 • • •

TEMMUZ 2017 • NO. 195 • NATIONAL GEOGRAPHIC SOCIETY'NiN RESMi YAYINI

KISA KISA ANA KONULAR

VIZYON
Ş ı FA ARAYı Ş ı
•

KEŞFET
Ekonomik bir çöküş yaşayan Venezuela'da devlet hastanelerinin ihtiyaçlara
Macera: ölümcül
yanıt verememesi, birçok hastayı ve yakınını alternatif çözümler aramaya itiyor.
atlayış tulumları,
Yaz1 ve Fotoğraflar: Meridith Kohut
doğada uyumak,
gerçek keşif.

3SORU
Prof.Dr. Bayram Öztürk
Türkiye'nin Antarktika
araştırmalarını anlatıyor.

80 ı
30 ı SO ı
ÖZEL HABER: ANTARKTiKA OZEL HABER: ANTARKTIKA SON BAL AVCISI
'' '

Kapak Bahar gelip de deniz

buzu Doğu Antarktika'daki Adelie BUZDAKi KRiZ BUZ ALTINDAKi Dünyanın en büyük
Kıyısı'nın birkaç kilometre yakını­
Antarktika'daki erimenin GÜZELLiK arılarının koruduğu balı
na kadar çekilince, dalgıçlardan Bir fotoğrafçı, Antarkti­
denizleri yükselteceği yalnızca tek bir kişinin
ve fotoğrafçılardan oluşan bir
kesin. Ama ne zaman? ka'nın donuk yüzeyinin al­ toplamasına izin var.
ekip buzu deldi ve -70 metre
Yaz1: Douglas Fax
tındaki yaşamı keşfediyor. Yaz1: Mark Synnott
derinliğe kadar inip- altında
olup biteni yakından keşfetti. Fotoğraflar: Yaz1 ve Fotoğraflar: Fotoğraflar:
Fotoğraf: Laurent Ballesta Camille Seaman Laurent Ballesta Renan Öztürk
(/ki görse/in birleştirilmesiyle
elde edilmiştir.)

98 ı 118 ı 138 ı
•

Düzeltmeler ve açıklamalar UÇUŞ DERSI KATLiAMIN TEHLiKEDEKi

için nat.tg/duzeltmeler adresini
•

Kolibrilerin hızına yalnızca ÖYKÜSÜ NEHIR

ziyaret edin.
yüksek hızlı kameralar
yetişebiliyor -ve sırlarını
açığa çıkarıyor.
Yaz1: Brendan Borre/1
Fotoğraflar: Anand Varma
Zeta karteli, içine sızan bir
gammazın intikamını almak
için Ailende'ye saldırdı.
Yaz1: Ginger Thompson
Fotoğraflar: Kirsten Luce
Çin'in yükselişini tetikleyen
hızlı gelişimin bedeli bir
nehrin yaşamı olabilir.
Yaz1 ve Fotoğraflar:
lan Teh

G!J nationalgeographic.com.tr O facebook.com/NatGeoMagazineTurkiye O twitter.com/NatGeoMagTR D instagram.com/NatGeoMagazineTurkiye

 ANTARKTIKA
•
DOSYASI
Kuzey ve Güney kutuplarının görsel
hafızanızdaki karşılığında hakim renk
beyaz değil mi? Bembeyaz hatta. Ufka
doğru uzayıp giden sonsuz bir beyazlık.
Kutuplara dair "soğuk" düşüncelerin
kelimesel karşılıkları mı: Buz, buzla,
buzul, buz havzası, buz saçaklan. Soğuk.
Daha soğuk. Dondurucu soğuk.
Peki hep mi soğuk? Yanıt göreceli. Ge­
zegenimizin hangi zamanlarından söz
ediyoruz örneğin? Milyar milyar yıllar
öncesi değil de, çok uzaklara gitmeden
bir yorum mu? O zaman şöyle: Örneğin
Antarktika'nın batı yakasında yıllık orta­
lama sıcaklık 1950'den bu yana yaklaşık
2,5 derece daha yüksek. Isınmanın kış
aylarındaki karşılığı ise S derece gibi
inanılmaz bir rakam.
Kabul edelim ya da görmezden ge­
lelim (kabul etmeyelim gibi bir şık ol­
madığı için özellikle bu şekilde ifade
FOTO(jRAF: BERNHAR D_STA EHLI/ISTOCK BY GETTY IMAGES
ettim), iklim değişikliği hepimizin gözü
önünde acı bir tarih yazıyor. Kimi yerleri
kavuruyor, kimi yerleri seliere boğuyor,
kimi yerlerde balıara ara bırakmadan
bir kışa bir yaza atlıyor. Kafa karıştırı­
yor. Ama her nasılsa htUa bazılarımızı
korkutmuyor. Bilim işte burada devreye
giriyor. Yersiz korku ve abartının bilirnde
yeri yok. Bilim, milim milim ölçmeyi,
verilerden hareketle öngörmeyi seviyor.
Ama kimi durumlarda bazı gerçekler
öngörülemez oluyor.
Bilimselliğin peşinde 129 yılı deviren
National Geographic olarak bu sayıda,
Antarktika Özel Dosyası ile karşınızda­
yız. Isınmanın görünür etkileri, olası
gelecek öngörüleri, erime ve deniz suyu
yüksekliğine dair varsayımlar, Antark­
tika'nın donma noktasının da altındaki
sularındaki dev örümcekler, metrelerce
uzunluktaki yapraklarıyla kelp orman­
ları, denizlaleleri, denizyelpazeleri ve
bu saydıklarımızı ve hepimizi etkileyen
ısınma izleyen sayfalarda. Gezegenimize
ve bize güzel bir gelecek dileğiyle ...
Nesibe Bat, Yaym Yönetmeni
 1
. �
•

.,
TÜRKiYE BANKASI

T.C.
KÜLTÜR VE TURiZM BAKANLIGI
•
 NATIONAL
GEOGRAPHIC
.
"
TURKIVE
Dünyayı değiştirmek için bilimin, keşfin ve öykü anlatıcılığının gücüne inanıyoruz.
Nevzat Çalışkan
iMTiYAZ SAHiBi nevzatc@groupmedya.com (Sorumlu)
Bige Daruga Çalışkan
YAYINCI bigedc@groupmedya.com
Nesibe Bat
GENEL YAYlN YÖNETMENi nesibeb@groupmedya.com
YAZilŞLERI
GöRSEL Y öNET MEN
EDiTORYAL KOORDINASYON SORUMLUSU
çEVIRMEN
Bu SAYlDA KATKıDA BULUNANLAR
REKLAM GRUP BAŞKANI
REKLAM GRUP BAŞKAN YARDIMCILARI
REKLAM SATIŞ DIREKTÖRLERi
REKLAM KOORDINATÖRLERI
REKLAM MüDüRü
EVENT VE özEL PROJELER DIREKTöRü
DIJITAL REKLAM DIREKTÖRLERI
REZERVASYON MüDüRü
REZERVASYON VE AR-GE MüDüRü
REKLAM TEKNIK MÜDÜRÜ
KURUMSAL ABONELIK MüDüRü
ABONE VE ESKI SAYlLAR
DIJITAL DIREKTÖR
ONLINE IÇERIK DIREKTÖRÜ
ABONE
WEB SiTESi VE SOSYAL MEDYA iLETiŞiM nationalgeographic@groupmedya.com
BASKı VE clLT
DAGITIM
ULUSLARARASI RAPORLAMA UZMANI
BASKI YERi VE TARiHi
DERGI ABONELiGi HESABI
NATIONAL GEOGRAPHIC MAGAZINE
EDITOR IN CHIEF Susa n Goldberg
DEPUTY EDITOR IN CHIEF: Jamie S hreeve.
EXECUTIVE EDITOR DIGITAL: Dan Gilgoff.
EXECUTIVE EDITOR NEWS AND FEATURES:
INTERNATI ONAL E DITIONS EDITORIAL DIRECTOR:
DEPUTY EDITORIAL DIRECTOR: Darren Smith.
4 NATIONAL G E O G RA P H I C • TEMMUZ 2 0 1 7
LiSANS SAHiBi
NATIONAL GEOGRAPHIC PARTNERS
TÜRKiY E LiSANS SAHiBi
GROUP MEDYA VE BiLG i TEK. TiC. A.Ş.
Halaskargazi Cad. No: 145/4 34381
Şişli 1 istanbul
Tel: (212) 224 93301 (212) 335 0050
iCRA KURULU ÜYESi
National
Ahmet Argun ahmet@argunconsulting.com
Onur Uygun (ÖZEL HABER VE KO N U EDiTÖRÜ) Geographic
Society
Hüseyin Takmaz
dünya genel i nde NATIONAL GEOGRAPHIC SOCIETY
Kemal Gözegir
üyelik esasına PRESID ENT AND CEO Gary E. Knell
Fahire Kurt dayalı, kar amacı BOARD OF TRUSTEES
Füsun Arman, Dr. Erdem Bekaroğlu, gütmeyen ve CHAIRMAN: Jean N. Case
Kerem Ali Soyla, Dr. Sedat Kalem, gezegen i mizi VICE CHAIRMAN: Tracy R. Wolstencraft
Dr. Evrim Kalkan, Prof. Dr. Ahmet Karataş keşfedip Wanda M. Austin, Brendan P. Bechtel, Michael R.
Bonsignore, Alexandra Grosvenor Eller, William R.
korumaya
Harvey, Gary E. Knell, Jane Lubchenco, Mark C.
REKLAM SATIŞ VE PAZARLAMA adanm ı ş bir Moore, George Munoz, Nancy E. Pfund, Peter H.
organizasyon dur. Raven, Edward P. Roski, Jr., Frederick J. Ryan,
Gürhan Gezer gurhang@groupmedya.com Jr., Ted Waitt, Anthony A. Williams
IŞII Baysal Turan isilb@groupmedya.com RESEARCH A N D EXPLORATION C O M MI TlEE
Selim Erem selime@groupmedya.com cHAIRMAN: Peter H. Raven
Paul A. Baker, Kamalji t S. Bawa, Colin A.
Nu rol Ceylan nurolc@groupmedya.com
Chapman, Janet Franklin, Carol P. Harden, Kirk
Deniz Toz denizt@groupmedya.com
Johnson, Jonathan B. Losos, John O'Loughlin,
Alev Zorlutuna alevz@groupmedya.com Steve Palumbi, Naomi E. Pierce, Jeremy A.
Sablotf, Monica L. Smith, Thomas B. Smith,
Nilüfer Araç nilufera@groupmedya.com
Christopher P. Thornton, Wirt H. Wills
Funda Gökgündüz fundag@groupmedya.com
EXPLORERS-IN- RESI DENGE
Özhan Başaran ozhanb@groupmedya.com
Robert Ballard, Lee R. Berger, James Cameron,
Sylvia Ear1e, J. Michael Fay, Beverty Joubert,
Güne ş Eren gunese@groupmedya.com
Dereck Joubert, Louise Leakey, Meave Leakey,
Mine Balkan mineb@groupmedya.com Enric Saia
Azem Hastürkoğlu azemh@groupmedya.com FELLOWS
Dan Buettner, Bryan Chris ty, Fredrik Hiebert,
En der Parlar enderp@groupmedya.com
Zeb Hogan, Corey Jaskolski, Mattias Klum,
Seyhan Erat seyhane@groupmedya.com Thomas Lovejoy, Sarah Parcak, Paul Salopek,
Joel Sartore
Mesut Oztürk mesuto@groupmedya.com
Görkem Argun gorkema@groupmedya.com NATIONAL GEOGRAPHIC PARTNERS
Eda Şeftalicioğlu edas@groupmedya.com
cEo Declan Moore
SENfOR MANA G EMENT
EDITORIAL DIRECTOR: Susan Goldberg
O NL INE
CHIEF MARKETING AND BRAND OFFICER: Claudia Malley
Seda Özcan sedao@groupmedya.com CHIEF FINANCIAL OFFICER: Marcela Martin
GLOBAL NETWORKS CEO: Courteney Monroe
Yiğit Yeşillik yigity@groupmedya.com
CHIEF COMMUNICATIONS OFFICER: Laura NiChOIS
LEGAL AND BUSINESS AFFAIRS: Jetf Schneider
CHIEF TECHNOLOGY OFFICER: Jonathan Young
www.group-medya.com/abonelik
BOARD OF DI REC T ORS
E-POSTA: uye.natgeo@groupmedya.com
cHAIRMAN: Gary E. Knell
Jean N. Case, Randy Freer, Kevin J. Maroni,
James Murdoch, Lachlan Murdoch, P eter Rice,
Frederick J. Ryan, Jr.
Promat Basım Yayın San. ve Tic. A.Ş.
INTE RNA TIONAL PUBLISHING
Orhangazi Mah. 1673 So k. No: 34
Esenyurt-istanbul Tel: (212) 622 63 63 SENIDR VICE PRESIDENT: Yulia PetrOSSian Boyle
E-POSTA: info@promat.com.tr
VICE PRESIDENT OF STRATEGIC DEVELOPMENT:
Ross Goldberg
Turkuvaz Dağıtım Pazarlama A. Ş.
Ariel Deiaco-Lohr, Kelly Hoover, Diana Jaksic,
Nejla S erez nejlas@groupmedya.com Jennifer Jones, Jennifer Uu, Leigh Mitnick,
Rossana Stella
istanbul, Mayıs 2017 YAYlN TÜRÜ: Yerel SÜreli yayın
www nati onalgeographic com tr
. . .
Her hakkı saklıdır. National Geographic Türkiye,
National Geographic Par1ners'ın lisansıyla yayımlan­
HESAP ADI: GROUP
MEDYA VE BiLGi TEK. TiC. A.Ş. maktadır. Bu dergide yer alan yazı, makale, fotoğraf
TEB KAGITHANE ŞB. TR96 0003 2000 0000 0023 5443 61 ve illüstrasyonların elektronik ortamlar da dahil olmak
KURUMSAL ABONELiK FiYATI: 14 TL üzere çoğaltılma hakları National Geographic Partners
ve Group Medya'ya aittir. Yazılı ö n izin olmaksızın han­
gi dilde ve hangi ortamda olursa olsun materyalin ta­
mamının ya da bir bölümünün çoğaltılması yasaktır.
Bu dergi, basın meslek ilkelerine uymaya söz vermiştir.
MANAGING EDITOR: David 8rindley. C opyri ght © 2017 National Geographic Partners, LLC.
DIRECTOR OF PHOTOGRAPHY: Sarah Leen. Tum hakları saklıdır. National Geographic ve S an
David L indsey. CREATIVE DIRECTOR: Emmet Smith Çerçeve Tescilli Markalardır ® Marcas Registradas.
National Geographic talep edilmemiş materyallerden
dolayı hiçbir sorumluluk kabul etmez.
Amy Kolczak .
PRODUCTION: Beata Kov acs Nas ISSN 1302-8464
 FORUM 1 OKURLARlMlZDAN HAZI RAN 2017

- -

�---­
._.w_.___.
--·-

OKUYOR VE AKTARIYORUM
Enes Kıran, e-posta

Birbirinden güzel, birbirinden zengin ve dopdo­

lu içeriğe sahip National Geographic dergilerimi
raflarda kurtlandırmak yerine beyin jirnnastiği
gerektiren soruları bilen -ve 3 tane artı kazanan­
öğrencilerime hediye ediyorum ben. National
Geographic dergisini kazanan öğrencilerimin
yüz ifadesi kesinlikle görülmeye değer. Okurken
duyduğum heyecanı niye başkaları duymasın?
Niye onların ufku daha da gelişmesin? Niye onlar da farklı kültürler, farklı coğraf­
yalar, renkli insanlar tanımasın? Dünyanın bir bütün olduğunu ve yaşamlarırnızın,
ülkelerimizin hayali çizgileriyle sınırlı olmadığını neden bilmesinler?

6. DUYU ORGANlMlZ paylaştıkların için teşekl<Ürler. Astronomiye E-POSTA

karşı gereken değerive önemi çevremde hiçbir FORUM.NATGEO@GROUPMEDYACOM

Ceren Düven, e-posta yerde bulamamıştım. Ta ki önce derginizi, FACEBOOK

Neden yalan söylüyoruz? Derginin kapağında
bu yazıyı gördüm ve insanlığı adeta zincirleriyle
saran bu yalan denen şeyin nedenini bir de
siz uzmanlardan okumak adına hemen aldım.
Okuduğumda şu sonuca vardım ki hikayeler ne
kadar farklı olsa da, aslında anafikir hepsinde
aynı. İnsanlar çıkarları ve kendini tatrnin etme
arzusu doğrultusunda yalan denen bu ağzımıza
sakız olmuş kendini kandırma duygusu içine
giriyor. Aslında bazen kısa süreli mutluluğa da
sebep oluyor olabilir bu, hem kendimiz, hem
de -yalanın durumuna göre- karşımızdaki
için. Şunu unutuyoruz maalesef, yalan her ne
sebeple olursa olsun yalandır. İster pembe, ister
beyaz,ister siyah ... Artık adeta bir organırnız gibi
olmuşyalandan kurtulmakne yazıkkimümkün
değil, fakat belki bu organırnızı hor kullanmak
yerine,ara ara dinlenmesine müsaade etmeliyiz.
Gelecek sayılarda görüşmek üzere!
sonra birbirinden güzel üç kanalınızı keşfe­ JNATGEOMAGAZINETURKIYE
dene kadar... Evren çok büyük olduğu için
TWITTER
her öğrendiğim bilgi bana bir kum tanesi gibi @NATGEOMAGTR
geliyor. Çok küçük, ama bir o kadar da güzel.
INSTAGRAM
Her ay öğrendiğim bilgilere bir kum tanesi
@NATGEOMAGAZINETURKIYE
daha kattığınız için çok teşekl<ür ederim. 8
ADRES
hafta önce kanalınızı izlerken yirıe heyecandan
NATIONAL GEOGRAPHIC FORUM.
yerimde duramadım. DEHA dizisi çıktığından
HALASKARGAZi CAD. NO: 145/4
beri her hafta kaçırmadan, hayranı olduğum 34381 ŞiŞLi/iSTANBUL
adarnın hayat hikayesini öğreniyorum tüm
gerçekliğiyle. Einstein ve DEHA ile kalbirni bir
kez daha çalınayı başardın Nat Geo. Yayın ve
yayım hayatınızdaileriyedoğruivmelenendaha
nicebaşarılar dilerim.İçtenlikle vesaygılanmla.
KARAYOLLAR 1
Hasan Bayram, e-posta
Eski nesilim ben. Dokunmak gerekir diye

•• • •
ONCELIKLE ASTRONOMI
Sinem İlayda Çerkeşli, e-posta
Merhaba Nat Geo, markette dergirafını karıştı­
nrken san çizgilerin ve üstürıde kocaman Mars
görürıtürı ile dikl<atirni çekmeyi başardın. Ben
bir astronomi ve Einstein hayranıyırn. Önce­
lilde astronorni ile ilgili bugüne kadar bizimle
düşünüyorum, kitaba, dergiye, haritaya...
Çocuklarım telefonu alıyor eline ve her nereye
gidiyorsa oraya, tak önüne kadar gidiyor. Şe­
hirlerarası yolculuklar için olanı da var deseler
de benim yol um başka. Ben her yıl olduğu
gibi bu yıl da yenilenmiş Karayolları haritarnı
aldım. Torpidoma yerleştirdim. Şimdi sırada
çay kahve malalarında temiz hava eşliğinde
yol yolAnadolu'yu turlamakvar. Teşekl<ürler
National Geographic Türkiye.

6 NATIONAL G E O G RA P H I C • TEMMUZ 2017

 ..

..... -

KLI
1

_.. ..

.. •

• ı City Multi Urün Gamı, 32 farklı model ve

177 farklı iç ünite seçeneğiyle mekanın
estetiğini göze görünmeden tamamlar.

-
--

F:J
---:
• •

•
•
!!• •

, ·1
-
..

r:---,
' . •
•
 RENAULT
Passian for life

•
 MACE

Nina Strochlic

şişmiş ve havada süzülmesini

kontrol

tehlikesi nedeni

tulumu�la
lurnlarının ekstra tehlikeleri konusunda

tığınız kayalıkların uzaklığı nasıl tahmin

Level
atla�ışına ve atlaYJŞ tulumu uçuşuna geçiş

seçenekleri
 Türk· 'de mobil nın lideri olarak, 60 ıldır evinizin
-

şıklığı ve rahatlığı için çalışmaktan urur du

- ..
--=
..
-

Her evgüzeldir

( Y443344 l �/istikbal E!J;ıstikbal /istikbal Rlt•istikbal fi1/istikbaltv

Lwww.istikbal. com?_j
 •

•
' . •

''
 -
-

.. 29
TUtiKiYE
TEOG
BIRIN CiSi
TEOG
·1 ve ·l'de 6 dersten
tüm soruları do�ru
yamıJayan ve
6' J, 8· smd lr'BP'si
tam olan
soo tam puan alan

'

B. SINIFLARIMIZUAKI1145 OGRENCiMiZiN TEOB-2 SONUCLARI

TOM SORUlARI YANUŞI OLAN 2 YANUŞI OlAN
SINAVA GIREN OO�RU CIVAP PUAN 1
SORU SAYISI DO�RU YANlllAYAN Ö�RENCI SAYISI
DERSLER öGREHcl SAYISI ORTAlAMASI ORTAIAMASl �RENd SAYISI
ÖGRENd SAYISI

TÜRKÇE 1145 20 19,83 99ı, 15 1002 108 21

MATEMATIK 1145 20 19,50 97,50 866 174 45
;
DIN KÜLTÜRÜ VE
AHLAK BILGISI 1135 20 19,52 97,60 712 329 73
FEN BILIMLERI 1145 20 19,82 99,10 1009 104 10
T.C.INKILAP TARIHI
VE ATAT0RKÇÜLÜK 1145 20 19,89 99,45 1051 79 12
INGILIZCE 1145 20 19,91 99,55 1071 61 6

BiLFEN ORTAOKULlARI2016 MEZUNlARIMIZIN VERLESTIGI iLK 1 O OKUl

YERLEŞEN TOPLAM VERiijiLEH OKULUN
•

YIRUSTI�I
• OKUL MRfNd SAYISI KONTENJANINA ORANI •

AMfRIKAN ROBERT LlSESI 75 �40 '

•
.

OSKODAR AMERIKAN llsESI 74 %44

BilfEN OSKÜDAR FEN LISESI 70 %75
SAINT JOSEPH FRANSIZ LisESI 42 CVo22
ALMAN LiSESI 41 "'o32
•

ST. GEORG AVUSTURYA LISESI 36 O,V36

BilFEN BAHÇEŞEHiR FIN LISESI lS %60
ISTANBUL ERKEK LISESI 34 %20
SAlNT BENOIT FRANSIZ LISESI 33 lllo18
KADlKÖY ANADOLU LISESI l8 llıV12
•

•
 KEŞFET 1 MACERA
DAGC 1 Ll K, GEÇMIŞ
V o
VE GELECEK
Yazı: Daniel Stone
19 Amerikalıdan oluşan bir ekip 1963'te
Everest'e tırmanma hazırlığındaydı. Da­
ha önce sadece birkaç kişi dünyanın bu
en yüksek zirvesine çıkmayı başarmıştı.
İngiliz dağcı Edmund Hillary ve Şerpa
Tenzing Norgay 1953'te ilk çıkan isimler
olmuş, ardından çok kişi denemiş ama
başarısızlığa uğramıştı.
Şiddetli rüzgar, kısa görüş mesafesi
ve yanan bir çadır nedeniyle hırpalanan
Amerikalılar da az kalsın başarısız olacal<­
tı. Ama hazırlıklı gelmişlerdi: Yanlarında
32 Şerpa, 909 harnal ve 24 ton erzak ve
donanım (bazıları üstte görülüyor) vardı.
19 kişilik ekipten beşi zirveye çıkacaktı.
Günümüzün tırmamşları çokdaha eko­
nomik: İpler ince, çadırlar toplanınca çok
küçülüyor ve her şey olabildiğince hafif.
Zarif, karbon fiber buz kazmaları zaman­
dan ve güçten tasarruf sağlıyor. Yalıtırnlı
botlar soğuk yakması riskini azaltıyor.
Hafif ocal<lar (ve verimli yal<ıt) daha soğuk
ortarnlarda kolayca yanıyor. Malzemeler
iyileştikçe Everest'te -ve diğer yolculuk-
18 NATIONAL G E O G R A P H I C • TEMMUZ 2 0 1 7
1963'te Amerikalı Everest
tırmanış ekibi o dönemin
modern donanımlarıyla
zirveye ulaşmayı başardı.
larda- başarılı olma şansı da artıyor.
- .
GELECEGIN
Peki geleceğin macera malzemeleri na­
sıl olacak? National Geographic olarak bu
DONANI Ml
soruyu iki seçkin dağ cı ya, Conrad Anker
iP Çok ince olursa tırma­
nıcının uzuvlarını koparabi­
ileMarkSynnott'a yönelttik ve bazılarıSO liyor. Kilit nokta halatı daha
yıl içinde hayata geçirilmesini umdukları, hafif, güçlü ve en gergin
bazılarıysa ufukta ancak belirmiş olan halinde dahi kesmeyecek
şekilde yapmakta yatıyor.
yenilikleri değerlendirmelerini istedik.
Nükleer mi yoksa elektrikli ocak mı? BOT Geleceğin botları her
Tahminlerinin hepsi (sağda) ayın olmaya­ yerde işlevsel olacak şekil­
de tasarlanabilir. Tırmanış
bilir. Ancak her ikisi de malzemelerin gi­
botuyla kayak botunu bir
derek hafıfleyeceğineve sağlamlaşacağına araya getirip terlik gibi in­
inanıyor. Anker macera donanımlarının cecik yapıldığını düşünün.
zamanla astronotlarınkine benzeyeceğini
SU Nemli havadan ve
düşünüyor. "Everest'in tepesindeki ko­ kardan su elde etme
şullarMars'tan çok da farklı değil," diyor. teknolojisi mevcut.
Macera donamını geliştiren şirketler en Bunun mümkün olmadığı
yerlerde çantalar daha
büyük esinin doğanın kendisi olduğunu
güçlü ve donmayacak
söylüyor. Düşmek, aç kalmak ve donmak şekilde yapılabilir.
konusunda ne kadar az kaygılanırsanız
tırmandığınız kaya ve kürek çektiğiniz ne­ OCAK Ocaklar elektrikli
veya nükleer ve olasılıkla
hir konusunda o kadar dikl<atli olursunuz. da yakıt açısından daha
Peki çok verimli malzemelerin mace­ verimli olacak. Ayrıca ocak
rayı fazla kolaylaştırdığı bir nokta var mı? tencereye entegre biçim­
de de yapılabilir.
Her türlü araziyi geçmeyi sağlayan Mars
tarzı uzay giysisi ve ayal<kabılar Everest tır­
.
NAVIGASYON
mamşlarım dağlarda yapılan biryürüyüşe Pusula, telefon ve sağlık
göstergesi olarak işlev
dönüştürecek mi? "Eğer işi abartırsanız
gören bir cihaz halihazırda
zorlayıcılığı kalmaz," diyor Synnott. "O var. Derialtına implant ola­
zaman işin eğlencesi kalır mı?" rak yerleştirilebilir mi?
FOTOGRAF: MARK THIESSEN
 ·· · ·
... . .···· · ····· ·· ···...... . .
•/ .... . ...
. . ·
Yapı Kredi '·· .
/ adios Premium'un \ \

Kış ayları boyunca, )!aZ mevsiminin sunduğu deniz, kum

( size sundugu }
\.
•

ayrıcalı kları /
•

ve güneş üçlüsünün ha)!allerini kuranlardan mısınız? Tatil .

...... .... kacırmayın! .. .....
..

planı yapmak için geç aeğil. 'Nerede kalacağım?', 'nerede

.. ......... . · ·· ···· · ·· . .. . . .
yiyeceğim?' sorularıyla yorulmayın. Yapı Kredi adios Premium
ayrıca1ığıyla birçok seçeneğiniz var! . . · ·· ·· ····· ·.. ... ··
..

INCIRLIEV
• • •

Alaçatı'nın kalbindeki İncirliev için edebiyatın vücut

bulmuş hali demek yanlış olmaz: Yıl boyu çalışan bu
küçük otel, ilhamını Peter Mayle'nin romanı Hotel
Pastis'ten almış. Kelimeler taşlara, hayaller gerçeğe
dönüşürken, yapının çevresine kurulduğu 100 yıllık
incir ağacı da otele adını vermiş. Sörf tutkunları için
sö rf merkezleri, sıcaktan bunalanlar içinse Ege'nin
serin suları çok yakında. Tatilde lezzetin önemini
de göz ardı etmeyen İncirliev'de güne otuz çeşitten
fazla reçelin renklendirdiği bir kahvaltıyla başlıyor,
akşamüstü çayını ise mutfaktan taze çıkmış kekler
ve kurabiyeler ile alabiliyorsunuz. Günün sonunda
çekildiğiniz odanız ise ferah, romantik ve artık
nadir bulunan bir işçiliğin izlerini taşıyan antika
dolaplarıyla Mayle'yi malıcup etmeyecek zarafette
bir sanat eseri.

TAKE FIVE
Alaçatı'nın taş sokaklarında, güzel bir kahve veya nefis
kokteyller eşliğinde bir caz performansı dinlemek kulağa
nasıl geliyor? Geçen yıl Alaçatı'da, Hacımemiş'in görece
sakin kalmış bir köşesine açılan Take Five ile tatilcilerin
favori mekanlarına bir yenisi eklendi.Bugünlerde
duvarlarındaki Aykut Uslutekin'in caz fotoğrafları
sayesinde adeta bir fotoğraf galerisi niteliğine kavuşan
mekan, haftanın üç gecesi birbirinden hünerli caz
gruplarına ev sahipliği yapıyor. Güne erken başlayanlara
eşlik etmek için sabah saatlerinde açılan mekanda
seçkin dünya kahveleriyle uyanabilir, damak tadınıza
göre hazırlanan kokteyllerle serinleyebilir, sergilenen
eserleri satın alabilir ve tabii kendinizi cazın büyüsüne
kaptırabilirsiniz. Take Five'da yerinde duramayanlar
için Latin dans dersleri ve Latin temalı partiler de
düzenleniyor.
 BU BİR İLANDIR

CiN BY GÖZ
Alaçatı'nın Hacımemiş Mahallesi
bir yıldır farklı bir mekana ev
sahipliği yapıyor. CİN by Göz
için türünün tek örneği demek
yanlış olmaz; ne de olsa bistro­
pub kültürünü Ege'ye CİN by
Göz taşımış. Kalitenin ön planda
tutulduğu menüsünde Ege
lezzetlerini dünya mutfağıyla
buluşturan ve lezzeti iyi müzik ile
birleştiren CİN by Göz, farklı bir
tat arayanların radarında kendine
sağlam bir yer edinecek Üstelik
CİN by Göz'ün zengin şarap
kavına ve orijinal kokteylierine
özel -ve ödüllü tatlılar- eşlik
ediyor. Göz markasının 1 O yılı
aşkın tecrübesine Alaçatı'daki en
son eklentisi olan mekan, lezzeti
eğlence ile birleştirebilecekleri
bir yer arayışındakiler için
biçilmiş kaftan.

MELENGEÇ RESTAURANT
Melengeç Restaurant, Bedrum'un
gözde köşelerinden Gümüşlük'te siz
lezzet tutkunlarını bekliyor. Melengeç,
misafirlerine özel karides mantısı,
kalamar köftesi veya tadını yöresel
otlardan alan mezeler gibi, kendine
özgü, eşsiz tatlar sunmakla kalmıyor,
aynı zamanda antik Myndos kentinin
çevrelediği, günbatımıyla ünlenmiş
Gümüşlük'te unutamayacağınız bir
akşam vaat ediyor. Antik limanda,
sukabaklarından yapılmış ışıkların
aydınlattığı, denizin içine yerleştirilmiş
masanızda, ayaklarınız denizin
içindeyken Melengeç'in büyüsüne
kapılmamak neredeyse imkansız.
Misafirperver çalışanları, seçkin
menüsü ve kızilla mavinin kavuştuğu
bir günbatımıyla Melengeç, hem
büyüleyici bir akşam, hem de bir
ziyafet sunuyor.
 TUVANA HOTEL
Tuvana Hotel Antalya'da,
titizlikle restore edilmiş Osmanlı
konaklarını mesken tutuyor.
Nostaljik atmosferine lüksü de
katan Tuvana Hotel, güneşin ve
yazın keyfini çıkarmak isteyenlere
konaklarının avlusundaki havuzda
serinierne imkanı sunuyor. İnce bir
işçiliğe tanıklık eden doğal taş ve
mozaiklerle döşenmiş bir havuz ile
palmiye ve begonvillerin süslediği
bahçe doğanın tadını çıkartmak için
birebir. Tuvana Hotel aynı zamanda
bir gastronomi merkezi: Dünyaca
ünlü yemekler, usta miksologlar
tarafından hazırlanan kokteyller,
craft biralar, seçkin şaraplar... Seraser
Fine Dining Restaurant, il Vicino
Pizzeria, Pio Gastro Bar & Bistro gibi
seçeneklerle Tuvana Hotel'de her gece
/
farklı bir dünya mutfağının tadını
...

çıkarmak mümkün .

KAPARI BAHÇE
•

Alaçatı'nın Hacımemiş Mahallesinde

lezzet tutkunlarını ağıdayan Kapari
Bahçe, ferah oturma alanı ve
1SOO'lerden kalma tarihi bir konağın
taşlarının süslediği bahçesiyle, Türk
ve Yunan mutfağını birleştirerek
enfes lezzetler sunuyor. Ege'nin iki
yakasını tek tabakta buluşturan
Kapari Bahçe'nin menüsünü yerel
Ege otlarının yanı sıra, Hania böreği,
Santorini fava, karides saganaki,
kehribar beğendi ve "karamel
•

rüyası" gibi, sadece isimleri bile ağız

sulandırmaya yeten tatlar süslüyor.
Deneyimli şef Çaykun Gelgeç'in •

imzasını taşıyan menüsü, doğanın

ve tarihin lezzetle buluştuğu
taş duvarları ve eşsiz havasıyla
yolu Alaçatı'ya düşenleri pişman
etmeyecek bir mekan. Kısacası
Ege'nin tadı Kapari'de çıkıyor.
 BU BİR İLANDIR

LA BREZZA BEACH
Yolu Bodrum'a düşenleri, ister Yalıkavak'ta
olsun ister Akyarlar'da, La Brezza Beach
karşılıyor. Yalıkavak'ta -her ne kadar
denizden çıkmak zor olsa da- La Brezza,
yörük çadırlarından yapılma pavilion'ları
ve yatak tadında şezlonglarıyla karada
da keyfinizi sürdürmeyi garantiliyor.
Serinletici kokteyller ve tabii ki
ender bulunan lezzetler de cabası.
Akyarlar'da ise La Brezza, sizi ve tüm
ailenizi Karaincir kumsalında bekliyor.
Çocuklarınız güvenle derinleşen
denizde eğlenirken, ister onlara katılın,
ister iskelede soft bir müzik eşliğinde
rahatlayın. Sıra yemeğe geldiğindeyse
mekanın köfte ve hamburgerden, Bo drum
mezelerine uzanan geniş menüsünde
herkese uyacak bir lezzet var. "Mutlu
anlardan aklınızda kalan'' olma fikrini
kendine slogan edinmiş La Brezza, tatlı
bir yaz esintisini andıran mekanlarıyla bu
yaz sizleri bekliyor.

KAYlP BODRUM
•

Katip Bodrum, gelenek ve geleceğin el

ele vermesinin hikayesi. Bodrumlu Aras
ailesinden 25 yaşındaki genç Ayça, dedesi
Katip Mustafa Aras'ın izinden ilediyor ve
nice keyifli yaz gecesine şahitlik etmiş SOO
senelik bir avluya genç bir bakış açısı ve yeni
bir vizyon getiriyor. Katip Bodrum, Amerikan
"speak easy" bar konseptini Bodrum'a taşıyor.
Bahçeden toplanan limon, ıtır ve greyfurtlarla
hazırlanan kokteyller susuzluğunuzu,
mutfaktan çıkan enfes tapas ve mezeler ise
açlığınızı yatıştırıyor. Akşamları masalarını
mumların süslediği mekan, gündüzleri de
ayrı bir kimliğe kavuşuyor: Katip Bodrum
misafirlerine, Julius Meinl ve üçüncü dalga
kahvelerin eşlik ettiği leziz kalıvaltı sofraları
sunuyor. Serpme kahvaltıdan eggs benedict'e
uzanan menüsüyle her tür damak tadını
düşünen Katip Bodrum, unutulmaz geceler ve
tadına doyulmaz sabahlar için yolu Bodrum
merkeze düşenleri bekliyor.
ROLE X VE NATIONAL GEOGRAPHIC
ONEMLIBIR ORTAKLIKTABIR ARADA
•• • •
National Geographic Society Başkanı
ve CEO'su Gary E. Knell'in mesajı:
National Geographic demek, keşfetmek
demek. 129 yıldan bu yana keşifler kim­
liğimizin özünü oluşturuyor -ve başka
kimse bu işi bizim gibi yapamıyor.
Bu sürenin 63 yılında muhteşem bir
ortağımız oldu: Rolex. Yeryüzünün en
derin okyanuslarına inen ve en yüksek
doruklarına çıkanl<aşiflerin kolunda onun
saatleri oldu hep. Daima keşif ruhuyla
hareket eden Rolex, buluşlar ve koruma­
cılık alanlarındaki öncü girişimiere destek
vermeye devam ediyor.
Rolex ile ortak bir keşfetme tutkusunu
paylaşıyoruz. Gezegenimize karşı duy­
duğumuz derin sorumluluk duygusu ve
onun güzelliklerini korumanın önemini
kavramış olmak da başka bir ortak nok­
tamız. Bu ay, iki kuruluşun çalışmalarını
daha da bütünleştiren -ve National Geo­
graphic tarihinde bir ilk olma özelliği taşı­
yan- daha derin bir ortaklığı açıklamanın
mutluluğunu yaşıyoruz. Bu yeni ortaklık­
ta müşterek hedeflerimiz nedir? İnsan
bilgisini ileri taşımak. Gezegenimizdeki
güzelliklerin yanı sıra yaşadığı zorlukları
da al<tarmal<. Sağlıklı ve sürdürülebilir bir
gelecek sağlayacak çözümler aramakta
•
yeni nesil kaşiflere esin kaynağı olmak. National Geographic
Bu hedefleri nasıl gerçekleştireceğiz? ve Rolex, dünyanın en
seçkin kimi kaşiflerine
Önümüzdeki beş yıl içinde gezegeni­ tarihe geçen uğraşlarında
mizin üç kritik noktasına odaklanarak destek oldu. Fotoğrafçı
okyanuslar, kutuplar ve dağlar. Bilimsel David Doubilet, okyanus­
bilimci Sylvia Earle ve
buluşlara önayak olacak keşiflere ola­
yönetmen James Cam­
nak sağlayacak ve katılacağız, yeni keşif eren (soldan sağa) da bu
teknolojileri ortaya çıkaracak araştırma isimler arasında yer alıyor.
ve icatları destekleyeceğiz, korumacılık
alanında kamuoyu desteği sağlayacak
toplantılar ve etkinlikler düzenleyeceğiz.
Dünya vatandaşlarının olabildiğince
büyük kesimini bilgilendirmek ve onlara
esin vermek amacıyla, ortaklığın çalış­
malarını National Geographic'in alame­
tifarikası olan fotoğrafçılığı ve haberciliği
ile duyuracağız. Dijital bir öykü aniatma
merkezi, video ve sanal gerçeklik dene­
yimleri, sosyal medya kanalları, televiz­
yon programları, filmler, dergi makaleleri
dahil çok çeşitli çalışmalar öngörüyoruz.
Dünyamızı aniayıp korumak ve üstte­
ki fotoğrafta görülenler gibi olağanüstü
kaşifleri desteklemek için çıkacağımız
bu yolculukta yanımızda Rolex olduğu
için derin bir minnet duyuyoruz. Birlikte
geçirdiğimiz yılların ardından üzerine
inşa edilecek görkemli bir mirasımız var.
Heyecan verici bir geleceğe yol alırken
sizi de bizimle keşfe çıkmaya çağırıyoruz.
FOTOGRAFLAR (SOLDAN SAGA): JENNIFER HAYES, NATIONAL GEOGRAPHIC CREATIVE;
MARCO GROB; MARK THIESSEN, NATIONAL GEOGRAPHIC CREATIVE
•

·100 OB]EDE DUNYA TARIHJ, BIZDEN ONCEKI

•
• •• • • • •• •

·
• •• •• •• •

MEDENIYETLERDEN GUNUMUZE ŞANS ESERI

• • •

ULAŞAN OBJELERI GEÇMIŞ YAŞAMLARA IŞIK �

• • • •

TUTAN BIRER PRIZMA GIBI KULLANARAK

•
•
• • •

TARIHE YEPYENI BIR :KAPI ARALIYOR .

•

1
...
•
•

"British Museum'un eski yöneticisi

•

Neil MacGregor, müzenin geniş

1

koleksiyonundan sanat eserleri ve

sALTADA
insan eHyle yapılmış nesnelerle

. K RTl TA
_

KREDI A
kıtalan, kültürleri ve dönemleri
kusursuz bir şekilde birbirine
bağlıyor. Her uygar bireyin
okuması gereken, son derece
•

insani ve büyüleyici bir kitap."

Jonathan Lopez,
The Wall Street Journal

"Eğer müze bir zaman

i�o
makinesiyse, British Museum'un
..

�lltn!
eski yöneticisinin bizi çıkardığı bu
•

••

��l\
1 yolculuk, Olduvai' de bulunan ve
insanlığın Afrika' da evrimleştiğini
l\li�i •
kanıtlayan kesici alet gibi objelerle
I
,

hepimizi en az iki milyon yıl

öncesine götürüyor." ·

The Guardian •

..

"Et kesecek bir alet yapmak için

taşı yontmayı. öğrendiği an, insanın
bir fırsatçıya dönüştüğü andır.
MacGregor, 'Galip ler tarih yazar,
mağhıplarsa objeler yapar,' diyor."
The Economist
•

twitter.cotnr�gasusyayinevi li facebook.cotn/pegasusyayinlari m instagram.com/pegasusyayinlari www.pegasusyayinlari.com

... . .
 N ATI O NALG E O G R A P H 1 C . CO M .TR T E M M UZ 2017

•
GUZEL KELEBEKLERIN
••

• •
ÇIRKIN AllŞKANLlKLARI
Siz de kelebeklerin zarif birer canlı olduğunu düşünenlerden misiniz? Bir grup kelebek,
O zaman size kötü haberlerimiz var. bir atın ardında
bıraktıklarıyla
Kelebekler yüzlerce yıldır bizi kan dın yor: Baharla, yaşamla eş an­ kendilerine
lamlı bir imge olarak parlak renkleriyle bahçelerimizde uçuyor, ziyafet çekiyor.
çiçeklere konuyor, doğa yürüyüşlerimize eşlik ediyorlar; geçici
zarafetin bir sembolü olarak şiirlerden tablolara sanat eserlerini
süslüyorlar. Ancak kimse bakmazken gizli bir hayat sürüyor ve çirkin
alışkanlıklarının izinden gidiyorlar.
Bütün kelebekler güzel şüphesiz, ancak iş orada bitmiyor. Kimi
kelebekler zehirli. Kimisi tırtıl döneminde kardeşlerini yiyen bir
yamyam. Kimi dışkıyla besleniyor, kimi diğer hayvanları kandırıp
yavrularının bakımını onlara yüklüyor. Kimi de tüm bunların bir adım
ötesine geçerek pupadan henüz çıkmamış dişilerle zorla çiftleşiyor.
Sevgi dolu klişeleri geride bırakmak ve güzel kelebeklerin çirkin
alışkanlıklarını keşfetmek için -cesaretiniz varsa- Temmuz ayında
nationalgeographic.com.tr'yi ziyaret edin.

26 NATIONAL G E O G R A P H I C • TEMMUZ 2 0 1 7 FOTO(jRAF: JCTABB/ISTOCK BY GETTY IMAGES

 ...

'

.. ! 18 MİLYON CANA MAL OLAN, ÜÇ İMFARATORLUK YIKAN VE TARİHİNAKIŞINI

DEGİŞTİREN BÜYÜK SAVAŞIN NEDENLERİNİ
PROFESÖR OHRISTOPHER OLARK'IN KALEMİNDEN OKUYUN...
..

"Harika... Tarihin en büyük gizemlerinden biri

Avrupa'nın büyük devletlerinin Birinci Dünya
Uyurgezerler,
•

Savaşı'na nasıl sürüklendiğidir. bu

önemli konu üzerine okuduğum en iyi kitap."
Fareed Zakaria

"Birinci Dünya Savaşı'nı hazırlayan nedenleri

anlatan en anlaşılır ve okunur eserlerden biri.
Uyurgezerler, tutkuyla araştırılarak yazılmış,
üstün bir tarihçilik örneği."
Niall Ferguson

2014 Financial Times Yılın Kitabı Odülü

••

2012 Sunday Times ve Indepenent Yılın Kitabı Odülleri

••

2014 Los Angeles TimesTarih Kitabı Odülü

••

ORTA DOGU'NUN GEÇMiŞiNi BUGÜNÜNÜ VE

YARININI ANLAMAK iSTEYENLER iÇiN BiR BAŞUCU KiTABI
.r "Fas'tan Yemen'e ve Irak'a uzanan zengin bir
coğrafyanın tarihi. Bu eser bugünün dünyası
hakkında bilmemiz gereken birçok şeyi açıklıyor."
ROGA
.. ..

E VGENE SIMON SEBAG MONTEFIORE, KUDUS'UN YAZARI

"Avrupalılar ve Amerikalılar,
TAR
A
RiR
K 1\1 devletlerinin Orta Doğu'yla ilişkilerinde ne kadar
küstah, ikiyüzl�. ve sıklıkla ahmakça davrandığını
hatırlamalılar. Ornek alınması gereken bir tar"h."
THE ECONOMIST

•
t
"Rogan, Arapların tarihini onların
perspektifinden aktarıyor, çoğunlukla da Arapça
kaynaklan kullanmış. Bu çok etkileyici bir, tarih ve
Eugene Rogan da muhteşem bir iş başarmış."
AVI SHLAIM

twittfr.com/peg;4Susyayinevi
-· ı
 NATI O NA L G E O G RA P H I C TV DAHA F A Z L A B i LG i i Ç iN NATGEOTV.COM/TR

DUNYADAN CANLI YAYlN

••

9 Temmuz Pazar'ı Pazartesi'ye bağlayan gece, saat 03.00'te

Doğayı tüm çıplaklığıyla, hiçbir müda­

NATIONAL
hale olmadan izlemekten daha çekici
� GEOGRAPHIC
ne olabilir? National Geographic, bir
kez daha yayıncılık anlayışını bir üst
Çığ ır Açan Buluşlar
seviyeye taşıyacak bir yapımı izleyi­
3 Temmuz'dan itibaren
cilerle buluşturuyor. Dünyanın çeşitli
her Pazartesi, saat 21.00'de
noktalarına yerleştirilen kameralar
Geçtiğimiz sezon Ebola
büyük hayvan göçlerini ekrana taşı­ ile mücadele ve yeni ro­
yor - üstelik canlı olarak. Yeryüzünün botik gelişmeler gibi farklı
dört bir yanında hareket halinde olan alanlarda yapılan modern
farklı hayvan sürülerini, herhangi bir buluşları ekrana taşıyarak
insanlığın gelişimine tanık­
teknolojik müdahale veya kurgu olma­ lık eden Çığır Açan Buluş­
dan, Dünyadan Canlı Yayın programı lar, yeni bölümleriyle tekrar
ile izleyebilirsiniz. 360 derecelik bir ekranlarda Ünlü isimlerin
sunumuyla izleyiciyle bu­
stüdyoda, Jane Lynch'in moderatörlü­
luşan yapım, hem buluşları
ğünde ekrana gelen program, doğanın tanıtıyor, hem de dünyaya
işleyiş biçimini, hiçbir etkileşirnde nasıl bir katkıda bulunduk­
bulunmadan sadece gözlemlerne ve larını irdeliyor. Yeni konular
arasında bağımlılık, kanser
insanlık olarak ne kadar büyük bir
ve siber suçlar gibi güncel
şeyin parçası olduğumuzu hatırıama sorunlar ve onlara eşlik
şansını sunuyor. eden buluşlar yer alıyor.

28 NATIONAL G E O G R A P H I C • TEMMUZ 2017 FOTOGRAFLAR: NATIONAL GEOGRAPHIC

 •
-

-
küresel erıme){ı
• •
YAZI: DOUGLAS FOX
FOTOGRAFLAR: CAMILLE SEAMAN

Pine Adası Buz Sahanlığı havadan

bakıldığında yavaş çekiın bir tren
ka7ası öyküsü gibi. Bombeli yüzeyi
binlerce bü ·· buzul yarığıyla
yaralı bereli. Kenarları, neredeyse
SOO metre genişiilde yarddarta
paraınparça. 2015 ve 2016'da,
ucundan 580 ldlometrel<arelil<
bir parça l<optu ve Arnundsen
Denizi'nde s·· ·· enmeye başladı.
Son 20-30 yd içinde çevresini
kuşatan deniz suyu yanın dereceden
fazla ıs ındı, bııztın erime hızı ve
l<opmalar dört l<at arttı.
Buz sahanlığı, Arnundsen Denizi'ne dökülen birkaç dev bu­
zuldan biri olan Pine Adası Buzulu'nun sona erdiği yüzer ucu­
nu oluşturuyor. Bu dev buzullar, Batı Antarktika Buzul Örtüsü
olarak adlandırılan üç kilometre kalırılıkta ve Fransa'nın iki katı
büyüklükteki geniş bir buz kubbesini okyanusa boşaltıyor. Buzul
örtüsü bir grup adanın üzerini kaplıyor ama önemli bir bölümü
de deniz yüzeyinden bin soo metre aşağıya uzanan bir havza­
nın tabanına oturuyor. Bu nedenle okyanusun ısınmasına karşı
özellikle korunmasız durumda. Biliminsarılarının her geçen gün
daha çok olasılık dahilinde gördüğü gibi, tüm bu kırılgan buzul
kopar, parçalara ayrılır ve sürüklenirse, deniz yüzeyi 3,3 metre
yükselecek ve dünyanın her yanında sahil kesimlerini sular al­
tında bıral<acal<.
Buzul örtüsü, etrafını kuşatan buz salıaniıldan sayesinde
yerinde duruyor. Ancak havzanın kenarındaki izole dağlara ve

32 NATIONAL G E O GRAPHIC • TEMMUZ 2 0 1 7

 •

- ..._._ .""""
- - -

-
-

•
 /

•
•
-
-
-

..
 1

'
, ' t
ANTARKTiKA

A
 --
oto:'l� -
sachsen Dag1
3425
•• -

R 1
Zwiesel Daq1
+7.970 m

�
}utulstraurnen ı.
Buzulu

Stancornh-W'ilLc;
Buzulu
ı

C O AT S

ARAZ St
Slessor o
Buzulu
ı

Dufelsl::fasifi
2150 m
.. r-.t:· ·r
serkner AdiiSI
� ,,... .

A
And erson Z.Irvesi"N s
2812 m
y -
.. '

li ..ı
A D A r 1
s
\ /

Ferrigno
Buz Akıntısı

Pine Isiand B yR
Buzulu A f? D
-:- 1 s i
A ""-
Thwaıtes
Buzulu Sidley Dagr
Pope
Buzulu
4285 m

•
 R 8 Y

A R A 7 / Ç J

Menzies Daği
"3355 m

D
A "'

A M ı;: �E. e. R
I
1
ı E. p

A N T A

/
··
•

. .
• •
• • • •
•
• •
. •
• •

i� iie
• • •

. •
• .
•

;,
.

·8
.
• .
•
• •

.
•
.
.

· · . . ..
ll>ut ı.-· · .
•
• •

.
''ot
u
.

.. .
.
..

[Guney ı<ı..tbu
 .,.0 iie;./i:i . . . .
• o •
o

.
•

u. .
u> ; ı,· .

u
,'Ol
.
.

. .
. . .
.

....
•
•
• •
•
•
.
.
• •
• •
• •
•
• • .
• • .

•
•
•
o
•
• •
. .

• • . •
• • • • . o
• •
• •
o
• •
•
•
25 TEMMUZ 2015 6 AGUSTOS 2015
,

'

18 AGUSTOS 2015 30 AGUSTOS 2015

r ,

14 ŞUBAT 2016 17 EYLÜL 2016

, •
,

,
1
1

1 1

1
1
 ,
f

VARIK 2 Landsat'dan alınan soldaki görüntüde görülen yarı­

ğın yukarı kısmı, NASA'ya ait bir uçak tarafından yakın plan çeki­
minin yapıldığı Kasım 2016 tarihinde büyümeye devam ediyordu.
Yüz metre genişliğindeki Varık 2'nin yeni kırılmış buzdan yamaç­
ları su yüzeyinden yaklaşık 25 metreye yükseliyor.

kayalık sırtıara tutunan bu yüzer setler zayıflıyor. Batı Antarkti­

ka'nın Büyük Okyanus kıyılarında, Arnundsen Denizi çevresinde
buz salıaniıldan zayıflıyor ve buzun daha hızlı bir şekilde denize
akmasına bağlı olarak arkalarındaki buzullar çekiliyor. Birçok
yeri 400 metre civarında kalınlıktaki Pine Adası Buz Sahanlığı
çok çarpıcı bir örnek: 1994'ten 2012'ye kadar ortalama 45 metre
1 ı
inceldi. Bundan daha endişe verici durum ise, çökmesi halinde
Batı Antarktika Buzul Örtüsü'nün dengesini büyük ölçüde boza­
cak olan komşu Thwaites Buzulu.
Kaliforniya, Pasadena'dald NASA Jet İtki Laboratuvarı'nda
görevli buzulbilimci Eric Rignot, "Bunlar yeryüzünün en hızlı
/(ı çekilen buzulları," diyor. Yirmi yılı aşkın süredir uçak ve uydu
( radarları aracılığıyla bölgeyi inceleyen Rignot, Batı Antarktika
Buzul Örtüsü'nün bir noktada çökmesinin kaçınılmaz olduğu gö­
rüşünde. Sorun, bu sürecin soo yıl mı yoksa yüz yıldan kısa mı
süreceği ve insanlığın buna hazırlanmaya zamanı olup olmadığı.
"Hesaplamaları doğru yapmamız lazım," diyor Rignot. "Ama
çok fazla zaman kaybetmemeye de dikkat etmemiz gereldyor."
Doğru öngörüler ise ancak buz üzerinde yapılacal< ölçümlerle
elde edilebiliyor. Aralık 2012. Kırmızı-beyaz bir Twin Otter uça­
ğı, Pine Adası Buz Sahanlığı üzerinde alçal< uçuş yapıyor. Pilot,
uçağın kızaldarını kar üzerinde deniyor, sonra herhangi bir yank
ortaya çıkarıp çıkarmadığını görmek için havalanıp daire çizerek
geri dönüyor. Uçal< indikten sonra sadece bir kişi dışarı çıkıyor.
Uçağa bir halat ve emniyet ipiyle bağlı olaral< iki buçuk metrelik
bir çubukla karda sondaj yapıyor.
Öncü sonunda tatmin oluyor: inecek grubu yutabilecek giz­
li bir yarık yok. Uçal<taki diğer biliminsanlan da dışarı çıkıyor.
Alaska Üniversitesi'nden buzulbilimci Martin Truffer başkanlı­
ğındaki ekip kamp kurma çalışmalarına başlıyor. Buz sahanlığın­
da iki ay geçirmeyi planlıyorlar ve burada geeeleyen ilk insanlar

NATHAN KURTZ, NASA BUZDAKi KRİZ 41

"Aial almaz" bir erime
hızıyla l<arşılaştıl<larını
söylüyor araştırmacı
Jenl<ins: "Bir buzolun bu
tür bir hızla eriyor olması
bizim algımızın çol<
üzerindeydi.''
olacaldar. Buza yolculuk her dönemde çok tehlike­
li kabul edildi. Ama Truffer'ın ekibi, buz sahanlığı
boyunca delikler açarak, altındaki deniz suyunun
onu yiyip bitiren ısısını ölçme konusunda ısrarlı.
Araştırmacılar, üzerinde tek bir daimi istasyon
dahi bulunmayan yay biçimli 6 bin soo kilomet­
relik salıilin ortasında kurdukları çadırlarda ge­
celerken, buzdan gelen parçalanma ve çatırdama
seslerini dinliyor. Buz yüzeyinde her sabah üç san­
tim genişliğinde dipsiz yeni yanidar görüyorlar. Beş
haftalık incelemeleri sırasında, ayakları altındaki
buz iki metre daha inceliyor.
BİLİMİNSANLARININ BATI ANTARKTİKA buzunun
ne kadar hızlı eriyebileceğini anlaması uzun zaman
aldı. Bunda, korunmasız dururnciald buzulların ço­
ğunun zor erişilir olmasının da payı var. Pine Adası
Buz Sahanlığı'nın -buzulun yüzer ucu- önündeki
deniz yüzeyi her kış donuyor. Yaz aylarındaysa,
parçalanan bu deniz buzuyla buz sahanlıldarın­
dan kopan buzdağları birleşerek hareket halinde
bir barikat oluşturuyor. Tarihsel olarak gemilerin
buz sahanlığına 160 kilometreden fazla yaldaşma­
sını engelleyen şey de işte bu barikat.
Mart 1994. Olasılıkla tarihte buz sahanlığına
ulaşan ikinci gemi olan Amerikan Nathaniel B.
Palmer orada. Şiddetli rüzgarlar yüzer buz kütlele­
rini birkaç gün boyunca aralayıp, Palmer'ın içinden
geçebileceği kısa ömürlü, dar bir geçit yaratmış.
Ellerinde onları yönlendirecek doğru bir harita
olmadığı için, kaptan köşkündeki gemi mürette­
batı sonar ekranını gerginlikle izliyor. Ekranda,
42 NATIONAL G E O G R A P H I C • TEMMUZ 2 0 1 7
aralarından birinin geminin omurgasına 6 metre
kadar yaldaştığı, keskin yükseltHer ve kanyonlar­
dan oluşan kaotik bir deniz tabanı görülüyor.
Palmer, deniz buzlarının sıkıştırması sonucu
kuzeye çekilmek zorunda kalana kadar buz sahan­
lığı önünde 12 saat kalıyor. Ama bu süre, mürette­
batın su sütunu boyunca deniz tabanına araştırma
aygıtlarını indirmesi için yeterli. Endişe verici bir
keşifte bulunuyorlar. Eriyen buzlada tazelendiği
için etrafınciald deniz suyundan daha az tuzlu bir
al<ıntı, buz sahanlığının altından çıkara!< yüzeye
doğru hareket ediyor. (Buz, Batı Antarktika'ya dü­
şen kar tarafından şekmendirildiği için tatlı sudan
oluşuyor.) Ve 600-900 metre arasındaki derinlik­
te, buzun tam altından geçen deniz altı kanyonu
boyunca daha sıcak deniz suyu içeri doğru giriyor.
New York'taki Lamont-Doherty Yeryüzü Göz­
lemevi'nden denizbilimci Stan Jacobs neler olup
bittiğini anlamaltta gecikmiyor. Sıcak al<ıntı kuzey
yönünde 300 kilometreden de daha ötelerden, Gü­
ney Pasifik'ten geliyor. Tuzla ağırlaşmış olduğu
için, buzula doğru eğim yapan sualtı kanyonunun
tabanında ilerliyor. Bu kanyon, bizzat buzul tara­
fından, binlerce yıl önce yaşanan Buzul Çağı sıra­
sında Batı Antarl<tika'dal<i diğer tüm buzullar gibi
bugünkü konumundan yüzlerce kilometre ileriye
çıktığı sırada oyulmuş.
Aynı kanyon, şimdi Pine Adası Buz Sahanlığı'nın
altına sıcal< okyanus suyu taşıyor. Onlarca kilomet­
re içerde bir nol<tada, bu sıcal< su buzulun deniz ta­
banından ayrılıp yüzer buz sahanlığı haline geldiği
"sınır hattına" ulaşıyor. Burada buz duvarına vuran
sıcak su, buzu eritiyor ve düzenli olarak eriyik yo­
ğun bir deniz suyu al<ıntısı yaratıyor. Daha soğuk ve
tatlı, dolayısıyla da yoğunluğu daha az olduğu için,
içeri doğru al<an sıcal< suyun üzerine yükselerek sa­
hanlığın hemen altından denize karışıyor.
Tatlı su miluarını ölçen araştırmacılar kaybedi­
len tahmini buz miluarını saptıyor. Cambridge'del<i
Britanya Antarl<tika Araştırması'ndan buzulbilimci
Adrian Jenkins, "al<ıl almaz" bir erime hızıyla kar­
şılaştıklarını söylüyor. Yaptığı ölçümlere göre, buz
sahanlığı her yıl alt tarafından 53 kilometreküp buz
kaybediyor, sınır hattı civarında buz yılda yaklaşık
90 metre inceliyor.
"Bir buzulun böyle bir hızla eriyor olması bizim
algımızın çok üzerindeydi," diyor Jenkins.
 izleyen 13 yıl içinde, Jacobs ile Jenkins, Pine
Adası'na üç kez daha gitmeye çalışsalar da her
defasında deniz buzu yollarını kesiyor. Sonunda,
Ocak 2009'daPalmer'ın güvertesinde oraya varma­
yı başardıklarında erime hızının yüzde so arttığını
saptıyorlar. Bu kez donanımları arasında yeni bir
alet var: Autosub3 adını verdikleri sarı renkte bir
robot denizaltı.
Yedi metrelik, torpil biçimli bu aygıt, her dalışta
30 saat boyunca gemiden bağımsız olaral< buz sa­
hanlığının altında kendi başına dolaşabiliyor.
Autosub3 ilk üç dalışında, buz sahanlığının, bir
zamanlar altında boylu boyunca uzanaral< onu ta­
şıyıp dengede tutan deniz altı dağ sırasından ayrıla­
cak kadar inceldiğini belirliyor. Erime, sıcal< suyun
aluşı için bir boşluk yaratmış ve buzun alt bölümü­
nün erimesini daha da hızlandırmış. Dördüncü
dalışında sarı robot neredeyse yok oluyor. Müret­
tebat, sudan çektikleri denizaltıyı burnu ezilmiş ve
içindeki hassas aletler zarar görmüş halde buluyor.
Teknisyenler, denizaltının sefer bilgilerini de­
ğerlendirerek neler yaşandığını anlıyor. (Autosub3,
elli kilometre geride, buz sahanlığının altında, bu­
zun alt yüzeyindeki bir gedikten içeri girmiş, ileriye
uzanan bir yol aramaya çalışırken gediğin duvarla­
rına çarpıp sürtünmüş, buz sahanlığının içindeki
karmaşık labirentlerde ıso metre yükselmiş ve so­
nunda bir noktada dışarı çılup açık sulara kaçınayı
başarmış.)
Denizaltının dolaştığı yerlere ait sonar verileri,
nefes kesici bir manzarayı ortaya çıkarıyor. Buz sa­
hanlığının altı, sadece bir değil, bazıları içinde ıss
metre yükselen çok sayıda kanalla delik deşik Ter­
selmiş bu buz kanyanlarının duvarlarına, teraslar,
kornişler ve keskin köşeler oyulmuş ve hepsinin
tavanı boyunca uzanan derin yarıklar buzun daha
da derinliklerine nüfuz ediyor.
Jenkins, sonar haritalarını ilk gördüğünde, "Bu
da nesi?" diye düşündüğünü anımsıyor.
Jacobs ve Jenkins, karadaki vadiler gibi, bu
terselmiş kanyonların da akarsuyla oyulduğunu
anlıyor. Görünüşe göre, sınır hattından yükselen
erime suyunun sıcaldığı, daha da fazla buz erime­
sine yol açacak kadar yüksek. Ve buz sahanlığının
altından onlarca kilometre boyunca akarak açık
denize doğru yol alırken büyük miktarda erimeye
neden oluyor.
GÜNÜMÜZDE, BATI ANTARKTİKA'NIN geniş alanla­
rında buzullar kan kaybediyor. Güney Amerika'nın
ucuna doğru ıooo kilometreden de yukarıya omur­
ga gibi uzanan buzla örtülü dağlardan oluşan An­
tarktika Yarımadası, en dramatik ısınmanın yaşan­
dığı yer. Antarktika etrafında sürekli dönen güçlü
rüzgarlara ve okyanus akıntılarına açık durumda­
ki yarımada, kuzeyden gelen sıcal< hava ve suyun
etkisinde kalıyor. Batı yakasınciald yıllık ortalama
sıcaklık 19SO'den bu yana yaldaşık 2,S derece -ge­
zegenimizin geri kalanından birkaç kat daha hız­
lı- artarken, kış ayları da s derece gibi inanılmaz
miktarda ısınmış durumda. Deniz buzu artık yılda
yedi ay yerine sadece dört ay boyunca oluşuyor.
1988'den bu yana, yarımadanın doğu kesimin­
deki dört buz sahanlığı buzdağı filoları halinde
parçalandı. (Larsen C adıyla anılan sahanlıkta hız­
la büyüyen geniş bir yarık, burada da aynı al<ıbe­
tin yaşanabileceğini gösteriyor.) Isınan hava, buz
sahanlıldarının yüzeyinde eriyik sularından göl­
cüider oluşturaral< bu parçalanmaları tetildiyor;
yarıldara sızan gölcükler buzdald yarıkiarı daha da
derinleştiriyor. Sahanlıldar yok oldukça, dengede
durmasını sağladıldarı buzullar da normalden iki,
beş, hatta dokuz kat hızla okyanusa kayıyor. Bunlar
görece küçük buzullar olduğu için deniz seviyesini
yükseltme etkileri fazla değil. Ama kazandıldan
ivme, Arnundsen Denizi civarındald çok daha bü­
yük buzullann başına da aynı şeyin geleceği endi­
şesini güçlendiriyor.
Arnundsen Denizi yarımadanın daha güneyinde
ve hava o kadar sıcak değil. Buradald buzullar için
en büyük tehlike ise, Jacobs ile Jenkins'in keşfet­
tiği mekanizma: Kuzeyden gelen sıcal< suları buz
sahanlıklannın altına yönlendiren derin deniz altı
kanyonları ve sıcaklığı buzun alt kesiminde yoğun­
laştıran derin terselmiş kanyonlar.
Geçtiğimiz yıl çok sayıda Antarktika buz sa­
hanlığında uydu aracılığıyla yapılan bir araştır­
ma -Colorado, Boulder'daki Ulusal Kar ve Buz
Veri Merkezi'nden buzulbilimci Ted Scambos ve
San Diego'daki Scripps Denizbilim Enstitüsü'n­
den Helen Fricker yönetmişti- bu tür eritme kan­
yonlarının yaygın olduğunu gösteriyor. Geniş bir
alana yayılan kanyonlar, sıcal< suyu salıanlıkların
kenarına doğru yönlendiriyor. O noktadaki buzun
yaşamsal önemi var: Hareketsiz kıyılara dayanarak
BUZDAKi KRİZ 43
Araştırmalar,
Arnundsen Denizi'ne
al<an bazı büyül<
buzolların çöl<üşünün
artti< l<açınılmaz
olduğuna işaret ediyor.
sahanlığın ve arkasındaki buzulun akışını yavaşla­
tıyor. Ama kenar buzu diğer yerlerden daha ince
oluyor. "Yakından izlenmesi gereken bir durum,"
diye altını çiziyor Scambos, 2016 başlarında.
Ohio, Columbus'taki Byrd Kutup ve İklim Araş­
tırma Merkezi'nden Ian Howat, Pine Adası'nı ya­
kından izleyen bir diğer buzulbilimci. Geçtiğimiz
Kasım'da, buz sahanlığını çapraz olarak kesen ve
tarihsel kayıtların başından bu yana onu en küçük
boyuta indirme tehlikesi taşıyan endişe verici iki
yeni yarığın varlığını açıldadı. Aylık uydu fotoğ­
raflarını geriye dönük olarak inceleyen Howat,
yarıldarın üç yıl önceki fark edilmeyen sıradışı tek
bir olay sonucu tetiklendiğini ortaya çıkardı. Buz
sahanlığını buzulun kuzey kıyısına bağlayan kopuk
buz şeridi, aşağıdaki erimeden dolayı altı oyuldu­
ğunun belirtisi olarak aniden çökmüştü. "Birkaç
gün içinde paramparça oldu," diyor Howat. "Sanki
bir fermuar vardı da, buzulun kenan açılmıştı."
Tüm buz sahanlığının ne zaman yok olabilece­
ği belirsiz. Açıldardan gelip altından al<an "sıcal<"
su, donma seviyesinin sadece 2-3 derece üzerinde.
Ama yılda yaldaşık 13 bin kilometreküp su geliyor,
ki bu da buz sahanlığının haftanın yedi günü 24
saat çalışan 100 nükleer santralin ürettiği bir ısıya
maruz kaldığı anlamına geliyor.
Aralık 2012'de salıanlık üzerinde kamp kuran
Truffer ve ekibi, daha o zamanlarda sahanlığın ne
kadar zayıflamış olduğunu hissetmişti. Eriyen su­
lar buzu alttan derinlemesine yediği için desteksiz
kalan buz bel veriyor, tüm sahanlığın bükülüp çar­
pılmasına yol açıyor, buz üstünde ve altında, stres
hatları boyunca yanidar açılıyordu. Araştırmacı­
ların duyduğu parçalanma ve çatırdama sesleri
46 NATIONAL G E O G RA P H I C • TEMMUZ 2017
ve her gün açılan yeni yanldar, ineelen ve kırılan
buzun sonunun giderek yaklaştığına tanıldık edi­
yordu. Pine Adası Buz Sahanlığı zayıflayıp arka­
sındaki buzulun hareketi hızlandıkça, buz kıyıdan
içeri doğru yaldaşık 250 kilometre çekilerek inceldi.
Dengeyi bozan etkiler, her yıl Batı Antarktika'ya
doğru yayılıyor. "Ufal< bir dokunuş, onlarca yıl sü­
recek geri döndürülmesi zor bir çekilme hareketi­
nin başlamasına yol açabilir," diyor Truffer.
Son birkaç yılda gerek Rignot gerekse diğer uz­
manlar tarafından yapılan araştırmalar, Amund­
sen Denizi'ne sürüldenen bazı büyük buzullann
çöküşünün artık kaçınılmaz olduğunu ortaya ko­
yuyor. Sadece 2002-2009 yılları arasında, Smith
Buzulu'nun önündeki buz sahanlığı bazı yerlerde
450 metre, Pope Buzulu'nda ise 250 metre inceldi.
Arnundsen buzullarının sınır hatları o kadar çekildi
ki -bazı durumlarda onlarca kilometre- halihazır­
da buzul örtüsünün merkezine doğru meyil yapan
deniz tabanı üzerinde oturuyorlar. Çekilme ne ka­
dar artarsa, o kadar fazla buz yüzeyi sıcak okyanus
suyuna maruz kalıyor. Kontrolden çıkmış bir süreç
bu ve biliminsanları ne hızla yaşanacağını en kısa
zamanda bulmal< için çabalıyor.
Fricker, buz sahanlıldarının "felal<et habercisi"
olduğunu söylüyor. Zaten yüzer durumda olduk­
ları için eridiklerinde deniz seviyesini yükseltmi­
yar ama arka taraflarındaki buzulların hareketi
hızlandığı için yükselişin eli kulağında olduğuna
işaret ediyorlar. Fricker ile ekibinin elde ettiği bil­
gilere göre, 1994-2012 arasında sadece Arnundsen
Denizi'ndekilerden değil tüm Antarktika'dald buz
sahanlıklarından eksilen buz miktan 10 kattan faz­
la yükseliş göstererek yılda 25 kilometreküpten 310
kilometreküpe çıktı. "Biz biliminsanlan açısından
tehlikeleri dile getirme konusunda dild<atli olmaya
son verme zamanı artık geldi," diyor Fricker.
Buzul çekilmesi ve kaybının zamanla hızlanaca­
ğı görüşüne Rignot da katılıyor. "Belki önümüzdeki
30-40 yıl söz konusu olduğunda buna aldırmıyor
olabilirsiniz ama 2050 ile 2100 arasında her şey çok
daha kötüleşebilir ve artık o noktada biliminsania­
rına kulak vermenin önemi kalmaz." Ayrıca kötü­
nün kötüsü durumlar da yaşanabilir.
SANAYİ DEVRİMİNİN BAŞLADIGI 19. yüzyıldan bu
yana fosil yakıt salımlanmız tarafından hapsedi-
 •
Avustralyalı araştırmacılar, kırılgan görünüm kazanan buzullardan bir diğeri olan Doğu Antarktika'daki Totten
Buzulu'nun ne kadar hızlandığını ve inceldiğini ölçmek için aletlerini getirmeden önce yarı k araştırması yapıyor.
len ısının büyük bölümü okyanusta son buldu.
Bugün Antarktika buz sahanlıklarını vuran ısı ise
büyük oranda bir başka iklim değişildiği etkisin­
den kaynaldanıyor: Yoğunlaşan kutup rüzgarları ve
al<ıntıları, sıcal< suları açıldardan kıta sahanlığına
ve yüzer buzların altına doğru sürüyor. Salımları
azaltmaya başlasak dahi okyanus ısınması yaşa­
nacak. Antarktika'ya doğru çok miktarda ısı yola
çıkmış durumda.
Biliminsanları, deniz seviyesini tek başına bir
metreyi aşkın miktarda yükseltebilecek Thawai­
tes Buzulu konusunda özellilde endişeli. İngiliz ve
Amerikan bilim val<ıfları geçtiğimiz sonbaharda
bir açıldama yaparal<, 20-25 milyon dolarlık ortal<
bir kampanya düzenleneceği ve buzulun durumu­
nu değerlendirmek için 2018'den itibaren gemiler,
uçaldar, uydular ve sualtı robotlanyla çalışmalar
yapılacağını bildirdiler. Günümüzdeki en iyimser
tahminler, insanların sera gazını ne hızla pompala­
maya devam edeceğine bağlı olaral<, Antarktika'nın
2100 yılına kadar küresel deniz seviyesini bir metre
yükseltecek kadar su kaybedeceğini ortaya koyu­
yor. İşe Grönland'ı ve dünyanın diğer yerlerindeki
HAYDEN ANDERSON, AVUSTRALYA ANTARKTiKA BÖLÜMÜ
hızla eriyen buzulları da kattığınııda deniz seviyesi
2100 yılına kadar olasılılda bir-iki metre arasında
yükselecek.
Ama en kötümser senaryo başka: Deniz sevi­
yesinin yükselişi 21oo'de durmayacak Dünya'nın
geçmişi, uzak gelecekte neler yaşanacağına dair
endişe verici ipuçları sunuyor. Tarihöncesi kıyıları
araştıran jeologlar, Dünya'nın günümüzden küçük
bir miktarda daha sıcal< olduğu 125 bin yıl önce­
sinde deniz seviyesinin 6,5 ila 8 metre kadar daha
yüksek olduğu sonucunu çıkardılar. Atmosferdeki
karbondioksit miktarının bugünkü kadar yüksek,
sıcaklığın da 2050 yılında öngörüldüğü derecelerde
olduğu 3 milyon yıl kadar önce deniz seviyesi gü­
nümüzden 21 metre daha yüksekti. Oysa Grönland
ve Batı Antarktika Buzul Örtüsü'nün çökmesi deniz
seviyesini ancak on metre yükseltebilecek
O halde en kötümser senaryoyu incelemek için,
biliminsanlarının yeryüzündeki buzun dörtte üçü­
nü barındıran Doğu Antarktika'ya yoğunlaşması
gerekiyor.
Geçtiğimiz Ocak'ta çift pervaneli bir DC-3,
Avustralya'nın Casey İstasyonu'ndan kalkaral< Atlas
BUZDAKi KRİZ 47
Totten Buzulu çöl<erse
deniz seviyesi dört
metre yül<selecel< ve
dünyanın en büyül<
l<entlerinden bazıları
tehdit altında l<alacal<.

Okyanusu'nun doğu kıyısında bir dizi uçuş gerçek­

leştirdi. 1944'te inşa edilen uçak, modern bilimsel
donanımla doluydu. Totten Buzulu üzerinde uç­
tuğu sırada bir radar buzun kalınlığını ölçtü. Bir
diğer cihaz yeryüzünün çekim alanındaki küçük
değişimleri, buzulun yüzer buz sahanlığı altındaki
deniz zemininin topografyasına dair ipuçlarını
kaydetti. Arada bir ekip üyesi uçağın arka kapı­
sını açıyor, rüzgarcia diz çökerek aşağıya torpido
biçimli bir nesne fırlatıyordu. Suya düşen cihaz
ikiye ayrılıyordu: Bir parçası su üzerinde kalarak
uçağa telsiz sinyalleri yolluyor, diğer parçaysa Soo
metre derine kablo yollayarak iniş boyunca su
sıcaldığını ölçüyordu.
Kısa süre öncesine kadar Doğu Antarktika Bu­
zul Örtüsü güvenli kabul ediliyordu. Nedeni ise
Batı Antarktika'nın al<sine yüksek zeminde oturu­
yor olması. Oysa buza nüfuz eden radarla yapılan
haritalandırma çalışmaları, buzulun içinde deniz
seviyesinden 2 bin 6oo metre kadar derine uzanan
kanallada oyulmuş alçak bir alan ortaya çıkardı.
Yani sıcal< okyanus suyunu buzul örtüsünün tam
merkezine ulaştırma!< için ideal bir ortam vardı.
Totten Buzulu bölgedeki en büyük kıyı uzantısı.
Eğer çökerse küresel deniz seviyesi dört metre yük­
selebilir. "Aşağı yukarı Batı Antarktika'nın tamamı yapılan araştırmaları yöneten Teksas Üniversitesi
kadar," diye belirtiyor Rignot. "Tek bir buzul." buzulbilimcilerinden Donald Blankenship kırıl­
Ocak 2015'te Avustralya buzkıranıAuroraAust­ madan korkuyor.
ralis, Tatten'in önüne ulaşan ilk gemi oldu. 1994'te Liderliğini yaptığı ekip 2016'da bir açıldama ya­
Pine Adası'na giden Palmer gibi, buz sahanlığının para!<, Tatten'in halihazırdal<i konumundan içeri­
altında günde 19 kilometreküp hızla al<an sıcal< su ye doğru 160 ile 320 kilometre arasında defalarca
buldu. Buzul daha şimdiden yılda sekiz kilomet­ çekildiğine dair anal<ayada kanıtlar bulduldarını
reküp civarında buz kaybediyor. Miktar, Antark­ bildirdi. Bu durum, deniz seviyesinin üç milyon
tika koşullarında önemsiz olabilir ama havadan yıl önce çok daha yüksek olmasının nedeni olabilir.

48 NATIONAL G E O G R A P H I C • TEMMUZ 2 0 1 7
Uluslararası Uzay i stasyonu görselinde bulutların ardından görülen Buzdağı A56, Manhattan'ın birkaç katı
büyüklükte. Filchner-Ronne Buz Sahanlığı'ndan 2000'de kopmasından bu yana bin 500 km sürüklendi.

Blankenship'in araştırması sırasında, Tatten'in
buz sahanlığının altına sıcak su girmesine izin
verecek kadar derin iki adet deniz dibi yarığı da
keşfedildi. Ekip, bu yılın Ocak ayında deniz tabanı
haritalarını düzenlemek üzere çalışıyordu.
Tatten'in buzu Batı Antarktika'dan daha yavaş
eriyecek Antarktika'da yaşanabilecek en kötüm­
ser senaryo yüzlerce yıl uzakta görünüyor olabilir
ama New York, Los Angeles, Kopenhag, Şanghay
gibi dünyanın en büyük onlarca kentinin terk
edileceği anlamına geliyor. Ve giderek akıl almaz
olmaktan çıkıyor. "Fünye ateşlendi, "diyor Blan­
kenship. "Sadece etrafta koşturup bombaların
yerlerini belirliyoruz." D
Yazar Douglas Fox Antarktika'ya beş kez gitti ve buz
üzerinde aylar geçirdi. Bu, National Geographic dergi­
si için yazdığı ilk makale.

TIM PEAKE, ESA/NAS A BUZDAKi KRİZ 49

•
/
YA Z I VE F O TO G R A F L A R :
LAUR EN T BALLES TA

Doğu Antarldil<a'nın Adelie

Kıyısı'ndald Fransız bilim
istasyonu Duınont d'Urville'den
·· ··yerel< geldil< buraya bu
sabah. Bir gün önce açtığımız
deliğin üzerini ince bir buz
tabal<ası l<aplamış. Kırmal<
zorundayız. Üç metre
l<alınlıldald yüzer buzu aşan
delil<, ancal< tel< bir ldşinin
sığabiieceği genişiilde ve altmda
deniz uzanıyor. Bu l<adar l<üçill<
bir delilden dalmayı daha
önce hiç denememiştil<.
Önce ben gidiyorum.
Ellerim, dizlerim, topuldarım ve paletlerimin ucuyla itip kaka­
rak zar zor geçiyorum delikten. En nihayet buzlu suya daldığım­
da, dönüp geri baluyorum. Ürpertici bir görüntü var karşımda.
Delik daha şimdiden arkarndan kapanmaya başlamış.
Taban yüzeyi, yüzen buz kristallerinden oluşan yoğun bir ba­
taklık İnişimle birlikte hareketleniyor, adeta tepetaklal< edilmiş
bir tahliye borusuymuş gibi deliğe hücum ediyorlar. Kolumu bu
buzlu karışıma daldırma zamanı geldiğinde, kalınlığı neredeyse
bir metreye ulaşmış bile. Emniyet halatını kavrayaral< kendimi
milim milim yukarı çekmeye çalışırken omuzlarım sıl<ışıyor. Ka­
fama inen hızlı bir darbeyle irkiliyorum: Dalış arkadaşlarımdan
Cedric Gentil beni kurtarmaya çalışırken küreği kafama çarpmış.
En nihayet bir el uzanıyor ve elimi kavrayarak beni dışarı çekiyor.
Bugünkü dalış sona erdi. Bu, yapacağımız 32 dalıştan biriydi.
Yine benim gibi bir fotoğrafçı olan Vincent Munier ile birlikte,
2005 tarihli İmparatorun Yolculuğu adını taşıyan başarılı filmi­
nin devamı üzerinde çalışan yönetmen Luc Jacquet'nin daveti

58 NATIONAL G E O G R A P H I C • T E M M U Z 2017
Birkaç haftalık meraklı bir Weddeli foku yavrusu
yakın plan çeki me olanak verecek şekilde yaklaşı­
yor. Dumont d'Urville'de çalışan deniz biyoloğu
Pierre Chevaldonne, bu yavrunun ilk kez yüzüyar
olabileceğini söylüyor. Weddeli fokları dünyadaki
tüm memeliler arasında en güneyde yavrulayanlar.

59
Chevaldonn e,
i kircikli bir buz balığı kelp korusunda saklanıyor.
Deniz tabanında yaşayan bu hayvanların kanları n­
da, eksi 1,8 derecelik sıcaklığa dayanmalarını sağla­
yan antifriz proteinleri var. Antarktika'nın buzlu su­
larında en az 50 buz balığı türü yaşıyor.
NOTOTHENIIDAE FAMiLYASI (BUZBALIGI); HIMANTOTHALLUS GRAND/FOLIUS (KELP)

64
üzerine geldik buraya. Jacquet imparator penguenleri filme çe­
kecek, Munier fotoğrafiayacak Benim ekibirn ise deniz buzunun
altındaki yaşamı belgeleyecek. Kışın burada buz denize doğru
100 kilometre kadar çıkıyor ama biz Ekim 2015'te, ilkbahar ba­
şında geldik Parçalanan buzun kıyıya birkaç kilometre kalacak
kadar çekildiği sırada. Tam 36 gün boyunca buzun içinden dalış
yapacal< ve 70 metreye ulaşan derinlildere ineceğiz.
Onlarca yıldır derin dalışlarda fotoğraf çekimleri yapıyorum.
İlk dalışıını gerçeldeştirdiğim Akdeniz, aynı zamanda 30 yıl önce
dalmayı da öğrendiğim yerdi. Daha sonra, yeni gizemlere duydu­
ğum merak beni başka yerlere taşıdı. Güney Afrika açıldarında

ANTARKTIKA

ı:ı6ur�nt d'Urville
Is
tasyonu

Dalış giysilerimizi l<uşanmal<

bir saat sürüyor. En nihayet
dondurucu suya daldığımızda
üzerimizde 90'ar l<ilo taşıyoruz.

nadir görülen latimeryaları fotoğraflamak için 120 metreye in­

dim. Fransız Polinezyası'nda, Fal<arava açıklannda 17 bin lagos
balığının çiftleşmesine tanıldık etmek için 24 saat boyunca dur­
mal<sızın daldım. Ancal< Antarktika'ya yaptığım bu araştırma ge­
zisi hiçbirine benzemiyor. Antarktika buzunun altına daha önce
yapılan dalışıarda erişilmeyen derinlildere ineceğiz ve koşullar
zorludan da daha zor olacal<.

ÜLKEMİZ FRANSA'DA iki yıl boyunca hazırlık yaptık. Duvarımda

asılı Adelie Kıyısı haritasında, Dumont d'Urville'in 10 kilometre
civarında çeşitli derinliklerde dalış yerleri belirledim. Normal
dalgıç giysilerinin zayıf noktalarını saptamak için üreticilerle
birlikte çalıştık Su sıcaldığı eksi 1,8 derece olacal<tı. (Tuzlu su,
tatlı suyun donma noktasının altındald sıcaldıklarda sıvı halini
koruyor.) Dalgıç giysisi olmadan sağ kalabileceğimiz süre olsa ol­
sa 10 dal<ika gibi kısa bir süreydi. Geliştirilmiş donanımlarımızia

NGMMAPS BUZ ALTINDAKİ GÜZELLİK 65

 •

.,

..

••

• •
•
...

....
-

•
• �
,

'-

• •

. ..
• •

•
-
•
•
-
• •
•
-
•

•• ...
..
1
.. .;
-

•
- �
•
-

• •

•
...

•
 1 1

�,

...

/
..../

• • •
•

..

LE�TONYCHOTES WEDDELLll
ise beş saate kadar dayanabilecektik
Günlük dalış hazırlıkları da dalışın kendisi kadar
zaman alıyor. Weddeli faldarının ve becerikli dişle­
rinin açtığı delilderin içine giremediğimiz zaman,
buz matkabıyla kendi deliğimizi açıyoruz. Foklar,
havaya ihtiyaç duyduldarında bir şekilde delilderi­
ne geri dönüyor, bizim en büyük korkumuzsa kay­
bolup buzun altında mahsur kalmak Bu nedenle
fosforlu sarı bir ipi delikten aşağı sarkıtıyor ve dalış
boyunca beraberimizde çekiyoruz. Dalış bittiğinde
geri dönmek için bu ipi takip ediyoruz.
Dalgıç giysilerimiz dört katmandan oluşuyor: En
altta termal içlik, onun üzerinde elektrilde ısınan
bir tulum, kalın bir muflon ve bir santimetreyi aş­
kın kalınlıkta su geçirmez neopren. Çifte kapüşon,
astarı ısıtınalı su geçirmez eldivenler, paletler ve 16
Açıl<ta l<alan deriyi hemen his sizleştiren soğul<,
giysilerimize ve eldivenlerimize nüfuz ediyor. Zarar
gören sinirlerimin topartanması yedi ay alıyor.
kilogram ağırlık var. Isıtınalı tulumun iki pili, soluk
alıp verdiğimizde çıkan karbondioksiti temizleyen
bir solunum aleti (daha uzun süre dalış yapmamızı
sağlıyor), yedek dalış tüpleri ve bunlara ek olarak bir
de fotoğraf ekipmanım var. Balon kaskları olmayan
astronotlara benziyoruz. Sadece dalış giysilerimizi
giyrnek bile bir saat sürüyor ve acil durum doktoru­
muz Emmanuel Blanche'ın yardımını gerektiriyor.
En sonunda dondurucu suya dalmaya hazır ol­
duğumuzda her birimiz üzerimizde 90 kilo giysi
ve yük taşıyoruz. Sanki dalmayı yeniden öğreniyor
gibiyiz. Hareket etmek çok zor, yüzrnek neredeyse
olanaksız. Yanaklarımızda açıkta kalan birkaç san­
timetrekarelik deriyi hemen hissizleştiren soğuk,
dalış sürdükçe giysilerimize ve eldivenlerimize
nüfuz ederek canımızı giderek daha da artan bir
şekilde yal<ıyor. Dayanılmaz ama dayanmak zorun­
dayız. Dalışın sonuna doğru basıncı azaltmal< için
mola vererek yukarı çıkarken, dild<atimizi dağıtıp
çektiğimiz acıyı unutturacal< bir şeyler anyoruz.
En nihayet dondurucu okyanustan sürünerek
-veya çekilerek- çıktığımızda, beynim donanım­
ları çıkarmayı düşünemeyecek kadar körelmiş;
72 NATIONAL G E O G RA P H I C • TEMMUZ 2017
derim sertleşip buruşmuş; dudaldarım, ellerim ve
ayaklarım şişip hissizleşmiş halde boylu boyunca
buz üzerine seriliyorum. Sonra bedenim ısınmaya
başlayıp kan dolaşımı hızlandığında, acı iyice da­
yanılmaz hale geliyor. Öyle yoğun ki, el ve ayaıda­
rıının donmuş halde kalmış olmasını isterken bulu­
yorum kendimi. Dört haftanın ardından, sıcakta bi­
le ayak parmaklarımı hissedemez hale geliyorum.
Zarar gören sinirlerimin topadanması Avrupa'ya
dönüşümüzün ardından yedi ay sürüyor.
BÖYLE BİR ZAHMETE GİRMEK niye mi? Birincisi
ışık Her fotoğrafçıya heyecan verecek bir manzara
yaratıyor burada. Uzun kutup gecelerinin ardından
ilkbaharın en başında, mikroskobik plankton he­
nüz açılıp suyu bulandırmaya başlamamış. Yüzer
buzun altı olağanüstü net, çünkü ışığı dağıtacak
fazla partikül yok çatıaldardan veya fok delilde­
rinden aşağı sokak lambası gibi hafifbir ışık vuru­
yor, sualtı coğrafyasının üzerine hoş bir parlaklık
düşürüyor.
Hem de nasıl bir coğrafya! Doğu Antarktika'da
sadece birkaç adet fok, penguen ve kuş türü yaşı­
yor; karada hiç memeli yok Böyle bir yerde deniz
dibinin de çorak olduğunu düşünebilirsiniz. Oysa
burası kölderi çok eskilere dayanan bolluk içinde
bir bahçe. Buradaki deniz canlıları, Antarktika'nın
diğer kıtalardan ayrılıp donduğu on milyonlarca yıl
öncesinden itibaren yeryüzünün başka yerlerinden
büyük oranda izole olmuşlar. O zamandan bu yana,
batıdan doğuya doğru Antarktika'nın etrafında dö­
nen güçlü Antarktika Dolaykutupsal Akıntısı, deniz
canlılarının yayılımını engelleyen şiddetli bir ısı
dalgalanması yarattı. Ve bu uzun süreli İzolasyon,
deniz tabanında bölgeye özgü muhteşem bir tür
çeşitliliğinin ortaya çıkmasına olana!< sağladı.
Dokuz ila ıs metrelik derinliklerde, üç metre­
yi aşkın yapraklarıyla kelp ormanları ciddi, et­
kileyici bir manzara yaratıyor. Daha aşağıda dev
denizyıldızlarıyla karşılaşıyoruz: 38 santimetrelik
çaplarıyla sıcak denizlerde yaşayanlardan çok da­
ha büyülder. Ardından dev denizörümcekleri ge­
liyor. Karadaki böcelder ve örümcelder gibi bunlar
da eldembacaklı ve dünyanın tüm okyanuslarında
yaşıyorlar. Ama daha sıcak sularda gözle görüle­
meyecek kadar ufak ve nadirken, Antarktika'daki
denizörümcelderinin boyu 30 santimetreyi aşıyor.
Ancak bedenleri o kadar küçük ki iç organlan ayak­
ları üzerine sarkıyor.
Elli metrenin altında ışık loşlaşıyor, kelp veya
başka bitkilere rastlanmıyor. Deniz tabanı, hidralar
(mercanların alaahası olan ve koloni kuran hayvan­
lar) ve binlerce Antarktika tarağından oluşan kalın
bir halıyla kaplı. Taraklann boyu 10 santimetre ama
yaşları belld de 40 civarında. Antarktika'da her şey
yavaş büyüyor. Bu derinlikte, denizyıldızının al<­
rabası denizialelerini de görüyoruz. Suda salınan
yirmi kadar kollarıyla, sürüidenen yiyecek partikül­
lerini topluyorlar. Böceğe benzeyen dev isopodlar
aralarında gezinip yüzüyor.
Dalış derinliğiınİzin sınırı olan 70 metrede çe­
şitlilik muhteşem. Denizyelpazeleri, kabuldular,
yumuşal< mercanlar, süngerler, küçük balıklar gö­
rüyoruz. Renider ve bolluk tropik mercan resifterini
andırıyor. Sabit omurgasızlar özellilde dev gibi. Du­
rağan ortama çok iyi adapte olan bitki benzeri bu
hayvanlar, oldukça yavaş -ama kendilerini rahatsız
edecek bir şey olmadığı taktirde sınırsız- büyüyor­
lar. İklim değişikliğinin dünyalarını değiştirmesine
nasıl tepki verecelderi sorusu aldımızı kurcalıyor.
Yüzeye doğru yükseldikçe biyolojik çeşitlilik
azalıyor. Sığ sularda ortam o kadar stabil değil: Sü­
rüldenen buzdağları ve deniz buzu zemine sürtü­
yor, okyanustan tatlı suyu çeltip sonra tekrar geri
getiren mevsimlik deniz yüzeyi donması ve erime­
si tuzluluk oranında etkileyici dalgalanmalara yol
açıyor. Ama yine de göze hoş görünen oldukça fazla
şey var. Buzun tavanına tutunan mil<ro alg turuncu,
sarı ve yeşilden gösterişli bir gökkuşağı oluşturu­
yor. Tavan farldı kademelerdeki buz katmanlarıyla
daha çok kaotik bir labirenti andırıyor. Aralarından
dild<atli bir şekilde yavaşça geçiyoruz.
Bir gün, buzda açtığımız deliğe yaldaştığım sı­
rada bir anne ile yavru fokun onu kullanaral< suya
daldığını görüyorum. Bu masaisı coğrafyada hiç
çaba göstermeden hareket ederlerken uzunca bir
an boyunca gıptayla onları izliyorum.
Bir başka gün umarsızca dikkatimi soğuktan çe­
kip alacak bir şeyler ararken, Gentil yüzer buzdan
sarkan şeffaf anemanları işaret ediyor. Taş gibi buza
birkaç santimetre gömülmüşler, içinden güneş ışığı
geçen dokunaçlan sivri ve parlal<. Yaptığım araştır­
malarda bu tür bir hayvanı daha önce ne duydum
ne de okudum. Büyüleyiciler. Bu muhteşem can­
lıları bizzat görmüş olmal<tan dolayı gururluyuz.
ANTARKTİI<A BUZU ALTINDAKİ sular Everest gibi:
Büyüleyici ama o kadar zorlu ki yola çıkmadan
önce mutlaka gitmek istediğinizden emin olma­
nız gerekiyor. Gönülsüzce gidemezsiniz, sahte bir
tutku gösteremezsiniz. Oldukça talepkar bir iş. Bu­
rada gördüğünüz fotoğrafların bu kadar eşsiz, bun­
ları çekme ve bu yeri görme deneyiminin bu kadar
unutulmaz olmasının nedeni de bu. 36 günün ar­
dından burayı henüz yeni anlamaya başladığımızı
hissediyoruz.
Sonlara doğru yaptığımız bir dalışın bende özel
yeri var. Gördüğümüz hayvanlar nedeniyle değil de
yeri nedeniyle. Fransa'da Dumont d'Urville harita­
sını incelerken buranın hayalini kurmuştum. Bu
çağda gezegenimizin neresinde gerçek anlamda
yalnız kalabiliriz? Daha önce hiç kimsenin gör­
mediği şeyleri görebiliriz? Dumont d'Urville'in 11
kilometre açıklarında küçük bir ada olan Norsel
resifini işaretiemiştim haritada. Kışları buzlada
çevrili oluyor.
Helikopterle üzerinde uçtuğumuz sırada etrafı
suyla çevrili Norsel, 180 metre derinlikteki suyun
yüzeyini delen sivri bir kaya parçası. Üzerinde
küçük bir buzul tald<esi var. Helikopter bizi adaya
bıraktığında etrafımızı okyanus ve dev buzdağları
sanyor. Daha önce hiç kimsenin dalınadığı bir yer­
de olmanın ayrıcalığını yaşadığımızın farkındayız.
Yaz yaldaşıyor. Etrafın donmuşluğuna kıyasla
ılık, neredeyse yumuşal< bir gün. Ama su hala eksi
1,8 derece. Doktor Blanche kronometreyi çalıştı­
rıyor: Bize üç saat kırk daldka veriyor. Ve yeni bir
evrende yeni bir dalışa başlıyoruz. D
Fransız biyolog ve fotoğrafçı Laurent Ballesta, dergi için
son olarak latimeryaları görüntülemişti. Bir sonraki araş­
tırma gezisinde Fransız Polinezyası'na geri dönerek, avia­
nan gri resif köpekbalıklarıyla gece yüzüşü yapacak.
. .. .
BUZ ALTINDAKI GUZELLIK 73
/
YAZI V E F O T O G RA F LA R :
M E RIDITH KOHUT
asmary Diaz günlerden bir gün üç
çocuğunu bir pikap kamyonetin
arkasına atıyor ve Guarenas'taki
evinden başlayıp, derin tekerlek iz­
leriyle dolu bozuk yolda kısa ama
sarsıntılı bir yolculuğun ardından, Zamara'da
kerpiç ve ağaç dallarından yapılma küçük bir dağ
kulübesinde sonlanacak yolculuğuna başlıyor.
Memesinde büyüyen kansere şifa arıyor. Başka
bir tedavi seçeneğine sahip değil. Dolayısıyla bir
şamana, onlarca yıl önce ölen Emeregildo adlı bir
ihtiyann güçlü ruhunu yardıma çağıran mistik şi­
facıya başvuruyor.
Göreneldere göre, titreşen mumlar ve beyaz
tebeşirle çizilmiş karmaşık desenıerin ortasında
toprak zemine uzanıp gözlerini kapatıyor. Çıplak
göğsünde sallanan renkli bonculdar ve yabando­
muzu dişleriyle bir puro dumanı bulutu içinde te­
pesinde dikilen Edward Guidice, yüksek sesle dua
etmeye başlıyor. Maria Lionza tarikatının azizleri­
ne ve ruhlar evrenine sesleniyor, bedenini etkileri
altına alıp Diaz'ı iyileştirmelerini sağlama!< üzere
yardıma çağırıyor.
Sonra dizüstü çökerek kadının memesi üzerin­
de jilet dolaştınyar ve kırmızı hatmi çiçekleriyle
kaplıyor. Göğsüne birkaç santim kalacak kadar
eğilip purasundan nefes çekerek tümörün üzeri­
ne dumanını üflüyor ve arada bir de kırmızı mum
damlatıyor. Tütün dumanının hastalıldan çektiği­
ne ve puronun külü siyahtan beyaza dönüşünce
iyileşmenin başladığına inanılıyor.
Diaz (28) ülkede yaşanan sağlık sistemi krizi
nedeniyle mistik şifacılara akın eden binlerce
Venezuelalıdan biri. Venezuela Eczacılık Fede­
rasyonu, temel ilaçların yüzde Ss' inin hemen hiç
bulunmadığını belirtiyor. Eczane rafları boş, devlet
76 NATIONAL G E O G R A P H I C • TEMMUZ 2017
Al LA�
"'· � l < r
B L luK VENEZUELA
OKlAl\ L �
Silvia Limardo'nun ecza­
nesindeki boş raflar acı bir
öykü anlatıyor. Burası bir
zamanlar Caracas'ın en
büyük ilaç stokları na sahip
eczanelerinden biriymiş.
Artık antibiyotik, ağrı kesi­
ci, alerji, epilepsi ve tansi­
yon ilacı gibi temel ilaçların
yüzde 85'ini bulmak he­
men hemen olanaksız.
hastaneleri malzeme sıkıntısı nedeniyle hastaları
geri çeviriyor. Hükümet, sağlık hizmetleri ista­
tistiklerini açıldamıyar ama kar amacı gütmeyen
Sağlık için Doktorlar adlı Venezuela kurumu tara­
fından Mart 2017'de yayımlanan ve 92 devlet hasta­
nesini kapsayan bir araştırmaya göre, hastanelerin
78'inde ya hiç ilaç yok ya da yok denecek kadar az.
Yine aynı araştırma, hastanelerin yüzde 89'unda
düzenli röntgen çekHemediği ve laboratuvarların
yüzde 97'sinin tam kapasite ile çalışmadığına da
işaret ediyor.
Diaz tedavi için bir yıl beklemiş. Gittiği hasta­
nedeki doktorlar tarafından süreldi geri çevrilmiş:
Mamografi makinesi hala bozukmuş, stoklarda
NGMMAPS
ilaç bulunmuyormuş, kan testi için gereldi kim­
yasallar tükenmiş, röntgen filmi banyosu olanağı
yokmuş. Temizliğe giderek ve kek pişirerek kazan­
dığı küçük bir maaşla geçindiği ve sağlık sigortası
da olmadığı için pahalı bir özel klinikte tedavi gör­
mesi mümkün değil.
Tedavi olamadığı için kanserden ölen büyü­
kannesini 2016'da toprağa vermiş. Ocak ayında
yine kadın akrabalarından biri tedavi edilmediği
için kanserden ölünce bir yaşındaki bebeğini ço­
cuk esirgeme kurumu almış. Kanser ölümüne yol
açarsa kendi çocuklarının başına da aynı şeyin gel­
mesinden korkuyor.
"Daha önceleri bu gibi şeylere hiç inanmazdım,"
diyor ruh-medyum şifasını kastederek "Ama bir
gün, 'Korksam da gidip bir göreyim bakalım ne
olacak' dedim."
"Hastalar farklı sorunlarla geliyor. Kalp sorun­
ları; omurga sorunları; kanser, bacak, diz ve göz
sorunları," diyor Guidice. "Acı çeken yoksul çok."
Şifacıyı görmesinden birkaç hafta sonra Diaz
memesindeki ağrının azaldığını söylüyor. Kendini
daha enerjik hissediyor. Puro külünün beyazlama­
sı çok uzun sürdüğü için en az iki kez daha gelmesi
gerektiğini söylemiş Guidice ona. Artık kuşkusunu
attığı için kendisini sürece adamış. "Bu kapıyı ça­
lanlar gözle görülmeyen bir yardım alabiliyor. Rüz­
gar gibi; göremiyorsunuz ama hissediyorsunuz." D
ŞIFA ARAYlŞI 77
Üstte: Guatire yakınlarındaki dağlarda R6mulo Fuentes'in dizlerini tedavi eden şitacı Edward Guidice, Mara
adını taşıyan saygın bir lideri n ruhunu çağırıp tütün dumanı ve otlardan yapılmış bir karışı m kullanıyor. Altta:
Petare'de mistik şifa kliniklerinin yan yana sıralandığı yaygın adıyla Cad ı lar Sokağı'nda, Marcas Cabrales'in
sırt ağrılarını dindirmeye çalışan Glenda Abache sembolik bir şekilde makasla kesme hareketi yapıyor.
Üstte: Yoksulları ücretsiz tedavi etmesiyle tanınan Jose Gregorio Hernimdez'in ruhunu çağıran Henry
Ruiz, Belkis Amalia Ramirez'in rahmindeki tümörü çekip almaya çalışıyor. "Mucize oldu," diyor kadın.
Altta: Guidice, Yasmary Diaz'a şifa veriyor. Meme kanserinin hastanede tedavi edilmesi için kendi ilacını
sağlaması ve özel bir klinikte ücretli meme taraması yaptırması gerekiyor ama buna yetecek parası yok.
 ,
-

'

'

'

'

1
 •

'

'

\'

1
 •
•

• '

• •

•
 '

'

•

Yazı: Mark Synnott
Fotoğraflar: Renan Öztürk
auli Dhan, yerden 90 metre yük­
seklikte bambu halatından örül­
müş merdiven üzerinde denge­
de durmaya çalışırken, amacına
ulaşmak için tırmanması gere­
ken granit kayayı inceliyor. Binlerce dev Himalaya
balansının oluşturduğu, nabız gibi atan bir kütle
var hedefinde. Kayadald bir çıkıntının altında iki
metrelik hilal şeldinde yayılmış kovanı bir halı gibi
kaplayan anlar, "deli bal" olaral< bilinen yapış yapış,
kırmızımsı sıvıyı koruyorlar. Halüsinojenik özelli­
ği nedeniyle Asya karaborsasında kilogramı 30-40
dolar civarında bir paraya -normal Nepal balından
86 NATIONAL G E O G R A P H I C • TEMMUZ 2 0 1 7
• • •
360 D E R E C E VI D EO I Z LE Y I N
Mauli Dhan'ın değerli bal avını görüntülemek için
kayadan iple sarkan fotoğrafçı Renan Öztürk'ün
çektiği videoyu izleyin: natgeo.com/honeyhunters360.
6 kat daha pahalıya- satılıyor.
Himalaya balarıları, mevsime ve tükettikleri
nektarı üreten çiçeklerin hangi yükseklikte açtı­
ğına bağlı olarak farklı türlerde bal yapıyor. Bahar
balının psikotropik etkisi, her mart ve nisan ayında
Hongu Vadisi'nin kuzeye bakan yamaçlarında par­
lal< pembe, kırmızı ve beyaz açan dev ormangülü
ağaçlarının çiçelderindeki toksinlerden geliyor.
Doğu Nepal'deki Kulung halkı bu balı yüzlerce yıl­
dır öksürük şurubu ve antiseptik olarak kullanıyor;
ömrü Katmandu'nun dar sokaklarındald atölyeler­
de son bulan balmumu ise bronz tanrı ve tanrıça
heykellerine döküm kalıbı yapmaya yarıyor.
BEN KNIGHT

Mauli açısından bal avcılığı, tuz ve yemeklik yağ
gibi kendi üretemediği bazı temel gıda maddele­
rini satın almak için gereksinim duyduğu parayı
kazanmanın tek yolu. Hem kendisi, hem de çok
aşağılarda kurulmuş köyünün sakinleri için bal
çok önemli olsa da, artık bu işi bıral<ması gerekti­
ğine inanıyor. 57 yaşındaki Mauli, bu son derece
tehlikeli mevsimlik ava kalkışma yaşını geçmiş.
Merdiven boşlukta sallandıkça kollarının gücü
kesiliyor. Arılar etrafında vızıldayarak dolaşıyor,
yüzünden, boynundan, ellerinden, çıplal< ayakla­
rından ve giysilerinin üzerinden sokuyor.
Şimdilik bunları düşünmeyi bırakıp elindeki işe
yoğunlaşıyor. Bacağını kayanın üzerinden atarak,
en fazla bir tuğla genişliğindeki küçük bir çıkıntının
üzerine basıyor. İp merdiveni elinden bıralup yana
kayarak, yardımcısı Asdhan Kulung'un gelmesi
için yer açıyor. Şimdi iki adam da aynı çıkıntının
Bir bal avının ardından yüzü arılar tarafından sokulan
ve bitkin düşen Mauli dinleniyor. Yaptığı işi sıradışı
olarak görmüyor, -Kulung inançlarına göre- rüyası na
giren bir cin tarafından bal avını yönetmek amacıyla
seçildiği için bu işi yapıyor. "Ben bir hiçim," diyor,
"Sadece çamurdan yapılma bir heykelim."
üzerinde duruyor. Çok aşağılarda, V şeklindeki va­
diye şelale yaparak dökülen, muson yağmurlarıyla
coşmuş ırmak görülüyor.
Kovana doğru atılan her adımda, tutunacal<
taşlar küçülüyor ve seyrekleşiyor. Hedefine ulaş­
masına üç metre kalana kadar yavaş ama sağlam
adımlarla ilerliyor. Son etabı oluşturan gevşek ve
ıslak kayadaki tutunma noktaları ancak Mauli'nin
parmak uçları büyüklüğünde ve bir güvenlik ipi­
ne bağlı olmadığı için elinin kayması kesinlilde
ölüm anlamına geliyor. Bu yetmiyormuş gibi bir
de omzunda neredeyse sekiz metrelik bambu bir
sopa taşıyor ve sağ elinin başparmağı ile işaret
parmağı arasında için için yanan bir ot demeti
tutuyor. İnce bir duman şeridi, elindeki demetten
huzursuzlanmış anlara doğru yükseliyor. Eğer ha­
va akımlarını arkasına alırsa, yanlarına yaldaştığı
sırada duman arıların etrafını saracak ve kafalarını
biraz karıştıracak.
Kovan bir kalp misali atıyor ve her vuruş havaya
luzgın an dalgalan gönderiyor. Etrafını bulut halin­
de sarmış olmalarına karşın Mauli ürkmüyor. Bu
kayada yaşayan cinleri ve arıları sakinleştirdiğine
inanılan bir Kulung duasını mırıldanıyor: "Yüce
Rangkemi. Sen arı ruhlarından geldin. Biz hırsız
değiliz. Biz haydut değiliz. Yanımızda atalarımız
var. Lütfen uç. Lütfen git."
Arıların ve tehlikelerle dolu zorlu yerlerin ko­
ruyucu ruhu Rangkemi bu zamana kadar Mau­
li'yi hep kollamış. Şimdi onu kendi kaderine terk
edeceğini düşünmek için bir neden yok. Kalbinde
bu inançla hareket eden Mauli, tırmanışın en zor­
lu kısmını gerçeldeştirirken hiçbir korku belirtisi
göstermiyor.
HONGU NEHRİ TARAFINDAN oyulmuş derin bir
vadinin içindeki yerleşimlerinin etrafını saran sık
yağmur ormanlan nedeniyle, Kulung halkı yüz­
lerce yıldır dış dünyayla ilişkisi olmadan yaşamış.
Everest Dağı hemen bir vadi kuzeyde olmasına rağ­
men, Himalaya eteklerinin bu kesimi sapa ve ıssız
S O N BAL AVCISI 87

kalmayı sürdürüyor. Mauli gibi çok dolaşan Kulung
avcıları için bile büyük oranda gizemini koruyor.
Ama dış dünya her yıl biraz daha yaklaşıyor. Ma­
uli'nin köyü Saddi'den bir-iki günlük yürüme me­
safesinde topral< bir yol açıldı ve vadinin yüksek ke­
simlerine kadar giren turistik bir yürüyüş yolunun
çalışmaları başladı. Yol, Saddi'yi ve komşu köyleri
Khumbu bölgesindeki popüler bir yürüyüş bölge­
sine bağlayacal<. Bir politikacı da bölgeye küçük bir
havaalanı inşa etme sözü vermiş.
Mauli gibi Kulung büyüideri Katmandu'dan
bahsederken, kendi yaşadıkları yerden ayrı bir yer­
mişçesine "Nepal" diyor hala. Onların kafasında
başkent yabancı bir ülke, kendi küçük kraliıldan­
nın uzal< bir komşusu. Ama etraflanndald dünya
o kadar hızla değişiyor ki, bu kadim halkı şekillen­
diren sınırlar -ve büyü- artık etkisini kaybetmeye
başlıyor.
MAULİ, yıkık dökük evinde ateşin ba­
TEK ODALI
şında oturuyor. Nisan ıoıs'te yaşanan 7,8 şidde­
tindeki deprem yüzünden çatlaklada bezenen
toprak duvarlar her an çökecekmiş gibi duruyor.
• Society Fonu: Bu proje National Geographic
Society üyeliğinizle desteklenmiştir.
88
Açık kapısından görünen diğer evlerin birço­
ğunda parlak mavi renkli metal çatılar var ama
onunki, yoksulluğunu ortaya koyarcasına sazdan
yapılmış. Az sayıda bir grup avcı arasında, kayalık
yamaçlardald kovanları bizzat elleriyle sökme iz­
nine sahip tek avcı o olabilir ama görünen o ki bu
onurlu görev paraya dönüşmüyor.
Mauli, kendisine bu yolu çizen rüyayı göreli 42
yıl olmuş. ıs yaşındaymış, babasıyla birlikte ilk
kez bal toplamaya gittiği günün ertesi gecesiymiş.
"İki güzel kadın gördüm," diye anlatıyor. "Ani­
den kendimi bir kayanın yamacında örümcek
ağına yal<alanmış buldum. Kurtulmak için çırpın­
dığım sırada tepemde büyük beyaz bir maymun
belirdi. Kuyruğunu aşağıya sarkıttı, kadınlar tut­
ınama yardım ettiler. Maymun beni yukarı çekti
ve kurtuldum."
Aralannda babasının da bulunduğu ihtiyarlar,
maymunun, arı ve maymunların koruyucu cini
-ve çok az insanın gitmeye cesaret edebileceği teh­
likeli yerlerde yaşayan, zaman zaman öfkeli bir güç
olan- Rangkemi olduğunu söylemişler. Yamaçlar­
da güvenlik içinde dalaşmayı garantilediği ve de­
ğerli balı topladığında cinin ondan ve ailesinden
intikam almayacağı konusunda güvence vermiş­
ler. Çok ender ve zor bir görev olan bal avcılığının
sorumluluğu o gün Mauli'nin omuzlarına yüklen­
miş. O zamandan beri her ilkbahar ve sonbaharda,
zihni bulandıran bu leziz maddeyi toplamak için,
bir kuşal< önce babasının bal topladığı aynı yamaç­
larda hayatını tehlikeye atıyor.
Mauli, vadinin öte yanındald Chheskam kö­
yünde, bambu bir meşalenin ışığı altında doğmuş.
Köyde resmi bir okul bulunmadığı için, çocuklu­
ğu boyunca otlarını kestiği ve çiftçilik yaptığı dik
yamaçlardaki taraçalar sınıfı olmuş. Yoksulluk ve
medeniyetten uzak olmak, birçok Kulung için er­
ken ölüm anlamına geliyor. Mauli'nin dört erkek
kardeşinden ikisi ölmüş. Üç kez evlenip üç kez dul
kaldığı için dört kızına, iki oğluna, beş torununa ve
istedikleri saatte kulübesine girip çıkan birkaç ak­
rabasına tek başına bal<mal< zorunda.
Ateşin başında oturduğumuz sırada Mauli eli­
ni kalın yün ceketinin iç cebine sokuyor, kendi
yetiştirdiği tütünden bir tutarn alıp kurumuş bir
parça mısır kabuğuna ustaca sanyor. Güdük siga­
rayı kömür ateşine daldırıp yaluyor ve dudaldarına
HARiTA: RILEY O. CHAMPINE
KAYNAK: iNSANi VERi DEGiŞiMi; USGS; NASA
 Balan/an maksimum
uzunluğa göre gerçek
götürüyor. Dumanı dışarı üflerken, kan çanağına boyutunda gösterilmiştir.

dönmüş bulanık gözleri bitkin bir insanın ruhunu

Dev balarısı
ortaya koyuyor. "Yoruldum ve artık bu işi yapmak (Apis dorsata)

istemiyorum," diyor. "Devam etmemin tek ne­ GÖVDE UZUNLUGU*

17-25 mm
deni yoksulluk ve bu işi yapacak başka kimsenin
çıkmaması."
Mauli'nin yeğenierinden biri, karanlık odadaki
tek mobilya olan bir köşeye sıkışmış ahşap sandığın Balarısı
üzerinde oturuyor. Saçları, dar kot pantalonunu ve (Apis me/Jifera)
20,5-21,5 mm
siyah tişörtünü tamamlayacak şekilde, farldı yön­
lere uzanan dikenler gibi şekillendirilmiş. Boynun­
dan sahte altın bir kolye sarkıyor. Amcasının peşin­
den kayalara çıkmaya niyeti varmış gibi durmuyor.
Oğullarına gelince, Mauli onların bal toplaması­ Asya balarısı
(Apis cerana)
na izin vermiyor. "Kayalara tırmananlar aptaldır,"
10-19 mm
diyor. "Benim çocuklarım okula gidiyor ki bu işi
yapmal< zorunda kalmasınlar."
Baş bal avcısı görevini devralmaya en büyük
aday, aynı zamanda toplum önderlerinden biri olan
40 yaşlarındald güçlü ve sırını gibi yardımcısı Asd­ Koschevnikov balarısı
(Apis koschevnikovi)
han. On beş yıldır Mauli ile birlikte kayalarda çalışı­ 18-19 mm
yor. Ancal< Asdhan henüz malum rüyayı görmediği
için, Kulung geleneklerine uygun olaral< aviara hiç
önderlik etmemiş ve değerli bal peteğine yamaçtan
koparılmadan önce elini sürmemiş.
Filipin balarısı
"Rüyayı ben de görmek isterdim tabii," diyor (Apis nigrocincta)
Asdhan. "Ama görmedim, neden bilmiyorum. 11-18,5 mm
Elbette buna rağmen bal toplayabilirim. Ama ki­
mileri rüyayı görmeden bunu denedi ve başlarına
çok kötü şeyler geldi. Babaları öldü, çoculdarı öldü,
evleri çöktü ve ekinleri büyümedi. Ben de bundan
Kızıl cüce balarısı
korkuyorum." (Apis f/orea)
14,5-15,5 mm

HASAT ZAMANI ADET OLDUGU ÜZERE, şafal< val<ti

bir şamanın peşinden ormanın deriniiiderine gi­
rerek bal yamaçlarını görebileceğimiz açıklık bir
alana ulaşıyoruz. Mauli ve ekibi dahil toplam ıo ld­
Kara cüce balarısı
şiyiz. Şaman, açıldığın etrafında dolaşarak toprağa (Apis andreniformis)

bambu sırıklar saplıyor ve bir çit oluşturmak için 14,5-15,5 mm

uzun bir sicimi sınldarın etrafına sarıyor. Sicime

et parçaları ve başka yiyecelder astıktan sonra te­
reyağı emdirilmiş pamuklardan yapılma bir tütsü
yakıyor. Keskin kokusu havaya yayılıyor. Kendi
güvenliğimiz için ayin başladıktan sonra bu kutsal
çitin içinde durmamız gerektiğini söylüyor.
Bir köşeye muz ağacı yapraklanndan özene be­
zene bir çift sunak yapıyor. Biri Rangkemi, diğeri
BAL YAPlClLAR
Dünyanın en iri bal üreticisi olan Himalaya dev
balarısı, Apis dorsata'nın (en üstte) bir alt türü.
Yedi balarısı türünden sadece dördü ticari
üretim için kullanılıyor. Cüce ve dev balarıları
açık havada yuvalandıkları için insan yapımı
kovanlarda yetiştirilmesi son derece zor.

*iŞÇi ARILAR. ALBERTO LUCAS LÖPEZ; KELSEY NOWAKOWSKI

KAYNAK: NOAH WILSON-RICH, THE BEST BEES COMPANY; MICHAEL S. ENGEL,
KANSAS ÜNiVERSiTESi
•
Ekip üyeleri bir avın ardından sekiz petekten olu­
şan ganimetieriyle soluklanıyor. Çoğunu Katman­
du'da satılmak üzere balmumu haline getirecekler.
Bal toplayıcılığı takım işi -ama bir yere kadar. Ko­
vanları kayadan ayırmak yalnızca Mauli'nin görevi.
"Rüya"yı görmüş bal avcılarının en sonuncusu o ol­
duğu için bu gelenek zamana yenik düşebilir.

•
Balın psikotropil<
etl<isi, lQlzeye bal<an
yamaçlarda yetişen
dev ormangülü
ağaçlarının
çiçeklerindeki
tol<sinden geliyor.
de onun yoldaşı olan Baneskandi adlı orman cini
için. Sunaklarda kuru fasulye, mısır ve pirinç var.
Rangkemi'nin sunağında fazladan bir şişe Johnnie
Walker Red Label viski göze çarpıyor.
Tören başlıyor. Küçük dairenin içi biz, sunaldar
ve her birinin içinde gıdaklayan birer tavuk bulu­
nan iki bambu sepetle sıkış tıkış. Mauli, başı öne
eğik, elleri baldırlarının üzerinde, sunaldarın önün­
de diz çöküyor. Şamanın üzerinde ısırgan otundan
bir yelek, belinde de renidi bir kuşal< var. Aramızda
dolaşarak dans ediyor, sadece kendisinin ve çitimi­
zin içine çağırdığı orman cinlerinin bildiği bir dilde
ilahi söylüyor. Bir elinde bambu asa, diğerinde içi
su dolu bir sukabağı taşıyor. Sürekli olarak asayı su­
kabağına daldırıp başımıza su silkeliyor.
Şaman, tavuklardan birini yakalıyor ve yumuşal<
bir hareketle kafasını kesiyor. Herkes kana bulanı­
yor. Tavuğun cansız başını Rangkemi'nin sunağına
dikl<atlice yerleştirerek, Mauli'nin alnına bir parça
kan sürüyor. Kafası kesilmiş tavuk ayaldarımızın
dibinde cansız yatıyor. "Çitin dışına ÇIKMAYIN,"
diye buyuruyor şaman.
Sanki planlanmış gibi sunağın üzerine birkaç ba­
lansı konuyor. Ayini filme alan belgesel ekibirnizin
kamerası, açıldanamaz bir nedenden dolayı duru­
yor ve tekrar çalışmıyor. Ekibimizden biri yükseldik
ölçerli saatine balttığında, barometredeki basıncın
açık havanın habercisi olacal< şekilde yükseldiğini
görüyor. Oysa yağmur yağmaya başlıyor.
Şaman önündeki havadan görünmez bir şey ya­
kalıyor, elini ağzına doğru götürüyor ve sıkılı yum­
ruğunun içine doğru ilahi söylemeye başlıyor. Son­
ra elini açarak görünmez nesneyi etrafımızı saran
96 NATIONAL G E O G R A P H I C • T E M M U Z 2017
sık arınanın içine doğru fırlatıyor.
Ayin sona eriyor ve biz daha çitten çıkar çıkmaz
kamera tekrar çalışmaya başlıyor. Barometredeki
basınç kötü havayı işaret edercesine düşse de bu­
lutlann arasından güneş beliriyor. Şaman, Mauli'
nin yanındaki kayanın üzerine çökerek Johnnie
Walker şişesini açıyor. Diğerleri ölü tavuğun tüyle­
rini yolmaya başlıyor.
SADDİ'YE DÖNDÜGÜMÜZDE Jangi Kulung eliyle be­
ni evine çağırıyor. Mauli'nin diğer yardımcılarıyla
birlikte yüzlerce metrelik ince bambu şeritlerden
iki haftada ördülderi 90 metrelik yeni halat merdi­
veni gösteriyor. Malzemelerden sorumlu Jangi, son
18 yıldır bal toplama operasyonunun arkasınciald
beyin. Koca göbeği ve dolma gibi parmaldarıyla,
hepsi ince yapılı ve kaslı diğer bal avcılarından ol­
dukça farldı görünüyor.
Jangi doğuştan pazarlamacı. Yerel orman komi­
tesinden bal toplama iznini koparmal< için gerekli
becerilerin yanı sıra, balı ve balmumunu Katman­
du ve daha uzal< pazarlarda satabilecek bağlantılara
da sahip. Başka malların ticaretini de yapıyor. Hoş
kokulu siyah kakule dolu ağır çuvallar yüklediği
hamallarını -iki günlük yürüme mesafesindeki­
yeni açılan toprak yola başka tacirlerle buluşmaya
ve geri dönerken pil, hazır noodle paketleri, ye­
meklik yağ ve bira getirmeye yolluyor. Köydeki ço­
ğu kişinin al<sine okuma yazma bilen Jangi, kendi
hesabını kendi tutuyor. Gelirin bir kısmını -hepsi
kuzeni olan- sekiz kişilik bal toplama ekibi arasın­
da yaptıklan işe ve tecrübeye göre paylaştırıyor.
Mauli, ölüme meydan okuyan üç günlük çalışma
karşılığında, senede iki kez eline geçen 100 dolar
civarında parayla en çok geliri kazanıyor. Saddi'de
hiç kimse bal hasadından Jangi'nin ne kadar ka­
zandığını bilmiyor. Bana da açıldamıyar ama köy
hall<ı arasında Katınandu'da evi olan tek kişi o.
Uzun yıllar boyunca deli bal ticareti, bazı kişile­
rin cinsel gücü artırdığına inandığı Güney Kore' de
müşterisi olan Katmandu'daki tek bir tüccar etra­
fında dönmüş. Jangi, "Epey bir zaman fiyatımızı
kendimiz belirledik," diyor. "Sonra Kore'de biri
balı fazla kaçırdı ve öldü." Ölüm haberi ispatlana­
mayan bir söylenti olmasına rağmen Kore pazarını
çökertmiş ve balın fiyatı çok ciddi biçimde düşmüş.
İnsanın deli baldan çok fazla yememesi gerel<tiğini
söylüyor Jangi. İki veya üç çay kaşığı genellikle doğ­
ru miktar olarak kabul ediliyor. Tüketimden bir sa­
at kadar sonra küçük ve büyük tuvalet yapma ile
kusma ihtiyacı baş gösteriyor. "Arınmadan sonra
insan karaniılda aydınlık arasında gidip geliyor. Bir
görüyorsun, bir kör oluyorsun," diyor Jangi. "Kafa­
nın içinde bir ses -bum bum bum- an kovanı gibi
atıyor. Kımıldayamıyorsun, ama bilincin tamamıy­
la yerinde oluyor. Felç hali bir gün kadar sürüyor."
"Sana biraz bal vereyim," diyor, "Kendin dene."
BAL AVCILARI UZUN AHŞAP BİR MASANIN etrafında­
ki banldarda otururken, dolu taneleri tepelerinde­
ki teneke çatıyı dövüyor. Kulakları sağır edecek bir
gürültü yapsa da ertesi sabah bal avına gitmeli mi
yoksa iptal mi etmeli konusunu hararetle tartışan
avcıların sesini bastıramıyor. Akdarıdan yapılan,
Japonların sakesi tadında bir içki olan raksi dolu
eski bir testi elden ele dolaşıyor.
Ertesi sabah yağış hala devam ediyor. Gece olu­
şan sel yüzünden ırmal< boyunca topral< kaymaları
meydana geliyor. Sisin dağıldığı kısa aralıklarda,
her biri buzdolabı büyüklüğünde kayaların ya­
maçtan aşağı ırınağa düştüğünü görüyoruz. Bal
avcıları konuşma!< üzere toplanıyor. Bal kayasına
ulaşmak -çim kaplı bir yamaçtan ve yosun kaplı
kayadan dik ve korunaksız bir tırmanış- bu hava
koşullarında intihar demek. Belki de Rangkemi bir
şey anlatmak istiyor. Bal avcıları bir testi ralesi daha
buluyor ve bir önceki gece bıral<tıldan yerden tartış­
maya başlıyor. Saat sabahın yedisi.
Birkaç saat sonra, ağzı raksi kokan Mauli, kız­
gın balarılan etrafında bir bulut oluşturup yüzünü
gözünü sokarken, yağmur altında imkansız tırma­
nışını gerçekleştiriyor. Kaya üzerinde yoğun bir an
bulutu ardında kaybolan Mauli, nereden geldiği
belli olmayan bir güç -kendi yetenekleri veya belki
Rangkemi'nin koruyuculuğu- sayesinde kovana
ulaşıyor. İçin için tüten ot demetini küçük bir çıkın­
tının üzerine dikl<atle yerleştiriyor ve çıplal< elleriy­
le kovanı örten anları temizliyor. Arı bulutu sanki
tek bir canlıymış gibi bir anda dağılıyor, sokan ve
saldırgan bir sis bulutuna dönüşüyor.
Mauli iki tahta çubuğu kovana saplıyor ve yu­
karıdaki yardımcılarının uzattığı ince bambu bir
ipe bağlıyor. Omzundald uzun bambu sırığı çıka­
rıp sivri ucunu peteğe batırarak, kayadan kesip
almaya çalışıyor. Birkaç dal<ika içinde kovan kaya­
dan kurtuluyor ve ipin ucunda yana savrulurken
Mauli'yi az bir farkla ıskalıyor. Bir çığlık atıyor. Sa­
atler önce köyden ayrıldığından beri çıkarttığı ilk
yüksek ses bu. Yamacın dibindeki ateşin başında
duran iki ekip üyesi, üzerlerine yağan yapışkanlı
yağmurdan ve ölü anlardan oluşan siyah doludan
korunma!< amacıyla kafalarını kapatıyor.
MAULİ'NİN OGLU, BAL!, BALMUMUNU ve malzeme­
leri köye geri taşımaya yardım etmek için kayalığın
eteğindel<i küçük bir derenin kıyısında beldiyor. Bal
avcıları pusun arasından -ıslak, yorgun ve arılar
tarafından sokulmuş halde- beliriyorlar. Asdhan,
Mauli'nin yüzündeki son arı iğnelerini dikkatle te­
mizlerken, oğlu telefonunu çıkarıp arka arkaya fo­
toğraf çel<iyor. Bir Facebook sayfası var, belki daha
sonra fotoğraflardan birini paylaşacal<.
Nepal kırsalının birçok yerinde olduğu gibi,
burada da ceptelefonu sinyali mevcut. Sacidi'deki
gençlerin hepsi, Çin malı ucuz ceptelefonlarıyla za­
yıfbir 3G sinyali yal<alamak için hangi saatte hangi
kayanın üzerinde toplanmaları gerektiğini biliyor.
Anne ve babalarının emek verdiği bu tarlalardan
çok uzaktal<i başka bir gerçekliğe açılan bu kapılar,
onlarda dünyayı görme ve maaşlı bir işte çalışma
arzusu uyandınyor.
Mauli, "Şimdiki çocuklar kültüre değer ver­
miyor," diyor. "Eğer böyle devam ederse, kültü­
rümüzden eser kalmayacak." Yaşlılar kimsenin
rüyayı görmeme -eğer görmüşlerse bile kimseye
söylememe- nedenini buna bağlıyor.
Bal ve balmumu yükleri paylaşılırken, bir yan­
dan da tükenmek bilmeyen raksi testisi yine elden
ele dolaşıyor. Kimse açık açık söylemese de herke­
sin kafasında aynı düşünce var: Belki de Mauli'nin
son bal avına ve bir dönemin sonuna tanık olduk.
Mauli testiyi dudaklanna götürüp kana kana içi­
yor. Kayaya son bir kez bal<ıyor, bambu sırığını om­
zuna atıyor ve patika yukarı sessizce köye doğru yo­
la koyuluyor. Diğer bal avcıları, kraliçeyi taldp eden
işçi anlar misali birer birer peşinden gidiyor. D
Mark Synnott, Mart 2017 sayısında Özbekistan'ın Dark
Star mağara sistemini yazdı. Renan Öztürk, Ekim 2015
sayısında yayımlanan, Myanmar'daki "Dönüşü Olmayan
Nokta" keşif gezisine katıldı.
SON BAL AVCISI 97
ROSLYN DAKIN VE DOUG ALTSHULER
Yazı: Brendan Borrell
Fotoğraflar: Anand Varma

küçük kuşun (dünyanın en

küçük kuşu o) peşindeki
arayışımızda Küba, Palpite'
de, flamingo pembesi bir evin bahçesindeyiz.
Kuşbilimci Christopher Clark'ın arabası boşaltıl­
ması gereken donanımla yüklü: Kameralar, ses
ekipmanları, küp biçimli şeffafbir kafes. Aylardan
mayıs, sabah saatleri. Gelişimizden birkaç dald­
ka sonra Clark etrafta dönmeye başlıyor. Bir grup
turuncu ateş çalısı çiçeğinden diğerine kanatlı bir
kurşun gibi son sürat dolaşan bir kolibrinin izini
sürme telaşında. Kuş, çiçeklerden şekerli yakıtını
almak için durduğunda, insan gözünün ayırdına
varamayacağı kadar hızlı çırptığı kanatları grimsi
bir fluluk oluşturuyor.
Sinekkuşu olarak da bilinen kolibrilerin Lilliput
standartlarına göre dahi arı kolibrisi (Mellisuga he­
lenae) bir cüce, kelimenin gerçek anlamıyla o dün­
yanın en küçük kuşu. Fosfor yeşili bedeni ortalama
bir bademden az bir şey daha ağır çekiyor. Çıkardığı
sesten dolayı yöresel olaral<zunzuncito -vızvızcık­
olaral< bilinen kuş, zunzun adı verilen Küba zümrü­
dünden bile daha küçük.
Boydan kaybeden kuş, alanına bir konuk girdiği­
ni fark ettiğinde gösterdiği coşkuyla bu açığı kapa­
tıyor. Bu konuk, Clark'ın yanında getirip oluldu
metal çatıya koyduğu şeffaf kafesin içindeki güzel Küba'daki erkek arı kolibrilerinin
bir dişi. Eğer bu erkek, dişinin içinde durduğu ku­ çiftleşme gösterisi üzerinde çalışan

tuyu fark ediyorsa bile bu durum tutkusunu azalt­
mıyor. Daldal<i tüneğinden helikopter gibi kalkıp
havada asılı duruyor ve dişiye doğru şaluyor.
Bulutlu gökyüzünde nokta gibi kalana kadar yu­
karılara tırmanıyor. Sonra da en yüksek noktasına
erişen bir lunapark hız treni gibi bir hamle yapıp
hızlı bir dalışa geçiyor. Gözüpek kuş bir an sonra
biliminsanları, kuşları yakalayarak
beden ağırlığını ve kanat boyutunu
ölçüyar (üstte). Fotoğraftaki kuş
tartının üzerinde hareketsiz duruyor,
çünkü kolibriler sırtüstü yatırıldıkla­
rında geçici bir süre oryantasyonları­
nı kaybediyor ama ayakları üzerine
kalkar kalkmaz etrafta uçmaya kaldı­

aynı şeyi tekrarlıyor: Tırman, pike yap, alçal. Bu da­
lışlar ancal< bir saniye sürüyor. Sonra gözden yitiyor
ve bu uçuşlanndan geriye kalan yegane iz, ardın­
ğı yerden devam ediyor. Bu çekimler
sırasında hiçbir kuşa zarar verilmedi.
KAYNAK: CHRISTOPHER CLARK, UC RIVERSIOE
•

dan titreşen yapraldar oluyor. VI D E O

Kur gösterisini son derece dikkatle izlememe Kolibrileri hareket halinde
rağmen hiçbir şey göremiyorum. görmek için: ngm.com/Ju/2017.

102 NATIONAL G E O G R A P H I C TEMMUZ 2017

 Clark da göremiyor ama daha iyi bir şey yapıyor.
Her saniyeyi soo kareye bölen yüksek hızlı bir ka­
merayla bu gösteriyi kaydediyor.
Pikenin videosunu yükledikten sonra -türün bu
kadar yüksek hızda bir kamerayla ilk kaydı- emek
isteyen kareleretek tek tıldayarak dizüstü bilgisaya­
nnda çekimi bana izletiyor. Ancak o zaman kalibri­
nin hızı nedeniyle gözümüzden kaçan soluk kesici
manevraları görüyoruz.
Clark, son sekiz yıldır Arizona çöllerinden Ekva­
dor yağmur ormanlarına ve Küba kırsalına yolculuk
yaparal< kolibri kur gösterilerini kaydediyor. Öğre­
tim görevlisi olduğu Kaliforniya Üniversitesi'nin
Riverside kampüsüncieki laboratuvarında videoları
inceleyerek kolibri uçuşu üzerine bilgi ediniyor.
Elde ettiği bulgular, genelde hayvan uçuşları ve
özelde kolibri çiftleşme sistemlerini daha iyi anla­
mamıza yardımcı olacak.
Hızlı hareketleri ve değerli taşları andıran tüyle­
riyle kolibriler birer et, tüy ve havai fişek karışımı
gibi duruyor.
Bazı türlerin kanat çırpma hızı saniyede yüze
çıkıyor. Kalp atışları daldkada bin vuruşu aşıyor,
nektar içerken dilleri neredeyse görülmeyecek bir
hızla hareket ediyor.
Parklarda ve evlerin bahçelerindeki yemlilderde
geçici güzelliğin tanımı onlar. Devinimlerini yavaş­
latma, hareketlerini bölme ve çok kısa bir anlığına
bile olsa kolibrinin dünyasına girme arzusuna kim
karşı gelebilir ki?
.
UÇUŞ D E R S I 103

KOLIERILER YALNIZCA AMERIKA KITASINDA yaşı-
• • •
yor. Güney Alaska' dan Tierre del Fuego'ya kadar
uzanan bölgede bilinen 340 kadar tür var. Bunların
27 tanesi -oldukça yaygın yakut boyunlu kolibri
dahil- Amerika Birleşik Devletleri'nde gözlemlen­
miş. Kolibri çeşitliliğinin merkezi, 290 türün alçak
kesimlerdeki yağmur ormanları, dağların tepesin­
deki bulut ormanları ve bu ikisi arasındaki tüm
ekasistemlerde yaşadığı kuzey Andlar. En küçük­
leri ancak ild gram kadar. En büyükleri olan ve Peru
ile Şili'de bulunan dev kolibri, 20 gramlık cüssesiyle
olaya ağırlığını koyuyor. ABD'de bu ağırlıkta bir zar­
fın postalanması için tek bir pul yetiyor.
Dünyanın en küçük kuşu olmak, kolibri türle­
rinin ayırt edici özelliklerinden sadece biri. O, ol­
duğu yerde kanat çırparak 30 saniye kadar havada
asılı kalabilen yegane kuş. "Geri vitesi" olan, yani
gerçek anlamda geri doğru uçabilen tek kuş yine o.
Yeryüzündeki omurgalı hayvanlar arasında en hızlı
metabolizmaya sahip olma rekorunu da ellerinde
tutuyorlar. 2013 yılında Toronto Üniversitesi tara­
fından yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre,
kolibriler o kadar çok şeker yakıyor ki, eğer normal
bir insan boyutunda olsalardı havada durdukları
her daldka için 330 mililitreden fazla gazoz içmek
zorunda kalacaklardı.
Bu nedenle nektar dolu çiçeklerin bulunduğu
bir alanı kontrol altında tutmak için dalaşa giriş­
melerine şaşmamak gerek.
Çiçelderden nektar çeken dili çok özel bir organ.
Selofan tabakası gibi kıvrılmış şeffafa yakın iki bo­
rudan oluşuyor. Kuş nektar içerken dili hızlı bir şe­
kilde hareket ediyor ve İngiliz doğacı William Char­
les Linnaeus Martin'in 1852'de belirttiği gibi sıvı,
"belki de kılcal çekim yoluyla son hız yok oluyor."
Kaliforniya Üniversitesi Berkeley kampüsünde
çalışan doktora sonrası araştırmacı Alejanciro Ri­
co-Guevara, yemliklerden ve çiçelderden nektar
içen kolibrileri hızlı kamerayla filme aldığında,
çatallı dillerinin sert bir pipetten çok bir beyzbol
eldivenine benzediğini fark etmiş. Dildeki her iki
boru da açılıp saniyenin yüzde biri kadar zamanda
nektarı alıyor. Ardından kuş gagasını sıkarak sıvıyı
boğazından aşağı itiyor. 19. yüzyılda yaşamış bir
• Society Fonu Bu makalenin fotoğraf çekimi
National Geographic Society üyeliğinizle desteklenmiştir.
108
Dil
surçmesı
•• •
Anna kolibrisinin çatallı dili yapay nek­
tar içtiği cam şişenin içinden görülü­
yor. Enerjik uçuşuna yakıt sağlayabil­
mek için kolibri her gün beden ağırlı­
ğından daha fazla nektar tüketiyor.
Dili, içme hareketini saniyede 15 kez
tekrarlıyor. Kuşların sağlıklı olmasını
sağlamak için, esaret altındaki kuşlara
verilen yapay nektara, fotoğrafta be­
yaz benekler olarak görülen protein
tozu ve diğer bazı besinler eklendi.
biliminsanının ancal< tahmin edebildiği durumu,
21. yüzyıla ait bir kamera en ince ayrıntısına kadar
ortaya koyuyor.
KOLİBRİ uçuşuNu ANALİZ etmeye yönelik ilk gi­
rişimin, 1930'ların sonunda Nazi Almanya'sında
gerçekleştirildiğine inanılıyor. Nazi Eğitsel Film
Dairesi'nden destek alan iki Alman kuşbilimci, bir
askeri araştırma enstitüsünden saniyede bin soo
kare kaydeden bir kamera ediniyorlar. Ve bununla
Berlin Hayvanat Bahçesi'ndeki iki Güney Amerika
kolibri türünü filme alıyorlar. Bonn'daki Alexander
Koenig Hayvan Araştırma Müzesi'nin eski kuş kü­
ratörü Karl Schuchmann, "Rejim ilk helikopterleri
geliştiriyordu," diyor. "Kuşların havada nasıl asılı
kaldıklarını anlama!< istemişlerdi."
Görüntüler kolihdlerin diğer kuşların al<sine
daha çok arı veya sineğe benzediğini ortaya koyu­
yor. Çünkü onlar gibi, kanatlarının hem aşağı hem
de yukarı vuruşunda taşıma kuvveti üretiyorlar.
1939'da raporlarını yayımlayan kuşbilimciler, kolib­
rileri Alman Focke-Wulf helikopteriyle kıyaslıyor.
Crawford Greenewalt ise ABD' de, savaş çabala­
rının diğer tarafında bilime hizmet etmiş bir isim.
ABD'nin önderlik ettiği ve ill< nükleer silahları orta­
ya çıkaran Manhattan Projesi'nde çalışan mühen­
dislerden biri. Alman kuşbilimcilerin raporlarını
yayımlamasından on yıl kadar sonra, Greenewalt
araştırmalarını onların kaldığı yerden devralıyor.
Karısı Margaretta, Delaware'deki evlerinde kuş göz­
lemine meral< salmış ve Greenewalt de kendi deyi­
miyle "kolibri tutkusunu" ondan kapmış. Çektiği
kolibri fotoğrafları ilk kez National Geographic'in
Kasım 1960 sayısında yayımlanıyor.
KAYNAK: ALEJANDRO RICO-GUEVARA, UC BERKELEY
 • ••

Dönemin hızlı film kameralanndan tatmin ol­
mayan Greenewalt kendi kamerasını inşa ediyor.
Evde yaptığı bir rüzgar tüneli içinde kolibri uçuşu­
nu filme alıp, saatte 43 kilometre hızla uçmalarını
görüntülüyor. Kuşlar havada asılı kalma pozisyo­
nundan uçuşa geçtiklerinde, kanat yüzeylerinin
yataydan dikeye dönerek itldlerini yönlendirdiği­
ni belgeliyor.
Yeni görüntüler çığır açıcı olsa da kolibrilerin
kanatlarını nasıl bu kadar hızlı çırptıldarının gize­
mini çözemiyor. Normalde bir kas ne kadar hızlı
kasılırsa o kadar az güç ortaya çıkarıyor. Öyleyse
kolibriler havada asılı kalmal< için gereldi enerjiyi
nasıl üretiyor?
Bu sorunun yanıtını bulmak isteyen Tyson
ınyatur
Görl,em
Güvercin dahil diğer kuşların
aksine, kolibri geri geri ve yaniara
olmak üzere birçok yöne uçabiliyor.
Kanatlarını saniyede yüz kere
çırpabiliyor. Beden ağırlığının yüzde
4,2'sini oluşturan beyni hayvanlar
aleminin orantı olarak en büyük
beyinleri arasında yer alıyor.
� Arı kolibrisi
4,3 cm uzunluğunda
Güvercin
28-36 cm uzunluğunda

Hedrick ve meslektaşları 2011'de bir yöntem geliş­

tiriyor. Chapel Hill'de, Kuzey Carolina Üniversite­
si'nin hayvan biyomekanikleri konusunda uzman
araştırmacılarından Hedrick, kolibri kanadının en Havada asılı kalma
yakın alaahası ebabilden farldı olduğunun bilincin­ Kolibriler hem yukarı hem de aşağı kanat
hareketleriyle taşıma kuvveti üretiyor, ha­
de olan bir araştırmacı. Kolibri kol kemilderi görece
vada asılı durma ve manevra yapma kabili­
daha küçük ve kanadın büyük bölümü el kemilde­ yetini artıran girdaplar oluşturuyor.
rinden oluşuyor.
Yükselme
Çok hızlı hareket eden kanadı net bir şekilde
görüntülemek isteyen Hedrick, saniyede bin kare
çeken bir kamerayla X ışını görüntüleme sistemini
birlikte kullanıyor.
Kareleri art arda izlediğinde, kanatların görüle­ Q;--�
meyecek kadar küçük hareketleri önce biçim, sonra Hava
akımı
l 1 �
süreidi devinim olaral< bir araya geliyor ve kanadın
işleyişini ortaya koyuyor. Hedrick, kolibrilerin Aşağı kanatvuruşu Yukarı kanatvuruşu
omuzdan aşağı yukarı çırpma hareketi yapmak Yükselmenin %75'i Yükselmenin %25'i

yerine, kanatlarını döndürdülderini keşfediyor. Bu

farldılık kolibrilere "yüksek vites" olanağı veriyor,
böylelikle bir milimetrelik bir kas hareketi kanatla­ ileri uçan güvercinler
Güvercin gibi daha iri kuşlar, kanatlarını
nnın geniş bir yay çizmesi için yeterli oluyor.
aşağıya doğru çırparken basınçla sıkışan
Eskilerin yüksek hızlı kameraları hantal mald­ hava, bir jet motorunun arkasında olduğu
nelerdi, kullanımları ve araziye götürülmeleri zor­ gibi aşağıya ve geriye doğru püskürüyor.
Kuşun gövdesi bu güçle ileri atılıyor.
du. Günümüzdeyse büyük bir cebe sığıyorlar ve
kolibri biyologları için dürbün kadar gerekliler. Bu
kameralar sayesinde elde edilen bilginin önemini
anlamak oldukça zor. Clark'ın saniyede soo karelik
videosunun ne anlama geldiğini daha iyi anlayabil­
mek için izlediğimiz filmierin saniye başına düşen
kare sayısıyla karşılaştıralım: Örneğin 1939 tarihli
Rüzgar Gibi Geçti filminde, Scarlett O'Hara'nın Aşağı kanatvuruşu Yukarı kanatvuruşu
merdivenlerden aşağı koşarak inmesi, gözyaşları Yükselmenin %100'ü Yükselmenin o/oO'ı

110 NATIONAL G E O G RA P H I C TEMMUZ 2017

Hareket saptama
Başka türlerden daha büyük olan hareket
saptayıcı lentiformis mesencephali'nin
(LM), durduğu yerde uçarken dengede
kalmasını kolaylaştırdığı düşünülüyor.
Keskin hafıza Güçlü bilekler
Büyük hippokampus sayesinde Kolibrinin kısa kol kemiği, kanadın bilek
kolibriler yaşadıkları yerdeki çiçek­ hareketiyle geniş bir alanı taramasına,
lerin yerini hatırlıyor ve ne zaman böylelikle kanadı geriye çırparken güçlü
nektar dolacaklarını biliyor. bir itişe olanak veriyor.

Beynin bölümleri ····· Lentiformis

mesencephali Hippokampus
Toplam beyin . ....... . %0,25 ----, _,-- %7
hacmine oranı

üstten görünüm

� 1 1 /
\ ,
Havada asılı duran kolibri, kanatla­

/ rını yukarı ve aşağı çırptığı sırada

bileğinden döndürüyor; bu sırada
kanat ucu yatay bir sekiz çiziyor.

Kanat ucu
Daha büyük LM, ko­
libriye dört bir yandan
gelen hareket uyarısı­
na daha duyarlı karşılık
verme olanağı sağlıyor.

Gerçek boyut

Lentiformis
mesencephali Hippokampus
%0,07 -, %4
Kol kemiği+ .,.. El kemiği

.
.....- ..�-- - ·--�
..
-·
·
- ' ...
.
,
--� ..... ...... ..

.
...
.. .,
__....
..
"'

...

üstten görünüm

� 1 1 / -
- .
--

·-

- ....
-··
.... -
'
•
• .
•
•

/
•
•
•

Çoğu omurgalı gibi güver­

MONICA SERRANO, MESA SCHUMACHER.
cinlerin LM'si de, bir tehlike ÇiZiM: VLAD RODRIGUEZ

getirebileceği için genelde KAYNAK: CHRISTOPHER CLARK, UC

RIVERSIDE; DOUG ALTSHULER, iNGiLIZ
arkadan gelen hareketlere KOLUMSlYASI ÜNIVERSITESi; ANDREW
IWANıUK LETHBRIDGE ÜNIVERSITESi,
,

tepki veriyor. ALBERTA


içinde, "Rhett, Rhett! Sen gidersen benim halim ne
olur? Ne yaparım?" diye yalvarması, Rhett Butler'ın
"Açıkçası, hayatım, umurumda bile değil," diye ce­
vap vererek kapıdan çıkıp sisler içinde kaybolması
aşağı yukarı soo kare tutuyor.
ZAMANI YAVAŞLATAN BİLİMİNSANLARI, biyolojiyle
fizik kurallarının nasıl bir araya geldiği konusunda
daha fazla bilgi sahibi oluyor. "Çıplak gözle asla gö­
rülmeyen şeyler var," diyor Clark. "Hızlı kamerayı
devreye soktuğunuzda, 'Vay canına! Kuş böyle bir
şey mi yapıyormuş?' diyorsunuz."
Bazı türler saatte 97 kilometre hızla pike yaptık­
ları sırada kuyruklarını açtıklarında, bir şaluma se­
si duyulduğunu söylüyor. Ancal< bu ses, kuşun ses
tellerinden değil içinden hava geçen kuyruk tüyle­
rinin titreşiminden kaynaldanıyor. Kur gösterileri
sırasında bazı kolibri türleri kanat çırpış sıklığını iki
katına çıkarıyor, bazıları tek bir kanadını çırpıyor.
Anna kolibrisi gösteri yaparken havaya fırladığıncia
dokuz kat daha fazla çekim kuvvetine maruz kalı­
yor. Öyle ki, G kuvvetine karşı dayanıldı özel bir
giysisiyle donanmış bir savaş uçağı pilotu dahi bu
durumda bilincini yitirebilir.
Vancouver'daki İngiliz Kolumbiyası Üniversi­
tesi fizyologlarından Doug Altshuler, "Kolibriler
normal kuşlarda da bulunan aynı yapı taşlarıyla
olağanüstü işler beceriyor," diyor. Onların yaşamla­
rını inceleyerek biyolojinin temel ilkeleri hakkında
önemli bilgiler edinebiliriz.
Bir yaz sabahı, Altshuler'in Cehennem olarak
adlandırdığı odanın aralık kapısından l<ızıl bir ışıl­
tı sızıyor. Doktora sonrası araştırmacı meslektaşı
Roslyn Daldn, alnı terden sınısıldam halde bizi
karşılıyor. Sauna gibi ortamın nedeni, oda boyunca
uzanan bir tünelin duvarlarına dikey çizgiler yan­
sıtan altı LCD projektörü. Tünelin içinde oturan er­
kek Anna kolibrisinin her hareketi yukandald sekiz
kameradan oluşan gözlem noktasından izleniyor.
Daldn kuşların uçuşu nasıl kontrol altında tut­
tuldarını anlamaya çalışıyor. Daha önceki araştır­
macıların teorisi, uçan hayvanların beyinlerinde
bir rota kontrol devresi olduğu ve görüş alanlarında
hareketi dengelediği yönündeydi. Arılar öyle yapı­
yor. Biz de öyle yapıyoruz. Açıklık alandaki geniş
bir otoyolda araç sürerken saatte ııs kilometreyle
gitmek doğal oluyor; oysa kırsal kesimde ağaçlık bir
116 NATIONAL G E O G R A P H I C T E M M U Z 2017
I<anat
gucu
•• ••
Anna kolibrisinin havada asılı kaldığı Stan­
ford Ü niversitesi'ndeki özel odada, her
kanat çırpışta ortaya çıkan basıncın küçük
dalgalanmaları anında kaydediliyor. Rivers
Ingersall ve David Lentink'in bu cihazı ta­
sarlamasından önce, araştırmacılar ser­
best uçan hayvanların ortaya çıkardığı
kuvveti tahmin etmek için aerodinamik
teorilerine başvurmak zorunda kalıyordu.
yolda gidiyorsanız hızı kesiyorsunuz.
Görünüşe göre kolibriler için kurallar farldı iş­
liyor. Daldn, yaptığı deneylerden birinde kuşları
görsel geçit bandı denebilecek bir alanda uçurmuş.
Şaşırtıcı sonuçlara göre, dikey çizgiler uçuş yönle­
ri doğrultusunda tersine de hareket etse kolibriler
aynı hızla uçuyorlar.
Ekranda l<ımıldanan yeşil bir nokta görüyoruz.
Kolibri karanlıkta hiçbir şey yapmadan duruyor.
Arada bir, tünelin yarısına kadar giriyor ama sonra
yeniden tüneğine geri dönüyor. "İstediğiniz şeyi
yapmamaları çok sinir bozucu bir durum," diyor
Dakin. "Ki çoğu zaman da böyle oluyor."
Dakin, kolibrilerin içgüdüsel olarak büyük bi­
çimlere karşı ihtiyatlı davrandıkları ve böylelikle
çarpışmalardan uzak durdukları inancında. O
günkü deneyler sırasında duvara çok daha kar­
maşık biçimler yansıtıyor. Bunlardan bir tanesi
bana Elvis Presley'in saçı gibi görünüyor olabilir;
ancak aslında bir çiçek Bu deneyi tamamlamak
için kuşun tünelin sonuna kadar uçması gerekiyor
ama o inatla karşı koyuyor.
Birdenbire bir cıvıltı çıkarıyor. Yeşil noktanın tü­
nelin sonuna kadar uçtuğunu, yemlikte durduğunu
ve geri döndüğünü görüyorum ekranda. Daldn'in
neşesi yerine geliyor. Gün boşa gitmedi. Bilgisaya­
rın komut sistemine bu veri için bir kod yazıyor ve
tuşa basıyor. Binlerce koordinat ekranda bir araya
gelerek, göklruşağı renlderinde bir görüntüye dönü­
şüyor. Kolibrinin hızlı yaşamındaki ıs uzun saniye­
nin üçboyutlu bir özeti bu... D
Geçmişte saha biyoloğu olan Brendan Borrell
serbest çalışan bir yazar ve Outside Magazine'in
muhabiri. Ödüllü fotoğrafçı Anand Varma, National
Geographic Genç Kaşifler fonu sahibi.
 •
•
..
,
.
•
"
t

• •
Yazı: Cinger Thompson
Fotoğraflar: Kirsten Luce

llende'de kelimelere dökülemeyecek

kadar korkunç bir şeyler yaşandı­
ğına dair göstergeleri kaçırınanız
olanaksız. Bir parseldeki binaların
tamamı harabeye dönüşmüş. Bir
zamanların gösterişli malikaneleri delik deşik
duvarları, yanmış tavanları, çatlamış mutfak tez­
gahları ve devriimiş sütunlarıyla kırık dökük birer
dış cepheden ibaret. Paramparça olmuş hayatların
çamura bulanmış kalıntıları harabelerin her ya­
nında: Ayakkabılar, düğün davetiyeleri, ilaçlar,
televizyonlar, oyuncaklar.
Teksas sınırından arabayla sadece 40 dakika
uzaklıktaki, hayvancılıkla geçinen yaldaşık 23 bin
nüfuslu bu sakin kasaba Mart 2oıı'de saldırıya
uğradı. Uyuşturucu kaçakçılığı alanında dünya­
nın en kanlı örgütlerinden Zeta kartelinin silahlı
adamları, Allende ve civar kasabalarda fırtına gibi
esti. Önlerine çıkan evleri, işyerierini yakıp yıktı.
Aralarında kadın ve çocuklar da olmal< üzere on­
larca -belki de yüzlerce- kişiyi kaçırıp öldürdü.
Meksika'da uyuşturucu savaşlarıyla talan edi­
len birçok yerin aksine Allende'de yaşananların
fitili Meksika'da değil, Uyuşturucuyla Mücadele
Dairesi'nin (DEA) elde ettiği beldenmedik bir ba­
şarının peşi sıra ABD'de ateşlenmişti. Uyuşturu­
cuyla Mücadele Dairesi'nde görevli bir ajan, karte­
lin aranan liderlerinden Miguel Angel Treviiio ile
kardeşi Omar'ın takibi olanaldı ceptelefonu kim­
lik numaralarını vermesi için Zeta'nın üst düzey
üyelerinden birini ikna etmeyi başarmıştı. BU MAKALE HAKKINDA
Daha sonra, Uyuşturucuyla Mücadele Dairesi Kar amacı gütmeyen bağımsız haber
araştırma kurumu ProPublica ve Na­
bir kumar oynayıp, dışarıya bilgi sızdırma soru­
tional Geographic bu makalede bir­
nu olan bir Meksika polis birimiyle bu istihbaratı likte çalıştı. ProPublica'nın deneyimli
paylaşmayı seçti. ihanete uğradıklarını anında öğ­ muhabiri Ginger Thompson, katliamı
renen Treviiiolar, muhbir olduğunu tahmin ettik­ araştırmak, tarafların her biriyle söy­
leri kişilerden, ailelerinden ve onlarla en ufak bir leşi yapmak ve bu makaleyi kaleme
almak için aylarını harcadı. Kirsten
bağı olan herkesten intikam almaya koyulmakta
Luce, National Geographic için fo­
gecikmeyecekti. toğrafladı. Meksika'dan serbest ga­
Ailende'ye karşı acımasızlıkları özellilde şaşırtı­ zeteci Alejandra Xanic tamamlayıcı
cıydı, çünkü Treviiiolar bazı faaliyetlerini -bölge­ röportaj larla katkıda bulundu.
den her ay on milyonlarca dolar değerinde uyuş-

122 NATIONAL G E O G R A P H I C • TE MMU Z 2017

IID

Zeta, Ailende'de yoldan gelip geçenlerin gözleri önünde ve polis karakolu, itfaiye ve askeri biriikiere neredey­
se iki adım mesafede ev ve işyerierini yıktı. Katliam sırasında belediye başkanı olan kişi hala bu yı kık binanın
karşısında oturuyor. O zaman yazdığı ilk raporda hiçbir şiddet belirtisine tanık olmadığını söylemişti.

turucu ve silah geçiriyorlardı-bu civarda yapmak­ eyaletindeki bu kasahada yaşananları araştırmal<

la kalmıyor, aynı zamanda orada yaşıyorlardı.
Katliamı izleyen yıllarda, Meksikalı yetkililer
soruşturma için üstünkörü bir çaba sarf etti ve
kurbanların başına neler geldiğini anlamak için
araştırma yapmak yerine, onları onurlandırmak
üzere Allende' de bir anıt yükseltti. Amerikalı
yetkililer sonuçta Treviiioların yakalanmasında
Meksika'ya yardım etmişti ama bunun karşılığın­
da korkunç bir bedel ödendiğini kabullenmedi.
Ve Allende'de halk, çoğunlukla sessizce, açıkça
konuşmaktan kaçınıp korkarak acı çekti.
ProPublica ve National Geographic, Coahuila
üzere geçtiğimiz yıl harekete geçti. Saldırılarda en
çok zarar görenler ve olayın tetiklenmesinde rol
oynayanların -kendilerini tehlikeye atma paha­
sına- başlarına gelenleri anlatmasını sağladılar.
Uyuşturucu savaşında bu tür sesler ender duyu­
luyor: Görevlerini terk eden yetkililer, kartelin ve
bizzat komşularının saldırısına hedef olan aileler,
DEA'yle işbirliği yaptıkları için ailesi ve arkadaşla­
rı gözleri önünde katledilen kartel üyeleri, davaya
bakan Amerikan savcısı, soruşturmayı yöneten ve
bu yazıdald birçok kişi gibi sınırın her iki yanında
akrabaları bulunan DEA ajanı.

KATLİAMIN ÖYKÜSÜ 123

124 NATIONAL G E O G R A P H I C • TEMMUZ 2017
KATLİAMIN ÖYKÜSÜ 125
 Ajan Richard Martinez'e olaydaki rolünü sor­
duğumda gözleri yaşararak çöktü sandalyesine.
"İstihbaratın sızdırılması üzerine ne mi hissettim?
Açık konuşayım, bir şey söylemesem daha iyi. O
konuya girmek istemiyorum, bir şey söylemesem
daha iyi."
KATLIAM
•
18 Mart 2011 Cuma günü, günbatımına doğru Zeta
kartelinden silahlı adamlar Ailende'ye akın etme­
ye başladı.
Guadalupe Garcia, emekli memur: Los Compad­
res'te yemek yerken içeri iki adam girdi. Dışarıdan
olduklarını hemen anladık Farklı görünüyorlardı.
18-20 yaşlarında gençlerdi. Paketlenmek üzere so
hamburger siparişi verdiler. O zaman bir şeyler
döndüğünün farkına vardık ve eve gitmemiz ge­
rektiğine karar verdik
Martin Marquez, sosisli sandviç satıcısı: Olaylar
akşam gelişmeye başladı. Silahlı adamlar orta­
lığı doldurdu. Kapı kapı dolaşarak ispiyoncuları
arıyorlardı. Gece saat 23.00'te sokaklarda araba kal­
mamıştı. Hiçbir hareket yoktu.
Etelvina Rodriguez, kurban Everardo Elizon­
do'nun eşi, ortaol(ul öğretmeni: Kocam Everardo
akşamları eve genellikle saat 19.00-19.30 gibi ge­
lirdi. Evde onu bekliyordum. Saat yedi oldu; yedi
buçuk, sekiz, dokuz oldu. Telefon etmeye başla­
dım. Kapsama alanı dışındaydı. Annesinin evine
gittiğini ve şarjının bitmiş olabileceğini düşündüm.
Annesini aradım. Görmediğini ve belki arkadaş­
larıyla çıkmış olabileceğini söyledi. Ama bu da
aldıma yatmadı. Mutlaka telefon ederdi. Sonunda
onu aramal< için dışarı çıktım. Hava gergindi. Saat
daha dokuzdu, Cuma akşamı için çok geç sayılmaz­
dı. Kasaba tümüyle terk edilmiş gibiydi.
Ailende halkı için kanunsuzlukyeni bir şey değildi.
ABD sınırına yakınlığı nedeniyle -öyle ki, kasaba­
lılar hafta sonu alışverişini Teksas eyaZetinin Eagle
Pass kasabasındaki alışveriş merkezinde yapıyor­
halkın arasında sessiz sakin yaşasalar da, eskiden
beri kaçakçılıkla geçinen birçok aile vardı. Ama
SÖZLÜ ANLATlMLAR DAHA NET VE ANLAŞILABiLiR OLMASI iÇiN KISALTILMIŞTIR.
2007'de Zeta'nın gelişiyle birlikte bölge her türden
suç için bir sığınak haline geldi. Örgüt, rüşvet ve
tehdit yoluyla mahalli polis teşkilatı, belediye baş­
kanlığı, hatta sınırdaki gümrük dairesi dahil tüm
devlet kurumlan nı kontrolü altına aldı.
Yerli ailelerden insanlarla evlenerek veya onlarla
iş ortaklığı kurarak toplumda kendilerineyer edin­
diler. Kasaba halkının bir bölümü, hayvancılık ve
madencilik/e uğraşan tanınmış Garza ailesinin bazı
üyeleri dahil, kartel saflarına katıldı.
Ancak bu bağlantıların ölümcül olduğu ortaya
çıkacaktı. Zeta'nın muhbir olduğunu tahmin ettiği
kişiler arasında -daha sonra bunun doğru olmadığı
anlaşılacaktı-görece/i olarak alt düzey kartel üyesi
JoseLuis Garza, Jr. da vardı. Ailende'ye doluşmaya
başlayan kamyonlar dolusu silahlı adamın ilk he­
deflerinden biri, Garza'nın babası Luis'in kasaba­
nın birkaç kilometre dışındaki, kötü aydınlatılmış
iki şerit/i biryoldan ulaşılan çiftliği oldu. Akşam
karanlığı çökerken, kartelin öldürdüğü insanların
cesetleriniyaktığı brikettenyapılma büyük ambar­
dan alevleryükselmeye başlamıştı.
Saralı Angelita Lira, kurban Rodolfo Garza,
Jr.'ın eşi, eczacı: Kocam Rodolfo eve geldi. "Baş
ağrısından ölüyorum. Bir duş alacağım," dedi. Yeni
bir kömür madeni açtığı için üstü başı kömür tozu
olmuştu. Bir süre sonra telefonu çalmaya başladı.
Yatmaya gitmiş olduğunu düşünüyordum ama
yatal< odasından giyinmiş olaral< çıktı ve gözleri­
me şimdiye kadar yüzünde hiç görmediğim bir
ifadeyle baktı. "Sakın evden dışarı çıkma," dedi.
"Bir şeyler dönüyor. Ne olduğunu tam anlamadım.
Ama evden çıkma. Beni belde."
Bir süre sonra aradı. "Hemen evden çıkın," dedi.
Kuzenimden, beni ve kızımız Sofia'yı annemin evi­
ne götürmesini istememi söyledi.
Amcası Luis'in çiftliği ateşe verilmişti. Ve ka­
pısının dışında bekleşen çok sayıda silahlı adam
vardı. Kız kardeşi telefonunu açmıyordu. Babası
telefonuna cevap vermiyordu.
Ne olup bittiğini anlamak için çalışanlanndan
biri olan Pilo'yu çiftliğe gönderdi. Pilo eskiden as­
kerdi. Silahlı adamlar kapıyı açtı. Pilo içeri girdi.
Ama bir daha dışarı çıkamadı.
Rodolfo çok endişeliydi. Anne ve babasını bula­
mıyordu. Kız kardeşini bulamıyordu. Ve şimdi de
 -

• . ..
-
'·
••

.
..

.,
' .

•
•

• •• •

,
, ..

'
' • 1
• ,
...
'

.. ..
·
"\ '
:
• �­
• ..
••
·-
• .. 1.... ...... •
•

• � ... .
' • )

•
.. •

'.::S
••
•
••
_ ...
••

\�
•
••
..

\ ·" � . ... .
•

..
•

..,._ :· • \
•
.
.
... •

. � . ..

. ..... ,••,. !1
•
-
.�- .."... .. ··�
•
.
''
. "'
..
. .., ,..
. . ,...
• ..

..
...
•.... .,
.. .

.. -4,. · . \
.
'

·
�.
r
. ' ..
....

··· . .•
... ... •
ı
....
.
�
••
' .. . '·

.t -
.
• ... • ·•
.. ·
.ı ••
. . ..
1
•
ı:
•
••
••
•
•
•-':. .... . ..
• •

, .
••

•. .. .. \'
... . ... "·�
•

.... . . .
..

. .... il
_ . .,._

' · :. . ... ... ' .. .

.p ..,t. ı"..
• '\ . . ..
.
'
.. \ ...

'
.1
•
• ll
., .,
• • •

.. �-
\ 1
•
•'
• ı
•

•
•• •
..
•
. ,-
•

. .. .
.
..
...
. . �, ,.
.. ....-
. .
. ,
. · .. . . . � �
,

. ..
..
i• �
.,.
...
.
il' ' . ..
�·
,.. · -
�

.
...
t ••
, ' _• •
\1
�.,.tJI
.. •,
..
.

�. • .#ır! ....; •
,
'
.. .. . . .. .-
·' - t - � ..
..... ... '1�
�
..
.

..,.
..:ı
.
..,_ '
lil. ...
...
•
.....
•
•
l
'
• '.
,.
· " -·
. �­ ,,
.. ;

..
..

.. • 1
' ..
..
• .. ..

• -

'

1
••

•
•
en iyi işçisi ortadan kaybolmuştu. Arkadan dola­
narak çiftliğe gizlice girmeye çalışacağını söyledi.
Bir-iki dakika sonra tekrar aradı. Ailende'yi terk
etmemi söyledi. "Kuzenine söyle sizi Eagle Pass'e
götürsün. Bavul hazırlama. Hemen çıkın."

Evaristo Trevifio (Zeta liderleriyle akrabalığı

yok), esl<:i itfaiye amiri: Kamutam altınciald gö­
revliler Garza çiftliklerinden birinde yangın çıktığı
ihbarı üzerine olay yerine gitmişlerdi. Allende'den
2-3 kilometre uzaklıkta bir yerden bahsediyoruz.
Garza ailesi bir araya toplanmış gibi duruyordu.
Destek ekibinden bir grup itfaiyeci çiftliğe ilk ula­
şanlar arasındaydı. Küfürler savurarak ve silah
doğrultaral< oradan uzaklaşmalarını söyleyen, suç
örgütü üyesi bazı şahıslada karşılaşmışlardı. O ak­
şam çok olay yaşanacağını söylemişlerdi. Silah sesi,
yangın ve benzeri nedenlerle çok sayıda acil telefon
alacaktık. Ama müdahale yetkiniz yok dediler bize.
itfaiye servisinin müdürü sıfatıyla bağlı oldu­
ğum amirime, ki bu durumda belediye başkanın­
dan söz ediyoruz, durumu ilettim. Ona çözümsüz
bir durumla karşı karşıya olduğumuzu, bize yö­
neltilen tehditierin yarattığı korkudan dolayı geri
çekilmekten başka çaremiz olmadığını anlattım.
Silahlı adam sayısı çok fazlaydı. Hayatımız tehlike
altındaydı. Merrnilere karşı suyla savaşamazdık

Silahlı adamlar Ailende'den sonra, kurak ve düz

araziyi takip ederek kuzeye doğru ilerlediler. Rio
Grande kıyısındaki kirli montaj fabrikalarından
oluşan Piedras Negras kentine kadar olan ss
kilometrelikyol boyunca insanları topladılar. Ara­
larznda ısyaşındaki Gerardo Heath ve 36yaşındaki
EdgarAvila'nzn da olduğu kurbanlarından çoğunu
Garza çiftliklerinden birine götürdüler. İkisinin de
kartelleveya kartelin DEA'ye ispiyonculukyaptzğznz
düşündüğü kişilerle hiçbir ilişkisiyoktu.
Claudia Sanchez, lrurban Gerardo Heath'in an­
nesi, l<ültürel ilişkiler müdürü: O gece eşim saat
22.00 civarında, Gerarda'yu ceptelefonundan aradı.
Gerarda cevap vermedi. Tekrar aradı. Yine cevap
yok. Biraz sonra kapı çalındı. Gerardo'nun okul
arkadaşlarından birkaçı gelmişti. Çok korkmuş
görünüyorlardı. "Gerardo nerede?" diye sordum.
"Götürdüler," diye cevap verdi çoculdar. "Ne diyor-
sunuz siz? Kim götürdü?" diye sordum.
Çocuklar Gerarda'yu komşularımızın evinin
önünde, onlarla birlikte gördüklerini söylediler.
Bir sürü silahlı adam taşıyan bir kamyon gelmiş.
Adamlar, komşularımızı ve Gerarda'yu kamyona
bindirip gitmişler.
Çocuklar bana adamları tanımadıldarını söyle­
diler. Silahlı olduldarı için karşı çıkmaya cesaret
edememişler. Bir-ild dal<ika içinde Piedras Negras
belediye başkanına telefonla ulaştık Düğündeydi.
Başımıza gelen olaydan çok üzüntü duyduğunu
ama yapabileceği bir şey olmadığını söyledi. Bir
tek polis arabası bile gelmedi.

128 NATIONAL G E O G R A P H I C • TEMMUZ 2017

 .. ...

.,

-
-

-
-

'* &

Claudia Sanchez'in 15 yaşındaki oğlu Gerarda Heath, uyuşturucu ticaretiyle hiçbir bağlantısı olmadığı halde
saldırı sırasında kaçırılıp öldürüldü. Yetkililer cesedini bulamadılar. Onun yerine Luis Garza'nın çiftliğinden
toprak ve kum doldurdukları bir vazoyu Sanchez'e verdiler. Ve Sanchez vazoyu bu mezara yerleştirdi.

Maria Eugenia Vela, kurban Edgar Avila'nın
eşi, avukat: Edgar arkadaşı Toı1o'nun kendisini
maç seyretmeye çağırdığını haber vermek için
aradığında işteydim, yazdığım iki malıkurniyet
raporunu imzalaması için hakimi bekliyordum.
Hamileydim ve eve gittiğimde inanılmaz yorgun
haldeydim. Edgar, kızımızın yemeğini yedirmiş ve
banyosunu yaptırmıştı.
Edgar'ın eve dönmediğini ancal< sabahın ikisin­
de uyandığımda fark ettim. Telefonla süreidi ara­
rnama rağmen ulaşamadım. '�ramamış olması çok
garip, Edgar mutlal<a arardı," diye düşünüyordum.
Gecenin geri kalan kısmını bir koltukta oturup
sabah saat 06.30'a kadar bekleyerek geçirdim. Son­
ra kız kardeşimi aradım. Edgar'ın eve gelmediğini
söyledim. Bunun üzerine bize geldiler, üzeriıncieki
pijamaları bile çıkarmadan kardeşim ve eniştemle
birlikte Tono'nun evine gittik. Evde kimse yoktu,
ama arbede yaşandığını gösteren izler vardı. Her
şey etrafa saçılmıştı.
Ertesi sabah, 19 Mart Cumartesi günü, silahlı
adamlar birkaç ağır iş makinesi operatörünü zorla
getirerek bölgedeki onlarca işyeri ve eviyıktırdılar.
Varsıl mahallelerdeki birçokyer, sadece yoldan ge­
çenlerin değil, hükümet daireleri, polis karakolları

KATLİAMIN ÖYKÜSÜ 129

 •

y r

�'ı Jl� •.

130 NATIONAL G E O G RA P H I C • TEMMUZ 2 0 1 7

/. \1
•
•

-- --
_:-� -
-.:_

KATLİAMIN ÖYKÜSÜ 131

"Sanki o gün beni de kaçırmışlardı. Geleceğimizi,
planlarımızı, düşlerimizi, hayallerimizi,
huzurumuzu, her şeyimizi yok ettiler."
Maria Eugenia Vela, kurban Edgar Avila'nın eşi, avukat
ve askeri kış/aların da görüş ve işitme mesafesinde
gündüz gözüyle ta lan edildi. Silahlı adamlar, ka­
saba halkını istediklerini almaya davet ederek bir
yağma çılgınlığı başlattılar.
Rodriguez, kurbanın eşi: Cumartesi her şeyin
başladığı gün oldu. Evlerde patlamalar oluyordu.
İnsanlar evlere girmeye ve yağmaya başladığında
benim tek düşüncem Everardo'nun nerede olabi­
leceğiydi. Cumartesinin tamamını onu aramakla
ve tanıdıklara telefon edip sormakla geçirdim, "Bir
şeyler duydunuz mu?" Biri, "Silahlı adamlar gör­
düm," dedi. Diğeri, "Ambarlar hala yanıyor. Duman
simsiyah, sanki biri araba lastiği yakıyor. Ürkütücü
siyah bir duman," dedi.
Kocamla birlikte çalışan biri telefon etti. Kocam
dövüş horozu yetiştirirdi. Bu bölgede horoz dövüşü
çok yaygındır. Jose Luis Garza için çalışıyordu ama
tam gün değil. Sabahları ve öğleden sonra, hayvan­
ıara yem vermek için çiftliğe giderdi. Adam bana,
"Çiftlikte kötü bir şeyler oluyor. Bu kadar insanın
başına ne geldi bilmiyoruz," dedi. Ben de, "Ne de­
mek istiyorsun? Hangi insanlar?" diye sordum.
Kocamla birlikte çalışan birkaç kişinin daha
gece evlerine dönmedilderini söyledi. Biri tral<tör
sürücüsüydü. Diğeri tarlaları suluyordu. Hiçbiri ev­
lerine dönmemişti. Ona. "Peki, sirndi ne yapacağız?
Gidip arayalım," diye sordum. "Sakın o civaragitme
yoksa seni de alırlar," dedi.
Yaşanan olaylar arasında gözümün önünden hiç
gitmeyen bir görüntü var. İnsanların mağazaları
yağmalaması ve çuvallarla hayvan yemi, papağan
ve kafes yüklenip gitmesi. Lambaları ve yemek ta­
kımlarını bile kapıştılar. Beni en çok etkileyen gö­
rüntü ise arkada bir kadının oturduğu küçük bir
motosikletin geçişiydi. Kadın yatak çarşafından
büyük bir çıkın yapmıştı. içini ağzına kadar dol­
durmuştu ve torbayı Noel Baba gibi tek eliyle taşı­
yordu. Diğer elinde bir lamba vardı. Motosiklet her
an devrilecekmiş gibi gidiyordu ama onlar, yağma­
ladıldan eşyalada mutlu görünüyordu.
Marquez, sosisli sandviç satıcısı: Hırdavat top­
layıp satan iki arkadaşım vardı. Çiftliğin yandığını
ve sahiplerinin terk ettiğini duymuşlar, işe yarar
bir şeyler var mı diye görmek için -bunlar baba ve
oğul- yola koyulmuşlar. Bana anlattıklarına göre
132 NATIONAL G E O G RA P H I C • TEMMUZ 2017
yolun kenarında büyük bir derin dondurucu gör­
müşler. Ve arabaya yüklemek istemişler. Ama çok
ağırmış. Babası, "içindekileri boşaltalım," demiş.
Kapağı açtıklarında içinde iki ceset bulmuşlar. He­
men oradan uzaldaşmışlar.
Evaristo Rodriguez, Ailende'nin o zamanki
belediye başkan yardımcısı, veteriner: Beledi­
ye meclisinin tüm üyeleri bir araya geldik, resmi
bir oturum olmasa da konsey üyeleri, emniyet
müdürü dahil toplandık Bir sürü soru vardı. En
büyük soru, "Neler oluyor?" idi. Aslında herkesin
öğrenmek istediği bu yaşananların nedeniydi. O
sıralarda, silah sesleri duyulduğunu, kayıplar ve
ölüm vakaları olduğunu biliyorduk.
Ne yapmamız gerektiği konusunda çok soru var­
dı ama kimse sorumluluk almak istemiyordu. Kon­
sey üyelerinden biri, "Başımıza bir şey gelmeden
hemen buradan kaçalım," bile demişti.
Kahraman olmaya niyetim yoktu ama en azın­
dan insanlara onları terk etmediğimizi göstermek
için ofislerimizde oturmamız gerektiğini düşünü­
yordum. Ancak tüm personel evlerine gitmek iste­
di. Herkesin aklında kendi ailesi vardı.
Olayların geldiği noktada hiç kimseye güven
duymuyorduk. Hükümetin iki yüzü olduğunun
farkına varmıştık: resmi yüzü ve iktidarda olan eş­
kıya yüzü. Polisin çeteler tarafından kontrol edildi­
ğini zaten biliyordu!<.
Emniyet müdürü, "Bu onların iç meselesi," dedi.
Başka da bir şey söylemedi. Aslında söylemesine
gerek yoktu. Anladığım şuydu: "Araştırmaya veya
engellemeye kalkışmayın, yoksa..."
Lira, kurbanın eşi: Rodolfo ile en son telefon gö­
rüşmesini ıı.oo'ye çeyrek kala yaptım. Bitkinliği
sesinden anlaşılıyordu. Anne ve babasından hala
haber alamamıştı. Onlar için elinden gelen her şeyi
yaptığını, artık Sonia'yı ve beni düşünmesi gerek­
tiğini söyledim. Eagle Pass' e gelip bizi bulması için
yalvardım. "Tamam, yola çıkıyorum," dedi.
Bu onunla yaptığım son konuşma oldu.
Sanchez, kurbanın annesi: Çocuğunuz kaçırıldı­
ğında ne yapmanız gerektiğini anlatan bir elkita­
bı yok. İlk adım diye bir şey yok. Deliriyorsunuz.
Nereye olduğunu bilmeden koşmak istiyorsunuz.
Kimsenin duyup duymayacağını bilmeden çığlık
atmak istiyorsunuz. Kuzenlerimden biri Face­
book'a yazmaını önerdi. Yazdım. "Oğlumu geri
verin. Nerede olduğunu bilen varsa, onu bana
getirsin."
Vela, kurbanın eşi: Ne hissettiğiınİ nasıl açıkla­
yabilirim? Sanki o gün beni de kaçırmışlardı. Bir
anlamda sanki ölmüştüm. Geleceğimizi, planları­
mızı, düşlerimizi, hayallerimizi, huzurumuzu, her
şeyimizi yok ettiler. O dönemde Edgar'la yaşadığım
süre, onsuz yaşadığım süreden fazlaydı. Bir düşü­
nün. Hamileydim bir de, herhangi bir saldnleştirici
alınam söz konusu değildi. Kendimi toplamam,
sakin olmaya çalışınam gerekiyordu ama ev sanki
üzerime geliyordu. Duvarlar üzerime yıkılıyormuş
duygusundan kurtulamıyordum. Olanlara anlam
veremiyordum. Avukat olmama rağmen yaşanan­
lara anlam veremiyordum.
OPERASYON
Olaylardan birkaç ay önce DEA, Dal/as'ın banliyö­
lerinde iyi sonuçlar veren birkaç baskından sonra,
"Too Legit to Quit" (Bırakıp Gidilemeyecek Kadar
Meşru) olarak adlandırılan bir operasyon düzenle­
mişti. Baskınlardan birinde, bir kamyonetin benzin
deposunda havası alınmış paket içinde gizlenmiş
802 bin dolar ele geçirilmişti. Sürücü, "El Diablo"
(Şeytan) ismiyle tanıdığı bir adam hesabına çalış­
tığını söylemişti.
Diğer tutuklamaların ardından, DEA Ajanı
Richard Martin ez ve ABD Savcı Yardımcısı Ernest
Gonzalez, El Diablo'nun 30 yaşındaki Daliaslı Jose
Vasquez, Jr. olduğuna karar vermişlerdi. Lisedey­
ken uyuşturucu satmaya başlayan Vasquez, artık
Zeta'nın Doğu Teksas'taki önde gelen kokain dağı­
tıcısıydı ve her ay elinden kamyonlar dolusu uyuş­
turucu, silah ve para geçiyordu.
Tutuklamaya hazırlandıkları sırada, kartelin iç
halkasından üyelerin koruması altına girmek iste­
yen Vasquez sınırı geçerek Ailende'ye kaçmıştı.
Ancak, Martinez ile Gonzalez bu durumdan ya­
rarlanmayı düşündüler. Eğer Vasquez'i işbirliğine
ikna edebilir/erse, içine sızması çokzorolan kartelin
üst kademelerine erişme ve liderleriniyakalamafır­
satını elegeçirecek/erdi. Öldürdülderi insan sayısıy-
la DEA'in arananlar listesinin en tepesindeyer alan,
Z-40 ve Z-42 takma adlı Trevifiolar da bu liderler
arasındaydı.
Martinez, Trevifioların BlackBerry telefonları­
nın izi sürülebilir PIN'lerinin, yani kişisel kimlik
numaralarının peşindeydi. Vasquez kaçarken aja­
na epey bir koz bırakmıştı. Karısı ve annesi hala
Teksas'tayaşıyordu.
JoseVasquez, Jr., hükümgiymişZetaüyesi: Ka­
rım sabah altı civarında aradı. "Evi sardılar," dedi.
"Ne demek evi sardılar?" diye sordum.
"Dışarıda bir sürü polis var," dedi.
"Bal<, beni iyi dinle, muhtemelen seni gözaltına
alırlar. Sirndi avukatımı arıyorum. Ağzından bir şey
kaçırmamaya dikkat et. Rahat olmaya çalış. Seni
kefaletle çıkarırız," dedim.
Daha sonra Richard [Martinez] aradı. Karımın
da duyması için telefonun hoparlörünü açtı. Karı­
mı tutuklayacağını söyledi. Blöf yaptığını düşün­
düm ve "Elinden geleni ardına koyma," dedim.
Emest Gonzalez, ABD Savcı Yardımcısı: İlk baş­
larda tek isteğimiz Jose'nin gönüllü olarak teslim
olması ve Zeta örgütünün yapılanmasını bize an­
lataral< işbirliği yapmasıydı. Miguel ve Omar'a ne
yakınlıkta -ne kadar yakınlarında- olduğunu bil­
mediğimiz için o noktada bunu başarı olara!< kabul
edebilirdik Kimlerle konuştuğunu, kimleri gördü­
ğünü anlatmaya başlamadan önce, ne yaptıkları
konusunda hiçbir fikrimiz yoktu. Ondan sonra, ne­
yi nasıl yapabileceğimiz konusunda perspektifimiz
değişmeye başladı. Onları yal<alamak için fikir ge­
liştirmeye başladık.
Jose teslim olmaya yanaşmayınca karısını feda
etmeye hazır olduğunu anladık Mengeneyi daha
da sıkmamız ya da üzerindeki baskıyı artırmamız
gerektiğinin bilincine vardık
Richard ona, "Anneni de tutuldayacağız," dedi.
Vasquez, hüküm giymiş Zeta üyesi: "Bak ah­
hap," dedim. "Şimdi sınırı geçip yürüyerek teslim
olmaya geliyorum. Bir hiç için seninle savaşmaya­
cağım. Tüm tutuklama belgelerinin altına imzaını
basarım. İstersen ömür boyu hapis cezası ver. Hüc­
renin anahtarını suya at. Benim için sorun değil.
Ama karımı rahat bırak. Annemi rahat bıral<." O da
KATLİAMIN ÖYKÜSÜ 133
bana, "Dinle, karının hapiste yatmaması için, anne­
nin hapiste yatmaması için tek yol bizimle işbirliği
yapmak," dedi. "Richard, işbirliği yapmak istemi­
yorum ahbap. Bunun sonunda çok insan ölür,"
dedim. "Eğer işbirliği yapmazsan onlar da seninle
birlikte hapiste çürüyecelder, haberin olsun," dedi.
O zaman, "Ne yapmamı istiyorsun?" diye sordum.

Richard Martinez, DEA ajanı: PIN numaralarını

istedim. Zeta'nın lider kadrosunu ele geçirmeyi
umuyorduk. Numaralar onları yal<alama konusun­
da bize büyük avantaj sağlayacal<tı.
Mecbur kaldıldarında bu adamların çoğu Ame­
rika'dan kaçıyor. Ama eğer burada büyümüşsen,
biliyorsun ki burası Amerika, dünyanın en güzel ül­
kesi. Sonunda Amerika'ya geri dönmek istiyorsun.
Hele ailen de buradaysa ve onlarla birlikte olmal<
istiyorsan. Kapana kısıldığının farkına vardığında,
Jose'nin bize yardım etmek için elinden geleni ya­
pacağını düşünüyordum. Ve elimde böyle bir fırsat
olduğu sürece bunu yapmaya onu zorlayacaktım.

Vasquez, hüküm giymiş Zeta üyesi: Tüm PIN'leri

buldum; 40'ınkini, 42'ninkini, hepsininkini. Bun­
larla ne yapacaldarını bilmiyordum. Telefonlarını
dinlemeye ya da benzer bir şey yapmaya çalışa­
caklarını düşünmüştüm. Numaraları Meksika'ya
geri göndereeelderi aldımdan geçmedi. Öyle bir
şey yapmamaları gerektiği konusunda onları uyar­
mıştım, çünkü çok insanın ölümüne yol açabilirdi.
Ayrıca, ben de hala oradaydım. Hala o insanlarla ta­
kılıyordum. Yapmayacaldarını söylediler. Richard
kendisine güvenmem gerektiğini anlattı.

Vasquez'in PIN numaralarını DEA'ye vermesinden telderimiziyanıtsız bıraktılar.

üç hafta kadar sonra, içlerinden birinin onlara
ihanet ettiği haberi kartel liderlerinin kulağına
gitmişti. Davayı yakından bilen emniyet kaynak­
larının verdiği bilgiye göre, Meksiko'daki DEA
şeflerinden biri PIN numaralarıyla ilgili istihbara­
tı bir Meksika Federal Polis birliği ile paylaşmıştı.
Ancak Hassas Araştırma Birliği olarak bilinen bu
birlik, DEA tarafından yetiştirilmesine ve denet­
lenmesine rağmen suç örgütlerine bilgi sızmasını
engelleme konusunda kötü üne sahipti. Kaynakla­
rın söylediğine göre, bilgiyi sızdıran kişi birlikten
biriydi. O zamanki birlik yöneticileri, röportaj is-
Zeta için listedeki muhbir şüphelilerinin sayısını
azaltmak zor olmamıştı, çünkü PIN numaralarını
bilen kişi sayısı zaten çok azdı. Bunlar arasında,
Treviiioların Coahuila'daki bir numaralı komuta­
nı Ma rio Alfonso "Poncho" Cuellar ve Cuellar'ın sağ
kolu Hector Moren o da vardı.
Moreno, Cuellar'ın haberi olmadan PIN numa­
ralarını Vasquez'e vermişti. Ondan gördüğü bir
iyiliğin karşılığıydı bu. Kamyonetinin benzin de­
posunda 802 bin dolarla dolaşırkenyakalanan Gil­
berto, Moreno'nun kardeşiydi. 20yıl hapis cezasına
çarptırı/ma ihtimali karşısında, Zeta hesabına ça-

134 NATIONAL G E O G R A P H I C • TEMMUZ 2017

Zeta'nın Coahuila eyaleti üzerindeki baskısı giderek zayıfladı ve Ailende'de gece hayatı yeniden renklen­
di. Geçtiğimiz sonbaharda yüzlerce kişi, iki veya üç gün süren, civardaki birçok çiftlikte verilen molalarla
ilerleyen ve bir akşam rodeosuyla sonianan renkli kovboy geçidi caba/gata için bir araya geldi.

lzştığınz ve paranın Treviiiolara ait olduğunu itiraf
etmişti. Gilberto'yu savunması için Vasquez kendi
avukatını görevlendirmiş ve Gilberto'nun başka­
larını suçlayan ifadelerinin kartelde hiç kimsenin
kulağına gitmemesi için elinden geleniyapmıştı.
Mario Alfonso "Poncho" Cuellar, hükümgiymiş
Zeta üyesi: Başımın belada olduğu nasıl mı anla­
dım? Çünkü elimde kartele ait 596 kilo kokain vardı
ve 40 numara onları geri almak için birini gönder­
di. Buna daha önce çok şahit olmuştum. 40 numara
örgüt içinden birini öldürmeyi planladığında ilk
önce elindeki malı geri almayı garantilerdi.
Bana, üzerine kurbağa resimleri çizilmiş bir fo­
toğrafını gönderdi. Altına da şöyle yazmıştı, "Görü­
yor musun, Allah'ın belası kurbağalar beni öldür­
dü." Gammazlara kurbağa diyorlardı.
40 numarayı aradım ve "Bunun anlamı ne?" di­
ye sordum. Cevap vermedi. Söylediği tek şey, "Gö­
rüşmemiz lazım. Nerede olacaksın?" oldu.
At yarışiarına gideceğimi söyledim. Ama gitme­
dim. Neler olup bittiğini anlamak için bir-iki ada­
mımı görevlendirdim. Oraya vardıktan sonra beni
telefonla arayıp "Hapı yuttun," dediler. 40'ın adam­
larından biri, orada olmadığım için küfredip duru­
yormuş. O noktada kaçınam gerektiğini anladım.

KATLİAMIN ÖYKÜSÜ 135

 Kaçmaları için uyarmak amacıyla arkadaşlarımı
aramaya başladım. Maalesefhiçbiri bana kulak as­
madı. Beni bulamayınca 40 onların peşine düştü.
Vasquez, hüküm giymiş Zeta üyesi: Hector [Mo­
reno] aradı ve kızılca kıyamet koptuğunu söyledi.
PIN numaralarını ne yaptığımı sordu. DENye ver­
diğimi söyledim. Richard'ı arayıp "Numaraları ne
yaptınız?" dedim. "Numaralar Meksika'ya gitti,"
dedi. Ben, "Nasıl böyle bir şey yaparsın ahbap?
Eğer o numaralar Meksika'ya verilirse neler ola­
cağını sana söylemiştim," dedim. Richard, "Ben
yapmadım. Ben karar vermedim. Amirlerim ver­
di. Patron verdi. Güvenebileceği bir arkadaşları
olduğunu düşünerek numaralan Meksika'ya onlar
gönderdi," dedi.
Vasquez, Moren o, ve Cuellar katliam başladığında
ABD'ye kaçarak, ceza indirimi karşılığında ABD
emniyet güçleriyle işbirliği yapmaya razı oldular.
Ailende'de neleryaşandığı konusunda anlattıkları
korkunç hikaye/er, sızan bilginin yarattığı felake­
tin Amerikanyetkililerincefark edilmesineyol açtı.
Cuellar, hüküm giymiş Zeta üyesi: DENyle
yaptığım ilk toplantıyı hatırlıyorum. Onlara Co­
ahuila'da neler yaşandığını, vahşetin şiddetini
anlatıyordum. Ernest'in [Gonzalez] dışarı çıktı­
ğını ve orada DEA şeflerinden biriyle tartıştığını
hatırlıyorum. Ona bağırmaya başladı. "Neler ya­
şandığını duydun mu? Bunların hepsi, senin
numaraları Meksika'ya göndermen yüzünden
oldu," gibi bir şeyler söylüyordu.
Gonzalez, ABD Savcı Yardımcısı: Ona "Fena
halde saçmaladın," dedim. Olayların bu şekilde
gelişmemesi gerekiyordu. Elimizde bu adamları
yal<alamak için yeterli istihbarat vardı, ama kö­
tü kullanıldığı için her şey açığa çıkmıştı. Ortada
kahrolası bir karmaşa vardı.
KATLlAMIN ARDlNDAN
•
Meksika'dakifederal ve eya/et yetkilileri katliamı
araştırmak için yıllarca ciddi bir çaba gösterme­
di. Tahmini ölü ve kayıp sayıları konusunda resmi
rakamlarla (28) mağdur derneklerince verilen ra-
136 NATIONAL G E O G R A P H I C • TEMMUZ 2017
ka m lar (300 civarında) arasında büyükfark var.
ProPublica ve National Geographic iseyaklaşık 6o
kişiyi belirledi.
Ölenlerin akrabaları, neler olduğunu araştırma
ve yaşamlarını yeniden kurma çabasında yalnız
bırakıldı/ar.
Garzalar en çok ölü veren aile oldu. Bıyaşındaki
Olivia Martin ez de la Torre ve torununun yedi ay­
lık çocuğu Mauricio Espinoza dahil, ailenin 20'ye
yakın üyesinin öldüğü düşünülüyor. Bebeğin kar­
deşlerinden, o zaman beşyaşında olan Andrea ile
3yaşındaki Arturo Espinoza, anne ve babalarının
öldürülmesinden sonra Piedras Negras'taki birye­
timhanede bulundular.
Elvira Espinoza, Espinoza çocuklarının baba­
annesi, otel tenıizlikçisi: Andrea'nın anlattığına
göre, onları arabayla çatısız evlerin bulunduğu bir
yere götürmüşler. Kartel üyeleri annesini, büyü­
kannesini ve onun annesini arabadan çıkarmışlar.
Çoculdara beklemelerini söylemişler, "Burada du­
run. Biz biraz konuşacağız."
Çocukları orada tutmuş ve seslerini çıkarma­
malarını söylemişler. Ağlamak yok. Andrea, be­
beğin altını değiştirmiş, mamasını hazırlamış.
Arthuro ve Mauricio'yla birlikte Piedras Neg­
ras'a götürülene kadar kaç gün orada tutulduldarı­
nı bilmiyor. Andrea adamların onu ve Arthuro'yu
bir parka bıraktıklarını ama Mauricio'yu yanların­
da götürdüklerini söylüyor.
Andrea, onun başına gelenlerden kendisini
suçluyor. "Eğer daha güçlü olsaydım, Mauricio
da bugün aramızda olabilirdi," diyor.
Sanchez, kurbanın annesi: [Coahuila eyalet
yetkilileri] haberi ulaştırdıklarında ayağırnın ba­
ğı kesildi. Gerardo'nun çiftliğe götürüldüğünü ve
orada öldürüldüğünü söylediler. İçimden bir ses
haberin doğru olduğunu söylüyordu. Ama yine de
sordum, "O olduğuna emin misiniz?"
Tanıldarın anlattıklarına dayanarak, orada üç
çoculdu bir aile olduğunu ve içlerinden birinin
de benim oğlum olduğunu söylediler bana. Ağla­
maya başlamış. Adamlar ağlamasına kızıp öldür­
müşler. Bunu duyduğumda kendimi kaybettim.
ıs yaşında bir çocuğu korkudan ağlıyor diye kim
öldürebilir?
"Birinin ölmesi her zaman için ihtimal
dahilinde. Ama böyle bir şeye karışmak
insanı perişan ediyor."
Ernest Gonzalez, ABD Savcı Yardımcısı
Yetkililer bir isteğim olup olmadığını sordular.
Oğlumun naaşını istediğimi söyledim. Bunun
imkansız olduğunu söylediler, çünkü oğlum baş­
ka bir sürü cesetle birlikte yakılmıştı. Onun yeri­
ne, bana öldüğü yerden toprakla karışık biraz kül
getirdiler. Onlara oraya gidip gidemeyeceğimi
sordum. Güvenli olmadığını söylediler. Her şeye
rağmen gitmek istediğimi söyledim onlara. Ve bir
karavanla bizi oraya götürdüler.
Ne kadar yakında olduğunu görmek beni çok
şaşırttı. Kendi kendime düşündüm, Gerardo çok
güçlüydü, eğer kaçınayı becerebilip anayola kadar
çıkabilseydi eve çok rahat ulaşabilirdi.
Vela, kurbanın eşi: Bana ortadan kayboluşu­
nun ertesi günü olan 19 Mart 2011 tarihli bir ölüm
belgesi verdiler. Onlara sorduğum tek şey bunun
doğruluğuna gerçekten emin olup olmadıkları
oldu. Bana adli tıp uzmanlarının toplanan parça­
ların tamamını incelemeye vakit bulamadığını,
bu nedenle yüzde yüz emin olmadıldarını söyle­
diler. Ama, katliam sırasında Edgar'ın da orada
olduğundan emindiler. Sanırım tanık ifadelerine
dayanarak konuşuyorlardı. Hala neye inanmam
gerektiğini bilmiyorum. Beş yıldır onlardan hiçbir
haber almadım, şimdi durup dururken davanın
çözülmüş olduğuna inanmaını beldiyorlar. Bahse
girerim, eğer kocamın dosyasına göz atma imkanı­
nız olsaydı, içinin bomboş olduğunu görürdünüz.
Trevifio kardeşler Meksika komando/arınınyönet­
tiği operasyonlar sonucu 2013 ve 2015 yıllarında
yakalandılar.
O tarihten itibaren Coahuila'da kartelin bas­
Icısı zayıfladı ve Allende'de gece yaşamı yeniden
caniandı ama birçok kasaba sakini hala duygusal
olarak yaralı. Uyuşturucu bağlantılı şiddet ko­
nusundaki haberleri izliyor, Trevifio kardeşlerin
hapisten uyuşturucu ticaretini sürdürmeye devam
ettiğinden endişe duyuyorlar.
Tutuklamalar DEA'nin başarı hanesineyazıldı
ama PIN numaralarının Zeta'nın eline nasıl geç­
tiğini araştırıp araştırmadıklarını açıklamadılar.
Martinez'in Dallas'taki müdürü Terran ce Cole ve
DEA tarafından eğitilen Meksikafederalpolis bir­
liği ile ilişkileri koordine eden Meksiko'daki döne­
min DEAyöneticisi Paul Knierim söyleşi yapmayı
kabul etmedi. Martinez ise konuşmayı kabul etti.
2011'de yılın ajanı seçilmişti, şimdi bağırsak kan­
seriyle mücadele ediyor ama bugüne kadaryapılan
yoğun tedavi sonuç vermemiş. DEA sözcüsü Russ
Baer, Martinez ve diğer bir ajanlayaptığımız söyle­
şilerigözlemlemek için Washington'dan iki kezgel­
di. Martinez konuşurken, Baer sözünü kesip Zeta
liderlerinin hapiste olduğunu ve büronun soruştur­
masının sonuçta bir başarı olduğunu vurguladı.
Gonzalez, ABD Savcı Yardımcısı: Doğrusu peri­
şan oldum. Bizim yaptığımız türden bir işte her
zaman tehlike olduğunu biliyoruz. Birinin ölmesi
her zaman için ihtimal dahilinde. Ama böyle bir
şeye karışmak ve elinden hiçbir şey gelmemesi
insanı perişan ediyor.
Yüce bir amacımız vardı. Daha fazla insan öl­
dürmelerini engellemek için bu adamları tutuk­
layıp, hapse tıkmaya çalışıyorduk. Ama soruştur­
manın o aşamasında tam tersi bir etkiye yol açtı.
Martinez, DEA ajanı: Şansımı denemiştim.
Duygularım böyleydi. O gün elimden gelenin en
iyisini yapmıştım. İstihbaratı elde etme ve al<tar­
ma fırsatım vardı. Kullanmıştım. Meksika'ya gidip
soruşturmayı yönetmem söz konusu değildi.
Russ Baer, DEA sözcüsü: Meksika'da olanlar
ve bilgi sızdırılmasının ardından yaşananlar
konusunda DEA'nin resmi durumu şudur: Her
şeyin sorumlusu doğrudan Omar ve Miguel
Treviiio'dur. O olaydan önce de insan öldürüyor­
lardı, numaralar iletildikten sonra da öldürmeyi
sürdürdüler. DEA onları hedef olarak belirledi,
hedefe yoğunlaştı ve tüm kaynaklarını onların
yasadışı faaliyetlerini durdurmaya çalışma!< için
kullanaral< görevini yerine getirdi. Bu bal<ış açısıy­
la sonuçta başarılı olduk.
Ailelerin acısını tüm kalbirnizle paylaşıyoruz.
Treviiio kardeşler ve Zeta'nın yol açtığı vahşetin
kurbanı oldular ne yazık ki. Ama bu olayda DEA'in
eline kan bulaştığı söylenemez. D
Pulitzer ödüllü gazeteci Ginger Thompson uzun yıllar bo­
yunca Meksika muhabirliği yaptı. Daha önce New York Ti­
mes ve Baltimare Sun'ın Meksiko büro şefiydi. Kirsten Lu­
ce, 10 yıldır Meksika-ABD sınırındaki yaşamı fotoğraflıyor.
KATLİAMIN ÖYKÜSÜ 137
ı FOTO HABER ı F O T O G R A F Ç I N I N G Ö Z Ü N D EN

• •

138
Yazı ve Fotoğraflar: Ian Teh

Çin'in yükselişini tetikleyen hızlı gelişmenin

sonuçları arasında ülkenin en yaşamsal doğal
kaynaklarından Sarı Nehir'in gördüğü zarar da var.

Qinghai bölgesindeki yetkililer, Sarı Nehir Havzası'nda yer alan Ngoring

Gölü su seviyesinin yükselmesinde çevre mücadelelerinin rolü olduğu­
nu savunuyor. Ancak biliminsanları olası nedenin iklim değişikliği -per­
mafrostta erime, yağmur ve kar yağışında artış- olduğunu söylüyor.

TEHLiKEDEKi NEHiR 139

 ir coğrafyaya baktığımızda durağan olduğunu düşünürüz genellik­
le. Oysa coğrafya durağan değil, süreidi değişim halinde. Özellilde
Kuzey Çin Ovası'nda gerçeldik böyle. imparatorluk döneminden
Mao dönemine ve yakın zamanlardaki reform sürecine kadar in­
sanlar her dönem bu çevreyi kontrol altında tutmaya çalıştı. Ve bu
çabanın izlerini taşıyan coğrafya, bir anlamda geçmişin bir kaydı.
Halen sürmekte olan bu projemin ilk bölümü, Çin'in kömür endüstrisine ve
ülke üzerindeki etkisine dairdi. 2011'den bu yana üzerinde çalıştığım ikinci bö­
lümde ise, Kuzey Çin'de Sarı Nehir'i izleyerek ekonomik, siyasi ve çevresel po­
litikaların süreidi değişim geçiren coğrafya üzerindeki rolünü belgeliyorum.
Çin nüfusunun önemli bir bölümü ve ağır sanayii -ayrıca tarım alanları­
nın yüzde 40'ı- Kuzey Çin Ovası'nda. Oysa bölge, ülke suyunun ancal< yüzde
lO'una sahip. Su kontrolü yönetimin kilit noktalarından biri ve uygulanan
politikaların Çin'in gerek topraldarı, gerekse nüfusu üzerinde büyük bir et­
kisi var. Ayrıca, ülkenin boyutundan hareketle düşünüldüğünde net olan şu
ki, burada yaşananların küresel sonuçları da olacak. Çin oldukça fazla çevre
yönetmeliğine sahip ama bunlar nadiren öncelik kazanıyor ya da uygulama­
ya koyuluyor. Yetkililer temsil ettikleri bölgelerin ekonomik gelişmesine göre
ödüllendiriliyor. Bu nedenle de, uzun dönemli çevre hedeflerinin yerine kısa
dönemli ekonomik kazanımları geçirmeleri için oldukça fazla nedenleri var.
Bu coğrafyayı panoramik olarak betimlemek amacıyla büyük format lens
ve orta format film kullandım. Nehrin kültürel ve tarihsel olaral< yaşamsal

140 NATIONAL G E O G RA P H I C • TEMMUZ 2017 JEREMY BERLIN TARAFINDAN KALEME ALINMIŞTIR

önemini yansıtmak ve neden ekonomik gücün temelini oluşturduğunu düş­
sel bir tarzda göstermek istedim. Binlerce yıldır yaşam kaynağı olan bu nehir
bugün Kuzey Çin Ovası'nda 200 milyon kişiye yaşam veriyor. Ancak gördüğü
zarar, Çin'in yükselişinin karanlık yüzünü gözler önüne seriyor. Bu kırılgan
coğrafyadaki çelişkilere odaklanma yoluyla, maddi arzularımızın çevre üze­
rinde yarattığı zararları gösterıneyi ümit ediyorum. D

Sarı Nehir ağzı

civarında, Dong­
ying'de bulunan
bir doğa koruma
alanındaki kuşha­

A S ne sessiz ve boş.
Doğu Asya-Avust­
ralasya göç yolunu
kullanan kuşlar
Doğu için önemli bir ik­
Ç I N
•

Çin mal noktası konu­

Denizi
,TAYVAN
mundaki bölgenin
ekolojisi, civardaki
Güney BUYUK petrol yatağı gibi
Çin
Denizi OKYANUS gelişmeler sonucu
ı i 1
O km 600 hasar görmüş.
NGMMAPS

. . .

T EHLIK ED EK I NEHIR 141

ı ı
- .. ..

FOTO H A B E R F O TO G R A F Ç I N I N G O Z UN D E N

142 NATIONAL G E O G R A P H I C • TEMMUZ 2017

Sarı Nehir kollarından birinin kıyısındaki
Linfen kentinde, güçlü madencilik en­
düstrisi ne hizmet vermek üzere inşa
edilen konutlar tarlaların yakınlarında
yükseliyor (üstte). Linfen, 1970'1i yıllarda
temiz suyuyla tanınıyordu. Oysa
2006'da yapılan bir araştırmada dünya­
nın en kirli 10 kenti arasında yer aldı.
Ne h ir yukarı kilometrelerce uzaklıktaki
Baiyin'de kireçtaşı ocağının üzerinde
bir tapınak göze çarpıyor (solda). Eski­
lerin kırsal bölgesi, günümüzde kömürle
işleyen elektrik santrallerini ve metal ve
kimyasal işleyen tesisleri barındı rıyor.

. . .

T EHLIK ED EK I NEHIR 143

NATIONAL GEOGRAPHIC VE GALATASARAY HERKESi
HAYVANLAR iCiN KÜ KREMEYE ,CAG IRIYOR!
, .

National Geographic'in ya rd1ma muhtaç, sahipsiz ve teh l i ke a ltıında o l a n hayva nlar

hakk1 nd a top l u m u b i l i n ç l en d i rmek a macıyla her sene gerçekleştirdiği
#hayva n lariçinkü kre kam panyasına b u sene Ga,latasaray Spor Kulübü sporculan
destek verdi. Ü n l ü fotoğrafç i Meh m et Turgut ile özel bir fotoğraf çekimi gerçekleştiren
Galatasaray Aslanları hayva nlar i ç i n kükred i .

NAT GEO
HAYVANLARlN DA
VAR! LD

---· •
� .. -- - . .- ....
.- .. -�- J •-
.
- . ,• •
- ..---

National Geographic Sodety taratından büyük kedilerin soyu nun
tükerımesinf engellemek iç fn 2009 yılında kurulan "Büyük Kediler
Gi rişiml"ni bu yıl da H ayvanlar için Kükre" kampanyasıyla destekliyor
" .
Göksenin Köksal ve Ege Arar, kadın basketbol takımından Cansu Köksal,
erkek voleybol takımından Murathan Kısal. kadın voleybol takım ı nda n
Si nead Jack E ngelsiz Aslanlar'dan lsmail Ar, basketbol altyapısından ise
,

National Geographic. dört senedir Nat Geo Wild ekranlarında Mart ayı Nehir Elkin ve Alp Ako destek verdi.
boyunca yayınlanan "Büyük Kediler'"' belgeselle ri ve kampanyaya kablan
ünlü isimler aracılığıyla herkesi yardıma muhtaç, sahipsiz nesli tükenen
, i lki 2013 yılın da gerçekleştirilen pro1ede yer almaktan gurur duyduklarını
• •

tüm hayvanlar için kükremeye çağırıyor . belirten GSK yönetiellerinden Medya ve Iletişim Direktörü lskender

Baydar, ''Sadece nesli tükenen büyük kediler değil, tum muhtaç ve

Bu sene de G a latas aray Spor Kulübü sporcuları kampanyayı sahipsiz hayvanlar konusunda farkındalık yaratmayı amaç layan böyle bir
desteklemek için ünlü fotoğrafçı Mehmet Turgut'a poz verdi ve herkesi kampanyanın içinde yer almaktan gurur duyuyoruz. Bu vesileyle herkesi
hayvanlar için kükremeye davet etti. Projeye Galatasaray futbol hayvan hakları derneklerine ve barınaklara destek olmaya gönüllü ,

takımından Cenk Gönen ve Yasin Öz teki n erkek basketbo l tak ı m ı nd an

, olmaya ve bu konuda paylaşım yapmaya çağırıyoruz" diye konuştu.

FNG CMO'su Surçin Gülşen ise National Geographic'in

#hayvanlariçinkükre kampanyasıyla ilgili; "National Geographic Türkiye
olarak yardıma muhtaç hayvanlar konusunda fark�ndalık yaratmak ve
davranış değişikliği oluşturmak amacıyla çalışmalar yürütüyoruz. Bu yıl
da Galatasaray Spor Kulübü'nün destekleriyle güzel bir kampanyaya
imza attık. Kendilerine desteklerinden ötürü çok teşekkür ederiz. Tüm
hayvanlar için bir şey yapma vaktinin geldiğini düşünen ve hayvan
severlerin sesini daha fazla duyurmak amacıyla kampanyaya destek
olmak isteyen herkesi National Geographic internet sitemizde bilgilerini
paylaştığımız hayvan haklan derneklerine kulak vermeye ve
#hayvanlariçinkülc.re etiketiyle paylaşım yapmaya davet ediyoruz." diye
konuştu.

Siz de kampanyaya nasıl destek olabi leceği nizi öğrenmek için

www.natgeotv.com/tr/hayvanlaricinkukre adres i n i ziyaret

edebilirsiniz.

61.1 bir advertorial ilandır.

 '
•

# a
· anlaricin ukre

1905
 G O R E V BAŞ lNDA
BALI VE BEL ASI
Yazı: OnurUygun
İki günlük hoplamalı zıplamalı bir ara­
ba yolculuğundan sonra yol bitiyor.
Sonrasına yaya devam etmek gerekiyor:
Halat ve kamera ekipmanı dahil yaklaşık
SO kilogramlık bir yükü sırtıayıp sülük­
lerle dolu sık Nepal ormanlarında inişli
çıkışlı üç günlük bir yürüyüş yapmak
gerek. Bu yorucu yolculuktan sonra ise
iş daha yeni başlıyor.
Renan Öztürk'ünNational Geographic
için tüm fotoğraflarını çektiği ilk konu
çantada keklik olmamış. Balın toplanaca­
ğı yere ulaşmak bile meseleyken, kendini
sarp kayalardan aşağı sark
ıtıp bir deMauli
Dhan'ın "deli bal" avını belgelemesigere­
kiyormuş. "İşin en zor yanı, uçurumdan
sarkarken yüksek açılı fotoğrafları çek­
mekti," diyor Öztürk. "O kadar yüksekten
sarkıyordum ki hiçbir şeyi kontrol ede­
rneden boşlukta öylece dönüyordum.
Yanımda asılı duran arkadaşımdan güç
146 NATIONAL G E O G R A P H I C • TEMMUZ 2017
alarak kendimi ittirmem gerekti." Yola çıkmadan önce
Tabii bir de arılar var. Tüm bunlar deneyimli National
Geographic fotoğrafçı­
yaşanırken, "normal" arılarakarşı korun­
larıyla konuşan Renan
ma sağlamak için tasarlanmış tulumlar Öztürk, görev başında
giyiyormuş Öztürk. Oysa Himalaya ha­ kıyafet üzerinden kan
emen sülüklere, orman
lanları, normal balanıanna kıyasla iki
tanrısına kurban edilen
kat daha büyük. "Tulumun üzerinden tavuklara ve kamera­
sokabiliyorlardı," diyor. "Tulumun altına nın ısrarla çalışmadığı
kat kat kıyafet giydik ancak kar etmedi. "ürpertici" bir şaman
ayinine tanık olmuş.
Alerjim yok sanırdım; ancak o kadar çok
sokuldum ki görevden ağır bir alerjik
reaksiyon ile döndüm."
Tüm bu çabaların duygusal bir geti­
risi olmuş. ihtimal o ki Renan Öztürk ve
diğerleri, dünyanın son "deli bal" avına
tanıklık etmiş. "Hayli duygu yüklü ve
hüzünlüydü," diyor Renan Öztürk. "Ma­
uli'ye destek olmak için orman yollarına
düşen herkesin bu ava -başka bir av daha
olmayacakmışçasına- değer verdiğini
hissedebiliyordunuz."
FOTO(jRAF: MATT IRVING
 •

...

'

1
,__....

/
1 3 SO R U P R O F . D R . BAY RAM Ö Z T Ü R K
TURKIVE VE
•• •
ANTARKTIKA
•
istanbul Üniversitesi'nden deniz biyoloğu
Prof. Dr. Bayram Öztürk, 2016'd a Antarktika'ya
giden ilk Türk araştırma ekibine önderlik etti,
Neden Antarktika? adlı kitabı yazdı ve adı
Antarktika'daki bir türe -Sagediopsis bayozturkii­
verildi. Araştırma ekibi bulgularını yayımlamaya
hazırlanırken Öztürk, Antarktika'nın Türk bilim
dünyası için neden önemli olduğunu anlatıyor.
Araştırmaruz boyunca ne gibi bulgu­
lar elde ettiniz?
Güney Okyanusu'nda ve Antarktika'da
koruma alanı adayı en az lO hassas bölge
tespit ettik. Bu alanların bir kısmında yo­
ğun kril avcılığı yapılıyor. Büyük bir ticari
değere sahip olan kril üzerindeki avcılık
baskısının azaltılması ve avın sürdürüle­
bilir olması için avianabilecek en fazla kril
miktarının belirlenmesi lazım. Bir diğer
ilgi çeken çalışmamız da bölgedeki balina
ve yunusların göç yolları hakkında: Araş­
tırmamız, kambur balinaların Ekvador
ile Batı Antarktika arasında göç ettiğini
gösterdi. Başka bir bulgu da Antarktika'da
yabancı türlerin artmış olması. Bu da yılda
yaklaşık SO bin kişinin bu bölgeyi ziyareti
ile ilgili. Oldukça önemli bir konu, çünkü
yabancı türler yerel türler için birer tehdit.
Bundan sonrası için Antarktika ile
ilgili planlarınız nelerdir?
Ekibirn ile birlikte Antarktika'da yabancı
türlerin yayılmasıyla ve koruma alanla­
rının genişletilmesiyle ilgili çalışmalara
devam edeceğiz. Türkiye'de artık An­
tarktika üzerinde çalışma yapacak çok
önemli bir biliminsanı kitlesi yetişiyor,
bunu değerlendirmek gerek. Belki TÜBİ­
TAK veya ODTÜ bünyesinde ulusal bir
kutup araştırmaları enstitüsü kurmamız,
bunu da bütçe ve kadro desteğiyle yürüt­
memiz lazım. Bunun dışındaki çözümler
zaman, çaba ve para kaybı olur.
Antarktika'da kurulacak, Türkiye'ye
ait bir bilim üssü neden önemli?
Antarktika'da bir bilim üssü birçok
bakımdan önemli. Asıl olarak bu, Tür­
kiye'nin bilimsel seviyesini ve profilini
yükseltecek bir girişim olur. Ancak üs
kurmak tek başına bir şey ifade etmez;
araştırma ve özgün bilimsel araştırma
yapılması gerek. Örneğin Romanya üs
sahibi. Oysa danışman ülkelerden biri
değil; yani Antarktika için bir belirleyici­
liği yok. Buna karşılık Hollanda'nın üssü
yok, ancak danışman ülkelerden biri
ve kıtanın kaderi hakkında söz sahibi.
Özetle üs kurunca iş bitmiyor. Orada
ne yapacağınız ve bilime nasıl katkıda
bulunacağınız önemli.
FOTOGRAF: DiNÇER DiNÇ
 TÜRKiYE YENI DERG I N I Z
• • •

0::
.....
•

:E
o
(.)•

Vl
LU
-

(!)
o
...ı
o
:ı:
(.)
>
Vl
ı:ı.

l:]psychologiestr

TIEST
EGON UZU
OL l)�\ . .
•• ••

eron
BE LIGINIZI
•"l-.1-tAYAT, BITTI
• •

DENGELEYIN
•

DEDIGIN
o V o

YERDEN DE
Dişkinin BAŞLAR
•

travmatik
yuzu
•• ••

Flört
şiddeti Nomofobi
Telefon
-�

elimizden
Yediklerimiz düşmüyor
psikolojimizi
nastletkiliyor? N EDEN
' ESTETI K •

YAPTI RIYO RUZ?

OIIEIL DOSYA
• • •

1-layatınızdaki bütün seçimlerin nedenlerini öğrenin

TÜRKI'tE

GIES

ANNEM.IZI ._
SEVMEK
ZORUHOAMMZ1

"Daha iyi bir yaşanı için size iyi gelecek her şey
Psychologies'de"
 KEŞFET 1 TEMEL iÇGÜDÜ
KAB UKL U
B ULUŞM ASI
Yazı: Patricia Edmonds
Bir ıstakoz çiftinin seksten anladığı şu: Dişi
gözüne kestirdiği erkeğin yuvasına günler­
ce idrar fışkırtıyor. Kokuya vurulan erkek,
dişiyi içeriye alıyor. Birkaç gün süren ön
sevişmede antenleri ve tat alıcılarıyla kaplı
ayaklarıyla birbirlerini okşuyorlar.
Erkeğin kendisini koruyacağına ikna
olan dişi soyunarak sert kabuğunu ve bir
önceki eşten topladığı spermlerin bulun­
duğu keseyi çıkarıyor. Bu deri değiştirme
sırasında, tehlikeli derecedeyumuşakyeni
kabuğuyla kaldığı için, erkek kabuğun
sertleşmesi için gerel<li yarım saat boyun­
ca ona bekçilik ediyor. Sonra da kıskaçlı
bacaklarını kullanarak dişinin üzerine
geçiyor, onu kendine çevirip hacakları
arasına alarak yukarı çekiyor. Dişi yeni bir HO MAR US
kabuğa ve yeni bir sperm kesesine sahip
oluyor. Gonopod adı verilen uzantılarını
AMERICANUS
YAYILIM ALANI
kullanaral< kesenin içine birtutarn sperm
Kuzey Kanada'dan Gü­
bırakıyor ve görevini tamamlıyor. Erkek neydoğu ABD'ye kadar
ardından başka dişileri kabul ediyor. Dişi Atlas Okyanusu suları.
ise spermleri kullanarak binlerce yumurta
KORUNMA DURUMU
döllüyor ve larvalar çıkana kadar bir yıl IUCN'e göre
kuyruğu altında bu yumurtaları taşıyor. öncelikli değil.
Lobster Conservancy'nin (Istakoz Ko­
DiGER BiLGiLER
rumacılığı) kurucusuDiane Cowan, il<lim
Yiyecek olarak satılan
değişikliğinin bu yavru yapma sürecini Amerikan ıstakozlarının
tehdit ettiğini söylüyor. Su sıcaklığı 4-5 ortalama ağırlığı yarım
derecenin üzerine çıkınca ıstakozların kilogram. Kayda geçen
en büyüğünün ağırlığı ise
enerjilerini büyümeye, su daha soğuk -kı­ 20 kilogramdan fazlaydı.
şın görülen eksi 1 ila 4 derece- olduğunda
ise yumurta ve sperm üretmeye harcadık­
larını söylüyor Cowan. İklim değişikliği
bu soğuk dönemi kısaltırsa "daha azeşey
hücresi üretecekler. Eğer sürekli olarak
çok sıcak olursa hiç üretmeyecekler. Ne
yumurta olacal<, ne sperm, ne de ıstakoz."
FOTOGRAF: JERRY MONKMAN, MYN/NATURE PICTURE LIBRARY
•
•

W.l!O NM
O R.AP'IIC
C.lOC.

Tl�
KKTC Fly•U' ş, so,;.;
 • •

I STA N B U L M O D E R N
• • •

KO LEKS I YO N U ' N DAN B I R S EÇKI

.. .. .
M O D E R N SANATlN O N C U L E R I N D E N VE SOYUT SANATlN
TÜRKiYE'DEKi i L K TEMSiLC i L E R i N D E N FA H R E L N iSSA Z E i D ' i N
. .

YA P l T LA R l N DAN B I R SEÇKI

30 MAYIS - 30 T E M M U Z 201 7

. ı•

iSTANBUL Meclis-i Mebusan Caddesi

MODERN SANAT Liman işletmeleri Sahası
KURUCU KESIF AlANI SPONSORU
MÜZESi Antrepo 4

www.lstanbulmodern.org
info@istanbulmodern.org
34433 Karaköy istanbul
T (212) 334 7300
Eczacıbası •
:C Garanti
F (212) 243 4319