POREMEĆAJI LIČNOSTI

Poremećaji ličnosti predstavljaju karakteristične i trajne obrasce ponašanja, mišljenja i osećanja koji prilično
odudaraju od onog što je uobičajeno. Ove devijacije se obično javljaju u sferi volje, nagona i emocija.

Poremećaji ličnosti označavaju stanja ili oblike ponašanja koji otkrivaju karakteristični životni stil pojedinca i
način na koji on komunicira s drugima.

Poremećaj ličnosti se najčešće javlja u adolescenciji. Ovi poremećaji se nastavljaju tokom života, i ukoliko se
osobe ne obrate za pomoć, moguće je da se strukturiraju u sve pervazivnije obrasce neprilagođenog ponašanja.
Međutim, pojedina istraživanja kažu da se s godinama manifestacije nekih od poremećaja ličnosti mogu i
ublažiti, mada ne i nestati.

Pojedini simptomi poremećaja ličnosti se mogu primjetiti već u djetinjstvu i to u vidu nemira, poremećaja
pažnje, agresivnosti i laganja. Međutim, dijete nikada neće dobiti dijagnozu poremećaja ličnosti. Razvojne
turbulencije mogu biti prolazne i, čak iako djeluju veoma burno, ne moraju se nužno strukturirati u poremećaj
ličnosti. Ukoliko dijete pokazuje karakterne promjene ili haotično i neprialogođeno ponašanje, psihijatri će ga
često dijagnostifikovati kao “poremećaj ponašanja”. Izvjesni poromećeaji ponašanja se mogu strukturirati u
poremećaje ličnosti tek u adolescenciji, ranom odraslom dobu.

Poremećaj ličnosti predstavlja manja ili veća odstupanja od psihički normalnog ponašanja. Ona nisu posljedica
duševne ili neke druge bolesti, već su to stanja, poremećaji adaptacije i posljedica neadekvatnih najranijih
odnosa. Genetski faktori se sve više pominju kao mogući okidač za poremećaj ličnosti. Društvene faktore ne
smijemo zanemariti, jer, u najmanju ruku, na odnose u primarnoj porodici utiče i šira sredina i društvo. Postoji
nekoliko tipova poremećaja ličnosti kao što su paranoidni, antisocijalni, granični, histrionični, narcistički,
inhibirani, zavisni, opsesivno-kompulzivni i pasivno-agresivni poremećaj ličnosti. U pojedinim klasifikacijama
neki od nabrojanih izostaju, dok se u drugim sreću i podrvrste gore opisanih.

Poremećaji ličnosti :
- Shizodini poremećaj ličnosti je model nezainteresiranosti za socijelne odnose i opća nesposobnost
stvaranja adekvatnih odnosa s drugim ljudima, emocionalno hladna ličnost, ravnodušna i na pohvale i na
prigovore.
- Histrionični karakter se prepoznaje po dramatičnom ekspresivnom ponašanju. Ove osobe su
provokativne, sklone pretjeranom reagovanju i netolerantne na pasivnost, što vodi u impulsivnost,
kapricioznost i ekstremno emocionalno ponašanje.
Kako su ljubav i pažnja primarni ciljevi, histerične osobe ulaze u brojne manevre da bi obezbijedile
pozitivan odgovor okoline. Žene pribjegavaju koketnom i šarmantnom ponašanju, sa čestom
ekstravagancijom; dok muškarci prije pribjegavaju razmetljivosti i zavodljivosti. U socijalnom životu
imaju puno poznanika i malo prijatelja, dok se često povlače iz interpersonalnih kontakata kada dođe do
njihovog produbljivanja. Ovakve osobe posjeduju visok intezitet straha od odbacivanja, ravnodušnosti i
neodobravanja od strane drugih, a problem nastaje kada uprkos “šarmu i talentu” za udovoljavanje
drugima, nisu u mogućnosti da sebi obezbijede dovoljnu količinu pozitivnih emocija.
- Antisocijalni poremećaj ličnosti:
Ličnost je spoj misli, emocija i ponašanja koji nas čini jedinstvenima. To je način na koji ljudi gledaju,
razumiju i odnose se prema vanjskom svijetu kakvim ga sami vide.
Ličnost se oblikuje u djetinjstvu kroz interakciju dva faktora:
Naslijeđeni faktori ili geni – to su aspekti ličnosti koje su nam prenijeli roditelji. To se ponekad naziva
temperament.
Okolina i životne situacije – to je okruženje u kojem neko odrasta, događaji koji su se dogodili i odnosi s
članovima porodice i drugima. Uključuje stvari poput tipa roditelja koji su nas odgajali, da li je to bilo
okruženje ljubavi ili problema.
Smatra se da poremećaje ličnosti uzrokuje kombinacija genetskih i okolišnih uticaja. Neki ljudi mogu
imati genetsku predispoziciju za razvoj antisocijalnog poremećaja ličnosti i životne situacije mogu
potaknuti njegov stvarni razvoj.
Antisocijalni poremećaj ličnosti (nekada nazivan i drugačijim imenima, poput psihopatije ili
sociopatije) je u današnje vreme okarakterisan kao pervazivni obrazac nepoštovanja i kršenja pravila
drugih ljudi. Dijagnostički kriterijumi za antisocijalni poremećaj ličnosti uključuju sledeću listu:
nedostatak poštovanja zakona kroz ponavljane prekršaje i kriminalno ponašanje
višestruke prevare i obmane u odnosima s drugima, prisutne kroz krađe, laži, lažno predstavljanje, ili
varanje drugih zarad postizanja ličnog zadovoljstva
nemogućnost mišljenja ili pravljenja planova unapred (impulsivnost)
iritabilnost, bijes i agresivnost, iskazane kroz ponavljane uvrede drugih ili ulaženje u česte fizičke
obračune
neobraćanje pažnje, kako na ličnu, tako i na bezbednost drugih ljudi
perzistentni nedostatak odgovornosti, manifestovan kroz nemogućnost uspostavljanja radnih navika ili
finanskijske odgovornosti
nedostatak osećanja krivice za počinjena nedela
Antisocijalni poremećaj ličnosti ne možemo postaviti kao dijagnozu licima mlađim od osamnaest
godina, ali osoba koju eventualno dijagnostifikujemo kao antisocijalni poremećaj mora pokazivati
gorenavedene obrasce ponašanja od svoje petnaeste godine. Takođe, ukoliko se radi o shizofrenoj osobi,
nećemo njene probleme shvatiti kao da primarno potiču iz psihopatske strukture, već će biti neophodno
napraviti diferencijalnu dijagnozu, te ustanoviti koji su problemi dominantni i koji su prvi počeli da se
javljaju. Prema istim principima, ukoliko je pojedinac u maničnoj epizodi, potrebna je opservacija od
strane stručnih lica kako bi se napravila razlika između ponašanja i mišljenja koja su proistekla iz
manične epizode od ponašanja i mišljenja za koja sumnjamo da su posljedica antisocijalnog poremećaja
ličnosti. Neophodno je sprovesti detaljnu dijagnostičku procenu, budući da osobe s “etiketom”
antisocijalnog poremećaja ličnosti, bivaju u opasnosti da tu etiketu nose kroz cijelo odraslo doba, što sve
sa sobom povlači izvesne mjere tretiranja ovog stanja i mjere opreza u odnosu na integraciju takvog
pojedinca u društvo. Prema statistikama u SAD, dijagnozu ovog poremećaja ličnosti nosi oko 1%
pripadnica ženskog i do 3% pripadnika muškog spola.

Antisocijalni poremećaj ličnosti ili psihopatija?

Psihopatija – kao poremećaj – se pod tim imenom ne sreće u dijagnostičkim priručnicima mentalnih
bolesti, i posmatra se kao ozbiljnija forma antisocijalnog poremećaja ličnosti. Američka psihijatrijska
asocijacija smatra da “etiketa” psihopatije ili sociopatije podrazumijeva znatno izraženiji nedostatak
žaljenja ili krivice povodom nedjela počinjenih drugim ljudima, u odnosu na osjećanja i ponašanja koja
srećemo kod antisocijalnog poremećaja ličnosti. Dakle, u pitanju je intenzitet manifestovanja “krnje
 savesti” koja se u značajnoj meri odražava na ponašanje pojedinca i njegovu okolinu. Ako se vodimo
statistikama, 50-80% zatvorenika možemo klasifikovati kao neku formu antisocijalnog poremećaja
ličnosti, dok bi samo 15% istih dobilo “etiketu” psihopatije
- Psihopatija i sociopatija

Psihopatija, ili sociopatija, je trajni poremećaj osobnosti, odnosno stanje koje se u ponašanju više ili
manje razlikuje od prosjeka (psihopatska ličnost). Riječ je o ograničenim osobnostima, na prelazu
psihičkog zdravlja i bolesti većinom bez intelektualnih poremećaja, čak intelektualno natprosječnima.
Glavne su promjene na emocionalno-voljnom planu osobnosti. Prvobitno se smatralo da zbog njih trpi
samo okolina (agresivnost, asocijalnost, i anti-socijalnost). Kasnije je utvrđeno da neki i sami pate zbog
svoje abnormalne osobnosti (depresivnost, suicidni psihopati). Nikad ne dosežu dimenzije psihotičnosti
premda mogu pokazivati neke simptome ili sindrome slične pojedinim psihičkim poremećajima
(shizoidni, paranoidni, nestabilni, ekscentrični, depresivni, hipomanični i dr.). Za psihopate se kaže da su
„daltonisti za ljudske osjećaje i društvene moralne vrijednosti“.

Narcistički poremećaj ličnosti (nazivamo još i ‘napumpani ego’ te samodopadnost) psihički je

poremećaj koji uzrokuje pojačan doživljaj samovažnosti i duboku želju za primanjem pažnje i divljenja.
Oni koji boluju od ovog poremećaja vjeruju da su ‘važniji’ od drugih i imaju malo obzira za tuđe
osjećaje. Ipak, iza maske samouvjerenosti krije se krhko samopouzdanje osjetljivo na svaku pa i
najmanju kritiku. Da bi se osoba koja pati od ovakvog poremećaja mogla uspješno izliječiti potrebno ju
je suočiti sa stvarnošću. To se događa samo od sebe, a ako je poremećaj toliko jak da udaljava osobu od
društva potrebno je poduzeti i mjere izlječenja, npr. psihoterapiju.