KÜLTÜR VE SANAT DERGiSi

YIL: 6 e
65
AGUSTOS 1991 e 4000 TL

bu sayida: • sami n. Ozerdlm • ahmet Ozer • gülseren engin • hallt

çakır e nazım mutlu e yavuz tanyen e orhan Ozdemlr e gündoğdu sanımer e
lbrahlm yıldız e mustafa duman e bekir semercı e vedat günyol • mithat ya­
ban e mustafa kademoğlu e m. güner demiray e nazif evren • nuri can •
şaban akbaba e sıtkı salih gOr e osman bolulu e yanı rltsos (tOrkçesl: engin
aşkın) e çiğdem sezer e oğuz (tansel) lyemoğlu e lbrahlm uysal e s ub u t a y
hikmet • hasan akarsu • lbrahlm dizman e kenan sarıalloğlu • lbrahlm tığ

e Nabl Üçüncüoğlu ŞIIr Ödülü
Kıyı, çoQu kez 'kıyıda kalmış' sanatçılara el
verdi. Dünyanın akıp giden nice yaşamsal
değerlerinin içinden onlarla birlikte olmayı
temel ilke saydı. Son dönemde yayımlanan
65 sayı bunun en belirgin gösiBrgesidir.
Bu kez yöremiz için son derece önemli bir
kişilik olan Nabl Üçüncüoğlu gündemde.
Nabl Üçüncüoğl u kıyı'lar tarihinde 'ilk
Kıyı'nın çıkış günlerine tanık oldu. Bu der­
giye şiirler verdi. Kıyı'nın serüvenine katıldı.
Işte o kadarlık bir ömrü oldu. Oysa Kıyı
öncesinde V a r l ık 'ta, Y ü c el'de, K a y­
n a k 'ta, Yeni Ufu k l a r'da ş i i rleri
yayımlanmıştı. Bir eğilirnci olarak Tlrebo·
lu'da, Torul'da, Trabzon'da öğretmenlik
yapmıştı. Nice öğrenciler yetiştirmiş, nice
dostluklar, arkadaşlıklar kurmuştu. 1 922-
1 969 tarihleri arasında 47 yıllık bir zaman eli­
limine çok şeyler sığdırmışb. 1 992 yılı onun
doQumunun 70. yılı. Onu hep bizimle birlikiB
yaşayan bir deQer olarak bildiQimizden,
Trabzon'daki her kültür - sanat etkin­
liQinde içimizde duyumsadıQımızdan dolayı
adına oluşturulacak ödüiOn doQumunun 70.
yılına denk gelmesi ilkesini benimsedik.
Gelecek sayımızda yarışma koşullarını,
seçici kurul üyelerini açıklayacaQız. Daha
sonraki sayılarımızda da onun ilk ve tek ki­
tabı MEMLEKET'i tOm okurlanmıza bir bölüm
olarak sunacaQız. Kuşkusuz bununla da
yetinilmeyeoek, onunla ilgili nice anılara yer
v e rece Q i z . ÖdO I O n s o n u çl a r ı n ı n
açıklanacaQı günlerde ise adına görkemli bir
'gece' düzenleyeceQiz.
e Mavi Çizgi adıyla yeni bir dergi yayın
yaşamına katıldı. KOltür - Sanat dergisi
"Mavi Çlzgl"nin aydınlık bir dünya
görüşünü, Ince bir sanat anlayı'ı lle
birleştirmek amacıyla çıktığı belirtiliyor.
24 sayfalık derginin Sahip ve Yazı Işleri
MOdOriOğ OnO Tülay Koçak, Sanat
YönetmenliQini de Mustafa Emre yapıyor.
Derginin Yazışma Adresi: P .K. 730 0 1 324 -
ADANA. Mavi Çizgi'ye yayın yaşamında
başarılar diliyoruz.
Kurucusu: Ahmet Selim TEYMUR
Sahibi: Kuzey Gazetecilik Matbaacılık ve Ambalaj San. A.Ş. Adına
M. Nacl Ö ZKAN
Yazı Işleri Yönetmeni : GOndoğdu SANIMER
Müessese Müdürü Mellh S. ERTÜ Z Ü N
Dizgi - Sayfa Düzeni l small FANDAKLI
Film - Montaj Ahmet Ö ZKAN
Kapak Düzeni M. Reşat S Ü MERKAN
Baskı: -karya mathaacıhk Kunduraçılar Cad.
Tel.: (03) 1 1 72 32 - 1 1 91 59 Fax: (03) 1 1 91 59 61200- TRABZON
2
e Yunus Nadl Ödülleri belli oldu.
Y u n u s Nadl Armağanı Yarışması
1946'da kuruldu. 45 yıldır düzenli olarak
gerçekleştirilen yarışma öncelerde tek bir
dalda veriliyordu. 1988 - 89'da beş dalda,
1 989 - 90'da dört ana başlıkta 18 ödülle
gerçekleştirilmişti.
1 990 - 1 991 dönemi yarışma sonuçları ise
şöyledir:
Ülkü Tamer "Allaben öyküleri" adlı öykü ki­
tabıyla, Almudena Lopez "Öyküler", "Dost
Körpe•, "Gölge• ;ıdlı yayımlanmamış öykü
kitaplarıyla; Tarık Dursun K. "Ağaçlar Gibi
Ayakta" adlı romanıyla, Kemal Özer •Insan
Yüzünün Tarihinden Bir Cümle" adlı şiir ki­
tabıyla, Güven Turan "Bir Albümde Dört
Mevsim" adlı yayımlanmamış şiir kitabıyla,
Zeynep Ankara "Güneşi Vurdular· adlı
röportajıyla, ödül kazandılar.
Afiş dalında Cavit K. Emültay, Fotoğraf
dalında Mustafa Kocabaş ı , Karikatür
dalında Muhammet Şengöz, Uzun metrajlı
film dalında Iki Başlı Dev yapıtıyla Orhan
Oğuz, Kısa metrajlı film dalında ise "Düerıe
Yeşim Ustaoğlu , "Onlarla Pek S ı k
Görüşmedik"le de Hakkı MısırlıoQiu ödül ka­
zandılar. Uzun Metrajlı Film Senaryosu
dalında Ali Ulvi HankAr "Karşılıksız Aşkların
Mitolojisi" adlı yapıtıyla ödül alırken, Prof.
Dr. Gönül Tangut da Bir Başkentin lman An­
kara: (1929- 1 939) adlı yapıtıyla Sosyal Bi­
limler Araştırması dalında.ödOI sahibi oldu.
1 4 dalda 15 ödOIOn verildiQi 1990 - 1991 Yu­
nus Nadi ÖdOHerine bu yıl 622 kişi 920
yapıtıyla katılmıştı.
e Şükrü GOmOş'On ölüm yıldönoma
1 948 yılında ÇORUM'un Göcenovacık
köyünde doQan Şükrü Gümüt, Çorum
llköQretmen Okulu'nu bitirdikten sonra
gönüllü olarak olarak HakkAri yöresinde
görev aldı. ZAP BOYLARI romanını 22
yaşındaykan bu yörede yazdı. Bu romanıyla
1974 yılında "Mi16yet Roman Yarışması"nda
dereceye girdi. Gümüş, 28 AQustos 1 984
gono yaşamını yitirdi. öıama. ardından dergi­
mizde, KARŞI'da, VARLIK'ta yaşamı ve
yapıtı üzerine yazılar yazılan G ÜMÜŞ'an
ZAP BOYLARI Kerem Yayınları'nca yeni­
den basıldı. ŞOkiii GOmOş'On yeteneQi,
çalışmaları, arettikleri yeniden değerlen­
dirildi. Dergimizin 5, 17, 29, 4 1 , 53. sayılann-
Abone Koşulları
Yurtdışı Abone
Yazışma Adresi
Ederi
Gönderilen ürünlerin daktiloyla yazılması rica olunur.
No.: 42 1 D Ürünleryayınlansın, yayımlanmas ın geri verilmez.
(PK 183) Kod No.: 61001- TRABZON
da yaşamı ve yapıtlarında söz ettiğimiz
Şükrü Gümüş'ü ölümünün yeni bir yıl­
dönümünde sevgi ve saygıyla anıyoruz.
e Selçuk Üniversitesi öğretim üyelerinden
Prof. Dr. Saim SakaoQiu'nun basıma hazır­
ladığı FOLKLOR BIBLIYOGRAFYALARI
BIBLIYOGRAFYASI ÜZERINE BIR DENE­
ME adıyla bu yıl yayımlanan kitabın 82, 83 ve
88. sayfalarında HAMAMlZADE IHSAN,
SÜLEYMAN KAZMAZ, MURAT URAZ1a ilgili
dergimizde yer alan çalışmalardan söz edi­
liyor. Bu çalışmaların ikisini -Murat Uraz'la,
Hamamizade lhsan'ı- arkadaşımız 1. Gün­
dağ KayaoQiu basıma hazırlamıştı.
e KARŞI, 50. sayıya ulaştı.
Ankara'da 1 986 ocak ayında yayım ına
başlayan KARŞI dergisi, haziran 1 99 1 'de
çıkan sayısıyla elli sayılık bir birikimi geride
b ı rakt ı . Başlang ıçta iki sayı birlikte
yayımlanan, bir süre de yayımına ara veren
KARŞI, aylık olarak düzenli yayımlıyor.
KARŞI'ya yayın yaşamında başarılar dili­
yor, yazışma adresini veriyoruz: Burhan
Güne! P.K. 371 Kızılay - 06423 1 ANKARA.
e lsmet Zeki Eyuboğlu'nun TÜRK DILININ
ETIMOLOJI SOZLü<'iü adl ı özgün
çalışmasının ikinci basımı çıktı. lık bası mı
haziran 1986'da yapılan sözlük 406 sayfa­
dan oluııuyordu. EyuboQiu bu özgün
söziOCIOnO genişletip gözden geçirerek 782
sayfaya ulaştırdı. Alanında son derece ya­
rarlı bir çalışma olan yapıt, yine Sosyal
Yayınlarının bir arona. Edinmek isiByenler
için adres: Sosyal Yayınlar, Babı41i Cad.
No.: 1 4 - ISTANBUL.
e De v r a k'te bu yıl 8.si gerçekleştirilen
Beston ve Kültür •Sanat Şenliğin e
yurdun dört bir yanından nice yazarlar,
çairler, bilim adamları ve sendikacılar
katıldı. 6 1 7 Temmuz 1 99 1 günlerinde
gerçekleştirilen şenliQin yankılarının, daha
uzuı:ı bir sOr.e etkinliğini koruyacaQına
inanıyoruz. Arkadaşımız Ahmet özer bu
yılki şenliQin de konukları arasındaydı.
Şenlikte; Ahmet Özer, Burhan Günal,
Feyza Hepçlllnglr ler ve Naflz e
Oztok'un gerçekleştirdikleri söyleşi TAT
1'e baOiı r.adyolarca 15 Temmuz 1 991 sa­
bahı yayınlandı.
e Eylül sayımızda buluşmak dileQiyle,
başarılar, esenlikler, güzell ikler . . .
: Yıllık: 40.000 TL.
: 40 DM
: P.K. 183 TRABZON
-
: 4000 TL. (KDV Dahil)
Aylık Derg i
 büyük bir yazar ile okuyucusu
e Sami N. ÖZERDi M

Bundan otuz beş yıl önce, Califomia'nın bir üniversite ka­ nin arkasından ağlamaya başlamıştı. Konuğu olan bir arka­
sabasında, gözlerimi göz hekimine baktırdım. Doktor iki gün daşı, onu avutmaya çalıştı. Almanakların her sayfasında bir
uğraştı, sonunda, sa!;i gözümle okuduğumu, sol gözümle iki özdeyiş bulunur. Gürpınar'a, kitabın bir sayfasını açıp o
uza!;iı gördüğümü, gözlü!;ie gereksinmem olmadığını bildirdi. sayfanın özdeyişini okumasını, bundan bir yapıt
Bundan dört yıl önce, sa!;i gözümde rahatsızlıklar duydum; çıkarmasını öğütledi. Bu öneriye önce aldırmayan romancı,
başvurdu!;ium hekim, bu gözüm için verdi!;) i gözlükle, okuya­ az sonra arkadaşının açtığı sayfada şu özdeyişi buldu
ca!;iım kitap ya da yazıya otuz beş santim uzaktan bakmam (bugünkü dilde) WYıkıma uğramış bir kimse için, umutsuz­
gerektiğini söyledi. Ne var ki, ancak on puntoyu bu uzak­ IUğun en acı veren görünümü, gözyaşlarından çok, kendisi­
lıktan görebiliyordum. Hekime gittim; küçük puntoları oku­ nin acı gülüşünü görmektedir.w (Mustafa Nihat Özön'ün sa­
maya kalkarsam, bir metre uzaktan bakmam zorunluluğunu deleştirdiği Atlas Kitabevi yayınında, romanın adı wAcı
belirtti . Bu olanaksızdı. Bırakın, küçük puntoları, irilerini Gülüşw olarak Türkçeleştirilmiştir). Romancı, hemen oturur,
okumak için otuz santim öteye bakmak da beni sıkıyordu. otuz sayfalık bir taslak yazar; arkadaşı bu olaya şaşar; bir
Umarsız, ölmekte olan gözümle, kısa yazıları okumakla ye­ çocuğun doğumunu görmüştüm; ama, bir öykünün
tinecektim. Şimdi bu durumdayım. doğuşuna bulunmuş dei:iildim, diyerek duygularını belirtir.
Arap harfli kitapların puntoları genellikle iridir. Bu sabah, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'ne girdiğim zaman, oku­
Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın, çocukluğumda okuduğum Te­ lun henüz kendi binası yapılmamıştı; Evkaf Aparımanında
bessOm-1 Elem romanının önsözünü anımsadım. çalışıyordu. Karşısında bir küçük otel vardı. Milletvekili olan
Gürpınar'ı ilkokuldan beri okuduğumu sanıyorum. Babam bir Gürpınar'ı bir gün, otelin önünde oturur görmüştüm. Yanına
gün elimde, daha çok Köroğlu, Karagöz gibi o günlerin halk gidip: WBen sizin kitaplarınızla yetiştimw demek, elini öpmek
gazetelerini yayımlamakla tanınmış bir gazeteci olan Bur­ için içim titredi. Cesaret edemediğime şimdi ne denli ya­
han Cahit Morkaya'nın bir romanını gördü. Yazdığı romanlar narım!
hafif şeylerdi, babam belki bunların arasında açık saçıkiarı Yaşamım boyunca kitaptopladım. Ankara Radyosu ki­
da bulunduğunu dikkate alarak bana, Hüseyin Rahmi'Yi oku­ tap saati ile gazete ve dergilerdeki tanıtımiarım nedeniyle,
mamı salık vermişti. Gürpınar'ı yaşamım boyunca okudum. satın aldıklarıma birçok kitap ekleniyordu. Ne var ki, ki!a
Kimi romanlarını dört, kimilerini üç. geri kalanlarını da ki kez. evinden bir başkasına taşındıkça kitapları arıtmak zorunda
Bir tek romanını bir kez okuduğumu söyleyebilirim. Ablamla kalıyordum. Arada satılanlar da olduysa da, çoCju
birlikte 1934ıe satın aldığımız, yukarıda adını andığım ro­ bağışlandı. Yalnız, bir üniversite kitaplı!;iına on yıldır iki bini
manı bugün de en çok �endiğimiz yapıtıydı. Yazar, bu ro­ aşkın kitap verdim. Bu sayı, ba!;iışlarımın üçte birinden
manı 1330 Temmuzunda (1914) bitirmişti. Bu sabah da oku­ artıktır. Son taşınma, gerçekten sonun başlangıcı oldu. Ev
maya çalıştığım on beş sayfalık önsözü WYangından arayacak gücüm, param yoktu. Yakınlardaki, bir yakınırnın
Kurtulan Hakikatlarw baş- küçük evine taşınmakta
lığını taşıyordu. Istan­ kurtuluşu buldum. Bir sa­
bul'un ünlü yangınları on­
zaman• n bah, bu kararı verirken,
lara da uğramış, evleri koynun da kitaplarımın da "fedaw edil-
yanmıştı. Yeni taşındıkları mesi çıkar yoldur, dedim.
eve getirilen kurtanimış
ahmet özer Ancak, içimdeki duygu
çarşı cami aralıQı terziler sokaQında
şeyler arasında -pek sanki sadlstçe bir kararı·
kokulu üzCrnler asması 1 mavii!QI biçen anlar
doğaldır ki- önce kita­ yansıtıyordu. En çok ge­
bir adam geçmiş zeımanın koynundan
plarını arıyordu. Vol­ rekli kitapları elden
taşıyor soluQuna sevgisini bir babanın.
taire'in, doksan iki ciltlik çıkaracaktım. WYangında
bütün yapıtlarının sadece ii k kurtarılacak .. de­
duvarda acem halılan 1 nakışlı örtüler
.•

son dizin cildi yanmış, geri diğim yetmiş bir citt (cilt­
bir tavuskuşu 1 sevdiQI teridsinde bir şahzade
kalanı kurtulmuştu. Kur­ lenmiş) TOrkiye Blbll·
bir çayevinin şafakla doQan tazeUgl
tulan gereksiz öteberi yografyası b u n lnr ı n
dökülür zamana tanık anısına /Ihtiyar bekçlnln.
arasında ise sadece b a ş ı n da ge!!yor du.
Haşet Almanağının bir cildi Türkiye'nin en büyük ki­
birazdan ya()murlar dökülecek karadenlz'e
yardı. taplığı bile bir zaman bu
sonbahar yapraklamı savuracak 1 eteklerine şadırvanın
O günlerde elli yaşla­ d e r l e rne y e istekli
meydanın soafl vuracak 1 son otobüsler girecek geceye
rında olan yazar, yanıp kül çıkmıştı: wBizdeki bu denli
bir taze gelin pencerede 1 düşleri salmcaQında sevincin.
olmuş bir kitap hazinesi- düzenli deQill" demişlerdi.

3

Şimdi düşünüyorum da, �sadistçe�
sözünü geri alıyorum. Çünkü, ik elde bu
diziyi çıkarmanın nedeni, benden sonra
daQılmaması, bir üniversite kitapi!Qında
yaşaması idi. Ikinci dizi ise, Hüseyin
Rahmi Gürpınar'ın, Atlas Kitabevi'nin -
dilini sadeleştirilerek- yayımladıgı elli
dört ciltlik kitapları idi. Bunlara, onun için
yazılmış bütün kitaplar, kimilerinin foto­
kopileri, kupürler de eklenmişti. Bende
ise, yine ileride verilmek üzere; Arap
harili seki� on romanı ile, sadeleştiriimiş
başka Latin yazılı kimi roman, öykü ve
oyunları kalmıştı. Bu iki derlemeden
öteye, daha nice kitaplar gitti. Kimileri,
taşıniT)a giderlerini karşılayarak satıldı.
Çogu ise baQışlandı. Arkamdan
bırakacak başka neyim vardı ki! Hem,
ben, bir özdeyişin verdi!;!i esinla, yeni bir
kitap yazacak güçte bir yazar deQildim.
Çok yakın arkadaşım Mehmet De­
ligönül, bir zamanlar bana: "VerdiQin ki­
taplarını sonradan özlüyorsun, deQil
mi?� demişti. Buna yanıt verememiştim;
şimdi de veremiyorum. Tek avuntum,
gözümün, tek okuyan gözümün artık
okumaya elverişli olmayan bir duruma
gelmiş olmasıdır. Her ölümlü, bir gün bu
dünyadan ayrılacaktır. Ancak, okuyan­
lar için kitaplardan .ayrılmak, dünyadan
ayrılmaktan daha güçtür. YaşadıQımız
sürece kitaplarımızdan sadece biz ya­
rarlanmayız, başkalarını da yarar­
landırırız. Benim üzüntüm, bundan son­
ra başkalarına da yarartı olamayacaQım
gerçegiyle, daha da büyük...
Ek: H. R. Gü rpınar' ın , Atlas Kitaba­
vi'nce yayımianmış elli dört cildi: roman,
öykü ve oyunlarını içerir. Bunların da
dışında, gençliginde yazdığı yazıları bir
araya getiren iki cilt, halk için çevirdiği
romanlar, sadece araştırmacıları bek­
liyor. Ne var ki, Cadı romanı dolayısıyla;
kendisini, halk için sanat olamayacağı
gerekçesiyle hırpalamaya kalkanlara
yanıtlarını oluşturan: Cadı Çarpıyor,
Şekavet-ı Edeblye adlı kitapları La­
tin yazısına aktarılmamıştır. RObab
dergisinde ona yönelik eleştiriler; Ali
Naci (Karacan)nin Feth-I Meyylt adlı
yüklenişi; Gürpınar'ı savunan iki kitap:
Akalınoglu Sadri Nüzhet: Cadı
MOnasebatlyle Feth-I ""•yylt'a
I syan; Tevfik Mecdi: Cadı Maaale­
sine D air, Latin yazısı ile
basılmamıştır. Rahmetli arkadaşım Ad­
nan Öneiçin (1919 - 1989), onun bir ke­
sim yazılarını, Abdullah Tanrınınkulu ile
birlikte Sanat ve Ebedlyat adlı bir ki­
tapta toplamışıı. (Ali Naci, 1930'da özür
diledi.)e
4
anı
-
dalgalar• n sesinde
e Gülseren ENGIN
Arsin'de gerçekten çok gozel günler
geçircim. Sabah uyancl ıl)ı mda ikişim pen­
ceredeki tahta kepenkleri açmak oluyor­
du. Güneşle birlikte daQiardan gelen bin­
bir çeşit ot kokusu doluyordu içeri. Az
ilerde durgun, uysal ve masmavi Karade­
niz -adını yalanlarcasına- ışıl ışıl se­
lamlıyordu beni. lık kez Arsin'de, kumsal­
daki kara renkli kumu görünce nasıl da
şaşırmıştım. Gözlerime inanamıyordum.
Daha önce ne böyle bir şey görmüş, ne de
duymuştum. Sanırım Karadeniz, adını bu
kumlardan alıyordu. Gerçekten öyle mi?
Bunu halA öQrenebilmiş deQilim.
Günün her saati güzeldi deniz.
Fırtınalı havalarda bile... Hele yaz gecele­
ri, bir başka güzel olurdu. SaQiık OcaQının
bahçesinde, yıldızların altında oturup
seyrederdim denizi. Ay ışıQının sudaki
çalkantısını, uzakta yanıp sönen balıkçı
fenerlerini ... Balıkçıların, kOreklerini suya
"Pat Pat" wrurken çıkardıkları ses, dalga­
ların şıpırtısına karışırdı. Yıldızsız, ka­
ranlık gecelerde bile otururdu m bahçede.
Denizi görmesem bile orada olduQunu bi­
lirdim. Dalgaların sesi yeterdi bana.
Bazı sabahlar, balıkçılar yeni tutul­
muş barbunya balıQı getirirlerdi. Trabzon­
lular "Barbun· diyorlardı ona. TereyaQında
kızartı l m ı ş barbunu ilk kez orada
yemiştim. Tadını hali unutamam. Trab­
zonlulann her yemeği tereyaQı ile yaptıQını
öQrenince, doQrusu çok şaşırmıştım. Biz
genellikle ayçiçeOi yaQı gibi sıvı yaQiar
kullanıyorduk Ankara'da. Yalnız saQiık
açısından deQi, pahalı olduQundan da
alamıyorduk. Tuzlu terayağıyla da ilk kez
Trabzon'da tanışmıştım. Taze, sıcak mısır
ekmeğinin içine sürüp yemesini de orada
öQrendim. Trabzon'da kaldıQım süre
içinde, yöreye has pek çok yemekle
tanıştım. Gerek Arsin'de gerekse Trab­
zon'da yeni dosdar edinmişti m. Beni sık
sık sofralarına konuk ediyorlardı. Böylece
birbirinden gOzel ve lezzedi yöre yemek­
lerini tabna fırsab buldum. Ancak biranımı
hiç unutamam.
Köylerden birine, hastaya çaOrılmış­
tım. lşim bittikten sonra, evsahibi hanım,
biraz oturup dinlenmem için ısarr etti. Ha­
yata çıkıp oturduk. AşaQıda fındık bahçe­
leri yemyeşil uzanıyordu. Evsahibi hanım:
- Sana südüaş getirdim Doktor Hanım,
diyerek bir kasa uzatb.
Bunun bildiQimiz sütlaç olduğunu
düşündüm. GörünüşO benziyordu. Epiyi­
dir sOtlaç yemiyordum. Hevesle kaşığı
daldırıp aQz ı ma attım. birden neye
ul)radığımı şaşırdım. Tadı yiyeceQimi sa­
narlum al)zıma tuzlu bir şey dolmuştu. Bir
tOriO yutamıyordum. Epeyi uQraştıktan
sonra yuttum. SOtiO, pirinçli ama tuzlu bir
sOUaçtı bu. Daha sonra Anadolu'nun
çeşitli yörelerinde dolaşı rken sık sık
karşılaşacaktım bu yemekle, Ostelik ko­
nuklara sunulan özel ve deQerli bir yemek
olduQunu öQrenecekti m ; ama o gün
gerçekten çok şaşırmıştım. Evsahibine
ayıp olmasın diye bir kaç kaşık daha alıp
bıraktım. Aslında çorba niyetine içseydim
tadı fena değildi ama ben tadı beklediğim
için midem bulanmıştı.
Arsin'de çalışırken çevre ilçeleri de
gezme olanaQı buldum. Akçaabarta bir
kOçOk hastaneyi gezdim. Içinde hemen
her türlü alet vardı; ama kullanan yoktu.
Sağlık Ocağının doktoru bize kutularda
bekleyen aletleri gösterirken, uzman he­
kime olan gereksinimi anlatı yordu .
Sanırım daha sonraki yıllarda, hele zorun­
lu hizmetten sonra bu ve benzeri hasta­
neler uzman doktora kavuşup hizmet
vermeye başladı. Ancak o gün gördüğüm
kapısına kilit vurulmuş hastanenin içler
acısı görünümünü hiç unutamıyorum.
Haftada iki - Oç kez yapbQımız köy ge­
zilerini çok seviyordum. Yörenin doQal
gOzelliQi beni" büyülüyordu. Ayrıca
köyiOierle iç içe olmak, onları yakından
tanımak·da gOzeldi. Sabahtan akşama
dek fındık ve sebze bahçelerinde çalışan
bu toprak insanları için, işini gOcOnü
bırakıp Arsin'e, SaQiık ocaQına gitmek çok
zordu. Bu nedenle hastalıkları adamakıllı
ilerlemeden, bıçak kemiQe dayanmadan
gelmiyorlardı . Ben köylerine, ayaklarına
gittiğimde, bu nedenle çok seviniyorlardı.
Müezzin caminin hoparlöründen gel­
diğimizi bildirdiQinde, kimi kez ellerinde
çapaları, toprak bulaŞıQı ile koşuyarlardı
muayeneye. . . Hasta olsun olmasın,
köyOn çocuklarını topluyor, muayeneden
geçiriyordum. Aşılarını kontrol ediyor,
gerekiyorsa yapıyordum. Çok zevkli bir
çalışmaydı.
Yazık ki bu güzel ilçede ancak bir kaç
ay çalışabildim. Senelik iznimi alıp, evlen­
mek üzere Ankara'ya gittim. Dönüşümde
Trabzon'da çalışacaktım. Zaten Arsin'in
eski doktoru, raporu bittiQi için geri
dönüyordu. Böylece benim vekaleten
yaptıQım çalışma da sona eriyordu. Çok
kısa sOre yaşamama karşın Arsin bende
derin ve gOzel izler bıraktı.e
 dilde umursamazlik
e Halil ÇAKIR
EQitim BakanlıQı eskiden "klas ikler" diye bilinen batının
başyapıtlarını yeniden basmaya başladı. Şimdiden, Batıdan ve
doOudan, temel sayılan birçok kitap bakanlı Q ı n satış
dükkaniarında yerlerini almıştır. Ardından ötekiler gelecek ve
1 940 başlarında, okumaya susamış, binlerce kişinin büyük
coşku ile kucakladıQı, sonraları aoır aksak, kirnileyin duraksa­
yarak sürdürülen bu yayınların umarız tümü okurlara sunula­
caktır. Fiyatları , alım gücü kısıtlı olanlara uygun düzeyde sap­
tayan Eğitim Bakan lı(! ı ne kadar öVOise azdır.
Dünya yazı nından seçilen bu kitapların çevirmenlarinin bir
bölüQü kuşkusuz şimdi yaşamıyordur. Bugün sağ olanlar da var
elbet. Kırk - elli yıl önce yapılmış çevirilerin, ne de olsa eskiyen
dilleri üzerinde neler yapılmış, kesinlikle bilmiyorum. Bilinen ya
da anlaşılan tek şey, eski baskıların sözcükleri üzerinde bir
takım değişiklikler yapıldı(lıdır. Herhalde basıma geçmeden
önce, bugün yaşayan çevirmenlar çağrılıp sözcükler ayıklatıl­
mış; ölmüş bulunanların çevirileri de bir kurula ya da güvenilen
yazarlara bırakılmıştır.
Ben yayınlardan ikisini, Dostoyevski'nin Yeraltından
Notlar'ı ile Puşkin'in Dubrovskl'sini baştan sona inceledim.
Kitapların dillerini inceleyenlerin bir dil kaygıları olmadı(lı, ellerine
verilen bir yönergeye göre işlerini gördükleri hemen anlaşılıyor.
AndıQım kitapların ikincisi biraz daha Türkçeden yana, ama ge­
nelde ikisi de eski sözcükleri kullanmada yarışı yer gibidir. Oku­
dukça, bundan önceki genel müdür döneminin TAT'de sözcük
ayıklayan "yasakçısı"nın sayfalar arasında kol gezdiği izlenimini
ediniyorsunuz.
Şunlara bakınız: asil, beraber, bilhassa, cevap, ehemmiyet,
fiil, fikir, fedakarlık, gaye, g ıda, hadise, hakim, hikaye, hudut,
hürriyet, idrak, irade, imkan, inkar, istidat, ihtiyaç, içtimai, inti-
(Desen: Yavuz TANYELI)
ba, izahat, kabiliyet, kanun, mana, mahsul, merhamet, muhit,
müstakbel, netice, reis, saadet, sual, sebep, şahit, şuur, tabi­
at, tahsil, tatbikat, tarif, telm ih, tesir, teşebbüs, tecrübe, teori,
umumi, vazife vb. Pek ince eleyip sık dokumadan deriediğim ve
yazı uzamasın diye yarısından çoğunu buraya almadığım yukar­
daki sözcüklerin Türkçeleri yok mudur? Dünya yazınından
seçilmiş yapıtları yeniden basanlar, kendi alışkanlıklarını bir ya­
na koyup, öncelikle genç kuşakları düşünmekle görevli değiller
midir? Bugün yazılan öykü ya da romanlarda yukardaki sözcük­
lerin hemen hemen hiçbiri yoktur. Öylesine yerleşmiştir Türkçe­
leri bunların yerine. Ulusun ödediği vergilerle basılan bu kitapları
dili geriye doğru çekmede kullanmak niçin? Bu yolla dilin özleş­
mesinin durdurulacağ ı mı sanılıyor? Bunun sökmediği 1 950 son­
rası uyugulamalarında açıkça görüldü. O zaman bile çoktan unu­
tulmuş olan koyu Osmanlıca sözcükleri. 1 924 Anayasasını geri
getirerek hortlatanlar maçiarına ulaşabildi mi? I şte, Türkçe
günden güne gürül gürül çağiayarak anlaşıp serpili yor.
Incelediğimiz örneklerden biçerek söylersek, bu kitapların
dil anlayışı belirli bir doğrultudan da yoksun. Bakıyorsunuz bir
yerde "düşünce", bir başka yerde "fikir" denmiş; "vazife"yi unu­
tup "ödev" sözcüğ ünü kullanmış. Bunlar gibi "geçmiş - mazi",
"önem - ehemmiyer. "doğal - tabii", "anlam - mana", ayrı anlamlı
sözcüklermiş gibi şurada burada boy vermiş. Bildiği bilmediği
her konuefa konuşmaya can atan bir 12 Eylül büyüğünün
sandığ ı gibi, bunlarla herhalde dilin ne kadar vars ıl olduğu
kanıtlanmak istenmiş. Öte yandan, okuru şaş ırtan bir yön
değişikliği ile "kural", "çağ rı", "izlenim", "tanık" ve "kuşak" gibi
sözcüklere de yer vermeda bir sakınca görmemiş.
Eğitim Bakanlığı verdiği bu güzel hizmeti neden gölgelemek
istemiş?e
5
 egemenlik ilişkileri ve yabanci dil 1
türkiye•de bat• dillerine yöneliş
e Orhan ÖZDEMIR
Türklerin Müslümaniiğı kabul etmesi Karahanlılar
dönemine (932 - 1212) rastlar. Karahanlılar, Müslümanlı­
ğı kabul etmelerine karşın, Türkçeye çok önem verirler.
Devletin resmi fermanlarında Türkçe kullanılır. Ne var ki,
inançsal bir boşluğu dolduran Islam dini ve onunla ilgili
bilgiler, dinle birlikte kutsallaşan Arap harflerini okuyabil­
mekle öğrenilebilirdi. Bu nedenle Türkler, Karahanlılar
döneminden başlayarak adım adım Arap kültürüne
yönelirler. Arapçanın yanında Farsça da bilim ve yazın
dili olarak kullanılmaya başlar.
7. yüzyılda kurulan Islam dini, daha başlangıç aşa•
masında düşünsel alandaki yenilikler için umut vermeye
başlar. Islam dini ile birlikte gelişen Islam uygarlğı, Islam
olmayanların da katkılarıyla 12. yüzyılda doruğuna ula­
şır. Doğu'da bir tür Rönesans yaşanmaktadır bu dönem­
de. Islam olmayan ülkelerdeki düşünsel ve bilimsel ya­
pıtlar Arapçaya çevrilir. Arapça kutsal bir dil oluşunun
yanında, bilim ve yazın dili olarak da önem kazanır. Özel­
likle belirtmek gerekir ki, yeni Islam kültürüne kim katkı­
da bulunursa bulunsun, önemli olan kültür dilinin Arapça
olmasıdır. Bu nedenle Islam kültüründen söz edilebilir
(9). Işte bu kültürden zamanla Türkler de etkilenir. Fars­
ça, Arapça karşısında bilim ve yazın dili olarak varlığını
korurken; Arapça ve Farsça, Türkçeye karşı egemenlik­
lerini ilan eder.
Üç kıtada egemenlik kurmuş Osmanlı Devleti'nin,
Türkçede değerler üretmek yerine Arap ve Fars kültürün­
de ısrar etmesinin, Arapça ve Farsçanın Türkçede ege­
men olmasının nedenlerini, Islam uygarlığının 16. yüzyıla
kadar süren üstünlüğünde aramak gerekir. Bununla bir­
likte, gerek Arapçadaki, gerekse diğer dillerdeki değerle­
rin Türkçeye aktarılamaması, Türkçede bilimsel ve dü­
şünsel alanlarda özgün değerler üretilememesi, Osmanlı
tarihi boyunca bir olumsuzluk olarak karşımıza çıkmak­
tadır.
Arapça ve Farsçanın Türkçedeki egemenliği, Osman­
lı Devleti'nin yıkılmasına ve Cumhuriyet dönemine kadar
uzanırken, 16. yüzyıl sonları ve 17. yüzyılda Doğu'da dü­
şünsel ve bilimsel alanlardaki gelişmeler durur. Bu kez,
düşünsel ve bilimsel alanlardaki yenilikler Batı'ya kayar.
Bu dönemde, Batı'da Rönesans ve Reform hareketleri,
Ortaçağ skolastik düşüncesini kökünden sarsmaktadır.
Bilimde, düşüncede, sanatta yeni bir dönem açılmıştır.
16. yüzyılın sonları ve 17. yüzyıl, Osmanlı Devleti'nin
duraklama dönemidir. 16. yüzyılın sonlarına kadar Ba­
tı'daki düşünsel, bilimsel ve teknolojik gelişmelere seyir­
ci kalınmıştır. 17. yüzyılın sonuna kadar da Osmanlı Dev­
leti'nde düşünsel alanda bir yenilik yoktur (1 O). Avru­
pa'nın tekniği alınıp geliştirilecek yerde, daha çok kopye
etmekle yetinilmiştir. 18. yüzyılda Batı'da makine çağı
başlarken, Osmanlı Devleti henüz Rönesans'ın teknik ve
6
3
ekonomik düzeyindedir. Kopyacı yaklaşım, doğal olarak
Batı'daki bilimsel, teknolojik ve ekonomik gelişmenin ne­
denlerini anlamaya yetmemektedir. Çeşitli savaşlardaki
yenilgilerden sonra, Batı düzeyine ulaşmanın ancak re­
formlarla olanaklı olacağına inanılmaya başlanır. En
başta Batı'daki biçimiyle çağdaş bir eğitim sistemi kur­
mak, Batı teknii:jini alabilmek için okullara yabancı dil
dersleri koymak, giderek yabancı dilde öğretim yapan
okullar açmak gereği duyulur. Reformlarda askerlik ön
planda tutulur. Çünkü, toplumsal üretim düzeyini ordu­
nun savaş gücü belirlemektedir (11).
Osmanlı Devleti'nin Batı dillerine yörielişi, onun Batı
karşısında üstünlüğünü yitirmesiyle başlar. 1733'te Hen­
desehane açılır (1O). Bu okulun açılmasıyla, Batı bilgi ve
teknikleri kullanılmaya başlanır. Batı kitapları Türkçeye
çevrilir. Eski Mühendishane 1792 ve 1795 yıliiarında
genişletilir. Bu okulun ö()retmenlerinin çoğu Türk, bir
kısmı Fransız ve lsveçlidir. Öğretim programına Fransız-
. ca konarak ilk kez bu dönemde yabancı dil öğretimine
başlanır (10). 1820'den sonra devlet memurlarının ve bi­
lim adamlarının yabancı dil bilmeleri bir gereklilik haline
gelir. Bu amaçla ilk dil okulu olan "Babıali Tercüme
Odası• açılır (12). Tercüme odası sırf devlet görevlilerine
yabancı dil öğretmekle kalmaz, aynı zamanda yeni bir
dünya görüşünün geliştiği bir okul olur. Tanzimat edebi­
yatma geçiş de bu okul aracılığı ile gerçekleşir (10).
19. yüzyılın başlarında Avrupa'da sosyal bilimlerin
öncüleri ortaya çıkarken, Osmanlı Imparatorluğu henüz
Ortaçall skolastik düşüncesinin egemen olduğu feodal
bir devlettir (11). Batı'nın üstünlüğü giderek daha çok
duyumsanmaktadır. Halil Rıfat Paşa (ö. 1855), Osmanlı
Devleti ile ilgili kaygılarını şöyle dile getirmektedir:
"Devlet-i Aliye'nin yaşaması için Garb'ı (Batı'yı) taklit
etmekten başka çaresi yoktur: (13)
1838'de Tıbbiye kurulur. Bu okula yerli ve yabancı
hocalar atanır. Batı kültürünü alabilmek için, öğretimin
tümüyle Fransızca yapılması kararlaştırılır. ll. Mahmut,
Tıbbiye'nin açılış konuşmasında özetle, tıp öğretiminin
Fransızca yapılacağını, tıp üzerine yazılmış Arapça ki­
tapların Avrupa yapıtiarına kıyasla yetersiz olduğunu be­
lirtir. Ardından şunları söyler:
"Bu yüzden Fransızcayı öğrenmenizi isternekten
maksadım, onu sırf bu dilin hatırı için öğrenmeniz değil,
tıbbı öğrenmeniz ve bu bilimi adım adım kendi dilimize ka­
zandırmaktır. Ancak bu yapıldığı zaman kendi dilimizde
okutulur hale gelecektir. • (1O)
Batı düşüncesi adım adım yaygınlaşırken, devlet
1839'da Avrupalllaşmayı resmi program olarak ilan eder
(14).
Askeri öğrencilerin Fransızca öğrenmelerini sağla­
mak amacıyla 1859'da Paris'te bir Mekteb-i Osmani
 açılır. Gönderilen öQrenciler kendi aralarında Türkçe
konuştukları için beklenen yarar sal}lanamaz ve 1875ıe
kapatılır (12).
1867'de daha önce bir Fransız lisesi olan Galatasa­
ray Lisesi açılır (12). Berkes'e göre, bu lisenin
açılmasıyla Fransa; Müslüman, Rum, Ermeni ve Musevi
öl}rencilerin Fransız dili ve kOltürü içinde birbirine yak­
laştırılmasını, Batı yanlısı olanlara Batı uygarlıQı
tanıtılarak ayrı dinlerden Rmilletler" arasında Fransa uy­
dusu bir Osmanlılık duygusu yaratmayı amaçlar. Bu li­
sede okululacak dersler Fransızca olacak, ayrıca
Türkçe, Latince, Grekçe, tarih ve pozitif bilimler okulula­
caktır (10). Oorelim dili baştan beri Fransızca olan Gala­
tasaray Lisesi, öQretimini bugün de Fransızca olarak
sürdürmektedir.
Osmanlı Devleti'nde yabancı dil giderek daha çok
önem kazanırken, 1860 - 1870 yılları arasında çeviri et­
kinliklerinde de bir yoQunlaşma görülmektedir. Fene­
lan'un RTelemaqueRı, Defoe'nun RRobinson Cruseo"u,
Hugo ve Duma'nın romanları, Molier'in komedileri
Türkçeye çevrilir. Çeviri yazınının ulusal kültürün
gelişmesine ve ulusal bilincin güçlenmesine önemli
katkıları olur. Çünkü, çeviri etkinliOinin, geçmişin ve
günümüzün kültürel del}erlerini anadiline aktarmak, bu
deQerlerin anadilinde yeniden üretilmesini saQiamak gibi
bir işlevi vardır.
Yabancı dil, Batı karşısında sürekli gerileyen Osmanlı
Devleti'nde dünyayı tanımanın, Batı'yı anlamanın tek
. koşulu olur. Ziya Paşa (1825 - 1880) bu konuda şunları
söyler:
"Ister isen anlamak cihanı,
öOrenmeli Avrupa lisanı" (13)
1908'den sonra yabancı dil öQretimi biraz daha
önemsenir. Fransızca bütün okullarda zorunlu tutulmak­
la birlikte, Ingilizce ve Almancanın da yabancı dil olarak
öQretilmesi benimsenir. Ne var ki, Osmanlı Devleti'nin tu­
tarlı bir eQitim politikası olmadıQından, ne yabancı dil
öQretiminde, ne de yabancı dil aracılıl}ı ile çal}daş bilgiye
ulaşmada önemli bir yol alınamaz. Ilginçtir, daha 15.
yüzyılda Osmanlı Devleti içindeki azınlıklara matbaa kur­
ma izni verilirken, Türkçe v� Arapça kitap basma yasaQı
ancak 1727 yılında kaldırılmıştır. lbrahim Müteferrika'nın
kurdul}u ilk matbaa ile 1729 - 1741 arasında 17 kitap
basılır. 18. yüzyılın sonuna kadar basılan kitaplar 45'i
geçmez. 1875'e kadar 2900 kitap basılır. 1875 - 1923
arasında Osmanlı lrnparatorluQu'nda basılan kitap sayısı
20550 kadardır (15).e leke
- SOrecek - lbrahlm YILDIZ
(9) Tanilli, S.: Yüzyıliann Gerçeği ve Mlraaı, Inaanlık Ta· bir dl.ınya var yorgl..fl
rlhlne Girit ll art.çaA. Say Kitap Pazarlama, 1. Basım, ·
kanla suladık Işte
lstanbul1986.
(10) 'Berkes, N.: Türkiye'de Çağdatlatma, OoQu Batı
-
Insan Insana doyduk
Yayı�. Istanbul. ışıQı karanlıida slleceQiz bu gldlşte
(11) Steinhaus, K.: Aı.türk Devrimi Soayolojlal, Sander yanlış baktık
Yayınlan,lstanbu11973. sevgiye
(12) Ergin, 0.: Türkiye u..rlf Tarihi, 5 . Cilt,lstanbul.
sanata
(13) Borelina, 1.- Sonina, 1.: "Türk Aydınlanma Edebiyalının
Temel Sorunlan", Sovyet Sosyologlannın TOrk Edebiyatı Ince­ o güzelim şllre
lemeleri, Redaksiyon: Uturgauri, S., Cem Yayınları, Istanbul netsin sanat Insanı Insan edemediysa
1980, s.41 . ,

(14) Tanpınar, A. H.: 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, ÇaCılayan 25.01.1991
Basımevi, lstarıbul1980. 01.02.1991
(15) :Cumhuriyet Dönemi Türkiye Analklopedlal, Iletişim
Yayınlan, Cilt 10, 11. 2824.
7
 sohum (batum) feneri•nin trabzon•a
getirilişi söylencesi ve destanlari
•

e Mustafa DUMAN

rirse affedilip edilmeyeceğini sorar. Baba Salim "Güzel Trabzon"uma"

Bazı sosyal olaylar ve olayları ya­
Osman Paşa "Olur", der. Bu anlaşma adlı şiirinde de şöyle der:
ratan kişiler aradan uzun bir zaman
üzerine Mustafa Reis denizci arka­ "Sohum'un Feneri göğsünde nişan
geçmemiş olsa bile giderek halk di­
daşları ile Sohum Kalesine denizden Pirağanın Mustafa ona kavuşan
linde efsaneleşirler. Bu olay ve kişiler
bir bask ı n düze n ler, zorlu Binlerce Moskof'u etti perişan
üzerine türküler destanlar düzülür
Sendedir bu şeref bu şan Trabzon" (5)
söylenir. Örne�in Köro�lu, Dadalo�l � çatışmalardan sonra Sohum Feneri'ni
alır ve Trabzon'a getirir. Döner deniz Sohum Feneri'nin a l ı n ması olayı
hikayeleri gibi. Bu kişilerin gerçek
feneri Güzelhisar'a konur ve bu olay­ üzerine söylenen bir türkü Ömer Ak­
yaşamları ile halk dilinde anlatılan ef­
da gösterdiği olağanüstü kahramanlık bulut taraf ı ndan d erlen miş ve Trab­
sanevi yaşamları öyle içiçe girmiştir
ve başarısı ndan dolayı da Mustafa zon'da yay ı n la n an Hakimiyet Ga­
ki hangisi gerçek hangisi efsane artık
A�a Trabzon Valisi Osman Paşa ta­ zetesl'nin 24 Şubat 1 9 59 tarihli sa­
kolayca ayı rdedilemez olur.
rafından affedilir. Bu olay üzerine yıs ında yer alm ıştır. Aşağ ıda "Fener
Yazım ız ı n konusu olan Trabzonlu
türküler, destanlar söylenir. Örneğin Türküsü" olarak verilen şiir budur.
Pirağazade Mustafa Ağa (Reis) da
bu destan lardan tesbit edilebilen bir Ikinci şiir ise, Vaysel Arseven tarafın­
gerçek yaşamı yavaş yavaş unutulan
parça şöyle: dan Beşikdüzü Köy Enstitüsü öğ ren­
ve atsanevi yaşamı daha çok bilinen
"Ausiye'den ald ım cebrile fener cilerinden derlenmiş, notaya a l ı n m ı ş
bir halk kahraman ıdır. 1 835'1erde Ha­
Yirmi iki saltat peşume döner v e 1 9 48 y ı l ı nda notasıyla birlikte ya­
zinedaroğlu Osman Paşa'nın Trabzon
Yadigarım olsun sana Trabzon" (2) yınlanmış "Fener Destanı"dır. Bu des­
valili�i yaptığı dönemde Sohum (Ba­
Olay ı n bundan sonraki bölümü tanda Sohum Feneri Olayı aniatılmak­
tum) Kalesi'ndeki deniz fenerini alıp
üzücüdür. Trabzon'da bir kahvehane la beraber Mustafa Reis'in öldürülme­
Trabzon'a getirmiştir.
işleten Mustafa Reis halk arasında si konu ediliyor. Üçüncü şiir Trabzon­
çok sevilir, sayı lır. Efsa n evi bir lu halk şairi Polathaneli Karari taraf ı n ­
1. TARIHTE SOHUM (BATUM)
. kişiliktir art ık. Mustafa Ağa' n ı n bu du­ dan söyle n e n "Mustafa Ağa Desta­
FENERI OLAYI :
rumunu çekemeye n le rd e n Tozoğlu n ı"d ı r. 1 933 y ı l ı nda Murat Uraz tara­
1 835 yılında, Trabzon lu Pirağaza­
Rahmi adındaki bir külhanbeyi bir gün fı ndan yayın lanan bu deslanda da li­
de Mustafa Reis arkadaşları Sürme­
onu lqkantada yemek yerken arka­ man fenerinden sözediliyor ve Musta­
ne'nin So�uksu Mahallesi'nden Ah­
dan bıçaklayarak öldürür. Olay Trab­ fa Ağa'n ı n öldürü l m esi olayı 1 9.
met Çebioğlu Yusuf A�a. Sürme­
zon'da büyük üzüntüyle karş ılanır. yüzyı l ı n son larında çok yaygı n olan
ne'nin Orta Mahallesi'nden Köseoğlu
Mustafa Ağa'nın cenazesi görülme­ destanların tipik bir örneğiyle dile ge­
Zorali'nin Ali Osman Reis, Sürme­
miş bir kalabalıkla kaldırı l ı r. Bu olay tiriliyor. Bu destanlard a çokça görül­
n e'nin Gölensa Mahallesi'nden Şük­
üzerine de destanlar, ağıtlar düzülür. düğü gibi şair baz ı dörtlükleri ö l e n
rüoğlu Hüseyin Reis, Sürmene'nin Zar­
Sohum Feneri olayı ve Mustafa olay kah raman ı n ı n ağz ından anlatı­
h a Mahal lesi'nde n Köseoğlu Motu
Ağa'n ı n hayat ı etraf ı nd a teşekkül yor. K ı saca tan ıtt ığ ı m ız bu şiirlerin
Pehlivan'la Sohum Kalesi'ne d eniz­
eden söylence - hikaye günümüze metinlerini veriyoruz:
den bir bask ı n düzenler ve kaledeki
kadar gelir böylece. (3)
deniz fenerini alarak Trabzon'a geti­
1 . FE NER T ÜRK Ü S Ü
rir. Fener Güzelhisar'a yerleştirilir. (1)
lll.
SOHUM FENERI OLA YI
Bu olaydan sonra Mustafa Reis bir
VE M U STAFA AG A ' N I N Sohum dedikleri bir küçük çarşı
halk kahramanı olur.
YAŞAMI Ü ST Ü NE S Ö YLENMiŞ Dükkanlar açılır kıbleye karşı
HA LK ŞliRLERi: Sohum'dan almışım bir döner fener
ll. HALK D I L I N DE SOHUM
Sohum Feneri olayı ve Mustafa Güzelhisar'da as ı l ı döner
FENER I OLAY I :
Reis'in yaşamı türkülere, yazarı bilin­ Yirmi iki saltat peşime döner
Pira�azade Mustafa Reis'in So­
meyen destaniara girdiği gibi tan ı nmış Yadigarım olsun sana Trabzon
hum Fenerini alıp Trabzon'a getirmesi
halk şairlerimizden Trabzonlu Baba
olayı üzerine halk aras ı nd a an latı lan
S al i m ' i n P o l at h a n e l i K a rari ' n i n Saltatlar vardı üstü me pür figan ile
hikayelerden en yaygın ı şöyle -ki bu­
şiirlerine de girmiştir. Loververi s ıyırd ı m başı can ile
na söylence (efsane) de diyebiliriz-:
Baba Salim "Eşsiz Trabzon'uma" Kılıfımız doldu kızıl kan ile
Trabzon lu Pira�azade Mustafa
adlı şiirinde şöyle der: Hücum borusu vurdu borazan ile
Reis işledi�i bir suçtan dolayı tutuk­
"Savaşta daima düşman ı yener Vurun arslanlar vurun der Osman
lanır. Devrin valisi Osman Paşa'ya
Kahraman halkında büyüktür hüner Paşam. (6)
h aber göndererek Sohum'un dillere
Etrafa nur saçar bağrında döner
destan döner deniz fenerini alıp geti-
Sohum'un Feneri şen Trabzon'un"(4)
S
2. FENER DESTANI
Saat birde düştüm Meydan yoluna
MSOer vadem dolmuş ecel yoluna
Rusiye'den aldım cebrile fener
Sarayburnu'nda asılı döner
Gida gida aşhaneye dayandım
biraz yemek yemek idi muradım
lştahım yok ekşi yemek aradım
Içeriye girdi Tozoğlu külhan
Hayın herif kurdu kalbinde hile
Geldi benim ile bolaştı dile
Yeme�imi yedim sildim mendille
Dedim Allah,an bul ey zalim �lan
Yaremi anladım düştüm peşine
Bir kaç sandaliye vurdum başına
Silahı kolu elimde düşmez ba§ına
Dedim Allah,an bul ey zalim �lan
Sol semtimde oldu bıçak yarası
Gitti geldi gülüm gözüm karası
Belki beş dakika geçti arası
Can çıktı vücuttan kalmadı derman. m
3. MUSTAFA AGA DESTANI
Hikmet-i mukadder tecelli böyle
Bozulmaz Hüda'nfn emr-ü fermanı
Hayr-ü şer Hak'tandır sen de fikreyle
Bırakma dilinden virdi mennanı
Mustafa Re ls 'tir pira�azade
Onun vastın kılam size ifade
Şöhreti var idi hadden ziyade
YiMii�i kapiarnıştı her yanı
Trabzon şehridir semti ilinde
Şeker bal akardı tatlı dilinde
Martini elinde çifte belinde
Sevmeyen var mıydı acep ol canı
Bozuldu fele�in gülşeni bağı
Soldu güllerinin taze yapra�ı
Otuz beş liraya ordu sanca�ı
Harp için yaptırdı gör kahramanı
Nasıl methedeyim size ol eri
Şöhreti tutmuştu her bir diyarı
Anın yadigarı LIMAN FENERI
Getirip düşmandan aldı meyd:ını
Can feda ayierdi her dem dostuna
ldris Reis silah aldı destine
Yüz martinli ikisinin üstüne
Ünya civarında bastılar anı
Tütün vermediler onlar bir yaprak
Altı saat kadar harp etti mutlak
Her nine d�urmaz öyle bir kolçak
Ne çare ki dünya tanidir fani
Mustafa Rels tuttu bir kahvehane
Işinde gücünde sakin merdane
Dünya gitse kin etmezdi bir cane
Olsaydı bu dehrin bir Süleyman'ı
Bir çarşamba günü kalktı gezerek
Ecel setinesin doldurdu felek
Lokantada taam kaydı görerek
Hayli de beraber refik mihmanı
Me�erse yaklaşmış o ecel tı�ı
Bilinmez ecelin gayip şemşiri
Hem Tozoğlu Rahmi girdi içeri
Kendi sarhoş bozuk söyler lisanı
Mustafa Rels der ne münasiptir
Lokantada söz söylemek ayıptır
Ecel yakın gelmiş bu bir gariptir
Kimse sevindirmez nefs-i düşmanı
Evvel Rahmi çıktı dem telaşında
Seyreyle feleOi harp savaşında
Saidırma elinde köşe başında
Habersizden vurdu gelen merdanı
Bir kere ah çekti eyvah vuruldum
Evlat iyalime hasiret kaldım
Bu garip başımı tutana saldım
Gam yemezdim e�er tutaydım anı
Saidırma girince memeden cana
Gövdesi boyandı al kızıl kana
Yüzünü döndürdü kıbleden yana
Iki dizlerinin gitti dermanı
Polis asker koptu her karakoldan
Adalet ve kanun sa� ile soldan
Geçenler a�ladı can-ü yürekten
Kim görse acımaz o kahramanı
Kaldırdılar cenazeyi nihayet
Boztepe'ye yaklaşınca işaret
Öyle zannolundu koptu kıyamet
Her milletin arşa çıktı figanı
�lu Rıfat der ki ben kaldım yetim
Hasmı kahreylesin ol Rabb-ı Kerim
Eyleyüptür bana matem ağiarım
Neylerim babasız ben bu cihanı
lyali bir yanda düştü a�ladı
Gözlerinden kanlar saçtı ağladı
Asım'ı bağrına bastı a�ladı
Geçti çifte kuzuların zamanı
Anası tabuta düştü sarıldı
Mustafa Rels'ten canım ayrıldı
Bu eel şerbati ba�rım da�ladı
Kimse nuş etmesin böyle peyman ı
Kardaşı Kerim vurur başını taşa
Kader böyle imiş bozulmaz haşa
Mevla rahmet etsin ol Kadir Paşa
. O katile mesken etti zindanı
Cenaze gaslolup çıktı içerden
Kadınlar döküldü pencerelerden
Asker silah yerde gider ilerdan
Caddeler almıyor geçen insanı
Ortahisar Camii'nde cemaat
Cenaze namazın ettiler niyet
Çarşılar sokaklar sı�maz nihayet
Alimi hacası hem dervişanı
Felek ecel harmanını savurdu
Döndü bütün kabristana çevirdi
Işiten ahbabı yaktı kavurdu
Mustafa Rels'in suz-i hicranı
Mustafa rels'i bir dem gören göz
Öyle bir kolçağa ağlamaz mı söz
Ba�ladı üstünü çayır çimen toz
Mekan eyleyince mezaristanı
Yüre�im tutmuyor söyliyem bari
Bu kadar naklettim bu yadigarı
Şehr-i Trabzon'dan AŞlK KARARI
Hakkında söyledim bu dasitanı. ıaıe
1) Ömer Akbulut, Trabzon Methurları
Blbllyografyası, Ankara, 1970, s.66,
GOzeltıisar Kalepark'ın eski adıdır.
2) Necati BalaşoQiu, Karadeniz Des­
tan ve Deyltlerl, Istanbul, 1946, s.25,
Saltat Rus askeri.
3) Olayın halk arasında anlatılan bu
şeklinin kişileri deQiştirilmiş bir varyantı
için bkz: Vaysel Arseven, Karadeniz
Bölgesi Halk TOrküleri, Kastamonu, 1948,
s.17.
4) Baba Salim .Divanı, 3. Kitap, Trab­
zon 1951, s.14.
5) Diva n-ı Baba Salim, 4. Kitap,
Eskişehir, 1952, s.7.
6) Ömer Akbulut, "Trabzon Feneri ve
Türküsü", Hakimiyet, 24. 2.959 tarihli
say ı , Trabzon. Bu sayının fotokopisini
gönderen sayın Arslan Pulathaneli'ye bu­
rada teşekkür ederim. Aynı türkü için bkz:
·
Ömer akbulut, Trabzon Meşhurları
Blbllyografyası, s .66.
7) Veysel Arseven, Karadeniz Bölgesi
Halk Türkülerl, Kastamonu, 1 948,
s.16.
8) Murat (Uraz), Halk Edebiyatı ŞIIr
ve Dil Örnekleri, Istanbul, 1933, s.408
- 412.
9
- tanıdıklaflm 12 ----

hürrem arman
e Bekir SEMERCi

21 Ağustos 1989'da yitirdiğimiz Hocam Hürrem Arman'la

Ankara Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü'nde tanışmış­
tım. O, müdür, ben öğrencisiydim. Toplumcu bir eğitimci idi.
Öğrencilerini çok severdi. Okul yaşamında öğrenci dövül­
mesine, hakarete karşıydı. Öğrencilerini hep güleryüzle
karşılardı. Kitap okuyanlarla, yazı yazanlarla, araştırma ya­
panlarla arkadaş olur, çalışmalarını yapıcı bir dille eleştirir,
kutlardı. Öğrencilerinin kişilikli yetişmelerine özen gösterir­
di. Köy Enstitüleri davasına candan bağlıydı. Hakkı Ton­
guç'un Gazi Terbiye Enstitüsü'nden öğrencisiydi. Ton­
guçıa Hürrem Arman kardeş, arkadaş ve bir dost gibiydiler.
Tonguç onu oğlu gibi, Hürrem Arman da Tonguç'u bir baba
gibi severdi. Köy Enstitüsü davasında biribirlerinin sırdaşı
idiler.
Hürrem Arman, 19 40'ta Denizli Milli Eğitim Müdürü iken
Tonguç onu Beşikdüzü Köy Enstitüsü müdürü yapmak için
Ankara'ya çağırır: "Hürrem, sen bütün Köy Enstitüleri'ni
gez. Onlar hakkında bilgi edin. Sonra da Beşikdüzü Köy Ens­
titüsü'nü kur" der.
Hürrem Arman bütün Köy Enstitülerini gezer. Hepsi de
(Desen: Yavuz TANYEL I)
kuruldukları binlerce dönüm arazide çok başarılı üretim yap­
maktadırlar. Beşikdüzü'ne vardığında köylüler ona Köy
Enstitüsü yapılması için aralarında topladıkları parayla satın vaşta, sayısız başarılarınızdan sonra Karadeniz'i de fethe
aldıkları 4,5 dönüm araziyi gösterirler. Hürrem Arman kara başladınız. Bu savaşı n öncüleri olan çocuklarımızı, sizleri,
kara düşünmeye başlar. Ankara'ya döndüğünde Tonguç'a hepinizi daha büyük başarılar bekleyerek kutlar, ayrı ayrı
gözlerinizden öperim." der. Balıkçılık sonraki yıllarda daha
4,5 dönümlük bir tarlada nasıl Köy Enstitüsü kurulabilece­
ğini sorar. Tonguç da: "Hürrem, senin tarlan Karadeniz ola­ çok gelişir. Enstitünün tüketiminden fazlası öteki ensti­
cak. Büyük çapta balıkçılığa girişeceksin ... Üretim amacın tülere ucuz ucuz satılır, 1 4500 lira sağlanır. Bu para enstitü­
Karadeniz'i sömürmek olacak. Köy Enstitülerinin balık ge­ nün balıkçılık işletmesi yatırımının 3 - 4 katıdır. Beşikdüzü
rersinimini siz sağlayacaksınız. Belki ilerde balık tozu balık Köy Enstitüsü ilk yıl295 ton balık tutar. ikinci yılda 500 ton
: hamsi, 60.000 çift palamut, 45 ton da diğer balık türleriyle Ka­
gübresi, balık konservesi fabrikaları da kuracaksınız. der.
Tonguç'u çok seven Hürrem Arman, Beşikdüzü Köy radeniz'de rekor kırar. Hürrem Arman Karadeniz'i gerçekten
Enstitüsü'nü 1940'ta kurar. Karadeniz'de öğrencilerine tarla yapar.
�
balı tutmayı öğretecek usta bir balıkçı arar. o gelinceye Hürrem Arman 1 943 yılında Ankara Hasanoğlan Köy
dağın, o semtten alınan eğitmenlerle balık tutmaya başlar. Enstitü�ü'ne müdür olarak atanır. Enstitü kuruluş durumun­
Kendisine yardımcı olan eski bir balıkçı ustası Recep Ağa dadır. Oteki enstitülerden birçok yapıcı ekipleri gelir, birer
ona Karadeniz'in en ünlü balıkçılarından Fehmi Reis'i bulur. ikişer bina yaparlar. Bu dönemde Yüksek Köy Enstitüsünün
Fehmi Reis 60 lira maaşla, enstitüye ustaöğretici olarak de müdürüdür. Köy Enstitülerine öğretmen yetiştirecek
alınır. Fehmi Reis, Hürrem Arman'dan Enstitüde bir balıkçılık olan bu·Enstitür,e Köy Enstitülerinin en seçkin başanli öğ­
işletmesinin kurulmasını ister. Hürrem Arman,2 balıkçı mo­ rencileri alınır. Oğrenciler arasında herkesin kendi e nstitü­
toru, 1 taşıma motoru, 1 8 kayık,2 hamsi ığrıpı, 1 palamut gır­ sünü üstün görme iddiasıyla sağ sol gruplaşması da vardır.
gın, 3 manyat, 3 barabat, 3 molozma, 30 kalkan ağı ile Be­ Kitap tanıtma, şiir, öykü yazma, konferanslar düzenleme,

�ikdüzü �� y Enstitüsü'nde Karadeniz'in en güçlü balı kçılık Köy Enstitüleri Dergisi çıkarma dallarında solcu grup etkin­
ışletmesını kurar. Balıkçılığa başlayan ekip ilk günün sa­ dir. Hürrem Arman da Tonguç da bu kültür atılımını destekler­
bahında 3 ton balık tuttuğunu Enstitüye te lle bildirir. Birkaç ler. Hürrem Arman "içimle, kafamla inandığım, bağlandığım
saat sonra on ton daha balık tuttuklarını tellerler. Ertesi gün insan Tonguç'tur" der. Kültür atılımı yapan öğrenciler de Ton­
sabah toplantısında balıkçıların başarısı bütün öğrencilere guç'u çok severler.
· Hürrem Arman çok kitap okuyan bir eğitimciydi. Gazi
duyurulur. Çocuklar bir bayram sevinci yaşarlar. Hürrem Ar-
man bu ilk günün başarısını Tonguç'a bildirir. Eğitim Enstitüsünde öğretmeni olan Dr. Halil Fikret Ka­
Tonguç, Hürrem Arman'a çektiği telgrafta: "Doğa ile sa- nat'ın Milliyet ldeall ve TopyekOn Milli Terbiye adlı

10
kitabını okur. Ankara'ya bir geldiQinde Dr. Halil Flkret'le
Ulusıa karşılaşır. Kendisine yeni çıkan kitabı hakkında
görüşmek istedi!;jini bildirir. O da "söyle bakalım" der.
Hürrem Arman da "Hocam, kitabınııda Oretlm ve
fayda amacıyla yapılan Iş, Köy Enstıtüsü öğren­
cilerin i fayd aya, d o la y ı s ıyla maddeciliğe ve
ahiAksızlığa yöneltlr diyorsun uz. Oysa köylü­
müz, köy çocukları yaşamları boyunca geçimle­
rini sağlamak amacıyla ve fayda Için Iş ve Oretlm
yaparlar. Dediğiniz doğru olsa halkımızın o/o
90'nın ahiAksız olması gerekmez ml?" deyince, Dr.
Halil Flkret Kanat, Köy Enstitüleri'nin yıkımında gericile­
rin sözcüsü oldugunu unutarak "Böyle bir neticeyi hiç
düşünmemlştlm" der. Ama Hürrem Arman bu yanrtı yeter­
li bulmaz: "Enstitüler olanakları oranında yeni araçlar kulla­
narak, bilimi de dikkate alarak üretim yapıyor. Ve öQ­
rencilerine öl)retiyorlar... Elde edilen ürün yapanların degil
toplumun oluyor. Gerçek ahlaklılık bu olsa gerek" deyince
Kanat, biraz düşündükten sonra "Ama bu yol cemiyet­
leri sosyalizme götürür" der. Hürrem Arman: "Ho­
cam, bu t utum ahiAksızlık mı değil ml? cevabın ı
vermediniz. Yani kitabınııda önerdiğiniz yol ne-
reye götürür? Galiba faşizme! değil ml?"
"Yok, benim tav s lyelerlm milliyetçi olman ın
yo lud ur ••• "
" Hocam, emeğin yarattığı her tür değerleri,
.••
türlü dalaverelerle ve pek az karşılıkla alanlar
asıl ahiAksızlar değil midir " deyince Halil Fikret Ka­
•••
nat, eşinin erzak istediQini öne sürerek tartışmadan uzak­
laşır.
Hürrem Arman, Tonguç'un Köy Enstitüleri'nde beraber
çalıştıgı müdür ve öQretmenlerden bazılarının bu enstitülerin
yıkımı döneminde degişik bir karaktere büründüklerinden
yakınır. Piramidin Tabanı cilt 1-ll'de bunları etraflıca anlatır.
Çok sevdigi arkadaşı Recep Gürerin adını Tonguç1a olum­
suz tartışmalara girerek enstitü müdürlügünü terketti diye
kitabından çıkarır.
"Sayın Şevket Gediko!}lu, 'Niçin Egitmen Kursları ve Köy
Enstitüleri' kitabında, eQitmen kurslarıyla Köy Enstitüleri­
nin kuruluş nedenlerini incelerken Etem Nejat, Emrullah
Efendi, BaltacıoQiu ve özellikle Halil Fikretıen söz ediyor,
ama Tonguç'un adı hiç geçmiyor.. " der. Köy Enstitüleri kar­
şılaştırılırken "Çifteler örneQinin yaratıcısı" diye adlandırılan
Rauf lnan'ı, öQrencilerinden Mehmet Emiralj()Qiu'nun IME­
CE dergisinin 99. sayısında yazdıgı olaydan ötürü kınar:
"Tonguç, Talim Terbiye Dairesi'nden çıkmış, Anafartalar'a
dogru yürüyordu. Belli ki evine gidiyordu. O günlerde Ba­
kanlık müfettişi olan ünlü m üdürlerimizden Rauf lnan da Ba­
kanlıktan çıkmış Taüm Terbiye tarafına gidiyordu. Tonguç
kendisine göre Bakanlık tarafındaki kaldırırnda yürüyordu.
Ünlü müdürümüz de aynı kaldırırndan ona doQru gidecekti.
Tonguç'u gördügü halde sokagın içine indi. Ve Tonguç'u
görmezlikten gelerek yoluna devam etti."
Talim Terbiye üyesi ve Yüksek Köy Enstitüsü'nün ma­
tematik öQretmeni Halit Zıya Kalkancı, Milli Egitim Bakanı Ha­
san Ali Yücel ve llköQretim Genel Müdürü I.H. Tonguç'la fik­
ren uyum halindeydi. "Yüksek Köy Enstitüsü'nün açılışında
da imzası vardı. Bakan Sirer, BanguoQiu ve Tevfik Ileri dö­
nemlerinde Tonguç'a karşı onların yanında yer aldı. Birgün
Harndi Keskin'i Talim Terbiye'de görmeye gittigirnde Halit
Ziya Kalkancı kolumdan tuttu, odasına götürdü. Kahve.
· içerken "Tonguç'la ilgini kes... Çoluk çocugun var, başına bir
iş gelebilir. Yazık olur" dedi.
"Tonguçıan sonra genel müdür olan Yunus Kazım Köni
ile ev taksiti yatırmaya gittigim bankada karşılaştım. Onu
görmezlikten geldim. Ama O, benim yanıma geldi. Özen Pas­
tanesine gidip oturduk. KÖY ve EGITIM DAIRESI'nde çıkan
yazıda Yüksek .Köy Enstitüsü'nde öQretmeni olan kendi­
siyle Farruh Sanır'ın Köy Enstitüleri'nin yıkımına, öQrencile­
rinin kıyımına araç oldular dendigini kınıyordu. Ben de O'na
Yüksek Köy Enstitüsü YönetmeliQi'nde ve açılışında im­
zanız var. Köy Enstitüleri'nin sınav sistemi üzerindeki
konuşmayı bana yaptıran sizdiniz. Bu kurumların yıkımı si­
zin elinizle yapıldı. Yüksek Köy Enstitüsü'nü kapattınız.
Kendi ögrencilerinizin kıyımını yaptınız. Sizin için yazıfen
yazıda kişiliQiniz sözediliyor. Hiçbir yıkıma hayır demeden
aracı oldunuz. Yazı yazan öQrencilerimiz haklıdır dedim."
Hocam Hürrem Arman'ın 1969'da yayınladıgı PIRAMI­
DIN TABANI-1- adlı kitabını ekim 1970ıe IMECE dergisinde
ötedünya'ya Mektup başlıgı altında tanıtmıştım. Mektubu
yazdıQım Mustafa Bugday11l öte dünyadaydı. Benim çok
sevdiQim arkadaşım, Hacamın da en çok sevdiQi öQrencisiy­
di. Her ikisinin de beraber anılmasını sevenlerinin takdir
edeceQini bildi!;jim için mektub.umun son paragrafını buraya
aktarıyorum:
"BuQday, Hürrem Hocam, birgün 1ışkırmak" diye bir ko­
nu atmıştı ortaya. Bir suyun topragı delip fışkırrnası, bir aga­
cın gür sürgünler vermesi, bir bitkinin çiçekle, meyve ile eaş­
ması, bir güzelin taranıp, takıştırıp sokaQa çıkması, bir şairin
"hayda ok yayda" demesi birer fışkırma idi. Rönesanslar, re­
formlar, devrimler, icatlar, keşifler.. birer fışkırma idi. Köy
Enstitüleri de bir fışkırma idi. Ben ilave edeceQim. Köy Ens­
titüleri'nden sözeden her kitap da bir fışkırrnadır."
Gönlümda yaşattıQım Hocam, sizi yaşantınızla, kitap­
larınızla anarken saygıyla selamlarım. Ananların çok ol­
sun.•
(1) Mustafa Bu�day, benimle beraber Yedek Subay Okulu'ndan
çavuş Çikanlan arkadaşlanmdandlf. Biz k1tada iken Ankara askeri
hastanesine ameliyat edilmek üzere yatmld1�m1 bildiren bir mek­
tup yazar Hürrem Hoca)'a: "Beniyarm ameliyat edecekler. Belki
bir daha gtirOşemeyiz. Sizi bekliyorum• der. Hoca hastaneye
vard1ğ1nda -6/dü" derler...
11
 vedat günyol•la söyleş i
e Söyleşen :
- Sayın Vedat Günyol, kısaca ken d i n izi
tan ıtır mısın ız?
- 191 1 do!;jumluyum. Bu konuda, Behçet Necatigil'in,
Şükran Kurdakul'un Isimler sözlüklerine, bir de Mehmet
Sayda'nı n Edebiyat Dostları adlı kitabına bakıverin di­
yeceğim.
Sözü edilen yapıtlardan birine bakıyorum:
·ıstanbul 'da do!;jdu. Ortaöğrenimini Saint - Benoit u�
s esi'nde (1943), Yüksekö!;jrenimini Istanbul Üniversitesi
Hukuk Fakültesi'nde tamamladı (1937). Üç yıl devam
ettiği Paris Hukuk fakültesi doktora bölümü'nden iktisat
ve uluslararası hukuk sertifikaları aldı (1939). Askerlik
görevinden sonra Mil li Eğitim Bakan l ı Q ı Tercüme
Bürosu'nda (1942 - 1948), Islam Ansiklopedisi Yazı Ku­
rulu'nda (1949 - 1959) çalıştı. Yabancı Diller Okulu'nda
Fransızca okutmanlığı yaptı (1959 - 1962). Istanbul
Atatürk Erkek Lisesi'ndeki son görevinden emekli oldu
(1972). Yıllarca Yeni Ufuklar dergisini ve Çan Yayınevi'ni
yönetti. Yücel (1938 - 1956), Yeni Ufuklar (1953 - 1976)
dergilerindeki kitap tan ıtma yazıları, deneme ve
eleştirmeleriyle birlikte çaQdaş düşün, sanat adam­
larından çeviriler yayımlad ı. Babeuf'ün Devrim Yazı ları
kitabından ötürü, Sabahattin Eyüboğlu ile birlikte Ağır
Ceza Mahkemesinde yargı landı, baraat etti (1967). 12
Mart döneminde, Sabahattin Eyüboğlu, Azra Erhat ile
birlikte sık ıyönetimce tutuklandı. Açılan dava beraatle
sonuçland ı : (Şükran Kurdakul, Şairler ve Yazarlar
Sözlüğü)
- B ildiğim kadarıyla, sizin Çan Yayınların­
da çıkmış b irçok kltab ınız var. Çevirisin i ya­
pacağınız eserlerde neler ararsınız?
- Çevirisini yapt ıQ ı m (ız) yapıtlarda laik, özgür ve
Vedat Günyol, Mithat Yaban, Mehmet Başaran. 22. 12. 1990,
12
Mithat YABAN
hümanist düşüncenin savunusuna önem verdik. Don­
muş, kalıplaşmış düşüncelere savaş açan ve bu yolda
çağına damgası nı vurmuş düşünürlere öncelik ve son­
ralık tanıdık.
- Bazı çevirileri kend iniz yaptığınız halde
bazılarını, I k i, Oç, hatta a ltı arka daşın ızia
yaptınız, b una neden gerek d uydun uz?
- Çevirilerimin bir bölümünü Sabahattin Eyüboğlu ile
başbaşa, gönül gönüle verip kotard ık. Bunun dışındaki
çoQu ortak çeviriler, ayrı ayrı yap ılıp, dil bakım ından de­
netimimden geçmiş çevirilerdir. Bunlarda, çevirinin bir an
·
önce kotarılması iste!;ji ağır basmaktayd ı.
- Son yıllardaki yakın arkadaşların ız kim­
lerd ir?
- Son yıllardaki yakın arkadaşlarım, M. Başaran ve
Sami Karaören yan ı nda, otuz yılı aşkın süredir sık sık
kapımı çalan, sayıları yirmiyi aşkın öğrencilerim ve her
zamanki yakın dostlarımdır.
- Siz pekçok fest iva l ve k itap I mza
gün lerine katı l ıyorsunuz, ü l kem iz Insan ı n ı n
kitapiara bakış açısını an latır m ısın ız?
- Ülkemiz insanı -okuryazar tak ımı tabii- kitapla yakın
ilişki kuramıyor, özellikle 12 Eylül döneminden beri.
- Devletin k itap a lanındaki . katkı ları yeterli
midir, daha neler yapılması gerekir?
- Ü lkenin kaderine egemen politikac ı lar, kitap
düşmanlıQına prim verir durumdalar adeta. Devlet
yönetimini ellerinde tutanlardan bir kişi gösterebilir misin­
iz ki, belli bir düşünce konusunda bir kitabı olsun. Bu
bakımdan bir çorak ülkedir bizimki. Durum böyleyken,
devletin kitap üretimine ve satışında katkıda bulunması
söz konusu olabilir mi?
- Son kltabın ız, "Uzak Ya kın Anılar 1"
hakkında, a z da olsa bilgi verir · misiniz?
- Son kitabım Uzak Yakın Anılar 1 , bir tadımlık an ı lar
birikimidir, dört aylı k bir hapis yaşamımdan yola çıkıp,
çocukluğuma, ilk gençliğime şöyle bir kulaç atarak daha
yakın bir geçmişe el atma isteğimin öncü öncüsüdür
bence.
- Başka söylemek Istedikleriniz var mıdır?
- Başkaca söyleyecek bir şey bulamıyorum,
bağışlayın.
- Sayın Vedat Günyo l, sevg ili a ğabey, asıl
siz bağışlayın, çok t e şe k k ü r ederim,
sa ğolun.e
Karabük
 Dergimiz Kwı 'nm son on iki ayında yer alan Natardamar" bölümünde değişik
türde pek çok konuyu gündeme getirdik. Son bir yıllık birikimde ilk kez bir ya­
zarın, bir önemli sanatçımızm der/i - toplu çabası okurlara sunuluyor.
Bu sanatçımız Ahmet Naim Çıladır'dır.
Konya Sultanisinde bir öğrenciyken, öğrenim gördüğü ·kentte yayımlanan
Babalık ve Öğüt gazetelerinde ürünler yayimfayan Ahmet Naim 'in ağabeyinin
Zonguldak 'a atanmaswta bu kentin damarına bağll!nır. Ve ilk öyküsü KAHRA­
MAN 23 Mart 1 923 tarihinde yayıma başlayan Zonguldak gazetesinde yer alır.
Ahmet Naim 'in Zonguldak günleri zamanla dal - budak salarak bir ken tin
kendini dünyaya tanıtan önemli bir doruğuna ulaşır.
Karae/mas adı verilen kömürün bin bir serüveni, bu yanartaşın yaktığı nice
canlarm söndürdüğü ocaklar bıkıp usanmadan yazdığı yazılarda konu edini/ir.
Kömürün işletimindeki çarpıklığın boyutları, maden ocaklarının yüzlerce metre
derinlerdeki damarına kazma vuran madencinin yalnızlığı göçüklerin, grizu­
larm, ölüm ve ağıtlarm hüznü yapıtlarında boy verir.
Ahmet Naim, bir yerde Istanbul'da kalem efendisi olup, Babıali'de ünlü bir
yazar olarak yaşamını sürdürebilirdi. Oysa o bütün yaşamını, sevinç/erini,
hüznünü, a01farın1, yaşamma sokulan çaresizliği yeğleyerek Zonguldak 'a gitti.
Bir yerde gidiş o gidiş oldu. Öykü/er, denemeler, inceleme ve araştırmalar,
röportajlar, köşe yazıları yazdı. Bir kısmı bugün de aşılamayan yapıtlar
hazırladı. Yazınımızın en büyülü alanlarından özgün çalışmalar ortaya koydu.
Ahmet Naim Çıladır, Zonguldak 'ta yaşarken bir ipekböceği sabrıyla ko­
zasmı ördü. Dönemin önemli yazın adamlarına çalışmalarının önemini onayfat­
masını bildi. Evlat acısından, hapisanenin özgürlüğünü yok eden kötü
koşullarına, yüzlerce metre derinlerde ekmek adına yanartaşın damarına kaz­
y
ma sallayanlarm dramından, düşündüklerini du up gördüklerini yazmanın da­
yanılmaz sancılarına değin yoğun bir yaşamın içinden yazınımıza özgün bir
kimlik bıraktı.
Bir derginin 'atardamar' bölümüne sığmayacak, belki de kitaplar dolusu bir
yaşamdan bir sayfadır okurumuza sunulan.
Kwıda kalmışlığın hüznünü sevince dönüştürmenin, Kıyı 'nın bir görevi
olduğu düşüncesiyle yayımladlğımız yazwa emeği geçen herkese içten
teşekkür ederiz.
KlYI

13
 zongu ldak havzas1n1n özgün yazari
ahmet naim ç 1 lad 1r
e Mustafa KADEMOGLU
KIYI'nm dergici/ikteki soylu yan­
larmdan biri de "ANADOLU'DA KA Y­
BOLMUŞ, YA DA KlYlDA KÖŞEDE
KALMIŞ DEGERLER"e sahip çıkması­
dir. Özellikle :4 TARDAMAR: bu işievin
yoğunlaşt1ğ1 bir !XJIOm oldu. Benim bu
bö/Omde yer a/mama olanak tamyan
Ahmet ÖZER'e, yüreklendiren Mehmet
Yaşar BILEN'e, arşivlerini açan BAR­
TIN gazetesi sahibi Esen ALIŞ'e, /.
Behçet KALA YCI'ya, Doğan ŞADILLI­
OGLU'na, Behzat BARU6N0 ve Ahmet
Naim'in oğlu Sina Ç/LADIR'a teşekkür­
lerimi sunuyonım.
M .K .
özgeçmişi
1 904'de Istanbul'da do�du. EyOp
Sultan Reşadiye lıkokulu'nu bitirdikten
sonra öl:jrenimine devam etmeyerek
hayata atıldı. Yaşamını sürdürmek için
bir yandan çalışırken, bir yandan da­
Fransızcası nı ilerietmeyi sürdürdü.
Çeşitli beden işleri arasında kendi ken­
dini yetiştirme istemini yitirmeden ay­
akta kalmasını bilen Ahmet Naim, genç ı-.�.­
yaşır.da Zonguldak'a giderek oraya
Ahmet Naim Çıladır
yerleşti. Askerlik sonrasında Ticaret Istanbul, 1904 - Zonguldak, 24 Nisan 1967
Odası'nda memur olarak görev yaptı.
Daha sonra EKI'de Istatistik Şefli�i'nde
çalıştı. EKI müfettişlik kadrosunda iken, 1 957 yılında emekliye
ayrıldı.
1 930'1u yılların başında hikayeler yazarak yazın yaşamına
adımını atan Ahmet Naim için, 1 934 - 1 938 yılları kitap yayımlama
bakımından en verimli yıllar olur. Zonguldak Kömür Havzası,
bir Müstemleke Harblnln Tarihi ( Ekonomik Inceleme­
ler) Deflne, Uzun Mehmet (oyunlar) adlı dört kitabı bu
dön�mde yayımlanır. Ayrıca roman ve makale çevirileri yap���·
bunları gazetelere SON POSTA, -uzun süre Z?.nguldak temsıl?lı­
ğini üstlenc:fi- BARTIN, YENI ZOOGULDAK, 7 GUN, YURT ve DUN­
YA, YEDITEPE, YENI OCAK, YENI ADAM, TOPRAK gibi dergilere
gönderir. ö ..
1 933 yılında, Zonguldak HALKEVI'nin oluşturdu�u 'K MU­
RÜN BULUNUŞ'nu araştıran komisyonda, Hüseyin Fehmi IMER,
Tahir KARAOGUZ'la birlikte görev alır. (8 Kasım 1 829 olarak sap­
tanan bu gün, halen ZONGULDAK'ta KÖMÜR BAYRAMI olarak
kullanmaktadır.)
Ahmet Naim, 1 940 yazında dört arkadaşıyla birlikte tutuklan­
mış; Mehmet SEYDA ile birlikte nezarette geçirdikleri o gü� lerin�
"BISMILLAH" adlı öyküsünde konu etmiştir. Bartın gazetesındekı
yazılarından dolayı da zaman zaman kendini mahkeme kapıların­
da bulmuştur. Mehmet SEYDA: "Bu olaylar nedeniyle çevre­
alnin selamı sabahı kesmesine aldırmıyor gibi görünse
de, bu ona çok dokunuyordu."1 demektedir. Büyük o�lu Fa·
rabrnin genç yaştaki ölümü, küçük o�lu Sina'nın sa�ırlaşması,
eşinden ayrılması, kara yazgısının ürünleriydi. Içki severliği, bu
yüzdEm bir düşkünlüğe dönüşmüştü.
14
*
O, I stanbul'da do�du ve Zongul-
dak'ta yaşadı. Ölüm onu Zonguldak'ta
yakaladı. 63 yaşın ana çizgileriyle öy­
küsü budur. Yeditepe dergisi Sayı: 1 34
(330) Haziran 1 967, s.5 ölüm haberini
Do�an Şadıllıoğlu'nun bir söyleşisiyle
vermişti. Ahmet Naim'in yaşam öyküsü
aynı zamanda Türkiyeli yazarın, sa­
natçının talihsizli�i sorunudur. Acı, ama
ne yazık ki gerçek budur.
yaz1n1m1zdaki yeri
Hikfıyelerinde, yaşadı� ı çevre Zon­
guldak ve yöresinin insanını konu edi­
nen Ahmet Naim, Anadolu'daki kapalı
çevrenin asılsız göreneklerini, boş
inançlarını, kaba baskısını çok etkin ve
yalın bir biçimde sunmuştur. Gözlem­
cili�i hemen farkedilen yazarın, sıcak,
insancıl duyarlığı ile açık ve usta bir kur­
gu gücüne de sahip oldul:ju görülmek­
tedir. Bu nedenledir ki hikayelerinin sa­
natla bezenmiş belgeler olarak değer­
lendirilmesi gerekiyor.
24 Nisan 1 967 günü Zonguldak'ta
yaşa-mını yitiren Ahmet Naim'in
ölümünden sonra ÇIG dergisi onun için
öz�l sayı düzenledi.2
*
_
Ahmet NAIM�n hikayelerinde "ÖLÜM" temasının a�ır bastı�ını
görüyoruz. Bu son derece doğal. Çünkü onun yaşadığı çevre ZO­
NULDAK, yanartaş bulunalı beri hep a�ıtlara yakın durmuştur. Ma­
den ocaklarındaki su baskınları, göçükler, işçilerin ateşnefes de­
dikleri GRIZU patlamaları, günlük olaylardan ve ölüm nedenlerin­
den biri olarak yaşanmıştır hep. Mehmet Sayda: "Bizim Zongul·
�
dak'ta çalışıtğımız yıllarda, Etlban 'a glde_� bl r aylık
raporda şu türnce yer alıyordu: Agır End� strl.nin b u
tehlikeli çarkı, alınan bütün tedbirlere ragmen sa_? l �
Insan kanı Içmeden dönememektedlr. Bu ayın olu
sayısı 9'dur." diyerek konuya açıklık getirmektedir.3
_
Hikayelerinde, yöresel �öyiO tipleri�in, yöres�l törelenn yer al­
-
mas ı ; yeraltı dOnyasını (ocaklara inerek, orac;1aki msanlarla yaşa­
yarak gözleyip öykOlayerek do�allı�_ıyla) yansıtması, Ahmet Na­
im'in özgün yanını oluşturmaktadır. UniO olduktan sonra rahatlıkla
ocaklara giremeyece�ini çok iyi bilen Ahmet Naim, dostlukları ne­
deniyle de uzak - yakın köylerdeki düğünlere giderek, daha rahat
gözlem ve birikim sa�layacak rahatlıQı bulu�� rdu. Bu nede � l�
_
yapıtlarında, kömür ocaklarının bu� ulu gızemını, somut emeğını,
kömür kokusunu duyumsar insan.
Sina ÇILADIR, 'Ereğli GünlüQü' (UYANlŞ gazetesi 1 Zonguldak
Al:justos '90)nde şunları yazmış: "Tiyatro sanatçı_�, Yaman OKAY
•
tarahndan 'ARKADAŞ SEVGISI' adlı öyküsü (7 GUN, 1 942) senar­
yolaştırılacak. 'TOPRAGA DÖNÜŞ'ün de sen�ry�l �şmasını ken­
disine önerdim. Babam, bir gün, yeraltı emekçılennın olanca ger­
çeklikleriyle hatırtanacağını, buram buram ekmek v� e�ekçi ko­
kan bir yeraltı filmi çıkaca�ını biliyordu. O günler geldı galıba... Gel
de sevinmaL •
 * dünyasının ilgisine sunmaya çalıştım. Ne ses, ne bir nefes!..
Ahmet Naim, yerel gazetelerde yazdığı güncel yazılannda
(özellikle BARTIN gazetesindeki 'HAFTANIN IZLERI' sütununda
KANCA rumuzu ile uzun süre yazdı) Zonguldak yaşamından kesit­
leri, politik, sosyal ve kOitOrel etkinlikler ve yerel hizmetler konu­
larındaki görüşlerini dile getirdi. Yakın çevresinden esinlenip, fan­
tezi karışığı, mizahi anlatımla öyküsel yazılar da yazdı Bartın'da.
Çevirileri, inceleme - araştırma yazıları, gezi notları sundu okur­
lanna. Bu onun çok yönlü ve yoğun bir ilgi alanı içinde yaşadığının
belgesldir.
Ahmet Naim, anılarını SONPOSTA gazetesi'nde yayımlan-
dığını yazmışsa da, hangi tarihlerde olduğunu belirtmemiştir.
ahmet naim (çllad.r)in
yaz1n öyküsü
Tek caddeli bir şehir ZONGULDAK: "Açılmış yerin altında 1
Sayısız kanlı - kara kapak 1 Bu kapaklar üstOne kurulmuş ZON­
GULDAK." (Mehmet Sayda). Bu ZONGULDAK'ta bir AHMET NAl M
yaşamış ... Ne yazık ki ZONGULDAKLI, bugüne kadar bu güzel in­
sanı, değerli ve özgün yazarı gün yüzüne çıkarmak, yaşatmak
değerbilirliğinden yoksun kalmış ...
* catigil'in ZONGULDAK YILLARI, Ahmet NAIM'Ii olmalıydı. Bunu,
1 989 Mart başlarıydı. Ahmet ÖZER, KlYI için BARTIN gazete-
sini araştırmamı önermiş, beni özendirip yüreklendirmişti. BAR­
TIN'ın ciltleri arasında kaybolduğu m o günlerde 'YE RALTl NDA 45
YIL - Maden Kurdu ETEM ÇAVUŞ' öyküsü ilgi mi çekti. Çünkü Etem
YEMELEK, bir DEVREKLI 'ydi. Öykünün yazarı KANCA (Ahmet
NAIM)'di. 'YERALTI ŞEHR!' ile ilgim yoğunlaştı. Sadi Yaver ATA­
MAN'ın onu tanıtan röportajından sonra da konuyu BI LEN ve
ÖZER'e aktardım. Bu arada da Ahmet Naim'i ölümünden 22 yıl son­
ra ilk kez, DEVREK POSTASI'nın sanat sayfası'yla yeniden yazın
Ahmet Naim Çıladır'm pek çok ürününe yer veren, 1943 1950 yılları arasmda
·
Zonguldak'ta yayımlanan A Karauğuz'un yönettiği DoGU gazetesi. (Arslan Pu·
fathaneli'nin arşıvinden)
*
Nisan 1 990'da oğlu Sina ÇILADI R'a, Ahmet NAIM'Ie ilgili ne
varsa, bana ulaştırmasını isteyen bir mektup yazdım . . Sina mektu­
buma şu yanıtı vermişti : "Ahmet NAIM'in sanat mirasına, 1 971
yılında siyasi polis elkoydu : Sarı ve kareli defterler... Eski Türkçe
yazılı ... Yayınlanmamış radyo ve sahne oyunları . . Yayımlanma­
mış birkaç hikaye. . . Eski kitaplar, benim kitaplarım, araştırmala­
rım, "Zonguldak Havzası'ndaki Işçi Hareketlerinin Tarihi -2-" araş­
tırma kitabımın müsvette ve dökümanları ile birlikte yok oldu. En
son SELIMIYE ADLI MÜŞAVI RLIGI'ne gönderildiğini öğrenmiş­
tim; orda kayboldu. Hem de, anam'ın armağını bir bavulla birlikte.
Bu bakımdan bende, Ahmet NAIM'den kalma hiçbir şey yok; fo­
toğrafı bile! Sizlerin de ilgisi olmasa Ahmet NAIM'i (bir anlamda ya­
şamını Zonguldak'a vermiştir) ZONGULDAK'ta bile kimseler anım­
samayacaktı. O, yaşamının son yıllarında buna alışmıştı; yahut
öyle görünüyordu. Bizim alışamadığımızı görse, duysa sevinir
miydi?"
*
Behçet N ECATIGIL Hocamın 'EDEBIYATIMIZDA ISIMLER
SOZLÜGÜ' kitabında vardı adı : Ne ki yeterli bilgi yoktu. Oysa Ne­
ÇIG dergisinde yayımlanan Necatigil'in bir mektubu, açığa çıkardı :
"Sayın Ahmet Nalm Çılad ır, sizi tabii biliyorum. Şu an
hatırlayamıyorum, tanışlık m ıydı. Orda, 41 - 43 yılla­
rında Iki yıl öğretmenllğlm var. 4. kez basılacak kita·
bım Için dergi ve kitaplarda bulamadım; bir biyograflni·
zl rica edebilir miyim?" ( 1 2 Şubat 1 967 tarihli mektup).
Daha sonra BARTIN gazetesi yönetmeni Esen ALlŞ, "BIR YU­
DUM SOLUK" ve "KUDUZ DÜGÜNÜ" adlı kitaplarını armağan edin­
ce onu, eserleriyle de tanıma olanağını buldum. "BIR MÜSTEMLE­
KE HARSININ TARIHI", "UZUN MEHMET'TEN BUGÜNE ZONGUL­
DAK HAVZASI", "UZUN MEHMET" ve "DEFI N E" adlı kitaplarının
yayınlandığını da 'BARTI N' gazetesinde çıkan duyurulardan öğ­
renmiştim, ÇIG, YEDITEPE, YENI OCAK dergilerini ise DOGAN
ŞADILLIOOLU ulaştırınca, kaynakçam zenginleşmiş oldu.
*
KUDUZ DÜGÜNÜ'nün önsözü'nde Mehmet SEYDA, son sözü
söylemiş: "Bu kitabı ilgi görürse, sıra öbür hikayelerine gelecek:
Gelecek mi? Ne yazık ki gelmemiş...
Sina ÇILADIR'ın mektubu duruma açıklık getiriyor: "Geçen­
lerde H Ü R RiYET g azetesi arşlvi'nden '7 GÜN'de ya­
yımlanmış 'TOPRAGA DÖN ÜŞ' adlı romanı lle 'KÜMÜK
AVRAT', 'ARKADAŞ SEVGISi', 'SIRAT KÖPR ÜSÜ' gibi
bir kaç hikayesini çıi<arttık. Tanınmış bir Iki kayınevl,
•
'Toprağa Dünüş!ün dilini eskimiş buldu. (ki haklıydı­
lar; yayı n lanışı üzerinden neredeyse yarım yüzyıl
geçmiş) Şu an pazar bulamayacaklarını söylediler.
Hikayeleri Ise, sinema oyuncusu, san atçı Yaman
OKAY'a verdim. Romanı da Istedi. Bakalım ne çıkar?"
Oysa 'ZONGULDAK HAVZASI' kitabı için Ahmet NAl M: "Bin bir
müşkülat içinde yoksulluğunu acı acı anladığımız rehberliği yapa­
bilirse . . BütOn emeklerimin, karşılaştığım güçlüklerin manevi kar­
şılığını işte ancak böyle bir haz ödeyebilecekti" diye belirtiyordu
duygularını.
Ne yazık ki, bu dileği ölümünden bunca yıl sonra da yeterince
gerçekleşebilmiş değildir.
*
Zonguldak'ta 'YENI OCAK' adlı dergi, 1 965 yılında yayın haya-
tına girer. Bu dergide, 40'1ı yılların ünlü öykücüsü Ahmet NAIM'in,
yeniden edebiyat çalışmalarına başladığını görürüz. Böylece Yeni
Ocak, bu sanatçımızın anımsanmasını, adının sanat çevrelerinde
yeniden yankılanmasını sağlar. Çünkü, 1 940'1ı yılların başlarına
kadar edebiy'atımızın konusu dışında kalan, yeraltı ve çalışanlarını
(madeni ve madencileri) ilk kez 'sanat'a Ahmet NAl M sokmuştur.
Ayrıca 20'1i yaşlarında 'ZONGULDAK HALKEVI'nin yayın komite­
sinde gÖrev alan ÇILADIR, Sabahattin All ve Orhan KEMAL'le bir­
likte 'TEZLI HIKAYE'nin öncü yazarlarından biri olma özelliğine sa­
hiptir.
15
 *
ZONGULDAK, sanatsal geleneği ve birikimi olan bir kenttir.
1 940'1ı yıllardaki sanatsal yoğunluk ne yazık ki 50'1i yıllarda
görülmemiştir.
*
"Büyük sanatçı olmasına karş ı n , Ahmet NAIM taşrada
kalmıştır. Eğer lstanbul'a taşınmış olsaydı, bugün Türkiye'nin en
büyük sanatçılarından biri olurdu. Taşra adeta törpülüyor insanı.
Soyutlanıyorsunuz bir yerde, günışığına çıkamıyorsunuz." 4
(Doğan Şadıllıoğlu ile söyleşi)
250 KURUŞ
* AYLlK SANAT DERGiSi
Şair: "Zonguldak cennet kokan 1 Müşkül kentidir emeğin 1
Uzun Mehmerten beriye 1 Madenci cehennemde rehin." diyor.5 Ya­
nartaş'ın acılı yazgısını dile getiren bu dizeler, bir anlamda Ahmet
Naim'i de anlatıyor. Istanbul'da doğan, gencecik yaşında Zongul­
dak'a gelen, ömrünü buraya veren ve yaşam ı n ı burada yitiren
ÇILADIR, mezarıyla, ZONGULDAK'ta yazdıklarıyla dergi - gazete
sayiaiırında rehin kalmış adeta. Bu inceleme - araştırma yazım ız, AHMET NAİM
diyelim ki onu rehinden kurtaracak ilk adım olsun ... i ç i n
*
1 990 aralı k sonlarında bir madenci grevi yaşadık. Bu grev ÖZEL SA YI
şunu vurguladı bir kez daha: "Zonguldak'ta ocaklar, 1 9.yy
ocaklarını hatırlatan bir atmosfere sahiptir." Madenci ,
'insanca yaşamak' uğruna bir grev yapıyordu. Bir anlamda grev,
Ahmet Naim'i de güncelleştiriyordu. Çünkü yazan - çizenler,
( 191)4 1967 )
sürekli olarak ocak içi yaşamının, Ahmet Naim'in yazdıklarından
-

pek farklı olmadığını anlatıyordu.

*
�--�--·----·------·----- ����
·zonguldak'ın kara yazg ı s ı : KÖMÜR I ŞÇ I LIGI. . . Zonuldak-
lı'nın karayazgısı: Yerin altındaki KÖMÜR IŞÇISI. .. Zonguldak­
l ı'nı n kara haberi: GÖÇÜ K ve GRIZU . . . Zonguldaklı'nın kara sev­
dası : INSANCA YAŞAMAK." diyorlardı.
*
Ahmet Naim'in öyküleri de böyle sürüyordu. Ama sözcükleri
farklıydı sadece... Üstelik Ahmet Naim, Yeraltı dünyasını ocaklara
inerek, onlarla birlikte yaşayarak yazıyordu. Çünkü madenci ma­
hallesi 1 0 Temmuz'da oturuyordu. Eski maden işçileriyle arka­
daşlıklar kuruyor, dost oluyordu. Ahmet Naim'in asıl ünü de bura­
dan geliyordu ...
* yılların Zonuldak'ında çıkmasına karşın sanat ve kültürün özellikle
En son hikayelerini 1 946'da yayımiayan Ahmet Nai m ,
1 950'1erden 1 965'1ere kadar suskun kalıyordu . Bu suskunluğun
nedenleri arasında tutuklanmaları, işsizliği, DP'nin silindirinden
geçmesi yer alıyordu. Oğlu Sina, 1 960 başlarında bu suskunluğu­
nun nedenini sorduğunda babasından şu yanıtı alır: "Ikinci dünya
savaşı içinde ve sonrası, anti - faşist direniş hikayeleri de yazmak
istedim , yazdım da. Ne ki bunları yayımlamak olanağını bulama­
dım. 'Büyük lkram' bunlardan birisidir. Yazdığım direniş hikaye­
lerini yayımlama olanağını bulamayışım çok etkilemiş, çok üzmüş­
tü beni. Sonra büyük kentlerdeki dergilerle, yayınevleriyle dost­
larımla yeterli kadar canlı bağlar kuramamıştım. Bunun başlıca ne­
deni, Zonguldak'tan bir türlü ayrılamayışımdır. Herşeye rağmen
ayrılabilirdim tabii ; ama olmadı işte. Üstelik seviyordum bu yöre­
yi. .. Sanat merkezlerinden uzakta sanat yapabirnek oldukça güç.
1 946'1ardan sonra hikaye yayınlamayışımın bir başka nedeni de
günlük yazmak zorunda kalışı m. Gazetecilik, bana kalırsa, este­
tik yönünü yok ediyor sanatçının. "6
* dizi yazıyı derginin birkaç sayısında yayımlar. Bunun yanında Fu­
1 965 / 1 966 dönemi, Yeni Ocak'ta, 'ATEŞ NEFES"i yayımlanır.
Bu ise onun yeniden dirilişi olur. "Sanat Kaygısıyla" yazdığı ve der­
gi sayfalarında kalmasını istemediği hikayelerini ( 1 5 adet) Hüsa­
mettin BOZOK'a (Yedipete'yi yönetmektedir) gönderir bu dönem­
de. 'bir Yudum Soluk' ve taslak halinde kalan bir romanı da bu dö­
nemin ürünlerindendir. Ölümünden sonra bu onbeş hikayenin ?'si
'KUDUZ DÜGÜNÜ" adıyla Mehmet SEYDA tarafından kitaplaştırı­
lır. Birçok yazarın birbirini çelmelediği, birçok derginin ve yayınevi­
nin bir 'ahbap çavuş'lar oluşturduğu bir dönemde SEYDA'nın bu
tavrı bir erdem ve değerbilirlik örneğini oluşturur. 7
Sina Çıladır/Behçet Necatigii/Enver Bayam/irtan Yalçın
Doğan Şadıllıoğlu/ Ahniet Naim/Sedat Simavi/Gülhan
o/Mahonat E rg ü n
"doğu"da ahmet naim ç1lad1r
Tahir Akın KARAUGUZ'un sahipliğini ve yöneticiliğini yaptığ ı
Zonuldak Karaelmas Basımevi'nde basılıp, 1 943 yı lında okur­
larıyla tanışan DOGU gazetesi (dergisi), o yıllarda Zonguldak'ta
yaşamını sürdüren Ahmet Naim'e de sayfaları nı açar. Dergi o
de edebiyatın nabz ı n ı tutan bir yayın organı olur. Tek partili
döneminin Halkevleri dergileri koşulunda bir özellik taşıyan
DOGU'nun görebildiğimiz pek çok sayısında Ahmet Naim'den
değişik türde ürünler yayımlanır.
Bir başka yaz ı kon usu olabilecek bu say ı ları ilk kez
görebilmemizi sağlayarak yazı mıza kaynak oluşturan Sayın Ar­
slan Pulathaneli'ye içten teşekkür ederken, bu yazıda, salt·sözü
edilen ürünlerin başlıklarını vermekle yetiniyoruz:
Havzamızın Kömür istihsali Eksiimiyer Artıyor
Sütanne (öykü) Kolcu (öykü) lkramiye (öykü)
Ekmek Geliyor ( öykü) Bir Memur ( öykü) G ü n l ü k
Hayat (öykü)
Hüseyin Rahmi ile Nasıl Tanıştım, il Genel Kuru lun­
da Zonguldak köm ü r Havzamız Dr. Emin Bellğ'ln Belli
Olmayan Kabri.
Ahmet Naim Çıladır, aynı zamanda derginin yönetmeni A. Ka­
rauğuz'la birlikte, "ZONGULDAK KÖMÜR HAVZAMIZ" üzerine bir
zuli' n i n Duası B a rbaros Hayrett i n , Yirmi Dokuz Y ı l
O l m u ş , Yeni B i r Yıldız Doğdu, Bizde Böyle Adamlara Va­
tansever Derler, Fevzi Çakmak, Recep Peker, B i liyoru m ,
Zonguldak Gazetesi başl ığını taşıyan yazıları d a DOGU'nun
sayfalarında yer alır.
ahmet naim'in "bartm"ll y1llar1
Sadi Yaver Ataman, Ahmet Naim'le yaptığı bir röportajda, onu
şöyle tanıtıyor: "Tatlı gülüşü, yüzünde samirniyetten emin oldu­
ğum bir sürü manalara karışıyor. Iki göz kuyruklarından şakakla­
rına doğru çizgilenen vakitsiz buruşuklar, saçının perçemi daima
üzerine dOŞim aln ı n ı n çizgilerine kaşlarının sivri ucunda karışa­
rak, gençliği ile adeta alay ediyor. Gözleri sıkı bir nezlenin nekahe­
tini geçiren hastalarınki gibi çakmak çakmak, hafif kırmızı. .. Bir
zeka sembolü olan sivri bumunun iki yanındaki hatlar ince dudak­
lan ile kaide)eşen Oç 'dıl'ı mOsavi bir müsellese ne kadar benziyor.
yalnız olsam Iyi, bizim lbrahlm Cemal de beraber.
I stanbul'daki mu h a rrlr arkad aşlardan Hüseyin
Avnl, gazeteelliği n en derll toplu ve en veclz ·ıarlflnl
yapan adamdır. O der ki:
Gazetecilik, sert rüzgarlı bir havada kotra kullan­
•

Bir yanı muhasip; bir yanı kfıtip ve her tarafı pişkin bir gaZeteci ve
muharrir, ince kıyım bir genç. •8
Bu röportajda, Ahmet Naim, yazarlık öyküsünü şöyle anlatı­
yor: "Mektep sıralarında güzel yazı yazmaya h eveslm
vardı. lık yazımı mektepte çıkardığımız' 'Hortlak' Isimli
mlzah gazetesine yazmıştım. Bugün bir kaç gazete
(yerel ve ulusal), bir kaç mecmuada fıkra, hikaye ve
mad d e neşredlyorum. B artın'da ve Yeni Adam'da
hlkayeler. yazıyorum."
Bartın'daki "Haftanın lzleri"9 sütununda hikayeciliği konusun­
da da şunları söylüyor: "Ben hikayeyl hayallerin uydurma
vakaları telakki etmem. Yalnız önüme çıkan değil, be­
nim önüne çıktığım bir sürü hadise, benim için, yaza·
cağım hikayenin en hakiki mevzu udurlar. Bu mevzuu­
ların Içine gömüldüğüm, beraber yaşadığım da olur.
Hlkayecl demek, aynı zamanda folklorcu da demektir.
Cemiyet hayatını analiz edebilmek Için onun yara­
larına parmak basmak, yalnız dıştan ve Iyi taraflarını
değil, kötü taraflarını, hakiki mahiyetierini de görerek
meydana koyab ilmek hünerdl r... Işte oturduğum
yerden yazmaya çalıştığım hikayelere vermek Iste­
diğim kıymet, üsl up, teknik, fikir Itibarıyle olmasalar
bile hakikale uygunluk itibariyledir."
•
maya benzer. Eğer rüzgara göre yelken kullanmasını
bllmezs�n devrilmak an meselesldir.
Haftanın Izleri'ni ilk kez (B. H. lmzasıyla) Zongul­
dak gazetesinde yazmaya başladım; 'BARTIN' gaze­
tesinde kemale etdl. Kemale (olgunluk) erdi diyorum;
sık sık mecburi tatlle çıkan bu gazeteden sonra, sık
sık yazma Imkanını Bartın'da bulduğum Için.''
*
Haftanın Izleri, Kancasız yayınlanmak durumunda kalınca,
buna gönlü razı olmayan lbrahim Cemal Aliş, bu kez ·canca• rumu­
zu ile sOrdürür sütunu ve çok sürmez, sütun Kancasına yeniden
kavuşur.
*
Ahmet Naim'in Bartın'daki yazı ve öykülerinden, yaptığı çevi-
rilerinden şöyle bir dizi oluşuyor:
çevi rileri
YERALTI ŞEHRI (Fenni Roman - George PRICE, (sayı : 567) 1
Ileri ile Gerinin Çarpıştığı Memleket, ISPANYA - Madeleine JACOP
(say ı : 574) 1 MUSTAFA KEMAL - PETIT PARISIEN'den bir MA­
KALE 1 EKONOMIK YAZlLAR - BOLLUK IÇINDE SEFALET (Dizi
yazı) 1 DEVREK MAHYASINDA NELER GöRDÜM?
h i kayeleri
1 - Mizahi tipik hikfıyeler: CEMAZIYELEVVEL (sayı : 357) CE­

Sadi Yaver Ataman'ın. söz konusu röportajında; "Ahmet

MAZIYELAHIR (duyurusu var, yayınlanmamış) TUFEYLI (sayı:
Naim'ln asıl hususlyetl, etraflı görüt ve hayatın ka­
325) 1 DEFINE (oyunlaşan öyküsüdür)
rakteristik taraflarını ve Içyüzünü sezerek buluş ka·
2- Geçmiş Günlerin lzlerinden : HAFIZ HAN l M (sayı: 389) 1
blliyetldlr. Orjlnal ve sürükleylcl bir üslupta konuş­
GöZDAGI (sayı: 393)
tuğu kadaj, yazmasını da bilen bir adamdır. Bu clhetl
3- Saltanat Devrinde Maden Amelesi adlı seri: IKI HAMIT (sayı:
fıkra ve hlkiiyeletlndekl en belirgin bir özelllktlr. HI·
428) 1 YERIN ALTI ve ÜSTÜ (sayı: 429) 1 MADEN KUYULARlNDA
kayelerinde rol verdiği kişiler, Içimizde yaşayan tip­
YARIM ASlR (sayı : 574) 1 20 LIRA MÜI<AFAT (sayı : 422)
lerdir. Hikayelerinin sosyal bakımdan benzerlerini ha­
4- Tipik Hikfıyeler: CÜNBÜŞ (sayı: 318) 1 ŞÖHRET H l RSI 1 ÜÇ
yatta her · gün görmekteyiz. Kültür seviyesini, görüş
DERDlM VARDI (sayı: 425) 1 BIR BONO HIKAYESI (sayı: 555)
ve zekastnı lnklşaf ettirecek kadar Fransızca takip
5- Haftanın Izleri: CUMHURIYET ONÜÇ YAŞlNDA (sayı: 5 1 8) 1
edebilen Ahmet Nalm, tercümelerinde bile Ince zeka­
BOZOMBO (sayı : 580) 1 RADYO 1 BELEDIYE TOPCU (sayı: 550) 1
sının ve çekici üslubunun hayranlığını uyandırırdı." de­
BEDRI GÜNERI (sayı: 694) vb ...
mektedir.
6- Gezi - Inceleme: BIR HAVA YOLCULUGU (sayı: 645) 1 MA­
Ahmet Naim, yazma alışkaniiğı için de şunlan söylüyor: "Mev­
zuyu tasarlamak, planını yapmak, katada Iyice yağur­ DEN KÖMÜRÜNÜN TARIHI (sayı: 658)
mak gerek. Fakat ben, çok kere, oturdum mu tasar­
ladığım mevzuyu lkmal etmiş olarak kalkarım."
Ahmet Naim, 'Haftanın Izleri' için de şunları yazıyordu köşe­
sinde: "Okuduğunuz& takip edlldiğlnlze, harcac!ığınız
kafa enerjisinin boşa gitmediğine en güzel bir delildir
bu yazılar. Zaten yazıcı lığın bir çok muhatarasına Sedat Simavi'den Size iyi bir

mahrumiyeline filan rağmen, tadına doyum olmayan Oim Kitapçı Semih

manevi zevkl de bunun burasında ya Bartın'da çı­

..•
Ahmet Naim'e A. B. çok
hareketini �renmış
ı

fı.. 9 nlacıık zııt

sir olmuş. Doksan

�
Romanıı•ı:<:r
kan yazıların Işaret ettiğim h ususiyetlnl bildiğim Için, okumuş. Bana gf'tı r dı Ve bin
varlık vergisini vermek
ıün varını yo\1unu ip:ltek
dereden su getirerek kendı tn­
r

bu fıkraları gazeteye vaktinde yetiştirmeye azami bir "aşki" olmadı{Jı için ts

sine rağıu·m sııf benim be!}
di{Jrm bir eseri basmak arzu
dikkat gösterlrlm. 'Haftanın Izleri' bir hafta boş kalsa f'ıti{Jini söyledi.
•
Tepe
söylemeye bilmem
ile romanınıza talip oldu. B

Içimi bir üzüntü kaplar; o haftanın yazı faaliyeti ne ka·

de ötekine inat. ro.nanın ı z
var mı7 Romanı elindon
mak için senıbolik bir ücr
ı ve kendisini ,d efeıtim... a
dar çok olursa olsun yine kendimde bir boşluk ve ··Dişi kuş•' gibi gençliğin ruhu
lan elli lira vermf'lsi kAfi
{Junu söyledim. Bana d

boşalma duyarım. parayı verdi. Size telfen

vafe gönderiyorum Elli
Bu hafta 'Haftanın Izleri'ne ne yazacağım diye dü­ bizim BayH Nazif Ayta n·
atınız. ve Semih LUıfü B(
şünüyorum. Mevzu yok mu? Var. lakin, bu düşünce bır makbuz gönderin·z.

arasında yine düşünüyoru m : falan şeyi yazsam filan­

ca kes darılacak. lık karşılaşmada:
•Kanca'nın ucu bize de ml takıldı? diye takaza ya­
pacak. Şunu yazayım, o zaman da Bay küplere bl­
••**

necek. PekAla, Belediyenin şu müzmln elektrik Işini

ele alayım ve 'evlerlmlzde lspermecet mumu sakla­
maktan ne zaman k urtulacağız.' diye sorayım. Üzerln·
de Matbuat kanununun 30 uncu ve Türk Ceza Kanu­
nu'nun iki yüz kaçıncı maddesi yazılı bir mahkeme eel·
biyle burun buruna gelmek Ihtimali mevcut! Hem de
17
 .. bart•n .. dan
HAFTANIN IZLERI
"cumhuriyet onüç yaııında"
Ne idk, ne okiık?
Bir yarım müstemleke .. ecnebilerin kasalarını dolduran açık bir
pazar.. garp sanayiini besleyen bir hammadde memleketi.. gırtla­
Oına kadar borca batmış ve bu borcun faizlerini karşılamak için en
bereketli gelir kaynaklarını emperyalist devletlerin hırs ve iştihası­
na bırakmış, düyunu umumiyeli, kapitülasyonlu bir memleket!..
Bu memleket, Osmanlı lmparatorluOu'nun TOrkiye'sidir.
Siyasal, finansal ve ekonomik isiikialine sahip bir yurt .. bere­
ketli topraklanndan yer yer ulusal sanayiin birer sembolü gibi baca
fışkıran mübarek bir yurt parçası.. dOzgün maliye, denk bütçe . .
gelirkaynakları ulusal mentaatlere akan düyunu umumiyesiz,
kapitülasyonsuz bir memleket. .
Bu, cumhuriyetin Türkiyesidir.
"Türk, Ermeni, Rum, Musevi hep Osmanlı, hep kardeşiz".
Bu parça, Osmanlı mekteblerinde okutulan şarkılarla Türk
çocuouna ö{ıretilen Osmanlı milliyetçiliOi düsturudur.
"Türküm. DoOruyum, çalışkanım. Yasam: büyüklerimi sev­
mek, küçüklerimi korumaktır. . ."
Bu da, Cumhuriyet rnektaplerinde Türk çocuOuna belietilan
"Türkün amentüsü"dür.
"Düşlii rahmi maderden Osman"
"Dört yüz arslandan bu vatan kaldı bize yadigar".
Bu Osmanlı taih telakkisidir.
"Türk" en eski bir tarihe ve eski bir medeniyete sahip bir millet­
tir; cihana medeniyet taşımış bir ulustur.
Bu da cumhuriyetin tarih telakkisidir.
Cumhuriyetin yapııoı inkılablar o kadar çok ve o kadar baş
döndürücüdür ki, söze başlarken söylediOi gibi bu satırlar ana hat­
lardan bazılan nı bile çizmeoe kafi d90il.
Kanunlarda inkılab, kıyafeıte inkılab, yaşamda inkılab, kültür-
de inkılab . . . inkılab, inkılab!..
Ve,
Türk topraklarında Türk bayraoı.
Türk sulannda Türk bayarğı,
Türk göklerinde Türk bayraoı. ..
Işte, on ikinci yıldönümüne erdiOimiz cumhuriyet buqur.
Zonguldak: Kanca
barti n'dan ahnt1lar
DUYURU (Bartın gazetesi sayı 656)
"Yazarım ız Ahmet Naim'in (KANCA)- arkadaşı Celal BORA ile
birlikte yazdıkları "UZUN MEHMET" isimli dört perdelik oyunu,
Cumhuriyet Halk Partisi Genyönkurulunca, Halkevleri sahneleri
için oyun olarak seçilmişti. Bu eserin basımının bitmek üzere oldu­
O unu ve parti kanalıyla Halkevlerine dağıtılacağını öğrendik. Bilin­
diği gibi bu oyun, ilk kez ANKARA HALKEVI'nde, sonra da 'ZON­
G U LDAK HALKEVI'nde aynanmış ve büyük ilgi görmüştü. Hav­
za'da kömürü ilk bulanın UZUN MEHMET olduğunu ortaya çıkaran
da Ahmet NAIM'dir. Kendilerini kutluyoruz.
*
'ÜÇ DERDlM VARDI'dan bir bölüm:
"Benim Oç derdim vardı: Anamın burnu, Kerime hanımın karnı,
benim de cebim . . . Bunlardan ilk ikisi ameliyat ve ciddi tedavi ile
geçen arızi dertler. Sonuncusu ise - Yunus Nadi Bey gibi asrın Ka­
run'unu istisna edersek - bütün meslektaşiara mukadder ezeli ve
ebedi illet ZÜGÜRTLÜK." (Bartın gazetesi, sayı : 425)
MADEN KUYULARlNDA YARIM ASlR
toprak kurdu elem çavu ş ı o
- Elma kurdu d90ilim be n ! Ben toprak kurduyum , işçiyim, işçi!
Baba evinden madenierden dört yaşında, kendi unumla. kendi tu­
zumla ve kendi çarığımla geldim.
Elma kurdu olmadıOını söyleyen adam, yeraltı işçisi Eteriı
Çavuştur. Pardon! Size Elem Çavuşu tanıtmadan önce, sözlerini
nakle başladım . Bir halk çocuğu olduğum için, ne de olsa protokol­
de noksanlarımız oluyor. Masaadenizle ewela işi tamamlayayım:
Elem Çavuş, şimdi altmış yaşındadır. Fakat yarım asrı on yıl
18
aşan yaşına bakarak Etem Çavuşu artık köşe minderinde pinek­
lemeOe namzet bir ihtiyar zannetmeyiniz; aldanırsınız.
Iri kıyım bir gövde, geniş omuzlar, sert çizgilerle bezenmiş ve
kı na ile beyaziiğı giderilmiş saçlar.
Işte "Bartın" karilerine, yeraltında geçen kırk beş yıllık iş ha­
yatının akislerini canladıracak, maden kuyuların ın acı, tatlı taraf­
larını, başından geçen ve şahidi olduOu bir çok korkunç maden ka­
zalarının en enterasanların ı anlatacak olan adamın muhtasar bir
portres i.
Işte Etem Çavuş da geldi. Yeraltı kurdunun elindeki bastonu
hayli garib buldunuz anlaşılan .. Bir taratı küçük bir kazma, öbür ta­
rafı küçük bir çekiçten ibaret, çelik bir sap altında uzun bir çubuk!
Bu acayip basicnun büyük martetleri vardır. Etem Çavuş, bu bas­
tonla ocak hBOlarının sağlamını, çürüğünü ayırdeder.
"Ocak bağı"nın ne olduğunu bilmem biliyor musunuz? maden
işlendikçe altı oyulan toprak tabakalarının çökmemesi için galeri­
lere, tersine dönmüş bir ·u· şeklinde vurulan direkiere "bağ" derler.
Etem Çavuş, altı oyulan koca dağlan sırtında taşıyan bu direklere,
işte o elindeki acayip bastonun çekiç tarafıyla vurur. Bu vuruş,
tıpkı bir piyanistin piyano tuşlarını yoklaması na benzer. Tuşuna
dokunulan akortsuz bir tel, nasıl ki düzensiz bir sesle "ben bura­
dayım" derse, bastonun çekiç tarafıyla yoklanan direk bağları da,
sağlamlıkları nı, çürüklüklerini öylece açığa vururlar.
kitaplari hakk1 nda yazilanlar
BIR YU DUM SOLUK:ı ı (7 GÜN'de 'YERALTl ŞEHRI NI BERA­
BER GEZEUM' adıyla yayınlanmış)
Sina ÇILADIR kitabının önsözünde şu dilekte bulunmuş: "Hiç
değilse önümüzdeki 38 y ı l da ( 1 9 3 3 de yazılmış) artık
'
eskisin bu kitapl " bu kitabın bir özelliği de, 1 35 yıllık havzada
.•
emekçilerin en acılı dönemine ışık tutan ve hikaye stiliyle yazılan
ilk maden röportajı olmasıdır. lik yazılışı üzerinden geçen 38 yıla
karşın, bugün bile hala, özellikle maden işçilerinin ocak içi yaşan­
tısı açısından sanki dün yazılmış gibi taze ve güncel . . . ( 1 971 ) .
•
Ne yazı)< ki eskimedi . . . 2000'e 1 0 kala ZONGULDAK, büyük bir
madenci grevini yaşadı .
B I R MÜSTEMLEKE HARSI N I N TAR I H I : "Ahmet Naim, yazı
dünyasına, Bartın ve Zonguldak gazetelerinde neşredilen içtimai
mizah hikayeleriyle girmiş; çok ince ve nükteli buluşları ile muhi­
tine kendini çabucak tan ıtmış, yazdıklarını beğendirmişti.
1 931 yılı sonlanna doğru Ahmet Naim'in Istanbul gazetelerin­
de, bilhassa havzam ız hakkındaiktisadi etütleri okunmaya başla­
dı. Türkiye yazıcılığını hemen hemen inhisar altında tutan ve sü­
tunlarını yeni bir kaleme açmakta çok hasis olan Istanbul gazetel­
erinde kolayca yer bulan Ahmet Naim'in, çok geçmeden belli başlı
Ostat kalemlerin satırladığı sütunlara yükseliverdiği görüldü. Iki yıl
önce de "Zonguldak havzası Uzun Mehmet'ten Bugüne
•
Kadar" eserini verdi. Fransızcaya çevrilen, Kültür Bakanlığ ınca
da kabul edilen bu kitap, havzamız hakkında yazılan ilmi ve ilk o�i­
nal eser olduğu gibi, Ahmet Naim'in de ilk verimidir. Birçok kritikle­
rin verdikleri hüküm, tek bir nokta etrafında toplanm ıştı: Eser her
bakımdan muvaffaktı, ifadenin inandırıcılığı yazı tarzının olgun­
luğu ve muharririnin ihatal ı görüşleriyle tahlilleri çok beğenilmişti.
"Bir Müstemleke Harbinin Tarihi" adını verdiği bu kitap, ltalyan -
Habeş �gayri resmi" harbinden mülhem olmuştur. "Bir Müstemleke
Harbinin Tarihi" kitabının son satırlarında da okunduğu gibi "dava",
bir ltalyan - Habeş davası değildir. Dava, başkasının gözyaşı ızdı­
rap ve esareti bahasına kasalarına altın akılmak hırsıyla azıyan
emperyalizmle, bu kanlı emperyalizmin yuvarladı ğı medeniyet si­
lindirinin altında hurdahaş olmamak için çabalayanların davası­
dır." Ahmet Naim'in ikinci eseri için seçtiği bu çok çetin mevzu, on­
yedinci ve onsekizinci asırlara kadar uzanmaktadır. "Bir MOstem­
leke Harbinin tarihi", emperyalizm devrinin anası kapitalizmi doğu­
ran şövalye uşaklarının, federal ırgatlarının, kalkınmalarından
başlar. Dünyanın bir kıtasından ayaklandığı halde diğer dört kıtaya
kuduz ihtiraslarını sığdıramayan emperyalizmin yirminci asırda,
bütün yeryüzünde verdiği meydan muharebesinin kanlı sayfaları­
na gömülen hadisat, diyalektik bir tokuşturuşla didiklenmiş, ilgileri
sadeliği, gerek ifade ve yazı tarzı, ilk eserinden çok daha olgun-
laşmış çok daha tekamUilere ermiş." CeLal BORA 1 ZONGULDAK12
lbrahim Cemal AUŞ de bu kitap için, Bartın'da CANCA rumuzu
ile ve HAFTANIN IZLERI satununda şunları yazmış: "KANCA (Ah­
met Naim) beklenen kitabını çıkardı (Bir MOstamleke Harbinin Tari­
hi. Memleket Basımevi - Bartın 1 1 937). Bu kitap bir çekirde�in
etrafına sarılan kat kat kabuk �il, kabukları ayıklanmış hakiki bir
özdOr. Kanca, bu özO meydana çıkarmak için çok u�raşmış, çok
kabuk ayıklam ış, bir "mOstemleke"nin ne oldu�unu, "mOstemleke­
ci"lik tarihinin en karakteristik ve ibret verici olaylarını bir yere top­
lamıştır.
Daha ilk kitabı : "Uzun Mehmet'ten Bugüne Havzanın Tarihi"
eseriyle gele�e kıymetli verimler, yazı dOnyasına, Bartın ve
Zonguldak gazetelerinde neşredilen içtimai mizah hikayeleriyle
girmiş; çok ince ve nOkteli buluşlarıyla muhitine kendini çabucak
tanıtmış, yazdıklarıyla b�eni kazanmıştı . Kitaptaki iladelerin i­
nandırıcılıQı, yazı tarzının olgunlu�u ve yazann ihatalı görüşleriyle
tahlilleri her tilriO takdirin üzerindedir.•13
kitaplarindan ahnt1lar
BIR YUOUM SOLUK'TAN
BöiOm - 1 - KÖR KARANUKLAR IÇINDE
Öyle bir "şehir" dOşOnOn ki en az ikiyüz elli metre yerin altında
batmış olsun. Tıpkı, bir yerüstü şehrinde oldu�u gibi; ana caddele­
ri, ·semt yolları", aralıkları ve "çıkmaz"ları bulunsun. Bir insanın
zorlukla sı�abilece{li kadar dar, güçlükle inebil�i kerte inişleri
mi soruyorsunuz? Onlar da boldur yeraltı şehrinde ...
Kaldırıyoruz kafamızı, "nakıs ikiyOz elli"deki bu şehrin tavanını
gökkubbenin �il; taş, toprak ve kömür blokları ile kaplı kara bir
duvarın sınırladı{lını görüyoruz ...
Işte bu şehirde otuz bin can soluk alır. Bu ob.Jz bin canın evleri
karanlık galeriler, aralıksız emek ö�Oten "bacaıardır. Burada da
bir yerüstil şehrinde oldu�u gibi canlı bir kaynaşma vardır; birbirini
tamamlayarak, destekleyerek sOrdürülen yaman bir iş kay­
naşması . . .
BöiOm - 3 - B I R EDEBIYATÇI'NIN DILINDEN ZONGULDAK
KÖMÜR HAVZASI
Yeraltı gündelikçilerinin en gençlerinden şair Ahmet Turgut:
MADEN EDEBIYATI yaratabilmek için işçi olmuş oca{la. . . Işte
söyledikleri:
- Öğrenim hayalım boyunca koyu bir edebiyat heveslisi olarak
tanındım. Bu amatörlük gayretiyle edebiyat çeşitlerinin hemen
hepsini inceledim. Çalışmalarım sırasında yana yakıla gördüm ki,
aşa{lı yukarı yazyirmi yılı aşkın bir körnUr madencili�i tarihi olan
yurdumuzda, Behçet Kemal Ça{llar'ın bir - iki şiiri, senin birkaç hi­
kfıyenden başka maden kuyularını, kuyulardaki iş hayatını konu
alan edebi çalışmalar yok. Diyebilirim ki TOrkiye edebiyatında ma­
dencili{limiz hemen hiç yer almamıştır. Zonguldak, bu do{lrultuda
çalışacak olanlar için öylesine geniş bir kaynak ki. .. Olayları böy­
lesine sıca{lı sıca{lına yo{lurarak onu kitlelere mal etmesini bilen
bu memlekette, Zonguldak gibi Türkiye ekonomisinin temel dire{li
olan bu yerde, nasıl oluyor da o gUzelim madenciliğin acı, tatlı ta­
rafları anlatılamıyor? GöçOk altında sönen solukları n, ateşnefeste
Bcavfın
Sahibi ve baty�.zarı
IBRAHIM CEMAL ALl Ş ABONE VE ILAN
. Yıllık
Idare evi: HU.ktimet caddesi No : 8
B:ısımevi: Yukarı Çarşı No.15
B A R T I N
Telrr�r- adresi : BARTIN GAZETESI
Kuruluş tarihi : 6 Eylül 1924
H A F T A Ll K - M E M L E K.E T
Sıı.yı: 582 18- Şubat
M A D E N
K Ö M Ü R Ü N Ü N
T A R İ H İ
� - NAIM
parçası kalmamacasına dağılan işçilerin, birkaç saat içinde saç­
ları apak olan Akbaş Muratların öykülerini, destanlarını kuşaklar
boyu aktaracak ne bir tarkO, ne bir mani ve ne de bir deyiş ya­
ratılıyor.
Zonguldak'ı madeni ve insanı ile mahvetmeye çalışan ve bun­
da bir ölçOda başanlı olan Fransız sömOrgecileri olmuştur. Ben ma­
denlere gelmeden önce buranın işçisi için: "Kundurasını kap yapa­
rak su içer, vücudundaki firengi yarasına köstebe{li karnından ya­
rarak baQiar" gibi bir.takım inanılmayacak şeyler işitmiştim. Kendi­
mi fiilen bir yeraltı adamı olduktan ve onlarla kaynaştıktan sonra
gördüm ki, aniabianlar gerçek dışı şeyler �ildir. Ve bunun suçu,
ta Osmanlı lmparatorluQu'ndan bu yana Türkiye'nin gelişmesine
engel olan yabancı sermayedir, yani emperyalist sömürüdür.14
uzun mehmet'ten gün ümüze
zonguldak
Zonguldak'taki kömür madeninin işletmeye açılışı, Türkiye'yi
Batı kapitalizminin boyunduruğu altına sokan 1 838 ticaret anlaş­
masından on yıl sonraya rastlar ( 1 848). Oysa, kömürOn bulunuş
tarihi, 1829'dur.
Köylüye göre maden, bir iş kapısıdır; ca.nkurtarandırl
KöylünOn hangi şartlar altında madende çalışmaya razı oldu­
ğunu bilmek, bu konuda okura temel bir fikir verecektir:
• . . . Hazine-i Hassa idaresi zamanında ( 1 848 - 1 865) Zongul­
dak köyiOsü maden ocaklarında tıpkı mOstemlekelerdeki arnele­
nin şeriati hayatiyesi içinde, bir orta zamanı ırgadı gibi çalıştırılıyor­
du.
"Bolu Salnamesi", 1 822 yılında, Ereğli'nin Köseağzı mevkiinde
"yanan taşlar"ın bulunduğunu yazmaktadır. Ancak, Zonguldak
Halkevi, 1 933 yılında, Hüseyin Fehmi lmer, Tahir Karaoğuz ve A.
Naim'den kurulu bir komisyonu, kömürün bulunuş tarihini tesbitle
görevlendirmiş; Komisyon, Bolu Salnamesi'nde verilen bilgiden
de yararlanmak suretiyle, Türkiye'de maden kömürünün ilk defa,
EreQii'de, Uzun Mehmet isminde bir köylü tarafından ve 1 829 tari­
hinin 8 Kasım günü bulunmuş olduğunu tesbit etmiştir. Bu dönem
içinde, köylü - işçiye ödenen taban Ocretinin ne olduğunu (hattfı
ücret ödenip ödenmediğini) bilmiyoruz. Yalnız. 1870'1erde kömür
ocaklarında çalışmaya başlayan Ethem Çavuş (Yemelek) isminde
bir işçinin, Ahmet Naim tarafından derlenen anılarında madende
çalışan köyiO - işçiye gündelik olarak para yerine kalay, Amerikan
bezi ve basma verildiği belirtilmektedir .. Gene aynı anılarda, işçiye
ilk defa, işgücü karşılığını para olarak ödeyen kumpanyanın "Kurci
Kumpanyas ı" olduğu yazılmaktadır. Sözü edilen kumpanya kömür
işletmeciliğine 1 885'1erde başladıQına göre, bu tarihten önce hav­
zada maden işleten yabancı kumpanyalar ile şahısların, köylo -
işçiye işgüçleri karşılıQı para ödemediği ortaya çıkmaktadır. ıs
hakkinda yazilanlar
Behçet KALAYCI , 'Eski Soğuksu Köprüsü' adlı şiirinde şu
dizelerle tanıbyor Ahmet Naim'i: "Birden tersine aktı zaman şeridi 1
Koltuğuncia dergiler kitaplar 1 Egzotik yüzünde bir özbek hüznü 1
Ahmet Naim Çıladır göründü 1 Şapkarn yoktu çıkaramadım 1 Öykü­
nün bu büyük ustasına 1 Tamennah çeklik karşılıklı 1 Dudakla-
Tanesi (S} kuruş
abone 250, allı aylık 130, tiçaylık
70 kuruştur. lcra, mıhkeme ve tapu
ilinlarının salın 5, di�er rl!'smi
ilanların 10 kuruştur. Ticaret .iliinları
pazarlıkladır.
Ahone ilin bedelleri peıtin alın1r.
GAZETESI ve
1937 - Perşembe Yı1: 13
Kritik:
HAfT ANlK iZ LERi Oirekçilik �akkında mü­
BlHM O STEMLEU Be�enilen Halk Evi
�iın �ir rapor
H A R B i N i H T A R I Hi -1 inci sayfarlan arıarı -
- :Jünii(:ii �a\·fadaıı <ırlJn
Rhmed Naim-Bartm: rlaima <wahları lı:ı':'ı ıl·l.ı lııılıııı
uı.:ılarınrları :ııııf'lt':-iııiıı irı iLıl
19
rımızda acı gülücüklar 1 Dante'nin cehenneminde ürpermedim 1
Onun öykülerinde Orperdi!)im kadar 1 O öyküleri ki eme!)in sonsuz
çilesinden 1 Karanlıkta açmış gOller gibiydiler." (Yayımlanmamış
bir şiirinden)
* resinden uzakta oluşu, sanatını ikinci plana itmesine neden ol­
Mehmet SEYDA da, Ahmet NAIM'i nasıl tanıdı!) ını şöy ie an-
latıyor: " 1 937 güz'O başlarında Zonguldak'a yollanırken, da(larcı­
Qıma bir şeyler koymak, hazır1ıklı gitmek isteyip, Eminönü Halkevi
Kütüphanesi'ni altası ettim. Koskoca kitaplıkta Türkiye'nin bu en
büyük al) ır endüstri, kömür üretim bölgesiyle ilgili bii" tek kitap bula­
bildim: UZUN MEHMET'TEN BUGÜNEKADAR ZONGULDAK HAV­
ZASI ( 1 934). Yazar Ahmet NAI M. Yedisinden yetmişine bütün
Zonguldaklılar'ın KANCA AHMET'ini ilkin böyle tanıdım. Sonra Se­
dal SI MAVI, bir mektubunda: "Orda çok kıymetli bir yazar (Ahmet
Naim) vardır; hikayecilik konusunda size faydalı olabilir" diye ya­
zıyordu. O zamanlar ticaret odası kalibiydi. 1 946'da Zonguldak
DP il merkezine gidip onu görüşüm, me!)er son görüşü mm oş. As­
kerdim. Ayak üzeri bir kaç sözcük konuşabildik. Bana, bütün
umutlarını bu yeni partiye ba!)lamış gibi gelmişti. Sonrasında neler
oldu bilmiyorum; yirmi yıl birbirimizi yitirdik. Derken 1 966'da bir
mektuplaşmadır başladı aramızda. Dergilerde kalmış öykülerini bir
araya getirip bastırmak istiyordu.· (KUDUZ DÜGÜNÜ'nOn ÖNSö­
ZÜ'nden)
ahmet naim diye biri
GOçsOziOQO mO yoksa olanaksızlı!)ı mı ununurdu Ahmet
NAIM'i? Bence, OLANAKSIZLIGI. ..
Ahmet Naim, hayat rnektabinden yetişme bir öykücü. Peki ne­
dir Ahmet Naim'in öykülerinin nitelikleri? Her şeyden önce bir yöre
öykücüsüdür O.
Mehmet Seyda ve Ahmet Naim uzun bir dönem Zonguldak'ta
beraber olduklarından, her ikisinin öykülerinde birbirlerinin çalış­
malarına ışık tutabilecek bölümlere rastlamak olanakl ıdır. Ama Ah­
met Naim gözlemcidir h�p: Yazar - kahraman özdeşli(li içinde ola­
yın akışına yön vermez aksine, olayı dışardan etkileyerek onun
yön de!)iştirmesini sa(llar. Bununla birlikte Ahmet Naim'in yapıt­
larındaki gerçekçilik, duruk, gerçe!)in fotoğrafik bir tesbiti de!)il,
tam aksi dinamik ve devingendir. 'Bir Yudum Soluk'ta iyicene us­
talaşan Ahmet Naim, 'Kuduz Düğünü'nde sıcak, başarılı yedi öy­
küyü bir araya getirebilmiştir:ıs
*
"Ahmet Naim öleli, 5 yıl oldu. Toprak ve özellikle toprakaltı in-
sanlarının büyük savaşımını, özel yaşamlarını anlatarak TOrk öy­
kOcülü(IOne gerçek nitelikte maden öykülerini yerleştiren ilk sa­
natçıdır. Kendi döneminde gerek öykü tekniği, gerekse öykülerine
seçti!)i konuların özelli!)i bakımından bir çok sanatçıyı etkileyen
Ahmet Naim, iki kitabıyla da olsa gelecek kuşaklar için aydın bir
çizgi olmaya devam edecektir. O, çok yönlü ve özlü bir sanatçıydı.
(Enver Bayam, Çı!), sayı: 3, 1 972)
*
"Ahmet Naim, her şeyden önce bir yazardı. Kendine has bir
üslubu vardı. Yazılannda konuşurdu sanki. Okur, fakat derinli(line
inemezdiniz yazılarının. Çünkü O da inememiştir. Çünkü O yaz­
dıkça, derinler daha derin oluyordu. Kendine özgü bir dünyası
vardı ve oraya giciyordu tilm öyküleri.
Şakacıydı, nükteciydi. Telaşı sevmez, ağır ve ciddi konu­
şurdu." (Aiaatlin Uysal, Çı(!, sayı : 3, 1 972)
ÖLÜM AGzl'nın yazan lrfan YALÇIN da Ahmet Naim için ÇIG'a
şunları yazmış: "O(Iulları Farabi ve Sina'nın (çocukluk arkadaşla­
rımdılar) babalanyla bir arkadaş gibi konuşmalanna şaşar kalırdı k.
Kuduz Dü(lünü adlı kitabını okuduktan sonra (ortaokuldaydım o
zaman) Ahmet Naim, bir başka anlam, daha başka bir büyüklük
kazanmıştı bende.
O(llu Farabi'nin cenazesinde Ahmet Naim, bilinçli bir tasa
içindeydi. Benim gözüm hep onun üzerindeydi: A(llamıyordu ama,
dokunsan, dökülecek gibiydi.
Artık içki ve Sina, onun iki tutkusu olmuştu. lçkiliyken daha
gerçekçi gelirdi bana. Dişsiz a(lzıyla çok kıvrak Fransızca konu­
şurdu benimle. En küçük ayrıntılardan uzun, tadı öyküler çıkanrdı.
20
Ahmet Naim, kendi kendini yeliştirmiş ve Zonguldak'ın dar ko­
şullarında bile Türkiye ölçüsünde bir One erişebilmiştir. Kömür
ocaklarında da çalışan Naim, oca(lı, kömOrO, yeraltı işçisinin dra­
mını çok iyi bilir. Bu öykülerinden de bellidir. Yazık ki bir sanat çev­
muştur."
*
1 904 yılinda Istanbul'da dünyaya gözlerini açan . . . Acılarla
geçen 63 yıllık bir ömür sürüp, Zonguldak'ta gözidrini yuman . . .
Zonguldak'ın Tarihçesini yazan . . . Yeraltı dünyasını, g ü n yüzOne
çıkaran . . . Cenazesini, Oç beş dostu kaldıran ... Yazınımızın nice
büyükleriyle aynı yazgıyı paylaşan . . . Çok yönlü, özlü, sanatçı,
öykücü, araştırmacı yazar Ahmet NAIM'in aziz anısı önünde say­
gıyla e!)iliyor, yazımı dönemin usta yazar ve yayıncısı Sedat Sima­
vi'nin Ahmet Naim'e yazdığı mektuplana bitiriyorum:
sedat simavi •den
ahmet naim•e üç mektup
1. M EKTUP
Azizim Naim Bey,
Romanınızı A.B adlı kişi okumuş: 'Aşki' olmadığı için tereddüt
etmiş. Romanı elinden aldım. Kendisini kovdum. 'Dişi Kuş' gibi
gençliğin ruhunu yıpratan, konu ve dil sorununu dikkate almadan,
ahlak düşürücü yayın yapan bu adamların, Babıali'de kitapçılık
yaptıkları bir zamanda yaşıyoruz. Ne kadar üzülsek yeridir.
Roman yayıncı lı (lı yapsaydım, onlara inat basardım romanını­
zı. Yalancı bir adamın ipiyle kuyuya inmek saflı(lına düştüm, üzgü­
nüm. Romanınız bende, isterseniz hemen göndereyim.
Sevgi ve Saygılanmla
2. M EKTU P
Azizim Naim Bey,
Mektubunuzu aldım. Sözünü etli!)iniz kitabın ız beni ilgilendir­
cli. Zannedersem yayınlayabilece(lim. Resimleri ve başlıkları göz­
den geçirmem gerek, gönderiniz. Tercümesi, sizin dürüst ifadeni­
zia olaca(lına göre herhalde iyi olacaktır. Buradaki kitapçılar, ace­
mi tercümanlara, pek ucuza tercüme etiirdikleri için· bunlara bas­
tırmanızı önermem. 7 GÜN, önümüzdeki hafta 20 sayfa olarak
çıkıyor. Bu hafta Reşat Nuri'ninkini koyduk. Gelecek sayıya da si­
zin öykünüzü koyacağım. Kitabı gönderiniz.
Hürmetlerimle
3. MEKTUP
Azizim Naim Bey,
Size iyi bir haber verece!)im. Kitapçı Semih lütfi Bey A.B
olayını ö(lrenmiş ve üzülmüş. Sırf benim be!)endi(lim bir eseri bas­
mak arzusuyla romanınızı istedi. Ben de ötekine inat, 50 lira sem­
bolik ücret alarak, basması için romanınızı ona verdim.
Hoover'in kitabını aldım. Bir göz gezclirdim, enterasan buldum.
Çok uzun. 7 GÜN'de tefrika etmek üzere 1 0 sayılık bir özel yapar­
sanız yayınlayabilirim. Cevabınızı bekler, sevgilerimi sunarım.e
KAYNAKÇA:
1- Kuduz Dü!)ünü, Öyküler, Yeditepe Yayınları, lııtanbul, Mart 1 968, 83 s.
("Birkaç söz" ÖNSÖZÜ Mehıı-ıet Seyda'nın).
2- Çı!), Aylık danat düşün dergisi, sayı: 3, ZongLJdak 1 972 - Ahmet Naim ÖZel
Sayısı - (Sayıyı hazırlayan Mehmet Yılmaz Karaibrahimooıuı.
3- Kuduz Dü!)ünü (t.'ehmet Sayda'nın "Birkaç söz" ÖNSÖZÜ, s.7).
4- Ekim, 89 - Zonguldak, Uyanış Gazetesi.
S. TUSAK, Kanpostallarından alıntı.
6- Çı!) dergisi, sayı: 3, Zonguldak 1972 -Ahmet Naim özel sayısı-.
7- Sina Çıladır, Ahmet Naim1n Sanal Mrası, ÇıQ, sayı: 3, s.3
8- 5. Y.A (Sadi Yaver Ataman) Tanıdıklarımız Arasında, Röportajlar, Bartın
Haftalık Memleket gazetesi, 18 Şubat 1973, sayı: 582
9- Haftanın Izleri (Yazan Kanca), Barbn Cumhuriyetci Memleket gazeatesi ,
1 5 teşrinewel 1 936, sayı: 565.
1o- Bartın gazetesi, sayı: 579
1 1 - Ahmet Naim, Bir Yudum Soluk, Şirin EreQii Yayınlan (Baskıya hazırlayan
Sina Çıladır), ikinci basım, 1 983, n s.
12- Barnn gazetesi, sayı : 544 .
13- Barnn gazetesi, sayı : 547.
14- Bir Yudum Soluk, s. 75.
15- Sina Çıladır, Zonguldak Havzasında Empeıyalizm Aydınlık Yayınları.
16- t.'ehmet Ergün (Çı!), sayı: 3), Basından Yankılar (alıntı).
 sesini ke ndi yaratan ozan
e M. Giiner DEMiRAY
Leyla Şahin'in Acı Toplayan lpekli Çardak Kuşu'nu okuyorum.
Kilimini ince bir duyarlılıkla dokumuş ozan. Dizelerine daldıkça bir
yerierirnde karanlıktan kurtulmuş gibi bir duygu içinde kıpırdan­
malar oluyor, yOreQimde gizli bir bahçenin tomurcukları patlıyor
sanki. Balikteki şiirlerle bilinçaltım arasında kendiliğinden bir ışık
köprOsO kuruluyor. Sonra yavaş yavaş hOzOn sıvalı güneş sal­
kımları oluştuQunu seziyorum derinimde. Bir başka evrende bu­
luyorum kencimi.
Hemen okuyup geçemiyorum şiirleri, yeniden yeniden okuyor­
um. Alışılmamış, taze duyarlılıklar yaşeriyor içimde. Doğal kay­
nağından büngOideyen bir özgün imgeler ırmağında yüzüyorum.
akşamOstO şarkılarını severim
döküiOp giderim bir dizenin peşi sıra
kuşlar havalanır yüreğimden
anlanm eyiOideyiz
(ACI TOPLAYAN IPEKU ÇARDAK KUŞU)
Bu şiirleri yaşamış Leyla Şahin, yaşamın içinden almış
özsOyünO. YOrek torundan sOzerek geçirmiş acı gerçekleri ve ye­
niden katmış yaşama. Bunlar, bir destan serüveninin çağrışımları.
Belli ki göçmenliği de yaşamıştır; içinin ta derinlerinde duymuştur
ayrılığın acılannı.
uzakdüştağüm yerlerin öykOsO yazılıdır
hasret defterime
divitle
(ACI TOPLAYAN IPEKU ÇARDAK KUŞU)
Sevgi ve ernektir bağlandığı değerler. Nasıl olmasın, bunlar in­
san soyunun ölümsüz çiçekleri.
gülün ve terin içinde bOyOtOrOm yaşamı
ellerim sevda izidir
bütan coğrafyalarda
(ACI TOPLAYAN IPEKU ÇARDAK KUŞU)
Bir iç diyalektiğin uç verdiğini sezmemek olanaksız ozanda.
Çünkü orman içinde bir aykırı daldır o, kavuşmalara varmak için.
Bu dalda çok zaman acılar açan ölüm ve yalnızlık çiçekleri görOiür.
Bunu hazırlayan neden de gençliğinin kederli bir ırmak gibi ak­
masıdır. Ama ozandır, fırtınalara açıktır hep.
sevdalara süzülürOm
ölümlere dizilirim
edresim ateşe yazılı
geri döneceği yok
içimdeki yolcunun
(ACI TOPLAYAN IPEKU ÇARDAK KUŞU)
Dağların öte yüzünü yaşamış biri olarak her coğrafyada
büyütür subaşlarını. Artık gezegenimiz yeni bir evreye geldi . Işık
çağlar görOnmek üzere.
dünyanın kabuğu çallıyor
ciaOlar birbirine değdi
. . . .. . . . . . . . . . .... . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . (SESINI SESI ME VER)
Derinde biri var, kimdir? Soğuk bir gece. Şarkılar kırık günler
içinde.
sordım seni inci gülüşlerin açtığı sulara
ıssız duyguların ucunda 1 gece
(KIMSE EVINE ÇIÇEK GÖTüRMÜYOR)
Adasını içine gizleyen bir ırmaktır hüzün yüklü. Akar kıyımlarla
dolu gençlik çayırlarından bir evrensel denize. Hep sevdadır
omuzları nda.
ben sana aşklar getirdim
umuHu bir güne pençe vururken korkak bir aslan
sana aşklar getirdim, bir geyik güzelliğiyle
girdim gecelere
ay sulara düşerken
(ADASI NI IÇINDE GIZLEYEN IRMAK)
"Acı Toplayan lpekli Çardak Kuşu·, "Kederli lrmak" simgeleri
ve bunun gibi hüzünler çağrıştıran motifler bana Amerikalı ozan
Langstan Hughes'i anımsattı. Leyla Şahin ve Hughes derinlerdeki
bir hüznün şarkısını ortak söylüyorlar sanki. Duyarlılıklarında yer
yer bir koşutluk buluyorum. Aynı zamanda iki ozan da yalın ve ge­
reksizden uzak. Langstan Hughes bir şiirinde şöyle diyor:
Fırarta yıkandım körpe şafaklarda
Kongo kıyısında kulübemi kurdum, deliksiz
uykular çektim içinde.
Nil'e baktım, ehramlar diktim üstüne.
Nehirler bilirim:
Görmüş geçirmiş, kederli nehirler.
Ruhum nehir1er gibi derin.
Ancak Leyla Şahin'in esiatiği daha bir ağır basar, imgeleri zen­
gindir. Langstan Hughes'in şiirleri ise yinelemeleri çok olan şarkı
niteliği taşır. Cazdaki hüznü duyar gibi oluruz onun şiirlerinde.
Leyla Şahin'in şiirlerinde söz gücü egemen. Dizeler yoruma
açık, bunların bir derinliği var. Acı Toplayan Çardak Kuşu ve Uçu·
rum Gibi Bir Yaz şiirlerinin dize başlarında kendi ölçütlerine uygun
yineleme tekniğine başvuruyor ozan. Bu tekrarlar ustalıkla yapıl­
dığı için şiirlerde müzikal bir hava oluşuyor, dizeler okuyan üzerin­
de daha etkili kılınıyor, insan, çağrışımların aydınlığına ulaşarak
şiiri derinden duyumsuyor. Kimse Evine Çiçek Götürmüyor şiiri ise
geleneksel divan şiiri düzeninden - kaside, gazel gibi - yarar­
lanılarak özgür koşuk anlayışı kapsamında anlam ağırlıklı img9-
lerle zenginleştirHip kendine özgü bir doku içinde ses getirmiş.
Kısaca söylemek gerekirse Leyla Şahin "sesini kendi yaratan"
bir ozan. Kendine benziyor, başka birine değil. Bunun için şiirleri
özgün ve belli bir kimliği içeriyor. O, şiirin soylu ve çileli yoluna ko­
yulm uş, yeni yaratımiaris değerlerine değerler katarak ışıklı
adımlarla yürüme çabasında. e
21
-- ant ----
çeyrek yüzyi l sonra
e Nazif EVREN
Nazif Evren, 1909'da Salihli'de d�du. /zmir
Oğretmen Okulu'nu, G.E.E. Pedagoji bölümünü bi­
tirdi. Ilkokul ö�retmenli�i, ilköğretim müfettişli�i,
Savaştepe E�itmen Kursu Müdürl�ü, Çifteler·Köy
Enstitüsü .meslek dersleri ö�retmenli�i ve
�itimbaşlt�t, DICLE KÖY ENSTITOSO kunıculugu,
Erzincan Milli E�itim Müdüri�O, Ankara Milli E�itim
Müdür Yardtmctlt�t, Halk E�itimi Genel Müdürlü�ü
Şube Müdürlü�ü gibi.görevlerde bulundu. 37 ytlltk
hizmetten sonra emekli oldu. Şimdilerde Ankara 'da
yaştyor.
Nazif Evren Hocamtzm yaztstm, yaztda geçen
kimi yerel adlarla ilgili açtklamalar yaparak bize
gönderen Evren'in ö�rencisi d�erli �itimci - şair
Saym Enver Attlgan'a içten teşekkür eder; Evren
Hocamtza sa�ltklar, esenlikler dileriz.
KlYI
Yaşam şösesinin 81. kilometre taşında durup, gerilere
doQru baktım. Sıfırile seksen bir arasında, yaşadıgım bazı
olayların anılmasının gereı;jini düşündüm; ama anmak,
söylemek. neyi çözecek? Dinleyen olursa olaylar birkaç
saat, ya da birkaç gün belleklerde konuk olup toz olacaklar.
Bir kuraldır "söylenenden yazılan daha uzun
ö mOriO o lur."
Yüzyıllar önce düşündüklerini, yaşadıklarını yazanların
adları hep belleQimizdedir.Tanırız onları. Dini, dinimize; dili
dilimize uymaz; aynı yüzyılda, aynı toprakta yaşamamışız,
ama düşündüklerini, yaşantılarını yazıp, dünya alanında
ölümsüzleşmişlerdir. Sonsuza kadar da yaşayıp gidecek­
lerdir. Böyledir insanoQiunun ölümsüzlül}ü: Tutar ya da tut­
maz konuşacaklarını, söyleyeceklerini yazmalıdır kişi.
Öyle ise yazalım...
••
Kurulmasında emegim olan bir egitim yuvasını,
ayrılışımdan 25 yıl sonra görmek için dönemin Milli EğHim
Bakan lığ ı Gene l MOdOriOğO'nden izin aldım. "Siz
öğretmenslnlz orada da çalışmışsınız, Izin al­
manıza ne gerek var?" gibi bir soru aklınıza gelebilir;
ama sorun, sizin düşündüğünüz gibi degil. Adı geçen kuru­
mun adı "Köy EnstltOsO"dür, "Dicle Köy EnstltO­
so dor . Buralarda geliştirilmaya çalışılan ulusal bir eğitim
· Arkadaşlara sordum: "Bu Seyfo'nun taksisi ml?"
hareketi idi. Kısaca bu eğitimin gereği "eğitim yoluyla
TOrk köyOnO ve köylOsOnO kalkındırmak" idi. Nasıl
oldu? Neler yapıldı? Neler dendi? Buralarda çalışanlar, bura­
lardan yetişenler neler yaptılar?
Gözaltı lar, sürgünler, karaçalmalar bir dönemin politi­
kası olmuştur. Bugün karalamacılarin hiçbiri meydanda
yok. Meydan, gerçeklerin yapıtlarıyla dopdolu. Oralarda
yetişenler, çaplı yapıtlarıyla karanlıkçıların çanına ot
tıkadılar. Benim konum başka...
22
*
Eşimle birlikte kurmaya çalıştığımız bir kurumu ayrılışım-
dan 25 yıl sonra görmek istedim. Oralarda öl}rencilerimle bir­
likte yaşadığım acı - tatlı anıları m vardı. TopraQına alnımın teri
damlamıştı, yapıtaşında elimin nasırlı izi vardı.
Hiçbir makamdan, yolluk, günlük, uydurulmuş bir görev
.istemeden, kendi olanağımla, kurumu bir saat görebilmek iz­
niyle Diyarbakır'ın yolunu tuttum. Diyarbakır - Erganl
yolu asfaltlanmış, yarım saatte otobüsle Ergan l'ye
ulaştık. Bizi ilk gören ilçenin "Ahras"ı oldu. Sırtında bir bo­
yacı sandığı vardı. Onu yere bıraktı, elime sarıldı. Elleriyle,
kollarıyla işaretler yaptı; yetmedi, boynuma sarıldı, elimi
·
bırakıp yüzümü öptü. Çok duygulandım. Sonra Dicle Köy
Enstıtüsü çıkışli öğretmenlerden Enver Atılgan, Rem­
zl lpek ve arkadaşları geldiler. Sarıldık, kucaklaştık. Bun­
lar Dicle'nin ilk öğrencileri idi. Dicle'yi öteki enstitülerden
gelen ekiplerle onlar kurmuş, onlar yaşatmaya çalışmışlar­
dı. Sabrımız yoktu, hemen Enstitüye gitmek gerekiyordu.
Arkadaşların bulduğu bir taksiye atlayıp, yola çıktık. Bir süre
sonra, taksi bir kasisten atlamış olmalı ki bir sarsıntı ile dav­
ranıp çevrame baktım. Köylülerin parasız olarak verdikleri
tarladaki yola gelmişiz. (o yolun öyküsü, ayrı bir konu)
•olmadı• dedim içimden, "böyle çabuk gelmeyecektik* ...
Erganl'den Enstitüye dönmek için Keskar'in taş kam­
yonunu bekleyecektim, gelmeyecekti. Köfteci l shak
Usta'nın acılı köftesinden üç tane yiyip, BagOr'den yola
çıkacaktım. Boğaz'dan ya da Sallar I sta syonu ndan
çıkacak kara trenin karadumanını, kara vagonlarını, Ens­
titünün kırmızı kiremitlerini, istasyondan Gervan ovasına
doğru yol alan atlı, eşekli, develi, yaya yolcuları seyrede­
cektim. lgde çiçeklerinin kokularını doya doya ciğerlerime
dolduracaktım. Enstitü'ye yaklaşınca duyacagım akerde­
on, mandolin sesleriyle dinlenecektim, olmadı...
"klremltll binalar sayred ilir .ml, ondan ne zevk
duyulur?" demeyin. Ben daha başka türlOsünü de yaşa­
dım. Ondan da zevk duydum.
Enstitü kurulurken her akşam üzeri Hllar deresinin öte
geçesindeki yamaca çıkar; ordan, yapılan işleri sayrederek
dinlenirdim. Bu benim için bir zevkti. Uzun zaman bu yamaç
benim dinlenme yerim oldu.
Bana Güldüler. Seyfo'nun taksisi çoktan eskimiş şimdi.
Ilçede pek çok taksi varmış. Ben hep Seyfo'nun taksisini
düşündüm. Ona herkes binemezdi. Ben de binemedim. An­
cak, hakimler, savcılar, hükümet tabipleri keşfe giderken bi­
nerlerdi. Bir de Demokrat Parti nin kuruluşunda üyeler
'
Dlyarbakır'a gitmek için binmişlerdi.
Enstitüde taksiden indik. Giriş yerinde oldukça büyük
bir bina yapılmış. Çevrede futbol, voleybol alanları vardı. Bir­
kaç çocuk top oynuyordu. Gözüm hep eli mandolinli, .c::ebi ki-

(Desen: Nuri CAN)
taplı öğrenileri aradı. Meydanda plana göre ters yapılmış bir
bina vard ı. Bizim zaman ı m ııda burası çardak olarak
Akçadağ Köy Enstitüsü ö�rencileri taraf ı nd a n
yapılm ıştı. B i z etrafını duvariayıp e�reti olarak ambar ve
idare odası yapmıştık. Burası şimdi kulüp imiş. Bizi müdür
yardımcısı karşıladı, müdürün evine götürdü. Müdür atanalı
birkaç ay olmuş. Rahmetli ömer Epçem'in öğrencilerle bir-
lik yaptı�ı lojmanda oturuyor. Eşi çay yaptı, içtik. Acele edi­
yorduk. Hemen Enstitüyü dolaşmak istedik. Çok kalmak
müdüre de zarar g etirebilirdi. Çünkü, bu tarihe kadar
geliştirilen düşüncelere göre, bu kurumlarda çalışanlar, bu­
ralardaokuyanlar, içi "komonlsljen' doldurulmuş atom
bombaları idi. Enstttü alar.ır.a- gir.gr girmez:; bu bombalar pat-
lar, çevre komonlsljen maddeleriyle dolar, ayıklanması
da olanaksız olurdu. Bu korku hala yüreklerde mevcuttur.
Önce motor dairesini gördük. Elektrik sağlayan üç motor
vardı. Birisi bizim dönemimizde, 20 bin liraya alınan Grosley
marka 340 devir sayılı yatık silindirli motordu. Onu bakır ma­
deni teknisyenleriyle kurmuştuk. En azından elli yıl dayanır
demişlerdi. Arızası varm ış, uzanmış yatıyordu. Acı acı baktı
yüzüme, ama konuşamadık. Hasan Gülel'in monte ettiği,
1 800 devir sayılı akuple motor, yeni alınana yardım ediyordu.
Hasan Gülel Hasanoğlan Köy Enstıtüsü öğ rencisi
idi. Gerek kurduğu motorun gerekse arızalı olan motorun ku­
ruluşlarına ait an.ılar uzundur. Planya ve h ızarlar kaldırılmış,
yerine modem bir duşhane yapılmış. Anahtarı bulamadıkları
için içini göremedik. Ayrıld ığımız yıl yapımına başlanan su
deposunu görmek istedik. Hava çisentili olduğu için Müdür
Bey gitmek istemedi: Müdürün iskarpinleri çamur olabilirdi!
Müdür, Pazarören K�y Enstıtüsü ekibinin yaptığı,
yanında Enstitünün ekmeğini yapan bircia iır'iii b�!:.!rıan ham­
am binası n ı uzaktan gösterdi. " B u n u yıktıracağ ız.
Esasen malll lnhldam" dedi. Dayanamadım. "Müdür
Bey, o binanın temeli 'direm' denilen sert bir taba�
ka ldl Temeli morçla açıldı, yapı· h arcının do­
zajında her metreküp harca, yarım torba çimento
fazla kondu. Malll lnhldam olamaz" dedim. Ne fayda
ki bir kere idam yaftası yapıştırılmıştı.
Enstitü alanına süslü bir çeşme yapılmış, ama kitabesi,
levhası çıkarılmış. Nedenini ö�retmen arkad �şlardan ög­
rendim. Bu çeşme daha önceki milliyetçi bir müdür tarafın­
dan yaptırılmış ve levhasına da kendi adı yazılmış. Sonraki
müdür de taşı yerinden çıkarmış ... Bir eğitim alanında günlük
kaprislerin kötü görüntüsü idi bu. Öte yandan D� ulu
çocukların yapıtlan dev gibi ayakta idi. Onların levhası nı kim­
se değiştiremiyordu: Fikirler değişse de...
Kavaklık ve meyve bahçelesini göremedim. Belki yerle­
rinde de değillerdi.
Geziden sonra dinlerırnek için tekrar müdürün evinde
oturduk. Müdür, bu yıl dört milyon liralık bir ödenek istedikle­
ri n i, geldiğinde Nafıanın bir bina yapacağını, gezerken
gördü�ümüz aksaklıkların da planını yaptırdı�ını, planı
iliştirip Bakanlıktan ödenek istediğini, geldiğinde hepsini ta­
mamlattıraca�ını anlattı.
*
Bizim çalıştığ ı m ız günlerin d üş ü nce ve ilkeleri ile
bugünküler arası ndaki fark meydanda id i . Bizim
öğrencilerimiz Enstitü alanında bozulmuş, onarıma muhtaç
hiçbir konuya dayanamazlardı. Onlar bizim haberimiz olma­
dan, okul başkanının sorumluluğunda yapılırdı. Enstitüde 4
yıl kald ım. Ayrılışımda, 1 2 parça bina, 350 öğrencinin iaşe
ibatesine harcanan para, beş yüz bin liranın içinde idi.
Müdür, Enstitü çıkışına kadar bizi uğurlad ı. Gönlüm is­
terdi ki bir gece kalayım, öğrencilerle bir konuşma yapayım.
Onlara "şu blnaları, bütün çevredeki varlıkları or­
tadan kald ırın, size 850 dekarlık bir Hoşot Ovası
kalacaktır. Bu ovada size bir çift öküz, bir araba,
Iki at vererek b i r kaç a y Içinde öğrenime
hazırlanacak b i r kurum yapacaksın ız, deseler
ne yapardınız?" diye soracaktım. Müdürden teklif gelme­
di. Son olarak Müdür "Bakanlıktan emir aldım, bu
müessesenin tari h i n i Istiyorlar" dedi. Kend isine
yardımı m olup olamayacağını sordum. Cevapsız kaldı. Oy­
saki Enstitünün tarihi, canlı olarak karşısında idi.
Ergan l'den Dlyarbakır'a dönecektik. Öğretmen ar­
kadaşlar, hissettirmeden otobüsü kaçırdılar. O gece En­
ver At ılg an ın evinde konuk olduk. Eşinin aş ını yedik. Geç
'
vakte kadar taş plakları çalıp dinledik.e
D i P NOTLA R :
Kesker: Bakmn ayrimında ka talizör göre vi yapan
çakmaktaşlarını Ergani'den Bak1r Maden ilçesi fabrikasına sev­
keden Etibank'a bağlı bir işletme.
·
lshak Usta: Ergani'nin o zamanki en ünlü ahçısı. Şimdi rahmetli
olmuş.
Bag ür: Ergani'nin Namık Kemal Mahallesi'nin eski adı. Enstitüye
giderkerı önünden geçilirdi.
Gevran Ovası: Ergani'nin buğday, arpa, dan, mıslf ve kavun,
karpuz ekilen en büyük tanm alanı. Aynı zamanda Diyabrakır'ın da
en büyük ovası ve hububat ambafl olan yer.
Hllar: Ergani'nin tarihi değeri olan bir köyü. Arkeo/oji
profesörlerinin her yıl öğrencileriyle kazı yaptıklafi açık müzesi bu­
lunan turistik bir yer. Aynı zamanda onlarca mağarasJ bu/unmak­
tadlf. Mağaralafln kapısında tarihi değerler taşıyan yontu/ar
�-
vairfii. :J!j!! !<'& Enstitüsü'ne 2 - 3 uzaklıktadır.
.
Seyfo: Ergani'deki ilk taksi sahibi. Aym iami!r:da usta blf şoför.
Hasan Gülel: Dicle Köy EnstitasO'na e/ektriğe kavuşturan Ha­
sanoğlan Yüksek Köy Enstitaso lJ/jrencisi. Tonguç tarafından
gönderilen 10 günde yıldızlan yere indiren korkunç zeki, çalışkan,
işinin ehli bir insan.
23
-- öykü ------��--
korkunun ad1 : suusss! . � .
e Şaban AKBABA

Öyle güzel ki baharl Öyle dinlendirici, yaşama sevin­ sıyırmak istiyordu. Hem de çok, çok istiyordu. Hava, su,
ci ve umut vericiydi ki!... Öyle çok papatya getirip serp­ ekmek, tuz kadar.
mişti ki okulun bahçesine, öyle çok güneş . . . Uzan ıp yat­ Pat küt ayak sesleri, ard ında homurtular...
maması için deli, ya da ölü olması gerekiyordu insan ı n. "Foto muhabirieri mi yoksa, basıldık mı? Tüm gizler su
Uzanıp yatmaması için papatyaları n ve güneşin kuştüyü yüzüne mi çıkacak, herkes baş m·ı kaldı racak? Bir daha
s ıcaklı ğ ı n a . . . H e m , romatizması ned e n iyle böylesi böylesi olanaklara kavuşamayacak mıyım? . ." Neyse ki
günleri iple çekmiyar muydu Murat öğretmen? Romatiz­ d eğilmiş. Foto muhabirieri ne aras ı n Eskidinaşment
ması mı yaln ızca? Sinirsel ağrıları, zihinsel yorgunluğu ... köyü nde. Kelesli "Yüzbaş; Akif" neyine yetmiyormuş .
M i nder, yast ık atm ı ş , kulakları n ı kuşların rüzgarla sanki. Hem de ne "yüzbaşı"!
söyleşisine, bed e n i n i g ü neşin s ıcak okşamalar ı na - Emredersiniz komutan ı m , geliyorum komutanım,
bırakmı ştı. Buram buram sıcak kokuyordu toprak ve vardım kommommom ...
hava, sıcak üflüyordu yeğni esen rüzgar. Çimen, çiçek, Bir anda düşlerinden sıyrı lmış, Orhaneli'nin ünlü delil­
kuş üflüyordu. Iyiden iyiye mayışmıştı Murat öğretmen. erinden Kelesli Yüzbaşı 'yla yüzyüze kalm ıştı Mu rat
Sırtüstü uzan ıp kolların ı çaprazlama yüzüne koymuş, öğretm en. Kelesli tam bir asker tavrıyla, yaşamsal
yarattığı sıcak karanlıkta derin d üş üncelere, imgelere önemde bir buyruk almış gibi ciddi, koşarak yan ına yak­
dalmıştı : Bir yat limanındayd ı en son. Ad ı n ı duyup yüzü­ laşıyordu. Geld i, birkaç ad ım kala d urup "küt" diye bir
nü görmediği, ancak varsılların, ünlülerin gidabildiği bir . selam çaktı ki, Mu rat öğretmeni toz toprak içinde
yat limanı nda. Tıpkı başbakanlar, bakanlar g ibi, genel bı rakasıya. Toz toprakla birlikte fesleğen, ter ve ikisinin
müdürler, iş adamları g ibi dörtdörtlük bir din lencede. karışımı berbat bir koku da getirm işti. Hep asker botu
Içinde kuş sütü bile bulunan, alabildiğine görkemli, kon­ giyerdi. Kış, yaz . . . Kupkuru derisiyle, sayısız düğümlü
foru d illere d estan bir yatta. Nefis yem ekler, ünlü bağcıkları ve bir kayık biçiminde kıvrı lmış altlarıyla uzun
şaraplar, danslar, valsler ve daha n ice güzelliklerin konçlu botlardan. Karakol komutanı na, askerlere yal­
içinde . . . Doktoru beslenme yetersizliğinden (dengesiz varır, yaltaklanır, eski - yeni, mutlaka iyi bir topuk selamı
beslenmeden) söz etm işti zate n. Iyi beslen menin için gerekli olan askeri batları bulurdu.
gereğ inden , gü neşten , de nizden, kumdan . . . Romatiz­ N üfusuna oran la deli say ı s ı n ı n en çok olduğu bir
ması için bol bol kum banyosu önerm işti. Öyle bir, iki gün
falan da d e ğ i l , h aftalarca. . . Bir ara iki serçen i n
sevişmesini (belki de kavgasını, kimbilir) duydu kulakto­
zunda. 'Hey g idi kahpenin dü nyası hey!.." diye geçirdi
içinden. Kollar ı n ı n çapraz ından evrene baktı. Yenice
süpürülmüş gibi pırıl pırıl ve masmaviydi gökyüzü. Bir an­
da tüy gibi yeğnileşip o sonsuz, duru derinliğe savruldu:
Atlas bir yataktaydı . Bulutları örtünmüştü üstüne. Alabe­
ra . . . Uçuyord u. Uçmak . .. "Ne kadar güzel ! . . " diye
düşündü. "Kanatlanmak!. .. Ama mutlaka kanatlanmak.
Yoksa rastgele yerlere sürüklenip götürülür insan."
Günlük yaşamda da öyle d eğil miydi. Kanad ı, cı rnağ ı
olanlar diledikleri g ibi, diledikleri yöne uçup yaşam ın
tadını çıkarı rlarken, kanadı - kuyruğu yoluk çırnaksız­
larsa sağa sola savru lup yerlerd e sü rükleniyorlard ı.
Üflendiğinde tüyün baş ına neler gelirse, öyl�. Uçmak ...
Ölüden iz'e doğru . . . Bir pike yaparak yatıria konmak.
Sonsuz serinlik, Çin mutfağ ı, Japonca sevişmek . . . Her
şey onu bekliyordu. Gözleri kendiliğ inden kapanm ıştı.
Oradaydı. O yat limanı nda. Herkesle
doluydu) çıktığı bu
e kafası n ı bir güzelce dinlendirmek, şu öğ ­
retmenlik denen sinir bozucu mesleğin verdiği sıkıntıları
atmak, şu yoks ul hastalığ ı romatiz madan paçay (Desen: Yavuz TANYEL/ı

24
ilçemiz olsa gerek Orhaneli. Her caddede, her sokakta
en � bir deli görmek olasıdır burada. Bunlardan Aplı
� .
(eskı pa ıler�en AP'ye olan baQiı lıQı nedeniyle, parti bay­
unutu luşa gazel gibi
raQını suraklı olarak şapkasında taşıdıQı için bu ad veril­ 2
m işti ona), H acı Yaşar (kimi h acılar onu Hac'da Sıtkı Salih GÖR
gördüklerini söyleyeli beri wHacıw Yaşar olarak anılır), Deli
Osman, Hafız, Yolcu Sait (nerde akşam, arda sabah dur­ DoQudur. ağacını büyütür dağlann, Doğu
up din lenmek�izin dolaştığından bu adı almıştı), Kamyon çünkü onadır düşünmenin zor bôreQL buğu.
Rem�ı. <hep bır kamyon özlemiyle direksiyon çevirmesi,
.
kendını kamyon yerine koyarak günboyu yollarda ileri Fırtınalar Içinde geçer şahinleriyle hüzün,
geri gidip gelmesi nedeniyle bu adı almıştı) ve daha nice­ yaralı güvercin kanadındaki sancı gibi. yüzün.
leri... Kelesli Yüzbaşı da bunlardan biriydi. Ama en sevi­
lenlerinden biri... Şarkıl ı , türkü lü, kahkahal ı , askerce Uzaklarda kalsan da, seni arar, seni
tavırla�ıyla k� ndini delilerin gözdesi yapmayı başarmıştı. rüzgônn terkislne oturtur atın, bedenini.
<? nu dığerlerınden üstün kılan bir özelliği de bilgeliğiydi.
� zellikle de askeri konularda Tüm ciddiyetini takın ır, Unutuldun yine bak, Gör, unutuldun Işte,
dışe damağa dokunur sözler ederdi. En güzel yanıysa ateşle oyunun, denize yansıyan yüzün, bir yudumda,
çocukları korumak için gösterdiQi çabayd ı. ah, yüzün, ah bir yudumda, bir lçlşte.
- Len , dedi Murat öğretmen Orhaneli ağzıyla. wlen
Kelesli d üşlerimi bozdun, çök şuraya bakayım.w Sonra
Kelesliwnin ceketinin ön (mendil) cebinden sarkan yabani
öğretmen, wN'oluyoruz Kelesli?w diye sordu sertçe
fesleğeni alıp derin derin koklad ı.
kaşlarını çatarak. Şaka olsun diyeydi, ama Kelesli iyiden
- Çök l diye yine led i Kelesli de. Sonra da askerce
iyiye korkmuş, yarım porsiyonluk yaşlı, sıska bedeni tit­
çöküp, asaya benzeyen budaklı sapasını omuzuna da­
rem eye durmuştu.
yad ı . Kutsal bir emanet tutuyor gibiydi. Bir yandan da
- Şey, d iyecektim hanımkızım, kibrit kibrit... Benim
hoşnutluğunu dile getiriyordu nakarat ı n ı yineleyerek:
kızım, kibrit. Annatabildi m mi? Allah m ırm ırm ır... Bir de bi­
"Afiyet olsun, Allah devlete millete m ı rm ı rmır. . . w Mu rat
raz zeytin ekmek... Şööle bi karn ımı d iyom, doyuruver­
öğretmen gülümsayerek onu izliyordu.
sem. Ha, vaa mı?
Kelesli mendil diye kullandıQ ı kirli, büyük bir bez
Bir yandan bunları gevelerken, bir yandan da Murat
çıkardı ceplerinin birinden. Gü neşliğ i ve çevresi kirden
öğretmenin gülümsemesinden yüz bu larak, gözlerindeki
ışıl ışıl parlayan şapkasını da. Mavi olması gereken men­
karanlık, korkulu bakışları silip atm ış, yerine çipil ışıltıları
d ilimsiyle üçgen biçimindeki kır saçlı başını, kıllı, kırışık
oturtm uştu.
boyn u n u sild i . Yetmedi, s ı msıkı i l ikled i ğ i göğ üs
- Olmaz m ı yüzbaşım dedi öteden Murat öğretmenin
düğmelerini çözerek öküz boynunu anı msatan boğazını
hanımı Hangül. wsizin gibi değerli bir subayım ıza hizmet
�
g ğsünü kuruladı. Terden vıcık vıcıktı. Mendili sürdükç � etmek bizim için onurdur. Bu onurdan kendimizi alıkoyar
kırler rulolonup göğsünde, boynunda, ellerinin üştünde,
mıyız sandın, ha? . . . w
alnında iğrenç bir parlaklık oluşturuyord u. Kendince sili­
Hangül'ün sözlerindeki alay havas ı n ı n ayrım ında
nip kurulandıktan sonra,
değildi Kelesli. "Değme keyfine .. ." olmuş, böbürlendikçe
- Adını bağ ışlar mısın komutanım, şey ... yani muhte­
böbürleniyordu. O kadar ki, torbamsı ceplerinden birin­
r� m hocam? diye sordu. Artık onu bir asker ol::ırak değil,
.. den çıkardığı bir defter ve kalemle göstermeye durdu
bır oğretmen olarak algı lamaya başlam ıştı. Iki ucu da
kend ini. Yaz ıp çizmeye . . . Bilg i l i , kültürl ü bir subay
çapaklı, çapakları sinekli çipil gözlerine iki tatlı bakış
olduğunu kanıtlamaya . . . Başını kaldırıp gözlerini havaya
yüklem işti. Bir o kadar da bilgelik. .. Üstten üstten
dikiyor, derin düşüncelerdaymiş nu marasına yatarak
bakıyordu.
varl ı ğ ı n ı iyice pekiştirebileceği inancıyla m utlan ıyor,
- Murat, diye yanıtladı öğretmen.
gülüm süyordu. B ütün yazd ıkları değ işik biçim lerden
Sivri çeneli, geriye doğru uzam ış başını aşağı yukarı
oluşan çizgilerdi. Soldan sağa doğru uzayan . . .
saliayarak büyük bir hoşnutlukla,
- Sıvaslıyd ınız değilmi sayın hocam? Gözünün birini
- Murat, öyle m i ? . . . Oh oh çok g üzel, dedi ve
k � r�ar gibi yarı yum muş! ince kaşlarından birini de yay
sürdürd ü : WMuradıma eremedim, bu dağları delemedim
gıbı kıvırarak sormuştu. Önemli bir iz üstündaymiş izleni­
oy ... Mırmırmır. . . Ben askerde m ırmır yedim mı rm ırmır ... w
mini vermeye çalı şıyordu.
Son sözlerini derin bir iç çekmeyle birlikte söylemişti.
- Evet Sıvaslıyım. N'olacak? Oysa Sıvaslı değildi Mu­
Fırtınaya tutulmuş bulutlar gibiydi bakışları.
rat öğretmen.
Uzun zamand ır Orhaneli'de görev yapıyordu Mu rat
- Hii - iç ... Sordum işte. Biz askerler m ırm ırm ır ... Sen
öğretmen. Kendi deyişiyle waçık cezaeviwnde. Bilmezi,
hiç askerlik yapt ın mı? askerlik diyorum mırmırmır .. .
yoksulu, ormanı, madeni, güçlükleri ve delisi bol bir yerdi
- Onu bunu boşver Kelesli. S e n , askerleri n
bura. Hiç bir yerde o lmayacak denli bol. Kalasli'nin
yaşamından söz et hele biraz. Durumun uzdan hoşnut
sözleri bir kez daha bunları anımsattı ona.
musunuz, geçiminiz nasıldır, maaşı nız yetiyor mu? ...
wAllah .. ." diye diye derin iç çekmelerle ünleyen Keles­
Kelesli umsuk olmuşlara özgü bir eziklikle,
li, ayn ı zamanda kaçamak bakış lardayd ı . Murat
- Tabii, dedi. wallaha şükür. Allah devlete mırm ırm ır...
öğretmenin, az ileride bahçe işleriyle uğraşan hanımına
Ne parası, ne maaşı? Şey, bir sürü ev, para da elbet.
bakıyordu ara ara. Bunun ay rım ı na varan Mu rat
Cemseler, cipler hep bizim emrim izde. Ben aylığ ı m ı

25
alm ıyorum o başka. Sen bilmezsin hayır kurumları vardır.
Cami mam i g ibi, kuran kursları, hafızlık filan ... Ben
aylı!) ımı onlara ba!)ladım. Hayrıma... m ırm ı rmır.. ." Bu ara­
şiirler
da biraz uzam ış, duasız sakalına selavatlar getirip duru­
yordu. O arada bir de gözlük çıkarıp takınm ıştı: Şimdi
gözleri tarla faresinin gözlerine benzer olm uştu. Daha
Osman BOLULU
dikkatli yazıp çiziyordu . Daha kayg ı l ı, daha ikircikli. Bir
çıkmazda gibiydi. Kafası karmakarışıkmış gibi. "En iyisi
bir sigara ... • diye yüksek sesle söylenip büyük ceplerini
karıştırmaya d urdu yine. Bir paket Maltepe sigarası
çıkardı. "Yak" dedi Murat ö!)retmene. •Ister zengin ol, is­
g i di ş
ter fukara, yemekten sonra de!)il mi, yak bir sigara. Yak
bir sigara 'sayın hocam. Allah m ı rm ırm ır ... " oysa daha bir Terse döndü eski sürüler, şimdi
şey yememişti. Neden sonra Hangül hazırladı!)ı sofrayla Hıra toklu başta, birinci oldu.
çıkageldi. Kibrit de getirmişti.
Her şeye karş ın kibar bir d eliydi Kelesli. Yemek Zurnanın zırttı ğı yere gelindi,
yiyişinde bile bir kibarlık vardı. Ekmeği küçük küçük lok­ Usta yedekçiler nalıncı old u .
malara bölüyor, çatal kullanıyor, mendiliyle dudakların ı
sık s ı k siliyordu. Vılkının başını çekiyor iğdiş,
- Peki, dedi Murat ö!)retmen. "Sana bir soru daha so­ işler tüm değişti; gidiş, o gidiş . . .
raca!) ım."
- Hay hay sayın hocam, sor. Seni dinniyorum. H�ra: S1ska, ciilZ, çelimsiz.
- Şu ihtilaller var ya, hani siz askerlerin ikide bir
Tok/u: Bir yillik kuzu.
yönetimi silah zoruyla ele geçirmeniz ... Ne dersin, iyi mi
bu yaptıklarınız?
Biraz da iş olsun diye sormuştu. Ama o da ne? Kales­
li soruya sözlü yanıt vermek yerine el, kol, kaş, göz imie­
riyle yanıtlamaya durmuştu. Yağ ız bir at gibi başını göğe
eksi l di kçe
dikip büyük bir dikkatle iki yanı nı, önünü, arkasını ve hat­ b üyüyenl e r
ta a!)açların ötesini kolaçan etmişti (gözleriyle) önce.
Sonra da bir iyice ciddileşip,
- Sus! demişti sertçe. "Sus!" Sesi koyu korku rengin­ içini boşaltarak kazdıkça,
deydi. Yüzü, kırışıklarla dolu çenesi -alnı, çipil- çapaklı Boyut kazanıp genişler çukur.
gözleri, ince - çatma kaşları, kansız - kuru dudakları her
biri korkunun bir tür rengini ele veriyordu. "karıştırma Hırsızlıkta, rüşvette azdıkça,
onu, o işi karıştırma!" Bunları söylerken sa!) elinin im par­ Kimileri büyük adam olur.
ma!) ını dudaklarına götürmüş burnunun ucu na de!)dire
değdire iki yana sallıyordu. Bakışiarına gölge düşmüş,
matlaş m ıştı gözbebekleri. Sanki birileri g ı rtlağ ı n ı
sıkıyordu. Nefes almakta güçlük çekiyor, böğrüne koca süper ayd1n
bir bıçak saplanm ı ş gibi acı acı inliyordu. Bütün bu
(karışık) an latım teknikleriyle birlikte konuşmas ı n ı da
Ne suyu noksan, ne ekmeği noksan,
sürd ürüyordu: "Allah devlete m illete mırm ı r. . . yoksa .. .

Aman ha hocam, amanı bilir misin? Aman ki mı rm ırmır .. . Kitabı da kelamı da tastamam.
Sus! Sus ki mırmırmır ... susss ! ! Alnındaki damarlar okia­
Ayaklanamaz, belkemiği noksan,
vaya dönmüştü, yüzünün biçimi yıldırım düşmüş toprak­
lara ... Darılır gibiydi Murat öğretmene, sitem eder gibi. . . Bu türdendir bizdeki aydın adam.
Neden kendisini böyle zorda bırakıyordu sanki? Dahası,
onun yeni bir soru sormaya hazırland ı!) ını aniayarak to­
parlanmaya durdu. Gidecekti. Sigarasını, şapkas ını, men­
dilini, gülücüklerini, defter - kalemini, kibritini, tatlı söy­ meme d i stan
leşisini, çakısını renkli taşlarını, korkusunu bir bir top­
layıp ceplerine yerleştirip ka!!�t :. Oysa daha karn ını bile Tek başına destan
doyurmam ıştı. Kalkıp tak diye bir selam çaktı ve büyük
bir sessizl iği ardında bı rakarak oradan ayrıld ı. Amma
·
Gökyüzündeki kuşlar, bulutlar ve efil efil esen Ulu­ Memed'in üst yanı kabristan .
dağ rüzgarları da çekip gitti Kelesli Yüzbaşı'yla birlikte.
Sessizlik konuşmaya durdu onun yerine. Fısır !ısır . . . Memed'in iskôn olup
Sonra Murat öğretmen bacaklarındaki romatizmalar, Esamesinin okunmadığı yer:
Eskidanişment köyünün anlatı lamaz yoksulluğunda . . e
M E M E DiSTAN .
.

1 986 1 Orhaneli 1 Eskidanişment Köyü

26

(Desen: Yavuz TANYEL/)
yani ritsos
1909 doğumlu büyük Yunan ozam 30 şiir
kitabı çıkardı. Ozan Türk şiirseverince de
yakından tanmıyor.
Türkçesi : Engin AŞKIN
duyul an,
duyu l mayan
Bir kıpırtı beklenmeyen ansızın
Ve kavrar elleriyle göğsündeki yarayı
Bulaşır tüm parmaklara kan
Bir tabancadan sesini duymadığ ınız
Sessizce saplanmış bir ölümcül kurşun
Bir düş süresi, sonra açılan kirpikler
El diziere inmiş, bir acı gülüş yüzlerde
Anılar fısıldarken el gene uzanır gider
Koyar avucunu o kapanmamış yaraya
Sıyrılır zincirden d üşünceler
o el iç cebinde cüzdanına uzanır
Kalkıp hesabı öder. garson gülümser
Fincanlar kıpırdar ansızın o ürkek g izemle
Duyulan duyulmayanı yeniden özetler.
kent ve yaşam
Çiğdem SEZER
Sisli yüzünü siliyor gün
Dil vermez söğüt dalı Kavak Meydanı'nda
Aynı rüzgôrı çekiyor ciğerlerine
Beline dek bembeyaz
Boyuyoruz kavakları
Senin burcun ötelerde
Benimkinde ilk aşkın cıvıltısı
Mandalina ağaçlannın kokusu
Daliarına sinmiş çocukluğum
Düşüyor bir akşam üstü
Turuncu gölgesiyle güneşin
Aşıklar Parkı' nın yaşlı çimenieri ne
Tanıdık bir ezgi Ganita'da
Dev kanatlarıyla ilkyaz d üşleri
ilk aşk , ilk öğreti , parke taşlar
Deniz koşuyor eteklerinde
Soluksuz tırmandığım Gazi Paşa Yokuşu
Dünden kala n . sevgilim
Dudak izlerimiz aynı bardakta
e
Alevl yazıp suyla sildiğimiz
Bem beyaz bir sevda Uzun Sokak'ta
Bekleşen iki bakire
Kent ve yaşam
Süzerek göz ucuyla birbirini
Kırlangıçlar g ibi ürkek
Çırpınıp duruyor avuçlarımda
b i l inç •ş•ğ• . �
Oğuz (Tansel) IYEMOGLU
Sevgi dolu yürekleri ,
Canım dü nya çocukları;
Işık özünden hamuru .
Mayası kardeşlik, barış,
Yapalım tükenmez ekmeği;
Sunalım yeryüzü sofrasına.
Dağı bağ yapan bu bilin ç .
Güneş olur çalışan elle rde.
Savaş. kıyım. yıkım korkusu .
Karartmasın g üneşimizi bir daha.
Özg ürlük, barış, kardeşlik
En köklü, en soylu yasa.
27
-- öykü -------
ç a n ta
e ibrahim
Muzaffer, Almanya'ya altm ışlı yılların başlarında gel­
mişti. O zamanlar iş yerinde tek tük Türk arkadaşı vardı.
Almanca bir kaç sözcük ezberledi. lik ö�rendi�i bozuk
manasını taşıyan •kaput•, hasta anlamı ndaki •krank• ve
çok yakınlarından, dostlarından ayrı lırken içtenlikle
hoşça kalın, Allah'a ısmarlad ık, yerine söyledikleri
�schüs• sözcükleriydi. Bu ilk say ılan yıllarda Muzaffer
evi ile işi arasında dolaştı durdu. Ev içinde, bahçede
kendine iş buldu, oyaland ı. Bazen karısının zorda oldu�u
zamanlar, evin temizli� i n e , ütüsüne, yeme�ine,
bulaşı� ı na yard ı m ett i . K i m i zaman çocuklu� unu
çocu�unu toplayıp tanıdıklarına, dostlarına ziyarete gitti;
yahut havaların elverişli olduğu boş zamanlarda göl ke­
narına, kırlara çıkıp, onlara temiz hava aldırırdı, yedirirdi,
içirirdi eğlendirirdi. ..
Yıllar geçtikçe çocuklar da büyüdüler. Muzaffer ve
karısının Almancaları, dertlerini anlatabilecekleri kadar
ilerledi. Çocukları okulda Alman çocuklarından farks ızdı.
Çocuklar büyüd ükçe evleri küçü ldü; yet m e m aya
başladı . Büyükçe bir ev için gazetelere ilanlar verdiler;
kiralık ev listelerine baktılar. En sonunda bir sürü komis­
yon ve depozit parası ödeyip, şehrin eski bir semtine
taşındılar.
Evlerinin bu lundu�u sokaktaki binalar yüz, yüz elli
y ıllık yapılard ı . Bu dört beş katlı binalar, bir sürü insanı
barı nd ırıyord u . Burası, çeşitli ulustan insanların kader
birliği ettikleri sokaktı. Çoğu yabancı olan sokak sakinle­
ri, genelde şehir dışına kaym ış işyerlerinde çalışan hal­
yan , Yugoslav, Yunan, Türk, lspanyol hatta siyah Afri­
ka'dan, uzak do�udan bile gelmiş, kader birliği etmiş in­
sanlardı bunlar. Bu insancıklar koalisyonu aralarında kırk
göbek akrabaymışcasına bir birine g id ip geli rler, bozul­
maz dostluklar kurarlard ı.
Muzaffer'in en candan dostu Yu nan l ıyd ı . Yorgo,
Türkçe de biliyordu . An lattığ ı na göre, babası izm ir'de,
annesi de Bursa'da doğup büy ümüşler, mübadeleden
sonra Atina'ya yerleşmişler. Evlerinde anne ve babası
Türkçe konuşurlarm ış, Yunancayı öğrenemeden ölüp git­
mişler. Yorgo ise, Yun ancay ı önce m ahalle arka­
daşlarından, sonra da okuldan öğrenm iş.
Havaların ısınmaya başlad ığı bahar aylarında sokak
şenlikleri yapılır. Şenlik günü sokaklara daha sabahtan
sandalyeler, masalar taş ı n ı r. Insanlar ülkelerinin u lusal
g iys ilerini giyerler. Kendi gele neklerini s ü rd ü rmeye
çalışırlar.
Şenlik günü Yorgo'nun kızları Yunan, M uzaffer'inkiler
de Türk ul usal giysilerini giydiler. Babalar ı n ı n o rt ak
yaptığı dönerden komşularına dağıttı lar. Bir ara M uzaf-
28
UYSAL
fer, karısı Naciye, Yorgo, karısı Maria teypteki kasetin
ritm ine uyarak halay çekmeye başlad ılar. Sokak
gösterilerinin sergilendi�i. uluslararası folklorun yarıştığı
bir günü yaşıyor gibiydi.
Maria ve Naciye kardeş gibiydiler; konuşmadıkları
konu olmazd ı. Konu bazen dedikod u, bazen kendi
gençlik yılları , bazen de çocuklarıyla ilgili olurdu. Onların
okulları, gelecekleriyle ilgili. ..
Muzaffer ve Naciye, kendilerine her zaman dostça
davranan, sıkıld ıkları zamanlarda yard ı miarına koşan,
güler yüzlülüğ ünü hiç değiştirmeyen, altlarında oturan
Weber çiftini çok beğ enirler, içten içe bu kültürlü çifte
saygı duyarlardı. N aciye Hanım sevgisini somutlaştırmak
için pişirdiği enfes yemeklerden bayan Weber'e kendisi
verir, yahut kızıyla gönderirdi. iki aile de zaman zaman
birbirlerinin konukları olu rlard ı . Naciye Hanı m'lar izin­
daykan evlerinin anahtarını onlara verirler; Weber'ler de
onların evlerini kontrol ederler, kalan çiçekleri sularlard ı.
Naciye Han ım, iyiliğin altında kalmamak için Türkiye'den
armağanlar getirirdi.
Muzaffer, bazen iş yerinde hoş olmayan olaylardan
üzülür, böyle gü nlerin akşam ında, Naciye'yi üzmemek
için doğruca eve gelmez, arkadaşları nın sık sık gittikleri
Ferd inand'ın kahvesine uğrar, o rada arkadaşlarına
takılır, kalır, beyaz birası n ı yudum lard ı. Gereği kadar
eğlenir, efkarını dağıttıktan sonra da, meiroyla evin yolu­
nu tutard ı.
Biraz geç kald ığ ında Naciye'si sorard ı:
"Yine kime takıld ın hee?"
"Ne oldu yan i, ben kulları n ıza bir emriniz falan mı
oldu? Üzülme sen güzelim. Bak şimdi yanındayım. Söyle
ne istersen yapayım. Sana seve seve kanımı, can ımı her
bir şeylerimi verebi lirim;" d ediği zaman Naciye "dalga
geçecek bir başkasını bul; ben senin dalga geçeceğin in­
san değ ilim ;" derdi.
istanbul'dan ald ıkları ev ve d ükkandan kalan kredi
borçlarından artanlar da ödendikten sonra Muzaffer elin­
de beş paratutmaz oldu. Kimi zaman evin hiç gereksinimi
olmayan şeyleri alıp eve getiriyo rd u . Bu onun önüne
geçernediğ i tutkusu old u. Bazen karısı çok kızar ve:
"Ayol, n'ol uyor kuzum sana? evi depo ettin. Bari işe
yarayacak şeyler olsa ald ıkları n ;" dediğinde kocası ;
"Fazla m a l göz çıkarmaz;" derdi.
M uzaffer'in alka le olan düşkünlüğü de artmaya
başlad ı. Şişelerle dostluğu fazlalaşıyor gibiydi.
Naciye, bir gün kocasına ·vallahi Muzaffer can ıma
tak dedi artık. Bir gün çekip gideceğim istanbul'a; evde
oturur, dükkanın kira parasıyla gül gibi geçinirim;• dedi.
Muzaffer huyunun iyiye gitmedi!;Jini biliyordu. Ancak
bu kötü alışkanlıklarını da bırakmasını bir türlü becere­
miyordu.
Aradan kısa bir zaman geçti. Iş yerindeki ustayla
kavga etti. Iş çıkışı arkadaşlarıyla karş ılaştı. Birlikte
içkili bir Türk lokantasına gittiler. Garsonlar masayı
rakıya uyumlu yemeklerle, salatalarla doRattılar. Muzaf­
fer'le arkadaşları geç vakitlere kadar yediler ... Içtiler...
Konuştular... Yetmiş likleri yeni yetmişlikler kovalarken,
zamanlar da zamanları kovaladı. Muzaffer'in aklına saat
geldi. Kolunu uzatıp zamanı öj;Jrenmek istedi. Epeyce
geç kald ı!)ını görd ü. Arkadaş larından izin istedi;
öpüştüler; oradan ayrıldı.
Soka!)ın temiz ve serin havası Muzaffer'i biraz ayılttı.
Kendini zorlayarak dengesini bozmadan yürümeye
çalışıyordu. Yalpalaya yalpalaya metroya indi. Son met­
ro seferini de kaçırmadıj;Jına sevindi. Bu saatten sonra
eve ulaşmak zor işti. Sokaklarina girdi.
Naciye'sinin uyuyup uyumadıj;Jını kontrol için evin
ışıj;Jına baktı; lambalar sönüktü. Evin genel giriş kapısına
geldi. Ceplerinde anahtar arad ı ; ama bulamadı. •Kör
şeytan• deyip kapıdaki düğmeye bastı. Kapı açıldı; girdi.
Merdivenleri yürüyüp yukarı çıktı!;) ında kapıyı açık buldu.
Alt katta oturan komşuları Susanne Weber'in kocası
öj;Jie vardiyesinde çalıştığı günler ayn ı saatte evde olur­
du. Bay Weber, zili çalınca karısı kapıyı açar, kocasının
gelmesini beklemeden tekrar yataj;Jına gider yatardı.
Muzaffer içeri girdi. Salonda yatan misafir kızı ra­
hatsız etmemek, uyand ırmamak için lambayı yakmadı.
Ayakkabı larını çıkardı, çantasını yere koydu. Paltesunu
duvardaki askıya asmak istedi. Askı yerinde yoktu. Ken­
di kendine mırıldandı ; sonra duvar dibine koyduQu çan­
tan ın üstüne paltesunu koyup, ayak parmakları üstünde
sessizce yatak odasına gird i. Amacı karısını uyan­
dırmamak, zıgıdı yememekti; sabaha Allah kerimdi. Oda­ uykulu çocuk
da alışık olmadıQı, iç g ıcıklayıcı bir kokuyla loş bir
aydınlık vardı. Oda yeni döşenmiş, karyola deQişmişti.
DeQişikliQe bir anlam veremedi. Karyolaya daha yaklaştı;
yatanı bütün ayrıntılarıyla daha net görüyordu. Yataj;Ja
yüzükoyun çıplak bir kadın yatmıştı. Gözüne inanamadı. Hasan AKARSU
Dilini dudakların ı ısırdı. Acı duydu. Uyanıktı. Hayal falan
dej;Jildi. Gördüklerine inanamadı. lrkildi. Kalbi h ızlı hızlı
atmaya başladı . Rakın ın verdiQi sersemlik gitti; yerini
korku aldı. Yabancı bir ailenin evine, hatta yatak odasına - Sokakta havlayan köpek
girmenin verdi!;Ji şoku yaşad ı ... Geldi!;) i yoldan rüzgar gibi
dışarı fırlarken, ayakkabılarını, pallosunu da aldı. Kapının Hiç eve girebilir mi ktztm
önüne çıktı; ayakkabıları nı giydi; paltosu elinde üst kata Uyu sen.
çıktı. Kendi kapısı önünde bir süre durup korkuyu yen­
mek, daha sakin olmak istedi. Kendi yatak odasına gir­
diğinde karısının uyuduğunu görüp sevindi. Sessizce - Söyle anne gelmesin.
yatağa yattı; bir süre uyuyamadı.
O gece Suzanne'nin kapısı ikinci kez çalındı. Ko­
casını içeri alırken, daha önce kapıyı çalan kirndi diye - Dut ağactnda
düşünd ü ; durdu. Sabahleyin holde bulduj;Ju çantayla Biber olur mu anne?
düğüm çözü lür gibi oldu. Ancak, olayın tam aydınlığa
kavuşması Suzanne'nin Muzaffer'e •bu çanta sizin mi?• (Ktrmtzt biber
sorusuna karş ılık, Muzaffer'in verdi!;Ji •evet•yanıtında Asmtşlar da gündüzden.)
oldu.e

29
 tra bzon va kf 1•n1n yay 1n1 : tra bzon
Trabzon, Trabzon Vakf ı'nın (Trab­
zon ili ve. Ilçeleri Eğit i m , Kültür ve
Sosyal Yard ı m laşma Vakf ı ) yayı mla­
d ığ ı bir dergi. 1 987'den bu yana her yıl
yayımlanan derginin 3. sayısı sunuld u
okuy ucularına.
Dergi, Trabzon'u tarih, kültür ve
sanat açılarından i ncelemeye yönelik
bir yay ı n . Bu yanıyla, bölgeyi değişik
açılardan irdeleyen yayınlara önemli
k atkı l a r d a b u l u n uyor. B u öze l l ik
s u n uş yaz ıs ı nda ş u sözl erle vurgu­
l an ıyor: "Güzel Trabzon'umuzu her
yönüyle tanıtmak ve şanlı tarih i kim­
liğine uyg un bir yapıda gelişmes i n i
sağlamak şüphesiz hepimizin içte n
a rzusud ur." ·
Derg i n in i l k yaz ı s ı ayn ı zamanda
ilin milletvekili de olan Necmettin Ka­
raduman imzas ı n ı taş ı yo r. Karadu ­
m a n "Çeşitli Yön leriyle Trabzon ve
Karadenizli" başlıklı yaz ısında Theap­
h ile Deyrol le'nin "Trabzon'dan Erzu­
rum'a" adl ı yap ı t ı ndan kentle i l g i l i
bölümleri a l ı nt ı lıyor. Prof. D r. Micheal
E. Meeker'in y i ne Karad e n iz l i l er'e
i l işkin g ö r ü ş l e ri n i n de aktan l d ı ğ ı
yazıda "Karadenizlilik" olgusu incele­
n iyor.
Derginin ikinci yazısı Mustafa Ke­
m al Say ı l imzas ı n ı taşıyor. Say ı l ,
Atatürk'ün Trabzon'a i l k gelişini ince­
liyor y az ı s ı nda. Atat ü r k ' ü n Trab­
zon'da yapt ı ğ ı konuşmalardan yola
ç ıkan Say ı l , "Demokratikleşme süre­
c i ndeki bug ünkü politikac ı ları n , bir
çok alanda old u ğ u g ibi, çağdaşlaş­
mada da Atat ürk devrim lerinin özü n­
den çok öğ renecekleri ve alacakları
sayısız dersler vard ır." saptamasında
b u l u n uyor.
Trabzon tarihine ilişkin iki yazı Kud­
ret Em iroğlu imzas ı n ı taşıyor. Em ir­
oğlu, "Trabzon'da Jön Türkler" ad l ı in­
cele mes inde Jön Türkler'in ve ittihat
Terakki'nin Trabzon düşünce ve poli­
tik yaşam ı n a etk i l e r i n i i nc e l iyor.
Yaz ı n ı n ard ı ndan iki de belge sunu­
l uyor: "Trabzon Vilay eti Terakki ve
T e a l i K u l ü b ü N iz a m n a m e s i " ve
30
e i brahim DiZMAN
"Trabzon v e H avalisi Adem-i Merke­
ziyet Cem iyeti Beyannamesi". Kudret
E m i ro ğ l u , d iğ e r y az ı s ı n d a d a
g eçtiğ imiz y ı l lard a ortaya ç ı ka r ı l an
G ü rcü Kralı Salomon'un türbesin i ve
yıkılış ı n ı ele alıyor.
Trabzon tari h i n e ı ş ı k tutmay a
yön el i k bir b a ş k a y a z ı d a çeviri
t ü r ü nde. E lla M a i ll a rt ' ı n La Voie
Cruelle (Vahşi Yol) roman ı ndaki Trab­
zon'a ilişkin bölümler Deha Özden'in
çevirisiyle sunuluyor. 1 930'1u y ılların
Trabzo n ' u n d a n i l g i nç kesit l e r ak­
tarıyo r çeviri.
Trabzon'un k ü lt ü r ve sanat tarihi
üzerine incelemeler de yer al ıyor der­
g ide. A h m et Özer ve Arslan Pulat­
haneli'nin bi rlikte kaleme ald ı kları in­
celeme, Trabzon H alkevi'ne ilişkin.
Özer ve Pulathaneli, Trabzon Halke­
vi'nin çeşitli alanlardaki etki nliklerini
ve bu etki nliklerin ö ncülerini d ikkatli
bir inceleme ile sun uyorlar.
Dergide ayrıca Trabzon'un eğ itim
tarih inde özel bir yeri o lan "Tatbikat
i lkok u l u " ince l e n iyor. Söz ko n u su
okulda öğre n i m g ö rm ü ş k i ş i l e r i n
a n ı larıyla bezenen yazıda, Tatbikat
i lkoku lu'nun kısa bir tarihçesi verili-
yar.
Derg id e Trabzon l u iki sanatçı da
tan ıt ı l ı yo r. Bun lardan biri, şair Ömer
Kayaoğ l u . Dr. M u stafa Duman'ın ka­
l e m i n d e n tan ı t ı la n Ö m e r Kayaoğ­
lu'n u n şiirlerinden d e örnekler verili­
yor. "Türk ü n ü n Şairi" o l arak tan ım­
lanan Kayaoğ l u 'n u n tü rkü tadı ndaki
şiirleri yöre k ü ltürü çerçevesinde in­
celen iyo r.
Prof. Dr. Turan Erol d a yine Trab­
z o n l u ressam Orhan Pe ker'i an­
latıyor. Otuz üç y ı l l ı k bir arkadaşlığ ı n
ü r ü n ü o l a n yaz ı d a E ro l , sanatçıya
ilişkin anı ları n ı aktarıyor.
Dergide g eçtiğimiz yı llarda yörede
yaşanan yerkayması üzerine de bir
yazı yer alıyor. Erol Zih n i Gürsoy im­
zas ı n ı taş ıyan yazıda bölged eki yer
kay m alar ı n ı n g eçm i şteki örnekleri
üzerinde duruluyor. Ömer Güner d e
bu bölüme bölgedeki yerkaymaları n ı n
k ı s a b i r tarihçesi i l e katkıda bulunu­
yor.
B e k i r G e rç e k d e Akçaabat
i lçesindeki Orta M a h alle'nin m i m ari
öze lliğ i n i ele alan yaz ısıyla kat ı l ıyor
dergi sayfalarına.
Derg i d e Tuncer B u lutay, Atilla
Erden ve Ziyad Nem l i'nin a n ı l ardan
spora uzanan değişik türdeki yaz ı l arı
d a bu l u n uyor.
Trabzon derg isinde ayrıca çeşitli
resim ve fotoğraf sanatçıları n ı n yanı
sıra Yaşar M i raÇ, lhsan Topçu, llhan
Dem iras l a n , Zekeriya Saka,
Gü ndoğdu Sanı mer, Ati l la Aşut Sadri
K a rakoy u n l u , E. E rtan Tok i n a n ,
Ş i n a s i Özd e n o ğ l u v e Özer Girav­
oğ lu'n u n ş iirleri yer a l ıyor. Derg i n i n
son sayf a l a r ı , Trabz o n ' u n e s k i
fotoğrafiarına ayrı l m ış.
Y ay ı n y ö n et m e n l iğ i n i B i l g i n
Ayg ü l ' ü n yapt ığı derg i özenli, temiz
baskıs ıyla, içeriğiyle yola çıkış nede­
n i n i gerçekleştirmeda önemli bir yol
al ıyor. e
E d i n m e ad res i : Necatibey Cad .
No.: 88 1 3 Bakanlıklar - AN KARA.

e EŞKIYA BIR KARTAL SURETI, Metin Güven, Şiirler, ulusal
Kültür Yayı nları, (Şairin 'Güvercin Yüreğinde Gül Yüzlü
Çocuklar' adlı kitabının ikinci basımı, Istanbul, 1 99 1 , 64 s.
e I RMAK OLMAK, Adem Eryürük, Öyküler, Aydın Kitabevi
Yayınları, Ankara, Mart 1 99 1 , 76 s.
e SEN BENI SEV, Salah Birsel, Ikili Fiskoslar, Broy Yayınları ,
Istanbul, Mart 1 99 1 , 76 s. (Ikinci Basım).
e TONGUÇ BABA (Ülkeyi kucaklayan Adam) Mehmet Cimi,
Inceleme - Araştırma, Akyüz Yayınları, Istanbul Nisan 1 990,
325 s.
e YUNUS E MRE ŞI I RLERI - Güldeste, Hazırlayanlar: Tahir
Kutsi, lrfan Ünver, inceleme - Araştırma, Fatih Rotary Kulübü
Yayınları, Istanbul 1 991 , 1 36 s.
e ÜVEYLIKLER, Islam Çankaya, Şiirler, 1 7 Nisan Yayınları,
Ankara Haziran 1 991 , 1 03 s.
e G IZ KOKAN SUSKUNLUK, Mehmet Başaran , Anı , Çağdaş
Yayınları , lstanbul 1 99 1 , 1 1 2 s.
e ZIN DANDAKI ŞAI R , Şükran Kurdakul (Tek Kişilik Oyun)
Gerçek Sanat Yayınları, Istanbul Kasım 1 990, 48 s.
• HAYKIRMAK, Füruzan Toprak, Uzun Öykü, Gerçek Sanat
Yayı nları, Istanbul Nisan 1 99 1 , 1 1 0 s.
e ANDIKÇA, Mustafa Kemal Sayıl, Anı, Kendi Yayın ı , Istanbul
1 99 1 , 1 60 s.
e SON KÖY ENSTITÜLÜ, Hayati Tahsin Yılmaz, Anı, Görkem
Yayınları, Istanbul Nisan 1 991 , 94 s.
e DOGRU OLAMAZ YA OLURSA, Hürrem Efe, Öyküler, Mem­
leket Yayınları, Ankara Mart 1 99 1 , 1 33 s.
e ISKAMBIL EVLER, llyas Halil, Öyküler, Memleket Yayınları,
Ankara Mart 1 99 1 , 1 1 7 s.
e HERKESE PARASI KADAR ÖZGÜ RLÜK, Mustafa Serdar
Sergen, Şiirler, Memleket Yayınları, Ankara 1 991 , 79's.
e IZI KALlR, H. Recai Atalay, Şi irler, Ozan Yay ınları , lzmir
1 99 1 , 63 s.
e IHBARLI GÜL, Müslim Çelik, Şiirler, Cem Yayınları, Istanbul
1 990, 1 03 s.
e P ERYAVŞAN, Müslik Çelik, Şiirler, Cem Yayınları , I stanbul
1 99 1 , 1 02 s. (2. basım)
e FUZULI, Cemil Yener, I nceleme, Altın Kitaplar, Istanbul
1 991 , 240 s.
e NAMIK KEMAL, Şükran Kurdakul, Inceleme, Altın Kitaplar,
lstanbul 1 99 1 , 238 s.
• SAl.AH BIRSEL, Muzaffer Uyguner, Inceleme, Altın Kitaplar,
lstanbul 1 99 1 , 239 s.
e ORHAN VELI, Asım Bezirci, Inceleme, Altın Kitaplar,
Istanbul 1 99 1 , 1 88 s.
e YAŞAMI N ÖZGE YORUMU, Tacim Çiçek, Öyküler, Yazıt
Yayınları, Ankara Mart 1 99 1 , 63 s.
e FIDANCIG I N Ç I LESI, Feriha Altıok, Şiirler, Kendi Yayını, Lef­
koşa Eylül 1 985, 90 s.
e H ELE BIR DÜŞÜN, Feriha Altıok, Şiirler, Cem Yayınlar ı ,
Istanbul Şubat 1 987, 6 3 s .
e Ş I I R V E SÖYLEŞILER, Feriha Altıok, Şiirler, Kendi Yayın ı ,
Lefkoşa Şubat 1 99 1 , 7 2 s.
e EY SAMANDAG SAMANDAG, Fikret Otyam, Röportajlar,
Gerçek Sanat Yayınları, Istanbul Mart 1 99 1 , 1 57 s.
e MEVSIMSIZ PEMBE, Kemal Bayram, Şiirler, Gerçek Sanat
Yayınları, Istanbul Şubat 1 99 1 , 80 s.
e SUYUN INCE SESIN DE, Gündoğdu Sanımer, Şiirler, Kerem
Yayınları, Ankara Şubat 1 991 , 63 s.
e SESI M DEGDI YAGMURLARA, Dilber Saka, Öyküler, Kerem
Yayınları, Ankara Şubat 1 99 1 , 1 03 s.
e I NSAN SELI N I N DAMARLARI, Yaşar Çiçekdemir, Öyküler,
Yazıt Yayınları, ankara Temmuz 1 990, 55 s.
------ - -----
dergiler gazeteler
·
------
. KARŞI; P.K. 371 06423 Kızılay - A NKARA
e YAZIT; P.K. 227 Yenişehir - A N KARA
e KUZEYSU ; Kökten Kitabevi, Karadeniz Mah. Lise Cad. No. :
20, 55060 - SAMSUN
e ŞIIR OKULU ; P . K. 90 3471 1 Bakırköy - ISTANBUL
e ÖGRETMEN D Ü NYAS I ; Selanik Cad. SSK lşhan ı , A Blok,
Kat: 8, No. : 5 1 2 06420 Yenişehir - ANKARA
e ABECE ; P.K. 1 31 Yenişehir - AN KARA
e TÜRK DILI DERGISI; P.K. 1 1 8 Kadıköy - ISTANBUL
e BEŞPARMAK; Hacı Halil Paşa Halk Kütüphanesi, Söke - AY­
DIN
e DAMLA; P.K. 209 221 00 - EDIRNE
e I N VIVO; Klodfarer cad. I leti şim Han, Kat: 3 34400 -
Cağaloğlu - ISTA N BUL
e KIRKMERDIVEN; P . K. 705 - ANTALYA
e SESLER; N I RPO "Nova Makedonija" Mito Hadöivasilev -
Jasmin bb. 9 1 000 Üsküp - YUGOSLAVYA
e ÇEVREN ; Basın Sarayı , XV Kat 3800 Priştine - YUGOSLAV­
YA
e I NSANC l L; Mollafeneri Sokak, Nadir Han, No. : 40-42 Kat: 5
Cağaloğlu - ISTANBUL
e AKDENIZ SANAT; P.K. 30 Muratpaşa - ANTALYA
e MAVI DERINLIK; Ortak Kitap, 260 Sokak, 80, 3/7 Hatay ­
IZMIR
e ANADOLU EKI N I ; 2. lnkılap Sokak, 2712 06650 Kızılay - AN­
KARA
e KUŞ ; Tan'ın Aylık Çocuk Dergisi, Kuş Dergisi 38000 Priştine
Basın Sarayı Kat: XV YUGOSLAVYA
e ISIRGAN ; P.K. 63 28001 - GI RESUN
e BASTON ; DEVREK Belediyesi Devrek - ZONGULDAK
e YANlT; 847 Sok. No.: 1 9/D Kemeraltı - IZMIR
e MAVI ÇIZGI; P.K. 730 01 324 - ADANA
e SESLENIŞ; Suphi Koyuncuoğlu Ortaokulu Yayın Organı Bor-
nova - lZMlR
e ÜMIT; Salihli Lisesi Yayın Organı, Salihli - MANISA
e DAMAR; Necatibey cad. 54/1 O 06440 Demirtepe - ANKARA
e EFE; P.K. 28 Ödemiş - IZMI R
e SESI MIZ; Balıkesir Lisesi Yayın Organı - BALIKESIR
e SÖKE REHBERI ; Kültür çatısı Kitabevi, Aydı n Cad. 72/A
Söke - AYDIN
e Ş I I R B ÜLTENI ; A. GÖK, PTT Ege Ü niversitesi P K. 33 -
IZMIR
e ŞAFAK; Korai 20 - 69 1 00 Kornotini - GREECE
e TAN ; Gazete Yayın I ş Örgütü, 3800 Priştine YUGOSLAVYA
e BARTIN ; Y Çarşı Cad, Esentepe Pasaj ı 2-3 67400 Bartın -
ZONULDAK
e SON REÇETE; Mithatpaşa Cad. 54/ 1 8 Kızılay - ANKARA
e KARABÜK IÇIN ELELE ; H ürriyet Cad. Bedesten Iş Merkezi
Kat: 4 No. : 1 1 1 - 1 1 9 Karabük 1 ZORGULDAK
e ADA'N IN SESI ; Adalıoğlu lşhanı No: 2 Kuşadası 1 AYDI N
e YENI ADANA; P.K. 1 1 7 - ADANA
• YENI Ü LKE ; Atatürk Bulvarı , Matbaacı lar Sitesi, No. : 35-40 -
SIVAS
e ZEYTI NBURNU'NUN SES I ; Meral Mavinil, P.K. 43 Zeytinbur­
nu - ISTANBUL
e DEVREK'I N SES I ; Devrek - ZONGU LDAK
31
 ·ferit oğuz bay1 r düşün
ve sanat odülü .. oykü .. ye
verilecek
Türk kültür v e sanatına katkılar yapma amacıyla kurulan
Ferit Oğuz Bayır DOşOn ve Sanat Ö dOIO, •öykü"ye ve­
rilecek:
1 - Ödüle 1 991 yılında yayımianmış öykü kitapları, ya da ya­
yımlanmaya hazır dosya halindeki yapıtlar katılabilir. (Yayım­
lanmamış yapıtlar makinayla ve iki aralıkla yazılmış olmalı)
2- Ödül 1 .000.000 (Bir milyon) liradır.
3- Seçici kurul Vedat Günyol, Talip Apayd ı n, Mehmet
Başaran, Fakir Baykurt, Sami Karaören ve Emin Özdemir'den
oluşmaktadı r.
4- Ödüle katılacak yapıtlar, altı nüsha olarak 31 Aralık 1 991
akşamına d�in ödül yazmanlıQı adresine postalan malıdır.
5- Sonuç, Köy Enstitülerinin kuruluş günü olan 1 7 N isan
1 992'de açıklanacak, ödül Foça'da yapılacak bir törenle sahi­
bine verilecektir.
Aday yapıtların gönderileceQi adres:

Değirmendere cad. Kumrular Sk. No. : 1 1

81 570Küçükyalı - I STAN BUL

sevişmek,
gözyaşlariyia yaln 1zhğ1n
Kenan SARIALiOGLU

Dağlar çevirdim yüzünü denizi gördüm

Denize döndü m , suda yanan sesini gördüm . .

Sildim kanbuğusunu ruhumun, kırıldı aynam

kültür •sanat olaylar•
Güneşin kanından soğuk elini gördüm . .
haber l er
Derleyen :
Her akşam yola çıktım yıldız yüklü kervanlarla M. Reşat SÜMER KAN
Uyandım her sabah, kendimi yeni gördüm . .
SERGI e Yaz sezonu nedeniyle sanat et­
kinliklerine ara verilen kantimizde
A l ateşler tek etkinlik, FOTO FORUM'un
Mavi düşler içinde g iriş imiyle Tra b zo n 'd a açı lan
fotoQ raf serg isi oldu. "Kırk Sa­
başımı arıyordum
natçıdan Birer Fotoğraf" ad l ı
Kesik başlar içinde sergi Y ı l d ı z Ü n i v e rs i t e s i
Canıma biçtiğim keteni gördüm . . . Meslek YOksak Oku l u
Fotoğraf Programı taraf ı n dan
derlenerek Doç. Meh met Bay­
Sevişmek gözyaşlarıyla yalnızlığın, ne güzel han aracılıQ ı ile kantimize iletiidi.
Ve en güzel acıda ben , seni gördüm . . . Sergi 1 1 - 25 temmuz tarihleri
aras ı nda M a h mut Goloğlu
KOltür Merkezi'nde izlendi.