P. GABRIEL M. RO SCH IN I O . S. M.

MARIOLOGIA
TOMUS II

SUMMA MARIOLOGIAE
Pars II ' De privilegiis singularibus B. M. V.

SECUNDA E D IT IO

R E V IS A E T N O T A B IL IT E R A U C T A

ROMAE
ANGELUS BELARDETTI EDITOR
ANNO M C M X L V I II
 P. G A B R IE L M . R O S C H IN I O . S. M .
S. Theologiae Magister
Socius Pont. Academiae S. Thomae Aquinatis et Religionis Catholicae
in Collegio Intemationali S. Alexii Falconieri de Urbe Professor

RIOLOGI A
TOMUS II

S U M M A MA R IOL OGI A E
PARS S E C U N D A

D e Beata Maria Virgine

considerata in suis singularibus privilegiis

SECU N D A E D IT IO
R E V IS A E T N O T A B I L I T E R A U C T A

ROMAE
ANGELUS BELARDETTI ED ITO R
ANNO MCMXLV1U
E x parte Ordinis nihil obstat quominus imprimatur.
R om ae, die 8 D e c. 1947.
F r. A l f o n s u s M . B e n e t t i
O . S . M . P rio r G en eralis

IM P R IM A T U R :

E C ivita te V atican a, die i a M a rtii 1948.

f F r. A l f o n s u s C . D e R o m a n i s , E p . P o rp h y r.,
Vicarius Generalis C ivitatis Vaticanae
 PARS S E C U N D A

D E B E A T A M A R I A V. C O N S I D E R A T A
IN S U IS S I N G U L A R I B U S PRIVILEGIIS
 Ratio huius secundae partis. Postquam consideravim us Beatissimam V irg i­
nem in s u a m i s s i o n e sive relate ad Creatorem sive relate ad creaturas, accedim us
nunc, cum tim ore et tremore, ad illam in semetipsa considerandam. Est enim,
inter om nes, propinquissim a D eo qui est infinite perfectus et fons om nium
perfectionum .
Iam a priori dicere possum us Beatissimam V irginem perfectissim am unde-
quaque fuisse tum quoad animam, tum quoad corpus. Si enim, extm p li gratia,
rex quidam m andatum dedisset artifici cuidam construendi dom um pro filio suo,
artifex, procul dubio, totis viribus incum beret in opus illud perficiendum ad hoc
u t persona tantae dignitatis m inus esset indignum . Iam vero, B. V irgo, nonne
fuit domus aurea, regium palatium a D eo ipso, sum m o artifice, pro U nigenito
F ilio suo praeparatum? H in c ipsum tanto hospite dignum (dignitatis infinitae)
reddere debuit. E t hoc bene exprim it Ecclesia in oratione quadam liturgica:
« O m nipotens sem piterne D eus, qui gloriosae V irgin is M atris M ariae corpus et
animam, ut dignum F ilii tui habitaculum effici m ereretur Spiritu Sancto coope­
rante praeparasti etc. ».
Insuper: si filius quidam potuisset eligere et sibi efformare matrem suam,
nonne perfectissim am ipsam faceret?... Iam vero, quod nemo nostrum facere
potest, D ei Filius et potuit et fecit. M atrem suam ipse, semetipso dignam , ef­
fecit. H in c vere D eu s dicere potest: « U na est perfecta mea » (Cant., 6, 8).
Ipsam enim tot tantisque perfectionibus ditavit, ut — iuxta dictum S. M ech -
tildis — «michrocosmos », id est, parvum m undum redderet, et E i plus curae D eus
im pendit quam universo condendo. Q uae in toto orbe sparsim videm us, in V ir ­
gine adunata inveniuntur. « In te s’aduna — quantunque in creatura è di bon-
tade » (Par. 33, 20-21). H ac de causa studium perfectionum B. M . V irgin is per­
difficile evadit. O m nia enim quae in S. T heologia vel in christiana philosophia
traduntur, prae oculis tenenda sunt, ut B. V irgo meliori quo fieri potest m odo
cognoscatur.

Divisio huius secundae partis. O rdo quem in hac secunda parte sequi debe­
mus, ab Ecclesia ipsa in oratione liturgica « O m nipotens sem piterne D eus » in-
digitatur. D ivid i ergo potest in tres sectiones:

I. D e his quae pertinent ad animam B. M. V.;

II. D e his quae pertinent ad corpus B. M. V.;
I I I . D e his quae pertinent ad compositum, seu ad animam simul et
corpus B. M. V.
 SECTIO PRIMA

DE HIS Q U A E PERTINENT A D ANIMAM

BEATAE MARIAE VIRGINIS
 IM M U N IT A S B. M . V. A PECCATO ORIGINALI II

Ratio huius sectionis. Q uia pars formalis cuiuscum que rei nobilior est parte
materiali, hinc ab anima B. M . Virginis, quae est pars eius formalis, consideratio
nostra incipere debet.
Divisio huius sectionis. Q uia vero anima B. M . V irgin is fuit im m unis a qualibet
im perfectione et fu it plena om nibus perfectionibus, hinc sectio haec in duo ca­
pita apte dividi potest, videlicet:

I. D e im m unitate anim ae B. M . V . a qualibet im perfectione;

II. D e perfectionibus animae B. M . V .

C ap. I - D E IM M U N IT A T E A N IM A E B. M . V I R G I N I S A Q U A L I B E T
IM P E R F E C T IO N E .

Ratio capitis. Postulat logicus ordo, ut ante omnia rem oveatur ab anima
B. M . V . quaelibet im perfectio, et ideo elem entum negativum ante elem entum
positivum rite statuatur.
Ordo capitis. Q uia vero triplex est animae im perfectio, videlicet, peccatum
originale, fom es peccati et peccatum actuale, hinc logice praesens caput in tres
articulos subdividitur, videlicet:

I. D e im m unitate B. M . V . a peccato originali.

II. D e im m unitate B. M . V . a fom ite peccati.
I I I . D e im m unitate B. M . V . a quolibet peccato actuali.

A rt. i - D E I M M U N I T A T E B . M . V. A P E C C A T O O R I G I N A L I

B IB L IO G R A P H IA

Bibliographia huius quaestionis est amplissima. Excrhus R o s k o v à n y in suo opere

B. V. Maria in suo conceptu Immaculata ex monumentis omnium saeculorum demonstrata,
9 vol. (Budapest, 1873-81), ultra 25.000 scripta (sensu tamen lato accipienda) circa prae­
sens argumentum numeravit. — Pariter, opera selecta et documenta Immaculatam
Deiparae conceptionem respicientia inveniri possunt in op. B e r n a r d i A. M e K e n n a ,
The Dogma of the Immaculate Conception - Historical Devélopment and Dogmatic Ful-
filment, Washington D . C. 1929, pp. 573-603.
12 BIBLIOGRAPHIA DE IM M ACULATA CONCEPTIONE

Aliam Bibliographiam circa praesens argumentum tradit F. E s c a r d , in opere: B i­

bliographie de l'immaculée Conception, in Polybiblion, pars litteraria, Paris, dee. 1879,
ian. 1880, pp. 165 sq. (opera opposita) 167 (confutationes).
Etiam in Bibliotheca Vaticana (Vat. lat. 13514), invenitur « Catalogus immaculatus
marianus quingentorum et amplius auctorum pietate et doctrina maxime illustrium
inter quos multi dominicanorum qui de Conceptione immaculata Deiparae Virginis,
vel speciales tractatus ediderunt, vel eidem conceptioni titulum immaculatae, suis in
operibus addiderunt, servato temporum ordine, congestus » 57 f.
Nos autem praecipua opera theologica tantum, iuxta varias linguas, indicabimus:

A) S C R IP T A L A T I N A :
A lva, P e t r u s d e O. F. M . Obs., Monumenta antiqua Immaculatae Conceptionis sanctis­
simae Virginis Mariae, ex variis auctoribus antiquis tam manuscriptis quam olim im­
pressis, sed qui vix reperiuntur, Louvain, 1664.
A n o n y m u s , Quaestiones disputatae de Immaculata Conceptione B . M . V. Bibliotheca
Franciscana Scholastica M edii Aevi (t. 3 ed., 1904 ad Claras Aquas, Quaracchi
apud Florentiam).
A r e n d t G ., De Protoevangelii habitudine ad Immaculatam Deiparae Conceptionem, Ro­
mae, 1904. ^
BALié C., O. F. M ., Ioannis de Polliaco et Ioannis de Neapoli quaestiones disputatae de
Immaculata Conceptione Beatae Mariae Virginis, Sibenici, 1931, in-8, 110 p.
De Ordine Minorum tamquam duce p ii fidelium sensus de Immaculata Conceptione B . V.
Mariae, Quaracchi, in-8, 57 p.
De dento peccati originalis in B. Virgine Maria, Romae, 1941 (extractum ex Antonia­
num, 1941, 205-252, 317-372).
B a l l e r i n i A., S. I., Sylloge Monumentorum, ad Mysterium Virginis Deiparae illustrari
dum. Pars I, Romae, 1854, 2 voli., ed. Lecoffre, Paris, 1857.
B ig a r o P., Purissimae Virginis Mariae Dei Genitricis Conceptus brevis disquisitio Theo-
logico-Critica, Venezia, 1850.
C a e s a r i T h ., Ord. C is t ., Ordinis Cisterciensis suffragia, pro dogmatica ferenda sententia,
super mysterio Immaculatae Conceptionis B. V. M . elucidata (Pareri, v o l. 9, p p . 270-312).
C o r n o l d i G . M ., Sententia S. Thomae de Immunitate B . Virginis Dei Parentis a peccati
originalis labe, N a p o li, 1870.
C e r r i D., Enchiridion Auctoritatum super duodecim Momenta fundatum ex quibus exurgit
triumphus B . Mariae Virginis, Matris Dei in originale peccatum, Taurini, 1851.
C y p r i a n u s a S. M a r ia , O. F. M . Réf., Compendium quo probatur mysterium Immac.
Conc. Beatae Virginis Mariae esse prope definibile, Granatae, 1651, vide Bibliotheca
Hispanica Nova, Madrid, 1783, vol. I, p. 260.
C o z z a - L u z i , De Immaculata Deiparae Conceptione hymnologia Graecorum, Romae, 1872.
D o u c e t V., O. F. M ., Magister Aegidius Carlerii ( f 1472) eiusque quaestio de Immacu­
lata Conceptione B. Mariae Virginis, in Antonianum, 5 (1930), 403-432.
E a d m e r o f C a n t e r b u r y , Tractatus de Conceptione Sanctae Mariae, Herder, St. Louis,
1904.
E h r m a n n A., S. M ., Maria Immaculata, in Zeitschr. f . Asz. u. Myst., 5 (1930) 193-212.
 BIBLIOGRAPHIA DE IMM ACULATA CONCEPTIONE 13
F ebrer Ra y m u n d o M a r t i n e z , De Natura et Gratia Admirabilis et Purissimae Concep­

tionis Deiparae V. Mariae, elucidationes utiliter congestae, 5 voli., Interamnae,

1852-1854. •— De utilitate et ratione sufficienti ad dogmaticam definitionem super
Immaculato Deiparae Mariae conceptu, cfr. Civiltà Cattolica, Ianuar. 20, 1855.
F r i e t h o f f C., O. P., Quomodo caro B. M . V. in originali concepta fuerit, in Angelicum,
10 ( 1 9 3 3 ) 3 2 1 -3 3 4 .
G a b r ie l a b A n n u n t i a t a O. C. D., De fide in Immaculatam Conceptionem apud Carme-
litas usque ad saec. X V I, in Annal. Ord. Carm. dise. 5 ( 1 9 3 0 -3 1 ) 3 1 - 4 4 , 8 1 -8 7 .
G a u d e P., O. P., De Immaculato Conceptu eiusque dogmatica definitione in ordine prae­
sertim ad scholam thomisticam et institutumJ F F . Praedicatorum, Romae, 1854. Cfr
Civiltà Cattolica, Ianuar. 5, 1855, P- 9 1-
H a y e (d e l a ) I., O. F. M . Obs., De maxima Alexandri Halensis in Deiparam pietate,
et pro Immaculata eius conceptione Apologia, Parisiis, 1747 (vide Roskovâny, 3, 298).
H o l z a p f e l H ., Bibliotheca Franciscana de Immacidata Conceptione B . M . V. (ed. 1904,
Quaracchi).
L e B a c h e l e t X . M ., Auctarium Bellarminianum, Paris, 1913. Ven. servi Dei Roberti
Card. Bellarmini de Immaculata Beatae Mariae Virginis conceptione votum, Pa­
ris, 1905.
M e i e r L ., O. F. M . , Ioannes Bremer O. F . M . Immaculatae Conceptionis strenuus de­
fensor, in Antonianum, 2 (1936) 429-486.
P a s s a g l ia C., De Immaculato Deiparae semper Virginis Conceptu. Commentarius, 3 voli.,
Romae, 1854. C fr Civiltà Cattolica, october 1, 1854, p. 69; december 2, 1854, p. 552.
P a t r i z i X ., De Immaculata Mariae origine a Deo praedicta disquisitio, Romae, 1854.
P e r r o n e I., S. I., De Immaculato B . V. Mariae Conceptu. An dogmatico decreto definiri
possit disquisitio theologica, Romae, 1847.
P lazza B., Causa Immaculatae Conceptionis, Palermo, 1 7 4 7 .
P rado N . d e l , O. P., Divus Thomas et Bulla dogmatica « Ineffabilis Deus » (ed. Friburgi
Helvetiorum ex typis consociationis Sancti Pauli, 1919).
R om eri C., O. F. M ., De Immaculata Conceptione B. M . V. apud S. Antonium Patavi­
num, Romae, 1939.
S a g ü é s P., O. F. M ., Doctrina de Immaculata B. V. Mariae conceptione apud P. Ludo-
vicum de Carvajal, O. F . M . ( f 1 5 5 2 ), in Antonianum, 18 (1 9 4 3 ) 1 4 1 - 1 6 2 ; 2 4 5 -2 7 0 .
S c h u l e r - H o l z a p f e l , Bibliotheca Franciscana de Immaculata Conceptione B . M . V.
Iussu Rmi P. Dionysii Schuler, totius Ordinis Fratrum Minorum Ministri Gene­
ralis, composita a P. Geriberto Holzapfel, O. F. M ., S . T . D., Florentiae, 1904.
S e r i c o l i C., O. F. M ., Immaculata B. M . Virginis Conceptio iuxta Xysti I V constitutio­
nes, Sibenici, 1945, 174 p., 24 cm. (Bibi. Mar. M edii Aevi, fase. 5).
S i x t u s IV , Pontif. M ax., De conceptione Beatissimae Virginis, Romae, 1 4 7 1 . E ullae « Cum
praecelsa », 1 4 7 7 ; « Libenter », 1480; « Grave nimis », 14 8 3 .
T h u r s t o n H., et T h . S l a t e r , Eadmeri Cantuariensis tractatus de Conceptione Sanctae
Mariae, olim sancto Anseimo attributus, nunc primum integer ad ccdicum fidem editus,
adiectis quibusdam documentis ccëtaneis, Freiburg, 1904.
V an Rossum G ., C . SS. R., S . Alphorsus M . De Ligorio et Immaculata Conceptio
B . M . V ., Romae, 1904.
H BIBLIOGRAPHIA DE IMM ACULATA CONCEPTIONE

V azquez A., O. F. M ., Expositio theologica historica et moralis super Bullam Alexandri V II

de vero sensu ab Ecclesia semper retento circa cultum Imm. Conc. Virginis Mariae,
(Bibliotheca Hispanica Nova, i, 51, Matriti, 1783).
V e l a s q u e z I o a n . A n t .,' Dissertationes de Maria Immaculate Concepta, L y o n , 16 5 3 .
W a d d i n g L ., O. F. M . Ree., De B. M . V. Conceptione, Redemptione et Baptismo, Ro­
mae, 1655.
Z i m m e r m a n n B. M ., O. C. D., Ricardi Arch. Armacani bini sermones de Immaculata
Conceptione B . V. M ., habiti in Ecclesiis Carmelitarum annis 1348 et 1349 e codi­
cibus Oxoniensibus nunc primum editi, in Anal. Ord. Carm. Disc., 6 ( 1931 ) 158 ss.

B) S C R IP T A I T A L I C A :
A n o n ym u s, L'Immacolata Concezione di Maria ed i Francescani, in occasione del Cin­
quantesimo anno dalla dommatica definizione (pp. xvi-272, ed. 1904). Typogra-
phia Collegii S. Bonaventurae, Ad Claras Aquas.
B e r a r d o S., O. S. M ., L ’Immacolata negli scritti di Maestro Lorenzo da Bologna, in P a­
lestra del clero, 1943, pp. 225-280.
B i a n c h e r i R . P ., C . M . , Voto, in forma di dissertazione, sulla definizione dogmatica del­
l ’immacolato Concepimento della beata Vergine Maria, T i v o l i , 18 48. ( I n Pareri,
v o i. 5, p . 1 8 1 ) .
B ib b ie n a M i c h a e l A n g e l u s d e , La Donna dell’Apocalisse, Maria S S . Madre di Dio,

sempre Vergine, concetta in grazia, Lucca, 1712 (vide R o s k o v ÀNY, 3, 624).

B r u n i , Vescovo d i Ugento, Breve risposta alle principali obbiezioni che si oppongono alla
definizione dogmatica del mistero dell’Immacolata Concezione di Maria Santissima,
Roma, 1853.
C a n t i n i G ., O. F. M ., Il pensiero di S. Antonio da Padova intorno al concepimento di
Maria, in Studi frane., 28 (1931) 129-144.
C a s t a g n o l i , C . M . , Contributo alla storia del domma dell’Immacolato Concepimento di
Maria S S ., in Div. Th. (Plac.), 35 (1932) 17 ss.
E u p i z i S., I l pensiero di Toìnmaso d’Aquino riguardo al dogma dell’immacolata Conce­
zione, Varallo Sesia, 1941. 1
G r a m m a t i c o A., O. C., L ’Immacolata Concezione di Maria e i Dottori Carmelitani, in
I l monte Carmelo, 1929, extr. in-8, 36 p.
G u a l c o D o m e n i c o , La dogmatica definizione dell'immacolato Concepimento della B . V.
M ., Genova, 1855-1856, 2 voli., 910 p. Cfr Civiltà Cattolica, oct. 1856, p. 88.
L a m b r u s c h i n i , Card., Su ll’Immacolato Concepimento di Maria. Dissertazione polemica,
Roma, 1843.
M a n c i n i V., I l primo difensore dell’immacolata Concezione di Maria è stato un Merce­
dario: S. Pietro Pascasio, Napoli, 1939.
M a r i n i N., L ’Immacolata Concezione di Maria Vergine e la Chiesa greca ortodossa dis­
sidente, Roma, 1908.
M e e s t e r P. D e , La festa della Concezione di Maria S S . nella Chiesa greca, Roma, 1904.
M a r i o t t i C . , O. F. M . , L ’Immacolata Concezione di Maria Santissima, Roma, 1896.

1 C fr ea quae d e hoc opere scripsim u s in M arianum , 3 (19 4 1) 294-297; 4 (1942) 62-69.

 BIBLIOGRAPHIA DE IMM ACULATA CONCEPTIONE IS

M ura B., O. S. M ., Sunto analitico dell’opera del R. P. Perrone d. C. d. G. intitolata

«De Immaculato B. V. M . Copceptu », Roma, 1848.
P a c i f i c o F. A g o s t i n o d i M a r i a A d d o l o r a t a , Alcantarino O. F. M . , Delia origine,
progressi e stato presente del culto e festa dell’immacolatissimo Concepimento della
Grande Genitrice di Dio, Maria, e della sua dogmatica definizione. Ricerche storico-
cronologico-critiche, Napoli, 1852, 1000 p. (Cfr Civiltà Cattolica, febr. 1854, p. 322).
P a l m i e r i A ., II dogma dell’immacolata Concezione e l ’Accademia ecclesiastica di Kiev
nel secolo X V III, in Bessarione, 6 (1909) 1-12.
Pareri dell’Episcopato cattolico, di congregazioni, di università, di personaggi ragguardevoli,
etc. sulla definizione dogmatica dell’immacolato concepimento della B. V. Maria, Roma,
1851-1854.
P a r o d i L ., La fede e la divozione a Maria sempre Immacolata, dichiarata e proposta coi
sentimenti e colle parole de’ S S . Padri, Roma, tip. della Civiltà Cattolica, 1856, 318 p.
P i a n o r i A., O. F. M . Obs., Episcopus Faventinus, Fondamenti ortodossi per la defini­
bilità dell’immacolato Concepimento di Maria Santissima, Cesena, 1854.
R i v a r o l a G ., Abbate Cassinese, Dissertazione in cui si prova che Maria Vergine sia stata
necessariamente concepita immacolata, per necessaria conseguenza dell'infallibile dogma
della divitia sua maternità, Palermo, 1822 (in Pareri, voi. 5, pp. 7-97).
S a r d i V., La solenne definizione del dogma dell'Immacolato Concepimento di Maria San­
tissima. Atti e documenti pubblicati nel cinquantesimo anniversario della stessa
definizione, Roma, 1905.
S c a r a m u z z i D ., O. F. M ., L ’Immacolato Concepimento di Maria. Questione inedita di
Landolfo Caracciolo O. F. M . ( f 1351), Firenze, 1931, 38 p.
S p a d a M ., O. P., Esame critico sulla dottrina dell’Angelico dottore san Tommaso d’Aquino,
circa il peccato originale, relativamente alla beatissima Vergine Maria, Napoli, 1839.
S t r o z z i T h ., S . I., Controversia della concezione della beatissima Vergine Maria, Palermo,
1700-1703.

C) S C R IP T A A N G L I C A :

A. C., The Immaculate Conception and the contracting of Sin, in Eccles. Rev., 72 (1925)
76-82.
A n o n y m u s , The Immacidate Conception of Our Lady, Murphy, Baltimore, 1855.
B i s h o p E d m u n d , On the Origins of the Feast of the Conception of the Bl. Virgin Mary,
London, 1904.
B r y a n t T . D., The Immaculate Conception of the Most Blessed Virgin Mary Mother of
God. A Dogma of the Catholic Church, Boston, 1855.
F a b e r W ., An Explanatiori of the Doctrine and Définition of the Immaculate Conception
with a Méditation, J. Murphy, Baltimore, 1855.
H a r p e r T ., S . I., The Immaculate Conception. Revised and introduced by tlie Rev. Joseph
Rickaby, S. Burns e Oates, London, 1919.
H o g a n S . M ., O . P ., Mother of Divine Grace: A chapter in the Theology of the Immacu­
late, Burns and Oates, London, 1920.
H l s e n b e t h , The Chain of the Fathers. Witnesses for the Doctrine of thè Immaculate Con­
ception of the Blessed Virgin Mary, Mother of God, Richardson, London, 1885.
i6 BIBLIOGRAPHIA DE IM M ACULATA CONCEPTIONE

L onergan W . J., S. J., Mary Immaculate, New York, 1931, in-8, 16 p.

L um breras P e t e r , O . P ., Sflint Thomas and the Immaculate Conception, Notre Dame,
Indiana, 1924.
M ayer O. F. M . Conv., The Teaching of Ven. Duns Scotus concerning the Immaculate
Conception of Our Lady, in Franciscan Studies, 1927, 39-46.
M ildner F., O. S. M ., The Immaculate Conception in England up to the lime ofjohn Duns
Scotus, in Marianum, a. 1939-1940.
S t o r f f H., O. F. M ., The Immaculate Conception. The teaching of St. Thomas, St. Bo-
naventure and Bl. J. Duns Scotus on the Immaculate Conception of the Blessed Virgin
Mary, St. Francis Press, California, 1925.
T h u r s t o n H., The Irish Origins of Our Lady's Conception Feast, in The Month, 103
(1904) 449 ss.
T o r m e y M ., The Immaculate Conception, an essay, Dublin, 1855, 236 p.
U l l a t h o r n e , A r c h b i s h o p , The Immaculate Conception of the Mother of God. New Edi­
tion. Revised by the Very Rev. Canon Iles. Introduction by the Bishop of Birmin­
gham, Benziger Bros., New York, 1904.

D) S C R IP T A GALLICA-.

A n o n ym u s, Témoignages de VEglise Syro-maronite en faveur de VImmaculée Conception,

Beirut, 1904.
B a i n v e l J. V., L'histoire d’un Dogme, in Etudes, Paris, 101 (1907) 612-632.
B e r n a r d R., O. P., L ’Immaculée Conception, in Vie Spir., 29 (1931) 238-255.
B i t t r e m i e u x I., Le sentiment de S. Bonaventure sur l ’immaculée Conception de la Sainte
Vierge, in Et. Franc. 40 (1928) 367-394.
B o u r d a l o u e , Sur la conception de la Vierge. ( C f r B o u r d a l o u e , Œuvres complètes, t. 4,
p. 371, ed. Lyon, 1864).
B u r r i d g e A. W ., L'Immaculée Conception dans la théologie de VAngleterre médiévale, in
Rev. Hist. Eccl. 32 (1936) 570-597.
C a p e l l e , O. S. B., La pensée de saint Augustin concernant l ’immaculée Conception, in
Rech. Théol. Ane. Méd., 4 (1932) 361-370.
C o l l a e s P., L ’Immaculée Conception de Marie dans ses figures prophétiques, Bruxelles,
1885.
D a r r a s A., Essai historique sur l’immaculée Conception de la très Sainte Vierge, Bray,
Paris, 1852.
D e G r a n d e f f e A., L ’Immaculée Conception au point de vue rationnel, Lacour, Paris, 1857.
D e n e f f e A., S. J., Deux questions médiévales concernant l ’Immaculée Conception, in Rech.
Théol. Ane. Méd., 4 (1932) 401-432.
D o n c o e u r P., Les premières interventions du Saint-Siège relatives à l ’immaculée Con­
ception (xii-xiv siècle), Louvain, 1908. Extrait de la Revue d’histoire ecclésiastique,
vol. 3, n. 2, 4; 9, n. 2.
D o u c e t V., O. F. M ., P. I. Olivi et l ’Immaculée Conception, in Arch. franc, hist. 26 (1923)
560-563.
E a d m e r , La Conception Immaculée de la Vierge Marie. Introduction et traduction par
Dom B. Del Marmol, Lethielleux, Paris, 1924.
 BIBLIOGRAPHIA DE IM M ACULATA CONCEPTIONE 17
E ssen (van der) L ., La définition du dogme de VImmaculée Conception et la Faculté de
Théologie de VUniversité de Louvain, in Rev. hist. ecclés., 24 (1928) 650-655.
G a g a r i n J., S. S., L'Eglise russe et l'immaculée Conception, Paris, 1876.
G o u s s e t , Card., La croyance générale et constante de l'Eglise touchant l ’immaculée Con­
ception de la B. V. Marie, prouvée principalement par les Constitutions et les actes des
Papes, par les lettres et les actes des Evêques, par l ’enseignement des Pères et des Doc­
teurs de tous les temps, LecofFre, Paris, 1855.
G ueranger P., O . S. B ., Mémoire sur la question de l'Immaculée Conception de la très
sainte Vierge, Paris, 1850.
H il a ir e , De Paris, Cap., Notre-Dame de Lourdes et VImmaculée Conception, Lyon,
1880.
H J., Religieux Maronite Libanais, Témoignages de l ’Eglise syro-maronite en fa ­
o b e ik a

veur de l ’immaculée Conception de la très sainte Vierge Marie, Basconta, 1904.

J u g i e M ., Le témoignage de Saint Luc sur l ’immaculée Conception, in Notre-Dame, 1
(1911) 67-69. - L ’Immaculée Conception dans la tradition grecque', les Pères anténi-
céens et l ’immaculée, in Notre Dame, Paris, 1 (1911) 41-42, 257-259.
— La doctrine de l ’Immaculée Conception et les Pères orientaux du I V e siècle, in Notre-
Dame, 2 (1912) 129 ss.
L ’Immaculée Conception dans l ’Eglise grecque après le Concile d’Ephèse, in Dict. Théol.
Cath., t. 7, coll. 893-975.
L ’Immaculée Conception chez les Russes au X V I e siècle, in Echos d’ Or., 12 (1909) 56-75.
L ’Immaculée Conception en Moscovie au X V I I e siècle, in Echos d’Or., Ì2 (1909) 321-329.
L a g i e r P., O. M . I., L ’Immaculée Vierge Marie, Paris, 1855.
L e B a c h e l e t X . M . , L ’Immaculée Conception, Paris, 1902. — Le « Votum Bellarmini »
sur VImmaculée Conception, in Les Etudes, Paris, 1904.
Immaculée Conception, in Dict. théol. cath., t. 7, coll. 854-893; 979-1218; et in Dict.
apol., t. 3, coll. 209-275.
L e s ê t r e H., L ’Immaculée Conception et l ’Eglise de Paris, Paris, 1905.
L o n g p r é E ., O. F. M . , Fr. Bernard de Deo O. F. M . (1318) et l ’Immaculée Conception,
in Archiv. franc, hist., 26 (1933) 247-249. — Le sentiment de Saint Bonaventure sur
l ’Immaculée Conception de la Sainte Vierge, in Et. Franc., 40 (1928) 367-394. —
Robert Grossetête et VImmaculée Conception, in Arch. franc, hist., 27 (1933) 550 s.
M a l o u T . B., Iconographie de l ’immaculée Conception de la très-sainte Vierge Marie,
H. Goemacre, Bruxelles, 1857.
L ’Immaculée Conception de la très sainte Vierge Marie, considérée comme dogme de foi.
2 voli., Goemacre, Bruxelles, 1857.
M a u r e l P ., L ’Immaculée Conception de la Sainte Vierge, L y o n , 18 5 4 .
M ichel -A n g e , O. M . Cap., Saint Thomas et l ’immaculée Conception, in Orientalia,
11 (1927) 300-307.
N oyon A., Notes bibliographiques sur l ’histoire de la Théologie de l ’Immaculée Conception.
V I. La doctrine, au X I I e siècle, in Bulletin de littérature ecclésiastique, Toulouse,
Iul.-August, 1920, pp. 296 ss.
P a r i s i s , Démonstration de l ’immaculée Conception, L e c o fF re , P a ris , 18 4 9 .
P auwels P., O. F. M ., Les Franciscains et l ’Immaculée Conception, Malines, 1904.
i8 BIBLIOGRAPHIA DE IM M ACULATA CONCEPTIONE

P e tr id e s S., L ’Immaculée Conception et les Grecs modernes, in Echos d’Or., 8 (1905)

257 - 27 ° -
R e n a u d in P., O. S. B., La pensée de Saint Thomas sur l ’Immaculée Conception, Avignon,
1926, 16 p.
R o b i t a i l L e , Traité historique et dogmatique de la définition du dogme de VImmaculée Con­
ception de la Sainte Vierge, Lefranc, Arras, 1857.
S a l a v i l l e S., La croyance et le culte de VImmaculée Conception chez les Grecs et les Sla­
ves au X V I I I e siècle, in Marianum, 2 (1940) 114-144, 267-283.
T e r r i e n J. B., S. I., L ’Immaculée Conception, Paris, 1904.
V a c a n d a r d E., Les origines de la fête et du Dogme de l ’immaculée Conception, in Etudes
de critique et de l’Histoire religieuse, vol. 3, Paris, 1912.

E) S C R IP T A G E R M A N IC A :

K ir f e l H., Der heilige Augustinus und das Dogma der Unbefleckten Empfàngnis M ariens,
in Jahrbuch für Philosophie und speculative Theologie, Paderborn, 1907.
B a r t m a n n B ., Maria, die unbefleckt Empfangene in Dogma und Predigt, in Kath. Kanzel,
1926, pp. 210-218.
B i n n e b e s e l B ., Die Stellung der Theologen des Dominikaner-ordens zur Frage nach der
unbefleckten Empfàngnis Marias bis zum Konzil von Basel, in Kallmünz bei Regens-
burg, 1934, in -8 , x v i i - 86 p .
G ô t z I ., Augustin und die Immaculata Conceptio, in Theol. Glaube, 25 ( 1 9 3 3 ) 7 3 9 -7 4 4 .
H o f m a n n F ., Die Stellung des hl. Augustinus zur Lekre von der Unbefleckten Empfàngnis
Maria, in Theol. Quartalschr., 130 (1932) 299-319.
K a n p J., O. F. M ., Duns Skotus als Vollender der Lehre von der Unbefleckten Empfàngnis,
in Aus der Geisteswelt des Mittelalters, Münster, 19 3 5 , pp. 981-1010.
I o s e p h a L e o n i s s a , O. M . Cap., St. Bonaventura zur unbefleckten Empfàngnis Marias,
in Franzisk. Stud., 20 (1933) 304-308.
L a n d m a n n F., Die Unbefleckte Empfàngnis Mariâ in der Predigt zweier Strassburger
Dominikaner und Geilers von Kaysersberg, in Arch. elsàss Kirchengesch., 6 (1931)
1 8 9 -1 9 4 .
L ehm kuhl A., Bedeutung der Dogmatisierung der unbefleckten Empfàngnis für unsere
Zeit. I n marianischer Congress-Bericht vom August, 1902. (Ed. Fribourg, Swit-
zerland, 1903).
M u e l l e r F r . S., S. I., Die Unbefleckte Empfàngnis Marias in der syrischen und arme-
nischen Ueberlieferung, in Scholastik, 9 (1934) 161-201. — Die Unbefleckten Emp­
fàngnis der Gottesmutter in der griechischen Ueberlieferung, in Gregorianum, 16 (1935)
74-94; 17 (1936) 82-115.
S c h e r e r W ., Zur Frage über die Lehre des heiligen Augustinus von der unbefleckten Emp­
fàngnis, in Theologie und Glaube, Paderborn, 1912.
S c h e r r e r P., Zwei neue Schriften Thomas Murners: Mendatia Lutheri (1524) und Tracta­
tus de Immaculata Virginis Conceptione (149g), in Basier Zeitschr. Gesch. Altertums-
kunde, 29 (19 3 0 ) 1 4 5 - 1 6 7 .
S c h m u t z S ., O. S . B., War der hi. Thomas Gegner der Unbefleckten Empfàngnisì, in
Benediktiner Monatschrift, 2 (1929) 523-527.
 BIBLIOGRAPHIA DE IM M ACULATA CONCEPTIONE *9
F) S C R IP T A H IS P A N I C A :
A u g u sti V., S. I., La Inmaculada Concepciôn y los errores modernos, Razón y Fé (Madrid).
A rqués R am ón, Lo Dogma de la Inmaculada en la.hteratura catalana antigua, Lérida,
1904.
C a p a r r o s o , La Inmaculada Concepciôn de Duns Escoto, Pamplona, 1908.
C a s t e l l o t e , Memoria sobre las vicisitudes por que ha pasado en Espan i la creencia en la
Concepciôn Inmaculada de Maria Santisima, Madrid, 1904.
M a n r e s a R u p e r t o M . de, Libro de la Concepciôn Virginal atribuido al Beato Raimundo
Lull, versión castellana, Barcelona, 1906.
M o r i l l a H., San Augustin defensor de la Concepciôn Inmaculada de Maria. (En la Ciudad
de Dios, Valladolid, 1908, c. 75, p. 385).
O r t e g a A., O. F. M ., La Inmaculada Concepciôn y los Franciscanos.
P r a d o N . del, O. P ., Santo Tomds y la Inmaculada, Barcelona, 1909.
R a m i r e z , Historia de los hechos y escritos del clero secular en honor de la Inmaculada, M a­
drid, 1776.
V i l l a e s c u s a M . H., La Inmaculada Concepciôn y las Universidades Espanolas, Segunda
edición, Onate, 1901.

Prop.: Beatissima Virgo M aria, in primo instanti suae conceptionis, fu it sin­

gulari omnipotentis D ei gratia et privilegio, intuitu meritorum Christi Iesu Salva­
toris humani generis, ab omni originalis culpae labe praeservata immunis.

Propositio est de fide definita a Pio Papa I X die 8 dee. 1854, eiusque verba
in ipsa form ula definitionis inveniuntur.

P R O P O S IT IO N IS D E C L A R A T IO

Propositio haec, prout ex ipsius term inis patet duo respicit, videlicet: decla­
rationem privilegii definiti, et certitudinem privilegii.

I) D e c l a r a t i o p r i v i l e g i i . Indigitantur, enim, causa materialis (seu

subiectum ), causa formalis (seu obiectum ), causa efficiens et causa finalis privilegii.

A) Causa materialis seu subiectum privilegii: est persona B . M ariae V ..., in

primo instanti suae conceptionis passivae consummatae,1 seu, in ipso instanti in

1 C o n cep tio d iv id itu r

in

activam passivam
( = a ctu s gen erativu s ( = term inu s actu s g en erativi p a­
parentum ) ren tu m , seu, foetu s hu m an us ex
ipso produ ctus)

inchoata consummata
{antequam foetu s in fo rm etu r (in ipso instanti in qu o foetu s
anim a rationali) an im atu r anim a rationali)
20 TERM INORUM DECLARATIO

quo foetus anim atur anima rationali. D e instanti vero in quo anima infunditur
in corpus (i. e. utrum inde ab initio conceptionis, prout vellent recentiores, an
postquam foetus est sufficienter organizatum , prout vellent veteres philosophi)
nihil dicitur aut innuitur, et quidem ex intentione, in definitione (cfr S a r d i , o.
c., t. 2, pp. 33, 87, 242-45, 292, 312).
Erraverunt igitur qui posuerunt sanctificationem Deiparae ante animationem, cum
tunc nondum fuerit persona, et ideo subiectum gratiae aut peccati capax.

B) Causa form alis seu obiectum privilegii: est praeservatio (personae D e i­

parae) ab omni originalis culpae labe. H isce verbis a) directe negatur in B. V irgin e
peccatum originale (ab A dam o patratum et in posteros eius per carnalem genera­
tionem transm issum ), et b) indirecte, ratione oppositi, ponitur in B. V irgin e gratia
sanctificans inde a prim o instanti suae personalis existentiae.
Peccatum enim originale, iuxta Ecclesiae doctrinam, secum fert privationem
sanctitatis et iustitiae originalis, inim icitiam divinam . Exim ere igitur directe D e i­
param ab effectibus istis essentialibus peccati originalis, idem est ac asserere
indirecte in D eipara sanctitatem et iustitiam seu gratiam sanctificantem, filia­
tionem adoptivam et D ei am icitiam (cfr Conc. T rid ., Sess. 5, can. 1 et 2; Sess.
6, c. 1, 4, 7).
H in c fit u t privilegium Im m aculatae Conceptionis duplici form a exprim i
valeat, videlicet: a) negativa (B. V irgo non habuit peccatum originale), b) posi­
tiva (B. V irgo habuit semper gratiam sanctificantem). In form ula definitionis
adhibetur form a negativa. A t in decursu Bullae, etiam form a positiva haud raro
adhibetur. Idem fit in scriptis S S . Patrum et Scriptorum Ecclesiae, in quibus
privilegium hoc D eiparae m odo form a negativa, m odo vero forma positiva ex­
prim itur.
A t, etiam angeli et protoparentes (ante lapsum) im m unes fuerunt a culpa
originali. Iure igitur exponitur etiam modus talis im munitatis. M odus im m uni­
tatis Deiparae, fu it praeservatio: « praeservatam immunem ». E t ratio est quia
D eipara, utpote vera filia Adae, ab ipso per carnalem generationem descendens
(fuit enim generata a suis parentibus m odo com m uni), debuisset (in ipso actu
unionis anim ae cum corpore) peccatum originale contrahere, nisi praeservata
fuisset. E x hoc capite, ergo, im m unitas D eiparae a labe peccati originalis, differt
sive ab im m unitate quae convenit angelis bonis et protoparentibus (ante lapsum)
sive ab im m unitate quae convenit Christo. D iffert a) ab im m unitate quae conve­
nit angelis bonis et protoparentibus (ante lapsum) eo quod isti non solum de facto
fuerunt in gratia constituti (probabilius statim ac creati), sed etiam de iure, seu
debuerunt, iuxta D ei consilium , tunc in gratia constitui; dum , e contra, Deipara,
quam vis de facto tunc fuit in gratia constituta, debuisset tam en tunc gratia carere.
b) D iffert, insuper, im m unitas D eiparae ab im m unitate Christi propria, eo quod
Christus non fu it m odo com m uni (i. e. secundum seminalem rationem) con-
 TERM INORUM DECLARATIO 21

ceptus, sed virginaliter (i. e. de Spiritu Sancto) conceptus; dum e contra D eipara
fu it m odo com m uni concepta.
Erraverunt igitur illi qui. ad privilegium Deiparae defendendum, admiserunt D ei­
param fuisse virginaliter conceptam. Si enim ita fuisset, Deipara, eodem modo quo Chri­
stus, peccatum originale contrahere non debuisset.
Erraverunt pariter illi qui, ad tale privilegium explicandum, asseruerunt minimam
massae corporalis partem in Adam incorruptam mansisse et usque ad parentes Deiparae
pervenisse, ad Deiparae corpus efformandum. Phantastica haec opinio a quibusdam
veteribus scriptoribus invecta, renovata fuit saec. xix a Rosmini in propositione|(34a)
a Leone X III (die 14 dee. 1887) condemnata: « Ad praeservandam B. Virginem Mariam
a labe originis, satis erat, ut incorruptum maneret minimum semen in homine, neglectum
forte ab ipso daemone, a quo incorrupto semine de generatione in generationem trans­
fuso, suo tempore oriretur Maria ». 1 Etiam in tali casu, enim, nullum debitum in D ei­
para fuisset culpam originalem incurrendi, a qua praeservari debuisset.
C irca naturam debiti contrahendi peccatum originale, utrum nem pe fuerit
proximum vel remotum, non conveniunt Theologi. V idebim us infra, in speciali
quadam appendice, quid nobis tenendum videtur.

C) Causa efficiens privilegii fuit singularis D ei dilectio erga futuram suam

M atrem , quae illum m ovit ad illam a lege com m uni excipiendam . T a le autem
singulare privilegium (nulli alteri concessum , utpote singulare), collatum fuit a
D eo « intuitu meritorum Christi Iesu Salvatoris generis humani ». Consequenter,
etiam D eipara fuit a Christo redempta, seu m elius, praeredempta, vel sublimiori
m odo redempta. D u m enim aliis hom inibus Salvatoris m eritum applicatur ad
illos a m alo seu a peccati labe iam contracta liberandos, Deiparae, e contra, S al­
vatoris m eritum applicatum fu it ad illam a peccati labe praeservandam. D u m igi­
tur aliorum redem ptio dicenda est restaurativa, seu liberativa, D eiparae redem ­
ptio dicenda est praeservativa, et ideo incom parabiliter nobilior. Sic, e. g., qui,
iam damnatus ad carcerem, illi praeeripitur (antequam de facto in carcere in ­
cludatur), nobiliori m odo salvatur quam alius qui, in carcere iam inclusus, p o ­
stea ab eo liberatur.
H oc posito, patet quom odo per Im m aculatam D eiparae conceptionem nulli-
mode derogetur universalitati redemptionis Christi, prout magni D octores m ediae
aetatis putabant. Etiam Deipara, enim , quam vis im m aculate concepta, fuit a
Christo redempta, imo, sublim iori m odo redem pta. C hristus igitur fuit causa
meritoria illius singularis gratiae et privilegii.

1 C ard . G a l a t in u s , O . M ., in o. D e arcanis catholicae fidei, lib . 7: D e S S . M atre M essiae,

cap. 4, asserit talem fuisse « V e te ru m H eb raeoru m o p in io n e m ... d ice n tiu m M a tre m M essiae
ex nobiliori parte massae A da e factam fuisse, atque ideo absq ue o rigin ali p eccato con ceptam »;
et ten et talem op in io n em « veram esse ». H aec eadem op in io d am n atur ut haeretica a S . T h o m a
in S . Theol. I I I , q. 3 1, a. 7, in 111 S en t., d ist. 3, q . 4, a. 1, et in Comm. in Evang. Ioann.,
cap. 3, le ct. 5.
22 TERM INORUM DECLARATIO

D) Causa finalis definitionis dogm aticae Im m aculatae Conceptionis fuit,

iuxta verba ipsius definitionis, «honor sanctis&jmae et individuae Trinitatis,
decus et ornam entum V irgin is Deiparae, et exaltatio fidei catholicae et christia­
nae religionis ». Finis vero ipsius singularis privilegii a D eo B. V irgin i collati, fuit
— prout apparet ex expositione Bullae dogm aticae — ut F ilio suo « idoneum
plane... habitaculum » pararetur.

II) Certitudo privilegii. D octrina Im m aculatae conceptionis dicitur

« a Deo revelata atque idcirco ab om nibus fidelibus firm iter constanterque
credenda ». Privilegium igitur definitur a Sum m o Pontifice tam quam veritas
formaliter revelata (i. e. im plicite aequivalentibus term inis) non vero tam quam
veritas virtualiter revelata, qualis esset conclusio theologica. Continetur igitur,
talis veritas, in deposito revelationis.
Q uia vero depositum revelationis — iuxta fidei catholicae principia — con­
tinetur com plete in S. Scriptura et in A postolica Traditione, necesse om nino est
ut privilegium hoc suum fundam entum obiectivum saltem in uno ex hisce duo­
bus fontibus habeat. Attam en, ad clariorem huius rei intellectionem duo bene
— cum cl. P. L e B a c h e le t1 — hic perpendenda sunt, videlicet:
1) A liu d est factum inclusionis alicuius veritatis in revelationis deposito^ et
aliud est modus huius inclusionis. C u m enim revelatio alicuius veritatis fieri pos­
sit explicite vel im plicite, inclusio etiam veritatis in deposito revelationis esse
potest im plicita vel explicita. Iam vero, in form ula definitionis Pii I X dicitur
solum m odo quod veritas haec continetur in deposito revelationis (« esae a D eo
revelatam »); m inim e vero dicitur utrum explicite vel im plicite. A g it ergo de facto
inclusionis huius veritatis in deposito fidei, non vero de modo quo includitur.
2) A liu d est quod veritas aliqua contineatur in deposito revelationis et aliud
quod veritas ista profiteatur aut credatur explicite in Ecclesia. Sunt enim duae
quaestiones ad diversum ordinem pertinentes: prim a enim quaestio ad ordinem
obiectivum seu ontologicum, secunda vero ad ordinem subiectivum seu logicum
pertinet. H oc posito nullo m odo requiritur quod uterque ordo sem per parallelo
m odo procedat ita ut sem per inveniatur in uno (i. e. in ordine logico) id quod
realiter in alio (i. e. in ordine ontologico) continetur. H oc enim absolute loquen­
do, nec in ipsis veritatibus explicite revelatis sem per verificatur; a fortiori, ergo,
exigi nequit cum de aliis veritatibus (i. e. im plicite revelatis) agitur. F ieri enim
potest quod professio aut fides explicita non m anifestetur, aut etiam non habea­
tur realiter ab initio, sive quia dubitatur de veritatis alicuius inclusione in depo­
sito revelationis, sive quia, ob quam cum que rationem , aliquis de ea nondum con­
scientiam habeat.
Iam vero, quaestio utrum habita sit vel non in initio haec explicita fides relate
a d privilegium Im m aculatae conceptionis, ad historiam pertinet et ideo argu-

1 D ict. Théol. C a th ., t. 7 , co li. 847-848.

 IMM AC. CONC. E T M A G IST ER IU M ECCL. 23

m entis historicis solvi debet. H anc vero quaestionem , Pius I X in sua dogm atica
definitione m inim e solvit; quem adm odum quaestionem non solvjt utrum impli­
cite aut explicite hoc dogm a in fontibus prim itivis revelationis contineatur.

A dversarii huius privilegii: hodie inveniuntur tantum m odo inter acatholicos

i. e. G raecos « O rtodoxos » seu schism aticos, Rationalistas, Protestantes et « V e ­
teres Catholicos ». Isti omnes tum contra doctrinam, tum contra definitionem
eiusdem m ilitant. Contra doctrinam , omnes illas difficultates repetunt quae a
veteribus adversariis huius dogm atis, ante eiusdem solem nem definitionem ,
propositae et etiam feliciter a theologis solutae fuerunt. Contra vero definitionem
a Pio I X latam, negant Im m aculatam V irgin is Conceptionem esse fidei dogm a
et veritatem divinitus revelatam. Sic H arnack aiebat: « Si haec veritas revelata
est, quando et cui revelata fuit? ». « Wann? W em ? » (Lehrbuch der Dogmengeschichte,
T u b in g en 1910, t. 3, p. 747, nota 1). A ntym us. Patriarcha Constantinopolitanus.
Ecclesiam Rom anam redarguebat de innovatione in d o ctrin a .1
Contra hos omnes ponitur, iuxta sensum declaratum , nostra propositio,
quae probatur I) ex M a g is t e r io E c c l e s ia s t ic o , II) ex S . S c r i p t u r a , III) ex
et IV ) ex r a t i o n e t h e o l o g i c a .
tr a d itio n e

I - PROBATUR EX M AGISTERIO ECCLESIASTICO

In Bulla enim Ineffabilis haec leguntur: « A d honorem Sanctae et Individuae

Trinitatis, ad decus et ornam entum V irginis Deiparae, ad exaltationem fidei catho­
licae et christianae religionis augm entum , auctoritate D om ini N ostri Iesu C h ri­
sti, beatorum Apostolorum Petri et Pauli, ac Nostra, declaramus, pronunciam us
et definim us, doctrinam, quae tenet beatissim am V irginem M ariam in prim o
instanti suae Conceptionis fuisse singulari om nipotentis D ei gratia et privilegio,
intuitu m eritorum Christi Iesu Salvatoris humani generis, ab omni originalis
culpae labe praeservatam im m unem , esse a D eo revelatam , atque idcirco ab
om nibus fidelibus firm iter constanterque credendam ».

Circa modum huius definitionis — animadvertit Card. Lépicier — advertendum

est Pium IX, per hunc solemnissimum actum, minime praevenisse definitionem dogma­
ticam de pontificia infallibilitate; etsi enim rogantibus episcopis Romae praesentibus,
33e solus definitionem ediderit, non omisit tamen mentionem facere de votis Episco­
porum qui, illius rogatui arcessituique respondentes, fere unanimiter erant testati suam

; B iblio grap h ia com pleta o p eru m a d versariorum con tra dogm a Im m acu latae C o n c e p tio ­
nis in v e n iri p o test ap ud L e B a c h e l e t , Immaculée Conception, in Dictionnaire de Théol. C a th .,
t. -. c o i. 1213; c fr etiam art. L a dottrina dei moderni « Ortodossi » intorno alla B . Vergine, in
C h U tà Cattolica, 78 (1927), 524-535; P a u v l o w s k i A ., L e dogme de VImmaculée Conception
- j lumière de la théologie orthodoxe russe moderne (in lin gu a polacca), V arsaviae, 1930, in-8 ,
X T -157 p.
 24 IMM AC. CONC. ET M A G IST ER IU M ECCL.

populorumque sibi commissorum sententiam esse, Virginem in suo Conceptu Imma­

culatam fuisse ». 1

Subnectimus hic brevem analysim Bullae « Ineffabilis Deus ».

1. E n u n c i a t i o t h e s is : Deus ab initio, Filio suo Matrem elegit, eamque prae ceteris

creaturis amavit et coelestibus donis ita cumulavit, ut ab omni peccati labe libera fuerit.
Convenientia summa huius rei.
Deinde Bulla exponit modum quo se gesserunt, coram hac thesi i . Ecclesia Ro­
mana, 2. Patres et Scriptores Ecclesiae, 3. Pius IX .

II. M o d u s q u o s e g e s s it E c c l e s i a R o m a n a . Ecclesia Romana doctrinam istam

semper magno studio prosecuta est. Etenim, Romani Pontifices: 1. festum Conceptionis
instituerunt, atque ad totam Ecclesiam extenderunt; cultum quoque et pietatem fide-
ium erga Immaculatam Conceptionem excitarunt.
2. Obiectum illius cultus ac doctrinam declarare studuerunt, signanter Alexander V II.
3. Doctrinam Immaculatae Conceptionis sartam tectamque tueri et opinionem
adversam defendi prohibuerunt, signanter laudatus Alexander V II.
4. Ista doctrina tradita et propugnata fuit a religiosis familiis, celebrioribus acade-
miis theologicis et praestantioribus doctoribus; eam etiam Episcopi in synodis professi
sunt; ipsumque Concilium Tridentinum innuit.
5. Doctrinam istam in Ecclesia semper extitisse testantur antiqua monumenta
Ecclesiae orientalis et occidentalis; nec enim Ecclesia permutat dogmata, sed limare et
expolire studet, ut accipiant evidentiam, lucem, distinctionem.

III. M o d u s q u o s e g e s s e r u n t P a t r e s E c c l e s ia e q u a e S c r i p t o r e s , i . Patres et
scriptores Ecclesiae B. Virginis sanctitatem, dignitatem et ab omni labe integritatem
praedicarunt et extulerunt; ideoque docuerunt, per verba: inimicitias ponam inter te
et mulierem, et semen tuum et semen illius, Christum simul et B. Virginem desi­
gnatam fuisse.
2. Iidem Patres Virginis de daemone triumphum, eiusque sanctitatem et ab omni
labe integritatem viderunt in variis figuris veteris Testamenti.
3. Patres ad originalem Virginis integritatem describendam adhibuerunt Prophe­
tarum eloquia, ipsaque verba tum Gabrielis Archangeli, tum Elisabeth eam benedictam
inter mulieres vocantis.
4. Concors Patrum sententia est gloriosissimam Virginem ea gratiae plenitudine
eaque innocentia emicuisse ut ineffabile Dei miraculum, immo omnium miraculorum
apex extiterit.
5. Patres eam condecorarunt variis titulis innocentiam originalem significantibus.
6. Patres nobilissimis effatis Virginis Conceptionem concelebrarunt.
7. Pastores et fideles ferventissimo affectu doctrinam de Immaculata Conceptione
magis in dies professi sunt, et nihil ipsis dulcius fuit quam Deiparam ita ubique colere,
venerari, invocare et praedicare. Plures iamdudum efflagitarunt ut Immaculata Con­
ceptio veluti dogma fidei definiretur.

1 Tractatus de B . M . V ., ed. 5, R om ae, 1926, p. 128.

 IMM AC. CONC. IN S. SCRIPTURA 25
IV . M o d u s q u o s e g e s s it P iu s IX. i. Ad Petri cathedram evecti nihil antiquius
habuimus quam ea peragere quae adhuc Ecclesiae in votis esse poterant, ut B. Virginis
honor augeretur, eiusque praerogativae uberiore luce niterent; unde peculiarem Cardina­
lium congregationem instituimus ut, quae Immaculatam Virginis Conceptionem respi­
ciunt, accurate perpenderent, et litteras ad omnes Episcopos dedimus Caietae 2 fe­
bruarii 1849.
2. Episcoporum-responsa singularem pietatem populorum erga Immaculatam Vir­
ginis Conceptionem confirmarunt, et commune votum detulerunt ut Immaculata
conceptio supremo nostro iudicio definiretur, quod et Cardinales praefatae congrega­
tionis fecerunt.
3. Consistorium habuimus in quo Cardinales a nobis postularunt, ut dogmaticam
de Immaculata Deiparae Virginis Conceptione definitionem emittere vellemus.
4. Itaque minime cunctandum esse censuimus pientissimis orbis catholici desi­
deriis satisfacere.
5. Praemissis ieiuniis et precibus privatis et publicis ut Spiritus Sanctus nos diri­
gere dignaretur, declaramus, pronuntiamus et definimus, doctrinam quae tenet B. V ir­
ginem Mariam in primo instanti suae Conceptionis fuisse ab omni originalis culpae
labe praeservatam immunem, esse a Deo revelatam, atque idcirco ab omnibus fidelibus
firmiter constanterque tenendam esse.
6. Gaudio replemur et Iesu Christo gratias agimus quod hunc honorem sanctis­
simae Matri suae offerre nobis concesserit, et certissima spe nitimur fore ut B. Virgo
patrocinio suo velit efficere, ut sancta Mater Ecclesia ubique magis vigeat, floreat ac
libertate fruatur.
7. Hortamur fideles ut B. Virginem sine labe conceptam ardentiori usque pietate
pergant colere, invocare et exorare.
8. U t haec nostra definitio ad universalis Ecclesiae notitiam deducatur, has lit­
teras apostolicas extare voluimus, earumque transumptis fidem adhiberi mandamus.
9. Nullus audeat nostrae declarationi adversari, et si quis hoc attentare praesump­
serit, noverit se indignationem Dei et SS. Apostolorum incursurum.

II - P R O B A T U R EX SACRA SC R IP T U R A 1

S. Robertus Bellarm ino in voto quodam coram Paulo V anno 1617 perlecto,
de hoc dogm ate agens, dixit: « In Scripturis nihil habem us » i. e. nihil habem us
quod dogm aticam eius definitionem aut condem nationem contrariae opinionis
tam quam haereticae perm ittat (cfr L e B a c h e l e t , Auctarium Bellar minianum,
Paris 1913, p. 627). Idem alii graves theologi sentierunt. Attam en, iuxta quam -
plurim os T heologos, inveniuntur in S. Scriptura textus quidam qui testim onium
in favorem revelationis Im m aculatae conceptionis im plicite continent. T ex tu s
isti S. Scripturae dividi possunt in primarios i. e. maioris m om enti, et secun­
darios i. e. m inoris m om enti.

1 C fr B o n n e t a i n P ., P. S. S ., art. Immaculée conception, in D ict. ,

1943, co ll. 233-298.
26 IMMAC. CONC. IN S. SCR IPTU RA V. T.

I. Textus primarii sunt I. E x Veteri Testamento: Protoevangelium (G en ., 3,

15); II) E x Novo Testamento: Salutatio Angelica (L u e., 1, 28, 42). In Y . T . ha­
betur, im plicite, nuntium huius privilegii; et in N . T . habetur testim onium (im ­
plicite) de adimpletione huius nuntii. Si ergo duorum istorum term inorum appro­
pinquatio fiat, lux fulgidior habetur.

I - Ex Vet. Testamento

Protoevangelium: « Inim icitias ponam inter te et m ulierem , et semen tuum

et semen illius. Ipsa conteret caput tuum et tu insidiaberis calcaneo eius » (G en .,
3, 15). Expositio exegetica huius textus videri potest in Parte I, pp. 71-9 7 . M u ­
lier illa, et quidem , in sensu litterali, est B. V irgo.
In textu allato, privilegium Im m aculatae Conceptionis implicite, non vero
explicite continetur. Patres enim priorum saeculorum et D octores quidam (inter
quos S. Bernardus), quam vis in muliere illa B. V irginem , novam Evam , viderint,
tam en im m aculatam E ius conceptionem explicite significatam non viderunt. A t,
haec est pura quaestio de facto quae nullum praeiudicium affert quaestioni de iure.
E xorta vero controversia, defensores privilegii (e. g. O sbertus de Clare et Petrus
Com estor, in serm onibus de conceptione) ex Protoevangelio argum entum pro
Im m aculata deduxerunt.
«
H isce praenotatis, ex hoc textu duplex erui potest argumentum:
a) Enunciat textus specialem et sem piternam inimicitiam seu perfectam et
continuam oppositionem futuram esse inter diabolum , seu peccatum , et inter m u­
lierem , seu B. V irgin em (sicut inter diabolum et Christum ). A tq u i oppositio illa
non esset com pleta si, etiam per unicum tem poris instans, B. V irgo originali pec­
cato (seu diabolo) subiecta fuisset. E rgo...
Si enim verum est quod peccatum reddit nos diaboli am icos et D ei inim icos,
etiam verum esse debet — ratione contrariorum — - quod carentia peccati (quae
per gratiae infusionem habetur), est id quod nos reddit diaboli inim icos et D ei
amicos. M ulier ergo, cuius inimicitia cum diabolo ab ipso D eo, m odo tam abso­
luto, quasi antonomastice declaratur, semper im m unis esse debuit a quolibet pec­
cato sive actuali sive originali, et ideo sem per gratiam habere debuit. Secus, tem ­
pus aliquod fuisset, in quo ipsa diaboli amica et D ei inim ica fuisset. E t ita, quo­
m odo potestatis diabolicae debellatrix evadere potuisset?...
b) Insuper, declarat textus genesiacus eam dem B. V irginem , sim ul cum Filio
suo (ob com pletam inim icitiam cum diabolo) plenum triumphum relaturam esse
supra diabolum ac peccatum (Adam et E va victis, Christus et V irgo victores su b­
stituuntur). L ic e t enim pronom en « ipsum » in textu hebraico directe referatur
ad semen m ulieris i. e. Christum, debet tam en indirecte referri ad matrem eius,
ad hoc ut antithesis in prim o m em bro enunciata, « et semen illius », com pleta sit.
A tq u i talis victoria plena non esset, si B. V irgo in prim o suae Conceptionis in-
 IMM AC. CONC. IN S. SCRIPTURA V. T. 27

stanti, peccato m aculata et ideo a diabolo victa fuisset. E rgo... Iure ergo Piazza
de Protoevangelio scribere potuit: « N u llu m fere est in sacris litteris, pro prae-
servatione B. V irgin is ab originali peccato, locupletius testim onium » (o. c.,
nn. 77 sq.). 1
A d valorem huius argum enti rite determ inandum , prae oculis habendae
sunt conclusiones Pontificiae Com m issionis a Pio I X constitutae pro definitione
dogm atica Im m aculatae Conceptionis. D ie 10 iulii 1852, Pontificia Com m issio
sibi quaestionem proposuit: « Se nella S. Scrittura vi abbiano testim onianze le
quali solidam ente provino l ’im m acolato Concepim ento di M aria ». A d has con­
clusiones unanim iter pervenit:
I. « N o n si può togliere solido argomento per l ’im m acolato concepim ento
della B. V ergin e dalle parole del G enesi (cap. I l i , n. 15): “ Ipsa conteret caput
tuum ". C iò per due ragioni: 1) perchè la lezione ipsa in luogo di ipse (che sembra
p iù am m issibile) è incerta; 2) perchè la stessa Volgata ha dei codici contenenti
ipse e non già ipsa.
II. « L a prerogativa d ell’im m unità dalla colpa originale nella S S . V ergine
ha solido fondam ento nelle parole del Genesi (cap. I l i , n. 15): “ Inim icitias po­
nam inter te et m ulierem , et inter semen tuum et semen illius” . E ciò si deduce
1. dalle parole stesse; 2. da una tradizione allusiva a quel luogo. S i prova dalle
parole stesse: Im perocché se il seme della donna è il Redentore, il quale secondo
la dottrina dei cattolici ivi è prom esso, sicché questo si suole chiam are il proto­
vangelo; dunque la donna è la S S . sua M adre. C iò posto, è chiaro che ivi si sta­
bilisce il m edesim o rapporto di inim icizia tra il serpente e la donna, che si pone
tra il seme del serpente e il seme della donna, giacché le stesse parole inimicitias
ponam si riferiscono all’uno e all’altro inciso; e sarebbe affatto contro le regole del
parlare che dicendosi inimicitias ponam 1) inter te et mulierem; 2) inter semen tuum
et semen illius, quelle parole dovessero prendersi in un senso pel prim o inciso,
in altro pel secondo. M a è del pari m anifestam ente falso, che l ’inim icizia tra il
seme del serpente e il seme della donna, sia u n ’inim icizia che sia succeduta ad una
anteriore am icizia. D u n que anche tra il serpente e la donna s’indica u n ’inim icizia,
che non è succeduta a precedente amicizia. D u n qu e quella donna, la S S . V ergine
M adre di D io non fu mai amica, fu sem pre nem ica del serpente, cioè del demonio.
N on fu dunque mai per colpa di veruna specie al dem onio soggetta.

1 C irca valo rem hu iu s argu m en ti haec scrip sit P a l m i e r i : « su adetur saltem veh em en tis-
sime Im m acu lata c o n cep tio » {De Deo creante, p. 723).
M ih i tam en d ice n d u m [videtur veritatem Im m acu latae con cep tio n is in te x tu genesiaco
~ Tvzaliter im plicite (non vero virtualiter im plicite) con tin eri, eo q u od ex ipso immediate in fertu r.
R e ve la tu r enim totalis triu m p h u s D eip arae supra diabo lum . Iam vero, Im m aculata C o n cep tio
e-sT pars hu iu s triu m p h i totalis; si ergo totum (i. e. p len issim us triu m p h u s supra d iabolum ) est
form aliter e x p l i c i t e revelatu m , pars hu iu s to talis triu m p h i (i. e. Im m aculata C o n cep tio) dicend a
c rii form aliter implicite revelata, eo quod pars co n tin etu r in toto.
28 IMM AC. CONC. IN S. SCR IPTU RA N. T.

C iò si conferm a per una tradizione ecclesiastica allusiva acquei luogo; della

quale può aversi com e tenue saggio il poco che aggiungiam o ». E t adducuntur testi­
m onia Prudentii (in hym no A nte cibum, Cathem . H ym n. I l i , n. 141), S. Proeli
(O r. I V In D ei Gen. n. X V I , Galland, t. 9, p. 643), A u ctoris graeci H om iliae
in Annuntiationem Deiparae (inter O p. Chrysostom i, t. 9, edit. M on tfau c.), T h e o ­
phanis (in ode I X recitata ab Ecclesia graeca die 16 Ian.), S. Ioseph H vm no-
graphi (in O de V I diei 21 A u g.), etc. (cfr S a r d i , o. c., pp. 796-804). H ac de
causa in «Sylloge argum entorum » pro extensore Bullae dogm aticae, ab eadem
Pont. Com m issione proposita, dicitur: « Singulare hoc unicum B. M ariae p rivi­
legium iam a prim is ipsis conditi orbis terrarum diebus D eus non obscure praesi-
gnificasse videtur » (S a r d i , o. c., II, 47).

II - Ex Novo Testamento

E x salutatione angelica. « A ve, gratia plena, D om inus tecum » (L u c., 1, 28).

H aec angeli verba, m aterialiter accepta, certe non sufficiunt ad privilegium B .
V irgin is probandum ; probant, autem, si ipsis traditio exegetica Patrum adiun-
gatur. H oc posito sit: In A ngelica salutatione, B. V irgin i tribuitur omnimoda
seu perfecta gratiae plenitudo, talis nem pe plenitudo qualis in sim plici creatura
inveniri possit. A tq u i illa gratiae plenitudo perfecta non esset nisi sese extenderet
etiam ad prim um instans personalis existentiae B. Virginis. E rgo... Plenitudo
igitur gratiae B. M . Virginis, nedum intensiva sed etiam extensiva (i. e. usque ad
prim um instans suae existentiae) esse debuit.
A d plenam vim huius argum enti intelligendam , singula salutationis verba
bene perpen dantu r.1 D ixit Angelus: 1) «Ave, gratia plena» «j^aîpe KexapiTWfievri ».
Participium perfectum « Ke^apnrw//ew/ » non m inus factum illudque praeteritum
quam eius continuationem adsignificat (cfr W i n e r , Gramm. N . T ., de usu verbi,
cap. 4, par. 46, de participio, p. 407). V is ergo salutationis angelicae haec est:
« A ve tu quae, gratia referta donisque supernis divinisque charism atibus ornata
sic fuisti, ut gratiosa porro sis, et gratiae plenitudine redundes ». E quibus sua
sponte consequitur: a) talem gratiae copiam V irgin i comparate deferri, quam
nemo alius acceperit; b) de ipsa positive affirmari quod sem per plenitudine gra­
tiae insignis exstiterit. H aec autem cum originali inim icitia nullim ode com poni
possunt. — Insuper anim adverti potest angelum non dixisse: « A ve , M aria, gratia
plena », sed « A ve, gratia plena », tam quam « gratia plena », quod est nom en ap­
pellativum , sit nom en ipsius proprium. 2 Iam vero nom en proprium , quando im ­

1 P ro am p liore exp o sition e h u iu s argu m en ti, co n fe ra tu r Passaglia, o. c., t. 2, pp. 648-681,

cuius argu m en tation em hic syn th etice referim us.
2 E t revera n om en M aria sign ificare v id e tu r dilectam a D eo , quod id em est ac gratia plena,
quia gratia est effectus dilectionis divin ae in ord in e su pern aturali.
 1MMAC. CONC. IN S. SC R IPTU RA N . T. 29

ponitur a D eo, sem per proprietatem rei vel personae cui im ponitur, exprim it.
Proprietas ergo M ariae est ut sit « gratia plena ». Sed proprietas alicuius rei vel
personae semper, non aliquando tantum , rei vel personae com petit. Ergo « ple­
nitudo gratiae », tam quam proprietas, sem per B. V irgin i, inde a prim o instanti
suae existentiae, competit.
2) D ixit insuper, Angelus: «D om inus tecum » ó Kvpios fiera crov. Incisus iste
cum verbis praecedentibus intime, tam quam illustratio cum re illustrata, con-
nectitur, et designat praesentiam absolutam, incircumscriptam, i. e. D om inus te­
cum , non solum nunc, neque solum paulo ante, sed simpliciter. N u llu m enim
adhibetur verbum quo D ei praesentia certo constricta tem pori declaretur: sive
quae praecedunt (A ve, gratia plena) sive quae sequuntur (benedicta tu in m ulie­
ribus), tem pus universum a quo V irgo existit, com prehendunt. Incisus ergo
« D om inus tecum » ratione contextus, eo, suapte vi, spectat, ut V irgin is cum D eo
societatem perpetuam , nullo um quam tem poris m om ento interruptam , patefa­
ciat. Sed haec societas interrupta fuisset si B. V irgo peccatum originale contra­
xisset. Scite ergo S. Robertus Bellarm ino, in sua D octrina Christiana, a C le-
m ente V I I I approbata, quaestioni quid significet Dominus tecum, respondet:
« H aec altera singularis est laus B. Virginis, qua significatur D om inum nostrum
ab initio conceptionis suae assistendo illi, gubernando illam, instruendo et de­
fendendo perpetuo cum ea fuisse ». V erba ergo « D om inus tecum » im m unita­
tem V irgin is a peccati originalis labe sat aperte declarant. Quae im m unitas etiam
m uneri et dignitati M atris D ei, quem — iuxta verba A n geli — conceptura erat
in utero et paritura, apprim e respondet.
3) D ix it tandem Angelus: « Benedicta tu in m ulieribus » « evXoytifievtj av eV
yvvaiÇîv ». H aec verba cohaerent omnino cum praecedentibus, quorum uberior
explicatio sunt. D icitu r enim B. V irgo nedum benedicta, sed, comparate, bene­
dicta inter mulieres et ideo, iuxta hebraicum loquendi m odum , sum m o m axim o-
que gradu, vel per antonomasiam, benedicta. H aec vero m ulier, tali m odo b e ­
nedicta, alia esse nequit ab illa m uliere Protoevangelii quam D eus se excitatu­
rum esse prom isit u t spem protoparentum erigeret, et per quam hom inum m a­
ledictum superna benedictione revocaretur. Sat evidenter ergo, m ulier illa, prae
om nibus m ulieribus per antonomasiam benedicta, Evae maledictae opposita,
et universalis benedictionis causa, sum m a benedictionis ubertate, et ideo abs­
que illa m aledictione seu peccato semper esse debuit.
Insuper: benedictio, ex usu Scripturae, opponitur maledicto (cfr M atth ., 5, 44;
L u c., 6, 28; Rom ., 12, 14; la c ., 3, 10). Iam vero, m aledictum , quod a D eo, su­
prem o iudice dimanat, tam effectum quam poenam peccati significat (G ai., 3,
10-13; H ebr., 6, 8; 2 Petr., 2, 14). E t ideo, sicut unum est peccatum, per antono­
m asiam, in universam posteritatem ex protoparentibus diffusum (« peccatum
m undi », « per unum hominem peccatum in hunc m undum intravit ») ita unum
pariter est maledictum, per antonomasiam, cui omnes ex A dam o seminaliter ge-
3° 1MMAC. CONC. IN S. SCR IPTU RA N . T.

niti subiiciuntur et filii irae nascuntur. E. V irgo, igitur, quae, per antonomasiam
benedicta est et dicitur, a m aledicto per antonomasiam, i. e. a peccato protopa-
rentum seu originis im m unis et soluta esse debuit.
Conclusio haec confirm ari potest ex locis parallelis, videlicet: a) ex sententia
a D eo contra serpentem lata: « maledictus tu prae om nibus bestiis terrae» (G en .,
3, 14). Sicut maledictio serpentis effectus fuit ac pena peccati et doli, ita benedictio
M ariae effectus fuit et consequentia im m unitatis a qualibet culpa. Sicut peccati
auctor m aledicto plectitur, ita salutis auctrix seu m ediatrix benedictione coro­
natur; b) ex verbis S. Elisabeth: « benedicta tu inter m ulieres, et benedictus fru c­
tus ventris tu i» (L u c., 1, 42). Beata V irgo eadem benedictione ac F ilius eius —
debita proportione servata — benedicta dicitur. E x quo patet B. Virginem a quo­
vis m aledicti reatu rem otissim am semper fuisse. « Q uare — concludit P. Passa-
glia, o. c., vol. 2, p. 681 — nullum est incisum angelicae salutationis, e quo rite
ac uti par est expenso, singularis praestantia Deiparae, eiusque im m aculatus
conceptus luculentissim e non adprobetur. A dprobatur enim inciso ave, gratia
plena, quo formalis prope causa exim iae sanctitatis et omnim odae puritatis offer­
tur. A dprobatur inciso Dominus tecum, quo causa effectrix et princeps origo tantae
sanctitatis, tantaeque puritatis exprim itur. E t adprobatur inciso, benedicta tu in
mulieribus, quo duplex fructus tam form alis quam effectricis causae aperitur,
fructus om nim odae praeservationis a m aledicto, et fructus cum ulatissim ae bene­
dictionis ».
A d valorem huius argum enti determ inandum , prae oculis habeantur conclu­
siones Pont. Com m issionis de qua superius egim us, videlicet:

I. « L e parole d ell’A ngelo presso S. L u c a (cap. I, n. 28): A v e gratia plena,

Dominus tecum; benedicta tu in mulieribus » per sè non hanno forza sufficiente a
provare la prerogativa della B. V ergine, di cui è discorso. N o n prova per sè l ’e­
spressione piena di grazia: perchè tal sentenza sarebbe vera ancorché non si
estendesse ad ogni tem po. N è abbastanza giova il confronto con le parole di
S. G iovanni (cap. I, n. 14), ove è detto pieno di grazia C risto Signore: 1) perchè
nel testo greco originale i vocaboli sono differenti, dicendosi della B. V ergin e
Ke^apiroìfievri e del Signore TrXtjpris )(apiTOS', 2) perchè l’espressione stessa
Tr\t]pt]s xapiros dicendosi eziandio di S. Stefano negli atti degli Apostoli (cap.
V I , n. 8, secondo la lezione più probabile, cui si aggiusta la Volgata), perciò
chiaram ente ha diverso valore secondo la diversità del soggetto, di cui si dice,
e non già un valore assoluto.
N è per sè han tal forza eziandio le parole: benedicta tu in mulieribus, cui si
possono m ettere a fronte quelle del libro di G iu d itta (cap. X I I I , n. 23) « Bene-
dieta es tu filia a D om ino D eo excelso prae om ibus m ulieribus super terram ».

II. L e parole allegate dall’A ngelo alla B. V ergin e valgono a provare la p re­
rogativa dell’im macolato concepim ento, quando si aggiunga la tradizione ese-
 TEXTUS S. SC R IPT. M INORIS M OM ENTI 31

getica dei S S . Padri, della quale si offre un saggio ». E t afferuntur testim onia
O rigenis (In L u c . H om . V I , t. 3, p. 929), S. Am brosii (In L u c . lib. II, n. 9),
S. Sophronii H ierosol. (T rad . t. 4, Spicileg. Rom. per Angelum M ai, p. 183),
S. A ndreae Cretensis (In Annuntiat. Deip., G alland. t. 13, p. 105), Dam asceni
(In Annuntiat. Deip., t. 2 p. 338), A u ctoris H om iliarum sub nom ine S. G regorii
Neocaesariensis (Orat. 1, In Annuntiat., p. 12).
In om nibus hisce testim oniis implicite invenitur praerogativa Im m aculatae
Conceptionis. In ven itur vero esplicite in H om ilia S. A ugustino, S. Severiano et,
m elius, F ulgentio tributa (A ug. t. 5, A ppend. Serm . 123, n. 2), in H om ilia pseudo-
Chrysostom i (In Annuntiat. Deip., O pp. t. 11, p. 139) et in testim onio N ysseni
(Orat, in diem N at. Christi, O pp. t. 2, p. 779). E t ita concludit: « D op o che,
rimase nella Com m issione a voti unanim i conchiuso, che anche il N u o vo T e s ta ­
m ento non disgiunto dell’interpretazione dei Padri contiene quanto basta ad
affermare, che in esso i nostri m aggiori hanno creduto contenere rivelato l’im ­
m acolato concepim ento della B. V ergine » (1. c., p. 804). A gitu r ergo de argu­
m ento non iam pure scripturistico, sed scripturistico-patristico.

II. Textus minoris momenti. Sunt: I. E x Veteri Testamento: 1) textus q u i­

dam Cantici Cant., Psalm ., librorum sapientialium et aliorum qui se referunt
ad figuras B. V irgin is in V . T .; 2) ex Novo Testamento: textus S. Ioannis relate
ad m ulierem amictam sole (A poc., 12).

I - Ex Veteri Testamento

a) C a n t ., 2, 21: « Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias»; 3, 6:
«Quae est ista quae ascendit per desertum sicut virgula fum i ex arom atibus
m yrrhae et thuris et universi pulveris pigm entarii?... ».
Cap. 4, vv. 1, 7, 12, 13: « Q uam pulchra es, amica mea, quam pulchra es^...
T o ta pulchra es, amica mea, et m acula non est in te... H ortus conclusus soror
mea sponsa, hortus conclusus, fons signatus. Em issiones tuae paradisus m alorum
punicorum , cum pom orum fructibus.
Cap. 5, v. 2: « A p eri m ihi, soror mea sponsa, colum ba mea, im m aculata m ea ».
Cap. 6, v. 9: « Q uae est ista, quae progreditur quasi aurora consurgens, pu l­
chra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata? ».
b) P s a l m ., 45, 6: « D eus in m edio eius non com m ovebitur; adiuvabit eam
D eus mane diluculo ».
86, vv. 3, 5: « G loriosa dicta sunt de te, civitas D ei... Ipse fundavit eam
Altissim us ».
136, v. 8: « Surge, D om ine, in requiem tuam , tu et arca sanctificationis
tuae! ».
32 T E X T U S S. SCR IPT. M INORIS M OM ENTI

c) E c c l ., 2 4 , 1 4 : « A b initio et ante saecula creata sum ».

d) P r o v ., 7 , 2 2 : « D om inus possedit m e in initio viarum suarum , antequam
quidquam faceret a principio ».
e) S a p . , i , 4 : « In m alevolam animam non introibit sapientia, nec habitabit
in corpore subdito peccatis ».
O m nes isti textus V irgin i Im m aculatae accom m odati fuerunt: quidam raro,
quidam vero frequenter, praesertim in L iturgia. A pplicationes istae, de caetero,
nobis revelant fidem personalem illorum qui illis utuntur; quia vero applicationes
istae factae sunt ab Ecclesia, nobis fidem ipsius m anifestant et ideo vim argum enti
theologici (ex L iturgia) induunt. A t alia hic est quaestio; quaeritur, nempe: appli­
cationes istorum textuum correspondent ne sensui litterali aut spirituali S crip ­
turae? Certe, non correspondent sensui litterali saltem directo et primario: agi­
tur, enim, in Psalm is, de Hierosolyma, civitate sancta; et in libris sapientialibus
agitur de divina Sapientia personificata aut personali; et in Cantico agitur, iuxta
plures, de Sinagoga aut de Ecclesia.
A t si quaeratur utrum applicationes istae sensui litterali secundario et indi­
recto (intentus et ipse a Spiritus S.) correspondeant, respondendum nobis vid e­
tur affirmative. E t haec est opinio quorundam Theologorum , ut L ép icier, M a-
lou, Scheeben (.Handbuch, t. 3 , nn. 1 5 3 4 - 1 5 4 9 ; 1 6 9 0 ) etc.
H isce textibus ergo, innuitur, saltem, perfectissim a puritas et sanctitas, abs­
que limite temporis (hinc inde a prim o instante existentiae) B. M ariae V .

II - E x Novo Testamento

Vis 0 apocalyptica de muliere et dracone (A poc., c. 12). M ulier illa, iuxta

plures esset Ecclesia; iuxta alios, vero, praesertim inter Graecos, esset B. V irgo.
A lii, tandem, praesertim recentiores, iuxta sententiam longe com m uniorem , in
m uliere illa Ecclesiam sim ul et B. V irgin em vident, aut saltem B. V irginem non
excludunt eo quod inter B. V irginem et Ecclesiam com penetratio quaedam ha­
betur. 1
Apocalypsis est quidam E pilogus totius sacrae H istoriae ac doctrinae in ce­
teris sacris libris revelatae, in quo im maculata origo Christi et M atris eius, eorum
victoria et im perium supra diabolum m anifestantur, sive prout fuerant ab ae­
terno in m ente D ei sive prout fuerunt in tempore.
Iam vero, a) B. V irgo apparuit sim pliciter « amicta sole » i. e. gratia Christi,
qui est sol iustitiae, seu luce undequaque perfusa: quod com poni non potest cum
macula peccati quae, iuxta A ngelicum , 2 nihil aliud est nisi quoddam detrim en­
tum nitoris, animae superveniens eo quod aliquibus rebus inhaeret amore, con-

1 C fr t. 2 hu iu s operis, p p. 2 15 -2 2 1.
2 Sumrn. Theol., I, I I , q. 86, a. 1.
 T E X T U S S. SC R IPT . M INORIS MOM ENTI 33

tra refulgentiam lum inis rationis et fidei. O b hanc rationem peccata ab A postolo
opera tenebrarum vocantur, quia sunt opera lum ine rationis et gratiae non illum i­
nata. D efectu s ergo nitoris et gratiae excludi omnino debet a m uliere illa quae
sim pliciter « amicta sole » exhibetur.
Insuper: b) lucta continua, et quidem trium phalis -— sicut in Protoevangelio
— etiam in hoc textu describitur: quod concipi non posset si B. V irgo etiam in
unico vitae suae m om ento a diabolo victa fuisset.
T andem , c) quam vis diabolus D ei matrem num quam vicerit, tam en, num ­
quam desiit eidem insidias tendere, iuxta illud Protoevangelii: « E t tu insidiaberis
calcaneo eius ». D icit enim S. Ioannes: « E t m isit serpens ex ore suo post m u­
lierem, aquam tam quam flumen, ut eam faceret trahi a flumine, etc. ». Q uando­
nam D iabolu s hoc fecit contra m ulierem ? Q uando seduxit Evam et A dam , quo­
rum peccatum transfusum fuit, tam quam flumen, in posteros eorum , ut in pec­
cato illorum etiam divinam m ulierem , Christi M atrem , com prehenderet. A tta­
m en talibus insidiis, diabolus M atri D ei nocere non potuit, id est facere non
potuit ut traheretur a dicto flum ine originalis peccati, quia humanitas Christi,
F ilii sui, adiuvit eam, prout aperte narrat S. Ioannes ibi, im m ediate subiungens:
« E t adiuvit terra (id est, H um anitas Christi) m ulierem , et aperuit terra os suum,
et absorbuit flumen, quod m isit draco de ore eius », scilicet quando Christus,
iuxta vaticinium Isaiae c. 53, peccatis nostris onustus, seipsum pro nobis obtulit
Patri in A ra Crucis, factus pro nobis peccatum et m aledictum , et faciens poten­
tiam in brachio suo, M atrem suam praeservavit a dictis diaboli insidiis et ab
om ni labe peccati. Q uam ob causam, diabolus — prout prosequitur Ioannes —
« iratus est in eam: et abiit facere proelium cum reliquis de semine eius (i. e. cum
reliquis de genere hum ano)... ».
R efert ergo, S. Ioannes, in ultim o ex L ib ris Sacris, i. e. in A pocalypsi (qui
est E pilogus totius sacrae Historiae) adimpletionem vaticinii in prim o ex libris
sacris i. e. in G enesi, c. 3, 15, relati: « Inim icitias ponam ... Ipsa conteret... ». H oc
vaticinium , iuxta S. Ioannem , in M atre Christi et in semine eius i. e. in H um a­
nitate Christi, adim pletum est. Ioannes enim , ea quae scribit non ut jutura —
sicut prophetae — repraesentat, sed u t praeterita, quia revera, quando ipse scri­
bebat, iam praeterita et ideo adim pleta erant.

Obicitur ex S. Scriptura 1
1) « In om nes homines m ors pertransiit, in quo (Adam ) omnes peccaverunt»
(Rom ., 5, 12-19). Ergo etiam B. V irgo in A d am peccavit.

R E S P O N D E T U R : D ist. consequens: B. V irgo peccavit in A dam contra­

hendo debitum peccati originalis, conc., contrahendo maculam peccati, nego.

1 C fr P l a z z a , o. c. A c t., c. 1: « S crip tu ra e testim o n ia ab adversa parte allegata» . S a r d i ,

Silloge degli argomenti, p p . 48, 55.
34 TBADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. I AD SAEC. V

Etenim , lex universalis exceptiones patitur; et in casu de quo agitur, exceptio,

ut probavim us, pro B. V irgin e adm ittenda est. H oc bene illustratur exem plo
A ssueri dicentis ad Ester, quae fuit typu s M ariae: « non morieris: non enim pro
te, sed pro omnibus haec lex constituta est» (Esth., 15, 13).
2) O m nes homines, iuxta S. Scripturam , redem ptione Christi indigent. Ergo
etiam B. V irgo.
R E S P O N D E T U R : D ist. consequens: B. V irgo indiguit redem ptione prae-
servativa conc., liberativa, nego. E t ideo etiam B. V irgo redem pta fuit, sed su ­
blim iori modo, redem ptione nempe praeservativa a peccato, non vero liberativa.

I II - PROBATUR EX TR A D ITIO N E

L ud ovicu s A n t. M uratori, in op. D e Superstitione vitanda, cap. 23, p. 179

asseruit piam sententiam de Im m aculata conceptione esse contra divinam Tradi­
tionem, oppositam vero sententiam esse secundum divinam T rad ition em . E t in
Epistola 14 Valdesiana, p. 192, asseruit: « E quidem fateor m e sincero amore v e ­
ritatis exquisivisse in scriniis Patrum , quaenam de hac re fuerit eorum sententia,
sum m opere apud eos invenire cupiens decantatum hoc privilegium ; quis enim,
nisi perditus m alignus et im pius Sanctae D ei G enitrici honorem hunc invideat,
si certa ratione constare possit, illud a Patribus fuisse tributum ? M aerens dico:
ne unum quidem reperi, quod et antea contigerat praelaudato im m ortalis no­
m inis viro D ionysio Petavio... ». Q uidam recentiores dixerunt Patres, in suis
scriptis, agere tantum de puritate virginali non vere de puritate originali, vel
etiam de puritate B. V irgin is post Annunciationem .
Q uam falsae sint assertiones istae, sequentia plene dem onstrabunt.
T rad itio divina circa hoc privilegium , claritatis gratia in quatuor veluti stadia
distingui potest:
I. A SAE C. I AD SA E C . V ;
II. A SA E C . V USQUE AD SAE C. X I;
III . A SAE C. X I USQUE A D SAEC. XV;
IV . A SA E C . X V USQUE AD F IN E M SAE C. X IX .

I. A saec. I ad saeculum V. A p u d Patres quatuor priorum saeculorum doc­

trina Im m aculatae conceptionis implicite tantum invenitur, a) in com paratione
M ariae cum Eva; b) in generali doctrina de om nim oda B. V irgin is puritate et
sanctitate; c) et in veritate divinae maternitatis. N u lla enim adhuc orta erat con­
troversia de peccato originali, et ideo nulla erat ratio cur Patres Im m aculatam
Conceptionem B. M . V . directe et explicite assererent.
a) In comparatione M ariae cum Eva. Patres, parallelism um Paulinum inter
A d am et Christum , novum A dam , com pleverunt iuxtaponendo Evam et M ariam
novam Evam , ita ut locum quem tenuit E va prope A d am in hum ani generis ruina,
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. I AD SAEC. V 35

illum occupet M aria, prope Christum , in humani generis reparatione. Ita S. Iu -

s t in u s , S. I r e n a e u s , T e r t u l l ia n u s , S. E p h r a e m , S. E p i p h a n i u s etc. Iam vero
parallelism us a Patribus descriptus inter Evam et M ariam , duplicem im portat
relationem: similitudinis nempe et dissim ilitudinis seu oppositionis', sim ilitudinis
quidem eo quod utraque im m aculata et innocens e m anibus D ei prodiit; si enim
prodiit e m anibus D ei im m aculata quae m ortem om nibus attulit, a fortiori im ­
m aculata prodire debuit illa quae vitam om nibus allatura erat; et oppositionis
eo quod Evae inoboedientiae, peccatum originale per A d am in m undum intro­
ducenti, opponitur M ariae oboedientia, quae salutem et reparationem , per C h ri­
stum , in m undum introduxit; ex quo rursus eius im m aculata conceptio eruitur.
Fieri enim potuit ut esset com m une perfugium , universalis expiatio et reconci­
liatio illa quae perfugio, expiatione et reconciliatione indigebat?... A d hoc ergo
ut esset Corredem ptrix generis hum ani i. e. nova Eva, B. V irgo, Im m aculata esse
debuit. 1 Q uare Card. N ew m an asserere non dubitavit Im m aculatam V irgin is
Conceptionem im plicite a Patribus doceri in am plitudine principii de M aria nova
E va (cfr Anglican difficulties, apud N aulaerts, De M aria N ova Heva doctrina
Patrum Antenicaenorum, in D iv. Thomas [P la c.], pp. 5-6, 1931)-
b) In doctrina de omnimoda M ariae puritate et sanctitate, quae summis lau­
dibus a Patribus effertur, a) S. H i p p o l y t u s B. V irginem comparat cum lignis
putredini non obnoxiis: « Porro autem arca ex lignis quae putrescere non pote­
rant, erat ipse Salvator. Per hanc enim, putredinis et corruptionis expers eius
tabernaculum significatur, quod nullam peccati putredinem genuit... Dom inus
autem peccati expers erat et ex lignis putrefactioni non obnoxiis secundum ho­
minem, hoc est, ex Virgine et ex Spiritu Sancto, intus et foris tamquam purissimo
Verbi D ei auro, circumtectus ». (A pud Theodoretum , in dialogo Eranistes, P G
10, 610). b) S. G regorius T h a u m a tu r g u s : « Inveniensque (Verbum ) virginem
spiritu corporeque sanctam, ex ea animatum corpus suis congruum consiliis as­
sumpsit ». (Serm. in nativ. Christi, ap. P it r a m , Analecta sacra, t. 4, p. 136). e)S.
E ph raem V irgini talem puritatem et sanctitatem adscribit, quam cum solo C h ri­
sto participat quaque omnes reliqui homines carent. « T u revera et mater tua
soli estis, qui omni ex parte pulchri estis; in te enim, D om ine, nulla est labes,
nec ulla in M atre tua macula » (Carmina Nisibena, edita L eipzig, 1866 a Bickell,
p. 4 0 ).2 d) S. A m bro sius sic alloquitur Christum : « V en i... Suscipe me non ex

1 H o c m o do a rgu it A m p h il o c h iu s I c o n i e n s i s ( f circa finem saec. iv) asserens qu od sicu t

D eu s creavit E vam absq ue u lla culpae m acula, ita etiam absq ue m acula creavit M ariam , n ovam
E vam (cfr C o m b e f is , Or. in S . D eip., p. 42). A ttam en de authentia h u iu s O ratio n is du bitatur.
2 R elate ad testim o n iu m S. E ph raem , iu va t referre iu d iciu m B ick ell, qu i ex Protestante
factu s est postea cath olicu s et S acerdos: « M en tre io n e ll’in ve rn o d e l 1862, m i occu p avo a L o n ­
dra nel trascrivere i fino allora sco n o sciu ti can ti n isib en i d i s. E frem , m i ven iva con tin uam en te
l ’idea, com e se fossi eccitato d al d i fu o ri, che qualora io trovassi in queste poesie u na in d u b b ia
testim onianza d i q u e ll’in segn am en to ( l’im m acolata con cezio n e), io d o vrei riten erla com e una
36 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. I AD SAEC. V

Sara, sed ex M aria, ut incorrupta sit V irgo, sed virgo per gratiam , ab omni inte­
gra labe peccati » (Enarrat. in Ps., 117, P L 15, 1599). e) S. A u g u s t i n u s , orta iam
controversia circa peccatum originale, scribebat: « E xcepta S. V irgin e de qua
propter honorem D om ini, nullam prorsus cum de peccatis agitur haberi volo
quaestionem » (De nat. et grat., c. 36, n. 42, P L 44, 2 6 7 ).1
H aec omnia Patrum elogia om nem prorsus m aculam a B. V irgin e excludunt,
nedum peccati actualis sed etiam originalis et ideo im m aculatam D eiparae con­
ceptionem implicite continent.
Praestat hic ut recenseantur duo opera apocrypha in quibus indicia et v e ­
stigia magis m anifesta huius veritatis habentur, videlicet: 1) P r o to e v a n g e liu m
S. Ia co b i, graece conscriptum m edio saeculo 11, in quo sermo est de conceptione
miraculosa (secundum quaedam m anuscripta, virginalis) B. M . V irgin is ex parte
S. Annae, ob preces parentum , post longam sterilitatem . Fuisset ergo B. V irgo
— secundum auctorem Protoevangelii — im m aculate concepta nedum in C o n ­
ceptione passiva consummata (prout definivit Pius IX ), sed etiam in conceptione
activa, sicut D . N . I. Christus. Attam en, fatendum est hoc testim onium haud
repraesentare quid senserit Ecclesia, neque probare talem fidem popularem tunc
fuisse com m unem . — 2) A c t a S. A n d re a e , quae dicuntur conscripta a P resby­
teris Achaiae (circa a. 80, prout tenent C . W oog, Protestans, et Gallandi; sed
probabiliter sunt saec. m ) in ore S. Andreae haec verba ponunt: « E tprop terea
quod ex im m aculata terra creatus fuit, necesse erat ut ex immaculata Virgine
â/uw/nos irapOévos irreprehensibili virgine nasceretur perfectus homo, quo Filius D ei,
qu i antea condiderat hominem , vitam aeternam, quam perdiderant homines per
A dam um , repararet» (in Bibliot. Patrum , G a l la n d i , t. 1, p. 157). V is huius te­
stim onii perantiqui, non tam in verbo immaculata quam in com paratione inter
A d am et C h ristum sita est. Sicu t A d am creatus fuit ex terra immaculata seu
irreprehensibili i. e. nondum a culpa sive ipsius A dae sive aliorum foedata, et
ideo nondum m aledicto obnoxia, ita Christus etc.
c) In ventate divinae Maternitatis, cum qua nulla omnino culpa com poni
potest. Asserunt enim Patres B. V irgin em talem puritatis et sanctitatis gradum
attigisse ut M ater D ei esse m ereretur. Sic: a) S. A m b r o s i u s : « Bene enim sola
gratia plena dicitur, quae sola gratiam quam nulla alia m eruerat, consecuta est,
ut gratiae repleretur A u ctore » (P L 15, 1556). b) S. H ie r o n y m u s : «Propone tibi

prova della sua verità e della verità della C hiesa cattolica. Q u esto sen tim en to m i perm ise di
p regar D io d i tu tto cuore, che se la C hiesa cattolica era veram en te l ’unica vera, ed i su oi in se­
gn a m e n ti do vevan si credere, sotto pena della dan nazione, egli si degnasse d i fa im e lo con oscere
n e lla v ia in dicata. In p ari tem p o , in questa occasion e, p er la p rim a volta in vita m ia, in vo cai
l ’in tercession e d ella M ad re d i D io . E d i fatti io tro v ai nella raccolta d i quei can ti la desiderata
testim onian za d e cisiv a» (cfr R o s e n t h a l , Konvertitenbilder, I I I , 2, p. 4 15 ). C irca h o c te stim o ­
n iu m c fr Introd. in M a r., p. 12 1.
1 C irca testim o n iu m S . A u g u stin i, c fr ea quae scrip sim u s in Introd. in M a r ., p p . 146-151.
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. I AD SAEC. V 37

M ariam quae tantae extitit puritatis u t M ater D om ini esse m ereretur » (Ep. 22
ad Eustochium , P L 22, 422).
Implicite ergo in doctrina Patrum quatuor priorum saeculorum Im m aculata
V irginis conceptio continetur. Attam en, contra hanc Patrum doctrinam , duplex
obiectionum classis, ex ipsis Patribus, ab adversariis affertur, videlicet:

O B I C .: 1) Iuxta illorum Patrum doctrinam — dicunt — Christus solus est

sine peccato.

R E S P O N D E T U R : C u m dicitur aliquis sine peccato et ideo innocens, hoc

intelligi potest dupliciter: a) vel de facto et per gratiam , vel b) de iure et per
naturam . Iam vero haec secunda innocentia soli D eo et H om ini-D eo i. e.
C hristo com petit; sed alia (i. e. innocentia de facto et per privilegium ) a D eo,
etiam creaturae concedi potest. Iam vero, Patres, in textibus qui nobis obiciun-
tur, agunt — prout sat evidenter apparet — de innocentia de iure et per naturam
non vero de innocentia de facto et per gratiam: secus concludere deberem us
etiam nullum ex Angelis sine peccato fuisse, eo quia A ngelus neque D eu s est
neque divinitati hypostatice unitus. — Relate vero ad im perfectiones et defectus
V irgin is ex Evangelicis textibus a Patribus deductos, anim advertere iuvat cum
Petavio (De Incarti., 1. 14, c. 1, n. 2) Patres quosdam id fecisse «levissim is in ­
ductos rationibus, imo nullis ». Ceterum , dicta quorumdam P atrum neque tradi­
tionem neque fidem com m unem Ecclesiarum in quibus ipsi scribebant reprae­
sentant eo quia doctrina com m unis illarum Ecclesiarum sanctitatem et purita­
tem om nim odam B. Virginis, etiam ante Concilium Ephesinum , profitebatur.
Ita N e w m a n , in op. D u culte de la Sainte Vierge, p. 213.

O B I C . 2) Iuxta illorum Patrum doctrinam et praesertim S. A m brosii, —

dicunt — habetur universalitas peccati originalis et redem ptionis. E rgo nec B.
V irgo fuit im m unis.

R E S P O N D E T U R : Im m unitas sub duplici respectu existere potest: de facto

tantum (in illo qui de iure, ratione conceptionis ordinariae, esset peccato su-
biectus) et de iure (in illo qui ratione conceptionis virginalis non esset legi subiec-
tus). T antum m odo iste secundus m odus in C hristo locum habere potuit, et ideo
conceptio eius fu it tota pura et sancta. T a lis est significatio prim aria et directa
textus S. A m brosii, qui citatur a S. A ugustin o in Contra Iulianum 2, 4, P L 44,
539. E t hoc m odo i. e. de iure B. V irgo, conditione nascendi, non erat im m unis a
peccato. Sed nihil excludit possibilitatem im m unitatis de facto, ratione interven­
tus divini.

II. A saec. V ad saec. X I. In hoc secundo stadio incipit professio explicita

fcuius privilegii. A ttam en non pari gressu procedunt Ecclesia G raeca et E cclesia
Latina.
3« TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. V AD SAEC. X I

A) In E c c l e s i a G r a e c a . Patres nedum sum m is laudibus puritatem et

sanctitatem D eiparae celebrant, sed perspicuis etiam verbis im m aculatam eiusdem
conceptionem declarant.
T itu lu s Deipara B. V irgin i a Concilio Ephesino solem niter tributus, initium
constituit duplicis evolutionis: doctrinalis et liturgicae.

I. Evolutio doctrinalis. Im pii conatus N estorii contra Deiparam , occasionem

praebuerunt Patribus illustrandi exim ias praerogativas B. Virginis.
1) Saec. v. - a) Ipsem et N e s t o r i u s — miranda res! — subtrahere videtur
B. V irginem a peccato originali. Subtrahit enim B. V irginem explicite a poena
peccati originalis, mulieribus propria i. e. a doloribus partus (cfr M . J u g i e , N e­
storius, pp. 258, 286). M agis explicite b) T h e o d o t u s Ep. A n c y r a n u s: « L oco
autem eius, quae ad mortem ministra extiterat virgo Eva, D ei gratia im pletur
Virgo; in vitae ministerium assumitur; virgo muliebri comprehensa sexu, at mu­
lieris exsors nequitiae-, virgo innocens, sine macula, omnino irreprehensibilis, in­
temerata, impolluta, anima et corpore sancta, sicut lilium inter medias spinas
exorta » (Or. in S . M ariam D ei Genitr., P G 77, 1427). Deform atio naturae fem i­
neae quam effugit B. V irgo, intelligi debet de culpa originali quae prim itivum
Creatoris opus deformavit, c) S. P r o c lu s , Patriarca Constantinopolitanus ( f 446):
« H audquaquam architecto dedecori est, ut eam incolat domum, quam ipsemet
exstruxerit, neque lutum figulum inficit, cum ille vasculum quod finxerat refin­
git; ita nec quidquam D eum purissimum polluit, quod ex virginali utero prodiit.
Q uam enim citra omnem sui labem formaverat ex ea nulla contracta macula pro­
cessit » (De Laud. S . M ariae, 1, P G 65, 681).
E t postea: « M aria novae creaturae caelestis globus, in quo sol iustitiae nun­
quam occidens om nem ab anima peccatorum noctem fugavit ».
D icit insuper B . V irginem form atam esse « ex m undo luto » (P G 65, 679-692,
7 17 , 681, 684). d) H e s y c h iu s H ie r o s o l . ( f c. 450) in homil. V , « de Sancta M a ­
ria D eipara » (P G 43, 1464-1465), incorruptibilitatem , im m ortalitatem , im m u­
nitatem a concupiscentia, im peccabilitatem , trium phum supra daem onem , m is­
sionem corredem ptivam D eiparae extollit: quae omnia, relate ad privilegium Im ­
m aculatae Conceptionis, sunt veluti effectus relate ad causam, veluti partes relate
ad totum . B a s i l i u s S e l e u c e n s i s (H om . in Annuntiationem 6, P G 85, 452) et
A n t i p a t e r B o s t r e n s i s (In Annuntiationem Deip., P G 85, coli. 1777, 1784), abso­

lutam sanctitatem Deiparae extollunt.

2) S a e c . v i : a) S. R o m a n u s in quodam cantico dicit « Christum m aledictio­
nem per V irgin em abstulisse et A d am in suo statu prim itivo restaurasse » (P it r a ,
Analecta sacra, Paris, 1876, t. 1, p. 226). D icit insuper B. V irginem liberasse
A d am et E vam (i. e. naturam humanam) a corruptione m ortis (i. e. a labe ori­
ginali), (1. c., p. 198). b ) S. A n a s t a s i u s I P.ca Antioch. ( f 599) aequivalentibus
verbis im m aculatum V irgin is conceptum exprim it (Or. I I I de Incarn. 6, P G 89,
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. V AD SAEC. X I 39

1338, 1377, 1388). c) T h e o p h a n e s ita laudat M ariam : « O a cunctis sordibus in­

contaminata et super omnes inculpatos inculpatissim a D om ina » (Od. 4 et 5).
E t alibi: « Purissim us D ei Filius, cum purissim am te solum invenisset, o prorsus
im m unis ab omni labe, ex utero tuo genitus, a labe em undat credentes » (O d. 7).
3) S a e c . v i i : a) S . S o p h r o n i u s , P.ca H ieros.: « Invenisti gratiam apud D eum
prae om nibus splendidam , invenisti gratiam apud D eum integram ... invenisti
gratiam apud D eum perpetuam . Invenisti gratiam, quam nem o recepit... N em o
praeter te praepurificatus est » (P G 87, 3248). E t in eius Epistola Synodica a
Conc. O ec. V I adprobata, legitur: « Sancta, anima et corpore immaculata, atque
ab omni contagione prorsus libera» (P G 87, 3160-3161). b) S . M o d e s t u s P.ca
Hieros. ( f 634) B. V irginem appellat «totam sanctam» «m agis sanctam quam
cherubini et seraphim »; dicit illam esse « portam orientalem in qua nunquam
accessum habuit m endacium » (P G 86b, 3280, 3281, 3284, 3301, 3305).
4) S a e c . v i i i : a) S. A n d r e a s C r e t e n s i s : « C u m R edem ptor generis nostri
novam priori succedaneam nativitatem ac form ationem exhibere voluisset, quem ­
adm odum illic prius accepto lim o ex virgine ac illibata terra, prim um Adam
effinxit, sic et hic m odo suae ipse Incarnationis auctor, alterius, ut sic dicam, vice
terrae, m undam hanc im m aculatissim am que virginem e tota natura eligens,
nostrum que ex nobis in ea figm entum nova ratione com ponens, etc. » (P G 97,
813-816). E t in serm. pro Annunciat. scribit:
« N e timeas, invenisti gratiam apud D eum , nim irum gratiam, quam H eva
am iserat... G ratiam invenisti, quam nullus a saeculo, sicut tu, invenit» (P G 97,
904, 888, 892). b) S. G e r m a n u s P .ca Constantin.: « Paradisus es a D eo plantatus
(o M aria) et ex quo genitalibus naturae legibus tibi propriis sata fuisti. D eus
m andavit C herubim ut et gladium flam m eum atque versatilem, in orbem circa
te rotarent, teque undequaque inaccessam fraudulenti serpentis insidiis serva­
rent » (cfr Civiltà Cattolica, fase. 20, septem bre 1856). c) S. I o a n n e s D a m a s c e ­
n u s: « N atura enim gratiae cedit, statque trem ula pergere non sustinens. Q uo­
niam igitur futurum erat ut D eigenitrix V irgo ex A nna nasceretur, natura gratiae
germ en antevertere non ausa est. Sed mansit fructus expers, dum gratia fructum
ederet » (Flomil. de N at. B . V., P G 96, 664, 6 6 5 ).1 d) I o a n n e s E p . E u b o i c u s
( f c. 750) in H om il. pro festivitate Conceptionis, asserit specialem S S . T rin itatis
interventum ad dignum V erbi Incarnati habitaculum praeparandum , et de V ir ­
gine novam creationem fecisse i. e. in statu originalis iustitiae illam creasse (P G
96, 1500, 1485, 1488, 1477).
5) S a e c . ix : a) S . T a r a s iu s P .ca Const. ( f 806) in hom ilia de Praesentatione
B. M . V .: « In de a creatione m undi praedestinata, inter omnes generationes electa
ut esset im m aculatum dom icilium V erbi, et m nipotenti in tem plo sancto oblata,

1 J u g ie M ., Sa in t Jean Damascène et l'im m aculée Conception, in Bessarioney 39 (1923) 1-7.

 4° TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. V AD SAEC. X I

nonne Virgo est honore digna, pura et immaculata? N onne ipsa est naturae hu­
manae oblatio immaculata? ». Haec immaculata puritas, iuxta mentem auctoris,
labem originalem excludit, prout apparet ex eadem homilia in qua B. Virgo ap­
pellatur « D ei filia per excellentiam », « immaculata per excellentiam », « illa quae
liberavit A dam ex maledicto et Evae debitum solvit» (P G 98, 1497, 1481, 1489).
b) S. T h e o d o ru s S t u d it a ( f 826) in homil. de N ativitate B. M . V . (falso
S. Ioanni D am . tributa) asserit D eu m misericorditer creasse novum mundum , no­
vu m coelum, novam terram, novum mare ad hoc ut esset habitaculum Incom pre­
hensibili, genus hum anum reformare cupienti, quem adm odum antequam crearet
A dam , eidem magnificum creationis palatium aedificavit. B. Virgo est terra quae
non fuit maledicta, sicut prima terra, sed supra quam D e i benedictio descendit
(P G 96, 697-698, 684-685). c) Ep ip haniu s M o n a ch u s C o n s t . in quadam V ita
B. M . V . docet B. V irginem per naturam (et ideo inde a sua conceptione) im m u­
nem fuisse a concupiscentia (et ideo iustitia originali donatam; P G 120, 193,
197). d) Ioseph H ym n ograp h u s ( f 833) asserit legem mortis illegalem fuisse
pro Virgine eo quia ipsa est ab omni peccato immunis, sola pura, sola im m acu­
lata, tota sine macula (P G 105, 984, 985, 989, 1080, 1000, 1001). e ) P h o tiu s P.ca
Const., tristis pater tristissimi schismatis Ecclesiae Graecae ab Ecclesia Latina,
testificavit Concilium Oecum enicum V I ad B. V irginem salutationem hanc di­
rexisse: « Quae immaculata semper extitisti ab exordio tuae creationis » (in E pist.
ad Prine. Bulg.). In II homil. de A nnunt. B. M . V . clarissime docet Deiparae im ­
munitatem a peccato originali (A r is ta r c h is , (pioriov Xóyoi Kai ójiiXi'ai, Constantin.,
1901, t. 2, pp. 372-374, 376, 348). / ) G e o r g iu s N icom edien sis, Photii amicus,
cum ipso participavit in suis 170 homiliis, sententiam de Virginis im m unitate a
peccato originali (Hom il., 3, in Praesentatione, P G 100, 1453, 1444). B. V irg i­
nem exim it a qualibet concupiscentia, sub qualibet forma (1. c., 1448, 1449). D i­
cit etiam quod per Ipsam, immaculatam, imago D ei quae deformata fuerat a
peccato, suam pulchritudinem rursus obtinuit. Ipsa est mediatrix nostrae rege­
nerationis et causa nostrae reformationis (In Praesent., 1, coi. 1416). g) T h e o -
gn o ste s, monachus Bizantinus, asserit B. V irginem habuisse vitae initium san­
ctum, quia in primo instanti sancte concepta (cod. 763 fundi G raeci Biblioth.
nat. Parisiensis, fol. 8, V ). E x hoc sancto initio, ad sanctam finem, seu ad glorio­
sam Virginis Assum ptionem concludit.

6) Saec. x : a) N ic e t a s D a v id , dictus Paphlagoniensis, plus m inusve aperte

V irgin is privilegium extollit, dicens S . Annam veluti m olem lapidum (una diga)
torrentibus iniquitatis opposuisse (In diem natalem S . M ariae, P G 105, 21, 24).
D icit B. V irgin em rem edium fuisse contra originalem tristitiam (ibid., coi. 17).
b) L e o S a p i e n s , Im perator ( f 911) in hom il. de Praesentatione, asserit quod
terra, quae antea, m aledictionis causa, spinas tantum m odo producebat, prim i­
tias insolitas, pretiosissimas produxit, i. e. B. V irginem , quae exurgit velu ti
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. V AD SAEC. X I 41

liìium inter spinas humanae m alitiae expers m aledictionis et amaritudinis, bene­

dictionis saporem habens (P G 108, 12). c) S. E u th y m iu s P .ca Constant, ( f 917)
in serm one quodam asserit plenam B. V irgin is sanctificationem in primo instanti
conceptionis (C odex Vatie, graecus 1617). d) P e tr u s E p. A rgorum ( f post a. 920)
in sermone pro fest. Conceptionis Annae sanctitatem originalem M atris D ei
aperte docet, eo quia natura humana liberata est ab infectione peccati originalis
in persona V irgin is inde a sua conceptione in sinu S. A nnae (P G 104, 1352, 1360).
e) Io an n es G e o m e tra explicite asserit B. V irginem « in gaudio conceptam fuisse,
in gaudio gestatam et in gaudio natam ». Iam vero gaudium pro Ioanne G eom .
est synonim um gratiae sanctificantis: dicit enim gaudium et benedictionem ad
nos per unum hom inem et per unam m ulierem pervenisse, sicut tristitia et m a­
ledictio ad nos per unum hom inem et per unam m ulierem , devenit {In Deip.
Annuntiationem, P G 106, 820, 845).
D icit insuper B. V irgin em inde a sua conceptione purificatam et exornatam
fuisse (1. c., coi. 825). Etiam in suis hym nis marianis pluribus m odis im m acula­
tam V irgin is conceptionem exprim it. D icit V irgin is corpus m anibus divinis fo r­
m atum fuisse, et Virginem a peccato m ortalium im m unem fuisse (H ym n. 3,
ibid., coi. 861). D eclarat insuper B. V irginem in statu iustitiae originalis in hunc
m undum venisse, et illam « novum m undum », « creationem novam » appellat,
naturae nostrae decus, sum m um D ei opus, idealem pulchritudinem personifi-
catam etc. (1. c., coli. 857, 861).
H abentur insuper et alia testim onia (fere omnia adhuc inedita), auctoris in ­
certi aut anonym i, in quibus plus m inusve explicite perpetua B. V irgin is sancti­
tas significatur (cfr M . J u g ie , Immaculée conception, in Dict. Theol. Cath., t. 7 ,
coli. 931-936).
O m nes hucusque recensiti scriptores talibus usi sunt locutionibus quae ideam
sufficienter claram et explicitam dogm atis Im m aculatae conceptionis continent.
Persaepe ad hanc veritatem declarandam form ulam positivam adhibuerunt. H inc,
loco dicendi: « B. V irgo fuit praeservata a culpa originali », dicunt: « B. V irg o
fuit gratia plena, semper in gratia, non indigens reconciliatione cum D eo, plene
sanctificata inde a prim a eius apparitione in hoc m undo in sinu matris. Ipsa est
nova creatura, sim ilis A d ae antequam peccaret, purissim a etc. Ipsa fu it sola et
semper benedicta. D eus m odo plane singulari intervenit ad M atris suae concep­
tionem sanctificandam etc.». Attam en, persaepe etiam locutionibus et form ulis
negativis utuntur, quam vis ipsa materialia verba definitionis ex cathedra non
inveniantur.

II. Evolutio Liturgica. Festum Conceptionis subordinatum est festo N a ti­

vitatis B. M . V ., et ideo tantum m odo post festum N ativitatis celebrari potuit.
Iam vero festum N ativitatis iam celebrabatur circa m edium saeculum sextum ,
prout ex cantico quodam S. Rom ani circa hanc festivitatem apparet. E t de facto
42 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. V AD SAEC. X I

prim um testim onium relate ad festum conceptionis Annae est exeuntis saeculi v i i
et ineuntis saec. v ili, id est Canon S . Andreae Cretensis (660-740?), in Conceptio­
nem, Sanctae ac D ei aviae Annae (P G 97, 1305-1316). 1 Prim a vero hom ilia est
Ioannis Euboici qui tem pore S. Ioannis Dam asceni florebat ( f 749), (P G 96,
1459-1500). T em p o re Photii festum hoc in Ecclesia G raeca iam universale erat,
prout apparet ex pluribus serm onibus illius tem poris qui ad nos usque pervene­
runt, videlicet: 4 H om iliae G regorii N icom ediensis, 1 hom il. S. E uthym ii Patr.
Constant, ( f 917), 1 hom. Petri Ep. A rgorum . In M enologio iussu Basilii II Im ­
peratoris com posito a. 984, festum Conceptionis assignatum videm us diei 9 de­
cem bris (P G 118, 196).
A t, quodnam fuit obiectum huius festi?... Iuxta P. Jugie (1. c., p. 959), obiectum
huius festi, prout ex variis m onum entis eruitur, est valde com plexum , et sub
triplici veluti respectu considerari debet, videlicet, prout significat: 1) nuntium
conceptionis ab A ngelo allatum, prout a pluribus m enologiis, synaxariis enun­
tiatur, et prout in origine festum hoc appellabatur; 2) miraculum conceptionis,
in sinu sterili S. Annae; 3) conceptio passiva futurae Deiparae. Prim um elem en­
tum , seu m iraculosum nuntium (ad m odum illius quod in Evangelio S. L ucae
pro nativitate Ioannis Baptistae narratur), in Protoevangelio S. Iacobi conten­
tum , institutionem huius festi prim o determinasse videtur. Attam en, alia duo
elementa, naturaliter et sponte ipsi adiuncta fuerunt; imo, tertium elementum
(conceptio passiva Deiparae) m entem hym nographorum et oratorum huius festivi­
tatis iugiter, prae aliis elem entis, occupat. T itu lu s « festum Conceptionis M atris D ei »
frequenter inveniebatur in tota m edia aetate, nedum in regionibus graecis sed
etiam slavis. In conceptione passiva oratores insistunt (e. g. Ioannes Euboicus
et S. Euthym ius) et de ipsa praesertim in tota liturgia agitur. Festum hoc
occasionem oratoribus praebebat fidem ipsorum manifestandi circa perpetuam
et absolutam B. V irgin is sanctitatem . Ipsi enim V irginem exaltant ab omni m a­
cula im m unem , inde a prim o instanti suae existentiae, a D eo m odo omnino sin­
gulari formatam . F estum ergo Conceptionis, inde a saec. v ii in E cclesia G raeca
celebratum , argum entum validissim um praebet in favorem Im m aculatae con­
ceptionis B. M . V .

B) In E c c l e s i a L a t i n a , a Concilio Ephesino usque ad saec. x i habetur

proxim a praeparatio et veluti prim a lux (alba) fidei seu professionis explicitae
huius dogm atis. H in c evolutio m inus rapida est in O ccidente quam in Oriente.
H oc debetur praesertim barbarorum incursibus et reactioni antipelagianae. A tta ­
m en, non desunt testim onia in favorem gratiae initialis B. Virginis.

1 Q u id a m te n en t C o n cep tio n is festu m celebratu m fuisse saec. v , quia de eo m en tio fit in

Typo S . Sabbae. S ed T y p u s seu rituale h o c saepe castigatu m et ed itu m fu it; et ideo iure d u b i­
ta tu r u tru m festu m C o n cep tio n is in p rim a eius editio n e in sertum fu erit.
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. V AD SAEC. X I 43

I. Evolutio doctrinalis.
1) S a e c . v: sententia de im m unitate V irgin is a qualibet culpa, communis fuisse
videtur. Pelagius enim, ita contra S. A ugustinum arguebat: « quam (M ariam )
sine peccato confiteri necesse est pietati ».
H aec non erat personalis persuasio ipsius Pelagii sed com m unis fidelium
persuasio: et ex hoc vis obiectionis derivabatur.
H inc patet perversitas G . H erzog qui in articulis quibusdam (Rev. d ’Hist.
et de litt. relig., 1907, pp. 497-512) scribebat quod necessitas offerendi virginibus
aliquod exem plar, m ovit S. Am brosium ad omnes virtutes V irgin i tribuendas:
et ita « la sainteté de M arie a été introduite dans la sphère des dogm es » (1. c.,
p. 507)! V erba Pelagii contra S. A ugustin um hanc assertionem ad nihilum
redigunt.
Laudari possunt: a) S. P e t r u s C h r y s o l o g u s dicit B. V irginem veluti spon­
sam destinatam fuisse Christo inde ab utero matris suae, in initio suae existen­
tiae: « cui est in utero pignorata cum fieret » (Serm . 140, de Annunt., P L 52, 577).
b) S . M a x i m u s Ep. T au r.: « idoneum plane M aria C hristo habitaculum , non pro
habitu corporis, sed pro gratia originali » ( P L 57, 235). G ratia originalis hic con­
sideratur tam quam dispositio necessaria in illa quae M ater V erb i Incarnati esse
debebat, c) S e d u l i u s : « ... unde — culpa dedit m ortem , pietas daret inde salu­
tem: E t, velut e spinis m ollis rosa surgit acutis, — nil quod laedat habens, matrem-
que obscurat honore... » (Carmen Paschale, 1. 2, nn. 26-31, P L 19, 595 ss.).
2) S a e c . v i: a) V e n a n t iu s F o r tu n a tu s E p. Pictaviensis, B. V irginem vocat
«germ en iustum » a D eo per lerem iam (23, 5) D avidi promissum, «figm entum
figuli, super omnia vasa decorum, atque creaturae fulgida massa novae » (M i­
scellanea, 1. 8, c. 7, P L 88, 277-281). b) S. F u l g e n t iu s , Ep. Ruspensis: «Prim um
hominem, inquit, mulier corrupta mente decepit: secundum hominem Virgo
incorrupta virginitate concepit. In primi hominis coniuge nequitia diaboli se­
ductam depravavit mentem; in secundi autem hominis matre gratia D ei et m en­
tem integram servavit et carnem » (Serm. de dupl. nativ. Christi, una aeterna
ex Patre, altera temporali ex virgine, P L 65, 728). E t alibi: « Sic enim eam legitur
salutasse: A v e gratia plena, benedicta tu inter mulieres. C u m dixit A ve, salutatio­
nem coelestem exhibuit; cum dixit gratia plena, ostendit ex integro iram exclu­
sam primae sententiae et plenam benedictionis gratiam restitutam; cum dixit
benedicta tu inter mulieres, virginitatis eius benedictum fructum expressit ut ex
eo benedicta dicatur inter mulieres, quaecum que perseveraverit virgo » (Serm.
de laud. M ariae ex partu Salvatoris, 1. c., coi. 899).
3) S a e c . v i i et v m : a) A u c t o r duodecim serm onum de S. M aria, inter opera
dubia S. H ildephonsi, scribit: «Quoniam haec est anima illa beata per quam A u ctor
vitae ingressus est m undum , per quam omnis m aledictio soluta est priorum pa­
rentum , et coelestis benedictio in toto venit m undo. H aec est V irgo in cuius utero
44 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. V AD SAEC. X I

omnis ecclesia subarratur, coniuncta D eo foedere sem piterno creditur » (Serm.

I l de Assumpt. S . M ariae, 12, P L 96, 252, 279). b) P s e u d o - H i e r o n y m u s B. V ir ­
ginem nim bo com parat qui nunquam in tenebris sed semper in luce fuit (Brevia­
rium in Psalmos, P s . 77, 4, P L 26, 1049). c) A m b r o s i u s A u t p e r t u s ( f 778) cui
tribuitur sermo de Assumptione, iam S. Plieronym o tributus (P L 30, 122), B. V ir ­
ginem dicit: « ideo im m aculatam , quia in nullo corruptam » et nunquam ab insi­
diis diaboli violatam (n. 9, coi. 132). d) P a u l u s W a r n e f r i d u s , D iae. A q u il. as­
serit quod B. V irgo fuit «vitiositatis nodis funditus carens» (Homil. in Assumpt.,
P L 95, 1567). D icit insuper quod B. V irgo a C hristo « procul dubio spiritualiter
in tem pore num quam creditur defuisse » (H om il. 2, in Evang.: intravit Iesus,
n. 5, coi. 1573).

4) Saec. ix et x: a) H aym on , Ep. A lberstadt (853) B. V irgin i illud E ccli, 24, 14:
« A b initio et ante saecula creata sum » accomm odans, dicit Sapientiam ita illam
creasse, ut F ilio D ei, volens naturam nostram reparare, ab illa, extra quem libet
concupiscentiae influxum , nasci posset (Homil. in solemn. perpetuae Virginis M a ­
riae, P L 118, 765). b) S . P a s c h a s i u s R a d b e r t u s ( f 860 c.) ex V irgin is im m unitate
a culpa originali infert partum eius absque corruptione et dolore: « Quoniam ,
inquit, nisi A d am et E va prim um peccassent in paradiso, nemo deinceps nasce­
retur sub culpa peccati. E t ideo com m unis ista lex non nascendi naturae est, sed
corruptionis et vitii. M aria autem , quia benedicta, culpam corruptionis non habuit,
propterea Christum non in dolore, nec sub corruptione genuit » (P L 120, 1369).
E t paulo post: Q uoniam omnia [dolor, gem itus, molestia, aerum na...] iustis-
simae damnatae carnis in prim a origine, retributiones sunt et vindictae... Idcirco
cessent [haeretici] a talibus deliramentis et confiteantur cum sanctis patribus,
sic eum esse natum de V irgin e M aria, ut dignatus est et decuit D eum ; nullas
adseribant sacratissimae M atri contum elias intulisse, non gem itus, non dolores,
non aerumnas, non ullas viscerum vexationes, non ullas dirae tristitiae corrup­
tiones, quia haec omnia, sicut saepe dictum est, in prim a origine illatae sunt v in ­
dictae et retributiones iustissimae primae praevaricationis. A quibus om nibus
B. V irgo M aria, quantum est aliena a culpa, tantum procul dubio libera fu it a
doloribus et a poena ».
E t ibidem: « Beata V irgo plena gratia nec dolorem sensit, nec corruptionem
viscerum pertulit. Spiritu Sancto in ea cooperante et virtute A ltissim i qua adum ­
bratur, in totum extranea a m aledicto primae dam nationis et tantum im m unis
perm ansit a corruptione carnis, necnon et a gem itu et doloribus, qu ibu s v e x a n ­
tur omnes filiae Evae, cum pariunt ».
E t iterum: « Sed exim iae pietatis honor est vobis et decus virtutis beatissim ae
Virginis pudicitiam praedicare incorruptam et incontam inatam et ab omni con­
tagione prim ae originis confiteri alienam» (De partu Virginis, opus falso S. H il-
dephonso tributum , 1. 1, 1. c., coi. 1375). Affirm at tandem quod B. V irgo «neque
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. V AD SAEC. X I 45

contraxit, in utero sanctificata, originale peccatum » (1. c., col. 1371). Quidam ,
im m erito, haec verba interpolata esse dicunt.
c) S. F u l b e r t u s Ep. C a r n o t e n s i s ( f 1028) in Serm. I V de N ativ. B . M . V.
explicite asserit: « H oc igitur, in prim is adstruere fas est, quod anima ipsius et
caro quam elegit, habitaculum sibi fecit sapientia D ei Patris, ab omni m alitia et
im m unditia purissim a fuerunt» ( P L 141, 322). In alio sermone, recognoscit
praesentiam Spiritus S. in parentibus V irgin is « ab initio procreationis suae »
(Sermo I V , in ortu almae Virginis, coi. 326).

Evolutio liturgica
Q uod ad Ecclesiam O ccidentalem spectat, ferunt S. U dephonsum A rch ie-
piscopum Toletanu m in H ispania saeculo v i i prim um instituisse hoc festum;
sed alii authentiam docum entorum , quibus narratio innititur, iure in dubium
vocant; alii autem eo festo celebrari autum ant non B. Virginis conceptionem , sed
conceptionem V erbi D ei, sive ipsam M ariae m aternitatem 1 quae in regno V isi-
gothorum tunc colebatur die 18 decem bris (cfr C . G u t i e r r e z , E l Culto L itù r­
gico de la Santisima Vir gen).
Saeculo ix festum im maculatae B. V irgin is conceptionis notum erat in Sicilia
et N eapoli, quae frequens com m ercium habebant cum O riente sub cuius ditione
m eridionalis Italia posita erat. Ita in veteri m arm oreo Neapolitanae ecclesiae
kalendario legitur haec inscriptio die 9 decem bris: «Conceptio sanctae M ariae
V irgin is ».
In H ibernia festum Conceptionis B. Virginis celebrari iam saeculo ix aut
saeculo x ineunte, constat a) ex M artyrologio Tam lactensi, ubi V nonas M aii le­
gitur: « C rucis Christi inventio; M ariae V irgin is Conceptio; Eventii, T eod oli, A m ­
brosii », etc.; b) item ex kalendario manu scripto m etrice com posito, post m ortem
A lafridi regis, in quo festum illud V I Nonas M aii sic inscribitur: « Concipitur virgo
M aria cognom ine senis»; c) necnon ex kalendario O engui m onachi, in quo festum
C onceptionis sic annuntiatur die 3 maii: « F eil mar M aire uage, M agnum festum
V irgin is Mariae».
A n te m edium saeculum x i festum Conceptionis celebratum fuit in Anglia,
u t constat a) tum ex kalendario A bbatiarum O ldm inster et N ew m inster in co­
m itatu W intoniae, in quo sic indicatur ad diem 8 decem bris: « C onceptio Sanctae
D ei G enitricis M ariae »; b) tum ex m artyrologio m onasterii S. Augustini Cantua­
riensis, in quo eodem die legitur: « Item ipso die conceptio Sanctae M ariae V ir ­
ginis»; c) tum ex Pontificali prim atialis ecclesiae Cantuariensis, ubi sub titulo:
« Benedictio in die conceptionis sanctae D ei G enitricis M ariae », sequentes haben­
tur preces: « Coelestium carism atum inspirator terrenarum que reparator qui
beatam D ei genitricem angelico concipiendam praeconavit oraculo, vos bene­

1 C f r P . P a u l u s C a n c i a n i , O . S . M ., D e barbarorum legibus, 1. 4, p. 192.

46 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. V AD SAEC. XV

dictionum suarum ubertate dignetur locupletare et virtutum floribus. Am en.

E t qui illam prius sanctificavit nom inis dignitate quam edita gigneretur humana
fragilitate, vos virtutum copiis adiuvet pollere, et in nom inis sui veneranda con­
fessione infatigabiliter perseverare. Am en. Obtineat, vobis gloriosis intercessio­
nibus prospera tem pora, iucunda et pacifica, et post praesentia saecula, gaudia
sine fine manentia, cuius venerandae conceptionis frequentam ini m agnifica sa­
cramenta. A m en »; d) tum ex Pontificali ecclesiae cathedralis Exoniae, sub ru­
brica Benedictio in conceptione sanctae M ariae; e) tum denique ex M issali L eo -
frici eiusdem ecclesiae Exoniensis.
Postea superveniente dom inatione Norm annorum , abolitoque kalendario
anglo-saxonico, festum Conceptionis B. M ariae decidit apud A nglos, sed iterum
restitutum et propagatum est saeculo x i i opera praesertim A nselm i abbatis ed-
m undiburgensis, qui nepos fu it S. Anselm i Cantuariensis.
E xinde in alias O ccidentis partes extendi coepit, Germ aniam , Italiam, G a l-
lias, Flandriam et Hispaniam , quam quam in hoc regno festum Conceptionis
iam celebratum fuerit m edio saeculo x i in Benedictinorum coenobio dicto de
Irache in Navarra (C . G u t i é r r e z , o. c.).
O biectum huius festi in A nglia celebrati non tam clare patet. Procul dubio,
saec. x ii, iuxta Eadm erum et alios, obiectum huius festi erat sanctitas initialis
B. Virginis. A t, ex docum entis hucusque repertis, non clare apparet utrum et
antea festum Conceptionis tale obiectum habuerit.

III. A saee. XI ad saec. X V. In hoc tertio stadio habetur periodus discussionis.

Etiam in hoc stadio, traditio Ecclesiae Graecae et Latinae non pari gradu processit.

A) In E c c l e s i a G r a e c a , inde a saec. xi, doctrina circa Im m aculatam

D eiparae conceptionem , ab antiqua traditione transmissa, nedum pacifice con­
servatur usque ad finem saec. xv, sed magis m agisque firm atur et determ inatur,
ita ut nullus fere ex G raecis illam serio negaverit.

i) S a e c . x i : a) M i c h a e l P s e l l u s ( f 1119?) explicite asserit: «A nim a V ir ­

ginis, in sua unione cum materia, nedum im puritatem aliquam contraxerit, sed
suo corpori pulchritudinem omnino spiritualem com m unicavit. Sola, inter omnes
animas humanas, anima haec in suo corpore im maculato sicut splendor caelestis
lucebat » (Sermo de Annuntiatione, in cod. 1630 fundi graeci Bibi. Parisiensis,
saec. x iv , fol. 241). b) I o a n n e s M a r o p u s in serm. de assumptione, edito a P . B al­
lerini (Sylloge, t. 2, pp. 549-602) variis modis, plus m inusve explicitis V irginis
privilegium significat; idem dicendum relate ad c) I a c o b u m M o n a c h u m in quin­
que homiliis editis a P. Ballerini et in homil. quae apud M ign e (P G 127, 543-70)
invenitur, d) T h eo ph ylactu s, Archiep. Bulgariae ( f circa finem saec. xi) sat
clare indicat B. V irgin em iustificationis gratiam recepisse inde a prim o suae con­
ceptionis instanti {Homil. in Praesent. B . Mariae, P G 126, coi. 137).
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV 47

2) S a e c . x i i : a) I o a n n es P h o u r n é s in sermone de D orm itione D eiparae

(edito a I. Palamas in fine hom iliarum Theophanis K éram eus; Jeros. 1860, p. 272),
im peccabilitatem B. V irginis eiusque im m unitatem a concupiscentia cum sua
originali sanctitate coniungit, ratione cuiusdam specialis D ei interventus. B. V irgo
iuxta ipsum non est sicut nos. E x im m unitate a' culpa originali idem auctor
B. V irgin is assum ptionem deducit, b) T heodorus P r od rom os dicit im possibile
esse effingere in Virgine, quam libet vel m inim am peccati labem (H. M . S t e ­
ven son , Theodori Prodromi Commentarii in carmina sacra melodorum Cosmae
Hierosolymitani et Ioannis Damasceni, Rom ae 1888, p. 52). c) M ic h a el G lykas
in Annales (P G 158, 440) et in sua 22 Ep. T heologica (edita ab Eustratiadès,
A thenis, 1906, t. 1, p. 262) fidem suam in Im m aculatam V irgin is conceptionem
profitetur.
3) S a e c . x i ii : a) N e o ph itu s R eclusus ( f c. a. 1220) in hom iliis de N ativ. et
de Praesent., asserit D eum , in formatione V irgin is directe intervenisse; quia
enim carnem im m aculatam V erbo praestare debebat, hinc et ipsa a qualibet m a­
cula im m unis et primitiae instauratae humanitatis esse debebat (in cod. 1189
fundi graeci B ibi. N at. Paris.).
b) G erm an u s II, P .ca C o n s t a n t , in sermone de Annuntiatione, edito
P. Ballerini (Sylloge, t. 2, pp. 282-283) sat aperte specialem D ei interventum in
form atione M atris suae significat, inde a prim o conceptionis eiusdem instanti.

4) S a e c . x iv , theologia Mariana, apud Graecos, quorum multa opera adhuc

sunt inedita, culmen veluti attingit: a) Ioann es G ab ra s in sermone « in Praesent.
Virg. » opponit laetitiam, in creatione Virginis habitam, tristitiae hominibus per
protoparentum inoboedientiam causatae (Anecdota Graeca, Parisiis 1831, pp. S i ­
l i 1). b) G r e g o r iu s Palam as Archiep. Thessal. ( f 1360), in suis 65 homiliis M a -
riologica doctrina refertis (P G 151, 43 homiliae Sophoclis, Athenis, 1861, 22
homil.) clarissime significat specialem Spiritus S. interventum ad V irginem a
labe originali praeservandam, ad hoc u t ipsa Verbo carnem immaculatam prae­
bere potuisset (In Christi genealogiam, Sophoclis, o. c., pp. 2 13-214 ; In praesent.
Deip., Sophoclis, pp. 120, 123). c) N ic o la u s C a b a sila s ( f 1363) in tribus ho­
miliis adhuc ineditis (in cod. 1213, in fundo graeco Bibi. N at. Paris.) pluries
et pluribus modis absolutam Virginis puritatem et ab omni originalis culpae labe
imm unitatem exaltat, d) M a tth a e u s C a n ta cu ze n u s, Imperator Constant. (1354-
1356) in suo Commentario in Canticum Cant. pluries, indirecte, Deiparae sancti­
tatem affirmat (P G 152, 1037, 1040, 1016). e) Isido ru s G la b a s ( f 1397) A rchiep.
Thessal., doctrinam Nicolai Cabasilas, praedecessoris sui, repetit ( B a lle r in i,
Sylloge, t. 2, pp. 426-427; t. 1 pp. 233, 234 e tc .)./) D e m e triu s C y d o n e s in serm.
de Annuntiatione, adhuc inedito, marianum privilegium extollit.

5) S a e c . xv: a) E m m a n u e l P a l a e o l o g u s , Im perator (1391-14 25), Dem etrii

C ydon es discipulus, in sermone de D orm itione D eip. (P G 156, 91-108) clare
48 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV

doctrinam catholicam tradit dicens D eiparam inde a sua conceptione et a primo

instanti suae existentiae gratia a D eo repletam fuisse.
b) I oseph B r y e n n io s ( f c. a. 1435) cuius opera edita fuerunt saec. x v m
ab Eugenio Bulgaris, t. 2, coli. 115 6 -116 1, innum eris m odis sanctitatem origi­
nalem Deiparae extollit.
c) G a b r ie l A rchiep. Thessal. (in cod. 58 Bibi. T h eologicae Halki) et
Sim eon A rchiep. Thessal. ( f 1429) marianum privilegium pariter profitentur.

d) G eorgius S c h o lar io s seu G ennadius P.ca Constant. (1454-1456) in

hom ilia inedita de D orm itione D eip. (cod. 1289 et 1294 fundi G raeci Bibi.
N at. Paris.) dicit quod B. V irgo tota pura esse debuit inde a prim o instanti suae
existentiae, quia purissim um parere debebat, quam vis, ratione suae originis,
culpam contrahere debuisset (cod. 1291, fol. 139).

B)In Ecclesia Latina stadium discussionis habem us.

1) S a e c . xi et x ii habem us initium controversiae.

M agn a haec controversia, circa finem saec. x i a S. Anseim o Theologiae scho­
lasticae patre, praep arata,1 saeculo x ii incipit et continuatur duobus saeculis
subsequentibus usque ad Concilium Basileae (a. 1439).
Controversia incepit in A nglia ob festum Conceptionis, ab Anseim o Iuniore
restauratum et pluribus in locis propagatum . M agnum influxum in propagatione
huius festivitatis exercuit celeberrim a visio H elsinii A bbatis, qui a naufragio libe­
ratus fuisset postquam prom iserat, nuntio cuidam coelesti, celebrationem festi
C onceptionis die 8 decem bris. H abebant plures adversarii festum «quasi ratione
vacantem ». F ructus controversiae fuit maior evolutio doctrinae im maculatae
Conceptionis, ex solutione difficultatum oppositarum proveniens. Inter asser­
tores et defensores privilegii mariani em inent Eadmerus socius, amicus et bio-
graphus S. Anselm i Cant. et Osbertus de Clare. Eadm erus ( f 1124?) in suo T r a c ­
tatu «de conceptione sanctae M ariae» (P L 159 301-308), S. Anseim o falso ad-
scripto, explicite in suis praecipuis elem entis marianum privilegium exponit.
N egat B. Virginem « peccati alicuius ex primae praevaricationis origine, m acu­
lam traxisse » (n. 9). V eru m quidem est, iuxta verba Apostoli, omnes in A dam
peccasse sed locus superem inens quem M aria apud Filium suum occupat, illam
a lege com m uni subtrahit: « ita te non lege naturae aliorum in tua conceptione
devinctam fuisse opinor» (n. 12). « Si igitur aliqua alicuius peccati m acula con­
ceptio ipsa corrupta fuit fundam entum habitaculi sapientiae D ei ipsi structurae

1 Ipse enim d o cu it essentiam peccati origin alis sitam esse in privatione iustitiae originalis
seu rectitu d in is volu n tatis, id est, pro b a b iliu s, in p rivation e gratiae et d on oru m praetern atu-
raliu m . P o su it in su p er p rin cip iu m secu n d u m quod decen s erat u t D e u s B . V irg in em ta li p u ri­
tate d on aret qua m aior su b caelo in te llig i n eq u eat. In hoc p rin cip io p riv ile g iu m m arianum
in clu d itu r.
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV 49

non congruebat non cohaerebat » (n. 13). D istin guit inter conceptionem activam
et passivam et dicit quod si influxus peccati originalis, in M ariae conceptione,
adfuit, « propagantium (i. e. parentum eius) et non propagatae prolis fu it » (n. 9).
Puritas M atris D ei excludit peccatum originale proprie dictum inde a conceptio­
nis eius exordio: «rem ota omni labe conditionis hum anae» (n. 13); «om ni quod
te aliquatenus decoloraret peccati vulnere aliena prodisti » (n. 20). H aec exclusio
videtur facta in ipso primo instanti creationis et infusionis animae. Scribit enim:
« Igitur, si prim ordia creationis illius... » (n. 12); verba: primordia creationis, ad
animae creationem , in ipso instanti infusionis, alludere videntur.
Privilegium hoc D e i om nipotentiae debetur. Clare docet m odum collationis
huius privilegii, i. e. per modum praeservationis. Si autem D eus praeservare po­
tuit A ngelos bonos a peccato personali, quare praeservare non potuit a peccato
alterius m ulierem illam quae M ater eius esse debebat? Potuit voluit, fecit (n. 10,
n> 13)-
N ec m inus clara est affirmatio huius privilegii apud O sbertum de C lare (f cir­
ca a. 1160) in Epistola ad Anselm um A b ., in Epistola ad W arin et in Sermone de
conceptione sanctae M ariae. In Ep. ad W arin, solvens obiectionem ex lege pec­
cati desum ptam , quae cuilibet sexuali generationi inhaeret, scribit: « non de actu
peccati celebritatem faciunt, sed de prim itiis redem ptionis nostrae m ultiplicia
sanctae novitatis gaudia solem niter ostendunt ».
In Ep. ad A nselm um A b ., clare affirmat sanctificationem M ariae « in ipsa
creatione ipso creationis et conceptionis exordio » (cfr H . T h u r sto n et T h. Sla-
te rEadmeri monachi Cantuariensis tractatus de conceptione S . Mariae, F rib urg en
Brisgau, 1904, app. A .).
A n te tam en Eadm erum et O sbertum , marianum privilegium explicite in
H ispania docuerat P e t r u s d e M ic h a , Compostellanus a p p ella tu s,1 in opere De
Consolatione Rationis, anno 1140 com posito (editum a. 1912, M ünster). Scribit
enim convenientem fuisse Im m aculatam D eiparae Conceptionem eo quod ipsa
omnes illas gratias quae recipi possunt, a D eo accepit; et ideo a peccato originali
debuit esse im m unis. Asserit insuper D eiparam sanctificari non potuisse ante­
quam anima infunderetur corpori, eo quod tun c natura rationalis non aderat,
quae est unicum subiectum gratiae capax; absque dubio tam en fuit ditata pleni­
tu d in e gratiae in ipso instanti infusionis animae. 2
Vehem ens oppositio contra festum Conceptionis orta est etiam in G allia ex
parte Ioannis Belethi, T h eo logi Parisiensis et praesertim ex parte S. Bernardi
qui, in Epistola quadam ad Canonicos Lugdunenses, acriter illos reprehendit
quod festum Conceptionis M ariae in propriam Ecclesiam introduxerant.

1 C fr P e r e z F . C ., D e critica historico-teològico M ariana. E l p rim er E scolastico que p ro ­

p u g n ò el P rivile g io in m acu lista de M aria, fu e u n E sp an o l, in Illustración del Clero, 32 (1939)
17-20 , 56-63, 90-95.
3 C fr art. n oster in M arianum , 4 (1942) 130 s.
5° TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV

« Inter Ecclesias Galliae — aiebat — constat profecto Lugdunensem hactenus praee-

minuisse, sicut dignitate Sedis, sic honestis studiis et laudabilibus disciplinis... Unde
miramur satis quod visum fuerit hoc tempore quibusdam vestrum voluisse mutare co­
lorem optimum, novam inducendo celebritatem, quam ritus Ecclesiae nescit, non probat
ratio, non commendat antiqua traditio... A t valde honoranda est, inquis, Mater Domini.
Bene admones; sed honor reginae iudicium diligit. Virgo regia falso non eget honore,
veris cumulata honorum titulis, infulis dignitatum. Honora sane integritatem carnis,
vitae sanctitatem; mirare fecunditatem in virgine; prolem venerare divinam. Extolle ne­
scientem vel in concipiendo concupiscentiam vel in pariendo dolorem. Praedica reve­
rendam angelis, desideratam gentibus, patriarchis prophetisque praecognitam, electam
ex omnibus, praelatam omnibus. Magnifica gratiae inventricem, mediatricem salutis,
restauratricem saeculorum; exalta denique exaltatam super choros angelorum ad coe­
lestia regna; haec mihi de illa cantat Ecclesia, et me eadem docuit decantare. Ego vero
quod ab illa accepi, securus, et teneo et trado; quod non scrupulosius, fateor, admiserim.
Accepi sane ab Ecclesia illum diem cum summa veneratione recolendum, quo, assumpta
de saeculo nequam, coelis quoque intulit celeberrimorum festa gaudiorum. Sed et or­
tum Virginis didici nihilominus in Ecclesia et ab Ecclesia indubitanter habere festivum
atque sanctum, firmissime cum Ecclesia sentiens, in utero eam accepisse ut sancta pro­
diret. Et de Ieremia siquidem lego quod priusquam de ventre exiret, sanctificatus sit,
et de Ioanne Baptista non secus sentio qui ex utero Dominum in utero sensit... Quod
itaque vel paucis mortalium constat fuisse collatum, fas certe non est suspicari tantae
Virgini esse negatum, per quam omnis mortalitas emersit ad vitam. Fuit procul dubio
et mater Domini ante sancta quam nata; nec fallitur omnino sancta Ecclesia, sanctum
reputans ipsum nativitatis eius diem, et omni anno cum exultatione universae terrae
votiva celebritate suscipiens. Ego puto quod et copiosior sanctificationis benedictio in
eam descenderit, quae ipsius non solum sanctificaret ortum, sed et vitam ab omni dein­
ceps peccato custodiret immunem. Quod nemini alteri in natis quidem mulierum cre­
ditur esse donatum. Decuit nimirum reginam virginum singularis privilegio sanctitatis
absque omni peccato ducere vitam; quae dum peccati mortisque pareret peremptorem,
munus vitae et iustitiae omnibus obtineret. Sanctus igitur ortus, quoniam immensa
prodiens ex utero sanctitas, sanctum fecit illum. Quid adhuc addendum his putamus
honoribus? U t honoretur, inquiunt, et conceptus qui honorandum praeivit partum;
quoniam si ille non praecessisset, nec iste esset, qui honoratur... Nam, quid consequen­
tiae habet, ut quoniam praecessit natalem conceptus praeterea reputetur et ipse sanctus?
Numquid, quoniam praecessit eum, fecit et sanctum? Et si praecessit ut esset, non ta­
men ut sanctus esset. Unde etenim illa ipsi sanctitas quam secuturo transmitteret? An
non potius quia praecessit sine sanctitate conceptus, oportuit nimirum sanctificari con­
ceptum, ut sanctus sequeretur iam partus? An forte mutuatus est sanctitatem a poste­
riori prior? Potuit sane illa quae in iam concepta facta est sanctificatio, ad ipsum qui
sequebatur transire natalem; redire vero retrorsum, ad conceptum qui praecesserat iam
omnino non potuit. Unde ergo conceptionis sanctitas? An dicitur sanctificatione prae­
venta, quatenus iam sancta conciperetur, ac per hoc sanctus fuerit et conceptus, quem­
admodum sanctificata iam in utero dicitur, ut sanctus consequeretur et ortus? Sed
non valuit ante sancta esse quam esse, siquidem non erat antequam conciperetur. An
forte inter amplexus maritales sanctitas se ipsi conceptioni immiscuit, ut simul et sancti-
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV

ficata fuerit et concepta? Nec hoc quidem admittit ratio. Quomodo namque aut sancti­
tas sine gratia sanctificante, aut Sancto Spiritui societas cum peccato fuit? Aut certe pec­
catum quomodo non fuit, ubi libido non defuit? Nisi forte quis dicat de Spiritu Sancto
eam et non de viro conceptam fuisse. Sed id hactenus inauditum. Lego denique Spiri­
tum Sanctum in eam, non cum ea venisse, dicente Angelo: Spiritus Sanctus superve­
niet in te. Et si licet loqui quod Ecclesia sentit, et verum ipsa sentit, dico gloriosam de
Spiritu Sancto concepisse, non autem et conceptam fuisse; dico peperisse virginem, non
et tamen partam a virgine. Alioquin, ubi erat praerogativa Matris Domini, qua singu­
lariter creditur exultare et munere prolis et integritate carnis, si tantumdem dederis et
matri ipsius? Non est hoc Virginem honorare, sed honori detrahere. Si igitur ante con­
ceptum sui sanctificari minime potuit, quoniam non erat, sed nec in ipso quidem con­
ceptu propter peccatum quod inerat: restat ut conceptum in utero iam existens sancti­
ficationem accepisse credatur, quae excluso peccato sanctam faceret nativitatem, non
tamen et conceptionem. Quamobrem etsi quibus vel paucis filiorum hominum datum
est cum sanctitate nasci, non tamen et concipi: ut uni sane servaretur sancti praerogativa
conceptus, qui omnes sanctificaret, solusque absque peccato veniens purgationem fa­
ceret peccatorum. Solus itaque Dominus Iesus de Spiritu Sancto conceptus, quia solus
et ante et post conceptum sanctus. Quo excepto, de cetero universos respicit ex Adam
natos, quod unus humiliter de semetipso ac veraciter confitetur: In iniquitatibus in-
quiens, conceptus sum et in peccatis concepit me mater mea. Cum haec ita se habeant, quae­
nam iam erit festivae ratio conceptionis? Quo pacto, inquam, aut sanctus asseretur con­
ceptus, qui de Spiritu Sancto non est, ne dicam, de peccato est, aut festus habebitur qui
minime sanctus est? Libenter gloriosa hoc honore carebit, quo vel peccatum honorari
vel falsa videtur induci sanctitas. Alioquin nulla ei ratione placebit contra Ecclesiae
ritum praesumpta novitas, mater temeritatis, soror superstitionis, filia levitatis. Nam
si sic videbatur, consulenda erat prius Apostolicae Sedis auctoritas, et non ita praeci­
pitanter atque inconsulte paucorum sequenda simplicitas imperitorum. Et ante quidem
apud aliquos errorem compereram, sed dissimulabam, parcens devotioni, quae de sim­
plici corde et amore Virginis veniebat. Verum apud sapientes atque in famosa nobilique
ecclesia et cuius specialiter filius sum, superstitione deprehensa, nescio an sine gravi
offensa etiam vestri omnium dissimulare potuerim. Quae autem dixi, absque praeiudi-
cio sane dicta sint sanius sapientis. Romanae praesertim Ecclesiae auctoritati atque
examini totum hoc, sicut et cetera, quae eiusmodi sunt, universa reservo, ipsius, si quid
aliter sapio, paratus iudicio emendare » (Ep. 172 ad Canon. Lugdun., P L 182, 332).

Q uidam , authentiam huius Epistolae negarunt, illam tribuendo secretario

eius N icolao Claravallensi. A t im m erito, eo quia omnia manuscripta, prout M a-
billonius scripsit (Praef. in op. S. Bernardi, nn. 15-16) authentiam eiusdem de­
clarant. A t supposita authentia Epistolae, non una est, circa m entem S. Bernardi,
T h eologoru m sententia. A lii, ut Perrone, M azzella, L ép icier, Paquet, tenent
S. Bernardum ibi negare sanctam fuisse conceptionem activam et etiam passivam
inchoatam, non vero conceptionem passivam consummatam, prout ex ipsis rationi­
bus quas S. D octor adducit apparet. E o vel m agis quod tunc tem poris, quando
auctores de conceptione loquebantur, solum m odo conceptionem activam intel-
52 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV

ligebant. Sic, e. g. H alensis (Summa, I I I , q. 9, nn. 2, a. 2) conceptionem definie­

bat: « C onceptio dicitur com m ixtio quae est in principiis sem inalibus viri et m u­
lieris » .1 A lii, e contra, inter quos Vasquez, M abillon, Benedictus X I V , M alou,
Janssens, Cam pana, tenent S. Bernardum nedum de conceptione activa et passiva
inchoata, sed etiam de passiva consum m ata locutum fuisse, ob sequentes ratio­
nes: 2 a) S. Bernardus nullum discrim en agnoscit inter B. V irginem et sanctos
Ierem iam et Ioannem Baptistam , quam quod ea uberiori gratia perfusa est, hi
autem non ita large eadem gratia donati fuerunt; b) iuxta S. Bernardum sancti­
ficatio B. V irgin is subsecuta est eius conceptionem , quia nondum erat, nec in
ipsa conceptione propter peccatum quod inerat, « restat inquit, ut post conceptum ,
in utero iam existens sanctificationem accepisse credatur, quae excluso peccato
sanctam fecerit nativitatem , non tam en et conceptionem »; c) iuxta S. D octorem
etsi quibus vel paucis filiorum hom inum datum sit cum sanctitate nasci, non
tam en et concipi, quandoquidem esse sanctificatum in conceptione est honor
servandus soli Christo qui de Spiritu Sancto conceptus est; « quo excepto, de
cetero universos respicit ex A d am natos, quod unus hum iliter de semetipso ac
veraciter confitetur: In iniquitatibus, inquiens, conceptus sum\ et in peccatis concepit
me mater mea ». V id etur ergo S. Bernardus privilegium m arianum implicite negasse.
Fructus controversiae saec. x ii fuit progressus sive doctrinalis sive liturgicus
veritatis immaculatae Conceptionis. Contra S. Bernardum explicite professi
sunt piam sententiam: a) Auctores trium sermonum quorum primus tributus fuit
P etro A b aelardo (apud P etrum de A lv a y A s tor g a , Monumenta antiqua imma­
culatae conceptionis Lovanii 1684, t. 1, pp. 118-138), secundus P etro C o m e ­
stor i (ibid. pp. 2-12) et tertius P etro C a n to r i (ibid., pp. 10 7-117); b) N ic o ­

lau s a S a n c t o A l b a n o qui dicit: « Bis animam Virginis gladio fuisse transfixam,

semel in passione Filii sui; et iterum in contradictione conceptionis suae » (Inter
Epist. Petri Cellensis, 1. 2, ep. 171); c) H erveus de M an s. S. O . C . ( f 1150) B .V ir-
ginem eximit a lege communi (Ep. 2 ad Cor. c. V , P L 181, 698, 1048). Idem as­
serunt: d) B. O g lerius A bbas Cisterc. (Serm. 13, de Verbis Domini in coena P L
184 194); e) E gbertus A b b. O . S. B. ( f 1184) in sermone panegyrico ad B. V ir­
ginem n. 9, 11, P L 184, 1019, 1020);/) G au th ierus ( f 1180) ^Magistrum Senten­
tiarum redarguebat eo quia verbis S. Augustini, circa sanctitatem Deiparae- ad
tem pus Incarnationem V erbi subsequens circumscripserat (P L 199, 1155); ulte­
rius dicit: « nec arbitror quod aliquando fuerit filia irae » (Sermo in N ativ. B . M .
V. Paris. Bibi. N at. ms. lat. 3578, fol. 87); g) A la n u s Lillensis ( f 1203) scribe-

1 I o s e p h u s P a l e r m o in suo voto pro sententia Immaculatae Conceptionis definienda, iussu

P ii I X exarato (cfr vol. 2 A c to ru m et D o cu m en to ru m , p p. 315 e t seq .), p . 315 scrib it: « E o d em
m odo qu o S. B ernard us, exp lica n d i su n t veteres scrip tores ecclesiastici, praesertim superius
laud ati A le x a n d e r de H ales, et A lb e rtu s M ag n u s, n ec n on Petrus L o m b ard u s, O ch am u s, A e g i-
diu s C olu m n a, D u ran d u s, Pelagiu s A lv a ru s, G re go riu s a b A rim in io ».
2 A lastru ey, M ariologia, t . 1 , p . 2 6 8 .
 TRADITIO DE IMM* CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV 53

bat: « N u llu m credim us in Virgine ante et post conceptionem fuisse peccatum »

(Elucidatio in Cantica, c. 4, 6, P L 210, 80, 94); h) Adam a S. V ictore ( f 1 1 7 7 )
pulchre canebat: « Salve V erbi sacra parens — flos de spinis spina carens — -
flos spineti gloria. — N os spinetum , nos peccati — spina sum us cruentati —
sed tu spinae nescia » (Sequentiae. In Assumpt. B . M . V., P L 196, 1052. C fr D r e -
ves, Analecta hymnica, t. 54, p. 384).
Saeculo x i i igitur, notabilis evolutio doctrinae im maculatae Conceptionis
habetur. Attam en m aior scriptorum pars adhuc pro V irgin is sanctificatione in
utero, quam vis aliquando dubitanter, decertabat, a) Q uidam sanctificationem
docebant post conceptionem proprie dictam , quae in peccato fuerat. Ita Nicolaus
Claravallensis, M auritius Ep. Parisiensis ( f 1196), Ioannes Lotharius (Inno­
centius III , 1198 -1216). b) A lii sim pliciter affirmabant B. V irginem in sinu m a­
terno sanctificatam fuisse, nihil dicendo quod relationem aliquam prioritatis
aut posterioritatis inter conceptionem proprie dictam et sanctificationem expri­
m eret aut supponeret. Ita S. A m ideus E p. Lausannensis ( f 1158), G odefridus
A bbas ( f 1165), Petrus de Blois ( f 1200). Sunt ergo, in seipsis, testim onia quae
piae sententiae neque favebant neque adversabantur, c) A lii tandem dubitative
loquuntur. Ita A ichard a S. V ictore (1156), Petrus Pictaviensis ( f 1205).
Sim ul cum evolutione doctrinali, magna fuit saec. x ii evolutio liturgica. F e ­
stum enim Conceptionis, quam vis in Ecclesia Parisiensi abolitum fuerit, in p lu ­
ribus partibus G alliae et Germ aniae nec non in quibusdam partibus Belgii pro­
pagatum est.
A ttam en status quaestionis nondum est clare determinatus, quia non una
erat acceptio term inorum conceptio et peccatum. E t ideo quaestio fuit im perfecte
soluta. Praesertim vero non fuit soluta quaestio haec: quom odo conciliari possit
B. V irgin is redemptio cum eiusdem immunitate a peccato originali. H aec magni
m om enti quaestio occasionem praebebit disputandi T h eo logis saec. x iii.

2) S aec. x iii. Oppositio magnorum Scholasticorum. D octores Scholastici

saec. x i i i , quaestionem de sanctificatione B. M . V . pertractant sive in C om m en­
tariis in librum I I I Sent. Petri Lom bardi sive in T ertiam partem propriae Sum ­
mae T h eologicae et aliquando etiam in Quodlibetalibus.

P etrus L o m bar dus putavit peccatum originale aliud non esse nisi concupi­
scentiam vel concupiscibilitatem quae non est actus sed vitium quoddam . C a r­
nis autem concupiscentia transm ittitur in filios cum carne, quae concepta in
vitiosa concupiscentia polluitur et corrum pitur. Q uia vero in filios caro tradu­
citur cum ea corruptione et vitio, ideo anima cum infunditur, ex contactu cum
carne inficitur m alitia et corruptione peccati sicut vitium vasis causa est ut v i­
num ex se dulce in eo infusum acescat. H oc vitium et corruptio carnis non est
dicenda culpa prout solum in carne consideratur; sed radix et causa originalis
culpae quae soli animae tanquam subiecto inest; nam caro seorsim ab anima irra-
54 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV

tionalis est: nulla autem irrationalis substantia subiectum culpae esse potest.
Porro carni secundum physicos non statim in ipsa conceptione anima rationalis
infunditur; sed fetus prius inform atur anima vegetativa deinde sensitiva et tan­
dem post quadraginta vel octoginta dies a generatione anima rationalis a D eo
creatur et corpori infunditur (Sent. L . 3 d. 30-31).
Plures Doctores. M agistrum in suis com m entariis secuti logice quaerunt
utrum caro M ariae m aculata fuerit ex concupiscentia parentum vel sanctificata
fuerit ante unionem cum anima rationali quia ex hac praevia carnis sanctifica­
tione pendere videbatur solutio quaestionis de Im m aculata B. M . V . conceptione.
Q uaestio, ut patet, non in propriis suis term inis ponebatur.

A lexan der H ale n sis O . M in . ( f 1245) de sola sanctificatione carnis quaerit

in quatuor articulis.

P r i m o quaerit « utrum B. Virgo ante suam conceptionem (in parentibus) sanctificata

fuerit, et respondet negative, quia quamvis parentes eius personaliter possent esse sancti,
generatio tamen fit vi naturae quae est corrupta; « ideo necesse est, ut quod generatur,
in generatione contrahat peccatum et propter hoc B. Virgo non potuit in parentibus
sanctificari, immo necesse fuit, quod in generatione sua contraheret peccatum a pa­
rentibus». S e c u n d o quaerit, utrum et in ipsa conceptione sanctificari potuit, et respon­
det negative, quia conceptio non respicit voluntatem generantium, quae potest esse
bona, sed naturam quae est corrupta. « Licet ergo coitus ex una parte posset esse me­
ritorius, nunquam tamen conceptio poterit esse meritoria, et ita nec sanctificatio in
conceptione ». T e r t i o quaerit, an et post conceptionem ante animae infusionem, et re­
spondet negative, « quia corpus solum per unionem cum anima accipit ordinationem ad
gloriam; gratia autem ordinatur ad gloriam; ergo ante infusionem animae corpus non
potest sanctificari ». Q u a r t o tandem quaerit, utrum et post infusionem animae in utero
matris, et hoc concedit docens Mariam sanctificatam esse in utero matris ad instar
Ioannis Baptistae et Ieremiae. «Concedendum est quod gloriosa Virgo ante suam nati­
vitatem post infusionem animae in suo corpore, fuit sanctificata in utero matris suae...
Nam legitur de Ioanne et Ieremia quod sanctificari fuerint in utero; sed quod aliis est
concessum, non est tantae Virgini negatum » (in I I I Sent., q. 9, membr. 2).

S. B o n a v e n t u r a ( f 1274) propius ad quaestionem accedit seorsim de anima

et carne B. M . V . disquirendo.

P r i m o quaerit, an caro B. Virginis sanctificata fuerit ante animationem, et respon­

det: « Dicendum quod caro B. Virginis ante animationem non fuit sanctificata, non quia
Deus non potuerit carnem Virginis purificare, antequam animaret, sed quia sanctificatio
habet esse per aliquod donum gratuitum superadditum, quod quidem non habet esse
in carne, sed in anima, ideo si caro B. Virginis debuerit sanctificari, aut hoc intelligitur
mediante gratia existente in eius anima, vel mediante gratia existente in animabus pa­
rentum. Constat, quod non mediante gratia existente in eius anima, quia tunc esset op­
positio in adiecto, scilicet quod caro sanctificatur ante animae creationem, et tamen san-
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV 55

ctificetur per virtutem gratiae illius animae; sequitur enim quocj idem sit prius et po­
sterius in uno et eodem.
Si autem intelligatur hoc fieri per gratiam quae collata fuit animabus parentum,
hoc non potest esse triplici ratione. Prima quia ratio sanctificationis non habet transfun­
di a parente in prolem, pro eo quod proles non est in parente secundum animam; ideo
nec in parente habet sanctificationis gratiam... Secunda ratio est, quia etsi hoc esset pos­
sibile, quod sanctificatio derivaretur a parente in prolem, sicut originalis iustitia, nun­
quam tamen derivatur mediante coitu libidinoso, quia tunc duo opposita essent simul
et semel in eodem... Tertia ratio est, quia esto quod sanctificatio adesset et libido de­
fuerit virtute divina, non tamen decuit ut deesset propter hoc quod haec est solius
B. Virginis praerogativa, sola namque ipsa, ut Sancti dicunt, sine peccato concepit et
sine dolore peperit, et ideo hoc parentibus concedi non potuit B. Virginis, sed soli V ir­
gini reservari... Et ideo simpliciter concedendum quod caro eius ante animationem non
fuit sanctificata ».

S e c u n d o quaerit, an anima B. Virginis sanctificata fuerit ante peccati originalis

contractionem, et respondit: « Ad praedictorum intelligentiam est notandum quod qui­
dam dicere volunt in anima gloriosae Virginis gratiam sanctificationis praevenisse ma­
culam peccati originalis. Rationem autem huius assignant, quia decebat animam glo­
riosae Virginis sanctificari excellentissime super animas aliorum sanctorum, non solum
quantum ad abundantiam sanctitatis, sed etiam quantum ad a'ccelerationem temporis;
ideo in instanti suae creationis fuit sibi gratia infusa, et in eodent instanti anima infusa est
carni. Et quia omnium mobilium mobilior est Sapientia, et nescit tarda molimina Spi­
ritus Sancti gratia, et multo potentior est gratia, quam natura; hinc est quod effectus
gratiae sanctitatis magis praevaluit in carnem, quam effectus foeditatis in animam; et
ideo culpam non contraxit. Haec autem positio videtur posse fulciri multiplici congruen­
tia, tum propter Christi praecipuum honorem, quem decebat de matre purissima fieri,
tum propter Virginis praerogativam singularem, quae debuit in dignitate sanctificationis
ceteros sanctos et sanctas praeire, tum etiam propter ordinis decorem-, sicut fuit persona
immunis ab originali et in carne et in anima, sive in causa et in effectu; et persona utro­
que modo habens originale, sic esset persona media, quae quodammodo haberet et
quodammodo non haberet, et ista est B. Virgo quae mediatrix est inter nos et Christum,
sicut Christus inter nos et Deum. Et hoc dicunt sonare verbum Anselmi cum dicit, quod
B. Virgo purissima fuit ea puritate, qua maior sub Deo nequit intelligi... Fidei enim
christianae, ut dicit positio praedicta non repugnat, pro eo quod dicunt ipsam Virginem
ab originali peccato liberatam per gratiam, quae quidem pendebat et ortum habebat a fide
et capite Christo, sicut aliae gratiae Sanctorum. Et iterum, licet illa gratia praeveniret
atiimae infectionem, non tamen praevenit carnis foeditatem. Et ideo ratione illius foedi­
tatis iuste remanserunt in Virgine poenalitates; gratia namque sanctificationis non ob­
viat poenae sed culpae. E t hinc est quod B. Virgo poenalitatibus fuit obnoxia, et per
Christum liberata ab originali peccato; sed aliter quam alii. Nam alii post casum erecti
sunt, Virgo Maria quasi in ipso casu sustentata est, ne rueret-, sicut exemplum ponitur de
duobus cadentibus in luto...
« Aliorum positio est, quod sanctificatio Virginis subsecuta est originalis peccati
contractionem, et hoc quia nullus immunis fuit a culpa originalis peccati, nisi solus
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV

Filius Virginis. Sicut ^enim dicit Apostolus: Omnes peccaverunt et egent gloria D ei...
Hic autem modus dicendi communior est et rationabilior et securior. Communior, in­
quam, quia omnes fere illud tenent quod B. Virgo habuerit originale, cum illud appa­
reat ex multiplici ipsius poenalitate, quam non est dicere ipsam esse propter aliorum
redemptionem, quam etiam non est dicere per assumptionem habuisse, sed per con­
tractionem.
« Rationabilior etiam est, quia esse naturae praecedit esse gratiae vel tempore vel
natura; et propterea dicit Augustinus quod prius est nasci quam renasci, sicut prius est
esse quam bene esse; prius est ergo animam uniri carni quam gratiam Dei sibi infundi.
Si ergo caro illa infecta fuit, ex sua infectione nata erat animam culpa originali inficere ;
necessarium ergo est ponere quod ante fuerit originalis culpae infectio, quam sanctifi­
catio. Securior etiam est, quia magis consonant fidei pietati et sanctorum auctoritati pro
eo quod communiter sancti, cum de materia illa loquuntur, solum Christum excipiunt
ab illa generalitate qua dicitur: Omnes peccaverunt in Adam. Nullus autem invenitur
dixisse de his quos audivimus auribus nostris Virginem Mariam a peccato originali
fuisse immunem. Pietati etiam fidei magis concordat, pro eo quod et si mater habenda
sit in reverentia et magna erga eam ipsam habenda sit devotio, multo maior tamen est
habenda erga Filium, ex quo est ei omnis honor et gloria. Et ideo quia hoc spectat ad
excellentem dignitatem Christi, quod ipse est omnium Redemptor et Salvator; et quod
ipse omnibus aperuit ianuam; et quod ipse unus pro omnibus mortuus est, nullatenus
ab hac generalitate B. Virgo Maria excludenda est, ne, dum matris excellentia amplia­
tur, Filii gloria minuatur, et sic in illo mater provocetur, quae magis vult Filium extolli
et honorari quam seipsam, utpote creatorem creatura. Huic ergo positioni adhaerentes
propter honorem Iesu Christi, qui in nullo praeiudicat honori Matris, dum filius ma­
trem incomparabiliter excellit, teneamus, secundum quod communis opinio tenet, V ir­
ginis sanctificationem fuisse post originalis peccati contractionem » (In I I I Sent., D . 3,
p. I, a. 1, q. 2).
T e r t i o quaerit, utrum B. Virgo sanctificata fuerit ante nativitatem et respondet:
« Dicendum quod pro indubitato habet hoc Ecclesia, videlicet, quod B. Virgo fuerit in
utero sanctificata et illud ex hoc patet quod eius nativitatem tota Ecclesia celebrat, quod
non faceret, nisi sanctificata esset. Si autem quaeratur qua die vel hora sanctificata fue­
rit, hoc ignoratur; tamen probabiliter creditur, quod cito post infusionem animae fuerit
facta infusio gratiae » (ib., q. 3). S. Bonaventura, ut patet, rationes in favorem Imma­
culatae Conceptionis ita clare exposuit, ut viam Scoto praeparaverit, prout animadvertit
P. Janssens (De Inc., p. II, sect. 1, membr 1, q. 27).
Halensis et S. Bonaventurae vestigia secuti sunt alii Theologi Franciscani qui tunc
temporis Parisiis docebant, ut Ioannes Rupellensis et Richardus a Mediavilla.

S. A lbertus M . ( f 1280) in suo M ariale (q. 163, pars. I I I , O p. omnia, edit.

Vivès, vol. 37, p. 239) scripsit: « Sed quaeritur illud, quare et unde fuerit quod
non fu it sine originali labe concepta? D icim u s quod fu it im possibile, nisi conci­
peretur de virgine: et sic m ater sua fieret virgo mater, et non esset suum p rivi­
legium , scilicet, quod esset m ater et virgo, cum hoc matri prius fuisset com m u­
nicatum » (o. c., q. 163, § 3). A dm ittere videtur ergo S. A lbertus necessarium
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV 57

nexum inter conceptionem non virginalem et peccatum originale. E t in I I I Sent.

(dist. 3, a. 4, ed. cit., vol. 28, p. 47) scribebat: « D icim us quod Beata V irgo non
fuit sanctificata ante anim ationem , et qui dicunt oppositum est haeresis condem ­
nata a beato Bernardo in Epistola ad Lugdunenses et a m agistris om nibus P a-
risiensibus ». « D icendum quod ante nativitatem ex utero sanctificata fuit; sed
quo die, vel qua hora, nescire quem quam hom inum : nisi quod probabilius est
quod cito post animationem conferatur quam longe expectetur » (ibidem, a. 5).

P etru s a T a r e n t a s ia O . P . (1225-1276) qui fu it postea Innocentius V , idem

plus m inusve asserit in I V Sent., 1. 3, dist. 3, a. 1, a. 1: «Quaeritur an sanctifi­
cata fuerit caro eius ante animae infusionem ». Q uatuor sanctificationis m odos,
sub respectu tem poris, distinguit: 1) ante conceptum et ortum (quod est im possi­
bile), 2) post conceptum et ortum (m odus habitualis, sed pro D ei M atre insuffi­
ciens); 3) in ipso conceptu et ortu (m odus proprius C h risti Redem ptoris), 4) in ortu
non in conceptu (m odus B. V irgin is proprius quae in utero m atris suae sanctifi­
cata fuit). Sed sanctificatio ista ad quatuor distincta tem poris m om enta referri
potest, videlicet: 1) ante anim ationem , 2) in ipsa anim atione 3) cito post anim a­
tionem , 4) diu post anim ationem . 1) A nte animationem (m odus im possibilis, quia
tunc nondum habetur subiectum gratiae capax), 2) in ipsa animatione (m odus
inconveniens). Etenim : aut B. V irgo non contraxit peccatum originale, aut co n ­
traxit: in prim o casu, non indiguisset redem ptione C hristi, quod est contra le­
gem universalem ; in secundo casu peccatum et gratia simul extitissent: quod
est contradictorium . Rem anet ergo ut B. V irg o sanctificata dicatur post anima­
tionem sed cito post (licet in Scriptura non habeatur) « vel ipsa die vel hora (quam ­
vis non ipso m om ento) », quia « non convenit tantae sanctitati, ut diu m orata
fuerit in peccato ».

S. T homas ( f 1274) de hac quaestione ex professo pertractat in I V Sent.,

1. 3, a. 1, et in Summa Theol., 3, q. 27, a. 2.

In Com m entario in I V Sent, quaerit utrum B. V irgo fuerit ante sanctificata

quam conceptus eius finiretur (i. e. ante animae infusionem ). E t respondet negative>
quia proprium gratiae subiectum est natura rationalis quae ex anim a et corpore
constat. C ontra hanc conclusionem , duae hypotheses proponuntur quae in dua­
bus prioribus quaestiunculis enuntiantur, videlicet: 1) hypothesis sanctificationis
cuiusdam mediatae (sive ante conceptionem carnalem , in parentibus, sive in ipso
actu conceptionis M ariae) et immediatae seu directae sive per sanctificationem ipsius
animae (in ipso m om ento unionis cum carne). S. T h o m as nedum prim am sed
etiam secundam hypothesim reicit. D ocet quod sanctificatio carnis ante (animae
infusionem ) « non potuit esse decenter » quia tun c non habetur subiectum gra­
tiae capax. D o cet insuper quod adm itti non potest sanctificatio directa animae
in ipso instanti infusionis ex qua praeservaretur a contractione peccati originalis,
S» TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV

quia hoc est privilegium proprium Christi: « hoc autem esse non posset, si alia
anima inveniretur quae num quam originali m acula fuisset infecta ». Rem anet
ergo quod anima B . V irgin is sanctificata fuerit post unionem animae cum corpore
et post peccati originalis contractionem . « Esse sine peccato dicitur esse proprium
C hristo, quia ipse num quam nec actuali nec originali m acula infectus est, sed
V irgo m ater eius fuit quidem peccato originali infecta, a quo m undata fuit, ante­
quam ex utero nasceretur, sed a peccato actuali om nino im m unis fuit ». Idem
dicit in op. Compendium Theologiae ■
— c. 222. Attam en, in eodem Com m entario,
et quidem in textu certe authentico, de B . V irgin e dicitur: « Q uae a peccato ori­
ginali et actuali im m unis fu it» (in I V Sent., 1. 1, dist. 44, q. 1, a. 3, ad 3m). Ra­
tione huius textus (ad alios textus comparati) quidam locuti sunt de retractatione
quadam im plicita (ita Ioannes de Segovia), alii de fluctuatione in doctrina (ita
M alou), alii de interpolatione om nium textuum opinioni de Im m aculata contra­
riorum (ita Petrus de A lva, Card. Sfondrati, Card. Lam bruschini etc.). Iam vero,
qu id dicendum de textu illo?... C erte ut authenticus ab om nibus habetur. A tta ­
m en, ad hoc ut probativus esset, probari debuisset A ngelicum D octorem prae
oculis habuisse (dum illa verba scribebat) ipsum primum conceptionis instantem,
non vero aliud tem poris m om entum , i. e. m om entum prim ae sanctificationis in
utero aut secundae et perfectae sanctificationis in die annunciationis. Ita P. L e
B a c h e le t, 1. c ., c o i. 1054.
In Summa Theologica quaestio ponitur eodem m odo ac in Com m . in L . Sent.,
videlicet, utrum B. V irgo sanctificata fuerit ante animationem. E t conclusio eadem
est, quam vis argum entatio magis sim plex appareat: « Respondeo dicendum quod
sanctificatio B. V irgin is non potest intelligi ante animationem, duplici ratione:
prim o quidem , quia santificatio de qua loquim ur non est nisi em undatio a pec­
cato originali... C u lpa autem non potest em undari nisi per gratiam, cuius su­
biectum est sola creatura rationalis. E t ideo ante infusionem animae rationalis
B. V irgo sanctificata non fuit. Secundo, quia cum sola creatura rationalis sit su-
sceptiva culpae, ante infusionem animae rationalis, proles concepta non est culpae
obnoxia. E t sic quocumque modo ante anim ationem B. V irgo sanctificata fuisset,
nunquam incurrisset m aculam originalis culpae, et ita non indiguisset redem ­
ptione et salute, quae est per Christum , de quo dicitur M atth ., 1, 21: Ipse salvum
faciet populum suum a peccatis eorum. H oc autem inconveniens est quod C h ri­
stus non sit Salvator om nium hom inum , ut dicitur 1 ad T im oth . I V ». Rem anet
ergo quod sanctificatio V irgin is facta fuerit post animationem, seu m elius, ut ipse-
m et dicit; « postquam cuncta eius sunt perfecta scilicet corpus et anima ». Sancti­
ficatio enim, in praesenti ordine, est stricte personalis (ad 4m) et ideo habet pro
im m ediato subiecto personam et consequenter illam iam constitutam supponit;
sed si sanctificatio est stricte personalis, etiam redemptio stricte personalis esse
debet; quia persona est subiectum indigens redemptione: « oportet autem ponere
quod quilibet p e r s o n a l it e r redem ptione Christi indigeat, et non solum ratione
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV 59

naturae » (in L . Sent., 1. 4, dist. 43, q. 1, a. 4, sol. 1 ad 3m). O b hanc rationem

S. T h om as sim ul reicit, in hoc art. Sum m ae, quam libet sanctificationem ante
personae constitutionem , in quolibet m omento, sive subiectum eius sit corpus,
sive subiectum eius sit anima. T a lis enim sanctificatio cum lege universali re­
dem ptionis com poni non potest. E t haec est etiam ratio cur S. T h om as ideae pri­
mae sanctificationis ideam etiam purificationis a peccato originali adiungit: « San­
ctificatio de qua loquim ur, non est nisi em undatio a peccato originali ». H aec
tandem est ratio cu r etiam in Sum m a sicut in Com m . in L . Sent, concludat:
« B. V irgo contraxit quidem originale peccatum , sed ab eo fuit mundata, antequam
ex utero nasceretur » ( III, q. 27, a. 2, ad 2). Quandonam , praecise, fuit m un­
data?... Respondet: «quo tem pore sanctificata fuerit, i g n o r a t u r » (ibid. ad 3111):
«C r e d i t u r enim quod c i t o p o s t conceptionem et animae infusionem fuerit sancti­

ficata » (Quodl., 6, a. 7).

H e n r i c u s G a n d a v e n s i s ( f 1293) in Quodl., 13 (Venetiis 1613) de obiecto

festi Conceptionis agens, doctrinam praecedentium D octorum non parum im m u­
tavit, et ad plenam solutionem sese appropinquavit.

Ipse distinguit, ante omnia, inter conceptionem humanam seu naturalem, qua Virgo
est concepta mundo, et conceptionem spiritualem aut supernaturalem, qua Virgo est con­
cepta Deo. In prima, B. Virgo neque sanctificata fuit sive in principio conceptionis, seu
in conceptione passiva inchoata (quia tunc erat gratiae et sanctificationis incapax), sive
in termino conceptionis seu in conceptione passiva consummata (quia tunc « per pecca­
tum originale quod contraxit, facta est filia irae »). Et ratio quam adducit est connexio
quae necessario habetur, in praesenti ordine, inter generationem humanam « ex semine
immundo » et peccatum originale. B. Virgo, igitur, sanctificata fuit post originalis pec­
cati contractionem. Sed quandonam locum habuit sanctificatio illa?... Solemnis Doctor,
animadvertens peccatum originale et sanctificationis gratiam contraria esse, neque si­
mul in eodem subiecto existere posse, admittit B. Virginem solum in transitu et per
instans in peccato originali fuisse et per totum tempus sequens in gratia. Illud idem
instans, in opinione Henrici, quod fuit culpae respectu conceptionis, est etiam gratiae
respectu sanctificationis; idem vero instans est terminus praeteriti et futuri; ut autem
erat terminus conceptionis naturalis et formationis corporis, sic respicit culpam tunc
contractam; in quantum autem erat principium futuri in quo gratia data est a sancti-
ficante, sic respicit gratiam.
Quod autem B. Virgo solum per instans in peccato originali fuerit, probat H. Gan­
davensis eadem argumentatione, Potuit, decuit, ergo fecit, qua schola scotistica initio
saeculi xiv Mariam sine labe originali conceptam esse demonstravit. Ita P. Balié doctri­
nam Gandavensis contrahit: «praeprimis Doctor Solemnis in memoriam revocat aliquod
factum inconcussum, scilicet hac de re Scripturam sanctam nihil, doctores autem sacros
modicum locutos esse. Caute ergo procedendum est, eo vel magis quia de re summi
momenti agitur. Recta ratione, sine ira et studio, res examini subiici debet, et tunc fiat
ipsa veritas auctoritas sine qua necesse est nec valeat auctoritas. Iam vero minime opus
est ratione Deum summum amorem erga Virginem habuisse et talem ac tantam matri
 6o TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV

suae puritatem et sanctitatem dedisse, qua nulla maior in puris creaturis inveniri potest.
Sed maius indicium magni amoris fuit Virginem sanctificare et liberare a peccato quam
primum possibile erat, quam diutius expectare; et sicut, iuxta doctrinam S. Anselmi,
decens erat ut eam tali puritate qua maior sub coelo intelligi nequit, dotaret, ita pari
modo decens erat ut eam tali puritate, quanto citius fieri potuit, praeveniret. Unde Hen-
ricus loquens de illis quae versantur in sensu communi christianorum, pium sentire
extollens, sic concludit: Si ergo sanctificari potuit et mundari a peccato, ut nonnisi per
instans sive momentum in macula peccati originalis fuerit, recta ratione determinante,
ut mihi videtur, hoc pie sentiri potest. Decuit ergo quod Virgo solum in transitu et
per instans in peccato permaneret; sed utrum hoc fieri potuit? Henricus respondet af­
firmative et hanc possibilitatem multipliciter probat et praeprimis sequenti modo: Quod
possibile est fieri virtute naturae, est possibilius adhuc virtute divina fieri. Sed virtute
naturae fieri potest quod aliquid in una actuali dispositione maneat per unum solum
instans. Antecedens probatur, quia si fabae motae sursum, in ultimo instanti sui motus
occurreret lapis molaris descendens deorsum, tunc faba in termino sui motus manebit
solum per instans, quia si maneret per tempus, necessario lapis quiesceret, quod est
improbabile. E t illud instans in quo faba remansit, est signum commune utriusque
temporis: praeteriti et sequentis. Et si spatium illud sibi aequale et totum residuum
spatii sursum, obscurum esset et tenebrosum, et totum residuum spatii deorsum, cla­
ram esset et illuminatum, superficies fabae superior in illo instanti in quo esset in spatio
sibi aequali, esset obscura, et in toto tempore sui ascensus esset clara et illuminata, et
similiter toto tempore sui descensus. Sicut ergo in ordine naturae contraria possunt esse
simul sc. in exemplo allato accessus ad aliquid et recessus ab eodem, sic etiam virtute
divina anima B. Virginis potuit esse solum per instans in una dispositione, sc. in macula
culpae originalis. In illo enim instanti peccatum originale simul habuit esse primo et
ultimo, sed secundum aliud et aliud signum illius instantis, quia ut erat terminus tem­
poris praeteriti, in illo habebat esse primo, ut vero illud instans erat initium temporis
sequentis in illo habebat esse ultimo per sequentem impulsionem gratiae a superiore in
tempore sequenti repellentem illam.
Ad huius probationis confirmationem affert Gandavensis testimonium S. Augustini;
deinde tres difficultates exponit et solvit. Deus Potuit, facere, decuit, ut faceret. Ad quae­
stionem autem utrum hoc factum sit, respondet, sicut postea Duns Scotus, verbis illis:
Nescio, Deus scit. « Videtur mihi quod originale in Virgine per solum momentum in­
stantis fuisse potuit, rerum natura non repugnante. Sed an ita factum sit, Deus novit,
nec scio, nec assero; sed rationabile videtur mihi et possibile secundum praedicta ita fac­
tum fuisse » (op. cit., Prolegom.).

A e g id iu s C olum na O . E . S. A . ( f 1316) in Comm. in libr. Sent., quaerit:

« U tru m caro V irgin is fuerit sanctificata antequam animata? ».

Postquam consideravit B. Virginem per respectum ad Adam, ad parentes suos et

ad Christum mediatorem, concludit ipsam fuisse in ira conceptam, in peccato originali
(in sinu matris suae) natam, a quo per Christum purificata est et cum Deo reconciliata.
(In I V Sent., 1. 3, dist. 1, 3, q. 1, a. 1). Ratio est quod secus B. Virgo membrum Christi
non fuisset: « nam, in tantum fimus membra Christi, in quantum per suam gratiam li-
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV 6l

berat nos a peccato originali vel actuali » (ibid., 1. 2, a. 2, dub. 6; cfr dist. 31, q. 1, a. 2).
Contrarium tenere idem est ac B. Virgini tribuere conceptionem a carnali voluptate aut
unione sexuali independentem. Admitti igitur debet quod B. Virgo in peccato originali
concepta sit, et quod « per aliquod tempus » in ipso remanserit (Ouodlibeta sex, Lovanii,
1646, q. 20). Quandonam B. Virgo sanctificata fuit? Doctor fundatissimus tenet « valde
credibile » esse, tempus inter culpae originalis contractionem et purificationem « valde
breve et quasi imperceptibile » fuisse. Et in 1 Sent.: « Pie creditur valde quod modica
fuerit morula, idcirco dici potest quod semper fuerit sancta ».
O do Cardinalis Cisterc. ( f 1273), iuxta textum Petri de A lva (Radii solis,
coi. 1258) in Serm one X V tenuit: « T u n c adiuvit eam diluculo, sed postm odum ,
non fortasse ordine tem poris, sed ordine naturae, quo prim arius sequitur uni­
tatem et plura sequuntur num erum ».
U t patet, via plenissimae luci iam parata est. N il remanet nisi ideae sanctifi­
cationis purificatricis ideam sanctificationis praeservatricis aperte et definitive
substituere, ad hoc ut dogm a Im m aculatae Conceptionis habeamus.
R esu m en tes igitur doctrinam m agnorum scholasticorum saec. x iii, dicimus:
Q uaestio generatim sub hac form a proponitur: « Quandonam locum habuit
prim a sanctificatio M atris D ei, ante vel post anim ationem quae habetur per ani­
m ae infusionem in corpore sufficienter evoluto? ». A ttam en, duo illa praecipua
m om enta saepe in plura alia decom ponuntur. Om nes, nullo excepto, tenent B.
V irgin em sanctificatam fuisse in utero materno, ante eius nativitatem . Fere omnes
pariter negant B. V irgin em sanctificatam fuisse ante animationem et tenent san­
ctificatam fuisse post animationem.
N on potuit sanctificari ante animationem, quia non potuit esse sancta ante­
quam existeret, et ipsa non existit nisi post unionem animae cum corpore. N e ­
que potuit sanctificari in ipso instanti, quatenus tunc per gratiam animae infu­
sam, m undata fuisset eo quia « esse naturae praecedit esse gratiae vel tem pore
vel natura; et propterea dicit Augustinus quod prius est nasci quam renasci, sicut
prius est esse quam bene esse; prius est ergo animam uniri carni quam gratiam
D ei sibi infundi » (S. B o n a v e n t u r a , In I I I Sent., d. 3, p. 1, a. 1, q. 2).
R elinquitur ergo ut p o s t a n i m a t i o n e m B. V i r g o sanctificata fuerit. Sed
quaeri posset: de quanam posterioritate ibi agitur?... de posterioritate logica seu
naturae, vel de posterioritate chronologica seu temporis?... Sunt qui tenent ibi
agi de posterioritate logica seu naturae tantum, prout ex verbis S. Bonaventurae,
nuper citatis, apparet. Incurrere peccatum originale, igitur, pro ipsis, idem fuisset
ac incurrere debitum et quidem personale peccati originalis, quia B. V irgo — sicut
et quilibet nostrum — personaliter redem ptione Christi indigebat: quod debitum
personale intelligi non potest nisi post constitutionem personae, quae fit post
(posterioritate logica seu naturae) unionem animae cum corpore. H isce positis,
plurium saltem (si non omnium ) m agnorum Scholasticorum oppositio Im m a­
culatae conceptioni apparens potius quam realis esset. Ipsi ergo non negassent
02 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV

Immaculatam conceptionem qualem a Pio I X postea definita fuit, sed qualem

auctores illius temporis defendebant. Plura enim auctores isti proferebant quae
(prout animadvertebat iam saec. xvi Iustinianus Antist, O . P., Traité de l ’im ­
maculée conception de la très sainte vierge M arie mère de Dieu, par. n , trad. ex
lingua hisp., Paris, 1706, pp. 27 sq.) redemptioni Christi relate ad M atrem suam
obstabant. Insigne Virginis privilegium explicare praetendebant per sanctifica­
tionem, sive carnis sive animae, unione horum duorum elementorum essentia­
lium compositi humani anteriorem, et consequenter per sanctificationem con­
stitutione ipsa personae anteriorem. Iamvero, magni illi scholastici sanctifica­
tionem huiusmodi cum redemptione (prout individuis, in praesenti ordine, ap­
plicatur) insociabilem putabant. Quia enim redemptio est stricte personalis, ideo
in persona ipsa necessitatem seu debitum maxime proximum redemptionis (per
fundamentum ipsi personae inhaerens) supponit. E t in hoc sensu theologi illi
dixerunt quod in ipso eodem momento in quo B. Virgo persona humana esse
coepit (i. e. in ipso instanti unionis animae cum corpore) peccatum originale iure,
sed formaliter, contraxit; et quod sanctificari non potuit nisi postquam tali modo
illud contraxisset. Sed posterioritas illa est posterioritas naturae non temporis;
et ideo non realiter peccatum ipsum sed debitum personale peccati B. Virgo con­
traxit. In eorum scriptis enim clare invenitur duplex illa distinctio, superius ex­
posita, inter ius scilicet et factum , inter debitum peccati et peccatum ipsum, inter
posterioritatem chronologicam et posterioritatem logicam seu naturae. D octrina
igitur magnorum scholasticorum, sub hac luce considerata, potius quam defini­
tioni Pii I X opposita, viam eidem definitioni praeparavit, viam scilicet praeser-
vationis vere redemptivae ostendendo, in merito Christi Redemptoris fundatae,
et futurae Deiparae, inde a primo instanti existentiae suae personalis applicatae.
Ita doctrinam Angelici Doctoris interpretati sunt C a p p o n i de P o r r etta O . P.
(Summa Theol., 3, q. 27, a. 2), I o a n n es a S. T homa O. P. (Cursus Theol., t. 1,
diss. praelim., disp. 2, a. 2), M ar ian u s S pad a O . P. (Esame critico sulla dottrina
dell’Angelico Dottore S . Tommaso d ’Aquino circa il peccato originale, relativamente
alla Beatissima Vergine M aria, N apoli, 1839) et praesertim, nostris diebus, P.
N orbertus del P rado O. P. in op. Divus Thomas et Bulla dogmatica « Ineffabilis
Deus », Fribourg (Helvetia) 1919. Plures alii auctores istos secuti sunt. A t m odus
iste interpretandi magnos illos scholasticos, praesertim S. Thom am , parum vel
nullimode probabilis nobis videtur. Verum enim est, T heologos illos affirmasse
(contra alios Theologos illius temporis) sanctificationem B. Virginis fieri non
potuisse ante animationem; sed verum etiam est, ipsos ulterius progressos fuisse
et dixisse B. Virginem sanctificatam fuisse post animationem, et per sanctifica­
tionem non iam praeservationem, sed purificationem intellexisse. « O portet Sancti­
ficatio emundationem ab imm unditia spirituali ponat, prout nunc -de sanctifi­
catione loquimur ». Ita S. T hom as in I V Sent., sol. 1. E t ideo ille modus dicendi:
« contraxit peccatum » dictus non iam de carne sed de anima et de persona B. V ir-
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV 63
ginis, istis dicendi m odis respondere videtur: « originali m acula infecta », « p ec­
cato originali infecta », « contagio originalis peccati infecta aut inquinata ». R e­
spectu vero redem ptionis, num quam discrim en aliquod substantiale ponere v i­
dentur inter D eiparam et alios sanctos, sed tantum m odo accidentale, videlicet:
maior gratia ab ipsa recepta, fom itis extinctio aut ligatio, et consequenter im ­
m unitas a peccato actuali, et nihil aliud. D istinctiones ulterius positae, a magnis
illis doctoribus utique cognitae fuerunt, sed demonstrari debet ab ipsis de facto
adhibitas fuisse: quod difficile est, si ad m odum loquendi ipsorum attendatur.
Attam en, negare non possum us m agnos illos D octores, m ultas difficultates
solvisse et viam plenae solutioni parasse.
Inter defensores Im m aculatae conceptionis qui Scotum praecesserunt, re­
censeri m erentur S. Petrus Pascasius, G ulielm us W are et Raym undus L u llu s.

S. P etrus P ascasius Ord. S. M ariae de M ercede (1225 c., f 1300) plura ha­
bet relate ad privilegium D e ip a ra e .1
Sic in ore Christi haec verba ponit: « T u enim es illa puella a Deo electa, in qua nul­
lum peccatum veniale, mortale, originale, actuale, aut aliud cuiuscumque generis in te un­
quam extitit; et haec est ratio quare pater Adam purus et absque peccato creatus est. —
Nonnulli dicunt, te, Mater teneri ad peccatum originale, sed magnum errorem et ini­
quitatem dicunt; etenim supra iam dictum est, Patrem meum, priusquam Adam crea­
retur, te puram et mundam elegisse, ut ex te Filius eius carnem sumeret. Si igitur tu
peccati debitum 2 habuisses, dicere poterat Mater nostra Eva quod ipsa purior creata
fuisset sine ulla peccati macula: taceant ergo infideles illi qui huiusmodi macula t( n-
cusant ».3
Et alibi, in Disputatione cum Hebraeis (composita circa a. 1299) tit. 18, haec habet:
« Deus autem sicut omnipotens ignis naturam compescuit ne tunc calefacere posset,
neque ideo tres pueros urere, imo e fornace sani egressi sunt, ita ut nullam maculam in
toto corpore acceperint ex igne, quin etiam pulchriores quam antea fuerant inde exie­
runt. Quanto igitur magis Virgo Maria a Deo electa ut Filium eius conciperet, et pa­
reret, a Deo praeservata et liberata fuit ab omni macula', propterea dicit Scriptura: sicut
lilium inter spinas, sic amica mea inter flores, id est, inter filias; et alia Scriptura dicit:
tota pulchra es amica mea et macula non est in te. Oportet ergo intelligere et credere,
et hoc per gratiam specialem, quod supra dicta virgo est ea, de qua prophetae locuti sunt,
quae ante mundi creationem fuerat electa ut esset Mater Dei: ergo praedicta Virgo fuit
omni tempore in gratia Dei... Deus... voluit praeservare eam a peccato originali, quod
est mortale, et ab omni alia inquinamenti laesione, et hoc fecit per specialem gratiam,
utpote qui de ea carnem erat sumpturus is qui speciosus futurus erat, et formosior prae

1 C fr M a n c i n i V ., O . M ., II primo difensore d ell’Immacolata Concezione di M aria è stato

un Mercedario-. S . Pietro Pascasio, N a p o li, R aim o n d i, 1939.
2 A g itu r de d eb ito proximo, p ro u t ap p aret ex to to con textu .
3 C fr Opera, v o i. 1, n n . 10, 12, 13, 14, 17 , 18, ed itio P . V a len zu ela, im pressa R om ae annis
190 6 -8 .— C o llo q u iu m h o c scrip tu m est circa a. 1295.
64 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV

filiis hominum, sicut praenuntiatum fuerat. Peccatum originale venit in hominem per
inobedientiam, propter quam D ei iram incurrit homo ita ut Deus dixerit: poenitet me
fecisse hominem; si igitur Virgo Maria in peccato originali concepta fuisset, dicendum
nobis esset ipsam aliquandiu fuisse in ira Dei, quod nec dici ullo modo debet, nec credi, sed
potius tum ante tum post Conceptionem suam extitisse in gratia et amore Dei. Hoc autem
fecit et potuit facere per gratiam specialem, eodem prorsus modo quo se gessit cum tribus
pueris, qui missi fuerant in fornace ad comburendum ».
Ex locis istis apparet quomodo S. Petrus Pascasius i) invicte asseruit immunitatem
Virginis a culpa originali ob plures rationes validissimas; 2) et quidem, non tamquam
probabilem, sed tamquam simpliciter credendam; 3) vi praeservationis et per gratiam spe­
cialem. Excludit pariter 4) debitum proximum contrahendi peccatum originale. Admittit
tamen 1) sanctificationem carnis ante animationem ab infectione quam in parentibus
habuit; 2) non ostendit quomodo praeservata fuit intuitu meritorum Christi Redemptoris.
Imo, vi praedestinationis absolutae ad divinam maternitatem ante praevisum peccatum,
praeservatio intuitu meritorum Christi Redemptoris ut talis, exclusa videtur.

G u liel m u s W are O . M in . ( f c. 1300), U niversitatis Oxoniensis et Parisiensis

Professor, in Com m . in I Sent., 1. 3, dist. 3 expresse quaestionem pertractat:
« Q uaeritur, utrum beata V irgo concepta fuerit in originali peccato » (Quaracchi,
1904, p. 1). Relatis quibusdam argum entis pro et contra, triplicem sententiam
T h eologoru m sui tem poris refert, videlicet: 1) quidam dicunt B. Virginem fuisse
in peccato conceptam , sed tamen im mediate purificatam in u#io eodem que in­
stanti reali, « in alio tam en et alio signo eiusdem instantis »; 2) alii dicunt pariter
B. V irginem fuisse in peccato conceptam , et non fuisse im m ediate purificatam;
3) alii tandem negant B. Virginem peccatum originale contraxisse. W are hanc
ultim am sententiam « vu lt tenere ». E n eius verba: « A lia est opinio quod non
contraxit originale. Q uam volo tenere, quia si debeam deficere, cum non sirn
certus de altera parte, m agis volo deficere per superabundantiam , dando M ariae
aliquam praerogativam quam per defectum dim inuendo vel subtrahendo ab ea
aliquam praerogativam quam habuit... Q uod sic factum est, sunt auctoritates.
Lincolniensis, ut dicitur, hoc posuit. E t Alexander N equam (Neckam ) in ultim o
vitae suae exposuit illud Canticorum : Tota pulchra es, amica mea, et macula non
est in te neque actualis neque originalis de beata V irgin e ». D em onstrat deinde
huius privilegii 1) possibilitatem, 2) congruentiam, et 3) actualitatem, seu, aliis
verbis, potuit, decuit, fecit. A d stabiliendam 1) possibilitatem, recurrit ad theoriam
purificationis praeventivae: caro illa infecta, ex qua provenit (in m om ento unio­
nis animae cum corpore) peccatum originale, fuit mundata, non sanctificata, quia
sanctificationis subiectum est anima tantum. H ypothesis haec, non derogat pri­
vilegio Christi, eo quia privilegium eius semper remanet. Christus enim exiit
mundus de munda; B. V irgo munda de immundis', et nos immundi de immundis. —
Dem onstrat 2) convenientiam, quia Christus M atrem suam velle debuit « ita
m undam sicut potuit »; et consequenter illam nedum purificare sed potius ab
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV 65

om ni im m unditia praeservare debuit. — Posito tandem quod D e u s potuit et

quod hoc facere decuit sequitur 3) quod D eus ita fecit. « E t quod potuit, con­
gru u m fu it quod fecerit; et ex hoc sequitur quod ita fecerit, cum filius debeat
m atrem honorare ». Et laudat, ad m odum confirm ationis, Lincolniensem (i. e.
R obertus Grosseteste), Alexandrum N ekam , S. Anselm um , Richardum a S. V ic ­
tore et S. A ugustinum . — T an d em obiectionem capitalem ex universalitate
redem ptionis Christi ductam , solvit ad doctrinam S. A nselm i (« C u r D eus hom o »
1. 2, c. 16, P L 158, 419) appellans: « Q uoniam matris m unditia, per quam m undus
est, non fuit nisi ab illo ». B. V irgo passione et Christi m orte indiguit ad propriam
puritatem obtinendam . Passione Christi, « non propter peccatum quod infuit,
sed quod infuisset, nisi ipsem et F ilius eam per fidem praeservasset ». D istinguit
igitur W are inter purificationem et sanctificationem.

R aym undus L ullu s ( f 1315), qui docuit Parisiis circa finem saec. x iii et
initium saec. x iv. L ib e r Principiorum theologiae anno 1276 com positus (Opera,
M ayence, 1721-1742, t. 1, p. 60), sic term inatur: « Com pletae sunt regulae prin­
cipiorum theologiae patrocinio beatae V irgin is M ariae sine labe conceptae et
gratia sui gloriosissim i Filii in quo natura divina et humana mirifice sunt unita ».
E t alibi: « N um quam in ea m alum aliquod extitit, neque ex ea m alum aliquod
secutum est, neque potest sequi, adeo bona est et omni bono plena, quia tota
extitit bona» (Lib, de laud. B . V. Mariae, c. 2, Parisiis, 1632, p. 159 s.). D icit
etiam : « In qua (M aria) qui cogitat m aculam, in sole cogitat tenebram » (Blaquer-
nae anachoretae interrogationes et responsiones C C C L X V , de amico et amato, n. 276,
Paris 1632, p. 159 s.). D enique, quaestioni: « utrum B. V irgo fuerit in peccato
originali concepta », absque ullo m etu respondet: « O portet quod D om ina nostra
concepta fuerit absque peccato» (Arbor Scientiae, L y o n 1635, p. 587).
D u m D octores scholastici disputabant, festum Conceptionis magis m agisque
extendebatur (cfr L e B ach elet, 1. c., coli. 1064-1067). A t circa obiectum huius
festi non una etiam tunc, erat opinio. A lii enim B . V irgin is im m unitatem ab ori­
ginali peccato, alii vero eiusdem sanctificationem seu purificationem in sinu m a­
tris a peccato originali celebrabant.

I II ) S aec. x iv et x v usque ad C oncilium Basileae (1439). Reactio franciscana

seu Scotistica. In hac periodo defensores privilegii M ariani augentur et cam pus
in duas veluti partes, pro vel contra privilegium , dividitur.

D u n s S c o t u s (i2Ó6?-8 nov. 1308) prim um docuit O xonii circa annum 1300,

quando incepit Com m entarium in L ib ro s Sent., seu Scriptum Oxoniense.
In I V Sent., 1. 3, dist. 3, q. 1, quaerit: «Utrum beata Virgo fuerit concepta in ori­
ginali peccato » (ed. Vives, t. 14, p. 159). Scotus affert primo adversus immaculatam
B. Virginis conceptionem testimonia ex Scriptura et Traditione. « In Adam omnes pec­
caverunt Rom. 5, nonnisi quia fuerunt in eo secundum rationem seminalem; ita fuit in
 66 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV

eo B. Virgo. Item Damascenus c. io et 48: Spiritus Sanctus purgavit eam; purgatio non
est nisi a peccato; igitur habuit peccatum, non actuale, igitur etc. Item Augustinus de
fide ad Petrum. Firmissime tene et nullatenus dubites omnem hominem qui per con­
cubitum viri et mulieris concipitur, cum peccato originali nasci. Item idem illud Ioan.:
Ecce Agnus D ei etc. Solus innocens quia non sic venit scilicet secundum communem
propagationem. Item Leo Papa, in sermone de nativitate Domini: Sicut a reatu nullum
liberum reperit, ita liberandis omnibus venit...
« Contra Augustinus, de natura et gratia: Cum de peccatis agitur, de Maria nullam
prorsus volo habere quaestionem; et Anselmus, de conceptu virginali c. 18: Decuit ut
ea puritate Virgo niteret qua maior sub Deo nequit intelligi; posset autem intelligi pura
innocentia sub Deo, qualis in Christo; igitur etc. ».
Deinde exponit rationes contra immaculatam conceptionem desumptas ex duobus
mediis, « quorum unum est excellentia Filii sui; ipse enim ut redemptor universalis
omnibus ianuam aperuit; sed si beata Virgo non contraxisset peccatum originale, non
indiguisset redemptione, nec ipse sibi ianuam aperuisset, quia non fuisset sibi clausa;
non enim clauditur nisi propter peccatum, maxime originale. Secundum medium ex
his quae apparent in beata Virgine; ipsa enim fuit propagata communi lege et per con­
sequens corpus eius propagatur et formatur de semine infecto, et ita eadem ratio in­
fectionis in corpore eius quae erat in corpore alterius sic propagati; et corpore infecto,
inficiatur anima, eadem ratio infectionis erat in anima eius quae et in animabus aliorum
communiter propagatorum.
« Similiter habuit poenas communes naturae humanae ut sitim, famem et huiusmodi
quae infliguntur nobis propter peccatum originale et illae non erant voluntarie assump­
tae, quia non erat redemptrix vel reparatrix nostra, quia tunc filius eius non fuisset re­
demptor omnium generaliter; igitur erant sibi inflictae a Deo et non iniuste; ergo pro­
pter peccatum et ita ipsa erat innocens ».
Has autem rationes Scotus acute dissolvit. « Contra primam rationem arguitur ex
excellentia Filii sui in quantum redemptor, reconciliator et mediator, quod ipsa non
contraxit peccatum originale. Perfectissimus nempe mediator habet perfectissimum
actum mediandi respectu alicuius personae pro qua mediat; sed Christus est perfectis­
simus mediator; igitur Christus habuit perfectissimum gradum mediandi possibilem
respectu alicuius creaturae sive personae respectu cuius erat mediator; sed respectu nul­
lius personae habuit excellentiorem gradum quam respectu Mariae; igitur etc. Sed hoc
non esset nisi meruisset eam praeservari a peccato originali. Quod probo tripliciter; pri­
mo per comparationem ad Deum cui reconciliat; secundo per comparationem ad ma­
lum a quo liberat; tertio per comparationem ad obligationem personae quam reconci­
liat. Ad videndum primam probationem pono exemplum consonum exemplo Anselmi,
Cur Deus homo 1. 2, c. 16. Ex illo arguitur sic: nullus summe vel perfectissime placat
aliquem pro offensa alicuius contrahenda, nisi posset praevenire, ne illi offendatur; nam
si iam offensum placat ut remittat, non perfectissime placat. Sed in proposito Deus non
offenditur animae propter motum interiorem in ipso, sed tantum propter culpam in
ipsa anima; igitur Christus non perfectissime placat Trinitatem pro culpa contrahenda
a filiis Adae, si non praeveniat ut alicui Trinitas non offendatur et per consequens quod
anima alicuius filii Adae non habeat culpam talem. Et secunda via arguitur dupliciter;
primo, quia perfectissimus mediator meretur amotionem omnis poenae ab eo quem
 TKADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV 67

reconciliat; sed culpa originalis est maior poena quam ipsa carentia visionis divinae,
sicut declaratum fuit Dist. 36, secundi Libri, quia peccatum est maxima poena naturae
intellectualis inter omnes poenas eius; igitur si Christus perfectissime reconciliabit,
istam poenam gravissimam meruit ab aliquo auferri; nonnisi a matre; igitur etc. Ex
eadem via arguitur secundo sic. Christus immediatius videtur fuisse reparator et recon­
ciliator noster a peccato originali quam ab actuali; quia necessitas incarnationis, passio­
nis etc., assignatur communiter ex peccato originali. Sed supponitur communiter quod
ipse fuit ita perfectus mediator respectu alicuius personae, puta, Mariae, quod eam
praeservavit ab omni peccato actuali; igitur similiter a peccato originali. Ex tertia via
arguo sic. Persona reconciliata non summe obligatur mediatori, nisi ab eo summum
bonum habeat, quod potest per mediatorem haberi; sed innocentia illa, scilicet, praeser-
vatio a culpa contracta vel contrahenda potest haberi per mediatorem; ergo nulla per­
sona summe tenebitur Christo ut mediatori, si nullam praeservavit a peccato originali...
« Secunda etiam ratio quae accepta fuit ex his quae apparent in Maria, non videtur
concludere. Quod nempe arguitur et primo de infectione carnis propter seminationem,
non arguit secundum viam Ans. de peccato originali, quae facta fuit dist. 32, secundi
libri; aut dato quod sic contrahitur peccatum originale communiter, tunc infectio car­
nis manens post baptismum non est necessaria causa quare maneat peccatum originale
in anima; sed ipsa manente peccatum originale deletur per gratiam collatam, ita posset
Deus in primo instanti conceptionis Virginis dando tunc gratiam delere, ne esset causa
necessaria infectionis animae, si gratia tolleret culpam in anima. Aliud de passionibus
Mariae non concludit; potest enim mediator reconciliare aliquem ut auferantur ab eo
poenae sibi inutiles et relinquatur in poenis sibi utilibus; originalis culpa non fuisset
utilis Mariae; poenae temporales tamen fuerunt utiles, quia in eis meruit; igitur etc.
« A d quaestionem igitur dico. Quod Deus potuit facere quod ipsa numquam fuerit
in peccato originali. Potuit etiam fecisse ut tantum in uno instanti esset in peccato. Po­
tuit etiam facere ut per tempus aliquod esset in peccato, et in ultimo instanti illius tem­
poris purgaretur. Primum declaro, quia gratia aequivalet iustitiae originali quantum
ad acceptationem divinam, ut propter hanc animae habenti gratiam, non insit pecca­
tum originale; potuit enim Deus in primo instanti illius animae infundere sibi gratiam
tantam quantam aliae animae in circumcisione vel baptismo; igitur in illo instanti ani­
ma non habuisset peccatum originale, sicut nec habuisset si postea fuisset baptizata, et
si etiam infectio carnis fuit ibi in primo instanti, non fuit tamen necessaria causa in­
fectionis animae, sicut nec post baptismum quando manet secundum multos et infectio
animae non manet; aut potuit caro mundari ante infusionem animae ut in illo instanti
non esset infecta. Secundum patet, quia si agens naturale potest incipere agere in in­
stanti, ita quod in illo instanti fuerit in esse quieto sub uno contrario et in tempore ha­
bito est sub forma contraria in fieri, et quodcumque agens naturale potest agere, Deus
potest agere; igitur potuit et in tempore habito alicui instanti causare gratiam... Tertium
est manifestum. Quod autem horum trium, quae ostensa sunt esse possibilia, factum sit,
Deus novit; si auctoritati Ecclesiae vel auctoritati Scripturae non repugnet, videtur pro­
babile quod excellentius est attribuere Mariae.
« S i autem teneatur pars negativa quaestionis, ad omnes auctoritates in contrariam
partem respondetur quod quilibet filius Adae naturaliter est debitor iustitiae originalis,
et ex demerito Adae caret ea; et ideo omnis talis habet unde contrahat peccatum origi-
68 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV

naie. Sed si alicui in primo instanti creationis animae detur gratia, ille, licet careat iusti­
tia originali, nunquam tamen est debitor eius, quia merito alterius praevenientis pecca­
tum datur sibi gratia quae aequivalet illi iustitiae quantum ad acceptationem divinam,
immo excedit; ergo quantum est ex se, quilibet haberet peccatum originale, nisi alius
praeveniret merendo et ita exponendae sunt auctoritates quod omnes naturaliter pro­
pagati ab Adam sunt peccatores, hoc est, ex modo quo habent naturam ab Adam habent
unde careant iustitia debita, nisi eis aliunde conferatur, sed sicut posset post primum
instans conferre ei gratiam, ita posset et in primo instanti. Per istud patet ad rationes
factas pro prima opinione, quia Maria maxime indiguisset Christo ut redemptore. Ipsa
enim contraxisset originale peccatum ex ratione propagationis communis, nisi fuisset
praeventa per gratiam mediatoris; et sicut alii indiguerunt Christo, ut per eius meritum
remitteretur eis peccatum iam contractum, ita illa magis indiguit mediatore praeve-
niente peccatum ne esset ab ipsa aliquando contrahendum, et ne ipsa contraheret... Et
si arguas contra hoc, quia prius naturaliter fuit filia Adae quam habuit gratiam, quia
prius fuit persona quam habens gratiam; in illo igitur priori tenebatur ad iustitiam ori­
ginalem, quia naturalis filia Adae, et non habuit eam; ergo in illo priori contraxit originale
peccatum. Respondeo. Dico quod cum opposita comparantur ad idem secundum ordinem
naturae, non simul ambo insunt, sed tantum alterum inest, reliquum autem quod dicitur
prius natura non inest, quia in eodem instanti oppositum inest, sed dicitur prius natura
quia tunc inesset quantum est ex parte subiecti, nisi aliquid extrinsecum impediret...
« Quando igitur arguitur quod prius naturaliter fuit filia Adae quam iustificata,
concedo, quia illam naturam in primo instanti sic conceptam consequebatur esse filiam
Adae et non habere gratiam in illo instanti naturae; sed non sequitur, ergo in illo in­
stanti naturae fuit privata loquendo de omnino primo instanti, quia secundum illam
primitatem natura animae ita naturaliter praecessit privationem iustitiae, sicut ipsam
iustitiam, sed tunc potest hoc inferri quod in ratione naturae quae est fundamentum
filiationis Adae, non includitur iustitia, nec eius carentia, quod concedo » (in 3, d. 3, q. 1).
Et postea addit: « Est ibi (in coelo) beata Virgo, mater Dei quae nunquam fuit ini­
mica actualiter ratione peccati actualis, nec ratione originalis; fuisset tamen, nisi fuisset
praeservata » (ibid., d. 18, q. unie.).

Scotus ut patet, dependet, substantialiter, a M agistro suo G ulielm o W are.

R elinquit m agistri theoriam de infectione carnis quae praevie m undatur, et ad­
haeret theoriae S. Anselm i reponentis essentiam peccati originalis in privatione
gratiae sanctificantis.
D enuo de hoc privilegio pertractavit Parisiis (ab a. 1304 ad a. 1308) in Scripto
Parisiensi (Reportata Parisiensia) in quo eadem doctrina habetur.
Attamen tria notanda veniunt, videlicet: 1) refutat opinionem cuiusdam doctoris
dicentis quod in eodem instanti B. Virgo fuit in peccato et in gratia (nn. 2-3); 2) in 1. 4,
quem scripsit ante 1. 3, a. 1306, possibilitatem docuit sanctificationis independenter ab
idea purificationis: « absolute potest esse infusio gratiae sine expulsione culpae praece­
dentis, sicut fuit in B. Virgine» (dist. 16, a. 2, n. 26); 3) affirmat tantummodo possibili­
tatem privilegii: «potuit esse quod numquam fuit in peccato originali ». Imo, in dist. 18,
q. 1, ibid., p. 386, emollit id quod assertive docuerat in scripto Oxoniensi, et quasi du-
 TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV 69

bitative scribit: « nunquam fuit inimica actualiter ratione peccati actualis, et f o r t e nec
prò peccato originali, quia fuit praeservata, ut supra dictum est ». Ultima ergo Scoti
sententia (a. 1308, paulo antequam moreretur, cum libros Sententiarum Parisiis expli­
cabat), in forma quasi dubitativa proposita est. Magna controversia, ultimis hisce tem­
poribus, orta est circa solemnem disputationem a Scoto Parisiis habitam. Quidam enim
gravissimi auctores (Natalis Alexander O. P., D u Plessis, d’Argentré, Denifle O. P.)
illam denegant, eo quia nullo testimonio illius temporis roboratur, et de ea nulla vel
minima mentio fit sive in actis officialibus S. Sedis sive Sorbonae. Scriptores qui de illa
loquuntur, et quidem modo valde diverso, 150 annos ab illa distant. Ob has rationes non
desunt inter ipsos Fratres Minores auctores qui disputationem illam non admittunt.
P. Balié, (1. c., p. CXiv) substantiam facti tantummodo admittit: « Fragmenta disputa­
tionis Parisiensis ex saeculo xiv, quae deteximus non loquuntur de aliqua sollemnitate,
de praesentia Legatorum Summi Pontificis, de iuramento etc. Hoc verum est. Sed bene
notum est famam crescere eundo: et ex hoc quod quaedam sunt reponenda “ inter fa­
bulas ” minime concludere licet, omnia reponenda esse; ex eo quod postea factum hi­
storicum variis elementis ornatum fuerit, ipsum factum minime negare licet ».

Conci.: Scotus nullum fere novum substantiale elem entum attulit et solum -
m odo possibilitatem (non vero existentiam ex S. Scriptura et Traditione) privi­
legii M ariani dem onstravit, solvendo praecipuas difficultates quae, substantialiter
saltem, a praedecessoribus suis praesertim a G ulielm o W are solutae iam fuerant.
Im o, dum praedecessores Scoti privilegium M arianum assertive proposuerunt,
Scotus quasi dubitative, ultim o vitae anno, illud proposuit. N equ e dicendum est
id fecisse respectu habito D octorum Parisiensium qui aliter sentiebant. Scotus
enim nil novi dicebat eo quia iam ante ipsum G ulielm us W are et Raym undus
L u llu s idem, et quidem assertive (non dubitative) docuerant. M eritum ergo Scoti
in defensione huius privilegii, non tale esse videtur quale ab auctoribus com m u­
niter proclam atur.
Th eologoru m adhaesio piae sententiae, etiam post Scotum , nec statim habita
est nec generalis fuit, etiam inter ipsos M inores. Ita B e r t r a n d u s d e l a T o u r
( f 1334), Cardinalis Tusculanus, fidelis remanebat scholae communi. (Serm . 1,
de N ativ. et de Conceptione, apud Petrum de A lva, Radii solis, coi. 114 1), A l v a -
ru s P e l a g i u s Episc. Lusitanus, circa a. 1332 opinioni com m uni adhaerebat,
« licet quidam novi theologi a sensu Ecclesiae recedentes communi... » (De planctu
Ecclesiae, 1. 2, a. 52, Venetiis 1560, p. 110). Praeterea, Dom inicani, fere omnes,
perpaucis exceptis, opinioni m aculistae favere non desierunt. Praeter D om ini-
canos, oppositores privilegii fuerunt Ioannes de Polliaco (de Pouilly), U niv. P a­
risiensis D octor ( f post a. 1321), Iacobus H ussa vel de O ssa (qui fuit postea Io ­
annes X X II) , Benedictus X I I et Clem ens V I , antequam Pontifices essent (cfr
L e B a c h e l e t , o. c., coli. 1079-1081).
Sententiae vero im m aculistae i n t e r m i n o r e s adhaeserunt Petrus A ureolus
(Auriol), Andreas a Castronovo, Ioannes de Basolis, Ioannes M inius, Franciscus
de M ayronis, Petrus Thom as, M onaldus, Iacobus Albenis, L andulphus Carae-
7o TRADITIO DE IM M . CONC. A SAEC. X I AD SAEC. XV

ciolo, Franciscus Asculanus, H erm annus Brucher. C irca finem saec. x iv, apud
Franciscanos, sententia im m aculista iam com m unis erat. — Inter D o m in ica n o s
Ioannes T a u ler ( f 1361), Ioannes Brom iard et forsan S . V incentius Ferrer (L e
B a c h e le t , 1. c., col. 1079). Inter S e r v o s M a ria e , em inent tres doctores Pari-
sienses, videlicet: 1) B. M atthaeus Lazzari, G eneralis O rdinis ( f 1348) qui T r a c ­
tatum de Im m aculata Conceptione com posuit, et fratribus suis ita benedicere
solebat: « Im m aculata V irgin is Conceptio sit vobis salus et protectio »; 2) N i­
colaus Pieri ( f 1349) et 3) Laurentius O pim o, Episcopus Traguriensis ( f 1388)
qui validissim is argum entis privilegium V irgin is defendit. Inter C a rm e lita s ,
num erantur: 1) Ioannes Baconthorp 1 ( f 1346) antea contrarius, B. Petrus T h o ­
mas ( f 1366), Franciscus M arti (1390).2 Oppositores privilegii fuerunt Gerardus
Bononiensis, Generalis ab a. 1296 ad a. 1318, G u ido a Perpignano, G erardi suc­
cessor, et Paulus Perusinus.
In ter A u g u s t i n i a n o s faverunt privilegio H erm annus de Schildis (a. 1340)
T h om as ab Argentia et Raym undus Iordanus. O ppositores privilegii fuerunt
A ugustinus Anconitanus, H enricus de Vrim eria, G erardus Senensis, G regorius
Arim inensis, qui sententiam A egidii Colum na secuti sunt.
Post m edium saec. x iv , magna lucta exarsit sive in G allia sive in Aragonia.
A nn o 1362, Ioannes Eschacier et Iacobus de Bosco am bo ex O . P ., ex cathedra
dixerunt opinionem im m aculistam esse falsam, haereticam , condem natione d i­
gnam. Sed auctoritas Ecclesiastica contra ipsos processit et ipsis retractationem
im posuit ( D e n ifle , Chartularium, t. 3, n. 1272, p. 99). Sed adhuc m aior fuit
oppositio Io a n n is d e M o n te s o n o O . P. qui a. 1387, Parisiis, in sua prim a lec­
tione magistrali, haereticam declaravit sententiam im m aculistam , et hanc de­
clarationem in doctrina S. T hom ae fundabat. Ipsi respondit, iussu Facultatis
T h eologicae Parisiensis, Ioannes V ital O . F . M . in op. Dejensorium B . Virginis
M ariae (apud P etru m d e A lv a , Monumenta antiqua Seraphica, p. 89). Plusquam
300 theologi ipsi retractationem im posuerunt, quia unaquaeque propositio ab
ipso contra Im m aculatam posita erat revocanda « tam quam falsa, scandalosa,
praesuntuose asserta et piarum aurium offensiva », « non obstante probabilitate
quaestionis utrum Beata V irgo in peccato originali concepta » fuerit. E t hoc, —
adiungebant — « Salva reverentia S. Thom ae, quem credim us verisim iliter bo­
num habuisse sensum » (Chartularium, t. 3, n. 1559, pp. 491-493 s.). Q uia vero
Ioannes de M ontesono noluit se subiicere, prius ab E piscopo Parisiensi et postea
a Clem ente V I I I , a. 1389 dam natus est.
A em ulus Ioannis de M ontesono in Aragonia fu it N i c o l a u s E y m e r i c O . P.
( f 1399), Inquisitor Generalis Aragoniae, qui plura scripsit contra L ullum , nota

1 C fr X ib e r t a B ., O . C ., F ra Francese M a rti, Carmelita de Barcelona, i el dogma de la Im-

maculada, in Par aula cristiana 5 (1929) 420-428.
8 C fr X ib e r t a B ., O . C ., Joan Baconthorp i el dogma de la Immaculada Concepció de M aria,
in E st. Francise. 40 (1928) 8 9 -111 .
 TRADITIO de im m . conc. a SAEC. X I AD SAEC. XV

haeresiae inurens sententiam privilegio mariano faventem . Sed Ioannes I, Rex

Aragoniae, illum exilio m ultavit et die 14 m artii 1393 praedicationem contrariae
sententiae « fortiter » prohibuit.
Controversiae istae evolutioni doctrinae haud parum profuerunt. Praeter
argum entum convenientiae, apparere incipit, in quibusdam scriptis illorum tem ­
porum , argum entum ex S. Scriptura, praesertim vero ex salutatione angelica
(apud G herardum Rondel et apud Petrum T h om am f 1366), et ex Protoevan­
gelio (apud I. Baconem in sermone anonym o sub finem saec. xiv). Inquisitio
T raditionis tunc tem poris possibilis non erat. — D efensores privilegii, com m u­
niter nedum peccatum sed etiam fomitem peccati a B. V irgin e excludunt. A t non
unanim iter explicant m odum quo B. V irgo a peccato originali praeservata est.
Festum pariter Conceptionis, saec. xiv, valde diffusum est. « E lle existait
certainem ent chez les Trinitaires, les S e rv îte s ,1 et autres O rdres» ( B a c h e l e t ,
1. c., col. 1095). Ioannes de Segovia, in Conc. Basileense, de V irgin is privilegio
agens, testim onium invocabat « fere totius orbis ». A nno vero 1438, Concilium
Basileense, post crebras discussiones in quibus praesertim Ioannes de M onte-
nigro G ener. O . P. et Card. de Turrecrem ata O . P. oppositores, et Ioannes G o n ­
zalez de Segovia, Canonicus Toletanus nec non Petrus Perqueri O. F . M . de­
fensores fuerunt, sequens decretum emisit: « N o s vero diligenter inspectis aucto­
ritatibus et rationibus quae iam a pluribus annis in publicis relationibus ex parte
utriusque doctrinae coram hac synodo allegatae sunt, aliisque etiam plurim is
super hac re visis, et matura consideratione pensatis, doctrinam illam disseren­
tem gloriosam V irginem D ei G enitricem M ariam , praeveniente et operante di­
vini N um inis gratia singulari, num quam actualiter subiacuisse originali peccato,
sed im m unem semper fuisse ab omni originali et actuali culpa, sanctam que et
im m aculatam , tam quam piam et consonam cultui ecclesiastico, fidei catholicae,
rectae rationi et sacrae scripturae, ab om nibus catholicis approbandam fore, te­
nendam et amplectendam , diffinim us et declaramus, nullique de cetero licitum
esse in contrarium praedicare seu docere ». Et adiungit: « Renovantes praeterea
institutionem de celebranda sancta eius conceptione, quae tam per Romanam,
quam per alias Ecclesias sexto idus decem bris antiqua et laudabili consuetudine
celebratur; statuim us et ordinam us eam dem celebritatem praefata die in om ni­
bus ecclesiis, m onasteriis et conventibus christianae religionis sub nom ine C o n ­
ceptionis, festivis laudibus colendam esse» ( M a n s i , Concil., t. 29, coi. 182 s.).
Sed tunc tem poris, Concilium non am plius legitim um erat quia Eugenius IV
illud anathemate percusserat, et ideo eius definitio infallibilitate et quolibet va­
lore iuridico carebat. Attam en, m agnum piae sententiae progressum, seu m elius

1 Servitae p rim i fuisse v id e n tu r qu i E cclesias Im m aculatae C o n c ep tio n i d ed icaveru n t,

p rim u m A rim in i a. 13 12 (cfr Annales Ord. S erv ., cen t, i , p. 223), dein d e S en is, a. 1533 (ibid .,
t. 3, p. 108).
 72 IM M . CONO. A SAEC. XVI AD SAEC. X IX

trium phum repraesentabat, praesertim propter Ecclesias et U niversitates in ipso

Concilio repraesentatas. Insuper, decretum hoc causa fuit cur pluribus in locis
Im m aculatae Conceptionis cultus m irabiliter augeretur.
•
IV . A saec. XVI usque ad saec. XIX.

A) In E c c l e s i a Graeco-Russiaca. Post miram Theologorum con­

cordiam circa sanctitatem initialem Deiparae, incipit m ira et fere inexplicabilis
discordia.
H aec aera discordiae initium sum psit saec. x v i, iugiter crevit saec. x v il
ita ut circa finem saec. x v m , praesertim vero post definitionem dogm aticam Im ­
m aculatae conceptionis (a. 1854) doctrina haec inter innovationes Ecclesiae R o ­
manae ab O rthodoxis reiciendas reposita fuerit. Inter adversarios Im m aculatae
eminent: Dam ascenus Studita ( f 1577) in suo Thesaurus (Athenis, 1893, pp. 5-6);
Ioannes N athanael (saec. x vi) in opere Divina Liturgia... (Venetiis 1574, p. 81);
M etrophanes Critopulos, Patr. Alexandrinus ( f 1639) in sua Professio Fidei,
c. 17; M eletius Sirigos ( f 1664) in Sermone de Annunciamone in cod. 254 M e-
tochii S. Sepulcri contento; D ositeus Patr. H ierosolym itanus ( f 1707), Seva-
stus Chim enites ( f 1702), Ioannes L in dos ( f 1796), N icodem us A ghiorites ( f 1809)
etc. C fr J u g i e M ., Dict. Théol. Cath., t. 7, coi. 965 ss.
Causa huius repentinae m utationis in influxu protestantico, in ignorantia
genuinae traditionis byzantinae, praesertim vero in spiritu contradictionis in ­
venitur. Q uo magis sententia de Im m aculata B. M . V irgin is Conceptione gra­
tiam iniebat apud Rom anos Pontifices, eo m agis orientalium oppositio cre­
scebat. C u m vero sententia illa tam quam fidei dogm a definita fuit, orientalium
oppositio omnem veluti lim item praetergressa est. A liquando eo devenit ign o­
rantia ut Immaculatam Conceptionem cum virginali conceptione m ire confunde­
rent, prout fecerunt, e. g. A ugustinus Episcopus Russicus in opere Theologia
Fundamentalis (M osca 1898, ed. 4, p. 257) et A ntonius A rchiepiscopus in E pi­
stola quadam publici iuris facta in Ephemeride notitiarum Ecclesiasticarum, or­
gano S. Synodi (die 10 m artii 1912, p. 399). N o n defuerunt tam en in E cclesia
Graeca, etiam in hac tenebrosa periodo, invicti quidam huiusm odi veritatis asser­
tores iisdem om nino term inis quibus usus est Pius I X in sua dogm atica defini­
tione. Praecipuos tantum m odo hic breviter recensem us.
C y r il l u s Patr. Constant, ( f 1 6 3 8 ) , de m irabilibus a D eo in B. V ir ­
L u c a r is ,

gine patratis serm onem faciens, scripsit: « Q uam vis alii m agni viri, ante eorum
nativitatem sanctificari fuerint, nemo tam en sanctificatus est sicut T o ta sancta
(Panaghia). Ipsa enim m odo excellenti fuit sanctificata, et haec sanctificatio tam
efficax fuit ut a peccati originalis m acula num quam tacta fuerit. C u m ergo nos
dicim us ipsam sanctificatam fuisse, hoc nullim ode significat ipsam a statu culpae
ad statum sanctitatis pertransisse, sed a statu m inoris sanctitatis ad statum m a-
 IM M . CONC. A SAEC. XVI AD SAEC. X IX 73

ioris sanctitatis pervenisse. Ipsa fuit piene sanctificata in ipso conceptionis instanti,
cum anima eius corpori unita fu it » (In Dormit. Deip., cod. 263 M etochii S. S e­
pulcri, foli. 612 s.).

G e r a s im u s I Patr. A lex. (1621-1636) in Serm . in Dormit. Deip., una cum

aliis eius serm onibus in bibliotheca patriarcali Cairensi asservato, asserit D e i­
param « nunquam fuisse peccato originali subiectam » (cfr H y p s i l a n t i s , in sua
Chronica 7 a fiera rtiv akwaiv, Constantinopoli, 1870, p. 131).
N i c o l a u s C u r s u l a s ( f 1652) in sua Synopsis S . Theologiae (2 voli.) Z a cy n ­
thii publici iuris facta, fuse agit de quaestione nostra et docet B. Virginem , A dae
filiam, debito peccati subiectam fuisse; de facto tam en fuit a D eo a culpa originali
praeservata inde a prim o instanti unionis animae cum corpore, « ita ut M aria
tam quam persona, num quam peccati particeps fu it» (vol. 1, pp. 336-342).
E lia s M in ia t is , Episcopus et praedicator officialis Ecclesiae Graecae ( f 1714 )
in sua Didachè seu collectio sermonum Venetiis a. 1727 publici iuris primum
facta, explicite asserit, pluries, B. Virginem « certe absque ulla macula concep­
tam fuisse, totam pulchram. A dm itti nequit, prout quidam asserunt, ipsam cum
originali peccato conceptam fuisse, et postea a gratia divina purificatam ad hoc
ut irreprehensibilis et immaculata nasceretur. Etenim , quanam purificatione
indiget sol ad hoc ut aureos suos radios illuminet? A u t luna ad hoc ut argentuum
suum splendorem habeat? Iamvero, M aria sub utroque hoc vocabulo a Spiritu
Sancto designatur: Pulchra ut luna, electa ut sol (Cant., 6, 10) », (Didachè, p. 378 s.,
ed. a. 1778. C fr S a l a v il l e , in Marianum, 2 [1940] 114-144).
A uthentica haec byzantina traditio circa Im m aculatam D eiparae C onceptio­
nem, exhibetur etiam, precis iaculatoriae more, in cursibus m anuscriptis A c a ­
dem iae Ecclesiasticae K ievensis in periodo quae ab anno 1729 incipit et ad an­
num 1736 pervenit. In ipsis enim saepe legitur haec sigla V. M . S . L . O . C . (V ir­
gini M ariae Sine Labe Originali Conceptae). H uiusm odi siglae fidem pietatem que
sive professorum sive studentium testantur erga B. V . Im m aculatam (cfr S a l a -
v ille ,1. c., 266-283). Ceterum notum est saeculo x v i i et in prim o quarto sae­
culi x v iii, Academ iam K ievensem Im m aculatam Conceptionem officialiter do­
cuisse tam quam veritatem ad fidem pertinentem (cfr J u g ie M . L 'Immaculée
Conception en Moscovie au X V I I siècle, in Echos d ’ Orient 12 [1909] p. 321).

B) I n E c c l e s i a L a t i n a habem us stadium trium phi. E ten im ,in hoc ultim o

stadio, T h eologoru m adhaesio huic privilegio in dies crescit, fidelium devotio
m odo om nino extraordinario m anifestatur et praesertim m agisterium E cclesia­
sticum repetitis actibus intervenit, videlicet:
1) Sixtus I V festum Conceptionis solem niter adprobat;
2) Alexander V I I obiectum eius rite determinat; et
3) Clemens X I I festum ad universam Ecclesiam extendit.
74 IM M . CONC. A SAEC. X V I AD SAEC. X IX

i) A Concilio Basileensi ad Sixturn IV. D ecretum C oncilii Basileensis m a­

gnum exercuit influxum praesertim in G allia et in A ragonia ubi nem pe C onci­
lium tam quam legitim um habebatur.
In G allia, a. 1457 Concilium Provinciale Avenionense decretum C oncilii
Basii, sub poena excom m unicationis inviolabiliter custodire m andavit ( M a n s i ,
Concil. t. 32, coi. 183). Eodem anno U niversitas Parisiensis iussit ut puniretur
tamquam haereticus D om inicanus quidam qui Im m aculatam Conceptionem ne­
gaverat.
In Hispania M aria Regina Aragoniae a. 1439 audacem loquendi m odum
repressit Andreae Stefani O . P. et decreta Ioannis I et M artini I renovavit (R o-
S K O V À N Y,o. c., t. 1, p. 110).
In Germania, firm iter m arianum privilegium propugnaverunt N icolaus
Blonius (1438), M ichaël de Butzenbach O. S. B. ( f 1466) et G abriel Biel ( f 1495).
In Belgio, D ionysius Carthusianus ( f 1471) asserebat quod Ecclesia «in no­
vissim o Concilio U niversali finem his dissensionibus im posuit » (Op. omnia,
T ou rn ai, 1908, t. 35, p. 486).
In Italia praecipui defensores privilegii fuerunt: S. Laurentius Iustiniani
( f 1455), S. Bernardinus Senensis ( f 1464), P. A m brosius Spiera O . S. M . ( f 1451),
P. Carolus Faventinus O . S. M . ( f 1491), P. Petrus N ovelli O . S. M . ( f 1505),
P. Gasparinus Borro O. S. M . ( f 1490), P. M ichaël P ucci O. S. M . ( f i4 4 i)q u i
in Concilio Florentino in Serm one quodam coram Patribus G raecis et Latinis
habito, V irgin is privilegium strenue defendit.
Attam en, circa m edium saeculum xv, oppositio violenta in Italia exarsit, pri­
m um ex parte Raphaëlis de Pornassio O. P. qui in opere Tractatus de praeroga­
tivis Domini nostri I. C . 62 testimonia, ex scriptoribus O rdini Praedicatorum
extraneis, desum pta, contra privilegium m arianum opposuit ( D o n c o e u r , Les
premières interventions du saint-siège, p. 47-283). A nno 1470, alius religiosus O . P.
ex cathedra loquens, opinionem privilegio favorabilem tam quam erroneam, im ­
piam et haereticam damnabat.
Tandem , anno 1475, Vincentius Bandelli, qui fuit postea Generalis O . P.
(1501-1506) celeberrim us adversarius privilegii M ariani, in op. Libellus recol-
lectorius auctoritatum de veritate conceptionis beatae Virginis gloriosae thesim hanc
statuebat: « Impium est tenere beatam V irginem non fuisse in peccato originali
conceptam ». Asserebat etiam: « Q ui beatam Virginem sine peccato originali
fuisse asserit, christianae fidei fundam enta subvertit », « E st dicere oppositum
eius quod est per Ecclesiam determ inatum ». Praeter rationes theologicas, Scri-
pturisticas et Patristicas, Bandelli afferebat etiam testim onia 200 scriptorum fam o­
sissim orum , privilegio contraria. Auctoritate Syxti I V Rom ae magna et publica
disputatio habita est anno 1475 iuxta Roskovâny, o. c., t. 1, p. 4 11, (vel 1477
iuxta alios) inter quosdam sacerdotes saeculares et regulares, inter quos eminuit
Franciscus Brixiensis, M inister Generalis O . F . M . C onv., qui a Syxto I V « vere
 IM M . CONC. A SAEC. X V I AD SAEC. X IX 75
fortissim us Samson » conclam atus est. A nn o 1477, die 27 februarii, Sixtus IV
Constitutionem em isit « C u m praecelsa », festum Conceptionis nec non O ffi­
cium Im m aculatae « Sicut lilium » et M issam « Egredim ini » a Leonardo de N o-
garolis com posita, adprobavit. 1 Attam en Constitutio « C um praecelsa » finem
disputationibus im ponere non valuit. A nn o 1481 H ercules Estensis Ferrariae
D u x , curavit ut publica disputatio Ferrariae coram se et Episcopo habendam,
institueretur. 2 Inter oppositores em inuit celeberrim us Vincentius Bandelli, et
inter defensores resplenduerunt Bartholom aeus Bellati a Feltria, O . F . M . C onv.
( f 1479), Caesarius Ferrariensis O . S. M . et Baptista Ferrariensis O . Carm .
(cfr Annal. Ord. Carm., t. 7, p. 90). Sixtus IV , die 4 octobris 1480, novum offi­
cium Conceptionis adprobabat a Bernardino de Bustis O . F. M . O bs., com po­
situm. T u n c praecise V . Bandelli publici iuris fecit opus Tractatus de singulari
puritate et praerogativa Salvatoris nostri Iesu Christi ex auctoritate ducentorum
sexaginta doctorum clarissimorum, Bononiae, 1481. Iuxta ipsum asserere B. V irg i­
nem sine peccato originali conceptam fuisse, erat impium; marianum privilegium
credere aut pertinaciter asserere et assertive praedicare, erat illicitum-, serm onibus
huiusm odi adsistere erat periculosum. Festum Conceptionis de festo sanctificationis
intelligebat, quando scilicet B. V irgo «fuit concepta Deo». T u n c Sixtus IV , a. 1482,
Bullam «G rave nimis» em isit, in qua declaravit, com minata excom m unicationis
poena, falsas et erroneas ac a veritate alienas assertiones dicentium festum agi
de sanctificatione aut conceptione spirituali B. Virginis, et haereticos defensores
piae sententiae proclam antium . A ctu s iste, anno subsequenti rursus confirmatus,
oppositorum ardores extinxit.

2) A Sixto IV ad Alexandrum VII. O ppositio iugiter m inuit et pia sententia

m agis m agisque profitetur, ita ut universalis fiat. A nn o tamen 1494 oppositio
renovata est a Petro de V icetia O . P., et rursus a V incentio Bandelli. Plures pri­
vilegii defensores surrexerunt. Piae sententiae firm iter adhaeserunt: 1) U n iver­
sitates Parisiensis (quae a. 1469 cuncta sua m em bra iuram ento ad eius defen­
sionem obligavit), O xoniensis, Cantabrigensis, Tolosana, Bononiensis et plures
aliae; 2) O rdines religiosi, fideles et pastores, ita ut saec. x v i Card. Caietanus
( t I 53°) scribere potuerit: « D octores tenentes b. M ariam esse praeservatam a
peccato originali, sunt num ero infiniti, si ad m odernos spectem us »; et S. Petrus
Canisius ( f 1597): « Q ui secus m odo sentiunt, eorum sane rarus est num erus ».
Persistebat nihilom inus opinio contraria. Elaboratio theologica in dies profecit.
Q uaestiones quae saec. x v i et x v n magis agitatae fuerunt, sunt: a) Im m aculata
Conceptio est ne iam veritas fidei vel saltem fieri ne potest veritas fidei?... Q u o d ­
nam fu it in B. V irgin e debitum contrahendi peccatum originale?... F uitne pro-

1 C fr S e r i c o l i , o . c ., pp. 33 s.
2 L . c ., p. 4 1.
76 IM M . CONC. A SAEC. X V I AD SAEC. X IX

ximum vel remotum? Quaestiones istae T heologoru m inquisitionem in deposito

fidei seu in S. Scriptura et Traditione valde foverunt.
In Concilio T rid . sess. 5, die 16 iunii 1546, Patres ad controversias vitand as,
pro bono pacis hoc tantum statuerunt: « D eclarat tam en haec ipsa sancta sy n o d u s,
non esse suae intentionis, com prehendere in hoc decreto, ubi de peccato o rig i­
nali agitur, beatam et im m aculatam V irginem M ariam D e i genitricem , sed o b ­
servandas esse constitutiones felicis recordationis Sixti papae I V sub poenis in
eius constitutionibus contentis, quas innovat» (Acta, pp. 233, 235, 238, 240).
A nno 1661, die 8 decem bris, A lexander V I I , in sua Constitutione « Sollici­
tudo om nium Ecclesiarum » obiectum praecisum festivitatis Conceptionis deter­
m inavit dicens: « V etu s est Christi fidelium erga eius beatissim am M atrem V ir ­
ginem M ariam pietas, sentientium eius anim am in prim o instanti creationis atque
infusionis in corpus, fuisse speciali D ei gratia et privilegio, intuitu m eritorum
Iesu C hristi eius F ilii, humani generis Redem ptoris, a m acula peccati originalis
praeservatam im m unem , atque in hoc sensu eius Conceptionis festivitatem so-
lemni ritu colentium et celebrantium ». — M agnus, procul dubio, progressus;
attamen, festum Im m aculatae Conceptionis nondum erat ad universam Ecclesiam
extensum , et ideo certitudo privilegii nondum practice acquisita dici poterat.

3) Ab Alexandro VII ad Pium IX. (1667-1854). In hoc ultim o stadio, post

novas oppositiones sive ex parte paucorum catholicorum inter quos em inet L . A .
M uratori (1672-1750) qui fuit ultim us inter celeberrim os privilegii o p p o sito res,1
trium phus definitivus cultus habetur per extensionem festivitatis C onceptionis
ad universam Ecclesiam ope Bullae Clem entis X I « Com m issi nobis » die 6 de­
cem bris a. 1708. Ita privilegii moralis certitudo solem niter declarabatur, cum
Ecclesia, iuxta principia com m uniter recepta, nonnisi de sanctis festum celebret.
D octrina ergo im maculatae conceptionis iam suam certitudinem theologicam
acquisierat. Rem anebat ergo solum m odo certitudinis fidei acquisitio. G loria
haec Pio IX reservabatur. A . 1849, Pius I X omnes Catholici orbis Episcopos
rogavit « ut quid de definitione ferenda sentirent, quidve optarent », scripto ape­
rirent; responsa accepit 543, quorum 484 definitionem petebant, 18 illam non
esse faciendam tenebant, reliqui vero aut definitionem indirectam praeferebant
aut de opportunitate dubii haerebant. A nn o tandem 1854, die 8 decem bris, vota
fidelium et Pastorum obsecundans, Pius I X dogm a Im m aculatae Conceptionis,
solem niter definivit. 2

1 C fr ea quae scrip sim u s in M arianum , i (1939), 10 3-10 7.

2 « D u rò la p ro m u lgazion e d e l d ogm a p er lo spazio d i o tto m in u ti; ed il S. P adre, altam ente
com m osso del gran de atto che com p ieva, n ’ebbe d i tan to in tan to dal sin g h iozzo e dalle lagrim e
fatta fioca la voce ed in terro tta la p arola; sin g h iozzo e lagrim e, che m irab ilm en te si com u n ica­
van o ezian d io n ei d e v o ti astan ti.
« N o n è da om ettersi, che n el p u n to in cui Sua Santità era p er definire il dom m a, u n raggio
d i sole, p ro ven ien te d al finestrone esistente sopra l ’altare d i M aria S S m a della C o lo n n a , la d i
 RATIONES THEOLOGICAE PRO IM M . CONC. 77

IV - R A T I O N E S T H E O L O G I C A E

« Innum erabiles pene sunt — scribit Card. L ép icier o. c., p. 168 — rationes
T heologicae, quae ad huius dogm atis probationem afferri possunt ». E t reapse
Laurentius Opimus O . S. M . iam saec. x iv 13 rationes theologicas afferebat. A tta ­
men, omnes ad duo veluti capita, reduci possunt, videlicet: I) ad possibilitatem
seu ad non repugnantiam et II) ad m ultiplicem convenientiam, sive 1) ex parte
D ei, 2) sive ex parte ipsius Virginis, sive 3) ex parte generis humani.

I. N u l l a e s t r e p u g n a n t i a , neque ex parte D ei, neque ex parte

B. Virginis, neque ex parte generis humani.

1) N u lla habetur repugnantia e x p a r t e D e i : a) non ex parte Patris qui est

om nipotens, et efficere potest quidquid contradictionem non im plicat. Iam vero
m iraculum Conceptionis Im m aculatae nullam contradictionem im plicat, quia
D eus excipere potuit M atrem suam a lege com m uni.
b) N on ex parte Filii: per Im m aculatam enim V irgin is Conceptionem nulli-
m ode singulari eiusdem F ilii puritati derogatur, cum m odus conceptionis C h ri­
sti singularissim us sem per maneat, eo quia Christi conceptio sancta fuit ratione
ipsius conceptionis (virginalis), B. V irgin is conceptio e contra, sancta fuit non
ratione ipsius conceptionis (quae m odo com m uni facta est) sed ratione privilegii.
N equ e hoc privilegium derogat efficaciae redemptionis Christi, sed potius illam
m agis extollit, eo quia B. V irgo privilegium illud habuit ex virtute m eritorum
Christi, et ideo non solum fu it redempta et ipsa a Christo, sed etiam sublim iori
modo red e m p ta .1
c) N u lla ex parte Spiritus Sancti, quia illam a culpa originali nedum purifi­
care (post contractionem ) potuit, sed etiam praeservare.
2) N u lla habetur repugnantia ex p a r t e B. V i r g i n i s quae, utpote creatura,
est totaliter Creatori subiecta, qui in illa virtutem suae potentiae ostendere potest
ubicum que term inorum im plicantia non habetur. A tq u i in m iraculo Im m aculatae

c u i t e n d a , g ià d i s p i e g a t a a s c h e r m o d e l s o le s t e s s o , e r a s i i n q u e l l ’is t a n t e s o lle v a t a p e l v e n t o c h e
s p i r a v a , v e n n e a d i n v e s t i r e c o l l a v i v a s u a l u c e la p e r s o n a d e l S . P a d r e e d i l t r o n o p o n t i f i c a le ;
la q u a l c o s a r e c ò v e r a m e n t e i n p i ù d i u n o n o n p i c c o l a m e r a v i g l i a p e l t e m p o i n c u i e r a a v v e n u t a ,
e n o n f u s t r a o r d in a r i a o s o p r a n n a t u r a le , c o m e t a lu n o p e r s o v e r c h i a c r e d u l i t à p e n s ò , m a c o n s i ­
d e r e v o l e p e r la c i r c o s t a n z a » ( S a r d i , o. c . , v o i . 2, p . 428).
1 « Idea redemptionis praeservativae n ec n ova n ec v e lu ti p ro causae necessitate absque
fu n d am en to in vecta; sed tra d itu r a S crip tu ra et a P atribu s. N a m (Ps. 85, 13) d icit P ro p h .:
“ E ru isti anim am m eam ex in fern o in fe r io r i” . E t (Ps. 143, 10): “ R ed em isti D a v id servu m tu u m
de gladio m align o ” . N e c tam en in in fe rn u m in fe rio re m P rop h eta ceciderat, au t a gladio m a li­
gno caesus fuerat; sed quia p e ricu lu m erat n e id fieret, et gratia D e i p ericu lu m illu d evaserat;
ideo gratias e git d icen s: Eruisti, Redem isti etc. » ( O . M a z z e l l a , Praelectiones Scholastico-Dogm a-
ticae, v o l. 3, p. 239).
 RATIONES THEOLOGICAE PRO IM M . CONC.

Conceptionis nulla term inorum im plicantia habetur, quia exceptio bene fieri
p o tu it .1
E rgo...
N ec obiciatur privilegium hoc esse omnino extraordinarium, eo quia id quod
pro nobis extraordinarium est, pro Beatissim a V irgin e om nino ordinarium appa­
ret, cum ipsa ordinem a se constituat, supra com m unes leges elevata.
N ec dicatur privilegium conceptionis immaculatae esse omnino ultra limites.
T a le enim esset pro om nibus aliis, m inim e vero pro beatissim a Virgine. D eus
enim aliquid m agis excessivum ipsi contulit, videlicet m aternitatem divinam .
D u m enim Im m aculata Conceptio ipsam supra hom ines peccatores, divina M a ­
ternitas ipsam supra omnes angelos elevat. Quisnam enim A ngelu s D eo dicere
potest: Filius m eus es tu, ego hodie genui te? Si D eus ergo illam supra omnes
Angelos, per divinam M aternitatem exaltavit, a fortiori supra homines pecca­
tores Illam exaltare debuit. Prior excessus alterum necessario, sicut abyssus abys­
sum , invocat. U n u s tantum m odo excessus in hoc tim endus esset: excessus indif­
ferentiae filii relate ad m atrem suam.

Pulchre Bossuet: « Que si nous remarquons, au contraire, en elle une dispense pres­
que générale de toutes les lois; si nous y voyons, selon la foi orthodoxe ou du moins
selon le sentiment des docteurs les plus approuvés; si, dis-je, nous y voyons un enfante­
ment sans douleur, une chair sans fragilité, des sens sans rébellion, une vie sans tache,
une mort sans peine; si son époux n’est que son gardien, son mariage le voile sacré qui
couvre et protège sa virginité, son fils bien-aimé une fleur que son intégrité a poussée;
si, lorsqu’elle le conçut, la nature étonnée et confuse crut que toutes ses lois allaient
être à jamais abolies; si le Saint-Esprit tint sa place, et les délices de la virginité, celle
qui est ordinairement occupée par la convoitise; qui pourra croire qu’il n’y ait rien eu
de surnaturel dans la conception de cette Princesse, et que ce soit le seul endroit de sa
vie qui ne soit marqué par quelque insigne miracle »? (7 Serm. sur la Concept, de la S.te
Vierge, i er point).

1 Im m acu lata C o n cep tio est v e ri n om inis m iraculu m : eten im , est in re ista aliq u id und e
vid e re tu r q u od a liter esse d eberet. N im iru m , n aturae cursu, anim a B. V irg in is, e x v i suae cre a ­
tio n is atqu e in fu sio n is in illam corp oream m ateriam , con trahere d eb u isset origin ale p eccatum ,
qu em ad m o du m illu d d e n ecessitate co n tra h u n t q u o tq u o t ex v i sem inalis rationis a b A d a m
oriun tu r: u nd e, q u od e x speciali p riv ile gio , M aria sic exem pta fu e rit, ad m iracu lu m p ertin et,
et q u id em , ad m iracu lu m prim ae classis, id est qu oad su bstan tiam facti. — O b icie n ti deesse,
in h o c facto , rationem visib ilitatis, quae ad m iracu lu m , u tp ote ord in atu m ad fidei m an ifesta­
tio n em req u iritu r, — respon detu r, p rim o, sat v isib ilite r apparere rem istam , n o n in se, sed in
suis effectib u s, id est in in sig n i sanctitate V irg in is D eip arae, qua m aior su b D e o n o n fu it n ec
est, et quae in eius vita et in eius o p erib u s adeo sp len d id e relu xit; secun do, pertin ere m ira cu ­
lu m istud p otius ad classem eorum m iracu lo ru m , quae n o n ord in an tu r ad m an ifestation em
fidei, sed de q u ibu s est fid e s.— Q u ae cu m ita sint d icen d u m est, con cep tio n em q u id em B . V ir ­
gin is, sim p liciter accep tam , n o n fuisse m iracu lu m , fuisse v ero con cep tio n em , u t sic, im m acu la ­
tam : cu i con trariu m in C h risto e ven it, in qu o con cep tio m iraculo sa fu it, n o n au tem m iracu lo
a d scrib itu r quod sine p eccato fu e rit con cep tu s, cum n on p er sem inalem ratio n em co n cep tu s s it
 RATIONES THEOLOGICAE PRO IM M . CONC. 79

3) N u lla habetur repugnantia e x p a r t e g e n e r i s h u m a n i , quia quam vis in

A dam «om nes peccaverunt» (Rom ., 5, 12), tamen illa vox «omnes» non neces­
sario ita intelligi debet ut nem inem excipere ea sinat. N on desunt enim in S .
Scriptura et etiam in ipsis Epistolis S. Pauli exem pla huius vocis, ita usurpatae,
ut, si in illum sensum ea accipiant, falsa evadant. E. g. « Omnis autem homo m en­
dax » (Rom ., 3, 4), « Omnes declinaverunt, sim ul inutiles facti sunt » (ibid., 12),
« Omnia m ihi licent» (2 Cor., 6, 12; 10, 22, 23), « F ilii, obedite parentibus per
omnia » (Coloss., 3, 20). L icet ergo B. V irgo ad hum anum genus pertineat, pro ipsa
tamen exceptio locum habere potest, quam vis et ipsa, utpote ad genus hum anum ,
per peccatum corruptum , pertinens, culpam originalem incurrere debuisset.
E rgo p o t u i t D eu s B. V irgin em a m acula originalis culpae praeservare. Im m o
praeredem ptio (i. e. redem ptio praeservativa) etiam pro toto genere hum ano pos­
sibilis fuit; a fortiori ergo pro B. V irgin e M atre D ei. C u i maius donavit, i. e. m a­
ternitatem divinam , ei donare potuit et m inus, i. e. praeservationem a culpa ori­
ginali. A t, non solum potuit, sed etiam d e c u i t .

II. M u l t i p l e x est c o n v e n i e n t i a .

1) Conveniens est ex parte Dei: 1) E x parte P a t r is : a) Ratione specialis pater­

nitatis: B. V irgo enim, erat filia eius et quidem primogenita i. e. prim a inter om nes
eius filias, iuxta illud: Ego, ex ore Altissim i prodivi, primogenita ante om nem
creaturam (Eccli., 24, 5). H oc posito, conveniens fuit quod num quam sub D ia ­
boli potestate fuisset sed semper sub D ei potestate. Ipsa ergo fuit « una et sola
filia vitae » (S. D ionysium A lex, in Ep. contra Paulum Samos. M a n s i , Concilio­
rum Collectio, 1, 1043). « M aria è sola figlia della vita, a differenza delle altre che,
nascendo in peccato, son figlie della m orte » (S. A lfon su s, Opere ascetiche, v o i . 6,
L e Glorie di M aria, p. II, p. 10).
b) Ratione proprii honoris: ab aeterno enim Pater illam in F ilii sui M atrem
elegit; et ideo digna M ater F ilii sui esse debuit, quia dedecus F ilii, quem infinite
diligit, in Patrem etiam redundat. A tq u i non fuisset B. V irgo digna m ater F ilii
D ei, ad ipsum speciali m odo ordinata, si m aculam peccati originalis incurrisset.
E rgo...
Q uae enim ad D e i servitium ordinantur, sancta et m unda esse debent (S . T h.,
p. I, q. 36, art. 1, c.). «Com e dunque possiamo pensare che D io, potendo far na­
scere il F iglio da una m adre nobile, con preservarla dalla colpa l’abbia voluta
far nascere da una m adre infetta dal peccato perm ettendo che L u cifero avesse
potuto rinfacciarle l’obbrobrio d ’esser nato da una m adre sua schiava e nem ica
di Dio? » (S. A lfon su s, 1. c., p. 14).
c) Ratione similitudinis: etenim, D eus Pater illam in generatione F ilii sui sibi
sociavit, et ideo puntate sibi, qui est puritas et sanctitas per essentiam , similis,
quantum fieri potuit, esse debuit. Intelligi enim nequit quom odo Filius, in tali
 8o RATIONES THEOLOGICAE PRO IM M . CONC.

infinito puritatis abysso seu in sinu Patris aeterne conceptus et aeterne natus, con­
ciperetur et nasceretur tem poraliter in sinu M atris iam culpa foedato. Idem enim
Filius, ab aeterno a Patre, et in tem pore a M atre conceptus est. Sim ilis ergo cum
Patre in generatione eiusdem Filii, B. V irgo etiam in puritate E i sim ilis esse de­
bebat, illa nempe puritate « qua maior sub D eo concipi nequit » (S. A n s e l m u s ,
de Conceptu Virg., c. 18, P L 158, 451). Secus fuisset iniuria sanctissimae gene­
rationi Patris illata, quam Pater nullim ode perm ittere poterat.
« Sicché ben potè dire l’eterno Padre a questa Figlia diletta “ Sicut lilium inter
spinas, sic amica mea inter filias ” (Cant. 2, 2): Figlia, fra tutte le altre mie figlie tu sei
come giglio tra le spine, giacché quelle sono tutte macchiate dal peccato, ma tu fosti
sempre immacolata e sempre amica» (S. A l f o n s u s , 1. c., p. 17).

2) E x p a r t e f i l i i : a) ratione suae sapientiae et potentiae: si enim D ei Filius

M atrem sibi elegisset seipso indignam (utpote m acula originali foedatam), hoc
fecisset vel ob defectum sapientiae (quia nescivit) vel ob defectum potentiae
(quia non potuit); sed hoc asserere im pium est. Igitur « fecit potentiam in bra­
chio suo », et fecit ei « magna qui potens est », inde ab initio suae existentiae.
b) Ratione filialis pietatis: cum enim illam ab aeterno in M atrem suam ele­
gisset conveniens erat ut illam crearet undequaque et semper dilectione dignam,
nihilque in ipsa esset quo propensissim us eius amor in ipsam aut interrum pere­
tur aut infirm aretur. Iam vero, si B. V irgo in peccato originali, etiam per unum
tem poris instaris fuisset, D ei Filii dilectio, saltem per illud instans interrupta
fuisset quia tunc filia irae et ideo odio digna erat. A m or ergo F ilii M atrem p ro ­
texit. E x quo M atrem suam a peccato praeservare potuit, convincitur quod hoc
fecerit. Si enim filius posset sibi m atrem pro libitu eligere, non servam sed libe­
ram im o reginam , non ignobilem sed nobilissim am et om nibus praerogativis or­
natam certissim e eligeret.
c) Ratione filialis obsequii, iuxta illud: « honora patrem tuum et matrem »:
iam vero, honori M atris suae non bene consuluisset, si ab ignom inia a qua prae­
servare potuit non praeservavit.
« A tutti gli altri figli non si concede di potersi sceglier la madre secondo il loro pia­
cere; ma se a taluno ciò mai si concedesse chi sarebbe quello che potendo averla nobile,
la volesse villana? potendo averla amica di Dio, la volesse nemica? Se dunque il solo
Figliolo di D io potè eleggersi la Madre conforme gli piaceva, ben dee tenersi per certo
che se la scegliesse qual conveniva ad un Dio. Così parla S. Bernardo: “ Nascens de
homine Factor hominum talem sibi debuit eligere matrem, qualem se decere sciebat ” .
Ed essendo ben decente ad un Dio purissimo l’avere una madre pura da ogni colpa,
tale appunto se la fece... » (S. A l f o n s u s , 1. c., p. 17).
Ergo « sicut U nigenitus in caelis Patrem habuit quem Seraphim ter sanctum
extollunt, ita M atrem haberet in terris quae nitore sanctitatis num quam caruerit »
(Bulla Ineffabilis).
 RATIONES THEOLOGICAE PRO IM M . CONC. 8l

d) Ratione segregationis a peccatoribus: Christus enim nedum a peccatis sed

etiam « a peccatoribus » iuxta S. Paulum (H ebr. 7, 26) segregatus esse debebat,
quia peccatum tollere venerat. « O portuit eum qui peccata venerat tollere, esse a
peccatoribus segregatum quantum ad culpam cui Adam subiacuit, et quem C h ri­
stus a suo delicto eduxit, ut dicitur in Sap. 10, 2 » (S . Th., 3, q. 4, a. 6, ad 2). A t,
quom odo Christus dici potuisset segregatus a peccatoribus si m atrem ipsam pec-
catr.cem habuisset?...

e) Ratione dignitatis suae. Etenim , « G loria filiorum patres (et matres) eo­
rum »; et ideo ignom inia matris suae, ex diaboli servitute orta, in F ilium ipsum
redundasset. E rgo « talem creavit eam ut ipse digne nasci potuisset ex ea » (S. P e ­
t r u s D a m i a n i , Homil. in N ativ. B . M . V ., sermo 46, P L 144, 755).

« Non fu già d’obbrobrio a Gesù il sentirsi chiamare dagli Ebrei figlio di Maria per
disprezzo, come Figlio di una povera donna; “ Nonne mater eius dicitur Maria ” ?
(Matth., 13, 55), mentr’egli venne in terra a dare esempi d’umiltà e di pazienza. Ma
senza dubbio all’incontro gli sarebbe stato d’obbrobrio, se da’ demoni avesse potuto
sentirsi dire: “ Nonne mater eius extitit peccatrix? E che forse egli non è nato da una
madre peccatrice ed un tempo nostra schiava? Anche indecenza sarebbe stata il nascere
Gesù Cristo da una donna deforme e storpiata di corpo, oppure nel corpo invasata da’
demoni. M a quanto più poi il nascere da una donna deforme un tempo nell’anima, e
nell’anima invasata da Lucifero? Ah che questo Dio ch’è la stessa Sapienza ben seppe
fabbricare in terra quale gli si conveniva quella casa dove doveva abitare: “ Sapientia
aedificavit sibi domum ” (Prov., 4, 1) “ Sanctificavit tabernaculum suum Altissimus ”
(Ps., 45, 5, 6) » (S. A l f o n s u s , 1. c., p. 23).

/ ) Ratione perfectissimi mediatoris. Christus est perfectissimus Mediator. A tq u i

« perfectissim us M ediator habet perfectissim um actum m ediandi possibilem re­
spectu alicuius personae, pro qua m ediatur; ergo Christus habuit perfectissim um
gradum m ediandi possibilem respectu alicuius personae, respectu cuius erat m e­
diator; respectu nullius personae habuit excellentiorem gradum quam respectu
M ariae; igitur etc.; sed hoc non esset nisi m eruisset eam praeservare a peccato
originali » (S c o t u s , Op. Oxon., 1. 3, d. 3, 3, q. 1, apud B a lió , o. c., p. 23).
C re sc it vis argum enti si consideretur quod «Prim ogenita Redem ptoris Filii
sui fuit beata V irgo. E t plus pro ipsa redim enda venit quam pro omni alia crea­
tura » ( S . B e r n a r d i n u s S e n . , Sermo de Immac. V. Conc., art. 3, c. 3, O p. Venetiis
I 7 4 5 > 4 » P- 88).
g) Ratione exuberantiae operis salvifici. Etenim , iuxta S. Paulum , « non sicut
delictum , ita et donum »: quae verba exuberantiam operis salvifici, prae A d am i­
tica ruina, innuunt. Iam vero, haec exuberantia operis salvifici expostulare vid e­
tu r quod sit quaedam creatura quae de Christo Redem ptore quam m axim e par­
ticipaverit, nihil vero de Adam itico influxu, nisi debiti ligamen. Haec autem crea­
tura nulla alia esse debuit quam ipsius Redem ptoris M ater.
6
82 SATIONES THEOLOGICAE PRO IM M . CONC.

h) Ratione summae obligationis. Conveniens est ut saltem aliqua persona sit

summe Christo obligata, conferendo illi sum m um bonum quod potest per m edia­
torem haberi. A t hoc sum m um bonum est praeservatio a culpa originali contra­
henda. E rgo...

« Nulla persona summe tenebitur Christo ut mediatori si nullam praeservavit a pec­

cato originali. Et si dices quod aequaliter tenetur persona, cui remittitur peccatum, quan­
tum persona, quae praeservatur a peccato, propter illud Luc. 7: “ Cui magis dimittitur,
magis diligit ” quaere ibi responsionem Augustini, quod omnia non commissa, sunt
dimissa, ac si essent commissa. Imo excellentius beneficium est praeservare a malo,,
quam permittere incidere in malum, et ab eo postea liberare. Videtur enim quod, cum
Christus multis animabus meruit gratiam et gloriam, et pro his sint Christo debitores
ut mediatori, quare nulla anima erit debitrix pro innocentia? Et quare, cum omnes an­
geli beati sint innocentes, nulla humana anima erit innocens in patria, nisi sola anima
Christi? » ( S c o t u s , ibidem, pp. 26-27). Dum ergo alii habuerunt liberatorem, B. Virgo
praeliberatorem habuit prout dicit Card. Cusanus (in op. «Exercitationes ex sermonibus
R .P .N icolai de Cusa», lib. 8, ex Serm.: «sicut lilium inter spinas » Opera, 1514, fol. 153).

i) Ratione communicationis carnalis. Corpus enim V erbi Incarnati ex ipsa

carne V irgin is a Spiritu Sancto form atum est. Iam vero, concipi nequit quod caro
Virginis, ex qua caro Christi sum pta est, animae peccato laetali contaminatae et
ideo D ei inim icae, diabolo subiectae, aliquam diu unita fu e r it.1

3) Ex par te spir itu s s a n c t i : a) Ratione spiritualis connubii: B. V irgo enim,,

iuxta D ei aeternum consilium , non est tantum D ei M ater sed etiam electa S p i­
ritus Sancti Sponsa: Spiritus S. enim, ut sponsus, prolem divinam illi dare de-

1 R atio haec p erp u lch re exposita fu it in poëm ate qu od am italico a iu ven e qu od am 12 an ­

n orum a daem on e possesso co n fecto du ran tibu s exo rcism is, ann o 18 21.
V e ra M ad re so n io d ’u n D io c h ’è figlio.
E son figlia d i L u i, b en ch é Sua M ad re;
A b etern o n a c q u ’E g li, ed è m io figlio.
In tem p o io n acq u i, ep p u r g li son o M a d re .
E g li è m io C reato r, ed è m io figlio;
S o n io S u a creatura e g li son M ad re.
F u p ro d ig io d iv in Tesser m io figlio
U n D io etern o, e m e a ver per M ad re.
L ’esser quasi è com u n fra M ad re e figlio;
P erch è T esser dal figlio ebbe la M ad re.
E T esser dalla M ad re ebbe anche il figlio.
O r, se Tesser dal figlio ebbe la M ad re ,
O s ’ha da d ir che fu m acch iato il figlio,
O senza m acch ia s ’ha da d ir la M ad re.

( D e C a s t r i s , Raccolta di Poesie,
C o rn e to T a rq u in ia , 1904).
 RATIONES THEOLOGICAE PRO IM M . CONC. 83

bebat, iuxta illud: « Spiritus sanctus superveniet in te etc. ». Iam vero, m axim i
m om enti est prò quolibet sponso quod sponsa eius sit puritate sem per ornata,
a qualibet ignom inia im m unis et quod nulli, praesertim ex hostibus sponsi su-
biacuerit. Sic, si princeps decrevisset sum ere sibi in sponsam alterius principis
filiam, curaret certe quantum posset, ut honestissime et nobilissim e inde ab initio
rationis educaretur; a fortiori id facere debuit Spiritus Sanctus relate ad futuram
sponsam. Ergo, sum m e conveniens erat ut illam ab originali labe praeservaret.
Eo vel magis quod ipsem et Spiritus S. suam sponsam efformare sibi debebat.

« Se un eccellente pittore, — scribit S. Alfonsus — avesse mai a sortir la sua sposa

bella o deforme, qual egli medesimo se la dipingesse, qual diligenza ei mai non porrebbe
a farla quanto più bella potesse? Chi dunque può dire che lo Spirito Santo abbia ope­
rato altrimenti con Maria, che potendo Egli stesso farsi questa sua sposa tutta bella
quale gli conveniva, non l’abbia fatto? No, che così gli conviene e così ha fatto, come
attestò il medesimo Signore quando lodando Maria le disse: “ Tota pulchra es, amica
mea, et macula non est in te ” (Cant. 4, 7) » (1. c., p. 29).

b) Ratione specialis dilectionis-. D ivin us enim sponsus, A m or substantialis

Patris et Filii, i. e. Spiritus S . , inde a Virginis initio, « plus amat V irginem quam
reliquos sanctos omnes » ( S u a r e z , D e Incarn., pars II, d. 18, sect. 4, O pera om ­
nia, 17, V enetiis 1746, p. 154, coi. 1). E t ideo, inde ab eius initio, singularissim am
gratiae plenitudinem ei dare debuit, et praesertim ab originali labe praeservare.
Rationes congruentiae superius allatae ita paucis perstrinxit S. Anselm us:
« D ecens erat, ut ea puritate, qua maior sub D eo nequit intelligi, V irgo illa nite­
ret, cui Deus Pater F iliu m suum ita dare disponebat, ut naturaliter esset unus
idem que com m unis D ei Patris et Virginis Filius; et quam ipse Filius substantia­
liter facere sibi M atrem eligebat; et de qua Spiritus Sanctus volebat, et opera­
turus erat, ut conciperetur et nasceretur ille, de quo ipsa procedebat » (De Conc.
Virg., c. 18, P L 158, 451).

II. Conveniens fuit ex parte ipsius Virginis.

a) Ratione divinae Maternitatis. Etenim M aria fuit limus, ex quo secundus

A d am form atus est; decuit autem ut ille lim us puritate adaequaret illum ex quo
prim us A d am form atus fuerat. Insuper: O m nis arbor ex fructu suo dignoscitur.
A tqu i fructus i. e. Christus, fuit immaculatus; ergo et arbor i. e. Beata V irgo
immaculata esse debuit. « T a lis ergo A gnu s qualis M ater A gni; ex m unda m u n ­
dus, ex V irgin e incorruptus... Q uoniam omnis arbor ex fructu suo dignoscitur »
(De Verbo Incarnato Collationes seu Disputationes tres, Collatio 3, inter opera
H ugonis a S. Victore, P L 177, 321). U n d e idem auctor exclamat: « O digna digni,
formosa pulchri, m unda incorrupti, excelsa Altissim i! » (Sermo de Assumptione
B . Virg., inter opera H ugonis a S. Victore, P L 177, 1212).
8, RATIONES THEOLOGICAE PRO IM M . CONC.

b) Ratione perfectae similitudinis cum Filio. D ecebat enim ut quodlibet o b­

staculum perfectae sim ilitudinis in lcr F ilium et M atrem , — quale est peccatum
originale — quantum fieri poscet e m edio tolleretur.

c) Ratione suae missionis. B. V irgo enim esse debebat iuxta D ei aeternum

consilium , nova Eva, quae, sim ul cum Christo, et sub Christo, novo Adam o,
prioris E vae casum reparare debebat, daemonis fraudes superare, omnes alios a
servitute liberare, D eo reconciliare ac supernaturalem vitam om nibus redemptis,
tam quam Corredem ptrix, subm inistrare. A tq u i ad hoc ut posset prioris Evae
reparare casum, oportebat ut ipsa nunquam fuerit per peccatum originale lapsa;
ad hoc ut daemonis fraudes superare posset. oportebat ut num quam fuerit ab
ipso superata; ad hoc ut alios posset liberare, oportebat ut nunquam sub illius
servitute fuerit; ad hoc ut D eo omnes reconciliaret, nihil prorsus in se habere
debuit quo D eo ingrata redderetur; ad hoc ut vitam om nibus infundere posset,
oportebat ut ipsa nunquam vita illa supernaturali, per peccatum , caruerit. Ergo
B. V irgo, utpote nova Eva, et Corredem ptrix, a m acula originalis peccati im m u­
nis esse debuit. « E t haec est quidem — iure anim advertit Card. L ép icier — pro-
priissim a ratio cur Beata V irgo immaculata esse debuerit: ceterae quippe rationes
suadendi, non cogendi vim habent » (o. c., p. 172).

d) Ratione plenitudinis gratiae et aliorum privilegiorum, quae, ab initiali sancti­

tate separata, haud sufficienter explicarentur. G ratia initialis B. Virginis excedit
gratiam om nium aliorum , et talem plenitudinem exhibet quae soli plenitudini
C hristi inferior est, et cuius mens nostra lim ites percipere nequit. Supposita vero
conceptione sine gratia et ideo in peccato, m ens nostra lim ites gratiae B. Virginis
facile percipere posset, quin ad Christi plenitudinem usque necessario ascendat.
Exem ptio ergo a culpa originali nos apparet velut pars integrans oceani gratiarum
quae sanctitatem Deiparae constituit. Q uinim m o omnia alia V irgin is privilegia
sine hoc privilegio veluti obscurata apparent.

« Si enim originem, primaeva culpa maculatam, Virgo sicut ceteri homines sortita
uisset, quantumvis postea hac culpa emundatam eam Deus praegrandibus atque inef­
fabilibus gratiae suae donis ditasset, non tamen his omnibus deleri atque abstergi ex
ipsa illud dedecus potuisset, quod sordidior origo nunquam non solet afferre ac veluti
notam inurere. Quid enim? Esset quidem illa caeli regina, sed quae olim inferno fuisset
subdita; esset mater gratiae, sed olim filia irae; esset peccatorum advocata et patrona,
sed olim et ipsa peccatrix; esset caeli ianua, sed olim ab huius ingressu exclusa; esset
Verbi Divini genitrix, sed quocum inimicitias olim habuisset; esset Sancti Spiritus
sponsa, sed olim serpentis antiqui laqueis implicata; esset adoptiva aeterni Patris Filia,
sed olim diaboli servitio mancipata. Quae quidem piorum hominum non modo aures
audire, sed et mentes cogitare refugiunt ac reformidant » (Silloge degli argomenti, etc.
apud S a r d i , o. c., vol. 2, p. 46). Iure Suarez scribebat: « Negando Virgini hoc privile­
gium, enervatur omnis ratio affirmandi quodlibet aliud simile » (1. c., coi. 475).
 RATIONES THEOLOGICAE PRO IM M . CONC. 85

e) Ratione dejectus maioris boni requisiti pro permissione lapsus. « N am , D eus

non perm ittit lapsum in culpam , nisi propter m aius aliquod bonum , ut tradit
D ionysius cap. 4, D e divin, nom ., et Augustinus in Enchiridio, et per se constat
ex bonitate D ei: sed perm ittere in V irgin e hunc lapsum, in B. V irgin e non solum
non affert maius aliquod bonum , sed etiam im pediret m ulta, et perfectissim a
bona, quae in praecedentibus rationibus explicata sunt.
Dicetur forte: Propter humilitatem Virginis permisisset hoc; sed contra, primo quia
illa ratione deberet etiam permitti Virgini, actualiter aliquando peccare, quia est maior
occasio humilitatis, quia habet magis de proprio defectu voluntario: deinde cum humi­
litas oriri possit ex experientia culpae, vel ex perfecto lumine supernaturali, et cogni­
tione Dei, et propriae conditionis et naturae; in B. Virgine non ponendus est prior mo­
dus, sed posterior, qui est multo perfectior, qui etiam fuit in Christo Domino, cui opor­
tuit Virginem esse maxime similem» ( S u a r e z , Tractatus theologicus de Immaculata Con­
ceptione B. M . V., apud B o u r a s s é , Summa Aurea, t. 8, coi. 4 7 6 ).

/ ) Ratione immunitatis a peccato veniali. « Si tanta est m aternitatis divinae ex­

cellentia, ut, secundum Patrum et Ecclesiae sensum, B. V irgo in decursu vitae
suae mortalis, num quam debuerit ulla peccati, etiam venialis labe com maculari,
m ulto m agis debuit originali m acula carere, cuius effectus exitior longe evadit,
quam effectus peccati venialis, cum illud privet hominem amicitia D ei, non au­
tem istud» (Card. L é p ic ie r , o. c., p. 1 7 1 ) . E o vel magis quod, iuxta doctrinam
S. A ugustini, inter peccatum originale et actuale est certa et infallibilis connexio.

g) Ratione tituli Reginae Angelorum: « A ngelis aliis peccantibus, bonos a pec­

catis servavit, et fem inam M atrem suam m ox futuram , ab aliorum peccatis exor­
tem servare non valuit? In aeternitate consilii fixum statuit, eam dom inatricem
et reginam fore Angelorum, et nunc inferiorem A ngelis natam et consortium ac­
ceptam esse credemus om nium peccatorum ? » ( E a d m e r u s , D e Conceptione B . M . V.,
P L 159, 307).
C erte incongruum est ut A ngeli undequaque fideles, illi parerent quae ali­
quando, licet per brevissim um instans, angelorum infidelium potestati subiecta
fuisset.

h) Ratione proportionis privilegiorum. Scim us enim ex S. Scriptura Ierem iam

et Ioannem Baptistam in utero matris, antequam nascerentur, sanctificatos fuisse.
Iam vero, B. V irgin is excellentia ad ordinem longe altiorem pertinet quam excel­
lentia utriusque prophetae. Ergo oportuit ut per privilegium altioris ordinis B.
V irgo ante nativitatem sanctificaretur. H oc autem privilegium altioris ordinis
non aliud esse potest quam praeservatio a culpa originali. « Si igitur Ierem ias...
in vulva est sanctificatus, et Ioannes... Spiritus Sancti ex utero M atris repletus,
quis dicere audeat, singulare totius saeculi propitiatorium , ac F ilii D ei om nipo­
tentis dulcissim um reclinatorium , m ox in suae conceptionis exordio Spiritus
Sancti gratiae illustratione destitutum? » ( E a d m e r u s o . c ., c . 305).
86 RATIONES THEOLOGICAE PRO IM M . CONC.

i) Ratione immunitatis ab effectibus peccati originalis. B. V irgo enim praeser­

vata est ab illis om nibus consequentiis peccati originalis quae in dedecus vergunt
et quibus F iliu s eius subiacere noluit. In ipsa enim nullus carnis stimulus; nulla
vel levissim a culpa semideliberata; m aternitas eius sine dolore fuit, corpus eius
absque corruptione sepulcri, et om nium coronidis instar, M aria, m ater effecta
est absque detrim ento virginitatis. Iam vero, haec omnia privilegia proprias radi­
ces in privilegio Im m aculatae Conceptionis habent, quorum veluti com plem en­
tu m apparet. Etenim , stim ulus carnis, com m unis peccandi fragilitas, dolores
m aternitatis, corruptio sepulchri sequelae sunt peccati originalis; si ergo in B. V ir ­
gine non inveniuntur, evidens est quod neque eorum causa, i. e. originale pecca­
tum , in ipsa inveniri debebat. Si illam a putredine corporis liberavit, quanto
magis a putredine animae illam liberare debebat?... D eiparae virginitas certe ex
im m aculata conceptione non profluit; attamen illam valide confirmat. A d hoc
enim ut digna M ater D ei esset, V irgo nedum corpore sed etiam et praesertim
anima esse debebat. Sed virginitas animae, quando est perfecta, im m unitatem a
qualibet peccati m acula postulat. Iam vero, si D eus, om nibus naturae legibus
derogavit ad hoc u t M ater eius virginitatem corporis intactam servaret, a fortiori
legibus iustitiae derogare debuit ad hoc ut M ater eius virginitatem animae ser­
varet, quae pro M atre et etiam pro seipso maioris gloriae est. E o vel magis quod
virginitas animae, principium et custos virginitatis corporis esse debebat.

I) Ratione comparationis cum aliis. Conveniens est ut, quod aliis (i. e. servis)
concessum est, Deiparae (i. e. Reginae) non negetur. A tq u i alii etiam creati fue­
runt cum iustitia originali (e. g. A dam , Eva, Angeli). E rgo et B. V irgo. Etenim ,
« non m inus fuit digna creari cum iustitia originali, quam fuerit A d am dignus
creari cum ipsa iustitia originali » ( O p i m o O . S. M ., Comm. in Libros Sent., p. i i ) .
Im o, a fortiori, eo quia longe maior est M atris D ei sanctitas, inde ab eius con­
ceptione, quam sanctitas cuiuscum que, etiam suprem i, inter Angelos.

m) Ratione comparationis cum Ecclesia. B. V irgo a S S . Patribus et ab ipsa

L itu rgia Ecclesiae com paratur, ob evidentissim am analogiam quae inter utram ­
que deprehenditur. A tq u i Ecclesia ob specialem dilectionem Christi est semper
« Sancta et im m aculata » (Ephes., 5, 27). E rgo et B. V irgo, semper, inde a sua
conceptione, sancta et im m aculata esse debuit.

II. Conveniens fuit ex parte Generis humani:

a) Ratione gloriae generis humani: « M u ltu m enim spectat ad hom inum glo­
riam , et quasi ad com plem entum beneficiorum D ei, ut sit non solum aliqua h u ­
mana natura in Christo, sed etiam aliqua persona creata humana in B. V irgin e
perpetuo innocens, et num quam captiva daemonis; quod etiam suo m odo per­
tinet quasi ad com plem entum gloriae regni beatorum , tum ob dignitatem R e­
ginae, tum etiam ut in illo regno splendeant omnia genera gratiarum et m iseri­
 RATIONES THEOLOGICAE PRO IM M . CONC. 87

cordiarum D e i » ( S u a k e z , Tractatus Theologicus de Immaculata Conceptione B .

M . V ., apud B o u r a s s é , Summa Aurea, t. 8, coi. 476). Insuper gloria M atris in
filios redundat, im o in totam humanam fam iliam , et ideo V irgin i im maculatae
vere dicere possumus: « T u honorificentia populi nostri».

b) Ratione utilitatis pro genere humano. E x hoc enim privilegio, genus hum a­
num suae dignitatis sensum rursus accipere potest, prom otis etiam .undequaque
iis quae ad hom inis perfectionem in religiosa civilique cultura pertinent (cfr A n i-
v i t t i , D ei vantaggi che il culto dell'Immacolata Concezione ha recato alla scienza,
alla letteratura, all'arte, alla civiltà, Rom a, 1848).
Ergo decuit et quidem m ultipliciter, quod D eus B. V irginem a peccato origi­
nali praeservaverit. A g itu r vero non de sim plici convenientia, id est de conve­
nientia rei factae, sed de convenientia rei faciendae cuius oppositum inconveniens
fuisset. E xc.m us T izzan i, qui definitioni dogm aticae Im m aculatae Conceptionis
contrarius erat, scribere non dubitavit: « G li argom enti teologici ossia di congruen­
za sono per m e tali e tanti da persuaderm i essere stata veram ente M aria conce­
pita senza peccato originale» (cfr S a r d i , o . c ., voi. 1, p. 713).
Si ergo D eus p o t u i t B. V irgin em a labe peccati originalis praeservare; si d e ­
c u i t ut hoc faceret; Ergo — concludere possum us — f e c i t . V ere igitur « Signum
m agnum apparuit in caelo: M u lier am icta sole et luna sub pedibus eius et in ca­
p ite eius corona stellarum duodecim » (A poc., 12, 1). B. V irgo est amicta sole,
quia luce gratiae seu luce F ilii sui, solis aeterni et indeficientis undequaque per­
fusa. Consequenter B. V irgo habet lunam sub pedibus eius, quia iugiter qualibet
m acula caruit et ideo iugiter lunam calcavit quae em blem a est candoris instabilis
et cum m acula m ixti. Est in capite eius corona stellarum duodecim quia ipsa, fu l­
goribus solis i. e. gratiae iugiter perfusa et ideo qualibet peccati m acula iugiter
carens, om nium sanctorum agm inibus ex duodecim tribubus spiritualis Israel
congregatis, ut regina praesidet. H oc autem signum , vere m agnum , in coelo E c ­
clesiae fulgidior apparuit cum singulare V irgin is privilegium solem ni oraculo
proclam atum est, quod oraculum B. V irgo m irabiliter confirm are dignata est cum
S. Bernardinae Soubirous ad rupem M assabielle apparens, respondit: «Je suis
l ’immaculée Conceptioni ». D efinitio caeli definitionem terrae confirmabat.
 88 D E B ITU M PECCATI ORIGINALIS

A P P E N D IX

D E P O S IT IO N E B. M . V IR G IN IS C O R A M LEGE
PECCATI O R IG IN A L IS

B I B L I O G R A P H I A : A n o n . , La Bienheureuse Vierge était elle comprise dans le

décret qui nous rendait solidaires du péché d ’Adam? in Ami du Clergé, 40 (1923) 429;
E v a r i s t o d e l a V i r g e n d e l C a r m e n , Sobre el débito del pecado original en Maria, in
Estudios Marianos, 5 (1946) 293-308.; L e B a c h e l e t , in Dict. Théol. Cath., t. 7, coll.
1156-1160; I a n s s e n s L . , O. S. B ., De Deo-Homine, 2, pp. 34-40; N a u l a e r t s I ., A n fu it
in.B. M . Virgine debitum contrahendi peccatum originale}, in Vie Diocés., 15 (1926) 584-586;
O c e r i n J a u r e g u i B., O. F. M ., Exención del débito y del «fomes peccati» en la V -
Maria, in Verdad y Vida, 5 (1947) 419-451; P e s c h C u., Praelectiones Dogmaticae, 3,
nn. 297-299; V a n H o v e ., in Manale Dagen van Tongerloo, 7 (1937), pp. 75-87, ubi
ampla bibliographia invenitur — Alia scripta in decursu tractationis laudantur.

1) Tractationis ratio. O m nes norunt A dam , ob praecepti divini transgressio­

nem, peccatum gravissim um superbiae com misisse quod ad om ne genus hum a­
num transm isit per generationem id est per viam originis ab ipso, per virtutem
instrum entalem seminis. In G en. enim (2, 16, 17) clare refertur sive praeceptum
divinum eiusque sanctio: « Praecepitque ei dicens: ex om ni ligno paradisi com ede.
D e ligno autem scientiae boni et mali ne comedas; in quocum que enim die com e­
deris ex eo, m orte m orieris »; sive transgressio praecepti: « M ulier... tulit de fructu
... et com edit, deditque viro suo qui com edit » (G en ., 2, 17, 3, 16).
O b hanc transgressionem praecepti divini omnes homines, ratione solidarie-
tatis cum Adam o, capite naturae, in A d am peccaverunt et in Adam m oriuntur
(Rom ., 5, 12-19).
E xistit ergo lex contrahendi peccatum originale ex parte descendentium ex
A d am per viam generationis. Iure quaeritur, igitur, quom odo se habeat B. V irgo
relate ad hanc legem , utrum nem pe sit in ipsa inclusa vel exclusa.

2) Tractationis momentum ex hoc patet quod ex huius quaestionis solutione

sive dignitas D eiparae sive Im m aculatae C onceptionis cum universalitate re­
dem ptionis conciliatio dependet.
 D EBITU M PECCATI ORIGINALIS 89

3) Quid et quotuplex sit debitum peccati. Debitum peccati (quod contrapo­

nitur actui peccati) definiri potest: ratio necessariae traductionis peccati originalis
in A dae posteris existens, ob eorum originem , per seminalem rationem, ab ipso.
D ebitum vero distingui solet in proximum et 1emotum, secundum quod po­
natur B. V irginem inclusam fuisse (debitum proxim um ) vel exclusam fuisse (de­
bitum rem otum) ab ipsa lege contrahendi peccatum originale, intuitu m erito­
rum Christi Redem ptoris.
Si ergo D eus inclusisset B. Virginem in lege qua statuit ut, Adam o peccante,
omnes posteri eius (per seminalem rationem ab ipso procedentes) iustitia origi­
nali privarentur, tunc B. V irgo non solum incurrisset debitum rem otum ratio­
ne humanae naturae ab A d am derivatae per naturalem generationem , sed etiam
ratione suae personae in illa lege inclusae.
Si vero D eus exclusisset B. V irginem ab ipsa lege contrahendi peccatum o ri­
ginale, tunc habuisset tantum m odo debitum remotum contrahendi peccatum ori­
ginale, id est, solum m odo ratione humanae naturae ab A dam (ob redem ptionem
hom inum ) derivatae. In hoc casu A d am gratiam amisisset pro om nibus suis po­
steris, non vero pro B. Virgine, quae speciali privilegio, intuitu m eritorum C h ri­
sti ei collato, a tali lege com m uni excepta fuit.
Posito vero debito proximo, et ideo posita inclusione V irgin is in lege contra­
hendi peccatum , B. V irgo exclusa tantum fuisset ab applicatione legis. In hoc
casu, ergo, Adam , suo peccato, amisisset gratiam etiam pro B. V irgin e, quae ta­
men, in ipso instanti unionis animae cum corpore, speciali D ei privilegio, intuitu
m eritorum Christi collato, a m acula peccati incurrenda praeservata fuit.
O biectum directum, igitur, decreti divini, iuxta assertores debiti remoti, fuisset
exemptio ab ipso decreto et ideo ab ipso debito proxim o incurrendi peccatum ori­
ginale; iuxta vero assertores debiti proximi, fuisset exemptio ab applicatione de­
creti seu ab ipso peccato originali proprie dicto.
H inc, debitum remotum appellari potest, et de facto appellatum est debitum
. conditionatum, in potentia, debitum debiti (peccandi); dum e contra debitum pro­
ximum appellari potest et de facto appellatum est debitum absolutum, in actu,
debitum peccati. 1

1 Praestat term in o s istos u lteriu s exp licare, ad p len io rem qu aestion is in telligen tiam .
D e b itu m r e m o t u m , ita ap pellatu r, quia ex ipso rem ote seu mediate tan tum m odo con tractio
culp ae seq ueretu r; id enim q u od immediate e x d e b ito rem oto seq u itu r, est con tractio debiti
con trah en d i p eccatum , et hoc d eb ito mediante, con tractio ipsius peccati. — A p p e lla tu r etiam :
a) d eb itu m conditionatum, quia ad ip su m conditionate tan tum m odo (n on v ero absolute) seq u e­
retu r p eccatu m , id est, si fu isset in clu sa in ipsa lege transm issionis p eccati origin alis; b) d e b i­
tu m in potentia quia n o n est p ro p rie debitum peccati sed d e b itu m debiti.
D e b itu m vero p r o x i m u m , ita ap pellatu r, quia e x ipso p ro xim e seu immediate seq ueretu r
peccatu m , n isi im p ediatu r. A p p e lla tu r etiam : a) d eb itu m absolutum, qu ia ad ip su m absolute
seq u eretu r p eccatum , ob in clu sio n em in lege tran sm ission is p eccati; b) d e b itu m in actu, qu ia
e st d e b itu m ipsius peccati, n o n vero d e b itu m debiti.
9° D EBITU M PECCATI ORIGINALIS

4) Theologorum sententiae. 1) Sententia excludens quodlibet debitum. Card.

Petrus Colonna O . F . M ., G alatinus appellatus, opinatus est in Adam et in aliis
Patribus, relictam fuisse particulam carnis quae pura conservata fuisset, et for­
m andis corporibus Christi eiusque SS . M atris destinata (De arcanis catholicae
1veritatis, 1. 7, Ortona, 1518). A t «vana haec et omnino fabulosa» theoria, prout
illam appellat Catharinus (Disputatio pro veritate immaculatae conceptionis B .
V. M ., Senis, 1532, 1. 1, p. 14 2 )1 rabbinicae originis, excluderet omnino quodlibet
debitum , sive proxim um sive rem otum, contrahendi peccatum originale, et ideo
etiam quem libet Redem ptionis influxum.
E xcluderetur pariter quodlibet debitum in sententia de praedestinatione abso­
luta D eiparae antecedenter ad praevisionem lapsus prim i hominis et simul
absque ulla relatione cum conditione parentum a quibus ortum acceptura esset.-
H anc sententiam tenùit A m brosius Catharinus O. P. (Annotationes in com­
mentaria Caietani, L u gd u n i 1 1 4 3 , 2 9 0 ; D e casu hominis et peccato originali, Opu­
scula, L u gd u n i 1 5 4 2 , 1 9 3 ) , Ioseph A nglés, O . F . M . (In I I I Sent. par. 2, dist. 3 1 ,
q. 1 , A pp. 6 ), F r a n c i s c u s H errera, O. F . M . (Relectio 3 in Scotum, 1. 2 , Sent.,
disp. 2 4 , q. 9 ), P. D id a cu s M u r i l l o , O . F. M . (Vida y Excelencias de la Madre
de Dios, I, Lerida, 1 9 1 6 , pp. 5 0 - 5 9 ) . Saeculo vero x v n , anno 1 6 1 5 F r . Ioannes
Soria O . F. M . et Fr. Franciscus Fresno O. F. M ., in Conventu T cletan o , in
publica quadam disputatione, sibi quaestionem proposuerunt: « U tru m V irgo
D eipara contraxerit debitum incurrendi peccatum originali ». E t responsio fuit:
« C onclusio est negativa » (cfr F r a n c i s c u s del C a s tillo V elasco , D e Incarna­
tione Verbi Domini et Praeservatione Virginis M ariae ab originali, Antw erpiae,
1 6 4 1 , 5 2 5 s.). A t ambo delati fuerunt T ribu n ali Inquisitionis Toletanae. A uditis
T h eo logis praecipuarum U niversitatum H ispaniae (A lcalâ, Salamanca, C o r­
doba, Sevilla et Granada) adunatum fuit Suprem um T ribu n al Inquisitionis M a ­
triti die 2 2 ianuarii 1 6 1 6 , praeside Archiepiscopo Toletano Bernardo Rojas, et

1 E n verba G ala tin i: « Q u od M a te r M essiae n on fu e rit in peccato origin ali con cipien da;
e t quod ipsa fu it ante p eccatum A d a e secun du m materiam creata, et caro ipsius sem per ab om ni
m acula p eccati praeservata. A d qu oru m d eclaratio n em n otan du m est, q u od o p in io q u o ru m ­
dam veteru m iu daeoru m fu it, M atrem M essiae n o n solu m in m ente D e i ab in itio et ante saecula
creatam fuisse, u t paulo su p eriu s d ictu m est; v eru m etiam materiam eius in materia A d a e fuisse
p ro d u ctam , ip sam q ue glo rio sam M essiae M a tre m prin cip alem extitisse causam c u r eius am ore
(u t d ictu m est) m u n d u s creatu s sit. N a m cu m D e u s A d a m plasm aret, fecit quasi massam, ex
cuiu s parte n o b ilio ri accep it intem eratae M a tris M essiae materiam... quae postea em anavit ad
S eth ; d ein d e, ad E n o s; d ein d e, succedan eo o rdin e, ad reliqu os, u squ e ad S . Ioach im . E x hac
d em u m v irtu te B eatissim a M a te r M essiae form ata fu it... E x qu a q u id em op in io n e aperte co n ­
c lu d itu r carn em gloriosae M a tris M essiae n o n fuisse p eccato o rigin ali in fectam , sed p u rissi­
m am a D iv in a P rov id en tia praeservatam . Q u ocirca n ec anim a eius hu iu sm o d i p eccatu m in
con cep tio n e con tractura fu it ».
E x hac o p in io n e G ala tin i, d esum psit p ro cu l d u b io R o sm in i su am d o ctrin am circa Im m a ­
cu la ta m C on cep tio n e m . (P rop . 34 in te r 40 p ro positio n es dam natas a S . O ffic io a. 1887).
 D EBITU M PECCATI ORIGINALIS 91

ita decretum est: « Propter quod suprem um Inquisitionis tribunal definit p ro ­

positionem hanc defendi posse: Q uod B. V irgo M aria etiam nec in prim is paren­
tibus fuit obnoxia peccato originali » (cfr Io an n es P e r lin u s , Apologia Schola­
stica sive controversia Theologica pro magnae M atris ab originali debito immuni­
tate, L ugdun i, 1630, 117). C irca idem tem pus etiam in Conventu M inoritico loci
A lcalâ de Henares, disputatio quaedam locum habuit, dirigente P. A ntonio de
Velasco O . F. M ., in qua H enricus Villegas, A lbornoz et A loysius M ontesino
im m unitatem Deiparae a quolibet debito peccati originalis defenderunt (cfr
F r a n c isc u s d e l C a s t i l l o , 1. c.). Post sententiam Suprem i T ribu n alis Inquisi­
tionis, « plures... in hanc sententiam sponte discesserunt » ( S a la z a r F. Q. d e ,
Pro Immaculata Deiparae Virginis Conceptione defensio, Com pluti, 1618, c. 24,
n. 1, p. 152). Iuxta D e V ega « M aior T heologorum pars apud Hispanos vel in
lecturis privatis vel publicis vel libris editis, docet, Virginem M atrem a peccati
originalis debito fuisse im munem: quam partem propugnant et exornant D octo-
res, praecipue post decretum suprem ae Inquisitionis, quod ab omni censura lib e­
rat opinionem exim entem Deiparam a tali debito» ( Theologia M ariana..., L u g ­
duni, 1653, 183). Salvator M ontalbanus, O . M . C ap., a Catharino usque ad N ie-
rem berg, 62 scriptores num erat qui sententiam hanc defenderunt (Opus theolo­
gicum tribus distinctum tomis in quibus efficacissime ostenditur Immaculatam D ei
Genitricem... fuisse prorsus immunem ab omni debito, Panorm i, 1723, II, 72-77).
Eusebius N ierem berg, vero, 50 scriptores num erat (D e concordia debiti peccati
negati in Deipara cum gratia redemptionis, Opera parthenica, opus X , L ugdun i,
1659, 426 s.).
N ostris diebus sententiam de im m unitate D eiparae a quolibet debito de­
fenderunt P. Bernardinus a S. Ioanne Rotundo O. F. M . Cap. (in op. S . Lauren­
tius a Brundusio et Immaculata Conceptio, Isola del L iri, 1939, pp. 84-147) nec
non P. Bernardinus O cerin Jâuregui, O . F. M ., (art. cit.), qui im m unitatem a
quolibet debito cum exclusione a lege incurrendi peccatum originale identificare
videtur, ita ut qui tenent B. Virginem habuisse tantum m odo debitum remotum
incurrendi peccatum originale, illis om nino aequentur qui quodlibet debitum ab
eadem excludunt. H aec autem confusio omnino reprobanda videtur. Aliquod
enim debitum peccati in B. Virgine adm itti om nino debet, cum D eus ab aeterno
decreverit B. Virginem orituram esse, m odo om nibus com m uni, ex stirpe pecca­
trice Adae. V i huius originis, debuisset, et Ipsa, peccatum originale incurrere.
Q uia tamen B. V irgo futura erat D ei M ater ac Eius Socia in opere redemptionis,
D eus illam a lege peccati (in qua includi debuisset) exclusit, intuitu m eritorum
Filii sui Redem ptoris. N egato quolibet debito incurrendi peccatum originale,
negatur etiam necessitas redem ptionis ex parte V irginis. Redem ptio enim prae-
servativa bene intelligitur pro im m unitate a contractione culpae originalis, m i­
nim e vero pro im m unitate ab ipso debito contrahendi peccatum originale, quod
debitum supponitur omnino. Inutilis enim evadit redem ptio pro illo qui nullo
 92 D EBITU M PECCATI ORIGINALIS

m odo redim i indiget, cum nullo m odo sit servituti obnoxius, neque re neque
debito. - Si D eus B. Virginem im m unem a quolibet peccati debito voluisset,
illam virginali m odo ab Adam descensuram decrevisset: quod non fecit.
Potest igitur quis sese abstinere a determ inatione debiti, utrum nem pe sit
proxim um vel rem otum, sed nullim ode quis sese abstinere potest a ponendo in
B. V irgine, saltem generice, debitum peccati. Post Bullam Ineffabilis Deus sen­
tentia quodlibet debitum peccati excludens erronea vid etu r.
Sententia de im m unitate D eiparae a quolibet debito peccati originalis est
logica sequela illogicae praedestinationis absolutae Deiparae a Scotistis propu­
gnatae. D ixi: illogicae, eo quod quamvis ultra fateamur praedestinationem D e i­
parae (sicut et Christi) independentem fuisse a praevisione et perm issione pec­
cati, cogim ur tamen adm ittere in praesenti ordine (qui unus om nino est) cum
praevisione et permissione peccati connexam esse: ad quod Scotistae attendere
non videntur.
Iure igitur de sententia quodlibet debitum excludens scripsit A egidiu s a
Praesentatione: « Ego non solum cum Bellarm ino existim o non esse tutum in
fide... sed addo esse errorem in fide » (o. c., 1. 2, q. 3, a. 5).
A dm ittendum igitur est debitum aliquod contrahendi peccatum ex parte
B. Virginis. A t quodnam debitum}... Quaestio haec de natura debiti, pertractari
coepit saeculo xvi, cum proposita fuit distinctio inter debitum proximum et debi­
tum remotum, iuxta sensum a nobis iam expositum .

2) Sententia asserens debitum p r o x i m u m seu absolutum. Iuxta hanc senten­

tiam, B. V irgo inclusa fuisset in ipsa lege generali contrahendi peccatum originale.
B. V irgo igitur contrahere debuisset peccatum non solum ratione naturae seu
ratione propagationis com m unis ex Adam , sed etiam ratione personae, ita ut ha­
buisset debitum non solum naturale sed etiam personale contrahendi peccatum .
(in De amissione gratiae et statu peccati, 1. 4, c. 16),
I ta S . R o b e r t u s B e l l a r m i n u s
V asq u ez (in III p., t. 2, disp. 115), S u a r e z (De vitiis et peccatis, disp. 9, sect. 4, n. 10 sq.,
ed. Vives, t. 4, p. 614), G r e g o r iu s d e V a l e n t i a (Commentar, theolog., Lugduni, 1603,
t. 4, disp. 2, q. 1; cfr t. 2, § 3, coi. 428), A e g i d i u s a P r a e s e n t a t io n e C). S . A . (De imma­
culata beatae Virginis conceptione ab omni originali peccato immuni, Coimbriae, 1617,
1. 2), A n t o n i u s C o r d u b e n s is , O . F. M ., (Quaestionarium theologicum, q. 44, conci. 5,
Venetiis 1604, 353-355), I o a n n e s d e O v a n d o , O . F. M . (Commentarii in l. I I I
Sent. Subi. Doct. Duns Scoti, Valentiae, 1597, 129), P h i l i p p u s a S S . T r i n i t a t e O . C .
(Maria sicut aurora consurgens, Lugduni, 1667, disp. 5), S a l m a n t i c e n s e s (Collegii Sal-
manticensis cursus theologicus, tract. 13, disp. 15, ed. Palmé, t. 8., p. 85) et recentiores
q u a m p lu r e s , inter q u o s D e l P r a d o (Divus Thomas et Bulla Ineffabilis, passim), P e s c h
(Praelectiones dogmaticae, 3, nn. 297-299), V a n d e r M e e r s c h (Collationes Brugenses,
1906, p p . 426-429) e tc .
3) Sententia asseretis debitum remotum seu conditionatum. Iuxta hanc senten­
tiam, B. V irgo fuisset exclusa ab ipsa lege generali contrahendi peccatum origi-
 D E B ITU M PECCATI ORIGINALIS 93

naie, attamen, ratione naturae seu ratione propagationis com m unis ex A dam , in
lege illa debuisset includi: ex quo oritur debitum, cuius obiectum directum est in­
clusio in illa lege, obiectum vero indirectum (remotum , conditionatum ) est pecca­
tum ipsum.

I t a A . S a l m e r o n S . I ., (Disputationum in Epist. ad Roman., 1. 2, d is p . 4 5 , C o lo n ia e ,

160 4, t. 13 , p . 4 4 4 ), C a r d . D e L u g o (De mysterio Incarnationis, d is p . 7 , se c t. 3 e t 4 ) q u i
d ic it: « h o c te m p o r e a p lu r ib u s re c e p ta e s t », I o a n n e s B a p t . L e z a n a O . C . (Liber apo­
logetica pro immaculata Virginis Mariae conceptione, ubi non modo caruisse peccato origi­
nali, sed neque in Adamo peccasse, nec debitum proximum originalis habuisse defenditur,
M a d r id , 1 6 1 6 ), F e r d i n a n d u s S a l a z a r , S . I . (Pro immacidata Deiparae Virginis conceptione
defensio, A lc a là , 1 6 1 8 , c . s q .), I o a n n e s P e r l i n , S . I . (Apologia Scholastica, sive contro­
versia theologica pro magnae Matris ab originali debito immunitate, L u g d u n i, 163 0 ), A d a m
B u r g h a b e r , S . I ., (Immunitas B . Virginis M . ab ipso etiam originalis labis contrahendae
debito, L u c e r n a e , 16 5 2 ), C h r . d e V e g a , S . I . (Theologia Mariana, L u g d u n i, 16 5 3 , p a i. 5),
P . M a r c u s S t r u g l O . S . M . , Theologia universa, t. 1 , p . 5 5 2 - 5 5 7 ) e tc . I n t e r re c e n tio r e s
n o ta tu d ig n i s u n t L a u r e n t i u s I a n s s e n s O . S . B . (De Deo-Homine, 2, p p . 3 4 -4 0 ), e t
C a m p a n a (Maria nel dogma, e d . 4 , 19 3 6 , p . 389).

4) Sententia asserens debitum simpliciter. Card. L é pic ier O . S. M . quem se­

quitur P. H u g o n O . P. (De Verbo Incarnato, p. 435, Parisiis 1920), putat distin­
ctionem inter debitum proxim um et rem otum potius confusionem inducere, et
ideo eliminandam esse (o. c., p. 1 3 4 ) .1

5) Sententiarum discussio. P r i m a s e n t e n t i a (i. e. sententia Card. Galatini

excludens in B. Virgine quodlibet debitum contrahendi peccatum originale, com ­
poni nequit cum universalitate redemptionis Christi seu cum doctrina certa se­
cundum quam etiam B. V irgo fuit a F ilio redempta.

Q u a r ta s e n t e n t ia (i. e. Card. L é p ic ie r ) de debito simpliciter, non videtur

bene probata. H oc enim modo Card. Lépicier illam probare conatur: « Quapro­
pter minus recta, confusionem inducens, et consequenter eliminanda est illa di­
stinctio duplicis debiti in Beata Virgine, remoti scilicet et proximi, quatenus istud
ex ipsa generationis lege, illud vero ex D ei voluntate oriatur: non enim poterat
seminalis generatio peccatum originale citra* D ei ordinationem inducere: unde
et generaliter non est distinguendum in effectu id quod est causae primae ab eo
quod est causae secundae » (1. c., p. 134).
A t anim adverti potest, quod fundam entum distinctionis inter debitum pro­
xim um et rem otum , non invenitur proprie in ratione ab Em . A uctore assignata

1 H u ic sen ten tiae accedere v id e tu r etiam cl. P . B a l i o , O . F . M . in O p . D e debito peccati

originalis in B . Virgine M aria. In vestigatio n es de d o ctrin a qu am ten u it Ioannes D u n s S cotus.
R om ae 1941 (extractu m e x Antonianum , 1941, pp. 205-252, 317 -3 7 2 ). C fr recensio nostra in
M arianum , 4 (2942) 146 s.
94 D EBITU M PECCATI ORIGINALIS

sed in inclusione, vel m inus, B. V irgin is in ipsa lege contractionis peccati o rigi­
nalis, prout supra fuse exposuim us. Confusio vero reapse deest.
Rem anent, igitur, s e c u n d a e t t e r t i a s e n t e n t i a de debito proximo et remoto.
U traque haec sententia com poni potest sive cum universalitate redem ptionis
sive cum dignitate Deiparae.
a) U traque com poni potest cum dogmate universalitatis redemptionis, postu­
lantis quod B. V irgo vere redempta sit per Christum : quod in utraque sententia
conceditur. Etenim , sententia de debito proxim o exem ptionem ab ipsa lege tr i­
buit pariter m eritis Christi. 1
b) U traque sententia com poni potest plus m inusve cum dignitate Deiparae,
quia utraque, de facto, nullam m aculam ponit in ipsa. Sententia enim de debito
remoto, non solum m odo excludit peccatum proprie dictum in persona V irginis,
sed etiam id omne quod illud appellare vel requirere videretur.
Sententia vero de debito proximo, si bene intelligatur iuxta doctrinam D ivi
T h om ae et Anseim i de A dam o capite physico naturae in ordine supernaturali,
dignitati Deiparae non detrahit hoc sensu quod nullam im portet personalem
maculam. T a le enim debitum , licet proxim um , in M ariam cadit m odo abstracto
et incom pleto consideratam, id est, in suis relationibus cum A dam , capite generis
humani, iuxta illud S. Anseim i: « In Adam o omnes peccavim us quando ille pec­
cavit, non quia tunc peccavim us ipsi, qui nondum eramus, sed quia de illo futuri
eramus, et tun c facta est necessitas ut, cum essemus, peccarem us » (De conceptu
virginali, c. 7, P L 98, 441). 2

1 F aten d u m tam en est sen ten tiam de d eb ito remoto p ro u t a S co tistis defen d itu r, aegre
co m p o n i posse cu m m eritis C h risti Redemptoris. Im m u n itas enim B. V irg in is a culpa origin ali,
n on v id e tu r p ro ced ere ex morte F ilii D ei praevisa, p ro u t d o ce t E cclesia, cu m praecedat— iuxta
S c o tis ta s — p raevision em p eccati A d a e et m ortis C h risti R ed em p toris; C h ristu s, p ro in d e, n o n
posset d ici, p ro p rie lo q u en d o , Redemptor M a tris suae, sed solu m M ediator. E t scim u s quod
om n is R e d e m p to r est M e d ia to r (reconciliation is), sed n on om nis M ed ia to r est pariter R e ­
d e m p tor. « T e r m in u s h u iu s viae — iu re a n im ad vertit D e l Prad o — cuiu s in itiu m est M y s te ­
riu m In carn atio n is ac praedestin atio B eatissim ae V irg in is ad C h risti M atern itatem ante prae­
visionem peccati, necessaria et lo gica d e d u ction e est Im m aculata C o n cep tio B. V irg in is ante
m ortem et p assion em C h risti a D e o decretam et praevisam . Q u od q u id em e x p ro fesso dataque
ex opera rep eritu r trad itu m atque in term in is assertum et d eclaratu m in diversis scrip tis ip so ­
ru m d iscip u lo ru m S ch olae S co tisticae » (o. c., p. 150).
2 N o n ben e tam en , im o m ale sen ten tia de d eb ito proximo com p o n i p otest cu m sententia
de p eccato o rigin ali proposita sive a B illu a rt sive a C ath arin o. B i l l u a r t enim , et p lu res alii
cu m ipso, d o cu it D e u m inclusisse omnes voluntates hominum in voluntate A dae, cu m sit D om in u s
volu n tatu m . A t in hac sen ten tia, p eccatum origin ale esset p eccatum actuale et personae, non
vero habituale et naturae; et id eo vere quis dicere posset: « B . V irg o , in con sp ectu D e i per
plura secula p e ccatrix m ansisset! ». Insuper, n on p ossu n t in clu d i volu n tates n o n d u m existen tes,
et d o m in iu m D e i n u llim od e efficit u t volu n tas n ostra, ipsa repu gn an te, a liq u id v elit.
C a t h a r in u s e t alii cu m ip so, re cu rru n t ad A d a m n o n solu m tam q u am cap u t n aturae sed
etiam tam quam cap u t iuridicum, ratione p acti cuiu sd am positivi a D e o cu m A d a m o in iti. E tiam
 D E B ITU M PECCATI ORIGINALIS 95

Rem anet tam en in sententia de debito proximo, inclusio Deiparae in lege m or­
tis spiritualis, seu vera damnatio ad mortem , quam vis talis damnatio executioni
non mandetur: quod dignitati D eiparae aliquom odo repugnare videtur.

6) Nostra sententia. O m nibus perpensis, putam us sententiam de debito re­

m oto veram esse, non tam en m odo quo a quibusdam Scotistis proposita et vin ­
dicata est.
Ratio enim primaria existentiae Christi et D eiparae, prout iam alibi una cum
cl. P. I. M . Rocca ex p o su im u s,1 alia non est quam libera D ei electio praesentis
ordinis cum om nibus quae in eo continentur (i. e., cum Christo, cum V irgin e
eius M atre, cum peccato etc.), quae simul et semel a D ei voluntate decreta sunt.
Sim ul ergo, realiter voluit D eus et Christum M atrem que suam et perm issionem
peccati. Attam en, concedendum est D eum virtualiter prius voluisse C hristum eiusque
M atrem quam perm issionem peccati, ita ut nulla habeatur realis dependentia
Christi a perm issione peccati, sed e contra habeatur realis dependentia peccati
hom inis (in sua permissione) sicut et om nium aliarum rerum a Christo.
B. V irgo, vi suae praedestinationis, prius fuit M ater D ei quam filia Adae\ et in
Adam o nullimode peccavit. 2
C u m simul ergo a D eo ab aeterno volita sint et perm issio culpae originalis et
existentia Christi eiusque S S . M atris, bene intelligitur quom odo futura M ater
D ei a lege ipsa incurrendi peccatum exclusa fuerit ex praevisis meritis Redempto­
ris: quod non habetur, u t vidim us, in sententia Scotistarum .
C u m insuper Beatissima V irgo, vi suae singularissimae praedestinationis ad
m aternitatem divinam , ordinem a se constituat, ab ordine omnium aliarum crea­
turarum omnino distinctum , et tantum m odo ratione naturae humanae ab A dam
derivatae cum aliis hom inibus conveniat, sequitur quod ratione tantum naturae,
non vero ratione personae, debitum peccati originalis contraxerit et redem ptione
Christi indiguerit; sed debitum ratione naturae contractum , est, prout omnes
concedunt, debitum remotum, ergo B. V irgo, tantum m odo debitum remotum con­
traxit.
N ec dicatur debitum peccati originalis, si non est personale, esse mere chi-
m e ric u m .1 D ebitu m enim ratione naturae seu descendentiae Adam iticae con-

haec sententia cu m dign itate D eiparae co m p o n i n on p otest, eo quod aliquo m odo B. V ir g o

in A da m , n on ratione naturae et in abstracto, sed ratione personae et in co n creto peccasset. P ro p -
terea C ath arin u s e t alii B. V irg in e m a debito exim un t.
1 C fr M ariologia, t. 2, pp. 19-42.
2 N o b is o b iici possent verb a A p o sto li: « in quo (A d am ) omnes p eccaveru n t» (R om . 5, 12 .
A t verba ista p rorsus con trariu m osten derent; aperte enim dem on stran t B. V irg in em in m u hi-
tudine hominum n on com p reh en d i, et ideo ab ipsa hominum multitudine separandam esse, ordi-
nemque a se con stitu ere, iu xta illu d S . A lb e rti M a g n i: « N o n cad it (B . V irg o ) in n um erum cum
aliis, quia non est una de omnibus, sed una supra omnes » (M a ria le, 90).
96 IM M U N IT A S A FOM ITE

tractum est verum debitum . Sic, e. g., si paterfamilias, ob malam rei fam iliaris
adm inistrationem , debitum contrahit, huiusm odi debitum contrahitur etiam
realiter a filiis eius, non iam ratione personae (quia eorum voluntas prorsus abfuit)
sed tantum m odo ratione o’ ginis seu descendentiae a tali patre. Idem pariter de
B. V irgin e videtur esse dicendum relate ad debitum peccati originalis.
Iure igitur applicare possum us Reginae nostrae verba illa Assueri ad Esther:
« Non enim pro te, sed pro cmnibus haec lex constituta est » (Esther, 15, 13).

A rt. 2 - D E I M M U N I T A T E B . M . V. A F O M I T E P E C C A T I *

St. Q. - 1) Quid et quotuplex sit fomes peccati.

Poenalitates seu consequentiae peccati originalis variae fuerunt, videlicet,
concupiscentia seu fom es peccati, dolor, m ors et ignorantia. Praecipua tamen,
inter poenali tes istas, est fom es concupiscentiae qui, statim post protoparentum
peccatum , velut flumen, rupto vallo, erupit... Est praecipua quia fomes, maiori
proclivitate quam aliae poenalitates, in peccatum inclinat.
Fom es concupiscentiae nihil aliud est quam rebellio appetitus sensitivi, seu
virium inferiorum hominis, contra rationalem appetitum seu rationem. V ocatur
etiam concupiscentia seu tendentia vel desiderium in bonum sensibile contra
vel ante im perium rationis. T en dentia haec est quid hom ini naturale, eo quod
vires istae inferiores sunt caecae et necessario, in praesentia proprii obiecti sen­
sibilis, sive boni sive m ali, agunt, ante vel contra im perium rationis. C u m ergo
fom es sit quid homini naturale, sequitur quod extitisset in hom ine etiam in statu
naturae purae. Attam en, in modo fom es excedit inclinationem naturae purae, et
ideo m inim e rationalem creaturam decet. 3 In statu tam en praesenti naturae
lapsae per peccatum originale, fom es concupiscentiae nedum quoad m odum sed
etiam quoad existentiam, est poenalitas peccati originalis et veluti m ateriale pec­
cati originalis constituit. In peccato enim originali distingui potest aliquid ma­
teriale et aliquid formale. Prim um in defectu originalis iustitiae consistit, seu in
dissolutione debitae subiectionis partis superioris (i. e. rationis) ad D eum . A lte ­
rum vero consistit in defectu subiectionis appetitus seu virium inferiorum rationi.
Secundum ex prim o sequitur: sublata enim (per defectum originalis iustitiae)
debita subiectione appetitus superioris seu rationis ad D eum , sublata etiam fuit,

1 C fr Estudios M arianos, 5 (1946) 109.

2 C fr A . V a n H o v e , D e immunitate B . M . Virginis a concupiscentia, in Collectanea M ech li-
niensia, 14 (1940), 36-42.
3 Q u ap ro p ter fom es vald e d iffert sive a dolore sive a m orte, quae p er se n o n in clin a n t ad
p eccatu m et legem naturae purae sibi relictae m in u s exced u n t. C o n seq u en ter d o lo r et m ors
assu m i possu n t ab illo q u i est im m un is a p eccato origin ali qu in assum entis d ig n itati noceant;
in h oc casu tam en , d o lo r et m ors n o n e ru n t form aliter poenalitates.
 IM M U N IT A S A FOM ITE 97

tam quam poena, praeternaturalis et gratuita subiectio appetitus inferioris rationi

(cfr I, II, q. 82, a. 3). P er baptism um restituitur iustitia originalis quantum ad
prim um , non vero quantum ad secundum , i. e. quantum ad fom item qui, u t ait
Conc. T r id . (Sess. 5, c. 5) in renatis remanet ad agonem, et eatenus vocatur pec­
catum (Rom ., 7, 27) quatenus ex peccato est et ad peccatum inclinat. Renati ergo,
concupiscentiae m otibus possunt quidem non consentire, at illos non sentire
seu carere, m inim e possunt.
Fom es dupliciter distingui potest: in actu primo et in actu secundo. Primus
nihil aliud est nisi habitualis concupiscentiae m otus seu habitus producens pro-
nitatem ad m alum et difficultatem ad bonum . Fom es in actu prim o potest ligari
vel extingui: ligatur quando im peditur ne prodeat in actus rationi contrarios, re­
m anente tam en proclivitate facultatis ad ipsos; extinguitur vero quando tollitur
ipsa proclivitas facultatis ad actus rationi contrarios. Secundus vero est actualis
concupiscentiae m otus in obiectum sensibile malum . M otu s actualis concupi­
scentiae possunt esse a) primo-primi si illos nullus voluntatis consensus sequitur,
et ideo omni prorsus culpa carent; b) secundo-primi si cum im perfecta adverten­
tia et im perfecto consensu fiunt, et sunt venialia peccata; c) secundi seu deliberati
si cum plena advertentia et pleno consensu fiunt, et, in materia gravi, sunt certe
peccata mortalia.

2) Variae sententiae. Q uod in B. V irgin e nullo m odo fuerit fom es in actu

secundo, et ideo quod om nibus pravis concupiscentiae m otibus expers fuerit,
omnes adm ittunt. Pravi enim concupiscentiae m otus sunt effectus peccati ori­
ginalis quia originem ducunt ex ipso et aliquam cum peccato affinitatem habent.
« A ctualis concupiscentia — ait S. D octor — est m otus peccati » (3, q. 27, a. 3).
U nde, cum m otus isti ex peccato originali originem ducant, sequitur in B. V ir ­
gine om nino defuisse. Prim i ergo vitiorum insultus, repentinaeque carnis com ­
m otiones quos omnes, etiam Sancti, patiuntur, in Sanctorum Regina prorsus
abfuerunt. « N um quam eam concupiscientiae fum us attigit, neque verm is v o ­
luptatis laesit » (H esy c h iu s , Homil. I I , de S . Deip., Bibi. P P ., L u g d ., 1677, t. 12,
p. 187). N os vero illos effectus et perturbationes, quam diu in tabernaculo cor­
poris huius habitam us, et fragili carne circum dam ur, m oderari et regere possu­
m us, am putare non possum us » (S. H ie r o n ., Ep. C X X X , ad Demetriad., n. 13,
P L 22, 1118).
A t, quaestio fit inter T heologos de fom ite in actu primo. Veteres quidam
auctores illum adm iserunt. C irca hoc vero triplex sententia distingui potest, vide­
licet: 1) Q uidam (ne quid ad perfectionem virtutis pertinens in V irgin e su b­
traheretur) dixerunt in B. Virgine fom item sublatum fuisse quantum ad id quod
facit pronitatem ad malum, non vero quantum ad id quod facit difficultatem ad
bonum ; 2) A lii vero putaverunt fom item in B. V irgin e sublatum fuisse quantum
ad infectionem seu corruptionem personae (prout scilicet, et im pellit ad m alum
 98 IM M U N IT A S A FOM ITE

et retrahit a bono) non vero quantum ad corruptionem naturae, prout est causa
transm ittendi peccatum in prolem ; 3) A lii tandem, ut S. T h o m as, tenuerunt in
B. V irgin e, in ipsa prim a eius sanctificatione, fom item remansisse quantum ad
essentiam, attamen fuisse ligatum , non quidem per actum rationis, sicut in viris
sanctis (quia Angelicus non adm ittit quod B. V irgo usum rationis in sinu m aterno
habuerit) sed per divinam gratiam et specialem providentiam ; postea vero, quando
scilicet D e i F ilium concepit, fom es in ipsa fuit totaliter sublatus. A ngelicus ergo,
duplicem in B. V irgin e recognoscit purgationem a Spiritu Sancto peractam: « p ri­
m am (quasi praeparatoriam ad Christi conceptionem ) quae non fuit ab aliqua
im puritate culpae vel fom itis, sed m entem eius magis in unum colligens et a
m ultitudine sustollens; nam et angeli purgari dicuntur, in quibus nulla im puritas
invenitur, ut D ionysius dicit (1. 1 D e Eccles. Hierarch., c. 6); aliam vero purga­
tionem operatus est in ea Spiritus Sanctus m ediante conceptione Christi, quae
est Spiritus Sancti opus, et secundum hoc potest dici quod purgavit eam tota­
liter a fom ite » (S. T h ., I I I , q. 27, a. 4, ad 3m). C u m S. T h o m a conveniunt
S. Bonaventura, S. A lbertus M agnus, Richardus a S. Victore, et m aior pars
antiquorum D octorum (vide T e r r i e n , L a M ère de Dieu etc., 1. 6, c. 1, p. 99).
Isti omnes ergo peccaverunt per defectum, parum perfectioni B. Virginis tri­
buendo. Remansisset enim in B. V irgin e intrinseca possibilitas m otuum con­
cupiscentiae.
A lii, e contra, erraverunt per excessum , nim ium , si ita loqui fas sit, B. V ir ­
ginis perfectioni tribuendo. V ega enim posuit carnem B. V irgin is nullo modo
fuisse fom iti obnoxiam , etiam inspecta conceptione tantum m odo activa. E t haec
videtur fuisse etiam sententia S. T h om ae a Villanova scribentis: « N on decebat
sanctuarium D ei, dom um sapientiae, reliquiarium spiritus, urnam mannae cae­
lestis aliquam in se labem habere; propter quod antequam anima illa sanctissima
infunderetur, plene fuit caro illa m undata ab om ni faece et labe; et anima cum
infusa est, nullam habuit ex carne, neque contraxit labem peccati, sicut scriptum
est: f a c t u s e s t i n p a c e l o c u s e i u s , id est dom us divinae Sapientiae sine omni
fom ite peccati formata est » (Conc. 3, De N ativ. Virg., A u g. V in delic., 1757,
coi. 572). H in c ponitur.

Prop.: B . Virgo I. fomite caruit nedum in actu secundo sed etia : \ n actu primo;
II. attamen caro debuisset esse fo m iti obnoxia.

E st propositio hodie theologice certa et apud recentiores theologos com m unis.

Fom es enim, seu concupiscentia, in praesenti rerum ordine, est sequela peccati
originalis; im plicite ergo in definitione Im m aculatae C onceptionis continetur. 1

1 C l. I a n s s e n s O . S. B. (D e Deo-H om ine, c ., p. 4 1) ex verb is B ullae Ineffabilis « ab omni

origin alis culpae 'labe praeservata im m un is » d e d u cit exclu d en d am esse a B . V irg in e , vi defini-
 IM M U N IT A S A FOM ITE 99

Prob. I. Pars: I. A u c t o r i t a t e : i) S. S c r ip t u r a e : continetur enim im pli­

cite in omnibus illis locis a nobis adductis ad probandam immunitatem a peccato
originali.
2) P r o b . A u c t o r it a t e P a tr u m e t S c r ip to r u m E c c lesia e , qui im plicite sal­
tem, im m unitatem B. V irginis a concupiscentiae fom ite in perfectissim a mentis
et corporis puritate agnoscunt. In particulari vero textus sequentes magis expli-
citi afferri possunt, videlicet:
S. E p h r a e m , ita B. V irginem alloquitur: « T o ta pulchra, tota im maculata, tota
illibata, tota im polluta, tota irreprehensibilis, tota laudabilis, tota incorrupta... »
(Or. I V ad Deiparam). Pressius, in quodam hymno: « Santo è il suo corpo, pia
l’anima sua, pura la sua mente — la sua intelligenza nitidissima — nel suo senso
è compiutissima, — casta, mite, soave, esimia, e piena di bellezza » (cfr R ic c i o t t i ,
Inni alla Vergine, p. 12).
S. H esych ius H ie r o s o l y m it a n u s , B. Virginem laudat « quam concupiscen­
tiae fum us non attigit, neque verm is voluptatis eam laesit » (Serm o 4, P G 96,
1465-1466).
S. A nastasius I, P a t r . A n t io c h e n u s : « C u m om nibus generationibus te so­
lam beatam in m ulieribus praedicem us, quam neque sol, voluptatis flammam
im mittens, adussit, n. 8, P G 106, 817-818). E t alibi: « Q uid vero voluptatis prae­
terea cognitionem com memorem, quam virgo persensisti num quam , seu potius
quam non m odo experta num quam es, neque fluxa vis lunae noctu laesit » (P G
89 > 1377) -
S. G erm an us ad im m unitatem a fom ite alludere videtur cum celebrat «pu­
rissim um ac im m aculatissim um D ei G enitricis corpus» (In S . Marae Zonam,
P G 98, 375); et laudibus celebrat « illud corpus virginale, totum sanctum , totum
castum, totum D ei dom icilium » (In Dormit. Deip., 1, ib. 346).
S. I o a n n es D a m a sc en u s : « A ve, liber signatus, libidinosa omni contagione
innoxius» (Homil. 2 in N ativ. B . M . V ., n. 7, P G 96, 691-692). E t alibi: «Virgo
im maculata, quae nil terrenarum affectionum admisit, sed caelestibus enutrita
cogitationibus... » (Homil. 2 in Dormitionem B . V. M ., ibid., 725-726).

tionis dogmaticae, om n em labem , n on solum moralem (i. e. p eccatu m p ro p rie dictu m ) sed etiam
p h ysica m (i. e. fom es con cu piscen tiae). S crib it enim : « N o tan d a vald e su n t haec v erb a ... E s­
sentia origin alis culp ae est caren tia su pern aturalis iustitiae iu xta in itia lem ordin ation em d iv i­
nam debitae. H aec autem carentia to llitu r p er gratiam san ctifican tem . P ro in d e p er haec d e fin i­
tion is verb a d eclaratu r, anim am B. M . V irg in is in ipso in stan ti con cep tio n is suae passivae fuisse
gratia supernaturali illustratam. Iam vero haec d estru ctio caren tiae gratiae ope in fusae gratiae,
n on com p o rtat p lu s et m in u s, p artem vel to tu m . C u r ig itu r definitio dogm atica lo q u itu r de
omni origin alis culp ae labe? Istu d omne v ix potest aliud sign ificare, p raeter vulnera p eccati o r i­
gin alis, ac praesertim concupiscentiae fom item , q u i in A d a m o post lap su m excitatu m , p er g e n e ­
rationem transm issus, corpora im m ed iate in ficit » (o. c ., p. 4 1).
IOO IM M U N IT A S A FOM ITE

G eorgius N ic o m e d ie n sis , D eiparam vocat « H ortum illum conclusum , in

quem vitiosis cogitationibus nullus patet aditus... V ere illum signatum fontem ...
in quo turbidi luti nullae sunt deprehensae reliquiae » (Oratio in S S . Deiparae
ingressum in templum, P G io o , 1425-1426).

I o a n n es G e o m etr a : « Propter m ulierem m ulier eligitur... propter corruptam

integra virgo... propter inescatam blandim entis voluptatis, ea quae ne cogitatio­
nibus quidem contaminata est... » (Sermo in S S . Deiparae Annuntiationem, P G
106, 843 s.).

R ich ardus V ic t o r in u s : « In reliquis sanctis m agnificum habetur quod a

vitiis nequeant expugnari; in V irgin e m irificum videtur quod a vitiis non posset
ipsa, vel in m odico, im pugnari » (De Emman., 1. 2, 31, Rothom agi 1650, p. 312).

Prob. II. R a t i o n e : 1) E x perfecta sanctitate B . Virginis. Perfecta Deiparae

sanctitas postulat om nino ut quaelibet moralis deordinatio nec non quaelibet vel
m inim a culpa venialis ab ipsa arceatur. A tq u i hoc fieri non potuit absque im m u­
nitate a fom ite concupiscentiae. Ergo...
A d M ai. Etenim , B. V irgo non potuisset esse dignissima M ater D ei et M e ­
diatrix hom inum , prout illam D eus voluit, absque im m unitate a qualibet deor-
dinatione morali et a qualibet vel m inim a culpa actuali. M atris enim et Sociae
dedecus in F ilii et Socii ipsius dedecus vergunt.
A d M in. Fom es enim est a) deordinatio quaedam moralis, cum sit pronitas
ad malum, et ideo indecentiam quamdam involvit, ob quam ab Apostolo peccatum
pluries, m etaphorice sane, nominatur. Est insuper fom es b) causa peccati venialis
quod, plerum que saltem, magis concupiscentiae m otibus voluntatem praevenien­
tibus ac ex carne sponte orientibus quam malitiae voluntatis tribuendum est.
2) E x similitudine cum Christo. Iuxta principium similitudinis, D eipara de­
bu it esse, quantum fieri potuit, conform is Christo. Iam vero, inter perfectiones
humanitatis Christi fuit etiam im m unitas a fom ite. E r g o ...1
3) E x Immaculata Conceptione B . M . V. Sublata causa fom itis, tollendus est
etiam effectus. A tq u i causa fom itis, in praesenti ordine, est de facto peccatum
originale. Ergo, sublato peccato originali, tollitur etiam effectus eius, id est fo­
mes. Ita com m uniter.

Cl. Van Hove, de valore huius argumenti dubia quaedam movet. Scribit enim: « De
valore huius argumenti aliquatenus dubitamus. Concedendum sane est illud probare
concupiscentiam non habere in B. Virgine rationem sive poenae sive elementi materialis
peccati originalis, quam rationem in nobis habet. At concupiscentia non est tantummodo

1 C fr D ie k a m p , Theologiae Dogmaticae M anuale, versio lat. A . M . H offm an n , I I , p . 410,

Parisiis 1933.
 IM M U N IT A S A FO M ITE IO I

originalis peccati elementum et poena: est simul homini naturalis, quatenus homo,
compositus ex anima et corpore, ex elemento spirituali et materiali, ex ipsa sua consti­
tutione, vires seu tendentias habet inter se discrepantes, eodem iure ac naturaliter homo
est mortalis, passibilis, laborans ignorantia aliisque defectibus, ita ut ex praesentia hu­
iusmodi infirmitatum ac defectuum dogma peccati originalis nullatenus demonstrari
queat. Cum autem B. Virgo vere naturam humanam habuerit, debuit simul habere
eiusdem defectus connaturales, nisi tamen adsint motiva propter quae Deus ipsam immu­
nem ab iisdem defectibus reddiderit. Huiusmodi motivum dari, relate ad concupiscen­
tiam, in omnimoda sanctitate qualis Matrem Dei deceat, supra iam satis est declaratum.
Arguendum proinde ex sanctitate, non vero ex Immaculata Conceptione seorsum sumpta.
« Qui argumentum ex Immaculata Conceptione validum reputant, instant tamen
asserendo gratiam originalem ac immunitatem a concupiscentia esse in ordine salutis
historico de facto coniuncta, hancque coniunctionem in casu B. Virginis perseverare.
Respondendum hanc coniunctionem extitisse quidem in primaeva Dei ordinatione,
in paradiso; at, nostro iudicio nullatenus est evidens eandem post peccatum perdurasse.
Ad praesentem Dei ordinationem pertinet ut omnes qui ex Adamo derivant, peccatum
originale et concupiscentiam debeant contrahere et de facto contrahant, nisi quis ex­
traordinarie ob peculiaria motiva praeservetur. Quae praeservatio potest unum respicere
quin ad alterum sese extendat: de facto infusio gratiae qua peccatum originale deletur,
ac immunitas a concuoiscentia sunt duo dona prorsus distincta et separabilia, ut patet
ex baptizatis qui peccatum originale iam non habent, bene vero concupiscentiam. B.
Virgo, ut derivata ex Adamo, debuisset peccatum originale et defectus ad naturam hu­
manam pertinentes contrahere; Deo prohibente ne maculam peccati incurrat, potuisset
tamen donum integritatis, prorsus distinctum et separabile, non obtinere » (1. c.,p. 41-42)
At, contra argumentationem cl. Van Hove animadverti posset, coniunctionem im­
munitatis a concupiscentia cum gratia, post peccatum non amplius perdurasse pro illis
omnibus qui in Adamo peccaverunt, perdurasse vero pro illa quae in Adamo numquam,
de facto, peccavit; ideoque praesentem ordinationem pertinere ad omnes, Immaculata
Deipara excepta. Hoc autem melius patebit ubi sermo erit de statu iustitiae originalis
B. M . Virginis.
Ceterum, ipsemet Van Hove, quamvis teneat immunitatem a fomite non necessario
derivare ex immaculata concentione, admittit tamen convenientissime cum ipsa coniungi.
« Fatemur sane — scribit — argumentum ex Immaculata Conceptione deductum non
penitus esse inane. Nemne si tale privilegium est B. Virgini in eius conceptione con­
cessum ut a peccato prorsus praeservaretur, convenientissimum videtur eam simul li­
beratam iri a quavis inclinatione ad peccatum. Unum privilegium alterum appellat. Quod
argumentum tamen ex altissima Mariae sanctitate immediatius quam ex eius Immaculata
Conceptione derivatur. Insuper concedendum utrumque privilegium fontem habere com­
munem; eximiam nempe sanctitatem quae tum Immaculatam Conceptionem tum im­
munitatem a concupiscentia includat, exigit altissima dignitas Matris Dei» (1. c., p. 42).
Ex verbis istis patet cl. Van Hove non omnem valorem argumento a nobis adducto
denegare, quamvis de valore eius « aliquatenus » dubitet.

H inc, triplex recensita veterum D octorum sententia sustineri non potest.

102 IM M U N IT A S A FOM ITE

Prima; sententia sustineri nequit: i) quia eadem est contrariorum ratio; et

ideo fom es concupiscentiae repugnat rationi non solum quantum ad inclinatio­
nem ad malum , sed etiam quantum ad difficultatem in bono; quapropter utrum ­
que ad ipsam fom itis rationem pertinere patet, et ideo ponere auod fomes re­
manserit in B. V irgin e quantum ad difficultatem in bono, m inim e vero quantum
ad oronitatem ad m alum , idem est ac ponere duo opposita simul; 2) quia falso
supposito innititur: concupiscentia enim, seu potius difficultas ex concupiscentia
proveniens nullo m odo necessaria est pro acquisitione m eritorum , neque per se
m eritum auget. Si enim hoc esset, concludendum esset Sanctorum opera bona
m inoris m eriti esse quam aliorum opera eo quod Sancti ob virtutes morales ac­
quisitas, m inores difficultates in bonis operibus exercendis patiuntur. D icendum
est ergo cum S. T h o m a (3, q. 27,3) quod difficultas ex carnis concupiscentia
seu ex fom ite proveniens, ad perfectionem virtutis non pertinet tam quam causa
perfectae virtutis, sine qua perfectio ipsa haberi non possit, sed tantum m odo
tam quam illius occasio. N on est autem necesse ponere in B. V irgin e om nem per­
fectionis occasionem , sed sufficit ponere perfectam virtutem ex abundantia gra­
tiae. Insuper, duplex operis difficultas distingui potest: obiectiva quae ipsi obiecto
inhaeret et subiectiva quae a voluntatis im perfectione dependet. Prim a (i. e. diff.
ob.) auget m eritum; sic, e. g. qui m ille denarios pauperibus distribuit, magis m e­
retur, ceteris (dispositionibus subiectivis) paribus, quam ille qui, pauperibus
unum tantum denarium distribuit. Secunda vero (i. e. diff. sub.) non auget sed
m inuit m eritum (De Ver., 14-10-12; 5 . Th., 1, 2-114.2). In B. V irgin e vero, fuit
difficultas obiectiva, eo quod tota vita eius crux et m artyrium fuit; non vero dif­
ficultas subiectiva, eo quod voluntate iugiter et alacriter, m agno animi ardore,
ob virtutes quibus erat instructa, ferebatur in D eum . N ec dicendum m agnum
tunc animi ardorem in D eum voluntatis libertatem veluti in B. V irgin e minuisse.
H abitus enim, non m inuit libertatem, eo quod libere est acquisitus et libere con­
servatur; quin im m o habitus bonus libertatem ipsam perficit, cum voluntatem
inclinet ad ea expedite peragenda quae sunt rectae rationi conform ia. Id ergo
quod m eritum alicuius operis vere constituit, est puritas intentionis et fervor
caritatis quo quis operatur. H inc, etiam actus minoris m om enti et m inoris d if­
ficultatis si fiat ab aliquo Sancto cum maiori caritatis ardore, magis m eritorium
erit quam opus m agis praestans et magis difficile ab aliqua anima ordinaria posi­
tum cum m inori gratia et fervore caritatis m inus intenso. Carentia ergo fom itis
non constituit pro B. V irgin e im pedim entum pro acquisitione m eritorum et qu i­
dem incom parabilium . Sublatio fom itis, luctam abstulit, non vero id quod ad
verum et copiosum m eritum requiritur.
Secunda sententia pariter, sustineri non potest, quia libido per quam pec­
catum transm ittitur in prolem , non posset perm anere in quantum pertinet ad
corruptionem naturae si totaliter abesset in quantum pertinet ad corruptionem
personae: natura, enim, non existit nisi in concreto i. e. in persona.
 IM M U N IT A S A FOM ITE 10 3

Tertia sententia, (i. e. sententia! S. Thom ae) sustineri non potest. D u p lex
enim ratio ab ipso pro sua sententia adducta, non valet. « Prima ratio a S. D octore
adducta — anim advertit Card. L é p ic ie r , o. c. p. 202, — est quia talis positio,
scilicet fom item fuisse in M aria totaliter tunc sublatum , derogat, in aliquo, digni­
tati Christi, absque cuius virtute nullus a prima damnatione liberatur. — Sed ratio
haec, rem sedulo perpendenti vana et futilis apparet: quandoquidem , quod Beata
V irgo nec defectum originalis iustitiae unquam senserit, nec fom item concupi­
scentiae ullo m odo habuerit, etsi non sit ex instrum entalitate physica humanitatis
C hristi, cum haec nondum existeret, fuit tam en ex praevisis Christi D om ini m e­
ritis, qui, sicut potuit redim ere antiquos Patriarchas, suos nempe secundum car­
nem rem otos progenitores, eos a peccato redim endo, ita potuit praeservare suam
M atrem ne unquam sub peccati teneretur potestate; concupiscentia vero peccati
rationem m aterialiter habet: nam S. Paulus iam regeneratus ingem iscens aiebat:
Carnalis sum, venumdatus sub peccato-, et rursus: Infelix ego homo, quis me liberabit
de corpore mortis huius?
N e c m elior est altera ratio quam tradit Angelicus, e x eo petita quod im m uni­
tas damnationis prim o apparere debuerit in carne Christi; unde licet per fidem
C hristi aliqui ante eius Incarnationem sint ab illa dam natione liberati secundum
spiritum , nullus tam en im m unis esse debuit a lege carnis séu a fom ite antequam
Christus fieret homo, sicut nullus adeptus est carnis im m ortalitatem antequam
caro Christi resurgeret im mortalis. — H aec quippe ratio aliud non evincit, nisi
quod illorum m irabilium effectuum , gratiae scilicet et m iraculorum , qui antea
com pleti fuerunt, humanitas D om ini nostri non extiterit causa efficiens instru­
m entalis, cum repugnet causam efficientem etiam instrum entaliter operari ante­
quam sit; sed bene esse potuit causa meritoria illorum effectuum , secundum quod
Christus dicitur et est caput totius Ecclesiae, non solum secundum ordinem et
perfectionem , sed etiam secundum virtutem , tum per respectum ad animas ho­
m inum tum etiam per respectum ad eorum corpora.
Q uocirca sicut Beata V irgo fuit, ex singulari D ei privilegio, in sua conceptione
ab omni peccato praeservata im m unis virtute m eritorum Christi licet non per
eius hum anitatem tanquam per instrum entum , ita retinendum est ipsam eadem
ratione ab omni peccati fom ite in sua conceptione fuisse liberatam, quod utique
catholice dicendum est, utpote tantae M atri dignius et redem ptionis oeconomiae
conform ius ».

Corollaria: 1) P er doctrinam nuper expositam et vindicatam non excluditur

q u in B. V irgo delectabilia sibi (e. g. escam, potum , somnum), iuxta rationis ordinem
naturaliter, sicut nos, concupierit. H oc enim ad fom item m inim e pertinet: fom es
enim concupiscentiam delectabilium praeter im o, contra ordinem rationis importat.
2) In B. V irgin e fuerunt etiam, indubitanter passiones sive appetitus concu­
piscibilis sive irascibilis. « L icet D eus — ait S. Bernardinus Senensis — perfecta
104 IM M U N IT A S A FOM ITE

dispositione disposuerit M atrem suam, et absque omni culpa servaverit eam,

nihilom inus tam en cunctae passiones illae quae naturam sine peccato sequuntur,
quae scilicet sunt materia exercendae virtutis, in ea plenius rem anserunt, tam
respectu sui, quam respectu Filii. U nd e in ea fu it amor, tim or, honor, admiratio
et huiusm odi, secundum quod in aliquo sine peccato esse possunt » (Serm. I V de
B . M . V ., art. 3, c. 2 ed. cit., t. 4, art. 3). D e se, enim, passiones malae non sunt,
quinim m o, bonae sunt si secundum rectam rationem ordinantur. « In disciplina
nostra — ait S. Augustinus — non tam quaeritur utrum pius anim us irascatur,
sed quare irascatur, nec utrum sit tristis, sed unde sit tristis, nec utrum tim eat,
sed quid timeat: irasci enim peccanti ut corrigatur, contristari pro afflicto ut libe­
retur, tim ere periclitanti ne pereat, nescio utrum quisquam sana consideratione
reprehendat» (De Civit. Dei, L . 9, c. 5, P L 41, 260).
Attam en, passiones istae in B. Virgine, sicut et in Christo, propassiones m elius
quam passiones dici debent. T rip liciter enim propassiones a passionibus, prout
sunt in nobis, distinguuntur, videlicet: a) quantum ad obiectum, quia in B. V ir ­
gine, sicut in Christo, non ferebantur, prout in nobis accidit, ad illicita: b) quan­
tum ad principium, quia in B. Virgine, sicut in Christo, iudicium rationis, prout
in nobis accidit, non praeveniebant; c) quantum ad effectum, quia in B. V irgin e
et in Christo rationem non secum trahebant, prout saepe in nobis evenit, sed in ­
tra am bitum appetitus sensitivi manebant.
3) Probabiliter, etiam in B. Virgine, sicut in Christo, et quidem ob quadru­
plicem rationem (cfr S . Th., 3, 41, a. 1) non quidem ex parte carnis aut exparte
m undi, sed ex parte diaboli tentationes fuerunt. Attam en etiam in ipsa, sicut in
Christo, « omnis diabolica tentatio foris, non intus fuit » (S. G r e g o r i u s M ., H o­
mil. X V I in Evang., P L 76, 1135).

Prob. II. pars: Beata V irgo debuit esse fom iti obnoxia eo quod debuisset (nisi
intuitu m eritorum Christi praeservata fuisset) peccatum originale contrahere,
et consequenter dono praeternaturali integritatis carere.
Q uam vis ergo fomes in B. Virgine num quam fuerit actu, neque in actu primo,
neque in actu secundo, fuit tam en in potentia, eo quod fom iti fuit obnoxia. E t
hoc sensu intelligi debent auctores asserentes fom item in B. V irgin e ligatum aut
extinctum fuisse. Ideoque vana videtur sequens anim adversio V ega, quem et alii
auctores sequuntur, videlicet: « D icerem ergo in B. V irgin e num quam fuisse fo­
m item ligatum , nec proprie extinctum , quia quod vinculis constringitur, suppo­
nitur existere; num quam autem fuit fom es hic in B. Virgine, adeoque neque con­
stringi potuit. Sim iliter id solum quod aliquando vixit, m ori et extingui dici solet;
sed in B. V irgin e num quam vixit fom es peccati; ergo perperam dicitur ligatus
et extinctus fom es in V irgin e D eipara » (Palaestra 9, cert. 1, n. 869). A liq u id enim
potest existere et vivere actu vel potentia. E t etiam si existât vel vivat potentia,tolli
vel extingui iure dici potest.
 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI

B. Virpo icitur, fuit fomiti obnoxia. « Hoc tamen — animadvertit Card. Lépicier,
o. c., p. IQ9 — non efficit quominus Beatae Virginis parentes, divina illos protegente
gratia, absque actuali fomitis motu, sed solum ex ferventissimo in Deum amoris actu,
Beatam Virginem genuerint, sicut in Revelationibus S. Birgittae habetur, et S. Dam a­
scenus ipse tradit, his verbis Virginis parentes alloquens “ Casta enim et sancta con­
versatione vestra, virginitatis monile protulistis... Par enim erat ut germinans illic ex
castitate virginitas solum illud unigenitum lumen corporali ratione produceret ” (Homil.
I in Nat. B. M . V., p. 844, t. 2). Unde valde diminuta fuisse dicenda est ista fomitis
praeoccupatio in carne Beatissimae Virginis, non tamen omnino absens, cum sit sequela
illius dispositionis ex generatione seminali ortae et peccatum originale adducentis in
actu unionis animae cum corpore; nam sanctificatio personalis parentum non transit in
prolem carnaliter genitam, quia talis sanctificatio non respicit carnem, sed mentem:
siquidem, etiamsi parentes fuissent mundati a peccato originali, nihilominus illud tra­
ducere debuissent in prolem, et consequenter fomitis quoque infectionem. Sed quia
singulari Dei privilegio Deipara in primo instanti suae conceptionis passivae fuit ab
originali peccato contrahendo praeservata, ideo etiam in illomet instanti caro eius fuit
expurgata ab omni dispositione ad fomitem, quam tamen de se habebat; ita quod non
solum nullo deordinato motu a recto virtutis tramite abduceretur aut ullum inferioris
partis conatum unquam pateretur, sed nec phantasia illius mentem a serenissima divi­
nae contemplationis quiete ullo modo praepediret ».
Opportune tandem animadverti potest quod sublatio fomitis in B. Virgine rationem
miraculi non induit. Etenim, in se quidem fomitis sublatio, si numquam citra Immacu­
latam Conceptionem occurreret, miraculi rationem indueret, cum derogationem ordinis
naturae importet; at, cum in casu B. Virginis haec fomitis sublatio naturaliter resulta­
verit ex praeservatione peccati originalis, cuius fomes est naturalis consequentia, ideo
in Maria miraculum haudquamquam fuit, sed fuit veluti contenta in miraculo Imma­
culatae Conceptionis.

Conclusio. E x hucusque dictis consequitur B. V irginem rite proponi posse,

sub Christo et cum Christo, tam quam typum illius perfectae et integrae naturae
quam D eu s in A d am et E va prim itus condiderat, quam que peccatum foede cor­
rupit. Iure ergo m eritoque B. V irgo Im m aculata « Paradisus Incarnationis » vo ­
catur (cfr C a m p a n a , o. c., p. 307).

A rt. 3 - D E I M M U N I T A T E B . M . V. A Q U O L IB E T
PECCA TO A C T U A L I1

Rem ota a B. V irgin e qualibet labe peccati originalis, nec non probata fom itis
absentia, sive in actu primo sive in actu secundo, necesse est nunc ostendere im ­
m unitatem animae eius a quolibet peccato actuali, ad hoc ut tractatio de negativa
perfectione D eiparae com pleta evadat.

1 B IB L IO G R A P H IA : D ublanch y E ., D T C 9, art. M arie c. 2 4 x 3 -3 4 2 1.— R ic h a r d E .,

D T C 7, art. Impeccabilite, c. 12 6 6 -12 8 0 .— J a n s s e n s , o. c. I I, p p . 160-170.
 io 6 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI

Contendim us vero probare B. V irginem nedum a peccato proprie dicto, sive

m ortali sive veniali, sed etiam a quavis vel tenuissim a imperfectione morali prorsus
im m unem fu is s e .1

St. Q. T ria bene determ inanda sunt: I. Q uaenam peccati im munitas B. V ir ­

gini tribui debeat (sensus theseos); II) A quo tem pore vitae suae B. V irgo hac
im m unitate gavisa sit; III) Errores.

I) Quaenam a peccato immunitas B. Virgini tribui debeat. Sedulo in primis,

distinguere debem us inter impeccabilitatem et impeccantiam.
i) Im peccabilitas duplex distingui potest: directa et indirecta, a) Directa pro­
cedit im m ediate ex ipsa absoluta perfectione entitativa illius de quo praedicatur,
et involvit sanctitatem absolutam, substantialem. Im peccabilitas haec, solius D ei
est, qui « Sanctus, Sanctus, Sanctus » proclam atur, b) Indirecta provenit ex ali­
quo adiuncto vel ex aliqua conditione illius cui com petere dicitur. Q uapropter,
in im peccabilitate indirecta varii gradus dari aut distingui possunt, et quidem ,
tum quoad dignitatem , tum quoad ipsam peccandi possibilitatem , non quidem
in sensu com posito sed in sensu diviso. Ideoque triplex impeccabilitatis gradus
distingui potest: a) primus (qui est nobilissim us) com petit naturae humanae Chri­
sti propter titulum infinitae dignitatis i. e. propter unionem hypostaticam ; abso­
lute enim repugnat naturam V erbo unitam aliqua infici labe peccati, eo quod
actiones sunt suppositorum , et ideo, si natura humana peccaret, V erbu m ipsum
peccans redderet. H aec est im peccabilitas metaphysica. b) Secundus com petit A n -
gelis, et Beatis, quorum im peccabilitas in statu comprehensoris fundatur. Im pecca­
bilitas haec (seu confirm atio in bono) fit per formam aliquam hom inem perm a­
nenter in bono defigentem , quae form a lumen gloriae vocatur. H aec im peccabi­
litas, ergo, oritur ex physica impossibilitate falso apprehendendi aliquid ut Su m ­
m um Bonum , dum reapse non est, ipsique adhaerendi: haec est enim peccati
natura. E t haec physica im possibilitas ex hoc praecise oritur quod illi qui D eum
perm anenter facie ad faciem (per lum en gloriae, tam quam per form am perm a­
nentem) vident, nequeunt aliquid falso tam quam sum m um Bonum apprehen­
dere, eo quod lum en gloriae form ae contrariae possibilitatem excludit. H aec est
im peccabilitas physica. Clare S. T h om as docet: « E x hoc natura rationalis in iu ­
stitia confirm atur, quod efficitur beata per apertam D ei visionem , cui viso non
potest non inhaerere, cum ipse sit ipsa essentia bonitatis, a qua nullus potest
averti, cum nihil desideretur et ametur, nisi sub rationi boni. E t hoc dico secun­

1 Im p erfectio m oralis n ih il aliud est quam libera transgressio v e l om issio a licu ius sani
c o n silii D e i aut su p erio ru m i n re ad m ores spectante, et e x se n ec vetita n ec im perata, attam en
ad m eliora im p ellen tis. — Iu xta quosdam , (e. g. G a rrig o u -L a g ra n g e, S ch ellin g, C reu sen , etc.)
im p erfectio n es istae m orales, etiam d elib erate positae, ne ven ialiter q u id em cu lp abiles d ici
p ossu n t. Iu xta alios v ero (e. g. H u gu e n y , P ru m m er, R a m w er etc.) sem per p eccam inosae essent.
 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI 107

dum legem com m unem » (1, q. 100, art. 2). H ucusque de im peccabilitate, quae
exclu dit possibilitatem peccati, c) Tertius gradus com petit B. V irgin i quae ratione
m aternitatis divinae, in ipsa sua persona titulum gessit ad im peccabilitatem . Haec
est im peccabilitas moralis. M oraliter enim repugnat M atrem D ei partes um quam
habere cum D ei et generis humani hoste.

2) Im peccantia, e contra, ponit tantum m odo factum , seu carentiam peccati

com m issi. H aec autem carentia, rursus, duplicem gradum habet ratione exten­
sionis, secundum quod, nem pe, excluditur quodlibet peccatum actuale (de p ec­
cato enim originali dici non solet ob diversam in hoc peccato rationem voluntarii),
v e l solum mortale.
Potest enim quis peccatum vitare ex hoc quod ei aliquod gratiae m unus con­
fertur quo, ita inclinetur in bonum ut non de facili ab illo deflectere possit: quo
quidem non totaliter adim itur facultas peccandi, remanente radicali inclinatione
in m alum ex parte virium inferiorum seu ex fom ite, et innata capacitate in ratione
u t decipiatur. Iste im peccantiae m odus tribuitur Sanctis illis qui fuerunt in bono
confirm ati, e. g. Apostolis; etenim , cum habuerint peccatum originale, et con ­
sequenter fom item , poterat esse in illis, in parte inferiori, quaedam virium sen-
sitivarum rebellio contra rationem, et in ratione ipsa quaedam deceptio: ad quae
superanda ordinabatur gratia sanctificans, ita tam en quod haec quidem m otum
virium sensitivarum reprim eret, non vero om nium talium m otuum possibilitatem
reprim eret, quantum vis gratia illa m agna esset, quia secus iam fom item ipsum
abstulisset. Existente igitur hac m otuum inordinatorum possibilitate, nec non
possibilitate alicuius deceptionis in ratione, praedicti Sancti divinam aliquam
adsistentiam acceperunt sive ex ipsa radice gratiae (ne m otus valde inordinati
exurgerent quibus postea in m ortale peccatum facile labi potuissent) sive,
m axim e, ex divina Providentia eorum voluntati adsistente ne m alum am plecte­
rentur.
H isce praemissis, dicimus:
Privilegium Virginis non fuit im peccabilitas in primo gradu, ut patet, quia
erat pura creatura. U nd e S. Thom as, ubi puritatem B. Virginis sum m is laudibus
effert, m oderam en addere solet: « Sub D eo tamen, in quo non est aliqua potentia
deficiendi, quae est in qualibet creatura, quantum in se est» (3 dist. 17, q. 11,
a. 4, 3). E t rursus: « F u it tam en sub D eo, in quantum erat in ea potentia ad p ec­
candum » (1 dist. 44, q. i , a. 3).
N e c fuit im peccabilitas in secundo gradu, quia licet probabiliter possit retineri
Beatae V irgin i aliquando in vita m ortali visionem D ei per essentiam concessam
fuisse, haec visio tamen non fuit per lum en permanens, sed transiens, tale scilicet
quod non sufficienter subiectum defigat in bono. H oc modo, igitur, C hristus so­
lus fuit im peccabilis, quia etiam ante suam ascensionem fuit com prehensor et
sim ul viator.
io 8 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI

F u it ergo im peccabilitas in tertio gradu. F u it insuper sum m us im peccantiae

gradus. D ixi: summus, quia im peccantia V irginis differt ab im peccantia quae
quibusdam Sanctis concessa fuit, e. g. Apostolis. C u m enim sancti illi habuerint
peccatum originale, consequenter fomitem etiam habuerunt. A t in Beata V irgin e
fom es prorsus defuit, quapropter, ex gratia ipsi in sua Im m aculata Conceptione
concessa, habuit — sicut A dam et E va in paradiso ex originali iustitia — ut nullus
um quam inordinatus m otus in inferiori parte exurgeret; ideoque ex hac parte,
nulla speciali adsistentia indiguit, sed solum ex parte voluntatis ne in m alum —
sicut in A d am et E va acciderat — deflecteret. « Re quidem vera — anim advertit
Card. L ép icier — prim a peccati origo in Beatissima Virgine non poterat esse ex
deceptione intellectus; nam deceptio quaecum que, etiam levissim a, m alum quod­
dam est; sed, innocentia m anente, quem adm odum in m em bris corporis erat qui­
dem carentia perfectionis cuiusdam , puta claritatis, non tamen aliquod m alum
inesse poterat, ita in intellectu poterat esse carentia cuiusdam notitiae, non tamen
existimatio falsi aut deceptio, quae m alum est.
Q uocirca, sicut in homine in statu innocentiae constituto, prim a origo pec­
cati non fuit nisi inordinatio voluntatis se amantis et D eum odio habentis, ita in
Beatissima V irgin e origo peccati alia esse non poterat: at, ex speciali D ei provi­
dentia, tam recta iugiter fuit in ea voluntatis inclinatio, et tam efficaciter custo­
dia ne in m alum deflecteret, quod num quam peccatum m ortale com m itteret et
consequenter omni peccato veniali careret. Quae quidem custodia non debet
concipi ad instar formae inhaerentis, quale est in beatis lum en gloriae; sed potius
per m odum specialissimae actualis adsistentiae, qua Deiparae voluntas propen­
sissimo caritatis fervore ita iugiter continebatur in D eo, ut num quam ab eo
averteretur ».
« E x quibus apparet Beatissimam Virginem , licet modo m inus perfecto quam
beatos, longe tamen perfectius quam caeteros sanctos, in bono confirmatam fuisse;
quia isti quidem , speciali providentia illis adsistente, ab omni voluntario actu
malo custodiuntur, non autem ab illis involuntariis m otibus qui prim o-prim i
dici solent, quos et ipse S. Paulus se pati testabatur, dum aiebat se videre in m em ­
bris suis legem repugnantem legi m entis et illum captivantem in lege peccati;
a quibus m otibus, tanquam a subreptione vetustatis, Ecclesia orat ut expurge­
m ur. Q uocirca illi, quantum ad mortalia, fuerunt in bono confirmati, non autem
quantum ad venialia. Beata V irgo autem confirmata fuit in bono et quantum ad
omnia mortalia, et, consequenter, quantum ad venialia quaecum que. Beatae
Virgini, ait S. Thom as, praestitum est ut de caetero non peccaret nec m ortaliter,
nec venialiter; aliis autem sanctificatis creditur praestitum esse, ut de caetero m or­
taliter non peccarent, divina eos gratia protegente » (o. c., pp. 210-212).
H in c im peccantia quam B. V irgin i in hac quaestione vindicam us, in hoc con­
sistit quod D eus specialiter eius voluntati iugiter adstitit, ne in m alum aliquando
inclinaretur. H aec autem Deiparae im peccantia (seu confirm atio in bono) spe­
 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI 109

cialissimo D ei privilegio ex parte adscribenda est, ut docet S. T h om as (q. c. a. 2).

N o n enim status innocentiae secum fert de natura sua confirmationem in bono seu
in iustitia, sicut apparet ex A dam et Eva qui in statu illo peccaverunt, et etiam
ex hoc quod si pueri in statu innocentiae nati fuissent, in iustitia confirmati non
fuissent, sed quam diu non fuissent visione D e i beatificati, peccare potuissent.
H inc speciali privilegio haec im peccantia adscribi debet. D ixi: speciali, non vere
singulari privilegio: quia privilegium hoc etiam S. Ioseph concessum fuisse vid etur.1

II. De tempore quo B. Virgo hoc speciali privilegio gavisa est. Quaeri enim
potest: fu it ne ei concessum hoc privilegium inde ab initio vitae suae ab illo sci­
licet instanti quo anima in eius corpus infusa est; an tantum m odo post Verbi In ­
carnationem, ut vult Angelicus D octor, iuxta sententiam de totali fom itis abla­
tione in Deipara nonnisi post V erbi Incarnationem , ut iam vidim us?... Iam vero,
tutius affirmatur Deiparam , inde a prim o instanti suae personalis existentiae (in
quo fuit gratia, suo modo, ut postea dicem us, repleta) fuisse huiusm odi im pec­
cantiae privilegio insignitam. V erbum enim, semper, etiam ante Incarnationem
consideravit et dilexit M ariam ut M atrem ; sed amor V erbi erga M atrem exclu ­
dere debuit quidquid talem amorem laedere potuit.

I I I . Errores. Im m unitatem B. V irginis a peccato negaverunt Lutherani, C a i-

vinistae aliique Protestantes (exceptis forsan AngliCanis) qui omnes mensuram
propriae fidei in despectu quo de B. Virgine loquuntur veluti reponere videntur.
S ic C alvinus aiebat: « N on m agnopere laborandum est ut M ariam purgem us ab
omni vitio » (Hom. circa cap. 1, Luc.) unde in declarationem Concilii T riden tin i
vehem entissim e invehit (A ntid. Conc. Trid.) Eodem m odo loquuntur Magde-
burgenses Centuriatores (Cent. I, D e Vita Mariae) Sarcerius (in I et II c. L u c.)
Brentius (In Ev. D om . Iae post Epiph. et in c. 12 M atth.). Kemnitius (Exam.
Conc. T rid .). Inter hos non defuerunt qui B. V irginem gravius E va deliquisse
blasphem averint (cfr S. P e t r u m C a n i s i u m , D e Excell. B . V. M .). E x S. S crip ­

1 A lii, e. g. K e u p p e n s, im p eccabilitatem d iv id u n t in intrinsecam et extrinsecam: a) Impos­

sibilitas est extrin seca si eius p rin cip iu m est extra facultatem agentis. R a d ix hu iu s im p e cca b i­
litatis trip lex est: i) d im in u tio con cu p iscen tiae, 2) abun d an tia gratiae (hae duae su n t correla-
tivae), 3) sp ecialis d ivin a P roviden tia arcens occasion em p eccati et con fortan s anim am , si quae
e xu rg u n t. b) Im p eccab ilitas est in trin seca, quando aliq u id habet in se sufficien s suae firm itatis
p rin cip iu m . R adix hu iu s im peccabilitatis est vel ipsa natura, et tu n c habem u s im peccabilitatem
absolutam, quae soli D e o com p etit; vel ipsa facultas, quae ro bo ratu r p er a liquam form am in ­
trin secam d iv in itu s su p eradditam , ho m in em perm an en ter in bon o d efigen tem (i. e. lu m en g lo ­
riae in B eatis), e t tu n c habem us im p ecca b ilitatem relativam .
H aec om nia B. V ir g in i applicans, praefatus A u c to r d icit: « C e rte te n eri d e b e t B. V irgin em
im p eccab ilem fuisse extrinsece, sive m oraliter, eo qu od D e u s sp ecialiter eius v olu n tati iu giter
ad stitit ne in m alum aliquan do in clin a retu r ». H aec im p eccabilitas B. V irgin is radicatur: 1) in
com p leta extin ctio n e fom itis con cu p iscen tiae; 2) in sin g u lari gratiae plen itu d in e, et 3) in sp e ­
c iali d iv in a P rov id en tia (M ariologiae compendium, pp. 7 1-72 ).
 I IO IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI

tura, praeter locutiones universalitatem peccati etiam actualis affirmantes (O r.

D om .; i Io. i , 8; lac. 3, 2, 8) quaedam opponuntur Evangeliorum facta sive verba,
ex quibus non verentur M ariam culpae, et haud levis, im putare, videlicet: incre­
dulitatis, ob interrogationem «Q uom odo fiet istud?», negligentiae, ob amissum
puerum Iesum , inanis gloriae, ob instantiam in nuptiis Canae et in Iesu praedi­
cationibus factam etc.
E m odernis etiam Protestantibus perplures de B. V irgin e non aliter sentiunt.
Est ergo magni m om enti quaestio. « Interim observa — anim advertit Ianssens —
hos christianos Beatae V irgin is despectores longe cedere T u reis, nam de B. V ir ­
gine in Alcorano legitur: “ O M aria, omnibus viris et m ulieribus m undior atque
doctior, quae soli D eo studes perseveranter ” (cap. 5). Si ergo illi L utheri dicta­
mini adhaerent, “ potius T u reae quam Papistae ” saltem de M aria Turearum
m ore sentiant! » (O. c., p. 165).

Prop.: B . Virgo nulla umquam actualis peccati labe commaculata est.

Prob. I: E x M a g i s t e r i o E c c l e s i a s t i c o . Ecclesia aperte docuit et

docet hanc doctrinam. Circa notam seu valorem vero dogm aticum huius doctri­
nae ab Ecclesia propositae, non una est theologorum , etiam hodiernorum ,
sententia, prout nuper anim advertit P. D e Aldam a. 1 Pro quibusdam enim est
de fide (ita T ep e, H errm ann, de V al, O tten, L épicier, T anqu erey, A lastruey,
Jugie, K euppens, Plessis etc.); pro aliis est fidei proxima (ita H urter, Casajoana,
Lercher); pro aliis est doctrina catholica (ita M un cunill, M erkelbach, Schütz, etc.).
N e c deest qui illam habet saltem theologice certam (ita M endive, Inst. Theol., 3,
tr. 2, diss. 2 cp. 4 a. 1 n. 3 11s.). D iversus iste sentiendi m odus ex diverso valore
pendet canoni 23 Concilii Tridentini (sess. V I) tributo. C anon dicit: « Si quis
hom inem semel iustificatum dixerit... posse in tota vita peccata om nia etiam
venialia vitare, nisi ex speciali D ei privilegio, quemadmodum de B . Virgine tenet
Ecclesia, anatema sit ». 2
Iam vero, si attendatur ad historiam fcrm ulationis huius Canonis nec non ad
interpretationem T h eologoru m post-tridentinorum , sufficienter apparet privilegium
im m unitatis B. M . V irgin is a quolibet peccato actuali esse de fide plus m inusve
directe definitam in C oncilio T ridentino.
A ttendendum igitur est, im prim is, ad historiam form ulationis Canonis 23, ad
hoc ut mens C oncilii Triden tin i circa hoc aperte pateat. In schem ate Canonum
circa iustificationem,| contra Novatores, examini Patrum proposito die 23 sep-
tem bris 1546, ita (can. 13) dicebatur: « Si quis hom inem semel iustificatum d i­
xerit... posse in vita peccata omnia etiam venialia vitare, nisi ex privilegio D e u s

1 I. A . D e A ld a m a , S . I., E l valo r do gm a tico de la d octrin a sobre la in m u nid ad de pecado

venial en N u estra Sen ora, in A rchivo Teològico Granadino, 9 (1946) 52-67.
2 Conc. T rid., 5, 799.
 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI III

aliquem praeservaverit, a. s. » (C . T . 5, 427). B. V irgo igitur, in prim a form ula-

tione, explicite non nom inabatur. Quare, Andreas de V ega proposuit ut V irgin is
privilegium explicite in canone includeretur haec verba addendo: « ex privilegio,
u t in B. V irgin e » (1. c., 432 et 438). Episcopi quidam , seu Card. Gienniensis
(1. c., 492), Aquensis (1. c., 442) et Chironensis (1. c., 443) propositionis A ndreae
de V ega adhaeserunt, et Seripandus,j G eneralis O rd. S. A ugustini, form ulam
proposuit quae postea (cum parva accidentali m odificatione) approbata fuit,
videlicet: « nisi ex speciali divino (in form ula definitiva: Dei) privilegio, quem ad­
m odum de B. V irgin e tenet Ecclesia» (1. c., 490). — Attam en, additio illa Seri-
pandi in canone 22 (antea 13) non placuit G enerali O rdinis Praedicatorum . «In
canone 22 — aiebat — quod dicitur de B. V irgin e sicut tenet Ecclesia, non placet;
quia illud dicitur teneri ab Ecclesia quod in decreto speciali est definitum; dica­
tur sicut pie sentit Ecclesia » (1. c., 660). Idem anim advertit Episcopus Fanensis:
«V idetur dici — aiebat iste — Ecclesiam hoc determinasse, quod verum non est,
et m ulti doctores tenent quod aliquo m odo B. V irgo venialiter peccavit. Posse
dici ut pie credit Ecclesia » (1. c., 720 et 719). Attam en, cum die 6 ianuarii 1547
proposita fuit praelatis et theologis interrogatio: « an placeat tenet [Ecclesia] de
B. Virgine, quod non habuerit peccatum actuale etc. », affirmativa responsio
data est: « quod cum omnibus placeret, probatur et firmatur» (1. c., 761). In C o n ­
gregatione vero generali diei 11 ianuarii, canon plene approbatum fuit (1. c.,78 4 1),
et ita V irgin is im m unitas a peccato actuali fuit explicite in canone (23) inclusa
(1. c., 799).
E x hac historia canonis 23 apparet: 1) im m unitas B. V irgin is a peccato ac­
tuali, non est tantum pia sententia Ecclesiae (prout voluissent Generalis D om in i-
canus et Episcopus Fanensis), sed est doctrina Ecclesiae; 2) definitio tridentina
sim ul cadit supra legem generalem peccati actualis et supra exceptionem ab hac lege
relate ad B. V irginem , quae « ex D ei privilegio » fuit im munis. E t ideo de fide est
sive lex generalis in canone expressa sive exceptio ab hac lege, seu, de fide est
doctrina quam « tenet Ecclesia » circa im m unitatem a peccato actuali. H aud so­
lida ergo videtur anim adversio I. M endive, dicentis: « N o n declarat autem (Con.
T rid .) qua certitudine, an divina scilicet, an vero theologica, id Ecclesia teneat;
unde non satis constare vid etur veritatem hanc inter fidei dogm ata esse com ­
putandam » (Institutiones Theologiae Dogmatico-scholasticae, 3, tr. 2 diss. 2 cp.
4 a. 1 n. 311 s.). Constat enim eadem certitudine (fidei nempe) Ecclesiam le­
gem generalem et exceptionem a lege tenere. G radus igitur certitudinis im p lici­
te dicitur. — - N ec valida insuper videtur haec anim adversio P. M erkelbach:
« N o n tam en est de fide, quia non dicitur Ecclesia id credere, sed solum tenere... »
(Mariologia, p. 2, q. 2, n. 63). Etenim , prout pluribus adductis exem plis plene
probavit P. de Aldam a (1. c., p. 58 s.), iuxta m odum loquendi Concilii T riden tin i,
apparet quod verba tenere et credere unum idem que significent. Ita, e. g. asserit
Concilium (in form ula Prof. fidei)-, « Constanter teneo purgatorium esse» (H ar-
 112 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI

duin, io , 200): ubi verbum teneo evidenter significat credo, seu, intellectualem
veritatis acceptationem . D efinitur itaque in canone 23 directe fides Ecclesiae
circa hoc D eiparae privilegium , indirecte vero ipsum D eiparae privilegium . Iure
anim advertebat N ovati: « Pondera illud tenet: m odus hic loquendi non est re­
ferre sententiam pie credendam , sed, veritatem , quam Ecclesia iam am plexa est
ex antiqua traditione » (De eminentia Deiparae, cp. 3 q. 13).
Interpretatio vero huius canonis 23 data a T h eo logis sive T riden tin is (qui inter­
fuerunt Concilio, 1. e. D om inicus Soto, Andreas de Vega) sive post-tridentinis
(S . Petrus Canisius, B. de M edina, H enriquez, Velasquez, Suarez, N ovati, Vega,
L u go , Vasquez, Ripalda etc., 1 unico excepto Sylvio qui contrariam sententiam
solum m odo tem erariam habet.) 2, interpretationem nostram confirmat.
Pariter in Bulla Ineffabili!: Deus B. V irgo dicitur «ab omni prorsus labe peccati
sem per libera, ac tota pulchra et perfecta ». A ddi etiam potest doctrina Patrum
Concilii Basileensis, iuxta quod doctrina asserens B. Virginem im m unem semper
fuisse ab omni originali et actuali culpa, sanctam que et im maculatam, tanquam
pia et consona cultui ecclesiastico, fidei catholicae, rectae rationi et Scripturae
ab om nibus Catholicis approbanda est, tradenda et amplectenda, nullique de
cetero licitum in contrarium praedicare aut docere.
Tandem , condem nata est propositio Baii 73, in qua mors et afflictiones huius
vitae dicuntur in B. V irgin e fuisse « ultiones peccati actualis et originalis » (D enz.,
n - 953 ) -

Prob. I I : E x S. S c r i p t u r a .
> Veritas haec im plicite continetur in duabus veritatibus in S. Scriptura for­
m aliter contentis, videlicet: 1) perfecta sanctitas B. M ariae V . et 2) maternitas
divina.
A d i.am a) Im plicite continetur in verbis G enesis 3, 15: « Inim icitas ponam
etc... », eo quod in ipsis quaelibet com m unicatio M ariae cum diabolo, peccati
auctore, excluditur b) Im plicite continetur in plenitudine gratiae ab A ngelo M a ­
riae significata: « A ve, gratia plena » (L u c., 1, 28). Iam vero, ut anim advertit S. A l­
bertus M . « ubi aliquod de peccato veniali, ibi aliquod vacuum de gratia, sed
ipsa [Maria] plena gratia fuit; ergo nihil de peccato fuit in ipsa » (Mariale, q. 133).

1 V id eas te x tu s ap. de A ld am a, art. c ., p. 60-65.

2 S y lv iu s ,
In I I I , q. 27, a. 4. L . c. p. 65.
Iu x ta qu osdam auctores, C o n c iliu m C larom on tan u m a. 1095 sub U rb an o I I celebratum ,
im m un itatem B. V irgin is a q u o lib et p eccato ven iali tam quam fidei d ogm a definisset. A ttam en
in C o n cilio illo n ih il om n in o circa han c rem in ven itu r. P rim u s q u i de ta li re lo cu tu s est,
v id e tu r fuisse C alv in u s qu i scripsit: « D e speciali V irgin is M ariae p rivilegio, cu m caeleste d i­
plom a p ro tu lerin t, credem us q u od iactant. N a m E cclesiam qu id app ellan t, nisi C o n c. C la ro ­
m ontanum ? » ( C a l v i n u s , A cta Synodi Tridentinae cum Antidoto. C orp u s R eform atoru m vol. 35,
C a lv in i opera, 7) 481.
 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI “ 3

E t revera gratia plena inventa non fuisset, si peccato, etiam levissim o obnoxia
fuisset, c) Im plicite continetur in verbis: « T o ta pulchra es, amica mea, et m acula
non est in te » (Cant. 4, 7). « T o ta pulchra es — inquit Idiota — V irgo glorio­
sissima, non in parte, sed in toto; et m acula peccati, sive m ortalis sive venialis,
sive originalis non est in te, nec unquam fuit nec erit » (In Contempi. Deiparae,
c. 2). E t Richardus a S. Victore: « T o ta pulchra fuit quam tota possedit gratia,
quia nullum in ea locum habuit peccatum » (Com m . in Cant. 4). Iure hic ani­
m adverti potest quod verba « T o ta pulchra » nulli alteri, praeter V irginem , com ­
petunt, omnes enim saltem peccato originali com m aculati fuerunt.
A d 2.am: Im plicite etiam continetur im peccabilitas V irgin is in eiusdem di­
vina maternitate: requirebatur enim ad hoc ut esset idonea m ater Dei.
Contra haec, quaedam ex ipsa S. S c r ip tu r a obiiciuntur videlicet: 1) Verba
a S. L u ca relata ( i , 34): « Q uom odo fiet istud, quoniam virum non cognosco?»
ostendunt B. V irginem incredulam sese exhibuisse verbis Angeli.

R E S P O N D E T U R : Responsio B. V irginis non ab incredulitate sed a religione

(ob votum virginitatis) inspirata fuit. Q uaerebat enim de modo (« quom odo...? »)
et ideo certa erat, evidenter, de facto.

2) Petitio V irginis in nuptiis Canae (Io. 2), fuit superba et ab am bitione in ­

spirata. E t ob hanc causam C hristus illam redarguit dicens: « Q uid m ihi et tibi
m ulier?...». Ita interpretatus est verba illa S. Ioannes Chrysostom us: «V olebat
enim tum de illis bene mereri, tum seipsam illustriorem per Filium facere » (H o­
m il. in Io., 21, alias 20, P G 59, 130 s.).

R E S P O N D E T U R : Petitio illa, si bene ad omnes circumstantias narrationis

attendatur, fuit ab exim ia caritate erga proxim um inspirata, et discretione et
m odestia enituit.
Responsio vero Christi non supponit vituperationem ob aliquem defectum
a M atre com missum , prout subsecutum m iraculum com probavit. V erba vero
S. Ioannis Chrysostom i quae, de cetero, furtim ,e calam o eius ceciderunt, possunt
p ie cum S. T h o m a (3, 27, 4) eo sensu intelligi quod « in Ea D om inus cohibuisset
non inordinatum inanis gloriae m otum quantum ad ipsam, sed id quod ab aliis
posset aestimari ».

3) B. V irgo, a) puerum Iesum duodennem in tem plo amittens (L u c., 2) ne-

gligentiae peccavit; b) ob amissum Filium supra m odum doluit et im probis af­
fectibus succubuit; c) expostulationis et com m oti anim i vitium ostendit cum F i­
lium suum duodennem in tem plo com pellavit. E t d) ideo Christus ipse illam
durius alloqui visus est: « an nesciebatis etc...?».

R E S P O N D E T U R : a) N ullam intercessisse V irgin is negligentiam in F ilii sui

amissione, ipsem et S. L ucas sat evidenter declarat dicens: « existimantes illum
(Iesum ) esse in com itatu » id est, cum sociis itineris, quia in illa occasione, tur-
ii4 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI

m atim proficisci solebant. Insuper cum B. V irgo et etiam S. Ioseph virtutem et

sapientiam Pueri Iesu, nec non eiusdem divinam filiationem bene perspectam
haberent, non erat cur de ipso nim is solliciti esse deberent: non egebat enim eo­
rum veluti m anuductione et praesidio ad hoc ut in propriam dom um incolum is
reverti potuisset.
b) N eque nimius dicendus est B. V irgin is dolor, si attendatur ad eius ineffa­
bilem amorem erga Filium , et ideo iustum et naturalem m aterni cordis affectum
m anifestare potuit, amissum F ilium dolendo et illum sollicite quaerendo. Etiam
Christus, in cruce pendens, dolorem suum aperuit exclamans: « D eus, D eu s
meus, ut quid dereliquisti me? » (M atth., 27, 46).
c) V erbis « F ili, quid fecisti etc... » B. V irgo non im patienter de F ilio conque­
ritur, sed ineffabilem sui cordis amorem et dolorem pro F ilii absentia, pandere
voluit, m aternam dignitatem auctoritatem que quodam m odo ostendendo, et ideo
causam aliquo m odo pro tali tantoque dolore hum iliter inquirendo.
d) V erba vero Christi non sunt verba reprehendentis; quia nulla fuerat in
ipsis culpa, sed sunt verba potius m agistri docentis suam que agendi rationem de­
fendentis. Christus enim, praeter subiectionem parentibus in iis quae dom esti­
cam vitam spectabant, aliam etiam subiectionem habebat a sua divina missione
derivatam, ratione cu iu s non matri sed Patri coelesti tantum m odo subdebatur.
Q uam vis enim B. V irgo eiusque Sponsus probe cognoscerent, generali quadam
ratione, C hristum , iis quae Patris sui coelestis erant, attendere d e b u iss e ,1 non
bene tam en in particulari perspectum habebant quo tem pore, quo loco, qua par­
ticulari ratione m unus suum esset obiturus. E t de hoc Christus illos amanter
edocere dignatus est, ostendens tem pus tunc advenisse, a Patre praestitutum , ut
prim o se m anifestaret m undo, licet eos adhuc incertos relinqueret quandonam
pubblicam suam m issionem resum pturus foret; et hac de causa S. L u cas subiun-
git: « E t ipsi non intellexerunt (i. e. perfecte) verbum quod locutus est ad eos »
(2, 50). C hristus interrogatione rethorica utitur, ad hoc ut veritas altius in eorum
cordibus insinuetur. V erba igitur Christi, non sunt verba reprehensionis, sed
instructionis, docet enim, quod factum est, consilio et m ysterio divino gestum
esse; consolationis, quia causam dolendi et sollicite inquirendi non fuisse dicit;
defensionis, quia causam illis dolendi et anxie quaerendi se dedisse tacite negat
(cfr K n a b e n b a u e r , Comm. in Ev. sec. Lucam, Paris, L ethielleux, 1896, p. 146).

4) B. V irgo ambitiosam et importunam sese exhibuit cum Iesu loquente ad

turbas, alios cognatos secum adducens, ad Christum docentem voluit accedere
eum que com pellare » (M atth., 12, 47). Ita Brentius. E t ipsem et S. Ioannes C h ry-
sostomus, exponens verba: « Q uae est m ater mea et qui sunt fratres mei » ait:

1 C av e n d u m igitu r est ne verba C h risti h u n c sen su m habere dican tu r: S i d ilig en tiu s re m

con sid eravissetis, cogn ovissetis m e u tiq u e circa Patris negotia o ccu p a ri deb u isse. E ten im , talis
con sid eration is d efectu s, p eccatu m q u od d am , certe, fu isset.
 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI ” 5
« Q uod illa fecit, ex am bitione proficiscebatur: volebat enim populo sese osten­
tare ac si im peraret Filio, de quo nihil adhuc m agnum im aginabatur, ideoque
im portune accessit. V id e ergo et eius et fratrum arrogantiam. — Q ui etiam M a ­
riae petitionem in Cana explicans, ait: V olebat enim et illos beneficio devincire,
seque splendidiorem per F ilium reddere et forte hum anum quippiam passa est,
ut et fratres eius qui dicebant: O s t e n d e t e i p s u m m u n d o , quod vellent ex m ira­
culis sibi gloriam comparare; ideo sic illis asperius respondit... q u a e e s t m a t e r
m e a , e t f r a t r e s m e i. N ondum enim eam qua par erat de ipso opinionem h abe­
bant, sed quia ipsum pepererat, m atrum more, putabat se illi posse omnia p rae­
cipere, quae illum ut dom inum colere et adorare debuisset, ideo tunc ita respon­
dit » (Hom il. 44 in c. 12 M atth., t. 6, p. 313; H om il. 21, al. 20, ex cap. 1, Io.,
n. 2, t. 9, pp. 329, 330).

R E S P O N D E T U R cum S. Petro Canisio: « N on cadit vel m inim a suspicio

am bitionis in eam V irginem cuius ingens hum ilitas divino testim onio com m en­
datur. Am bitionis, inquam , suspicio in M ariam non cadit, cum hoc vitium sit
plane diabolicum , quod in angelis et in hom inibus vel m axim e detestatur D e u s...
Peccavit Brentius haec tam pudenda et nefanda scribendo: non peccavit M aria
tale aliquid vel in omni vita cogitando, sibique vindicando. N ulla illi magis, quam
Christi gloria cordi fuit, omnem suam curam et fiduciam in illo uno defixam ha­
buit: nec illi clarius, antiquius, suavius quidquam esse potuit,, quam divini n o ­
minis gloriam et coelestem regnum F ilii sui conatibus egregie prom overi atque
am plificari... » (o. c., 1. 4, c. 19). B. V irgo, igitur, non se praebet com item iis qui
inordinato affectu ad Iesum accedere voluerunt; nec im portunam se praebuit,
quasi Christum loquentem im pedire tentasset. Etenim « N ih il tale — prosequi­
tur S. Canisius — significant verba Evangelistae, qui narrat solum quod Christo
de M atris et cognatorum adventu fuerit renuntiatum . N ec est probabile Virginem
tam prudentem quam religiosam (si tamen illa nuntium ad F ilium destinavit)
rem suam sic praepostere instituisse ut docentem D om inum vellet interpellare,
aut ad cursum doctrinae abrum pendum illam ibi praebere occasionem . Q uis
enim credat, eam vel tam im portunam , vel tam im prudentem aut rudem fuisse,
ut non cogitaret atque intelligeret divini verbi praedicationem (officium in E c ­
clesia certe praestantissim um, m axim eque necessarium , et C hristo a Patre d e­
m andatum , ac Ecclesiae pastoribus, quibus vae, nisi evangelizaverint, im prim is
com m endandum ) haudquaquam interrum pi, sed m odis om nibus provehi opor­
tere?... Ego vero sic arbitror, M ariam pro sua pietate et sapientia Christum do­
centem per se vel per alium non interpellasse, sed potius accessum ad Filium
propterea expetivisse, ut, quia prae turba non licebat accedere propius, quem ­
adm odum L ucas m em init, locum ad audiendum verbum sibi et cognatis op­
portunum pararet atque acciperet... H oc certo constat nullum Evangelistarum
expressisse, an et quom odo et quando ad Christum M aria miserit: potuit autem
ii 6 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI

internuntius, quisquis ille fuit, a M aria non iussus, et omnino praeter et contra
eius m entem , Christum praedicationis tem pore interpellare. Q uid plura? ut fuse
dicta in pauca dem um contraham , de illo qui M ariae M atris adventum Christo
nuntiavit, sic habendum est, quod aut sponte, animo non bono, sed tentandi
gratia D om inum concionantem interpellavit, sicut H ieronym us interpretatur:
aut quod ab am bitiosis Christi cognatis, non a M atre subornatus accesserit: aut
dem um , si a M atre m issus dicatur, non id quidem factum esse ad sacrum docen­
tis C h risti officium im pediendum , eum que m oleste interpellandum , sed po­
tius ad significandum se quidem prae foribus expectare, ipse vero ut pro suo
nutu quid velit decernat ac iubeat. A tqu e haec sufficere putam us tum ad M a ­
riae V irgin is tuendam innocentiam , tum ad im probam adversariorum calum niam
depellendam qui certe nim ium inhoneste et inciviliter faciunt, cum totius h o ­
nestatis speculum tam graviter accusant, quod inhoneste et inciviliter adm odum
egerit, et propter suam im portunam evocationem , de qua nihil certi demonstrare
possunt, leges honestatis publice violaverit » (1. c.).
Responsio vero Christi: « Q uae est m ater m ea... » m inim e detrahit honori
debito M atris. Sicut enim olim legitim e dixerat: « In his quae Patris mei sunt
oportet m e esse » (L u c., 2, 49), ita pariter nunc, cum in his esset quae Patris sui
erant, dicit: « Quae est mater mea... », insinuans derelinquendum non esse prae­
dicationis officium ad hoc ut cum cognatis colloqui posset, et cognationi carnali
praeferendam esse cognationem spiritualem qua secum arcte iunguntur quicum ­
que voluntatem Patris sui fecerint, « in quo num ero profecto — aiebat S. A u g u ­
stinus — etiam ipsam sanctam M ariam benignus includit. Faciebat enim et illa
voluntatem Patris eius » (Ep. ad Laetum , P L 33, 1058).
Relate vero ad verba Chrysostom i, anim advertendum est tam diserta esse
quae alias Chrysostom us docet de M aria, eiusque morali perfectione, ut haec
dubia loca sub luce illius generalis doctrinae explicari debeant.

Prob. III: E x traditione.

T ria velu ti stadia distingui possunt: I) a saec. 1 ad saec. v; II) a saec. v ad

saec. x i i i ; III) a saec. x i i i ad saec. nostrum.

I. A saec. I ad saec. V. Q uatuor prioribus Ecclesiae saeculis veritas haec im­

plicite tantum , sicut veritas Im m aculatae Conceptionis, profitebatur. Sic in L i ­
turgia O rientali (quae a S. Iacobo dicitur tradita et quae fuit a C onc. O ec. V I ,
can. 32 suscepta), B. V irgo dicitur « purissima, im maculata, om nibus m odis ir­
reprehensa ».
II. A saec. V ad saec. X III. Incipit explicita professio im m unitatis B. V irginis
a quocum que peccato in quolibet vitae suae m om ento. Insuper, interpretatio
m agis vera exhibetur illorum textuum S. Scripturae qui, saec. m et iv difficul­
tatem aliquam contra D eiparae im peccabilitatem creaverant. Praecipui sunt:
 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI ” 7

i) S. Ephraem B. Virginem sic alloquitur: « Im m aculata et intem erata, incor­

rupta et prorsus pudica atque ab omni sorde et labe peccati alienissima » (ed.
Venet. 1754, p. 571)- 2) S. A u g u stin u s: « Excepta itaque sancta V irgine Maria,
de qua, propter honorem D om ini, nullam prorsus, cum de peccatis agitur, ha­
beri volo quaestionem: unde enim scimus quod ei plus gratiae collatum fuerit
ad vincendum ex omni parte peccatum, quae concipere ac parere meruit, quem
constat nullum habuisse peccatum. H ac ergo Virgine excepta, si omnes illos
sanctos et sanctas, cum hic viverent, congregare possemus, et interrogare utrum
essent sine peccato, quid fuisse responsuros putamus? » (Lib. de nat. et Grat.,
c. 37, n. 42, P L 44, 267). 3) S. Pascasius R ad b ertu s (saec.ix) qui explicite
affirmat B. Virginem , toto vitae suae tempore a qualibet culpa im m unem fuisse
(De partu Virginis, 1. 1, P L 120, 1371 sq.). 4) Eadm erus non solum idem docet,
sed et m odum providentiae specialis explicat: « N u lli dubium castissimum cor­
pus et sanctissimam animam eius funditus ab omni fuisse macula peccati,
iugi angelorum custodia protectam, utpote aulam, quam suus et omnium
Creator D eus corporaliter inhabitaturus et ex quo hominem in suae personae
unitate ineffabili fuerat operatione sumpturus » (De excell. B . Virg., c. 3, P L
159, 560). 5) H ild e b e r tu s du M a n s ( f 1133) differentiam explicans inter M a ­
riam M agdalenam et M ariam M atrem D ei, explicite asserit Deiparam nunquam
peccatum cognovisse (Serm. 69, P L 181, 677). 6) S. B ernardus: « E g o puto quod
et copiosior sanctificationis benedictio in eam descenderit, quae et ipsius non
solum sanctificaret ortum, sed et vitam ab omni deinceps peccato custodiret im ­
munem, quod nemini alteri in natis quidem mulierum creditur esse donatum »
(epist. 184, 5, P L 183, 420). Idem docent R ich a rd u s a S. V ic t o r e ( f 1173) (E x­
plicatio in Cant. Cantic., 26, 29, P L 116, 482, 516) et G a u th ie r u s a S. V ic t o r e
( i 180) (Excerpta ex libris contra quatuor labyrinthos Franciae, P L 119, 115 4 ss.).
M entitur ergo G . H erzog (o. c., pp. 52, 72, 84) asserens quod in prioribus
12 Ecclesiae saeculis traditionalis doctrina B. V irginem in peccato relinquebat.
A saec. v enim, usque ad initium saec. x i i i , im m unitas B. V irgin is a quolibet
peccato actuali explicite et com m uniter adm ittebatur. Purificatio quae, secun­
dum quosdam auctores, in m om ento Incarnationis locum habuisset, non requ i­
rebatur, iuxta illos, ad hoc ut B. V irgo a labe quadam peccati liberaretur, sed ad
hoc ut eius fom es penitus seu radicitus destrueretur, quam vis nullum actum ha­
buisset.

III . A saec. XIII ad dies nostros. Inde a saec. x iii quaestio principaliter poni
coepit circa principium im m ediatum seu causam im m unitatis B. Virginis ab omni
peccato, et simul, consequenter, circa ipsam im peccabilitatem Deiparae.
Saec. x i i i S. A l b e r t u s M . posuit causam im m unitatis B. V irgin is ab omni
peccato fuisse plenitudinem gratiae qua decorata fuit. (Super « M issu s est» 134,
Opera, t. 20, p. 91). Idem docet A l e x a n d e r H a l e n s i s (Summa Theologiae, p. III ,
ii8 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI

q. 9, m. 3, a. 2, Venetiis, 1575, p. 32). Iuxta S. T h o m a m , im m unitas ilia debeba­

tu r nedum gratiae sed etiam continuae Providentiae, quae quam libet occasionem
peccati im pediebat et voluntatem V irgin is ad bonum incessanter inclinabat (S .
Th., 1, q. 100, a. 2). Iuxta S. B o n a v e n t u r a m , B . V irgo, quam vis semper im m unis
fuerit ab omni peccato actuali, privilegium tamen im peccabilitatis in ipso Incar­
nationis instanti recepit. Causam vero huius im peccabilitatis invenit in auxilio
quodam divino animae potentias confirm ante et omne defectum destruente (In
I I I Sent., dist. 3, p. 1, a. 3, q. 3, t. 3, pp. 77 sq.).
Saeculis x iv et x v adm ittitur com m uniter explicatio S. T h om ae aut S. Bona-
venturae cum aliqua differentia in verbis magis quam in re. Relate vero ad m o­
m entum in quo hoc privilegium B. V irgin i collatum est, iuxta plures auctores,
fuisset m om entum primae sanctificationis eiusdem.
A saec. x vi usque ad nostra tem pora, cum doctrina theologica im m unitatis
B. V irgin is a quolibet peccato actuali, a Concilio Tridentino iam confirmata
fuisset, elaboratio theologica principaliter reposita est in difficultatibus adversa­
riorum fidei catholicae solvendis. H oc peregit praesertim S. Petrus Canisius in
suo Commentario de Sacrosancta Virgine M aria Deipara, 1. 1, c. 10, 1. 4 c. 1 sq.,
20, 27. Ingolstadt, 1583, t. 2, pp. 73, 386 sq., 506 sq., 548 sq. Causa vero im ­
peccabilitatis com m uniter ab auctoribus invenitur, sicut antea, in peculiari adsi-
stentia Providentiae voluntati Deiparae.
Quae a Patribus quibusdam (i. e. S. Basilius, S. Io. Chrysostom us etc.) de
im perfectionibus B. V irgin is dicta sunt, praepropere — m onente Petavio (De
Incarnatione, 14, 1, De theologicis dogmatibus, A nvers 1700, t. 6, pp. 210 sq.) —
sunt dicta, per transennam, et probabiliter ex idea minus laudabili de im perfe­
ctiore indole morali m ulierum sunt enata.

Prob. IV : R a t i o n e .

1) E x idoneitate ad divinam Maternitatem.

Prim a et fundam entalis ratio ita a S. T h o m a (3, q. 27, a. 4) exponitur: Quan-
docum que D eus aliquem eligit ad quem dam specialem statum, ita electum prae­
parat atque disponit, ut idoneus inveniatur ad id omne praestandum ad quod
eligitur; ita quippe S. Paulus: Sufficientia nostra ex D eo est, qui et idoneos nos
fecit ministros N o vi Testam enti. A tq u i D eus elegerat Beatam Virginem in M a ­
trem F ilii sui. Ergo electam suam M atrem per divinam gratiam idoneam fecit,
ut ea omnia praestaret, quae ad tantum officium pertinebant. A tq u i peccatum
Beatam V irginem ineptam reddidisset officio suo adim plendo. Ergo Beata V irgo
peccatum m inim e commisit.

Exponitur argumentum. Sane, a) quem adm odum gloria filiorum patres eorum,
ita ignom inia M atris etiam venialiter peccantis, in F ilium quodam m odo redun-
dasset. Praeterea, b) cum Christus sit essentialis sanctitas, nec ullam, etiam te­
 IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI 119

nuem , peccati ullius m aculam admiserit, iuxta illud: quae conventio Christi ad
Belial, singularis affinitas quam habuit cum Beatissim a V irgin e m inim e sinebat
u t illa, ex qua carnem assumere non detrectabat, aliqua etiam um bratili labe
pollueretur. Rursus, c) quia in m alevolam animam non introibit sapientia, nec
habitabit in corpore subdito peccatis, ideo m ulier illa praecellens, quae corporaliter
et m odo quodam perm anenti aeternae Sapientiae Incarnatae habitaculum fiebat,
non debebat subiici, ullo vitae suae m ortalis tem pore, peccati insultibus (q. 24
de V erit., art. 9, ad 2). T an d em d) B. V irgo, qua D ei M ater, iugiter a F ilio suo
diligebatur, et amor Filii perennis, perenniter a M atre peccatum exclu d eb at.1
2) E x exclusione peccati mortalis. E xplicite excluso a B. V irgin e quolibet pec­
cato m ortali, im plicite exclusum manet etiam quodlibet peccatum veniale. E te­
nim, firm iter tenendum est hominem in innocentia constitutum non prius poi-
tuisse peccare venialiter quam peccaret mortaliter; cum veniale peccatum atten­
datur secundum rebellionem partis inferioris ad rationem , peccatum autem mortale
secundum rebellionem rationis ad D eum : porro pars inferior rationi perfecte sub­
dita manebat, quousque ratio ipsa D eo subiiciebatur. Q uocirca, excluso in Beata
V irgin e omni m ortali peccato, iam im plicite exclusum manet peccatum veniale. 2
3) E x officio Corredemptricis. Congruebat enim ut illa quae electa fuerat a
D eo socia Christi m ediatoris in opere redem ptionis hom inum , ab omni prorsus
peccato libera existeret: peccatum enim ad mediationem corredem ptivam et prae­
sertim ad satisfactionem nihil confert, im m o virtutem m ediationis et satisfactio­
nis evacuat. Iure ergo S. Bonaventura scribebat: « H oc congruebat, advocatam
generis humani, ut nullum haberet peccatum , quod eius conscientiam rem orde­
ret ». E t rursus: « Congruum etiam erat ut Beata V irgo M aria, per quam aufer­
tu r a nobis opprobrium , vinceret diabolum ut nec ei succum beret ad m odicum »
(In I I I Sent. 3, part. 1, a. 2, q. 1).
4) E x continuo sensu divinae Maternitatis. « H abuit nem pe (B. Virgo) actua­
lem et experim entalem sensum filiationis D ei, intim e cogitando et saporando
quanti F ilii erat M ater, et quantum Ei obligata erat ». Ita S. Bernardinus S e­
nensis, Serm . 4, D e Concept. B . M . V., a. 3, c. 2, tom . 4, p. 91.
B. V irgo, igitur, non pro seipsa sed pro aliis tantum illa verba orationis dom i­
nicae repetere potuit: « D im itte nobis debita nostra ». N u llu m enim debitum cum
divina iustitia, toto vitae suae tem pore contraxit.

Corollarium. Si quaeratur quid in B. Virgine magis dedecens fuisset, utrum originale

peccatum, an actuale veniale (quaestio enim de mortali stulte omnino moveretur), re­
spondendum videtur magis dedecere originale quoad habitualem statum quem inducit
et influxum quem habet in conditionem prolis generandae; magis autem veniale actuale
quoad personalem actum a quo est. Unde, personae dignitatem in B. Virgine respicientes,

1 L é p ic ie r , 1. c., pp. 206-207.

2 Ib id ., p . 206.
 123 GRATIA B. M . VIRGINIS

omnes illi Scholastici qui Immaculatam Conceptionem denegabant, immunem nihilo­

minus eam a quovis peccato actuali praedicabant. E converso autem, nullus boni no­
minis scriptor, B. Virginem Immaculatam agnovit quin eius impeccabilitatem quoque
proclamaverit. Omnes enim rationes quae privilegium Immaculatae Conceptionis ex­
poscunt, privilegium immunitatis a peccato actuali a fortiori exigunt (cfr J a n s s e n s , o. c.,
p. 166).

C a p . II - DE P E R F E C T IO N IB U S A N IM A E B. M . V .

Rem ota qualibet im perfectione ab anima B. M ariae V ., et ideo om nim oda

sanctitate negativa vindicata, agendum nunc superest de perfectionibus animae
B. M . V ., et ideo de sanctitate eius positiva.
Perfectiones vero animae B. Virginis, sive ex parte voluntatis sive ex parte
intellectus consideratae, sunt: i) gratia habitualis, 2) virtutes, 3) dona Spiritus
Sancti, 4) fructus, 5) beatitudines, 6) charismata seu gratiae gratis datae, 7) scientia.

Art. 1 - D E G R A T I A B . M A R I A E V. 1

B. V irgo, ante omnia, fuit « gratia plena ».

T r i a p r a e n o t a n d a su n t: 1) quid et quotuplex sit gratia; 2) distinctio
inter Christum et B. V irgin em relate ad gratiam; 3) D ivisio praesentis quaestionis.

I. Quid et quotuplex sit gratia. Originative, gratia x^Pls dicitur id quod est
indebitum , seu gratis concessum . Iam vero, omnia quae nobis insunt (esse, con­
servari, vivere) a D ei liberalitate pendent, et sub hoc respectu gratuita sunt, et
dici possunt gratia. A t semel supposito D eum voluisse nos in esse producere,
haec omnia sunt naturae debita, nec omni ex parte remanent gratuita.
Quocirca, ex usu apostolico et ecclesiastico, gratia proprie dicitur quod ne­
quit ex natura oriri, quodque et vires et exigentias totius naturae excedit. P ro­
prie, igitur, gratia est ens supernaturale, et definiri potest: « D onum supernaturale
creaturae rationali a D eo concessum in ordine ad vitam aeternam ».
Ratione causae finalis gratia dividitur in gratiam gratum faciens et gratis da­
tam: a) gratia gratum faciens est illa quae per se in subiecti recipientis utilitatem
ordinatur, ipsum que D eo gratum et am icum reddit, sive inchoative (ut gratiae
actuales quae ad iustificationem praeparant) sive formaliter (ut gratia habitualis
quae anim am form aliter D eo gratam reddit) sive consummative (ut actus m eri­
torii qui ex statu gratiae procedunt). H in c gratia gratum faciens nihil aliud est
nisi gratia actualis (quae subiectum tangit per m odum actionis transeuntis) vel
habitualis (quae subiecto inhaeret per m odum qualitatis perm anentis).

1 U tilite r co n su li p otest p ro hac q u aestion e R a v a g n a n B ., D e M ariae plenitudine gratiae,

V ice n za 1941 (extractu m ex M arianum , t. 3, 19 4 0 ).— C fr etiam G u t ie r r e z S ., O . S . A ., L a
plenitud de gracia de la Santisim a Virgen, in Estudios M arianos, 5 (1946) 16 5-20 4 .— N aulaerts

I., D e gratiae plenitudine in M aria, in C ollect. M ech lin ., 3 (1929) 33-39.

 GRATIA B. M . VIRGINIS 121

b) G ratia vero gratis data est illa quae prim ario et per se in salutem aliorum
et in Ecclesiae utilitatem ordinatur (e. g. donum m iraculorum ).
In praesenti quaestione agim us de gratia habituali. G ratia haec, quae dicitur
etiam sanctificans, nos efficit filios D ei adoptivos cum iure ad haereditatem P a­
tris, nec non, consequenter, consortes divinae naturae, per specialem et super-
naturalem assim ilationem (longe transcendens naturalem sim ilitudinem tum v e ­
stigii, quae om nibus creaturis inest, tum im aginis, quae animae humanae et an­
gelo im prim itur) et unionem qua Spiritus S. seu tota T rin itas singulari m odo
(non solum ratione im m ensitatis divinae) personaliter habitat in anima, id est,
sicut cognitum est in cognoscente et amatum est in amante (S. Th., I, q. 43, a. 3),
ita ut Eam vere possideamus, Eaque vere fruam ur.
H inc, animae gratiam possidenti, m irabilis inest pulchritudo: siquidem cla ­
ritate et gloria divina refulget, quem adm odum purissim i crystalli globus lucet
atque resplendet lum ine solis.

II. Distinctio inter Christum et B. Virginem relate ad plenitudinem gratiae:

gratia Christi, inde a prim o Eius conceptionis instanti, talem plenitudinem ha­
buit qua maior esse non potuit, et ideo nullim ode, saltem de potentia D ei ordi­
nata, augm enti capax fuit. G ratia vero B. V irginis non talis fuit, inde a primo eius
conceptionis instanti, quae augeri, tem poris decursu, non potuit, et ideo pro­
fectum usque ad m ortem admisit. E t huius rei ratio est quia B. V irgo, durante
tota sua vita, sim pliciter viatrix remansit, et solum m odo post assum ptionem sta­
tum com prehensorum obtinuit. Quare, M aria non habuit nec potuit habere ple­
nitudinem gratiae absolutam « intensive », quia non habuit gratiam in sum m a
excellentia qua potest haberi; neque extensive, quia illam non habuit ad omnes
effectus gratiae (S . Th. III, q. 7, a. 10). H aec enim gratiae plenitudo absoluta,
intensive et extensive, est propria Christi, qui fuit caput m ystici corporis seu
Ecclesiae. B. V irgin i proinde gratiae plenitudo relativa tribui debet, illa nem pe
quae suae maternae missioni congruebat. A d rem S. Thom as: « B. V irgo ... d ici­
tur fuisse plena gratiae per com parationem ad seipsam, quia, scilicet, habebat
gratiam sufficientem ad statum illum ad quem erat electa a D eo, ut scilicet esset
M ater D ei » (S . Th., III, q. 7, a. 5, ad 1). Igitur « post eum (Christum ) habuit
m axim am plenitudinem gratiae B. M aria, quae ad hoc est electa ut esset M ater
Christi » (Comm. in Ep. ad Rom., c. 8, lect. 5).

I I I . Divisio quaestionis. T rip le x quaestio, ut patet ex dictis, hic institui

potest, videlicet: I) de gratia quam habuit B. V irgo in sua prim a sanctificatione,
seu in prim o instanti suae personalis existentiae, paucis verbis, de gratia initiali
B. M . V .; II) de gratia quam habuit B. V irgo in suo progressu et in fin e 4
, III) de na­
tura huius gratiae.
122 GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE

I) D e g r a t i a i n i t i a l i B . M. V.

C irca gratiam initialem B. M . V . tria quaeri possunt: i) an fuerit ei collata seu

d e existentia gratiae initialis; 2) quomodo fuerit ei collata, 3) quanta fuerit.

1) De existentia gratiae initialis B. M. V.

C irca hoc nulla dubitatio oriri potest, ut ex dictis in praecedenti quaestione
patet. C u m enim praeservatio ab originali peccato citra gratiae sanctificantis in­
fusionem fieri non possit, hinc in ipso actu praeservationis a culpa originali, B.
V irgo gratia sa n tifica n te donata est. Q uapropter Im m aculata Virginis Conceptio
non distinguitur re sed ratione tantum a prim a Deiparae sanctificatione per gra­
tiae infusionem , iuxta illud: « (Patres Ecclesiaeque scriptores) affirmarunt eam-
dem beatissimam V irginem fuisse per gratiam ab omni peccati labe integram,
ac liberam ab omni contagione et corporis, et animae, et intellectus, ac semper
cum D eo conversatam, et sempiterno foedere cum Illo coniunctam , num quam
fuisse in tenebris, sed sem per in luce; et idcirco idoneum plane extitisse Christo
habitaculum , non pro habitu corporis, sed pro gratia originali » (Bulla Ineffabilis).

Prop.: In primo instanti suae conceptionis passivae B . Virgo sanctificata fu it

seu gratiam habituaient accepit.

Prob.: I. A u c t o r i t a t e : 1) S. S c r ip t u r a e : D e tabernaculo testim onii, quod

profecto M ariae figura fuit, dictum est quod, postquam cuncta in illo perfecta
fuerunt, nubes « operuit et gloria D om ini im plevit illud » (Exod., 40, 32). A pari,
ergo, cum cuncta in B. V irgin e perfecta fuerunt, scilicet et corpus et anima, recte
dicitur sanctificata fuisse, iuxta illud: « Sanctificavit tabernaculum suum Altissi-
m us » (Ps., 45, 5), i. e. in prim o conceptionis eius instanti.
2) P a t r u m , quorum plura testim onia iam attulim us in decursu quaestionis
de Im m aculata Conceptione.
II. R a t i o n e : « C u m D eus — scripsit Card. L ép icier — 1 hom inem ita
constituerit, u t eum ad ordinem supernaturalem gratuito elevaret, hinc necesse
est ut vel in gratia D ei existât, vel eius inim icus fiat; im possibile enim est, eum
in statu quodam neutrali permanere; unde, sicut im possibile est, secundum or­
dinem a D eo praestitutum , hom inem gratia divina carere, quin peccato inficiatur,
ita im possibile est eum peccato carere, quin gratia divina exornetur. Q uapro­
pter et ipsa Im m aculata Conceptio Beatae V irgin is sanctificatio vocari potest,
licet peccatum nunquam antecesserit, sicut et C hristus de se ipso dicebat: Quem
Pater sanctificavit; 2 at propter huius vocis abusus, ex parte eorum qui volebant
festo Conceptionis coli ab Ecclesia solum m odo V irgin is sanctificationem , Sum m i
Pontifices illam pro designanda Im m aculata Conceptione m erito proscripserunt ».

1 O. c., p. zzo.
2 I o ., 10 , 36.
 GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE !23

2) De modo collationis gratiae initialis B. M. V.

C irca m odum collationis gratiae initialis B - M . V ., haec, in prim is, cum Card.
L ép icier, anim advertenda sunt: « C u m unum quem que secundum m odum suum
D eus moveat; parvuli autem usum rationis nondum adepti, sint incapaces eli­
ciendi actum voluntatis, hinc sequitur quod de lege ordinaria et m odo consueto,
D eus, illos in sacramento baptism atis iustificet absque illorum cooperatione. A t,
cum nobilius sit ad gratiam accedere proprio motu, quam tantum m odo motu
alieno, aliunde cum iam noverim us animam Christi D om ini proprio voluntatis
m otu ad gratiam se praeparasse, m odo quaeritur utrum et hoc Beatissimae V ir ­
gini sit concedendum , ita ut ad gratiam in illo prim o instanti suae conceptionis
passivae se proprio actu disposuerit, sub influxu actualis m otionis gratiae divinae,
quam utique, ubicum que sermo est de iustificatione, nunquam praeterm itti de­
bere novim us ». 1

Prop.: In primo instanti suae conceptionis passivae, B . Virgo sanctificata fu it

proprio motu liberi arbitrii, quem saltem transeunter habuit.
Propositio haec est com m unis, et theologice certa dici potest. E i enim suf­
fragantur S. V incentius Ferreri (Manuscript. Tolos. 346), S. Bernardinus Senen­
sis (Serm. I V , de B . M . V ., a. 1. c. 2, t. 4, p. 86), S. Franciscus Salesius (Serm.
38, in fest. Purificat.), S. A lfonsus (Glorie di Maria, p. II, II discorso, II punto),
Suarez (De M yst. vitae Christ., disp. 4, sect. 7 et 8), V ega (Theol. M ar., n. 956),
Contenson (L ib . 10, diss. 6, cap. 1, specul. 2, octavo), M iech ow (Collat. 93, super
Litan. B . V.). Q uibus adhaerent com m uniter recentiores e. g. L ép icier, H ugon,
etc... P. T errien declarat duos tantum adversarios, Gersonem nempe et M u ra­
tori, se nactum fuisse (o. c., 1. 2, p. 27).

Prob.: 1) E x dignitate Deiparae. « H uius veritatis potissim a ratio — scribit

L ép icie r 2 — ex eo deducitur, quod decuit Beatam V irginem , propter sum m am
divinae m aternitatis dignitatem , m odo huic dignitati magis congruo, proindeque
nobiliori, sanctificari. A tq u i, com paratione instituta, nobilior invenitur sancti­
ficatio, quae fit in aliquo subiecto se ad illam liberis suis actibus disponente, quam
quae perficitur citra subiecti cooperationem , sicut etiam iustificatio adultorum
nobilior est quam iustificatio puerorum . E rgo Beata V irgo fu it sanctificata in
m om ento suae conceptionis, per proprium m otum liberi arbitrii.

« Exponitur. Revera, gratia in anima Deiparae nullo modo cessit gratiae angelorum
aut gratiae primorum parentum, non solum secundum quantitatis mensuram, sed etiam
secundum adipiscendi modum. Atqui Angeli in primo momento suae creationis libere

1 O . C ., p . 2 3 1 .
2 O . C ., p p . 3 2 1 - 2 2 2 .
i- 4 GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE

gratiae consenserunt, utique sub operatione D ei illos ad se convertentis, iuxta illud

S. Augustini: 1 (Bonam voluntatem) quis fecerat (in angelis), nisi ille eos, cum bona vo­
luntate, id est cum amore casto quo illi adhaererent, creavit, simul eis et condens naturam et
largiens gratiam? 2 Primi quoque nostri parentes gratiae consensere: cum motus volun­
tatis non sit continuus, nihil prohibet, etiam in primo instanti suae creationis, primum
hominem gratiae consensisse, ait Angelicus. 3
« Ad huius rei intelligentiam advertendum est quod, cum mutationes sunt instanta-
neae, simul et in eodem instanti potest esse terminus primae et secundae mutationis, sicut in
eodem instanti in quo illuminatur luna a sole, illuminatur aër a luna. Manifestum est autem
quod creatio est instantanea, et similiter motus liberi arbitrii in angelis... unde nihil prohibet
simul et in eodem instanti esse terminum creatioìiis et terminum liberi arbitrii. 4 Praeterea,
motus liberi arbitrii non temporis antecessione, sed naturae ordine praecedit consecu-
tionem gratiae. 5
« Praeterea recolendum venit quod, cum nullum peccatum in Beata Virgine prae­
cessisset, ideo ad eius sanctificationem non requirebatur motus liberi arbitrii in pecca­
tum, sed tantummodo motus liberi arbitrii in Deum, scilicet per fidem et caritatem.
Porro, dispositio quae praeexigitur ut Deus gratiam infundat, alia non est, nisi quam
ipsemet facit; tanto autem citius materia disponitur, quanto virtus agentis fuerit fortior:
cum igitur virtus divina sit infinita, potest quamcumque materiam creatam subito disponere
ad formam, et multo magis liberum arbitrium hominis, cuius motus potest esse instantaneus
secundum naturam ». 6

2) E x comparatione Deiparae cum S . Ioanne Baptista. « Q uod vel paucis m or­

talium est concessum , fas non est credere tantae V irgin i esse denegatum » (S,
B ern a rd u s, in Ep. ad Can. Lugd., P L 182, 334). A tq u i privilegium hoc fu it S.
Ioanni Baptistae concessum . Ergo.
M aior est principium m ariologicum com m uniter adm issum .
A d Minorem. Q uod S. Ioannes Baptista usum rationis habuerit in utero m a­
tris suae, vix am bigendum est. In Evangelio enim legitur: «E t factum est, u t au­
divit salutationem M ariae Elisabeth, exultavit infans in utero eius, et repleta es
Spiritu Sancto Elisabeth» (L u c., 1, 41). G au diu m illud infantis, prout anim ad­
vertit Caietanus (Com m . in I I I p., q. 27, a. 3) non fuit de re sensibili sed de C h ri­
sti adventu, et ideo spiritualem requirit cognitionem seu usum liberi arbitrii.
« Saltum illum et exultationem in sancto Ioanne Baptista naturales fuisse con ­
tendit Calvinus; naturale enim est, ait, ut dum m ater prae gaudio gestit, exultet
et infans. A t, contra, com m unis Patrum traditio hanc exultationem uti superna-

1 L . X I I D e civ. D e i, cap. g, t. 7, co i. 2.
2 C fr 1, Q u aest. 62, a rt. 3.
3 Ib id ., Q uaest. 95, art. x, ad 5.
4 I, Q u ae st. 63, art. 5.
5 I, I I , Q u aest. 1 13 , art. 8, ad 2.
8 I, I I , Q a ie s t. 113 , a rt. 10.
 GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE «5

turalem habet, cui O rigenes, A m brosius, Euthym ius, S. Irenaeus, S. Leo, alii-
que usum rationis addunt, quibus suffragari videtur etiam S. A ugustinus, dum
Ioannem se tanquam prophetam in visceribus maternis manifestasse dicit, exul-
tatione corporis, non declaratione v o c is ;1 propheta autem proprie non est talis
censendus, docet A ngelicus, nisi illuminetur eius mens ad iudicandum. 2 Sim iliter
S. G regorius M agnus ait de Baptista quod prophetiae spiritu intra matris ute­
rum im pletus est; 3 quinim m o de eodem Ecclesia canit: 4

Ventris obtruso recubans cubili

Senseras regem thalamo manentem;
H in c parens nati m eritis uterque
A b d ita pandit ». 8

3) E x fecunditate gratiarum collatarum. M agna gratiarum copia B. V irgini

statim in initio collata, non erat conveniens ut sterilis et otiosa remaneret. A tqu i
nisi in initio adm ittatur in B. V irgin e usus liberi arbitrii, illa gratiarum copia,
superior gratia consum m ata aliorum Sanctorum , sterilis et otiosa remansisset.
Ergo...

Huiusmodi usus rationis certe fuit miraculosus, utpote praeter ordinem rerum. « Nec
defuit — animadvertit Card. Lépicier — huic effectui visibilitas, quae est conditio ne­
cessaria ad hoc ut opus aliquod miraculum dici possit; quandoquidem, etsi haec illu­
minatio caeteros latuerit, non latuit tamen ipsam Deiparam; ad miraculum vero satis
est uni hominum, sin minus ipsimet in cuius gratiam fit, visibile reddatur. Porro Beata
Virgo potuit tunc reflexe cognoscere quid ipsamet tunc cogitaverit et voluerit, id quo­
que serius cognoscere potuit, quando nempe iam ad annos discretionis perveniens,
speciem praecedentium cogitatorum in se denuo excitavit, ad laudandum et magnifi­
candum Creatorem suum et Dominum, a quo tot et tanta beneficia acceperat » (1. c.,
p. 227).

« E x doctrina hucusque vindicata consequitur quod Beata V irgo in prim o

instanti suae conceptionis potuerit mereri: nam, cum m otus liberi arbitrii gratia
sa n tifica n te inform atus sit m eritorius, Beata V irgo autem fuerit prim o sancti­
ficata secundum proprium m otum liberi arbitrii in D eum , ideo ipsa, non secus
ac C h ristu s eius F iliu s, in prim o instanti suae conceptionis potuit m ereri »
(C a rd . L é p ic ie r , o . c., pp. 222-223).
Attam en, gratia haec quae est extraordinaria si consideratur in se et absolute,
non est talis si status B. V irgin is in illo prim o instanti consideretur. In illo enim

1 S erm . 29 1, n. 1; 223, n. 2.
2 2.a 2.ae, Q uaest. 173, art. 2.
3 L . 3, M ora l., c. 5, t. 1, p. 45 B.
4 In h ym n o festi S . Ioannis B ap t., ad V esp .
5 C a rd . L e p i c i e r , o. c., pp. 224-225.
I2 Ó GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE

prim o instanti B. V irgo sim ul cum gratia Im m aculatae Conceptionis, m agnam

gratiarum copiam recepit quae infructuosa rem anere non poterat. A tten ta ergo
hac donorum plenitudine, usus liberi arbitrii in prim o illo instanti, de se extraor­
dinarius, quodam m odo connaturalis evasit.

O B IC IT U R : i. S. Thomas hic (q. 27, a. 3) negat hoc Virginis privilegium dicens:

« Non habuit B. Virgo usum liberi arbitrii adhuc in ventre Matris existens: hoc enim est
speciale privilegium Christi ».

R E S P O N D E T U R : Privilegium Virginis nihil omnino detrahit privilegio Christi.

Etenim: 1) Christo, tale privilegium debetur iure proprio et nativo, tamquam sequela
quaedam unionis hypostaticae; Mariae, e contra, debetur per specialem quamdam et
omnino gratuitam Dei dispensationem, et quidem, intuitu meritorum Christi, ad hoc
ut idonee praepararetur ad divinam maternitatem. 2) In Christo tale privilegium fuit
simul cum visione beatifica: in B. Virgine, e contra, fuit solum per scientiam infusam,
seu per species a Deo ipso infusas (non vero per species acquisitas, et per conversionem
ad phantasmata, quorum naturaliter incapax erat). Ratio ergo adducta a S. Thom a con­
tra hoc Virginis privilegium, non valet. Nec mirandum si S. Thomas verba illa scripse­
rit. Tunc enim temporis, cum privilegium Immaculatae Conceptionis in plena luce po­
situm nondum esset, non clare apparebant rationes quae usum liberi arbitrii in B. Vir­
gine, inde ab illo primo instanti, expostulabant.

D ixim us in propositione quod B. V irgo, in ventre m atris, usum liberi arbitrii

saltem transeunter habuit. Potest enim fieri Q U A E S T I O : usus liberi arbitrii,
quem B. V irgo habuit (sim ul cum gratia) in prim o instanti suae personalis exi-
stentiae, perseveravit ne in ipsa?... Respondendum est non constare omnino, eo
quod de hac re Scriptura et T rad itio silent. Affirm ant tamen non pauci, ut Sua-
rez, S. Franciscus Salesius, S. Alfonsus, T errien , Sauvé (Jésus intime, t. III,
p. 262). Card. L ép icier, e contra, scribit: « utrum rationis usum , quem dixim us
D eiparam in m om ento suae conceptionis habuisse, perm anenter postea ipsa reti­
nuerit, asserere non auderem , nulla existente ratione sufficienti ad ponendam
huius rei continuationem ; m axim e cum infantis natura, adhuc in utero matris et
iuvenilibus vitae suae m ensibus potius sit, ut dorm itet, aut ad sum m um vitam
m ere animalem explicet; aliunde satis fuit ut Beata V irgo constanter in gratia
cresceret quando iam ad annos discretionis pervenit, quin etiam tane usum liberi
arbitrii in somno habere debuerit, ut quibusdam visum fuit. N im irum , a Suaresio
discedendum nobis videtur, ponente usum rationis Beatae V irgin i in prim o in ­
stanti collatum in ea semper durasse; et potius cum Caietano decernendum cen­
semus usum rationis, quem M aria pro prim o instanti habuit, fuisse per m odum
revelationis propheticae et transeuntis. N ec obstat quod sine poenitentia sunt dona
...D ei cum privilegium illud D eus Beatae V irgin i non intenderit nisi m odo tran­
seunte concedere. C u m hoc tam en stat quod specialibus quibusdam tem poribus
usus iste liberi arbitrii D eiparae infanti iterum concedi potuerit, ut inde gratiae
 GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE 127

augm entum acciperet: quo sensu etiam intelligi potest id quod de S. Ioanne
plures ex Patribus decernunt, illum videlicet in gratia crevisse, ex praesentia
Beatae Virginis, illis tribus m ensibus quibus apud Elisabeth m ansit » .1
P. H ugon (o. c., p. 453) probabilem censet sententiam affirmantem , pro qua
duplicem rationem congruentiae affert, videlicet: r) quia si privilegium illud in
B. V irgin e non perstitisset, m ox post prim um instans Ipsa im perfectior evasisset,
utpote incapax actus humanos eliciendi: quod concipi non potest; quinim m o p o ­
tius contrarium concipi debet, videlicet B. V irginem semper profecisse et ideo
rationis usum in ipsa permansisse. II) Secunda ratio est quia excellentia status
initialis in B. V irgin e requirebat ut gratiae, virtutes et dona, vim suam exererent
et propriam fecunditatem deprom erent; cum enim fuerint divinitus et praeter
legem concessa, sterilitate laborare non poterant. A t, veram fecunditatem non
obtinuissent, sed potius sterilia permansissent, si usus liberi arbitrii in Ipsa d e ­
fecisset. Ergo, credere licet huiusm odi usum perseverasse.

3) De quantitate gratiae initialis B. M. V.

Post ea quae dixim us circa existentiam gratiae in Beata V irgin e inde a prim o
instanti suae existentiae et circa modum quo tunc E i gratia collata est, necesse est
ut inquiram us de quantitate gratiae, quam in illo prim o instanti B. V irgo accepit.
Iam vero, circa gratiae initialis quantitatem quatuor quaeri possunt, videlicet:
gratia initialis B. M . V . fuit ne m aior 1) gratia initiali et etiam 2) gratia fin ali seu
consum m ata cuiuslibet sancti vel angeli; 3) gratia initiali et etiam 4) gratia fin ali
seu consumm ata omnium sanctorum et angelorum sim ul sum ptorum ?...

Prop.: Gratia initialis B . M . V. maior fu it non solum 1) gratia i n i t i a l i et 2) gra­

tia f i n a l i cuiuslibet sancti vel angeli; sed etiam 3) gratia i n i t i a l i et 4) probabiliter
gratia f i n a l i seu consummata omnium sanctorum et angelorum simul sumptorum.

Prob. I. pars: Gratia in itia lis B . M . V. maior fu it gratia initiali cuiuslibet sancti
vel angeli.
E st sententia certissim a et a theologis com m uniter admissa.

Prob.: 1) E x principio mariologico: quaelibet gratia alicui creaturae a D eo con­

cessa, M ariae etiam, et in maiori quantitate, concessa est.
2) E x dilectione divina. G ratia proportionatur D e i dilectioni (est enim effectus
dilectionis divinae). A tqu i D eus inde a prim o instanti existentiae B. V irginis,
imo ab aeterno ipsam prae qualibet alia pura creatura dilexit. Ergo prae quali­
bet alia pura creatura maiorem gratiam ei concessit.
3) E x speciali destinatione B . M . V . « U nicuique a D eo datur gratia secundum
hoc ad quod eligitur » (S . Th., III , 27, 5). A tqu i B. V irgo, electa ad divinam ma-

1 O . c ., p . 2 2 7 .
128 GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE

ternitatem , quae destinationem cuiuslibet purae creaturae excedit. Ergo B. V ir ­

gini, prae qualibet alia pura creatura, D eus m aiorem gratiae copiam dedit.
4) E x accessione ad Deum. « Q uanto aliquid magis appropinquat principio in
quolibet genere, tanto magis participat effectum illius principii » (S. Th., III,
27, 5). A tqu i B. V irgo inde ab initio fuit D eo, gratiae principio, prae qualibet
pura creatura, propinquissim a, utpote ad D ivinam M aternitatem destinata. Ergo..
5) E x signo: Intensitas gratiae ex eiusdem effectibus m anifestatur. Iam vero,
unus ex effectibus giatiae initialis B. M . V . fuit perennis praeservatio ab incli­
natione ad m alum seu extinctio fom itis, et perfecta confirmatio in bono ex gra­
tiae abundantia causata: quod nulli homini vel angelo, in eorum prima sanctifi­
catione, concessum est. H abuit ergo, B. V irgo, inde ab initio gratiam copiosio­
rem gratia cuiuslibet purae creaturae.

Nec dicatur sufficere talem gratiae perfectionem collatam fuisse in illo momento
in quo Dei Mater effecta est, quin exigatur inde a primo eiusdem conceptionis instanti.
Inde enim ab illo momento Deus illam respexit et dilexit ut Matrem, ad quam dignita­
tem etiam remote disponi debebat. Principium enim debet respondere termino et fun­
damentum aedificio. « Non enim homini sed Deo aedificabatur domus, cuius funda­
mentum esse debuere lapides pretiosi omnium gratiarum ». 1 Iure ergo P. Terrien scri­
bebat: « Cette proposition brille d’une telle évidence qu’il est inutile de s’y arrêter plus
longtemps» (o. c., t. 1, p. 386).

Prob. II. pars: Gratia in itia lis B . M . V. maior fu it gratia f i n a l i seu consum­
mata cuiuslibet Sancti vel Angeli.
E st sententia com m uniter a T h eo logis admissa et dici potest theologice certa.
H anc doctrinam docent, inter alios, Suarez, M iechow , Vega, Contenson, S. A l-
fonsus, P. T errien, Card. L épicier, P. G odts, H ugon, M erkelbach, etc.

Prob.: 1) E x M atris D ei dignitate. A d M atris D ei dignitatem , praeparatio

idonea non fuisset gratia finalis seu consumm ata cuiuslibet sancti vel angeli (quia
divina m aternitas est in ordine superiori, seu hypostatico, excedente ordinem
gratiae et gloriae). Ergo gratia initialis B. Virginis (qua disponebatur ad M atris
D ei dignitatem ) superare debuit gratiam consummatam cuiuslibet angeli vel
hominis.
2) E x dilectione Dei. C u m gratia sit effectus dilectionis D ei, dilectioni D ei
proportionatur et ideo D eus m aiorem gratiam illi tribuit quem magis diligit. A t ­
qui D eus B. Virginem inde ab E ius conceptione magis dilexit quam singulos
sanctos vel angelos, etiam in eorum termino. Ergo...
A d M ai. D icit enim Angelicus: « Illi sunt m eliores et magis dilecti, qui plus
habent de gratia » (Sum. Theol. I, q. 20, a. 4, ad 4).

1 D e R h o d es, Disp. T h. D e Virg. Deipara, p . 4 , S . j , a . 1 .

 GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE 129

A d M in. D e B. V irgin e idem fere dici potest ac de Christo: « D eus Christum

diligit non solum plusquam totum genus hum anum sed etiam m agis quam totam
universitatem creaturarum ; quia scilicet ei m aius bonum voluit » (1. c., 1, q. 20,
a. 4, ad 1).
H inc pii quidam auctores, verba Psalm i 86: « Fundam enta eius in m ontibus
sanctis, diligit D o m in u s portas Sion super omnia tabernacula Iacob », hoc sensu
Beatae V irgin i accomm odant: quod est m ons et term inus in ceteris, est funda­
m entum et veluti initium in sanctitate B. Virginis, ita ut ibi B. V irgo incipiat,
ubi alii desinunt.

Prob. III pars: Gratia i n i t i a l i s B . M . V. maior fu it gratia i n i t i a l i omnium

Sanctorum et Angelorum simul sumptorum.
H aec tertia Pars solide probari potest sive duobus rationibus in praecedenti
parte adductis, sive rationibus in quarta parte adducendis, eo quod rationes istae
a fortiori etiam pro ista tertia parte, prout patet, valent.

Prob. IV pars: Gratia in itia lis B . M . V. maior fu it gratia f i n a l i seu c o n s u m ­

m a ta omnium creaturarum simul.
H aec pars non ab om nibus adm ittitur. Im pugnata enim fuit a Tostato, M u ­
ratori, T h eo p h ylo Raynaud, Terrien, Card. L ép icier, et nuper a Baudim ent. 1
Adm issa tamen fuit a S. A lfonso, a S. Vincentio Ferreri, a V en . Ianuario M .
Sarnelli C . S S . R ., a B. C laudio de la Colom bière, a Ven. D ruzbiki, a S. Ioanne
Eudes, a Valentia, D e los Rios, V asquez, Binet, D e Rhodes, Velasquez, Vega,
V iva, Bordoni, Billot, Rogerio Freddi, Legnani, Bucceroni, a Iustino de M iec-
how, Racinchelli, Contenson, D e G od oy, Billuart, M onsabré, H ugon, Francisco
de Paola C . S S . R., Card. D echam ps, H arte, Herm ann, Saintrain, Brouchain,
U rban y, L aurent, Lejeune, Priuli, Gervasio, Siuri, Sedlm ayr, M oraës, Chatel,
Vincent, D epoix, Janssens, Jamar, Petitalot, Lagarde, Sala, Coppola, Stamm,
T an qu erey, Perriot, M annens, H um phrey, Com balot, M aréchaud, Ham on,
Cappellazzi, G odts, Cam pana, Lahitton, N eubert, M erkelbach, D ourche, K e u p ­
pens, G arrigou-Lagrange, Dillenschneider, Ravagnan, etc. 2 (C fr G o d t s , C.
S S . R ., L a sainteté initiale de VImmaculée, 1904, pp. 194-227). H uic sententiae,
praeter auctoritates nuper laudatas, suffragari videntur Rom ani Pontifices nec
non rationes theologicae.
1) E x auctoritate R R . Pontificum: A ) Pius I X in Bulla Ineffabilis asserit: « A b
initio et ante saecula U nigenito F ilio suo M atrem ... elegit atque ordinavit, tan-

1 D e quelques outrances de la théologie mariale contemporaine, in L'année théologique, 6 (1943)

10 5 -1 15 . Ip si resp on d it P. P . E . V a d e b o n c œ u r, C . S S . R ., art. Quelle est cette outrance}, in Rev.
de l ’ Université d ’ Ottawa, 16 (1946) 209*-220*.
2 Falsa ig itu r est assertio P . T e r rie n : « L e s a u to rités se con treb alancent, et c ’est m ême
d u cô té de l ’o p in io n n ég ative q u ’elles se p orte n t plu s g é n éralem en t », (o. c., i , 391).

9
 i 3o GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE

toque prae creaturis universis est prosecutus amore, u t in illa una sibi propen­
sissima voluntate com placuerit. Q uapropter illam longe ante omnes angelicos
spiritus cunctosque Sanctos caelestium omnium charism atum copia de thesauro
divinitatis deprom pta ita mirifice cum ulavit, ut Ipsa... eam sanctitatis plenitu­
dinem prae se ferret, qua m aior sub D eo nullatenus intelligitur, et quam praeter
D eum nemo assequi cogitando potest... Et quidem decebat om nino ut perfectis­
simae sanctitatis splendoribus semper ornata fulgeret... tam venerabilis M ater» .
Circa quae verba, sequentia anim advertere iuvat, videlicet: a) Deus « ab initio »
B. Virginem dilexit « prae creaturis universis »: ergo prae om nibus A ngelis et
hom inibus sim ul sum ptis. D eus insuper « in illa una sibi propensissim a voluntate
com placuit ». Iam vero amor D ei non supponit sed ponit bonitatem in rebus quas
diligit, seu est gratiae effectivus. E rgo D eus, inde « ab initio », m aiorem gratiae
quantitatem in B. V irgin e posuit quam in om nibus aliis creaturis sim ul sum ptis.
b) D eus « longe ante omnes angelicos spiritus cunctosque sanctos » B. V irg i­
nem « caelestium om nium charism atum copia... m irifice cum ulavit ». Sat evi­
denter hic agitur de initio existentiae B. Virginis, eo quod Pontifex, per illam
abundantiam , ipsam Im m aculatam Conceptionem probare vult.
c) B. V irgo, inde a sua conceptione, talem « sanctitatis plenitudinem » prae
se tulit « qua maior sub D eo nullatenus intelligitur ». Iam vero, si gratia seu sancti­
tas B. V irgin is m aior non fuisset gratia et sanctitate om nium angelorum et sancto­
rum sim ul sum ptorum , facili negotio « maior sub D eo » gratia intelligi potuisset,
id est gratia quae fuisset m aior gratia consumm ata om nium creaturarum sim ul
sum ptarum . V id etu r ergo opinio haec in ipsa Bulla Ineffabilis im plicite contenta.

B) Eam dem doctrinam inculcare videtur L eo X I I I in E n cyclica « M agnae

D e i M atris » (t. 3, p. 143) in qua dicitur tantam fuisse gratiae copiam , u t « longe
Ipsa cunctis hom inum et angelorum ordinibus antecellat, C h risto una omnino
proxim a ».
H aec autem « gratiae copia », « inde ab initio donata est » a D eo B. V irgin i,
ad hoc ut « digna E ius M ater existeret ». « M agnum enim in quolibet Sancto,
quod habet tantum de gratia quod sufficit ad salutem m ultorum : sed quando
haberet tantum , quod sufficeret ad salutem om nium hom inum de m undo, hoc
esset maxim um; et hoc est in Christo et in Beata V irgin e ».

C ) Etiam Pius X I I , in E ncyclica « M ystici corporis C h risti » scribebat: « V e ­

racem erga Ecclesiam amorem om nibus im petret D eipara V irgo, cuius sanctis­
sima anima fuit, m agis quam caeterae una sim ul a D e o creatae, divino Iesu C h ri­
sti Spiritu repleta » (A A S 35, 1943, 247). E t in nuntio radiophonico pro co­
ronatione B. V irgin is de Fatim a, die 13 maii, aiebat: « E 1’em pireo vide che
E lla era veram ente degna di riceverne l’onore, la gloria, l’im pero — perchè più
ricolma di grazie, più santa, più bella, più sublime, incomparabilmente più dei mag-
 GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE

glori santi e degli angeli più eccelsi, soli o tutti insieme uniti... » (Osservatore R o­
mano, 19 m aggio 1946).

2) Rationes theologicae desum i possunt ex duplici m unere ad quod B. V irgo

a D eo praedestinata fuit, ex m unere nempe M atris D ei et M ediatricis hom inum .
a) E x munere M atris Dei. G ratia per quam persona aliqua idonea redditur
ad hoc ut sit M ater D ei, est praestantior gratia consum m ata om nium creatura-
rum sim ul sum ptarum . A tq u i gratia initialis B. M . V . illam idoneam reddebat ad
hoc ut esset M ater D ei. E rgo...
A d mai. G ratia enim proportionatur dignitati. Iam vero dignitas m aternitatis
divinae B. V irgin em in ordine quodam , ordine om nium creaturarum superiori,
collocat cui gratia etiam consum m ata om nium creaturarum dispositio propor-
tionata esse non potest.
A d M in. G ratia initialis B. Virginis licet non fuerit dispositio proxima ad divi­
nam m aternitatem, erat tam en praeparatio idonea ad illam , iuxta illud S. Thom ae:
«Prim a quidem [perfectio gratiae] quasi dispositiva, per quam reddebatur idonea
ad hoc quod esset M ater Christi ». Q uam vis in initio Conceptionis B. V irgo non
fuerit actu m ater D ei, tamen, iam tunc creabatur et praeparabatur ad tantam digni­
tatem et ideo dispositive iam tun c M ater D ei dici poterat. Inde enim a sua C o n ­
ceptione, B. V irgo considerabatur a D eo ut futura V erbi sui M ater: et non ex filia
A dae facta est M ater D ei, sed ad hoc ut esset M ater D ei facta est filia Adae.
Ratione autem divinae m aternitatis, inde a prim o instanti suae existentiae,
D eus Illam magis dilexit quam omnes A ngelos et homines, quia diligebatur ab
Eo ut m ater et ideo erat E i carior om nibus creaturis; consequenter contulit ei
m aiorem gratiam, in prim o instanti suae existentiae, quam om nibus A ngelis et
hom inibus simul sumptis; amor enim D ei non est sicut amor noster, m ere af-
fectivus, sed effectivus et boni com m unicativus; gratia ergo amori proportionatur,
iuxta illud S. Thom ae; « D eum diligere magis aliquid nihil aliud est quam ei
m aius bonum velle; voluntas enim D ei est causa bonitatis » (I, q. 20, a. 4).
b) E x munere Mediatricis hominum. Ipsa enim praeelecta fu it ut esset univer­
salis gratiae M ediatrix, ita ut omnia bona ab Ipsa in nos derivarent. In ipsa ergo
esse debebat plenitudo fontis ex qua omnia bona derivarentur in homines. A tqu i
plenitudo fontis om nem plenitudinem ex ipsa fonte manantem incom parabiliter
excedit. E rgo... « C et argum ent de Saint A lphonse — scribit P. G od ts — est
pérem ptoire: Si tous les enfants reçoivent de leur m ère tout l’argent qu’ils ont,
il est évident que la mère est plus riche que tous les enfants réunis. M ais M arie
a été M ère des homm es dès l ’origine: cette m aternité, cette m édiation entre
D ieu et les homm es est même sa raison d ’être. Par conséquent des son origine
M arie eût plus de grâces que tous les Saints ensem ble » .1

1 L a sainteté initiale de VImmaculée, p. 1 7 1 , B ru x elles, 1904.

 132 GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE

Ratione huius officii, id est universalis m ediationis, B. V irgo omnes homines

D eo gratos reddere debebat; necesse ergo erat ut carior et gratior D eo esset om ni­
bus sim ul hominibus.
G ratia initialis, ergo, B. V irgin is superat gratiam consumm atam om nium ho­
m inum et Angelorum simul sum ptorum . Iuxta P. D e los Rios, B. V irgo « om ­
nium gratiarum fuit veluti com pendium ... M aria est m icrocosm us gratiarum »
(Hierarchia Mariana, 1. 5, c. 19, p. 548).

O B I C I T U R 1 : Sententia haec (de gratia initiali D eiparae gratiam om nium

Sanctorum sim ul sum ptorum superante) nullam habet significationem . 1 Su m ­
m am enim facit gratiae Sanctorum et Angelorum . A tq u i huiusm odi sum m a
peragi nequit: gratia enim , ad praedicam entum qualitatis, non vero ad praedi­
cam entum quantitatis redu citu r. 1>
-
R E S P O N D E T U R distinguendo inter quantitatem dimensivam et quantita­
tem virtutis « quae attenditur secundum perfectionem alicuius naturae vel for­
mae, quae quidem quantitas designatur secundum quod dicitur aliquid m agis
vel m inus calidum » (Summ. Theol. I, q. 42, a. 1, ad 1). H oc principium ad cari­
tatem applicando, A n gelicu s scribit: « D icen d um quod caritati non convenit
quantitas dim ensiva sed solum quantitas virtualis » (op. c. I I - I I , q. 24, a. 4, ad 1).
Iam vero idem et de gratia dici potest. N o n convenit gratiae quantitas dim ensiva
sed con ven it ei quantitas virtualis. H oc concedit etiam Baudim ent, cum asse­
rat gratiam D eiparae superare gratiam m axim i inter Sanctos. H oc nonobstante,
tenet praedictus A u cto r sententiam a nobis vindicatam nullam significationem
habere (« paraît un non-sens »). A t hoc verum non videtur. A d hoc rite intelli-
gendum , attendendum est ad duplicem plenitudinem gratiae, intensivam nempe
et extensivam. A d rem S. Thom as: « H uiusm odi autem quantitas virtualis at­
ten d itu r prim o quidem in radice, idest in ipsa perfectione formae vel naturae,
et sic dicitur m agnitudo spiritualis... Secundo autem attenditur quantitas vir­
tualis in effectibus formae. P rim us autem effectus form ae est esse... Secundus
autem effectus est operatio, nam om ne agens agit per suam form am » (op. c. I,
q. 42, a. 1, ad 1). S iv e ergo intensive, sive extensive, quantitas virtualis gratiae
D eiparae collatae excedere potuit quantitatem gratiae aliis om nibus sanctis col-
latae. V i huius singularis plenitudinis gratiae B. V irgo « om nium virtutum opera
exercuit » dum , e contra « alii sancti specialia quaedam : quia alius fuit hum ilis,
alius castus, alius m isericors; et ideo ipsi dantur in exem plum specialium virtu ­
tu m ... Sed Beata V irgo in exem plum om nium virtutum » (O pusc. 6, ed. V ivès,
t. 27, p. 200). G ra tia igitu r D eiparae virtu tem h abu it p rod u cen di actum v ir ­
tutu m non alicuius aut aliqu oru m Sanctorum tantum m odo, sed om nium . V i
etiam singularis plenitudin is gratiae, D eiparae m erita sicut et gloria caelestis,

1 Ita B au dim en t: « C e tte é n o n cé ... n ou s p araît u n n on -sen s » (art. c it., p . 105).

2 L . c ., p. 105.
 GRATIAE PRO G R ESSU S I33

incom parabiliter exced u nt m erita et caelestem g lo r ia m 1 non solum alicuius aut

quorundam Sanctorum sed om nium om nino. Ipsa enim , sicut et C h ristus, prou t
docet S. T h o m as, «tantum (gratiae habuit) quod sufficeret ad saiutem om nium
hom inum de m undo » id est « m axim um » (L . c. p. 200).
O B I C I T U R 2: Si B. V irgin i tanta conceditur gratia inde a prim o vitae suae
instanti, iam excluditur in eius gratia et sanctitate progressus, qui tam en om nino
adm itti debet.
RESPONDETUR negando consequentiam . Q uaelibet enim gratia, etiam
gratia finali om nium hom inum et A ngelorum praestantior, semper rem anet finita
(i. e. finita participatio naturae divinae) et ideo iugiter, usque ad ultim um term i­
num , qui m orte praestituitur, augeri et perfici potest, eo quod num quam e x ­
hauritur participabilitas D ei ad extra. G ratia enim D eiparae infinita dici nequit
sive in ordine entis (quia quaelibet gratia, utpote accidens creatum , est et rem anet
sem per aliquid essentialiter finitum ), sive in ordine moralitatis seu in esse m oris
(quia actus Deiparae, utpote non theandrici, infinitam perfectionem , sicut actus
D ei-H om inis, induere non possunt), sive in ordine ipsius gratiae (quia gratia in
D eipara non habuit quidquid pertinere potest ad ipsam rationem gratiae, sicut
in Christo).
H oc posito, iam aperitur via ad quaestionem de gratia D eiparae in suo pro­
gressu pertractandam .

II) D e g r a t i a B . M. V i r g i n i s i n s u o p r o g r e s s u
et in s u o fine
St. Q. 1) Quotuplici modo gratia augeri possit.
Progressus in gratia ex duplici capite attendi potest, videlicet, ex opere ope­
rantis seu per viam m eriti, et ex opere operato, seu per sacramenta. E x utroque
autem capite B. V irgo crescere potuit in gratia.
2) Opiniones. Plures veteres, ut P etr u s V e n e r a b il is (Epist. V I I, 1. 3, P L 189,
287), putarunt tantam fuisse gratiam B . V irgin i in conceptione C h risti collatam ,
ut fuerit deinceps (i. e. inde a Conceptione Christi) incapax augm enti. Idem do­
cuit Richardus a S . V ictore (De Emman., 1. 2, c. 80, V enetiis 1592. C fr S u a r e z ,
disp. 18, sect. 3). Idem pariter docuit S . B e d a V e n . (P L 189, 283). S c o t u s vero
dubitantei hanc sententiam proposuit: « Q uia forte — ait — habuit in conceptione
Filii sui illam plenitudinem gratiae ad quam D eus disposuit eam pervenire » (In
I V Sent., dist. 4, q. 6, ad 1). A t sententia haec hodie ab om nibus iure reicitur.

1 A iu n t en im Salm an ticen ses: « V isio beata anim ae C h risti D o m in i est lo n ge p e rfectio r

qu acu m q u e v isio n e cuiu svis A n g e li, im o sola ipsa singillatim sumpta est nobilior omnibus aliis
in unum collectis » (Cursus theologicus, P arisiis-R om ae 1870, t. 1, p. 255). « A n te ce d e n s— addu n t
— est D . T h o m a e lo cis citatis, et co m m u n iter d o cetu r a T h e o lo g is » (ibid.).
134 GRATIAE PRO G R ESSU S

Prop.: B . Virgo i) toto vitae suae tempore, etiam post Christi Conceptionem,
crescere p o t u it in gratia, et de facto iugiter crevit 2) sive ex opere o p er a n t is sive
3) ex opere o p e r a t o .

Pars I: B . Virgo, toto vitae suae tempore, crescere potuit in gratia.

Prob.: I. A u c t o r i t a t e : 1) C o n c i l i i T r i d e n t i n i docentis gratiam sancti­

ficantem in hom inibus viatoribus, capacem esse augm enti (Sess. 6, c. 32). A tqu i
B. V irgo, toto vitae suae m ortalis tem pore, etiam post Christi conceptionem , fuit
viatrix. Ergo...
2) S c r ip t o r u m E c c le s ia e : R upertus A bbas scripsit quod « Virgo, in sua
prima sanctificatione fuit ut aurora, in F ilii conceptione ut lux, in morte ut sol »
(1. 6, in Cant., P L 168, 936). S. T h om as: « In B. Virgine fuit triplex perfectio gra­
tiae: Prima quidem quasi dispositiva, per quam reddebatur idonea ad hoc esset
mater Christi: et haec fuit perfectio (primae) sanctificationis. Secunda autem
perfectio gratiae fuit in B. V . ex praesentia Filii D ei in eius utero incarnati. T ertia
autem perfectio finis, quam habet in gloria » (III, q. 27, a. 5, ad 2). D o m i n i ­
cus S o t o : « Quis enim ambigat, cum merita praemium praecedant, per tam egre­
gia virtutum omnium officia, quae post sacratissimum partum accum ulavit, cu­
mulatior etiam in dies et excellentior illi accresceret gratia? F u it quidem gratia
plena ante conceptionem Filii, quantum par erat ut fieret Christi M ater; attamen,
gratia illa non fuit eo modo summa, ut non posset deinceps meritis augeri » (in
IV , dist. 5, art. 2).

II. R a t i o n e . Ratio theologica huius rei desum itur ex differentia inter C h ri­
stum et B. V irginem . E t revera, in Christo gratia augeri non potuit nec ex parte
obiecti seu ex parte ipsius gratiae, neque ex parte subiecti gratiam p articip an tis.1
« N on ex parte gratiae, quia finis gratiae est unio creaturae rationalis ad D eum :
non potest autem intelligi m aior unio creaturae rationalis ad D eum , quam quae
est in persona; ideo initialis gratia Christi pertingit ad summam mensuram gra­
tiae. N o n ex parte subiecti, quia a prim o instanti suae conceptionis, Christus fuit

1 R eco la tu r q u od au gm en tu m in form is atten d i potest d u p liciter: u no m odo, e x parte

subiecti, secu n d u m quod form a illa m agis m in u sve in su biecto radicatur, sicu t aër d icitu r m agis
v e l m in u s calid us; alio m odo, ex parte ipsiusm et form ae, secu n d u m quod form a ipsa quam dam
la titu d in e m a d m ittit, sicu t scientia, quae in se considerata p otest recipere augm en tu m p er a d ­
dition em co n clu sio n u m .
P o rro , eviden s est gratiam accipere posse au gm en tu m ex parte su b iecti, puta in h om in ibu s
viato rib u s, qu i possu n t m agis m agisqu e redu ci in actu m gratiae; sed con sequ en ter, ex parte
ipsius gratiae, augm en tu m haberi potest: n on quod de ratione ip sius gratiae sit u t accip iat m a­
gis et m in u s, n am om n is gratia, etiam m in im a, co n iu n git creaturam S u m m o B on o, sed quia
cu m gratia sit accidens, a cciden tis autem esse sit inesse, ex eo q u od quis m agis re d u citu r ad
a ctu m gratiae, p ro p in q u iu s a ttin git ad su m m u m gratiae grad um (cfr Q uaest. 23, de V e rit., a. s).
 GRATIAE PROG R ESSU S

verus et plenus com preliensor. A t, unio divinae maternitatis cedit, ut dictum est,
unioni hypostaticae: et Beata V irgo fuit pure viatrix, etiam post C hristi Incarna­
tionem. E rgo toto vitae suae decursu in gratia crescere potuit, non solum ex parte
subiecti, sed etiam ex parte ipsiusm et gratiae » ( L é p i c i e r , o . c ., p. 2 3 6 ).

O B I C IT U R : 1. S. Thomas docuit gratiam B. Virginis in conceptione Filii Dei

fuisse consummatam. Scripsit enim: « In conceptione autem Filii Dei consummata est
eius gratia, confirmans eam in bono » (III, q. 27, a. 5, ad 2). Idem pariter docuit S. A l­
bertus M.: « Credimus, sine praeiudicio melioris sententiae, B. Virginem in conceptione
Filii Dei, charitatem talem et tantam accepisse, qualis et quanta percipi poterat a pura
creatura in statu viae » (Sup. Missus, resp. ad quaest. 49).
R E S P O N D E T U R : «Haec et similia loca intelligenda esse non de consummatione
gratiae, qualis quidem fit per hoc quod quis extra augmenti possibilitatem ponitur, sed
de consummatione illius mensurae gratiae ad quam B. Virgo praedestinata fuerat ut
congrue esset Mater Dei. Unde nec S. Thomas absolute dicit gratiam Virginis tunc
fuisse consummatam, sed solummodo quatenus haec gratia illam confirmaverit in bono;
licet nobis certius visum sit Beatam Virginem, statim post suam conceptionem, in bono
fuisse confirmatam. Quapropter, distinctio fieri potest: Beata Virgo, in momento In­
carnationis, tantam gratiam recepit quantam recipere potest creatura viatrix, dispositive,
conc.; perfective et terminative, nego.
« Ex hisce apparet, diverso modo plenitudinem gratiae praedicari de Christo et de
Beata Virgine. Christus enim est plenus gratia, non solum ex parte subiecti, sed etiam
ex parte ipsius gratiae, cum pertingat ad summum gratiae, tum quantum ad essentiam
gratiae, habens illam in maxima excellentia qua haberi potest, tum quantum ad virtu­
tem, scilicet per respectum ad omnes effectus illius. A t Beata Virgo dicitur plena gratiae
solum ex parte subiecti, quia scilicet habuit gratiam sufficientem ad statum illum ad
quem erat electa a Deo ut esset Mater Unigeniti eius: non autem habuit gratiam in
summa excellentia qua potest haberi, nec ad omnes effectus eius; ideoque gratia eius ex
hac parte potuit augeri. Unde, stante hac subiectiva plenitudine gratiae ad Matris Dei
dignitatem commensurata, potuerunt ex Virginis actibus novae accessiones iugiter fieri,
praesertim cum, succrescente tempore, nova munia, puta Christi sociae in passionibus,
hominum Matris, Apostolorum consolatricis et privatae magistrae, obire debebat »
Ita Card. L é p i c i e r , o . c., pp. 237-238.

2) B. Virgo in ipsa die Annuntiationis salutata fuit ab Angelo «gratia plena ». Si

ergo habebat iam plenitudinem gratiae, quomodo in gratia crescere potuit?

R E S P O N D E T U R : B. Virgo, nedum in die Annuntiationis sed inde a primo vitae

suae instanti fuit « gratia plena ». Attamen, fuit « gratia plena » non absolute, sicut Chri­
stus, sed relative, id est relate ad capacitatem suam subiectivam. E t ideo, quamvis fuerit
« gratia plena » sive in initio vitae suae sive in momento Incarnationis, sive in termino
vitae suae, tamen una plenitudo fuit alia perfectior. In primo vitae suae instanti, illam
plenitudinem habuit quae tamquam dispositio requirebatur ad futuram Matris Dei di­
gnitatem; in momento Incarnationis Verbi, illam plenitudinem habuit quae actuali D ei­
parae dignitati proportionata esset; et in ultimo vitae suae instanti, plenitudinem habuit
136 GRATIAE PR O G R ESSU S

plenitudine gloriae coronatam, talem plenitudinem, nempe, quae in suo genere infinita,
latu sensu, dici posset.
Nec dicatur: Quum vas quoddam usque ad summum repletum est nihil ei adiungi
potest. Atqui B. Virgo fuit « gratia plena » inde a primo vitae suae momento. Ergo nihil
Ei adiungi ulterius potuit. Etenim, si vas iam repletum id quod est remanere pergit,
nihil ei certe adiungi potest; at si capacitas cum ipso liquoris augmento continuo auge­
tur, continuo ei aliquid addi potest. Et ita relate ad B. Virginem fuit. « Plena gratia »
inde a primo vitae suae instanti, potuit nihilominus crescere in gratia eo quod capacitas
eius cum ipsa gratia recepta continuo augebatur. Et ita vere potuit in gratia proficere
usque ad ultimum vitae suae momentum. « In ogni momento della sua vita Maria fu
penetrata dai raggi della divina grazia... ma col procedere negli anni, l’essere di Maria
si sviluppava, i suoi sentimenti diventavano più profondi e più estesi. Tutto ciò deter­
minava in Lei una maggiore capacità di grazia: questa capacità veniva subito colmata,
e per tal guisa si aveva il continuo cammino di Maria sulle vie della santità e della intima
unione con Dio. Questa ascensione di Maria verso l’ideale della santità era continua,
uniforme, non a scatti, senza alcuna sospensione. Come nella illuminazione del giorno
si passa gradatamente, senza soste e con un movimento continuo dall’alba all’aurora, al
mattino, fino al meriggio, così in Maria, tutta la sua vita ebbe un movimento in avanti,
non mai interrotto verso la perfezione consumata » ( C a m p a n a , o. c ., p. 604). Ita etiam
semita B. M . V., sicut « Iustorum semita, quasi lux splendens procedit, et crescit usque
ad perfectam diem» (Prov., 4, 18).

Pars II. B . Virgo, de facto, crevit in gratia, ex o p e re o p e r a n tis seu per propria
merita.

Prob. I. A u c t o r i t a t e . 1) C o n c i l i i T r i d e n t i n i iuxta quod Iusti, per bona

opera, m ereri possunt de condigno augm entum gratiae (Sess. 6, c. 32). M otio
enim alicuius m oventis sese extendit non solum ad ultim um terminum m otus sed
etiam ad totum progressum in m otu. Iam vero, term inus ultim us gratiae est vita
aeterna, progressus vero in hoc m otu est secundum augm entum caritatis ve l
gratiae. 1 A tq u i dubitari non potest Beatam V irginem , toto vitae suae tem pore,
actus m eritorios perfecisse. Ergo...
B. V irgo insuper gratiae augm entum m eruit omnibus et singulis suis actibus
humani?, eo quod ratio eius — prout docet S. A lbertus M agnus, M ariale, q. 135
— in discernendo non potuit errare, et voluntas eius non potuit eligere m alum .
O m nia igitur et singula peracta fuerunt a B. V irgin e propter optim um . Item : sicut
anima se habet ad corpus, ita caritas se habet ad animam. Iam vero, anim a elicit
om nes et singulas operationes a corpore. Ergo et caritas, quae in B. V irgin e ha-

1 R eco la tu r hic d o ctrin a de m odo qu o gratia p er b o n os actus in n ob is a u ge tu r ad h o c u t

a u gm en tu m gratiae in B. V irg in e rite in te llig a tu r (cfr C ard . L e p i c i e r , o. c ., p. 246). G ratia e x
v i habitus p raeexisten tis au getu r, p er actus m eritorios in ten sos, ita q u id em u t in h a b en tib u s
caritatem , om n is actu s q u i n o n est p eccatu m ven iale, sit sem p er m eritoriu s.
 GRATIAE PROG R ESSU S 137

buit plenitudinem formae, elicuit omnes et singulas operationes ab anima illasque

m eritorias reddidit.
T rip le x conditio ad actum m eritorium habendum (i. e. status gratiae, dom i­
nium propriorum actuum , et moralis bonitas eorum dem ) plenissim e fuerunt in
B. Virgine. F u it enim, inde a sua conceptione, plena gratia; plenissim um sem ­
per habuit suarum actionum dom inium , eius autem opera fuerunt 1) obiective
excellentissima, 2) subiective perfectissim a et 3) numerice vero innum erabilia, seu
melius, continua.
O pera eius fuerunt: 1) obiective excellentissima. T o ta enim vita B. M . V . in
tres veluti periodos dividi potest, videlicet: a) ab eius Im m aculata Conceptione
usque ad V erbi Incarnationem , b) ab Incarnatione V erb i usque ad Ascensionem
D . N . I. C ., et c) ab Ascensione D . N . I. C . usque ad assum ptionem .
a) In prim o vitae suae periodo praevaluerunt in Ipsa actus vitae contem ­
plativae. In T em p lo enim, in quo, prout fert traditio, ab aetate trium annorum
usque ed aetatem quindecim annorum permansit, per iugem contem plationem
flam m as caritatis erga D eum et proxim um in corde suo excitavit.
b) In secundo vitae suae periodo, praevaluerunt in Ipsa opera vitae activae,
cum « perpetua Iesu sectatrix » — prout dicit S. Epiphanius 1 — effecta est, in
eiusque servitium incum bens, actibus caritatis aliarum que virtutum iugiter in­
tenta.
c) In tertio vitae suae periodo praevaluerunt rursus opera vitae contem pla­
tivae; tun c enim — prout asserit S. Laurentius Iustinianus 2 — « desideriorum
crem abatur incendio, crebris suspiriis augebatur, ac suavissim is cogitationibus
exercebatur». N ec praetereunda sunt egregia verba S. Am brosii, D eiparae vitam
describentis: « Q uid ego exequar ciborum parsimoniam , officiorum redundan­
tiam; alterum ultra naturam superfuisse, alterum pene ipsi naturae defuisse:
illic nulla intermissa tem pora, hic congem inatos ieiunio dies? E t si quando refi­
ciendi successisset voluntas, cibus plerum que obvius, qui m ortem arceret, non
delicias ministraret. D orm ire non prius cupiditas quam necessitas fuit; et tam en
cum quiesceret corpus, vigilaret animus; qui frequenter in som nis aut lecta re­
petit, aut somno interrupta continuat, aut disposita gerit, aut gerenda praenun­
tiat ». 3
Sed ulterius, opera B. M . V . fuerunt 2) subiective perfectissima, id est, m a­
xim o caritatis ardore inform ata et a m axim a puritatis intentione inspirata, iuxta
m ensuram gratiarum actualium abundanter a D eo collatarum . N ih il pariter in
Ipsa erat quod perfectam eiusdem cooperationem ad gratiam aut im pediret aut
retardaret, cum sine fom ite et absque ulla potentiarum deordi natione ac lassi -

1 Haeres. 78, n. 13, P G 42, 718 D ).

2 Serm. in Assumpt. Virg. M ., B rixiae, 1556, t. 2, fol. 49.
3 L . 2, D e Virg., c. 2, n. 8, t. 4, coi. 2 13 .
13» GRATIAE PROG R ESSU S

tudine esset. « Fragrabat passim odore boni operis M aria, intendebat ad sublimia
intentione continua cordis (S. P e t r u s D a m ia n u s , Serm. I I I , de N ativ. Mariae,
P L 144, 754).
Insuper, cum actiones sint suppositorum , ideo m aior personae m erentis di­
gnitas, ad maius m eritum de condigno conducit, quem adm odum Christi opera
infiniti valoris fuerunt propter infinitam personae dignitatem . Q uapropter M atris
D ei dignitas fuit in B. V irgin e ratio maioris m eriti et ideo maioris gratiae aug­
menti.
T an d em , opera bona B. M . V . fuerunt 3) num erice innumerabilia, im o con­
tinua. B. V irgo enim, per omnes suos actus humanos (non vero per actus mere
naturales, sive corporis e. g. ferri deorsum , sive animae vegetativae e. g. nutritio,
augm entum , quae actiones nullo modo, saltem directe, rationi, subiciuntur) m e­
ruit. H oc est certum , saltem si agatur de B. V irgin e in statu vigiliae. E t ideo in
B. Virgine, inde a prim o vitae suae m om ento usque ad ultim um vitae instans,
nulla fuit dies, nulla hora, nullum instans fuit, in quo eius merita aucta non fue­
rint.
D u o enim ad hoc requiruntur, et sufficiunt, videlicet: 1) usus continuus liberi
arbitrii et 2) continua adhaesio voluntati divinae. Iam vero, utrum que Beatissima
V irgo habuit: H abuit continuum usum liberi arbitrii ratione scientiae infusae
quae, utpote supernaturalis, exerceri potuit independenter a conversione ad
phantasmata; nulla proinde in B. V irgin e adm ittenda est actuum huius scientiae
interruptio nec aliqua defatigatio ex continuo ipsius scientiae exercitio* quia
haec omnia proveniunt in nobis ex intimo et naturali com m ercio animae intel­
lectivae cum phantasia et cum ceteris facultatibus sensitivis ad m ateriales con­
ditiones alligatis. H abuit etiam continuam adhaesionem voluntati divinae ratione
im m aculatae conceptionis, seu ratione privilegii vi cuius omnes potentiae semper
D eo subderentur ita ut nullus exurgeret m otus in D eum , finem ultim um , non
ordinatus.
B. V irgo, igitur, « quocum que m otu m erebatur ». Q uod ita probat S. A lb er­
tus M .: « Apostolus ad Coloss. 3, 17: “ Om ne quodcum que facitis in verbo aut
in opere, omnia in nomine D om ini nostri Iesu Christi. ” E t 1 Cor. 10, 11: “ Sive...
manducatis, sive bibitis, sive aliud quid facitis, omnia in gloriam D ei facite ” .
A u t ergo aliquis im plet, aut nullus. Si nullus: ergo frustra praecipitur, vel con­
sulitur, vel m onetur. Si aliquis, ergo beatissim a Virgo: ergo, in omni eo quod
fecit, m erebatur» (Quaestiones super Missus, q. 135, Opera, L ugd un i, 1651, 20,
p. 91, coli. 1, 2).
A ctu s ergo meritorii B. Virginis continui seu ininterrupti fuerunt saltem in
vigilia. A t quaeri potest: interrupti ne fuerunt etiam tem pore quo B. V irgo somno
indulgebat?... N egant G erson (T r. 5 super Magnificat), Abulensis (super M atth.
1, q. 56) et inter recentiores L épicier. Plures tamen affirmant, ut S. Bernardinus
Senensis (Serm . 51), D ionysius Cartusianus (in Cant., 1. 6), S. Petrus Canisius
 GRATIAE PRO G R ESSU S !39

(o. c., 1. i , c. 13), S. Franciscus Salesius ( Traité de VAmour de Dieu, 1. 3, c. 8),

Contenson (o. c., 1. 10, diss. 6, c. 1, Specui. 2), Suarez (in 3, disp. 18, sect. 3),
V ega (o. c., Pai. 29, cert. 3), S. Alfonsus (Glorie di M aria, p. IV , par. 2), T e r ­
rien (o. c., 1. 7, c. 1), H ugon (De Verbo Inc., p. 458), G orrino (o. c., p. 69) etc.
Sententia haec, sive propter auctoritatem, sive propter rationem solide probabi­
lis videtur. B. V irgini, enim, inde a prim o instanti suae existentiae, data est scien­
tia per se infusa, quae, ut iam dixim us, probabiliter perduravit et quae, utpote
independens a phantasm atibus et a sensuum operationibus, potuit, durante
som no, phantasia et sensibus externis sopitis, exerceri, et ideo B. V irgo potuit,
durante somno, caelestium rerum contem plationi et amori D ei vacare illud C an ­
tici usurpans: « E rgo dorm io et cor meum vigilat» (Cant., 5, 2). U sus iste liberi
arbitrii durante somno est utique extraordinarius, miraculosus; at, supposito
prim o m iraculo in ipso instanti conceptionis, dicendus est quodam m odo conna­
turalis, ne tot et tantae divitiae supernaturales, u t iam dixim us, infructuosae
rem anerent.
A t, dato etiam quod m eritum B. V irgin is per som nium interrum ptum esset,
tam brevis dicenda esset illa interruptio ut quaedam m oralis continuatio seriesque
tunc haberetur. B. V irgo enim, ob optim am sui corporis dispositionem, nec non
ob temperantissimam vivendi rationem, exiguo somno indigebat, et ideo magnam
tem poris partem , quae som no destinari debuisset, orationi et caelestium rerum
contem plationi tribuebat. « D orm ire — scribit S. A m brosius — non prius cu ­
piditas quam necessitas fuit » (De Virgin., 1. 2, c. 2, n. 8, t. 4, coi. 213).

Quaeri autem posset: positis in B. Virgine innumerabilibus istis virtutum actibus,

sive subiective sive obiective perfectissimis, quanam proportione B. Virgo iugiter in gra­
tia crescebat?...

P. D e R h o d e s , post Suarez et alios Theologos, dixit quod supputatio meritorum

Virginis, et consequenter eiusdem augmentum in gratia, quodlibet verbum, quamlibet
intelligentiam, quamlibet arithmeticam supputationem excedit. « Gratia B. Virginis —
scribit — ita crevit sine interruptione ut per quemlibet eius actum semper duplo maior
effecta fuerit». Ita etiam docent Suarez (disp. 18, sect. 4, Conci. 1), Vega (Palestra 16,
art. 1), et alii multi.
Ratio evidens est, posito duplici principio. Primum videtur indubitatum quod actus
bonus producit gratiam sibi omnino aequalem in numero graduum. Actus v. g. inten­
sus ut centum, producit centum gradus gratiae. Alterum principium est, quod Maria
semper operata est secundum totam activitatem gratiae et virtutum habitus, quia gra­
tia in ea nunquam fuit vacua; imo voluntas eius totam activitatem gratiae semper ex­
aequabat; alioquin fuisset aliqua imperfectio in ipsa.
« Ex his duobus principiis sequitur omnino quod gratia Mariae semper fuit dupli­
cata per singulos eius actus. Quod sic probo. Tunc gratia crescit secundum proportio­
nem duplam, quando crescit secundum latitudinem et activitatem gratiae praecedentis;
ita ut si haberet nunc centum gradus, actus amoris esset ut centum, et produceret cen­
140 SACRAMENTA A B. VIRGINE RECEPTA

tum gradus gratiae; sequens actus, adaequans activitatem ducentorum graduum, pro­
duceret ducentos; tertius produceret quadringentos. Actus autem Mariae semper pro­
ducebat secundum adaequatam virtutem gratiae ac habitus. Ergo gratia Mariae crevit
semper secundum proportionem duplam; imo aliquando potuit illam excedere, quia
interdum ea novo impetu amoris potuit operari supra perfectionem praecedentem.
Quae supputatio superat omne quod lingua dicere, quod arithmetica numerare, quod
intellectus potest cogitare » (De Rhodes, 1. c., pp. 2 4 7 -2 4 8 ).

P. M i e c h o w , O. P. sequentem tabulam conficiebat: « Soit le premier acte: cent. Les

suivants seront deux cents, quatre cents..., six mille quatre cents, douze mille huit cents,
etc. En procédant de la sorte, vous arrivez pour le trentième seulement à un total de
vingt-six milliards quatre cent quarante-deux millions sept cent quarante-cinque mille
six cents. Et que serait-ce si nous voulions calculer jusqu’au centième, jusqu’au mil­
lième, etc. Donc (à la fin de sa vie) cette argumentation devient inexplicable et incom­
préhensible » ( 1 3 7 conf. sur les litanies).
« Et encore — animadvertit P. H u g o n — pour ce calcul nous sommes partis d’une
base peu élevée, afin de ne pas trop déconcerter l’intelligence; mais l’intensité du pre­
mier acte est déjà prodigieuse, plus que mille, plus qu’un milliard, puisqu’elle dépasse
les mérites des Anges et des hommes ensemble» (La Mère de grâce, p. 12 3 ).
Quidquid sit, certum omnino est gratiam finalem B. Virginis maiorem fuisse quam
quae aestimari posset et, in suo genere, pene infinitam fuisse.

Pars IV: Gratia B . V. crevit etiam ex o p ere o p e ra to seu per Sacramenta.

A t quaenam Sacramenta B. V irgo recepit? D iscurram us per singula. Sacra­

m enta sunt Veteris et N ovae Legis.

1) Quoad Sacramenta V. Legis « dici potest Beata V irgo habuisse illud auxi­
lium quod pro fem inis, tam quam rem edium ad delendum originale peccatum
fuerat provisum ; quod probabiliter erat oblatio a parentibus D eo facta, cum
actu protestativo fidei in Christum venturum , quod quidem et in lege naturae
tam pro m asculis quam pro fem inis in usu fuerat. Ritus iste, qui correspondebat
circum cisioni pro m asculis institutae, gratiam quidem conferebat ex opere ope­
rato, non tam en instrum entaliter seu per effectivum influxum , sed m oraliter
tantum , seu per m odum causae finalis » (Card. L é p i c i e r , o . c ., p. 2 3 9 ).
N ec huic rei obstare videtur immaculata Virginis conceptio. Etenim paren­
tes eius probabiliter privilegium propriae filiae ignorabant, ideoque legi huius
sacramenti, iuxta traditionem m aiorum sese conform are debuerunt. C eterum ,
sacram entum illud B. V irgo recipere debuit non ut a labe peccati m undaretur,
sed ad hoc ut Ecclesiae visibili illius tem poris incorporaretur, et ad hoc ut gratia
sanctificans in ipsa augeretur. O b hanc rationem etiam Ioannes Baptista, quam ­
vis a peccato originali ante nativitatem liberatus fuerit, ritui circum cisionis pro­
cul dubio subiacuit.
 SACRAMENTA A B. VIRGINE RECEPTA I4 I

2) Quoad Sacramenta N. Legis:

1) B. V irgo suscepit B a p t is m u m , ob triplicem rationem: a) Baptism us enim

ad hoc proprie institutus est ut baptizati, per im pressionem characteris, incorpo­
rentur Christo capiti tam quam m em bra eius, habilesque reddantur ad alia sacra­
menta recipienda, cum baptism us sit sacramentorum ianua. E t licet adultus qui
fidem et caritatem in Christum habet, iam sit ipsi m entaliter incorporatus, adhuc
tam en oportet ut ei per visibile sacramentum incorporetur corporaliter; unde,
concludit S. Thom as, « quod illi qui sunt sanctificati in utero consequuntur q u i­
dem gratiam em undantem a peccato originali; non tam en ex hoc ipso characte­
rem quo C hristo configurentur et propter hoc, si aliqui nunc sanctificarentur
in utero, necesse esset eos baptizari, ut per susceptionem characteris aliis m em ­
bris C hristi conform arentur » :1 quod proportionaliter dicendum est de prae­
dicto ritu sub lege mosaica.

b) C u m baptism us homini iam iustificato confertur, augm entum gratiae illi

praebet; ideo etiam sub hoc respectu Beata V irgo baptism um suscipere potuit.
c) B. V irgo baptism um suscipiens, Christi, F ilii sui, vestigia sequebatur, qui
a Ioanne in Iordane baptizari voluit, et hum ilitatis exem plum christianis prae­
bebat, legi baptism i, sicut legi purificationis, obsequens.

Si vero quaeratur quando et a quo B. Virgo baptizata fuerit, responderi potest:

a) Relate ad tempus, probabiliter B. Virgo, sicut et Apostoli, baptizata est ante
Christi passionem et mortem (quamvis baptismus ante Christi mortem necessarium
non fuisset): Apostoli enim, et probabilissime etiam B. Virgo, Eucharistiam ante Chri­
sti Passionem et mortem susceperunt, et de lege ordinaria nemo non baptizatus est sacra­
menti alicuius capax, a qua lege ordinaria non constat Apostolos a Christo dispensatos
fuisse. Probabiliter ergo Apostoli a Christo baptizati fuerunt.
b) Persona vero quae B. Virginem baptizavit, probabiliter, honoris causa, fuit ipse-
met Christus. Euthymius Zigabenus (flor. saec. x ii ) cui assentitur Suarez (in 3, disp. 19,
sect. 1), ait quosdam, apostolorum temporibus proximos, scripsisse quod Christus P e­
trum et Virginem Mariam baptizaverit, Petrus vero reliquos omnes Apostolos. 2

2) Relate ad C o n f ir m a t io n e m , tenendum est B. Virginem non quidem sa­

cramentum ipsum (seu sacrum aut sensibile signum ) sed rem sacramenti (seu S p i­
ritus S. gratiam et robur ad fidem profitendam) in die Pentecostes recepisse,
cum illam ipsam receperint Apostoli et discipuli, prout testatur Eugenius IV in
decr. pro A rm enis (D en z., n. 697). L egitu r enim in A ctibu s A p .: « H i omnes erant
perseverantes unanim iter in oratione cum m ulieribus, et M aria M atre Iesu »
( 1 . 14 )-

1 I I I , 69, art. 4.
2 Comment, in cap. I l i Ioannis, L o v a n ii, 1544, t. u n ie., p. 455.
142 SACRAMENTA A B. VIRGINE RECEPTA

3) B. V irgo E u c h ar istiae Sacram entum ferventissim e recepit, et quidem

frequentissim e, im o quotidie, iuxta praxim priscorum fidelium , de quibus le­
gitur: « Q uotidie perdurantes unanim iter in tem plo, et frangentes circa domos
panem » (Act. 2, 46). Christi enim M atrem fideles in fervore non sequi sed prae­
cedere oportebat. Eo vel m axim e quod ob eius m ediationem et intuitu eius prae­
sertim (ad hoc ut suae praesentiae desiderium in eius corde leniret), S S . E ucha­
ristiae sacram entum Christus in s titu it.1 Insuper eius amor erga Filium , illam
ad sacram Com m unionem enixe im pellebat et in ipsa Christus hospitium m un­
dissim um et ideo dignissim um inveniebat. Q uapropter putam us B. V irgin em ,
in ultim a Coena, statini post Apostolos, et quidem , sub utraque specie, E u ch ari-
sticae mensae participem fuisse. Eo vel magis quod agnus paschalis com edendus
erat per fam ilias et domos (Exod., 12, 3) et ad familiae praesidem pertinebat
im m olatio eius; quia vero S. Ioseph iam m ortuus erat, caput sacrae familiae re­
manserat Christus, et com estioni agni interfuit eius M ater quae procul dubio
tunc H ierosolym is erat (cfr L é p ic ie r , Diatessaron, Sect. 270, q. 13). Com m ode
vero B. V irgo potuit deinde quotidie ad sacram m ensam accedere eo quod S .
Ioannem , filium suum adoptivum , iugiter com item habuit.

4) O b defectum cuiuslibet materiae, sive remotae (i. e. peccata actualia post

baptism um commissa), sive proxim ae (i. e. actus poenitentis se dolorose a c c u ­
santis pro absolutione obtinenda), B. V irgo nunquam P o e n i t e n t i a e sacram en­
tum recepit, imo nec recipere potuit. Ipsa enim num quam vel levissim um p e c ­
catum com m isit, et ideo nec dolere de peccato, nec illud confiteri potuit. Q uod
si Deipara voluit purgationis observantiam im plere, hoc, ait Angelicus, non fu it
propter indigentiam , sed propter legis praeceptum; non quasi obligaretur ad
im pletionem illius praecepti, sed quia voluntarie purgationis observantiam im ­
plevit (3, q. 37, art. 4).

5) Relate ad sacram entum E xtrem ae U n c t io n is disputatur inter T h eo logos.

Q uidam ut S. A lbertu s M . (M ana le, q. 43), S. Petrus Canisius (o. c., 1. 1, c. 9),
Suarez (in 3, disp. 18, sect. 3), V ega (o. c., Pai. 21, 20, cert. 4), S. A ntoninus
(3 P ., tit. 13, c. 8, par. 3), Bernardinus de Bustis (M ariale, P. IV , serm. 11, p. 3,
fol. 121) Sedlm ayr (o. c., p. III , q. 3, a. 9) tenent B. V irginem ante m ortem sa­
cram entum hoc recepisse; licet enim nec peccatum nec peccati reliquias habuerit,
gratiae tam en corroborantis adversus illas reliquias, si adfuissent, capax erat;
et quam vis nulli subiecta fuerit m orbo, deficientia tam en corporalium virium
sufficiens corporis infirm itas esse poterat ad tale sacram entum valide su scipien­
dum. B. V irgo, igitur, sacram entum illud suscepisset sive propter fructum eiu s,
sive ut fidelibus hum ilitatis et vitae christianae exem plum praeberet...

1 Cfr R o s c h in i O . S. M ., Maria SS. e l’Eucaristia, Torino, L .I.C .E ., 1935, pp. 7 -14 .

 SACRAMENTA A B. VIKGINE EECEPTA H3

Si quis obiiciat hoc sacramentum ordinari ad reliquias peccati tollendas a

quibus B. V irgo totaliter im m unis extitit, responderi potest cum Francisco S y l-
v i o , 1 aliisque probatis auctoribus, proprium et prim arium huius sacram enti
effectum non esse rem issionem peccatorum : non peccatorum mortalium, ad quae
ordinatur per se sacramentum poenitentiae; non venialium, cum nullum sacra­
m entum N ovae L egis directe sit institutum contra peccatum veniale, quod potest
tolli per sacramentalia, puta, per aquam benedictam , vel aliquid h u iusm od i.
Praeterea, dicente S. Iacobo: 2 E t si in peccatis sit, remittentur ei, ex eiusdem A p o ­
stoli mente eruitur, posse illum qui hoc sacram entum suscipit, om ni peccato
carere; unde etiam sancivit Ecclesia, posse extrem am unctionem aliquando im ­
m ediate post baptism um adulto conferri. 3
« Q uapropter, proprius et prim arius effectus sacramenti Extrem ae U n ction is
est gratia confortans hom inem in ultim a pugna contra insidias inim ici, et spiri­
tualem alacritatem conferens ad ferenda m ortis incom m oda, laetoque animo ad ­
ventum D om ini exspectandum ; secundus autem effectus est sanitas corporalis,
si id quidem D eo placuerit, necnon rem issio peccatorum et abstersio reliq u ia­
rum peccati. E rgo ad hoc ut quis valide possit sacramentum Extrem ae U nctionis
recipere, non est necesse ut aliquando peccaverit, sed sufficit u t in m ortis articulo
constitutus, confortari indigeat m odo explicato ». 4
A lii tamen, ut Paludanus (In 4, dist. 22, q. 3, a. 2), G abriel Biel (In 4, dist.
30, q. 1, a. 3), V asquez (In 3, disp. 119, c. 8), Card. L ép icier (o. c., pp. 241-242),
Paquet (De Sacramentis, disp. 5, q. 2, a. 3), H ugon (o. c., q. 2, a. 3), Cam pana
(o. c., p. 632), G orrino (o. c., p. 70) etc. negant om nino B. V irginem Extrem am
U nctionem , sacramentum spiritualiter convalescentium , suscepisse. Et huic
secundae sententiae adhaeremus, ob sequentes rationes:
a) Ratione subiecti huius sacramenti, quod est solus aegrotus periculose de­
cum bens; atqui B. V irgo num quam fu it nec esse potuit aegrota; ergo...
b) Ratione formae huius sacramenti, quae est: « Indulgeat tibi D eus quidquid
per visum ... deliquisti»; atqui Beata V irgo num quam deliquit; ergo...
c) Ratione effectus huius sacramenti, id est, peccatorum reliquias abstergere,
et peccata si quae sint, rem ittere; atqui B. V irgo nec peccatum nec peccatorum
reliquias (i. e. pravae dispositiones ex peccato relictae) habuit; ergo...
A liu s huius sacramenti effectus est alleviatio animae eiusque contra daem onis
ultim as insidias et m ortis angores roboratio; atqui B. V irgo talibus effectibus
non indiguit (daemon enim sem per procul ab ipsa fuit; eiusque mors, si revera

1 In Supplem., Q u aest. 30, art. 1.

2 C . 5, 15.
3 L é p ic ie r , o . c ., p . 24 2, S. Congr. de Prop. Fide, 26 se p t. 18 2 1.
4 L é p ic ie r , o . c ., p . 242.
 144 SACRAMENTA A B. VIRGINE RECEPTA

m ortua est, fuit placidissim a amoris extasis; laeto animo adventum Dom ini ex-
pectavit).

6) Sacram entum O r d in is B. V irgo non recepit, eo quod m ulieres, iure di­

vino, ab hoc sacramento excluduntur; unde Innocentius III 1 aiebat: « L icet
Beatissima V irgo M aria dignior et excellentior fuerit A postolis universis; non
tam en illi, sed istis D om inus claves regni coelorum com m isit ». E t in C onstitu­
tionibus apostolicis 2 dicitur: « M ariae perm issum fuisset m unus docendi, nisi
officia sacerdotalia om nibus retro saeculis novae et antiquae L egis m ulieribus
vetita fuissent ». « In quo — ■anim advertit Card. L ép icier — discrim en depre­
henditur inter verum cultum , et cultum ethnicorum aut etiam haereticorum ,
q u o s inter Cataphrygae, Peputiani et Collyridiani, teste S. Epiphanio, fuere,
qui m ulieres quoque ad officium sacerdotale adm ittere consueverunt » (1. c.,
P- 243 )-
Si vero interdum Deipara, Virgo Sacerdos appellatur, hoc nonnisi lato et im ­
proprio sensu intelligi debet, quatenus Christum , Sacerdotem sim ul et Victim am
nobis libere dedit, et in ara crucis una cum ipso Christo, pro nobis obtulit. 3

Quamvis vero Deipara Sacramentum ordinis non susceperit, huius tamen sacra­
menti rem abundantissime recepit, prout exponit S. Antoninus: « Licet autem Beatis­
sima Virgo Maria sacramentum ordinis non receperit, quicquid tamen dignitatis vel
gratiae in ipsis (ordinibus) confertur de hoc plena fuit. Confertur in eis septiformis
gratia Spiritus Sancti, qua omnifaria plena fuit. Item cum tria sint in Sacramento Or­
dinis, scilicet dignitas ministerialis, potestas spiritualis, administratio executionis, haec
autem tria Beata Maria aequipollenter habuit et excellenter. Ministri Ecclesiae habent
dignitatem beneficialem per characterem excellentiae; Beatissima autem Virgo habet
coronam regni Ecclesiae militantis et triumphantis; unde et summus ministrorum Papa
dicitur servus servorum Dei: haec autem est domina Angelorum et imperatrix totius
mundi. Item in ministris est potestas spiritualis, temporalis delegata a Deo vel subde­
legata et vicaria: in ipsa enim est plenitudo potestatis caelestis ex auctoritate ordinaria.
Item in ministris est executio ligandi et solvendi, potestas ad ligandum et solvendum
per imperium. Et sic quicquid est in ordinibus dignitatis et gratiae constat Beatae M a­
riae minime defuisse» (p. IV , tit. 15, c. 16, Venet., 1581, p. 320, r. coi. 2).

7) Tandem , relate ad m a t r im o n iu m , patet B. Virginem , illud non suscepisse

prout est N ovae L egis sacramentum cum fuerit coniuncta, et quidem vero et
proprio m atrim onio rato, Sancto Ioseph, sub V eteri L ege. In hypothesi tamen
quod Sanctus Ioseph supervixerit istitutioni huius sacramenti nec non susce-

1 Cap. N ova, Extra, de Poenit.

2 L ib . 3, c. 6.
3 Cfr H u g o n , L a Vierge-Prêtre, examen théologique d’un titre et d ’une doctrine. Paris,
 SACRAMENTA A B. VIRGINE RECEPTA I45

ptioni baptism atis ex parte B. V irginis, m atrim onium sub L ege V eteri ab ipsis
celebratum , evasisset statim verum novae L egis sacramentum , cum , baptism o
superveniente, ipsem et naturalis contractus, adhuc m oraliter perseverans, sta­
tim fiat sacram entum . Attam en, com m uniter tenetur S. Ioseph m ortuum fuisse
antequam C hristus Baptism i sacram entum institueret et contractum naturale
ad sacram enti dignitatem elevaret. 1
N o n om nia ergo sacramenta, prout ex dictis patet, B. V irgo suscepit. A tta ­
men, ut ait S. A lb ertu s M ., « quidquid dignitatis vel gratiae est in sacramentis
Ecclesiae, plenitudini gratiae, quae fuit in beata V irgin e, om nino nihil deesse,
sed eam hoc totum vel in gratiis sacramentalibus, vel excellentius, plenarie pos­
sedisse » (M ariale, q. 44).
Praeter sacramenta, produxerunt augm entum gratiae ex opere operato (i. e.
ultra dignitatem m eriti ipsius, non tam en independenter a qualibet dispositione
vel libera cooperatione) m ysteria quaedam quae fuerunt in ipsa V irgin e operata,
praesertim a) m ysterium conceptionis Christi, b) m ysterium Calvariae et c) m y­
sterium Pentecostes.
a) Mysterium conceptionis Christi, vi sua intrinseca, m agnam gratiae copiam
in B. V irgin e causare debuit ob novam intrinsecam , physicam et miram coniun-
ctionem cum ipso gratiae fonte Christo. Etenim iuxtat illud S. Thom ae: « Q uanto
aliquid magis apropinquat principio in aliquo genere, tanto magis participat e f­
fectum illius principii ». A tq u i tun c B. V irgo coepit esse coniunctissim a, physice
et m oraliter, cu m ipso gratiae fonte i. e. Christo. Ergo...
Q uod autem de conceptionis instanti dicitur, extendi etiam debet ad totam
aetatem infantiae Christi, qua perdurante B. V irgo quotidiana et intim a C hristi
fam iliaritate usa est. Iure ergo S. A ugustin us aiebat: « L actabis infantem pro­
prium ; Creatori succum porrigis lactis, et cibis caelestibus satiaris » (Serm . 14,
de tempore, P L 39, 2104). E t clarius adhuc S. Petrus Canisius: « P er crebram di­
vinae carnis contrectationem ipsa subinde m undior, sanctior atque divinior ef­
fecta est » (De Deipara, lib. 4, c. 26). D ifficile tamen est determ inare gradum et
m ensuram gratiae quae tunc V irgin i conferebatur.
b) Mysterium Calvariae etiam fuit pro V irgin e causa gratiae. T u n c enim B.
V irgo M ater generis hum ani declarata est, quod quidem officium corresponden-
tem gratiam exposcit. M aternitas insuper spiritualis, consectarium et veluti com ­
plem entum fu it m aternitatis divinae. Sicut ergo maternitas divina adnexam ha­
bu it gratiam , ita et m aternitas spiritualis gratiam adnexam habere debuit. T u n c
en im m aterna pietatis viscera erga homines D eus ei conferre debuit.
c) Mysterium Pentecostes quod Apostolos in gratia confirm avit, in B. V ir ­
gin e praestantissim os effectus operari debuit.

1 Cfr L épicier, o . c ., pp. 244-345.

IO
 i 46 NATURA GRATIAE B. M . VIRGINIS

E x hucusque dictis patet gratiam quam habuit B. V irgo sub fine vitae suae
mortalis incom m ensurabilem fuisse, cum illius augm ento term inus aliquis adsi-
gnari non possit. Certe suprem um gradum attingere debuit ad quem pura aliqua
creatura pertingere valet. H in c est quod Patres B. V irginem passim appellant
« gratiae abyssum », « caeleste prodigium », « gratiae oceanum », « m irandum
spectaculum »... « admiratio saeculorum ». « En cette sainte âme — scribit P.
Bernard — la vie de grâce a com m encé par une Im m aculée Conception, et s ’est
term inée par une Assom ption, et par un couronnem ent de gloire. U n triom phe
de la grâce pour com m encer, un triom phe pour finir. E t dans l’intervalle une
constante sanctification, com m e parle St. T h om as (3, q. 27), un état qui n ’a fait
que croître et em bellir à chaque instant et qui, à chaque phase de son m agnifique
développem ent, a réalisé la perfection, et apporté en M arie une pleine mesure
de vie divine, d ’abord la plénitude q u ’il fallait à cette bienheureuse V ierge pour
se préparer à être la M ère du Christ, puis celle q u ’il lui a fallu pour l’être en toute
vérité, prem ièrem ent dans ce m onde, et finalement dans l’autre » (in L a Vie S p i­
rituelle, 1930). D u lce est pro nobis cogitare huius m irabilis sanctitatis cogn itio­
nem futuram esse partem deliciarum nostrarum in omnem aeternitatem .

III ) - D e n a t u r a g r a t i a e B . M. V i r g i n i s

Praesens quaestio quae nostris diebus agitari coepit, utilitate non caret. P o ­
sito enim quod gratia, in suo sensu m agis amplo, sit « supernaturalis com m uni­
catio, creaturae facta, realitatum quae propriae sunt divinitatis », iure quaeri po­
test: quaenam species com m unicationis supernaturalis in maternitate divina qua
tali verificatur? Estne huiusm odi gratia eiusdem vel diversae speciei ac gratia or­
dinaria aliis om nibus D ei filiis concessa?

1) Recens quaedam sententia

Com m uniter tenetur gratiam V irgin is benedictae eiusdem esse speciei ac
gratia aliorum filiorum D ei. A t nuper P. Ioachim A lo n so , C . M . F ., in disserta­
tione quadam in Societate M ariologica H ispanica habita, dem onstrare conatus
est gratiam V irgin is diversae esse speciei ac gratia aliis collata.
A d hanc suam thesim probandam , exponit, im prim is, conceptum gratiae,
uti ait, sub respectu trinitario, qualis nem pe a Theologia graeca (non vero a theo­
logia latina) expositus est.
O pus sanctificationis (opus ad extra) — iuxta A . — non solum est commune
tribus personis divinis (prout tenet theologia latina) sed est etiam proprium
uniuscuiusque personae divinae, ita ut quaelibet persona S S . T rin itatis, in qua­
libet actione ad extra, aliquid proprium seu personale ponat. G ratia igitu r esset
relatio quaedam viva et personalis, prim ario et directe ad Spiritum Sanctum ,
et per Spiritum Sanctum , secundario, ad alias duas personas pertinens. C o m -
 NATURA GRATIAE B. M . VIRGINIS H7

m unicationes igitur divinae ad extra, sunt reflexus com m unicationum ad intra

propriasque rationes form ales inveniunt in illis. D u m ergo theologia latina, in
actionibus ad extra, contem platur com m unicationem essentiae seu naturae divi­
nae quae secum trahit tres Personas divinas simul et eadem ratione, theologia
graeca, e contra, contem platur com m unicationem tam quam proiectio quaedam
vitae trinitariae: sunt enim personae divinae quae actuant, in nobis, iuxta ratio­
nem personalem ipsis propriam , com m unicationem esse divini in nobis.
H aec autem principia D eiparae applicando, P. A lonso haec statuit: etiam
gratia Deiparae considerari debet sub respectu trinitario superius exposito, hoc
sensu: Fecunditas Patris reflectitur in fecunditate M atris; aeterna Filiatio F ilii
reflectitur in Filiatione tem porali Incarnationis; A m or aeternus Patris et Filii
reflectitur in tem pore in eorum erga creaturas amore. G ratia igitur Deiparae in
ipso suo esse maternali consistit, et ideo est gratia maternalis, quae proinde a sim ­
plici gratia adoptionis, aliis com m uni, specifice differt, et ideo om nino singularis
apparet. Fundamenta vero huius gratiae m aternalis sunt: i) aeterna et singularis
praedilectio ratione cuius Pater com m unicare decrevit M ariae, in tem pore, attri­
butum propriae fecunditatis aeternae; 2) actuatio, in tem pore, huius aeternae
praedilectionis inde a prim o instanti existentiae B. Virginis, in qua Pater F iliu s
et Spiritus Sanctus semetipsos Deiparae donant iuxta specialem uniuscuiusque
rationem trinitariam. 1

2) Praefatae sententiae refutatio

Sententia haec quae diversitatem specihcam ponit inter gratiam B. M ariae
V irgin is et gratiam nostram, non videtur sustineri posse ob plures rationes, qua­
rum quaedam solutae iam fuerunt a P. Alonso, at m odo — ut nobis videtur —
parum vel nihil satisfacienti. Praecipuas rationes hic exponim us.
1) Fundamenta huius novae sententiae parum solida nobis videntur. Si enim
in operationibus ad extra aliquid proprii personarum divinarum (praeter vesti­
gium vel imaginem ) reflecteretur, dogm a T rin itatis ex rebus ipsis, humano ra­
tionis lum ine, cognosci posset: quod concedi non potest. Sequitur ergo quod
adm itti debeat unitas actionis ad extra personis divinis m inim e propria, in p o ­
tentia quae est com m unis, seu, in essentia una fundata, prout om nes Scholastici
tenent.
P. Alonso respondet argum entum hoc ad hominem retorquendo, et dicit:
« Sicut essentia est trina, deberem us videre in operatione trinum illud quod es­
sentiam constituit » (1. c., p. 109). A t haec assertio videtur sim pliciter falsa, cum
essentia divina aliquid absolutum non vero aliquid relativum subsistens per se
dicat. T rin itas enim non praedicatur de essentia. Stat ergo difficultas.

1 Cfr Naturaleza y fundamentos de la gracia de la Virgen, in Estudios Marianos, 5 (1946 )

11 - 110.
148 V IR T U TE S B. M . VIRGINIS

z) Praeter fundam enta parum solida, quae principia novae huius sententiae
constituunt, eorum ad gratiam D eiparae applicatio non videtur sustineri posse.
Si enim gratia D eiparae non esset eadem specie cum gratia filiorum eius, m inim e
D eipara vera m ater nostra in ordine supernaturali esset, cum m ater cooperari
debeat ad eandem specifice naturam com m unicandam quam ipsamet habet.
H uic obiectioni P. Alonso respondet distinguendo: in tali casu D eipara nobis
non com unicat eandem specifice naturam formaliter, concedo; causaliter-virtua-
liter, nego. A t etiam haec responsio non satisfacit. Inter veram matrem enim et
verum filium eius vera eiusdem specificae naturae com m unicatio requiritur. N on
sufficit ergo quod mater naturam illam causaliter eminenter possideat, sed requi­
ritur etiam ut illam ipsam form aliter revera com m unicet.

3) N o va sententia, tandem, asserere aut saltem supponere videtur in B. V ir ­

gine gratiam divinae m aternitatis et gratiam sanctificantem unum idem que con­
stituere: quod non videtur admitti posse, cum gratia divinae m aternitatis ad ge­
nus gratiae gratis datae, dum gratia sanctificans ad genus gratiae gratum facientis
pertineat. Q uidquid denum sit, m aternitas divina et gratia sanctificans sunt res
om nino diversae, et ideo com m isceri non debent.
C u m agatur igitur de sententia quae, quam vis abilissim e proposita, contra
com m unem theologorum sententiam m ilitat, sustineri non posse videtur.
T en en d u m "igitur est im m ensurabilem D eiparae gratiam eiusdem [speciei
fuisse ac nostra.

A rt. 2 - D E V IR T U T IB U S B. M . V .1

Organismus vitae supernaturalis. Sim ul cum gratia habituali seu sanctifi-

cante, conferuntur hom ini virtutes, sive theologicae, sive morales, dona et fructus
Spiritus Sancti, nec non beatitudines. Etenim 1) quem adm odum radix vitae na­
turalis est essentia animae (principium rem otum operationis), ita radix vitae su­
pernaturalis est gratia habitualis quae se habet ut habitus entitativus dans animae
esse divinum .
2) Q uem adm odum ex essentia animae profluunt potentiae et actiones vitales,
ita et ex gratia habituali. Essentia enim non est im m ediate operativa sed opera­
tu r per facultates. H in c per m odum essentiae supernaturalis habetur gratia sancti­
ficans. E x hac essentia vero profluunt:
1) per modum potentiarum: a) virtutes theologicae, quae perficiunt hominem
in ordine ad D eum ; b) virtutes morales, quae perficiunt quatuor principaliores

1 Cfr E l i a s d e l a D o l o r o s a , C. P., Virtudes y dones del Espiritu Santo en la Santisima

Virgen, in Estudios Marianos, 5 (1946) 205-248.
 V IR TU TES B. M . VIRGINIS H9

potentias animae, c) dona Spiritus S ., quae hom inem disponunt ut sit facile m o­
bilis a Spiritu S a n c to ;1
2) per modum operationum: a) fructus Spiritus S., qui sunt opera virtuosa in
quibus homo delectatur; b) beatitudines quae sunt opera perfecta quae in sum m i­
tate vitae spiritualis consistunt et sunt veluti inchoationes futurae beatitudinis.
H aec, quoad sua varia elementa, m irabilis vita filii D ei adoptivi.
E xposita ergo quaestione de gratia B. V . M ., logice transitus fit ad expositio­
nem illorum donorum quae ex gratia tam quam ex radice profluunt, a virtutibus
incipiendo.

Quid et quotuplex sit virtus. V irtu s est habitus inclinans hom inem ad bonum
operandum et ad m alum vitandum .
V irtutes autem, pro duplici actuum hum anorum ordine et fine (naturalis et
supernaturalis) dividi possunt in naturales et supernaturales: prim ae (naturales)
propriis actibus acquiri possunt; secundae vero (supernaturales) a D eo in fu n ­
duntur.
V irtutes naturales subdividuntur in intellectuales et morales secundum d u ­
plex operationis humanae principium : intellectum (intelligentia, sapientia, scien­
tia, ars, prudentia) et voluntatem (virtutes morales).
V irtutes autem morales subdividuntur in principales seu cardinales et secunda­
rias seu adiunctas: primae (cardinales, sic dictae a cardine circa quem ostium vo l­
vitur) sunt illae in quibus, tam quam in cardinibus, tota volvitur vita m oralis, et
sunt quatuor: prudentia, iustitia, fortitudo et temperantia; secundae vero (i. e.
secundariae et adiunctae) sunt illae quae a cardinalibus profluunt et ad illas tri­
plici m odo referuntur, videlicet: a) u t partes integrantes (sine quibus virtutis
exercitium non esset perfectum et integrum ), b) ut partes subiectivae (in quas
virtus cardinalis tam quam genus in species, subdividitur), c) ut partes poten-
tiales (quae, utpote non habentes totam potentiam virtutis principalis, ad aliquos
secundarios actus vel m aterias ordinantur).
V irtutes supernaturales dividuntur in supernaturales simpliciter et ratione sui
et sec. quid seu ratione causae: a) supern. simpliciter sunt virtutes per se infusae
quae propter eorum intrinsecam supernaturalitatem, num quam possunt homini
inesse nisi ei a D eo infundantur; b) supern. sec. quid seu ratione causae, sunt v ir­
tutes naturales (quae idcirco actibus naturalibus acquiri possunt) infusae a D eo.

1 Virtutum moralium infusarum plena evolutio in nobis, exigit, ob difficultates originale

peccatum consequentes, concursum virtutum moralium acquisitarum, quem concursum (dum
eo virtutes morales infusae utuntur) elevant.
Virtutes vero theologales et dona Sp. S. auxilio seu concursu virtutum naturalium minime
indigent. Demum, caritas sola, alias virtutes supernaturaliter viventes reddit, et ideo primatum
obtinet. Cfr M a r m i o n , Cristo vita d ell’anima, pp. 325-326, ed. 5.
 V IR TU TES B. M . VIRGINIS

V irtu tes vero supern. sim pliciter subdividuntur in theologicas et morales:

primae (i. e. theologicae) habent pro obiecto, im mediate D eum ipsum , finem u l­
tim um supem aturalem (fides, spes, caritas); secundae vero (i. e. morales) habent
pro obiecto im m ediato m ores seu actus honestos rectae rationi conform es (pru­
dentia, iustitia, fortitudo et temperantia). Schematice:

Virtutes sunt:

naturales supernaturales

intellectuales morales simpliciter sec. quid

cardinales secundariae theologicae morales

partes: cardinales secundariae

1) integrantes
2) subiectivae
3) potentiales

In praesenti agim us de virtutibus B. M . V . sive in genere, sive in specie et

quidem sive naturalibus sive supernaturalibus sive theologicis sive moralibus,
sive principalibus seu cardinalibus, sive secundariis seu adiunctis, saltem prae­
cipuis.

I) D e v i r t u t i b u s B . M. V i r g i n i s i n g e n e r e

Prop.: In B . Virgine fuerunt excellentissime omnes virtutes.

Prob. I.: A u c t o r i t a t e : 1) P o n t i f i c u m : a) L eo X I I I in E ncycl. Magnae

D ei M atris: « E cce autem in M aria virtutis omnis exem plar vere bonus et pro­
videns D eu s constituit nobis aptissim um illudque oculis et cogitatione intuentes,
non animos, quasi divini num inis fulgore perstricti, despondem us, sed ex ipsa
allecti com m unis propinquitate naturae, fidentius ad im itationem enitim ur »
(cfr Lettres Apostoliques de S . S . Léon X I I I , Paris, Bonne Presse, t. 3, p. 150).
b) P iu s X in Enc. A d diem illum: « D ivin a lex est ut, qui aeternae beatitatis
m unere potiri cupiunt, form am potentiae et sanctitatis Christi, im itando, in se
exprim ant. N am , quos praescivit, et praedestinavit conform es fieri im aginis Filii
sui, ut sit ipse prim ogenitus in m ultis fratribus (Rom. 8, 29). A t quoniam ea fere
est infirm itas nostra, ut tanti exem plaris am plitudine facile deterreamur, pro­
videntis D ei num ine, aliud nobis est exem plar propositum quod, quum Christo
sit proxim um , quantum humanae licet naturae, tum aptius congruat cum ex i­
guitate nostra. Eiusm odi autem nullum est praeter Deiparam » (A A S , 1, 82-84).

2) P atr u m et S c r ip t o r u m : S. A m b r o siu s : « S it igitur in vobis tam quam in

im agine descripta, virginitas, vita M ariae; de qua velut speculo refulgeat species
 V IR TU TES B. M . VIRGINIS

castitatis et form a virtutis. H inc sum atis licet exem pla vivendi, u bi tam quam
in exem plari m agisteria expressa probitatis, quid corrigere, quid effingere, quid
tenere debeatis ostendunt... Talis fu it Maria, ut eius unius vita omnium sit disci­
p lin a » (1. 2, D e Virgin., c. 2, n. 6, P L 15, 212-214).
S. T h om as A q u in a s : « Ipsa [Maria] om nium virtutum opera exercuit, alii
autem sancti specialia quaedam: quia alius fuit hum ilis, alius castus, alius m ise­
ricors: et ideo dantur in exem plum specialium virtutum : ... sed Beata Virgo in
exemplum [datur] om nium virtutum » (O pusc. 6, in Salut. Angelic., t. 16, p. 133).
S. B o n a v e n tu r a asserit: « V erum est, quod V irgo gloriosa perfectissim e ha­
bu it omnes virtutes » (Serm . 1, de Purif., Op. 9, 638 a). « T a lis fuit V irgo M aria,
qu ae illustrat totam Ecclesiam et m achinam m undanam ... illustrat enim suis
exem plis omnia tam quam lucerna super candelabrum m undi posita » (Serm . 2,
de N ativ. B . M . V., Op. 9, 710). 1
R ich ardus a S. L a u r e n t io : « Q uidquid pulchritudinis habent alii sancti in
parte, habet M aria in toto. N em o enim sanctorum inventus est sim ilis illi in
gloria... Sim ilis inquam in humilitate, in sanctitate, in charitate, et sic de caete­
ris virtutibus, quas omnes habuit in superlativo, et quot virtutes, tot habuit in
se pulchritudines... nulla ei defuit virtus, nec puritas angelorum, nec fides pa­
triarcharum , nec scientia prophetarum , nec zelus apostolorum , nec patientia
m artyrum , nec sobrietas confessorum , nec innocentia aut hum ilitas virginum »
(De laudibus B . M . V ., libri 12, inter op. S. A lberti M ., ed. V ivès, t. 36, p. 182).
S. T h om as a V il l a n o v a : « H u n c puritatis librum digito D ei intus et foris
scriptum , assidue perlegite. L egite in eo sanctimoniam, legite pudicitiam , legite
prudentiam , legite charitatem , legite m ansuetudinem , legite hum ilitatem , legite
d en iqu e om nium virtutum plenissim am plenitudinem » (Conc. 1 de Annunt. B .
M . V ., n. 9).
P ulch re P a l l a v ic in u s : « O m nes in se virtutes, — se in om nibus virtutibus
m ultiplicans — singularem effecit. — M ariam dixisses — unam virtutum omnium
fuisse virtutem ; — Im o, m igrantibus virtutibus in m iracula, — M iracula in v ir­
tutes rem igrarunt » (Elog. 9).

II. R a t i o n e : Quanto perfectior est gratia in aliqua persona, tanto etiam

perfectius inveniuntur in illa virtutes ad perficiendas singulas anim ae potentias
ad omnes anim ae actus. A tqu i in B. V irgin e fuit perfectissim a seu excellentissima

1 Perpulchre omnino Dantes Aligherius B. Virginem tamquam omnium virtutum exem­

plar exhibet. In unoquoque enim ex septem Purgatorii circulis in quibus septem vitia capitalia
expiantur, inter exempla virtutum vitiis expiandis contraria, exhibetur iugiter, primo loco,
exemplum virtutis ex vita Deiparae desumptum (cfr L é p i c i e r , L a Vierge M arie dans le poème
de D ante, Rome, 1934, pp. 33-40).
*52 V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V.

gratia (prout in quaestione praecedenti dem onstravim us). E rgo in B. V irgin e

fuerunt excellentissim e omnes virtutes.
Ad. M ai. Est enim axioma: « Quanto aliquod principium est perfectius, tanto
m agis im prim it suos effectus »; etenim , omne agens agit in quantum est in actu,
et ideo m odus operandi (perfecte vel im perfecte) principii perfectioni proportio­
natur. Iam vero gratia sanctificans est principium ex quo virtutes om nes super­
naturales derivantur, et ideo, quanto altior est gratia, tanto perfectior im prim it
suos effectus, seu virtutes causat.
<Hanc excellentiam virtutum — anim advertit Card. L ép icier — in Deipara,
Ecclesia credenda est voluisse sancire in litaniis lauretanis, in quibus nobilia quae­
que epitheta hoc pacto m ultiplicata inveniuntur, quasi licet singula vera sint,
tam en imparia reputentur perfectionibus D eiparae significandis, et sic eorum
cum ulus existim ationem m inus indignam de Sancta V irgin e ingeneret » (o. c.,
p. 266).

II) D e v i r t u t i b u s B . M. V i r g i n i s i n s p e c i e

I) DE VIRTUTIBUS THEOLOGALIBUS

A ) De Fide B. M. V.
1) Quid sit fides. E st virtus supernaturalis, qua, D e i aspirante et adiuvante
gratia, quae D eu s revelavit et per Ecclesiam nos docuit, vera esse credim us non
propter intrinsecam rei veritatem naturali rationis lum ine p ersp ectam , sed prop­
ter auctoritatem ipsius D ei revelantis, qui nec falli nec fallere potest.

2) Errores. O r ig en es docuit B. V irginem fidem christianam amisisse in Pas­

sione F ilii sui, aut de ilia dubitasse, eo quod si ipsa aliquo m odo non peccasset,
Iesus non fuisset m ortuus pro ipsa (H om il. 17 in L u c ., P G 13, 1845).
B. V irgin em fidem sem per habuisse negavit B r en tiu s qui dixit M ariam in
Passione Filii sui a fide excidisse, eo quia D om inus (apud M atth ., 26, 31) dixit:
« O m nes vos scandalum patiem ini in m e in ista nocte » (In Io. 19).
A lii autem excellentiam fidei B. V irgin is labefactare conati sunt. Ita L u t h e -
rus (apud Canisium , o. c., 1. 4, c. 2) asseruit fidem B. V irgin is a fide Centurionis
superatam fuisse, eo quod D om inus noster dixit: « N o n inveni tantam fidem in
Israel » (in M atth ., 8, 10). E rasmus finxit B. V irgin em non statim post partum
F ilium suum adorasse, eo quia non constat tun c illum tam quam D eum agnovisse
(Ibid.).
C ontra hos om nes sequentem propositionem ponimus:

Prop.: B . Virgo I) habuit semper fidem, et quidem II) excellentissimam.

Prima pars. Prob.: I. A u c t o r i t a t e . 1) S. S c r ip t u r a e : «Beata es M aria
— dixit ei Elisabeth — quae credidisti, quoniam perficientur ea quae dicta sunt
 V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V. r53

tibi a D om ino» (L u c., i, 45). «Fides autem M ariae haec fuit, quod crediderit
perficienda esse in ea omnia quae A ngelu s annuntiabat, se V irgin em superna vir­
tute concepturam , quae erat res stupenda sine ullo in S S . L itteris exem plo prae­
vio, filium fore m agnum , filium Altissim i, etc. » ( K n a b en b a u er , C om m . in E v .
sec. Lue.).
«Profecto — scribebat P ius X — si M ariae dicitur: Beata quae credidisti...
ut nem pe F ilium D ei conciperet pareretque; si idcirco illum excepit in utero,
qui V eritas natura est, ut novo ordine, nova nativitate generatus... invisibilis in
suis, visibilis fieret in nostris (S. L eo M ., Serm . 2, De N ativ., c. 2): quum F iliu s
D ei, factus homo, auctor sit et consum m ator fidei nostrae; opus est om nino san­
ctissim am eius M atrem m ysteriorum divinorum participem ac veluti custodem
agnoscere, in qua tam quam in fundam ento post C h ristum nobilissim o, fidei sae­
culorum om nium extruitur aedificatio » (A d diem illum; A A S , i , 71).

2) P a t r u m : S. I r en aeu s : « Q uod E va ligavit propter incredulitatem , hoc

M aria solvit per fidem » (Contr. Haereses, 1. 3, c. 22, P G 7, 958-960).
S. A m b ro siu s : « V ides non dubitasse M ariam , sed credidisse, et ideo fidei
fructum consecutam » (In L u c ., 1. 1, P L 15, 1642).

II. R a t i o n e : F ides est de non visis. A tq u i B. V irgo in hac vita saltem p er­
m anenter D eum intuitive non vidit. E rgo...
Insuper: B. V irgo iustificata est, inde a sua conceptione passiva co n su m ­
mata, m ore adultorum seu m otu liberi arbitrii gratiae divinae consentientis. A tq u i
talis m otus liberi arbitrii praerequirit actum fidei, quae est radix et fundam en­
tum iustificationis. E rgo...
H aec autem fides in B. V irgin e fu it om nino com possibilis cum evidentia cre-
dibilitatis m ysterii Incarnationis quam ipsa habuit. A liu d enim est m ysterium
aliquod esse evidenter credibile (ratione, scilicet, testim oniorum extrinsecorum )
et aliud est idem m ysterium esse evidenter verum (ratione, scilicet, intrinsecae
evidentiae). Iam vero non evidentia credibilitatis sed tantum m odo intrinseca veri
evidentia fidem excludit.
A d obiectionem Brentii respondendum est ipsum perverse om nino verba
D om ini ad solos discipulos directa, ad B. V irgin em extendisse, cum eadem B.
V irgo steterit iuxta crucem constans, intrepida, invicta, ac proinde om n ibus tor­
m entis superior. A d rem faciunt verba Pii X dicentis: « Q uam vis autem deceat
filios M atris sanctissimae nullam praeterire laudem quin im itentur, illas tamen
eiusdem virtutes ipsos fideles assequi prae ceteris desideram us, quae principes
sunt ac veluti nervi ac artus christianae sapientiae: fidem, inquim us, spem , et
caritatem in D eum atque homines, quarum quidem virtutu m fulgore etsi nulla
in V irgin e vitae pars caruit, m axim e tam en eo tem pore enituit quum nato em o-
rienti adstitit. A g itu r in cruce Iesus, eique in m aledictis obiicitur quia filium D ei
 V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V.

se fecit (Ioan., 19, 7). A st illa, divinitatem in illo constantissim e agnoscit et colit.
D em ortuum sepulcro infert, nec tam en dubitat revicturum » (A d diem illum,
A A S , 1, 84).

Secunda pars. Prob.: I. A u c t o r i t a t e : D o c to r u m : a ) S. A lb e r t u s M .:

« Fidem habuit in excellentissim o gradu, quae tam im mensae rei sibi prom issae
fidem habuit, quae etiam discipulis dubitantibus, non dubitavit; quae omnia
possibilia esse credenti certissim a fuit » (In L u e ., 1). b) S. A lf o n s u s fidem B.
V irgin is ita exaltat: « D ice il P. Suarez che la S. V ergine ebbe più fede che tutti
g li uom ini e tutti gli angeli. Vedea Ella il suo Figliolo nella stalla di Betlem m e, e
lo credeva Creatore del m ondo. L o vedeva fuggire da Erode, e non lasciava di
credere che E gli era il re dei regi. L o vide nascere, e lo credè eterno. L o vide po­
vero, bisognoso di cibo, e lo credette Signore delFuniverso: posto sul fieno, e lo
credette onnipotente. O sservò che non parlava, e credè che E gli era la Sapienza
infinita. L o sentiva piangere, e credeva esser E gli il gaudio del Paradiso. L o vide
finalmente nella m orte vilipeso e crocifisso, ma benché negli altri vacillasse la
fede, M aria stette sempre ferm a nel credere che E gli era D io. Stabat iuxta cru­
cem Iesu M ater eius. Sulle quali parole scrisse S. Antonino: ‘ Stabat M aria fide
elevata, quam de Christi divinitate fixam retinuit C h e perciò dice il Santo nel-
l ’U fficio delle tenebre lasciarsi una sola candela accesa » (Glorie di M aria, p. II,
p. 288, Opere ascetiche, voi. 7, Rom a 1937).

II. R a t i o n e : Fides B. Virginis excellentissim a fuit sive obiective sive su­

biective inspiciatur: obiective, quia ad plura explicita fidei obiecta sese exten­
debat, tum quia ipsi, utpote intim e associata operi redem ptionis, plura a D eo,
prae ceteris, revelata fuerunt, tum quia Christum ipsum , per m ultos annos D o c-
torem et M agistrum habuit, et conservavit omnia « in corde suo» (L u c., 1, 51),
ideoque in divinarum rerum cognitione ita profecit ut apostolos et theologos
om nes qui in Ecclesia D ei fuerunt superaret (S ua r ez , D e Incarti., p. II, disp. 19,
Sect. 1); subiective vero, excellentissim a fuit D eiparae fides, tum ex parte intel­
lectus, ob firm iorem adhaesionem veritatibus revelatis, tum ex parte voluntatis
ob m aiorem prom ptitudinem : actus enim fidei procedit ab intellectu sub im pe­
rio voluntatis (S . Th., 2, 2, q. 5, a. 4).
A d obiectionem vero Lutheri, respondendum est, C h ristum non com parasse
Centurionem cum om nibus et singulis qui in ipsum crediderunt, sed cum his
tantum quibus ipse praedicaverat et coram quibus m iracula patraverat, inter
quos Centurio ipse, vel sim pliciter, vel saltem proportionaliter (cum G en tilis
esset et neque ex Scripturis neque ex m aiorum traditione instructus esset) ex-
celluerat (cfr S uarez , in 3, disp. 19, sect. 1).
A d obiectionem Erasmi respondendum est certissim e B. V irgin em C h ristum
natum adorasse cum ab angelo didicisset filium suum esse Sanctum et F iliu m
 V IRTU TES THEOLOGALES B. M . V. !5 5

A ltissim i, nem pe D eu m praeter ordinem naturae conceptum ; unde Elisabeth

B. V irgin em « M atrem D om ini sui » iam ante ipsius partum vocabat (L u c., i , 43).
A udiverat, insuper, statim post partum , voces m ultitudinis coelestis decantantis:
G lo ria in excelsis D eo...
Sententia tandem O rigenis est peregrina omnino.
Q uaeri hic potest: U tru m in sola B. V irgin e fides christiana (seu in m ysteria
a Christo praedicata) rem anserit in triduo passionis et m ortis Christi.

R E S P O N D E T U R : D isputatur. Interpretes quidam , uti Iansenius (Concord.,

c. 133), Cornelius a L apid e (In M atth ., c. 26), L u cas Burgensis (In M atth ., c. 26),
Sà (In M atth., c. 26), etc., respondent affirmative, innixi verbis Christi: « O m nes
vo s scandalum patiem ini in me in nocte ista ». T a lis fu it etiam sententia S. A n to ­
nin i scribentis: « Sola B. Virgo stabat fide elevata et fixa de eius divinitate, ex-
pectans indubie suam, tertia die, resurrectionem , ut m erito dicatur maris stella
a stando, et lum en fidei m undo naufrago retinendo. In huius signum , triduano
officio dom inicae passionis, cum quindecim candelae accensae firm entur ante
altare, paulatim et successive omnes extinguuntur; sola una accensa absconditur,
quae post officium om nibus praefertur ad illum inandum : quindecim candelae
accensae designant duodecim Apostolos et tres M arias: M agdalenam , Salom e
et A lp h ei, quae prae ceteris cum Apostolis videbantur fide illustratae et firmatae.
Sed in illo triduo omnes extincti sunt lum ine fidei deitatis Christi: solum in V ir ­
gine m ansit lum en fidei occultum , quod postea om nibur patefactum est ad omnes
suo exem plo illum inandum . E t hinc est quod non accessit mane dom inica suae
resurrectionis ad m onum entum cum praefatis M ariis; non quia m inus arderet
am ore ad Filium , sed quia expectabat eum resuscitatum se esse visuram ante
omnes; et ideo non quaerebat viventem cum m ortuis ut illae » (Summ. Theol.,
p. IV , tit. 15, cap. 41, par. 1, Veronae 1760, 4, coi. 1226).
A t auctores com m uniter negant. Ita, e. g. M elchior Canus: « D icere apostolos
in universum omnes fidem perdidisse, non cum ratione solum , sed etiam cum
sacris L itteris pugnat » (De Loc. Theol., 1. 4, c. 5). S. Robertus Bellarm inus: « V i­
detur periculosum dicere in sola V irgin e mansisse veram fidem[» (De Controv.,
1. 3, D e Eccl. milit., O p. om n., t. 2, p. 104, N eapoli 1857). Banez: « V id etu r nobis
haec sententia errori proxim a, si non est error » (De fide, spe et charitate, q. 1,
a. 10).
V id etu r itaque distinguendum inter substantiam fidei et perfectionem seu in ­
tegritatem eiusdem.
Si ergo fides in Christum accipiatur quoad substantiam, tunc tenendum est
non in sola B. Virgine, in illo triduo passionis, mansisse; si vero accipiatur quoad
perfectionem, quatenus quem libet m utationis defectum excludit, tunc dicendum
est in sola V irgin e talem fidem remansisse. L ic e t enim Apostoli et discipuli in
C hristo scandalum passi fuerint (M atth., 26, 31) et Christum solum reliquerint
*56 V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V.

(Ioan., 16, 32), non tam en fidem ipsam, sed potius animi fortitudinem ad fidem
exterius profitendam amiserunt. Pluries, enim , Christus A postolis passionem
suam, voluntarie susceptam, praedixerat, et ideo eius passio potius fidem ipsorum
confirm are quam infirm are debebat. Si Petrus tam scandalose defecit, statim, in
atrio sacerdotis flevit amare; Ioannes insuper Christo in C ru ce m orienti adstitit.
Insuper, non pauci, sive H ierosolym is sive in G alilea et Iudaea erant fideles et
iusti. Tandem , si vera esset sententia contraria, sequeretur quod Ecclesia, quam ­
vis nondum perfecte constituta, in triduo illo defecisset: quod adm itti non
posse videtur, eo quod Ecclesia est populus et regnum D ei, quod idcirco ex uno
tantum fideli (i. e. ex B. Virgine) constare non potest.
Attam en, adm itti om nino debet Apostolos, iuxta verba Christi, in fide hae­
sitasse, vacillasse, et pusillanim itate et tim ore correptos, fugam cepisse et C h r i­
stum dereliquisse. D u m e contra Beatissima V irgo sem per firmissim a stetit.
E x dictis apparet quom odo B. V irgo per excellentiam fuerit Virgo fidelis,
credentium M ater, imo fidelium Caput, eo quia Christus fidem nullo m odo habuit,
cum inde ab initio suae conceptionis fuerit perfectissim e com prehensor, ideoque
nem o, absolute, B. V irginem in hac virtute superavit.

B) De Spe B. M. V.

Quid sit spes. Spes est virtus supernaturalis, qua expectam us vitam aeternam
et gratias ad eam assequendam necessarias, nixi D ei bonitate, om nipotentia et
fidelitate, qui nobis eas, ob m erita Iesu C hristi, prom isit.
Spes ergo prim o et principaliter innititur D ei bonitate, om nipotentia et fide­
litate; attamen, quia D eus beatitudinem nostram vult non independenter a m e­
ritis, seu a cooperatione nostra, hinc, secundario spes nostris m eritis, per gratiam
acquirendis, innititur. U nde, quam vis ex parte D e i spes nostra certitudinem ha­
beat, ex parte tam en nostri, qui in cooperatione deficere possum us, est aliquo-
m odo incerta, et ideo « cum m etu et trem ore » salutem nostram operari debem us
(Phil., 2, 12).

Prop. : B . Virgo habuit semper firmissimam spem.

Prob. : I. A u c t o r i t a t e : S. S c r ip tu r a e in qua plura occurrunt huius ma-

rianae virtutis praeclarissim a exem pla. « C u r M aria, e. g. post em issum virgin i­
tatis votum , citra incontinentiae periculum nupsit Iosepho, nisi ob firmissim am
in D ei auxilio fiduciam? C u r Iosepho eam propter graviditatem dim ittere cogi­
tanti non revelavit supernaturalis conceptionis secretum , nisi quia certissim e
confideret, D eum suam innocentiam et fam am esse aliunde tutaturum ? C u r sta­
tim post m onitum angeli cum Iosepho et puero Iesu secessit in A egyp tu m per
longum iter, et ignotum sine com itatu, et ulla provisione, nisi propter m agnam
spem in D ei providentiam ? C u r dem um in nuptiis Canae Galileae, cu m m iracu­
 V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V. IS7

lum a C hristo postulavit his verbis: « Vinum non habent », dixit ministris: « Quod-
cumque dixerit vobis (Christus) facite », post auditam duriusculam Christi respon­
sionem: « Quid mihi, et tibi mulier? nondum venit hora mea », nisi quia in divina
bonitate altissime confidebat?» ( M azzola, D e B . Virgine Disputationes, p. 318).

II. R a t i O n e : 1) Fides sua sponte ducit ad spem . Q ui enim D ei fidelis et

om nipotentis prom issionibus firm iter credit, attendit cum fiducia obiectum pro­
m issionum suarum , seu vitam aeternam et m edia ad illam obtinendam . A tq u i in
B. V irgin e fuit excellentissim a fides. E rgo...
2) Insuper, spes est de nondum habitis, sicut fides est de non visis. A tq u i
B. V irgo, in sua m ortali vita, visionem essentiae divinae, saltem perm anenter,
non habuit. E rgo illam sperare potuit.
N e c officit huic rei certitudo quam de propria praedestinatione ad gloriam
aeternam Beatissim a V irgo habebat. Bene enim spes cum hac certitudine com poni
potest; sic, e. g., animae in purgatorio detentae, quam vis sint de propria salute
certissim ae, tam en spem retinent, quia nondum beatitudine fruuntur, cum ipsam
adhuc et quidem ut bonum arduum expectent per graves difficultates assequen­
dum , id est per labores iam superatos in via et per ineffabiles, quos actu patiun­
tur, dolores.
E xcellentia autem spei, D eiparae propria, ita a D ionysio Carthusiano cele­
bratur:

« Cum spes ex gratia meritisque procedat, sicut gratia Dei et merita copiosa in M a­
ria dulcissima incomparabiliter abundabant, et sicut ipsa hoc certissime noverat, sic
plane spes eius incomparabiliter magna, perfecta, certa et consolatoria extitit. Quemad­
modum etiam claritas suae notitiae fuit ineffabiliter superior cognitione fidei secundum
cursum communem, sic certitudo suae expectationis proportionaliter extitit maior cer­
titudine expectationis spei in viatoribus ceteris.
« Praeterea, spes pietati divinae innititur, et quanto quis propriam defectuositatem
et insufficientiam clarius noscit, atque immensitatem divinae misericordiae limpidius
contemplatur, eo plus confugit ad Deum et ab omni propriarum virium praesumptione
recedit. Itaque sicut utriusque istius saluberrima ac limpidissima agnitio excellentis­
simae Virgini cum incomparabili eminentia est collata, sic ipsa perfectissimam habuit
spem in Deo et in ipso totam suam firmissime immobiliterque fixit fiduciam, cui, et
reflexit pure in omnem fontem bonorum.
«Amplius, multa sunt quae pariunt, augent et conservant confidentiam unius in alio,
utputa, certitudo bonitatis et constantiae eius in quo quis confidit, experimentalis quo­
que familiaritas illius ad se et experientia charitatis, communicatio beneficiorum et de­
gustatio suavitatis ipsius. In quibus omnibus celeberrima ac divinissima Virgo Maria
circa Deum altissimum maxime abundavit. Nempe, Dei et proprietatum ipsius profun­
dissima extitit contemplatrix; familiarissima quoque extitit ei, utputa, ex se nato U ni­
genito Filio suo, ac Deo Patri tamquam suo comparentali atque Spiritui Sancto tamquam
suae mentis inhabitatori suavissimo incessanti. Conformiter charitatem D ei ad se fuit
 V IRTU TES THEOLOGALES B. M . V.

eminentissime ac frequentissime prorsus experta, quippe cui ille tam propinquissime

ac dignantissime connivit, in tantum ut fieret Filius eius; sic et beneficia eius munifi­
centissime scivit se accepisse, et abundantissime degustavit quod dulcis sit Dominus,
quod infinita sit magnitudo et copia dulcedinis eius. Idcirco ex his omnibus habuit
spem superperfectam et superplenam in Deo» (De Laud. glor. Virg. Mar., I. 3, a. 2, op.
Tornaci, 1908, t. 36, p. 109 .

C ) De Caritate B. M. V.

Quid sit caritas. Caritas est virtus supernaturalis, qua diligim us D eum super
omnia propter seipsum et nosmetipsos ac proxim um propter D eum .

Prop.: B . Virgo iugiter habuit perfectissimam caritatem I) erga Deum et II) erga
proximum.

Pars I: Caritas B. M . V . erga D eum . Prob. I. A u c t o r i t a t e :

1) S . S c r i p t u r a e , in qua praeclarissim um habetur caritatis marianae exem ­
plum in plena co n fo rm ia te voluntati divinae repositum , iuxta illud Christi: « Q ui
habet mandata mea et servat ea, ille est qui diligit m e » (Ioan., 14, 21).
Iam vero B. V irgo dedit semper D eo hoc prim um et praecipuum amoris si­
gnum , etiam pretio dolorum; angelo enim D ei voluntatem patefacienti, absque
ulla haesitatione respondit: « Ecce ancilla Dom ini; fiat m ihi secundum verbum
tuum ! » (L u c., 1, 38). In hac responsione tota vita B. Virginis reposita est, sive
D eus ei per angelum, per Ioseph, per im peratorem paganum aut per varias cir­
cumstantias loquatur; iure igitur ea quae de amore Sponsae Cantici Canticorum
dicuntur ad V irginem etiam referuntur. Etiam V irgo amore languebat (Cant., 2).

2) P a t r u m et S c r ip t o r u m : S . Bernardus: « Est etiam sagitta electa amor

Christi, quae M ariae animam non m odo confixit, sed etiam pertransivit, ut nul­
lam in pectore virginali particulam vacuam amore relinqueret, sed toto corde,
tota anima, tota virtute diligeret, ut esset gratia plena » (In Canticum , sermo 29,
n. 8, P L 183, 932, 933). Richardus a S . Victore: « Em m anuelis nostri puerpera
in omni fuerit virtutum consum m atione perfecta. Q uis illud prim um et m axi­
m um m andatum sic nunquam im plevit, quis sic nunquam im plere poterit: “ D i­
liges D om inum D eum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua? ” E x hac
utique exaestuantis amoris flamma exusta sunt scuta illa iam dicta » (De Emma-
nuele libri duo, lib. 2, c. 29, P L 196, 663). S . Bernardinus Senensis: « Constat
quod haec excessit om nem creaturam in mensura amoris, tam naturalis quam
gratuiti. N aturalis quia in illo excessit homines et angelos. H om ines, quia sim i­
litudo et propinquitas est causa naturalis amoris... Profecto inter filium et quam -
cum que aliam m atrem tanta propinquitas et sim ilitudo non fuit, quia totus fuit
de sola substantia matris; igitur inter nullos tanta dilectio fuit. In hoc quoque
excessit angelos; nullus enim angelus, D ei filium naturalem sibi habuit, quia nus­
 V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V. r 59

quam Angelos, sed, semen Abrahae apprehendit (H ebr., 2, 16). Q uod M aria in
amore gratuito transcendat utrosque, videtur quia secundum m ensuram gratiae
est m ensura gratuiti amoris: sed super omnes creaturas fuit gratia plena, igitur
et amore superpiena fuit... E t sic in amore cunctas superat creaturas, prout dicit
Anselm us: “ Superat quippe etiam om nium creaturarum amores atque dulce­
dines m agnitudo amoris V irgin is in F ilium suum et dilectionis im mensitas qua
liquefiebat anima eius in eum ” » (Sermones pro festiv. B . V. M ., serm . 1, De
glorioso nomine V. M ., art. 1, cap. 2, p. 72, coi. x, Opera 4, V enetiis 1745). E t
in serm. 51: « T a n tu m D eum diligebat, quantum a se diligendum illum in telli-
gebat. Q uis igitur exprim ere potest quanto ardore diligebat eum ex toto corde,
id est, super omnia tem poralia mundi; ex tota anima, id est, super corpus et car­
m en suam, et ex omni mente sua, id est, super omnia superiora, scilicet, spiritua­
lia et caelestia? ».

II. R a t i o n e : 1) Q uo m aior est gratia, eo m aior est caritas (G ratia enim

nos D ei amicos efficit, et amicitia in m utuo am icorum amore fundatur, quorum
est idem velle, idem nolle). A tq u i gratia B. Virginis, inde ab initio suae existen­
tiae, fuit excellentissima. (Quia superavit gratiam consum m atam om nium sim ul
creaturarum ). Ergo et eius caritas excellentissim a fuit.
2) Q uo m aior est cognitio de D eo, eo maior ordinarie est amor. A tq u i B.
V irgo sublim issim am habuit D ei eiusque perfectionum cognitionem . E rgo...
3) « Ille tenetur plus diligere cui plus donatur; sed Beatissimae Virgini super
omnes creaturas plus est donatum: ergo super omnes creaturas plus diligere te­
nebatur, et quantum tenebatur, tantum dilexit ». Ita S. A lbertus M ., in M ariale,
q. 46.
Ad. M ai. Recolatur evangelica narratio (L u c., 7, 36 et seq.) de duobus debi­
toribus. « Rogabat autem illum quidam de pharisaeis, ut m anducaret cum illo.
E t ingressus dom um pharisaei discubuit. E t ecce m ulier quae erat in civitate pec­
catrix, ut cognovit quod accubuisset in domo pharisaei, attulit alabastrum u n ­
guenti. E t stans retro secus pedes eius, lacrym is coepit rigare pedes eius, et ca­
pillis capitis sui tergebat, et osculabatur pedes eius, et unguento ungebat. Videns
autem pharisaeus, qui vocaverat eum , ait intra se dicens: H ic si esset propheta,
sciret utique, quae, et qualis est m ulier quae tangit eum: quia peccatrix est. E t
respondens Iesus, dixit ad illum : Sim on, habeo tibi aliquid dicere. A t ille ait:
M agister, dic. D u o debitores erant cuidam foeneratori: unus debebat denarios
quingentos, et alius quinquaginta. N o n habentibus illis unde redderent, donavit
utrisque. Q uis ergo eum plus diligit? Respondens Sim on dixit: Aestim o quia is,
cui plus donavit. A t ille dixit ei: “ Recte iudicasti ” ».
A d M in. Etenim D ei amor est effectivus: non supponit sed ponit bonitatem
in rebus. Iam vero, si ex beneficiis B. V irgin i collatis amor D ei erga Virginem m en-
i 6o V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V.

surari debet, amor iste vix exprim i potest; D eu s enim liberalissim e prorsus eam
praevenit in benedictionibus dulcedinis, illam a peccato originali praeservando
et gratia replendo; Ipsi proprium Filium suum in F ilium dedit, ad culm en fa­
stigii, super omnes creaturas, elevando, ita ut vere dicere potuerit: « F ecit mihi
m agna qui potens est » (L u c., i , 49).
D eum ergo sum m e diligere tenebatur. E t D eum sum m e dilexit. Etenim :

4) Q uo m aior est. unio, eo m aior est amor. A tq u i m axim a fuit unio cordis
B. V irgin is cum D eo. E rgo m axim us fuit eius am or erga D eum .
A d M ai. Etenim , am or est unitivus.
A d M in. Recolantur ea quae de perfectione caritatis S. T h om as scribit in 2,
2, q. 24, a. 8: « Perfectio caritatis potest intelligi dupliciter, uno modo ex parte
diligibilis, alio modo ex parte diligentis: ex parte quidem diligibilis, perfecta est
charitas, ut diligatur aliquid quantum diligibile est: D eus autem tantum diligi­
bilis est, quantum bonus est: bonitas autem eius est infinita, unde infinite d ili­
gibilis est: nulla autem creatura potest eum diligere infinite, cum quaelibet virtus
creata sit finita; unde per hunc m odum nullius creaturae caritas potest esse per­
fecta, sed solum caritas D ei, qua seipsum diligit: ex parte vero diligentis, tunc
est caritas perfecta, quando diligit tantum , quantum potest: quod quidem con­
tingit tripliciter: imo modo sic, quod totum cor hom inis actualiter semper feratur
in D eum ; et haec est perfectio caritatis patriae, quae non est possibilis in hac vita,
in qua im possibile est, propter humanae vitae infirm itatem, sem per actu cogi­
tare de D eo, et m overi dilectione ad ipsum: alio modo, ut homo studium suum
deputet ad vacandum D eo, et rebus divinis, praeterm issis aliis, nisi quantum
necessitas praesentis vitae requiritur; et ita est perfectio caritatis quae est possi­
bilis in via: non tamen est com m unis om nibus habentibus caritatem; tertio modo
ita, quod habitualiter aliquis totum cor suum ponat in D eo; ita scilicet quod nihil
cogitet, vel velit, quod divinae dilectioni sit contrarium; et haec perfectio est com ­
m unis om nibus caritatem habentibus ».
Iam vero, haec applicantes B. V irgin i dicim us: caritas B. Virginis, licet non
fuerit perfectissim a obiective seu ex parte obiecti diligibilis, eo quod D eus est
ex sese in fin ite diligibilis, fuit tam en perfectissim a subiective seu ex parte d ili­
gentis. N o n solum enim sicut iusti omnes — secundum perfectionem com m unem
caritatis — t otum cor suum ponebat in D eo, nihil cogitando, nihil volendo quod
sit divinae dilectioni contrarium; non solum, sicut sancti qui sunt in via — se­
cundum perfectionem quae non est com m unis om nibus habentibus caritatem —
D eo et rebus divinis vacavit, praetermissis aliis nisi in quantum necessitas prae­
sentis vitae requirit: ipsa enim erat ab omni distractione et inquietudine passio­
num libera, gratia et donis plena; sed semper actualiter, ex privilegio, ad instar
beatorum in patria, totum cor suum in D eum dirigebat, non quidem ex aperta
D e i visione — sicut beati — quam perm anenter, V irgo non habuit, sed ex su-
 V IR TU TES THEOLOGALES B. M . V. 161

perna illustratione, ita ut semper actu, etiam durante somno, cogitaret de D eo

et m overetur dilectione in Ipsum .
H ic autem iure q u a e r i p o t e s t : U tru m caritas B. M . V . in via intensior fuerit
caritate beatorum in patria.

R E S P O N D E T U R : Caritas patriae considerari potest dupliciter: i) ratione

suae intrinsecae perfectionis et 2) ratione suae extrinsecae perfectionis. Si caritas
patriae consideretur secundo m odo (i. e. ratione extrinsecae perfectionis pro­
priae illius status) certe caritatem cuiuscunque viatoris excedit. Si vero caritas
patriae consideretur prim o m odo (i. e. ratione suae intrinsecae perfectionis), te­
nendum est caritatem, sive quoad habitum , sive quoad actum esse unam eam-
dem que, specie, in via et in patria, iuxta illud Apostoli « caritas num quam exci­
dit » (1 Cor., 12, 8); et ideo saltem in diversis subiectis (e. g. in B. V irgin e et in
Beatis), tam a) habitus quam b) actus caritatis intensior esse potest in viatore
quam in com prehensore. Ratio prim i est quia m ulti com prehensores (e. g. par­
vuli) non habent in coelo caritatem m aiorem illa quam habuerunt, per baptism um ,
in terra; dum m ulti sunt viatores qui caritatem in baptism o acceptam sive ex
opere operato sive ex opere operantis auxerunt. Ratio vero secundi est quia actus
caritatis, in beatis, proportionatur semper habitui; in viatore, autem, nedum
com m ensuratur habitui, sed potest etiam esse per gratiam actualem, ipso habitu
intensior (cfr R ip a l d a , D e ente sup., dist. 28, sect. 4; M azzella, D e virtutibus
infusis, disp. 6, a. 6). H isce positis patet quom odo caritas B. V irgin is in statu viae
m aior fuerit caritate com prehensorum , tum quia habitus caritatis eius, inde a sua
conceptione, fu it ita intensus ut contineret sim ul omnes intensitatis gradus om ­
nium iustorum sim ul sum ptorum , cui habitui intensiores, et saltem aequales
actus iugiter respondebant; tum quia praeter illustrationes fidei, viatorum pro­
prias, habuit scientiam infusam et etiam, interdum , scientiam beatam.

Secunda Pars. Caritas B. M . V irginis erga proxim um .

Prob. I. A u e t o r i t a t e : 1) S . S c r i p t u r a e in qua quaedam facta habentur
quae caritatem eiusdem ostendunt; ita, e. g., a) in visitatione Elisabeth (L u c., 1)
cum , caritate com pulsa, abiit in m ontana cum festinatione. « A b iit ut visitaret,
u t salutaret, ut m inistraret Elisabeth. V id e quom odo illa visitatio M ariae plena
fu it caritate... Q uid enim eam ad officium caritatis festinare cogebat nisi caritas,
quae in corde eius fervebat? » ( C o n r a d u s d e S a x o n i a , Speculum B . M . V ., c. 3,
inter O p. S . Bonav., ed. L u gd u n . 1668)
b) In nuptiis Canae Galilaeae, cum , deficiente vino, F ilio suo dixit: « V in um
non habent » (Ioan., 2, 3). « B. V irgo compassa est verecundiae novorum coniu-
g u rn sicut m isericordem et benignissim am decuit» (S. B e r n a r d u s , Serm. 1,
Doni. I post Epiph., P L 183, 155).

II
IÓ2 V IRTU TES MORALES B. M . V.

II. R a t i o n e , i) Q ui diligit D eum , etiam proxim um diligit. A tq u i B. V irgo

D eu m m axim e dilexit. E rgo...
A d M ai. Etenim , qui diligit D eum , diligit etiam ea quae pertinent ad D eum ,
ea quae sunt im ago D ei, ea quae diliguntur a Deo; et talis reapse est proxim us
noster. H inc est quod D ei et proxim i amor uno eodem que praecepto im ponitur:
« E t hoc m andatum habem us a D eo, ut qui diligit D om inum , diligat et fratrem
suum » ( i Ioan., 4, 21).
2) M ater diligit filios suos. A tq u i B. V irgo est m ater om nium hom inum , qu a­
tenus omnes, aliquo modo, sunt m ystica m em bra Christi, F ilii sui. Ergo...
3) « M aiorem caritatem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro am i­
cis suis » (Ioan., 5, 13). A tqui B. V irgo non iam vitam suam sed F iliu m suum ,
quem m agis quam seipsam diligebat, pro hom inibus posuit. E rgo...
V ere, sicut S. Ioannes, de D eo dixit: « D eu s caritas est» (Ioan., 4, 16), ita,
facta debita proportione, de M aria dicere possumus: « M aria amor est »: omnia
enim in ipsa, per amorem explicantur, et ad amorem reducuntur.

II) DE VIRTUTIBUS MORALIBUS

Quid et quotuplex sit virtus moralis. V irtu s moralis est virtus, cuius obiectum
im m ediatum sunt actus honesti, rectae rationi conform es.
Ratione finis ad quem dirigitur virtus moralis, potest esse duplicis ordinis,
vel naturalis, si dirigitur ad assequendum finem ordinis naturalis, e. g. si quis
vino abstinet ne noceat sanitati, vel supernaturalis, si dirigitur ad assequendum
finem ordinis supernaturalis, e. g. si quis ieiunat ut accipiat a D eo rem issionem
peccatorum , vel ut castiget corpus suum et in servitutem redigat (1 C o r., 9, 27).
Praecipuae virtutes m orales sunt quatuor: prudentia, iustitia, fortitudo, tem­
perantia, quae etiam virtutes cardinales appellantur, quia sunt veluti cardo et
fundam entum totius aedificii moralis, et aliae virtutes m orales ad eas reducuntur.

De virtutibus moralibus in genere.

Prop.: In B . Virgine I) fuerunt omnes virtutes morales per se naturaliter acqui-
sibiles, II) de facto tamen a Deo ipso infusae fuerunt inde a primo instanti vitae suae.

Prob. I. Pars: Q uaecum que ad perfectionem humanae naturae pertinent, in

B. Virgine fuerunt. A tqu i omnes virtutes morales ad perfectionem humanae
naturae pertinent, eo quia inclinant potentias ad actus honestos connaturaliter et
expedite eliciendos. E rgo...
Frustra autem obiceretur has virtutes m orales ordinari ad pravos anim i m o­
tus frenandos aut com pescendos qui tam en in B. V irgin e non fuerunt. Etenim ,
distinguendum est inter aptitudinem et actum; iam vero, de essentia harum vir­
tutum non est actu moderari pravos anim i m otus, sed aptas esse ad illos m ode­
randos in subiecto in quo tales m otus inveniuntur.
 V IRTU TES MORALES B. M . V.

N ec dicatur tales virtutes per habitus infusos adaequate suppleri potuisse;

etenim , virtus infusa potentiam elevat ad actus supernaturaliter bonos; dum v ir­
tus moralis disponit ad actus naturaliter bonos. E t quam vis B. V irgo iugiter ope­
rata fuerit ex intentione finis supernaturalis, non propterea, tamen, denegare de­
bem us tales actus elicitos persaepe fuisse, proxim e et im m ediate a virtutibus
m oralibus naturalibus, m ediate vero et im perative a caritate ad finem superna-
turalem ordinatos.

Prob. II. Pars: Q uod est aliis concessum , non est B. V irgin i denegandum .
A tqu i, protoparentibus nostris, inde a primo form ationis instanti, virtutes m o­
rales naturales per infusionem datae fuerunt. Ergo et B. V irgin i per infusionem
datae fuerunt, eo vel magis quod B. V irgo virtutes illas, inde ab initio, per pro­
prios actus habere non poterat, deficientibus speciebus tot rerum et obiectorum
sensibilium . Si vero propriis actibus illas com parare debuisset, pluribus longo
tem pore caruisset: quod dignitati eiusdem derogaret.

a) De prudentia B. M. V.
Prudentia est illa virtus quae praestat, ut in om nibus rebus, quid expeten­
dum quidve fugendum sit, vitae eternae causa, recte iudicem us. Brevius: recta
ratio agibilium .

Prop.: B . Virgo singulari prudentia exornata fu it.

Prob. I. A u c t o r i t a t e : i)S. S c r ip tu r a e , quae in tota narratione annun­
tiationis (L u c., i ; m iram V irgin is prudentiam ostendit. Prudenter enim inquirit,
antequam A ngelo respondeat. « Cogitat ergo — ait S . Petrus Chrysologus —
quia cito respondere est facilitatis humanae, cogitare vero ponderis est maxim i
et iudicii perm aturi » (Serm . 140, D e Annuntiat. S . M . V ., P L 52, 577). E t R i­
chardus a S . Laurentio: « H abuit ex prudentia, quod siluit turbata, quod intel­
lexit audita, quod respondit ad proposita » (De Laudib. B . Mariae, 1. 3).
2) E c c l e s i a e , quae in officio Assum ptionis canit: «Virgo prudentissim a, quo
progrederis quasi aurora valde rutilans?». E t in Litaniis: «Virgo prudentissim a! ».
3) P a t r u m , qui, praesertim in expositione angelici nuntn, prudentiam B.
V irgin is laudibus efferunt. S . Ephraem: « Princeps om nium prudentissim a ac
sagacissima et lucifera V irgo » (Serm . De S S . D ei Genitr. V. M . Laudibus, A s-
s e m a n i, op., t. 3, p. 575). S . Hildephonsus: « V irgo non qualiscum que, sed una
de num ero prudentum , et prim a om nium inter primos, quae vadit post A gnu m
proxim ior quocum que ierit » (Serm . 1, D e Assumpt. B . M ., P L 96, 247).S . B er­
nardus: « Prudens est Virgo: lam padem habet, sed in vase oleum portat » (Serm . 2,
In Assumpt. B . M ., P L 183, 421), 1 S . Albertus M . asserit quod B. V irgo « habuit
actum prudentiae excellentius omni viatore » (M ariale, q. 54).

1 Sermo iste est dubiae authenticitatis.

164 V IR T U TE S MORALES B. M . V.

II. R a t i o n e . 1) Prudentia est recta ratio agendi et sine prudentia non

datur virtus moralis. Ideoque B. V irgo aut prudentiam habuit aut nullam veram
virtutem m oralem habuit: quod repugnat.
2) Partes quasi integrales prudentiae sunt: a) praesentium intellectio, b) prae­
teritorum m em oria et c) futurorum praevidentia. A tq u i haec tria B. V irgo excel­
lentissim e habuit. Ergo...
Ad. M in.: B. V irgo habuit: 1) praesentium intellectionem , prout patet ex eius
serm one cum Angelo; 2) praeteritorum m em oriam , quia « conservabat omnia
verba haec conferens in corde suo » (L u c., 2, 19); 3) futurorum praevidentiam ,
F iliu m sedulo custodiendo, materne curando, et pericula ab eo rem ovendo.

b) De iustitia B. M. V.

Iustitia definitur: « Constans et perpetua voluntas ius suum unicuique tri­

buendi ».
Iustitia alia est generalis seu legalis et alia particularis, secundum quod re­
spicit vel bonum com m une, ad quod lex ordinatur, vel bonum privatum singu­
lorum hom inum . Iustitia legalis est in principe prouti im perat et in subditis prouti
secundum legem operantur.

Prop.: B . Virgo, prae cunctis, virtute iustitiae excelluit.

Prob.: a) Quoad iustitiam generalem seu legalem, B. V irgo legem divinam m a­

xim e reverita est, etiam cum illi subiecta non fuisset, u t in circum cisione F ilii
et in purificatione sua (L u c., 2, 21-22).
b) Quoad iustitiam particularem, B . V irgo iugiter declinavit a m alo quod pro­
xim o nocet, et fecit bonum ei debitum : quae duo, tam quam partes integrales,
iustitiam constituunt.

A d virtutem iustitiae reducuntur religio, oboedientia, liberalitas et gratitudo. Omnes

vero excellentissime in B. Virgine fuerunt, a) Fuit in ipsa virtus religionis quae inclinat
hominem ad exhibendum Deo cultum et honorem debitum. Hoc apparet ex eo quod,
adhuc trimula — iuxta traditionem — Deo semetipsam obtulit in templo, et ex eo quod
quotannis ascendebat Hierosolymam in die solemni Paschae (Luc., 2, 41), quamvis ad
hoc mulieres non tenerentur. Praecipuus actus internus religionis est oratio, et praeci­
puus actus externus est sacrificium. Utrumque, vero, in B. Virgine invenitur. Fuit in
ipsa continua oratio. « Non vi è stata mai alcuna anima su questa terra — scribit S. Al-
fonsus — ch’abbia con tanta perfezione eseguito, come eseguì la B. Vergine, quel
grande insegnamento del nostro Salvatore: “ oportet semper orare et non deficere”
(Luc., i&, 1). Poiché attesta il Beato Alberto M . che la divina Madre fu la più perfetta
di quanti vi sono mai stati e vi saranno: “ Virtus orationis in B. Virgine excellentissima
fuit ” (Super Missus, 80). Primieramente perchè la sua orazione fu continua e perseve­
rante » (Glorie di Maria, p. II, p. io). Quoad sacrificium vero, sufficit recolere quod
« Filium suum et Filium Dei, non prout panis et vinum in corpus ipsius transferebatur
 V IR T U TE S MORALES B. M . V.

et sub speciebus alienis immolabatur, sed secundum quod in eius propria carne et in
sanguine secundum corpus formabatur, sub ipsa sua specie propria in qua eum genuit,
spontaneo eius consensu in eius passione pro nobis obtulit; per quam sufficientissimam
et gratissimam hostiam semel oblatam Deum toti generi humano reconciliavit; qui ni­
mirum excellentissimus actus latriae in opere fuit » (S. A l b e r t u s M ., Mariale, q. 41).
b) Fuit in B. Virgine oboedientia. Nullo enim nomine vocari voluit quam ancilla:
«Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum» (Luc., 1, 38). «Vere ancilla
— scribit S. Thomas a Villanova — quae neque dicto neque facto, neque cogitatu nun­
quam contradixit Altissimo; vere ancilla, quae perpetuo servivit mancipata servitio;
libero namque aliae famulantur obsequio, haec, quasi mancipium, Deo se totam fa­
mulari mancipavit, nihil sibi libertatis reservans, sed per omnia subdita Deo » (In festo
Annuntiationis B. M . V., Concio 2, n. 6. Conciones, Mediolani, 1760, 2, coi. 192). Et
S. Bernardinus Senensis: « Semper habuit continuum aspectum ad Dei beneplacitum,
promptumque consensum semper gerebat in mente, divina beneplacita adimplere »
(Pro festiv. B . M . V., Serm. 4, De Immac. Conc. B. M . V ., art. 3, cap. 2, Opera, Vene­
tiis 1591, 2, p. 517, coi. 1). Prompte oboedivit Imperatori Romano, S. Ioseph, etc.
c) Fuit in B. Virgine liberalitas. Ratio dubitandi ex summa Deiparae paupertate de­
sumitur, quae proinde minime eam sinebat magnos sumptus, ad magna opera implen­
da, liberali manu erogare.
Attamen, dubitari non potest liberalitatem etiam in Deipara fuisse, si inspiciatur
formalis ratio huius virtutis in eo consistens quod quis sit animo ita bene dispositus,
ut promptus sit actum illius virtutis exercere, divitias contemnendo, et illas in pauperes,
iuxta id quod conveniens est, erogando.
d) Fuit etiam in B. Virgine virtus gratitudinis, quae inclinat ad acceptorum benefi­
ciorum memoriam retinendam et ad gratias pro illis referendas. Huius gratitudinis in­
signe specimen dedit in cantico laudis: « Magnificat anima mea Dominum, et exultavit
spiritus meus in Deo salutari meo... Quia fecit mihi magna qui potens est... », quibus
verbis B. Virgo, omnia beneficia quae in se videbat, ad Deum, tamquam radios in solem,
a quo sunt, referebat.
Cum autem poenitentia sit species iustitiae commutativae (S. Th., 3, q. 85, a. 3 et 4),
iure hic q u a e r i p o t e s t : utrum virtus poenitentiae fuerit in B. Virgine.

R E SPO N D E T U R : disputatur inter Theologos. Quidam, enim, tenent B. Virginem

et habitum et actum poenitentiae habuisse. Ita Vega (o. c., Pai. 17, cert. 19), Sedlmayr
(o. c., p. III, q. 3, a. 8) etc.
A lii e converso tenent B. Virginem neque habitum neque actum poenitentiae ha­
buisse. Ita Vasquez (De Poenit., q. 80, a. 4, dub. 2), Alastruey (o. c., p. 394) etc.
A lii tandem tenent B. Virginem habuisse poenitentiam quoad habitum, non vero
quoad actum. Ita Card. Lépicier (o. c., p. 276), de San (De Poenit., c. 6). Huic senten­
tiae adhaerendum videtur. Habuit Deipara habitum poenitentiae, hoc sensu quod et
ipsa (sicut Adam) doluisset, si peccatum praecessisset. Non habuit verum actum in­
ternum poenitentiae eo quod in ipsa defecit prorsus quod libet peccatum.
Frustra obicere videtur cl. Alastruey: « Si enim ad hoc ut detur in aliquo virtus,
sufficit actus conditionalis circa propriam virtutis materiam, ei alias impossibilem, se-
i66 V IRTU TES MORALES B. M . V.

queretur in Christo fuisse virtutes fidei et spei, quibus ita esset dispositus, ut si non
videret ac frueretur Deo, in illum crederet et speraret; atque etiam in B. Virgine fuisse
virtutem continentiae, quia ita esset disposita, ut si pravas pateretur concupiscentias,
eas reprimeret ac superaret, quam quidem virtutem non habuit ».
Frustra, dicimus, haec obiciuntur, quia deest omnino paritas. Etenim: conditionalis
existentia fidei et spei in Christo, est intrinsece impossibilis ob visionem beatificam quam
iugiter habuit; dum conditionalis existentia poenitentiae in Deipara non fuit intrinsece
sed solum extrinsece impossibilis; pariter, conditionalis existentia continentiae in D ei­
para, fuit intrinsece impossibilis, quia fomite etiam in actu primo caruit, dum conditio­
nalis existentia poenitentiae fuit intrinsece possibilis et solum extrinsece impossibilis,
ob adsistentiam divinam.
Frustra etiam idem cl. Auctor obicit: « Christo negatur virtus poenitentiae, quia,
cum ab intrinseco impeccabilis sit vi unionis hypostaticae, non cadit in illo talis dispo­
sitio animi, ut, si peccatum commiserit, de eo doleret. Idipsum pariter dicendum est
de B. Virgine quae, a primo instanti sui esse, Mater Dei decreto ab aeterno destinata
ad divinam maternitatem, cui, infra repugnantiam physicam, competit omnis moralis
repugnantia cum peccato ». Etenim, neganda est omnino paritas inter Christum et D ei­
param: dum enim Christus — ratione unionis hypostaticae — fuit physice et intrinsece
impeccabilis, B. Virgo, e contra, ratione maternitatis divinae, fuit tantum moraliter et
extrinsece impeccabilis, 1 ideoque, absolute loquendo, peccare poterat, et in ipsa erat in­
trinseca possibilitas peccandi: quod sufficit ad habitum poenitentiae in ipsa ponendum.

c) De fortitudine B. M. V.
Fortitudo est virtus quae praestat, ut nullis difficultatibus vel persecutionibus
a sequendo bono deterream ur. A d ipsam reducuntur patientia, perseverantia, etc.

Prop.: B . Virgo in fortitudine singulariter excelluit.

Prob.: I. A u c t o r i t a t e : i) S. S c r ip t u r a e : « Stabat iuxta crucem Iesu M a ­

ter eius» (Ioan., 19, 25). « Stabat ante crucem mater, et fugientibus viris, stabat
intrepida » (S. Am brosius, L . de Instit. Virg., c. 7, P L 16, 233).
2) S c r ip t o r u m : S. Bernardus: « Q uam vero aliam (praeter M ariam ) requi­
rebat Salom on, cum dicebat, “ m ulierem fortem quis inveniet? ” . E t vere quis
B. V irgin e fortior, quae Ioan., c. 19 stetisse dicitur iuxta crucem filii patientis? »
(Serm . 2 super Missus est, P L 183, 63). S. Alfonsus: « D io ci diede la V ergine
M aria per esem pio di tutte le virtù, ma specialm ente per esem pio di pazienza...
T u tta la vita di M aria fu un esercizio continuo di pazienza; m entre che, come
rivelò l ’A ngelo a S. Brigida, la B. V ergine visse sempre tra le pene “ Sicut rosa
crescere solet inter spinas, ita haec venerabilis V irgo in hoc m undo crevit inter
tribulationes ” (Revelationes, Serm . ang., de excell. B . M . V ., c. 10). L a sola com ­

1 Auctores qui tenent maternitatem divinam esse formam intrinsece sanctificantem, te­
nent etiam impeccabilitatem Deiparae fuisse intrinsecarti. Hoc etiam tenet P. Elias (1. c., p. 234).
 V IRTU TES MORALES B. M . V. 167

passione delle pene del Redentore bastò a farla m artire di pazienza » (Glorie di
M aria, p. II, p. 9).

II. R a t i o n e : D u o sunt praecipui fortitudinis actus: ardua aggredi et su­

stinere (S . Th., 2, 2, q. 123, a. 6, ad 1). A tq u i haec duo excellentissim e in B. V ir ­
gine fuerunt. E rgo...
A d M in. In B . V irgin e fuit prim us fortitudinis actus, videlicet: ardua aggredi,
cum , sum m is doloribus quibus semetipsam devovebat non obstantibus, proprium
fiat pronuntiare non dubitavit; tunc enim vere « C rucifixa crucifixum concepit »
(S . B e r n a r d in u s S e n e n s is , Pro festiv. B . M . V., sermo 8, De consensu virginali,
serm o 2, art. 2, cap. 1: Opera, V enetiis 1745, 4, 103, coi. 1). A t, fuit etiam in B .
V irgin e secundus fortitudinis actus, id est, sustinere, qui actus est difficilior: « su­
stinere difficilius est quam aggredi » (S . Th., 2, 2, q. 123, a. 6, ad 1), eo quia co­
natum continuum exposcit. V ita, enim, B. Virginis iugiter in dolore defecit.
« Q uem adm odum quanto rosa in crescendo se plus dilatat tanto fortior et acu­
tior spina afficitur: ita et haec electissim a rosa M aria, quanto plus aetate cresce­
bat, tanto fortiorum tribulationum spinis acutius pungebatur... Sicut rosa con­
stanter in suo loco stare cernitur, quam vis spinae circum stantes fortiores et acu­
tiores effectae fuerint, ita haec benedicta rosa M aria, tam constantem gerebat
anim um , quod quantum cum que tribulationum spinae cor ipsius stim ulabant,
voluntatem tam en suam nequaquam variabant sed ad sufferendum ac faciendum
quidquid D eo placeret, se prom ptissim am exhibebat » (S. B i r g i t t a , Revelatio­
nes, Serm o ang. de excell. B . M . V ., cap. 16).

d) De temperantia B. M. V.

T em perantia est virtus quae praestat ut pravas cupiditates com pescam us, et
sensibilibus bonis ne utam ur nisi secundum rectam rationem. A d tem perantiam
pertinent virtutes continentiae, humilitatis, etc.

Prop.: B . Virgo singulariter refulsit virtute temperantiae.

Prob.: C u m enim tem perantia sit circa pravas concupiscentias non adm it­
tendas, ideo virtus ista tanto perfectior in aliquo invenitur, quanto magis pravis
concupiscentiis caret. A tq u i B. V irgo pravis concupiscentiis om nino caruit, cum
fom item concupiscentiae non habuerit. Ergo...
A d tem perantiam reducuntur continentia et humilitas:
Continentia, stricto sensu accepta, in B. V irgin e locum non habuit; conti­
nentia enim, stricto sensu, est firm um animi propositum quo quis se continet in
bono rationis contra pravos concupiscentiae motus, ita ut continens ille sit qui
pravas concupiscentias patitur: D eipara autem, ob fom itis carentiam, huiusm odi
m iseriis om nino expers extitit.
 i68 V IR T U TE S MORALES B. M . V.

Si vero continentia sum atur lato sensu, pro castitate, tunc fuit in B. V irgin e
excellentissim o modo.
F u it etiam in B. Virgine, m odo om nino singulari, cordis humilitas, fu n d a ­
mentalis virtus, superbiam rem ovens quae est initium omnis peccati. Inclinat
hum ilitas ad propriam vilitatem signis vel factis profitendam , cohibendo inor­
dinatum propriae excellentiae appetitum per veracem et ordinatum sui contem ­
ptum.
H um ilitatis fundam entum in intellectu invenitur, qui recognoscit quodlibet
bonum , quod invenitur in hom ine (sive in ordine naturali sive in ordine super­
naturali) a D eo solo esse, et proprium hom inis nihil aliud esse nisi malum . E x
hac intellectus cognitione, voluntas inclinatur ad laudem fugiendam et ad illam
soli D eo tribuendam . H oc posito, quoniam in B. V irgin e nulla vel m inim a culpa
fuit, defuit in ipsa hum ilitas illa qua quis se vilem peccatorem profitetur, et illa
tantum hum ilitas fuit quae ex divinae excellentiae et ex propriae nihilitatis co­
gnitione derivatur. H aec autem hum ilitas excellentissim e in V irgin e fuit, prou t
apparet ex ipsa S. Scriptura in qua statim post nuntium elevationis ad divinam
maternitatem , respondit: « E cce ancilla D om ini... » (L u c., i , 38). H in c iure Sera-
phicus D o ctor exclamabat: « Im itam ini, omnes homines, D ei M atris hum ilitatem »
(Serm . 2, de Annuntiat. B . V. M ., op. 9, 664 b).
D ei M ater actu effecta, ad Elisabeth, D om ina ad ancillam, properat, et E li­
sabeth exclamanti: « E t unde hoc mihi ut veniat M ater D om ini mei ad me? »
(L u c., x, 43), M aria, omnia, statim, de quibus m irabatur Elisabeth, ad D eum
referens, et ad vilitatem suam unice respiciens, exclamat: « M agnificat anima
mea D om inum ... quia respexit hum ilitatem ancillae suae... » (L u c ., 1, 46). V erbis
istis B. V irgo significare noluit, ut patet, propriam virtutem hum ilitatis (non est
enim hum ilis se reputare hum ilem ) sed significare voluit nihil a se esse vel h a­
bere, id est vilitatem quam D eus respicere dignatus erat. « V id e hum ilitatem —
exclamat S. A m brosius — vide devotionem. A ncillam se dicit D om ini, quae
M ater eligitur, nec repentino exaltata prom isso est. Sim ul ancillam dicendo, n u l­
lam sibi praerogativam tantae gratiae vindicavit, quae faceret quod iuberetur »
(In L u c., 1, P L 15, 1639). Et alibi: « H um ilior facta est, uti se a D eo cognovit
electam » (De Virgin., lib. 2, c. 2, P L 16, 2 2 1 ) .1

1 Q u a e h u c u s q u e d ix im u s p e r p u lc h r e re s u m i p o s s u n t v e r b is P . M o n s a b r é : « E t m a in t e ­
n a n t g e r m e s d iv in s o b é is s e z a u x o r d r e s d e la sa g e sse é te r n e lle , fle u rs é p a n o u is s e z - v o u s , r e m ­
p lis s e z d e v o s p a r fu m s c e s a in t p a r a d is , p a r e z - v o u s d e p r é c ie u x ra m e a u x , e t c h a n t e z la g lo ir e
d e D ie u , d a n s le p lu s b e a u d e se s o u v r a g e s . Obaudite me divini fru ctu s... florete flores... et date
odorem et frondete in gratiam et benedicite Dominum in operibus suis. L a v o ix d e D ie u e st e n t e n ­
d u e . L a g r â c e p r o d u it s o n f r u it d a n s l ’ â m e d e M a r ie e t, p a r u n e p lé n iè r e e ffu s io n , le s d o n s d e
l ’ E s p r it S a in t p e r f e c tio n n e n t s o n o u v r a g e à m e s u r e q u ’e lle o p è r e . T o u t e s e n s e m b le le s fle u rs
m o n te n t, s ’e n t r ’o u v r e n t e t e n v o ie n t a u c ie l le u r s p a r fu m s . V o ic i la fo i n o u r r ie d e la le c tu r e e t
d e la m é d ita tio n d e s liv r e s s a in ts , a b r e u v é e d e s lu m iè r e s d e la c o n t e m p la t io n , a ffe r m é e p a r la
 DONA S P IR IT U S S. IN B. M . V.

V ere igitur B. V irgo fuit o m n iu m v ir t u t u m exem plar quod nos omnes ad

virtutem sectandam suavius, quodam m odo, quam ipsem et Christus invitat. M a ­
ria enim, mitiora quodam m odo et humaniora nobis praebuit exem pla quam F i­
lius. Nam , Filium , qui D eus est, quis sequatur? A t M ariam , quae, pure creatura
est, quis a sequendo excusaretur? H inc Paulus: Imitatores mei estotes, inquit,
sicut et ego Christi ( i C or., 13, 16) quasi diceret: qui hom inem D eum sequi non
posse tim etis, me purum hom inem et m iserum sequim ini. Q uis enim non
poterit quod ego possum? « M ariam enim posuit D eus in initium m andatorum
legis, im o Evangelicae perfectionis, non quod M aria illa docuerit verbo, sed exem ­
plo: faciens non docens, quia docens faciendo» ( G a r a u , Deip. Elucid., Prine,
duod. et ult., sect. 2, par. 2).

A rt. 3 - D E D O N I S S P IR IT U S S A N C T I IN B. M . V IR G IN E

Quid et quot sint dona Spiritus Sancti.

Praeter virtutes (quibus homo iustus exornatur eiusque facultates ad omne
opus bonum supernaturaliter instruuntur) septem ei dona Spiritus Sanctus con­
fert, ex radice gratiae non secus ac virtutes gratuito piom anantia. D ona sunt
habitus supernaturales, quae facultatibus animae infunduntur ad hoc ut prom ­
ptius et facilius motionem Spiritus Sancti sequatur. Essentiale discrim en inter

c o n v e r s a t io n d e s a n g e s e t le s c o m m u n ic a tio n s in tim e s d e la sa g e sse d iv in e ; la fo i, q u e n i l ’in ­

c r é d u lit é d e s h o m m e s , n i le s v o ile s d o n t se c o u v r ir a la m a je s té d e D ie u , n i l ’o b s c u r c is s e m e n t
d e se s p e r fe c tio n s d a n s le g ra n d s c a n d a le d e la c r o ix n e p o u r r o n t é b r a n le r o u tr o u b le r . V o ic i
l ’e s p é r a n c e , q u i s ’ e m p a re d e s p r o m e s s e s d e D ie u e t c o n c e n tr e , d a n s le p lu s fe r v e n t d e s d é s ir s ,
to u s le s d é s ir s d e l ’h u m a n ité a ffa m é e d e r é d e m p t io n ; l ’e s p é r a n c e , d é jà p r é p a r é e à r é s is te r a u x
é p r e u v e s e t a u x a b a n d o n s q u i a s s u r e r o n t le tr io m p h e d e la m a lic e d e s h o m m e s . V o ic i la c h a r ité
q u i n e v e u t s ’a tta c h e r q u ’a u c é le s te b ie n - a im é , q u i se d o n n e à lu i sa n s r é s e r v e , q u i e m b ra s s e
t o u te s le s c r é a tu r e s p o u r le s lu i o ffr ir ; la c h a r ité , q u i c r e u s e , à l ’a v a n c e , d a n s le c œ u r d e n o t r e
fu t u r e m è r e c e s a b îm e s d e m is é r ic o r d e o ù v ie n d r o n t se r é fu g ie r to u s le s p é c h e u r s d e la te r r e .
V o ic i la p r u d e n c e , s i d é lic a t e q u ’ e lle p e u t se t r o u b le r à l ’a p p r o c h e d es a n g e s e t h é s it e r d e v a n t
le s g lo r ie u s e s p r o p o s itio n s d u c ie l. V o ic i la ju s t ic e , p r o s t e r n é e d e v a n t D ie u d a n s u n e c o n tin u e lle
a d o ra tio n , d o c ile à to u s ses c o m m a n d e m e n ts , s o u p le à t o u te s ses in s p ir a tio n s , t e n d r e m e n t a b a n ­
d o n n é e à la sa g e c o n d u it e d e la P r o v id e n c e , p r ê te à to u s le s d e v o ir s j u s q u ’à l ’ o u b li d e t o u t re p o s ,
m ir o ir le p lu s fid è le d e c e tte é te r n e lle ju s t ic e q u i sa it d o n n e r lib é r a le m e n t à t o u te s le s c r é a tu r e s
la p a r t d u fe s tin a u q u e l la d iv in e b o n t é le s c o n v ie . V o ic i la fo r c e , m a g n a n im e e t in v in c ib le so u s
le s v o ile s d e la fa ib le s s e , la fo r c e , q u i s ’e ssa y e d a n s l ’o m b r e a u x c o m b a ts d e l ’a d v e r s it é , la fo r c e
q u i sa u ra q u a n d le te m p s se ra v e n u , se t e n ir d e b o u t s u r le G o lg o t h a , r e c e v o ir , san s m u r m u r e ,
d e la c o lè re d iv in e le s c o u p s d e s t in é e a u x p é c h e u r s , e t fa ir e d ’ u n e v ie r g e t im id e la re in e d e s
m a r ty r s , d u c œ u r d e la p lu s te n d r e d es m è r e s l ’a u te l o ù se ra im m o lé , d ’a b o r d , le p lu s a im a b le
d e s fils. V o ic i la te m p é r a n c e , q u i se d é t a c h e d e t o u te j o i e te r r e s tr e p o u r n e g o û t e r q u e le s c h a s te s
p la is ir s d e la g r â c e , e t q u i m a rc h e ra b ie n tô t d ’u n p a s a llè g r e et fe r m e d a n s le s s a in te s v o ie s d e
la p a u v r e t é .
« A u t o u r d e c e s v e r tu s h é r o ïq u e s , fle u rs ro y a le s d u p lu s b e a u d e s ja r d in s s p ir itu e ls , se p r e s ­
s e n t le s to u ffe s d es m ille v e r tu s a im a b le s » (L a Vierge M arie, P a ris , 19 3 4 , p p . 2 2 -2 4 ).
170 DONA S P IR IT U S S. IN B. M . V.

virtutes et dona derivatur ex eorum diverso modo operandi in nobis. In exercitio

enim virtutum gratia nos sinit esse activos, sub influxu prudentiae; in usu vero
donorum , cum ista plenam evolutionem in nobis adepta sint, magis requiritur
a nobis docilitas quam activitas. Q ui virtutes exercet, ut exem plo utamur, remis
navigando procedit, qui vero donis utitur, velis a vento im pletis, procedit, licet
ad eum dem term inum per undas tendit. D ona, virtutes theologales et morales
perficiunt.
Septem sunt dona Spiritus Sancti (ex Isaia, 11, 2-3), videlicet: Sapientia,
Intellectus, Consilium, Fortitudo, Scientia, Pietas, et Timor Dei.
H aec dona nobis determinata quadam mensura conferuntur; B. Virgini, e
contra, fere sine m ensura a D eo collata fuerunt.

Prop.: In B . Virgine excellentissime fuerunt omnia et singula dona Spiritus Saticti.

Prima pars (generica) Prob.: I. A u c t o r i t a t e :
S c r i p t o r u m E c c l . : a) R a y -
ad illud Prov., c. 9, v. 1: « Sapientia aedificavit sibi domum,
MUNDUS I o r d a n u s
excidit colum nas septem », ipsam Virginem ita allcquitur: « Sapientia aedificavit
sibi domum, id est te, V irgo M aria, ut in te habitaret per humanae naturae as­
sum ptionem . Septem colum nae, 'quibus firma stetisti semper, sunt dona Spiri­
tus Sancti, quae requieverunt in te, et num quam te deseruerunt per quae ste­
tisti firm iter et perseveranter in omni virtute » (De contempi. Deiparae, cap. 4).
b) C o n r a d u s A S a x o n i a : « Q uid m irum , si in illa virga est tanta donorum
Spiritus Sancti affluentia? M aria nam que est illa Virga, et F ilius M ariae est ille
flos, de quo dicitur in Isaiae c. 1: “ Egredietur virga de radice lesse... ” » (Spe­
culum B . M . V ., c. 6).
c) S. A n t o n i n u s , S. A lbertu m M . secutus, asserit quod habitus illorum do­
norum, quorum actus consistunt in cognitione et affectione, ut dona sapientiae,
intellectus, consilii et scientiae, habuit excellentius omni viatore; m edio modo
inter statum viae, quantum ad actuum perfectionem , supra statum patriae, quan­
tum ad m erendi conditionem . Dona vero in actione consistentia, ut fortitudo,
pietas, et tim or, habuit per m odum patriae, quantum ad actuum perfectionem :
sed secundum statum viae quantum ad m erendi conditionem (4 P., t. 15, cap. 18).

II. R a t i o n e : 1) Q uo perfectior est gratia eo excellentiora sunt dona S p i­

ritus S. (quia dona gratiam et caritatem consequuntur). A tq u i gratia in B. V ir ­
gine fuit perfectissim a. Ergo...
2) Q ui perfectius a Spiritu Sancto m ovetur, perfectiora habet dona. A tqu i
B. V irgo perfectissim e, in om nibus, a Spiritu Sancto m ovebatur. Ergo...
H isce donis B. V irgo plena fuit inde a prim o conceptionis instanti; incom ­
mensurabile tamen horum donorum augm entum accepit in die Pentecostes,
quando Spiritus S. supra ipsam et apostolos, sub specie linguarum ignearum,
visibiliter descendit (A ct., 1, 4-8).
 DONA S P IR IT U S S. IN B. M . V.

Secunda pars (quoad singula dona).

1) F u it in B. V irgin e D o n u m s a p i e n t i a e . H oc donum enim, hominem adiu-
vat, ut divinarum rerum contem platione delectetur et tum de divinis tum de h u­
manis secundum rationes divinas iudicet. A tq u i haec excellentissim e in B. Virgine
fuerunt. Ergo... Eo vel magis quod, iuxta Prov. n , v. 2: «ubi est humilitas, ibi est
sapientia »: quod de sapientia ista quae donum D ei est, potissim e intelligitur.
2) F u it in B. V irgin e donum in t e l l e c t u s . H oc donum enim hominem adiu-
vat ad hoc ut m ysteria fidei m elius uti credibilia perspiciat quantum m ortalibus
licet. A tq u i B. V irgo mysteria fidei clarissime ut credibilia semper perspexit, ut,
puta, V irgin em concipere et parere D eum , D eum esse hominem factum , D eum
esse trinum in personis et unum in natura, D ei Filium , in unitate personae, esse
pariter D eum et hominem , Redem ptorem humani generis etc...
3) F u it in B. V irgin e donum c o n s il ii. H oc enim donum hom ini datur ad
hoc ut daemonis et m undi insidias iugiter caveat et in dubis, quid magis expe­
diat gloriae D ei et suae proxim ique saluti, cognoscat. A tqu i haec omnia B. V irgo
praeclarissim e habuit. H uius rei insigne specim en habetur in consilio in nuptiis
Canae Galilaeae m inistris convivii dato: « Q uodcum que dixerit vobis, facite »
(Ioan., 2, 5). Consilium eius praevaluit, quia erat consilium a Spiritu Sancto ipsi,
circum stantiis prim a fronte contrariis non obstantibus, inspiratum.
4) F u it in B. V irgin e donum f o r t it u d in is . H oc enim hom ini datur ad hoc
ut singulari virtute praeparetur ad spiritualia im pedim enta superanda. A tqu i in
B. Virgine nulla um quam fuit debilitas sed m axim a et intrepida firmitas in qu i­
buslibet arduis aggrediendis et sustinendis. Ergo...
5) F u it in B. V irgin e d o n u m s c i e n t i a e . H o c enim donum hom ini datur ad
hoc ut discernat credenda a non credendis et dirigatur in iis quae ad vitam sp i­
ritualem pertinent. N os ergo adiuvat ad recte iudicandum de rebus creatis in
eorum relatione ad D eum . Iam vero, Beatissima V irgo continuo et veluti instinctu
quodam a rebus creatis ad Creatorem ex visibilibus ad invisibilia ascendebat,
intim asque et essentiales relationes rerum om nium ad D eum clarissime perci­
piebat.
6 ) F u it in B. V irgin e d o n u m p i e t a t i s . H o c enim donum nos adiuvat ad hoc
ut debitum cultum et officia praestem us D eo atque hom inibus nobis coniunctis
vel locum D ei erga nos obtinentibus, et ut miseris succurram us propter amorem
D ei: quae omnia B. V irgo semper praeclarissime praestitit.
7) F u it in B. V irgin e d o n u m t i m o r i s D e i . H o c enim donum nos inclinat ad
D ei maiestatem filialiter reverendam et ad separationem ab Eo, tam quam a Patre,
refugiendam .
Est ergo species aliqua tim oris casti. Etenim « T im o r castus — ait S. A lb e r­
tus M . — habet actus duos. U n u m secundum statum viae, qui est tim ere sepa­
172 FRU CTU S S P IR IT U S S. IN B. M . V.

rari: at iste non fuit in Beatissima Virgine. A liu m actum secundum statum pa­
triae, qui est revereri, et illa fuit in Beatissima Virgine.
« Est autem reverentia m ixta cum dilectione subiectio. H abuit autem actum
istius tim oris excellentius omni viatore: unde si alicui viatori revelaretur quod
deberet salvari; et sic non tim eret separari, sicut videtur de beato Paulo, qui di -
cit: “ C ertus sum quia neque mors, neque vita ” etc. (Rom . 8, 38); non tam en in
hac certitudine coaequaretur beatae Virgini; illa enim certitudo esset per scien ­
tiam et per effectum et per posterius; certitudo autem beatissimae V irginis qua
se scivit non separari, fuit per m odum causae: scivit enim se in utero sanctifica-
tam, et scivit se M atrem D ei esse effectam, et scivit se non peccasse et de cetero
non posse peccare et sic scivit se separari non posse per m odum causae » (M a ­
n a le. q. 69).

A rt. 4 - D E F R U C T I B U S S P I R I T U S S A N C T I
IN B. M . V IR G IN E

F ructus Spiritus Sancti donis iunguntur. F ructus autem a virtutibus et donis

ita distinguuntur sicut a potentia actus. N on omnes tam en actus virtutum Fruc­
tus licet appellare, verum hos tantum qui cum spirituali quadam suavitate iun­
guntur. Initio enim virtutum actus haud raro conatus exposcunt, et non secus
ac fructus nondum maturus, quandam asperitatem habent. C u m autem quis largo
virtutum exercitio invaluerit, is profecto non parvam in illis sectandis felicitatem
experitur, im m o et gaudium . H i actus cum gaudio facti, Fructus appellantur et
acquiruntur — ut patet — exercitio virtutum . D uodecim S. Paulus enumerat,
videlicet: caritatem, gaudium, pacem, patientiam, benignitatem, bonitatem, longa­
nimitatem, mansuetudinem, fidem, modestiam, continentiam et castitatem (G ai., 5,
22, 23). U b i tamen est anim advertendum S. Paulum m inim e horum num erum
exacte reddidisse, quare S. T hom as (i.a 2.ae, q. 70) m erito anim advertit talem
num erum esse sym bolice positum , ad indicandum scilicet omnes virtutum actus
in quibus animus spiritualem consolationem adinvenit.
E x istis fructibus:
a) Quatuor — quos S. Paulus prim o loco enum erat — scii, caritas, gaudium ,
pax et patientia respiciunt animam in eius relationibus ad Deum.
b) Quinque — i. e. benignitas, bonitas, longanimitas, m ansuetudo et Fides —
respiciunt animam in eius relationibus ad proximum.
c) Tres novissimi — modestia, scii., continentia et castitas — respiciunt ani­
m am in eius relationibus ad proprium corpus.
Q uoniam autem ex auctoribus nullus luculentius quam Card. L ép icier (.L ’Im ­
macolata, Corredentrice Mediatrice) de Spiritus Sancti fructibus in B. Virgine
disseruit, illum ergo presso vestigio sequem ur.
 FRU CTUS S P IR IT U S S. IN B. M . V. 173

1) Fructus qui respiciunt animam in eius relationibus ad Deum.

B. V irgin is caritas potest considerari vel ut virtus vel ut fructus. C um iam
illam secundum quod est virtus consideraverim us, rem anet ut eam considere­
m us secundum quod est fructus. H oc m odo considerata nihil est aliud nisi ani­
mae continua amoris in D eum actuum repetitio qui practice m anifestantur adm i­
ratione, adoratione, gratiarum actione ad D eum ob Eius infinitas praerogativas.
E x quo deducitur quod incessanter Beata V irgo solita fuit in D eum tendere in ­
tensissim o amore. N ec enim illa suae caritatis obiectum longe a se requirere opus
habebat, quandoquidem in corde suo com m orari sciebat, et in suis ulnis gestare
solebat. Q uod si eiusdem B. Virginis m otus amoris ad nos convertebatur, in
innum eros compassionis, desiderii nostrae felicitatis, veniae pro peccatis no­
stris, pro anim abus nostris ardentissimae precis actus resolvebatur.
S equ ebatu r autem in M aria caritatem gaudium, quod Beata V irgo noverat
obvenisse sibi ex perfecta possessione divinae gratiae — quae bonum est om ­
nium bonorum optim um — qua plenam se esse ex A ngeli salutatione compererat.
N eque enim dolor V irgin is — licet praegrandis — eam poterat a gaudio suo d i­
m overe; quapropter in adversis quibusque, num quam Beatae Virginis anima
non est fruita laetitia ineffabili.
A liu s Spiritus Sancti fructus est pax seu tranquillitas animae in ordine sua­
rum relationum erga D eum , erga seipsam et erga proxim um . D u o sunt quae
pacem perturbant: nostrorum desideriorum instabilitas, et exteriorum timor.
Porro in anima B. V irgin is nullum desiderium fuit nisi velle se F ilio suo acceptam
existere; quia vero quilibet eius affectus ita in gratia divina — quam, moraliter
loquendo, am ittere non poterat — radicatus erat, factum est ut B. V irgo pace
iugiter tranquilla gavisa sit. Pacem autem patientia comitatur; haec — quae quar­
tum tenet locum in donis Spiritus Sancti — efficit ut anima viriliter vitae adversa
quaeque sustineat. N u m quid non sine exem plo fu it B. V irgin is patientia, cum
tot tantosque perpessa dolores, invicta remansit?...

2) Fructus qui respiciunt animam in eius relationibus ad proximum.

H orum prim us est benignitas quae et affabilitas dicitur seu amabilitas. Est
autem cordis quaedam exterius manifestata dispositio qua affabili m odo semper
et libenti animo excipim us quoscum que ad nos veniunt pro auxilio et consola­
tione. M ariae haec non defuit, siquidem tem pore omni quo Christus publice cum
hom inibus est conversatus, omnes illam adibant, quem adm odum Evangelium
testatur factum fuisse ad nuptias in Cana Galilaeae. Item mem oriae traditum est
post Christi ascensionem Apostolos fidenter Illam interpellasse pro suis in apo­
stolico m unere laboribus. N u n c autem quae caeli Regina cum Christo regnat,
num quid ad se venientes m aterne non excipiet, quippe quae universos advocat
dicens: « Venite ad m e om nes qui concupiscitis me? » Parum tam en fatendum
I 74 FRU CTUS S P IR IT U S S. IN B. M . V.

est illis haec omnia prodesse nisi iungantur cordis bonitati. H aec eadem est alius
Spiritus Sancti fructus quo anima ardet desiderio om nibus benefaciendi. T a lis
autem cordis V irgin is necessitas est quae nos magis percellit et occupat: scim us
nam que, cum ad illam accedim us, nos ante ianuam iam patentem consistere,
quandoquidem — iuxta A ligh erium — M aria

« M olte fiate — liberam ente al dimandar precorre ».

(Farad., 33, 17-18).

Q uoniam vero hominis bonitas in hac vita lim itibus circum scribitur, necessarius
est alius Spiritus Sancti fructus, ut illius prioris in tuto ponatur augm entum :
qui fructus longanimitas est, qua benefaciens benefacere non cessat.
Et huiusm odi longanim itas in B. Virgine fixas radices habuit: Ipsa enim ge­
nus hum anum beneficiis replevit, replet, replere nec desinet um quam : M ater
quippe est cuius bonitas inexhauribilis. N e c denique tim endum est ne iniuria
vel ingratitudo talis bonitatis et m isericordiae fontem occludat. Mansuetudo enim
M ariae nobis arrha est eiusdem Virginis in nos iugis bonitatis: est autem m an­
suetudo ille Spiritus Sancti fructus quo benefactor vel involuntarie indignis b e­
neficia sua et gratias diffundit. Q uot enim gratiae rebelles fuerunt quos M aria
e barathro benignissim e eripuit! M aria ergo in bono vincit m alum — sicut nos
agere docet Apostolus.
N um eratur autem inter Spiritus Sancti fructus qui hom inem respiciunt in
eius relationibus ad similes sibi, fides quae et sinceritas dicitur qua plures perso­
nae concorditer et am icaliter vivunt: quae si absit, vita intolerabilis prorsus eva­
dit. M aria autem hanc ita prae se ferebat ut omnes de eius consortio ineffabiliter
gauderent.

3) Fructus qui respiciunt animam in eius relationibus ad proprium corpus.

T res ultim i fructus Spiritus Sancti sunt modestia, continentia, castitas. M o ­
destia ita exteriores habitus com ponit quod homo tim oratus non tantum refugit
id quod suum pudorem offenderet, verum et in se ita continens est ut quos­
cum que adeat ad puritatem et sanctitatem incitet.
M agna fuit haec virtus in M aria dum in terris ageret. Si enim m ultorum in
arte pingendi vel peritissim orum adm irantibus nobis tabulas M ariae faciem exhi­
bentes, veluti divinitate radiantem ex com m ercio cum Iesu, anima in nobism e-
tipsis deficit et veluti in extasim rapitur, quid dicendum si prout erat realiter v i­
dissemus Illam?
M ariam igitur inspiciam us intueam urque semper, nos praesertim sacerdotes
Christi qui quotidie divinam victim am immolamus, quae fons est puritatis et
origo. A lius fructus qui m oderatur relationem hom inis cum parte sua inferiori
est continentia quae sensus ita cohibet ut nihil nisi quod iustum est et honestum
agant. Si iucundum est christianum aliquem adspicere qui et sibim et ipsi dom i-
 BEATITUDIN E S IN B. M . V. I75
netur et num quam verbis, actionibus, adspectibus, tactibus, vel auditu offen­
dit, periucundum certe est considerare M ariam quae ita regebatur in corpore ut
veraciter de illa dici posset quod « conversatio eius in coelis erat ».
A ccedit denique castitas qua praesertim innuitur puritas affectuum cordis
qui singuli in D eum dirigi debent nullim ode ab inordinata quavis passione de­
turpati. In hoc autem singulari quadam refulgebat pulchritudine B. V irgo, quippe
cuius cor SSm o C ord i Iesu sim illim um erat. Q uaecum que enim pulchra, quae­
cum que sublim ia, quaecum que divina de Corde SSm o C hristi dicuntur eadem
— debita proportione servata — et de B. V irgin is corde dici possunt.

A rt. 5 - D E B E A T I T U D I N I B U S

Q uam quam Beatitudo — ut anim advertit Card. L ép icier 1 — una sit, scilicet,
D eus, m ulta tam en sunt opera quae ad ipsam perducunt, quaeque in nobis spem
pariunt illam obtinendi. H aec autem opera — per m etonim iam — Beatitudines
appellantur, quia causa sunt et m eritum beatitudinisj perfectae. H aec virtutibus
adscribuntur, praecipue tam en donis Spiritus Sancti. Sunt ergo beatitudines
« perfecti actus virtutum et donorum, quibus homo securitatem habet vitam aeternam
obtinendi ». O cto sunt Beatitudines, seu potius septem cum octava sit veluti si­
gillum praecedentium et manifestatio.
Ita S. M atthaeus in suo Evangelio (5, 3) eas tradit:
« Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum .
Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram.
Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur.
Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur.
Beati m undo corde, quoniam ipsi D eum videbunt.
Beati pacifici, quoniam filii D ei vocabuntur.
Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est
regnum coelorum ».
Ergo beatitudines fructus sunt, fructus inquam talis m aturitatis ut nobis
vitam aeternam veluti praegustare faciant; sunt ideo Spiritus Sancti operis corona
ultim a in anima.
T re s in classes beatitudines distribui possunt, videlicet:
1) quae fallacem beatitudinem excludunt (spiritus paupertatis, iustitiae, fletus);
2) quae vitam activam respiciunt (famis et sitis iustitiae et misericordiae);
3) quae vitam contemplativam respiciunt (cordis m unditia et pax).
H ae beatitudines omnes in B. V irgin e quam perfectissim e inveniebantur,
siquidem in Ea tum virtutes tum dona perfectissim e fuerunt. Sed cum per vir­
tutum exercitium — praesertim autem donorum — magis ac magis appropin­

1 Instit. Theol. specui., c u r s u s b r e v io r , v o l. 2 , p . 4 7 .

176 BEA TITU D IN ES IN B. M . V.

quet quis fini aeternae beatitudinis, consequenter ipsim et virtutum et donorum

actus D eiparam beatam faciebant, certam denique de suo ultim o fine assequendo
illam reddebant.

1) Beatitudines quae falsam beatitudinem excludunt.

Solent homines suam ipsorum beatitudinem in tribus reponere: a) in sati­
sfaciendo desiderio honoris; b) in satisfaciendo appetitui irascibili, ad nihilum
velu ti redigentes proprii amoris hostes; c) in satisfaciendo appetitui concupi­
scibili, cuncta m undi gaudia cunctasque delicias sibi procurantes.
Q uapropter Christus desiderio honoris spiritualem paupertatem opposuit:
<( Beati pauperes spiritu »; hi enim gloriae humanae valedicunt, at sibi gloriam
coelestem acquirunt: « quoniam ipsorum est regnum coelorum ».
A pp etitui irascibili mansuetudinem, opponit: « Beati m ites ». H i enim terram
m ortuorum possidere dedignantes, certam sibi reddere curant possessionem ter­
rae viventium : « quoniam ipsi possidebunt terram ».
A pp etitui denique concupiscibili opposuit fletum: « Beati qui lugent ». H i
nim irum se a gaudio fallaci et a falsis huius m undi deliciis abstinentes, consola­
tiones sibi in coelis ineffabiles comparant: « quoniam ipsi consolabuntur ». B.
V irginem his et om nibus honoribus m undanis scii., appetitui irascibili et con­
cu piscib ili valedixisse, nobisque spiritualis paupertatis, m ansuetudinis et fletus,
sanctissim a exem pla reliquisse, nemo dubitare potest.

2) Beatitudines quae respiciunt vitam activam.

V itae activae beatitudo in iis consistit quae proxim is nostris largim ur, et hoc
sive ex debito (famis et sitis iustitiae) sive ex benignitate (misericordia). Sunt qui
ab huiusm odi praestandis refugiunt, et auri cupidine, iustitiae opera contem nunt
proxim is qu o d iustum est non reddentes, quin im mo et illorum opibus inhiant
ut iis im pleantur. Iidem , eodem semper execrabili amore perculsi, misericordiae
opera deserunt ne aliorum miseriis com m unicent. Propter hoc D om inus his qui
iustitiam sitiunt satietatem prom isit, et m isericordibus, m isericordiam qua ab
omni miseria liberentur.
Quanta aviditate esurivit B. V irgo iustitiam! Q uam sollicita in reddendo de­
bito proxim is fuit ut ne cogitaret quidem de illorum substantia aliquid sibi arro­
gandi. Q uanta ideo et D eu s hanc eius fam em satietate satiare debuit!
Iustitiae autem erga proxim um B. V irgo et m isericordiam adiunxit. A liorum
m iserias et afflictiones sibi proprias fecit, cuius rei signum est praeclarissim um
illu d quod Ipsa in nuptiis Canae G alileae fecit. C u m enim vinum deficere prae­
sensisset, ne sponsi rubore oborto confunderentur, vinum m iraculo a F ilio suo
im petravit.
Q uod praem ium , quam ve beatitudinem D eus E i pro sic exercita m isericordia
praeparare debuit!
 CHARISM ATA IN B. M . V. I77

3) Beatitudines quae respiciunt vitam contemplativam.

H ae sunt: cordis mundities et pax. Illa hom inem disponit in seipso in hac vita,
haec vero per respectum ad alios: in hisce quippe duobus vitae contem plativae
beatitudo consistit. O culi autem m undities nos ad bene videndum disponit, quare
his qui m undo sunt corde visio D ei prom ittitur: « Beati m undo corde quoniam
ipsi D eum videbunt ».
Pax autem quam et secum ipso quis habet et cum aliis curat habendam, ho­
m inem prodit im itatorem D ei ipsius, qui unitas est et pax; tali ergo hom ini prae­
mio filiationis divinae gloria datur, quae in perfecta coniunctione cum D eo habe­
tur: « Beati pacifici, quoniam filii D ei vocabuntur ».
Sanctorum nemini, sicut Sanctorum Reginae, haec quae de beatitudinibus
dicuntur applicari possunt: eius enim cordis munditiem unicam dixeris potius
quam raram; Sanctae Virginis cor vere fuit « splendor lucis aeternae et speculum
sine m acula » num quam obscuratum , num quam ab aliquo vel m inim o im purita­
tis halitu vitiatum . F u it autem haec S S . V irgo em inenter pacifica: M ater dignis­
sim a illius qui praenuntiatus fuerat futurus « R ex pacificus ». Externa enim et
interna V irgo suavissim a pace fruita est semper. Interna quidem quia nullum
um quam experta est inordinatum m otum — cum fom ite concupiscentiae ca­
reret; — externa vero quia semper et cum om nibus harm onia perfectissim a usa.

A rt. 6 - D E G R A T I I S G R A T I S D A T I S I N B . M . V I R G I N E 1

Quid et quotuplex sit gratia gratis data.

G ratia g r a t i s d a t a est illa quae datur alicui non quidem ut ipse form aliter
iustificetur (prout facit gratia gratum faciens) sed ad hoc ut cooperetur, tam quam
instrum entum , in aliorum iustificatione. H abet ergo m unus sociale et ordinatur
prim ario et per se in aliorum utilitatem , ut, e. g. donum m iraculorum; secunda­
rio vero in utilitatem illius cui cedit, quando nem pe ea utitur prout oportet.
G ratia gratis data dividitur ab Apostolo in novem species'. « U nicu iqu e autem
d atur m anifestatio Spiritus ad utilitatem . A lii quidem per Spiritum datur sermo
sapientiae, alii gratia sanitatum in uno Spiritu; alii operatio virtutum , alii pro­
phetia, alii discretio spirituum ; alii genera linguarum , alii interpretatio serm o­
num » (1 C o r., 12, 7-10).

Convenienter autem ab Apostolo gratia gratis data in novem species dividitur: ete­
nim, gratia gratis data ordinatur ad hoc ut homo cooperetur alteri ut hic reducatur ad
Deum. Atqui hoc facere nequit interius movendo sed solum exterius docendo et persua­
dendo', ad hoc autem tria requiruntur:
a) ut homo praehabeat plenitudinem, cognitionis divinorum;

1 C fr R a b a n o s R ., C . M ., L a gracia carismàtica de M aria, in Estudios M arianos, 5 (1946)

249-270.

12
 CHARISM ATA IN B. M . V.

b) ut possit confirmare vel probare quae docet;

c) ut doctrinam convenienter proponere valeat;
Ergo gratia gratis data tria genera gratiarum complectitur in alias species iterum
dividenda. Nam:
a) Sub primo genere habentur: i ) fides, quia doctor debet habere certitudinem
de rebus invisibilibus; 2) sermo sapientiae, quae est rerum divinarum cognitio: doctorem
enim habere oportet cognitionem abundatiorem circa principales conclusiones; 3) ser­
mo scientiae, seu cognitio rerum humanarum, quae ad invisibilia ducunt;
b) Confirmatio doctrinae fidei fit pe'r ea quae sunt virtutis divinae, unde doctor
debet facere ea quae solus Deus facere potest, tum in ordine ad salutem corporum, et
habetur 4) gratia sanitatum-, tum in ordine ad solam divinae virtutis manifestationem,
e. g. obscuratio solis, et habetur 5) operatio virtutum. Potest etiam doctrina confirmari
per manifestationem eorum quae solus Deus scire potest, scii, futura contingentia, et
tunc habetur 6) prophetia, vel occulta cordium et tunc habetur 7) discretio spirituum.
c) Facultas proponendi doctrinam ponitur vel penes idioma, et est 8) genera lin­
guarum; vel quoad sensum eorum quae proferuntur, et est 9) interpretatio sermonum.
Harum gratiarum, quae vocantur etiam charismata, quaedam dantur transeunter,
ut gratia miraculorum, quaedam vero habitualiter, ut sermo sapientiae et scientiae etc.

Prop.: In B . Virgine excellentissime fuerunt gratiae gratis datae I) omnes et

II) singulae, saltem in habitu.

Prima pars (generica). Prob. I. A u c t o r i t a t e :

S c r ip t o r u m E Scholastici omnes, cum S . A lberto M . (Super M is­
c c l e s ia e :

sus est, q. 112, et seq., Op., t. 20, p. 81), affirmant B. V irginem omnes has gratias
et quidem in gradu em inentissim o possedisse. « E t quoi d ’ étonnant — scribit
P. T errien — puisque thaum aturges, prophètes, docteurs, et privilégiés de toute
nature la tiennent et doivent la tenir pour leur Reine? » (o. c., p. 1, t. 2, ed. 4,
pp. 287-288).

II. R a t i o n e : 1) Ratione principii mariologici: quidquid ceteris collatum ,

est, non est B. V irgin i denegandum . A tq u i ceteris collatae fuerunt omnes istae
gratiae gratis datae. E rgo... Eo vel m agis quod B. V irgo ita propius ad omnis gra­
tiae A uctorem accessit, ut reciperet in se eum qui est plenus omni gratia, et illum
pariendo, quodam m odo gratiam ad omnes derivaret. Q uod vero nulla ex istis
gratiis conditioni B. V irgin is repugnet, im mo quod omnes sint valde convenientes,
videbim us in secunda parte huius propositionis, ubi de singulis gratiis serm o erit.
2) Ratione officii Corredemptricis. Q uidquid ad hom inum salutem ordinatur,
B. V irgini, utpote Corredem ptrici, tribui debet. A tq u i gratiae gratis datae, prout
praenotavim us, ad hom inum salutem ordinantur. E rgo...
3) Ratione officii Dispensatricis omnium gratiarum. D ispensatrix om nium
gratiarum in Ecclesia, oportet ut praehabeat omnes gratias quae aliis sunt di-
 CHARISM ATA IN B. M . V. 179

spensandae. A tq u i B. V irgo est dispensatrix om nium gratiarum , et ideo etiam

charismatum, in Ecclesia. E rgo...

Prob. Secunda pars (specifica). Etenim : 1) In B. V irgin e fuit g r a t i a f i d e i , prout

est gratia gratis data, id est, exim ia rerum fidei intelligentia. « G ratia fidei — in ­
quit Suarez 1 — dupliciter exponitur, prim o ut non tantum ad sermonem, sed
etiam ad interiorem mentis actum referatur, et im portat singularem et extraor­
dinarium m odum certitudinis in rebus fidei credendis, vel absolute et per se, seu
quasi speculative, vel practice in ordine ad aliquid operandum ; et hoc sensu
nemo dubitare potest, quin B. V irgo gratiam fidei habuerit, quia om nibus m odis
habuit perfectissim am mentis fidem ... A lio m odo refertur haec gratia fidei ad
sermonem, et nihil aliud est, quam speciale donum Spiritus Sancti ad proponen­
das, et explicandas, res fidei m odo accomm odato hom inibus sim plicioribus, et
rudioribus, praesertim cum prim um ad fidem veniunt. E t hoc etiam sensu per
se satis credibile est, habuisse V irginem huiusm odi donum , seu auxilium , quia
om nium magistra fuit, et om nibus omnia fieri oportuit ».
2) In B. V irgin e fu it serm o s a p ie n t ia e , seu profundissim a rerum divinarum
cognitio. Etenim , prout scribit S. Antoninus, « H ac sapientia freta (B. V irgo)
docuit Apostolos sapientissimos de m ultis m ysteriis fidei, et secretis divinis post
ascensionem filii. E t quid m irum , si sapientissima om nium fuit, quae fuit m ater
Christi, qui est D ei virtus, et D ei sapientia secundum Apostolum ? » (p. IV , tit.
15, c. 19, par. 1).

Et Dionysius Carthusianus: « In hac sapientia creditur celeberrima ac mundissima

Virgo Maria prae cunctis Doctoribus Evangelistis et Patriarchis excellentissimam et illu­
minatissimam et Praelatis Ecclesiae, prae universis Apostolis ac Prophetis, praeexti-
tisse, et ipsam scripturas intellexisse profundius; ordinem quoque et nexum et conso- '
nantiam ac rationabilitatem credendorum agnovisse limpidius, in tantum quod ipsi quo­
que gloriosi Apostoli habuerunt ad eam refugium et illuminationem acceperunt ab ea »
(De Laud. glor. Virg. Mariae, 1. 2, a. 4).

Beatam V irginem habuisse gratiam serm onis sapientiae quoad habitum , nemo
est qui negat. Attam en, S. T hom as asserere videtur B. V irginem tali gratia usam
non fuisse m docendo, cum hoc m unus fem inas non deceat, dicente Apostolo,
1 T im ., 2, 12: Docere autem mulierem non permitto-, sed tantum in contem plando,
secundum illud L u c. 2, 19: M aria autem conservabat omnia verba haec confe­
rens in corde suo (III, q. 27, a. 5). D ixi: videtur. H aec enim verba S. T h o m ae
intelligenda sunt congruenter ad locum illum , ubi scribit: « Serm one potest ali­
quis uti dupliciter: uno modo, privatim , ad unum vel paucos, fam iliariter co llo ­
quendo, et quantum ad hoc gratia sermonis potest com petere m ulieribus; alio
m odo publice alloquendo totam Ecclesiam , et hoc m ulieri non conceditur... U n d e

1 D isp . 20, sect. 2.

 i8 o CHARISM ATA IN B. M . V.

i m ulieres si gratiam sapientiae aut scientiae habeant, possunt eam administrare

secundum privatam doctrinam, non autem secundum publicam » ( II- II, q. 177,
a. 2). Q uapropter tenendum est B. Virginem praefato dono sapientiae usam
fuisse si non iri publica concione, saltem in privata et fam iliari Apostolorum
aliorum que fidelium instructione. E t in hunc sensum com m entatur Caietanus
verba S. Thom ae. « Posset tam en dici, quod non publica doctrina sed fam iliari
instructione, quam constat m ulieribus non esse prohibitam , Beata V irgo aliqua
particularia facta explicavit Apostolis » (in 3, q. 27, a. 5).

Iure ergo Dionysius Carth. scribebat: « Iam enim ostensum est quod sacratissima
Virgo Maria multos edocuit; nec talem privatam doctrinationem, quae etiam est actus
sapientiae, quae est donum gratiae gratis datae prohibuit mulieribus Paulus, quamquam
et si eam illis prohibuisset, non tamen super excellentissimam Dei Matrem cecidisset
prohibitio illa, quippe super quam Paulus jurisdictionem non habuit, et quae est super
omnes magis quam omnium una » (De laud. glor. Virg. Mar., 1. 2, a. 19).
Et S. Petrus Canisius: « Licet enim iidem Apostoli per revelationem Spiritus Sancti
edocti omnem fuerint veritatem, incomparabiliter tamen eminentius ac manifestius
Maria, per eum Spiritum veritatis, illius veritatis profunditatem intelligebat et per hoc
multa eis per hanc revelabantur, quae in se non solum simplici scientia, sed ipso effectu,
imo experimento didicerat, ut Anselmi verbis utamur. A d haec, Ruperti sententia,
oportebat Mariam cum aliis in prima illa Ecclesia religionis et fidei Magistram esse »
(De Maria Virgine, 1. 5, c. 1).

3) In B. V irgin e fuit s e r m o s c i e n t i a e seu cognitio rerum hum anarum prout

ad invisibilia ducunt. C u m enim B. V irgo, prout superius dixim us, habuerit usum
sapientiae, credibile omnino est ipsam habuisse etiam gratiam serm onis scien­
tiae, seu, in docendo adhibuisse, ad doctrinas revelatas illustrandas, causas in­
feriores et exem pla rerum naturalium , quae obiectum scientiae constituunt, ad
im itationem Christi qui in parabolis et sim ilitudinibus divinas veritates expone­
bat, explicabat et suadebat.

« Hanc gratiam scientiae — ait S. Antoninus — habuerunt Apostoli docentes et

moralia, et etiam naturalia exempla ponentes, et sapientes mundi per rationes diver­
sarum scientiarum, quum expediebat ad dilatationem fidei, confundentes... Gratiam
istam dicit Albertus habuisse B. Mariam super alios. In me enim, ait ipsa, Ecclesiastici
24, omnis gratia. Talis scientia dicitur per Apostolum gratia: ergo et ipsam habuit »
(p. IV , tit. 15, c. 19, par. 2).

4) In B. V irgin e fuerunt g r a t ia s a n it a t u m et o p e r a t io v ir t u t u m , seu, uno

verbo, m iraculorum patratio, quae ad divinae potentiae manifestationem ordinatur.
H arum gratiarum usum negare videtur S. T h om as B. V irgini convenisse
« dum viveret », eo quod tunc tem poris doctrina Christi confirm anda erat m i­
raculis; et ideo soli Christo eiusque discipulis, qui erant baiuli doctrinae Christi,
conveniebat m iracula facere; unde etiam de sancto Ioanne Baptista dicitur quod
 CHARISM ATA IN B. M . V. 18 1

nullum signum fecit, ut scilicet omnes C hristo intenderent. A ttam en, « circa
gratiam m iraculorum — iure anim advertit Card. L ép icier — etsi retinendum sit
Beatam Virginem , usque ad Christi ascensionem, nullum m iraculum fuisse ope­
ratam, cum tamen m iracula, quae quidem ad fidei confirm ationem ordinantur,
non necessario patrari debeant a solis fidei praedicatoribus, sed possint etiam a
sim plicibus fidelibus, D eo sic disponente, perfici, hinc dubitandum non est quin
m isericordiae M ater, ab aliquo Christi fideli in angustia posito forsan exorata,
enixe apud D eum pro eo intercesserit, et cum repulsam non patiatur, miraculose
obtinuerit petitam gratiam. Sane haudquaquam credibile est, aut fideles ad
M ariam viventem non recurrisse, aut gloriosam hanc V irginem , quae adeo se in
m isericordia divitem , labentibus saeculis, iugiter exhibuit, viscera sua petitioni
fidelium ante assum ptionem clausisse, aut D eum illius orationibus m inus atten­
disse, aut denique nullum huiusm odi m iraculum tunc tem poris locum habere
debuisse » (o. c., p. 281).

5) In B. V irgin e fu it g r a t i a p r o p h e t i a e ; quod pulchre exponit S. Antoninus:

« Ioannes dicitur propheta non solum, sed plus quam propheta, quia de eo pro­
phetatum est, et quia parentes in nativitate prophetas quodam m odo fecit, m a­
trem videlicet, et patrem , u t patet in Evangelio L ucae 1. M u lto magis dici de­
bet plusquam propheta B. M aria, quae copiosissim e, et aperte per prophetas
est praenuntiata, et a Patriarchis designata, et in m ultis generibus rerum figurata,
ut in arca, in virga, in vellere Gedeonis, et alias. Ipsam quoque videtur Ioannem
constituisse prophetam : nam, ut audivit salutationem M ariae Elisabeth, exul-
tavit infans in utero ejus, scilicet Iohannes Baptista. U nd e nisi quia cognovit
m ysterium occultissim um om nibus, ei illud ostendi m odo quo potuit, scilicet
exultando, adorando; et tunc prim um Ioannes factus est propheta ex voce B .
M ariae, quinim m o etiam m ater repleta Spiritu Sancto cognovit, et declaravit
ipsam rem occultissim am cunctis clamans: U nd e hoc m ihi, ut veniat mater D o ­
mini ad me? N onne prophetissam se ostendit, quum ait in Cantico: Beatam
m e dicent omnes generationes, quae tunc erat om nibus ignota, sed futurum
erat post tem pora, quod dixit? Sed et quum m inistris nuptiarum , deficiente
vino, inquit: Q uodcum que vobis dixerit, scilicet filius meus, facite; ideo hoc
dixit, quia praescientia futuri miraculi sciebat aquam in vin um convertendam .
A ve igitur gratia plena prophetiae» (p. IV , tit. 15, c. 19, par. 4).
E t revera conveniens erat ut tali dono ornaretur quae a Christo M ater et
advocata fidelium , A uxiliatrix Ecclesiae militantis constituta erat: quae munia
praestare certo non poterat nisi m ulta ipsi de statu et progressu m ilitantis E ccle­
siae eiusque filiorum revelata fuissent.

6) F u it in B. V irgin e g r a t i a d i s c r e t i o n i s s p i r i t u u m , ad iudicandum , v i­
delicet, a quonam spiritu, utrum a spiritu bono vel a spiritu malo, interiores
cogitationes ac desideria procedant sive in seipsa sive in aliis. In seipsa: quia ne-
 l 82 CHARISM ATA IN B. M . V.

que ab intrinseco (utpote fom ite carens) neque ab extrinseco (seu a diabolo)
B. V irgo potuit experiri in se m otum vel effectum aliquem qui non esset a S p i­
ritu bono, seu a Spiritu Sancto inspiratus. E t ideo, sicut Christus, exterius tan­
tum m odo, non vero interius per aliquem inordinatum m otum , tentari potuit.
A t, praeterquam relate ad seipsam, talis gratia fuit etiam relate ad alios, nedum
propter sum m am rerum spiritualium experientiam, quam iugiter habuit (« S p i­
ritualis [enim] homo iudicat om nia» i Cor., 2, 15), sed etiam ob singulare S p i­
ritus Sancti donum , ad hoc ut proprium m unus M agistrae Apostolorum et fide­
lium rite exequi posset.

7) F u it in B. Virgine g r a t i a l i n g u a r u m seu glossolalia, et g r a t i a i n t e r p r e ­

t a t io n is . Etenim , « ipsa fuit cum eis (Apostolis) quando apparue­
sfrm o n um

runt dispertitae linguae tam quam ignis »; « ergo accepit donum linguae cum
ipsis» (S. A lbertus M ., M ariale, q. 118). T a lis enim gratia, nedum apostolis,
ad E vangelium praedicandum deputatis, sed etiam aliis fidelibus a Spiritu Sancto
concedebatur prout apparet ex A ct. 19, 6: « E t cum im posuisset illis manus P au ­
lus, venit Spiritus Sanctus super eos et loquebantur linguis et prophetabant ».
A fortiori ergo Deiparae talis gratia concedi debebat. E o vel magis quod B. V irgo
tali dono indigebat, cum non pauci fideles ad illam recurrerent, venerationis,
consilii, solatii causa et ideo eorum om nium linguas callere debebat ad hoc ut
illos intelligere et ab illis intelligi posset.

Pulchre scribit Terrien: «Aurions-nous le même cœur à lui dire la Salutation an­
gélique, si nous pouvions douter qu’elle nous entende et comprenne aujourd’hui, quand
nous la prions dans notre idiome natif? Ainsi, me semble-t-il, ces chrétiens des premiers
jours, ceux-là du moins qui ignoraient la langue de la Judée, l’auraient saluée moins
dévotement, s’ils n’avaient pu se faire entendre d’elle. Et Notre Segneur n’aurait pas
moins trompé les désir de cette bienheureuse mère, en l’obligeant à rester muette en
présence de ses fils. Pour moi, si j ’avais eu le bonheur de paraître devant elle, il me
semble que rien ne m’aurait été si doux que d’entendre une parole de sa bouche; et si
quelque interpète avait voulu s’interposer entre elle et moi, j ’aurais dit à ma mère, et
de toute l’ardeur de mon âme: “ Je vous en conjure, montrez-mo votre visage, et que
votre voix se fasse entendre à mon oreille: car votre voix est si douce, et si beau votre
visage
« Donc, n’hésitons pas à saluer en Marie la primauté des grâces gratuitement don­
nées, comme nous avons affirmé d’elle la prééminence des grâces iusunantes et sancti­
fiantes. L e privilège qu’elle a d’être la Mère du Dieu incarné, c’est-à-dire, de Celui qui
est la source de tout don surnaturel, exigeait qu’elle fût après son fils la première en
tout. Si, pendant sa vie mortelle, elle n’eut pas toujours l’usage universel de ces grâces,
comme l’enseigne Saint Thomas d’Aquin, et comme nous l’avons fait remarquer avec
lui, la cause n’en est pas à chercher dans je ne sais quel défaut de libéralité du Christ
envers sa mère, mais uniquement dans les sages dispositions de la Providence, acceptées
et voulues par la mère aussi bien que par son fils » (o. c., t. 2, pp. 312-314).
 SCIENTIA B. M. VIRGINIS 183

A rt. 7 - D E S C IE N T IA B . M A R I A E V.

B IB L IO G R A P H IA : D u b l a n c h y R., Dict. Théol. Cath., a rt. Marie, c c . 2409-2413;

G ir e r d R. D . , Science de Marie, in Nouv. Rev. Théol., 49 (1922), 35-63, 409-20; Hu-
g o n H., La science surnaturelle de la Sainte Vierge. A propos de certaines erreurs récentes,

in Vie Spir. 18 (1928) (23)-(33); K e u p p e n s J., Mariale Dagen, 7 (1937), pp. 33-74; M e r -
k e l b a c h A., in Standaard van Maria, 7 (1929) 257, 289; in Revue Eccl. de Liège, 1914,

pp. 257-260.

Inter perfectiones anim ae B. M . V . haud ultim um tenet locum divinarum

et hum anarum , naturalium et supernaturalium scientia, inde ab eius conceptione.
T antam enim habere debuit scientiam , dum in humanis ageret, quanta proprio
statui M atris et Sociae M ediatoris conveniebat. Iure ergo Conradus de Saxonia
aiebat: « Q uia D om inus sapientissim i^ sapientissime est tecum , ideo tu es sa­
pientissim a secum et sapientissima 'es per ipsum » (Spec. c. 8). D e hac igitur
agendum est.

Quid et quotuplex sit seientia. S c i e n t i a est cognitio rerum p er earum causas

T r ip le x autem scientia distinguitur: acquisita, infusa et beata. C u m enim de
ratione scientiae — prout anim advertit Card. L ép icier — « sit ut dicat respectum
ad obiectum suum , non quocum que modo, sed form aliter qua scibile est, ideo
to t sunt scientiae, quot sunt rationes huiusm odi obiectum attingendi. Porro,
ratio qua aliquod obiectum in aliqua scientia attingitur, est lux sub qua huius­
m odi obiectum m anifestatur et actu scibile redditur: quae pro nobis potest esse
aut lum en intellectus agentis secundum species phantasm atibus proportionatas,
aut lum en quoddam superius infusum secundum species excendentes propor­
tionem phantasm atum , aut denique lum en quod sit ipsam et divina Essentia,
in qua, veluti in sim plicissim a specie, res videntur.
« E t secundum hoc, alia est scientia acquisita, alia scientia indita vel infusa,
alia beata. E t illa quidem prior connaturalis est nobis in statu viae, cum omnis
nostra connaturalis cognitio h ic incipiat a sensu et sit proportionata phantasma­
tibus corporis; dividitur autem specifice in tot scientias, quot sunt gradus abs-
trahibilitatis a materia, verbi gratia, in physicam , mathem aticam , m etaphysicam,
etc. Secunda autem scientia connaturalis est angelis, quibus hoc ipsum quod
est intelligere, non fit per abstractionem a phantasm atibus, sed divinitus per
im m issionem specierum rebus proportionatarum , quae quidem scientia iterum
m ultiplex est, secundum differentiam specificam huiusm odi specierum . D e ­
nique scientia beata connaturalis est soli D eo, qui seipsum unico sim plicissimo
actu intelligit, unde haec scientia per alias species ulterius non dividitur » (o. c.
p. 282).
H isce praemissis, speciatim de hac triplici scientia in B. V irgin e agen­
dum est.
 184 SCIENTIA BEATA IN MARIA

I - De Seientia b e a t a B. M a r i a e V . 1

1) Quid sit scientia beata. Est illa quae in visione D ei immediata, seu in co­
gnitione intuitiva Essentiae divinae consistit.
Scientia haec, connaturalis D eo tantum m odo, conceditur Sanctis, post huius
vitae cursum . Attam en, quia visio essentiae divinae longe excedit vires cuiuslibet
intellectus creati, hinc necesse est ut addatur supernaturale quoddam auxilium ,
elevans et confortans intellectum , quod lumen gloriae vocatur, sine quo im possi­
bilis omnino evadit actus visionis beatificae. H oc autem lum en vel permanenter,
si visio Essentiae divinae est permanens, vel transeunter, si visio est transiens,
a D eo concedi deb et.
2) Opinio non probanda, est singularis opinio Francisci G uerra, O . M . ('^ 1658)
iuxta quam B. V irgo, inde a prim o instanti suae conceptionis, fuisset « simul
viatrix et com prehensor », et quae possedisset « habitum lum inis gloriae cum
habitibus fidei et spei » (Maiestas gratiarum ac virtutum omnium Deiparae Virgi­
nis. Segoviae, 1659, t. 1, p. 67). V ega ut probabile habuit B. V irginem , in tota vita
terrestri, D ei visionem habuisse. (O c., Pai. 34, cert. 1).
N ostris diebus P. R âb an o s2 demonstrare contendit visionem beatificam
perm anentem in B. V irgin e non repugnare, et rationes non deesse ad illam
adm itt ndam, modo analogo quo adm ittitur in Christo.
N o n repugnat, ante omnia, B. V irginem fuisse sim ul (non secundum idem )
viatrix et ccm prehensor, in statu viae et in statu termini: hoc enim conceditur
pro Christo (cfr S . Th. III , q. 15, a. 10), quin contradictio habeatur. Q uare —
arguit praefatus A u ctor — idem de M aria dici non potest? A rgum enta enim
quae in contrarium afferuntur, deducta ex fide, ex augm ento gratiae et m eriti
non videntur ita apodictica ut contradictionem evincant.
N ec desunt rationes convenientiae pro visione beatifica perm anente. E tiam
B. V irgo e n im — sicut et Christus — ratione Corredem ptionis, rationem habuit
principii reductivi hom inum in D ei visionem . Etiam B. V irg o , insuper, — sicut
et Christus — tam intim e D eo unita ratione gratiae et ratione carnis, fuisset ei
unita etiam ratione cognitionis. Conveniens tam dem erat ut illa quae ab A ngelo
«gratia plena» (L u c., 1, 28) salutata est, non careret dono angelis concesso.
Prop.: B . Virgo, in hac terrestri vita, scientiam b e a ta m seu visionem beatificam
habuit, non quidem I) permanenter, sed probabiliter II) solummodo transeunter.

Prob. I. Pars: N on habuit B. V irgo visionem D ei perm anenter. Etenim , visio

haec, hom inem extra viam et in statu termini ponit. A tqu i, B. V irgo, in hac
terrestri vita, fuit viatrix. E rgo non gaudebat m odo perm anenti visione beatifica.

1 C fr D e A ld a m a I. A ., S. I ., ; G ozo de ta vision beatifica la Santisima Virgen alguna vez en

su vida m ortali, in A rchivo Teol. Granadino, 6 (1943) 12 1-14 0 .
2 h a gracia carismàtica de M aria, in Estudios M arianos, s (1946) a 6 i s.
 SCIENTIA BEATA IN MARIA

A d M in. Etenim , B. V irgo, ut iam suo loco dem onstravim us, i) habuit fidem
quae cum visione perm anente componi non potest; 2) crevit iugiter in gratia:
quod esse non poterat si in statu term ini iam posita esset. Im o, haec est potis­
sima differentia inter Christum et B. V irgin em aliosque homines, quod C h ris­
tus, visionem beatificam habere debuit ab initio, alii vero m inime, et ratio est
quia Christus erat prim um principium reductivum hom inum in D ei visionem ,
alii vero erant ab ipso reducendi ad illam; iam vero, id quod est in potentia, non
reducitur in actum , nisi per id quod est actu.
Relate ad argumenta a P. Râbanos adducta ad probandam possibilitatem v i­
sionis beatificae perm anentis cum fide, dicendum videtur ea persuasiva non esse.
A d fidem enim cum visione beatifica perm anente com ponendam , distinguere
cogitur inter ea quae B. V irgo cognoscebat ex visione et ea quae aliter cognosce­
bat. A t, distinctio haec in scientia D eiparae om nino arbitraria et absque funda­
m ento videtur.
N ec magis valida nobis videntur argum enta ad convenientiam illius visionis
probandam allata. Prim um enim argum entum supponit paritatem D eiparae
cum Christo: quod adm itti non potest, cum Christus sit principium reducti­
vum aliorum in visionem D ei absolutum (respectu om nium omnino, inclusa
Deipara), dum e contra B. V irgo, sim ul cum C hristo, sit principium reductivum
aliorum ad visionem beatificam tantum m odo relativum. D eest insuper paritas in
secunda ratione: alia est enim unio naturae humanae Christi cum D eo, et alia unio
M ariae. T e rtia tam dem ratio non valere vid etur eo quod donum visionis beati­
ficae quod statui angelorum debetur (utpote com prehensores) non debetur statui
D eiparae (quae non erat com prehensor).

Prob. II. Pars: I. A u c t o r i t a t e plurium Theologoru m qui hoc adm ittunt:

e. gr. S. Bernardus, G erson, S. Antoninus, D ionysius Carthusianus, S. T h om as
a Villanova, S. Bernardinus Senensis, Suarez, N ovati, Sedlm ayer, L ép icier, T e r ­
rien, D u blan ch y etc... Contrarium tenet M erkelbach (Mariologia, pp. 197, ss.).

II. R a t i o n e : 1) Ratione principii mariologicv. « Q u od vel paucis m ortalibus

constat fuisse collatum , fas certe non est suspicari, tantae V irgin i fuisse negatum »
(S. Bernardus). A tq u i tale privilegium M oysi et S. Paulo concessum fuit. Ergo
et B. V irgin i.
A d M in. Etenim , com m uniter T h eologi, post S. A ugu stin um (P L 33, 610)
et S. T h o m am (2, 2, q. 173, a. 3) adm ittunt tale privilegium M oysi et S. Paulo
fuisse concessum , 1 et « satis congruenter — exponit A ngelicu s 1. c. — : nam sicut
M oyses fuit prim us D octor Iudaeorum , ita Paulus fu it prim us D o ctor gentium ».

1 O p p o n it ta m e n M e r k e l b a c h : « C u m h o d ie r n i in te r p r e t e s S c r ip tu r a e s e n te n tia m d e v i ­
s io n e ip s iu s D e i a P a u lo e t a M o y s e n o n h a b e b a n t v e r e fu n d a ta m ( c fr . C e u p p e n s , Theologia
B iblica, 1 , D e D eo Uno, p p . 1 4 3 - 1 4 5 ) , c o n s e q u e n t e r e v a n e s c it e x in d e d e d u c ta p r o b a b ilita s v i ­
s io n is in B . V ir g in e » ( M ariologia, p . 198 ). A t a d s u n t e tia m a lia e ra tio n e s m in im e s p e r n e n d a e .
 x86 SCIENTIA BEATA IN MARIA

L egitim e ergo deducim us B. V irginem , D octricem A postolorum et M agistram

Ecclesiae (L eo X I I I , encycl. Adiutricem populi) idem donum habuisse; imo, a
fortiori: etenim « Rationabiliter creditur quod illa quae genuit U nigenitum a P a­
tre, plenum gratiae et veritatis, prae om nibus aliis m aiora privilegia gratiae acce­
perit » (3, q. 27, a. 1). S. Bernardinus Senensis: « Ideo m erito gratia plena in con­
tem plando D eum et cuncta creata plus quam Paulus raptus in tertium coelum
sine com paratione; quia, si essent tot Pauli quot sunt creaturae, non attingerent
suum contem plari; nam Paulus vas electionis, V irgo vero M aria fu it vas divini­
tatis » (serm. 36). E t D ionysius Carth.: « Si ergo D eus bonitatis im mensae seip-
sum tam gratiose et clare in vita praesenti ostendit fam ulis suis, quanto magis
dilectissim ae suae M atri; im o pie credendum videtur, quod utiqu e suae dignis­
sim ae atque purissim ae G en itrici tanto frequentius, clarius ac diuturnius ostendit
in vita ista essentiam D eitatis per speciem , quanto in hac gratia decuit M atrem
D e i prae ceteris honorari atque excellere » (De laud. glor. Virg. M ar., 1. 2, a. 12).
2) Ratione divinae maternitatis. Etenim « S i ipsa dedit D eo esse quod Ipsa
est, cur non E i dedisset D eus intelligere quod Ipse est? » ( D i o n y s i u s C a r t h .,
D e praec. et dign. M ariae, 1. 2, a. 78). Insuper B. V irgo, ratione maternitatis d i­
vinae in fam iliam divinam est veluti inserta et m iris ineffabilibusque relationibus
cu m tribus divinis personis (in quorum intuitiva visione scientia beata consistit)
colligata; conveniens ergo fuit ut, saltem transeunter, D eum clare videret prouti
est in se et prouti est humanae naturae ex ea sum ptae coniunctum .
3) Ratione consortii cum Christo in opere redem ptionis humanae. B. V irgo,
enim , cum Christo et sub Christo, est principium reducendi hom ines in visionem
beatificam ; iam vero sicut Christus, ob hanc rationem , habere debuit talem visio­
nem perm anenter, inde ab initio; ita et M aria, ob eandem rationem, saltem tran­
seunter illam habere oportebat. E o vel magis quod, ratione huius consortii cum
Redem ptore, nemo, sicut Ipsa, in hac vita m ortali tanta passa est, ideoque ne­
m ini tanta consolatio danda erat, quantam B. V irgo accepit. F requentius ergo et
perfectius M oyse et Paulo videre debuit essentiam divinam.
A d obiectiones praecavendas opportune hic anim adverti potest quod haec
visio beatifica, transeunter B. V irgin i concessa, non destruebat in ipsa habitum
seu virtutem fidei (qui bene com poni potest cum actu transeunte visionis beati­
ficae) sed excludebat solum m odo actum fidei qui, cum actu visionis, ut patet,
simul existere non potest (cfr S. T h o m ., D e veritate, q. 13, a. 2, ad 5).
S i vero q u a e r a t u r quibus vitae suae m ortalis tem poribus vel m om entis talis
visio B. V irgin i concessa sit r e s p o n d e t u r non unam esse T h eologoru m senten­
tiam . Q uinque tam en m om enta, utpote solem niora, cum aliqua probabilitate
assignari possunt, videlicet: 1) In sua Immaculata Conceptione, prout tenet Sa-
lazar (o. c., c. 32), quia tunc vita eius incoepit et tot gratiarum donis fu it cum u­
lata; 2) in nativitate sua, quia tunc veluti aurora consurgens m undo apparuit;
3) in conceptione Verbi, prout tenet G erson (super Magnificat) quia tunc lum en
 SCIENTIA IN F U S A IN MARIA *87
aeternum , cum toto maiestatis suae fulgore in ipsam descendit; 4) in Nativitate
Christi, prout tenet S. A ntoninus (p. IV , tit. 15, c. 17), quia congruum erat ut
C h ristum , fontem gaudii, non solum absque dolore, sed etiam cum sum m o gau­
dio, ex visione beatifica proveniente, in lucem ederet; 5) in resurrectione Christi,
quia congruum erat ut « quae tot ac tantos dolores in passione Filii exhauserat,
beatitudinis solatium in resurrectione eius ad horam saltem experiretur » (S. T h o ­
m a s a V i l l a n o v a , Serm. de Resurr.). « Porro — prout anim advertit card. L é p i­

cier -— ex Evangeliorum circa M ariam , M atrem D ei, hoc tem pore, silentio, altius
quid circa eam licet inferre. Enim vero, dum de inquisitione M ariae M agdalenae,
aliarum m ulierum , necnon Petri et Ioannis, atque de apparitione C hristi ipsis
facta, apud Evangelistas sermo longior instituitur, nihil e contra de M aria, vera
Christi M atre narratur: siquidem , non legitur vel quod ad sepulcrum perrexerit,
aut quod aliquod nuntium acceperit. Q uid autem sibi vu lt hoc, nisi quod in spe­
ciali quodam ordine seorsim collocata, am pliori gratia fuerit donata, scilicet non
solum C h risti hum anitatem viderit, sed etiam contem platione eius divinitatis
beata visione fuerit donata: quam tam en rem V irgo prudens nulli hom inum reve­
lavit, quasi sibi soli secretum suum servare voluerit, quae etiam Incarnationis
m ysterium ne sancto Ioseph quidem patefecerat » (o. c., p. 287).

II - D e s c i e n t i a i n f u s a B . M. V.

St. Q. I. Quid et quotuplex sit scientia infusa.

S c i e n t i a i n f u s a est illa quae non acquiritur proprio studio, sed per species
im m ediate a D eo im pressas in intellectu producitur. V ocatu r etiam indita-, atta­
m en, stricte loquendo, scientia indita non est om nino unum idem que cum scien­
tia infusa-, in aliquo enim conveniunt et in aliquo differunt; conveniunt in hoc
quod utraque sine proprio labore acquiritur; differunt vero in hoc quod, dum
scientia indita concom itatur naturam subiecti et cum ipso producitur, velut illius
naturale com plem entum , scientia infusa, e contra, non concom itatur naturam,
sed advenit subiecto cui a D eo infunditur. Sic, e. g., A ngeloru m scientia proprie
indita dici debet, sim ul cum natura angelica, quia tam quam naturale intellectus
angelici com plem entum , a D eo infunditur; dum scientia A d ae proprie infusa
dici debet, quia neque sequebatur in eo vi naturae hom inis, neque eadem actione
qua anima eius est creata, sed alia actione a D eo superaddita est.
Scientia infusa d u p l e x est: infusa per se et infusa per accidens. A u ctores tam en
in definitione huius duplicis scientiae nondum plene conveniunt. Iuxta nos, ad
confusionem vitandam , s c i e n t i a per se i n f u s a est illa quae ex se postulat infundi,
ita ut aliter haberi om nino non possit. Scientia vero i n f u s a per accidens est illa
quae, licet virtute hum ani ingenii acquiri possit, de facto tam en non acquiritur
sed a D eo, hum anum laborem praeveniente, infunditur. Praecipuum vero inter
utram que discrim en in hoc positum est quod, dum scientia per se infusa est a
phantasm atibus prorsus independens sive in origine, sive in usu (quia habetur
 18 8 SCIENTIA IN F U S A IN MARIA

sine abstractione a phantasm atibus, et exercetur sine conversione ad illa), scien ­

tia infusa per accidens, e contra, quam vis sit independens a phantasm atibus in
sua origine (quia acquisita est, de facto, per species infusas) tam en, non est in d e­
pendens a phantasm atibus in suo usu (quia exerceri non potest absque con ver­
sione ad phantasmata).

II. Opiniones, i) Relate ad existentiam s c ie n t ia e in f u s a e :

a) Card. L ép icier, cui adhaerent Cam pana (o. c., p. II, q. 3, a. 4), D ourche
(o. c., p. I I I , c. 4), V an N oort, M erkelbach etc. docet B. V irginem non habuisse
permanentem scientiam per se infusam , quia consentanea non vid etur statui h o ­
minis vitam m ortalem degentis, sed interdum tantum m odo, transeunti quadam
collustratione, illam habuisse. Si enim haec scientia aliquibus Prophetis et Sanctis
aliquando videtur concessa, ad hoc ut altius in contem platione assurgere possent,
m ulto magis dicenda est adfuisse in Deipara, quae Prophetarum et Sanctorum
om nium Regina extitit. Q uinim m o si divinam essentiam B. V irgo transeunter vidit,
m ulto magis scientiam per species pure intelligibiles, supra phantasm atum facu l­
tatem , habere interdum potuit. H abuit ergo B. V irgo tantum m odo scientiam in fu ­
sam per accidens de pluribus, per m odum propheticae revelationis, praësertim
in m om ento suae conceptionis ad hoc ut seipsam disponeret ad iustificationem .
b) A lii tamen T h eologi, tum veteres tum recentiores, ut S. A lbertu s M .,
Gerson, S. Antoninus, D ionysius Carth ., Contenson, S. Franciscus Salesius,
Suarez, Salazar, V ega, Sedlm ayer, S. Alfonsus, T errien, G ariguet, H ugon,
D e rck x etc., tenent B. V irgin em habuisse perm anenter scientiam per se infusam
inde a prim o instanti suae Conceptionis. Posita vero hac scientia per se infusa,
non videtur adm ittendum esse novum m iraculum quo scientia infusa per acci­
dens in B. V irgin e ponatur, eo quod per scientiam per se infusam iam sufficien­
ter instructa fuisset circa veritates sive supernaturales sive naturales. 1
2) Relate vero ad extensionem sc ie n t ia e in f u s a e :

a) S. A lbertu s M . [Mariale, q. 96 et s.), S. A ntoninus (in 3, tit. 15, c. 19),

quos sequitur V ega (o. c., pai. 14, cert. 1 et s.), putant B. V irgin em omnes vel
fere omnes scientias naturales, et hum anas per accidens infusas habuisse.
b) A lii tamen, rectius, ut videbim us, hanc D eiparae scientiam lim itibus q u i­
busdam coarctant, et tenent illam in genere, scientiam habuisse rerum superna-
turalium perfectiorem scientia Adae collata, rerum vero naturalium non om nium
scientiam habuisse, sed illarum dum taxat quae ad perfectam Scripturae et rerum
supernaturalium nec non rerum agendarum intelligentiam requiruntur.

1 N o n v ale t en im obicere: B. V irg o h a b u it virtu tes p er accidens in fu sas; ergo, a p ari h a ­

bere d e b u it etiam scien tiam p e r a cciden s in fu sam . In hac en im ob iectio n e paritas deest. B . V ir g o
enim , habere d e b u it, in d e ab in itio , virtu tes p er accidens in fu sas quia secus illaru m successiva
a cq u isitio caren tiam alicu iu s p erfectio n is in anim a B . V irg in is in vo lvisset; su ccessivu m autem
a u gm en tu m scientiae reru m n aturaliu m , n u lla m in anim a B . V irg in is caren tiam p erfectio n is
in v o lv it.
 SCIENTIA IN F U S A IN MARIA 189

D iv isio q u a e s t io n is . D u o ergo circa scientiam per se infusam quaeri pos­

sunt, videlicet: 1) D e eius existentia, et 2) D e eius extensione.

Prop. I: B . Virgo, per totam suam vitam, inde ab instanti suae Conceptionis,
habuit scientiam per se infusam.

Prob.: Scientia perm anens per se infusa non solum statui B. V irgin is non
repugnat, sed statui eius congruit om nino, imo necessaria apparet. E rgo ponenda
est in B. Virgine.
Prob. A ntec.: Scientia permanens per se infusa 1) non repugnat statui B. V ir ­
ginis: a) N on repugnat statui viatricis: cum enim haec scientia a visione beatifica
essentialiter differat, consequenter non ponit extra statum viae. Plures enim Sancti
transeunter talem scientiam habuerunt, cur ergo Regina Sanctorum illam perma­
nenter habere non potuit? b) N ec repugnat « statui hom inis vitam m ortalem de­
gentis »; etenim distinguendum videtur inter statum communem hom inum et
statum om nino particularem B. Virginis; iam vero scientia per se infusa quam vis
repugnet statui communi hominis, non solum statui particulari B. V irgin is non
repugnat, sed congruit, im o ab illo, ut statim videbim us, requirebatur omnino.
a) Scientia perm anens per se infusa congruit statui B. M . V . ut m ens D e i­
parae et Corredem ptricis in contem platione D ei et rerum divinarum nullam pate­
retur interruptionem , indesinenter in gratia et m eritis cresceret, quin externa
activitas eius im pediretur aut suae intim ae et sublim iori operositati aliquo m odo
obstaret. A tq u i haec omnia sine perm anenti scientia per se infusa, utpote inde-
pendente a sensuum m inisterio, im possibilia om nino evasissent. E rgo...
b) Scientia perm anens per se infusa necessaria fuit Beatae Virgini; hac enim
negata, im m ensa illa gratiarum copia B. V irgin i inde ab initio concessa, tempore
infantiae sterilis omnino remansisset. Q uapropter, perm anens scientia per se
infusa, quam vis communi hom inum statui repugnet et sit aliquid om nino extra­
ordinarium , pro particulari statu B. V irgin is quid aliquo m odo connaturale evadit,
prout iam exposuim us ubi de gratia initiali B. M . V . egimus.

Prop. II: Scientia infusa B . M . Virginis amplissima fu it, et in genere perfectior

fu it scientia infusa Adae collata.
Ideam aliquam habere possum us scientiae B. V irgin i a D eo, durante eius
vita, infusae, ex scientia infusa A d ae collata.
Iam vero, quaenam fuit scientia A d ae infusa? D ici potest quod prim us homo
scientiam habuit om nium naturaliter scibilium , in quibus homo natus est instrui,
prout apparet ex G en. 2, 19-20; supernaturalium vero, quantum opus erat ad
vitae regim en secundum statum supernaturalem .
H abuit ergo B. V irgo plenam cognitionem illarum rerum naturalium quae
requirebatur praesertim ad intelligentiam S. Scripturae, et ideo notitiam H isto­
riae, G eographiae, Astronom iae, Cosm ogoniae etc. A ttam en quantum ad noti­
It)0 SCIENTIA ACQ U ISITA IN MARIA

tiam rerum civilium (e. g. m ilitiae, m ercaturae, etc.), m aiorem de illis notitiam
habuit A d am quam B. V irgo, quia eas scire nihil B. V irgin em referebat.
Relate vero ad res ordinis supernaturalis, ea omnia cognovit quae statui et
dignitati D eiparae et Corredem ptricis congrua erant. C ogn ovit ergo veritates
super naturales seu dogm aticas et theologicas cognitione superiori quam de illis
habent omnes A ngeli et omnes homines in statu viae, et hoc sive ratione suae
singularissimae perfectionis supernaturalis, prout erat D e i M ater, sive ratione
intimae cooperationis operi redemptionis, prout erat Corredem ptrix humani
generis.
Relate vero ad cognitionem futurorum et praesertim relate ad consilium d ivi­
num respiciens sanctificationem et salutem humanitatis, illud B. V irgo, saltem
com plexive, si non quoad omnia particularia, certe, tam quam C orredem ptrix,
cognoscere debuit, inde ab annunciatione. Probabiliter, insuper, cognovit etiam
id omne quod sanctificationem et salutem singulorum fidelium respiciebat, utpote
singulorum Corredem ptrix et M ater, ad hoc ut pro singulis proprios dolores
et proprii F ilii sacrificium offerre posset...
Praeter has cognitiones infusas, adm itti debet B. V irgin i plures speciales
revelationes, toto vitae suae tem pore, factas fuisse. T a le enim beneficium plu ri­
bus Sanctis, prout ex historia patet, collatum est. A fortiori ergo B. V irgin i tri­
bu i debet, eo vel magis quod tale beneficium est signum fam iliaritatis cum D eo
in qua B. V irgo singularissim a evasit.
Falso igitur Erasm us, L u theru s eorum que asseclae tenuerunt B. V irginem
ignorasse Christum , F iliu m suum , esse veru m D eum , neque ut talem adorasse,
cum esset' infans; et ipsam, sim ul cum Ioseph, propter m aterialem conceptionem
de regno tem porali M essiae, illum expectasse tam quam regem et ducem qui
restitueret regnum Israel (cfr S. P. C a n isiu s, o. c., 1. 4, c. 2 et 18).

I I I - De s c i e n t i a a c q u i s i t a B . M. V.

Quid et quotuplex sit scientia acquisita. Scientia acquisita est illa quae propriis
actibus acquiritur. D u p lex scientia acquisita distingui solet: simpliciter sperimen-
talis et vere deductiva:
a) prim a versatur circa particularia, et habetur cum quis, ea quae antea
per scientiam infusam iam cognoverat, postea experientia sua cognoscit;
b) secunda versatur circa universalia, et habetur cum quis propriam acti-
vitatem intellectualem exercet ope iudicii et ratiocinii.
Q uod in B. V irgin e fuerit scientia sim pliciter experim entalis, patet omnino,
eo quod m ulta B. V irgo quae per scientiam infusam cognoverat, postea expe­
rientia etiam cognovit. Quaestio igitur m overi potest de scientia vere deductiva.

Prop.: B . Virgo I) habuit scientiam acquisitam vere deductivam, et quidem

II) excellentiori modo quam quilibet homo.
 SCIENTIA ACQ U ISITA IN MARIA I9 I

Prob. I. Pars: E x perfectione B . M . V. Ipsa enim habuit non solum intellectum

possibilem , quo est omnia fieri, sed etiam intellectum agentem, quo est omnia
facere per abstractionem a phantasm atibus. Iam vero, cum quaelibet res sit p rop ­
ter suam operationem , debuit etiam B. V irgo , proprio labore scientiam acqui­
rere, per abstractionem a phantasm atibus.

Prob. II. Pars: 1) E x excellentia ingenii B . M . V.: habebat enim intellectum

acutissim um , perfectissim am corporis com plexionem , nec non m agnam sensuum
tum internorum , tum externorum perfectionem ; gaudebat insuper dono integri­
tatis id est perfectae subiectionis virium inferiorum viribu s superioribus, et ideo
nullam , in intelligendo, patiebatur animae perturbationem aut distractionem .
2) E x excellentia fontium cognitionis. Scientiam enim hausit: a) ex assidua
S. Scripturae lectionis auditione (in Synagogis) et m editatione, 1 prout plures ex
Patribus, et potissim e Origenes, testantur: « H abebat (M aria) legis scientiam et

S cien tia Scripturistica D eip ara e ex eius can tico M agnificat sat aperte apparet; in ipso
en im qu am p lures rem in iscen tiae b ib lica e in ve n iu n tu r, p ro u t ex seq u en ti sch em ate elucet:
1. M agnificat anima mea Dominum. 1. M agn ificate D o m in u m m ecu m (Ps 33, 4).
C fr etiam Ps. 94, 9.
2. E t exultavit spiritus meus in Deo salutari 2. E x u lta vit co r m eum in D o m in o (1 R eg.,
meo. 2, i).
E g o au tem in D o m in o gaud ebo, et e x u l-
tabo in D e o Iesu m eo (H ab ac., 3, 18).
3. Q uia respexit humilitatem ancillae suae... 3. Si respicien s videris a ffliction em ancillae
tuae (1 R e g. 1, 1 1 ).
C fr etiam Ps. 30, 8; P rov . 2, 12.
4. Beatam me dicent omnes generationes. 4. Beatam q u ip p e m e d ice n t m ulieres
(G e n . 30, 13).
5. F ecit mihi magna. 5. F e cisti m agn alia (P s., 70, 19).
«D eus qui tib i fe c it haec m agn alia »
(D e u t., 10, 21).
6. Sanctum nomen eius. 6. S an ctu m et terrib ile n om en eius (P s.,
n o , 9).
C on fitean tu r n o m in i tu o q u on iam te rri­
bile et san ctum est (P s., 98, 3).
7. E t misericordia eius a progenie in proge­ 7. M iserico rd ia D o m in i ab aeterno et u squ e
nies, timentibus eum. in atern u m su p er tim en tes eu m (P s.,
102, 17).
8. F ecit potentiam in brachio suo. 8. D extera D o m in i fe c it v irtu tem (Ps,
1 1 7 , 16).
C fr etiam P s ., 88, 1 1 .
9. Dispersit superbos mente cordis sui. 9. T u h u m ilia sti... su p e rb u m ... dispersisti
in im icos tuos (P s., 138, 11).
10. Deposuit potentes de sede et exaltavit hu­ 10. Sed es d u cu m su p erb o ru m d estru xit D e u s
miles. et sedere fe c it m ites p ro eis (E c cl., 10, 17).
C fr etiam P s., 146, 6.
 SCIENTIA ACQ UISITA IN MARIA

erat sancta, et prophetarum vaticinia quotidiana m editatione cognoverat » (H o­

m il. 6, in L u e ., P G io , 1192).
b) E x consuetudine cum Christo, in quo erant omnes thesauri sapientiae et
scientiae, et cum quo tam fam iliariter, tam assidue, per triginta annorum spa­
tium , conversata est; ab eo autem , ut Regina Saba a Salom one, m irum in m odum
didicisse procul dubio aestim anda est. « H abitans (Christus) cum ea, inquit G u er-
ricus A b b . Igniacensis (Serm . 1, de Assumpt., P L 185, 187), pascebat eam incom ­
parabili piorum suavitate m orum et divinorum desiderabili sapientia serm onum ».
E t S. T hom as a Villanova (conc. 1, n. 6): « Q u id dicam, de illa tam longa con­
versatione cum puero, cum adolescente, cum iuvene, cum viro? Q uae verba, quae
colloquia, quae responsa; quae m ysteria, quae secreta, quae oracula? O felicem
scholam, ubi D eu s et filius m agister est, et m ater et V irgo discipula! T a m longo
tem pore, tam continuo auditu, tam frequenti magisterio, quid a tanto m agistro
non didicisti? ». U n d e non inconsulto S. L u cas scribebat: « Conservabat omnia
verba haec in corde suo» (2, 51).
c) E x colloquio cum Angelis, prout evidenter constat ex ipso Incarnationis
m ysterio D eiparae ab angelo revelato. N ec obstat quod Beata V irgo superior esset
angelis; superior enim utique erat quantum ad dignitatem M atris D ei; sed quan­
tum ad statum praesentis vitae, inferior angelis erat: quia et ipse C hristus, ra­
tione passibilis vitae, m odico ab angelis m inoratus est, ut dicitur; sed tam en quia
C h ristus fuit sim ul viator et com prehensor, quantum ad cognitionem divino­
rum , non indigebat ab angelis instrui: sed M ater D ei nondum erat in statu com ­
prehensorum , et ideo de divino conceptu per angelos instruenda erat. Q uod au­
tem de revelatione m ysterii Incarnationis dicitur, extendi potest ad alias illu ­
m inationes angelicas circa fidei nostrae mysteria: sive illum inationes huiusm odi
haberentur per frequentia colloquia cum angelis ipsi visibiliter apparentibus,
sive etiam per internas collustrationes.
Revera, angelus potest illum inare intellectum hum anum , non quidem eo
m odo quo superior angelus illum inat inferiorem , id est dividendo veritatem
universalem conceptam secundum capacitatem inferioris angeli, sed intelligibi-
lem veritatem hom ini proponendo sub sim ilitudinibus sensibilium , et hoc m odo
angelus potuit illum inare Beatam V irginem . Sed et angelus potest assumere cor­
pus, et in eo nedum apparere, sed etiam voces sensibiles efformare; unde et an­
geli custodes aliquando perhibentur cum aliquibus sanctis, sicut S. Franciscae
Rom anae evenisse fertur, conversati. H oc igitur privilegium M atri D e i om nino
denegandum non fuit.

1 1 . Esurientes im plevit bonis et divites dim i- i i . R e p le ti p riu s p ro panibus se lo caveru n t,

sit inanes. et fam elici saturati sunt ( i R e g ., 2, 5).
12. Recordatus misericordiae suae, sicut locu- 12. D ab is veritatem Iacob , m isericord iam
tus est ad patres nostros, Abraham . A brah ae; quae iu rasti patrib us nostris
a diebu s antiquis (M ic h ., 7, 20).
 SCIENTIA ACQ U ISITA IN MARIA 193
Attam en, prout rite anim advertit Card. L ép icier, B. V i r g o n i h i l a b h o m i ­
n i b u s d i s c e r e p o t u i t : « Ratio est sum m a eius perfectio, tum corporalis, tum
intellectualis; unde, cum illius sensus interni et externi essent ordinatissim i, sine
ulla difficultate hum ana cognoscibilia, sibi convenientia, per seipsam inventione
p erfecte didicit, quem adm odum C hristo eius F ilio contigisse docet S. Thom as.
N e c huic sim ilitudini obstat quod C hristus erat caput Ecclesiae et m agister om ­
nium hom inum , unde a nullo debebat instrui; nam, secundum regulam datam a
Cardinale Caietano, M ater D e i sim ilis (debet) credi F ilio per omnia quantum
fas est; ideoque propter suam dignitatem et perfectionem , a nullo hom inum , sed
tantum a F ilio suo, edoceri debuit.
. . .
Q uod a nullo hom inum M aria fuerit edocta patet etiam ex hoc quod de Incar­
nationis m ysterio non fu it instructa m ediante viro suo sed m ediante angelo, ait
S . Thom as. P ropter quod etiam ipsa est prius instructa quam Ioseph, nam ipsa
instructa est ante conceptum , Ioseph autem post eius conceptum .
N e c obstat fugam in A egyp tu m D eiparae per sanctum Ioseph nuntiatam
fuisse: agebatur enim tunc non de instructione, sed de dispositione circa sacram
Fam iliam , cuius cura sancto Ioseph com m issa erat, ut, iuxta divinum benepla­
citum , Iesu et M ariae securitati provideret. O biicenti quoque Beatam V irginem
didicisse futuram C hristi passionem et suosm et dolores a sancto Sim eone pro­
pheta, dicente: « E cce positus est h ic » etc., respondetur, D eiparam iam per se
cognovisse, ex Scripturarum assidua lectione, substantiam passionis F ilii sui et
suae ipsius m aternae compassionis; unde hoc tantum Sim eon verbis suis obtinuit
relate ad M ariam , u t acerbi illius futuri eventus in eius m em oria profundius
figerentur.
Ceterum , quae de infantia V irgin is M ariae eiusque in scholis 1 praesentia,
e x evangeliis apocryphis deprom pta leguntur, eodem censu reiicienda sunt, ac
reiici debent sim ilia quae de C hristo ipso in iisdem libris reperiuntur, siquidem
haec omnia licet a pictoribus figurata et a poëtis ornata, Christi eiusque Beatis­
sim ae M atris dignitati haud parum detrahunt » (o. c., pp. 293-294).
M irabilis, ergo, fuit scientia in Deipara. C ontra vero hanc m irabilem D eip a­
rae scientiam quaedam obiciuntur.

O B I C I T U R textus S. L u cae (2, 49, 50): « E t ait (Iesus) ad illos: Q uid est
quod m e quaerebatis? N esciebatis quia in his quae Patris mei sunt, oportet me
esse? E t ipsi non intellexerunt verbu m quod locutus est ad eos ».
A t facile responderi potest hisce verbis certissim e non significari quod M aria
et Ioseph non cognoverint C hristum esse D eum ; (2) sed quod nondum perfecte

1 E o v e l m agis quod histo rice con stat N a za reth , tu n c tem p o ris, p u blicas scholas n on du m
e rectas esse. S ch olae en im p u b licae in Palaestina fun datae fu e ru n t ann o 64 p. C . a S um m o S a ­
cerd o te Iesu ben G am ala (cfr. V i g o u r o u x , D ict. de la Bible, in voce Ecole et Education).
2 H anc sen ten tiam n u p er d e fe n d it P . E . S u tc liffe , S. I. (in Irish eccl. Record, 68, 1946,
 ï 94 SCIENTIA ACQ UISITA IN MARIA

cognoscerent quonam ordine, quo m odo, Christus suam m issionem exsequi de­
beret. Sic enim D eus procedere solet, u t non sim ul omnia m ysteria, iis etiam qui
sibi carissimi sunt, revelet, sed tantum m odo cum tem pus ab eo sapienter prae­
finitum advenerit. Ceterum , in hoc adm iratione digni sunt M aria et Ioseph quod,
cum Christi agendi rationem non plene cognoscerent, a curiosa tam en inquisi­
tione se abstinuerunt, hum iliter expectantes donec huius m ysterii rationem C h ri­
stus ipse eos edoceret, quod m ox factum fuisse credendum est, cum , subditus
illis, fam iliariter cum eisdem conversabatur.
H isce cohaerenter deserendus est Salm eron, qui illa verba: Pater tuus et ego
dolentes quaerebamus te, com m entans, autum at D eiparae dolorem ortum fuisse
ex tim ore cuiusdam negligentiae in servando tanto deposito admissae. H oc q u i­
dem im prim is Beatam V irgin em latere non poterat, videlicet se Spiritu m San­
ctum , etiam levi m acula, haudquaquam contristasse. Ita C ard. L ép icier, o. c.,
p. 298.
E x hucusque dictis patet om nino B. V irgin em im m unem fuisse a qualibet
ignorantia privativa (i. e. a carentia cognitionis alicuius rei, quam quis, iuxta suum
statum , scire tenetur); non vero a qualibet ignorantia negativa (i. e. a sim plici
carentia cognitionis alicuius rei quam quis scire non tenetur). E t hoc adeo certum
est ut contrarium , iuxta Suarez (in disp. 19, sect. 6) pias aures offendere videatur.
Im m unis pariter fuit B. V irg o ab omni e r r o r e seu a falsa cognitione. Ratio
est quia error, in praesenti ordine, est effectus peccati. A tq u i B. V irg o im m unis
fuit ab omni peccato. E rgo im m unis fuit etiam ab omni errore. M aio r huius argu­
m enti ex hoc patet quod deceptio accidit in intellectu, non quantum ad se (quia
intellectus quando versatur circa proprium obiectum sem per verus est), sed
tantum m odo ex aliquo inferiori i. e. ex phantasia aut sensu ita praeoccupante
intellectum ut per rationem diiudicare non valeat. H oc autem hom ini in statu
innocentiae constituto accidere non poterat, eo quod in tali statu inferiora ita m enti
subdebantur (quem adm odum m ens subdebatur D eo), u t m entem a suo actu im ­
pedire non possent.
H in c iure dicebat S. A ugustinus: « adprobare falsa pro veris... non est natura
instituti hom inis, sed poena damnati» (lib. 3, de Lib. arb., c. 18, n. 52, P L 32,1296).
S i vero obiciatur B. V irgin em de quibusdam rebus ad se pertinentibus aut
ignorantiam aut falsam existim ationem habuisse, sicut e. g. cum puero Iesu in
tem plo amisso, existimabat illum esse in com itatu (L u c. 2, 44), dum tam en in
illo non erat, respondetur quod B. V irgo, ita existim ando, sim pliciter iudicavit
id accidere potuisse, et ex circum stantiis occurrentibus existim avit id esse ve ri­
similius: hoc autem erat iudicium probabile et fundatum proferre, ideoque de
se sufficiens ad B. V irginem a quolibet errore et a qualibet im prudentia
excusandam.

123-128). E i resp on d it P . F . P eter, O . F . M . C a p . (in Irish eccl. Record, 68, 1946, 14 5 -15 3 ;
69. 1947. 113 -12 4 ).
 SECTIO SECUNDA

DE HIS Q U A E PERTINENT A D C O R P U S
BEATAE MARIAE VIRGINIS
 CORPORALIS PER FEC TIO B. M . V. ! 97

R atio huius ssetionis. N u llu m com positum potest perfecte cognosci nisi de
partibus quibus constat accurata notitia habeatur. Expositis ergo iis quae ad
partem formalem , seu ad anim am B. M . V . pertinent, exponenda nunc veniunt
quae ad partem eius m aterialem , seu ad corpus pertinent. D eus enim nedum B.
Virginis animam sed etiam corpus ut dignum F ilii sui habitaculum effici m ere­
retur Spiritu Sancto cooperante praeparavit.

Divisio huius sectionis. Q uia corpus B. M . V . fuit, prout videbim us, p er­
fectissim um , passibilitati et mortalitati subiectum , ideo hanc secundam sectio­
nem in tria capita dividim us, videlicet:
I. D e perfectione corporali B. M . V .
II. D e passibilitate B. M . V .
III . D e m ortalitate B. M . V .

C ap. I - D E P E R F E C T I O N E C O R P O R A L I B. M . V I R G I N I S

R atio quaestionis. Perfectum — prout opportune adm onet Card. L ép icier 1

— quod secundum vim nom inis significat totaliter factum , secundum rem illud
est cui nihil deest secundum m odum suae naturae. Porro, corpus est propter
animam, sicut materia propter formam; ideoque de perfectione corporali D e i­
parae agendum est, non absolute et velut a priori, sed per respectum ad illius
animam, illo semper criterio prae oculis retento, quod tradit Angelicus: In Beata
V irgin e debuit apparere omne illud quod perfectionis fuit, scilicet habito respectu
ad finem divinae m aternitatis. E t haec quidem perfectio potissim e ostendenda
erit, tum in ortu D eiparae, tum in form atione corporis illius, praeterm issis aliis
quaestionibus, verbi gratia, de anno, loco, tem pore nativitatis illius, et caeteris
huiusm odi, quae quidem ad alteram disciplinam scilicet historico-criticam , p o ­
tius spectant, circa quas vix quidquam tuto decerni potest.

Divisio quaestionis. Igitu r corpus B. M . V irgin is considerari potest in sua

origine, et in semetipso; si consideretur in sua origine, corpus B. M . V . fuit nobi­
lissimum; si vero consideretur in seipso, fuit perfectissim ae com plexionis et mirae
pulchritudinis.
T re s ergo articuli poni possunt, videlicet:
1) D e nobilitate generis B. M . Virginis.
2) D e perfectissim a com plexione corporis B. M . Virginis.
3) D e singulari pulchritudine B. M . Virginis.

1 O . c ., p . 3 1 7 .
198 NOBILITAS GENERIS B. M . V.

A rt. 1 - D E N O B I L I T A T E G E N E R I S B . M . V.

Quid sit nobilitas originis. A Boetio ita describitur: « Q uaedam de m eritis

veniens laus parentum » (L ib . 3 de Consol. PhiL, Pros. 5).

Errores. Celsus, epicureus (cfr O rig. 1. 2, contra Celsum n. 32); Faustus M a-

nichaeus (cfr S. A u gu st., 1. 23 Contra Faustum , c. 9, P L 42, 427), nobilitatem B.
M . V . excludere nisi sunt. H os vero veteres haereticos postea secuti sunt L u -
therus (In Exposit. in Cant. Magnificat) et Calvinus (In Harmon. Evang.) qui
personam B. M . V irgin is ignobilem et despectam vocitare non sunt veriti. Contra
quos omnes sit:

Prop.: B . M aria Virgo fu it genere nobilissima, utpote orta I) de stirpe regia et

II) sacerdotali.

Prima pars: B . Virgo orta est de stirpe regia.

P rob.: A u c t o r i t a t e : S. S c r ip t u r a e in qua explicite asseritur Christi

origo e regia fam ilia D avidis. Etenim :
a) ipsi D avid prom ittitur: « D e fructu ventris tui ponam super sedem
tuam » (Ps. 131, 11);
b) A ngelu s annuntians B. V irgin i Incarnationem V erbi ait: « E cce conci­
pies in utero et paries Filium , et vocabis nom en eius Iesum . H ic erit m agnus
et F iliu s Altissim i vocabitur et dabit illi D om inus sedem D avid patris eius » (L u c.,
L 31-3 2 );
c) horum autem adim pletio pariter legitur: « L ib er generationis Iesu C h ri­
sti, filii David, filii Abraham » (M atth., 1, 1);
d) haec erat etiam com m unis pharisaeorum persuasio, prout apparet ex
S. M atth ., 23, 42: « Congregatis autem Pharisaeis interrogavit eos Iesus dicens:
Q uid vobis vid etur de Christo: cuius filius est? D icu n t ei: D avid »; imo et pueri
ipsi hoc ipsum bene sciebant eo quod in trium pho H ierosolym itano clam averunt:
« H osanna filio D a vid » (M atth., 21, 9).,
e) in A p o c. pariter de Christo dicitur: « E cce vicit leo de tribu Iu d a radix
D avid » (A poc., 5, 5); im o ipsem et Iesus de seipso dicit: « E go sum radix et genus
D a vid » (ib., 22, 16). Christus ergo est de stirpe D avid, quae fuit stirps regia.
A tq u i B . V irgo est illa « de qua natus est Iesus, qui vocatur C hristus » (M atth.,
1, 16). E rgo et ipsa de regia stirpe D avidica esse debuit.
E o vel m agis quod C hristus est de fam ilia D avidis secundum carnem, prout
docet Apostolus: « D e F ilio suo qui factus est ei secundum carnem ». A tq u i caro
C h risti (utpote virginaliter, absque virili semine, concepta) ex M aria V irgin e
desum pta est. E rgo B. V irgo debebat esse, secundum carnem, ex regia fam ilia
 NOBILITAS GENERIS B. M . V. 199

D avidis. U n d e concludit Augustinus: 1 « C u m evidenter dicat A postolus Paulus,

ex sem ine D a vid secundum carnem C hristum , ipsam quoque M ariam de stirpe
D avid aliqu am consanguineitatem duxisse dubitare utique non debem us ». Quare
cum Su arez dicendum est rem esse de fide certam , Beatam V irginem , esse de
genere d avidico , quod genus vere regale erat. U n d e E cclesia iure m eritoque canit:
Nativitas gloriosae Virginis M ariae, ortae de tribu Iuda, clara ex stirpe David. 2
Confirmatur. E x eo quod Ioseph qui erat de dom o et fam ilia D avid (L u c., 2,4),
uxorem d uxit B. V irgin em quae, utpote unica filia et paternorum bonorum heres,
iuxta N um erorum legem (36, 8) nubere debuit viro ex eadem fam ilia davidica
orto. 3

Pars secunda: B . Virgo orta est de stirpe sacerdotali.

P robatur a u c t o r it a t e S. S c r iptu r a e in qua B. V irgo ab A ngelo dicitur co­
gnata E lisabeth (L u c., 1, 36). A tq u i Elisabeth erat de genere sacerdotali, prout
patet ex illis verbis: « F u it in diebus H erodis regis Iudaeae, sacerdos quidam no­
m ine Zacharias de vice A bia, et uxor eius de filiabus A aron, et nom en eius E li­
sabeth » (L u c., i , 5). D escendebat igitur Elisabeth, fem inea progenie ab Aaron,
qui sub L e g e M oysi sum m us pontifex fuit. U n d e Beatissim a V irgo, quae E lisa­
b eth cognata, seu consanguinea erat, fuit et ipsa de genere sacerdotali. 4
Ita etiam tenent, inter alios, S. A ugustin us et S. Thom as. Ille quidem ait,
oportuisse, ut dominica caro non solum de regia, sed etiam de sacerdotali stirpe pro­
pagaretur, 1 Sanctus T h om as autem prim o refert verba S. G reg. N azianzeni, 5
dicentis quod nutu superno contigit, u t regium genus sacerdotali stirpi iunge-
retur, u t C hristus, qui rex est et sacerdos, ab utrisque nasceretur secundum car­
nem; postea autem subdit: Unde et Aaron, qui fu it primus sacerdos secundum legem,
duxit ex tribu Iuda coniugem Elisabeth filiam Aminadab: sic ergo potuit fieri ut pater
Elisabeth aliquam uxorem habuerit de stirpe David, ratione cuius Beata Virgo Maria,
quae fu it de stirpe David, esset Elisabeth cognata (3, q. 31, art. 2, ad 2).
A ttam en cognatio ista M ariae ad Elisabeth non fu it ex parte patris, sed ex
parte m atris, iuxta illud S. Thom ae: (Beata V irgo) erat de stirpe sacerdotali ex
parte matris', quod patet ex hoc quod Elisabeth, quae erat de filiabus Aaron, dicitur
eius cognata (ibid., 4, 14). E t reapse, ut habet S. Paulus (H ebr., 7, 14), manife­
stum est quod ex Iuda ortus sit Dominus Noster, in qua tribu nihil de sacerdotibus
Moyses locutus est; qui antea praemiserat (1. c., 11): Necessarium fu it secundum
ordinem Melchisedech alium surgere sacerdotem, et non secundum ordinem Aaron

1 Lib. 2 de consensu Evangel., c. 2, P L 34, 1072.

2 In o ffic. N a tiv . B . M . V .
3 L é p ic ie r , 1. c., p. 3 19 .
4 Q u aest. 47 in lib . lu d ., P L 34, 809.
5 C arm . d e Generat. C hristi, n n . 38, 39, P aris, 1842, t. 2, p. 269.
200 P E R FE C T ISSIM A COM PLEXIO CORPORIS B. M . V.

dici; unde concludit Angelicus: « Q uia igitur sacerdotium veteris L egis erat figura
sacerdotii C hristi, noluit C hristus nasci de stirpe figuralium sacerdotum , ut osten­
deretur non esse om nino idem sacerdotium , sed differre sicut verum a figurali »
^3; q. 22, art. 1, ad 2).
« Q uapropter, — concludit Card. L ép icier — si Beata V irgo secundum lineam
paternam orta fuisset de stirpe sacerdotali, absolute et sim pliciter Christus dici
deberet ortus de stirpe figuralium sacerdotum , quod inconveniebat; unde, ut
ipsi etiam non deesset nobilitas ex genere sacerdotali, secundum lineam m ater­
nam D eipara ex sacerdotibus ortum habuit. Q uae ita cum sint, concludendum est
cum B. A lberto M agno, D eiparam fuisse ratione originis nobilissim am ac dignis­
sim am in sum m o, cui convenit id quod habet S. H ildephonsus, cum ait: D e proge­
nie carnis nulla nobilior D ei M atre refulsit » 1 (1. c., p. 320).

A rt. 2 - D E P E R F E C T I S S I M A C O M P L E X IO N E C O R P O R IS
B E A T A E M A R IA E V IR G IN IS

Prop.: B . Virgo, I) perfectissimam corporis complexionem ita habuit II) ut aegri­

tudini et morbo nunquam subiacuerit.

Prim a pars: B . Virgo perfectissimam corporis complexionem habuit.

Prob.: pluribus m ediis, videlicet:

1) Ratione destinationis corporis B . M . V. Fini nobilissim o, corpus perfectis­

sim um respondere debuit. A tq u i in corpore B. M . V irgin is praeparando D eus
finem nobilissim um habuit (i. e. carnem V erbo D ei dignissim am praeparare).
E rgo huic fini respondere debuit corpus perfectissim um . E t revera, si D eus cor­
pus prim i hom inis conficiens, m agno illud affectu — prout ex ipsa Scriptura
apparet — efform avit, eo quod — prout anim advertit T ertullian us, 2 tun c C h ri­
stum , ex illo nasciturum , cogitabat, quanto maiori affectu efform are debuit cor­
pus B. M . V . ex qua non rem ote sed immediate V erb u m nasciturum erat?
2) Ratione proportionis cum anima. Perfectissim ae animae perfectissim um
corpus debetur. A tq u i anima B. M . Virginis, prout iam vidim us, perfectissim a
fuit. E rgo et corpus perfectissim um esse debuit.
A d M ai. C orpus enim est propter animam, sicut materia est propter form am ,
ideoque proportio inter utrum que requiritur. Anim a enim , prop ter suam su b­
stantialem unionem cum corpore, extrinsece ab ipso in sua operatione intellectiva

1 Serm. I I I in Assum pt., in ter O p . S. H ild ep h o n si, M a triti, 1782.

2 « R eco gita to tu m D e u m illi o ccu p atu m et ded icatu m m anu, sen su , opere, co n silio , sa­
p ien tia, p ro vid en tia, et ipsa in prim is ad fectio n e, quae lin eam en ta du ctab at, qu od cu m q u e lim u s
exp rim eb a tu r, C h ristu s co gitab atu r » (D e resurrect. carnis, c. 7).
 P E R FE C T ISSIM A COM PLEXIO CORPORIS B. M . V. 201

dependet, et ideo, quanto perfectior est anima, tanto perfectius requiritur corpus.
Q uapropter — prout anim advertit S. A ntoninus 1 — « M u ltu m iuvat ad bene
operandum bona com plexio corporis et debita organorum dispositio; et qui m e­
liora naturalia habet, quod est ex dispositione corporis, ille instinctu gratiae per­
fecta perfectius exequitur; et quia Beata V irgo optim a naturalia habuit et per­
fectissim am corporis com plexionem et dispositionem , repleta gratia in sancti­
ficatione perfecte operabatur ».
« N e c obstat — anim advertit Card. L ép icier 2 — fem ineum sexum virili sexu
im perfectiorem esse; licet enim ita com m uniter contingat, tam en quandoque,
divina favente Providentia, possunt m ulieres viros in perfectione superare, sicut
de pluribus m ulieribus in historia tum profana tum m axim e sacra legim us, quas
inter em inuisse D eiparam haudquaquam dubitandum est: unde eam S. G r e ­
gorius N azianzenus egregie compellat: O fem ineum sexum , qui propter com m une
salutis certam en, virilem sexum superasti ». 3 Insuper licet gratia (utpote supra
omne debitum naturae) secundum capacitatem naturae non detur, attamen, quia
naturalia non destruit sed perficit, quodam m odo in ipsis naturalibus fundatur.
Iam vero scientia et gratia B. V irgin i collata, excellentissim a, prout iam vidim us,
fuerunt. E rgo et corpus optim e dispositum habere debuit.
3) Ratione similitudinis cum Christo. F ilii enim referre solent, iuxta naturae
cursum , suorum parentum im aginem in corporis perfectione et conform atione.
A tq u i corpus Christi fu it perfectissim e com plexionatum . Ergo et corpus B. M .
V irgin is. Eo vel m agis quod sim ilitudo inter m atrem et filium m aior in C hristo
quam in aliis esse debuit, utpote qui ex sola m atre corpus suum traxit.

Secunda pars: B . Virgo aegritudini numquam subiacuit.

Prob.: Ratione originis morborum: M orbi enim oriuntur: a) vel ex vitio nativo
(i. e. ex defectu virtutis form ativae, i. e. lepra), vel 2) ex propria culpa (e. g. ex
inordinato victu vel ex abusu passionis, ut epilessia), vel 3) ex hereditate, vel
4) ex agentibus externis (aëris intem peries etc.). A tq u i nulla ex istis causa esse
potuit m orbi in B. V irgin e. Ergo.
A d M in. Causa m orbi in B. V irgin e, a) non potuit esse vitium nativum, quia
« corpus eius — prout anim advertit Contenson — non sine m iraculo productum
est ex parentibus sterilibus; dona autem m iraculose collata, exquisita sunt, quia
D ei perfecta sunt opera» (o. c., c. 1, spec. 1);

b) non potuit esse culpa personalis quae prorsus in B. V irgin e abfuit;

1 P . I V , tit. 15, c. 10.

2 1. c., p . 322.
3 O rat. 8 D e S . Gorgon., n. 14, t. 1, 227, P aris, 1778.
202 SIN GULARIS P U L C H R IT U D O B. M . V.

c) N o n potuit esse ex hereditate parentum , quia corpus B. V irgin is fuit

parentibus sanctissim is m iraculose form atum , iuxta antiquissim am et continuam
persuasionem fidelium;
d.) non potuit esse ex agentibus externis quia licet B. V irgo illis obnoxia
fuerit, ob illa tam en salus eius periclitari non poterat, sive ob virtutem resistendi
propriam corporis sui, perfectissim e dispositi, sive ob exim iam scientiam et pru­
dentiam quibus pericula illa cognoscere et praevidere poterat, sive tandem et
praesertim ob iugiter E i adsistentem divinam Providentiam quae noxia quaeque
ab ipsa repellebat. Q uapropter, cum Gersone, « debem us sacratissimae V irgin i
concedere om nem sanitatem » (Serm. de Concept. Virginis, app. ed. A utw erp.,
t. 3, pp. 1318 s.); et cum Caietano: «nec nervorum contractio, nec m orbus alius
in B. V irgin e fuit » (opusc. de Spasmo B . M . V ., tract. 13, t. 2).

A rt. 3 - D E S I N G U L A R I P U L C H R I T U D I N E B . M . V .1

Pulchritudinis notio. Pulchrum dupliciter spectari potest: subiective et obiec-

tive; subiective inspectum ,^pulchrum est id quod visum placet; obiective vero
inspectum , notas seu dotes quasdam im portat quae rem aliquam pulchram con­
stituunt.
N otae seu dotes pulchritudinis, iuxta S. T h o m am (in 1, q. 39, a. 8) tres sunt:
1) integritas, seu perfectio obiecti, sine qua res sunt deformes; 2) debita proportio,
seu consonantia partium , vel ordo, sine quo anim us non delectatur sed potius
offenditur; 3) splendor, seu claritas quaedam sine qua obiecti integritas et pro­
portio oculis m entis vel corporis affulgere nequit. H in c recte a S. T h o m a p u l­
chrum definitur: « Splendor formae super partes subiecti proportionatas aut
super diversas vires vel actiones », Brevius a S. A ugustino: « Splendor ordinis ».

Prop.: B . Virgo singulari corporis pulchritudine excelluit.

Prob.: I. A u c t o r i t a t e : 1) S. S c r ip t u r a e , a) M ulieres quae B. Virginis

figurae fuerunt, passim ob eorum form osam corporis speciem celebrantur. Ita,
e. g. Sara dicitur « pulchra nim is » (G en . 12, 14), Rebecca « pulcherrim a » (ibid.,
24, 16), Rachel « virgo decora facie et venusto aspectu» (ibid., 29, 17), Iudith,
de quo A ssyrii dicebant: « N o n est talis m ulier super terram in aspectu, in pu l­
chritudine et in sensu verborum » (11, 19), cui D eus, ratione suae m issionis « pul­
chritudinem am pliavit, ut incom parabili decore om nium oculis appareret »; Esther,
de qua dicitur: « Erat enim form osa valde et incredibili pulchritudine, om nium
oculis gratiosa et amabilis videbatur » (2, 19). Iam vero si tali pulchritudine dona­

1 C o n su li possun t: B o s s u e t , I. Serm. sur la N a tiv. de la S . V.; G erson , Serm. de Concept.

B . V ., a p p ., ed. A n tw e rp ., t. 3, p p. 1318 ss.; J a n s s e n s , D e D eo-H om ine, p. I I , S ect. 1, M em b r.
1, p p . 192-200; S u a r e z , D e myster. vitae C h r., D . 2, s. 2; V e g a , o . c ., Pai. 6, cert. 6.
 SIN GULARIS PU L C H R IT U D O B. M . V.

tae fuerunt figurae, quali pulchritudine donata non est illa quae ab ipsis fuit figu ­
rata? Figuratum enim longe figuram excedit.
b) In Cantico Canticorum diserte pulchritudo V irgin is celebratur: dicitur
enim « pulcherrim a m ulierum »; « Q uam pulchra es, amica mea, quam pulchra
es » (4, 1); « T o ta pulchra es, amica mea, et m acula non est in te » (4, 7). Quae
om nia quam vis primo de spirituali pulchritudine dicantur, de corporali etiam
pulchritudine haud inepte intelliguntur.

2) L it u r g ia e , quae B. V irgin is pulchritudinem non semel ostendit. « Q uo

abiit dilectus tuus, o pulcherrim a m ulierum ? » (In festo V I I dolorum); « N igra
sum sed formosa, filiae Ierusalem , ideo dilexit m e R ex et introduxit me in cu b i­
culum suum » (Ant. 3, in Vesp. B . M . V.)] « Q uae est ista quae ascendit sicut
aurora consurgens; pulchra ut luna, electa ut sol? » (ant. ad Benedictus in festo
Assum pt.); « G aude V irgo gloriosa — super omnes speciosa, — vale o valde de­
cora, — et pro nobis Christum exora! » (ant. A ve, Regina Coelorum).

3) P a t r u m et S c r ip t o r u m qui variis et aptis formulis pulchritudinem B.

Virginis celebrant: 1 a) P seu d o - G regorius N a z ia n z en u s exclamat: « O Virgo,
quae formae nitore caeteris praeis! » (carmen de Christo patiente, inter op. S.
G reg. N az., P G 38, 147); b) G eorgius N ic o m e d ie n sis exclamat: « O pulcherrima
pulchritudo om nium pulchritudinum ! » (Orat. I, in praesent. Deip., P G 100,
1416); c) S. A ndreas H ie r o s o l y m it a n u s , B. Virginem appellat viventem sta­
tuam ab ipso D eo exculptam , imaginem vivam pulchritudinis supremae (serm.
1 D e dormit. S S . Deip., P G 97, 68, 1092); d) S. A n selm u s illam invocat: « O pul­
chra ad intuendum, amabilis ad contemplandum , delectabilis ad amandum, quo
evadis capacitatem cordis m ei» (Or. 51, [52] P L 158, 55); e) pro S. B e r n a r d o ,
B. V irgo est « corporis decore perfulgida, specie sua et pulchritudine in caelesti­
bus cognita» (H om il., 2 super Missus est, P L 183, 62).

II. R a t i o n e : 1) Ratione trium notarum pro pulchritudine requisitarum. Ad

pulchritudinem enim tria, prout praenotavim us, requiruntur, videlicet: corporis
integritas, proportio m em brorum et claritas venustasque coloris. A tq u i haec
tria excellentissim e in B. V irgin e fuerunt. E rgo...
A d M in. Q uod in B. V irgin e fuerint corporis integritas et proportio m em ­
brorum ex hoc praesertim patet quod corpus eius fuit m iraculose, ob parentum
sterilitatem , form atum , et opera m iraculosa — prout docet S. T h om as — per­
fectiora sunt operibus non miraculosis. Q uoad claritatem et venustatem coloris,
anim advertendum est quod eiusm odi fulgor fu it quibusdam Sanctis concessus,
et ideo non est M ariae negandus. S i facies M oysis, e. g., resplenduit ex colloquio

1 A p o cry p h a su n t verba illa quae in ve n iu n tu r in E pisto la qu ad am ad S . P au lu m , Dionysio

Areopagitae trib u ta: « T e s to r... si d ivin a d o ctrin a n o n m e d ocu isset, h an c v eru m D e u m esse
cre d id isse m » (A p . C a r t a g e n . , 1. 2, n om . 5, v o l. 1, N e a p o li, 1857, p. 110).
204 SIN GULARIS PU L C H R IT U D O B. M . V.

cum divinitate (Exod. 48, 32, 33) ita u t filii Israel non possent intendere in faciem
eius, quanto m aiore splendore fulgere non debuit facies M ariae quae erat veluti
im m ersa in splendidissim ae D eitatis abysso?... A nim ae claritas certissim e redun­
davit in corpus. Im o, ex hac m ira claritate, quae B. V irgin is vu ltum decorabat,
quidam explicant m odum quo Sim eon inter omnes m ulieres B. V irgin em agno­
scere potuerit.
2) Ratione animae. Q uo nobilior est anima eo nobilius et pulchrius est cor­
pus cui unitur. A tq u i anima B. V irgin is nobilissim a fuit, post animam F ilii. E rgo...
A d M in. « C orpus hum anum — - prout arguit S. A lbertu s M . — est nobilius
om nibus brutorum propter unionem ad animam rationalem; ergo nobilitas in
corporibus intenditur ad nobilitatem animae ad quam ordinatur; form a enim et
materia debent esse proportionata; sed anima beatissim ae V irgin is fu it nobilis­
sima post anim am F ilii D ei: ergo et corpus eius erit nobilissim um et pulcherri­
m um post corpus F ilii D ei » (M ariale, q. 15).
3) Ratione propinquitatis ad divinitatem « C orp us unitum divinitati — arguit
S. A lbertu s M . — perfectissim um est in pulchritudine, ita etiam quod A ngeli
desiderant in ipsam prospicere; ergo corpus im m ediate ordinatum ad ipsum ,
erit secundo loco pulcherrim um : hoc autem est corpus M atris unde form abatur
illud quod D ivin itati uniebatur: ergo erit illud secundo loco pulcherrim um »
(Mariale, q. 15).

4) Ratione pulchritudinis F ilii. Q uo pulchrior est filius, eo pulchrior v i ordi­

nariae legis naturae, est mater. A tq u i F iliu s B. V irgin is pulcherrim us fuit. E rgo
et m ater pulcherrim a fuit.
A d M ai. F ilii enim parentum et praesertim m atris im aginem referunt, iuxta
illu d:( F ilii m atrizant. « Secundum philosophum — anim advertit S. A ntoninus
— naturae est vis insita rebus, ex sim ili similem procreans. N isi ergo natura im ­
pediatur vel erret, filius erit sim ilis patri vel m atri. U nd e sequitur quod Filius,
qui nascitur de M atre, et non de patre, tali operante quod im pediri non potest
nec errare, scilicet D eo, ibi necesse F ilium fieri sim ilem M atri et e converso:
sed ipse est pulcherrim us, iuxta illud: “ speciosus form a prae filiis hom inum ”
et “ in ipsum desiderant A n geli prospicere ” — E rgo V irgo D eipara est pulcher­
rim a» (p. IV , t. 15). 1
A d iu n gi potest quod haec m irabilis pulchritudo, castas cogitationes in intuen-
tibus fovebat, quia ex animae pulchritudine procedebat.

1 Si quis cogn oscere v e lit varias opin iones circa v u ltu m B . V irg in is, adeat B o u r a s s é , Sum ­
ma Aurea, v o l. 7, c o ll. 860-67.
 P A SSIB IL IT A S B. M . V. 205

C ap. II - DE PASSIBILITATE B. M. V.

Ratio quaestionis. Q uaestione de perfectione corporis B. M . V irginis abso­

luta, pronum est u t de eiusdem defectibus, cuius radix corpus existit, sermo
instituatur, et prim o quidem de passibilitate.

Quid et quotuplex sit passibilitas. Passibilitas est subiectio passioni. Passio

autem, dupliciter sumitur: sensu lato et sensu stricto.
a) Passio sensu lato seu im proprio est illa quae secundum quam cum que m u ­
tationem contingit, etiam secundum m utationem quae ad naturae perfectionem
pertineat, qualis est, e. g., in parte rationali, intelligere, in parte sensitiva, sentire,
in parte vegetativa, dorm ire.
b) Passio sensu stricto et proprio est illa quae contingit secundum m utatio­
nem qua rem ovetur patiens a naturali sua dispositione et transm utatur in de­
terius.
Passio stricte seu proprie dicta subdividitur in corporalem et anitnaletn:
a) Passio corporalis est illa quae provenit ex corporis laesione vel organorum
irritatione, e. g. digiti adustio, fames, sitis, defatigatio etc. C u m enim anima sit
form a substantialis corporis, et ideo cum unum sit esse animae et corporis, con­
sequenter, corpore per aliquam laesionem perturbato, anima etiam per accidens,
ad corporis perturbationem , perturbatur, scilicet quantum ad esse quod habet
in corpore. V ocatu r corporalis quia incipit a corpore et term inatur in anima.
b) Passio animalis est illa quam anima experitur secundum m otus seu affectio­
nes appetitus sensitivi, quae affectiones non fiunt sine transm utatione corporea
seu sine organica com motione; e. g. amor, tim or, dolor etc. V ocatu r animalis
quia incipit in anima et term inatur in corpore. Passiones istae undecim num e­
rantur, ex quibus sex pertinent ad appetitum concupiscibilem , videlicet, amor
et odium quibus sim pliciter inclinam ur in bonum vel avertim ur a m alo, prae­
scindendo ab eius praesentia vel absentia; desiderium et fu ga, quibus ferim ur in
bonum absens et avertim ur a m alo futuro; gaudium et tristitia quae sunt de bono
vel de m alo praesenti. A liae quinque ad appetitum irascibilem pertinent, vid e­
licet: spes et desperatio quibus m ovem ur in bonum arduum sed adeptu possibile,
vel recedim us a bono arduo, sed adeptu im possibili; audacia et timor, quae ver­
santur circa m alum im m inens evitabile, licet cum difficultate, vel inevitabile,
seu cui de facili resisti non potest; et tandem ira quae versatur circa m alum prae­
sens arduum , non ad hoc ut penitus vitetur, cum iam adsit, sed ad hoc ut ultione
et vindicta dam num resarciatur.

Divisio quaestionis. Q uae cum ita sint, si agatur de passione late seu impro­
prie dicta, patet omnino B. V irginem passibilem fuisse; ordo enim naturalis postu­
20 6 PA SSIB IL IT A S B. M . V.

labat ut intellectus et voluntas, vires quoque vegetative et sensitivae perficiantur,

et harum virium perfectio in operatione consistit.
Quaestio itaque fit de passione vere et proprie dicta seu de passione sive cor­
porali sive animali et praesertim de dolore. H in c duo articuli:
1) D e subiectione B. M . V irgin is passionibus et praesertim dolori.
2) D e m odo quo B. V irgo anim i dolorem sustinuit.

Art. 1 - D E S U B I E C T I O N E B . M . V. P A S S I O N I B U S
E T P R A E S E R T IM D O L O R I

Passibilitas corporalis, u t iam dixim us, est illa quae provenit ex corporis lae­
sione vel organorum irritatione.

Errores. Erraverunt circa hoc Valentiniani et Collyridiani qui putaverunt B.

V irgin em habuisse corpus non terrenum sed coeleste, quod proinde pati non
poterat.
M ariam vere doluisse, inanibus coniecturis negarunt quidam N ovatores,
inter quos B ullingerus qui, ut refert F r. Carthagenas (1, 12, H om il., 1), acriter
M onachos 1 arguit, quod D eiparae M ariae acerbissim os dolores populo ad com ­
patiendum proponerent.

Prop.: B . Virgo passioni proprie dictae vere subiecta fu it, praesertim dolori,
I) sive corporis, II) sive animi.

Prima pars: B . Virgo passioni proprie dictae vere subiecta fu it, praesertim dolori.

Prob.: I. A u c t o r i t a t e T h eologorum : B. V irgo, iuxta omnes, sicut C h ri­

stus, habuit defectus qui com m uniter in hom inibus inveniuntur, ut sunt fam es,
sitis, frigus, lassitudo etc. E rgo, passioni corporali subiacuit. Im possibile enim
est corpus talibus defectibus prem i, quin anima, quae est ei substantialiter unita,
per accidens patiatur.

II. R a t i o n e : Subiectio passioni corporali m axim e conveniens erat: 1) R a ­

tione ordinariae conditionis hum anae naturae quae est ut sit passioni corporali
subiecta, sine qua tam B. V irgo quam F iliu s eius, corpus potius phantasticum
quam reale habuisse viderentur.
2) Ratione similitudinis cum Filio, qui illas corporales passiones pro humani
generis redem ptione assumere non recusavit; iam vero, parum congruum esset
si tales passiones corporales in M atre defuissent quae « consors cum E o extitit

1 H a b e t u r h ic e v id e n s a llu s io a d F r a tr e s O r d in is S e r v o r u m B . M . V ., c u iu s s c o p u s p r a e c i-
p u n s e st d e v o t io n e m e rg a d o lo r e s V ir g in is fo v e r e .
 P A SSIB IL IT A S B. M . V. 207

laboriosae pro hum ano genere expiationis » (L eo X I I I , enc. Iucunda semper,

8 sept. 1894).

3) Ratione exempli et meriti : exem plum enim nobis non dedisset et thesau­
rum meritorum non habuisset, si harum passionum corporalium patienter supe­
randi occasionem non habuisset.
w

Secunda pars: Prob.: I. A u c t o r i t a t e : 1) S . S c r i p t u r a e : a) Sim eon, S p i­

ritu divino actus, cum puerum Iesum in ulnis susciperet, prophetavit, V irgin i
dicens: « E cce positus est hic in ruinam et in resurrectionem m ultorum in Israël
et in signum cui contradicetur; et tuam ipsius anim am pertransibit gladius »
(L u c., 2, 30-35).
G ladius a S. Sim eone praedictus a) non est gladius m aterialis, eo quod B.
V irgo non ferro aut m orte violenta ex hac vita m igravit; nec est b) gladius d ubi­
tationis in fide durante Christi passione, prout alibi iam ostendim us; sed est sum ­
mus animi dolor et sum m a tristitia quam B. V irgo passa est praesertim in Filii
passione cum « stabat iuxta crucem ».
E t iure quidem . L icet enim passio et m ors Christi F ilii sui, ratione finis ad
quem ordinabantur, i. e. salus hom inis et gloria D ei, ultro a B. V irgin e am plecte­
rentur, tam en, in seipsis consideratae, eius voluntati naturali adversabantur, et
ideo sum m am tristitiam in ipsa causabant. 1
2) S S . P a tru m et S c rip to ru m qui praefata verba Sim eonis interpretati sunt
de sum mo dolore qui tamquam gladius animam B. Virginis in Passione et morte
Filii sui pertransivit. Ita S. E ph raem : « O Sim eon admirande, ecce gladius, quo
cor m eum trajiciendum praedixisti: ecce gladius, ecce vulnus, mi Filii et D eus
meus. M ors tua cor m eum subiit, disrupta sunt mea viscera, lumen m eum obscu­
ratum est, pectusque m eum dirus gladius pertransit » (Threni gloriosissimae Vir­
ginis M atris M ariae, Romae, 1598, t. 3, p. 199).
S. B eda V en .: « T u a m ipsius animam pertransibit gladius, id est, dolor pas­
sionis Dom inicae; quia non potuit videre eum crucifigi sine affectu materni do­
loris, etsi speraret eum dem resurrecturum et mortem devicturum » ( Exposit.
in Lucam, 1. 1, P L 92, 346).
E a d m e r u s : « Vere pertransivit animam tuam gladius doloris qui tibi amarior
fuit om nibus doloribus cuiusvis passionis corporeae; quidquid enim crudelitatis
inflictum est corporibus martyrum, leve fuit aut potius nihil, comparatione tuae
passionis, quae nimirum sua immensitate transfixit cuncta penetralia tua tuique
benignissimi cordis intima » (L . D e Excellentia B . V. M ., c. 5 inter O p. S. A n -
selmi, P L 159, 507).

1 R e c o la t u r h ic d is t in c t io in t e r v o lu n ta te m ut natura e t v o lu n ta te m ut ratio : p r im a c o n s i­
d e r a t b o n u m a b s o lu te e t s in e r e s p e c tu a d fin e m ; s e c u n d a v e r o c o n s id e r a t b o n u m p e r re s p e c tu m
ad fin e m .
2 o8 M ODUS QUO B. V. DOLOREM S U S T IN U IT

II. R a t i o n e : « O biectu m et m otivum tristitiae — ait S. T h om as — est

nocivum , seu m alum interius apprehensum sive per rationem sive per im agina­
tionem » (3, q. 15, a. 6). A tq u i B. V irgo plura mala interius apprehendit sive per
rationem sive per im aginationem . Ergo...
A d M in . Etenim B. V irgo plura mala interius apprehendebat a) sive relate
ad semetipsam in variis dolorosis circum stantiis in quibus, toto vitae tem pore,
fuit: b) sive relate ad alios, ut proditio Iudae, peccatum Petri, et Iudaeorum C h ri­
stum persequentium et occidentium , plurium aeterna perditio, non obstantibus
Christi et sui cordis doloribus; sive praesertim c) relate ad Christum F iliu m suum
quem supra seipsam ardentissim e diligebat, quem que passioni atrocissimae et
m orti crudelissim ae subiectum , suis m aternis oculis aspiciebat. H aec autem
C hristi passio et mors, quae eius tristitiae potissim a causa fuit (unde eius dolor
Compassio iure dictus est) toto vitae suae tem pore cor eius oppressit. N overat
enim C h risti Passionem et circum stantias m ulto exploratius quam Isaias, D a ­
vid etc.

S t o i c o r u m o b i e c t i o . Stoici tenebant tristitiam nullatenus in animum viri perfecte

sapientis cadere posse, hac ratione ducti, quod cum reputarent non esse aliquod bonum
nisi honestum, et malum nisi inhonestum, ideo tristitiam dicebant esse solummodo de
malo morali, scilicet de amissione iustitiae et virtutis, quam amissionem vir sapiens
minime patitur. At in hoc graviter errabant. Quamvis enim honestum sit principale
hominis bonum, quia hoc pertinet ad ipsam rationem quae est principalis in homine,
sunt tamen quaedam secundaria hominis bona quae pertinent ad ipsum corpus, vel ad
exteriores res corpori deservientes, et secundum hoc potest in animo sapientis esse tri­
stitia quantum ad appetitum sensitivum, secundum apprehensionem huiusmodi ma­
lorum. Quocirca, non repugnat plenitudini sanctitatis et gratiae Virginis Beatae, ponere
in ipsa passionem profundae tristitiae.
Iure ergo, S t o i c o r u m opinio t a m q u a m stolida h a b e t u r , et i u r e q u i d a m i t a i l l a m allo­
quebatur: « philosophia! tyrannica sunt praecepta tua: a m a r e iubes, et si q u i s ami­
serit q u o d amabat, dolere prohibes!... ».

A rt. 2 - D E M O D O Q U O B . V I R G O A N I M I D O L O R E M
S U S T IN U IT

Sententiae reprobandae. « M ulta sunt — iure anim advertit C ard. L é p ic ie r 1

— quae in liberculis sic dictis devotionis, continentur, a tantae D om inae excel­
lentia prorsus aliena, quibus non vera quidem , sed ficta, pietati minus proficua,
qualiscum que devotio, fovetur.
« S ic quippe passim legitur M ariam , sub C ru ce F ilii, absque m iraculo diutius
vivere non potuisse, quasi fortitudinis virtus, quae ex im mensa gratia qua erat

1 O. c., p. 350.
 M ODUS QUO B. V. DOLOREM S U S T IN U IT 209

ornata, insignis in ipsa prodibat, sufficiens non fuerit, iuxta dulcem D e i provi­
dentiam , opportuna necessitatibus auxilia disponentis, illi congrue sustentandae.
S ic pariter M aria interdum misera M ater appellatur, quasi misera esse potuerit,
qu ae tot gratiae cum ulis tun c afficiebatur, et sua cooperatione m undum salvari
vid ebat. H aud raro etiam a scriptoribus aut a praedicatoribus, ita, ad auditores
v e l lectores com m ovendos, describitur M ariae dolor, u t om ni prorsus consola­
tion e illa tunc caruisse dicatur, quasi superior illius animae pars ab inferiore, ut
in nobis saepe accidit, opprim eretur. D em u m a quibusdam edicitur, in eo quod
nos M ariae C hristus filios dederit, filiorum com m utationem locum habuisse,
hom in ib us scilicet C hristo succedentibus, quasi C hristus desierit aut unquam
desinere possit esse F iliu s M ariae ».
In su p er non pauci, B. V irgin i spasm um vel m entis deliquium in Passione
C h risti attribuerunt. 1 Sententia haec hausta videtur ex libro D e Lamentatione
Virginis, qui S. Bernardo falso tributus est, in quo legitur: « Iuxta crucem stabat
C h risti em ortua M ater, vo x illi non erat, quia dolore attrita pallens iacebat, quasi
m ortua vivens, vivebat moriens; prae doloris vehem entia et amoris im mensitate
quasi exam inis facta fu it ». H anc vero sententiam am plexus est pius auctor operis
M edit. vitae Chr. (c. 77), asserens B. V irginem , prae nim io dolore et angustia
sem im ortuam fuisse, et sem im ortuam inter brachia M ariae M agdalenae corruisse.
H oc etiam tenuerunt S. Laurentius Iustiniani (De triumphali agone Christi, c. 21),
Dionysius Carthusianus (in cap. 19, Ioannis) et S. Birgitta in suis revelationibus
(1. 1, c. 10, et 1. 4, c. 70).
Im o, in T erra sancta, in loco ubi B. V irgo, Christo obviam facta, spasmum
passa est, S. H elena — teste Quaresm o, Com m issario A postolico — aediculam
extruxit, et petram illam , supra quam B. V irgo cecidit, supra aram m axim am
collocavit (cfr B e n e d i c t u s X I V , D e festis B . M . V ., 1. 2, c. 4). E t card. Caietanus
refert suo tem pore celebratam fuisse festivitatem Spasm i B . M . V . cum O ctava.
C u m vero pii quidam hom ines postulassent a Pontifice indulgentiam pro illa
festivitate, card. Caietanus rogatus fu it ut suam, ea de re, sententiam aperiret.
C aietan us opusculum conscripsit in quo dem onstravit falso affirmari B. V irg i­
nem ullo spasmi genere fuisse correptam . Sententia haec de Spasm o B. M . V.
a M aldonato errori affinis (in Ioan., c. 19), et a M edina temeraria, scandalosa et
pericidosa q u a lific a te (in 3, q. 27, a. 4). E t iure m eritoque, ut statim videbim us.

1 Spamus, iu x t a C a r d . C a ie ta n u m ( q u i s c r ip s it o p u s c u lu m de Spasmo B . M . V ., R o m a e ,
I 5°3)> e st q u id , e x v e h e m e n ti d o lo r e o r tu m , q u o , in t e r io r ib u s c o n tr a c tis c o r p o r is p a r tib u s , p e r-
t u r b a t is q u e s e n s u u m s e d ib u s , h o m o fit r a tio n is u s u s q u e s e n s u u m o m n in o im p o s ; ru rs u s a liu d
e s t s p a s m i g e n u s , q u o , m e m b r is fr ig e s c e n tib u s , ita d e fic iu n t v ir e s , u t , q u a m q u a m ra tio n is u su s
e t s e n s u m h o m o r e tin e a t, p e d ib u s ta m e n sta re n o n p o s sit.

14
210 M ODUS QUO B. V. DOLOREM S U S T IN U IT

Prob.: B . Virgo I) quamvis maximos et ineffabiles animi dolores passa sit, tamen
II) neque spasmum passa est, neque a dolore oppressa remansit.

Prima pars: B . Virgo maximos et ineffabiles dolores passa est.

Prob.: I. A u c t o r i t a t e : i) qui m agnitudinem do­
S c r ip t o r u m E c c l e s ia e ,

loris B . M . V . m ultiplicibus m odis extollunt (cfr L é p i c i e r , o . c ., pp. 3 4 2 - 3 4 6 ) .

Ita S . B e r n a r d i n u s S e n e n s i s causas dolorum V irgin is exponit: « Q uatuor fu e ­
runt, ex quibus quasi quadam com m ixtione, causabatur in Beata V irg in e m axim a
amaritudo vel immensa; prim o, ea quae vidit in Filio: secundo, ea quae vidit circa
F iliu m in am icis fugientibus; tertio, ea quae vidit circa F iliu m in inim icis per­
sequentibus; quarto, ea quae considerabat in occurrentibus: quasi fuerunt in
ea aspectus com m ixti: prim us, respectu Filii; secundus, respectu am ici; tertius,
respectu inim ici; quartus, respectu sui » (Serm. I I, de B . M . V ., art. 3 , t. 4 , p. 80).
Et S . F r a n c i s c u s S a l e s i u s : « Plusieurs amans sacrés furent présents à la mort du
Sauveur; entre lesquels, ceux qui eurent le plus d’amour eurent le plus de deuleur, car
l’amour alhors estait tout détrempé en la douleur, et la douleur en l’amour, et tous ceux
qui pour leu Sauveur estoyent passionés d’amour furent amoureux de sa Passion et
douleur. Mays la doulce Mère, qui aymoit plus que tous, fut plus que tous outrepercée
du glaive de douleur: la douleur du Filz fut alhors une épée tranchante qui passa au
travers du cœur de la Mère, d’autant que ce cœur de mère estait collé, joint et uni à son
Filz d’une union si parfaite, que rien ne pouvait blesser l’un qu’il ne navrait aussi vive­
ment l’autre. Or cette poitrine maternelle estant ainsy blessée d’amour, non seulement
ne chercha pas la guérion de sa blesseure, mais ayma sa blesseure plus que toute gué­
rison, gardant chèrement les traits de douleur qu’elle avait reçus, à cause de l’amour
qui les avait déschochés dans son cœur, et désirant continuellement d’en mourir, puis­
que son Fils en estait mort, qui comme dit toute l’Escriture Sainte, et tous les docteurs,
mourut entre les flammes de la charité, holocauste parfait pour les péchés du monde »
( Traité de l ’amour de Dieu, 1. 7, c. 13).
2) L it u r g ia e , in qua in h o n o rem h u iu s in e f f a b i l i s d o lo r is s p e c i a l e f e s t u m
h a b e tu r.

Iuvat hic pulcherrima verba referre quae in Missali Ambrosiano inveniuntur in

praefatione festi Septem Dolorum Beatae Mariae Virginis: « ... Per Christum Dominum
nostrum. Cuius sacratissima Humanitas ligno crucis suspensa, astante Virgine Matre,
Adae posteros, vetitae arboris attactu iustae morti addictos, ad aeternam vitam miseri­
corditer revocavit. Vulnera, quae Iudaeorum perfidia castissimis Iesu Christi membris
infligebat, fortis dilectio in dulcissimae Matris corde renovabat. Christus ad delenda
hominum peccata mortem subire non timuit: Maria proprium pectum, morientis Filii
doloris aemulum, immolavit. In corpore Christus, in mente crucifixa erat Maria: et
crudelis lancea, quae Filio iam mortuo dolorem afferre non potuit, Matris animam sae­
vissimo vulnere pertransivit. Quapropter mutuae huius passionis memoriam hodierna
celebritate recolentes, tibi, Pater omnipotens, qui ad salvandos nos homines unigenito
Filio tuo parcere noluisti, debitas laudes referimus, supplici confessione dicentes:
Sanctus ».
 M ODUS QUO B. V. DOLOREM S U S T IN U IT 211

II. R a t i o n e : M agnitudo doloris B. M . V . ex consideratione quatuor cau­

sarum eiusdem quam m axim e elucet, id est, ex consideratione causae materialis,
formalis, efficientis et finalis.

1) C a u s a m a t e r i a l i s doloris B. M . V irgin is fuit m axim a eius sive secundum

corpus sive praesertim secundum anim am perceptio, cum eius inferiores vires
clarissim e apprehendebant omnia et singula mala quae fuerunt tristitiae causa.
2) C a u s a f o r m a l is doloris fu it ardentissim us B. V irgin is amor erga F ilium
suum , quem suis oculis videbat tot tantisque doloribus et ignom iniis subiectum .
M ensura enim doloris est amor; et ideo, quo magis aliquem diligim us, eo m agis
de illius doloribus affligim ur. 1

3) C a u s a e f f i c i e n s doloris B. M . V . fuit atrocissim a Passio F ilii, quam suis

oculis conspexit, nec non causa eiusdem passionis, videlicet peccatum, cuius infi­
nitatem in m alitia vivid e percipiebat; quod est enim causa causae, est etiam causa
causati. N e c om itti debet consideratio inutilitatis, pro m ultis, sive Passionis F ilii
sui, sive propriae compassionis: etenim , privatio finis gravior est quam omnia
quae sunt ad finem.

4) C a u s a f i n a l i s dolorum B. V irgin is eadem fuit ac causa finalis dolorum

C hristi, videlicet, redem ptio generis hum ani, satisfaciendo pro culpis om nium .
Iam vero, sicut dolores Christi superiores fuerunt doloribus om nium hom inum
sim ul sum ptorum , quia ad om nium redem ptionem ordinabantur, ita et dolores
B. Virginis. E x m agnitudine ergo finis deduci potest etiam m agnitudo m ediorum
ad finem, id est, m agnitudo dolorum.
C eterum aequum est ut ille magis patiatur pro quo C hristus m agis passus est.
A tq u i C hristus m agis passus est pro matre sua redim enda (qui redem pta fuit
redem ptione praeservativa) quam pro om nibus aliis redim endis (quia redem pti
fuerunt redem ptione liberativa). E rgo...
A nim advertendum etiam est dolorem V irgin is fuisse dolorem maternum.
Iam vero, parentes non miserentur de doloribus filiorum sed dolent tam quam de
propriis doloribus, prout docet Angelicus: « Sicu t m isericordia non est proprie
ad seipsum , sed dolor, puta cum patim ur aliquid crudele in nobis, ita etiam, si
sint aliquae personae ita nobis coniunctae, ut sint aliquid nostri, puta filii aut
parentes, in eorum m alis non m iserem ur sed dolem us sicut de vulneribus propriis »
(2. 2.ae, q. 30, a. 1, ad 2).
Iure ergo B. V irgo M artyr, im o Regina Martyrum (non proprie sed secun­
dum sim ilitudinem ) ab Ecclesia appellatur (cfr L é p i c i e r o . c ., pp. 338-341). H aec
omnia bene m editentur fideles qui — prout pulchre anim advertit P. D ourche —

1 P u lc h r e c e c in it A r ic i: « C o m e l ’e c o s o lita ria - r e n d e in t e r a a lt r u i la v o c e - r ip e r c u o te
n e lla m ise ra - il d o lo r d i q u e lla c r o c e . - C o l F ig lio l tra fitta a n c h ’ E lla - d e lla c r o c e si s u g g e lla »
(Maria Addolorata).
212 M ODUS QUO B. V. DOLOREM S U S T IN U IT

« pare che non veggano di M aria se non la lum inosa aureola di cui i pittori si
com piacciono di circondare la fronte, e i privilegi che su di L e i discendono com e
rugiada dal C ielo » (La Tutta Santa, p. 188).

Secunda pars: B . Virgo neque spasmum passa est, neque a dolore oppressa re­
mansit.

Prob.: I. A u c t o r i t a t e : Patrum et S c r ip t o r u m :

S. A m b r o s i u s : « Stabat ante crucem M ater, et fugientibus viris stabat intre­

pida... Stabat non degeneri M ater spectaculo, quae non m etuebat perem ptorem .
Pendebat in cruce F ilius, M ater se persecutoribus offerebat » (P L 16, 1270). Q u i­
nim m o B. V irginem , iuxta crucem , nec flevisse affirmare non renuit: « Stantem
lego, flentem non lego » (ibid.); « quam quam hoc verius — anim advertit L é p i­
cier — affirmari potest, cum lacrym ae naturaliter prorum pant non solum ex
tristitia sed etiam ex quadam affectus teneritudine (2.a 2.ae, q. 82, a. 4, ad 3m),
et ipsem et C hristus pluries in sua vita m ortali illacrym atus esse narretur ». 1
R ic h a r d u s a S. V ic t o r e : « A b s it u t d ic a m u s v e l c r e d a m u s B e a ta m V ir g in e m
M a r i a m , p r o p t e r m e t u m p a t i e n d i v e l t i m o r e m c a d e n d i , m o r t is d e s i d e r i o u r g e r i .
D e n u l l o e n i m s a n c t o r u m r e c t i u s c r e d i t u r q u a m d e ip s a , q u o d p a r a t a f u e r i t s e m ­
p e r q u a n tu m in i p s a f u i t , a d o m n ia t o r m e n t o r u m gen era p ro C h r i s t i n o m in e
s u s t in e n d a . M e t u v e r o c a d e n d i q u o m o d o u r g e r i p o t u i t , q u a e i n c a r n e , q u a C h r i s t i
c a r n e m g e n u i t , n u t r i v i t , n i l c o n t r a d i c t i o n i s p o r t a v it ? » (De sacrif. Abrahae et M a ­
riae, R o t h e r ., 1650, p . 396).
S. A n t o n in u s : « Stabat verecunda, modesta, lacrym is plena, doloribus im ­
mersa; ita tam en divinae voluntati conform is, quod, ut A nselm us ait, si opor­
tuisset, ad im plendam secundum rationem voluntatem D ei, ipsa F ilium in cru ­
cem posuisset atque obtulisset; neque enim m inoris fuit oboedientiae, addo, et
fortitudinis, quam A braham » (p. IV , tit. 15, c. 41, par. 1).

II. R a t i o n e : 1) Ratione pleni dominii in passiones et facultates inferiores:

B. V irgo enim plenum habuit dom inium super omnes passiones et ideo illas ita
regebat ut nihil indecorum in eis perm itteret. A tq u i indecorum fuisset, propter
partis inferioris tristitiam , corporis viribus et rationis usu privari. E rgo...
2) Ratione officii Corredemptricis, rem overi debebant a B. V irgin e illi omnes
defectus qui cum ipso com poni non possunt. A tq u i dolor, corporis vires et usum
rationis auferens, est defectus qu i cum officio Corredem ptricis com poni non
potest. E rgo...
A d M in. Etenim , talis privatio virium aut usus rationis m eritorum cursum
interrupisset, et quidem , eo tem pore quo plurim a m erendi occasione donabatur.

1 Lépicier, 1. c., p. 349.

 M ODUS QUO B . V. DOLOREM S U S T IN U IT 213

Insuper, cum pars intellectiva sit sensitiva nobilior, conveniens erat ut B. V irgo
com pateretur F ilio magis secundum partem intellectivam (quia est proprie m eri­
toria et per se talis) quam secundum partem sensitivam: quod fieri non potuisset,
si B. V irgo rationis usum tunc amisisset.
3) Ratione plenitudinis gratiae: « C u m enim (M aria) — scribit Caietanus 1. c. —
fuerit gratia plena, oportet corporales defectus de ea negare, qui plenitudinem
perfectionem que gratiae im pediunt ». A tq u i dolor usum virium et rationis aufe­
rens, plenitudinem perfectionem que gratiae im pedit. E rgo...
H ic anim adverti debet, non recte dici D eiparam , cum tot doloribus in Filii
sui passione prem eretur, nonnisi per miraculum in vita fuisse conservatam . E te ­
nim , prout iure anim advertit C ard. L ép icier, 1 tenere debem us « ad tantos do­
lores sustinendos, D eiparae sufficientem fuisse virtutem fortitudinis, quae tanto
m aior in ea erat, quanto am pliori gratia donabatur. A tq u i crescente dolore, cre­
scebat D eiparae m eritum , crescebat et gratia; consequenter crescebat virtus fo r­
titudinis, in tantum ut nihil prorsus esset cui ferendo im par existeret generosa
V irgo ».
A d d i etiam potest ineffabiles dolores B. Virginis nedum cum ineffabili tran­
quillitate et pace interiori sed etiam cum ineffabili gaudio coniunctos fuisse, sive
ob plenum dom inium suarum passionum , sive ob perfectissim am voluntatis suae
cum voluntate D ei conform itatem in om nibus, sive ob continuam contem platio­
nem D ei cum fervidissim o amore coniunctam , sive ob suavissim am illam d u lce­
dinem qua anima eius, in transeunte D ei visione interdum irrorata fuit, tum
praesertim ob considerationem fructuum passionis F ilii sui, nem pe gloriae D e i,
et hom inum salutis.

« Summum tristabile — ut ait S. Albertus M ., quem refert Dionysius Carthusianus

— in tali genere materiae est dupliciter accipere. Uno modo ut summe contrarium appe­
titui, et sic summum infert dolorem; alio modo prout est via et medium ad summum
delectabile, sicque infert gaudium summum. Et sic anima beatissimae Virginis appre­
hendit mortem Filii, ut summe contraria appetitui eius naturali, et sic intulit ei summum
dolorem. Et ut medium in redemptionem generis humani, et sic causavit in ea summam
delectationem, et possunt haec simul esse, quia unum materia est ad alterum » (De laud.
glor. Virg. Mariae, 1. 3, a. 25).

H in c m erito Ecclesia Parisiensis in quodam hym no de B. V irgin e canebat:

« N o n eiulantem cernim us,

non unguis vellentem comas,
silensque plus novit pati
virtus dolore fortior ».

1 O. c. , p . 348 .
214 S TA TU S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.

Q UAESTIO SPECIALIS

STATUS IU STITIA E ORIGINALIS FUIT NE M A R IA E CONCESSUS?1

M o s est apud auctores etiam hodiernos quaestionem de mortalitate et passi-

bilitate B. M . V irgin is plus m inusve absolute absque ullo vel fere ullo respectu
ad statum iustitiae originalis pertractare. Q ua via et ratione non semper, uti opor­
tet, quaestio proposita solvitur. C u m enim im m ortalitas sit unum ex donis prae-
ternaturalibus hom ini, a liberalitate divina, in statu innocentiae seu iustitiae ori­
ginalis concessum , quaestio quae circa tale privilegium versatur am pliori m odo,
ut patet, pertractari debet, et ideo loco quaerendi, prout auctores facere solent:
« B. V irgo fu it ne de iure im m ortalis et im passibilis?... », magis logice quaeri de­
beret: « Status iustitiae originalis fuitne B. M . V irgin i concessus? ». H oc m odo
tantum m odo quaestio quae inter hodiernos theologos sat acriter agitatur, legi­
tim e solvi potest.
Praem issis ergo notionibus iustitiae originalis, duplicem de hac re senten­
tiam nec non eorum praecipua argum enta exponem us, et rationibus om nibus
ad trutinam revocatis, conclusionem , quae nobis verior videtur, proponem us.

i) Quid sit status iustitiae originalis. Definitio perfecta difficulter dari po­
test, eo quod theologicus conceptus de iustitia originali est adhuc valde contro­
versus. O m nes tam en T h eo lo g i tenent statum iustitiae originalis, seu statum in
quo inveniebatur A d am ante culpam , cum ulum im portare donorum superna-
turalium et praeternaturalium quae ad hom inem supra suam conditionem ele­
vandum ordinabantur, ad illum videlicet, ex una parte, ad finem supernaturalem
elevandum et ex alia parte ad illos defectus hum anos corrigendos qui obstaculum
constituere poterant ad talem finem assequendum . D ona ista ergo, harm oniam
quam dam in hom ine constituebant et ordinem inter varias suas partes et poten­
tias ponebant; corpus enim animae, facultates inferiores facultatibus superioribus
et ratio voluntati D ei subdebantur. O riginalis ergo iustitia erat principium quod­
dam rectitudinis pro hom ine, quod humanae naturae, ratione suorum elem en­
torum constitutivorum , m inim e debebatur. D efiniri itaque potest: « R ectitudo
perfecta, gratuito a D eo hom ini, ante peccatum concessa ». Rectificatio ista de­
fectuum naturalium effecta est per dona praeternaturalia: M ors per donum im­
mortalitatis et impossibilitatis, concupiscentia per donum integritatis, ignorantia
per donum scientiae. D ona haec quae, sim ul cum dono supernaturali gratiae
sanctificantis, elem enta constituebant iustitiae originalis, transm itti debebant

1 C f r K e u p p e n s , M ariologiae compendium, p p . 6 7 -6 9 ; M i c h e l , Justice Originelle, in D ict.

de Théol. C a ih ., t . 82, c o ll. 2 0 20 -20 42.
 S T A T U S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V. 2I5

descendentibus Adam , si fidelis D eo remansisset. « E rat enim haec rectitudo —

docet S. T h o m as — secundum hoc quod ratio subdebatur D eo, rationi vero in­
feriores vires, et animae corpus » (S . Th., p. I, q. 95, a. 1). Prim a subiectio (i. e.
su biectio rationis D eo) erat causa secundae et tertiae.
E x dictis sequitur iustitiam originalem consistere primario in subiectione
rationis ad D eum , et secundario (quam vis essentialiter) in subiectione inferioris
partis ad superiorem (seu in im m unitate a concupiscentia) et in subiectione cor­
poris ad anim am (seu in liberatione a necessitate m oriendi et patiendi).
T re s ergo illae subiectiones, in quibus consistebat rectitudo prim i hominis,
seu iustitia originalis, ita se habent ut prima, seu subiectio supernaturalis voluntatis
ad D eum , constituatur formaliter per gratiam sanctificantem; secunda vero et
tertia, causentur efficienter, ex consequenti, a prima. T ertia subiectio solum lato
sensu ad iustitiam pertinet, cum agatur de dom inio animae in corpus; secunda
vero adiuvat et com plet iustitiam ut materiale eius: est enim im m unitas a concu­
piscentia; prima, tandem , est iustitia seu sanctitas formaliter-. est enim superna­
turalis subiectio voluntatis ad D eum .
H isce positis, quaeritur: B. V irgo estne gavisa hac triplici subiectione?...
S i agatur de prim a et de secunda subiectione, nulla dubitatio oriri potest,
et utram que, de facto, omnes T h eo logi adm ittunt.
Si vero agatur de tertia subiectione, disputatur: quidam enim affirmant; qui­
dam vero negant. H in c duplex habetur sententia.

2) Prima sententia, quae iam a Petro Galatino, a V ega, a Beza, a Sedlm ayr
tenebatur, et inter recentiores defenditur praesertim a card. L ép icier (o. c.,
pp. 537 et s.), a Janssens (tract, de Deo-Homine, pars II, t. 5, p. 864) a P. D ourche
(La Tutta Santa, pp. 188 et s.) ab A lastruey (Mariologia, pp. 483 et s.) tenet B.
V irginem habuisse etiam donum praeternaturale im m ortalitatis et im passibili-
tatis, et ideo B. V irgin i concessum fuisse statum iustitiae originalis sim pliciter
quoad omnia. Q uam vis vero B. V irgo de iure immortalis et im passibilis fuisset,
de facto tam en m ortalis et passibilis fuit, eo quod statim a prim o instanti vitae
suae (utpote usu liberi arbitrii donata et a D eo circa valorem passionis in ordine
actuali illustrata) huic iuri suo libere renuntiavit. Potest etiam dici quod B. V irgo
de facto gavisa est dono im passibilitatis, donec in die annunciationis, de suo
m unere Corredem ptricis plene conscia, iuri suo libere valedixit ad hoc u t Filio
suo Redem ptori plenius sese conform aret et amorem suum m aternum erga nos
m elius ostenderet: quod m eritum B. Virginis magis extollit. 1

1 H o c s e n s u S y n o d u s H ie r o s o ly m ita n a , a n n o 1 6 7 2 c o n tra C a lv in is ta s a d u n a ta , su a fe c it
h a e c v e r b a C y r i l l i L u c a r is : « V e r u m e a m g ra tia m (B . V ir g o ) o b t in u it u t m o r te m si ita v o lu is s e t
n u m q u a m o b ir e t , se d c o e lu m , e tia m n u m v ita e c o m p o s , in fe r r e tu r ; h a c ta m e n p r a e ro g a tiv a
u t i n o lu it ».
2 i6 STA T U S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.

3) Secunda sententia, quae defenditur a Suarez (D isp. 3, sect. 6, in I I I p .) ,

a P. T errien (II, pp. 322 et 325), a P. H ugon (La M ère de grâce, p. 190), a G or-
rino (M aria S S ., pp. 60-61), etc., tenet B. V irgin em non habuisse sim pliciter
statum iustitiae originalis, sed habuisse tantum m odo principales effectus illius
status, videlicet, gratiam sanctificantem et im m unitatem a concupiscentia. C a -
ruisset ergo dono im m ortalitatis et impassibilitatis, et ideo mortalitati et passi-
bilitati naturaliter subiacuit, non quidem ratione peccati (quo caruit) sed unice
quia tales defectus sunt hom ini naturales.

4) Argumenta pro prima sententia. Pro prim a sententia argum enta haec a
C ard. L ép icier adducuntur, videlicet:
1. E x Bulla Ineffabilis Deus: « Q uapropter illam longe ante omnes angelicos
spiritus, cunctosque sanctos, caelestium omnium charismatum copia de thesauro
divinitatis deprom pta ita m irifice cum ulavit, ut ipsa ab omni prorsus peccati
labe sem per libera, ac tota pulchra et perfecta, eam innocentiae et sanctitatis p le­
nitudinem prae se ferret qua maior sub D eo nullatenus intelligitur, et quam prae­
ter D eu m nem o assequi cogitando potest ». « Q uibus verbis — anim advertit card.
L ép icier — agnoscitur in augusta V irgin e status originalis innocentiae, cu m
adm irabili praerogativa sanctitatis. A tq u i conditio im m ortalitatis erat adnexa
ex gratuito beneficio statui iustitiae originalis: unde, quia sine poenitentia sunt
dona... D ei, hinc nulla est ratio cur Beatissim ae V irgin i im m ortalitatis privile­
gium sit de iure denegandum ».
2. E x salutatione Angelica-. A ngelu s M ariam salutavit gratia plenam-, iam vero,
potius dici debuisset B. V irgo gratia ex parte carens, si m ortis aculeo, qui est
effectus peccati, de necessitate subiacuisset. 1
3. D eus, in initio, prom isit se inim icitias constituturum inter diabolum et
M ariam , et quidem , tales inim icitias quibus Deipara in nullo prorsus a daemonio
vinci debuerit; quod quidem non esset, si saltem ex parte m ortis, quam ille sua
invidia introduxit in orbem terrarum , victoriam in M ariam reportas set. 2

1 A d iu n g i e tia m p o te s t: P iu s I X in B u lla Ineffabilis d o c e t q u o d P a tre s e t E c c le s ia e s c r ip t o ­

re s d o c u e r u n t , e x s a lu ta tio n e a n g e lic a o s te n d i B . V ir g in e m n u m q u a m fu is s e maledicto obno­
xiam e t u n a c u m F ilio s u o fu is s e perpetuae benedictionis participem. B e n e d ic t io ista e st o p p o s ita
c o m m u n i m a le d ic tio n i c u lp a e o r ig in a lis . I a m v e r o , m a le d ic tio p e c c a t i o r ig in a lis , v ir is e t m u lie ­
r ib u s c o m m u n is , t r ip le x e st: c u lp a e , c o n c u p is c e n tia e e t mortis. E r g o , q u e m a d m o d u m B . V ir g o
e ffu g it m a le d ic tio n e m c u lp a e e t c o n c u p is c e n t ia e , ita e tia m m a le d ic tio n e m mortis e ffu g e r e d e ­
b e b a t, e t id e o d e iure im m o r ta lis e sse d e b e b a t . F r u s tr a v e r o im m u n ita s a b h a c t e r tia m a le d ic tio n e
a d so la m im p u lv e r iz a t io n e m c o r p o r is r e s t r in g itu r . M o r s e n im , s ic u t e t im p u lv e r iz a t io , c u iu s
e s t n a tu r a le c o n s e c t a r iu m , a d illa m m a le d ic tio n e m e v id e n t e r p e r t in e t .
2 E t ia m h ic a d iu n g i p o te s t q u o d B e a ta V ir g o , p r o u t a p p a re t e x G e n . 3, 15, e t p r o u t d o c e t
e x p lic it e P iu s I X , iu x ta P a tre s e t S c r ip to r e s (in B u lla Ineffabilis) re fe rr e d e b e b a t s u p ra s e r p e n te m
plenissimum s e u p e r fe c tis s im u m t r iu m p h u m . A t q u i si B . V ir g o n o n t r iu m p h a v it s u p ra m o r te m
(ab in v id ia d ia b o li in m u n d u m in t r o d u c ta m ) n o n re tu lis s e t s u p ra d ia b o lu m plenissimum t r iu m
 STA TU S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V. 217

Igitur Beatissima Virgo cum Christo et caeteris hominibus ex parte convenit, et

ex parte differt. Cum Christo et caeteris hominibus convenit in eo quod mortale corpus
naturaliter habuerit, id est corpus quod ex principiis humanae carnis corruptibile est.
Differt autem ab aliis hominibus, eo quod immortalitatem gratiae supra illos habuerit,
quam etiam habuit Christus; sed tamen a Christo differt Beata Virgo, eo quod Christus,
cum esset etiam comprehensor, immortalitatem gloriae habuisset, nisi permisisset carni
agere et pati quae propria. Quapropter novissima Eva, in pristino originalis iustitiae
statu constituta, sicut Evae veteris innocentiam aequavit, ita et immortalitatem de iure
est assecuta.
Nec valet obicere quod gratiam quidem recuperaverit homo ad remissionem culpae
et meritum gloriae, non vero ad amissae immortalitatis restitutionem: hoc enim valet
pro iis qui in Adam peccaverunt, siquidem ait Apostolus: (Rom. 5, 12) Per imum homi­
nem peccatum in hunc mundum intravit et per peccatum mors, et ita in otmies homines mors
pertransit, in quo omnes peccaverunt. Sed nullo modo hoc valet pro Beata Virgine, quae
in Adam minime peccavit, et in quam consequenter mors non pertransiit quantum ad
causam illius proximam, 1 quae est subtractio iustitiae originalis. Unde sicut Christus,
ex eo quod fuit sine peccato, non contraxit mortem, id est non habuit causam proximam
mortis, quae est carentia iustitiae originalis, ita et Maria, quae ab omni originalis pec­
cati labe fuit praeservata immunis, non debet dici contraxisse mortem, id est habuisse
necessitatem proximam moriendi.
Sed nec obiiciantur S. Augustini verba: 2 « Quia in (Christo) erat similitudo carnis
peccati » etc., ex quibus deducit Angelicus conclusionem, Christum simpliciter necessi­
tatem moriendi habuisse: — nimirum, quod aiunt eximii Doctores, intelligendum est,
supposita ipsius Christi voluntate et libera mortis aliorumque defectuum susceptione;
quae omnia proportionaliter valent pro incomparabili et gloriosissima Deipara, quam
in omnibus, et signanter in praesenti re, dilecto suo Filio simillimam fuisse novimus.

4. Q uam vis privilegium im m ortalitatis et im passibilitatis A dae concessum ,

pro universalitate generis hum ani fuerit revocatum , in illa tam en una, quae in
A d am non peccavit, adhuc perdurare debuit.
5. Revocatio huius privilegii, quantum vis gratuiti, habet rationem poenae.
A tq u i poena m ortis supponit peccatum , dicente S. Paulo: Stipendia enim, peccati
mors. 3 Ergo privilegium im m ortalitatis non fuit revocatum pro Beata V irgin e
quae om nino non peccavit.

p h u m , e o q u o d in a liq u o s a lte m e i c e ssiss e t. « P e r fe c tis s im u m e n im g e n u s v ic to r ia e e st, e t p u l­

c h e r r im u m , hosti numquam cessisse » (IV Sent., 4 9 , 5, 3, q c . 1 a d i.u m ) . M o r s e n im e st m a x im a
p o e n a e t m a g n a v ic t o r ia illiu s q u i d ic it u r homicida ab initio, iu x ta illu d : « M o r t e m o r ie r is » .
D o lo r , m o rs, im p u lv e r iz a t io e tc . n o n s u n t n is i p lu r e s a d s p e c tu s unius e iu s d e m q u e m a le d ic tio n is
in p a ra d iso a D e o p r o la ta e . U n d e , s i u n u s a d s p e c tu s illiu s m a le d ic tio n is in B . V ir g in e n o n in v e ­
n it u r , r a tio n a lib ite r ip sa m a le d ic tio (q u o a d o m n e s su o s a d s p e c tu s ) e x c lu d it u r .
1 D u p le x e n im d is t in g u i d e b e t ca u sa m o r tis : remota et proxima.
2 L i b . 2 d e P e c c . m e r. e t r e m ., c . 29, n . 48 , t. 1 2 , c o i. 66.
3 R o m ., 6, 2 3.
2 i8 STA T U S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.

6. P rivilegium im m ortalitatis est unum ex illis quae com plexive revocata

sunt in poenam peccati originalis, ut sunt, verbi gratia, im m unitas ab ignorantia
et a fom ite, a debilitate naturali, a dolore in pariendo filios. A tq u i haec omnia
privilegia in Beata V irgin e revocata non sunt: ergo nec im m unitas a morte.

7 . In propositione septuagesim a tertia M ichaëlis Baii, inter condem natas

a S. Pio V , G regorio X I I et U rbano V I I I , legitur: « N em o praeter Christum est
absque peccato originali, hinc Beata V irgo m ortua est propter peccatum ex Adam
contractum , om nesque eius afflictiones in hac vita, sicut et aliorum iustorum fu e­
runt ultiones peccati actualis vel originalis ». Porro, sensus obvius damnatus in
hac propositione non est quidem quod Beata V irgo m ortua sit, sed quod mortua
sit in poenam peccati originalis, quasi contraxerit peccatum originale, et in eius
poenam ipsa debuerit m ori sicut caeteri homines. A tq u i Beata V irgo peccatum
originale non contraxit. Ergo mortis debitum non habuit: unde hucusque, quod
ad quaestionem iuris attinet, resolvendum est Beatam V irgin em m orti non sub-
iacuisse, iuxta illa verba superius recitata: « N oli m etuere, non morieris; non
enim pro te, sed pro om nibus haec lex constituta est ». 1 H aec argum enta allata
a card. L ép icier, ab aliis etiam auctoribus M ariologiae passim, saepe etiam
eiusdem fere verbis, repetuntur. U n d e card. L ép icie r praecipuus huius opinionis
defensor m erito habetur.
K eu ppen s (o. c., p. 69) fatetur quod rationes istae « licet apodictice rem non
dirim ant, ad aliqualem probabilitatem assurgere videntur ». G orrino, e contra,
asserit: «Q uesta dottrina... non sem bra plausibile».

5) Argumenta pro secunda sententia, ita a P. K eu ppen s resum untur: « Pro­

batur assertum ex eo quod hae infirmitates 1) sanctitati non adversantur; 2) quod
M aria eas de facto habuit; 3) quod utiles sunt ad m unus Corredem ptricis im ­
plendum et ad sese plene F ilio conform andum ; 4) quod gratia sanctificans in
V irgin e non habuit vim originalis iustitiae quia fuit gratia Redem ptoris. Quae
argum enta non sunt spernenda et validam tribuunt huic sententiae probabili­
tatem » (o. c., p. 69).
Prim um argum entum , enunciatum a P. K euppen s, ita a quibusdam (e. g. a
cl. Cam pana, o. c., p. 402) evolvitur:
M ortalitas et passibilitas nullo m odo sanctitati adversantur, sicut ignorantia
et fom es concupiscentiae; quinim m o suae futurae gloriae, tam quam occasio
m eritorum et virtutum , valde inservire poterat. E t ob hanc rationem D eus, M a ­
trem suam praeservando a peccato, cuius, utpote filia Adae, debitum habuit,
noluit illam a doloribus et a m orte liberare.

1 E x h a c e x p o s itio n e p a t e t q u o m o d o G o r r in o ( p p . 6 0 -6 1) n o n o m n ia a rg u m e n ta a C a r d .
L é p i c i e r a lla ta e x p o s u e r it a c e x a m in i s u b ie c e r it.
 STA T U S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V. 219

En verba Cl.m i Campana: « Maria ebbe il debito del peccato: senza uno speciale
privilegio di grazia avrebbe avuto le origini moralmente inquinate. Dio però la liberò,
perchè sua madre, da qualunque deformità morale, lasciandole del peccato solo quanto
non la disonorava minimamente, che poteva anzi servire come piedestallo della futura
sua gloria. T a li cose erano i dolori e la morte. L ’ignoranza, la debolezza della volontà,
il fomite delle passioni benché non fossero formalmente peccato, non avrebbero potuto
trovarsi nell’immacolata, senza avvilupparla in un’atmosfera moralmente vergognosa.
Questi difetti hanno un rapporto stretto col peccato: oltre all’esserne la necessaria con­
seguenza, ne sono anche una lagrimevole predisposizione. Tutta la loro azione tende
precisamente a far cadere, chi ne è infetto, nella colpa. Per questo S. Paolo ha potuto
bollare la concupiscenza col vergognoso titolo di peccato. E quel che S. Paolo dice del
fomite delle passioni, lo si può, per l’identica ragione, ripetere delle altre magagne che
direttamente intaccano l’intelletto e la volontà! Ecco perchè Maria ne dovette andare
esente... M a la medesima ragione non varrebbe per l’impassibilità. I dolorie la morte,
dopo che Gesù li volle per se, si possono concepire anche nella natura rifulgente di mas­
sima purezza. L a loro presenza non richiama neanche lontanamente l’idea di deformità
morale. Servono invece eccellentemente come occasione e mezzo per praticare le virtù
più ardue, più eroiche, quelle virtù che apportano la più imponente grandezza alla no­
stra natura. Ed è per questo che Dio, liberando la Madre sua dal peccato, a cui avrebbe
dovuto andar soggetta come figliuola di Adamo, non la volle però liberare dai patimenti
e dalla morte » (o. c., pp. 402-403).
Ultimum vero argumentum ita a Gorrino evolvitur: « Non è esatto dire che a Maria
sia stato concesso lo stato di giustizia originale, perchè tale stato cessò immediatamente
e per tutti colla caduta di Adamo. Nello stato di innocenza l’uomo riceveva la grazia
vi generationis per il fatto stesso di ricevere la natura umana di cui la grazia era accidens
speciei (S. Tomm., 1. q. 100, a. 1). Invece Maria, vi generationis, avrebbe contratto il
peccato, se per privilegio personale e straordinario non fosse stata prevenuta dalla grazia.
Quindi Ella non appartenne allo stato di innocenza originale, ma all 'ordine della ripara­
zione, del quale anzi in unione col suo Figlio fu strumento efficacissimo.
« In detto ordine non è più esistita la connessione del dono dell’immortalità colla
grazia santificante, per ragioni diverse tra la massa dei discendenti di Adamo da una
parte, e Gesù Cristo e la sua Madre dall’altra. Per la posterità di Adamo, la privazione
dell’immortalità fu pena del peccato; in Cristo e in Maria fu effetto della volontà posi­
tiva di Dio, che ha scelto come mezzo di redenzione dell’uomo, il sacrificio del suo Figlio.
Si comprende che Gesù Cristo dovesse avere un corpo che potesse patire e morire, poi­
ché doveva riparare i danni del peccato appunto coi patimenti e colla morte; la stessa
cosa deve dirsi per Maria, che doveva essere simile al suo Figlio e aveva parte con Lui
nella stessa opera di salute. M a ciò non fu per essi effetto e pena del peccato, ma con­
dizione necessaria perchè potessero essere strumento sublime di grazia nella mani di
Dio.
« L ’affermazione del Lépicier, che Maria dotata di immortalità sia morta, perchè ha
voluto essa stessa morire per essere simile al suo Figlio, oltre che non è appoggiata ad
alcuna prova, suppone che non fosse già ordinato nel piano della Provvidenza divina che
la Redenzione si compisse con la partecipazione della Madre di Gesù ai patimenti del
Figlio; suppone anche che la perfetta somiglianza tra il Figlio e la Madre non rispon­
220 STA TU S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.

desse già direttamente al volere di Dio. Ora è chiaro che queste supposizioni non hanno-
fondamento alcuno, anzi sono contro verità, poiché la comunione di sorte fra Gesù e
Maria era già accennata nella promessa del futuro Redentore fatta ad Adamo (Gen.
3. 15)-
« Dobbiamo pertanto conchiudere che Gesù Cristo e Maria ebbero il corpo mortale
e passibile, poiché tale era il mezzo con cui doveva operarsi secondo le disposizioni della
Provvidenza la redenzione dell’uomo.
« M a tra il Figlio e la Madre notevoli furono le differenze.
«È risaputo che Cristo: 1) assunse di propria volontà le imperfezioni e le deficienze
della natura umana, come mezzo per soddisfare i debiti del peccato; 2) però non ne as­
sunse tutti i difetti, ma solamente quelli che sono propri della natura, escluse pertanto
le imperfezioni che dipendono dalla viziosa costituzione del corpo, o da deficienze con­
tratte per disordini individuali, o che in qualsiasi modo fossero sconvenienti alla sua
dignità personale (S. Tom m . 3, q. 14, a. 4); 3) ancora, non assunse neppure tutti i difetti
propri della natura, ma solamente quelli che erano sufficienti per soddisfare al peccato
degli uomini (S. Tom m., c. 1. ad 2); per tale ragione non assunse le malattie e le passi­
bilità per gli accidenti fortuiti o cagionati dalle cause naturali; 4) di più Egli ebbe sempre
piena potestà sul proprio corpo e sulle disposizioni di esso e anche le imperfezioni di
natura dipendevano assolutamente dal suo volere (S. Tom m., 3, q. 13, a. 3).
«Per Maria le cose furono in quest’altro modo: 1) in Lei le condizioni di passibilità
e mortalità del corpo non furono conseguenze del peccato, perchè Ella fu libera da ogni
forma di esso; ma non può dirsi che Ella abbia assunto di propria volontà tali deficienze,
poiché non aveva la potestà sul suo corpo; 2) quindi Maria ricevette da Dio il corpo
mortale e passibile, perchè nel piano della Provvidenza la redenzione dell’uomo esigeva
tale mezzo di espiazione; 3) ma poiché la redenzione doveva compiersi propriamente
mediante i patimenti inferti dalla malvagità degli uomini e non per le sofferenze dipen­
denti dagli agenti naturali, è credibile che Dio abbia protetto e difeso il corpo della
Beata Vergine dalle malattie e dai danni delle cause materiali; 4) e ciò, non con un dono
intrinseco al corpo medesimo, che lo rendesse immune dal male (il che avrebbe impor­
tato un vero miracolo), ma coll’opera della sua Provvidenza esterna, eliminando via via
le cause che avrebbero potuto nuocere alla Madre divina; 5) donde consegue che Maria
di fatto non avrebbe sofferto infermità, nè danni per accidenti fortuiti, senza che il suo
corpo benedetto per condizione propria fosse esente dalle malattie.
« Se poi si tien conto che nella tradizione dei Santi Padri non è dichiarato che Maria
non fosse soggetta alle infermità ( T e r r i e n , 2, p. 235) e che l’esistenza dei miracoli deve
essere dimostrata e non facilmente presunta, sembra potersi giustamente conchiudere
che la Beata Vergine, come era soggetta alla morte, era anche per propria condizione
soggetta alle infermità naturali, sebbene Dio con particolare assistenza, per un certo
riguardo al suo Figlio divino, possa aver disposto per la sua immunità anche totale
da ogni malattia.
« Nel fatto poi, che realmente la Beata Vergine non abbia mai sofferto infermità an­
che leggere, non risulta da alcuna prova positiva e quindi tale opinione rimane nel campo
delle libere pie credenze, dalle quali altri potrebbero liberamente dissentire ».
 STA TU S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V. 221

6) Quid tenendum? E st difficile dictu. A ttam en si liceat m entem nostram

candide aperire, om nibus bene perpensis, argum enta pro secunda sententia nobis
valde debilia videntur.
A d primum argumentum responderi potest: verum est tales infirm itates sancti­
ta ti non adversari et ideo absque ullo praeiudicio assumi aut im poni posse, sed
h oc non sufficit ad hoc ut quis concludere valeat: ergo in B. V irgin e adm itti de­
bebant. Idem enim etiam de Christo quis concludere posset, qui tam en absque
d ubio, de iure im m ortalis et im passibilis fuit. Insuper anim advertendum est quod
carentia talium infirm itatum rectitudinem inter animam et corpus (prout praeno­
tavim us) in B. V irgin e congrue om nino ponebat, quem adm odum in progenito­
ribus illam posuerat. E t ideo absentia im m ortalitatis et im passibilitatis deficien-
tiam aliquam in ipsa arguebat. Concedim us ergo, infirm itates illas non esse m a­
lum , et ideo praeiudicium non afferre ideae puritatis, sed concedi 'etiam debet
im m unitatem ab illis esse aliquod, nec parvum , bonum ; est enim donum praeter-
naturale et carentia illius praeiudicium affert rectitudini generali quae etiam in
B . V irgin e, utpote sum m um D ei opus, sicut in progenitoribus, apparere debuit.
N e c iuvat asserere: B. V irgo habuit debitum peccati et sine speciali privilegio
gratiae habuisset originem m oraliter inquinatam . Etenim , prout anim advertit
Janssens, « debitum m oriendi non respondet debito peccati, sicut m ors ipsa pec­
cato. D ebitu m m oriendi causatur a contractione peccati, non a mero debito illud
contrahendi, nisi in ordine hypothetico. E t sane, debitum contrahendi peccati
originalis non est aliquid reale, sed m ere logicum, cui cum nihil reale a parte rei
in B. V irgin e respondeat, deest quoque in M aria reale substratum debito m o­
riendi » (1. c., p. 864).
A d secundum argumentum: B. V irgo infirm itates illas de facto habuit. V eru m
est; sed aliquid dupliciter haberi, de facto, potest: vel ratione peccati originalis
(cu ius sunt effectus) vel ratione conditionis vel m uneris Corredem ptricis. Iam vero
B. V irgo, passibilitatem habuit non ratione peccati originalis (quod nullim ode
contraxit) sed solum ratione conditionis seu m uneris Corredem ptricis, ad hoc
u t cum F ilio suo pro peccato satisfacere posset. In B. V irgin e enim nihil quod
effectus peccati est poni debet. Id quod in aliis est effectus peccati, in D eipara
u t effectus m uneris Corredem ptricis habendum est.

A d tertium argumentum. N em o negat tales infirm itates (i. e. passibilitas et

m ortalitas) utiles esse ad m unus Corredem ptionis im plendum . Im o unica eorum
ratio m unus Corredem ptricis dici debet.
A d quartum argumentum. V eru m est (gratiam) B. V irgin i collatam fuisse gra­
tiam Redemptionis, attamen, ex hoc non sequitur illam in B . Virgine non habuisse
vim originalis iustitiae. G ratia enim redem ptionis ideo in nobis non habet vim
originalis iustitiae, quia liberati sum us a peccato postquam in A d am de facto pec­
cavim us; et om nia bona ipsi collata amisimus; in B. V irgin e e contra gratia R e­
222 STA T U S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.

dem ptionis habuit vim originalis iustitiae quia per ipsam praeservata est (non
liberata est) a peccato incurrendo, antequam, de facto, in A d am peccaret. Status
ergo iustitiae originalis im m ediate cessavit cum culpa A dae pro ipso et pro illis
qui peccaverunt in ipso; non cessavit tam en pro illa quae, de facto non peccavit
in ipso (quam vis, ratione originis ab ipso, peccare et ipsa debuisset). Igitur, dum
nos omnes pertinem us ad statum naturae lapsae et reparatae, B. V irgo pertinuit
tantum m odo ad statum naturae reparatae (et quidem per praeservationem), non
vero ad statum naturae lapsae (quia de facto num quam lapsa est). Sed pertinere
ad statum naturae reparatae et quidem per praeservationem (non per liberatio­
nem) idem est ac excludi de facto a statu naturae lapsae; et excludi de facito a
statu naturae lapsae idem est ac non excludi a statu iustitiae originalis: Duo enim
de facto, sunt status historici humanae naturae relate ad gratiam: status iustitiae
originalis seu naturae inocentis, et status naturae lapsae. A tq u i, B. V irgo num ­
quam pertinuit ad statum naturae lapsae. Ergo, remanet ut pertineat ad statum
naturae innocentis, seu iustitiae originalis. Consequenter gratia eius, quam vis
ei concessa intuitu Redem ptoris, vim habere debuit (secus ac in nobis) originalis
iustitiae.
Q uapropter obicienti: gratia redem ptionis im m ortalitatem veram et propriam
non conferebat; responderi potest cum distinctione: gratia redem ptionis prout
confertur nobis (qui a peccato liberati sum us) veram im m ortalitatem non confe­
rebat, concedo-, gratia redem ptionis prout B. V irgin i (quae a peccato praeservata
est) confertur, veram et propriam im m ortalitatem non conferebat, nego.
Inane vero nobis om nino videtur quod G orrino contra card. L ép icie r ani­
m advertit, videlicet: « L ’afferm azione del L ép icier che M aria dotata di im m orta­
lità sia morta, perchè ha voluto essa stessa m orire per essere sim ile al suo Figlio:
oltre che non è appoggiata ad alcuna prova, suppone che non fosse già ordinato nel
piano della Provvidenza divina che la Redenzione si compisse colla partecipazione
della M adre di Gesù ai patimenti del Figlio-, suppone dunque che la perfetta somi­
glianza tra il Figlio e la M adre non rispondesse già direttamente al volere divino.
O ra è chiaro che queste supposizioni non hanno fondam ento alcuno, anzi sono
contro verità, poiché la com unione di sorte tra G esù e M aria era già accennata
nella prom essa del futuro Redentore ad A d am o ».
H aec anim adversio, dixi, om nino inanis videtur eo quod gratis om nino in
sententia card. L ép icier ea quae G orrino supponit, supponuntur. D eus enim ,
in suo aeterno consilio statuere poterat — et de facto nos haec statuisse tenem us
— nedum participationem B. V irgin is doloribus F ilii ob redem ptionem generis
humani, nec non sim ilitudinem M atris cum F ilio, sed etiam statuere poterat
ut talis participatio et talis sim ilitudo libere (iuri suo im passibilitatis valedicendo)
non vero necessario, verificarentur: quod in m aiorem V irgin is etD ei etiam g lo ­
riam et laudem evidentissim e cedit.
A t praecipuum argum entum ad hanc sententiam vindicandam , desum itur ex
 STA T U S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V. 223

canone 2 Concilii Aransicani I I (a. 529), a Bonifacio II solem niter approbato,

ubi dicitur: « Si quis soli A dae praevaricationem suam , non et eius propagini
asserit nocuisse, aut certe m ortem tantum corporis, quae poena peccati est, non
autem et peccatum , quod m ors est animae, per unum hom inem in om ne genus
hum anum transiisse testatur, iniustitiam D eo dabit, contradicens A postolo d i­
centi: Per unum hominem peccatum intravit in mundo... » (D enz. 175). Sensus obvius
huius canonis est: transm issio m ortis (reatus poenae)in posteros A d ae sine trans­
missione culpae originalis, in praesenti rerum ordine, iniustitia quaedam esset.
A d est ergo ius quoddam ad im m ortalitatem in eo qui a culpa originali im m unis
est. D atu r ergo, in ordine praesenti, nexus quidam iustitiae inter im m unitatem
a culpa originali et dona praeternaturalia (inter quae im m unitas a morte). Si quis
hunc nexum negaret, iniustitiam D eo daret, seu, in haeresim in cid eret.1
H aec omnia, sententiae a card. L ép icier, prae aliis om nibus auctoribus fuse
propugnatae, haud leve robur, ni fallor, adiiciunt.
A d d i etiam potest, quod sententia quam rationibus unice m otis vindicam us,
m agnam congruentiam praesefert sive relate ad D eum , sive relate ad B. V irg i­
nem, sive relate ad genus humanum : relate quidem ad Deum, eo quod consilium
suum circa statum iustitiae originalis, in quo genus hum anum collocare statuerat,
om nino i. e. quoad omnes homines subverti a daemone non est passus; relate ad
B . Virginem quae, tali m odo, minora privilegia quam parentes nostri, non habuit,
dum illa rectitudine qua protoparentes gavisi sunt et Ipsa donata est: quod enim
aliis concessum est, B. V irgin i negari non potest; relate tandem ad genus huma­
num, eo quod una saltem persona, et quidem quoad omnia (i. e. nedum quoad
am icitiam cum D eo, sed etiam quoad dona praeternaturalia) trium phali influxui
daemonis, cuius caput contritura erat, non subiacuit, ideoque flos nostrae stirpis
evasit.
C u m ergo sententia haec magis honorabilis sit pro Beata V irgin e, et cum
solidissim a probabilitate gaudeat, illam am plectim ur, illud G u lielm i W are 2 ex
animo repetentes: « Si debeam deficere... magis volo deficere per superabun­
dantiam , dando M ariae aliquam praerogativam , quam per defectum , dim inuendo
vel subtrahendo ab ea aliquam praerogativam quam habuit ».
Asserere tam en non audem us D eiparam , proprie loquendo, in statu innocen­
tiae seu iustitiae originalis sim pliciter constitutam fuisse; at neque asserendum
est illam in statu naturae lapsae et reparatae constitutam fuisse. D eipara, enim,
cum ordinem a se constituat ab ordine aliorum diversum , in nullo ex variis stati­
bus ad quos alii omnes pertinent per se reduci valet; et ideo statum a se constituit
qui m edium veluti locum tenet inter statum innocentiae (eo quod de statu illo
habuit gratiam et dona praeternaturalia integritatis, im m ortalitatis et scientiae)

1 C f r K o s e r , i n Revista Eclesiàstica B rasiliira, 7 (1 9 4 7 Ì 2 5 5 -2 7 6 .

2 G u a r r a , Quaest. Disput. de Immac. Conc., Q u a r a c c h i , 190 4 , p . 4 .
224 MORTALITAS B. M . V.

et statum naturae lapsae (eo quod de statu illo habuit passibilitatem ob corre-
dem ptionem ). Passibilitas enim in Ipsa non habuit rationem privationis alicuius
rei ipsi debitae (sicut in nobis) sed rationem habuit sim plicis absentiae ob h u ­
manae naturae restaurationem a D eo dispositae. Status iste peculiaris ad quem
D eipara pertinet, haud incongrue appellari posset status iustitiae originalis incom-
pletus, seu, status peculiaris et personalis, iustitiae originalis, passibilitati dispen­
sative coniunctus, vel, paucis, status privilegii.

C ap . I I I - D E M O R T A L I T A T E B. M . V . 1

Ratio quaestionis. Postquam egim us de passibilitate B. M . V irginis, agendum

nunc est de m ortalitate eiusdem . H aec quaestio, prout anim advertit card. L é p i­
cier (o. c., p. 352) inter difficillim as theologiae marianae quaestiones m erito re­
censetur.

Divisio quaestionis. D u o quaeri possunt, videlicet: 1) D e facto m ortis B. M .

V ., et 2) de modo m ortis eiusdem .

A rt. 1 - D E F A C T O M O R T I S B . M . V.

Sententiae. D e facto m ortis B. M . V irgin is prim us dubitasse videtur S. E p i-

p h a n iu s qui scripsit: « Q uaerant vestigia Scripturarum , et invenerint utique ne­

que m ortem M ariae, neque an m ortua sit, aut non m ortua, neque an sepulta sit
aut non sepulta... Ego enim non audeo dicere, sed cogitans silentium m ihi im ­
pero; fortassis enim alicubi etiam vestigia invenerim us sanctae illius ac beatae:
sicut neque invenire datur m ortem ipsius... N o n autem om nino definio hoc, et
non dico quod im m ortalis mansit, sed neque affirmo an m ortua sit. E xcessit enim
Scriptura m entem humanam , et in suspenso reliquit, propter vas pretiosum ac
excellentissim um , ut ne quis ad suspicionem veniat carnalium de ipsa rerum.
S ive igitu r m ortua est, non novim us: sive sepulta est, non copulata fuit carni,
absit» (Haer. 78, 10 -11, P G 42, 716). 2
P. Jugie (in Echos d ’ Orient, 1926, pp. 286 s.) conatus est dem onstrare quod
inde a saec. iv vel v extabat traditio quaedam H ierosolym itana iuxta quam B.
V irgo m ortua non fuisset. 3 H uius autem traditionis testes et organa fuissent
T im oth eu s (P G 86, 245), H esychius (P G 93, 1464) et C h rysippus (Patr. O r., 19,
336-343), illius Ecclesiae presbyteri nec non narratio peregrinationis cuiusdam

1 C fr B a s ilio d e S . P a b lo , C . P ., Si la gracia de Maria excluye o reclama su muerte, i n Estu-

dios Marianos, De morte B. M. Virginis, i n Collect. Mechlin.,
s ( 1 9 4 6 ) 3 0 9 - 3 4 5 ; N a u l a e r t s I.,

3 ( 1 9 2 9 ) 591 - 593 -
Rev. d’Hist. Eccl., 19 2 8 , p p . 805 s.
2 C f r c o m m e n ta r iu s h u iu s te x tu s c l. D r a g u e t in
3 C f r e tia m o p u s La Mort et l'Assomption de la Sainte Vierge. Etude historico-doctrinale
{ « S t u d i e te sti» , 144). C it t à d a l V a t ic a n o , 1 9 4 4 , in -8 ° g r ., v u i - 7 4 7 p p .
 MORTALITAS B. M . V. 225

circa a. 570 conscripta (cfr G e y e r , Itinera Hierosol., Corpus Script. L at., 38,
2 0 3).1
Factu m mortis in B. M . V irgine negaverunt etiam inter recentiores D o m i­
n icu s A r n a ld i (in opere Super transitu B . M . Virg., M ed iol., G hezzi, 1879),
Iosephus P e n n a c c h i (apud Cam pana, 1. 1, P. II, q. 5, c. 1, art. 1), et Ioseph A n ­
t o n iu s V ir d ia , O . F. M . C o n v., Episcopus Cariati, qui, in petitione Leoni X I I I
directa, sub titulo: Pro dogmatica definitione integrae ad coelos assumptionis D ei­
parae Virginis, scripsit: « M e magis m agisque delectat, non repellendam esse
eorum opinionem, qui propugnant Deiparam Virginem , ratione suae praeserva-
tionis et imm unitatis ab omni peccati labe, nec com m unem quidem subiisse
mortem, poenam adamitici piaculi » (Catanzaro, T y p . Veltri, 1880). Idem etiam
nostris diebus tenuit P. Ioseph M . A n g e lu c c i, O . S. M . (in Ephem . L a Regina
dei M artiri, Caserta, a. 1932-1933).
A t com m unis sententia tenet B. V irgin em vere m ortuam fuisse. H aec autem
sententia a card. L ép icier dicitur theologice certissima (o. c., p. 360).

Prop.: B . Virgo M aria, iuxta communem Theologorum sententiam, I) vere mor­

tua est; non tamen II) corruptioni sepulcri subiacuit.

Prima pars: Prob.: I. A u c t o r i t a t e : I) P a tru m et S c r ip to r u m E c c le s .:

O r ig e n e s testatur D eiparam , virginem perm ansisse usque ad mortem (Origenes
Werke, B. IV : Der Iohannes Kommentar, fragm . 31, ed. E . Preuschen, L eip zig
! 9° 3 . P- 5° 6 )- 2

S. E p h r a e m asserit signa virginalia Deiparae, per mortem, soluta non fuisse

(Hymni et Sermones, ed. T h . I. L am y, t. 2, M echiniae 1886, coi. 584, n. 2). 3
S. G r e g o r iu s N yssen u s, in op. D e Virginitate, c. 13, aperte m ortem D e i­
parae profitetur (P G 46, 377). C fr Echos d ’Orient, 25 (1926), p. 131.
S. A u g u s t i n u s , pluries de m orte D eiparae loquitur ( P L 35, 1456; 36, 335;
40 , 339)-

1 Timotheus Hieros. a s s e r tio n e m P . J u g ie p r o b a r e v id e t u r c u m a sse ra t M a r ia m u s q u e nunc

immortalem, mansisse. A lia v e r o tria te s tim o n ia s u n t sa t g e n e ra lia e t v a g a . S ic H e s y c h i u s ( f c. 45 2 )
V ir g in e m a p p e lla t arbusculum incorruptionis, paradisum immortalitatis; C h r y s i p p u s ( f 4 7 9 ) M a ­
r ia m a p p e lla t r a d ic e m le s s e iu g it e r v ir e s c e n te m . N a r r a tio v e r o p e r e g r in a tio n is h a e c h a b e t: « E t
de qua eam dicunt fuisse sublatam ». C o n t r a th e s im P . J u g ie ,
in ip s a v a lle e st d o m u s S . M a r ia e ,
La mort de la S. Vierge, in Divus Thomas ( P la c .) , a. 34 ( 1 9 3 1 ) ;
s c r ip s e r u n t I a n s s e n s A l . ,
C a v a lle r a , A propos d’une enquête patristique sur l’Assomption, in Bull, de Lit., 22 (19 2 6 )
9 7-116 .
2 Attamen de authentia huius fragmenti valde dubitatur (cfr D e v r e s s e R., Chaînes exé-
gétiques, in Dict. Bibl., Suppl., t. i, coll. 1198-1199).
3 In Ecclesia Syriaca, praeter S. Ephraem, de morte Deiparae loquitur Iacobus Sarug
(cfr Oriens Christianus, 1905, pp. 91-99).
22Ó MORTALITAS B. M . V.

A nonym us P l a c e n t in u s (ca. 570) traditionem H ierosolym itanam refert de

m orte V irgin is (Itinera Hierosolymitana, ed. G eyer, C S E L , 39, V in dobonae 1898,
170). 1
S. I o a n n e s D a m a s c e n u s : « E x qua enim om nibus vera vita m anavit, qu o­
m odo illa m ortem gustaret? Sed cedit legi latae ab eo quem genuit; et ut filia
veteris A dam , veterem sententiam subiit (nam et eius Filius, qui est V ita ipsa,
eam non recusavit) » (Horn. I I in Dormit. B . M . V ., P G 96, 725).
S. A ndreas C r e t e n s is : aperte asserit D eiparam mortem gustasse, quam vis
in eius dom inio non rem anserit (Hom. I in Dormit., P G 97, 1053; cfr etiam Hom.
I I I in Dormit., P G 97, 1085).
E p ip h a n iu s in sua Enarratio Syriae, Urbis Sanctae et sacrorum
A g io p o l it a ,
ibi locorum, circa annum 785 conscripta, aperte pariter asserit m ortem D eiparae
(P G 120, 261 C).
E p ip h a n iu s M o n ach us, a p r a e c e d e n ti d iv e r s u s , in s u a Vita B . Virginis i n t e r
a. 780 e t 813 c o m p o s i t a ( c f r D ie k a m p , Hippolytos von Theben, M i i n s t e r i. W .
1898, p . 134 e t s .) d e m o r t e D e i p a r a e l o q u i t u r (P G 120, 216 A ).
S. I o a n n e s A rch . T h e s s a l .: « H aec, inquam , om nino gloriosa ac D eipara
V irgo, cum iam quoddam tem poris intervallum elapsum esset, ex quo singuli
A postoli, Spiritus Sancti iussu, ad praedicandum in universo m undo E vange-
lium , profecti essent, naturali obitu terram reliquit » (Or. in Dormit. D eip., apud
Ju g ie , in Patr. O r., t. 19, p. 344 s.).
M G l y c a s : « E tsi V irgo M ater naturae legibus fuit obnoxia; tametsi
ic h a e l

m ortem degustaverit: tam etsi ut hom o in sepulchrum est deposita, naturae tam en
fines atque term inos superavit et excessit; neque sepulcrum et mortalitas eam
in potestate sua retinere potu it» (Annal., p. I I I , P G 158, 439).
N i c o l a u s C a b a s i l a s : «Oportebat, inquit, sanctissim am hanc anim am a sacra­
tissim o illo corpore solvi... C o rp us vero paulisper in terra m oratum , et ipsum
com m igravit. O portebat enim illud per om nes incedere vias, per quas Salvator
transivit, et viventibus splendere et m ortuis, et in om nibus sanctificare naturam et
rursus congruum locum recipere » (Serm . in Dormit. Deiparae, apud J u g i e , in
Patr. Or. t. 19, p. 508 s.).
2) Liturgiae, quae in quadam collecta pro festo A ssum ptionis, olim in usu
habita et a S. G regorio edita, ita D eum exorat: « Veneranda nobis, D om ine, huius
diei festivitas opem conferat salutarem, in qua sancta D ei G en itrix m ortem subiit
tem poralem , nec tam en m ortis nexibus deprim i potuit, quae F iliu m tuum D o ­
m inum nostrum de se genuit incarnatum » (Sacram. Gregorian., P L 88, 133). Q u i­
nim m o, in oratione secretali pro eodem festo nunc legitur: « Subveniat, D om ine,

1 P . J u g ie , ta m e n , p u t a t r e d a c tio n e m p r im it iv a m h a b u isse : « ... d e q u a e a m d ic u n t a d c a e ­

lu m fu is s e s u b la ta m » (a rt. c it ., p p . 292 s q .) .
 MORTALITAS B. M . V. 227

plebi tuae D ei G enitricis oratio, quam etsi pro conditione carnis migrasse cogno­
scimus, in caelesti gloria apud te pro nobis intercedere sentiam us » (ibid.): quae
quidem verba — asserunt — valorem dogm aticum habent, cum legem credendi
lex statuat supplicandi. Attente vero considerentur verba: «pro conditione carnis »;
ipsa enim — dicunt — sat evidenter exprim unt m ortem , in B. V irgin e, non fuisse
stipendium peccati, sed consectarium humanae naturae, quia conditio m ateriae
seu carnis talis est ut eam separabilitas ab anima sequatur et ita m ors inducatur.
T and em , in Missale Gothico dicitur: « N e c per assumptionem de morte sensit in-
pluviem , quae vitae portavit auctorem » (P L 72, 243-47).

3) Universalis fidelium sensus. Fideles enim — prout anim advertit Card.

L ép icie r 1 — unanimiter tenent Beatissim am V irginem , nonnisi m edia m orte co r­
porali ad aethereas sedes, per gloriosam assum ptionem , pervenisse. Porro, cum
unanim is fidelium sensus in rebus fidei et m orum a Spiritu Sancto im m ediate
proveniat, hinc nullo m odo catholico viro licet a sententia discedere, qua tenetur
Beatissim am V irgin em m ortem vere obiisse, m ox in carne resurrecturam , et in
caelum gloriose conscensuram ».
« N e c m agni faciendae sunt — anim advertit idem Em us A u ctor — quae in
contrarium obiiciuntur rationes.
« Q uarum prim a in hoc sita est, quod m onum enta quibus innititur traditio
circa almae V irgin is m ortem , omnia sunt apocrypha. Porro ista sum m atim ad
duo reducuntur: scilicet ad librum de Divinis Nominibus, quem falso adscribunt
D ionysio Areopagitae, et ad alterum Pseudo-M elitonis de T ran situ B. M ariae V .
ex quibus Dam asceni liber de D orm itione V irgin is, ad quem in facto et circu m ­
stantiis facti referendis com m uniter appellatur, ex toto contexitur.
« A t facile respondetur, aliud esse factum , aliud vero circum stantias facti m or­
tis Beatae M ariae Virginis; et has quidem ex apocryphis m onum entis desum i;
illud vero ex constanti Ecclesiae traditione, a praefatis m onum entis p r e s c in ­
dente, derivari » (1. c., p. 364).

II. R a t i o n e : Variae rationes congruentiae quibus T h eo logi jactum m ortis

B. M . V . suadere conantur, sunt:

1) Ratione conformitatis cum F ilio qui m ortem sustinuit et per m ortem ad

gloriam pervenire voluit. Iam vero, m atris conditionem conditione F ilii sui m e­
liorem esse non congruebat.
2) Ratione confirmationis veritatis Incarnationis: ex eo enim quod B. V irgo
pro conditione carnis m igrasse cognoscitur, veritas hum anitatis C hristi, ex V ir ­
gine desum ptae, valide confirm atur. Secus enim suspicio oriri posset non verum
sed phantasticum esse illud quod de im mortali m uliere natum fuisset.

1 O. c., p. 363.
228 MORTALITAS B. M . V.

3) Ratione associationis operi redemptionis. C ongruum erat quod B. V irgo,

socia Redem ptoris seu Corredem ptrix, m ortem suam sociaret m orti C hristi, per
quam salus nostra operata est.
4) Ratione exempli. C ongruum erat quod B. V irgo exem plum patientiae nobis
praeberet praesertim in sum m o om nium physicorum m alorum , id est in m orte
subeunda. « D ivin a bonitas — scribit S. Petrus Canisius — hoc nobis solatium
tribu it ut non C hristi m odo sed et M atris eius m orientis exem plo confirm em ur,
nosque et alios consolem ur, quando suprem am illam difficillim am que pugnam
sudor ille m ortis erum pens ostendit, aut m ortis angores et pericula nos obruunt »
(o. c., 1. 5, c. 1).

Secunda pars: B . Virgo corruptioni sepulcri non subiacuit.

Prob.: I. A u c t o r i t a t e : 1) S. S c r ip t u r a e : In G en. 3, 15 prom ittitur ini­
m icitia perpetua B. V irgin is cum diabolo ac plenus trium phus super ipsum . Iam ­
vero trium phus iste plenus non fuisset, si B. V irgo corruptioni sepulcri quae
est sequela m ortis, a diabolo in orbem terrarum introducta, subiacuisset.
2) P a t r u m et S c r ip t o r u m : S. M odestus H y e r o s o l y m it a n u s : « O beatis­
sim a dorm itio gloriosissim ae D eiparae, post partum semper Virginis, quae cor­
poris, quo vita continebatur, nullam passa est in sepulcro corruptionem » (Encom.
in dormit. Ss. Dom. nostrae Deip. semperque Virg. M ariae, P G 86, 3293).
S. A n dreas C r ete n sis : « U t enim m inim e corruptus est parientis uterus, ita
nec interiit defunctae caro. O mirandas res! Partus om nino corruptionem effugit;
nec sepulcrum illam a m orte extrem am corruptionem adm ittit » {Hom. I I in
dormit. Ss. Deiparae, P G 97, 1081 D ).
S. G er m a n u s Patr. Const.: « Q uom odo carnis te dissolutio in cineres ac pul­
verem potuisset redigere, quae hum anum genus a m ortis corruptione per N ati
ex te assum ptam carnem liberasses? » (In dormit. B . M ariae, P G 98, 345).
S. I o a n n es D a m a sc en u s : « H anc vere beatam quae D ei V erbo aures praestitit,
et Spiritus Sancti operatione repleta est, atque ad A rcangeli sniritualem saluta­
tionem sine voluptate et virili consortio D e i F iliu m concepit et sine dolore aliquo
peperit, ac totam se D eo consecravit, quonam m odo m ors devoraret? quom odo
inferni susciperent? quom odo corruptio invaderet corpus illud in quo vita su­
scepta est? » (Homil. I I in Dormit., P G 96, 728 B).
S. T hom as a V il l a n o v a : « N e c iustum est, ut subsit corruptioni corpus,
quod nulli fuit subiectum concupiscentiae, et indignum , ut putrescat in sepul­
cro, quod non fu it vitio contam inatum , et sentiat labem putredinis quod non
est expertum labem crim inis » (conc. 4 in Assumpt. B . M . Virginis).
In antiqua liturgia, pro die Assum ptionis haec habetur oratio: «Veneranda
nobis, D om ine, huius diei festivitas in qua sancta D e i G en itrix m ortem subiit
tem poralem , nec tam en m ortis nexibus deprim i potuit, auae F ilium tuum D o ­
m inum nostrum de se genuit incarnatum » (Sacram. Gregorianum, P L 78, 133).
 M ODUS QUO B. VERGO M O RTUA E S T 229

C irca quam orationem sic disserit S. A lbertu s M a g n u s : « M od o quaero,

quid appellatur nexus mortis? vel est bonum vel est malum . N o n bonum , quia
omnis boni incapax fuit; item bonum non deprim it, sed elevat. E rgo nexus non
nom inat ibi aliquid boni. S i autem est m alum , aut est m alum culpae aut m alum
poenae. N on culpae, quia m ors non est nexus ad culpam ; quia post m ortem non
est status culpae sed poenae... Si autem est m alum poenae, quaero, quam poe­
nam importat? N o n gehennae; quia ad illam non nectit mors; quia m ulti m oriun­
tur, qui non vadunt ad gehennam . Eadem ratione nec ad purgatorium ; quia m ulti
m oriuntur qui non vadunt ad purgatorium . N e c etiam potest dicere poenam
tem poralem ; quia ad illam non nectit mors, sed absolvit ab illa. Item , non potest
dicere poenam mortis; quia beatissim a V irgo vere m ortua fuit. E rgo relinquitur
quod non potest significare nisi incinerationem ; ergo erit sensus: N o n potuit
nexibus m ortis deprim i, id est, non potuit incinerari » (M a n a le, q. 132).

II. R a t i o n e . 1) Ratione discriminis inter mortem et corruptionem: M ors

enim nullam im perfectionem , quam D eiparam non deceret, involvit, ac insuper
sum m e m eritoria fuit; corruptio vero sepulcri in dedecus V irgin is fuisset, nec
m eritoria esse poterat. Q uam vis ergo B. V irgo convenienter m orti subiacere po­
tuerit, corruptioni tam en sepulcri subiacere non conveniebat.
2) Ratione pietatis F ilii erga matrem: pietas enim filialis exigebat ut M atrem
a quovis dedecore, quale est corporis corruptio, praeservaret. E o vel m agis quod
talis exem ptio quibusdam Sanctorum corporibus a D eo concessa est. Putandum
est proinde B. V irginem n o n d iu , nec per triduum sicut Christus, prout vellent
apocrypha, m o r t u i su b iacu isse . A dest enim m agnum discrim en inter C h ristum et
B. V irginem . C hristus enim , ob unionem hypostaticam cum V erbo, suam numeri-
cam identitatem non amisit; corpus B. V irgin is, e contra, ab anima separatum , non
rem ansit idem num ero ac antea; et ideo m inim e decebat corpus illud, quod vitam
V erbo Incarnato dederat, ita m ancum et im perfectum diutius manere. Putat ergo
card. L é p ic ie r ,1 corpus illud sacratissim um non diu remansisse ab anima separa­
tum , sed statim post mortem gloriose resurrexisse et fuisse animae iterum unitum .
U tru m vero B. V irgo H ierosolym is an Ephesi m ortua sit, et quanam aetate,
inter eruditos adhuc disputatur.

A rt. 2 - D E M O D O Q U O B . V I R G O M O R T U A E S T

Variae Doctorum sententiae:

1) N onnulli, de quibus m entionem facit S. Isidorus (De vita et obitu Patrum,
c. 67), Sim eonis oraculo innixi (« E t tuam ipsius animam pertransibit gladius »
L u c. 2, 35), putaverunt B. V irginem m artyrio m ortem subiisse. Ipsem et S. Isi­
dorus anceps haeret.

1 O . c., p . 367.
230 M ODUS QUO B. VIRGO MORTUA E S T

2) S. Petrus D am iani affirmat B. V irginem ex vi doloris obiisse. Ita enim

scribebat ad Erem itas illos qui ieiunium in vigilia A ssum ptionis non servabant:
« A t fortasse, inquit, dicitur quia B. V irgo, quae sine dolore vitae auctorem edidit,
dolorem m oriendo non sensit? Sed, qua auctoritate, eam quis divinetur in corpore
non doluisse m orientem , cuius anim am pertransierit gladius adhuc etiam in carne
manentem? Praesertim , cum et ipse m ediator D ei et hom inum m oriturus dicat:
T ristis est anima m ea usque ad mortem? ».
H in c subinfert vigiliam Assum ptionis ieiunio celebrari, sicut pervigilium
nativitatis S. Ioannis, qui cum dolore et vagitibus natus est. « S i rei dignitas vig i­
lanter inspicitur, idcirco utraque haec festivitas digne praemissis est excipienda
ieiuniis; quia et B. V irgo m olestias carnis m oriens pertulit, et beatus Ioannes
per conditionem nascendi ex m aternis visceribus vagiendo atque plorando pro­
cessit » (opusc. 55, c. 1, D e celebrandis Vigiliis, P L 145, 801).

3) A lii, sat com m uniter affirmant B. V irginem m ortuam fuisse ex ardore

amoris D ei ex quo veluti occisa remanserit.
P rim us qui hoc tenuit videtur fuisse A u ctor Epistolae A d Paulam et Eusto-
chium (Paschasius Radbertus).

Scripsit enim: « Quaeso, si qua sunt in vobis viscera pietatis, considerate quo cru­
ciabatur amore, quoque desiderio aestuabat haec virgo, dum revolveret animo cuncta quae
audierat, quae viderat, quod cognoverat. Puto quod quiquid cordis est, quidquid mentis,
quidquid virtutis humanae, si totum adhibeas, non sufficiat ut cogitare valeas, quanto
indesinenter cremabatur ardore p ii amoris-, quantis amovebatur repleta Spiritu Sancto
caelestium secretorum incitamentis: quia etsi diligebat Christum ex toto corde, et ex tota
anima, et ex tota virtute, novis tamen quotidie inflammabatur praesentia absens desiderio­
rum affectibus-, tanto siquidem validius, quanto divinis illustrabatur intus visitationibus;
quam totam repleverat Spiritus Sancti gratia, quam totam incanduerat divinus amor:
ita ut in ea nihil esset, mundanus quod violaret affectus, sed ardor continuus et ebrietas
perfusi amoris... Denique, amor Christi desiderium pariebat. Desiderium vero gliscens,
quasi novis reparabatur ardoribus, in tantum ut credam nonnumquam, quod omnia et
etiam semetipsam transcenderet: quia omnino amor impatiens, quod amat, non potest
non videre » (PL 30, 140-41). Idem asserunt plus minusve P s-M odestus, Homil. in
Dormit., P G 1762, 3308 A, G uerricus Abbas Igniacensis ( f 1157) cfr P L 185, 190-93
et S. A lbertus M . (Mariale, q. 131, Op. ed. Vivès, t. 37, p. 183).
Ita etiam S. Franciscus Salesius: « L a Vierge Mère ayant assemblé en son esprit,
per une très vive et continuelle mémoire, tous les plus aymables mystères de la vie et
mort de son Filz, et recevant tous-jours à droit fil parmy cela les plus ardentes inspirations
que son Filz, soleil de justice, jettast sur les humains au plus fort du midy de sa charité,
puis d’ailleurs faysant aussi de son costé un perpétuel mouvement de contemplation, en
fin le feu sacré de ce divin amour la cosuma toute, comme un holocauste de suavité; de
sorte qu’elle en mourut, son âme estant toute ravie et transportée entre les bras de la
dilection de son Filz. O mort amoureusement vitale, o amour vitalement mortel ! ». Et
rursus: « Bien que cette sainte âme aymast extrêmement son très-saint, très-pur, et
 M ODUS QUO B. VIRGO MORTUA E ST 231

très-aymable corps, si le quitta-t-elle néanmoins sans peine ni résistance quelconque,

comme la chaste Judith, quoyqu’elle aymast grandement les habitz de pénitence et de
viduité, les quitta néanmoins et s’en déspouilla avec playsir pour se revestir de ses habitz
nuptiaux, quand elle alla se rendre victorieuse d’Holophernes; ou comme Joanathas,
quand, pour l’amour de David, il se déspouilla de ses vestements. L ’amour avoit donné
près de la Croix à cette divine Espouse les suprêmes douleurs de la mort; certes, il estoit
raysonnable qu’enfin la mort luy donnast les souveraines délices de l’amour» ( Traité de
l ’amour de Dieu, 1. 7, c. 13).
Ita etiam Bousset: « Si vous m ’en croyez, saintes âmes, vous ne chercherez point
d’autres causes de la mort de la sainte Vierge; son amour étant si ardent, si fort et si en­
flammé, il ne poussait pas un soupir qui ne dût rompre tous les liens de ce corps mortel;
il ne formait pas un regret qui n’en dût dissoudre toute l’harmonie; il n’envoyait pas un
désir au ciel qui ne dût tirer après soi l’ âme tout entière. Je vous ai dit, chrétiens, que
sa mort est miraculeuse; je suis contraint de changer d’avis: la mort n’est pas le miracle,
c’ en est plutôt la cessation. L e miracle continuel, c’ était que Marie pût vivre séparée
de son Bien-Aimé... Ainsi point d’autre cause de la mort de Marie, que la vivacité de son
amour» (2e Sermon sur l ’Assomption de la Sainte Vierge, 2e point, Œuvres, etc., t. 2, p. 805).
Ita etiam Suarez: « Fieri enim potest ut mens tanta efficacia et intentione in his acti­
bus occupetur, ut veluti destituat corpus, ita ut paulatim eius dispositiones remittantur
ac deficiant ac tandem ob earum defectum non possit anima in corpore conservari »
(in 3, disp. 21, sect. 1).

4) C ard . L é p ic ie r ,1 quem sequi videtur P. D ourche, O . S. M ., 2 asserit m or­

tem D eiparae anim aeque illius a corpore separationem , potius quam m ortem ,
placidissim am dorm itionem ac velu t tranquillum som num fuisse. 3
E t hoc m odo suam sententiam exponit:
« Cum enim eius mens vehementissima in Deum fereretur extasi, anima nexibus
corporis soluta evolavit, mox suo corpori coniungenda, ut in caelum tota corporaliter
conscenderet, a suo Filio in universi Reginam coronanda: dormitio, enim est, aut som­
nus, a quo quis citius excitatur.
« Quod tamen ut rite intelligatur, primo loco supponi debet, quod alibi ostensum
est (p. II, c. x, a. 5, n. 22), Beatae Virginis in Deum caritatem iugi profectu ita crevisse,
ut appropinquante termino eius mortalis vitae a divina Providentia praefixo gradum
attigerit omni humana cogitatione maiorem.
« Iamvero, vehementioris amoris effectus est, ut docet Angelicus Doctor, 4 amantem
ab eo quod est secundum naturam, in id quod est supra naturam ita elevare, ut illum

1 O . c., p. 368-371.
2 L a Tutta S anta, p p . 198-208, R o m a, 1929.
3 E tiam T h e o d o ru s A bou- K urra ( f 8 2 0 ), S . Ioann is D am ascen i d iscip u lu s, h o c fere m odo
D eip arae m o rtem e xp lica b at. D ice b a t qu od , sicu t A d a m , d u m dorm ieb at, costula p rivatus
rem an sit, ita D eip ara , v e lu ti in som m o, san ctissim am suam anim am D e o trad id it ( P G 97, 1497
B ). Id em d o cu e ru n t S . Ioannes D am ascen u s et S . G erm an u s etc., p ro u t ex tex tib u s afferendis
in q u aestion e de A ssu m p tio n e patebit.
4 S. T hom ., 2a, 2ae, Q . 17 5 , a. 2.
232 M ODUS QUO B. VIRGO MORTUA E S T

extra se rapiat: ex hoc enim ipso quod appetitus ad aliquid vehementer afficitur, potest con­
tingere quod ex violentia affectus homo ab omnibus aliis alienetur, quod maxime verum est
de divino amore; unde etiam Paulus, ex virtute divini amoris extasim faciente, dicebat:1
Vivo autem, iam non ego, vivit vero in me Christus ».
« Quapropter, Beata Virgo pro immensa caritate qua flagrabat, dicenda est, sub fine
vitae suae mortalis, extases et raptus quasi incessanter habuisse, in quibus divinam bo­
nitatem contemplabatur, sive per similitudines quasdam imaginarias, qualis fuit, verbi
gratia, excessus mentis qui cecidit supra P etrum ,2 sive per intelligibiles effectus, sicut
fuit excessus David dicentis: 3 Ego dixi in excessu meo: Omnis homo mendax.
« Huiusmodi tamen raptus tales sane fuerunt, ut compossibiles essent in Maria cum
statu vitae praesentis, cum haec contemplatio non solum non tollat unionem animae ad
corpus; sed nec conversionem ad phantasmata excludat. La très sainte Mère, ait S. Fran­
ciscus Salesius, n'ayant rien en soi qui empêchât l ’opération du divin amour de son Fils, elle
s’unissoit avec iceluy d’une union incomparable, par des extases douces, paisibles et sans effort,
extases esquelles la partie sensible ne laissoit pas de faire ses actions, sans doner pour cela
aucune incommodité à l ’union de l ’esprit, comme réciproquement la parfaite application de
son esprit ne donnoit pas fort grand divertissement aux sens » ( Traité de l ’amour de Dieu,
1. 7, c. 14, Paris, 1862, t. 2, p. 194). « Dicendum igitur quod, cum Beata Virgo ad tantum
contemplationis gradum vi intensissimi amoris antea elevata fuisset, tempore a Deo
praestituto, raptu excellentiori ad tertium caelum sublimata est, ut scilicet ipsam di­
vinam Essentiam in seipsa, sine ulla specie, contemplaretur, non quidem per modum
passionis transeuntis, sicut alias ipsi obtigerat, sed per modum formae permanentis.
« A t recolendum est divinam Essentiam, quia excedit in infinitum non solum omnia
corpora, sed etiam omnem intelligibilem creaturam, ideo non posse videri mediantibus
phantasmatibus, sed nec mediante quacumque specie intelligibili creata: unde necesse
est hominem in statu viae abstrahi seu alienari totaliter a sensibus, ad eam facialiter
videndam. 4
« Haec autem abstractio, seu alienatio dupliciter fieri potest: uno modo sic, ut aufe­
ratur ab anima actualis conversio ad phantasmata et sensibilia, alio modo, ut auferatur
ab anima etiam connaturalis habitudo ad praedictam conversionem, quod nonnisi per
mortem corporalem compleri potest. Quae duo ita complectitur S. A ugustinus:5 Nemo
videns (Deum) vivet ista vita, qua mortaliter vivitur in istis sensibus corporis, sed nisi ab
hac vita quisque quodammodo moriatur, sive omnino exiens de corpore, sive ita aversus et
alienatus a carnalibus sensibus, ut merito nesciat, sicut Apostolus ait, utrum in corpore an
extra corpus sit, cum in illam rapitur et subvehitur visionem.
« Porro, ad visionem divinae essentiae per modum passionis transeuntis perfi­
ciendam, sufficit prior abstractio, quae quidem mortem de necessitate non inducit, ut
dictum est, et miraculose per virtutem divinam completur, sicut si corpus per violentiam
fortioris virtutis elevatur supra locum convenientem sibi secundum speciem suae naturae; 6

1 G a i., 2, 20.
2 A c t., 10, 10.
3 P s., 1 15 , 1 1 .
4 S. T h o m ., 1. c ., art. 3, ad 2um .
5 L . 12 S u p . G e n . ad lit t ., c. 27, t. 3, pars I, coi. 3 17 .
6 Ib id ., ad 2um .
 M ODUS QUO B. VIRGO MORTUA E ST 233
visio autem divinae essentiae quae est per modum formae permanentis, scilicet per lu­
men gloriae, non potest perfici, nisi habitudo connaturalis animae ad intelligendum per
conversionem ad phantasmata radicitus tollatur: radicitus autem nequit tolli, nisi per
separationem animae a corpore, ut innuimus: unde huiusmodi visio divinae Essentiae
mortem corporis secumfert, iuxta illud: 1 Non enim videbit me homo et vivet; et rursus: 2
Scientes, quoniam dum sumus in corpore, peregrinamur a Domino, per fidem enim ambula­
mus, et non per speciem. Audemus autem et bonam voluntatem habemus magis peregrinari
a corpore, et praesentes esse ad Dominum.
« Cum igitur tempus advenisset quo Deiparae intensissimus amor coronari deberet,
ipse se Deus ei conspiciendum exhibuit facie ad faciem, non transeunter, sed perma­
nenter, ex quo de necessitate sequi debuit vinculi mortalis dissolutio; ipsa Deipara in
hanc dissolutionem consentiente, et sic culmen suis meritis apponente.
« Equidem Deus, apud quem non est impossibile omne verbum, potuisset, si ita vo­
luisset, impedire quin haec facialis et permanens visio Mariae concessa, illius animam
a corpore separaret, et sic illam potuisset in caelum, quin mortem gustaret, transferre,
quemadmodum Adam de paradiso terrestri ad caelum transtulisset, si ille minime pec-
casset: at talem translationem, quae, utpote supra naturae leges, fuisset verum miracu­
lum, Deus in casu Mariae complere noluit.
« Cum enim Deus decrevisset ut Mater Verbi Incarnati similis eidem fieret per
omnia quantum possibile sit, et cum inter mysteria Christi proprie emineat illius mors
pro nobis libere suscepta, ideo, quo etiam hac in re Mater Filio conformis existeret,
mortis cursum miraculose impedire noluit, ut scilicet etiam ex hoc capite Deiparae
gratia augeretur, nobisque exemplum subministraretur perfectae conformitatis cum di­
vina Voluntate in mortis sententia subeunda ».

1 E x o d ., 33, 20.
2 2 C o r ., s, 6, ss.
234 ANIMADVERSIONES CIRCA MORTEM B. M . V.

A N IM A D V E R S IO N E S R E L A T E A D M O R T E M D E IP A R A E

I) Animadversiones circa factum mortis.

A rgum enta quaedam quae adduci solent ad D eiparae m ortem probandam

non tam valida — prout prim a fronte viderentur — apparent. Etenim :

1) Relate ad argum entum desum ptum e x t r a d i t i o n e seu auctoritate Patrum

et Scriptorum Ecclesiae, anim advertendum est traditionem illam unanimem et
constantem non esse. In tribus enim prioribus saeculis nem o (si excipiatur O ri­
genes, cuius tam en testim onium incidentale om nino valde dubiae authentiae est)
locutus est de m orte M ariae. Saec. iv S. Epiphanius, Palaestinensis, prim us est
qui quaestionem de m orte D eiparae sibi ex professo proposuit, et conclusit asse­
rendo neminem scire quonam m odo D eipara hunc m undum reliquerit. C irca idem
tem pus Tim otheu s H ierosol. explicite im m ortalitatem D eiparae asseruisse vid e­
tur. E t de facto, usque ad finem saeculi V, ignorabatur H ierosolym is sepulcrum
D eiparae. Solum m odo circa finem saeculi v, cum apparitione et celerrim a m ulti­
plicatione, sive in O riente sive in O ccidente, apocryphi circa Transitum Mariae,
opinio de m orte D eiparae com m unis evadere coepit. Patres vero et Scriptores
qui de m orte D eiparae locuti sunt (S. Ephraem , S. A ugustinus, etc.) tantum m odo
per transennam de eadem egerunt, et ad illam alludunt, quin quaestionem sibi
proponerent, obvie supponentes B. V irginem , sicut alii omnes, obiisse; ideoque
eorum testim onium non tanti faciendum esse videtur.

2) A rgum entum ex L it u r g ia non videtur om nino perem ptorium . V erum

quidem est titulum prim aevae festivitatis diei 15 augusti Dormitionem fuisse, atta­
m en ex liturgia diei sim ul sum pta patere vid etur obiectum directum et praeci­
puum festi non fuisse proprie m ortem , sed assum ptionem , seu M ariae ingressum
in gloriam caelestem eiusque pro hom inibus apud D eu m intercessionem . M ors,
in initio, occasio potius quam obiectum directum festi fuisse videtur. D e facto, in
liturgia Rom ana, inde a saec. ix, verus regressus habetur relate ad m ortem D e i­
parae, ita ut nihil vel fere nihil de ipsa rem an serit.1

3) R a t io n e s T h e o l o g ic a e vero quae ad factum m ortis stabiliendum adduci

solent, non satis validae videntur. Etenim :
a) Conformitas cum F ilio potius quam in m orte reali, suavissima, dulcissim a,
inveniri debet in m orte eius mystica seu in com passione D eiparae stantis iuxta
crucem commonentis tun c cum F ilio, quia tun c revera dolores m ortis gustavit
dolore im o qualibet m orte amariorem. T u n c enim , iuxta Sim eonis prophetiam ,
anim a eius fuit doloris gladio transfixa.

1 Cfr Jugie M ., o. c., pp. 519 ss.

 ANIMADVERSIONES CIRCA MORTEM B„ M . V. 235

b) Veritas Incarnationis iam plusquam sufficienter confirm ata fuerat a morte

C h risti in cruce et ab eius sepultura, quin necessaria fuerit m ors et sepultura
D eiparae. Eo vel magis quod iuxta quosdam T heologos (e. g. L ép icier) corpus
D eiparae, statim post mortem resurrexisset et denuo fuisset animae unitum .
c) Associatio operi redemptionis et m orti redem ptivae C hristi, habita iam fuit
iu xta crucem , cum D eipara « pene com m ortua » est cum F ilio. M orte autem Filii,
redem ptio nostra iam operata est. N ecessaria igitur non erat etiam realis m ors
M atris. E o vel m agis quod m ors eius, utpote dulcissim a, parum apta videbatur
ad satisfaciendum pro peccato.
d) Exemplum vero patientiae potius quam in m orte reali sed placidissima, et
ideo tam dissim ili a nostra, aptius invenitur in m orte eius m ystica sed amaris­
sim a iuxta C ru cem F ilii. T u n c enim ex his quae passa est didicit m isericors fieri
et exem plum fulgidissim um patientiae in adversis sustinendis evasit.

II) Animadversiones circa modum mortis.

Q uae cum ita sint, factum m ortis Deiparae cum absoluta certitudine proba­
tum dici non posse videtur. Eo vel m agis quod assertores sententiae com m unis
de m orte Deiparae, ubi agitur de assignando modo m ortis eius, non solum m ire
d isse n tiu n t,1 sed m axim as etiam angustias patiuntur, eo quod difficulter omnino
m odus invenitur quo D eipara m ori potuisset. H in c m agna dissentio in assignanda
causa proxim a m ortis Deiparae.
E xclu ditur com m uniter quod D eipara m ortua sit ob aegritudinem aliquam
eo quod, ob perfectissim am corporis com plexionem , aegritudini subiacere non
potuit. E xclu d itu r pariter quod m ortua sit ob senectutem, eo quod D eipara —
sicut et C hristus — valde probabiliter senectuti subiecta non fuit, quem adm odum
subiecta non fu it aegritudini, cum senectus ipsa — iuxta com m unem effatum —
m orbus sit, eo quod ob senectutem corporis organa consum m antur, m ale dispo­
nuntur et ipsae facultates animae ita efficiuntur ut senes parvulis assimilentur:
quae omnia D eiparae — sicut C hristo — convenire non poterant. 2
N e c adm itti potest sententia secundum quam D eipara obiisset martyrio aut
m orte violenta, quia — prout anim advertit S. A m brosius — « N e c littera, nec
historia docet ex hac vita M ariam corporalis necis passione migrasse: non enim
anim a, sed corpus materiali gladio transverberatur» (in L u c ., 2, P L 15, 1656).
U n d e Baronius scribebat: « Eos non recipi ab Ecclesia catholica qui tradunt M a ­
riam V irgin em m artyrio vita functam esse » (Annal. Eccl., ad a. 48).

1 M ax im a etiam h a b e tu r dissen sio circa an n u m m o rtis D eip arae. N u m e ra n tu r en im v i-

g in ti circ ite r a n n i d iversi.
2 H au d in u tile erit anim ad vertere quod si D eip ara o b sen ectu tem m o ri deb u isset, posita
eius p erfectissim a corp o ris com p lex ion e, aetatem lo n g io re m aetate P atriarcaru m (M ath usala
com p reh en so) habu isset. D e h ac tam en lo n ga com m oration e D eip arae in terris n em o lo q u itu r.
236 ANIMADVERSIONES CIRCA MORTEM B|. M . V.

N e c sustineri potest peregrina sententia S. Petri D am iani, iuxta quem B.

V irgo ex dolore m ortua esset; passiones, enim , qualis est dolor, in B. V irgin e sem­
per rationi subiectae fuerunt.
Sustineri pariter nequit sententia iuxta quam B. V irgo ex amoris excessu veluti
occisa fuisset. T a lis enim amor sensitivus, vitae nocivus, prout anim advertit
card. L é p ic ie r ,1 inordinatus fuisset, corrigendus propterea a ratione; decebat
autem quam m axim e ut amor Deiparae in D eu m esset ordinatissim us, ideoque
in voluntate m agis residens, nec in sensum, ultra quod natura ferre posset, re­
dundaret.
A ttam en nec sententia card. L ép icier adm itti posse videtur. G ratis enim
asseritur ad visionem beatificam permanenter habendam necessariam esse m or­
tem . Si enim A d am non peccasset, in Paradisum absque m orte, directe transla­
tus fuisset.
D icendum igitur videtur m ortalitatem D eiparae in eius passibilitate im plicite
inclusam fuisse. E x eo enim quod fuit passibilis (ob m unus Corredem ptricis) fuit
etiam mortalis, cum term inus naturalis et necessarius passibilitatis sit praecise
mortalitas. Cooperari enim debebat, ratione suae missionis Corredem ptricis,
operi quod in passione et m orte consistebat, et ideo passibilitati et m orti debuit
esse subiecta.

1 O . c ., p . 369.
 SECTIO TERTIA

DE HIS Q U A E PERTINENT A D ANIMAM SIMUL

ET C O R P U S BEATAE MARIAE VIRGINIS
 VIRGINITAS DEIPARAE 239

Ratio huius sectionis. Expleta tractatione de iis quae pertinent ad animam et

de iis quae pertinent ad corpus B. M . V irgin is, remanet ut de iis agam us quae
ad anim am simul et ad corpus pertinent.

Divisio huius sectionis. Q uia vero ea quae ad corpus sim ul et ad animam B.

M . V irgin is pertinent duo sunt, videlicet, illibata D eiparae Virginitas tum mentis
tum corporis, et animae corporisque, per assum ptionem , glorificatio, hinc in duo
capita haec ultim a sectio dividitur:
I) De Virginitate B . M . V.
II) De Assumptione et glorificatione B . M . V.

Cap. I - D E V I R G I N I T A T E B. M A R I A E

B IB L IO G R A P H IA : A llo E. B., O. P., La conception virginale de Jésus, in Nova et

vetera, 2 (1927) 324-339; B ardenhewer O., Mariae Verkiindigung, Freiburg 1905, 4-26;
B eittel A. D ., A defense of the Virgin Birth, in Journ. Relig., 10 (1930) 601-603; B ergin
E., S. I., Natus ex Maria Virgitie, in Eccles. Rcv., 71 (1924) 572-8.0; B otz P. R., O. S. B.,
Iungfrauschaft M ariens im Neuen Testament und in der nachapostolischen Zeit, Bottropi
i. W. Postberg, 1935, in-8, xv-120 p.; C arpenter H . I., The Birth from Holy Spirit and
the Virgin in the old Roman Creed, in Journ. theol. Stud., 40 (1939) 31-36; C larke L .,
The Virgin Birth and recent discussion, in Theology, 13 (1926) 78-92; C onw ay B. L.,
C. S. P., The Virgin Birth, New York, 1924; Cooke R., Did Paul Know of the Virghi
Birthì A historical study, London 1927, in-8., 152 p.; Crain O. E., The credibility of the
Virgin Birth, New York, 1921, in-8, 150 p.; D u b lan ch y E., in Dict. Théol. Cath., t. 9,
coll. 2341-2346; G a lfa n o G ., La Vergine delle Vergini, Palermo 1882; Gresham M a-
chen I., The Virgin Birth of Christ, New York and London, 1930; G u ito n W. H., The
Virgin Birth of our Lord, in Princeton Theol. Rev., 25 (1927) 389-416; K o c h H., Virgo
Eva-Virgo Maria. Neue Untersuchungen über die Lehre von der Jungfrauschaft und der
Ehre Mariens in der àltesten Kirche, Berlin, 1937, in-8, 115 p.; L o c k to n W., The Ré­
surrection and other Gospel narratives, and the narratives of Virgin Birth. Two Essays.
London 1924, in-8, 194 p.; M e Corm ick À., S. I., The Doctrine of the Virginal Birth and
some of its conséquences, in Eccl. Rev. 70 (1924) 492-502; N au la e rts I., Probatur M a­
riam esse virginem ante partum, in Vie Dioces. 13 (1924) 575-570; Probatur Mariam esse
virginem in partu, 1. c., 651-655; Probatur Mariam esse virginem post partum, 1. c., 14
(1925) 77-84; P fiste r K ., Defensorium immaculatae virginitatis (Blockbücher, t. 2),
Leipzig 1925.; Rahner H., Die Gottesgeburt. Die Lehere der Kirchenvàter von der Ge-
burt Christi im Hersen des Glaübigen, in Zeitschr. Kath. Theol., 59 (1935) [333-418;
R h y s G., The Virgin Birth of Christ, New York 1930, in-8, 415 p.; S o m m e r f e l d K .,
240 VIRGINITAS DEIPARAE

Die jungfrauliche Geburt in den verschiedenen Religionen, Berlin, 1930, in-8, 36 p.; S t a f ­
ford B. T ., The science of the Virgin Birth, in Bibi. Sac. 84 (1927) 167-196; V o s t é I.,
O. P., De conceptione virginali Iesu Chr isti, Romae, 1933; W i l s o n L . M ., The Tree of
knowledge of Good and Evii and the Virgin Birth explained, London, 1925, in-8, 64 p.

Tractationis excellentia.
In corona fulgidissim a m aternitatis divinae, quam D eus capiti M ariae im po­
suit, plures singularissim ae m argaritae refulgent; at praecipua, inter omnes, vir­
ginitatis m argarita resplendet.
M aternitas et virginitas fulgidissim um m ulierum ornam entum constituunt;
at ambo, naturaliter, sim ul existere nequeunt: m aternitas enim virginitatem
excludit, quem adm odum flos fructum et fructus florem excludit. T antum m odo
M atrem suam D eus, m unificentissim e, ab hac naturali lege excipere voluit florem
cum fructu, filium cum lilio in ipsa m irabiliter coniungendo. E t in hoc praecise
B. V irgo ab om nibus aliis distinguitur, prout perpulchre S. Bernardus anim ad­
vertebat dicens: « Si in ea laudavero virginitatem , m ihi m ultae virgines post eam
videntur offerri. S i hum ilitatem praedicavero, invenientur forte vel pauci, qui,
dicente F ilio eius, m ites facti sunt et hum iles corde. Si m agnificare voluero m ise­
ricordiae eius m ultitudinem , sunt aliqui m isericordiae viri etiam et m ulieres.
U n u m est in quo, nec prim am sim ilem visa est, nec habere sequentem , gaudia
m atris habens cum virginitatis honore » (Serm. I V , de Assumpt., n. 5, P L 183,
428). D e hoc igitur sum m o D eiparae honore gratissim a nunct ractatio habenda
est. Q uaedam tam en, praem ittenda sunt.

Quid sit virginitas. Virginitas, a virore, est pars castitatis, cuius est «ut secun­
dum iudicium rationis et electionem voluntatis, aliquis m oderate utatur corpo­
ralibus m em bris» (2a.-2.ae, q. 151, a. 1, ad 1). D electationes enim venereorum ,
quas m oderatur castitas, specialem quam dam vehem entiam habent, unde spe­
ciali refrenatione indigent (1. c., q. 152, a. 3).
A t virginitas, non solum vetat ut quis in usu venereorum m odum excedat,
sed etiam facit ut hom o im m unem omnino se conservet a quolibet venereae vo ­
luptatis usu; et ob hanc rationem , virginitas supra castitatem specialis virtus est,
cuius pars veluti formalis et com pletiva est propositum perpetuo abstinendi a
qualibet delectatione venerea, etiam licita (prout fit in m atrim onio), et vocatur
virginitas mentis-, pars vero materialis est integritas carnis num quam violata, et
vocatur virginitas corporis. 1 V irginitas mentis (quae est proprie virtus) nullatenus
am ittitur per involuntariam violationem carnis, sed am ittitur per violationem
carnis voluntariam , etiam licitam ; imo, am ittitur etiam — salva integritate cor­
porali — sive per alios actus libidinosos, sive etiam per sola turpia desideria, sive

1 Q u id am , e. g. V an N oort, p raeter virgin ita tem corporis et mentis, a d m ittu t virginitatem

sensus i. e. im m un itatem a m o tib u s con cu p iscentiae seu a fom ite, de qua iam fuse egim us.
 ERRORES CIRCA VIRGINITATEM DEIPARAE 2 4I

tandem per ip su m innocens desiderium contrahendi m atrim onium eoque utendi.

Virginitas corporis e contra (quae, potius quam virtus, est naturalis conditio
in qua personae nascuntur) amitti potest voluntarie, per voluntariam signaculi
virginalis effractionem sive peccando, sive non peccando; involuntarie vero, per
infirm itatem naturalem , vel ob casum fortuitum , vel etiam ob violentam alterius
oppressionem .
D eipara semper et perfectissime V irgo fuit, sive mente sive corpore.

Synopsis errorum. Praeclarissim am hanc D eiparae praerogativam plures,

saeculorum decursu, acriter im petiti sunt.
I. V irgin itatem a n t e p a r t u m seu conceptionem virginalem negarunt: 1) Iu-
daei et I u d a i z a n t e s qui, m edio saeculo saecundo, odio in Christum eiusque M a ­
trem incensi, Iesum vocaverunt (sit venia blasphem iae!) Hannido (i. e. ex adul­
terio n a tu s),1 et B. V .appellaverun t (sit venia blasphem iae!) Sane (i. e. publica
peccatrix) et Thmea (i. e. in coenum libidinis volutata).
2) E b i o n i t a ë — iuxta testim onium Eusebii 2 — et G n o s t i c i C erinthus et
Carpocrates 3 nec non quidam Iustinus 4 tenuerunt Iesum natum fuisse m odo
com m uni ex M aria et Ioseph.

1 B. V irg o , iu xta Iudaeos, teste C elso (cfr O r i g e n e s , Contra Celsum, x , 3 2 ; P G 1 1 , 7 2 2 sq.),

cogn ita fu isset a Panthera, m ilite rom ano, a qu o cogn o m in atu s esset ben-Panthera (cfr S t r a k ,
Kom menar z . N . T . und M idrasch, i , 1 9 2 2 , p p . 3 6 sq.).
A t, in iqu issim a haec fabu la n u llo n ititu r fun dam en to histo rico p ro u t fatetu r ipsem et K la -
u sn er, Iudaeus, recens b io grap h u s C h risti (Jesus of N azareth, translated fro m the origin al H e-
b rew b y H . D a u b y , 1925). Ita autem o rigo talis fabu lae e xp lica tu r a K la u sn e r (post N ietsch
e t B leek): Panthera est co rru p tio vocis irapOevos. Iudaei enim audien tes C h ristian os C h ristu m
a p p ellare filiu m Virginis, v i ò s Tt j s i r a p d e v o v , Iesu m vocare coep eru n t, irrisio n is causa,
ben ha-Pantera, id est, filium pantherae. Postea tam en, sen sim sine sensu, co rru p tio n em nom inis
i rap 6 é v o s in Pantheram o b liti, p u taveru n t Panteri, Pantori aut Pandera n om en fuisse patris
Iesu. C u m vero Panthera n on sit n om en heb raicu m , p u tav e ru n t p raedictum Pantheram, patrem
Iesu, m ilitem q u en d am ro m an u m fuisse (1. c., p p . 23-24; 231-233).
Im pia haec fabu la a p rio ri reicien da apparet. S i en im C h ristu s fu isset illegitimus, e x a d u l­
terio gen itu s, Iudaei, coaevi C h risti, et in ip su m m axim e in fen si, talem ign om in iosam m a cu ­
lam ipsi ob iecissen t, praesertim cu m seip sum C h ristu m ac F iliu m D e i p roclam abat. H o c autem
fecisse m in im e constat.
2 H ist. E ccl., 30, 8 , 10; 6, 1 7 , 1, P G 20, 452 A -460 A .
3 D e istis S. E p ip h an iu s scrip sit: « C h ristu m e x sem ine Iosep h e t M ariae esse iu xta ip so ­
ru m E v a n g eliu m asseru n t» (H aer., 30, 14, 3, P G 4 1, 429 B ). D e C arp ocrate haec scrib it S.
P h ilastriu s B rixien sis: « C h ristu m autem d icit n o n de M aria V irg in e et d ivin o S p iritu n atum ,
sed de sem ine Iosep h n atum arbitratur, d equ e eo n atu m carn aliter sicu t om nes h om in es su ­
sp ica tu r » (Divers. Haeres., 1. 35, ed . V ie n ., cur. M a rx , p. 19). D e C e rin th o au tem h aec scrib it
S . Irenaeus: « Iesu m au tem su b iecit n o n ex v irgin e n atu m (im possib ile h o c ei v isu m est); fuisse
au tem Iosep h et M ariae filium sim iliter u t reliq u i h om in es et p lu s iustitia et p ru d en tia e t sa­
p ie n tia » (Contr. Haeres., 1. 1, 26, P G , 7 , 686).
4 H ip p o l y t u s , Elenchus, 5, 26, 29, P G 4 1 , 429 B.

16
242 ERRORE S CIRCA VIRGINITATEM DEIPARAE

Ideas huiusm odi libenter secuti sunt Ethnici, praesertim vero Celsus et Iu -
lianus apostata, quorum prim us tenebat Pantheram patrem C h risti fu is s e ,1 alter
vero a Christianis quaerebat: quom odo, iuxta vos, Christus non ex Ioseph sed
ex Spiritu Sancto ortus est? 2
3) Etiam pseudo-christiani a Iudaeis et ab E thnicis m utuati sunt varias accu­
sationes contra virginalem C hristi conceptionem ex parte M ariae.
Reform ationis seu m elius D eform ationis tem poribus, Anabaptistae 3 virgi­
nalem D eiparae conceptionem im pie negarunt. Em inent L ucas Sternberger qui
contendit Iesum naturali m odo ex Ioseph et M aria natum esse, et prim ogeni­
tum fuisse m ultorum fratrum ex eodem connubio progenitorum . 4 Centuriatores,
M artinus Bucerus et Petrus M artyr dixerunt Christum conceptum quidem fuisse
de virgine corpore, sed non m ente. N e c hodie desunt inter Protestantes adver­
sarii V irginalis conceptionis B. M . V . 5 Rationalistae vero, inde a F r. Strauss,
in eorum Com m entariis in Evangelium et in m ultis aliis scriptis, 6 non solum
factum virginalis conceptionis reiciunt, sed etiam eiusdem possibilitatem , quia
a priori m iracula n e g a n t.7 Ipsis adhaesit, in Italia, Sacerdos apostata Bianchi-
G io vin i in opere L a critica degli Evangeli.

1 C fr N ew m an C . I ., Iuliani Imp. librorum contra Christianos quae supersunt, L ip sia e 1880,

p. 212.
2 C fr O r ig e n e s , Contra Celsum, I, 32, P G i i , 722 ss.
3 V eteres Protestantes, u t L u th e ru s, Z w in g liu s, etc., p erpetu am D eip arae virgin ita tem
a gn overu n t tam q uam veritatem d iv in itu s revelatam .
4 C fr C a n is iu s , o. c., 1. 2, c. 17.
5 A ttam en , n on d esu n t h o die in te r ipsos Protestantes, q u i con cep tio n em virgin alem d e ­
fen d u n t; ita in G erm an ia , Z a h n , G riitzm ach e r; in A n g lia , A . W rig h t, H . B . S w ete, G . G o re ,
W . R am sey, W . S am d ay; in A m e rica, B. W arfie ld et J. G resh am M ach e n q u i, in op ere The
Virg. B irth o f Christ, ann o 1930 typ is ed ito , fo rtite r virgin alem con cep tio n em , n on tam en p e r­
p etu am M ariae virgin ita tem d efen d it.
6 C fr , e. g. Z ò c k l e r O ., Zum Apostolikum -Streit, M ü n c h e n , p. 30; E p h em erid es, Bew eis
des Glauben et C om m en tarioru m series Kurzgefasster Kom m entar, C . F . N ôsg en , S yn o p tik er,
p p . 20 s., 292 s.
7 Iu x ta V e n t u r i n i (N atürliche Geschichte des grossen Propheten von N azareth, ed. 2, 1806)
et etiam iu xta P a u l u m d e R e g l a (Jesus de N a zareth , Paris, s. d ., c. 3, p. 52), M aria a iu vene
qu od am p u lch ro sese G a b rie lem A n g e lu m d icen te et m agna p ro m itten te, d ecep ta fu isset. F u n ­
dam en tu m p ro hac im p ia sententia in v e n itu r a b H arnack in h o c quod Iesus p raem ature, i. e.
ante tem p u s, op in io n e p u b lica, natus esset, eo quod a Iosep h sponso, anteq uam cu m illa c o h a ­
bitaret (quam vis non illicite, iu xta strictu m ius h eb raicu m ), cogn ita fu isset. A t, si aliqua su sp icio
de m ala fam a M ariae revera extitisset, p ro cu l d u b io Iudaei h o c contra C h ristu m ob iecissen t.
N e g a to ig itu r facto et p ossib ilitate virgin alis con cep tio n is, R ationalistae con ati su n t e x ­
p licare originem fidei in talem co n ce p tio n em recurrend o ad in flu x u m sive iu d aicu m sive p aga­
nu m , sive etiam ad eth n ico-ch ristian o ru m elu cu b ration es circa titu lu m F iliu s D ei. A t in cassum
om n in o , p ro u t fu se osten dit P . V o s t é in o p . D e conceptione virginali Iesu Christi, R o m a e 1933,.
pp. 53-66. E n eius con clu sio : « Conceptio virginalis u tiq u e est m iracu lu m , cu i a p rio ri rep u gn at
tam ratio hum ana q u am ipsa natura. Q u om o d o ig itu r orta est fides in virgin alem con cep tion em ?
 ERRORES CIRCA VIRGINITATEM DEIPARAE 243

II. V irginitatem in partu negaverunt Tertullian us, Iovinianus et quidam

Protestantes. 1) T e r t u l l i a n u s (saec. m ) in L . de carne Christi, c. 23: «Sed agno­
scim us adim pleri propheticam vocem Sim eonis, super adhuc recentem infantem
D om inum pronuntiatam: E cce hic positus est in ruinam et suscitationem m ulto­
rum in Israel, et in signum quod contradicetur. Signum enim nativitatis Christi,
secundum Esaiam: Propterea dabit vobis D om inus ipse signum : ecce virgo con­
cipiet in utero, et pariet filium . A gnoscim us ergo signum contradicibile, con­
ceptum et partum virginis M ariae; de quo Academ ici isti: Peperit et non peperit;
V irgo, et non virgo. Quasi non, etsi ita dicendum esset, a nobis magis dici con­
veniret. Peperit enim , quae ex sua carne; et non peperit, quae non ex viri semine.
E t V irgo, quantum a viro; non virgo quantum a partu. N on tam en ut ideo: P epe­
rit et non peperit; et ideo: V irgo, quae non virgo, quia non de visceribus suis
mater. Sed apud nos nihil dubium , nec retortum in ancipitem defensionem . L u x ,
lux: et T enebrae, tenebrae, et Est, est, et N on, non. Q uod am plius, hoc a m alo
est. Peperit, quae peperit. E t si virgo concepit, in partu suo nupsit, ipsa patefacti
corporis lege, in quo nihil interfuit, de vi m asculi admissi, an emissi, idem illud
sexus resignaverit. H aec denique vu lva est propter quam et de aliis scriptum
est: O m ne m asculinum adaperiens vulvam , sanctum vocabitur D om ino. Q uis
vere sanctus, quam D ei Filius? Q uis proprie vulvam adaperuit, quam qui clau­
sam patefecit? Ceterum , om nibus nuptiae patefaciunt. Itaque magis patefacta
est, quia magis erat clausa. U tiqu e magis non virgo dicenda est, quam virgo,
saltu quodam mater ante quam nupta. Et quid ultra de hoc retractandum est,
cu m hac ratione Apostolus non ex virgine, sed ex m uliere editum F iliu m D ei
pronuntiavit, agnovit adapertae vulvae nuptialem passionem? L egim us quidem
apud Ezechielem de vacca illa quae peperit et non peperit. Sed videte, ne vos
iam tunc providens Spiritus Sanctus notarit haec voce disceptaturos super u te­
rum M ariae. C eterum non contra illam suam sim plicitatem pronuntiasset d u b i­
tative, Isaia dicente: C oncipiet et pariet » ( P L 2, 835 s.).
2) T ertu llian o succedit (saec. iv) I o v i n i a n u s m onachus, qui E picu rus C h ri­
stianorum vocatus est, et — prout testatur S. H ieronym us — « inter phasides

A u t p er viam facti, aut p e r v iam m y th i v e l legend ae. C o n tra u tram qu e d ilem n atis partem h a ­
bu eru n t graves d ifficu ltates vario ex asp ectu. A t hyp o th esis m y ti v el legendae tales p a titu r d if­
ficultates, quae n u llo pacto rem overi possint: certo certiu s n o n est nata legenda in te r Iudaeos
Palaestin en tes, exp ectan tes M essiam filium D a v id (m em en to T ry p h o n is h o c ob icien tis Iu -
stin o ). A t ad h u c m inus paganus in flu xus exp licat d u p licem n arration em evangelicam tam e v i­
d e n te r sem iticam , u t n on n isi a S em itis et in te r Sem itas c o n cip i potuerit: supposita origo m y -
th olo gica talium n arration u m fo ret p arad oxon . E rgo nata est fides p er viam fa c ti... » (1. c.,
p p. 65-66). « D e cetero (an im ad vertit id em P . V o sté), h aec fides to t et tantas d ifficu ltates a
p rio ri p a titu r sicu t fides in corporalem resurrectio n em , u t solum factum reale possit esse sufficiens
ratio eius praedicationis. N is i e n im esset reale factu m , ipsa sua realitate p raed icato rib u s prim ae -
vae E cclesiae im p o situ m , eius arbitraria in ve n tio , com m u n i hu m an o iu d icio , fu isset co n d em n a ­
tio et finis religio n is christianae » (1. c ., p. 67).
244 ERRORES CIRCA VIRGINITATEM DEIPARAE

aves et carnes suinas non tam em isit spiritum , quam eructavit » (Contr. Vigilan­
tium, P L 23, 3 5 5 ) . 1 E iu s asseclae fuerunt, A uxentius, G reniobis, Germ inator,
F elix, Plotinus, M artianus, Ianuarius, Ingeniosus, Barbation et Sarm ation.

3) Saec. x iv errorem hunc in G erm ania renovarunt haeretici L o th a r d i ap­

pellati, iuxta quos, si M aria virgo m ansit in partu, non hom inem sed angelum
peperisset. Idem quoque saec. x v i sentierunt A n a b a p t is t a e et Protestantes, ut
Petrus M artyr, Bullingerius, Bucerus, Beza etc., nec non hodierni Ra t io n a l is t a e
dicentes C h ristum m ore aliorum hom inum natum esse.

III. V irginitatem po st partu m plures negaverunt sive in O riente sive in

O ccidente.
1) In O r ie n t e , prim us qui docuit M ariam , post partum virginalem , m atri­
m onium cum Ioseph consumm asse, videtur fuisse Eunomius, A rianorum dux,
ab auctore libri Opus imperfectum 2 et a Philostorgio acriter reprehensus. 3
E unom io adhaeserunt Apollinaris vel discipuli eius qui, teste S. Epiphanio,
dixerunt « fratres D om ini » fuisse filios quos M aria ex Ioseph habuit post natum
Iesum . 4 O b hanc causam Antidichomarianitae appellati fuerunt. Idem docuerunt
Pauliciani qui, praeterea, negaverunt M ariam generasse Christum . 5
2) In O c c id e n t e , virginitatem D eiparae post partum — sicut et in partu —
negavit T ertullian us (p. a. 202) cum iam esset haereticus (De monogamia 8, P L 2,
989 A ; D e velandis virginibus 6, P L 2, 946 B), prout anim advertebat S. H iero­
nym us contra illos qui T ertullian i auctoritate abutebantur. 6
A t classicus negator huius veritatis fuit H elv id iu s qui, a. 380, Romae, praeter
errorem in perpetuam virginitatem D eiparae, m atrim onium virginitati aequavit.
C ontra ipsum scripsit S. H ieronym us librum de perpetua Virginitate B . M ariae
(P L 23, 183-206). Paucis post annis, Iovinianus, m onachus Rom anus, helvidia-
nam haeresim renovavit. Scripsit etiam contra ipsum S. H ieronym us, 7 nec non
5 . A m b r o s iu s .8 Inter praecipuos huius erroris propugnatores fuit Bonosus, Ep.
Sardicensis, a Synodo Capuano anni 391 et a Papa Siricio (Epist. 9, 3, P L 13,
117 7) condemnatus.

1 A b H arn ack dictu s est « P rotestans ante P rotestan tism u m ».

2 « In sa n u s— ita le g itu r — n u llu m in te lle git san um » (H om il. i , P G 56, 635).
3 P ro P h ilo sto rgio , E u n om iu s est « im p iu s » et sectatores eius « detestabiles » (H ist. Ucci.,
6 , P G 65, 533 B).
4 H aer. 78, i , P G 42, 6 9 9 s.
5 C fr G l y c a s M . , Annales 3 , P G 1 5 8 , 3 9 5 , e t P e t r u s S i c u l u s , H ist. Manichaeorum, 1 0 ,
M a i,Patrum nova B ib i. V I , 3 , p. 1 3 .
6 « D e T e rtu llia n o n ih il am p liu s dico quam ecclesiasticu m ho m in em n on fuisse » (A d v .
H elv., P L 23, 201 B ).
7 A d v . Iovinianum, P L 23, 2 11-338 .
8 D e institutione virginis et S . M ariae virginitate perpetua, P L 16, 305-34.
 VIRGINITAS DEIPARAE ANXE PA RTU M 245

Saec. V II error iste H ispaniam infecit, illum que invicte refutavit S. H ilde-
phonsus, ep. T oletanus, in Tractatu de Virginitate S . M ariae, contra tres infi­
deles (Iovinianus, H elvidius et Iudaeus).
Saec. x v i eum dem errorem renovarunt Protestantes et Anabaptistae, ut Pe­
trus M artyr, Reisnerus, Bucerus, Sternberger etc. Idem tenent, nostra aetate,
acatholici M a y o r ( The Epistles o f S t. James, 1913, p. i - l x v ), Z a h n (Forschungen
zur Geschichte des N . T. Kanons, V I Briider und Vettern Iesu, 1900, pp. 227-363),
P a u lu s, S tra u ss, R en an etc.

Tractationis divisio: Q uia alia velu ti est virginitas corporis, alia vero est
virginitas animae seu m entis, ideo tractationem in duo capita dividim us.
I. D e virginitate corporis B. M . V .
II. D e virginitate animae B. M . V.

A rt. 1 - D E V IR G IN IT A T E C O R P O R I S B . M . V.

Quaestionis divisio: C irca Virginitatem corpoream B. M . V . tria quaeri pos­

sunt, videlicet: M aria fuitne V irgo 1) ante partum , 2) in partu et 3) post partum ?...
H in c tres articuli.

I - UTRUM M ARIA FUERIT VIRGO ANTE PARTUM

Prop.: M aria fu it virgo a n te p a rtu m , seu Christum concepit sola Spiritus

Sancti virtute.

I. Prob.: A u c t o r i t a t e : M a g is te r ii E c c le s ia s tic i:

1) S y m b o l u m A p o s t o l i c u m p r o f i t e t u r : « qui natus est de Spiritu Sancto ex Maria

Virgine » (Denz., 2); « qui conceptus est de Spiritu Sancto, natus ex Maria Virgine »
(Denz., 6).
2) S y m b o l u m E p i f h a n i i : « incarnatus est, hoc est ex Maria semper virgine per
Spiritum Sanctum perfecte genitus, homo factus est, id est, perfectum assumpsit ho­
minem, animam et corpus et mentem et omne quidquid homo est, excepto peccato, non
e virili satu » (Denz., 13).
3) F id e s D a m a s i: « conceptus est de Spiritu Sancto et natus ex Maria Virgine »
(Denz., 16).
4) L ib e l l u s i n m o d u m s y m b o l i : « Hunc igitur Filium Dei, Deum natum a Patre
ante-omne omnino principium, sanctificasse uterum Mariae Virginis, atque ex ea ho­
minem verum sine virili generatum semine suscepisse » (Denz.,20).
5) S y m b o l u m N ic a e n o - C o n s t a n t i n o p o l i t a n u m docet: « Incarnatus est de Spi­
ritu Sancto ex Maria Virgine » (Denz., 86).
6) S. F e l i x : « Ex Virgine Maria natum », « ex Virgine incarnatus » (Denz., 52);
cfr anathemat. Damasi 6 (Denz., 64).
246 VIRGINITAS DEIPARAE ANTE PARTUM
7) S i r i c i u s , in Epistola Accepi litteras vestras, scribit: « Sane non possumus negare
de Mariae filiis reprehensum, meritoque vestram sanctitatem abhorruisse, quod ex eo­
dem utero virginali, ex quo secundum carnem Christus natus est, alius partus effusus
sit. Neque enim elegisset Dominus Iesus nasci per virginem, si eam iudicasset tam in­
continentem fore, ut illud genitale Dominici corporis, illam aulam regis aeterni concu­
bitus humani semine coinquinaret. Qui enim hoc adstruit, nihil aliud nisi perfidiam
Iudaicam adstruit, qui dicunt eum non potuisse nasci ex virgine. Nam si hanc accipiant
a sacerdotibus auctoritatem, ut videatur Maria partus fudisse plurimos, maiore studio
veritatem fidei expugnare contendunt» (in epist. Accepi litteras vestras, Denz. 91).
8) A n a t h e m a t i s m u s P r i m u s S. C y r i l l i : « Dei genitrix vocatur sancta Virgo »
(Denz., 113).
9) S. L e o M a g n u s , in epist. dogmatica Lectis dilectionis tuae, 449: « Idem sempiterni
genitoris Unigenitus sempiternus natus est de Spiritu Sancto et Maria Virgine... Con­
ceptus quippe est de Spiritu Sancto intra uterum matris virginis, quae illum ita salva
virginitate edidit, quemadmodum salva virginitate concepit... Fecunditatem enim vir­
gini Spiritus Sanctus dedit ». « Nova autem nativitate generatus, quia inviolata virginitas
concupiscentiam nescivit, carnis materiam ministravit... nec in Domino Iesu Christo,
ex utero virginis genito, quia nativitas est mirabilis, ideo nostri est natura dissimilis »
(Denz., 144).
10) C o n c . C h a l c e d o n e n s e , 451: «Ex Maria virgine Dei genitrice» (Denz., 148).
— I o a n n e s 2, in epist. Olim quidem, 534: « Maria semper virgo » (Denz., 201): « Sanctam
semper virginem »; « sumpsisse carnem credatur ex virgine » (Denz., 202).
11) C a n o n e s a d v e r s u s o r i g e n e m , 2: generatio «ex virgine» (Denz., 204), 3: cor­
pus Domini « in utero beatae Virginis » formatum (Denz., 205).
12) C o n c i l i u m C o n s t a n t i n o p . II, can. 2: «incarnatus de sancta gloriosa D ei G e­
nitrice et semper Virgine Maria, natus est ex ipsa » (Denz., 214); can. 6 et 14: « semper
Virgo » (Denz., 218-227).
13) C o n c . B r a c a r e n s e , can. 3: « ex Virgine nascitur» (Denz., 233).
14) S. G r e g o r iu s M a g n u s , in epist. Quia charitati, 601: «Non (autem) prius in
utero Virginis caro concepta est, et postmodum divinitas venit in carnem... Nec ante
conceptus et postmodum unctus est, sed hoc ipsum de Spiritu Sancto ex carne Virginis
concipi a Spiritu Sancto ungi fuit » (Denz., 250).
15) H o n o r i u s IV , in epist. Scripta fraternitatis vestrae, 634, scribit: «Christus enim...
sine peccato conceptus de Spiritu Sancto, etiam absque peccato est partus de sancta et
immaculata Virgine Dei genitrice» (Denz., 251).
16) M a r t i n u s I, in Conc. Lateranense, 649, can. 21: «Si quis secundum sanctos
Patres non confitetur proprie... Verbum e caelo descendisse, et incarnatum ex Spiritu
Sancto et Maria semper virgine... » (Denz., 255); can. 3: « Si quis secundum sanctos
Patres non confitetur proprie et secundum veritatem D ei genitricem Sanctam semper-
que Virginem et immaculatam Mariam, utpote ipsum Deum Verbum specialiter et
veraciter, qui a Deo Patre ante omnia saecula natus est, in ultimis saeculorum absque
semine concepisse ex Spiritu et incorruptibiliter eam genuisse, indissolubili permanente
et post partum eiusdem virginitate, condemnatus sit » (Denz., 256); can. 3: « D e sancta
Virgine semper Dei genitrice Maria » (Denz., 257).
 VIRGINITAS DEIPARAE ANTE PARTUM 247

17) C o n c . T o l e t a n u m X I, 675: «nova autem nativitate est genitus, quia intacta

virginitas et virilem coitum nescivit, et foecundatam per Spiritum Sanctum carnis ma­
teriam ministravit. Qui partus Virginis nec ratione colligitur, nec exemplo monstratur:
quod si ratione colligitur, non est mirabile; si exemplo monstratur, non erit singulare.
Nec tamen Spiritus Sanctus Pater esse credendus est Filii, pro eo, quod Maria eodem
Sancto Spiritu obumbrante concepit, ne duos Patres Filii videamur asserere, quod uti­
que nefas est dici » (Denz., 282).
18) C o n c . C o n s t a n t i n o p o l i t a n u m III, 680-681, sicut Chalcedonense docet Chri­
stum conceptum fuisse « de Spiritu Sancto et Maria Virgine » (Denz., 290).
19) H a d r i a n u s I, in epist. S i tamen licet, 793, asserit quod Verbum « servilis formae
conditionem... sumpsit ex Virgine» (Denz., 310).
20) C o n c . F r a n c o f o r d i e n s e , 794: «de Virgine natus est» (Denz., 313).
21) L e o III, Fides Nicephori, 811: «Virginem quoque, quae supernaturaliter et
ineffabiliter pepererat, post partum virginem conservavit, virginitate illius secundum
naturam nullam ex parte demutata aut labefactata » (Denz., 3029).
22) L e o IX , in Symbolo fidei, 1053: « temporaliter natum de Spiritu Sancto ex M a­
ria semper virgine » (Denz., 344).
23) I n n o c e n t i u s III, in professione fidei Waldensibus imposita: « natus ex Maria
Virgine » (Denz., 422).
24) C o n c . L a t e r a n e n s e IV , 1215: «a tota Trinitate communiter incarnatus, ex
Maria semper Virgine Spiritus Sancti cooperatione conceptus, verus homo factus »
(Denz., 429).
25) C o n c . L u g d u n e n s e , 1274, in professione fidei Michaëlis Paleologi: «tempora­
liter natum de Spiritu Sancto ex Maria semper Virgine » (Denz., 462).
26) C o n c i l i u m F l o r e n t i n u m , in Decreto pro Iacobitis, 1441: «ex immaculato
utero Mariae Virginis », « ex Virgine », « de Virgine », etc. (Denz., 708 ss.).
27) S ix t u s IV , in Constit. Cum praecelsa, 1476, pluries Deiparam Virginem ap­
pellat et asserit quod « immaculata Virgo nihilominus post partum remansit » (Denz.,
734); ita etiam in Constit. Grave nimis, 1483 (Denz., 735).
28) P a u l u s IV , in Constit. Cum quorumdam, 1555, illos damnat qui credunt, D o­
minum nostrum « secundum carnem non esse conceptum in utero Beatissimae semper-
que Virginis Mariae de Spiritu Sancto, sed sicut ceteros homines ex semine Ioseph »,
« ... aut eandem Beatissimam Virginem Mariam non esse veram Dei matrem, nec per­
stitisse semper in virginitatis integritate, ante partum scilicet, in partu et perpetuo post
partum» (Denz., 993). Cfr Denz., 1314, 1462 ss.
Est ergo veritas de fide definita.

II. Prob.: A u c t o r i t a t e : S. S c r ip tu r a e .

i ) In V . T . prim us qui virginalem M essiae conceptionem praenuntiavit fuit

D a v id (saec. x i-x a. C h r.) in Ps. 22 (vulg. 21). E st enim Psalm us em inenter mes-
sianicus, in sensu litterali proprio, prout interpretes hodierni com m uniter te­
nent una cum traditione christiana. Iesus, ex cruce, prim um illius Psalm i versi­
248 VIRGINITAS DEIPARAE ANTE PARTUM

culum recitavit cum dixit: « D eus m eus, D eus m eus ut quid dereliquisti me? ».
Iam vero, in versiculis 10-11 illius psalm i m odi quidam dicendi inveniuntur qui
ad conceptionem virginalem M essiae aperte alludunt, videlicet: Tu es qui extraxisti
me de ventre — spes mea ab uberibus matris meae. In te proiectus sum ex utero;
de ventre matris meae D eus meus es tu ». In hisce versiculis allusio habetur ad
m orem apud hebraeos et graecos vigentem , deponendi nem pe super genua proprii
patris (G en . 30, 3; Iob. 3, 2) puerum recens natum. H oc m odo pater puerum
suum recognoscebat. Iam vero, M essias — prout ex versiculis illis apparet —
proicitur (antropom orphice) super genua D ei Patris, qui idcirco tam quam Pater
eius recognoscitur. Significatur ergo virginalis et m iraculosa D eiparae conceptio.
Post duo vel tria saecula, Isaias (7, 14) aiebat: « E cce V irgo concipiet et pariet
filium , et vocabitur nom en eius Em m anuel ». Iam dem onstravim us (p. I, sect. 2,
pp. 97 s.), Em m anuelem de quo loquitur Isaias esse M essiam et V irgin em ipsum
parituram esse B. M ariam V irginem . Iam vero, m ater M essiae praedicitur virgo
sive in concipiendo sive in pariendo. V o x enim alma, quae in S. Scriptura adhi­
betur sem per de virgine proprie d ic ta ,1 et participia (praesentia) « gravida et
pariens », sensum compositum sat evidenter indicant, videlicet: « virginem gravi­
dam », « virginem parientem », non vero sensum divisum , videlicet, virginem
quae usque ad conceptionem et partum virgo fuerat, non vero in ipsa concep­
tione et in partu: Propheta, enim opus aliquod extraordinarium sat evidenter pro­
ponit, et non esset certe quid extraordinarium quod m ulier aliqua usque ad con­
ceptionem et partum virgo permaneat. Ergo Prophetia m atrem virginem prae­
dicit. A cced it testim onium S. M atthaei (1, 22 s.) qui explicite asserit tale vatici­
nium in B. M aria im pletum fuisse.

2) I n N o v o T e sta m e n to :
a) A ngelum , conceptionem et nativitatem filii annuntiantem , B. V irgo ita
interrogat: « Q uom odo fiet istud quoniam virum non cognosco? » A ngelu s vero
non solvit difficultatem dicens: « cognosces virum », sed affirmando quod con­
ceptio eius erit non m odo naturali sed m odo extraordinario, eo quod nihil est
« im possibile apud D eu m ». E x iis tria clare patent: 1) M aria erat virgo cum A n ­
gelus ad eam venit; 2) M ariae difficultas ex sua virginitate tantum m odo oritur;
3) difficultas solvitur ex eo quod ipsa m odo m iraculoso, et ideo salva virginitate,
mater fiet.
Clarissim e ergo, in hoc textu, virginalis conceptio docetur. E t haec est ratio
cur authenticitas versiculorum 34 et 35 ab adversariis im pugnatur. W . B ossu et
(.Die Schriften des N . T ., I 3, G ottingen, 1917, 402), et A . L o is y (Les Evangiles

1 F ru stra o p p o n itu r vers. 19 cap . 30 lib r i P ro v .; sen sus en im illiu s lo c i h ic esse vid etu r:
d ifficu lte r e xp lo ratu r, n u m p u ella, quae se v irgin e m exh ib et, reapse v irg o sit (ita L e H ir ,
Etudes, 1, 66); aut: d ifficu lte r e xp lo ratu r, qua via v ir p erven iat ad sed ucen dam virgin em , m ore
O rien ta li tam caute cu stod itam (Brouwer, in h. 1.).
 VIRGINITAS DEIPARAE ANXE PARTUM 249

synoptiques, 1, Ceffouds, 1907, pp. 290-294) putant versiculos illos adiectos esse
docum ento iudaeo-christiano ab ipso A u ctore Evangelii 3; alii vero ut H . H use-
n e r (Geburt und Kindheit Christ, in Zeitschrift f . die neuentestamentl. Wissen-
schaft, 4 [1889] 122 s.), et A . H a rn a c k , dicere m alunt versiculos illos interpo­
latos esse a redactore quodam posteriore.
A ttam en, H arnack nullum exstrinsecum argum entum contra authentiam illo ­
rum verborum adducit; argum enta vero intrinseca quae adducit facili negotio
diluuntur (cfr R u ffin i, Introd. in S . Script., p. II, 1. 1, pp. 119-123, Romae,
1925). N il m irum ergo si ipsem et A d ulph u s H ilgenfeld, vir certe iudicio inde-
pendens, rationes ab H arnack allatas tam quam om nino debiles respuit (D ie G e­
burt Jesu aus der Jungfrau in dem Lukas evangelium. Zeitschr. f . Wissensch. Theol.,
44, 1901, pp. 313 ss.). Ceterum et alii Protestantes (e. g. L igh tfoot, P lum m er,
Rôsgen) L u cae narrationem uti genuinam accipiunt.
b) M atth. 1, 16-25 refert quom odo M aria, antequam in domo Ioseph habi­
taret, « inventa est in utero habens de Spiritu Sancto ». Ioseph ergo, cum esset
vir iustus, voluit occulte dim ittere eam (ex quo clare patet ipsum non cognovisse
illam); sed dum haec cogitabat, apparuit ei A ngelu s a quo de m iraculoso con­
ceptu edoctus est, sicut praedixerat Isaias. Iam vero haec omnia evidentissim e
ostendunt M ariam ante partum virginem fuisse.
Contra hunc clarissim um textum :

O B I C I T U R 1: Q uae ibi (3; 18-35) narrantur, contradicunt iis quae alibi nar­
rantur, i. e. genealogiis (M atth. 1). Etenim , Evangelista, ad hoc ut ostendat C h ri­
stum filium esse D avid, tradit genealogiam Ioseph: insinuat ergo Ioseph patrem
eius naturalem fuisse.

R E S P O N D E T U R : C u m S. M atthaeus apertissim e doceat C h ristum co n ­

ceptum fuisse virginaliter, absque opera viri, opera videlicet Spiritus Sancti,
iam evidenter patet noluisse ullo m odo insinuare S. Ioseph patrem E iu s n atu ­
ralem fuisse. Q uare ergo tradit Evangelista genealogiam Ioseph? O b duplicem
rationem: Prima ratio est quia S. Ioseph erat pater C h risti legalis atque civilis.
Christus enim natus est stante vero m atrim onio V irgin is cum S. Ioseph. Pater­
nitas legalis (per legem leviratus) apud Israelitas paternitati naturali fere aequi-
valebat. Secunda ratio est quia Iesus ad S. Ioseph aliquom odo pertinebat. Ioseph
enim, prout anim advertit Cornelius a L apide, per coniugium , corporis V irgin is
quasi dom inus effectus est, ideoque et fructus corporis B. V irgin is ad eum per­
tinuit, sicut seges supernaturali m odo nata in agro meo sterili, mea esset. Res
illustrari potest exem plo quodam quo S. Franciscus Salesius egregie usus est
(Œuvres, Paris, 1862, t. 3, p. 1862). Q uando ex ore colum bae decidit fructus in
hortum , arbor quae ex illo fructu et in illo horto nascitur, ad illius dom inum ,
procul dubio, pertinet. Iam vero B. V irgo est S. Ioseph utpote legitim a uxor, hor­
tus proprius, in quem decidit, ex ore Spiritus Sancti, fructus exim ius, ex quo
250 VIRGINITAS DEIPARAE ANTE PARTUM

arbor illa oritur, universum orbem protegens et alens, scilicet C hristus Iesus.
E rgo C hristus ad Ioseph, horti frugiferi dom inum , vero iure pertinet. In ceteris
quidem connubiis humanis, maritus, certe, dici nequit proprie pater filiorum
uxoris, quos ipse non genuit; ipsi enim, vel ante m atrim onium , vel durante m a­
trim onio, per adulterium , generati fuerunt. A t C hristus oritur, id est, concipitur
et nascitur non ante m atrim onium sed durante matrimonio, non per adulterium
sed m odo m irabili, in proprio Ioseph fundo, id est, in sua legitim a uxore. Lega-
liter ergo Ioseph pater Christi erat. E t hoc sensu certe a S. L u c a Ioseph vo­
catur pater Iesu (L u c. 2, 33; 2, 48), et Iesus dicitur « filius Ioseph » (L u c. 4, 22).
S . T h o m as ita explicat quom odo Christus dici possit fructus m atrim onii inter
Ioseph et M ariam : « Proles non dicitur bonum m atrimonii solum in quantum
per m atrim onium generatur, sed in quantum in m atrim onio suscipitur et ed u ­
catur; et sic bonum illius m atrim onii fuit proles illa et non prim o m odo. N ec
tam en de adulterio natus, nec filius adoptivus, qui in m atrim onio educatur, est
bonum m atrim onii, quia m atrim onium non ordinatur ad educationem illorum ,
sicut hoc m atrim onium fuit ad hoc ordinatum specialiter, quod proles illa susci­
peretur in eo et educaretur (in I V Sent., d. 30, q. 2, a. 2 ad 4)

Tertia ratio: quia per genealogiam Ioseph sim ul constabat de tribu et de fa­
m ilia M ariae, quin eiusdem genealogiam (contra m orem Scripturae quae non
solet m ulierum genealogias tradere) explicite traderet. B. V irgo enim erat filia
heres (prout S. L ucas, 2, 4-5, insinuare videtur et prout a veteribus traditur) et
ideo nonnisi viro eiusdem fam iliae nubere poterat (n. 36, 6-8).

O B I C I T U R 2: in versione syro-sinaitica versiculi 16, cap. I, S. M atthaei,

ita legitur: « Iacob genuit Ioseph; Ioseph autem, cui desponsata erat virgo M aria,
genuit Iesum ».

R E S P O N D E T U R : Codices graeci, longe plurim i, habent: « Iacob genuit

Ioseph, virum M ariae, de qua natus est Iesus »; ita etiam latina Vulgata; pauci
vero C odices graeci habent: « Iacob genuit Ioseph, cui desponsata virgo M aria
genuit Iesum »; ita etiam vetus latina. V ersio vero syro-curetoniana habet: « Iacob
genuit Ioseph, cui desponsata erat virgo M aria quae genuit Iesum ». Iam vero,
in om nibus istis lectionibus, nullo m odo dicitur Ioseph genuisse Iesum; et ideo
unica lectio (syro-sin.) contra tot tantasque lectiones, nihil valere potest. L ectio
siro-syn. forsan, orta est ex eo quod nom en Ioseph bis transcriptum est. Ceterum ,
ipsa versio syro-sin., in v. 19 et seqq. in essentialibus cum reliquis convenit et
ideo conceptionem virginalem docet. Illud « genuit Iesum », igitur, solum m odo
d e generatione legali intelligi p o te st.1

1 S c h a u m b e r g e r I ., C . S S . R ., Ueber die Echtheit der Lesung des Sinai-Syrers: Ioseph cui

desponsata erat M aria Virgo genuit Jesum, in Theol.-prakt. Quartalschr., 78 (1925) 302-325.
 VIRGINITAS DEIPARAE ANTE PARTUM 25 1

III. Prob.: A u c t o r i t a t e Patrum et S c r ip t o r u m E c c l e s ia e :

In de a prim is Ecclesiae saeculis, Patres et Scriptores Ecclesiae unanim i voce

virginitatem D eiparae ante partum apertissim e professi sunt, ita ut ipsem et H ar­
nack, acerrim us huius dogm atis im pugnator, scribere non dubitaverit: « Seculo 11,
christiani ex gentibus illud, ut videtur, unanim iter profitebantur » (Dogmengesch.
i 3, p. 96). L audari solent:
S. I g n a t i u s , im m ediatus A postolorum discipulus, in Ep. ad Ephes., 19, 2,
docuit M ariam V irgin em fuisse ante partum et in partu: « E t principem huius
m undi latuit M ariae virginitas et partus ipsius, sim iliter et m ors D om ini » ( F u n k ,
Patres Apostolici, 1, ed. 2, 1901, pp. 228-229). E t in Epist. ad Smyrnaeos, I, 1,
C h ristum dicit «y e y evvtj fié v o v à \ ij6 ( ò s è k i r a p O é v o v , natum vere ex
Virgine » (1. c., 276-277).
A r i s t i d e s , in sua Apologia, ad Adrianum (c. a. 125), 25: « in Spiritu Sancto
de caelo descendit ad salvandos homines, et, ex sancta virgine genitus sine semine
et sine corruptione, carnem assum psit» (P G 96, 112 1).
S. I u s t i n u s in sua Apologia prima pro Christianis ad Antoninum (a. 138-161)
explicite docet conceptionem et partum virginalem M ariae, et D eiparam ple­
rum que non M ariam sed sim pliciter Virginem, primus omnium, appellat, quod
appellativum postea com m une evasit. In Apologia 1, 33: « Ia m vero quem ad­
m odum ex virgine oriturum conceptis verbis Isaias praedixerit, audite. S ic autem
locutus est: E cce V irgo in utero habebit et pariet filium , et dicent super nom ine
eius: N obiscum D eus. Q uae enim incredibilia erant et fieri non posse hom ini­
bus videbantur, ea D eu s per Spiritum propheticum futura praenuntiavit, ut
cum evenissent, fides eis non derogaretur, sed ex eo quod essent praedicta, cre­
deretur. N e qui autem prolatam prophetiam m inus intelligentes, eadem nobis
obiiciant, quae poetis, Iovem dicentibus ad m ulieres rei venereae causa venti-
tasse, obiecim us, verba explanare tentem us. Illud igitur: E cce V irgo in utero ha­
bebit significat absque concubitu concepturam . N am si cum aliquo consuevisset,
non iam esset virgo. Sed virtus D ei superveniens V irgin i obum bravit eam, fecit-
que ut tum , cum esset V irgo, praegnaret. E t qui tunc ad ipsam V irginem missus
est A ngelus D ei, sic laetum ei nuntium attulit: E cce concipies in utero ex Spiritu
Sancto etc. » (P G 6, 380 s.).
S. Ir en aeu s, in opere Adversus haereses, 1, I, c. 10, n. 1 docet Ecclesiam fidem
habere « in eam quae est ex virgine generationem » (P G 7, 549). In 1. 3, c. 19, n. 1:
« ex virgine est Em m anuel » (P G 7, 938). In 1. 3, c. 19, n. 3: « H om o (A chaz) nec
speravit virginem praegnantem fieri posse, quae erat virgo, et parere filium et
hunc partum D eum esse nobiscum » (P G 7, 941). In 1. 3, c. 21, n. 6: « Q uid enim
m agnum aut quod signum fieret in eo quod adulescentula concipiens ex viro
peperisset, quod evenit om nibus, quae pariunt, m ulieribus? Sed quoniam ino­
pinata salus hom inibus inciperet fieri D eo adiuvante inopinatus et partus virginis
252 VIRGINITAS DEIPARAE ANTE PARTUM

fiebat. D eo dante signum hoc, sed non hom ine operante illud » (P G 7, 953). In
1. 3, c. 21, n. 10: « V erb u m existens ex M aria, quae adhuc virgo erat » (P G 7,
2 2 3 ),1 cfr etiam 1. 3, c 22, n. 4 (P G 7, 959). 2
T e r t u l l i a n u s , in D e carne Christi, 17, docuit M ariam V irginem fuisse ante
partum-. « A nte omnia autem com m endanda erit ratio quae praefuit, ut D ei F ilius
de virgine nasceretur. N o ve nasci debebat novae nativitatis dedicator, de qua
signum daturus D om inus ab Isaia praedicabatur. Q uod est istud signum? Ecce
virgo concipiet in utero et pariet filium. s Concepit igitur virgo et peperit Em m anue-
lem, N obiscum D eum . H aec est nativitas nova, dum homo nascitur in D eo; in
quo hom ine D eus natus est, carne antiqui seminis suscepta, sine semine antiquo,
u t illam novo semine, id est spiritualiter, reform aret exclusis antiquitatis sordi­
bus, expiatam . Sed tota novitas ista, sicut et in om nibus, de veteri figura est,
rationali per virginem dispositione D om ino nascente. V irgo erat adhuc terra,
nondum opere com pressa, nondum sementi subacta; ex ea hom inem factum
accepim us a D eo in animam vivam . Igitu r si prim us A d am de terra trahitur,
m erito sequens, vel novissim us Adam , ut Apostolus dixit, proinde de terra, id
est carne nondum generationi resignata, in spiritum vivificantem a D e o est pro­
latus. E t tam en, ne m ihi vacet incursus nom inis A dae, unde C hristus A dam ab
A postolo dictus est, si terreni non fuit census homo eius? Sed et hic ratio defen­
dit, quod D eus im aginem et sim ilitudinem suam, a diabolo captam , aem ula ope­
ratione recuperavit. In virginem enim adhuc Evam irrepserat verbum aedifica-
torium mortis; in virginem aeque introducendum erat D ei V erb u m exstru cto­
rium vitae; ut quod per eiusm odi sexum abierat in perditionem , per eum dem
sexum redigeretur in salutem » (P L 2, 781 s.).
S. H ip p o l y t u s R om anus in op. D e Antichristo, 4, scribit: « D ei enim V e r­
bum , cum esset carnis expers, sanctam carnem ex sancta virgine induit » (P G 10,
732). In op. Contra haeresim Noèti, 17: « Sicu t igitur praedicatus est, sic praesens
se ipsum m anifestum fecit ex virgine et Spiritu Sancto novus hom o factus » (P G
16, 3412; lib. 10, c. 33; ibid., coi. 3454.

1 C on tra p ravam in terp retatio n em v erb oru m Irenaei « A d h u c virgo », c fr A dam K., Theo-
logische Bemerkung zu Hugo Kochs schrift-. Virgo Eva - Virgo Maria, in Theol. Quartalschr., 1 1 9
( 1 9 3 8 ) 1 7 1 - 1 8 9 ; c fr etiam C a p e l l e B., O. S . B., « Adhuc virgo » chez Saint Irénée, in Rech. Théol.
anc. méd., 2 ( 1 9 3 0 ) 3 8 8 - 3 9 5 ; L e b o n I ., CR de H. Koch, Virgo Eva - Virgo Maria, in Rev. Hist.
eccles., 3 4 ( 1 9 3 8 ) 3 3 6 - 3 4 5 ; L u k m a n F . K . , in Bogostovni Vestnik, 10 ( 1 9 3 0 ) 1 0 5 - 1 2 0 .
2 H aec eadem fides in virgin alem D eiparae con cep tio n em ap p aret in Odis Salomonis in e u n ­
tis saec. 11 (cfr T i x e r o n t I ., Précis de Patrologie, 1920, p . 79), in Libro V III Sibyllarum, saec. 11
(cfr E. H e n n e c k e , N. T. Apokryphen, 1904, p . 336, 1. 8, lin n . 456-7), in pictu ra vetustissim a
quae in v e n itu r in Catacumbis Priscillae (cfr W i l p e r t , Le pitture delle Catacombe Romane, 1903,
tavv. 2 1-22, p p . 17 2 -17 5 ), in celeberrim a inscriptione Abercii a. 210 p. C h . (cfr Dict. Archéol.
chrét., 1, co ll. 70 -71).
3 Is. 7, H-
 VIRGINITAS DEIPARAE ANTE PARTUM 253

C lem ens in op. Stromata, 1. 6, c. 15: « Iam vero universa

A l e x a n d r in u s ,
quoque oeconom ia quae praedicta est a prophetis de D om ino, videtur omnino
parabola iis, qui veritatem non norunt, quando F iliu m D ei, qui fecit omnia,
carnem suscepisse, et in utero Virginis conceptum esse (quatenus scilicet fu it genita
sensilis eius caruncula), et consequenter quatenus fuit genitus passum esse et
resurrexisse, unus quidem dicit, alii vero audiunt: Iudaeis quidem scandalum ,
G raecis autem stultitiam , ut dicit Apostolus » (P G 9, 352). C fr 1. 7, c. 16 (P G
9- 53° s-)-
O r i g e n e s , in op. De principiis, 1. 1, praef. n. 4, inter ea quae ab A postolis
m anifeste tradita fuerunt, haec refert: « C orp us assum psit nostro corporali simile
eo solo differens, quod natum ex Virgine et Spiritu Sancto est » (P G 11, 117). In
Comment, in Ioannem, 32, n. 9: «si quis credat Iesum sub Pontio Pilato praeside
cruci affixum , sacram rem quandam et salutarem m undo attulisse, non item
credens eum ex M aria virgine et sancta assumpsisse, sed ex Ioseph et M aria,
huic etiam deerunt m axim e necessaria ad habendam omnem fidem » (P G 14, 784).
In Comment, in epist. ad. Rom., 1. 3, n. 10: « C hristus vero, qui non ex semine viri
carnis suae sum psit originem , m erito ex m uliere factus dicitur » (P G 14, 956 s.).
C fr etiam P G 11, 726 s.
S. E ph raem , pluries de perpetua virginitate Deiparae loquitur. D e concep­
tione vero virginali haec inter alia habet: « Canterò per le tue grazie (o Signore)
— inni eletti — alla vergine la quale divenne — m adre in m odo prodigioso, —
la quale è vergine eppur m adre » (cfr R i c c i o t t i , Inni alla Vergine, p. 14). « C o n ­
cepito senza amplesso — e generato senza dissolvim ento: — nell’eccelso senza
M adre — nel basso senza padre » (1. c., p. 54). « Ella è il cam po che giam m ai —
non ebbe chi lo seminasse — eppure da essa germ ogliò — il m anipolo di bene­
dizione — ed ella dette senza seme — il frutto al m ondo » (1. c., pp. 14-15).
Inutile putam us alios textus afferre.

IV . Prob.: A u c t o r i t a t e L it u r g ia e , in qua pluribus m odis B. M ariae

virginitas in concipiendo extollitur. Sic, in festo Circumcisionis E cclesia cantat:
« O adm irabile com m ercium , Creator generis hum ani anim atum corpus sumens
de V irgin e nasci dignatus est, et procedens homo sine semine largitus est nobis
suam D eitatem » (A ntiph. 1 ad Vesp.); et in festo Annuntiationis-. « Suscipe ver­
bum V irgo M aria, quod tibi a D om ino per A ngelum transm issum est: concipies
et paries D eum pariter et hominem , ut benedicta dicaris inter omnes m ulieres.
Paries quidem Filium , et virginitatis non patieris detrim entum ; efficieris gravida
et eris m ater sem per intacta » (Resp. 3 ad Matut.)\ et alia huiusm odi passim in
ceteris gloriosae D eiparae festis.

V. Prob.: p i a t i o n i b u s Theologicis quae ex duplici capite accipi

possunt, videlicet ex parte c h r is t i et ex parte m a r ia e .
254 VIRGINITAS DEIPARAE ANTE PARTUM

I. Ex parte Christi, conveniens fuit virginalis conceptio quintupliciter:

1) Prout est Filius D ei naturalis: inconveniens erat ut ille qui — utpote F iliu s
D ei naturalis — habebat patrem coelestem , patrem etiam terrenum et tem p o ­
ralem haberet, et ita dignitas Patris ad alium transferretur.
2) Prout est Verbum D e i: conveniens enim erat, ut etiam in generatione V erbi
humana, id quod proprium est V erb i divini reluceret; atqui proprium est V erb i,
qua talis, absque m entis vel cordis corruptione concipi; ergo conveniens erat ut
caro V erbi D ei absque matris corruptione conciperetur.
3) Prout est Redemptor humani generis — Christus enim , utpote R edem ptor
generis humani, non debuit eo m odo concipi quo originalis culpa vel debitum
eiusdem traducitur in homines. A tq u i talis m odus est ordinaria generatio. E rgo...
4) Ratione finis Incarnationis, qui fuit spiritualis hom inum regeneratio. C o n ­
gruum enim erat ut, nascendo de V irgin e secundum carnem , significaret m em ­
bra sua m ystica nasci debere non ex voluntate carnis neque ex voluntate viri,
sed de V irgin e Ecclesia ex D eo secundum spiritum nascitura.
5) Ratione similitudinis cum Adam. Christus enim est novus Adam . Iam vero,
sicut A d am de terra V irgin e natus est, ita conveniens erat ut C hristus, novus
Adam , de V irgin e nasceretur. U terqu e ergo oritur sine patre, uterque ex virgine
nascitur matre.

II. E x parte Mariae: conveniens fu it virginalis conceptio prout est M ater Dei:
Virginalis enim conceptio divinitatem illius qui concipitur ostendit. Si enim
M aria, prout est M ater, veram F ilii sui humanitatem, prout est M ater Virgo, v e ­
ram divinitatem ostendit.

O B I C I T U R 1: Si Iesus virginaliter conceptus fuisset, hoc mater eius procul

dubio scivisset; atqui B. V irgo hoc ignorasse videtur; ergo... Si enim B. V irgo
suam virginalem conceptionem cognovisset, Christum certe habuisset pro M es­
sia, pro filio D ei: quod tam en non fecit, prout apparet ex S. M arco ubi dicitur
quod « sui » (3, 20, 21) illum tenere volebant « quoniam in furorem versus erat »;
illi autem: « sui » sunt « m ater eius et fratres » (v. 31).

R E S P O N D E T U R : 1) N ullim ode probari potest versiculum 31 (in quo verba

habentur: « m ater eius et fratres ») esse confirm ationem versiculi 20 (in quo ha­
betur verbum « sui »). 2) D ato etiam et non concesso quod versiculus 31 sit con­
firmatio versiculi 20, nullo m odo sequitur m atrem eius eodem m odo ac fratres
eius de ipso iudicasse. Eo vel m agis quod alii textus clarissimi habentur, prout
iam vidim us, qui a M atre eius talem iudicandi m odum om nino excludunt, ideo-
que adversariorum interpretationem im possibilem reddunt.

O B I C I T U R 2: D octrina conceptionis virginalis C hristi, non pertinet ad

traditionem prim itivam . Etenim S. Paulus, S. M arcus et S. Ioannes conceptum
virginalem non narrant.
 VIRGINITAS DEIPARAE IN PARTU 255
R E S P O N D E T U R : V eru m est; at hoc nihil contra conceptum virginalem
probat eo quod illum m inim e excludit. Q uinim m o etiam illi ad virginalem con­
ceptum saltem alludunt. Etenim : 1) S . Paulus scripsit: « M isit D eus F ilium suum
factum ex muliere » (G a i., 4, 4); 2) S . Marcus, N azarenorum opinionem (quae
apud M atthaeum ita refertur: « N onne hic est filius M ariae », 4, 22) hoc modo
refert: « N onne hic est faber, filius M ariae? » (6, 3); 3) S . Ioannes vero, qui E van ­
gelia S. M atthaei et S. L u cae bene noverat, virginalem conceptum , nisi illum
admisisset, certe excludere debuisset: quod tam en non fecit.
O B I C I T U R 3: V irginalis conceptus insertus est historiae infantiae ab hel-
lenistis seu ethnico christianis, ad divinitatem C h risti explicandam .
R E S P O N D E T U R : hoc falsum est. Etenim : 1) S. Paulus (nec non Ioannes)
m agister L ucae, continuo divinitatem Christi praedicabat, non ideo quod natus
erat de Spiritu Sancto ex M aria V irgin e (S. Paulus enim conceptionem virginalem
num quam directe com memorat) sed quia natus erat ex Patre, ante omnia saecula;
2) ex historia constat G nosticos, hellenistas (et ideo ethnico-christianos) in uni­
versum , nativitatem hum anam Christi negasse, et ipsius praeexistentiam defen­
disse; hoc vero excludit dogm a de virginali conceptione ab ethnico-christianis
originem duxisse.

II - UTRUM MARIA PERMANSERIT VIRGO IN PARTU

Prop.: M aria permansit Virgo in partu.

I. Prob.: A u c t o r i t a t e M a g i s t e r i i E c c l e s i a s t i c i : hoc implicite asseritur

in pluribus docum entis in prim a parte iam allatis, et explicite a S. L e o n e M .
(D enz., 2183), a M a r t i n o I (Conc. Lateran. 649, can. 2, D enz., 256), a L eone I II
(D enz., 3029), a P a u l o I V (Denz., 993).

II. Prob.: A u c t o r i t a t e S. S c r ip t u r a e : i ) In V. T ., ex vaticinio Isaiae,

quod m atrem Em m anuelis non solum virginem concipientem sed etiam virginem
parientem exhibet. D icit enim: « E cce V irgo concipiet et pariet ».
2) In N . T., apud S. L ucam virginalis partus sat evidenter, quam vis discrete,
insinuatur verbis illis: « E t peperit F iliu m suum prim ogenitum et pannis eum
involvit et reclinavit eum in praesepio »: quae officia a m uliere, consuetis puer­
perarum incom m odis obnoxia, praestari profecto non possunt.

III. Prob.: A u c t o r i t a t e P a t r u m : S. I g n a t i u s in E p. A d Ephes. 19, 1,

prout iam vidim us, M ariae partum m iraculosum praedicat sicuti virginalem
conceptionem (cfr F u n k , Patres Apost., 1, pp. 228-29, ed. 2, 1902).
S. I ren aeu s, in op. A d v. haereses, 1, 4, c. 33, n. 11: « E t qui eum ex virgine
Em m anuel praedicabant, adunitionem V erbi D ei ad plasma eius m anifestabant;
 VIRGINITAS DEIPARAE IN PARTU

quoniam V erbu m caro erit, et F iliu s D ei filius hominis, purus pure puram ape­
riens vulvam , eam quae regenerat homines in D eum , quam ipse puram fecit, et
hoc factus, quod et nos, D eus fortis est, et inenarrabile habet genus » (P G 7, 1080).
In o p . .Demonstratio praedicationis evangelicae, c. 54: « D e nativitate etiam eius
dicit alio loco idem propheta: Priusquam illa quae parturit pareret, et priusquam
advenirent dolores partus, liberatus est et evasit m asculus (Is. 66, 7): inexpecta-
tum et inopinatum per virginem partum eius annuntiavit » (P G 7, 953).
C l e m e n s A l e x a n d r i n u s prim us videtur qui explicite virginitatem in partu
docuit strenueque vindicavit. Ita scripsit in op. Stromata, 1, 7, c. 16: « S e d ut
videtur, m ultis in hodiernum diem videtur M aria esse puerpera propter ortum
filii, cum non sit puerpera. Q uidam enim dicunt eam postquam peperisset, in­
spectam ab obstetrice inventam fuisse virginem . T ale s autem sunt nobis S crip ­
turae D om inicae, veritatem parientes et m anentes virgines cum occultatione
m ysteriorum veritatis. Peperit et non peperit, inquit Scriptura, ut quae ex se,
non ex coniunctione conceperit » (P G 9, 530 s . ) . 1
O r ig e n e s sat aperte docuit virginitatem in partu in Comment, in M atth., t. 10,
n. 17; in L evit., hom . 8, n. 2. Pro solutione eorum quae in contrarium obiciun-
tur, cfr nostra Introductio in Mariologiam, pp. 108-109.
S . E p h r a e m , pluries virginitatem in partu in suis hym nis exponit. « In M aria
avvenne il prodigio — che partorì verginalm ente » (cfr R i c c i o t t i , Inni alla Ver­
gine, p. 19). « U scì dal ventre — non disciogliendo i sigilli della verginità di L e i —
com e neppure i sigilli del sepolcro egli sciolse » (1. c., p. 50). « D entro all’utero di
carne — un talamo stava preparato: — giacendo se ne stava in esso — lo sposo
celeste, — e segni verginali custodivano — le porte con diligenza — . Quando
poi quel glorioso volle uscire, — lasciò i segni verginali im mersi nel sonno, —
sì che non si avvidero d ell’uscita di L ui: — M a i V ig ili e gli A ngeli — cantavano
laudi » (1. c., p. 55).
Invehit contra scrutatores scribens: « C h e la V ergine partorisca — sente (dire)
e non crede — lo scriba e l’investigatore, — perchè vede che naturalm ente —
non è affatto possibile — che partoriscano le vergini. — In M aria la natura fu

1 « Q uae C lem en s hic in d icat, — a n im ad vertit P . L e n n e r z — n arratur fuse in P ro to eva n ­

gelio Iaco b i, c. 19 s. (saec. I I ortu m ). C u m beata V irg o esset in sp ecu et p artu s in staret, Ioseph
e x iv it, quaeren s ob stetricem , quae statim ei ob via m v en it et am bo in tran t ad beatam V irgin em ;
p o st m iracu lo su m p artu m o b stetrix exclam at m agn am rem se vidisse, e xit et ea quae accideru n t
S alo m e narrat: virgo p ep erit, q u od natura, co n d icio eius n on p e rm ittit. Salom e respon det se
n o n credere, n isi d ig ito suo exam inando certitu d in em a cqu ireret. In tran t ad M ariam , Salom e,
quae d ix it, exsequ i vu lt, sed clam at, m an um suam ign e esse com b ustam . A n g e lu s ap paret, q u i
S alom e m o n et, u t m an um exten dat ad in fan tem eu m qu e portet; qu od cu m facit, m anus eius est
sana. - E adem co n victio de p artu virgin eo elu cet in A scen sion e Isaiae, 11 (H aec fortasse ex
saec. 1); in Oda 19 Salomonis (saec. 11); in Oraculis Sibyllinis saec. I I » (D e Beata Virgine, p . 35,
R om ae, 1935, ed. 2).
 VIRGINITAS DEIPARAE IN PARTU 257
superata e vinta: — ella infatti concepì vergine — e vergine partorì. Per tale via
non è possibile — che la natura proceda. — Il bam bino apparve ed uscì — per
la via dei bam bini. — E sua M adre fu vergine, — e di prodigio fu ella amm an­
tata; — il frutto ella partorì e il suo grem bo restò sigillato. — N u ova fu quindi la
via per cu i procedette — conoscendo il m iracolo, concedendo — alla vergine il
parto: la qual cosa non concede — la natura alla fem m ina » (1. c., p. 22).
S. (?), in Comment, in Isaiam, n. 201 (P G 30, 465). S. G r e g o r i u s
B a s il iu s
in Orat. 40, 45 (P G , 36, 424); S. E p i p h a n i u s , in op. A d v. haereses
N a z ia n z e n u s ,
Panarium, haer. 30, 20 (P G 41, 437) virginitatem in partu pariter profitentur.
Inter Patres O ccidentales virginitatem in partu testantur:
S. H i l a r i u s , in o. D e Trinitate, 1. 3, c. 19 (P L 10, 87); S. Z e n o V e r o n e n s i s ,
in 1. 1, tract. 5, n. 3 (P L 11, 303); 1. 2, tract. 8, n. 2 (P L 11, 414 s.); tract. 9, n. 1
(P L 11, 416 s .); et praesertim S. H i e r o n y m u s qui pluries de hac re agit (cfr N i e s -
s e n , D ie Mariologie des hl. Hieronymus, pp. 141-144).

In E pistola 48, 21 scribit: « Christus virgo, M ater virginis nostri V irgo per­
petua, m ater et virgo. Iesus enim clausis ingressus est ostiis, et in sepulcro eius,
quod novum et in petra durissim a fuerat excisum , nec antea quis nec postea
positus est. H ortus conclusus, fons signatus, 1 de quo fonte ille fluvius manat
iuxta Ioel, 2 qui irrigat torrentem (Ioel 3, 18) vel funium vel spinarum ... H aec
est porta orientalis ut ait Ezechiel, 3 sem per clausa et lucida et operiens in se vel
ex se proferens sancta sanctorum , per quam sol iustitiae et pontifex noster secun­
dum ordinem M elchisedech ingreditur et egreditur. Respondeant m ihi, quo­
m odo Iesus ingressus est clausis ostiis, cum palpandas m anus et latus conside­
randum et ossa carnem que m onstraverit, ne veritas corporis phantasma putare­
tur, et ego respondebo, quom odo sancta M aria sit et m ater et virgo: virgo post
partum , mater ante quam nupta » (P L 22, 510). In Homilia in Io. 1, 1-14: « Sancta
M aria, beata M aria, m ater et virgo, virgo ante partum , virgo post partum . Ego
hoc m iror, quom odo de virgine virgo natus sit, et post nationem virginis m ater
virgo sit. V u ltis scire, quom odo de virgine natus sit, et post nativitatem mater
ipsa sit virgo? Clausa erant ostia, et ingressus est Iesus. N u lli dubium , quin clausa
sint ostia. Q ui intravit per ostia clausa, non erat phantasma, non erat spiritus,
vere corpus erat. Q uid enim dicit: Respicite et videte, quia spiritus carnem et
ossa non habet, quae m e habentem videtis. H abebat carnes, habebat ossa: et
clausa erant ostia. Q uom odo clausis ostiis intraverunt ossa et caro? Clausa sunt
ostia, et intrat quem intrantem non videm us. U nd e intravit? Om nia clausa sunt,
locus non est per quem intret; et tam en intus est qui intravit, et non paret qu o­
m odo intravit. N escis quom odo factum sit, et das hoc potentiae D ei. D a poten­

1 C an t. 4, 12.
2 Ioel, 3, 18.
3 E zech ., 44, 1.
 VIRGINITAS DEIPARAE IN PARTU

tiae D ei, quia de virgine natus sit, et tam en ipsa virgo fuerit virgo post partum .
L egim us in Ezechiel, in tem pli aedificatione: Porta, inquit, haec orientalis, quae
respicit ad orientem , sem per clausa erit; et nemo, inquit, intrabit per eam, nisi
solus pontifex » (ed. M o r in , Anecdota Maredsolana, I I I , 2, pp. 390 s.).
S. A m brosius, doctor V irg in ita tis ,1 in Epistola 42, ad Siricium Papam , no­
m ine Synodi M ediolanensis scribit: « Sed de via perversitatis produntur dicere:
V irgo concepit, sed non virgo generavit. P otuit ergo virgo concipere, non potuit
virgo generare; cum sem per conceptus praecedat, partus sequatur? Sed si doctri­
nis non creditur sacerdotum , credatur oraculis C h risti, credatur m onitis A n g e­
lorum dicentium : Q uia non est im possibile D eo omne verbum . 2 C redatur S y m ­
bolo apostolorum , quod Ecclesia Rom ana intem eratum sem per custodit et ser­
vat. A u d ivit M aria vocem A ngeli, et quae ante dixerat: Q uom odo fiet istud? 3
non de fide generationis interrogans, respondit postea: E cce ancilla D om ini,
contingat m ihi secundum verbum tuum . 4 H aec est V irgo, quae in utero concepit,
virgo, quae peperit filium . Sic enim scriptum est: E cce virgo in utero accipiet et
pariet filium; 5 non enim concepturam tantum m odo virginem , sed et parituram
virginem dixit. Quae autem est illa porta sanctuarii, porta illa exterior ad O rien ­
tem , quae manet clausa, et nemo, inquit, pertransibit per eam, nisi solus D eus
Israel?... 6 H aec porta est beata M aria, de qua scriptum est, quia D om inus per­
transibit per eam, et erit clausa 7 post partum; quia virgo concepit et genuit. Q uid
autem incredibile, si contra usum originis naturalis peperit M aria, et virgo per­
manet, quando contra usum naturae mare vidit et fugit, atque in fontem suum
Iordanis fluenta rem earunt?8 N o n ergo excedit fidem , quod virgo peperit, quando
legim us quod petra vom uit a q u a s9 et in m uri speciem maris unda solidata e s t.10
N o n ergo excedit fidem, quod homo exivit de virgine, quando petra fontem pro­
fluum sca tu riv it,11 ferrum super aquas n a ta v it.12 Ergo si hom inem unda portavit,
non potuit hom inem virgo generare? » (P L 16, 1125 s.). Idem docuit in op. D e
Incarnationis Dominicae sacramento, c. 6, n. 54 (P L 16, 832), in Expositione evan-
gelii secundum Lucam, 1, 2, n. 56 s. (P L 15, 1572 s.), in D e institutione virginis,
c. 8, n. 52 ( P L 16, 320).

1 Cfr P a g n a m e n t a , La Mariologia di S . Ambrogio, M ilan o , 1932, pp. 159-178.

2 Luc., i, 37.
3 Luc., 1, 34.
4 Luc., 1, 38.
5 Is-, 7, H-
6 Ezech., 44, 2.
7 Ibid.
8 Ps., 113, 3.
9 Exod., 17, 6.
10 Exod., 14, 22.
11 Num,, 20, 11.
12 IV Reg., 6, 6.
 VIRGINITAS DEIPARAE IN PARTU 259

S. A u g u s t in u s persaepe virginitatem M ariae in partu docuit et defendit

(cfr F r ie d r ic h , D ie Mariologie des hl. Augustinus, pp. 77-96). C fr Epistola 137,
2, 8 (P L 33, 519), Serm o 186, 1, 1 (P L 39, 999), in Ioannis evangelium, t. 4, n. 10
( P L 35, 1410), etc. Idem docuerunt: S. C h r y s o l o g u s , Serm o 11 7 (P L 52, 520),
S. L e o M a g n u s , Serm o 22, 2 (P L 54, 195), S. M a x i m u s T a u r i n e n s i s , in H om il.
5 (P L 57, 235), S. F u l g e n t i u s , in Epistola 17, c. 6, n. 12 (P L 65, 457), S. G r e -
g o r i u s M a g n u s , in M oralia, 1. 18, c. 52, n. 85 (P L 76, 89); in evangelia hom i-

liae 1, 2, hom. 26, n. 1 (P L 76, 119), S. Ioan n es D am ascen u s, in D e fide ortho­

doxa, 1. 4, c. 14 (P G 94, 116 1) etc.

IV. Prob.: A u c t o r i t a t e L i t u r g i a e in qua pluries illibata M ariae virgi­

nitas in partu celebratur. E n quaedam exempla: « Q uae et U nigenitum tuum
Sancti spiritus obum bratione concepit et virginitatis gloria perm anente, lum en
aeternum m undo effudit, Iesum Christum D om inum nostrum » (in Praef. de
B . M . Virgine).
« Com m unicantes et diem sacratissim um celebrantes quo beatae M ariae inte­
m erata virginitas huic m undo edidit Salvatorem » (Communicantes in N ativ.
Dom ini).
« T u quae genuisti, natura m irante, tuum sanctum G enitorem , virgo prius
ac posterius » (antiph. fin. Alm a Redemptoris M ater).
« Paries quidem F ilium et virginitatis non patieris detrim entum ; efficieris
gravida et eris m ater sem per intacta » (in Offic. Annuntiat.).

V. Prob.: R a t i o n i b u s t h e o l o g i c i s quae ad duo pariter capita reduci

possunt: ex pa r t e C h r is t i e t e x p a r t e M a r ia e .

1) E x parte Christi: 1) prout est Verbum D e i: V erbu m enim , non solum ab­
sque concipientis corruptione concipitur, sed etiam absqu e concipientis corrup­
tione procedit seu nascitur. Conveniens ergo erat ut ille qui est V erb u m Patris,
a m atre nedum absque corruptione conciperetur sed etiam ex illa absque corrup­
tione nasceretur.
2) Prout est Redemptor generis humani: Conveniens erat ut ille qui ad corrup­
tionem auferendam veniebat, m atrem in sua illibata virginitate non corrum peret.

II) E x parte Mariae: prout est M ater D e i: si enim Christus ceterorum hom i­
num more natus fuisset, nihil in nativitate eius haberetur quod illum verum D eum
esse ostenderet.
B. V irgo igitur, in suo virginali partu, omnis inm unditiae et corruptionis
expers fuit, idcirco legi purificationis m inim e subiecta fuit; quod si eidem legi
se subicere voluit, hoc fecit ad aliorum scandalum vitandum , eo quod eius partus
virginalis hom inibus notus non erat. E x hoc autem quod Evangelista verba legis
« die purificationis », refert, non sequitur significare voluisse M atrem Christi
purificatione indiguisse, sed voluisse indicare tantum m odo terminum quo infans
2 ÓO VIRGINITAS DEIPARAE IN PARTU

D om ino, iuxta legem , sisti debebat. D e hac enim praesentatione filii ibi sermo
proprie est.
Pariter, B. V irgo, nullam in suo virginali partu passa est tristitiam , quinim m o
« in laetitia D om inum parturivit» (Serm . 18 de Sanctis, inter op. S. Augustini,
P L 39, 2105).
O B IC IT U R 1: Si partus Mariae virginalis reapse fuit, cur — prout narratur a S.
Luca — B. Virgo purificationis legi, sicut quaelibet alia mulier, se subiecit?
R E SPO N D E T U R : hoc fecit B. Virgo, non quia legi teneretur, sed ad proximi scan­
dalum vitandum. Dies vero purificationis ab Evangelista memorati significant tantum­
modo terminum in quo primogenitus, iuxta legem Moysis, praesentari debebat Domino.
Ibi enim sermo magis est de praesentatione pueri quam de purificatione matris.
O B IC IT U R 2: Non intelligitur quo modo, in concreto, partus virginalis intelligi
possit.
R E SPO N D E T U R : variae fuerunt, saeculorum decursu, sententiae a Theologis
propositae ad hanc rem explicandam, quarum quaedam sunt omnino improbandae.
1) Quidam — prout testatur Damascenus — fabulati sunt B. Virginem Christum
effudisse per oculos aut per latus aut per genua; et alii (in Germania, saec. ix) tenuerunt
Christum ex Virgine, per incertum tramitem prodiisse. 1
A t haec, vera deliramenta dici debent. Certum enim est B. Virginem sicut reliquas
matres, per naturalem viam, Christum peperisse, prout apparet praesertim ex Lue., 2,
5-6: « Et impleti sunt dies eius ut pareret, et peperit Filium suum primogenitum ». In­
super Christum per incertum tramitem prodire, « non est nasci sed erumpi » prout rite
animadvertebat Ratramnus, Monachus Corbeiensis (in lib. de nativitate Christi, c. 1,
P L 121 83).
2) D u r a n d u s docuit quod divina virtute fieri potuit in B. Virgine, ut pareret, sine
aliqua membrorum et naturalium viarum dilatatione, interruptione vel fractione. Hoc
asserebat quia putabat repugnantiam involvere quod duo corpora sint simul penetrative
in eodem loco. A t etiam haec sententia communiter a Theologis reicitur tamquam peri­
culosa (Medina), vel parum distans ab errore haereticorum (Vasquez).
3) Theologi communiter docent Christum natum esse via naturali ex B. Virgine,
per miraculosam penetrationem, absque ulla vel minima organorum eius laesione vel
mutatione. Patres enim exemplo sideris utuntur qui absque sui laesione radium emittit.
Ita S. Bernardus: « Nec sideri radius suam minuit claritatem, nec Virgini Filius
suam integritatem » (Hora. 2 super Missus est, P L 183, 70). Et Contenson ita fusius ima­
ginem evolvit: « Sicut etiam, splendor solis vitrum absque laesione perfundit et penetrat
eiusque soliditatem insensibili subtilitate pertrajicit, nec, cum ingreditur, violat; nec,
cum egreditur, dissipat; sic D ei Verbum, splendor Patris virgineum habitaculum adiit
et inde clauso utero prodiit, quia Mariae puritas speculum est illibatum, quod nec lucis
repercussu scinditur, nec radiorum cuspide feritur, sed innocuo tramite praebet fulgori
commeatum » (o. c., 1. 10, Dissert. 6, c. 2).

1 C fr M acd on ald A . I., Berengar and thè Virgin-birth, in Journ. theol. stud., 30 (1929)
291-294.
 VIRGINITAS DEIPARAE POST PARTUM 2 ÓI

Quod si Patres, aliquando, de vulvae adaperitione loquuntur, locutione biblica

utuntur (Luc., 2, 23), quae locutio quamvis a naturali modo pariendi desumpta sit, ta­
men non materialiter accipienda est sed ita ut solam veritatem nativitatis ex Maria ex­
primat. Eodem modo enim terminus oppositus « claudere vulvam », non materialiter
sumitur, prout exprimit vel similitudinem vel finem pariendi. Hoc patet ex eo quod
Patres explicite virginitatem in partu profitentur.
Et revera talis nativitas fieri potuit: non repugnat enim duorum vel plurium corpo­
rum compenetratio vel coexistentia in eodem loco. Duplex enim est effectus quanti­
tatis: 1) extendere partes corporis quoad se, ita ut una pars sit extra aliam; et 2), extendere
partes corporis quoad locum, illud impenetrabile reddendo, ita scilicet ut aliud quodcum-
que corpus a loco per ipsum occupato repellat. Iamvero primus effectus (extensio par­
tium quoad se) est effectus primarius et intrinsecus quantitatis; alius effectus e contra
(extensio partium quoad locum) est secundarius et extrinsecus, et ideo virtute divina im­
pediri potest in corpore quanto, prout fecit Christus quando ingressus est ad Apostolos
ianuis clausis. Idem ergo et de partu Virginis dici potest.

III - UTRUM M ARIA PERMANSERIT VIRGO POST PARTUM

Prop.: M aria permansit virgo etiam post partum.

I. Prob.: A u c t o r i t a t e M ag is te r ii E c c l e s ia s t ic i : In pluribus docum entis
M aria dicitur semper Virgo: quod veru m non esset, si post partum C h risti non
perm ansisset V irgo, i. e. m atrim onium cum Ioseph consum m asset, ita ut Iesus
unicus eius F iliu s non esset.
Praecipua vero documenta in quibus Maria semper virgo proclamatur, sunt: SYM BO L.
E p ip h a n ii (Denz., 13). I o a n n i s 2, epist. Olim quidem (Denz., 201 s.); C o n c . C o n s t a n ­
t i n . 2, can. 2, 6, 14 (Denz., 214, 218, 227); C o n c . L a t e r a n . anno 649, can. 2, 4 (Denz.,

255, 257); L e o I X Symbolum fidei (Denz., 344); C o n c . L a t e r a n . IV , cap. 1 (Denz.,

429); C o n c . L u g d u n e n s e , Professio fidei Michaëlis Palaeologi (Denz., 462); S i x t u s IV ,
Constit. Grave nimis (Denz., 735).
Explicite vero Deiparae virginitas post partum in sequentibus documentis asseritur:
S i r i c i u s , in epit. Accepi litteras vestras (Denz., 91); M a r t i n u s I, in Conc. Lateran., c. 3
(Denz., 256); L e o III, in professione fidei Nicephori (Denz., 314 a nota 3); S i x t u s IV ,
in Constit. Cum praeexcelsa (Denz., 734); P a u l u s IV , in Constit. Cum quorumdam,
(Denz., 99).
Perpetua Deiparae virginitas, ergo, est de fide.

II. Prob.: A u c t o r i t a t e S. S cripttjrae , in qua duo praesertim inveniun­

tur quae virginitatem post partum im plicite saltem continere videntur, videlicet:
1) responsio B. M ariae A ngelo Incarnationem V erbi annuntianti: « virum non
cognosco »: quae verba non solum factum affirmant, sed propositum non cogno­
scendi hom inem sat evidenter manifestant. Iam vero, intelligi non posset quo­
m odo illa quae in proposito servandi virginitatem difficultatem pro m aternitate
divina inveniebat, post conceptionem et partum C h risti virginalem non amplius
2Ó2 VIRGINITAS DEIPARAE POST PARTUM

in illo proposito difficultatem pro alia m aternitate invenisset. 2) Com m endatio

m atris suae Ioanni, dum in cruce pendebat, illis verbis: « E cce M ater tua », « E cce
filius tuus » (Io. 19, 26). Iam vero si B. V irgo alios filios, praeter Iesum , habuisset,
certe illis potius quam Ioanni a Christo com m endata fuisset.

O B IC IT T J R 1: Christus in Evangelio (L u c. 2, 7, M atth. 1, 25) dicitur M ariae

primogenitus «ir/owtotokov ». E rgo M aria, post Christi partum , alios filios habuit.

R E S P O N D E T U R : D ist.: Christus dicitur M ariae primogenitus quatenus,

iuxta legem, quaedam circa illum im plenda erant, conc.: quatenus ipsum C h ri­
stum alii M ariae filii secuti sunt, nego.
Etenim , iuxta legem , prim ogenitus est: « quidquid prim um erum pit e vulva »
(N u m . 18, 15; E x. 13, 2 ss.; N u m . 3, 47 ss.), sive alii filii sequantur sive non; et
ratio est quia circa illum quaedam , ex legis praescripto, a parentibus im plenda
erant, ad quae parentes expectare certe non debebant usquedum alium filium
haberent. Prim ogenitus ergo est non tantum m odo ille post quem et alii subse­
quuntur, sed ille ante quem nullus. O m nis itaque unigenitus est prim ogenitus;
non autem, e converso, om nis prim ogenitus est u n ig e n itu s.1
Insuper, ex inscriptione quadam funeraria iudaica recenter inventa in A e ­
gypto et publici iuris facta ab Edgar (in Annales des Antiquités de l ’Egypte, t. 22,
1922, pp. 7-16 ) praefata obiectio om nino evanescit. In inscriptione enim illa
(quae ascendit ad a. 5 ante Christum , seu ad paucos m enses ante partum D e i­
parae) dicitur quod iuvenis quaedam m ulier inter dolores partus primogeniti sui
(« irpwTOTÓKOv ») vitam finisse. Pro m uliere illa, igitur « prim ogenitus » fuit etiam
« unigenitus ». Idem de M aria, ut patet, dici debet. 2

O B I C I T U R 2: In Evangelio (M atth. 1, 18) de Ioseph et de M aria explicite

dicitur: « C u m esset desponsata M ater eius M aria Ioseph, antequam convenirent,
inventa est in utero habens de Spiritu Sancto ». E rgo sequitur quod postea « con­
venerunt », seu m atrim onium consum m averunt. Pariter de Ioseph dicitur: « E t
non cognoscebat eam donec peperit filium suum prim ogenitum » (M atth. 1 ,1 8 , 25)
E rgo, postquam peperit, illam cognovit.

R E S P O N D E T U R : N ego suppositum . Etenim 1) vox «convenire» (avveXdeiv),

non significat « m atrim onium consumm are », sed significat tantum m odo M ariam
et Ioseph, tem pore Incarnationis, nondum in eandem dom um convenisse seu
in eadem dom o habitasse, hoc vero postea fecisse (M atth. 1, 20 et 24). D espon­
satae enim apud H ebraeos non statim in dom um sponsi deducebantur et ideo in
eadem dom o non habitabant antequam nuptiarum solemnitas celebraretur.

1 C fr e tia m trad ition alem respon sionem datam a S . T h o m a (3, q. 28, a. 3), quae a b ipso-
m et L ig h tfo o t valid a h ab etu r (Dissertations on thè Apostolic Age, 1892, p. 23).
2 C fr F r e y I. B ., L a signification du terme irptoroToxos, d ’après une inscription ju iv e, in B i ­
blica, 11 (1930) 369-372.
 VIRGINITAS DEIPARAE POST PARTUM 263

Si vero quis vo x « convenire » intelligere vellet de m aritali congressu, ani­

m advertere debet 2) quod vo x donec em quem adm odum et vo x « antequam »
et sim iles, ita in S. Scriptura adhibentur ut nude exprim ant quid factum non sit
ante aliquem determ inatum tem pus, quin concludere liceat id postea accidisse.
Sic, e. g. in 2 Reg. (6, 23) legitur: « Igitu r M ich ol filiae Saul non est natus filius
usque in diem (iws) m ortis suae ». Iam vero, scopus Evangelistae erat ostendere
C h ristum non fu isse conceptum ex Ioseph (quid factum non sit) sed virginaliter,
iuxta va ticin iu m Isaiae ad quod explicite se refert, m inim e vero ulteriorem M a ­
riae vitam narrare, de quo tem pore nihil affirmare aut negare intendit (cfr S o r e l l ,
s. v. ews). H in c S. H ieronym us: « Q uod autem dicitur antequam convenirent,
non sequitur ut postea convenerint, sed Scriptura quod factum non sit ostendit »
(lib. 1 Comment, in c. 1 M atth., P L 26, 25).

O B I C I T U R : In L ib ris N o vi T estam enti saepe serm o est de fratribus et sororibus

Iesu (M atth. 12, 46; 13, 55 s.; M arc. 3, 31; 6, 3; L u c . 8, 20; Io. 2, 12; 7, 3; 5, 10;
A ct. 1, 14; 1 C or. 9, 5; G ai. 1, 19). Q uinim m o nomina etiam fratrum Iesu profe­
runtur, videlicet: Iacobus, Ioseph, Sim on, lu d as (M atth. 13, 56; M are. 6, 3).
E rgo M aria, post partum Christi, alios filios (fratres et sorores C hristi) habuit.

R E S P O N D E T U R : nego suppositum . N o n agitur de fratribus et sororibus

C h risti sensu stricto i. e. uterinis (post Christum ex D eipara natis), sed agitur
de fratribus et sororibus sensu latiori, seu de consanguineis. Etenim , voces frater
et soror saepe in S. Scriptura sensu latiori, pro consanguineis et cognatis, praeser­
tim vero pro consobrinis a d h ib en tu r;1 sic, e. g., L o th qui erat filius fratris Abra-*
ham (italice, cugino) (G en. 12, 5) vocatur frater A braham (G en . 13, 8; 14, 16),
Iacob vocatur frater L aban, qui erat avunculus eius (G en . 29, 15). E t ideo, fra­
tres et sorores C h risti non sunt nisi consanguinei vel cognati eius, non vero filii
naturales M ariae: eo vel magis quod nemo um quam , praeter Iesum , vocatur in

1 H o c au tem bene in te llig itu r e x eo qu od in lin gu a hebraica et aram aica n on h abeb atu r
v o x tech n ica ad consobrinos design an dos. D ice b a n t en im in com m ode: filius fratris patris, aut
sororis patris etc. Q u are, in absen tia term in i tech n ici, ad con so brin o s designandos u teb an tu r
voce co m m u n i ah (frater).
A t, haec ratio valere n on v id e tu r p ro lin gu a graeca N o v i T esta m e n ti, in qua h abetu r te r­
m in u s tech n icu s ad con so brin o s design an dos, id est v o x àveij/ioì, qua v o ce H agiograp h i uti
d ebu issen t lo co vocis d ê e\<p o \ , ne lectores in errorem in d u ceren t.
Sed m em in isse iu va b it etiam S eptuagin ta vertisse sem per vocem ah in dêe\<j>o\, n on
vero in àveifrio'i, etiam u b i evid en s erat lata sign ificatio vocis ah pro consobrino. M o d u s igitu r
d icen d io l dSe\<j>o'i tov Kvplov creatus fu it, in catechesi graeca, ad m o d u m versionis
graecae S ep tuagin ta In terp retu m , et ideo tam q u am tech n icu s evasit, qu in erroris p ericu lu m
h aberetu r, p ro b e scien tes, ex trad ition e, quid v e ri talis dicen d i m odu s im p o rtaret. E o vel m agis
q u od u sq u e ad finem saecu li saecu n di n ulla discu ssio circa sen su m v o cu m « fratres D o m in i »
orta est: m odu s ille d icen d i, igitu r, n u llo m odo habitus est con trariu s d o gm ati perpetu ae v ir ­
gin ita tis D eip arae.
264 VIRGINITAS DEIPARAE POST PARTUM

S. Scriptura « filius M ariae »; et ita etiam universa traditio voces illas (fratres et
sorores D om ini) intellexit, usque ad T ertullian um , de quo scripsit H ieronym us:
« D e T ertullian o nihil am plius dico, quam Ecclesiae hom inem non fuisse » (A dv.
H elv., 17, P L 23, 2 1 1 ) . 1
H e g e s ip p u s , Palaestinensis saeculi 11, in testim oniis ab Eusebio servatis (H . E.
3, 11; 4, 22) traditionem historicam prim aevam H ierosolym itanam referens, agens
obiter2 de Sim eone, fratre D om ini, illum vocat consobrinum D om ini « àve^LÓv...
tov (TWTtjpos » ( H . E ., 3, 11).
Idem habetur cum de Iacobo agit.
E rgo iuxta H egesippum et iuxta prim aevam traditionem hierosoly m itanam ,
quam postea invicte defendit S. H ieronym us, modi dicendi fratres Domini et
consobrini Domini, sunt om nino synonymi. 3
Si autem quaeratur quaenam personae nom ine fratrum D om ini significentur,
quatuor nom inantur, videlicet: Iacobus, Ioseph, Sim on et lud as. C uiusnam filii
fuerunt?... N o n conveniunt auctores, et ideo variae habentur sententiae.
1) Q uidam Patres, Evangeliorum A pocryphorum Iacobi (9, 17, 18) 4 et Petri
deliram entis nim is fidentes, — teste O rigene 5 — illos fuisse filios S . Ioseph te­
nent, ex uxore quam habuisset antequam B. V irginem duxisset. Ita Origenes,
Clem ens A l e x ., 6 S. H ilarius, S. Epiphanius, ei S. C yrillus A lex. 7 Sed haec opi­
nio, inde a tem pore S. H ieronym i (qui tenet et ipsum Ioseph virginem perm an­
sisse) penitus derelicta est.
2) A lii, supponendo Clopam (Cleopham ) et A lphaeum eandem esse perso­
nam, contendunt quatuor viros praedictos qui fratres D om ini vocantur, ortos
esse ex m atrim onio C lop ae-A lp h ati et illius M ariae (M aria Cleophae) quae soror
matris D om ini appellatur (Io ., 19, 25).
Plerique, H egesippum secuti (apud Eusebium , H. E ., 3, 11) putant Clopam

1 C fr O v e r n e y M ., La virginité de Marie et les Frères de Jésus, in Nova et vetera, 19 3 1,

392-403.
2 Ib i en im H egesip p u s m in im e vin d icare in te n d it virginitatem D eip arae, n eq u e ex p ro ­
fesso p ertractat de sign ification e a p pellatio n is « fratres D o m in i », sed historiam com m u n iter
n otam narrare in ten d it: q u od vim testim o n ii eius m axim e auget.
In su p er, si Iesus fratres h abu isset, m atrem suam , in cru ce m o rien s, n o n iam extraneo seu
Ioan n i, sed ip sis com m en dasset. F actu m h o c, in p rim itiva E cclesia, scand ali occasio p ro cu l
d u b io fuisset.
3 Im m erito ig itu r S . R ein ach scrip sit: « L ’id ée qu e ces frères et sœ urs étaien t des cousins.
est u ne su b tilité des th éo lo g ien s » ( Orpheus, ed. 5, 1909, p. 329).
4 C fr H e n n e c k e , Neutestamentliche Apokryphen, 1914, p. 57 (9, 2), p. 60 (17 ), p. 61 (18).
5 In M a tth ., 13, 55, t. 17; P G 13, 875-878.
6 P . L a gran ge d em o n stravit C lem en tem A le x , et O rig in em pend ere ab a p ocryp h is ( S .
M a rc., ed. 4, 1929, p p . 9 1-9 2 ).
7 Id e m qu an d oqu e te n u e ru n t S . I. C h ry so sto m u s et S . A u g u stin u s, q u i tam en postea
sen ten tiam H iero n ym ian am am p lexati su n t.
 VIRGINITAS DEIPARAE POST PARTUM 265

fuisse fratrem S. Ioseph; alii vero putant M ariam , uxorem Clopae, fuisse sororem
germ anam B. Virginis; alii, tandem, utrum que sim ul sustinent.
3) A p u d plerosque recentiores praevalet sententia iuxta quam, identitate
inter Clopam et Alphaeum negata, S. Ioseph habuisset fratrem Clopam et soro­
rem M ariam (cfr C a l m e s , L ’ Evangile selon S . Jean, p. 175). Iuxta van H asteren,
M aria uxor Alphaei, esset filia, non vero soror C lopae (Studien, t. 65, p. 187).
Pro tota hac quaestione cfr D u r a n d , L ’ Enfance de Jésus-Christ, p. 219; idem ,
Frères du Seigneur, in D ict. Apologétique, 2, 1 3 1 -1 4 8 .1

III. Prob. A u c t o r i t a t e : Patrum :

S. I r e n a e u s , innuit, saltem, B. V irginem , etiam post Christi partum , v ir g i­

nem permansisse. « Etenim S. D octor Lugdunensis quandoque haud inconsulto,
m axim e ubi vi parallelism i inter virginitatem Evae ad tem pus et virginitatem
M ariae hoc exigeretur, om ittit omnia quae virginitatem M ariae ad tem pus ta n ­
tum lectoribus suggerere possint » ( P r z y b y l s k i , O . P . , De Mariologia S . Irenaei
Lugdunensis, p. m ) .
O r ig e n e s , prim us esse videtur qui de virginitate M ariae post partum expli­
cite loquitur (cfr in M atth., t. 10, 17, P G 13, 876 B-877 A). D em entem putat —
prout videtur — T ertullian um ob negationem virginitatis post partum (in L u c.,
hom . 7, P G 13, 1818). In Com m . in Ioannem , fragm . 31, 506 s., asserit quod
fratres D om ini erant fratres non naturales sed legales. M aria, iuxta O rigenem ,
fu it virgo « usque in finem » (in M atth ., 10, 17, K losterm am , 21). D ignitas enim
m aternitatis divinae postulabat ut corpus eius usque in finem purum rem aneret
(in Ioann. 1, 4, p. 184).
S. G r e g o r iu s T h a u m a t u r g u s , in Serm . dubio in nativitatem Christi, n. 16,
ait « V o s (Iudaei) nobis et L egem et prophetas tradidistis, explicastis et docuistis.
Q uid vero inde didicim us, nisi quod ante partum et post partum V irgo in virgi­
nitate sua permanserit? » ( P i t r a , Analecta Sacra, 4, 392).
S. E ph raem , pluries virginitatem post partum profitetur. « E lla è vergine; —
muore, ma i suoi segni verginali non sono disciolti » (cfr R i c c i o t t i , Inni alla Ver­
gine, p. 62). E t in Oratione ad Sanctissimam D ei M atrem: « tu secundum carnem
D eum genuisti et V erbum , ante partum virginitatem servans, virgo post partum »
(Enchir. Patr., n. 745).
S. H il a r iu s , in Comment, in Matthaeum, c. 1, n. 3 s.: « Sed plures irreligiosi
et a spirituali doctrina adm odum alieni, occasionem ex eo occupant turpiter de
M aria opinandi, quod dictum sit: Priusquam convenirent, inventa est in utero
habens; et illud: N o li tim ere accipere M ariam coniugem tuam ; et illud: N on
cognovit eam donec peperit; non recordantes, desponsatam fuisse, et dictum hoc

1 C f r R o d r ig u e z O ., « Q u i sunt fratres m ei » ( M t ., 1 2 , 48 ) in Verbum Domini, 5 ( 1 9 2 5 ) 1 3 2 - 1 3 .

266 VIRGINITAS DEIPARAE POST PARTUM

Ioseph volenti eam abiicere, quia iustus ipse nollet in eam lege decerni. Igitur
ne qua de partu eius am biguitas existeret; ipse concepti ex Spiritu Sancto Christi
testis assumitur; dehinc, quia desponsata esset, in coniugem recipitur. C o gn o ­
scitur itaque post partum , id est, transit in coniugis nomen; cognoscitur enim,
non adm iscetur... V eru m homines pravissim i hinc praesum unt opinionis suae
auctoritatem , quod plures D om inum nostrum fratres habuisse sit traditum . Q ui
si M ariae filii fuissent et non potius Ioseph ex priore coniugio suscepti, num -
quam in tem pore passionis Ioanni apostolo transcripta esset in matrem, D om ino
ad utrum que dicente: M u lier ecce filius tuus, et Ioanni: E cce m ater tua, nisi
quod ad desolatae solacium , caritatem filii in discipulo relinquebat » (P L 9, 921 s.).
S. Z e n o , in lib. 1, tract.-5, n. 3 scribit: « S ed dicet aliquis: etiam M aria virgo
et nupsit et peperit. Sit aliqua talis et cedo. Caeterum illa fuit virgo postconn u-
bium , virgo post conceptum , virgo post filium . D enique si esset aliquid virgin i­
tatis m elius, D e i filius hoc m agis potuerat suae matri praestare, cui praestiterit,
u t divinae virginitatis honore polleret» (P L 1 1 , 303). In lib. 2, tract. 8, n. 2:
« M aria virgo incorrupta concepit, post conceptum virgo peperit, post partum
virgo perm ansit» (P L 11, 414 s.).
D id y m u s A l e x a n d r in u s , in D e Trinitate, 1. 3, c. 4: « Suffragatur nobis quoad
denom inationes quidem prim ogeniti et unigeniti evangelista, narrans M ariam
m ansisse virginem donec peperit filium suum prim ogenitum ; nam neque cu i­
quam nupsit M aria prae om nibus honoranda et m axim e inclyta, nec alterius
m ater unquam facta est; sed post puerperium quoque mansit semper et omni
tem pore im m aculata virgo » (P G 39, 832).
S. I o a n n e s C h r y s o s t o m u s , in Matthaeum, hom. 5: « Cum autem accepisset
eam, non cognovit illam, donec peperit filium suum primogenitum. Illud Donec hic
posuit, non ut suspiceris, illam postea cognovisse Iosephum , sed ut scias, V irg i­
nem usque ad partum intactam fuisse. C u r itaque ait Donec peperit? H ic mos
loquendi in Scriptura observatur; ita ut haec vox non pro definito quodam tem ­
pore ponatur. N am de arca loquens ait: Non reversus est corvus, donec siccaretur
terra, 1 etsi postea reversus non sit. D e ipso etiam D eo loquitur: A saeculo et
usque in saeculum tu es 2 nullos hic term inos ponens; rursusque praenuntians:
Orietur in diebus eius iustitia et abundantia pacis, donec auferatur luna, 3 nullum
term inum pulchro huic elem ento statuit. Ita et hoc loco Donec dixit, ut quae
partum antecedebant firmaret, et quae sequebantur tibi consideranda relinqueret.
Q u o d enim ab eo tibi discendum erat, hoc dixit, nem pe V irgin em usque ad par­
tum intactam mansisse; quod autem ex dictis consequi et in confesso esse vid e­
batur, hoc tibi intelligendum reliquit. N em pe virum illum iustum , eam quae sic

1 G e n ., 8, 7 .
2 P s ., 89, 2.
3 P s ., 7 1 , 7.
 VIRGINITAS DEIPARAE POST PARTUM 267

m ater effecta ac tam novo et insolito puerperio dignata fuerat, tangere non ausum
fuisse. N am si cognovisset eam et uxoris loco habuisset, quom odo illam quasi
nullum habentem virum discipulo com m endasset, iubens eam in sua accipere?
Q uo pacto ergo, inquies, Iacobus et alii eius fratres appellantur? Q uem adm odum
et Ioseph V ir M ariae esse existim abatur. M u lta enim erant posita velam ina, ut
huiusm odi partus occultaretur; ideoque Ioannes illos sic vocat his verbis: Neque
enim fratres eius credebant in eum. 1 A ttam en ii, qui prius non crediderant, adm i­
randi et praeclari postea exstiterunt » (P G 57, 58).
S. E p ip h a n iu s , in op. Adversus haereses panarium, haeres, 78, adversus A n ti-
dicom arianitas, scribit: « E x antidicom arianitarum grege nonnulli, quasi prae­
cipuo quodam in V irginem odio suscepto, ut eius gloriam obscurarent, sive invi­
dia, sive erroris tenebris obcaecati, quo m ortalium animos inquinarent, eo tem e­
ritatis progressi sunt, u t sanctissim am M ariam post Christum in lucem editum
cum viro suo Iosepho consuetudinem habuisse dicerent » (P G 42, 699). « U n d e-
nam vero haec im probitas emersit? U nd e tanta prorupit audacia? N onne vel
ipsum nom en abunde testificatur? N on tibi, hom o pervicacissim e, istud ipsum
persuadet? Q uis ullo tem pore unquam exstitit, qui sanctae M ariae nom en appel­
lare auderet, et non rogatus subinde V irgin is vocabulum adiiceret? N am in
adiunctis istiusm odi vocibus virtutis indicia collucent. Q uippe iustis om nibus,
pro eo ac singulos decebat, sua cuique sunt dignitatis attributa nomina. Ita A bra-
hamo am ici D ei titulus accom m odatus e s t 2 sine ulla m utatione concessum . A p o ­
stoli quoque Boanerges, hoc est, tonitrui filii, 3 nom inati sunt, nec ulla dies nomen
istud obliterabit. S ic Sancta M aria V irgo nuncupatur, nec appellatio ista ali­
quando com m utabitur. H aec enim perpetuo incorrupta permansit. C u r igitur vos
natura ipsa non docet? O inauditam insaniam! o praeposteram novitatem !... Q u a­
nam vero fronte incorruptam illam virginem aggrediuntur, quae D ei F ilii dom i­
cilium esse m eruit, quae ex infinito Israelitarum num ero ad id unum est electa,
ut vas quoddam et habitatio uni esset divino partui consecrata» (P G 42,706).
S. A m b r o siu s , in op. D e institutione virginis, cap. 5, n. 35, scribit: « Egregia
igitur M aria, quae signum sacrae virginitatis extulit, et intem eratae integritatis
pium C hristo vexillum erexit. E t tam en, cum omnes ad cultum virginitatis san­
ctae M ariae advocentur exem plo, fuerunt qui eam negarent virginem perseve­
rasse. H oc tantum sacrilegium silere iam dudum m aluimus; sed quia causa voca­
vit in m edium , ita ut eius prolapsionis etiam Episcopus 4 argueretur, indem na­
tum non putam us relinquendum » (P L 16, 328). T ex tib u s S. Scripturae, ab adver­
sariis adductis, explicatis plura affert argum enta ad perpetuam D eiparae virgi­
nitatem probandam (cap. 5-8); c. 8, n. 57: « A u dian t igitur prophetam dicentem :

1 Io., 7, s-
1 G e n ., 32, 28.
3 M a re ., 3, 17.
4 B onosus.
268 VIRGINITAS DEIPARAE PO ST PARTUM

N o n aperietur, eritque clausa, 2 hoc est, non aperietur ab eo, cui desponsabitur;
non licebit enim, ut aperiatur, per quam D om inus transibit. E t post eum , inquit,
erit clausa, hoc est, non aperiet eam Ioseph; quoniam dicetur ei: N oli tim ere acci­
pere M ariam coniugem tuam; quod enim ex ea nascetur, de Spiritu Sancto est» 2
( P L i6 , 335).
A sseruerunt et defenderunt insuper virginitatem post partum sequentes
Patres:
S. H ieron ym u s (in op. D e perpetua virgin. B . Mariae, P L 23, 191-216, et in
1. A d v . Iovin. P L 23, 211-338), S. A u g u stin u s (in Serm on. 186, n. 1, P L 38, 999),
S. C y r il l u s A le x a n d r in u s , Adversus nolentes confiteri s. Virginem esse Deiparam
(P G 76, 260), S. P etrus C h r y s o l o g u s , Serm o 117 (P L 52, 520), S. L eo M agn us,

Serm o 22, c. 1 (P L 54, 195), S. M a x im u s T a u r in e n s is , H om il. 5 ( P L 57, 235),

G e n n a d iu s , Liber ecclesiasticorum dogmatum, 35 (P L 58, 996), S. S o p h r o n iu s ,
Epistula synodica ad Sergium (P G 87, 3172), S. G regorius T u r o n e n sis , Lib. m i­
raculorum, lib. 1, 8 ( P L 7 1 , 713), S. I o a n n es D am a sc en u s , De fide orthodoxa, 1. 4,
c. 14 (P G 9 4 ,116 1), Homil. in dormitionem B . V. Mariae, 2, 18 (P G 96,784) etc. etc.

IV. Prob.: A u c t o r i t a t e L it u r g i a e in qua haec habentur: a) «Post p a r­

tum V irgo inviolata perm ansisti » (Versic. ad A ntiph. Alm a Redemptoris Mater)',
b) « Q uem V irgo peperit et post partum V irgo perm ansit » (Ant. ad Magnificat
in 1 V esp. Purifie.); c) « Beata D ei G en itrix, M aria, V irgo perpetua » (Ant. ad
Bened. in offic. S. M ariae in Sabbato) etc.

V. Prob.: R a t i o n i b u s t h e o l o g i c i s , quae a S. T h o m a (3, q. 28, a. 3)

ex quadruplici capite desum untur, videlicet:
1) Ex parte Christi: « Q ui, sicut secundum divinam naturam U nigenitus est
Patris, tanquam perfectus per omnia Filius eius; ita decuit ut esset U nigenitus
M atris, tam quam perfectissim um germ en eius ».
2) Ex parte Spiritus Sancti, « cuius sacrarium fuit uterus virginalis in quo
carnem Christi form avit. U nd e non decebat ut de cetero violaretur per com m ix­
tionem virilem ».
3) Ex parte Mariae Matris Dei « quae ingratissim a videretur, si tanto Filio
contenta non esset, et si virginitatem quae in ea m iraculose conservata fuerit,
sponte perdere vellet per carnis concubitum ».
4) E x parte S. Ioseph, « cui esset ad m axim am praesum ptionem im putandum ,
si eam, quam revelante A ngelo, D eum concepisse cognoverat, polluere atten-
tasset. E t ideo sim pliciter est asserendum quod M ater D ei, sicut virgo concepit
et virgo peperit, ita etiam et virgo post partum in sem piternum perm ansit » (3,
q. 28, a. 3).

1 Ezech., 40, 2 ss.

2 Matth. i. 20.
 VIRGINITAS ANIMAE DEIPARAE 269

A rt. 2 - D E V IR G IN IT A T E A N IM A E B . M . V.

1. Ratio quaestionis. « H aud satis fuisset — anim advertit Card. L ép icier,1

— ad gloriam D eiparae adstruendam , ostendisse eam corporis integritatem per­
petuo servasse, nisi illud etiam in ea agnosceretur quod ad anim i virtutem per­
tinet: sicut enim potest, violato corpore, virginitas integra perm anere et quodam ­
m odo ad coronam duplicari, ita etiam sola corporalis incorruptio haud sufficit
ut quis virginitatis merita possideat. Q uapropter de eo nunc inquirendum venit,
quod ad anim i dispositionem in Beata V irgin e spectat relate ad illius virgin ita­
tem: ubi non solum ostendendum erit, D eiparam possedisse id quod virtutis est,
verum etiam, quod m aius est, eam dem virginitatis servandae propositum voto
irrevocabili obfirmasse ».

2. Protestantium error. Iuxta Calvinum , eiusque discipulos Beza et Petrum

M artyrem , quos Centuriatores M agdeburgenses sequuntur, M aria, cum in D ei
M atrem electa fuit, virginem extitisset corpore tantum non vero anima seu mente,
eo quod quando, iuxta H ebraeorum m orem , nupsit Ioseph, in eiusdem potesta­
tem corpus suum tradidit pro filiorum procreatione, nisi ponatur illam viro suo
illudere voluisse.

3. Divisio quaestionis. C irca virginitatem animae D eiparae tria quaeri pos­

sunt, videlicet: 1) habuitne M aria firm um propositum virginitatem perpetuam
servandi? 2) H uiusm odi propositum voto firm avit?... 3) In huius voti professione
fuitne om nium prima?... H in c tres articuli.

I - UTRUM MARIA HABUERIT PROPOSITUM

VIRGINITATEM PERPETUO SERVANDI

Prop.: M aria, inde ab usu rationis, firmum habuit p r o p o s it u m virginitatem per­

petuam servandi.

I. Prob.: A u c t o r i t a t e S. S c r ip tu r a e : B. V irgo, enim, verbis «Q uom odo

fiet istud quoniam virum non cognosco » (L u c., 1, 34), obstaculum quoddam
proponebat quom inus angeli propositioni obtem peraret. H oc autem obstaculum
nihil aliud esse poterat nisi firm um propositum virginitatem perpetuam servan di.2

1 O. c., p. 401.
2 Ipsemet Loisy talem vim verborum Deiparae persentiit. Scripsit enim: « L ’assertion de
Marie est tellement absolue que le sentiment commun des exégètes catholiques, qui y voient
l’intention de garder perpétuellement la virginité, ne peut-être qualifiée d’arbitraire » (Les
Evangiles Synoptiques, 1, p. 290). Et postea: «(Luc) s’est representé Ioseph et Marie dans la
disposition de deux époux chrétiens gardant la continence» (ibid., p. 291). Tur.c enim usus
27O VIRGINITAS ANIMAE DEIPARAE

II. Prob.: A u c t o r i t a t e P a tru m : S. A m brosius explicite asserit: « V irgo

erat non solum corpore sed etiam m ente » (De Virg., 1. 2, P L 16, 219).

S. B eda V en . illustrans M ariae verba: Quomodo fiet istud..., ait: «Prop osi­
tum suae m entis reverenter exposuit, vitam scilicet virginalem se ducere decre­
visse. Quae, quia prim a fem inarum tantae se virtuti m ancipavit, iure singulari
prae ceteris fem inis beatitate m eruit excellere» (in L u c., c. 1, P L 92, 318).

III. Prob.: R a t i o n e . 1) Ratione excellentiae virtutis B . M . V.: B. V irgo

enim in virginitatis laude praecipue excellere debuit. Iam vero, praecipua virgi­
nitatis laus non in integritate corporis (quae se habet tam quam materia) sed in
integritate animae (quae se habet tam quam forma) reponi debet, sine qua inte­
gritas corporis parum vel nihil valet. Beata V irgo , igitur, in integritate animae,
seu in firmo proposito virginitatem servandi, m elius quam in integritate corporis
excellere debuit.

2) Ratione maternitatis divinae-. Si enim incongruum fuisset V erb u m D ei

habitare in corpore non totaliter integro, a fortiori incongruum fuisset habitare
in animo non totaliter integro.

3) Ratione motionis Spiritus S.: B. V irgo enim , perfectissim e, inde ab usu

rationis, m ovebatur a Spiritu Sancto ad id seligendum et am andum quod gratius
D eo esse poterat. A tq u i perfecta et perpetua virginitas m entis est gratior D eo
quam suum oppositum : per illam enim hom o a sollicitudinibus saeculi magis
rem ovetur et D eo liberius vacare potest.

continentiae et virginitatis apud Hebraeos habebatur, prout apparet inter Essenos (cfr V o s t é ,
De sectis Iudaeorum tempore Christi,
p. 31).
Valde miramur proinde quod D o n a t u s H a u g g (in op. Das erste bibtische Marienwort,
Stuttgart, 1938), catholicus scribere potuerit verba Deiparae «Quomodo fiet...» nec proposi­
tum virginitatis neque a fortiori votum virginitatis manifestare, eo quod de solo tempore praesenti
nullimode vero de futuro loquuntur, prout ex forma où yivoxnao apparet; impedimentum vero
ab ipsa angelo oppositum, in eo tantum esse quod modo, id est, post sponsalia, ante ingressum
in domum Ioseph, matrimonium consummare non posset, dum e contra Angelus conceptionem
mox futuram nuntiaverat ei (pp. 64, 65).
At, praesens où yivaxrKo) non solum praesentem durativum (seu futurum perenne) signi­
ficare potest (prout ipsemet Haugg concedit) sed etiam necessario significat, prout ex ipso Vir­
ginis responso eruitur. B. Virgo, enim, non miratur ex eo quod filius mox habendus est, sed
ex eo quod filius simpliciter ei promittitur: quae admiratio in desponsata quae propositum habet
utendi matrimonio concipi nequit, iuxta illud S. Augustini: « Si cognoscere disponeret, non
miraretur » (Serm. 225, 2, P L 38, 1097). Supponitur igitur propositum numquam utendi ma­
trimonio iam inito, ita ut vis responsionis Deiparae fuerit: « nec cognosco nec cognoscam ».
Cfr H o lz m e is t e r , in Verbum Domini, 20 (1940) 70-75; S t e i n m e t z e r , Theol. Rev., 37 (1938)
366 s.; S p ic q C., R. Sc. Phil. Theol., 28 (1939) 144 sq.; Prum K., Z. Kath. Teol., 63 (1939) 128 s.
 votum V ir g in it a t is in d eipa r a

II - UTRUM M ARIA PROPOSITUM VIRGINITATIS

VOTO PERPETUO FIRMAVERIT

Prop.: B . Virgo propositum virginitatis v o t o p erp e tu o firmavit.

Est sententia certa, ex com m uni Theologoru m consensu.

I. Prob.: I. A u c t o r i t a t e S. S c r ip tu r a e : V erbis enim: «quomodo fiet istud

quoniam virum non cognosco » (L u c., i , 34) nedum simplex propositum non cogno­
scendi virum , sed propositum voto firm atum ostendunt. S i fuisset enim simplex
propositum, quantum vis firm um , illud, iusta intercedente causa, mutare posset:
nihil enim mali in hoc habetur. A gitu r ergo de proposito cum aliqua morali impo­
tentia ita coniuncto, quod m utari non possit, ita ut verba V irgin is significent:
« N o n licet m ihi cognoscere; non possum ». Iam vero undenam m oralis illa im po­
tentia oriri poterat nisi ex proposito, voto firmato, perpetuae virginitatis? Iure
enim anim advertit M aldonatus: « Im potentia duplex esse potuit; aut naturalis,
qualis in om nibus hom inibus ante pubertatem et in m ultis in grandiori etiam
aetate est; aut moralis, qua non posse dicim ur facere, quod facere non licet, quem ­
adm odum , si Christianus dicat: non possum in Q uadragesim a carnibus vesci,
id est, non licet m ihi. H aec autem ipsa im potentia m oralis duplex itidem est,
alia quae ex lege aut praecepto oritur, alia qualis ex voti religione nascitur. E x
praecepto, ut si Christianus dicat, non adoro idola, id est, non possum adorare,
quia prohibeor divina lege; ex voto, ut si Carthusianus aliquis dicat, non vescor
carnibus, id est: non possun vesci, quia im pedior voti religione. Beata V irgo non
potuit naturalem im potentiam significare, cum nubilis credatur fuisse, et re iam
nupta esset. Significavit ergo m oralem im potentiam , non eam quae ex lege aut
praecepto oritur; nulla enim lege, nullo praecepto viro suo uti vetabatur; signi­
ficavit ergo m oralem im potentiam natam ex voto » (In Luc., c. 1).

II. Prob.: Auctoritate P atru m :

S. A u g u stin u s : « H oc indicant verba quod sibi fetum annuntianti angelo

M aria reddidit, quom odo, inquit, f i e t istu d , quoniam virum n o n c o g n o sc o
(L u c. 1, 34)? Q uod profecto non diceret, nisi D eo virginem se ante vovisset»
(De sancta Virginitate, 4, P L 40, 398; cfr Serm o 291, 5 ) , 2 P L 38, 1318).
S. G regorius N yssen us dicit: « Q uoniam , D eo dicatam et^consecratam car­
nem, veluti sanctum quoddam donarium , intactam servari oportebat, propterea,
etiamsi angelus sis, inquit, ac de caelo veneris, etiamsi supra hom inem sit id

1 In apocr. Euangelium Nativitatis Mariae, sermo iam est de voto virginitatis Mariae:
« Virum iuxta votum meum numquam cognosco » (cfr T i s c h e n d o r f , Evangelia apocr., 120).
2 Doctores plurimi secuti sunt S. Augustinum; et enumerantur ab H a u g g , o. c., p. 36.
272 VOTUM VIRGINITATIS IN DEIPARA

quod apparet, attamen ut virum cognoscam , fieri non potest. A n m ater ero absque
viro? Iosephum enim sponsum quidem novi, virum autem non cognosco » (Orat,
in diem N ativ. Christi, [inter dubia], P G 46, 1140 s.). E t. S. Bernardus: « Quo­
modo fiet istud quoniam virum non cognosco? Im m obile propositum virginitatis,
quod nec angelo filium prom ittente aliquatenus titubavit. Q uom odo, inquit, fiet
istud? N equ e enim eo m odo quo fieri solet in caeteris: virum penitus non
cognosco, nec filii desiderio, nec spe prolis» (Serm . 4 de Assumpt. B . M . V .,
P L 183, 120).

III. Prob.: R a t i o n e : Ratione perfectioris boni. B. V irgo virginitatem illam

seligere debuit quae est perfectior et laudabilior. A tq u i perfectior et laudabilior
est virginitas quae voti religione firmatur. Ergo...
M aior ex duplici ratione ostenditur: prim o, quia Beata V irgo non solum futura
erat V erb i habitaculum , sed etiam quia ipsi m ateriam sui sanguinis ministrare
debebat; secundo, quia eius virginitas aliis hom inibus tanquam virginitatis exem ­
plar erat proponenda.
M inor — prout ostendit Card. L ép icier 1 — ex triplici capite evincitur: Primo,
quia id quod fit ex voto, fit ex virtute religionis, quae om nium virtutum m ora­
lium praestantissima est; opus autem ex praestantiori virtute procedens lauda­
bilius et magis m eritorium est, quam opus quod ex inferiori virtute procedit.
Secundo, quia per votum , homo sem etipsum D eo magis offert eique m agis se
subiicit, cum non tantum fructum , sed etiam arborem det D eo, ut advertit
S. A n s e lm u s :2 atqui profecto m aiori laude m aiorique m erito dignus est qui D eo
se magis offert et subiicit. Tertio, quia votum hom inem ab inconstantia praeservat,
eum que magis im m obilem reddit in bono com plendo. A tqu i, sicut peccare ex
voluntate in m alo obstinata peccatum aggravat, ita facere bonum ex voluntate
in bono firmata perfectioris virtutis est, m aiorisque m eriti causa ».
B. Virgo, igitur, ideo virginitatis voto se obstrinxit, ut maioris meriti potio-
risque laudis opus perficeret: quod nonnisi Spiritu Sancto illuminante et inspi­
rante praestare potuit: « O virgo prudens, o virgo devota, exclamat S. Bernardus,
quis te docuit D e o placere virginitatem? Quae lex, quae iustitia, quae pagina
Veteris Testam enti vel praecipit, vel consulit, vel hortatur in carne non carnaliter
vivere, et in terris angelicam ducere vitam? U b i legeras, Beata Virgo s a p ie n t ia

c a r n is m ors est (Rom ., 8, 7); et, cu r a m car n is n e perfecer itis in d e sid e r io ?

(ibid., 13, 14). U b i legeras: de V ir g in ib u s ... pr a e c e p tu m D o m in i non h a be o ,

c o n s il iu m a u t e m d o ? (Cor., 7, 25). T u vero, non dicam praeceptum, sed nec

consilium , nec exem plum , nisi quod unctio docebat te de om nibus, ac sermo D ei
vivu s et efficax, ante tibi factus magister quam Filius; prius instruxerit mentem,
quam induerit carnem (Hom il., 3, super Missus est, P L 183, 74).

1 LÉPICIER, 1. C., pp. 405-406.

2 L ib . de sim ilit., cap. 84, t. 3, p. 170.
 VOTUM VIRGINITATIS IN DEIPARA 273

Quaeri potest: 1) B . Virgo emisitne votum virginitatis a b so lu tu m vel conditio-

natumi

R E S P O N D E T U R : 1) Iuxta S. T h o m am (in 4, D ist. 30, q. 2, a. 1) et ple-

rosque eius discipulos, duo virginitatis vota edita fuissent a M aria; prim um , con­
diti onatum, antequam Iosepho nupsisset; alterum vero absolutum, postquam
Iosepho nupserat. E t ratio est quia tem pore L egis tam m ulieres quam viros,
oportebat generationi insistere, sive quia secundum carnis originem cultus D ei
propagabatur, sive quia benedictum semen a D eo prom issum per viam genera­
tionis venturum erat. Q uapropter M aria virginitatem prim o vovit sub conditione,
nem pe, si Deo placeret, vel nisi D eus aliter ordinaret; deinde, accepto sponso,
prout m ores illius tem poris ferebant, et revelatione a D eo accepta, sim ul cum
Ioseph sponso suo, votum illud absolute emisit.
Relate ad hanc D . T h o m ae sententiam, anim advertit Serry, S. D octorem
sententiam voti conditionati tenuisse deceptum a supposititio testim onio A u g u ­
stini, quod a M agistro Sententiarum et a G ratiano laudatur: cuius suppositionem
S. T h om as, sua aetate, propter probatorum codicum penuriam , deprehendere
non p o tu it.1
2) S. Bonaventura (in 4, dist. 30), Scotus (in 4, dist. 30, q. 2), V asquez (in 3,
disp. 124, c. 2), Suarez (in 3, disp. 6, sect. 2), Estius (in 4, dist. 13), Sylviu s (in 3,
q. 28, a. 4), Serry (exercit. 21), Billuart (C urs. T h eo l., de B . Virg. M aria, Is. 1,
a. 4), L ép icier, etc., docent B. M ariam votum virginitatis absolutum emisisse
ante contractum m atrim onium .
« Q uae posterior sententia — anim advertit A lastruey 2 — praeferenda vid e­
tur: a) nam (L u c., 1, 34), M aria ita respondet A ngelo Incarnationis m ysterium
annuntianti: Quomodo fiet istud quoniam virum non cognosco}: non enim locum
habuisset obiectio V irgin is, si antea conditionate tantum voverit, scilicet, nisi
D eo aliter placuerit, vel nisi D eu s aliter ordinaverit, quandoquidem ex angelico
nuntio intelligere potuisset, D eum aliud iubere, ac per hoc iam se suo voto solu­
tam esse.
« b) V o tu m absolutum utpote magis firm um ac tenax, perfectius est, quam
si conditionem vel exceptionem quandam annexam habeat; fuit autem perfectis-

1 Verba Augustini a Magistro Sententiarum relata sic se habent: « Beata Maria proposuit
se servaturam votum virginitatis in corde, sed ipsum votum non expressit in ore.
« Subiecit se divinae dispositioni: proposuit se perseveraturam virginem, nisi Deus aliter
ei revelasset. Committens ergo virginitatem suam divinae dispositioni, consensit in carnalem
copulam, non illam appetendo, sed divinae inspirationi in utroque obediendo. Postea vero si­
mul cum viro labiis expressit et uterque in virginitate permansit » (Sent., 1. 4, Dist. 30).
Quo Augustini testimonio bona fide accepto, S. Thomas scribit: « Et hoc est quod A u ­
gustinus in littera dicit quod proposuit se perseveraturam virginem nisi Deus aliter ordinaret »
<1. c.).
2 L . c., pp. 604-605.

18
274 votum Vir g in it a t is in d eipa r a

sim um B. Virginis votum , ut esset om nibus deinceps virginibus exem plar voven­
dae castitatis.
« c) Conditio illa superflua foret, utpote quam in omni proposito, prom is­
sione et voto per se inclusam intelligere oportet; aliunde, non satis congruere
videtur hum ilitati B. V irgin is, quasi illa revelationem de vitae suae statu a D eo
expectaret ».

Quaeri potest: 2) S i B . Virgo voto virginitatis ligata erat, quare S . Ioseph nupsit?
Eius matrimonium fuitne verum matrimonium?

R E S P O N D E T U R : V eru m validum que m atrim onium intercessisse inter

M ariam et Ioseph, negavit Iulianus Pelagius, eo quod nulla inter eos extiterit
copula carnalis in qua m atrimonii essentiam ipse reponebat. H u ic haeretico,
adhaesit Wicleffus, et non longe distant Gratianus (c. 27, q . 2, can. 29) et M ichaël
de M edina (lib. 5 de Sacr. H om inum contin., c. 261).
A lii tenuerunt B. V irginem non verum et proprium m atrim onium , sed spon­
salia tantum m odo iniisse, ne frangendi voti occasio sibi daretur.
C ontra hos omnes, com m unissim a D octoru m sententia, quae est etiam theo­
logice certissim a, tenet inter D eiparam et Ioseph verum intercessisse m atrim o­
nium . H oc apparet:
1) E x modo loquendi S . Scripturae in qua Ioseph d icitur vir M ariae (M atth.,
1, 19) et M aria dicitur coniux, uxor Iosephi (M atth., 1, 20). N e c dici potest id
factum esse non ex rei veritate sed ex vulgi existim atione, quem adm odum Ioseph
pater Iesu dicebatur: Ipsa enim Scriptura lim itibus circum scribere curat appellati­
vu m illud «pater Christi », addens: ut putabatur filius Ioseph; dum e contra Ioseph
et M aria sim pliciter, in S. Scriptura, absque ullis lim itibus, coniuges appellantur.

O B I C I T U R : B. V irgo, utpote Im m aculata, fom item peccati non habuit,

im o in innocentiae statu constituta fuit, in quo appetitus sensitivus perfecte su b­
debatur appetitui rationali, ita ut ad delectabilia ultra m ensuram rationis per­
trahi non poterat — et ideo non videtur quare D eipara propositum suum virgi­
nitatis elicere debuerit, eo vel magis quod, prout docet A ngelicu s, continentia
in statu innocentiae non fuisset laudabilis, quae in tempore isto laudatur, non propter
defectum fecunditatis sed propter remotionem inordinatae libidinis', tunc autem fuisset
fecunditas absque libidine (1, q. 98, a. 2, ad 8).

R E S P O N D E T U R cum card. L é p ic ie r :1 « S i B. V irgo filios procreasset, hi

infecti fuissent originali peccato, et consequenter m iseriis huius vitae obnoxii:
unde specialis M ariae cura incubuisset, tum quantum ad m oralem eorum dem
educationem , tum etiam quantum ad eorum victum et vestitum procuranda,
quae omnia eam im pedissent ne toto m entis conatu rebus divinis vacaret.

1 O . c ., p p . 402-403.
 VOTUM VIRGINITATIS IN DEIPARA 275

« At, praeterea, dici etiam debet virginitatem non modo in praesenti statu, verum
etiam in statu innocentiae virtutem fuisse: siquidem in illo quoque statu poterat homo
laudabiliter abstinere ab omni venerea delectatione, propter maius divinae contempla­
tionis bonum. Esto enim quod delectatio, quam in actu concumbendi homo expertus
esset in illo statu, immoderata haud fuisset, ideoque de se rationem non obtenebrasset,
sicut nunc obtenebrare solet, maiori tamen facilitate mens Deo adhaesisset maiorique
caritatis aestu illum dilexisset, quae illius amore ab omni prorsus carnis delectatione
fuisset expedita. Licet enim id quod dictum est: Corpus quod corrumpitur aggravat ani­
mam, ad hominem originali peccato infectum proprie pertineat, ea tamen est hominis
naturalis conditio, ut dum uni rei intendit, alteri minus dispositus inveniatur. Unde
etiam in statu innocentiae fuissent diversi meriti gradus, ex eo provenientes quod aliqui
non solum rebus aliunde licitis Dei causa valedixissent, sed etiam ferventiori mentis
aestu Deo inhaesissent.
« Quod autem ad S. Thomam pertinet, dicendum est illum minime negare in statu
innocentiae futuram fuisse virginitatem: sed, hypothesi facta quod in illo statu homines,
iuxta divinae Providentiae ordinationem, generationi, ad praedestinatorum numerum
complendum, vacassent, eorum continentiam eatenus negat laudabilem extituram fuisse,
quatenus quis illam consideret tanquam concupiscentiae compescendae gratia suscep­
tam: deficiente enim pravo libidinis motu, praedicta continentia solam infecunditatem
de se induxisset; quod si Deus aliter ordinasset, virginitatem homo laudabiliter obser-
vasset, non solum propter Dei voluntatem, sed etiam propter intrinsecum huius virtu­
tis bonum, ut scilicet hac voluptate libere se propter Deum abdicando, perfectius di­
vinis rebus vacare potuisset ».

III - UTRUM M ARIA OMNIUM PRIMA VOTUM PERPETUUM

VIRGINITATIS EMISERIT

Prop.: B . Virgo prima omnium, tempore et perfectione, votum virginitatis emisit.

E st sententia communissima, quae a V asquez vocatur verissima (in 3, disp.
124, c. 5).

I. Prob.: A u c t o r i t a t e SS . P a tru m e t S crip to ru m :

S. A m b r o siu s : « Egregia igitur M aria quae signum sacrae virginitatis extulit,
et intem eratae integritatis pium Christo vexillum erexit » (De instit. Virg., c. 5,
P L 16, 328).
S. H ie r o n y m u s : « C hristus virgo, virgo M aria, utriusque sexui virginitatis
dedicavere principia» (Ep. 48 ad Pammachium, n. 21, P L 22, 510).
S. B eda V en .: « V ere etenim gratia erat plena, cui divino m unere collatum
est, ut prima inter feminas gloriosissim um D eo virginitatis m unus offerret » (Hom.
de f est. Annunt., P L 94, 1 1).
S. B ern ar du s : « Propositum virginitatis et ipsius quoque propositi novitas
virginitatem carnis [in M aria] illustrat: quod videlicet in libertate Spiritus, legis
276 VOTUM VIRGINITATIS IN DEIPARA

M osaicae decreta transcendens, illibatam D eo corporis et spiritus sanctimoniam

vo v it» (Serm. in signum magnum, P L 183, 431).
S. H ild e p h o n su s: « Sicut de altera M aria dictum est, ista optimam partem
elegit (L u c. 11), quia prim a om nium fem inarum D eo virginitatem obtulit, et
idcirco prom eruit ut D e i F ilius, angelo nuntiante, ex ea corpus nostrae redem ptio­
nis susciperet » (Serm . 5 , de Assumpt., P L 96, 2 6 0 ).1
S. T h om as a V il l a n o v a : « O V irgines, quantam habetis magistram . N on
pater A ugustinus, non S. Benedictus, Franciscus vel D om inicus vel quivis alius
de num ero sanctorum patrum custodiendae virginitatis institutor extitit, sed
V irgo sacra, D ei M ater hanc prim a invenit viam , et eam A d ae filiis demonstravit:
ipsa prim a docuit hom ines coelibatum et in carne angelicam vitam degere et
coelestium spirituum aemulari puritatem ; haec prima virginitatem suam D eo
vovit et suo alios exem plo id agere provocavit. S icu t scriptum est: A d stitit Regina
a dextris tuis... A d du cen tur R egi virgines post eam » (Conc. 2 de Annunt.).
S. B e r n a r d in u s S e n e n sis : « Prim a vitiis bellum indixit; prim a contra carnis
insultus virtutum acies ordinavit, dum et virginitatem elegit, et eam hum ilitatis
custodia com m univit; per quod et diabolo terrorem incussit et sanctis sponsa
facta est et suavis » (Serm . 3, de B . M . V ., a. 3, c. 4, L u g d . 1650, p. 84). H anc
esse Patrum graecorum et latinorum sententiam testatur Baronius, 2 a qua,
addit, scio nem inem dissentire, nisi stolidissim orum haereticorum factionem et
satellitum , qui ad im pugnanda sacra vota virginitatis et continentiae egregiam
diabolo navant operam .

II. Prob.: R a t i o n e : C u m Virginitas altissima res sit, congruum erat ut

huius consilii prom ulgatio ad tem pus gratiae, ob im perfectionem Veteris T e sta ­
m enti, D eus reservaret. Q uam vis vero B. V irgo, sub V eteris legis nocte orta sit,
L egis N ovae tam en aurora extitit, et ideo prima om nium , divino instinctu, afflante
V erbo, propositum virginitatis voto firmavit.

O B I C I T U R : 1) Q uidam Sancti V . Testam enti, ut Jeremias, Elias, videntur

votum virginitatis emisisse;
2) pariter, filia Iephte, iuxta plures, D eo virginitatem suam voto consecrasse
videtur (Iud. 11, 29, 30);
3) tandem V estales traduntur virginitatis statum am plexas fuisse. Ergo
B. V irgo non fuit prim a quae votum virginitatis em isit.
R E S P O N D E T U R : A d primum: aliud est virginitatem colere, et aliud illam
ex voto servare. Iam vero, Jerem ias et Elias non leguntur m atrim onii vinculo
ligati, at neque continentiae voto obstricti.

1 Sermo iste est dubiae authenticitatis. Cfr Mariotogia, t. 1, p. 189 in nota.

2 Annales Ecclesiastici, t. I, Venetiis, 1705, p. 16.
 VOTUM VIRGINITATIS IN DEIPARA 277

A d secundum: D ato et non concesso filiam Iep hte a patre suo m ystice, per
virginitatis im positionem , m actatam fuisse (de qua tam en re valde disputatur),
longe distat virginitas coacta a spontaneo virginitatis voto.
A d tertium: anim adverti debet quod Vestales nonnisi ad tem pus virginitatem
servabant, idque non voto sed ex officio tantum m odo praestabant (cfr P l a n c h ,
O . S. M ., Vita B . M . V ., O eniponte 1762, p. 45).
E rgo, prim a om nium , tempore, B. V irgo votum virginitatis em isit. S i vero
quaeratur q u o n a m te m p o r e id fecerit, responderi potest:
1) Certum est B. V irginem votum emisisse ante Annunciationem , prout
apparet ex L u c . 1, 34.
2) Com m unis sententia tenet B. V irgin em votum em isisse ante suam despon­
sationem cum S. Ioseph.
3) D e tem pore autem praeciso in quo B. M aria virginitatem voverit, m inim e
constat.
a) Q uidam tenent M ariam perpetuum virginitatis votum emisisse inde a
prim o conceptionis istanti, eo quod iam tun c usum rationis habuit et supernis illu ­
strationibus illustrata fuit. Ita Iacobus Christopolitanus, Barradas, G arriguet etc.
b) A lii tenent B. M ariam votum virginitatis emisisse postquam ad usum
rationis pervenit ac de usu coniugii et de virginitate cogitare coepit. Ita Suarez,
Vasquez, Serry, L épicier, Cam pana, de la Broise, etc.
Si quis adm ittat B. V irginem inde a prim o conceptionis instante rationis
usum habuisse, adm ittere etiam potest ipsam inde ab illo instanti virginitatis
votum emisisse.

A t B. V irgo, nedum tem pore, sed etiam voti perfectione omnes antecellit. H aec
autem perfectio, prout iure anim advertit L é p ic ie r ,1 ex triplici capite oriebatur,
nimirum:
1) ex intensitate caritatis qua votum istud Beatissim a V irgo nuncupavit, ex
quo consecutum est ut firmissim a voluntate proposuerit se illud servatarum;
2) ex modo quo illud votum adim plevit; cum nedum nihil unquam contra
hoc votum com m iserit, sed etiam nullo, vel levissim o m otu, ad contrarios actus
fuerit pertracta;
3) ex diuturnitate temporis vitae quo illud servavit, cum votum iuniori
aetate nuncupatum usque ad vitae m ortalis term inum , etiam in m atrim onii statu,
perfectissim e custodierit.
O b hoc Patres et Scriptores virginitatem D eiparae super om nem aliam extol­
lunt. Sic S. Ephraem eam appellat « corona virginum » (Serm. de Ss. D ei Geni­
tricis Virginis M ariae laudibus), S. Epiphanius « principem virginitatis » (Haeres.
78, P G 42, 714). S. A m brosius « V irgin um V exilliferam et virginitatis M agistram »

1 L . c., p . 410 .
278 VOTUM VIRGINITATIS IN DEIPARA

(De Instit. Virgin., c. 5, n. 35, P L 18, 324). S. Petrus C h rys., M ariam sic laudat:
« V ere benedicta, quae et divini germ inis suscepit gloriam , et regina totius extitit
castitatis » (Serm . 143, P L 52, 584). Richardus a S. Laurentio: « V irgo virginum ,
vernans in floribus et in fructum suavitate delicians » (De laud. B . V. Mariae,
1. 3). E t S. Antoninus: « V irgo virginum , quia virgines omnes in fom itis extin-
ctione, in puritate et in fecunditate excellit, quia nulla virgo fecunda nisi ipsa »
(o. c., p. IV , t. 15, c. 22). Iu re igitur ab Ecclesia invocatur « Regina V irgin um »,
« V irgo virginum », etc.
N ec veritati huius m atrim onii obfuit votum absolutum virginitatis: aliud enim
est ius aliud usus iuris. Iam vero im m ediatum m atrim onii obiectum est ius radicale in
proprium corpus sibi invicem a sponsis tradendum , non vero usus talis iuris. H oc
ius ita verum est ut, si votum frangatur, actus copulae, in m atrim onio peractus, non
est actus fornicationis, quam vis adnexum habeat sacrilegium ob votum violatum .
T en en d u m insuper est virginale m atrim onium inter M ariam et Ioseph, D eo
inspirante, contractum fuisse. B. V irgo enim, per divinam revelationem vel alio
m odo, certe cognovit, antequam nuberet, S. Ioseph tantae sanctitatis fuisse et
ideo tuto omnino illi virginitatem suam , com m endare posse, absque ullo vel
m inim o detrim ento.
N e c desunt rationes convenientiae ob quas m atrim onium M ariae cum Ioseph,
non obstante virginitatis voto, convenientissim um fuit. Rationes istae ex triplici
capite — a card. L ép icier 1 — desum untur, videlicet, ex parte C hristi, ex parte
V irgin is et ex parte nostri:
1) E x pa r te C h r is t i , quadruplici ratione hoc fuit conveniens, videlicet:
a) N e Christus tanquam illegitimus abiiceretur.
b) Ut Christi generatio per virum describeretur.
c) U t divinus partus diabolo celaretur.
d) U t a Ioseph nutriretur.
2) R a t io n e s ex par te B eatae V ir g in is . Conveniens fuit Christum de despon­
sata V irgin e nasci, etiam propter M atrem ex triplici ratione:
a) Ut a poena M aria immunis redderetur.
b) U t ab infamia corruptelae liberaretur.
c) U t Beata Virgo ministrum fidelem in temporalibus haberet.
3) R a t io n e s ex pa r te n o s t r i . E x parte quoque nostri huius m atrimonii con­
venientia com probatur, et quidem quinque de causis:
a) Ut Ioseph virgineum partum testaretur.
b) U t credibilior redderetur virginitas Mariae.
c) U t virginibus praeberetur exemplum.
d) U t significaretur unio Christi cum Ecclesia.
e) Ut in una persona virginitas et matrimonium honorarentur.

1 L . c., pp. 441-447.

 BIBLIOGRAPHIA ASSUMPTIONISTICA 279

C ap. II - D E A S S U M P T I O N E E T G L O R I F I C A T I O N E B. M . Y .

A rt. 1 - DE CORPOREA A S S U M P T IO N E B . M . V.

B IB L IO G R A P H IA

Circa hanc quaestionem, ultimis praesertim annis, plurima scripta prodierunt, in

•quibus eius fundamenta sive scripturistica sive patristica nec non eiusdem definibilitas
exposita fuerunt. Hic praecipua scripta indicabimus.
A l e s (D ’), Assomption, in Etudes, 176 (1923) 157-266.
A r c a n g e l u s a R06, O. F. M . Cap., Adnotationes circa petitiones de B. V. Mariae as­
sumptione corporea in caelum dogmatice definienda. Extractum ex Collectanea Fran-
ciscana, 14 (1944) fase. 1-4.
B a l ió C., O. F. M ., De definibilitate Assumptionis B. V. Mariae in caelum, Romae 1945.
B e r n a r d R., O . P., L ’Assomption et la Maternité de grâce, in Vie Spir., 29 ( 1 9 3 1 ) 2 8 -5 1 .
B e l l a m y J., Assomption de la Sainte Vierge, in Dict. de Théol. Cath., t. 1, coll. 2127-2141.
B o v e r I., S. I., La Asunciôn corporal de la Virgen Maria a los cielos en la Sagrada Es-
critura, in Rev. Esp. de Teologia, 6 (19 4 6 ) 1 6 3 -1 8 3 .
B r o u s s o l l e , L 'Assomption de la Sainte Vierge, in Histoire, Liturgie, Art et Théologie, 3 v o li.
C a b r o l O. S. B., Assomption, in Dict. d’Archéologie chrétienne et de Liturgie, t. 1.
C a p e l l e , La fête de l ’Assomption dans l’histoire liturgique, in Ephemerides Theol. Lovan., 3
(19 2 6 ) 3 3 -4 5 .
C a rli L ., La morte e l ’Assunzione di Maria S S . nelle Omelie greche dei secoli VII, V III,
Romae, 1 9 4 1 . — • La definibilità dommatica dell’Assunzione, in Marianum, 7 (19 4 5 )
59 78
- -

C avallera, A propos d’une enquête patristiqiie sur l ’Assomption, in Bulletin de Lit. Eccl.,
22 (19 2 6 ) 9 7 - 1 1 6 .
C ayré F., La définibilité de VAssomption de Marie, extrait de L ’Année Théologique, 1946.
C h a t a in I. B., La question de l ’Assomption. Mélanges d’histoire et de théologie, in Etudes
Carmel., 9 (1924) 362-374.
C e r v e t t i , La Asunción de la Santisima Virgen en cuerpo y alma a los cielos. S a n tia g o de
C h ile , 192 2.
C onnel O ’ R., S. I., M arÿs Assumption, New York, 1930, in -8 , x-166 p.
C o ppen s L , La définibilité de l ’Assomption, in Eph. Theol. Lov. 23 (1947) 5-35.
C r o s t a C ., L ’Assunta nell’odierna Teologia Cattolica, ed. 3, Milano, 1903.
Da F o n s e c a L . G ., S. I., L ’Assunzione di Maria nella Sacra Scrittura, in Biblica, 28
(x947) 321-362-
D Uni die Definierbarkeit der Himmelfahrt Mariae, in Scholastik 1 (1 9 2 6 ) 1 6 1 - 1 8 3 .
eneffe,

Fides pia und sententia pia, ib id e m , 2 (1 9 2 7 ) 53-77; Gehort die Himmelfahrt Maria
zum Glaubensschatzl ib id e m , 3 (19 2 8 ) 19 0 -12 8 .
D e S olà Fr., S. I., Acotaciones a un libro Asuncionista, in Est. Ecles., 21 (1947)
337-355*
D i F o n z o L ., O. F . M . Conv., De Immaculatae Deiparae Assumptione, post praecipua re­
centiora studia critica disquisitio, Romae 1947 (Extr. Misceli. Frane. 46, 1946, 45-104).
28o BIBLiOUKAPHIA ASSUMPTIONISXICA
D i P i e t r o , L ’Assunzione di Maria in Cielo secondo la storia e la tradizione. S. Benigno
Canavese, 1903.
E n r i c o d i S. T e r e s a , O . C. D ., Il movimento mariologico per la definizione dogmatica
dell’Assunzione di Maria, in Marianum, 7 (1945) 35-59.
E r n s t , Die leibl. Himmelfahrt Mariae Historisch-dogmatisch nach ihrer Definierbarkeit
beleuchtet, Regensburg 1921; Die leibl. Himmelfahrt Mariae und das Dogma von der
unbefleckten Empfàngnis, in Theol. prakt. Quartalschrift, 74 (1921) 226-237; Die Kon-
gruenzgründe für die leibl. Himmelfahrt Mariae, ibid. 387-389; Dei- pseudo-augusti-
nische Traktat « De assumptione B . Mariae » über die leibl. Himmelfahrt der seligsten
Iungfrau, ibidem 77 (1924) 449-454; Die leibl. Himmelfahrt Mariae und der Glaube
der Kirche, ibidem 78 (1925) 34-45, 260-273; Ueber die Definierbarkeit der Lehre
von der leibl. Himmelfahrt Mariae noch einmal, ibidem 80 (1927) 532-544; Um die
Definierbarkeit der leibl. Himmelfahrt Alariae, in Bonner Zeitschrift für Theologie und
Seelsorge 4 (1927) 322-336; Neues zur Kontroverse über die Definierbarkeit der Him­
melfahrt Mariae, ibidem 6 (1929) 289-304, 7 (1930) 16-31.
F a l l e r O., S. I., De priorum saeculorum silentio circa Assumptionem B. M . V., Romae
1946, (Analecta Gregoriana, sect. A, n. 5), in-8, 135 p.
F e r n a n d e z N i s t a l A., Asunción y mediación de la S S . Virgen, Murcia, 1929.
F il o g r a s s i G ., S. I., L ’Assunzione di Maria S S . nella Tradizione cattolica, in Civiltà
Cattolica, a. 1946, pp. 285-290, 246-252.
F l i c o t e a u x E., O. S. B., L ’Assomption de Notre-Dame, in La vie Spir., 14 (1926)

3SÏ-377-
F O . P., De doctrina Assumptionis corporalis B . M . V. rationibus Theologicis
r ie t h o f f ,

illustrata, in Angelicum, 15 (1938) 3-16.

G a r g îa C a s t r o M ., E l dogma de la Asunción, Madrid, 1947, in-8°, 171 pp.
G a u d i n , Assumptio corporea Mariae Virginis vindicata, Paris, 1670.
G a r r i g o u - L a g r a n g e , O. P., -De definibilitate assumptionis B. M . V., in Angelicum, 22
(1945) 66-72. — i d ., in Divus Thomas (Plac.), 1947, pp. 81-86.
G i l l m a n n , Zum Problem der Definierbarkeit der leibl. Himmelfahrt Mariae, i n Archiv
für kath. Kirchenrecht, 105 (1925) 475-479.
G o d t s , Définibilité dogmatique de VAssomption corporelle de la T. S. Vierge, Esschen
1924, in-8, 102 p.
G o r d i l l o , La Asunción de Maria en la Iglesia Espanola (siglos 7-11), Madrid 1922;
Boletin de Mariologia asuncionista, in Estudios Eclesidsticos, 4 (11)25) 01-102; Flores
de la Liturgia Asuncionista, ibidem, 5 (1926) 337-361; L ’assunzione corporale della
S S . Vergine Madre di Dio nei teologi bizantini (sec. x-xv). in Marianum 9 (1947}
64-89.
H e n t r i c h G .-D e M o o s R. G ., S. I., Petitiones de assumptione corporea B. V. Marine
in caelum ad S. Sedem delatae, Romae, 1942, 2 voli., in-4.
H o l w e c k J. G., Maria Himmelfahrt, St. Louis, 1910.
H o v e A. van, Maria’s Hemelvaart, in Collect. Mechl., 5 (1931) 542-548.
I a n n o t t a , Thesis de Assumptione corporea B. V. Mariae Deiparentis in caelum assumptae
cum doctrina D. Thomae Aq. collata, 2, ed. Isola del Liri, 1924; Se l ’Assunzione psi­
cosomatica al cielo della S S . Vergine sia nella rivelazione del Nuovo Testamento, in
La Scuola Cattolica, 8 (1926) 370-375.
 BIBLIOGRAPHIA ASSUMPTIONISTICA
Ia n sse n s A., De Heilige Maagd en Moeder Gods Maria, IV . M ana's Hemelvaart, Brus-
sel 1931; De glorificatione corporali B. M . V., in Ephem. Theol. Lov., 8 (1931) 437-
445; De hemelvaart der allerheiligste Maagd, in Ons Geloof, 12 (1926) 304-311.
J a n n u c c i , Firmitudo Catholicae veritatis de Psycosomatica Assumptione Deiparae, T o ­
rino 1884.
J u g i e M . , A. A., La mort et l'Assomption de la sainte Vierge. Etude historico-doctrinale
(Studi e Testi, 114), Città del Vaticano. 1944., in-8, pp. vm-748.
J ü r g e n s , Gottesmutter im Himmel, in: Zeitsch. kath. Th., 1880, p p . 596-650.
R o l l e r L . B., O .P ., La définibilité dogmatique de l ’Assomption, Frib.-en-Suisse, 1946,
in-8°, 79 pp.
K o s e r P., O . F. M ., A definibilidade da Assunçao de Nossa Senhora, i n Revis ta Ecle-
siàstica Brasileira, 7 (1947) 255-276.
L a n a A., La resurrezione e corporea Assunzione al cielo della S. Vergine Madre di Dio,
Roma, 1880.
M a t t i u s s i , Utrum corporea Virginis assumptio ad fidei depositum spectet. Aquipendii, 1922;
L ’Assunzione corporea della Vergine Madre di Dio nel dogma cattolico, Milano, 1924.
M e t s , Is de Assumptio corporalis B. M . V. een res definibilis' in Nederl. Kath. Stemmen,
24 (1924) 353-366; Suarez over de definibilitate assumptionis corporalis B. M . V.,,
in Ned. Kath. Stem., 25 (iQ2ç) 8^-84.
M i c h a u d , La définibilité dogmatique de l'Assomption, in Noiiv. Rev. Théol., 1914, pp.
453-468-
M in g e s , Ueber die Definierbarkeit der Lehre von der leibl. Himmelfahrt Mariae, i n Theol.
prakt. Quartalschrift, 78 (1925) 546-557.
M u e l l e r F. S., S. I., Origo divino-apostolica doctrinae evectionis B . Virginis ad gloriam cae­
lestem quoad corpus, Oeniponte 1930; Petitiones de Assumptione corporeaB. V. Mariae
in caelum definienda, in Gregorianum, 27 (1946) i i o - m ) .
N a e g e l , L 'Assomption, ses harmonies dogmatiques, Lyon, 1903.
N o y o n A., Marie-Assomption, in Dict. Apol. de la Foi Cath., Paris, 1926, t. 3, coll. 275-285.
O ’ N e i l l , The Assumption of the Bl. Virgin according to the Teaching of Pius I X and St.
Thomas, in Irish Eccl. Record, n. 524, pp. 113-136.
P a n e l l a I. A., C. M . F., La Virgen en el misterio de la Asunción, Madrid, 1931.
P a u l u s , Suarez über die Definierbarkeit der leibl. Himmelfahrt Mariae, i n Zeitsch. fü r
kath. Theol., 52 (1928) 241-244.
P i a n a C., O. F. M ., Assumptio B. M . Virginis apud scriptores saec. X III, Romae, 1942.
R e n a u d i n , De la définition dogmatique de l ’Assomption de la Très Sainte Vierge, Paris
1902; La doctrine de VAssomption de la T. S. Vierge, sa définibilité comme dogme de
fo i divine catholique, Paris 1913; Assumptio B . Mariae Virginis, Taurini, Romae, 1933;
La définition dogmatique de l'Assomption de la très Sainte Vierge, in Marianum, ç
(1943) 187-200; Un enseignement de Sa Sainteté Pie X I I , in Marianum, 7 (1945) 78-81.
R o s c h i n i G ., O. S. M ., L ’Assunzione nella Teologia contemporanea, in Marianum, 7
(1945) 1-34; Sulla definibilità dell’ Assunzione. Esame di un articolo del prof. Cop-
pens, in Marianum 9 (1947), 260-277;// pensiero di S. Tommaso sull’assunzione cor­
porea di Maria, in Acta Pont. Acad. S. Thomae Aquin., vol. X II, 1946, pp. 106-128.
S c o t t i P . , S . S ., La definibilità dell'Assunzione psicosomatica di Maria S S ., i n Scuola
Catt., 14 (1929) 101-119.
282 PRAENOTANDA CIRCA ASSUMPTIONEM
S in d in g , Mariae Tod und Himmelfahrt, Cristiania, 1904.
V a c c a ri A l., O. S . B., De corporea Deiparae Assumptione in caelum, an dogmatico de­
creto definiri possit. Disquisitio historico-critico-theologica, Romae, 1869.
W i e d e r k e h r I . , Die leibl. Aufnahme der allerseligsten Iungfrau Maria in den Himmel,
Einsiedeln 1927.
Cfr etiam Ephem., L'Assunta, Como, a Can. Crosta edita. — Maria’s ten hemelopneming,
Tongerloo, Mariale Dagen, 1934, in-8° gr. 130 pp. — Estudios Marianos, a. vi
(1947), voi. vi, 556 pp.

PRAENOTANDA

I) De obiecto Assumptionis. C irca obiectum essentiale assum ptionis seu m e­

lius circa amplitudine?n obiecti nondum plena T h eologoru m concordia habetur.
A l. Janssens (1. c., pp. 437 s.), L ép icier (o. c., p. 300), Lenn erz, (o. c., p. 55),
putant obiectum essentiale huius privilegii esse resurrectionem , ut gloriosam,
B. Virginis. Ratio est quia in investigatione theologica non debent separari quae
in traditione, liturgia, nec non in pia fidelium credulitate sunt indivulsa. « N on
quidem negam us — scribit Janssens — quod rationes theologicae possent afferri
validae, etiamsi non constaret de m orte B. V irgin is ex quibus patesceret eius
corpus unitum esse animae gloriosae, sed illud affirmamus: validiores longe et
m agis congruentes ad fidei analogiam esse rationes quibus dem onstratur anti­
cipata resurrectio B. V irgin is quae evidenter praesupponit praeviam m ortem ».
A lii e contra, ut Renaudin (o. c., p. 55), Broussolle (o. c., p. 114), M ueller
(o. c., p. 5), F rietoff (1. c., p. 4), Jugie etc. anticipatam resurrectionem B. Virginis
separant a glorificatione corporali, ita ut statuant hoc unum essentialiter perti­
nere ad gloriosum exitum M ariae, videlicet, quod eius corpus nunc sit animae
gloriosae unitum , sive M aria de facto sit m ortua sive non.
D u plicem hanc sententiam com ponere veluti conatus est cl. Bittrem ieux
(E ph. Theol. Lov., t. 8, 1931, p. 468) distinguendo inter considerationem A ssu m ­
ptionis B. V irgin is in abstracto et in concreto. Si assum ptio B. V irgin is in abstracto
consideretur, obiectum essentiale Assum ptionis videtur esse glorificatio corpo­
ralis B. Virginis; utrum vero hanc glorificationem praecesserit mors et anticipata
resurrectio (prout ferre videntur sive traditio liturgica sive pius fidelium sensus)
vel non, accidentale est, quod cum essentiali confundi non debet. Plene enim
verificatur Assum ptio etiamsi B. V irgo cum corpore glorificato in coelum evecta
fuerit, quin antecessisset m ors et resurrectio.
Si vero Assum ptio B. V irgin is consideretur in concreto et de facto, tunc evi­
denter aliquid am plius nobis obiicitur, et ideo dicendum potius videtur
A ssum ptionem consistere « in unione corporis cum anima gloriosa tali, quae ut
term inum a quo supponit m ortem , at que resurrectione initiata fuit. N o n appa­
ret exinde cur, in determ inando obiecto probando u t divinitus revelato, quod
obiectum ut concretum est considerandum , ab his in ordine praesenti praescindi
possit ».
 PRAENOTANDA CIRCA ASSUMPTIONEM 283

A t, sententia haec, sicut et prima sententia, supponit Assum ptionem et factum

m ortis eodem certitudinis gradu gaudere: quod quidem concedi nequit. Iure
igitur ab essentiali obiecto Assum ptionis m ors excluditur.

II) Assumptionis nomen et vis. A d tale obiectum designandum hodie A s ­

sum ptionis nom en com m uniter adhibetur. Q uam vis vero nom en Assumptio ali­
quando a patribus usurpatum sit ad transitum Sanctorum indicandum (e. g.
S. G regorius N az. dicit sororem suam assumptam esse in caelum in Or. funebri
in laudem sororis suae Gorgoniae\1 et S. G regorius T u ro n . m entionem facit A s ­
sumptionis S. A viti), 2 tamen com m uniter hodie nom en hoc exclusive adhibetur
ad significandam corporalem glorificationem B. Virginis.
D istin gu itu r vero Assum ptio ab Ascensione: Ascensio enim praedicatur de
C hristo, qui propria virtute ascendit in caelum: Assumptio vero dicitur de sola
B. V irgin e quae, per sibi collatam agilitatis dotem (quae est propria corporum
glorificatorum ), absque ullo Angelorum fulcim ento aut adm iniculo (prout falso
in im aginibus describi solet, nisi in ipsis ponantur ad reverentiam tantum m odo
designandam) in caelum conscendit.

III) Multiplex quaestionis respectus. Quaestio de assum ptione, prout a nobis

iam determ inata est, sub m ultiplici respectu considerari potest, videlicet, sub
respectu historico, i. e., prout est factum historicum per testes oculares pro­
batum , et sub respectu theologico, i. e., prout est gratia seu privilegium aliquod
B. V irgin i collatum et per revelationem sive explicitam, seu, expressis verbis,
sive implicitam patefactum .
H isce positis, putam us Assum ptionem corpoream D eiparae historice tantum­
modo nec probatam esse nec probari posse. A g itu r enim de veritate quadam
suprasensibili, intrinsece supernaturali, quae proinde oculorum testim onium
excedit. O culi enim nihil aliud videre potuissent, perseipsos, nisi m ortem , resur­
rectionem , sepulcrum vacuum , translationem D eiparae in alium locum , sed
nequaquam pertingere potuissent, absque revelatione, ad corpoream assum ptio­
nem et glorificationem Deiparae in caelum.
Seposita igitur probatione historica Assum ptionis, utpote im possibili, neces­
sario deveniendum est ad revelationem quam dam , sive explicitam sive, saltem,
im plicitam . Revelatio explicita, seu, expressis verbis (sicut veritas, e. g., de nati­
vitate Christi etc.) possibilis videtur. Si enim L eu cius, de quo loquitur Pseudo-
M eliton, non iam saeculo iv sed — prout quidam critici putant — saeculo 11
A p ocryphu m de Assumptione scripsit, iam ad aetatem apostolicam et praesertim
ad S. Ioannem pervenim us, cuius auctoritas contra L eu ciu m qui « a via iustitiae »
discesserat, ab ipsom et P s.-M eliton e invocatur. Eo vel m agis quod haereses a
L e u cio prolatae ad saeculum 11 potius quam ad saeculum quartum pertinent

1 PG 35 . 8 i 4 -
2 De gtor. Confessorum, c. 99, P L 71, 901).
284 PRAENOTANDA CIRCA ASSUMPTIONEM

(M arcionism us, M onarchianism us, D ocetisnus, M ontanism us). E xtitisset igitur,

in aetate apostolica, traditio quaedam oralis circa transitum D eiparae a L eu cio
« im pio stilo » depravatam. A t, etiam L eu cio praeterm isso, non desunt inde sal­
tem ab initio saec. IV (et ideo duobus saeculis post m ortem S. Ioannis et uno
saeculo cum dim idio post m ortem discipulorum eiusdem ) vestigia quaedam
historica explicitae traditionis oralis. Q uae tam en quam vis insufficientia ad veram
probationem instituendam , possibilitatem saltem ostendunt cuiusdam revelationis
explicitae.
C u m igitur haec explicita revelatio hucusque cum sufficienti certitudine pro­
bata non sit, m aior T heologoru m pars logice ad revelationem implicitam recurrit,
non quidem virtualem , sed formalem , i. e., ad revelationem confuse contentam
in aliis veritatibus revelatis, seu in aliis privilegiis D eiparae a revelatione tributis,
ita ut analysis quaedam theologica ad illam detegendam requiratur.
Q uae cum ita sint, nos hic quaestionem de assum ptione corporea D eiparae
non iam sub respectu historico sed sub respectu theologico tantum m odo conside­
rabim us. E t quam vis possibilitatem revelationis explicitae huius veritatis teneam us,
cum haec certo adhuc non constet, ad revelationem implicitam appellam us,
dem onstrantes assum ptionem corpoream D eiparae esse saltem formaliter impli­
cite revelatam et ideo proxim e tam quam fidei dogm a definibilem.

IV ) Errores. A ssum ptionem B. V irgin is quidam , saeculorum decursu, nega­

runt, quidam vero de ea dubitarunt.

1) Negavit vel saltem ignorare dem onstravit Assum ptionem corpoream

A dam annus ( f 704) qui, Ecclesiam S. M ariae in valle Iosaphat describens, co m ­
m em orat Sanctae M ariae « vacuum sepulcrum , in quo aliquando sepulta pausavit.
Sed de eodem sepulcro quom odo vel quo tem pore aut a quibus personis sanctum
corpusculum eius sit sublatum , vel quo loco resurrectionem exspectat, nullus,
ut fertur, pro certo scire potest» (D e locis sanctis, lib. 1, cap. 12, C S E L , 39,
240).1

1 Idem plus minusve repetit S. B e d a V e n e r a b il is ( f 735): « Et ad eius dexteram [Eccle­

siae quae est in valle Iosaphat] monumentum vacuum, in quo sancta Maria aliquandiu pausasse
dicitur, sed a quo vel quando sit ablata nescitur » (Liber de locis sanctis, cfr G e y e r , Itirtera hie-
rosolymitana, pp. 306, 311 s.). Attamen verba S. Bedae multo minus dicunt quam verba Ada-
manni.
S. Is id o r u s H is p a le n s is ( f 636) antea dixerat: « nec obitus eius (B. Virginis) uspiam le­
gitur; dum tamen reperiatur eius sepulcrum, ut aliqui dicunt, in valle Iosaphat >' (D e ortu et
obitu Patrum , c. 67, P L 83, 148 s.). S. Isidorus — ut patet — minus adhuc dicit ac S. Beda.
Digna sunt quae considerentur verba S. Hieronymi adversus Rufinum: « Sed quaero, quod
Origines negat, cum in eodem sexu, quo mortua sunt corpora, suscitentur; et Maria, Maria,
Ioannes surgat Ioannes: aut commixto sexu atque perturbato, nec vir femina sit, sed utrumque
et neutrum? » (A d v. Rufinum II, 5, P L 23, 447). Circa haec verba iure animadvertit P. Faller:
 ASSUMPTIO ET MAGISTERIUM ORDIN. ECCL. 285

C irca finem saeculi v m , H ispani quidam A sturiarum dixerunt B. Virginem

resurrectionem finalem, sicut ceteri, expectare (C fr P L 96, 1231-1240).

2) Dubitaverunt, plus m inusve serio, de Assum ptione, P s.-A ugustinus,

Ps.-H ieronym us, M artyrol. A don is., Ps.-H ildephonsus, A tto Vercellensis, G u i­
bertus de N ovigento, Ioannes Beletius, Isaac de Stella, Aelredus Rievallensis,
prout infra videbim us.

Prop.: B . Virgo in caelum corporaliter assumpta est.

C ard. L ép icier (o. c., p. 302) haec scripsit: « N o bis tam en, re m aturius per­
pensa, satius decernendum videtur, assum ptionem Beatae V irgin is dici debere
de fide, et quidem , uti aiunt, catholico-divina; nim irum , hinc quidem haec ve­
ritas dicenda est contenta in deposito revelationis, unde est de fide divina; illinc
vero sufficienter proposita est per m agisterium ordinarium Ecclesiae, quae de
hac re festum universale, id est totum orbem respiciens, instituit, unde est de fide
divino-catholica ». E t adiungit: « E x hoc tam en deduci non debet illum , qui hanc
veritatem negaret, incidere in poenas in haereticos latas, deficiente hac de re
explicitiori definitione Ecclesiae ». H uic sententiae adhaeremus.

I. Probatur ex magisterio ordinario Ecclesiae.

E piscopi per orbem dispersi consensu m oraliter unanim i docent A ssum ptio­
nem corpoream in D eposito Revelationis divinae contineri, eiusque definitionem
exposcunt. H oc sufficienter patet ex duobus magnis volum inibus recenter a
P P. SHentrich et D e M oos S. I. publici iuris factis quibus titulus: Petitiones
de Assumptione corporea B . M . Virginis in caelum definienda ad S . Sedem delatae.
Ib i enim habentur variae petitiones ad S. Sedem delatae ab a. 1863 ad a. 1940,
quae in 100 circiter volum inibus continebantur in A rch ivo secreto S. O fficii asser­
vatis. E x his volum inibus patet postulatorias litteras ad S. Sedem misisse pro
definienda assum ptione corporea Deiparae 113 Cardinales, 18 Patriarcas, 2505

« Minime dubium videtur, quin S. Hieronymus contra Origenistas disputans, qui corpora
post resurrectionem sexu carere suspicabantur, implicite ponat duo exempla clarissima, alte­
rum feminae, alterum viri (« Maria Maria, Iohannes resurget Iohannes »), ut absurditatem thesis
contrariae demonstret, non ut quidquam affirmet de tempore resurrectionis, sive Iohannis, sive
Mariae » (o. c., p. 65, nota).
Idem iam animadverterat P. Jugie, addens: « S. Jérôme parle ici par manière d ’exemple.
Veut-ille faire porter expressément sa pensée sur la résurrection de Marie et de Jean, ou bien
s’agit-il simplement de donner le nom d ’un homme et le nom d ’une femme? La première alter­
native ne s’impose pas, d ’autant plus que plusieurs anciens ont cru à l’immortalité de saint
Jean » (o. c., p. 66).
286 ASSUMPTIO IN S. SCRIPTURA

Archiepiscopos et Episcopos, 383 V icarios Capitulares, innum eras personalitates,

32.000 Sacerdotes et Religiosos, 50.000 Religiosas et plusquam 8.000.000
fidelium .
N um erus Sedium Residentialium O rbis Catholici quae praedictas petitiones
ad S. Sedem m iserunt, ad 73 pro 100 circiter ascendit. E x hoc legitim e deducitur
veritatem Assum ptionis corporeae a m agisterio Ecclesiae ordinario consensu
m oraliter unanim i doceri. Iam vero haec firma et universalis persuasio explicari
non potest si veritas haec a D eo per apostolos revelata non fuisset, cum agatur
de veritate suprasensibili, stricte supernaturali, quae m ediis naturalibus co­
gnosci non potest, et ideo solum m odo m ediis supernaturalibus, seu revelatione
cognosci potuit.
P ius X I I in E n cyclica « M ystici corporis Christi », haec scribebat: « nunc
in caelo (B. V irgo) corporis anim ique gloria renidet, unaque sim ul cUm F ilio
suo regnat » ( A A S 35, 1943, 247 s.).
H oc patet etiam ex festo universali Assum ptionis, quod celebrari coepit in
Syria, circa m edium saeculum v, et in Palaestina circa a. 500 (cfr F aller , o . c .,

pp. 19 -2 5 ).1

II. Probatur ex S. Scriptura.

Relate ad argum entum ex S . Scriptura in favorem assum ptionis, A u ctores v e ­
teres et recentiores in triplicem] veluti classem distribui possunt, videlicet: 1 Q u i­
dam asserunt veritatem illam nullimode in S . Scriptura co n tin e ri;2 alii, e contra,
saserunt in S. Scriptura explicite, vel fere explicite contineri; 3 alii tandem , m e­
diam veluti viam sectantes, asserunt assum ptionem corpoream non iam expli­
cite sed implicite tantum m odo contineri (form aliter, non virtualiter). 4

1 C fr C o z z a - L u z z i, in app. ad opus V a c c a r i A., D e corporea D eip. assumptione in caelum,

Romae, 1869, pp. 457-477: D e corporea assumptione B . M ariae Deiparae testimonia liturgica
Graecorum. = M a x im i lia n u s S a x o n ia e , Praelectiones de Liturgiis Orientalibus, t. 1, Freiburg
in Br., 1908, p. 218. = S a l a v i l l e S ., A. A ., L ’Assunta nella Liturgia Greca in L 'A ssu n ta (C o­
mo) 1 (1916) 1 5 ss. = I u g ie M ., o. c., pp. 188-190.
2 Ita, saec. ix , P s -A u g u s t in u s , de assumptione explicite asserit quod « Divina Scriptura
nihil commendat » (De Assum pt., c. 2, P L 40, 1144); «Sunt quaedam quae quamvis in Scriptura
commemorari ex toto omissa sunt , vera tamen ratione creduntur » (Ibid.). Haec eadem verba a
S . P e t r o C a n i s io repetuntur (D e M aria V. incomparabili, 1. V, c. 5, ap. Bourassé, Summa A u ­
rea, t. 9, coi. 81). S . T h o m a s : « Scriptura non tradit » (S . T h., III, q. 27, a. 1); S u a r e z : « Nec
est testimonium S. Scripturae » (In III p., q. 37, art. 4, sect. 2, Op. t. 17, Lugduni, 1614, p. 199).
Inter hodiernos scriptores I. Turmel asserit nullum textum in S . Scriptura inveniri « dont le
sens littéral soit de nature à établir la sublime prérogative de Marie » (art. Assomption, in D ict.
B ib i., I, 1133). Quidam vero auctores recentiores (e. g. Pesch, Merkelbach etc.) omittunt omnino
argumentum ex S . Scriptura.
3 Ita B u s e l l i (o. c., pp. 64s., 103 s.), V a c c a r i A l o y s i u s (o. c., pp. 286 ss.) etc.
4 Cfr H e n t r i c h - d e M o o s , o . c., I, 97 ss. = Maior theologorum recentiorum pars ita sen­
tit. = Quamplurimae petitiones Episcoporum ex S . Scriptura arguunt (o. c., II, pp. 73 2_734 )-
 ASSUMPTIO IN S. SCRIPTURA 287

H isce ultim is adhaeremus. Argum enta vero quae adduci solent ex S. S crip ­
tura ad corpoream D eiparae Assum ptionem probandam , desum untur sive ex
V eteri Testam ento (G en 3, 15) sive ex N o vo Testam ento (L u c. 1, 28; 1 C o r., 15,
20-22; A poc. 12).
I. In V . T .: ex Protoevangelio (G en . 3, 15): « Inim icitias ponam ... Ipsa con­
teret caput tuum ». In hoc celebri vaticinio, B. V irgo speciali m odo C hristo F ilio
suo coniuncta exhibetur in inim icitiis cum diabolo et in plenissim o trium pho
supra diabolum . H oc posito arguim us: T riu m p h u s M ariae supra diabolum iden-
ticus est trium pho Christi Redem ptoris. A tq u i trium phus Christi, utpote plenis­
simus, excludit servitutem m ortis seu trium phum supra m ortem im portat. E rgo
et trium phus M ariae eam dem servitutem m ortis excludit.
A d M in. C hristus enim, venit — prout dicit S. Ioannes — « ut dissolvat opera
diaboli ». Iam vero, tria praesertim sunt — iuxta S. Scripturam — opera diaboli
ad quae dissolvenda Christus venit, videlicet: peccatum (Ioan. 1, 29), concupi­
scentia (R om . 7, 24, 25) et m o r s de qua in Ep. 1 ad Cor. 15, 26 dicitur: « N o vis­
sima autem inim ica destruetur mors: omnia enim subiecit sub pedibus eius ».
E t exclamat: « U b i est mors victoria tua? U b i est m ors stim ulus tuus? Stim ulus
autem m ortis peccatum est: virtus vero peccati lex. D eo autem gratias qui dedit
nobis victoriam per D om inum nostrum Iesum Christum » (ib. 5, 55- 57). Iam vero
si omnes homines huius trium phi supra m ortem participes erunt, patet omnino
quod illa, cuius Salvator ipse semen erit, specialissimo m odo particeps esse debet,
dom inio m ortis m inim e subiacendo, per im m ortalitatem vel per anticipatam resur­
rectionem . D u m enim aliorum supra m ortem trium phus, per Christum , finalis
tantum m odo erit, non vero plenus, M ariae e contra plenissimus esse debet eo quod
« arctissim o et indissolubili vinculo cum eo (Christo) coniuncta, una cum illo,
et per illum , sem piternas contra venenosum serpentem inim icitias exercens, ac
de ipso plenissime triumphans illius caput im m aculato pede contrivit » (Ineffa­
bilis Deus). Porro, « perfectissim um victoriae genus est, et pulcherrim um , hosti
numquam cessisse » (IV Sent., 49, 5, 3, q. 1 ad 1). Ergo Beata V irgo, sicut Christus,
hosti num quam cessit, seu plenissim e de ipso, etiam quoad m ortem , trium pha­
vit, quidquid victoriae videtur esse ex parte diaboli necessario excludendo.
T a li m odo arguerunt 113 Patres Concilii Vaticani in Postulatione pro defini­
tione dogm atica Assum ptionis: « Q uum iuxta A postolicam doctrinam Rom. 5-8,
1, C or. 15, 24, 26, 54, 57; H ebr. 2, 14-15, aliisque in locis traditam , triplici victo­
ria de peccato et de peccati fructibus, concupiscentia et morte, veluti ex partibus
integrantibus constituatur ille trium phus, quem de Satana, antiquo serpente,
Christus retulit; quum que G en. 3, 15 D eipara exhibeatur singulariter associata
F ilio suo in hoc trium pho; accedente unanim i Sanctorum Patrum suffragio, non
dubitamus quin in praefato oraculo eadem beata Virgo triplici illa victoria praesi­
gnificetur illustris, adeoque non secus ac de peccato per Im m aculatam C oncep tio­
nem, et de concupiscentia per virginalem M aternitatem , sic etiam de inim ica morte
288 ASSUMPTIO IN S. SCRIPTURA

singularem trium phum relatura, per acceleratam ad sim ilitudinem F ilii sui resur­
rectionem , ibidem preannunciata fuerit » (Conc. Vatie, documentorum Collectio,
Paderborn, 1872).
Q uaeri hic potest: ex hoc loco S. Scripturae, potest ne deduci quod Assum ptio
seu V irgin is trium phus de m orte sit formaliter im plicite revelata?...
Responsio affirmativa videtur omnino danda. 1 Ibi enim explicite et form a­
liter revelatur totalis triumphus M ariae (cum Christo et per Christum ) supra dia­
bolum et opera eius (peccatum , concupiscentia et mors). S i vero triumphus tota­
lis explicite revelatur, tun c implicite revelatur etiam unaquaeque ex tribus illis
partibus quibus totalis trium phus constituitur, seu trium phus 1) supra peccatum
(per im m aculatam Conceptionem ), 2) supra concupiscentiam (per virginalem
m aternitatem ) et 3) supra mortem per anticipatam resurrectionem. N o n habetur
ergo hic illatio mediata, per ratiocinium (seu conclusio theologica), sed illatio
immediata. E x trium pho enim totali supra diabolum et opera eius, deducitur
trium phus partialis qui in totali implicite continetur. Si ergo totum est formaliter
explicite revelatum , pars erit formaliter implicite revelata, sine qua totum haberi
non potest. E t ob hanc solam rationem Ecclesia, sicut definivit trium phum B.
V irgin is supra peccatum (per im m aculatam Conceptionem ) ita definire posset
trium phum B. V irgin is supra mortem per anticipatam eius resurrectionem , seu

1 Contrarium tenere videtur P. L e n n e r z , qui scribit: « Posset adhuc quaeri, utrum fortasse
assumptio B. Virginis implicite revelata sit in revelatione specialis victoriae eius de diabolo,
vel in omnimoda eius oppositione ad diabolum eiusque regnum, ita ut sola analysi huius reve­
lationis anticipata resurrectio et assumptio tamquam necessario in hac victoria inclusa inve­
niantur. Sed et hoc est impossibile, si abstrahitur a persuasione Ecclesiae de facto huius Assum­
ptionis. Si resolutio corporis, permanentia in morte idem esset, quod pertinere ad regnum dia­
boli, vel sub eius imperio esse,argumentatio forte non esset impossibilis. Sed haec suppositio,
cum agitur de iustis, qui ut filii Dei adoptivi ad familiam Dei pertinent, falsa est. Nam Sancti,
qui permanent in morte, quorum corpora resolvuntur, nullo modo, ne corpore quidem, sunt
sub imperio diaboli vel ad eius regnum pertinent. Nemo dixerit reliquias sanctorum, quae in
Ecclesia coluntur, ad regnum diaboli pertinere. Ergo etiam si Mater Dei in morte permansisset,
eiusque corpus in sepulchro resolutum esset, nullo modo sub imperio diaboli fuisset vel ad eius
regnum pertinuisset. Tandem forte dici posset: Maria in sua oppositione ad diabolum et suis ini­
micitiis contra illum intime coniuncta est Christo-, ergo si Christus in morte non permansit, idem di­
cendum est de eius Matre. Concedendum est hoc posse ibi contineri; sed cum hac sola possibi­
litate nihil efficitur. Hoc autem ibi necessario contineri idque certo cognosci posse, praescin­
dendo a persuasione in Ecclesia de corporea assumptione, omnino negandum est » (De B. Vir­
gine, ed. 2, Romae, 1935, pp. 101-102).
Haec non videntur sustineri posse. Vi enim associationis in plenissimo triumpho supra dia­
bolum et omnia opera eius (inter quae etiam mors invenitur) B. Virgo (et ipsa sola, quia sola
fuit plenissimo triumpho Christi associata) non solum p o t u i t , sed d e b u it in morte non perma­
nere; secus enim negandum omnino esset B. Virginem in plenissimo triumpho fuisse Christo
associatam: quod P. Lennerz negare non videtur. Posito enim principio necessario, necessaria
sequitur conclusio.
 ASSUMPTIO IN S. SCRIPTURA 289

per Assumptionem, etiamsi nullum argum entum explicitum haberetur in T r a ­

ditione. 1
Ita sentiunt etiam M ueller (o. c., p. 32), F rieth o ff (1. c., p. 9) etc. 2
A lii etiam loci ex V . T ., in favorem Assum ptionis adduci solent, sed vim vere
probativam non videntur habere. Citari solet, e. e.. locus iste psalmi 131, 8:
« Surge, Domine, in requiem tuam: tu, et arca sanctificationis tuae ».
A rca illa sanctificationis, esset sive Ecclesia sive Beata V irgo. Sensum hunc
patrocinantur S. A ntoninus (Summa, p. 4, t. 15, c. 4.O: S. Bernardinus Senensis
(Serm . 1, de Ass. B . V. M.)\ S. Alfonsus (Glorie di M aria, serm. 8, dell'Ass.).
Ceterum , quod in arca figurata significetur M aria, a m ultis antiquis scriptori­
bus, ut S. M ethodio, S . Ephraem , S. Athanasio, S. Proclo, S. A m brosio,
C h rysippo, S. M odesto H ierosol., S. Andrea Cretensi, S. G regorio T u ronensi,
A u ctore T ra ct, de A ssum pt. etc. 3 sat notum [est, quod quidem consecratum
invenitur in litaniis lauretanis, ubi vocitatur M aria Foederis arca, et in hym no
dicitur: Ventris sub arca \clausus [est: farca pretiosissim a, quae Corpus D om ini
continuit.
A liu s locus pro Assum ptione Beatissim ae V irgin is eruitur ex psalmo quadra­
gesim o quarto, v. 10: A stitit Regina a dextris tuis in vestitu deaurato, circumdata
varietate. Porro, psalm us iste, sicut praecedens, m essianicus est. Christi autem
sponsa est, sive Ecclesia, sive M aria, quae e dextris F ilii sui in caelis sedet Regina.
A d rem faciunt verba B. A m edei Lausannensis (H om il. 7 de B . Virg. obitu,
etc. P L 188, 1337): « Igitur, cum V irgo virginum a D eo et F ilio suo rege regum
exultantibus angelis, collaetantibus archangelis, et caelo laudibus acclam ante
deduceretur, im pleta est prophetia D avid dicentis ad D om inum : A stitit Regina,
etc. ». A cced it Ps. Athanasius (In Annunt.).
II. In N . T . A ssum ptio deduci potest: 1) ex verbis A ngeli, 2) ex E p. 1 ad
C o r. et 3) ex A pocalypsi cap. X I I .
1. D ed u ci potest, im prim is, ex verbis Angeli: « A v e gratia plena, D om inus
tecum , benedicta tu in m ulieribus» (L u c., 1, 28); nec non ex verbis Elisabeth: « B e­
nedicta tu inter m ulieres... » (L u c., 1, 42). 4 In Bulla enim Ineffabilis, Pontifex,
ad T rad itionalem Patrum et Scriptorum interpretationem appellans, scribit: «Cum
vero Patres Ecclesiaeque Scriptores anim o m enteque reputarent, Beatissim am

1 Deiparae Assumptio continetur etiam form aliter implicite in dogmate Immaculatae Con­
ceptionis, prout infra dicemus.
2 Patres e t S crip to res, q u i A s su m p tio n e m arg u u n t e x eo q u o d B . V ir g o fu it c u m C h r is to
causa nostrae salutis, su n t: 1) S . G e r m a n u s C o n s t . , P . G . , 98, 345; S. A n s e lm u s , P L 158, 966;
P e t r u s C e l l . , P L 202, 850; S . B e r n a r d in u s S e n ., D e Assum pt., art. 3, c. 1.
3 Conferantur textus apud R e n a u d in , o . c ., pp. 115-130.
4 Patres et scriptores qui Assumptionem deducunt ex eo quod B . Virgo fuit benedicta,
sunt: B . H ild e b . T u r o n . , P L 171, 640; S. Io a n n e s D a m a s c ., P G 96, 716; S. B e r n a r d in u s
S e n ., 1. c.; S. T h o m a s , Expos. S a lu t. A n gel., ed. Rossi, Piacenza, 1931, p. 33.

'9
 290 ASSUMPTIO IN S. SCRIPTURA

V irginem ab A ngelo G abriele sublim issim am M atris D ei dignitatem ei nu n tiante,

ipsius D ei nom ine et iussu gratia plenam fuisse, docuerunt: hac singulari solem -
nique salutatione num quam alias audita ostendi: D eiparam fuisse omnium divi­
narum gratiarum sedem, om nibusque divini Spiritus charism atibus exornatam ,
im m o eorum dem charism atum infinitum prope thesaurum abyssum que inexhau­
stum , adeo ut numquam maledicto obnoxia, et una cum F ilio suo perpetuae bene­
dictionis particeps ab Elisabeth divino acta Spiritu audire m eruerit: benedicta
tu inter m ulieres, et benedictus fructus ventris lu i ».
Q uibus positis, sic arguim us: 1) B. V irgo salutatur « gratia plena », seu habens
(iuxta interpretationem Patrum et Scriptorum ), om nium charism atum Spiritus
Sancti « infinitum prope thesaurum abyssum que inexhaustum ». Iam vero, iste
infinitus prope thesaurus om nium charism atum B. V irginem exim ere debebat
ab om nibus illis miseriis quas secum traxit culpa (plenitudini gratiae opposita)
inter quas non ultim a certe est mors et consequens corruptio sepulcri. Iure ergo
A lexander I I I ex verbis « gratia plena » arguebat: « M aria concepit sine pudore,
peperit sine dolore, et hinc m igravit sine corruptione, iuxta verbum A ngeli, imo
D ei per Angelum , ut plena, non sem iplena gratiae probaretur » (Ep. ad Solda-
num Iconii, apud M a n s i , Conc. collectio, t. 21, c. 898).
2) B. V irgo ab A ngelo et ab Elisabeth salutatur: « benedicta inter m ulieres »,
seu iuxta traditionalem interpretationem Patrum et Scriptorum , « numquam
maledicto obnoxia, et una cum F ilio suo perpetuae benedictionis particeps », seu
benedicta benedictione opposita com m uni m aledictioni culpae originalis. Iam ­
vero, m aledictio ista, om nibus, viris et m ulieribus com m unis, triplex est: nem pe,
culpae, concupiscentiae et mortis. E rgo, quem adm odum D eipara V irgo ita bene­
dicta salutatur ut effugerit m aledictum culpae et concupiscentiae, ita et mortis.
H in c S. T hom as inquit: « T re s enim m aledictiones datae sunt hom inibus
propter peccatum ... T ertia fuit com m unis viris et m ulieribus, scilicet ut in pu l­
verem reverterentur. E t ab hac im m unis fuit Beata V irgo, quia cum corpore
ascendit in coelum . Credim us enim, quod post m ortem resuscitata fu erit et por­
tata in coelum . Ps. 131, 8: Surge, D om ine, in requiem tuam tu et arca sanctifi­
cationis tuae. S ic ergo im m unis fuit ab omni m aledictione, et ideo benedicta in
m ulieribus » (Expos, salut. Angelicae).
Etiam haec illatio, ut patet, immediata videtur, quam vis argum entum non
sit mere scripturisticum .
Iuxta S. Scripturam , m ors et praesertim im pulverizatio est poena peccati: «m or­
te m orieris » (G en ., 3, 14-17). A tq u i B. V irgo im m unis fuit a peccato. E rgo... 1

1 Patres et S crip to res q u i A s su m p tio n e m arg u u n t ex eo q u od B . V ir g o fu it im m u n is a m a ­

cu la p e cc a ti origin alis seu immaculata, sun t: S. Io a n n e s D a m a s c e n o s , P G 97, 716; P e t r u s C e l l . ,
P L 202, 850; S. B e r n a r d in u s S e n ., D e Assum pt., a. 3, cap. 1; S. R o b e r t u s B e l l a r m i n o , C o n ­
c io 40; T h e o d o r u s S t u d i t a , P G 99, 724; Io a n n e s M a u r o p ., P G 120, 1098; S u a r e z , D e Incarti.,,
p . I I , d isp . 20, sect. 2.
 ASSUMPTIO IN S. SCRIPTURA 291

A d mai... Etenim , m ors corporis cum m orte animae ita intim e in praesenti
ordine connectitur, ut una sit alterius sequela. L egitu r enim: « Q uia fecisti hoc...
et quia audisti vocem uxoris tuae (en culpa) m aledicta terra in opere tuo » (en
poena) (G en . 3, 14-17). E t S. Paulus: « omnes m oriuntur eo quod (i. e. praecise
quia) omnes peccaverunt... per unum hom inem peccatum intravit in hunc m un­
dum et per peccatum mors (consequentia culpae), et ita in omnes homines mors
pertransiit (en universalis poenae applicatio) in quo (eo quod) omnes peccaverunt »
(R om ., 5, 12). M ors ergo est poena, et solum poena peccati. Sed B. V irgo im m u­
nis fuit a culpa. E rgo... Ita S. Ioannes Dam ascenus: « M aria, quia im m unis a labe
originali et a m aledictione, non debet a m orte devorari nec invadi a corruptione ».
E t concludit: « Q uo m odo, o im maculata, morti obnoxia efficieris? » (De dormi­
tione B . M . V ., P G 96, c. 719, 734). Ita etiam alii Patres, pro quibus m ors in
M aria illegalis omnino fuisset, utpote Im m aculata.
2. N u per P. Bover (art. cit.) dem onstravit assum ptionem corpoream D e i­
parae im plicite contineri etiam in Epistola I ad Corintios (15, 20-22). Ibi enim
M aria im plicite exhibetur tam quam prim itiae resurgentium (una cum Christo).
Scribit enim Apostolus:

« N u n c autem Christus resurrexit a m ortuis

prim itiae dorm ientium ,
quoniam quidem per hominem mors
et per hominem resurrectio mortuorum.
E t sicut in Adam omnes m oriuntur
ita et in Christo omnes vivificabuntur.
U nusquisque autem in suo ordine:
prim itiae Christus, deinde qui sunt Christi ».

In verbis istis Apostolus: 1) enuntiat thesim , 2) argum enta ad illam proban­

dam adducit, 3) consequentiam deducit.
1) Apostolus, im prim is, enuntiat thesim (v. 20), id est: « Christus resurrexit
a m ortuis (tamquam) primitiae dorm ientium ». H aec thesis, prout apparet etiam
ex consequentia cum qua identificatur, duabus assertionibus aequivalet, vid e­
licet: a) resurrectio Christi resurrectionem om nium m ortuorum exigit et deter­
minat; b) resurrectio Christi et aliorum m ortuorum ad eundem ordinem non
pertinent: ad Christum enim (utpote causa resurrectionis aliorum) pertinent
primitiae seu prioritas privilegiata in resurrectione; ad alios vero pertinet resur­
rectio in fine m undi, seu in secundo Christi adventu.
2) A d praedictam thesim probandam , Apostolus enuntiat principium , uti
aiunt, recirculationis (Christus A dae oppositus) videlicet: unus homo (Adam ) ca­
put m orale generis hum ani praevaricatoris, fuit agens seu instrum entum m ortis
om nium hom inum ; et unus homo (Christus, novus A dam ) prim o oppositus, n o­
 292 ASSUMPTIO IN S. SCRIPTURA

vu m hum anitatis regeneratae caput morale, fuit agens seu instrum entum vitae
om nium hominum .
H oc posito, in versiculo sequenti (22), Apostolus explicat m ysterium mortis
nostrae (in A d am et ratione Adae) et m ysterium nostrae resurrectionis (in C h ri­
sto et ratione Christi). D icit enim: « E t sicut in A d am omnes m oriuntur, ita et in
C hristo omnes vivificabun tur ». Iam vero, ad hoc ut omnes in Adam m oriantur,
necesse est u t om nes in A dam inclusi ac veluti recapitulati inveniantur et cum
ipso unicam personam m oralem constituant. Pariter: ad hoc ut om nes resurgant
in Christo, necesse est ut omnes in ipso inclusi ac veluti recapitulati sint et cum
ipso unicam personam m oralem constituant. D atur ergo vera et evidens solida-
rietas inter omnes hom ines et prim um A d am (relate ad m ortem) nec non inter
omnes hom ines et secundum A d am seu C hristum (relate ad vitam seu resur­
rectionem ). H aec nostra solidarietas cum A dam o et cum C hristo ratione com ­
m unis naturae humanae, nobis explicat quom odo per unum hom inem (Adam )
omnes m oriantur, et quom odo per unum hom inem (Christus) omnes vivifi­
centur: quia omnes inclusi eramus in A dam (capite m orali hum anitatis praeva­
ricatricis) et in C hristo, novo Adam o (capite m orali hum anitatis redemptae).
3) T h esi enuntiata et probationibus allatis, Apostolus ad conclusionem per-
transit (v. 23) seu ad universalem resurrectionem sive Christi sive illorum qui
sunt Christi (seu m em bra C h risti capitis hum anitatis redem ptae). D u p le x iste
resurgentium classis (Christus et illi qui sunt Christi) non resurgunt eodem or­
dine: C hristus enim cito resurgit, tam quam prim itiae messis, resurrectione pri­
vilegiata; alii vero (qui sunt C hristi m em bra) resurgent in fine m undi, resur­
rectione com m uni, tam quam reliquum m essis. H uius rei ratio patet: si enim
Christus est agens seu principium activum resurrectionis om nium , pronum est
resurrectionem eius esse privilegiatam et resurrectionem com m unem aliorum
praecedere, iuxta illud Philosophi: « prim um in aliquo ordine est causa om nium
illorum qui sunt in illo ordine ». Christus enim est caput (pars vivificans, activa)
et alii omnes sunt m em bra eius (pars vivificata, passiva). Relate igitur ad ordinem
resurgentium , duplex veluti classis — iuxta A nostolum — habetur, videlicet: classis
prim itiarum (Christus) et classis reliquae messis (omnes alii qui sunt Christi).
H oc posito quaeritur: Cuinam classi adscribi debet B. Virgo? Classi prim i­
tiarum (seu Christi) an classi reliquae messis (seu om nium aliorum)? Ipsem et
Apostolus principia nobisfexhibet ad hanc quaestionem solvendam . A d proban­
dum enim quod C hristus ad classem prim itiarum pertinet, utitur — ut vidim us
— principio recirculationis [in principio solidarietatis fundato. Iam vero, argu­
m entum ab Apostolo allatum, si valet pro C hristo (primario) valet etiam pro
M aria (secundario). V i enim principii recirculationis, ordo reparationis seu vitae
correspondet — parallelism o antithetico — ordini praevaricationis seu mortis.
H uiusm odi recirculationis principium deducitur ab Apostolo ex G enesi 3, 15,
seu, ex verbis a D eo ad serpentem directis: « Quia fecisti hoc... inim icitias ponam
 ASSUMPTIO IN S. SCRIPTURA 293
inter te et m ulierem , semen tuum et semen illius: ipsa (ipsum ) conteret caput
tuu m et tu insidiaberis calcaneo eius ». A liis verbis: « quia tu, o serpens, genus
hum anum per hom inem et m ulierem (Adam et Evam ) perdidisti, ego illud
per alium virum et per aliam m ulierem (Christum et M ariam ) salvabo ». S. Paulus
explicite partem hom inis tantum m odo (partem primariam ) m em orat. Pars vero
m ulieris, e contra (iUam ex Protoevangelio deducendo) explicite m em oratur ab
A u ctore inspirato Ecclesiastici dicente: « A m uliere initium factum est peccati,
et per illam omnes m orim ur» (25, 33). U nientes igitur expositionem A postoli
cum expositione Ecclesiastici, plena habetur expositio narrationis genesiacae,
videlicet: « Sicu t per unum hom inem et unam m ulierem (Adam et Eva) mors,
ita per unum hom inem et per unam m ulierem (Christus et M aria, novus A dam
et nova Eva) vita. Iam vero, si Christus, ratione huius principii, ad primitiarum
classem pertinet, etiam M aria, vi eiusdem principii (seu, quia causa secundaria
vitae, una cum C hristo causa primaria) ad primitiarum classem pertinere debebit.
Etiam M aria igitur privilegio anticipatae resurrectionis gaudere debuit, quin
attendere debuerit, sicut alii, finem m undi, seu secundum Christi adventum .
Paucis: qui ad categoriam prim itiarum resurgentium pertinet, privilegio
anticipatae resurrectionis gaudet. A tq u i B. V irgo Im m aculata una cum Christo,
vi principii recirculationis, ad categoriam prim itiarum resurgentium pertinet.
E rgo... Propositio m aior et m inor sunt de fide, cum sint explicite in S. Scriptura
contentae. Consequenter, etiam conclusio (anticipata resurrectio M ariae) di­
cenda est de fide, seu form aliter im plicite in S. Scriptura contenta.

3. E x A p o c a l y p s i (c. X II). In universo hoc capite S. Ioannes |bellum

inferni describit contra D ei Ecclesiam sub sym bolo D raconis infernalis contra
m ulierem m ysteriis plenam. Bellum hoc tribus veluti partibus consecutivis evol­
vitur, videlicet:
1) in prima parte ( w . 4-5) D raco devorare quaerit filium M ulieris vix natum;
attamen, filius iste « raptus est... ad D eum et ad thronum eius »;
2) in secunda parte ( w . 6-14-15): D raco delusus, iram suam contra M u lie ­
rem dirigit, quae, m ysteriose a D eo sustentata, « volat in desertum in locum
suum », « in solitudinem ubi habebat locum paratum a D eo » (v. 6), et ita D ra ­
conis persecutionem effugit;
3) in tertia parte (v. 17), D raco, cum videret esse inanem iram suam contra
M ulierem , « abiit facere proelium cum reliquis de semine eius » id est, cum illis
« qui custodiunt mandata D e i et habent testim onium Iesu C h risti ».
Iam vero, M ulier illa est, evidenter, B. V irgo non vero E ccle s ia .1 Etenim :
1) dicitur m ater eius qui recturus est nationes in virga ferrea (Ps. 2) i. e.
Christi, et Ecclesia M ater C h risti nullim ode dici potest;

1 C f r B o n n e f o y I. F ., O . F . M ., Les interprétations ecctésiotogiques du ch. X I I de l’A p o c.,

in M arianum , 9 (1947) 208-222.
294 ASSUMPTIO IN S. SCRIPTURA

2) M u lier illa, insuper, aperte distinguitur a «reliquis de semine eius» qui

luctare debent cum diabolo, seu ab Ecclesia militante;
3) M ulier illa fugit et rem anet longe a facie Draconis: quod de Ecclesia
m ilitante nullim ode dici potest. M u lier illa igitur est M aria.
H oc posito, in fuga illa mysteriosa M ulieris, seu M atris C hristi, in solitudi­
nem , in « locum paratum a D eo » in quo subtrahitur om nino a persecutionibus
Draconis, sat evidens allusio haberi videtur ad gloriosam D eiparae assum ptio­
nem. 1 Q uod autem assum ptio illa fuerit non solum animae sed etiam corporis,
sat aperte insinuatur ex hoc quod M ulier illa praesentatur in coelo tam quam h u ­
mana quaedam persona, in corpore et anima (nom inantur enim caput, pedes)
tam quam caeli terraeque regina, prout aperte asserit P ius X in E n cyclica A d
diem illum: « V id it igitur Iohannes Sanctissim am D ei M atrem aeterna jam beati­
tate fruentem ». Sed opponitur: « N escim us utrum visio contem pletur a Iohanne
in caelo Beatorum an potius in firm am ento quod oculis apparet, eo vel magis
quod etiam Draco visus fuit in caelo et ex caelo in terram praecipitatus fuit; prae­
sertim vero nescim us utrum M u lier contem pletur in suo corpore glorificato,
an repraesentatio sit pure sym bolica sicut repraesentatio A ngelorum quae V i­
denti sub humanis form is iugiter praesentatur ». 2
A t duplex haec ratio contra interpretationem a nobis propositam non videtur
solida. Etenim :
1) Q uod caelum in quo M ulier a S. Ioanne contem platur sit caelum Beatorum,
non vero coelum sidereum, ex hoc patet quod S. Ioannes, in versiculo im m e­
diate praecedenti (c. 11, v. 19) vid it apeririri «tem plum D ei in caelo: et visa
est arca testam enti in tem plo eius»: quod de caelo beatorum sat evidenter dici
videtur, cum propriam D e i sedem significet. Certe, in versiculo 3, ubi D raco
etiam apparet, agitur de caelo sidereo,3 eo quod agitur de alia apparitione, seu de
M uliere illa quae est m ater nedum Christi sed etiam m em brorum eius, in quo-

1 E o v e l m agis quod in versicu lo im m ediate p raeced en ti (cu m qu o subsequen s con iu n -

gen du s vid etu r) serm o est de arca testam en ti, et ideò a sym bolo ad realitatem fit transitus: « E t
ap ertu m est tem p lu m D e i in caelo: et visa est arca testamenti eius in tem p lo eius » (A p o c. 1 1 , 19).
« Q uae p ro fe c to arca = ait p s.-Ild ep h o n su s = n on illa M o y si fabricata, sed B . V . M a ria est,
quae h inc iam transposita erat, qu am B. Iohannes evangelista, testis veritatis, cu i com m issa est,
forte recogn oscen s ven erab iliter affatur, quia in caelo visa est » (Serm. I de Assum pt., P L 96,
250). Psalm um 13 1, 8 (ubi d icitu r: « S u rg e D om in e in requ iem tuam , tu et arca sanctificationis
tu a e ») cum A p o c . 1 1 , 19 co n tu leru n t G u i l l e l m u s A l ve r n u s ( f 1249), Serm. 1 de Assumpt.
(ap. Jugie, o. c ., p. 381), S u a r e z (In I I I P . S. T h ., q. 37, a. 4, sect. 2, op. 17, L u g d u n i, 16 14 ,
p. 199), S c h e e b e n (H an d b u ch d er K a th o l. D ogm atik, I I I (1882) p. 582 s.) etc. N o te tu r q u od arca
est B. V irg o n ed u m quoad anim am sed etiam quoad corpu s: ergo in corp o re et anim a in caelo a
S . Ioanne con sp icitu r.
2 Ita P . D a Fonseca, 1. c ., p. 338.
3 B en e n o te tu r qu od secun du m sign u m (de D racon e) est oppositum prim o (de M u liere).
A p p aritio p rioris signi, est causa od ii et luctae ex parte Satanae et A n ge lo ru m m alorum .
 ASSUMPTIO IN S. SCRIPTURA 295

rum parturitione « clamat et cruciatur », iuxta rationabilem interpretationem a

P io X data * in E ncyclica A d diem illum: « V id it igitur Iohannes sanctissimam
D ei M atrem aeterna iam beatitate fruentem , et tamen ex arcano quodam partu
laborantem. Q uonam autem partu? N ostrûm plane, qui exilio adhuc detenti, ad
perfectam D ei caritatem sem piternam que felicitatem gignendi adhuc sumus.
Parientis vero labor studium atque amorem indicat, quo V irgo, in caelesti sede,
vigilat assiduaque prece contendit ut electorum num erus im pleatur». D u m ergo
in v. i , B. V irgo gloriosa in caelo exhibetur, tam quam m ater physica Christi
physici, in v. 2 et 3, e contra, exhibetur fere dolorosa et laboriosa in terra, tam ­
quam mater m ystica Christi m ystici, seu Ecclesiae, mystici corporis Christi. Sub
d uplici itaque respectu M u lier illa consideratur, videlicet: tam quam M ater Christi
physici (et tunc apparet glorificata in caelo) et tam quam M ater Christi m ystici
(et tun c apparet laboriosa in caelo sidereo, seu in terra). Causa vero huius luctae
terrenae inter D raconem et M ulierem cum semine eius sive physico sive m y­
stico, videtur esse lucta illa in coelo sidereo (in vv. 7-9) a S. Ioanne descripta,
in qua angelis adhuc viatoribus, in initio m undi — prout plerique theologi iure
t e n e n t1 — - m ysterium V erb i Incarnati et M atris eius adorandum propositum
fu it;2 cum vero D raco una « cum tertia parte stellarum » seu angelorum adora­
tionem huiusm odi repudiasset, « D raco ille m agnus, serpens antiquus, qui vo ­
catur diabolus... proiectus est in terram , et angeli eius cum illo missi sunt». E x
hac clade ira diaboli et sectatorum eius, in terra, contra m ulierem eiusque semen,
seu, contra C hristum , prius, et postea contra christianos seu m em bra m ystica
eius. N il m irum igitur si D raco — sicut M u lier — appareat in caelo, cum ex
con textu appareat caelum diversa om nino significatione accipi debere in 1 ver­
siculo (sicut in ultim o v. capitis praecedentis) et in 3 versiculo.
2) Relate vero ad ea quae obiciuntur contra corpoream repraesentationem
M ulieris, ex eo quod etiam angeli sub humanis form is a S. Ioanne repraesentan­
tur, dicendum est paritatem non adesse: Id enim quod de angelis dicitur, neces­
sario m etaphorice accipiendum est, cum angeli puri spiritus sint, absque corpore;
id vero quod de M uliere illa dicitur, seu de M atre Christi totalis, id est, sive
physici sive m ystici, non necessario, saltem, sumi debet m etaphorice dictum .
Interpretationem hanc assumptionisticam textus apocalyptici, iam saec. iv
S. E piphanius possibilem indicaverat: « C u m Apocalypsis Ioannis pronuntiat
“ properavit D raco adversus m ulierem quae m arem pepererat, et datae sunt ei
pennae aquilae et translata est in desertum , ne eam draco com prehenderet,, hoc
in illa forte potest im pleri ». (Haer. 78, 11, P G 42, 715 s). Si vero ab aliis Patri-

1 C fr R is i F . M ., S u l m o tivo p rim ario d ella Incarnazione del V e rb o , R om a, 1898, t. 4,

p p . 1 1 7 , 141-144-
2 E vid en s v id e tu r parallelism us in ter « S ig n u m m agn um » (A p o c. 12, 1) et « S acram entum
m a gn u m quod ap p aru it A n gelis » (I T im . 3,16).
 296 ASSUMPTIO IN S. SCRIPTURA

bus interpretatio haec assum ptionistica data non fuit, hoc tribuendum vid etur
intim ae persuasioni quae in M uliere illa apocalyptica Ecclesiam potius quam
M ariam videbat. N on defuerunt tamen qui in cap. 12 A pocalypsis assum ptio­
nem corpoream v id e ru n t.1 N ostris autem diebus assum ptionistica interpretatio
a P io X , ut vidim us, tradita est. 2
V id etu r itaque argum entum hoc soliditate quadam gaudere. 3

II I . Probatur ex traditione.

Q uadruplex stadium distingui potest, videlicet: I) Q uinque priora saecula;

II) a saec. v i ad saec. x; III) a saec. x ad saec. x v i; IV ) a saec. x v i ad saec. xx.

I) In quinque prioribus saeculis indicia et vestigia quaedam, plus m inusve

evidentia, T raditionis explicitae inveniuntur.

1) Saec. ii, iuxta quosdam criticos, habem us librum de Transitu Virginis a

quodam L eu cio Encratita conscriptum , in quo inveniuntur haereses de S S . T r i­
nitate et de constitutione m undi.

2) M edio saec. iv (prout apparet ex indiciis internis) Ps. M elito, auctor catho­
licus, in apocrypho Transitus B . M . V. testatur catholicorum fidem relate ad
m ortem et assum ptionem D eiparae (cfr T isc h e n d o r f , Apoc. Apocryphae, L ip -
siae 1866, pp. 134 s.). 4

1 I s ti s u n t: S . T h o m a s a V i l l a n o v a ( C o n c . I in A s s u m p t .) , C y r illu s L u c a r is (f 16 3 8 ),
H om il in Dormit. ( A p . M ansi, A m p l i s s i m a C o l l e c t i o C o n c i l i o r u m , 2 4 , 1 6 7 5 s .) , A L a p i d e ( I n
A p o c . c a p . X I I , v . 1 4 ) , B u s e l l i ( o . c . , p p . 1 0 1 s s .) , V a c c a r i A l . ( o . c . , p p . 3 7 2 s s .) , I a n s s e n s L .
( Summa Theol., F r i b u r g i B r . 1 9 0 2 , t . 5 , p p . 9 4 5 s .) ; R e n a u d i n ( o . c . , p p . 1 6 0 s .) , M a t t i u s s i ( L ’A s ­
sunzione corporea della M adre d i D io, M i l a n o , 1 9 2 4 , p . 1 7 1 ) , W i e d e r k e h r ( o . c . , p . 1 4 4 ) , C r o s t a
( o . c . , e d . 3 , p p . 2 4 0 s .) , L a n a q u i s c r i b i t : « M a f r a t u t t e l e t e s t i m o n i a n z e b i b l i c h e s i d e l l ’a n t ic o
c h e d e l n u o v o T e s t a m e n t o quella che più da vicino allude , e d a c u i p i ù c h i a r a m e n t e s i a r g o m e n t a
la R e s u r r e z i o n e e c o r p o r e a g l o r i f i c a z i o n e d e l l a S . V e r g i n e , s i a c a u s a d i c h i s c r is s e , c o m e d e l ­
l ’ i m m a g i n e c h e c i p r e s e n t a , e d i c o n c e t t i c o n c u i v e n n e d e s c r i t t a , s i è la m is t e r io s a d o n n a d e l -
l ’A p o c a l i s s e . . . » ( o . c . , p p . 1 7 1 s . ) . B u s n e l l i a it: « a m e s e m b r a n o i n d u b i t a t i e d e v i d e n t i in p r ò
d e ll a m ia t e s i» ( o . c . , p . 1 0 2 ).
N o vissim e argu m entum hoc fuse pertractavit P . J u g ie , o. c., 14, 21 ss.
2 V e ru m q u id em est P iu m X asserere tan tum m odo Ioann em vidisse B. V ir g in e m « aeterna
iam beatitate fru en tem >', n ihil vero de beatitate corporis; at Piu s X id evid en ter su p p on it, cum
contra m entem eius om n ino sit d icere ip su m docere velle in co m p letam « beatitatem » D eip arae
seu b eatitu din em solius anim ae.
3 Ipsem et C op p en s scribere n on d u b itavit: « L a con n o tatio n de M arie ne m an que pas de
to u t fon dem en t, et, dans ces con dition s, nous aurions dans A p oc., X I I , 1-2 , le prem ier vestige
d ’u ne fo i très ancienn e, p rim itiv e, en la glo rificatio n céleste de la m ère d u M essie » (1. c. p. 19).
4 L ib e r iste con dem n atus fu it tam q uam apocryp h u s in celeb ri D e cre to G elasian o. In c a ­
p ite en im q u in to hu iu s D e cre ti haec legu n tu r: « C etera quae ab haereticis sive sch ism aticis
con scrip ta vel praedicata su n t, n u llaten u s re cip it cath olica et apostolica R om ana E cclesia; e
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. I-V) 297

Q uam vis libri apocryphi sint suspectae aut incertae originis et fabulis sca­
teant, tam en, docum entum aliquod constituere possunt fidei illius aetatis in qua
scripti fuerunt, si distinguatur inter substantiam et circum stantias facti. Im m e­
rito, igitur, ultra lim ites deprim untur. Iure cl. C abrol asserit quod A p ocryp h a
« on t une valeur sérieuse au point de vue historique» (Dict. Arch. Chrét., t. 1,
col. 2997). Presum i ergo potest apocryphorum scriptores substantiam saltem
suarum narrationum (in casu nostro, factum Assumptionis) ex traditione et ex
sensu Ecclesiae hausisse, illam que circum stantiis fabulosis adornasse; secus ipso­
rum libri omni prorsus successu inter fideles caruissent. « T an tu m vero abest
— iure anim advertit M attiussi — quod ex apocryphis fides originem duxerit,
ut prorsus contrarie et apocrypha ipsa fidem supponant » 1 (opusc. Utrum corp.
Virg. Assumpt. ad fid . cath. depositum spectat).
3) S a e c . pariter iv, S . E p h r a e m , de incorruptione corporis virginei post m or­
tem explicite loquitur: « M uore, ma i segni verginali non sono disciolti » (R ic-
ciO T T i, G li inni alla Vergine, p. 62). 2
S. A m b r o s i u s ( f 379) asserit quod si M aria prae dolore in G olgoth a m ortua
fuisset cum Christo, statim cum ipso resurrexisset (De instit. Virginis, c. 7, n. 49,
P L 16, 233). 3

q u ib u s pauca, quae ad m em oriam ven e ru n t et a cath olicis vitan d a su n t, credidim us esse s u b ­

d en d a ». In ter h u iu sm o d i scrip ta en u m eratu r « L ib e r q u i a p p ellatu r T ra n s itu s sanctae M ariae,
ap o cry p h u s ». S u n t qu i p u tan t h o c d ecretu m causam fu isse, c u r a liq u i, reicien d o h u n c lib ru m ,
de ipso etiam facto corporeae assum p tion is B eatae V irg in is in caelum d u b itav erin t. A t im m e ­
rito . E ten im , ex eo q u od lib e r resp u itu r u t falso M e lito n i trib u tu s, et etiam qu ia fabu lo sa c o n ­
tin en t, su bstan tia fa c ti A ssu m p tio n is m in im e n egatur.
1 C u m A ssu m p tio B. V irg in is in A p o c ry p h is p rim u m n arretu r, frustra quis exin d e d e d u ­
ceret persuasionem E cclesiae ex n arration ibu s a p ocryp h o ru m unice ortam esse. « H u iu sm od i
en im n arrationes — p ro u t an im ad vertit L e n n e r z — p leru m q u e iam su p p o n u n t veritatem a li­
q u am fun dam en talem , quam u lteriu s variis narration ibu s ficticiis exorn an t; u lteriu s ergo q u ae­
ren d u m m anet, u n d e illam veritatem com positores narration is hau serin t. Q u od si n on a ssu m i­
tu r, exp lica n d u m m an et, cu r E cclesia ex his lib ris praecise illa m solam veritatem u n iversaliter
recep erit, et n o n reliqu as, quae in eiusdem lib ris n arrantur.
S i con sid eratur d en iqu e m odu s, qu o E cclesia erga tales lib ro s a p ocryp h o s se h a b u it, n on
iam v id e tu r u lla vera p ro b ab ilitas, p ersuasionem E cclesiae de corporea assum p tion e B . V ir ­
gin is u n ice in his n arration ibu s fu n d a ri » (1. c ., p . 105).
2 H o c tam en et sim ilibu s te x tib u s qu i de incorruptione corp o ris D eip ara e a gu n t, A ssu m p tio
n o n p ro b atu r. In n u u n t tam en D eip arae corp u s resurrexisse.
3 R eco la n tu r anim ad version es cl. C a m p a n a : « E g li (A m b ro gio ) ha d elle espressioni dalle
q u ali forse si p u ò fare d i lui, a fil d i logica, u n assertore d e ll’A ssu n zio n e. S . A m b ro g io pensa
che se M aria fosse m orta sul C alv a rio in siem e co l F ig lio , sarebbe poi anche risorta in siem e con
L u i. A n alizzan d o in fa tti i sen tim en ti che Ella provava ai p iedi della C ro ce , scrive d i L e i : — se
stava lì p er m o rire in siem e col F ig lio , sperava pure di risorgere con L u i, con scia del m istero d i
a ver gen erato qu ello che sarebbe risorto da m o rte. M a te r se persecu torib u s o ffereb at... sin
v ero u t c u m F ilio m o retu r, cu m eod em gestieb at resurgere, n o n ignara m y sterii, quod gen uisset
298 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. I-V)

S. G r e g o r iu s N yssen us ( f c. 394), in capite 13 libri D e Virginitate, post­

quam dixit virginitatem , utpote procreatione carentem , m orti victim as subtra­
here, scribit: « N equ e enim fieri poterat, ut hom inum genere a nuptiis procreato,
m ors unquam cessasset, sed superiores omnes hom inum aetates praetergressa,
cu m his etiam, qui hanc vitam ingrediuntur, sim ul iam illa percurrens, virgin i­
tatem m uneris sui term inum invenit, quem porro transilire difficile est: tam ­
quam D ei M atris M ariae tem pore ab Adam o, usque ad eam, regnum m ors obti­
nuerit: posteaque sola efficit, ut cum tamquam ad lapidem aliquem virginitatis fru c­
tum mors offenderit, in ea contrita sit » ( P G 46, 377 C D ).
« L a construction de la phrase — anim advertit P. Jugie — indique sans doute
qu e le principal triom phateur c ’est le Fils; mais incontestablem ent la M ère est
associée à ce triom phe... Si M arie, après être morte, a triom phé de la mort, au
point q u ’on puisse dire que celle-ci s’est brisée contre elle, c ’est donc q u ’elle est
ressuscitée » (in Echos d ’ Orient, 25 [1926], p. 1 3 1 ) .1

4) S a e g . v : S. E p i p h a n i u s : « Etenim sive m ortua est V irgo Sanctissim a ac

sepulta, sum m o cum splendore coniuncta m ors illius est et castissimus exitus,
ac virginitatis ei corona concessa; sive interfecta, ut indicare Scriptura videtur
his verbis: et ipsius anim am penetrabit gladius (L u c., 11, 34), gloriam m artyres
inter ac decus obtinet, et sacrum illius corpus omni felicitate cum ulatum est per
q u am m undo lum en illuxit. Potest denique et in vita mansisse. Potest enim D eus
quidqu id libuerit efficere; nam de illius exitu nihil certo constat » (A d v . haer.,
P G 42, 176 A B C ). E t alibi: « Q uom odo non possidebit2 M aria Sancta cum carne
regnum caelorum, quae non scortata est, non petulans fuit, non adulterium
com m isit, non flagitiorum carnis opus penetravit, sed im polluta permansit?
N o n igitur de carne dicit (Apostolus) quod non possideat regnum coelorum , sed
de carnalibus hom inibus, qui mala per carnem faciunt; quae sane sunt scor­
tatio, sim ulacrorum cultus, et his similia. E t penitus confutata est fraus tua,
erronee M arcion, quem veritas undequaque praeverterit etc. » (ibid., 1. 1,
Haer. 42, P G 41, 777 B).

resu rrectu ru m (D e Inst. virg., c. 7). E p osto che n el pensiero d i S. A m b ro g io M aria avesse a p ­
p u n to m oren do su l C alvario il d iritto ad una pronta ed im m ediata risurrezion e, con q u al fo n d a ­
m en to credere che il S an to D o tto re abbia riten u to che u n tal d iritto fosse andato perend o n egli
an n i c h ’E lla visse su p erstite al F iglio ? A d og n i m odo abbiam o q u i, fo rn ita ci dal D o tto re M ila ­
n ese, u na buona ragione d i con ven ien za p er l ’A ssu n zio n e. M aria doveva risorgere, perchè M a ­
dre del R esu rrettu ro! » (M a ria nel Dogma, p. 844, ed. 4).
1 P. C avallera, e con tra (in B u ll. Littér. E ccl., 27 [1926] p . 108), cu i adhaeret P . S ib u m
(in R év. A polog., 32 [1936], p. 438) in terp reta tu r verb a N y sse n i de triu m p h o M ariae supra
m o rtem p er suam co n cep tio n em v irgin alem .
2 I llu d possidebit (fu tu ru m ) oratorio m odo d ici v id etu r, p ro u t ex in terro gatio n e oratoria
a p p aret. F ru stra igitu r scripsisse v id e tu r N ie s s e n : « E in leib lich es F o rtle b e n M arias im H im -
e l ist ih n gân zlich u n b ekan n t » (D ie M ariol. d. h. H ier., p. 224, in n ota).
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. I-v) 299

T im o th e u s H ie r o s o ly m ita n u s (ante a. 431?), 1 explicite asserit quod Ille

q u i in B. V irgin e habitaverat, ipsam eV t o Ts avaXrix/rifiois x<*>pi'ois (P G 86, 245
C D ) i. e. « in loca assum ptionis » seu in paradisum caelestem transtulit. In con­
tex tu enim serm o est de m artyrio, et ideo non de anima V irgin is, sed de eius cor­
pore agitur. H abem us ergo clarum Assum ptionis corporeae testim onium . H aec
autem doctrina proponebatur populo publice, non ut nova, sed ut om nibus
nota.
In opere syriaco Obsequia B . Virginis, edito L on din i a. 1865 a W righ t (Con­
tributions of .the apocryphal Literature, pp. 42-51, 55-65, 11-16 ), testim onium de
A ssu m p tione invenitur in initio saec. v, ante Conc. Ephesinum . 2
M edio saeculo v, festum memoriae B. M . V irginis iam erat festum m ortis
et assum ptionis eiusdem , saltem in Syria, prout colligitur ex fragm ento W righ -
tiano iam laudato et praesertim ex hom ilia m etrica Iacobi de Sarug (451-521)
quae pro festo D orm itionis M ariae com posita m anifeste apparet ex verbis « H oc
die » undecies repetitis. 3
C irca silentium relativum quinque priorum saeculorum , haec anim adver­
tenda sunt: 1. scripta Patrum quorum quaedam interierunt, non constituunt
unicum divinae traditionis m edium . H abetur enim etiam m agisterium vivum
ecclesiasticum , et ideo scripta non erant, praesertim tunc, absolute necessaria.
E o vel magis quod in prim is Ecclesiae saeculis, ob persecutiones, non tam facile
scripta evulgari poterant, et illa quae evulgabantur Incarnationem V erbi potius
respiciebant.
2. Forsan, silentium circa V irgin is Assum ptionem erat tunc valde opportu­
num , ob periculum deificandi B. V irginem , quod in idololatris recenter ad fidem
conversis, et ad creaturas deificandas valde pronis, adesse poterat. A derat enim
tun c lex arcani (cfr C r o s t a , o . c ., pp. 329-334).

1 D e aetate in qua v ix it T im o th e u s n on c o n ven iu n t auctores. Q u id am enim ten en t illu m

v ixisse saec. iv , qu id am vero saec. v i. N u p e r tam en P . Ju gie p ro b a vit ip su m ante C o n c iliu m
E p h e sin u m vixisse (art. c it., p . 287).
2 Iu x ta T i l l e m o n t (M émoires, 1, 477 ss.) v erisim iliter A ssu m p tio celebratu r in serm on i­
b u s S . C y r illi A le x . (431) et S. P ro c li (a. 429).
3 B e d ja u P ., S. M a rty rii, q u i et S ahdona, quae su p ersun t om nia, syriace. A c ce d u n t hom i-
liae M a r Iacob i in Iesum et M ariam , siriace, L e ip zig , 1902, pp. 709-719. F ru stra, pro u t d em o n ­
stravit P. F aller (o. c ., pp. 2 o s.), P. Jugie con atus est dem onstrare testim oniu m Iacob i de S aru g,
(d e cuius auth en ticitate absque solida ratione du bitat) n on esse carm en liturgicum et ideo D o r ­
m itio n is festu m m in im e sup p on ere (o. c., pp. 83 s.).
A . D u fo u rc q , in o p . Comment s’éveilla la fo i à l ’Immaculée Conception el à l ’Assomption
aux V . et V I. siècles (C o ll. E tu d es de S cien ce R eligieu se, I V , Paris, E d . franciscaines, 1946,
48 p p.) p u tat qu od con troversia pelagiana su scitaverit in conscientia christiana quod im m acu ­
lata con cep tio (« que l ’h érésie con cevait com m e une lo i gén érale de l ’hum aine con d ition » p. 38)
recogn o sci d eb eb at in B. V irg in e ratione p rivilegii. H a c eadem ratione apparere coep it q u od
m ors, poena p eccati origin alis, im p eriu m su u m su p er illam am ittebat.
 3 00 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. VI-X)

3. N on poterat dogm a m arianum, praesertim vero assum ptio corporea quae

in aliis veritatibus fundam entalibus m arianis innititur, Patrum attentionem ad
se convertere antequam fundam entalia dogm ata religionis christianae (qualia
sunt dogm a trinitarium et dogm a christologicum ) omni ex parte declarata et
vindicata fuissent: quod circa finem saeculi iv solum m odo fieri coepit. N em o
tam en ex Patribus assum ptionem corpoream negavit.
4. N on desunt in prioribus saeculis apud Patres principia quaedam m ario-
logica explicita in quibus assum ptio corporea implicite continetur, et ex quibus
postea Dam ascenus ipsam deducet. H aec autem principia — iuxta P. Faller,
(o. c., pp. 77-130) — sunt sequentia:
a) Principium Recapitulationis seu E va-M aria (enunciatum saec. 11 a S. Iu -
stino et a S. Irenaeo; saec. m a T ertullian o, O rigene et G regorio Thaum aturgo;
saec. iv a S S . Epiphanio, A m brosio, H ieronym o, A ugustino, G regorio N ysseno,
C yrillo H ierosol. et Ephraem ). E x hoc principio deducitur quod « M aria, gratia
plena, benedicta in m ulieribus, Evae nondum lapsae recapitulatio, ab omni inte­
gra labe peccati, nec poenae peccati succum bit, m orti scilicet in pulverem redi­
genti (G en . 3, 19). Ergo cum corpore in caelum translata est, resurrectione prae­
sum pta » (1. c., p. xi).
b) Principia maternitatis mysterii plenae, ac Virginitatis mirificae (enunciata
saec. 11 a S S . Ignatio, Iustino, Irenaeo; saec. 111 a T ertullian o, O rigene, H ip p o ­
lyto et G reg. Thaum at.; saec. iv a S S . Epiphanio et Am brosio; saec. v a S S . H ie­
ronym o et Augustino). E x principiis istis deducitur sanctissim um corpus D e i­
parae altissimis m ysteriis fuisse consecratum et ideo im perio m ortis et corruptio­
nis m inim e subiectum .
c) Principia unitatis perfectae M atris cum Filio, et honoris a Filio M atri tri­
buti (explicite enunciata, saec. iv a S S . Epiphanio et A m brosio). Positis huius­
modi principiis ita arguitur: « F iliu s D ei, humana natura ex M ariae carne as­
sum pta, ineffabili unitate cum M atre coniunctus, M atris honorem tutat’ T , cum
legem a se latam, honorandi m atrem , Ipse im pleat (explicite revelatum :
5, 17; L u c. 2, 51; Ioan. 19, 26 s.). Iam vero corruptio in m orte non est honor, sed
pars condem nationis ob peccatum originale (explicite revelatum : G en . 3, 19).
E rgo F ilius D e i et M ariae non perm isit corruptionem M atris in m orte (im plicite
revelatum ) » (1. c., p. x i s.). E x principiis istis D am ascenus et Patres eiusdem
tem poris Assum ptionem corpoream D eiparae deduxerunt. Im plicite ergo et
obiective veritas ista in principiis illis continebatur, quam vis subiective nondum
inspiciebatur.

II) A saec. VI ad saee. X.

A ) In Ecclesia Orientali.
1) S a e c u l o v i : Iuxta P. Faller « iam secunda parte saeculi sexti plena et expli­
cita fides Assum ptionis adest » (o. c. p. V II). Assertio ista ex iam dictis patet.
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. VI-X) 3° I

A d d i potest testim onium T h e o d o s ii Patriarchae Alexandrini (567), testis

Ecclesiae Coptae, iuxta quem B. V irgo 206 diebus post m ortem resu rrexisset.1
E t haec doctrina in Ecclesia C opta sem per viguit, usque ad dies nostros, prout
ex Synaxariis eius apparet. 2
E tiam in Synaxario A ethiopico (quod est testis Ecclesiae Aethiopicae) sermo
est de assum ptione corporea proprie dicta B. M . Virginis. 3

2) Saec. vii: S. M odestus H ierosolym itanus ( f 614): 4 « In caelestem tha­

lamum ingressa est illa, quae facta est gloriosissima Sponsa unionis hypostaticae
duarum naturarum Christi veri Sponsi caelestis... Cum autem bene peregisset
vitae cursum Deifera rationalis navis, ad tranquillum suum appulit portum,
simul et ad mundi gubernatorem: qui per ipsam ab impietatis et peccati diluvio
servavit et vivificavit humanum genus. Qui in Sinai dedit legem, et ex Sion legem
tulit ipse Deus noster, inde misit, qui ad se ferret suam arcam sanctificationis;
de quo progenitor ipsius David cecinit dicens: Surge, Domine in requiem tuam,
tu et arca sanctificationis tuae... (Ps. 131, 8). Ex hac enim perpetua Virgine Chri­
stus Deus, carne ex Spiritu Sancto indutus animata et mente praedita, illam ele­
git, et concorpore induit incorruptibilitate, ac supra modum glorificavit, ut sua
esset heres, utpote sanctissima sua Mater; iuxta ea quae cecinit Psaltes: Astitit
Regina a dextris tuis in vestitu deaurato circumamicta varietate... (Ps. 44, 9).
Hodie rationale tabernaculum quo mirum in modum exceptus est in carne Deus
et Dominus caeli et terrae, ab eo compositum est et consecratum: ut sit in aeter­
num incorruptibilitatis consors cum ipso ad fortem protectionem et salutem
tutelamque omnium nostrum christianorum. O beatissima dormitio gloriosissi­
mae Deiparae, post partum semper Virginis, quae corporis, quo vita contine­
batur, nullam passa est in sepulcro corruptionem, carnem servante, qui ex ea
natus est, omnipotente Salvatore Christo. Propterea ut gloriosissima Mater Chri­
sti Salvatoris Dei nostri, qui vitae et immortalitatis largitor est, ab ipso vivifica­
tur, consors cum eo incorruptibilitatis in omnia saecula, qui illam ex sepulcro
excitavit, et apud se assumpsit, ut ipse solus novit » (Encomium in dormitionem

1 C fr C h a în e M ., L e discours de T h é o d o se , patriarche d ’A lexa n d rie, su r la D orm itio n ,

in Rev. de l ’ Orient chrétien, 1933-1934, p p. 272-304.
2 In actis S yn o d i E cclesiae C op tae a. 1898 C a iri celebrati, legitu r: « T ertiu m beatae M ariae
V irgin is p riv ile g iu m est quod iuxta universalis E cclesiae trad ition em , ea in caelum anim a et
corpore assum pta e st...» (Synodus alexandrina Coptorum, R om ae 1893, pp. 24 s.). A lia duo
privilegia su n t im m aculata C o n cep tio et V irgin ita s perpetua.
3 C fr L e Synaxaire éthiopien p u b lié par I g n a z i o G u id i, III, M o is de N ahasê et de
P à g u em èn (versio S . G rf.b a u t , in Patrol. orient., t. 9, 1913; L e c tu re d u 16 nahasê [22 augu sti],
PP- 335- 339)-
4 C f r C a r l i , £ ’ « Encomium in Dormitionem S S . Deiparae » di S . M odesto di Gerusalemme,
in M arianum , 2 (1940) 386-400. D e auth en ticitate tam en hu iu s hom iliae iure d u bitatur. P e r­
tin et tam en ad finem saecu li v ii (cfr Faller, o. c., p. 9).
302 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. VI-X)

S . Dominae nostrae Deiparae semperque Virginis Mariae, P G 86, 3288-3293, 3312).

H abem us hic prim um testim onium explicitum in O riente circa assum ptionem .
« N otandum est — anim advertit P. Lenn erz — ex m odo quo loquuntur (S. G r e ­
gorius et S. M odestus) apparere nullo m odo eos velle n o vi'q u id proponere, sed
rem tractant ut om nino notam, id quod traditionem in occidente et oriente e x i-
stentem praesupponit » (o. c., p. 58).
In celebri H y m n o A c a t is t ic o , saec. v u (iuxta Pitra) com posito, brevis et
aperta assertio habetur assum ptionis D eiparae (cfr P i t r a , Analecta Sacra S p ici­
legio Solesmensi parata, t. 1, Parisiis, 1876, p. 269).
P seudo-A in H om ilia in Annunciationem , explicite profitetur
t h a n a s iu s ,

corpoream Deiparae, N ovae Evae, assum ptionem , eam dem que ex reali co n co r-
poreitate quae inter Christum et M ariam habetur deducit. B. V irgin em videt in
Regina illa sedente ad dexteram Regis ( P s . 44, 10) circum datam varietate, i. e .
carne im m ortali ( P G 28, 937 A B). 1
H ip p o l y t u s T ebanus (saec. v ii-v m ) in suo Chronicon, loquitur de assum­
ptione sive B. V irgin is sive S. Ioannis Evangelistae, et utitur verbo avaXti\fris, id
est, eodem term ino quo Patres G raeci utunturj ad ascensionem Christi designan­
dam: quod assum ptionem corpoream sat evidenter exprim ere v id e tu r .2

P seu d o- A t h a n a s iu s , in Serm. in Annuntiat. Deiparae, egregium testim o­

nium habet de Assum ptione (P G 28, 938).

3) Sa e c. v iii: S. A n dreas C retensis ( f 720): « Q uam obrem , etsi olim in ea

consum m ata ac clara a nobis im praesentiarum fama celebrata nova videantur,
ac naturae legibus superiora, m erito tam en, nulloque negotio, spectata mirabili
partus ratione, licuerit in eam referre. Ipsum itaque V erb u m et praesens per id
tem pus fuit, ac lege m ortis legem violari nesciam abolevit. Erat ergo plane novum
spectaculum quodque rationis vim excederet, ut nimirum mulier, caelestium adytorum
sancta, tabernaculum devehens, ac corpore penetraret-, ut virgo, D ei partus m iraculo
Seraphicam vincens naturam , prim ae illi naturae, D eo, inquam , universorum

1 R elate ad sententiam Ioannis T h essalo n icen sis ( f a. a. 649) circa corpoream B. V irg in is
A ssu m p tio n em , nil certi dici posse v id etu r. S erm on is enim eius circa Dormitionem Sanctae
Virginis (Patr. O r., t. 19, pp. 344-438) plures redactiones ad nos p erven eru n t, praesertim in
epilogo, u b i de sorte corporis D eip arae serm o fit, eo q u od antea de m orte tan tum agitu r. I a m ­
vero, qu in q u e codices de sorte corporis D eiparae silen t om n ino. D u o codices, om n iu m an tiq u is­
sim i, ep ilogo carent. U n u s codex lo q u itu r de sim p lici tran slation e corp oris D e ip a ra e in para­
disum terrestre su b arbore vitae. Q u atu o r de hac translatione m entionem faciu n t et verba q u ae­
dam vaga adiun gu n t quae resurrection em supponere viden tur. T r e s vero codices, qu oru m d u o
recentiores, de resurrection e gloriosa aperte lo q u u n tu r. P rob ab ilius ergo assum p tion em c o rp o ­
ream d o cu it. (C fr Jtigie, o. c ., p p . 139 s.).
2 D ie k a m p F ., H ip p o lyto s von T h e b e n . T e x te u nd U n tersu ch u n g en , M iin ste r in W.,
1898, L X X - 1 7 7 p. C fr Jugie, o. c., p p . 224-226.
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. VI-X) 3°3

auctori, se propius adiungeret; ut M ater quae vitam peperisset, aequalem partui

vitae finem , m iraculum que D ei et fide dignum praetenderet. U t enim m inim e
corruptus est parientis uterus, ita nec interiit defunctae caro. O m irandas res!
Partus om nino corruptionem effugit; nec sepulchrum illam a m orte extrem am
corruptionem adm isit » ( Oratio 2 in dormitionem sanctissimae Deiparae Dominae
nostrae, P G 97, 1082). 1
S. G e r m a n u s ( f 732): « Q uom odo carnis te dissolutio in cineres ac pulverem
potuisset redigere, quae hum anum genus a m ortis corruptione per N ati ex te
assum ptam carnem liberasses? M igrasti ergo ab humanis, ut horrendae incar­
nationis, solida veritate, nulla apparentia constans, confirm atum patesceret sacra­
m entum ; ut, inquam , tuo illo a tem poraneis ac saeculo discessu, qui ex te natus
est D eu s, perfectus nihilom inus ex vera M atre crederetur processisse Filius,
quae nim irum necessitatum naturae legibus subiaceret, divinaeque iussionis
definitione ipsoque ad m undi vitam concesso tem pore sollicitante... N eque enim
fieri poterat, ut quae D ei capax vasculum esses, em ortuum corpus corrum pente
difflueres pulvere. Q uia enim is, qui in te fuerat exinanitus, D eus erat a p rin­
cipio, ac vita saeculis antiquior; utique par quoque erat, ut V itae M ater vitae
pariter contubernalis fieret; dorm itionem que somni instar susciperet, ac m igra­
tionem haud secus atque expergefactionem seu V itae Parens subiret. U ti enim
chara proles propriam quaerit ac desiderat parentem , atque parens vicissim cum
prole amat versari, ita et te, quae prolis amantibus in F ilium tuum ac D eum
visceribus praedita esses, congruum erat redire ad Filium ; parque vicissim erat,
ut pro ea, qua D eus ad M atrem haberet amoris affectione, suam sibi contuber­
nalem consuetudine donans adiungeret » (In dormitione B . Mariae, P G 98, 345s).2
A u ctor S e r m o n is (incertus) « In depositionem pretiosae zonae praesanctae D ei
Genitricis Dominae nostrae », corpoream Deiparae assum ptionem explicite pro­
fitetur, asserens D eum , loco corporis Deiparae, ad vitam revocati et in caelum
assum pti, reliquisse terrae zonam eius incorruptibilem ( C o m b e f i s , Auctarium
Novum Bibliothecae Patrum, t. 2, Parisiis, 1648, coi. 791).
E p i p h a n i u s M o n a c h u s , in sua Vita B . Virginis, haec scribit: « cantatis h ym ­
nis (ab Apostolis), post funebrem pom pam posuerunt eam in m onumento: nempe
in Gethsem ani. E t post parvum tem pus, spectantibus om nibus qui aderant,
corpus factum est invisibile ab oculis eorum . E t rursus canentes hym nos abie­
runt singuli ad proprias domos » (P G 120, 216). Iure anim advertit Jugie: « O n
peut supposer pourtant que cet enlèvem ent m iraculeux du corps devant tous les
assistants doit etre entendu dans le sens que lui a donné saint G erm ain de Cons-

1 C fr F a l l e r , o. c., p p . 9 - 1 8 .— J a n s s e n s A l ., M a r ia ’s Hemelvaart, naar S . Andreas van

C reta, in D e Standaard van M aria, 6 (1926) 193-200 C fr M ariologia, I, 176, ed. 2..
2 C f r C a r l i , L a dottrina sull'Assunzione di M aria S S . di S . Germano di Costantinopoli„
in M arianum , 3 (19 4 1) 47-63.
3°4 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. V I-x )

tantinople, auquel cet épisode à été visiblem ent em prunté, c ’est-a-dire dans le
sens de la résurrection et de l’assom ption glorieuse » (o. c. p. 259).

S. I o a n n e s D a m a s c e n u s ( f 760): « O praeclarissim um excessum , qui tibi

hoc praestat, ut ad D eum m igres! N am si cum om nibus quoque D eo afflatis
hom inibus hoc D ei m unere concessum sit (nec enim quin concessum sit, d ubi­
tam us); at infinitum D ei servorum ac matris discrim en est. E cquo igitur nomine,
quod in te peractum est m ysterium , appellabim us? an mortem? A t quam vis sacra­
tissim a et felix anima tua, ut fert naturae sors, a beatissim o et im m aculato cor­
pore tuo disiungatur, ac corpus legitim ae sepulturae m andetur, non tam en in
m orte perseverat, nec corruptione dissolvitur. N am cuius in partu virginitas
incolum is m ansit, eadem e vita m igrante corpus ita conservatum est, ut non dis­
solutum , sed in m elius diviniusque tabernaculum m utatum sit, quod non iam
m orte interrum patur sed in infinita saeculorum saecula perduret... Q uam obrem
sacrum transitum tuum m inim e m ortem appellabim us, sed som num et m igra­
tionem , vel, ut aptiore voce utar, praesentiam ad D eum . E xcedens enim e cor­
pore, praesens exsistis ad potiora ». « N o n enim anima tua in infernum descendit,
nec caro corruptionem vidit (Ps. 15, 10). N o n est relictum in terra im m aculatum
om nisque labis expers corpus tuum : sed in regias caelorum sedes, regina, tu,
hera, dom ina, veraque D ei G en itrix, translata es » (Homilia I in dormitionem B .
V . Mariae, P G 96, 716, 720).
S. C o s m a s H i e r o s o l y m i t a n u s , amicus S. Ioannis D am asceni, explicite asse­
rit D eum resuscitasse, post m ortem , M atrem suam, ad hoc ut in aeternum cum
F ilio vivere posset (cfr C h r i s t - M . P a r a n i k a s , Anthologia Graeca Carminum
Christianorum, Lipsiae 1871, pp. 180-183).

In hym no quodam A n a p i g r a p h o , edito a Pitra, ad saec. v i i - v i i i pertinente,

A uctor, post narrationem sepulturae B. V irginis, scribit: « T u n c ipsi vident C h ri­
stum in m edio ipsorum sedentem , qui dicit eis “ Carnem Virginis, ex qua ego li­
bere caro factus sum , privilegiis quibusdam ego honorare volo. Si enim M oysis
corpus quod disparuit et A rca Foederis honorata sunt, quom odo tractari poterit
sicut cetera tem plum illud quod illis maius est? F iat ergo invisibile corpus illius
quae sola, inter m atres virgo fu it...,,. H aec autem verba Christi ad actum de­
d uxit — prosequitur hym nographus — et nullibi videri potuit os aut caro D e i­
parae » (Analecta sacra Spicilegio solesmensi parata, t. 1, Paris, 1876, p. 526 s.).
A u ctor iste resurrectionem D eiparae ignorare videtur.

S a e c . i x : T h e o d o r u s A b o u - K u r r a ( f c. 820) quaestioni sibi ab infideli quo­

dam propositae, utrum nempe D eipara mortua sit an vivat, respondit illam non
esse m ortuam (et ideo supponit esse vivam ) eo quod m ors eius fuit sim ilis som ­
no extatico A dae in paradiso terrestri, cum extracta fuit costa ex latere eius (P G ,
97- 1593 BQ -
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. Vl-X) 3°5

T h e o d o r u s S t u d i t a ( f 826): « Im m utasti igitur naturam ineffabili partu tuo.

Q uand onam enim audivit quisquam virginem sine semine concipientem ? O rem
miram! quae m ater est pariens, eam vides virginem incorruptam , quia sci. quod
pariebatur, D eus erat. H oc unum itaque etiam in vitali dorm itione (eiri rjj
<pa>o(p6pq> KOLfir/aei) a ceteris differens, m erito sola habes, utriusque sim ul (sci.
corporis et animae) incorruptelam » (Laudatio in dormitionem s. Dominae nostrae
Deiparae, P G 99, 724).

Io seph H ym nograph us ( f 883) asserit quod tum ulus V irgin is « nunc quoque
palam indicat corporis sui ad caelum factam translationem » (Mariale, P G 105,
999, 1002).

S. T h e o p h a n e s G r a p t o s , E p. N icaenus ( f 845), assum ptionem corpoream

D eiparae haud sem el aperte proclam at. A it enim: « Sepulcrum tuum , o tota Im ­
m aculata, annuntiat sepulturam tuam et m igrationem tuam ad caelos una cum
tuo corpore » (Menei, p. 400. C fr Jugie, o. c., p. 189 s.).

T h e o g n o s t u s A b b a s ( f p. a. 871) assum ptionem proprie dictam aperte as­

serit scribens: « separationi (animae a corpore) quae quibusdam tantum m odo
diebus perduravit, succedit unio (animae cum corpore) sine fine » (Patr. Or.,
t. 16, p. 460).

G e o r g iu s N ic o m e d ie n s is ( f p. a. 880) aperte enuntiat resurrectionem et as­

sum ptionem D eiparae scribens: « Q uia est im m unis ab omni peccato et ab omni
m acula, illam pertransire facit de m orte ad vitam et illam elevat cum corpore et
anima usque ad altare intelligibile coeli » (C fr Combefis, N ovu m auctarium , t. 2,
Paris, 1648, p. 791).

B) In Ecclesia Occidentali.

1) S a e c . v i: S. G r e g o r iu s T u r o n e n s is ( f 593): « Im pleto a Beata M aria h u ­

ius vitae cursu, cum iam vocaretur a saeculo, congregati sunt omnes apostoli
de singulis regionibus ad dom um eius. C u m qu e audiissent, quia esset assum enda
de m undo, vigilabant cum ea simul: et ecce D om inus Iesus advenit cum angelis
suis, et accipiens anim am eius, tradidit M ichaëli Archangelo, et recessit. D ilu cu lo
autem levaverunt apostoli cum lectulo corpus eius, posueruntque illud in m onu­
m ento, et custodiebant ipsum , adventum D om ini praestolantes. E t ecce iterum
adstitit eis D om inus, susceptum que corpus sanctum in nube deferri iussit in
paradisum : ubi nunc, resum pta anima, cum electis eius exultans, aeternitatis
bonis, nullo occasuris fine, perfruitur » (De gloria beatorum martyrum, cap. V ,
P L 7 1, 708). H abem us hic prim um testim onium explicitum in O ccidente.
V id etu r tam en sinthesis quaedam apocryphorum : quod valorem eius aliqua­
tenus m inuit. M agnum tam en exercuit influxum in evolutione sententiae de cor­
porea D eiparae Assum ptione, cum sensui christiano apprim e responderet.

20
3°6 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. V l- x )

V alde probabiliter etiam V e n a n tiu s F o r t u n a t u s ( f 600), aequalis et am icus

S. G regorii Turonensis, corpoream D eiparae A ssum ptionem in suis carm inibus
cecinit, quam vis de ipsa expresse nihil dicat (C fr Miscellanea, 1. 3, carm en V I I ,
PL 88, 281). 1

Saec. v ii-v iii: S. Isid o ru s H isp a le n sis ( f 636), S. B ed a V e n e r a b ilis ( f 735)

et auctor H om iliae de A ssum ptione a Paulo D iacono ( f 795?) relatae, se ignorare
fatentur m odum quo B. V irgo terram reliquit et sortem finalem corporis eius
(C fr Jugie, o. c., p. 270-274) — C irca finem vero saeculi v m , H ispani quidam
A sturiarum — - prout refert nobis Anscarius, Asturiarum E piscopus — assere­
bant B. V irginem , sicut caeteri, obiisse et gloriosam resurrectionem , sicut caeteri,
expectare (C fr P L 96, 1231-1240). T u zared u s qui, in sua responsione ad A nsca-
rium , sententiam eius exquisierat relate ad illam quaestionem , im m ortalitatem
D eiparae sustinere videtur. « D e gloriosa M aria — scribit — quod nulla historia
eam doceat passione aut qualibet m orte m ulctari » (1. c., coi. 1235 C).
C irca finem eiusdem saeculi v m P seudo-A ugustin us quidam ( f c. a. 780)
agnosticism um suum ita exprimebat:
« Sicut iam in consuetudinem Christi suscipit Ecclesia hodierna die ad caelos as­
sumpta fuisse traditur virgo Maria. Sed quo ordine hinc ad superna transierit regna,
nulla catholica narrat historia. Non solum autem respuere apocrypha, verum etiam
ignorare dicitur haec eadem Dei Ecclesia. Et quidem sunt nonnulla sine auctoris no­
mine de eius assumptione conscripta; quae, ut dixi, ita caventur, ut ad confirmandam
rei veritatem legi minime permittantur. Hinc sane pulsantur nonnulli, quia nec corpus
eius in terra invenitur, nec assumptio eius cum carne, ut in apocrypho legitur, in catho­
lica historia reperitur. Quibus dicendum est, quia si Moysi corpus ab homine non inve­
nitur in terris, cum quo locutus est Deus facie ad faciem; illius quaerere dementiae est,
per quam idem maiestatis Deus incarnatus effulsit in terris. Neque enim dignum est
de corporis eius notitia sollicitum quempiam esse, quam non dubitat super Angelos
elevatam cum Christo regnare. Sufficere debet tantum notitiae humanae hanc vere fateri
reginam caelorum, pro eo quod regem peperit angelorum... Vera autem de eius assum-
otione sententia haec esse probatur, ut secundum Apostolum, sive in corpore, sive extra
corpus ignorantes assumptam super Angelos credamus » (Sermo in festo Assumptionis
B. Mariae, P L 39, 2130).

S a e c . i x . L itteratura circa assum ptionem valde dives apparet. Introductio

festi Dormitionis in G allia sub novo titulo Assumptionis, quaestionem suscitavit
de anticipata resurrectione Deiparae. Cam pus vero in duas partes dividitur:
favorabilis et contraria. N em o tam en privilegium A ssum ptionis corporeae ne­
gare ausus est. Plerique tamen illud tamquam certum adm ittere renuunt, et te­

1 A d d u c i solet a qu ibu sd am etiam testim o n iu m S. G r e g o r ii M . (590-604). A t S . G re g o ­

rius M . tacet om n ino, et Sacramentarium quod ei trib u itu r (in qu o in v e n itu r celeb errim a c o l­
lecta Veneranda...) relate ad festu m diei 15 augu sti, ad ipsum m in im e p ertin et.
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. VI-x ) 3°7
nent illud tam quam piam sententiam ob defectum testim oniorum sive Scripturae
sive traditionis (tunc parum vel nihil notae). O m nes tam en sententiam adm it­
tunt praeservationis corporis D eiparae a corruptione sepulcri, prout dicitur in
textu liturgico Sacram entarii Romani: « nec tamen m ortis nexibus deprim i p o ­
tuit ».
Inter adversarios em inet A u ctor celebris Epistolae ad Paulam et Eustochium,
S. H ieronym o falso tributae (P L 30, 122-142). Idem tenent pseudo-H ildephonsus
Toletanus in septem H om iliis circa assum ptionem (P L 96, 239-269), pseudo-
A lcu in u s (C fr Rev. Bénédict., t. 9, 1892, p. 496), pseudo-A ugustinus in Ser­
m one 208 (P L 39, 2129-2134) nec non M artyrologia A don is Viennensis (C fr
Quentin H ., L es m artyrologes historiques du M oyen A ge, Paris, 1908, p. 594) et
U suardi (P L 124, 365).
A t, hisce non obstantibus, non defuerunt tunc scriptores quidam de assum p­
tione corporea om nino certi, prout ipsem ent pseudo-H ieronym us aperte fatetur
(P L 30, 123). Inter auctores istos peculiari m entione dignus apparet A u cto r p u l­
cherrim i tractatus cui titulus: Liber de Assumptione beatae M ariae Virginis, sub
em entito nom ine S. Augustini (P L 40, 114 1-114 8 ). In hoc tractatu, A u ctor (fo r­
san Paschasius Radbertus), contra agnosticism um suorum aequalium insurgens,
profundam tractationem theologicam praebet, prim us om nium , de corporea
D eiparae assum ptione. H aec de ipso sufficiant:

4) Saec. ix : P s-A u g u s t in u s : « Q uantum igitur contueor, quantum intelligo,

quantum credo, M ariae anima claritate fru itu r Christi, et gloriosis conspectibus
eius; sem per videre sitiens et sem per conspiciens, dum inaestim abiliter pascitur
excellentiori quadam specialique praerogativa a F ilio honoratur; possidens in
Christo corpus suum quod genuit clarificatum in dextera Patris; et si non suum
per quod genuit, tam en suum quod genuit. E t quare non suum per quod genuit?
S i non obviaverit necdum perspecta auctoritas, vere credo, et per quod genuit,
quia tanta sanctificatio dignior caelo est quam terra. T h ro n u m D ei, thalam um
caeli D om ini, dom um atque tabernaculum C hristi d ignum est ibi esse ubi ipse
est. T a m pretiosum enim thesaurum dignius est caelum servare quam terra;
tantam integritatem m erito incorruptibilitas, non putredinis ulla resolutio sequi­
tur. Illud ergo sacratissim um corpus, de quo Christus carnem assum psit, et d ivi­
nam naturam humanae univit, non amittens quod erat, hom o fieret, escam ver­
m ibus traditum quia sentire non valeo, sed assumens quod non erat, u t V erbu m
caro, hoc est, D eus dicere pertim esco com m uni sorte putredinis et futuri de v e r ­
m ibus pulveris» (L . c. coi. 1146).

Pseudo-A ugustino plene adhaeret N o t k e r u s , M onachus S. G alli (840-912)

asserens: « quoniam et corpus illud, de quo D eus incorporari voluit, citius in
caelum sublim ari d ecuit» (P L 131, 114 1s.). A d privilegium hoc vindicandum ,
N otkerus principio hoc utitur: negari nequit Deiparae id quod est aliis conces-
3°8 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl)

sum: iam vero hoc concessum fuit iustis illis qui in die resurrectionis Christi
resurrexerunt.
Etiam H i n c m a r u s , A rchiep. Rhem ensis ( f 8 8 2 ) sat aperte resurrectionem
D eiparae affirmat. Cecin it enim:
« Q ui (Christus) dum surrexit, m ultorum corpora fecit
surgere, quos secum vexit ad astra poli.
Sanctior his cunctis V erbu m quae gignere vitae
facta est digna tuo corpore virgineo.
Quae caro sancta non est corrupta sepulcro
nec tua, qua corpus sum pserat ipse D eus ».
('Carmen dogmaticum in Deiparam, M a i, Classici scriptores, t. 5, p. 455).

III. A saec. X ad saec. XVI.

A ) In Ecclesia Orientali.
Iu xta P. Jugie, quidam scriptores orientales durante hac periodo, corpoream
assum ptionem D eiparae docuissent, quidam vero sententiae de duplici assump­
tione (animae, scilicet, in caelum , et corporis in paradisum terrestre) adhaesissent
(o. c. 315-338)-
A uctores Orientales qui corpoream assum ptionem absque ulla dubitatione
docuissent, sunt: S. G regorius a N aregh, Arm enus (9 5 1-10 0 3 ),1 I o a n n e s P h u r -
n e s (saec. x n ), 2 M i c h a ë l G l y k a s (circa finem] sec. xii), 3 N e r s e s d e L a m p r o n
(saec. x i i ) A r m e n u s ,4 N i c e p h o r u s B l e m m i d e s ( f 1272), 5 T e r I s r a e l , A rm enus
(saec. x i i i ) , 6 G r e g o r i u s P a l a m a s (f 1359), 7 N i c o l a u s C a b a s i l a s (f 1 3 7 1 ) ,8
I s i d o r u s G l a b a s ( f 13 9 7),9 G r e g o r i u s d e T a l e v (13 4 0 -14 11),10 G a b r i e l A rchiep.

1 Discorso panegirico alla B . Vergine M aria scritto da S. G rego rio da N aregh , d ottore della
C h ie sa arm ena, trad otto in lin gu a italiana dai P P . della C on greg azio n e M ech itarrista, V en ezia,
1904, p. 26.
2 C fr G r e g . P a l a m a s , in ap pen dice ad hom ilias T h e o p h an is K erarnei, Jerusalem , 1860,
pp. 271-276.
3 C fr Annalium pars T ertia, P G 158, 440.
4 C fr Pa tr. Or. t. 5, pp. 385-389.
5 Codi. Vat. graec. 1079, saec. x iv , fol. 185 r.
6 C fr Ju g i e , o. c., p. 327; C fr B a y a n G ., L e Sinaxaire arm énien de T e r Israel, in Pa tr.
O r., t. 5, p. 375.
7 H o m il. X X V I I , In Dormit. D eip., P G 151 464-468.
8 C fr Patr. Or. t. 19, pp. 495-510.
9 In Dorm it. D eip., 3 1, P G 139, 157 B C .
10 Cod. Borg. armenus 30. C fr J u g i e , o. c ., p. 310. E cclesia arm ena, in C on cilio lo ci Sis anni
1342, fidem suam in corp o ream D eip arae assum ption em ita profitebatur: « S cie n d u m est quod
E cclesia A rm en o ru m cred it et ten et quod sancta D e i gen itrix virtu te C h risti assum pta fu it in
c a e lu m cu m corp o re » ( M a n s i , C o lle ctio C on cilio ru m , t. 25, coi. 1218 D ). F id es haec etiam
ho die viget ap ud arm enos sive catholicos sive dissidentes.
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE ( SAEC. X-XVl) 3°9

Thessalonicensis ( f c. 14 18 ),1 D em etrius C hrysolor as ( f c. 14 3 0 ),2 M arcus

E ph esin u s ( f 1444) 3 et G eorgius S ch o la r io s ( f p. a. 14 7 2 ). 4 O m nes isti assum ­
ptioni corporeae, seu anticipatae resurrectioni D eiparae aperte favent.
A uctores vero qui — iuxta Jugie — sententiae de duplici assumptione, prout
ex m odo loquenti apparet, adhaesissent (in apocrypho pseudo-Ioannis prop o­
sita), essent: L eo Sapiens, Ioannes Geom etra, Sim eon M etaphrastes, Ioannes
M auropos, N icephorus Callistus, Theod oru s H yrtacenus et Ioseph Briennios
(o. c., pp. 315-338). A t, prout dem onstravit P. G ordillo, examen singulorum
testim oniorum quae adducta sunt a P. Jugie ad sententiam suam probandam ,
id non evincere videtur. 5 H oc vero apparet ex diligenti consideratione sive
artis sive liturgiae byzantinae, praesertim vero ex consideratione singulorum
testim oniorum a Jugie adductorum .
In iconographia eius byzantina (quae est echo, profecto, scriptorum byzan-
tinorum ) nullum vestigium invenitur de hac duplici assum ptione de qua loqu i­
tur J u gie:6 quod difficulter om nino explicatur, si concedetur tot auctores huius­
modi sententiam secutos fuisse.
In liturgia byzantina (ex qua scriptores byzantini copiose hauriunt), num quam
invenitur, om nibus fatentibus, theoria illa peregrina de duplici assumptione: 7
quod aperte dem onstrare videtur scriptores byzantinos de duplici illa assum ­
ptione m inim e loqui intendisse. Singulos ergo scriptores et eorum testim onia
videam us.
L eo S a p ie n s , Im perator ( f 912) de m orte Deiparae loquitur, et ideo de eius
anim ae in gloriam caelorum ingressu; non deest tam en allusio sat explicita ad
corpoream D eiparae assum ptionem . D icit: « N ih il m ortis illam severitudinem , m o­
lestam esse sinit: cum illae quidem manus, quibus omnia continentur, intem era­
tissim am susciperent animam, mundum autem ac immaculatum corpus in purissima
loca transferretur » (Oratio X I V in B . M ariae Assumptionem, P G 107, 160). H ic,
ut patet, serm o est de m orte D eiparae, et ideo de ingressu animae in caelum . Illa
vero « purissim a loca» in quae « m undum et im m aculatum corpus » transfertur,
non necessario inteliigenda sunt de paradiso terrestri, sed possunt bene intelligi

1 H o m il. X L V I I I , in Dormit., cod. 58 B iblio th ecae S ch olae T h e o lo g ic a e lo ci H alki. C fr

Jugie, o. c., p. 335.
2 C o d . 1 6 1, T - I I I - 4 B ib i, de E scu rial, fol. 63. C fr Jugie, o. c., p. 337.
3 C fr Jugie, o. c ., p. 337.
4 Πuvres, ed. P etit, S iderides et Jugie, t. 1, Paris, 1928, p. 205.
5 C fr L ’A ssu n zio n e corporale della S S . V e rg in e M ad re d i D io n ei teologi b izan tin i (sec.
x -x v ), in M arianum , 9 (1947) 64-89.
6 C fr M . m e L . V r a t i s l a w - M i t r o w i c e t N . O k u n e v , L a d o rm itio n de la S ain te V ie rg e
dans la p einture m éd ievale orth odoxe; B yzan tin o -sla vica, 3 (19 3 1) 13 4 -173 .
7 S olu m m o do in M enologio B a silii I I ante a. 984 co n scrip to , in flu xus qu idam P seu d o
Ioannis in ve n iri vid etu r. D ic itu r enim corp u s D eip arae tran slatu m fuisse a D e o in locum quem
ipse scit ( P L 1 1 7 , 585 A B).
3 i° ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl)

de caelo. Eo vel magis quod L eo Sapiens — prout concedit Jugie (o. c., p. 266) —
in pluribus locis suae hom iliae ita se exprim it ac si integra persona M ariae in
caelo inveniretur, ad dexteram F ilii sui, ubi manus suas supplices elevat, brachia
illa quae Filium D ei tenuerumt pro salute genens humani (1. c., coi. 165 B C ; 168 A ).
E videnter igitur supponit corpus D eiparae resurrexisse et illa « purissim a loca »
ab ipso m em orata fuisse caelum proprie dictum , ubi corpus animae rursus uni­
tum fuit.
I o a n n e s G e o m e t r a (saec. x) qui, iuxta Jugie (o. c. p. 322), est praecipuus
assertor duplicis assum ptionis, explicitis verbis loquitur de unione animae et cor­
poris D eiparae post divisionem eorundem a m orte peracta: «t o v Sè [davórov]
t ìjv S ia X v a iv av vicrT w v , r f j a K a r a X v a i a c re fivw o fia i ». 1

SiMEON M aperte asserit corpoream D eiparae assum ptionem .

e taphrastes

Scribit enim: « E t illud quidem (sepulcrum Virginis) fu it apertum; thesaurus

autem nequaquam erat in eo: sed solae erant vestes, in quibus fuerat conditus
quom odo etiam in eius F ilii resurrectione... M iraculum autem posteris filius a
patre accipiens deinceps tradit; atque vivifici quidem corporis divinae sepulturae
ita se habet narratio. Siquidem quod ex ea natum erat, totam eam V erbu m ad se
transtulit, et voluit eam apud se esse, et perpetuo simul vivere » (P G 115, 560).
Sed obicit P. Jugie: « L e m ot résurrection, qui dissiperait tout équivoque, n ’est
pas prononcé». A t responderi potest cum P. G ordillo M etaphrastem , in illis
paucis verbis, triplici m odo diverso et aequivalenti vocem « resurrectio » dixisse
(1. c. p. 81).
I o a n n e s M a u r o p o u s , M etropol. Euchaitarum ( f 1050) apertissim e asserit:
« G en itricis D e i hodierna die celebram us D orm itionem ... depositionem ... resur­
rectionem, ascensionem, exaltationem » (P G 120, 1079): « fieTauracriv, avafiaaiv,
eirapariv ». Explicite, insuper, in suo sermone, de corporea D eiparae assumptione
loquitur (1. c., coi. 1097).
N i c e p h o r u s C a l l i s t u s X a n t h o p o u l o s pluries — prout fatetur ipsem et P.
Jugie, o. c. p. 327 — verae sententiae de assum ptione corporea adhaerere signi­
ficat (P G 145, 816 C). A nim advertit P. G ordillo: « C ’è però una frase che gli
sem bra favorire la “ doppia assunzione ” ed è questa: Il divin F iglio di M aria
« onorò il suo corpo, anche prim a della resurrezione com une, con l ’incorrunibi­
lità e lo trasportò per il ministero dei suoi angeli negli spazi lum inosi ed incor­
ruttibili delle celesti m ansioni » .8 D i quale incorruttibilità si tratta? Forse, com e

1 C fr G o r d il l o , 1. c., p. 82 u b i addit: « Q ueste parole sono chiare e precise; n on riesco

perciò a spiegarm i com e il P . Jugie n o n le abbia p oste in lu ce nella sua trad u zio n e francese.
L a frase che abbiam o con sid erato n o n è l ’u nica in favore della resurrezion e d i M aria Santissim a.
In u n altro lu ogo il G eo m etra dice che M aria è stata già trasportata in cielo , “ com e lo sarem o
n oi dopo la resurrezion e ” quando il nostro corp o si unirà a ll’anim a ».
2 Historia Ecclesiastica, lib. X V , c. 34 , P G 147, 45 A .
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl) 3 12

pensa il P. Jugie, dell’incorruttibilità del corpo separato dall’anima, o di quella

che gli proviene dalla gloriosa1, risurrezione? Basta continuare a leggere: « C once­
dendo a sua m adre il privilegio segnalato di non risuscitare nello stesso tempo
{ovva/ià) degli altri uom ini ». N on è ciò apertam ente contrario alla teoria della
doppia assunzione? ». 1

T heodorus H (saec. xiv), in quodam panegyrico, ait., iuxta P.

ir t a c e n u s

G ordillo: « L e i (M aria) sale verso i celesti tabernacoli; m a lo solleva perchè prenda

anche lui il volo [(avvavairTrjvai) e raggiunga l ’anim a... C osì l’anima conobbe
u n a separazione alla quale doveva seguire la prim a unione, ed il corpo una se­
conda unione dopo la separazione, unione che non soffre più rottura » .2 E t addit:
« L a nostra versione differisce da quella del P. Jugie, che traduce la ultim e frasi:
« A in si l ’âm e connaît une séparation, qui sera suivie de l’union première, et le
corps, une seconde liaison accom pagnée de la disjonction et ne supportant plus
de séparation ». 3 M a la parola « accom pagnée » non si trova nel testo; im plica
contradizione volere esplicare la (rvfx^ is (unione) con la Sià^ev^is (separa­
zione); rende incom prensibili le ultim e parole: « che non soffre più divisione»
{Siaipeaiv); com e potè dire così, se la divisione non è passata, anzi continua?
o forse questa separazione durerà sempre? Il P. Jugie prem ette che si tratta di
«una frase m olto oscura»; già Boissonnade nella sua edizione ebbe a rilevare delle
inesattezze nel testo dell’H yrtaceno. 4 Siccom e §iàt,evt;is in nessun
m odo possono prendersi com e m utui com plem enti, è giocoforza interpretarli
com e due term ini successivi, com e nella frase precedente: « l’anima conobbe una
separazione alla quale doveva seguire l ’unione prima »; e perciò bisogna unirli sia
per la stessa parola che unisce i due term ini della prim a frase (ireiaro/iévt]v), sia
intercalando la preposizione nera. Così il testo diventa chiaro. N on solo; ma
anche risponde alle parole seguenti, nelle quali l’H yrtaceno adopera la com para­
zione con E noc ed Elia, i quali senza passare per la m orte furono rapiti in cielo;
il corpo di M aria, morto e posto nel sepolcro, per dare durante breve tem po te­
stim onianza della natura umana di Cristo e di M aria, ottiene subito la stessa
sorte » 5 (1. c., p. 781).

1 P . Jugie ta m en verba illa in terpretatu r n on iam de tempore sed de modo resurrectionis

(o. c. p . 328). S e d hoc est m agn am v im verbis in ferre. D e cetero, ipse P . Jugie con fiteri cogitur:
« Il sem b le p o u rtan t a vo ir in c lin é vers la thèse la plus com n u ne à B yzan ce, de son tem ps, c ’est-
à -d ire, vers l ’affirm atio n de la résurrection p ro p rem en t dite » (ibid
2 C fr B o is s o n n a d e F r., A n ecd o ta G raeca, t. 3, p. 48.
3 O . c ., p. 329.
4 « N e llo stesso p assaggio che a noi interessa ebbe a su pp lire una parola m ancante nel suo
origin ale ».
5 F r . B r is s o n n a d e , 1. c., p. 48. Q u an do l ’H vrtacen o d ice che otten ne subito la stessa sorte:
Siù^eiv avTiKa r f/v irvvvo/iov certo che i corpi di E n o c e d i Elia sono corpi v ivi, uniti alle loro
anim e.
3 Ï2 ASSUMPTIO IN TRADITIONE ( SAEC. X-XVl)

I oseph B r ie n n iu s in homilia 2. pro N ativitate Deiparae, bis explicite asserit

B. V irginem ex sepulcro resurrexisse (etc Tacf>ov àvaaraais) et assumptam fuisse
(àvó\rj\lris), etiam in hoc Filium suum imitando. 1
Sed obicit P. Jugie textum eiusdem auctoris in quo N icetae Episcopo ipsum
interroganti circa B. V irginem respondit: « D om ina U niversi et Deipara translata
est (fierearti) non resurrexit (oìik àvearri) » .2 Attam en, prout anim advertit
ipsem et Eugenius Bulgaris, Editor, in annotatione quadam, « cum serm o est de
B. Virgine, frequentius dicitur translata est quam resurrexit, translatio potius
quam resurrectio ». Sensus ergo illorum verborum quae a P. Jugie obiiciuntur,
iste esset: « C u m de assum ptione D eiparae agitur, usus loquendi adhibere con­
suevit verbum fierdcrTaais loco verbi avacrracris » . N os etiam — anim advertit
P. G ordillo — utim ur verbo Assumptione, non vero Ascensione (1. c., p. 78). 3
E x dictis concludi potest in Ecclesia Orientali, a saeculo x ad saeculum x v,
unanimem fuisse fidem circa assum ptionem corpoream B. M . Virginis.
B) In Ecclesia Occidentali
A saeculo x ad saec. x v i, influxus pseudo-H ieronym i et pseudo-A ugustini
(qui ut authentici habiti sunt usque ad saec. xvi) scriptores in duplicem contra­
riam classem divisit: quidam (sectatores pseudo-H ieronym i) agnosticismum circa
sortem finalem D eiparae profiteri perrexerunt; alii vero (sectatores pseu do-A u -
gustini) fidem certam in assum ptionem corpoream D eiparae professi sunt. A tta ­
men, tem poris decursu, inde a m edio saeculo x m , sectatores pseudo-A ugustini
et ideo assertores assum ptionis corporea praevalere coeperunt. H aec generatim .
A t utile est ad particularia descendere.
Sectatores pseudo-Augustini
Saec. x: I oan n es A q u e n sis , Episcopus, in poem ate quodam a 1000 com posito,
canebat: « A d Patris usque thronum praedictam flamine ratum — E vehit ipse
[Christus] suam secum super aethera m atrem » .4

1 Iosephi M onachi Bryenniou paralipomena, ed. E u g . B ulgaris, t . 3 , L ip sia e 1 7 7 4 , p. 1 3 0 .

2 Ibid.
3 P raeter scriptores praefato?, o b iiciu n tu r etiam a P . Jugie Em m anuel II P a l e o l o g u s
( 1 3 9 1 - 1 4 2 5 ) , C a l l i x t u s I Patriarca C on stan tin o p olitan u s ( 1 3 5 0 - 1 3 6 3 ) et A n d r o n i c u s II ( 1 2 8 2 -
1 3 2 8 ) , arguen do ex eoru m silentio circa resurrection em . A ttam en , p ro u t a n im a d v e rtit P. G o r ­
d illo (a. c. p. 8 3 , nota) « qu esto silen zio si spiega del resto in M an u ele per il s u o p ro p osito di
trattare soltanto la questione: M aria è m orta senza do lore (P O , 1 6 , p. 5 4 4 , lin . 3 5 ) ; su C allisto ,
Ju gie nota esservi dei passi che accennano alia presenza d i M aria in corp o ed an im a in cielo ,
altri che trattano della sola iic t icrrao’is o traslazione d e ll’anim a, cosa p iù che n aturale dati gli
elem en ti diversi che in tegran o il m istero d e ll’A ssu n ta ... L ’ed itto d e ll’ im p era to re A n d ro n ico II
non è così vago com e Jugie lo presenta (ibid. p. 3 3 0 ); tratta esp ressam ente della festa tale quale
si ritien e nella L itu rg ia B izan tin a, la quale espressam ente am m ette l ’assun zion e corporale, e
dalla quale p ren de le p arole presentate com e sospette ».
4 M on. Germ. H ist. Poetarum medii aevi, t. s, fase. II, pp. 4 6 8 s. « L a m anière d o n t il
s ’exp rim e = an im ad vertit Ju gie = fait n aturellem en t penser à l ’assom ption totale en corps
et en âme » (o. c., p. 3 6 6 ).
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl) 313
S a e c . x i : S . F ulbertu s C a r n o t e n is ( f 1029): « F uit autem sepulta sanctis­
sima in valle Iosaphat, ubi est aedificata ecclesia in honorem eius, et sanctus
Ioannes sepultus est Ephesi. Post vero cum religiosi Christiani reliquia m atris
eius, videlicet D om ini, respicere vellent, sepulcrum vacuum invenerunt; sed
et in sepulchro beati Ioannis respicientes, non invenerunt nisi manna. Credit
itaque Christiana pietas quia Christus Deus, D ei Filius, Matrem suam gloriose resu-
scitaverit et exaltaverit super caelos, et quod beatus Ioannes virgo et evangelista,
qui ei m inistravit in terra, gloriam eius participare m ereatur in caelo » (Sermo V
de Nativitate M ariae Virginis, P L 141, 325).
S. P etrus D a m ia n u s ( f 1072) vel probabilius, N ic o la u s C la r a v a l le n s is :
« Intuere m entalibus oculis Filium ascendentem et M atrem assum ptam, et vid e­
bis aliquid excellentius in Ascensione F ilii exhiberi, et aliquid gloriosus in A s ­
sum ptione V irgin is demonstrari. A scendit enim Salvator in caelum potestativae
virtutis im perio, sicut D om inus et Creator, angelorum com itatus obsequio, non
auxilio fultus. Assum pta est M aria in caelum , sed gratiae sublevantis iudicio,
com itantibus et auxiliantibus angelis, quam sublevat gratia, non natura. Ideo
haec A ssum ptio, Ascensio illa vocatur » (Serm o 40 in Assumpt. B . M . V ., P L
144. 7 I7 )-
In sermone vero L X I V , De Sancto Ioanne apostolo et Evangelista, S. Petrus
Dam iani explicite asserit: « E tsi non audeam us pleniter definire, pium tamen est
arbitrari ut, sicut de Beata D e i Genitrice creditur, ita etiam beatus Ioannes iam
resurrexisse probabiliter aSseratur » (P L 144, 870 C D ). N otetur hic apertum di­
scrim en inter assum ptionem corpoream D eiparae et assum ptionem corpoream
S. Ioannis: prima exhibetur ut certa\ secunda vero ut probabilis tantum.

S. B r u n o A s t e n s i s ( f 1 1 2 3 ) alludere videtur ad assum ptionem corpoream

in suo Commentario in Apocalypsim, 1. V (Apoc. 14, 17): « A ngelus qui de tem plo
exivit Christus est, qui tam quam sponsus de talamo virginalis uteri processit.
H oc autem tem plum est in caelo... D enique, iam tun c haec V irgo nostra de hac
vita m igraverat, et super choros Angelorum exaltata fuerat, quando beatus Ioan­
nes ista scribebat: V id it ergo angelum qui de tem plo exierat, quando tem plum
iam pridem in caelum translatum fuerat » (P L 1 6 5 , 6 8 6 ).

S a e c . x i i : H ildebertus A r c h ie p . T u r o n . ( f 1133): « Hodie autem beata

Virgo et animae beatitudinem et glorificationem corporis est adepta, quod ne cui
veniat in dubium auctoritatibus astruam us. H odierna clamat oratio: N e c tam en
mortis nexibus deprim i potuit etc. Eam dem etiam ad invitationem angelorum
in ascensione D om ini dicentium : Q uis est iste qui ascendit de Edom ? etc. (Is.
63, 1). F u it etiam prophetice praedicta de ascensu Virginis: Q uae est ista quae
ascendit velut aurora coruscans, pulchra ut luna, electa ut s o l? 1 N o n solet in

1 C a n t., 6, 9.
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl)

scriptura pulchritudo solis et lunae nisi corporibus proprie aptari. Inde etiam
scriptum est: Fecundae V irgin is caelum am plectitur praesentiam, cum mater
m ediatoris venit. E t illud: Elevatus est sol, et luna stetit in ordine suo. 1 Illud
autem D avidicum quom odo im plebitur: A dducen tur virgines post eam, 2 si usque
ad com m unem adductionem dilata est adduci? Q uando autem prius adducentur
nisi hodie, invenire non possum us. A d h u c probabili inductione exem pli idipsum
probari potest: vir et uxor duo sunt in carne una; expressius autem m ater et filius
una sunt caro. Sane sunt sancti Patres, qui Spiritu Sancto dictante decreta pro­
m ulgarunt, ius in coniugibus sanxerunt, quod si alter deserens saeculum adhae­
reat D eo, alter non remaneat in saeculo. U nius enim carnes tam violenter distrahi
ius non esse visum est eis. S ic et in ceteris videri debet, si pars altera carnis vir­
gineae sit in caelo, et pars altera reddatur solo; parti alteri datum sit non videre
corruptionem , et altera solvatur in cinerem . Sicu t enim beata V irgo a m aledic­
tione m ulieris, cui dictum est: in dolore paries 3 facta est im m unis, quia peperit
sine dolore, sic et a com m uni viri et m ulieris m aledictione, cui dictum est: in
cinerem ibis, facta est im m unis. U nd e et ab angelo benedicta esse dicitur, quia
a prim ordiali m aledicto liberata est » (In festo Assumptionis B . M ariae, et de laudi­
bus eius, sermo I, P L 17 1, 630). 4

P etrus A baelardus ( f 1142): « N e c animam solum, verum etiam corpus ad

caelos hodie sustulisse creditur, ut animae pariter et carnis glorificatione eam
rem uneraret, in qua, ut dictum est, sim ul anim am et carnem decrevit assumere.
C u i quidem rei phirim um attestatur sepulchrum vacuum penitus repertum , sicut
et antea fuerat D om inicum : ut ipsa quoque resurrectionis gloriam et gem inam
stolam adepta credatur, sicut m anifeste festiva huius diei oratio continet, his
verbis: In qua sancta D ei G en itrix m ortem subiit tem poralem , nec tam en m ortis
nexibus deprim i potuit, etc. ». « Q ui quem adm odum caelum ascendens a dextris
D ei sedisse describitur, ita hodie m atrem assum ptam a dextris suis collocasse
non dubitant, cui ohm per Prophetam dictum fuerat: A stitit regina a dextris tuis
in vestitu d eau ra to ,5 hoc est in corpore sem per im m aculato, etiam im m ortali
et incorruptibili facto. A u ru m quippe ceteris m etallis splendidius et solidius nec
igne consum i, nec rubigine potest corrum pi. Sicut ergo D om inu s in seipso viris,
iam in m atre fem inis gloriam resurrectionis exhibuit, quo videlicet utriusque
sexus desideria spe futurae beatitudinis am plius in se concitaret. A d hanc spe­
cialiter illa vo x Sponsi dirigitur, qua tam dulciter invitatur: Surge, propera, amica

1 H ab ac., 3, 1 1 .
2 P s., 44, IS-
3 G e n ., 3, 16.
4 Serm o tam en iste P etro C om esto ri (f 1179 ) p otius qu am H ild eb erto tribu en du s
v id etu r.
5 P s., 44, 10.
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl) 3*5

m ea et veni. Iam enim hiem s transiit, im ber abiit et recessit » 1 (Serm o 26 in

Assumptione B . M ariae, P L 178, 541; 542 s.).

H u g o a S. V ic t o r e ( f 1141): « Septim um [privilegium D eiparae collatum est]

quod cum corpore suo (quantum credim us) in caelo vivit. L icet enim B. H iero­
nym us hic opiniones ponat, non tam en factum abnuit: sed rationis astutae tota
fidei nostrae colla subm isit, in qua dicim us non im possibile D eo esse ut illud
divinitatis habitaculum singulare corruptioni non subiaceat vel verm ibus. Q ui
enim trium puerorum vestim enta in cam ino ignis illaesa servavit, corpus matris
propriae incorruptum servare et voluit et potuit (De assumptione et decem prae­
coniis M ariae semper Virginis, P L 177, 808).

S. B ernardus (1090-1153) alludere videtur ad corpoream D eiparae assum ­

ptionem cum dicit: «Virgo hodie gloriosa caelos ascendens, supernorum gaudia
civium copiosis sine dubio cum ulavit augm entis. H aec est enim, cuius saluta­
tionis vo x et ipsos exultare facit in gaudio, quos materna adhuc viscera claudunt
(L u c. 1, 41). Q uod si parvuli necdum nati anima liquefacta est ut M aria locuta
est, quid putam us quaenam illa fuerit caelestium exultatio, cum et vocem audire,
et videre faciem, et beata eius frui presentia m eruerunt? » (In Assumpt. B. M . V .,
I 1-2, P L 183, 415). V o x , facies, praesentia, proprie non vero m etaphorice hic
sum i videntur, prout ex com paratione Beatorum cum Baptista apparet. Eo vel
magis quod tem pore S. Bernardi valde com m unis erat sententia de corporea
assum ptione Deiparae, contra quam nihil ullibi dicit.

B. G uerricus A bbas I g n ia c e n sis ( f c . i 157) angelos exhibet assistentes m i­

grationi Reginae « quae m igratura corpore decum bebat » (Serm . 2, P L 185, 191).
S. A m edeus E p . L au sa n n e n sis ( f 1159): « T a n tis vero deducta laudibus nec
ipsa poterat a laude cessare quae F iliu m D ei ex se genitum in dextera paternae
m agnitudinis sedentem, seque gloria assum entem videbat. T en u isti, ait, m anum
dexteram m eam et in voluntate tua deduxisti, et cum gloria suscepisti me! 2 E t
rursum: A dextris est m ihi, ne com m ovear, propter hoc laetatum est cor meum,
et exultabit lingua mea, insuper et caro mea requiescet in spe. Q uoniam non
dereliquisti me in saeculo nec dabis corpus Genitricis tuae videre corruptionem. 3
Sed quid ego his immoror? U t enim paucis multa colligam , aderat gloriosissim ae
verbum sim plex et m ultiplex, verbum intelligibile, continens omnia verba lau­
dum , quo laude ineffabili D om inum ac natum suum ipsa honorabat. Elevata
igitur cum vocibus exultationis et laudis prim a post D eu m super omnes caeli­
genas in sede gloriae collocatur. Ib i resum pta carnis substantia (neque enim
cred i fas est corpus eius vidisse corruptionem ) et duplici stola induta D eu m et

1 C a n t., 2, 10.
2 P s., 72, 24.
3 P s., 15, 8-10.
3 16 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl)

hom inem in utraque natura, quanto ceteris clarius, tanto ardentius universis
m entis et carnis oculis contem platur » (H om il. 7 D e B . Virginis obitu, assumptione
in caelum, exaltatione ad F ilii dexteram, P L 188, 1341 s.).
R i c h a r d u s a S. V i c t o r e ( f 1173) exclamat: « vere surrexisti. O dulcis M ater
C h risti, reorum m iserere » (P L 196, 523, 524).
G u a l t e r i u s a S. V i c t o r e ( f 1181): « E x hac quoque plenitudine, angelo re-
velante, ut legitur, post assum ptionem sanctissimae animae, et sanctissim um
corpus ut a peccato ita a corruptione intactum manens in sepulcro, quadragesim o
die, hoc est nono Kalendas octobris, conform e iam claritati illius corporis quod
de ipso D eus sum psit, in caelum levavit » (Libri contra quatuor labyrinthos,
P L 199, 1156).
A lexander I I I ( f 1181): « C o n cep it sine pudore, peperit sine dolore et hinc
migravit sine corruptione, iuxta verbum angeli, im o D ei per angelum , ut plena,
non semiplena gratiae esse probaretur et D eus, F ilius eius, antiquum quod pri­
dem docuit mandatum fideliter adim pleret, videlicet patrem et matrem honore
praevenire; et ne caro Christi virginea, quae de carne matris virginis assum pta
fuerat, a tota discreparet » (Instructio fidei catholicae ad Soldanum Iconii missa,
P L 207, 1069-1078).
P e t r u s C e l l e n s i s ( f 1187): «R evertere Sunam itis, revertere, revertere u t
intueam ur te. (Cant. 6, 1 1). Prim o revertere a captivitate m undi, quia captivitate
sunt absoluti sua; secundo, revertere ab homine sine corruptibilitate carnis, quia, sicut
immunis es a corruptione peccati, sic ad immortalitatem transire debes, absorta mor­
talitate per gratiam Dei. T ertio revertere ad libertatem gloriae filiorum D ei, quia,
sicut peccatum nunquam regnavit in tuo m ortali corpore, sic digna es perfrui,
etiam in carne virginali, eadem spiritus libertate, qua fruuntur in sua spirituali
substantia angeli ab ipsa sua creatione, sive potius confirm atione. Q uarto revertere
u t intueam ur te a dignitate A ngelorum ad superexcellentiam iam beatificatorum
spirituum : quia sicut in facie F ilii tui desideram us prospicere, sic in specie et
pulchritudine tua vultus defigere volum us, et luce vu ltus tui illustrari om nim odis
satagemus» (Serm o 2 D e Assumptione B . M . V ., P L 202, 850 s . ) . 1
P h il ip p u s ab H arveng (f 1187): « E st igitur m ater cum F ilio non solum spi­
ritu, de quo vel tenuis dubitatio non habetur, sed etiam corpore » (Comment. in
Cant. Cant., 1. 6, c. 50, P L 203, 488).
P etrus B l e s e n s is ( f 1200): « V id ebatu r C hristo quod non totus ascendisset
in caelum , donec illam ad se traxisset, de cuius carne et sanguine traxerat corpus
suum . Desiderio ergo desiderabat Christus habere secum vas illud electum, corpus
Virginis, in quo sibi bene com placuit, in quo nil quod D ivinitati posset displi-

1 A lib i tam en d icit conceptionem et assumptionem esse n obis abscondita; attam en assum ptio
corporea « pie creditu r » (S erm . i D e A ssu m p t. B. M . V ., P L 202, 849).
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl) 3 !7

cere reperit » (Serm o 33 in Assumptione B . M . Virginis, P L 207, 662). « Credo

siquidem quod qui nascendo integrum custodivit in matre virginale signaculum ,
ipse corpus virginis, in quo per ipsum plenitudo deitatis habitare dignata est, servavit
ab omni mortalitate et corruptione illaesum. Sane quae tota vixerat casta, tota im m a­
culata, tota im polluta et integra, quom odo sentiret aut sentire deberet, quid esset
hum ani corporis corruptela? » (Serm o 34 in Assumptione B . M ., P L 207, 664).
A b s a l o n , A bbas Sprinckirsbacensis ( f 1203): « C u m corpore dicam exalta­
tam , an sine illo? V ere dicam cum corpore, quoniam et si hac parte erravero,
ipse error est m ihi gratissim us, qui fonti pietatis M atris m isericordiae incum bit
excusandus. N u m qu id enim dicam D ei F ilium honorem matri denegasse, quem
servo voluit im pendere? Elias in caelum curru levatur igneo, et M ater D ei
com putruit in tum ulo? Praeterea si spiritu m igrante sacrosanctum eius corpus
terra detinuit, cur F iliu s venerationem illam denegavit in terris reliquiis matris,
quam cuilibet m artyri vel confessori voluit exhiberi? Plane caput Ioannis vel
cuiuslibet alterius sancti reliquiae in terris m axim a veneratione voluit haberi, sed
beatae V irgin is corpus nec in terris veneratione, nec in caelis honore dignum
voluit aestimari. Propterea nonne D ei F ilius dedit hoc praeceptum? H onora
patrem et m atrem , et magis de patre et matre quam de ceteris, quia m aior honor
quam ceteris debet illis exhiberi. Sed ecce secundum eos qui aestimant eam non
m igrasse cum corpore, ipse suo praecipuo praecepto videtur obviasse, qui m aio­
rem honorem voluit in terris exhiberi reliquiis m artyris, quam sacrosancto cor­
pori suae M atris. L on ge aliter sonare videtur illa universalis Ecclesiae oratio, in
qua de ipsa dicitur: N ec tam en m ortis nexibus deprim i potuit, quae D om inum
nostrum Iesum Christum de se genuit incarnatum : quod si verum est, consequi­
tur quod devicta morte cum corpore glorificata ascenderit. E t, ut brevi verbo lo­
quendi finem faciam , cum soluto m ortis debito terrae constet cum corpore com ­
m endatam aut sepultam reddant, aut resurgentem , im o sublim atam cum co r­
pore venerentur nobiscum orantes, ut eius interventu m eream ur transferri ad
eam dem gloriae felicitatem , quam ipsa hodierna die ingressa est » (Serm o 44,
In Assumptione Gloriosae Virginis M ariae, P L 2 11, 255 s.).

P etrus P ic ta v ie n sis ( f 1205): «C hristu s dextruxit m ortem jtem poralem in

spe in om nibus, et in re, ut in se... et in beata Virgine, quam in carne glorificatam
credim us in caelos ascendisse, et in sanctis dorm ientibus qui cum eo surrexe-
runt » ( Sententiarum, 1. 4, c. 19 P L 211, 1207 D).

H u g u c c io ( f 1210): « T ran situ s beatae M ariae antonomastice dicitur assum­

ptio, quae prius est assum pta in anima et postea, sicut pie creditur, in corpore»
( Summa super Decr. Gratiani, Cod. Vat. lat. 2280, f. 350, c. I, citatus a Gillmann
F r., in 0. c., p. 5).

Idem omnino repetit S icardus C rem on ensis ( f 1215) in suo M itrale seu de
officiis ecclesiasticis summa, (1. 9, c. 40, P L 213, 420).
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl)

S a e c . x i i i : C irca scriptores huius saeculi relate ad assum ptionem corpoream

B. M . Virginis, egregiam edidit m onographiam P. Caelestinus Piana O . F . M . 1
O b difficultates ratione belli exortas, coactus est A u ctor investigationem
suam perstringere, in Italis scriptoribus pressius sistendo, quae tam en ideam
sat com pletam doctrinae de Assum ptione, qualiter tunc tradebatur, praebere
valet. N ec tam en conferre et adducere om ittit fere omnes auctores coaevos alia­
rum nationum , nem pe S. A lbertu s M ., A lbriciu s m onachus T riu m Fontium ,
S. A ntonius Patavinus, Caesarius Heisterbacensis, C onradus a Saxonia, H ugo
a S. Charo, G ualterus Cancellarius, G u ibertus Tornacensis, G uillelm us A lver-
nus, G uillelm us Durandus, Petrus de Tarantasia, Philippus Carthusianus, G u er-
ricus a S. Q uintino, Richardus a S. Laurentio, Richardus de M ediavilla, V in centiu s
Beluacensis. H isce, auctores quoque inediti adduntur, ut, Clem ens V , E u sth a-
chius Atrebatensis, G uillelm us Antissiodorensis, V italis de Furni, et anonym i
quidam .
A uctores vero Itali de quibus praesertim agit, sunt: H onorius I I I ( f 1227),
Bartholom aeus de T riden to O .P ., Innocentius IV ( f 1254), Card. H ostiensis
( f 1271), H annibaldus de H anniba'dis, O . P. ( f 1272), S. T h om as A quinas,
( | 1274), S. Bonaventura, O .F .M . ( f 1274), Bom bolognus de Bononia, O .P .,
Iacobus a Voragine, O .P . ( f 1298), Servasanctus a Faventia, O .F .M ., Bartho­
lom aeus de Bononia, O. F .M ., T h om as a Papia, O . F . M ., M arc’n esinus a R egio
L ep idi, O .F .M ., Aldobrandinus de Tuscanella, O .P ., A ugustinus ab A sculo,
0 .E .S .A ., G arzus, Iacobus de V iterbio, O .E .S .A . (f 1307 ecc.), A egidius Rom a­
nus, O .E .S .A . ( f 1316), Rem igius de H ieronym is, O .P . ( f 1319), A ugustinus
T rium ph u s de A ncona, O .E .S .A . ( f 1328), nec non quattor alii auctores anonym i
quorum italica origo adm ittenda videtur. 2
A uctor, in sua expositione, non iam m ethodum chronologicam sed system a-
ticam sequitur utpote magis aptam ad inutiles repetitiones vitandas et ad doctri­
nam magis ordinate exponendam . Q uapropter in quinque distinctis capitibus, ex
ordine agit: 1. De resurrectione incorrumpti corporis B . V. M . (de morte; de incor
ruptione in sepulcro; de resurrectione B. M . V.); 2. D e demonstratione corporeae
Assumptionis B . M . V. (Fontes revelationis; Ratio theologica; A rgum entum li-
turgicum ; H istoricae relationes); 3. D e certitudinis gradu veritati Assumptionis

1 C a e l e s t in u s P ia n a O . F . M ., A ssu m p tio Beatae V irg in is M ariae apud S crip tores saec.

x iii.In C o l i . Bibliotheca M ariana M ed ii A e v i = Textus et Disquisitiones. = F ase. I V , in -8 gr.
X X X I I - 1 4 6 pp. S ib en ici-R om a e 1942.
2 A d iu n g i p otest C ard . H enricu s de S u ze ( f 1271) q u i, postquam retu lit sen ten tiam In n o-
cen tii IV , addit: « H o die tam en, quod corpus D om inae nostrae assum ptum sit, communis opinio
est, et m erito approbata, e t beatus A u g u stin u s hoc aperte d icit » (Lectura super l. V D ecretalium ,
1 , 2 - 5 , ed. A rg en tin . 1 5 1 2 , fol. 6 ). A d d i etiam potest U b ertin u s de C asali (C fr Z ugaj M ., O . F .
M . C o n v ., Assumptio B . M . V . in « A rb o r V itae C ru cifixae Iesu » (a. 1 3 0 5 ) F r. U rb e tin i de C a ­
sali, O . M in ., in M iscellanea Francescana, 4 6 ( 1 9 4 7 ) 1 2 4 - 1 5 6 .
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl) 319

tributo (G radus certitudinis determinatio; Difficultates contra certitudinem pro­

positae; illustratio certitudinis gradus per analogias); 4. De Corporis B . V. M ariae
caelesti glorificatione (de sede beatorum; em inentia B. V . M ariae super angelos et
homines; gaudium allatum civibus supernis per M ariae Assum ptionem ); 5. De
influxu doctrinae auctorum nostrorum in posteris (Influxus in Theologiam ; influxus
in artem).

« Th eologia saec. x i i i — concludit A . — m agnam lucem im m ittit in verita­

tem Assum ptionis V irgin is » (p. 133). E t revera, doctrina assum ptionistica sae­
culi x i i i triplici ex capite a doctrina praecedentium saeculorum distinguitur, v i­
delicet: 1) uberiori testim oniorum favorabilium copia, ita ut dici possit unanim i­
ter tradita; 2) sum m a argum entationum veritatem A ssum ptionis com probantium ,
ita ut theologia subsequentium saeculorum argum entis ab auctoribus saeculi x i i i
allatis parum addiderit; 3) pleno assensu eidem veritati tributo, ita ut auctores
saeculi x i i i quodcum que dubium de Assum ptione B. V irginis ignorent.

Saec. x iv assumptionem corpoream B. Virginis professi sunt: Dantes A li-

gherius ( f 1321), 1 Aureolus ( f 1322), 2 Franciscus de M ayronis ( f c. 1328), 3
N ic o la u s L y r a n u s ( f 13 4 9),4 N ic o la u s P e tr i, O .S .M .,5 T h om as ab A r g e n ­
t in a O. E. S. A . ( f 1 3 5 7 ) ,6 Ioann es de Ie n z e n ste in ( f 14 0 0 ),7 et B a ld u s de

U b a ld is ( f 1400) qui tenet quod negatio assumptionis corporeae « est pro­

xim um haeresi, quia solemnissimum festum fit de ascensione B. Virginis » ;8
L a u r e n tiu s Opimus, O .S .M . ( f c. 1400), Episcopus Traguriensis, qui scribit:
« Si quaeratur quare [B. Virgo] non fuerit liberata ab hac poena [mortis] sicut
ab aliis, respondetur quod fuit duplex causa: prima, ut ex morte corporis fieret
in ea corporis glorificatio ex resurrectione, et illa corporis glorificatio cum suis
dotibus fieri non posset nisi praecederet mors corporis... » ;9 M ic h a ë l A ig u an i
O . C . ( f 1400);10 F ran ciscu s M a r t in i O . C . 11

1 D ivina Commedia, Par. X X V , 127 s.

2 Tractatus de im m iculata beatae V iiginis conceptione, c. V I , in B ibi, franc. M ed ii aevi,
fase. I I I , Q u a ra cch i, 1904, p. 80.
3 Sermones de laudibus Sanctorum. Serm . 1 in festo N a tiv . B. M . V ., B asileae, 1498, fol.
112 v.
1 Postillae maiores seu enarrationes in epistolas et evangelia totius anni, L u g d u n i, 1569, p. 295.
5 Sermones D e Sanctis. Sermo I de Assumpt. B . M . V ., B on on iae, 1501.
6 In I V S en t., dist. 43, a. 4. V en etiis, 1564, f. 171 v.
7 Cod. Vatie, latinus 112 2, fo l. 46, apud Jugie, o. c., p. 403.
8 Lectura super decretalibus, 1. 1, t. 2, c. 5, n. 10, ed. L u gd u n en sis, 155 1.
9 In I V S en t., !. 3, q. 3 co ll., f. X I , 40, V en etiis, 1532.
10 C fr X ib e r t a B ., O. C ., D e scriptoribu s scholasticis saec. x iv ex O rd in e C arm elitaru m ,
L o u v a in , 193 1, p. 384s.
11 X ib e r t a , 1. c., p. 461.
320 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl)

Saec. xv strenui defensores assumptionis corporeae abundant. Praecipui sunt:

S. V in c e n tiu s F e rre riu s ( f 1 4 1 9 ) ,1 Ioan n es G e r so n ( f 1429) qui testatur:
« generaliter M ariam virginem esse in paradiso in corpore et anima... modo te­
netur»; 2 S. B ern ard in u s Senensis ( f 1444) qui testatur: «moderno tempore pie
ab omnibus creditur et firmatur »; 3 Am brosius Spiera, O .S .M . ( f 1455) qui
firmiter asserit: « gloriosa in corpore et anima, in caelis fuit axaltata et cum Filio
suo gloriose sublimata, ut tenet fides nostra »; 4 S. A n to n iu s F lo r e n t in u s ( f 1459)
qui scribit: « D e Virgine gloriosa pie creditur ab omni Ecclesia et doctoribus in
corpore et anima glorificata in caelis »,5 L eo n a rd u s de U t in o , O .P . (f 1469), 6
D io n y siu s C a rth u s ia n u s ( f 1 4 7 1 ) ,7 P e lb a r tu s de T em esvar ( f 1483),8 R ob er-
t u s C a r a c c io lo ( f 14 9 5 ),9 H ieron ym u s S a v o n a r o la O . P. ( f 14 9 8 ),10 G asp a-
rin u s B o rro , O .S .M . ( f 14 9 8 )11 et B ern ard in u s de B u stis ( f 1500) qui 12
rationes convenientiae enumerat. 12
A nn o 1497, Facultas T heologica Sorbonensis, sequentem propositionem
dam nabat fratris Ioannis M orcelle: « Q uarta propositio sequitur: N os non te­
nem ur credere sub poena peccati mortalis, quod V irgo fuit assumpta in corpore
et anima, quia non est articulus fidei. — U t iacet, temeraria, scandalosa, impia,
scilicet devotionis populi ad V irginem dim inutiva, falsa et haeretica, ideo revo­
canda publice » (C fr D u Plessis D'Argentré, Collectio iudiciorum de novis errori­
bus, 1 . 1, Parisiis, 1728, p. II, p. 339). E t de facto fr. Ioannes de M orcelle publice
propositionem suam revocavit in Ecclesia S. Benedicti, ubi serm onem habuerat.

Sectatores pseudo-Hieronymi

Praeter scriptores hucusque recensitos corporeae D eiparae Virginis assum ­

ptioni faventes et pseudo- Augustini vestigia sectantes, num erandi nunc sunt
auctores illi qui, pseudo- H ieronym i vestigia sectantes, incertitudinem esprim unt

1 Sermones de Sanctis. Serm o 67, D e Assumptione B . M ariae, Coloniae, 1675, p. 428.

2 Sermo de conceptione beatae M ariae virginis, Opera, A n tu erp iae, 1706, t. 3, p. 1330.
3 Sermones exim ii. Serm o 12, D e assum ption e gloriosae virgin is M ariae, art. I I I , 1, V e ­
n etiis, 1745, t. 4, p. 122.
4 Quadragesimale de floribus sapientiae, Serm o 2, c. 2, cl. 3, v. 1. C fr P o k a A ., O . S. M .,
D o ctrin a M arian a in serm on ibu s M a g . A m b rosii Spiera, R om ae, 1943, p. 139.
5 Summa Theol., p. IV , tit. 15, c. 43, § 3; c. 45, § 4, ed. V e ro n . 1740, coli. 1249, 1267.
6 Sermones aurei. Serm . 46, D e A ssu m p t. B. M . V ., 1495.
7 D e praeconio et dignitate M ariae, art. 1, t. 35, Opera, T o u rn a i, 1908, p. 566; Enarr. in
cap. I I Cant. C an t., a. 5, t. 7, M o n treu il, 1898, p. 327.
8 Stellarium gloriosissimae Virginis, 1. 10, p. I, a. 3, V en etiis, 1586, ff. 16 5 -16 7.
9 Opus de laudibus Sanctorum, Serm . 6, V en etiis, 1849, f. 345.
10 Predica X V I I I , V en etia, 1520, p. 118.
11 Triumphi, sonetti canzon et laude de la gloriosa M adre de D io Vergine M aria, B rixiae,
1498, f. 3 9 ss.
12 M ariale, S erm . 1, p. V I , B rixiae, 1588, pp. 885-892.
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl) 321

relate ad hoc insigne Deiparae privilegium , quam vis quidam ex ipsis in partem
favorabilem inclinent. Inserta enim fuit Epistola ps-H ieronym i officio divino.
Epistola haec circa assumptionem admonet, « ne forte si venerit in manus vestras
illud apocryphum De Transitu eiusdem Virginis, dubia pro certis recipiatis: quod multi
Latinorum pietatis amore, studio legendi charius amplectuntur: praesertim cum ex his
nihil aliud experiri possit pro certo, nisi quod hodierna die gloriosa migravit a corpore.
Monstratur autem sepulchrum... sed nunc vacuum esse mausoleum cernentibus ostendi­
tur. Haec idcirco dixerim, quia multi nostrorum dubitant, utrum assumpta fuerit simul
cum corpore, an abierit relicto corpore. Quomodo autem, vel quo tempore, aut a quibus
personis sanctissimum corpus eius inde ablatum fuerit, vel ubi transpositum; utrumne
resurrexit, nescitur; quamvis nonnulli astruere velint eam iam resuscitatam, et beata
cum Christo immortalitate in caelestibus vestiri. Quod et de beato Ioanne Evangelista
eius ministro, cui virgini a Christo Virgo commissa est, plurimi asseverant... Verum-
tamen quid horum verius censeatur, ambigimus. Melius tamen Deo totum, cui nihil
impossibile est, committimus, quam ut aliquid temere definire velimus auctoritate no­
stra, quod non probemus... Quod (sci. iam resuscitatam cum Christo regnare), quia Deo
nihil est impossibile, nec nos de beata Maria Virgine factum abnuimus, quamquam
propter cautelam (salva fide) pio magis desiderio opinari oporteat, quam inconsulte
definire, quod sine periculo nescitur» (Epistola (),ad Paulam et Eustochium, P L 30,1231).

Scriptores qui pseudo-H ieronym um secuti sunt, sequentes num erantur.

M a r t y r o l o g i u m A d o n i s (conscriptum Lugduni, 850-860), 8 Sept.: « Cuius

(sci. Beatae Virginis) dormitionem X V III Kalend. Sept, omnis celebrat Ecclesia: cuius
et sacrum corpus non invenitur supra terram: sic nec beati Moysi sepulcrum, quem
sacra Scriptura dicit a Domino sepultum. T amen pia mater Ecclesia, quae suis observa­
tionibus integerrima fide fundata consistit, eius venerabilem memoriam sic festivam
agit, ut pro conditione carnis eam migrasse non dubitet. U bi autem venerabile Spiritus
Sancti templum illud, id est caro ipsius beatissimae Virginis Mariae divino nutu et con­
silio occultatum sit, magis eligit sobrietas Ecclesiae cum pietate nescire, quam aliquid
frivolum et apocryphum inde tenendo docere. Sufficiunt enim ei ad sanctitatem et vitam
Virginis et Matris Domini commendandam evangelistarum testimonia, nec de ea quae­
rere ultra necessarium putat ». Ab hoc martyrologio dependet Martyrologium Usuardi
«t Notkeri, in quibus similia inveniuntur; e. gr. Martyr. Usuardi, 15 Aug.: «Dormitio
sanctae Dei Genitricis Mariae, cuius sacratissimum corpus etsi non invenitur super ter­
ram, tamen pia mater Ecclesia venerabilem eius memoriam sic festivam agit, ut pro
conditione carnis eam migrasse non dubitet. Quo autem illud venerabile Spiritus Sancti
templum nutu et consilio divino occultatum sit, plus elegit sobrietas Ecclesiae cum pie­
tate nescire, quam aliquid frivolum et apocryphum inde tenendo docere» (PL 124, 365).

P s .- H i l d e p h o n s u s (saec. ix velx): «Descendit ergo sicut pluvia in vellus, quia caelestis

imber, hoc est unda divinitatis virgineo velleri placido se infudit illapsu, quando Verbum
caro factum est, et habitavit in nobis. Nec sane illud omittere debemus, quod multi
pietatis studio libentissime amplectuntur: eam hodierno die a filio suo Domino lesu
Christo ad caeli corporaliter sublevatam palatia. Quod licet pium sit credere, a nobis
322 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl)
tamen non debet affirmari, ne videamur dubia pro certis recipere » (Serm. 6 de As-
sumpt. Mariae Virginis, P L 96, 2661).
A t t o V e r c e l l e n s i s ( f 960): « Corporis vero eius iam factam resurrectionem affir­
mare minime audemus, quia nec a sanctis Patribus hoc declaratum esse cognoscimus.
Denique in valle Iosaphat eius sepulturae manet locus, ubi tamen eius non reperitur
corpus. Sed qui de ea ineffabiliter carnem eduxit, ipse quid de eius sit corpore novit.
Tam en sive in corpore, sive extra corpus, super choros angelorum in caelis exaltatam confi­
temur, si enim veraciter omnes iustos resurrecturos cum propriis corporibus quandoque
credimus, eosque in aëra occursuros Deo, et sic semper postmodum cum ipso in nubibus
mansuros confidimus secundum quod beatus Paulus ait apostolus; quid mirum si M atri
per quemdam miserationis affectum Dominus anticipando praestitit, quod omnibus in
fine saeculi sanctis donabit, cum mortalia corpora immortalitate induerit? Denique
scriptum est: Alia claritas solis, alia lunae, alia stellarum: per claritatem namque solis
resurrectionem Apostolus docuit Salvatoris... Per lunae intelligere possumus etiam M a­
tris suae... Cum vero stellarum subiunxit, caeterorum sanctorum resurrectionem in­
notuit. Sequitur: Sicut stella a stella differt in claritate, sic et resurrectio mortuorum.
Nam discretio vitae varietatem gignit resurrectionis. Poterat forte resurrectio D ei Geni­
tricis praecedere aliorum anticipando, quos per vitae meritum in terris praecesserat
vivendo. De morte quoque ipsius nullam fingamus dubietatem, quam et in sui fili co­
gnovimus humanitate. Morti tamen succumbere diu non meruit, quam ex ea sumpta
caro iam resurgendo devicit: nempe cuius filius caelos ascendit per maiestatem, matrem
illuc assumere poterat per pietatem » (Sermo 17 de Assumpt. B . Dei Gen. semper Virginis
Mariae, P L 134, 856).1
G u ib e r t u s A b b . S. M a r ia e d e N o v i g e n t o ( i 124): «Sed quid in iis diu verso
cum tanta sit in totius sanctae Ecclesiae ore pudicitia, ut etiam Matris Dominicae corpus
resurrectione glorificatum dicere non audeat, ob hoc videlicet quod necessariis argu­
mentis comprobare non valeat? Et cum vas illud omni creatura post Filium praeclarius,
quod Dominum maiestatis universorum contulit, quod numquam ulli ne angelicae qui­
dem naturae licuerit, irremuneratum, inhonoratumve dimisisse ad experientiam cor­
ruptionis credere nefarium sit (praesertim cum quod corpori suo glorificando debuerit,
materno corpori, ex quo est quod est, redhibere obnoxius sit), resuscitatam nequaquam
dicere audemus, nec ob aliud profecto nisi quod probabilibus indiciis id asseverare non
possumus. Etsi enim alias in dissertione sacrae paginae ratio aliquoties sola conveniat,
rationem autem adhibita Scripturarum in se exempla contineant, hic tamen etsi ratio
eam ad integrum corpore resuscitato clarificatam opportunissima undecumque compor­
tet, verum quia evidentia probamenta non suppetat, credere quidem de ipsa quidquid
glorificatius est, etsi tacite possumus, neutiquam vero approbare valemus. Ratio plane
procul dubio evidens videtur, ut cum multa quorumcumque sanctorum corpora cum
eius Filio resurrexisse credantur, illa, cuius caro non altera quam Filii est, praesertim
quae nulla patris nisi sola sancti Spiritus in conceptu eius fomenta cognoverit, quo­

1 A ttam en A tto V ercellen sis, qu em am od um G u ib e rtu s de N o v ig e n to , A lfre d u s R ie v a l-

lensis et Ioannes B eletiu s = p ro u t v idedim u s = aperte inclinare v id e n tu r in sen ten tiam assum p­
tio n i corporae faven tem .
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl) 323

modo sub legibus antiquae maledictionis singulariter electa protulerit, cum sine detri­
mento, si dicere audeam, carnis Filii esse non possit, si Matris carnem sub communi
sorte dimiserit, et privilegium peregrinae carni contulerit, quod Matri suae, ipsius verae
carni, negaverit? Latenter quidem id minime sentire vetamur, quia tamen testimonia
non adiacent,* asserere prohibemur» (De sanctis et eorum pignoribus, lib. 1, cap. 3, P L
156, 623 s.).
A r n a l d u s B o n a e v a l l e n s i s ( f 1156): « Postea vero ( = post Pentecosten), Ioanne in
eius obsequiis perseverante, non diu vocatione dilata, migravit ad Filium et angelis
occurrentibus et deportantibus illam inclytam animam, assumpta est in caelum. Utrum
in corpore, an sine corpore, nullius canonicae Scripturae definivit auctoritas, sed quomo­
documque sit, eam cum Christo esse dubium non est » (De laudibus B. M . V., P L 189,
1732 s.).
I o a n n e s B e l e t i u s P a r is i e n s is ( f 1165): «Verum esse beatam Mariam, quod ad
animam eius attinet, assumptam fuisse certo novimus; an vero corpus illius postea etiam
assumptum fuerit, profecto incertum est. Pie tamen credimus ipsam integre fuisse as­
sumptam, sed prius anima, ac deinde corpore. Nihilominus tamen mulier quaedam re­
ligiosissima appellata Elisabeth, quae etiam nunc in vivis est, habitatque in finibus Sa-
xoniae, ait sibi esse revelatum, quod circiter dies quadraginta assumptum fuerit corpus
post Assumptionem animae. D e qua re opusculum quoddam composuit, sed non est in
Romana Ecclesia comprobatum » (Rationale divinorum officiorum, cap. 146, P L 202, 148).
I s a a c D e S t e l l a (1169): «D e hodierna solemnitate, id est beatae semper Vir­
ginis Assumptione, quid proprie dici queat, difficile invenitur. Patrum namque inclusi
limitibus, quos praetergredi prohibitum est, nihil aliud definire audemus, nisi quod
hodierna die (sive cum corpore, sive sine corpore, nescio, Deus scit), non ad tempus
rapta, nec ad tertium tantum caelum, si plures sunt caeli, sed ad perpetuam et felicem
mansionem, ad summum caelorum assumpta sit. Assumpta quidem ab eo qui de ea
carnem sumpsit in terris, cui soli eam subordinaret in caelis. Post ipsum etenim ventris
sui fructum sic eam credimus ordinatam in caelis et locatam, vel si nondum adhuc sur-
rexit, locandam, ut proxime post illius dilectam animam, et ipsius anima disponatur ad
sapientiam; et post illius corpus, ipsius quoque corpus ad gloriam» (Sermo 51, in As-
sumpt. B. Mariae, P L 194, 1862).
A e l r e d u s a b b a s R i e v a l l e n s i s ( i 166): «Hodie invenit (Maria) quem diligit ani­
ma eius; quia, quamvis sit, sicut quidam credunt, etiam cum corpore assumpta in cae­
lum, tamen ipsum corpus utique est factum spirituale, ut omnis ille amor, quo illa di­
ligit Dominum suum, filium suum, non sit secundum carnem, sed secundum spiritum...
Si auderem, dicerem, beatissimam Dei Genitricem Mariam carnem primo reliquisse,
deinde in ipsa carne in aeternam vitam resurrexisse. Sed licet haec non audeam affirmare,
quia non habeo, unde possim, si quis resistat, convincere; audeo tamen opinari: affir­
mare autem indubitanter audeo, quia hodierna die beata Virgo sive in corpore, sive ex­
tra corpus, nescio, Deus scit, caelum conscenderit, omnem illam caelestium civitatem
mentis vivacitate circuierit » (Sermo 18, in Assurnpt. B . Mariae, P L 195, 310, 315). 1
L u d o l ph u s C a r th u sia n u s : « S ic ergo non est credendum quod M aria m or­
tua non fuerit, sed m ortua est, ac tam en caro eius non com putruit. A nim a co-
324 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. X-XVl)

niuncta est iterato corpori mortuo et ita assumpta est in caelum cum corpore
glorificato. Vera autem et indubitata de eius assumptione sententia haec esse
probatur, ut secundum Apostolum sive in corpore sive extra corpus ignorantes
assumptam, tamen et exaltatam super omnes choros angelorum credam us» ( Vita
Christi Domini Salvatoris, p. II, c. 86: de assumptione et laude beatae Virginis,
ed. Venet. 1581, p. 744).
Horum dubiorum causae hae esse videntur: 1) quia quaerebatur et non inveniebatur
(quia nec inveniri poterat) historica probatio facti assumptionis corporeae ab his qui
illud viderant; 2) deficiens notitia theologiae graecae de Assumptione quae aetate patri­
stica iam completa dici poterat; 3) magnus timor adhaerendi apocryphorum fabulis com­
muniter despectis et reiectis, in quibus Assumptionis factum narrabatur.
Ulterius vero animadvertendum est quod auctores quidam qui de Assumptione
dubia moverunt unus fere ab alio dependet, seu, melius omnes a ps-Augustino depen­
dent, prout patet ex repetito modo dicendi: « sive cum corpore, sive sine corpore, nescio,
Deus scit ». Quapropter dubia illa magnum momentum habere non videntur.
A lii scriptores, quamvis certitudinem assumptionis corporeae non admittant,
illam tamen habent ut «probabilem» (ita Alanus ab Insulea, [ f 1202], Elucidatio
in Cant. Cant. c. I, P L 110, 64), ut « pie credendam » (ita Gulielm us Durandus
a M ende, [ f 1296], in Rationale divinorum officiorum, 1. 7, c. 24, ed. Venet. 1577,
p. 294v), ut «rationabiliorem » (ita Alfonsus Tostat, [f 1455], In Ev. Matth.
c. X X I I , Opera, t. 23, Venet. 1728, p. 136 s.).
Innocentius I V ( f 1254), ex eo quod circa assumptionem corpoream « sancti »
« diversas opiniones » habent, concludit: « licitum est cuicum que quod vult di­
cere » (Commentaria super libros quinque decretalium, 1. 1, t. 2, c. 5, n. 1, ed. Erfod.
1570, t. 2, c. 4). Idem omnino, post ipsum, asseruerunt canonistae Ioannes
Andreae ( f 13 4 8 ),1 Franciscus Zabarella ( f 1417), 2 Ioannes Imolensis (1436) 3
et Panorm itanus, 4 quorum testimonia referuntur a P. Jugie (o. c., p. 390).
A lii tandem, durante hac periodo, de assumptione corporea, forsan consulto,
tacent, aut modo vago loquuntur. Isti sunt: R ad u lp h u s A rd e n s ( f p. a. 1101), 5
S. A n selm u s C a n tu a r ie n s is ( f 11 0 9 ),6 O d il o n Abbas C lu n ia c e n s is ( f 1049),7
Eadm erus C a n tu a r ie n s is (f 1 1 2 1 ) , 8 G o d e frid u s Vendom ensis ( f 1132), 9
H o n o riu s A u g u sto d u n en sis (f 1136), 10 A r n u lp h u s L exo vien sis ( f 1149), 11

1 N ovella in Decretalia Gregorii I X , 1. 1, t. 2, c. 5, ed. F ridin. 15 12 , f. 8.

1 Lectura super primo Decretalium, t. 2, c. 5, L u g d . 1568, f. 14.
3 Commentaria in primum Decretalium t. 2, c. 5, n. 4, ed. V en et. 1575, f. 23.
4 Lectura in Decretales, 1. 1, t. 2, c. 5, ed. R o m . 1480.
5 P L 155, 1421-1430 .
6 P L 158, 644-649.
7 P L 142, 1027 s.
8 P L 159, 572-
9 P L 157, 266-270.
10 P L 172, 991-993.
11 P L 201, 16 7-172 .
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE ( SAEC. XVI-XX) 325

G arnierus L a n g r en sis ( t 1 1 9 8 ) ,1 A d a m A bbas P erseniae ( f 12 0 3),2 quorum

testimonia afferuntur a P. Jugie (o. c. p. 372; 366 s.).

IV . A saec. X V I ad dies nostros.

A ) In Ecclesia Orientali,

D urante hac ultima periodo, sententia de assumptione corporea Deiparae,

apud scriptores byzantinos et graeco-russiacos, unanimiter docetur. Testim onia
eorum quorum nomina hic referuntur, legi possunt apud Jugie (o. c., p. 343-353).
S aec. x v i: Dam ascenus Studita ( f 1577). 3
S aec. x v ii : Cyrillus Lucaris ( f 1638), 4 Leontius K arpovitch ( f 16 2 0 ),5 P e­
trus M oghila ( f 16 4 6 ),6 Elias M iniatis ( f 1 7 1 4 ) .7
Saec. xviii: M acarius Patmensis ( f 1 7 3 7 ),8 Constantinus Dapontes ( f 1770), 9
D ionysius Andrinopolitanus, 10 Ioannes de Lindos ( f 17 9 6 ),11 M acarius Scor-
d ile s ,12 Ioasaph C o rn ilio s,13 N icephorus T héotokis (f 1800), 14 N icodem us
Hagiorites (1748-1809). 15
Saec. x ix : Constantinus C h . Doukakès. 16
Nostris diebus fidem Ecclesiae orthodoxae testantur in Graecia, M ichaël
I. Suliveros 17 et in Russia A lexius M altzev, 18 Sergius Bulgakov 19 etc.

1 P L 205, 747-755-
2 P L 2 i i , 733-744.
3 Thesaurus, A th en is, 1893, p. 153.
4 C fr K im m e l E . I ., M on u m en ta fidei E cclesiae orientalis, t. x, le n a , 1850, p p . 3 5 5 f.
5 C fr L ectu res de la S o c iété im p ériale de l ’histoire et des an tiq u ités russes, établie à l ’U n i-
versité de M osco u , t. 1 (1878) 107.
6 C fr M alvy A . et V il l e r M ., L a con fession orth odoxe de Pierre M o g h ila , Paris, 19 2 7
(O rientalia christiana, t. 10) p. C X X V I I .
7 Kai Xàyoi, ed. A th e n ., 1920, p. 160.
8 €vayye\iKri IiX iriy^ , L e ip z ig , 1758, pp. 259-263.
9 EyKÔXmov XoyiKov, V e n e t i i s , I 77°> P ' 2 ‘ -
10 'OpiXiai êid<j>opoi eis pepti Siaipe 9eî<rai, V e n etiis, I 777> P- 86; 88.
11 T j leplv àtj[ia t w v àtrfi Wiav t o v aocfrov ZoXopwvTos è^tiytjBév, V e n e tiis , 178 5 , p p . 89 ,
96-98, 106 s.
12 BiftXi v irepiéx v Xoy ivs èyKUifiia<TTiKJVs rai iravriyKpiovs eis èm<rtipovs cfeoTro-nras èopràs
/cal àylwv..., V e n etiis, 17 9 7 , p. 155.
13 Aôy 1 iravr\yvpiK> 'i Kai è i r i r V en etiis, 1788, p. 134. 13 5 . 141.
14 Aôyoi eis Ttjv àyiav rai peyiXi]v TetrcrapaK* rrn'ji' fiera rai twoîv iraviiyvpiKÛv, iiri<pu>vtifia-
TiKtbv rai èiriTacpluiv, Jero so lym is, 2859, p p. 387-398 .
15 Krjiros ^apiTuiv, Venet iis, 1819, p. 19 1.
16 Méyas Gwa^aplcrr^s.'- A t h e n i s , 1894.
17 In édition Menaeorum, a. 1904.
18 D ie Sakram ente der orthodox-Katholischen K ir che des Morgenlandes, B erlin , 1898, O p .
X X I s.
19 Essai d ’explication dogmatique de certains points regardants le culte orthodoxe de la M ère
326 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. XVI-XX)

B) In Ecclesia Occidentali.

A saeculo x vi ad die nostros, doctrina de corporea D eiparae assumptione com­

munis est in universa Ecclesia, sive apud theologos, sive apud fideles. Crescit,
apud scriptores occidentales cognitio scriptorum et traditionis orientalis. Surgit
etiam critica historica, praesertim relate ad apocrypha. L ectiones pseudo-H ie­
ronym i (in 2. nocturno festi) in scriptores sacros influere desinerunt et a S. Pio V ,
anno 1568, in sua reform atione liturgica, a Breviario Curiae Romanae expulsae,
a lectionibus pseudo-Athanasii, assum ptionem corpoream aperte docentis, substi­
tutae fuerunt. 1 A nno vero 1584 etiam M artyrologium U suardi a M artyrologio
Cardinalis Baronii, iussu G regorii X I I I , substitutum fuit. 2
Q uidam tam en Protestantes saeculi x vi dubia circa corpoream assum ptionem
a catholicis inde a saeculo x iii superata, rursus renovarunt. L utherus enim in
sententiam negantem in clin a v it.3 I o a n n es R iviu s assum ptionem corpoream
« verisim ilem » h a b u it.4 B ren tiu s vero « cuique ut vult sentire perm ittit » il-
lam que possibilem reputavit. 5 C entur iator es M agdeburgenses (Flaccius Illy ­
ricus, W igand.j Iudex et Faber) illam solidis fundam entis destitutam putarunt,

de D ieu, P aris, 1927, pp. 118 , 122, 130, 176. A p u d Jugie, o. c., pp. 357-359. C fr etiam L ’ Orto-
doxie (C o llectio: Les religions) Paris, 1932, pp. 166 s.
A ttam e n A . I. B u lga k o v (alius a praecedente) n egat d octrin am de assum ptione corporea
solidum fundamentum habere ( C fr op. S u r l'adoption d ’ un nouveau dogme dans le catholicisme
romaine, K ie v , 1903, ap. Jugie, o. c., p. 355.
1 In nova em endation e B reviarii, sub C lem en te V i l i , lo co lection u m p^eudo-A thanasii,
positae fu e ru n t lection es hom iliae secundae S . Ioannis D am ascen i supra D orm itio n em B . M . V .
(quae positae fu eran t a S. Pio V in prim a die O ctavae).
2 E cclesia Parisiensis iam antea (anno nem pe 1540 v e l 1549, M arty ro lo g iu m U su ard i, pro
die 15 au gu sti, m u tavit, et lo n gam lection em posuit corpoream assum ption em D eip arae aperte
asserentem . C on tra hanc in n o vatio n em , in favorem M a rty ro lo g ii U sn ard i incertitudinem e x p ri­
m entis, in su rrex eru n t C l a u d i u s J o l y ( f 1700), B e r n a r d u s C a r p e n t a r i u s seu Iacob u s B oi-
leau ( f 1716) et praesertim I o a n n e s L a u n o y (1603-1678) in du ob us op u scu lis, v id e lice t: « Iu d i-
ciu m de con tro versia su p er escriben do Parisiensis E cclesiae m artyrologio exorta » (L a o n , 1670;
P aris, 1671) e t « D iv e rs i gen eris erratoru m quae in “ V in d iciis parth en icis,, [N icolai L a d v o c a t
B illad ] extant specim en» (O p. om., t. 1, pars I, pp. 84-107). In op u scu lis istis (a. 1689 in in dicem
lib ro ru m p ro h ib ito ru m in sertis), L a u n o y fo rtiter defen dere con atur incertitudinem corporeae
assum ption is ab U su ardo enunciatam .
L a u n o ii sen ten tiam p lu s m in u sve secuti sun t A l o y s iu s T h o m a s s in (f 1695), T il l e m o n t

( f 1698) et P e t r u s M a r a n t ( f 1812) p ro fessor L o van ien sis qu i praesertim in n otam temeritatis

in su rgit contra illos illatam q u i incertitudinem p ro fiten tu r circa corp oream D eiparae assum ­
p tion em . C on tra M aran t tota U n iversitas C atholica L o van ien sis in su rrexit, plu resqu e illu m
scrip tis refutarunt.
3 C f r C0CCIÜS, T h e se s C atholicae.
4 C fr S . P etru s C a n is iu s , D e M a ria V irg in e in com p a rab ili, 1. 5, c. 5, apud B o u r a ss é
S u m m a aurea, t. 9, coi. 70).
5 Ibici. - B u i .l i n c . e r u s tam en illam adm isit (Ibid .).
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE ( SAEC. XVI-XX) 327

et agnosticism um potius quam hostilitatem contra ipsam d em on straru n t.1 C ath o ­

lici ergo, paucis exceptis qui incertitudinem professi sunt, com uniter tenuerunt,
a saec. x vi ad dies nostros, corpoream B. V irginis in caelum assum ptionem . A t
in gradu certitudinis determinando m inim e conveniunt. Q uidam enim illam habent
iam de fide aut saltem fidei proximam, ita ut qui illam negare audent, certo errent,
haeresi proxim os esse, et etiam haereticos esse (si non sensu canonico, sensu
tam en theologico). A d scriptores istos pertinent: A m brosius C atharim us ( f 1553),
A ntonius a C ord u ba ( f 1578), Franciscus de Pitigianis ( f 1616), A egidius a Prae-
sentatione ( f 1628), A ngelus V u lp es ( f 1647),2 Ioannes Baptista N ovati ( f 1648),
A loysius Crespi y Borja ( f 1663), Ioannes A ntonius Velasquez ( f 1669), Ioannes
a Carthagena ( f 1677), T hom as F r. U rrutigoyti ( f 1682), Iacobus G audin ( f 1695)
N icolaus Billad, C laudius Frassen ( f 17 11), M arcellinus Siuri ( f 1734) e t c .3
A lii vero, çiagis m oderati, tenent assum ptionem corpoream esse certam, com ­
m unem , ita ut qui illam reiiceret tem erarius et scandalosus esset. A d scriptores
istos pertinent: Card. Cai et anus ( f 1534), M elchior Cano ( f 1560), D om inicus
Soto ( | 1560), S. Petrus Canisius ( f 1597), Suarez ( f 1611), C ard. Caesar Baro-
nius ( f 1607), Christophorus de Castro ( f 1615), S. T h om as a Villanova ( f 1555),
S. R obertus Bellarm ino ( f 1621), S. Franciscus Salesius ( f 1622), Card. D e
L u g o ( f 1660), G erardus Baldi O .S .M . ( f 1660), 4 T h eop h ilu s Rainaud ( f 1663),
Christophorus de V ega ( f 1672), Laurentinus Brancati ( f 1693), Petrus Annat
(f 1715), Ioannes M artinez de Ripalda ( f 1727), Iacobus H yacinthus Serry
( f 1738), V in cen d u s G o tti ( f 1742), Billuart ( f 1757), Card. Lam bertini ( f 1758),
P. A lexius Planch, O .S .M .,5 Ioannes Laurentius Berti ( f 1766), Io. Chrys. T ro m -
belli ( f 1784), Petrus Philippus Strozzi ( f 1795), Constantinus Battini O .S .M .
( f 18 3 2 )6 e t c .7
Post concilium Vaticanum , in quo de definienda assum ptione corporea D e i­
parae inter piares Patres actum est, T h eo logi pertractare coeperunt quaestionem
de eius definibilitate. Q uam plures definibilitatem adm iserunt, at diversim ode.
P ro quibusdam definibilitas haec est sim pliciter possibilis (ita P. T errien , V an
C om brugghe, Rivière, K euppens I., M erkelbach e t c ) .8 Pro aliis vero est proba­
bilis (ita V an N oort-V erhaar, L ercher, Deneffe, L en n erz etc.). 9 Pro aliis defini-

1 Ecclesiastica historia..., ed. Basii. 1559, t. I, p. 380.

2 C f r C o n t i G . M ., O . F . M . C o n v ., L ’A ssu n zio n e d i M aria n e ll’opera M ariolo gica del
P . M . A n ge lo V o lp i, O . F . M in . C o n v ., in M iscellanea Francescana, 46 (1947) 105-123.
3 T e x tu s legi p ossu n t apud Jugie, o. c., p. 432ss.
4 C atholica M onarchia C h risti, P . I, L . I V , q. 3, pp. 4-6, L u ca e , 1659.
5 Vita B . M . V ., O en ip on te 1762, p. 762.
6 Theologia Dogmatica, t. 4, C olle, 1837, p . 336.
7 V id eas textu s ap. Jugie, o. c., pp. 452 ss.
8 V id eas textu s ap ud Jugie, o. c., p. 473.
s Ibid.
 328 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. XVI-XX)

bilitas huiusm odi est certa (ita Scheeben, Ianssens L ., L in d e n I., H ontheim ,
M attiussi, M inges, Cam pana etc.). 1 Pro aliis tandem Assum ptio est proxim e
defm ibilis (ita G utberlet, M annens, Pohle, laregu i de O cerin , Bover, Barroz
Errasuriz e t c .2 Istis, prout patet, accensendi sunt illi omnes q u i tenent A ssu m ­
ptionem corpoream Deiparae iam esse de fide, cum sufficienter proposita sit ab
ordinario Ecclesiae m agisterio (ita Piantier, M onescillo, Crosta, Sach s, C ard .
L ép icier, Bainvel, W iederkehr etc.). 3
Quidam tamen, quam vis negationem assum ptionis corporeae temerariam
habeant, de defm ibilitate tacent (ita H urter, T anqu erey, Pesch, V an N oort,
T ep e, Lottini, H ugon, D iekam p, 4 Souben) 5 etc.
C u m quaestione de definibilitate assum ptionis corporeae, intim e nectitur
quaestio de m odo quo veritas ista in Revelationis deposito contineatur. A t etiam
in hac quaestione non omnes conveniunt. Q uidam enim defendunt revelationem
explicitam sive in Scriptura (ita P. Buselli, Iannucci, Renaudin, Em m anuel II
Ballon e tc .),6 sive praesertim in traditione orali ad apostolos ipsos ascendente (ita
H yacinthus M . M artinez y Sâez, 113 Patres Concilii Vaticani, Iannucci, Janua­
rius Ferrella, Bonazzi, Renaudin, Renatus M ichaud, G odts, Iannotta e tc .).7 A lii,
numerosiores, stant pro revelatione sim pliciter implicita, form ali (e. g. H ontheim ,
D eneffe, M iiller, M erkelbach, et Professores Pont. U niv. G regorianae in peti­
tione diei 11 febr. 1934), vel virtuali (e. g. d ’Alès). 8
Assum ptionis corporeae definibilitatem et etiam — prout videtur — realita-
tem ipsam, im pugnavit nostris diebus (ab a. 1921 ad a. 1930) pluribus editis seri­
tis, D r. Ioannes Ernst. Argum enta hucusque allata — iuxta Ernst — nihil aliud
probarent nisi sim plicem probabilitatem revelationis huius m ysterii, m inim e vero
certitudinem. D octori Ernst adhaeserunt Bartm ann (in Theologie und Glaube
1922, p. 39) et F . G illm ann (in Archiv. fiir Katholisches Kirchenrecht, t. 105,
1925, p. 475 ss-)-9

1 Jugie, o. c., p. 472.

2 L . c., p. 472.
3 L . c., pp. 468-470.
4 L . c., pp. 465-467.
5 N ouvelle Théol. dogmatique, I V , ed. 3, Paris, 1902, p. 148.
6 Ju gie, 1. c. pp. 474-476.
7 L . c. p p. 478 s.
8 L . c. p. 481.
9 S im u l cu m elogiis sat am plis, dissensum aliq u em expresseru n t d ’A lè s (in Etudes, a. 1923,
pp . 256-266), R iv ière J. (in Rev. des sciences, t. 12, 1936, pp. 77-8 9). C o n tra op in ionem D .ris
E rn st dim icaru n t W ied erk eh r, M attiu ssi, G o d ts, Ian n otta, C am pan a, G o rd illo , M in g e s etc.
M en tio n em v ix m eretu r op in io quaedam peregrin a expressa in op. L e vade mecum des
prédicateurs (ed. 4, 19 17) iu xta q u am assum ptio corporea D eip arae esset n on iam factum dogma­
ticum sed factu m mere historicum, et ideo m in im e definib ile, vel si definiatu r, fieri posse ta n ­
tu m m o d o o b iectu m fidei ecclesiasticae non vero fidei divino-catholicae. C o n tra hanc tem erariam
op in io n em su rrexit L 'A m i du Clergé, a. 19 3 1, p. 806.
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. XVI-XX) 329

V . De motu pro definitione dogm atica.

Circa m edium saeculum x v m oriri coepit motus pro assum ptione corporea
B. M . V . dogm atice definienda. Prim us qui a Sum m o Pontifice huiusm odi so-
lem nem definitionem petiit, videtur fuisse Servus D ei P. Caesarius M . Shguanin
(1692-1769), O rdinis Servorum M ariae, exim iae sanctitatis et scientiae vir, qui
m ortuas est, ut ferunt, Cardinalis reservatus «in pectore ». In supplici quodam
libello ad Clem entem X I I I directum , illum hortatus est ad assum ptionem D e ip a ­
rae « in anima et corpore » « tam quam dogm a fidei cert'ssim ae » definiendam ,
prout apparet ex volum ine quodam m anuscripto in A rch ivo G en erali O rd in is
Servorum M ariae asservato. Sum m us Pontifex rem com m isit Suprem ae C o n g re ­
gationi S. O ffic ii. 1
Post integrum saeculum , anno scilicet 1849, eadem supplicatio renovata fu it
a Card. Sterkx, Archiepiscopo M echliniensi et ab E xc.m o Sanchez, E p. O xo ­
niensi in Hispania, in responsione ad Epistolam Pii I X circa definibilitatem Im ­
maculatae Conceptionis B. M . V . 2
M otus intensior ortus est anno 1863, cum Elisabeth, H ispaniae Regina, a
B. A ntonio M . Claret confessano mota, etiam nom ine Regis, solem nem defini­
tionem a Pio I X postulabat. Petitioni Reginae, Epistola N untii A postolici ad
S. Pontificem adnexa erat. Alias simul petitiones Rom am m iserunt N obiles quae­
dam aulae regiae Dom inae nec non viri om nium civitatis ord inu m .3 Pius IX sum ­
ma benignitate ita Reginae respondit: « D u biu m non est, quin A ssum ptio eo modo,
quo a fidelium com m unitate creditur, ex Conceptione Im m aculata consequatur;
at om nibus rebus suum stabilitum est tem pus neque E go M e dignum instrum en­
tum publicandi tam quam dogm a hoc quoque alterum m ysterium aestimo. V e ­
niet tem pus, quo sanctis M aiestatis Vestrae desideriis satisfiet, sed interea preces
continuari convenit ». 4
Occasione Concilii Vaticani (a Pio IX indicti die 29 iunii 1868 et d ie '8 D ec.
1869 initi) catholici perm ulti et Episcopi plures votum em iserunt pro defini­
tione dogm atica Assum ptionis. 5 D ie 8 Ianuarii 1870, E xc.m us M onescillo, E p i­
scopus Ginniensis in Hispania (postea Card. A rchiepiscopus Toletanus) petiit a
Concilio Vaticano ut Assum ptio B. M .V . tam quam fidei dogm a in Concilio «accla­

1 C fr R o s c h i n i G ., V erso la definizion e dogm atica d e ll’A ssu n zio n e, in Ecclesia, 5 (1946)

366.
2 Petitiones, I I , 1056.
3 C fr L . A u g u s t i P a n e l l a , C . M . F ., L a V irg e n en el M isterio de la A su n ció n , M ad rid ,
193 1, p p. 177 s.
E o d em anno F r. R em igius B usn elli O . F . M ., S um m o P o n tifici rem isit opus a se editum
circa definib ilitatem assum ption is.
4 Petitiones, II, 883; 576.
5 C fr C iviltà Cattolica, ser. 7, v. 5, p. 352.
33° ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. XVI-XX)

m aretur ». 1 D u o Concilia particularia, Quitense (Provinciale) videlicet et Sm yr-

nense (plenarium) propter Concilium O ecum enicum indicta, petitiones pro dog­
m atica definitione Assum ptionis Rom am m iserunt. 2
H aud parum aluit pium hunc m otum in favorem definitionis Aloysius V ac-
cari, O. S. B. Parochus S. Pauli de U rbe, postea vero (paulo post Concilium
Vaticanum , die 22 dee. 1871) Episcopus tit. Sinopensis et Coadiutor cum iure
successionis Episcopi N icoterensis et Tropiensis. Episcopus iste totam fere vitam
A ssum ptionis causae consecravit, verbis scriptis et opere. Ipse enim Patribus
C oncilii Vaticani subscribendum proposuit Postulatum pro definitione Assum ptio­
nis. Postulatum hoc, a 178 Patribus subscriptum , postea a Card. D usm et O . S. B.,
A rchiep. Catanensi et ab Exc.m o Id éo O . P ., Ep. Liparensi, Patribus om nibus
C oncilii praesentatum fuit. 3 Etiam P. Busnelli O. F . M . totis viribus Patribus
C oncili adfuit ut definitionem prom overent. 4
N on obstante oppositione ex parte Exc.m i D upauloup in G allia et D ôllinger
in Germ ania, valde probabiliter Concilium Vaticanum definitionem dogm aticam
Assum ptionis emisisset nisi bellum inter G erm aniam et G alliam exortum quam -
plures Episcopos Rom am relinquere et Concilium prorograre com pulisset.
A t m otus pro definitione Assum ptionis m inim e cessavit. E xc.m us Vaccari,
in Epistola quadam die 7 ianuarii 1880 ad D irectorem D iarii L 'U n ità C a t­
tolica missa, universum catholicum orbem hortatus est ad definitionem a Sede
A postolica postulandam. H ac forsan exortatione perm otus, D octor A lfonsus
T ravaglini, in Italia m eridionali subscriptiones quam plurim as in volum ine quo­
dam collegit et Leoni X I I I , a. 1878 (vel potius 1880) per m anus E xc.m i Filippi,
A rch . A quilani, obtulit. A liu d vero volum en subscriptiones 25000 fidelium com ­
plectens oblatum fuit Sum m o Pontifici, a. 1880, ex parte sacerdotum et fidelium
Dioeceseos Tlascalensis seu Angelorum (Puebla de los Angeles) in M exico. 5
A t S. Officium (die 19 februarii 1880), gravibus rationibus m otus, consideratis
tem porum condicionibus, actionem illam inopportunam declaravit, et E xc.m o
V accari illam continuari vetuit. 6 A nno tam en 1888, I. A . L acero , Ep. S. Caroli
A ucudiae (in R epubl. Cilena), in sua visitatione « ad lim ina », L eon i X I I I « M e ­
m oriale » quoddam typis im pressum obtulit quo definitio Assum ptionis petebatur
eiusque definibilitas argumentis p ro b ab a tu r.7

1 Petitiones, t. 1, p p. n o s .
2 L . c., p p. 172 s.; 162 -167.
3 L . c., I I , 908-914.
4 C fr A n d r f . s , l ’ Asunción de la Virgen. Algo de historia, in E l Pan de los Pobres, 1919,
p p . 197-202.
6 L . c ., I I , pp. 929 ss.
6 L . c., p p. 925 ss.
7 L . c ., p. 932.
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. XVI-XX) 331

Ineunte saeculo xx, annis 1902-1903, fere ex inopinato, novus m otus ortus
est in G allia in favorem definitionis assumptionis, opera praesertium A bbatis
Renaudin, O . S. B. M otu s iste celeriter sese extendit ad H ispaniam , Lusitaniam ,
Italiam , Brasiliam (opera Com itissae d ’Eu, ultim i im peratoris Brasiliensis filiae),
Equatorem , M exicum , Colum biam , Peruviana, Paraguai, Canadam et Statos
F ederatos Am ericae Septentrionalis.
In G allia erectus fu it « Secretariatus » quidam pro organizatione m otus. In
Congressu M ariano L ugdun ensi votum in favorem definitionis dogm aticae as­
sum ptionis em issum est et Leoni X I I I transmissum.
In Hispania. E xc.m us Spinola y M aestre, A rchiep. Hispalensis, praeter E p i­
stolam pastoralem ad fideles suos directam (30 aug. 1900), «Com m issionem D ioe-
cesanam » instituebat ad prom ovendum in sua D ioecesi et universa H ispania
m otum in favorem definitionis. Brevi tem pore duo magna volum ina (73.000 sub­
scriptiones continentia) oblata fuerunt L eoni X I I I . D u o volum ina subscriptio­
num oblata fuerunt eidem S. Pontifici a D ioecesibus Pacensi (Bajoz: 23.000 sub-
scr.) et Vicensi (Vich: 40.000 subscr.) etc.
In Italia, praecipuus huius motus prom otor fuit Servus D ei Batholom aeus
L o n go ( f 1926), Sanctuarii Pom peiani fundator, audito consilio praesertim E xc.m i
Casim iri G ennari, tunc tem poris S. O fficii Adsessoris (paulo post, die 15 apr.
1901 Cardinalis).' Bartholom aeus L o n ge, mense Ian. a. 1901 iam 120 E piscopo­
rum vota collegerat ac per Exc.m um Gennari L eon i X I I I praesentaverat, qui in
archivo S. O fficii « diligenter servari iussit ». D ie vero 15 augusti 1901, B. L on go
« L ib ru m A lb u m », uti aiunt, in Basilica Pom peiana exposuit ad peregrinorum
subscriptiones excipiendas in favorem definitionis praefatae. Ipsius opera X V I I I
Conventus Nationalis Italicus T aren ti diebus 2-7 sept. 1901 celebratus, votum
em isit pro assum ptionis definitione, « 2 Cardinalibus, 32 archiepiscopis atque
Episcopis » nec non tribus m illibus fidelium approbantibus » .1 O pera insuper
C lin i Crosta, Canonici Com ensis, institutum fuit in Italia « Com itatus » quidam
generalis ad m otum assum ptionisticum propagandum , sim ul cum aliis « C om ita­
tibus » particularibus in praecipuis Italiae urbibus erectis. Card. Ioseph Sarto,
Patriarca Venetiarum , die 21 iunii 1902 (anno antequam Petri Cathedram ascen­
deret) « C om itatum assum ptionisticum » V enetiis instituit et petitioni definitionis
su b scrip sit.2
O pera praesertim A bbatis Renaudin et Sororum a Visitatione M onasterii
Cenom anensis (L e M ans), m otus assum ptionisticus, ineunte saeculo xx , in M is­
sionibus Asiae, A fricae et Oceaniae propagari coepit. A nn o 1902, omnes E piscopi
Iaponiae petitioni subscripserunt. Etiam 100.000 fideles Brasilienses votis suis
solem nem definitionem a S. Sede sollicitarunt.

1 L. c ., p. 944.
2 C fr L ’Assunta, 12 (1928) 28.
332 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. XVI-XX)

A b anno 1902 ad a. 1906, magna quaedam reactio, ex parte m odernistarum

(M inocchi, in Italia et Boudinhon in Gallia) contra m otum assum ptionisticum
orta est. E t haec ratio fuit cur C onventus Internationalis M arianus F riburgi in
H elvetia diebus 18-21 augusti celebratus, a voto pro definitione dogm atica A s­
sum ptionis se abstinuit, quam vis quam plurim i per Epistolas (20.000) id ardenter
petiissent, hortantibus B. L on go et C lino Crosta. Idem fecit Conventus Interna­
tionalis M arianus Rom ae anno 1904 celeb ra tu s.1
Attam en m otus assum ptionisticus pluribus in partibus (in Italia, in Hispania,
in Belgio, in Am erica Latina et in Oriente) progredi non destitit.
In Italia, Episcopi omnes Regionis Lucano-Salernitanae, in Episcopalibus
Conventibus Nuceriae Paganorum mense decem bri 1902 celebratis, definitionem
ex p o stu la ru n t.2 D ie 15 O ctobris 1903, omnes Episcopi Provinciae Ecclesiasti­
cae Beneventanae in Sanctuario M ontis V irgin is prope A bellinum a M etropolita
B. Bonazzi O . S. B. congregati, idem fecerunt. E xc.m us vero Bonazzi, ineunte
anno 1904, in «Academ ia Religionis Catholicae» Romae publicam D issertatio­
nem habuit circa definibilitatem Assum ptionis. 3 D ie vero 22 iunii 1904, omnes
Episcopi Regionis Picenae, in A ed e Lauretana congregati, idem pariter fecerunt. 4
D ie 31 maii 1903, P. Iacuzio, Ep. Caputaquensis-Vallensis, 5.825 subscri­
ptiones fidelium Rom am m is it.6
In Hispania, in Prim o Conventu H ispano-Am ericano Congregationum M a ­
rianarum Barcinone diebus 22-27 nov- I9 ° 4 celebrato, votum pro definitione
Assum ptionis emissum est. In eadem Archidioecesi Barcinonensi, annis 1901-
1903, 115.000 fidelium subscriptiones collectae fuerunt et Rom am m issa e.6
A n n o vero 1905, occasione solem nitatum coronationis D . N . a Colum na, plures
fidelium subscriptiones collectae fuerunt, inter quas em inet subscriptio M ariae
Christianae, Reginae-M atris. Eodem anno 1905, I. M un oz de H errera, Ep. M a-
lacitanus, 36.000 subscriptiones fidelium suae dioeceseos Rom an m itte b a t.7
In Belgio, in Conventu M ariano Dioecesis Nam urcensis anni 1904, votum pro
definitione Assum ptionis em issum e s t . 8
In America Latina quam plures m otui assum ptionistico adhaeserunt. In M e ­
xico, die 4 oct. omnes Episcopi Argentinae Reipublicae a S. Sede definitionem
A ssum ptionis postulaverunt; die vero 14 dee. anni 1904, omnes Praesules M exi-

1 Petitiones, II, p p . 950 s.

2 L . c ., I, 225-228.
3 L . c.; 202 s., 384-397.
4 L . c ., 232-234.
5 L . c ., I I , 956.
6 L . c., I I , 955 s.
7 L . c., I, 641-643; I I , 956.
8 L . c., II, 551; 956.
 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. XVI-XX) 333

canae nationis idem « instanter, instantius, instantissime » petierunt sim ulque

Com m entarium Prof. I. Sâenz Arciga circa definibilitatem assum ptionis ad
S . Sedem miserunt. 1 Congregatio vero M ariana urbis M exici, annis 1905 et
1906 septem volum ina subscriptionum (150.000) in 11 dioecesibus collectarum
Sedi Apostolicae o b tu lit.2 In Republica Aequatoriana brevi tem pore 50.000
circiter subscriptiones collectae et die 1 decem bris 1905 Pio X praesentatae fu e ­
runt. 3 In Colum bia, die 1 iulii a. 1903, Ezechiel M oreno, Ep. Pastopolitanus,
petitionem collectivam 13.000 fidelium Rom am m itte b a t.1 E x A rchi dioecesi
S. Iacobi Cileni, die 3 iulii 1903, 1.473 fidelium petitiones ad S. Pontificem de­
latae fuerunt. Idem fecerunt die 8 dee. 1903 omnes Episcopi Peruviani. 5
In Oriente, a . 1903, Episcopatus unitus Ritus Chaldaeorum definitionem a
S. Sede p o stu la vit.6 Conventus Internationales M ariani Einsiedlensis (1906),
Salisburgensis (1910) et T reviren sis (1912) nec non Conventus M arianus D ioece-
sanus Ebroicensis (E vreu, a. 1906), Conventus Regionalis Congregationum M a­
rianarum in Aragonia diebus 16-20 dee. 1906, celebratus, Conventus Nationales
M ariani in A bbatia A verbod e (a. 1910) et M osaetraiecti (a. 1912) celebrati, votum
em iserunt pro dogmatica Assum ptionis definitione. A nnis 1907-1908, circiter
250.000 subscriptiones in H ispania collectae fuerunt. C irca idem tem pus, E p i­
scopi Lusitaniae fervidas preces Pio X obtulerunt pro eadem dogm atica defi­
nitione. In Italia Septentrionali, a. 1913, 6.000 Socii « U nionum agricolarum et
operariorum catholicorum» dioecesis Vicetinae, in Sanctuario M ontis Berici adu­
nati, votum pro definitione subscripserunt.
Attam en ferunt Pium X , quodam die de definitione dogm atica agens, d i­
xisse: « adhuc m ultis et seriis studiis opus est » .7 Pontificis sapientissim um m o­
nitum theologos plures ad argum entum profundius pertractandum efficaciter
im pulit.
A b a. 1914 ad a. 1920, tem pore magni belli, paucae petitiones Rom am de­
latae fuerunt. H abentur tamen petitio collectiva Episcoporum , M agistratuum et
fidelium Colum biae (a. 1916), nec non petitio collectiva Episcoporum veteris
Im perii Austriae (a. 1917) sub forma dissertationis dogm aticae (cfr t. 1, p. 186-
202; 968). Surgebant insuper duae Ephem erides: L ’Assunta (Com i, a. 1916 opera
Can. Crosta) et L ’Assomption (in Gallia, a. 1918, opera Can. I.-C . Broussolle).
C an. Crosta instituebat etiam associationem « A ncillarum B. M . V . Assum ptae »
ad m otum assum ptionisticum prom ovendum .

1 L . c., I, 270 s.; I I , 526-534..

2 L . c., I I , 954.
3 L . c ., 9 5 4 s.
4 L . c., I, 738 s.
5 L- c., I I, 955.
6 L . c., I, 81 s; 246 s.
7 C fr L a C iudad de M a ria , 18 o ct. 1908.
334 ASSUMPTIO IN TRADITIONE (SAEC. XVI-XX)

Benedictus X V Canonico Crosta dixit se ordinasse ut post bellum studia de

Assum ptione resum erentur. Putabat tamen definitionem illam m inim e necessa­
riam fuisse cum fideles omnes id firm iter crederent. 1
A b a. 1921 ad dies nostros, m otus assum ptionisticus m irabiliter propagatus
est. Prim us Congressus Pan-Am ericanus Congregationum M arianarum in urbe
S. Iacobi in C hile a. 1921 adunatus, certam en inter theologos indixit super argu­
mento: « Q uibus fundam entis theologicis nisus Congressus definitionem dogm a­
ticam assum ptionis’ corporeae B. M . V . a S. Sede im plorare valeat ».
A nn o 1925 Bartholom aeus L on go novum m otum pro definitione A ssum ­
ptionis inchoavit et 508.743 subscriptiones obtinuit, in 12 volum inibus collectas.
M otu s iste, ob m ortem B. L on go interruptus, continuatus fuit a « C om itatu A s-
sum ptionistico Veronense» a Raphaële Asaro et ab Am edeo Balzaro excitato. M o ­
tus iste, m axim us inter omnes m otus assum ptionisticos, bis a Pio X I benedictus
fuit. A nn o 1937 Com itatus iste 60 volum ina Sum m o Pontifici praesentavit ubi
vota inveniebantur 20 Cardinalium , 5 Patriarcarum , 709 Archiepiscoporum et
Episcoporum , duorum m illionum sacerdotum , religiosorum et fidelium nec non
adhaesiones collectivae 32 Conventuum , Synodorum etc.
A nnis 1932-1933, novus m otus in favorem Assum ptionis excitatus est a P.
M atthaeo C raw ley C . S S . C C ., et collectae fuerunt 500.000 subscriptiones. Se-
cretariatus Generalis Congregationum M arianarum 557.708 subscriptiones S.
Sedi praesentabat.
Praefatis m otibus assum ptionisticis internationalibus, adiungendi sunt alii
m otus aut « Plebiscita M ariana » Nationalia orta in Hispania, in H elvetia et in
Canada. Sex nationes (Italia, Lusitania, Aequator, Brasilia, Sina et Peruvium )
in eorum C onventibus Nationalibus, votum pro definienda Assum ptione em ise­
runt. Etiam Concilium plenarium Poloniae (1936), Concilia Provincialia N ic a ­
raguense (1934), Chilenum (1939) idem fecerunt. Conventus etiam assum ptio-
nistici Nannetensis (Nantes, 1924), Covadongensis (1926), H ispalensis (1929),
Tongerloo (1934) et Caesaraugustanus (1940) rem scientifice pertractarunt. Ita
factum est u t ab a. 1921 ad a. 1940 6.471.000 subscriptionum haberentur, dum
ab a. 1863 ad a. 1921 solum m odo 1.615.000 habitae fuerant.
A nn o vero 1944, Sum m us Pontifex Pius X I I facultatem concedebat publici
iuri faciendi petitiones omnes de Assum ptione corporea quae in A rch ivo se­
creto S. Officii asservabantur: quod Patres H entrich et de M oos S. I. egregie
praestiterunt. D ie vero 1 m ensis M aii anni 1946, idem Sum m us Pontifex practice
repetens id quod pro definitione Im m aculatae Conceptionis fecerat Pius I X die
2 februarii 1849, litteras Encyclicas ad universos orbis catholici Episcopos m it­
tebat ad hoc ut m entem propriam circa definibilitatem assum ptionis corporeae
libere aperirent.

1 C f r Civ. Catt., a. 76 (1 9 2 5 ) v o l. I, p . 2 3 4 .
 BATTONES THEOLOGICAE PHO ASSUMPTIONE 335

Scim us m axim am Episcoporum partem favorabiliter Rom ano Pontifici re­

spondisse. U niversus igitur catholicus orbis ad pedes Pastoris suprem i infallibi-
litatis charismate insigniti, una voce unoque corde dicere videtur: « E t nunc,
Petre, doce nos! ». Petri vero responsio — prout ex pluribus indiciis apparet
— cito veniet et non tardabit, inenarrabili gaudio filiorum Ecclesiae et M ariae
corda repletura.

IV. Probatur: R a t i o n i b u s t h e o l o g i c i s . 1
Rationes istae, quae convenientiam ostendunt, ex triplici capite sum i pos­
sunt, videlicet: I) ex parte Christi; II) ex parte B. Virginis, et III) ex parte nostri.

1) E x parte Christi: i) Ratione gloriae eius. Etenim «gloria filiorum patres

[et etiam matres] eorum » (Prov., 17, 6). Iam vero C hristus non satis proprio
honori consuluisset si corpus matris suae, ex qua hum anam carnem vere reali-
terque sum pserat, in sepulcro corrum pendum reliquisset. Bene vero suae gloriae
consuluisset si ponam us illu d ’ statim a m orte resurgere fecisse, vel im m ediate in
anim a et corpore ad caelum transtulisse.
2) Ratione pietatis filialis. F ilius enim m atrem suam diligere tenetur. Iam ­
vero C hristus non satis filiali amori erga m atrem suam consuluisset, si corpus
eius in sepulcro reliquisset. Eo vel magis quod amor est unitivus, et ideo C hristus
sinere non poterat ut dum anima matris suae sibi unita in coelis esset, eius cor­
pus (quod ad personae constitutionem requiritur) tam longe ab eo, in sepulcro,
abesse pateretur. Postulabat ergo amor eius matris im m ediatam resurrectionem
et in coelum assum ptionem .
3) Ratione maiorum privilegiorum M atri suae collatorum. Etenim : Q ui dat
m aiora, non recusat m inora. A tq u i Christus M atri suae maiora dedit. E rgo...
Ad. min. C hristus enim , qui in sua nativitate m agnum m iraculum fecit ne
matris corporalem integritatem laederet; non poterat id quod est m inus negare,
i. e. im pedire quod m ors integritatem ipsius corporalem, per corruptionem sepul­
cri laederet, anticipando pro ipsa m iraculum resurrectionis corporalis. V irg in i­
tas, scribebat Bossuet, « est com m e une baum e divin qui préserve de corruption
le C orp s de M arie; et vous en serez convaincus, si vous m éditez attentivem ent
quelle a été la perfection de sa pureté virginale » (Serm . 1 pour la fête de l ’ A s­
somption. 2 point). 2

1 S . B e r n a r d i n u s S e n e n s i s , sep tem saltem rationes th eo logicas ad d u cit, vid elicet: 1) p ro p ­

ter u n itatem carnis, 2) p ro p ter in co rru p tib ilita tem , 3) p ro p te r h o n orabilitatem , 4) p ro p te r d i­
gn itatem et san ctitatem , 6) p ro p te r aequitatem , 7) p ro p ter in tegritatem b eatitu din is ( Sermo de
Assum pt., a rt. 3, cap. 1, ed it. 17 4 s, t. 4, p. 123, co i. 1).
■* Patres et S crip tores qui A ssu m p tio n e m ex virginitate a rgu u n t sunt: S . I o a n n e s D a m .,
P G 96, 716 ; S . G r e g o r i u s N y s s ., P G 46, 377; S. A n d r é a s C r e t ., P G 97, 1081; S. A n s e l m u s ,
PL 158, 966; H ugo a S. V ic t o r e , PL 177 , 807; P e t r u s B l e s ., P L 207, 664; S. B e r n a r d i n u s
33 6 RATIONES THEOLOGICAE PRO ASSUMPTIONE

II) E x parte B. Virginis: i) Ratione conformitatis cum Filio. Cuilibet fere m y­

sterio Christi consociata est m ater eius; conveniens ergo erat ut etiam in resur­
rectione, ascensione et coronatione Ipsi conform aretur (cfr N i c o l a s , L a Vergine
secondo il Vangelo, c. 22).
2) Ratione consanguineitatis cum Christo. Etenim , caro C hristi, originative,
caro est M ariae. Conveniens ergo erat quod caro M ariae, ex qua caro Christi
sum pta est, non corrum peretur, sed gloriose resurgeret. « V id ebatu r Christo
quod non totus ascendisset in caelum donec illam ad se traxisset de cuius carne
et sanguine traxerat corpus suum » ( P e t r u s B l e s e n s i s , P L 207, 662). 1
3) Ratione realis relationis personae Virginis ad personam Christi, quae est Vita.
Persona enim V irgin is realem relationem habuit ad personam Christi, quae est
V ita et principium vitae. Persona autem nedum anima sed etiam corpore consti­
tuitur, ideoque B. V irgo quoad anim am et quoad corpus realem et perennem
relationem habuit ad Christum seu ad V itam ipsam. Porro inconveniens fuis­
set quod corpus V irgin is, reali et perenni relatione ad C hristum seu ad V itam
ipsam ligatum , vinculis m ortis detentum fuisset. 2
4) E x signo: « E x eo quod reliquiae corporis eius non inveniuntur. Si corpora
aliorum sanctorum et reliquias, quae latebant, D eus revelavit, u t patet de B. Ste-
phano, de Beatis G ervasio et Protasio, et m ultis aliis, sicut historiae tradunt,

S e n ., 1. c .; S . A n t o n i n u s F l o r . , S . T h ., p. I V , tit. 5 , c. 4 3 , p. 3 ; S . R o b e r t u s B e l l a r m i n o ,
Concio 40.
S crib it L ennerz: « V eritas exp licite revelata, cu m qua assum ptio B. V irgin is in tradition e
fre q u e n te r con iu n cta ap p aret, est eius virgin ita s. C o rp o ri ex qu o corp u s F ilii D e i efform an d um
erat, specialis co n v e n it in tegritas. P e r se in tegritas corporalis varios grad us a d m ittit. E x p licite
revelata sin e d u b io ea in tegritas est, qu a om n is laesio virgin itatis exclu d itu r. S i au tem con stat
co rp u s B. V irg in is in sep u lcro n on esse resolu tum et b rev i post m o rtem cu m anim a iteru m co-
n iu n ctu m , et si h o c p ro b a b iliter revelatu m est form aliter, facile ista revelatio in te llig i potest,
u t ea n on solam laesion em virgin itatis e xclu d at, sed sensu am pliore in telligen d a sit etiam de
in co rru p tio n e corp oris p ost m o rtem et de illiu s u n io n e c u m anim a. Q u od si ita est, d icen d um
est in revelatio n e virgin itatis e xp licite revelatam esse illam in tegritatem , quae laesionem v ir ­
gin ita tis exclu d it, im p licite au tem eam in tegritatem , quae resolu tion em corporis in sepu lcris,
p erm an en tiam in m orte ex clu d it» (o. c., p. 107).
A t, si bene atten datur, ex revelatio n e integritatis v irgin alis, necessario seq u itu r ta n tu m ­
m o do incorruptio corp o ris v irgin alis, n o n v ero eiusdem corp oris resurrectio, saltem necessario,
sed tan tu m m o d o per summam convenientiam. H aec tam en sum m a con ven ien tia fit certitudo si
cu m aliis argu m entis con iu n gatu r.
1 P a tre s e t S c r ip to r e s q u i A s s u m p tio n e m e x c o n s a n g u in e ita te a r g u u n t s u n t: P e t r u s B l e s .,
1. c . ; H i l d e b ., P L 1 7 1 , 6 3 0 ; N i c o l a u s L y r . , P ostillae ma­
S . B e r n . S e n ., S . A n t o n i n u s F l o r . ,
iores ; L u d o v i c . G r a n . , M éd it., c . 2 4 ; S u a r e z , 1. c .; S . F r a n c i s c u s S a l . , S e r m . 1 5 , A o û t 1 6 0 2 ;
C o n t e n s o n , Theol. ment, et cord., 1. 1 0 , d . 6 , c . 1 , a . 8; M a s s i l l o n , Serm.
2 Patres et S crip tores q u i e x h o c A ssu m p tio n em d ed u x eru n t sunt: S . M o d estu s, P G 86,
3 2 9 2 ; S. A ndreas C r e t ., P G 98, 348; S. I o a n n e s D am ., P G 9 6 , 7 1 6 ; S . G erm anus C o n s t .,

P G 9 8 , 3 4 8 ; P e t r u s B l e s ., P L 2 0 7 , 6 6 2 .
 RATIONES THEOLOGICAE PRO ASSUMPTIONE 337

illas sacras reliquias et sanctissim um corpus ut eis debita im penderetur reveren­

tia, et honor exhiberetur, D om inus non revelasset? Signum est igitur et argum en­
tu m quod nusquam rem ansit in terris » ( S . B e r n a r d i n u s S e n ., Serm. de Assumpt.,
art. 3, c. i). H oc m odo argu u n t etiam: N i c o l a u s L y r ., Postillae maiores, S . A n ­
t o n i n u s , S . Th., p. IV , t. 5, c. 43, par. 3; A b s a l o n S p r i n c k i r s b a c ., P L 2 11, 256;

L e o n . U b i n ., Serm . 46; S u a r e z , 1. c., S . R o b e r t u s B e l l a r m i n o , 1. c.

« T a m pretiosum thesaurum — ait ps.-A ugustin us — dignius est caelum ser­

vare quam terra» (De Assumpt., c. 6, P L 40, 1140).

5) Ratione immunitatis a peccato originali. Ratione enim huius praeservationis,

B. V irgo in statu illo posita erat in quo inveniebatur A d am ante peccatum , cum
om nibus donis supernaturalibus et praeternaturalibus (excepto dono impossibi­
litatis, eo quod passibilitas a conditione et m unere Corredem ptricis exposceba­
tur). A tq u i si A d am obiisset ante peccatum , im m ediate translatum fuisset in cae­
lum , quin per m ortem pertransiret. Ergo et Deipara, im m ediate debuit in caelum
transferri, quin per m ortem pertransiret (vel, si m ors eius ponatur, utpote a m is­
sione Corredem ptricis requisita, debuit statim a m orte resurgere). N ih il enim
quod est peccati in D eipara Im m aculata poni d e b e t.1
E x hoc patet quom odo A ssum ptio formaliter implicite in veritate Im m aculatae
Conceptionis inveniatur. D ed u citu r enim ex duobus veritatibus formaliter expli­
cite revelatis, i. e.: ex veritate Im m aculatae Conceptionis et ex veritate im m edia­
tae translationis A d ae in caelum , si non peccasset (G en . 2, 17).

6) Ratione comparationis cum aliis iustis. Q uod conceditur aliis, non debet
D eiparae negari. A tq u i aliis privilegium anticipatae resurrectionis concessum
est, vel im m ediatae translationis in caelum , absque m orte, concedetur. E rgo
anticipata resurrectio (si B. V irgo est m ortua) vel im m ediata in caelum translatio
(si D eipara non est mortua) B. V irgin i neganda non est.

A d M in. Plura enim, teste S. M atthaeo (28, 51-53), Sanctorum corpora, sim ul
cum C hristo, surrexerunt et apparuerunt m ultis.
A lii vero iusti, in fine m undi, m ortem effugient et im m ediate, absque morte,
in caelum transferentur, prout apparet ex E p. 1 ad T h essal., 4, 13 -17 , ex E p. 1
ad C or. et ex A ct. 12, 32 ubi dicitur Iesus venturus indicare vivos et mortuos. H oc
adm ittunt praecipui hodierni ex eg eta e.2

1 N e c d ica tu r m o rtem esse naturalem p ro hom ine. E sset naturale in alio ordine, a praesenti
ord in e d iverso , non vero in praesenti ordine, in quo est et rem anet sem per poena peccati, p ro u t
d e fin iv it C o n ciliu m A rau sican u m I I , de quo dixim u s p. 223.
2 U t falsa co m m u n iter h ab etu r le ctio V u lga ta e: « O m n es q u id em resurgem us, sed non
om n es im m u tab im u r» (1 C o r ., 15 , 5 1). L e c tio : « N o n om nes m o rien tur, sed om nes im m u ta ­
b im u r » h ab etu r h o die u n an im iter tam q uam certa.

22
338 GLORIA CORPORIS E T ANIMAE B. M . V.

III ) E x parte nostra: i) Ratione existimationis et fiduciae. Per gloriosam enim

D eiparae Assum ptionem existim atio et fiducia nostra erga ipsam quam m axim e
augetur. N on enim ad cor m ortuum , sed ad cor vivum dirigim ur.
2) Ratione fidei et spei nostrae augendae in corporum resurrectionem . Per
anticipatam enim corporis D eiparae resurrectionem et glorificationem , m axim e
augetur in nobis fides in resurrectionem corporum nostrorum et spes in futuram
gloriam .

Art. 2 - D E G L O R I A C O R P O R I S E T A N I M A E B . M . V.

Praenotanda: G loria coelestis dividi solet in essentialem et accidentalem. G lo ­

ria essentialis in intuitiva D ei visione consistit. H aec autem, quoad gradum quan-
titativum, duplicem inaequalitatem adm ittit, intensivam (sec. quod quidam beati
clarius D eum vident) et extensivam (sec. quod plura vel pauciora obiecta, tum
possibilia realia, secundaria in D eo vident).
G loria vero accidentalis consistit in quibusdam bonis creatis id est 1) in gau­
dio de bono patrato, 2) in novis quibusdam revelationibus, 3) in aureolis, 4) in
speciali corporis decore, et 5) in bonis exterioribus, ut est honor, reverentia etc.

Prob.: Gloria Virginis Assumptae sive I) essentialis, sive II) accidentalis, glo­
riam omnium aliorum Beatorum longe antecellit.

Prob. prima pars. Quantitas gloriae essentialis, proportionatur quantitati

gratiae in via et m eritis per gratiam com paratis, iuxta illud: « R ed d et unicuique
secundum opera eius » (Rom ., 2, 6). A tq u i quantitas gratiae et m eritorum B. V ir ­
ginis in via longe antecellit quantitatem gratiae et m eritorum om nium hom inum
et A ngelorum . ... Profundius ergo qualibet creatura in visione divinae essentiae,
beatitudinis oceano, oculum f i g i t .1
A d min. « Quod clarius patebit — animadvertit Card. Lépicier — discurrendo per
singulos status, in quibus inveniuntur sancti merita sibi comparasse: quae quidem me­
rita in sanctis quidem divisim inveniuntur, in Beata Virgine autem unite et cumulate.
Primo, in carne vivens, Deipara non carnalis, sed angelicae vitae meritum, propter
virginitatem, quae virtus angelis cognata est, habuit, unde vocatur Regina angelorum.
Secundo, patriarcharum meritum habuit, propter fidei suae vivacitatem; unde etiam
ipsi dictum est (Luc., 1, 45): Beata quae credidisti; quapropter Regina patriarcharum
rite appellatur.

1 P u lch re A ligh eriu s: « G li occh i da D io d ile tti e ven e rati...

...a ll’etern o lu m e si d rizza ro ,
N e l qu al n on si d e ’ cred er che s ’in vii,
P e r creatura l ’occh io tan to ch iaro ».
(P ar., 33, v . 40 et ss.).
 GLORIA CORPORIS ET ANIMAE B. M . V. 339

Tertio, habuit meritum prophetarum, cum spiritu prophetico praedixerit se beati­

ficandam esse (ibid., 48): Beatam me dicent omnes generationes; unde et Regina prophe­
tarum celebratur.
Qtiarto, nec ipsi defuit meritum apostolorum et evangelistarum, propter ea quae
apostolos et evangelistas de fidei nostrae mysteriis edocuit; unde dicitur Regina aposto­
lorum.
Quinto, pariter martyrum meritum habuit, Filio suo morienti perfecte compatiendo,
iuxta illud (ibid., 2, 35): Tuam ipsius animam pertransibit gladus; propter quod Regina
martyrum merito nominatur.
Sexto, confessorum quoque meritum habuit, Domino devote confitendo, sicut cum
dixit (ibid., 1, 46): Magnificat anima mea Dominum; unde et Regina confessorum pie in­
vocatur.
Septimo denique, excellenter habuit meritum virginum, cum virgo fuerit, et virgo
in aevum permanserit; quapropter Regina virginum praedicatur.
Ex quibus concludi debet quod, sicut Beata Virgo habuit meritum omnium et am­
plius, ita congruum fuit ut super omnes ponatur, etc., ait S. Thomas (Sermo L V 1I I
in Assumpt. seu de B . V. in caelis exaltatione. Opp. t. 15, p. 223), (o. c., pp. 308-309).

E x hac praecellenti beatifica visione, consequitur praecellens amor beatificus,

et hanc praecellentem visionem et amorem beatificum com itatur ineffabile gau­
dium.

Prob. secunda pars: G loria accidentalis, prout praenotavim us, consistit 1) in

gaudio de bono patrato; 2) in novis quibusdam revelationibus, 3) in aureolis,
4) in speciali corporis decore, et 5) in bonis exterioribus ut est honor, reverentia
etc. A tq u i in his om nibus B. V irgo omnes alios Beatos longe antecellit. E rgo...
Prob. M inor per partes. B. V irgo longe antecellit om nes Beatos: 1) in gaudio
de bono patrato, eo quod bonum ab ipsa, perdurante sua vita terrestri, patratum ,
excedit bonum ab om nibus sim ul creaturis sim ul sum ptis patratum .
2) B. V irgo omnes antecellit in novis quibusdam revelationibus circa futura
contingentia, eo quod quidquid ad hom inum salutem quom odocunque pertinet,
ad Deiparam , utpote hum ani generis C orredem ptricem et M atrem , referri debet;
ex istis autem novis revelationibus nova gaudia percipere potest.
3) B. V irgo om nes antecellit in aureolis: aureola (dim inutivum aureae) est
aliquid aureae seu coronae beatorum (in visione beatifica positae) superadditum ,
id est, accidentale quoddam praem ium quod pro speciali victoria datur seu —
prout dicit S. T hom as — « Aureola est privilegiatum praem ium privilegiatae
victoriae respondens » (Suppi., q. 96, a. 1). Q uia vero tres sunt privilegiatae v icto ­
riae (i. e. supra carnem, supra mundum et supra diabolum) hinc triplex aureola
distinguitur: 1) aureola virginitatis, ob victoriam supra carnem , 2) aureola mar­
tyris, ob victoriam supra m undum , et 3) aureola doctoris ob victoriam supra dia­
bolum quem per doctrinae praedicationem , a se et ab aliis rem ovet.
34° GLORIA CORPORIS ET ANIMAE B. M . V.

Porro, hac triplici aureola B. V irgo praeclarius et em inentius insignita est.

Ipsa enim , ut iam dem onstravim us, i) fu it sem per virgo integerrim a, 2) fuit
praecipua fidei m agistra, saltem privata et 3) plus quam m artyr iuxta C rucem
F ilii.
4) B. V irgo omnes antecellit in speciali corporis decore, eo quod corpus eius,
praeter com m unes quatuor dotes corporum gloriosorum (i. e. impassibilitas,
subtilitas, agilitas, et claritas, iuxta 1 C or. 15, 44), singulari quoque decore et
splendore refulget, utpote luci increatae propinquius. In intuitu vero huius spe­
cialis splendoris nedum angeli et sancti sed etiam Christus accidentale quoddam
gaudium percipiunt.
5) B. V irgo omnes antecellit in quibusdam bonis exterioribus, quibus excel­
lentissim e fruitur, i. e. in im perio super omnia, utpote om nium Regina, in laude
et reverentia quae ei exhibetur ab universa Ecclesia etc.
Iu re ergo B. V irgo in coelis, sicut in terra, specialem quem dam ordinem seu
hierarchiam constituit, iuxta illud Gersonis: «V irgo sola constituit hierarchiam
secundam sub D eo T rin o et U n o, hierarchia prima et summa, apud quam hierar­
chiam humanitas F ilii sola sublim ata sedet a dextris virtutis D ei » (T r. 3, super
Magnificat). O m nes illam iugiter laudant.

« C osì la circulata melodia

si sigillava, e tutti gli altri lumi
facean sonar lo nom e di M aria ».
(Par. 23, 96-98).
 MARIAE PARTES IN VITA S P IR IT U A L I 34 1

A P P E N D I X

D E L O C O Q U E M O C C U P A R E D E B E T B 7 V IR G O
IN V IT A S P IR IT U A L I

B IB L IO G R A P H IA : A r i n t e r o , O. P., Misión Cosantificadora de Maria como Esposa

del E. Sarito. Memoria exhibita Congressui Montfortiano Barcinonensi a. 1918; B e r -
n a r d o t M ., V . , O. P., Notre-Dame dans ma vie, Paris 1937; P e r e z N . S. I., Lugar pre­

ferente que ocupa la Santisima Virgen en la Ascetica y Mistica cristiana, in Crònica Ofìcial
del Congreso Mariano Hispano-Americano de Sevilla, 1929, pp. 762-779; P e r m u y F.,
C. M . F., Lugar preeminente que Maria ocupa en la Ascètica y Mistica Cristiana, in
Crònica Oficial..., pp. 734-761; V a n H a u t e M ., C. SS. R., Vivre uni à Marie, Caster-
man, Paris Tournai, 1938.

PRAENOTANDA

1) D e vita spirituali, seu de perfectione christiana, agit Theologia spiritualis,

quae com m uniter Ascetica et M ystica appellatur.
T h eologia vero Spiritualis ita a cl. H eerinckx definitur: « Scientia theologica
quae docet in quo vitae spiritualis perfectio consistat et quom odo hom o viator
in eam tendere eam que obtinere possit » (Introductio in Theologiam Spiritualem
Asceticam et Mysticam, p. 4, T o rin o, M arietti, 1931).
In quonam praecise A scetica a M ystica distinguatur, et quinam sint utriusque
lim ites, non conveniunt A uctores. Com m uniter tam en in hoc convenire viden­
tu r quod vita ascetica perfectionis opus significat quatenus est nostrum et gratiae
virtutum , non vero donorum Spiritus Sancti; vita vero m ystica perfectionis opus
significat quatenus est opus Spiritus Sancti et donorum E ius, cuius unus ex
effectibus praecipuis est contem platio infusa, quae cognitionem D ei experim en-
talem , saporis plenam , animae exhibet.
D u m igitur in A scetica anima est magis activa quam passiva; in M ystica, e
contra, est magis passiva quam activa. Prim a m agis cum m orali, secunda vero
m agis cum dogm atica connectitur, praesertim cum doctrina de gratia et donis
Spiritus S. U traque tam en, unicam scientiam spiritualem constituit, quae optim e
Theologia Spiritualis appellatur.
2 ) Q uia vero vita spiritualis, sicut quaelibet vita, progressiva est, rite ab aucto­
ribus, iuxta triplicem hom inis aetatem (infantia, adolescentia, virilitas), tres vitae
342 MARIAE PARTES IN VITA S P IR IT U A L I

spiritualis gradus distinguuntur, qui animas in statu incipientium, proficientium

et perfectorum constituunt. T rip le x iste gradus appellatur: via purgativa (term i­
nus a quo) via unitiva (term inus ad quem) et via illuminativa (intermedia).
T r e s istae viae non tam quam parallelae vel separatae, sed potius tam quam
varia stadia unius eiusdem que viae considerandae sunt. C u m tamen D eus hunc
ordinem sequi non teneatur, hinc est quod aliquando donum contem plationis
infusae quibusdam anim abus im perfectis largitur, aliis vero perfectis n e g a tu r.1
C irca quaestionem utrum omnes christiani vocatione remota ad contempla­
tionem infusam (quae ad m ysticam stricte dictam pertinet) vocentur necne, valde
disputatur inter hodiernos A uctores. Pro certo tam en habendum est, plures ani­
mas quam vulgo aestim etur, ad talem contem plationem , de facto, proxim e vocari.
Im o, probabile om nino vid etur opinio iuxta quam D eus, quia quam m axim e
animas gratiis ditare peroptat, anim abus optim e dispositis gratiam contem plationis
infusae ordinarie concedit.
H isce breviter praemissis, duo hic exponenda veniunt, videlicet:
1) (in genere) utrum et qua ratione B. V irgo in vita spirituali (A scetica
et M ystica) realem influxum exerceat.
2) (in specie) D e influxu B. V irgin is in via purgativa, illum inativa et
unitiva.

I) D e i n f l u x u B . V i r g i n i s i n V i t a S p i r i t u a l i

Q uod B. V irgo locum singularem in V ita Spirituali (A scetica et M ystica) sibi

vindicet, ex hoc patet quod T h eo logia spiritualis, seu A scetica et M ystica, in
T h eo logia dogm atica fundatur. C u m vero Beata V irgo in T h eologia D ogm atica
locum om nino singularem sibi vindicet (eo quod ordinem a se constituit), etiam
in T h eo logia A scetica et M ystica locum om nino singularem sibi vindicare debet.
Ratio vero huius rei in singulari om nino relatione quam D eipara habet ad
gratiam , seu ad vitam supernaturalem gratiae, invenitur. V i enim gratiae hom i­
nes realiter (quam vis accidentaliter) participes seu consortes efficiuntur naturae
et vitae divinae. C u m vero vita divina in hoc consistat quod D eu s sem etipsum
directe contem pletur et infinite amet, vita nostra divina in visione D ei prout est
in se (nunc per fidem , postea, in caelo, per visionem intuitivam ) et in subsequenti
amore consistere debet.
Iam vero, haec vita supernaturalis gratiae divinae, producitur et alitur in no­
bis a triplici causa, quam vis m odo omnino diverso, videlicet: 1) S S . Trinitas,
quae est prima fons et origo gratiae; 2) Sacra Christi H um anitas, quae est causa
instrum entalis gratiae, et 3) B. V irgo, M ediatrix universalis (cum C hristo et
dependenter a Christo) inter D eum et homines, in distributione om nium et sin­

1 B e n e d ic t u s X I V , D e Servor. D ei beatif., 1. 3, c. 26, n. 17.

 MARIAE PARTES IN VITA S P IR IT U A L I 343
gularum gratiarum . T re s istae causae sim ul uniuntur in productione unius eius-
dem que rei, id est, vitae supernaturalis, quem adm odum manus sculptoris, eius
m alleus eiusque scalprum unam eam dem que statuam efficiunt.
Beatissim a V irgo enim , nedum univit nos Christo, capiti nostro m orali et
gratiae fonti, libere ei conferendo naturam nostram hum anam ad peccatum eius­
dem pro nobis expiandum et ad gratiam divinam , seu ad vitam gratiae nobis
m erendam ; sed etiam unit nos iugiter Christo, tam quam collum capiti aut aquae­
ductus fonti, nobis omnes et singulas gratias dispensando. Deipara, igitur, non
est extra aut ad latera vitae nostrae spiritualis (sicut caeteri Sancti) sed centrum
ipsum huius vitae, una cum C hristo et S S . T rin itate occupat, eo quod gratia
ipsa, sicut S S . T rin itati et H um anitati C hristi, ita et D eiparae nos intim e et indis-
solubiliter unit. Ipsa, igitur, nobis vitam gratiae largitur. Ipsa illam alit et ad
suam plenam evolutionem adducit.
Q uae cum ita sint, patet om nino singularis D eiparae influxus in vita nostra
spirituali, D eiparaeque pars omnino singularis in universa T h eo logia A scetica
et M ystica.
H u n c D eiparae influxum in sanctificatione anim arum , nem o forsan sicut S.
de M on tfort tam valide expressit. Postquam enim dem onstravit devotionem
erga B. V irgin em necessariam esse ad salutem consequendam , valide dem onstrat
quom odo eadem devotio magis etiam necessaria sit ad vitae christianae perfectio­
nem adipiscendam . Scribit enim: « S i la dévotion à la très sainte V ierge est n é ­
cessaire à tous les homm es pour faire sim plem ent leur salut, elle l’est encor beau­
coup plus à ceux qui sont appelés à une perfection particulière; et je ne croix
q u ’une personne puisse acquérir une union intim e avec N otre-S eign eur et une
parfaite fid élité au Saint-Esprit, sans une très grande union avec la très sainte
V ierg e et une grande dépendance de son secours...
C ’est M arie seule à qui D ieu a donné les clefs des celliers du divin amour,
et le pouvoir d ’entrer dans les voies les plus sublim es et les plus secrètes de la
perfection, et d ’y faire entrer les autres » ( Traité, n. 43 et 45).

II) D e i n f l u x u B. V i r g i n i s
in tr i pl i c i stadi o V i t a e Sp i r i t u a l i s

Q uod B. V irg o in unum quodque ex triplici stadio V itae Spiritualis vere effi-
caciterque influat, haud pauci Scriptores Ecclesiastici docuerunt. Inter omnes
vero, dignus est qui laudetur B. A elredus Rievallensis qui aperte indicat quo­
m odo D eipara scala Caeli sit in diversis vitae nostrae stadiis. « Pulchre in ista
scala, de qua loquim ur, ubi nos debem us incipere ascendere, ibi posita est M aria,
sicut dicit evangelista, Iacob autem genuit Ioseph virum M ariae (M atth. 1), ut
statim in ipsa prim a conversione nostra ipsa nobis appareat et recipiat in sua
custodia, et illum inet luce sua, et com itetur nobis in ista via laboriosa. Igitur,
344 MARIAE PARTES IN VITA S P IR IT U A L I

illa illum inante et docente per omnia, qui incepim us converti ad D eum , ipsam
conversionem ducam us ad perfectionem , et incipiam us a Ioseph, ubi incipit
augm entum nostrum; et proficiam us et ascendam us, donec pertranseam us trans­
m igrationem Babylonis, ut qui fuim us per vitia et peccata captivi sub potestate
N abuchodonosor in Babylone, id est in confusione, liberem ur per gratiam C h ri­
sti, ad quem conversi sumus: et ita cum perfecte convertendo ad D eum redie­
rim us a Babylone, transeam us ad secundum statum , et incipientes nosmetipsos
purgare, ascendam us de gradu in gradum , donec veniam us ad Salom onem , qui
interpretatur pacificus, ut, scilicet, purgati a m alis passionibus, habeam us in
nobis quandam pacem et tranquillitatem , et sic ingrediam ur tertium statum ,
qui incipit a D avid , qui interpretatur desiderabilis-, ut et nos desiderem us, et ar-
deam us videre illum desiderabilem vu ltum Creatoris nostri, et in ipso desiderio
nostro perveniam us ad patrem Abraham , ad D eu m scilicet excelsum , et videa­
m us eum in Sion » (Serm o 21, in N ativ. B . M ariae, P L 195, 3 3 0 ).1 N ervose
Ps.-Bernardus, de verbis Salve Regina « 0 clemens, 0 pia, o dulcis Virgo M aria »,
scribit: « Clem ens poenitentibus, pia proficientibus, dulcis contem plantibus »
( P L 184, 1080).
Praestat audire etiam S. A lbertu m M . qui ait: « B. V irgo attrahit peccatores,
illum inat poenitentes, dirigit innocentes... A ttrahit a culpa, illum inat in iustitia,
dirigit ad gloriam » (M ariale, q. 146).

a) D e i n f l u x u B. V i r g i n i s i n v i a p u r g a t i v a .
Prim us veluti gressus in perfectione vitae christianae, est conversio a statu
peccati, nec non eorum om nium expurgatio quae virtutis iter praepediunt, prout
sunt peccata et deordinati affectus. Q ui in hoc prim o stadio reperiuntur, inci­
pientes vocantur, et parvulis assim ilantur, qui volubiles et instabiles existunt.
H oc posito, iam per se patet quam necessarius sit Deiparae, M atris nostrae,
influxus pro illis qui in hac via purgativa inveniuntur. Sicu t infantes indigent
matre, ita isti D eipara indigent. Q uod autem de facto D eipara talem influxum
in incipientes exercuerit, historia conversionum a vita peccati ad vitam gratiae
satis superque testatur. 2
H istoria etiam abunde testatur quom odo plures tentationum vim , huius viae
propriam , adiutrice V irgin e benedicta, invicte superaverint.

b) D e i n f l u x u B. V i r g i n i s in v i a i l l u m i n a t i v a .
Secundus veluti gressus in via perfectionis, est assim ilatio C hristo, per vir­
tutum eius im itationem assiduam . Q ui in hoc secundo stadio reperiuntur, profi­

1 Id em p u lch re e xp rim itu r a b auctore lib ri « S p e c u lu m B. V irg in is », c. 10.

2 C fr C a p X n a g a V ., A . R ., L a Virgen en la historia de las conversiones, serie 1, Z a ra g o z a ,
U ria rte , 1932; serie 2, Zaragoza, U ria rte , 1934. In h o c p erp u lch ro opere, 46 exem p la illu striu m
v iro ru m afferu n tu r q u ib u s M ed ia tric is in flu x u s in con version e erran tiu m validissim e d e m o n ­
stratu r. C fr etiam C a l v il l o C ., O . S. M ., Ritorni, T o r in o , 1946.
 MARIAE PARTES IN VITA S P IR IT U A L I 345

cientes appellantur, iidem que iuvenibus assim ilantur, eo quod, im pedim entis
iam superatis, et in spiritualibus rebus iam illustrati, ardentes, alacres in via spi­
rituali incedunt, virtutes m orales et theologicas sectando.
Iam vero, in hac virtutis semita, B. V irgo, post Christum , habenda est tam ­
quam D u x et Magistra. N em o enim, post C hristum , tot reliquit virtutum om nium
exem pla. Ipsa enim , iuxta S. A m brosium « quidqu id egerit disciplina est »; « T a lis
fuit M aria ut eius unius vita om nium sit disciplina »; « E rgo — concludit —
sancta M aria disciplinam vitae inform et» (De Virginibus, 1. 2, c. 2, n. 9, 15; c. 3,
n. 19; P L 16, 221, 222, 223).
Ipsa enim, prout perpulchre scripsit A ligherius « è la faccia che a Cristo più
s’assom iglia » (Par. 32, 85-86).
Q uinim m o, exem pla virtutum debilitati nostrae magis veluti accom m odata
quam Christus ipse reliquit, cum C hristus sit H om o-D eus, et Deipara, e contra,
pura sit creatura, sicut nos, et ideo nobis magis propinqua.

c) D e i n f l u x u B . V i r g i n i s i n v i a u n i t i v a .
T ertiu s veluti et ultim us gressus in via perfectionis est intim a et habitualis
animae adhaesio D eo, per Christum et M ariam m ediante amore. Q ui in hoc
tertio stadio reperiuntur, perfecti seu sancti appellantur illisque qui in virili aetate
constituti sunt assimilantur.
Praecipuae eorum virtutes sunt m agna puritas cordis, amor D ei purissi­
m us, crucis amor, zelus divinus, deditio absque lim itibus. U na ex notis huic viae
propriis est contem platio, in qua actus intellectivi valde sim plices redduntur.
Contem platio vero in acquisitam et infusam dividitur, prout talis actuum sim pli-
ficatio est fructus activitatis humanae a gratia adiutae, vel est fructus gratiae
specialis divinae, vi cuius habetur sim plex intuitus D ei et rerum divinarum , ab
amore procedens et ad amorem tendens (S . Th., 2, 2, q. 180, a. 3, ad 1). In tali
statu D eus animae exhibetur tam quam viva quaedam realitas experim entaliter
cognita, ita ut talis cognitio inter fidem ordinariam et visionem beatificam quid
m edium constituere videatur quod verbis exprim i nequit. Essentiale tam en ele­
m entum contem plationis infusae est passivitas, vi cuius anima m ovetur, libere
quidem , a Spiritu Sancto.
Phases contem plationis infusae variae sunt. S. T h eresia quatuor gradus di­
stinguit, iuxta quadruplicem progressivam possessionem , ex parte D ei, alicuius
animae libere consentientis, ad hoc ut in illa lucem et amorem effundat. Q ua­
propter: 1) si D eus potitur voluntate contem plantis, tunc habetur contem platio
quietis; 2) si potitur om nibus facultatibus internis, tunc habetur unio plena-,
3) si vero potitur facultatibus internis simul et externis (i. e. sensibus), transeun­
ter, tunc habetur unio extatica (quae sponsalia mystica, fidanzam ento, appellantur);
4) si tandem D eus potitur illis om nibus facultatibus non iam transeunter sed
permanenter, tunc habetur spirituale matrimonium animae cum D eo, seu unio
transform ativa.
346 MARIAE PARTES IN VITA S P IR IT U A L I

Etiam in hoc tertio stadio vitae spiritualis, singularis est D eiparae influxus.
A sserit R ichardus a S. L . D eiparam suis servis et apostolis gratiam contem pla­
tionis concedere (De Laudibus Mariae, 1. 2, c. 5). Insuper, ad ingrediendam viam
unitivam et ad illam usque ad suprem um gradum (ad spirituale m atrimonium )
tuto percurrendam , quam m axim e iuvat unio animae cum M aria, om nium gra­
tiarum M ediatrice.
Iure m eritoque S. G rign ion de M on tfort scribit: « Q uand M arie a jeté ses
racines dans une âme, elle y produit des m erveilles de grâce q u ’elle seule peut
produire, parce q u ’elle est seule la V ierge féconde qui n ’a jam ais eu ni n ’aura
jam ais sa sem blable en pureté et en fécon dité...
« Q uand le Saint-Esprit, son Épous, l’a tro u vé dans une âme, il y vole, il y
entre pleinem ent, il se com m unique à cette âme abondam m ent, et autant q u ’elle
donne place à son Épouse; et une des grandes raisons pourquoi le Saint-E sprit ne
fait pas m aintenant des m erveilles éclatantes dans les âmes, c ’est q u ’il n ’y trouve
pas une assez grande union avec sa fidèle et indissoluble Epouse. Je dis: indisso­
luble Epouse, car depuis que cet A m ou r substantiel du Père et du F ils a épousé
M arie pour produire Jésus-C hrist, le ch ef des élus, il ne l’a jam ais répudiée,
parce q u ’elle a toujours été fidèle et féconde » ( Traité, n. 35-36).
D eiparae influxus in via unitiva a posteriori etiam probatur ex vita Sancto­
rum . Saepe enim in nocte, uti aiunt, obscura, seu in illis om nibus purificationibus
dolorosissim is anim arum quae matrimonium, spirituale praecedunt, B. V irgo inter­
venit, animas sibi specialiter unitas illum inans et confortans, prout videre est,
e. g. in vita S. G em m ae G algani. Ipsa revera « L un a noctium m ysticarum » dici
potest.
A t B. V irgo praesertim intervenire dicenda est cum animae ad ultim um con­
tem plationis gradum , seu ad spirituale cum D eo m atrim onium perveniunt. Ipsa
enim curat ut anima rite ornetur et ad talem transform ativam unionem rite di­
sponatur.
Scribit P. A rintero O . P ., vir vere doctus et sanctus: « E n efecto, en casi todas
las almas que visible y solem nem ente tuvieron la dicha de celebrar el m istico
desponsorio, suele verse que la Santissim a V irgen era la encargada de darles
com o la ultim a mano en la preparación necesaria, revistiéndola de un m anto
bianco, sim bolo de la pureza y santitad que para un tal pacto con el V erbo de
D ios se require...
« L o s que esto sienten, sólo aciertan a decir que la V irgen M aria interviene
positivam ente en la purificación y santificación por una parte, disponiendo los
corazones para recibir eficazm ente la acción del Espiritu Santo, que es com o un
fuego abrasador que diviniza consum iendo lo terreno, y, por otra parte, m ode­
rando o tem plando m aternam ente esa acción, para que resuite mas tolerable, y
confortando las aimas para que la sufran y se dejen labrar, al propio riempo que
con suavidad y dulzura va Ella misma im prim iéndoles su propia im agen en unión
 MARIAE PARTES IN VITA S P IR IT U A L I 347

con la de Iesüs y haciéndolas asi perfectas hija suyas y dei m ism o D ios para que
de ese m odo vengan a ser dignas de entrar las mîsticas bodas das ». 1
In fluxu s! iste D eiparae in m ystico m atrim onio anim arum cerni praesertim
potest in vitis Sanctorum Catharinae Bononiensis, Catharinae Senensis, Catha-
rinae de Riccis, Pauli a C ruce, G em m ae G algani etc.

C o n s e c t a r iu m su prem u m : v it a u n io n is cum M a r ia

in perfecta s e r v it u d e erga ip s a m c o n s is t e n s

Q uae cum ita sint, optandum valde est ut influxus iste Deiparae in sanctifi­
cationem anim arum, in variis tractatibus de A scetica et M ystica maiori in luce
ponatur.
O ptandum adhuc m agis est, ut fideles omnes in semita christianae perfectionis
incedentes, huius continuae nostrae dependentiae a V irgin e benedicta in ordine
gratiae magis m agisque conscii sint, ad hoc ut maternam eiusdem praesentiam ,
lectissim is gratiis affluentem , in seipsis magis m agisque persentiant.
Iu giter enim m em inisse iuvabit quod, si C hristus est fons, M aria est canalis
per quem omnes singulaeque gratiae ad nos usque perveniunt.
D ependentia haec, in vita spirituali, a M aria, quae haud m inus realis dici
debet ac ipsa dependentia a C hristo, sicut absque detrim ento negligi nequit, ita
absque vitae spiritualis m agno em olum ento exerceri non potest.
Curandum igitur m axim opere est, ut vita unionis cum M aria magis m agisque
in anim abus fidelium ad perfectionem vitae christianae tendentium foveatur. A d
hanc autem unionis vitam cum M aria fovendam , m edium om nium aptissim um
sincere putam us devotionem illam tam m irabiliter a S. de M ontfort, quoad m i­
nutissim a quaeque, propositam , quae sub nom ine perfectae Servitutis M arianae
(Schiav tù d ’amore) cognoscitur. In hac enim devotionis forma, omnes aliae
devotionis formae erga V irgin em includuntur et ab ipsa coronantur. V i enim
huius devotionis, anima plene seipsam suaque omnia tradit C hristo per manus
M ariae.
Praxis ista in actu totalis consecrationis, tam quam m ancipium , 2 consistit,
interdum renovato, et in statu quodam habituali vivendi et operandi dependenter
a V irgin e Sancta.
Q uod practice fit, cum quis Deiparae, et per D eiparam C hristo, tradit: a) cor­
pus cum om nibus suis sensibus, sese obligando ad illo utendum iuxta V irginis

1 M isión Cosantificadora de M aria come Esposa del E . Santo, M em oria exh ibita C on gressu i
M arian o -M o n tfo rtian o B arcin on en si a. 1918.
2 V o ca b u lu m h o c « m an cip iu m » qu oru m d am au riu m (forsan m in u s piarum ) offen sivum ,
d en u d ari d e b e t — iu xta d o ctrin am S. de M o n tfo r t— qu alib et sign ification e constrictionis, ita
u t m a n cip iu m o b am orem n ih il aliud , tan dem , sign ificet n isi servum perfectum, D o m in a e suae
plenissim e, ab sq u e u lla p raeoccu pation e p ro retrib u tion e, addictu m .
348 MARIAE PARTES IN VITA S P IR IT U A L I

Filiiqu e sui beneplacitum , om niaque circa sanitatem aut aegritudinem illius

iuxta divinae Providentiae beneplacitum acceptando;
b) animam cum om nibus suis facultatibus, ipsam ad D ei D eiparaeque
gloriam proxim ique bonum ordinando;
c) bona omnia exteriora seu fortunae, praesentia et futura, ipsis depen-
denter a V irgin e et ad D ei ipsiusque D eiparae gloriam utendo;
d) bona omnia interna seu spiritualia, merita nem pe (de condigno, quae sunt
inalienabilia, ad hoc ut illa conservet et augeat; de congruo vero, quae sunt alie-
nabilia, ad hoc ut de illis libere disponat), satisfactiones (valor nem pe satisfacto-
rius actionum nostrarum , indulgentiis inclusis, ad hoc ut etiam de illis libere
disponat), preces et bona nostra opera praeterita, praesentia et futura (quatenus
valorem impetratorium habent).
Per hanc igitur consecrationem nihil reservabile nobis ipsis reservam us, ita
u t de bonis illis, absque V irgin is perm issione, am plius disponere non valeam us,
nos plene generositati D eiparae tradentes et in Ipsa confidentes. Possumus tam en
et aliquando debemus etiam, V irgin em ipsam exorare ut de illis bonis, a nobis
Ipsi oblatis, libere disponat in illarum personarum favorem erga quas speciali
quadam obligatione obstricti tenem ur; et beatissim a V irgo, absque dubio, tali­
bus precibus exorata, ultro libenterque illis su b v e n ie t.1
H aec igitur perfecta ad V irgin em consecratio, peculiarem ipsius Virginis
influxum in nostra sanctificatione conciliat.
A b hac enim nostra nostrarum que rerum plenissim a deditione, B. V irgo
procul dubio m ovetur ad nobis auxilium in sanctificatione nostra peculiariter
afferendum , cum nos nostraque omnia tam quam rem suam Ipsa plene possideat.
H in c fit ut plenae nostrae deditioni, plena gratiarum copia, ex parte Virginis,
absque dubio respondeat.
H aec perfecta vita unionis cum M aria, m edium evadit inter omnia m edia
aptissim um ad perfectam vitam unionis cum Christo obtinendam . Ma. ia enim
est semper via, Christus solum m odo meta. Est autem via, inter omnes alias, tutis­
sima, perfectissim a, delectabilissim a, de qua m irabiliter M ellifluus cecinit: « Ip ­
sam sequens non devias » (P L 183, 70).

1 L e g a n tu r verba ipsa S. de M o n tfo rt: « C e tte d é v o tio n con siste d o n c à se d o n n er to u t e n ­

tie r à la très sainte V ie rg e, p o u r être to u t e n tier à J é su s-C h rist p ar elle. I l fa u t lu i d o n n er: 1) n o ­
tre corp s avec to u s ses sens et ses m em bres; 2) n otre âme avec toutes ses puissances; 3) n os biens
extérieu rs q u ’on ap p elle de fortun e, présen tes et à ven ir; 4) n os bien in térieurs et sp iritu els,
q u i son t n os m érites, nos vertu s, et nos bo n n es œ uvres passées, p résen tes et futu res: en deu x
m ots to u t se que nous avo n s dans l ’ordre d e la n ature et dans l ’ordre de la grâce, et to u t ce que
n ou s p ou rron avo ir à l ’a ven ir dans l ’ordre de la n ature, d e la g râ c e et de la glo ire, e t cela sans
aucun e réserve, pas m êm e d ’u n den ier, d ’u n ch eveu et de la m o in d re bo n n e action , et cela p o u r
to ute l ’ étern ité, et cela sans p réten d re n i esp érer aucun e autre récom p en se de son offrandre
e t de son service, que l ’h o n n eu r d ’ap p arten ir à J é su s-C h rist par elle et en elle, quan d cette a i­
m able M aîtresse ne serait pas, com m e elle est to ujo urs, la plu s lib é rale et la plus reconnaissante
d es créatu res » ( Traité, n . 12 1).
 LOCUS MARIAE IN CORPORE C H R IS T I MYSTICO 349

C O N C L U SIO

DE LOCO QUEM OCCUPAT B. VIRGO IN ECCLESIA

CORPORE CHRISTI MYSTICO

B IB L IO G R A P H IA

Praeter opera generalia de Corpore Christi mystico pertractantia, sequentia scripta

recenseri merentur:
F ernandez, O. P., De Mediatione B. Virginis, secundum doctrinam D, Thomae, in Cien­
da Tomista, 38 (1928) 152-158.
G arcia G arces N., C. M . F., De loco B. M . V. in corpore Christi mystico, in Mater Cor-
redemptrix, pp. 281-293, Marietti, 1940.
G regorio de Jesus C rucificado , O. C. D., Lugar que ocupa Maria en el cuerpo mistico,
in Estudios Marianos, 5 (1946) 271-293.
K euppens F., in Mariologiae compendium, pp. 53-55.
L uis A ., C. SS. R., Maria y el Cuerpo Mistico, in Revista Espanola de Teologia, voi. 3
(I943)> PP- 3-62.
M e C arty I., The Blessed Virgm in thè Mystical Body, in Irish Quarterly Record, 51
(I938) 561-581.
M ura E., Maria Cuore del Corpo mistico di Gesù, in Regina dei Cuori, 24(1937)7-10,
32-34. 55-58, 79-82.
M usger I., Mariens Stellung in organismus der Kirche, in Theol.-prakt. Ouartalschnft,
9 1 ( J938) 528-530.
R ond et S. 1., De la place de la Très Sainte Vierge dans l’Eglise, Corps Mystique du Christ,
in Bull, de la Société Franç. d'Et. Alar., 1937, pp. 197-232.

PRAENOTANDA

1) Ratio tractationis. C u m hodierna theologia doctrinam de corpore m y­

stico C hristi ex S. Paulo praesertim deprom pta, peculiari ratione evolverit, ac in
ipsam m agis quam in aliam mentis oculos co n v erterit,1 sponte quaestio de loco

1 P raecip ua opera circa mysticum Christi corpus haec sunt: A nger, L a doctrine du corps
mystique de Jésus-C hrist d'après les principes de S a in t Thomas, 3 é d ., 1929; M ura E ., L e corps
mystique du Christ, 2 éd ., 1937; F e c k e s , Das M ysterium der heiligen K irc h e, 1934; I u r g e n s m e i e r ,
D er mystiche Leib Christs als Grundprinzip der A szetik , 1934; D e r c k x , D e K erk ais Christus' my-
stiek Lichaam en het Moederschap van M aria, 1935; M ersch , L e corps mystique du Crist, 1936.
« A ujourd’ hui. . . — sc rib it M u r a — le dogme du C hrist plénier... attire de plus en plus l ’attention
de la pensée catholique » (o. c., t. 1, p. 27).
 35° LOCUS MARIAE IN CORPORE C H R IS T I MYSTICO

quem B. V irgo in corpore Christi m ystico seu in Ecclesia occupat a T h eo logis

pertractari coepit. E t iure quidem , cum C orp us Christi m ysticum , absque M aria,
ultim a veluti sua perfectione careret. 1
C u m vero ad hanc quaestionem solvendam elem enta ex universa m ariologia
deprom pta cuncurrant, logice in fine tractatus de B. V irgin e, conclusionis instar,
quaestio haec pertractatur. Eo vel magis quod sicut doctrina de corpore C hristi
m ystico est veluti centrum et syntesis universae Th eologiae, praesertim vero
Christologiae, ita doctrina de loco quem B. V irgo in corpore Christo m ystico
occupat est veluti centrum ac synthesis universae M ariologiae.

2) Synthesis doctrinae de mystico corpore Christi. Continetur in recenti E n-

cyclica M ystici Corporis Christi, Pii X I I (cfr A A S , 35, 1943, 247 ss.). Inter cor­
pus physicum et corpus morale 2 seu societatem (sive ordinis naturalis, sive ordi­
nis supernaturalis prout est Ecclesia) analogia quaedam habetur proportionali-
tatis metaphoricae.
S. Paulus, in suis Epistolis, inter omnes em inet in analogia exponenda quae
inter corpus physicum et corpus m ysticum Christi seu Ecclesiam habetur. In
Epistola ad Rom anos scribit: « Sicut enim in uno corpore m ulta m em bra habe­
mus, om nia autem m em bra non eundem actum habent, ita m ulti unum corpus
sum us in Christo, singuli autem alter alterius m em bra » (Rom ., 12, 4-5). E x ve r­
bis istis patet Ecclesiam organism um quendam esse, partibus dissim ilaribus sub
uno capite Christo com positum . A lib i magis adhuc esplicite exponit A postolus
necessariam et intim am unionem m em brorum cum capite, a quo vita gratiae in
omnia m em bra derivatur: « Crescam us in illo per omnia, qui est caput, C hristus.

1 « L e C orp s M y stiq u e ... (sans M arie) n ’aurait pas sa dern ière perfectio n , le C h rist n e
serait pas to ta l en p len itu d e » ( M ersch , Sancte M arie, M ère de D ieu, in N ouv. Rev. Théol., 67,
1940, p p . 13 1-13 2 ).
2 B en e in telliga tu r a p pellatio corp u s morale. A p p e llatio ista n on ita in te llig i d eb et u t
sign ificet corp u s C h risti m y sticu m esse organism u m ordinis mere moralis. R ealitas en im c o rp o ­
ris m y stici sim p le x corp u s m orale tran scen d it. In E n c. « M y s tic i corp o ris C h r isti» ita legim u s:
« Q u o d si m y sticu m com param us cu m m orali, u ti aiu n t, corp o re, tu m etiam a n im ad verten d u m
est n o n leve q u id d am interesse, sed a liquid su m m i m o m en ti in ter u tru m q u e su m m aequ e gra­
vitatis. In h o c enim , quod m orale vocan t, n ih il aliud est unitatis p rin cip iu m , n isi finis c o m m u ­
nis, com m u n isq u e o m n iu m in eu n d em finem p er socialem auctoritatem con sp iratio; d u m in
m ystico, de quo agim u s, C orp ore con sp iration i hu ic in tern u m aliud a d iu n g itu r p rin c ip iu m ,
quod tam in universa com page, qu am in sin g u lis eius p a rtib u s reapse existens virtu te q u e p o l­
lens, talis est excellen tiae, u t ratione sui om nia u n itatis vin cu la, q u ib u s vel p h y sicu m vel m orale
corp u s co p u letu r, in im m en sum prorsus evin cat. H o c est, u t su pra dix im u s, a liquid n on n a ­
turalis, sed su p ern i ordin is, im m o in sem etipso in fin itu m om n in o atqu e in creatu m : D iv in u s
n em p e S p iritu s, q u i, u t ait A n g e licu s, “ unus et idem n um ero, to tam E cclesiam rep let et u n it ”
(Z>e Veritate, q. 29, a. 4 c.) » ( 1. c ., p . 422). H in c corpu s C h risti m y sticu m est qu id m e d iu m
in te r corp u s p h y sicu m et corpu s m orale, v id elicet: est corp u s morale in qu o tam en e x cap ite
in varia m em bra physicus defluit influxus, su pern aturalis et m ysticu s, seu abscon d itus.
 LOCUS MARIAE IN CORPORE C H R IS T I M YSTICO 351

E x quo totum corpus com pactum et connexum per om nem iuncturam subm i­
nistrationis, secundum operationem in m ensuram uniuscuiusque m em bri, aug­
m entum corporis facit in aedificationem sui in charitatem » (Ephes., 4, 16). Q ua­
propter haud raro Apostolus Ecclesiam seu varia m em bra Ecclesiae, vocat cor­
pus Christi, et Christum caput Ecclesiae: « E t ipsum dedit caput supra omnem
Ecclesiam , quae est corpus ipsius et plenitudo eius» (Ephes., 1, 22-23). « E t ipse
est caput corporis Ecclesiae, qui est principium , prim ogenitus ex m ortuis, ut sit
in om nibus ipse prim atum tenens » (C oloss., 1, 18).
Christus igitur, praedestinatus est ab aeterno una cum suo corpore m ystico
seu Ecclesia, tam quam caput eius, in om nibus prim atum tenens. E t ideo « unico
et aeterno actu D eus praedestinavit illum (Christum ) et nos » (3, q. 24, a. 4).
In Christo enim totali (seu cum suo corpore m ystico inspecto) nos omnes
m em bra eius, et praesertim B. V irgo, quae inter omnia alia m em bra em inet om ­
nino, praedestinati sum us. « E legit nos in Ipso (in Christo) ante m undi consti­
tutionem , ut essemus sancti et im m aculati in conspectu eius » (Ephes., 1, 4).
Anim advertendum tam en est non adesse perfectam analogiam inter corpus
C h risti m ysticum supernaturale et corpus nostrum physicum naturale, et frustra
in corpore Christi m ystico quis quaereret omnia m em bra quae in corpore nostro
physico inveniuntur. V i im aginis corporis m ystici, hoc tantum significare voluit
A postolus, dependentiam scilicet om nium nostrum , in ordine vitae supernatu­
ralis, a C hristo, capite nostro, m utuasque relationes adiutorii, com prehensionis
et harm oniae quae inter diversa m em bra corporis eius m ystici existere debent.
Q uia tam en evidens analogia existit inter quaedam m em bra corporis physici et
quasdam activitates corporis Christi m ystici, iure m eritoque analogia paulina
etiam ad haec m em bra sive organa extenditur et de ipsis quaestio m ovetur.
Q uae cum ita sint, iure a T h eo logis quaeritur quisnam sit locus quem in
corpore Christi m ystico occupat praecipuum eius m em brum seu Beatissim a
V i r g o .1

1 N o n deest qu i ten eat B . V irg in em , in corpo re C h risti m ystico nullum p ro p rie locum
ten ere, et ideo n on esse caput aut cor aut collum illiu s, eo q u od Ipsa n on in v e n itu r p ro p rie in
m ystico C orp ore C h risti sed extra ip su m . Ipsa enim est M a te r C h risti totalis, M a te r naturalis
Iesu et M a te r sp iritu alis h o m in u m . M a ter autem non est pars corp oris filioru m suorum , u squ e -
d u m est a liquid d istin ctu m ab illo . C o n stitu it ergo B. V irg o qu am dam v elu ti h ierarchiam a se
quae ab om n ibus illis d istin gu itu r q u i in m agna u nitate C orp oris m ystici v iv u n t (C fr Revista
Espanola de Teologia, vol. I l i , 1943, p. 62).
A t B. V irg o , sicu t alii, qu am vis m odo prorsus sin gu lari, est m em b ru m m ystici C orp oris
C h risti, eo q u od et Ipsa in flu x u i su pern aturali C h risti C ap itis su b icitu r. N e ga n d u m igitu r est
B . V irg in em extra m ysticu m C h risti C orpu esse, eo q u od om nia quae in ven iu n tu r in Ipsa a C h ri­
sto C ap ite accep it.
D u o igitu r u t certa retin en d a sunt, vid elicet: B. V irg in em esse M a term C orp oris C h r is ti
m y stici, « om n iu m m em b ro ru m C h risti sanctissim a G e n itr ix », « eius m em b ro ru m om n ium
M a te r (E n c. M ystici corporis Christi)- et Ipsam esse in corpore C h risti m ystico, tam quam singu-
 MARIA CA PU T SECUNDARIUM ECCLESIAE

3) Triplex sententia circa locum quem B. Virgo occupat in mystico Christi

Corpore.
Q uidam dixerunt B. V irginem , in Ecclesia, esse Caput, licet secundarium et
subordinatum ; alii vero, praesertim recentiores, dixerunt esse Cor, alii tandem
sive veteres, sive recentiores, dixerunt esse Collum.
Q u id tenendum sit de hac triplici sententia, et quaenam ex illis praeferenda
videatur, in tribus sequentibus articulis dicemus.

I) D e s e n t e n t i a a s s e r e n t i u m B. V i r g i n e m esse caput
secundarium Ecclesiae.

1) Origo et evolutio huius sententiae.

Serio Abbas, prim us esse videtur qui B. V irginem appellavit sim pliciter Caput
Ecclesiae (Serm . 1 de Assumpt. B . V .) vel etiam caput nostrum (Serm . 1 de N ativ.
B . V .) .1
Pariter, H ugo Carensis B. V irgin em appellavit Caput Ecclesiae collum iun-
gens corpori (In L u c ., 1).
A Richardo a S . Laurentio M aria vocatur caput generis sui (De Laud., 5, 1. 7);
et a S . Antonino appellatur Caput quodammodo nostrae salutis, quae caput nu­
triens Salutare, caput antiqui serpentis contrivit {Summa, p. IV , tit. 15, c. 22,
de causis ob quas Deus fu it cum Maria).
A lii dicendi m odi, plus m inusve sim iles, apud Ecclesiae Scriptores inveniun­
tur, prout videre est in op. Polyanthea M ariana H . M arracci (in B o u r a s s é , Sum­
ma Aurea, t. 9, coli. 981-982).

la rissim u m eiusdem m em b ru m quo usus est C h ristu s ad alia m em bra sib i su pern aturaliter
u nien da. A lite r tam en et aliter.
A n im a d verten d u m in su p er est im agines colli, cordis etc. n ih il aliud esse n isi m etaphoricas
lo cu tion es. D u m igitu r B . V irg o M a te r C o rp o ris m y stic i C h risti in sensu proprio d icitu r, cor
a u t c o llu m in se n su improprio seu m etap h o rico d icitu r. « In m etap horicis lo cu tio n ib u s —
p ro u t an im ad vertit A n g e licu s — n o n op o rtet atten di sim ilitu d in em qu an tu m ad om nia: sic
en im n o n esset sim ilitu d o , sed rei veritas: capitis ig itu r n aturalis n on est cap u t aliud ; quia c o r­
pus h u m an um n on est pars alterius corporis, sed corp u s sim ilitu din arie d ictu m , idest aliqua
m u ltitu d o ordinata est pars alterius m u ltitu d in is; sicu t m u ltitu d o dom estica est pars m u l­
titu d in is d o m esticae, habet su p ra se cap u t rectorem civitatis; et p er hun c m o d u m n ih il p ro h i­
b et, cap u t C h risti esse D eu m , cu m tam en ipse C h ristu s sit cap u t E cclesiae » (S . T h ., I I I , q. 8,
a. 1, ad 3).
P o sito h o c p rin cip io , rite d icere possu m u s B. V irg e m esse proprie M atrem m ystici C o r ­
p oris C h risti, et esse collum vel cor eiusdem sim ilitu din arie tantum , id est improprie, m etaphorice.
Q u are, B . V ir g o est: 1. M a te r sensu reali et p h y sico C h risti; 2. M a te r sensu reali et m ystico
C orp oris C h risti m ystici; 3. principale membrum eiusdem C o rp o ris C h risti m ystici; 4. cu m vero
C o rp o ris C h risti m ystici B. V irg o d icitu r collum vel cor etc., haec nom ina evid en ter su m u n tu r
metaphorice id est similitudinarie respectu eoru n dem m em b ro ru m hum ani corporis. H is prae
o cu lis h abitis, qu aelib et difficultas evanescere videtur.
1 C fr M a r r a c c i, Polyanthea M ariana, apud B o u r a s s é , Stimma Aurea, t. 9, co li. 981-982.
 MARIA CAPUT SECUNDARIUM ECCLESIAE 353
Post praelaudatos scriptores, Angelus Vulpes, O . F . M . C o n v., M ariam dixit
esse concaput corporis Christi m ystici. 1 Etiam Franciscus Suarez admisisse vid e­
tur gratiam B. V irgin is aliquo m odo gratiam capitalem fuisse. Q uia decuit « B.
V irginem esse C h risto sim illim am et coniunctissim am in perfectione et inten­
sione gratiae, debuit ad illius perfectionem cum debita proportione accedere.
H oc enim m odo, et in toto corpore Ecclesiae optim a est proportio, et inter C h ri­
stum et V irgin em conveniens sim ilitudo et coniunctio » (De myst. vitae Chr.,
disp. 18, sect. 4 ed. L u gd u n . 1608, p. 184). E t exinde concludit B. V irgin i aliquo
m odo com petere dignitatem capitis: « Q uia gratia C h risti respectu om nium est
gratia capitalis, ideo habet illam excellentiam ; sed B. V irgo participat illam digni­
tatem ... » (ibid.).
M agis adhuc explicite Federici: « F u it igitur M ater D ei C orredem ptrix no­
stra, et u t causa concom itans, et u t causa instrum entalis, et u t causa efficiens tam
m oralis quam physica, et quodam m odo etiam cum C h risto fu it im m ediata C o rre­
dem ptrix. H inc, sicut C hristus fu it verus universalis Redem ptor, fuit etiam C a ­
put, D om inus et Pater angelorum et hom inum , et qua homo fu it etiam princi­
pium instrum entaliter divinae gratiae (3, q. 27, a. 5)...; ita sim iliter M ater C h ri­
sti quia etiam cum F ilio fu it vera universalis Corredem ptrix, et etiam cum eodem
Caput, D om ina et M ater A ngeloru m et hom inum , et causa instrum entalis divi­
nae gratiae » (Tractatus Apologeticus de M atre Dei, c. 4, N eapoli, 1777, t. 1, p. 1x3).
N ostris autem diebus occasione maioris evolutionis doctrinae de M ediatione
Deiparae, thesim de Beata V irgin e C apite Ecclesiae dem onstrare conatus est
P. A . F ernândez O . P. (D e Mediatione B . Virginis, secundum doctrinam D . Tho-
mae, in Cienda Tomista, 38 [1928] 152-158).

En synthesis argumentorum eius:

Quamvis omnes concedant a) B. Virginem fuisse gratia plenam, et b) gratiam eius
ad omnes homines derivasse per viam meriti de congruo et intercessionis; communiter
tamen tenent Theologi haec ad rationem capitis constituendam non sufficere.
« Hoc autem — scribit Fernandez — non rationalibiter dici, certo apparet si con­
sideretur rationem capitis in aliquo indivisibili consistere ». Est enim — ita arguit —
locutio quaedam metaphoiica, quae idcirco magnam admittit latitudinem prout magis
vel minus verificatur similitudo cum capite physico in sua habitudine ad corpus orga­
nicum.
D e cetero — animadvertit — in ordine metaphorico esse caput non excludit esse sub
capite, prout docet Angelicus: « In metaphoricis locutionibus non oportet attendi simi­
litudinem quoad omnia; sic enim non esset similitudo, sed rei veritas ».
Ita paterfamilias licet sit caput familiae domesticae, habet supra se caput sc. guber­
natorem civitatis. Caput insuper in ordine morali (secus ac in ordine physico) aliud
caput habere potest, sicut Christus, caput Ecclesiae, Deum habet caput (3, a. 27, a. 1

' S . Theologiae Summa, t. 3, p. IV , disp. 7 1 , art. u lt., n. 1 1 , p. 2 12 . H o c tam en op u s in

Indicem Librorum prohibitorum in sertu m est.

23
354 MARIA CAPUT SECUNDARIUM ECCLESIAE

ad i). Similiter ergo « nihil prohibet caput Virginis esse Christum, propter coniunctio-
nem ad divinitatem, cum tamen ipsa Virgo sit caput Ecclesiae propter singularem co-
niunctionem cum Christo et propter excellentissimam praestantiam suae virtutis seu
perfectionis» (1. c., p. 156).
Hisce positis, ostendit P. Fernandez quomodo in B. Virgine duplex conditio requi­
sita ad essentiam gratiae capitalis inveniatur, nempe: eminentia gratiae et influxus uni­
versalis.
a) In B. Virgine invenitur eminentia gratiae, cum sit plena gratia, eo quod « propin­
quissima Christo fuit » (3, q. 27, a. 5) ratione divinae Maternitatis. « B. Virgo Maria
tantam gratiae obtinuit plenitudinem, ut esset propinquissima auctori gratiae; ita quod
Eum qui plenus est omni gratia, in se reciperet, et Eum pariendo quodammodo gratia
ad omnes derivaret » (3, q. 27, a. 5, ad 1).
b) In B. Virgine fuit etiam influxus universalis in omnes homines, ratione muneris
a Deo accepti, Sociae nempe Mediatoris sive in acquisitione sive in distributione om­
nium gratiarum.
Ergo, iuxta P. Fernandez, B. Virgo dicenda est caput Ecclesiae, quamvis diverso
modo ac Christus. Christo enim exclusive competit causare interiorem influxum gratiae
per modum instrumenti coniuncti, ratione unionis hypostaticae; B. Virgini vero com­
petit causare interiorem influxum gratiae per modum instrumenti physici et separati et
per moralem influxum.
Tandem, post P. Fernandez, sententiam de B. Virgine Capite secundario Ecclesiae,
probare conatus est «ex Sacris Litteris», «ex veneranda Traditione» et «ex rationi­
bus theologicis » Revmus P. Leonardus M . Bello, Minister Generalis O. F. M . in op.
De B . Maria Virgine omnium gratiarum Mediatrice, Romae, 1938.
a) Argumentum « ex Sacris Litteris » sic se habet: « In Sacris Litteris B. Maria
Virgo Christo, Capiti et universorum Mediatori, ordinarie associatur quotiescunque de
oeconomiae spiritualis institutione electorunque sanctificatione agitur. Cum saeculo­
rum initio, ipsa Trinitas mysterium Verbi Incarnati angelicis choris manifestavit, tunc
signum magnum apparuit in caelo: Mulier amicta sole et luna... (Apoc., 12, 1-2). Quia vero,,
ex Patrum Theologorumque plurimorum sententia nec non sacra Liturgia ac Sanctae
Sedis documentis, ipsa B. Virgo hoc signo magno significetur, recte inferunt S. Bernar­
dinus Senensis aliique theologi nonnulli angelos fideles solo intuitu meritorum Christi
eiusque gloriosae Matris sanctificatos fuisse; ac proinde respectu omnium Angelorum
B. Mariam Virginem Mediatricem gratiae gloriaeque in Christo et per Christum insti­
tutam esse» (o. c., pp. 16-17). Adducit insuper argumentum ex Protoevangelio (Gen.,
3, 15), et ex Ioanne (19, 26), et concludit: « Haec utique Sacrae Scripturae oracula, quae
B. Virginem Christo Redemptori constanter associant, si coniunctim considerentur ac
rite insuper conferantur cum documentis Revelationis divinae, quae B. Mariam Virgi­
nem primogenitam omnis creaturae pronuntiare videntur, non obscure insinuant ex pri­
mario et absoluto D ei decreto Virginem Immaculatam totius corporis mystici caput
secundarium constitutam fuisse, eiusque vivificam Mediationem ad universalem E c­
clesiam extendi» (1. c., p. 19).
b) Argumentum « ex veneranda traditione » deducitur ex hoc quod B. Virgo vocatur
collum Ecclesiae, cum quo A. rationem capitis in universa demonstratione identificare
videtur, ac si ullum vel fere ullum haberetur inter utrumque discrimen. Pro imagine
 MARIA CAPUT SECUNDARIUM ECCLESIAE 355

enim capitis Auctor duos tantum auctores adducit, nempe Carolum Del Moral (1731)
et Bartholomaeum de Pisis.
c) Probatio vero ex rationibus theologicis » ex triplici capite desumitur, videlicet:
1) quia tres conditiones (prioritas, perfectio et influxus) ad rationem capitis requisitae,
« proprie et eminenter inveniuntur in sanctissima Deipara » (pp. 22-25); 2) quia Maria
fuit perfectissime coniuncta cum Christo (p. 25), et 3) quia sententia haec caedit in lau­
dem et gloriam Christi (pp. 27-28).
Primam vero rationem theologicam quae magis proprie ad rem facit, ita exponit:
« A d rationem enim capitis moralis, secundum S. Bonaventuram communemque theo­
logorum sententiam, tria praesertim exiguntur: primatus seu prioritas respectu mem­
brorum, plenitudo gratiae ac meriti « secundum redundantiam », et ultimo causalitas
influxusque moralis in omnes quorum est principium.
«Hae tres conditiones prioritatis, perfectionis influxusque, proprie et eminenter in­
veniuntur in sanctissima Deipara.
«Ex eo enim quod, secundum Beatum Duns Scotum, Virgo gloriosa ante omnes ab­
solute uno eodemque decreto cum Christo Domino praedestinatur et omnium operum
Dei causa finalis et exemplaris cum Verbo Incarnato constituitur, liquet, ait Carolus dei
Moral, “ Deiparae convenire prioritatem qua, ut finis propter quem amantur creaturae
et ad ipsam referuntur, ante omnes creaturas etiam angelicas primatum teneat in divi­
nis decretis; prioritatem pariter qua principatu praeficitur ut Regina et Domina ange­
lorum, qua vere tanquam potentissima dependenter a Filio ipsis imperat, et qua eminet
in perfectione gratiae ” super omnes.
« Pariter, sicut Deipara primatum tenet in praedefinitione Dei ut praestantissima
omnium creaturarum, ita in omni ordine gratiae, gloriae ac meriti “ tenet primatum ” .
“ Perfectiones quidem gratiarum, ait S. Bernardinus Senensis, quas Virgo suscepit in
conceptione Filii Dei, solo intellectui divino, Christo et sibi comprehensibiles exstite­
runt... Oportuit enim, ut sic dicam, foeminam elevari ad quandam aequalitatem divi­
nam per quandam quasi infinitatem perfectionum et gratiarum, quam aequalitatem
nunquam creatura experta est; unde credo quod ad illam abyssum imperscrutabilem
omnium charismatum Spiritus Sancti intellectus humanus vel angelicus nunquam po­
tuit attingere/’ .
« T o t ac tantis quidem charismatibus exornata fuit Beata Maria Virgo, ut de eius
plenitudine accipiant universi sicut censent S. Bonaventura, aliique theologi communi­
ter; proinde eminentiam perfectionis in summo habet, quae capiti morali de iure con­
venit ».
« Ulterius, influxus sive causalitas in universum Christi corpus mysticum Virgini
Immaculatae plane competit, quia eminentia meritorum suorum omnes excedit, imo,
ut testatur S. Bernardinus Senensis, “ Virgo Beata in conceptionis Filii Dei consensu
plus meruit quam omnes creaturae, sive angeli sive homines, in cunctis suis actibus,
motibus et cogitationibus » (pp. 22-24).
Ex hisce omnibus concludit: « tutum ac omnino probatum est tenere in primario
absolutoque decreto Trinitatis de Verbo Incarnato Mariam Virginem praeordinatam esse,
una cum Christo, tanquam caput secundarium totius Ecclesiae » (p. 28).
356 MARIA CAPUT SECUNDARIUM ECCLESIAE

E tiam P. B over S. I., adhaerere videtur huic sententiae. G ratia capitalis D e i­

parae — iuxta P. B over — duplici sensu diverso intelligi potest, videlicet: aut
dependenter ab ipsam et im agine capitis et corporis, aut independenter ab ipsa.
Si consideretur sub priori respectu, gratia materna M ariae non est gratia capi­
talis, eo quod m aternitas non solum non includit aut postulat rationem capitis
sed ipsam excludit, sicut excludit quod sit m em brum eius, cum sit m ater om nium
m em brorum Christi. S i vero gratia capitalis D eiparae consideretur sub secundo
respectu (independenter scilicet ab im agine capitis et corporis), gratia materna
M ariae potest dici aliquo m odo capitalis, eo quod ratione associationis Christo
Redem ptori unicum cum ipso et adaequatum constituit redem ptionis humanae
principium . R edem ptio enim C h risti non eadem sim ultaneitate logica respicit
M ariam et alios, sed M ariam , antea (anterioritate logica) et postea (posteriori-
tate logica) alios sed una cum cooperatione M ariae. G ratia B. V irgin is proinde,
si non potest haberi tam quam principium absolute prim um redem ptionis, se
habet tam en tam quam principium relative prim um redem ptionis com m unis
om n ium aliorum redem ptorum . E t hoc sufficit pro ratione capitis relativa et
subalterna (cfr Rev. Esp. de Teologia, 5, 1945, 82-86).

2) Refutatio huius sententiae.

Q uid de hac sententia dicendum ?... N o bis videtur simpliciter negandum esse
B . Virginem dici posse caput, licet secundarium, Ecclesiae.
C ap u t enim , in suo ordine, dicit prioritatem absolutam relate ad om nia alia
m em bra, inter quae est etiam Deipara. Iam vero, prioritas haec absoluta solum -
m odo C hristo com petit, ex quo solo, tanquam ex prim ario fonte et m otore uni­
versali, quilibet supernaturalis influxus in omnia sui corporis m ystici m em bra,
non exclusa B. V irgin e, profluit. Ratio ergo capitis quam libet subordinationem
et dependentiam excludit.
A rgum enta vero quae a defensoribus sententiae affirmativae afferuntur, hoc
solum probant, B. V irgin em Sociam esse M ediatoris et ideo indissolubiliter co-
niunctam esse cum ipso in universo m ediationis opere; et ratione huius officii
a D eo sibi dem andati, gratiam B. V irgin is non solum esse gratiam individualem
(sicut gratia aliorum m em brorum Ecclesiae), sed esse insuper eratiam socialem
seu gratiam M ediatricis, ad acquisitionem gratiarum pro aliis om nibus ordina­
tam; nullim ode vero sequitur talem gratiam appellari posse eratiam capitis quae,
u t dixim us, C hristo tantum m odo com petit.
N e c valere videtur exem plum de Sum m o Pontifice qui dicitur caput E ccle­
siae, propter externam gubernationem quam Christus ei com m ittere voluit. P on­
tife x enim , est caput Ecclesiae secundum quid, non vero sim pliciter, id est caput
visibilis Ecclesiae, non vero invisibilis. B. V irgo vero, si esset caput Ecclesiae, eo­
dem m odo ac Christus, id est, invisibiliter, caput esset: quod repugnat.
S i vero insistatur — prout auctores superius laudati faciunt — in subordina-
 MARIA COR ECCLESIAE 357

tione B. V irgin is relate ad Christum , tunc deficit illa prioritas absoluta relate ad
omnia alia m em bra; et ideo B. Virgo, m elius quam caput secundarium, subordi-
natum, d iceretur collum Ecclesiae. E t de facto hoc tantum m odo probare vid e n ­
tur varia argum enta a praetatis auctoribus adducta; quinim m o P. Bello, prout
vidim us, in sua argum entatione pertingit usque ad explicitam identificationem
capitis secundarii cum collo. A t, si ita est, nonne m elius erit, ad confusionem v ita n ­
dam, ab appellatione capitis secundarii vel subordinati abstinere?
N e c inconvenientibus obviatur asserendo B. V irgin em esse caput secunda­
rium Ecclesiae. In hac enim assertione contradictio quaedam in ipsis term inis
haberi videtur. C apu t enim, si revera tale sit, nunquam quid secundarium esse
potest, sed sem per quid prim arium esse debet. N e c valet exem plum de p a tre-
familias qui, licet sit caput societatis dom esticae, habet supra se aliud caput, seu
gubernatorem societatis civilis. Etenim , etiam paterfam ilias est vere caput p r i­
marium societatis dom esticae, eo quod ipsi com petit prioritas absoluta relate ad
alia omnia eiusdem societatis dom esticae membra: quod de B. V irgin e, relate ad
m ysticum Christi corpus dici nullim ode potest.

II) D e s e n t e n t i aa s s e r e n t i u m B. V i r g i n e m
esse Cor E c c l e s i a e

i) Origo et evolutio huius sententiae. Vestigia quaedam huius sententiae in ­

veniri possunt in effatis quibusdam ab antiquioribus per transennam prolatis,
et qui a M arracci re fe ru n tu r,1 absque ulla tam en relatione ad m ysticum Christi
corpus. Ita, e. g. Esychius B. V irgin em appellavit « C o r Ecclesiae, quod eructavit
verbu m bonum » (ad Ps. 44), vel « C o r in quo fidelium vita Christus habitavit »
(ibid.); S . Anselmus Lucensis B. V irgin em « C o r nostrum » salutavit (Su p. A ve
Maria)-, S . Albertus M . in Beata V irgin e vid it « C o r ex quo vita procedit » (Serm .
21 de Eucharistia) vel « C o r quia nobilissim um m em brum gentis suae » (ibid.).
A t prim us qui hanc im aginem C ordis m agis excoluit fuisse vid etur Ernestus
Pragensis qui, prout legim us apud M arracci, haec scripsit: « C o r nostrum , quia
sicut in corde est propria sedes spiritus vitalis et ex ipso vita procedit... et ex
ipso vita dependet, ita et B. V irgin i tota die dicim us quod ipsa est vita, dulcedo
et spes nostra; ipsa est quasi fons vitae, de cuius plenitudine accipim us omnes.
Christus enim caput; M aria vero cor nostrum » (M ariale, c. 83).
« C o r, quia sicut cor habet ad cetera m em bra im perium , dignitatem , p rovi­
dentiam et conform itatem ; ita M aria ad Ecclesiam , unde ipsa est cor nostrum ...
ipsa enim habet im perium super nos, quia D om ina im peratrix... et nobilissim a
creaturarum ; ipsa totius corporis Ecclesiae curam gerit, tam quam m ater familias;
ipsa influit nobis conform is et sim ilis in natura » (ibid.).

1 Polyanthea M ariana, ap. B o u r a s s é , Summa Aurea, t. 9, c o l i . 1065-1067.

35« MARIA COR ECCLESIAE

«Cor, quia sicut cor... est principium sanguinis ita M aria est principium illius
sanguinis qui est vere potus et ad omnia m em bra corporis Ecclesiae derivatur »
(ibid.).
Inter recentiores Theologos, sententiam de B. Virgine corde Ecclesiae defendunt
Scheeben (Dogmatik, 3, pp. 503, 512), Feckes (Das mysterium der heiligen Kirche, 1934,
p. 190), M u ra (Le corps mystique du Christ, t. 1, 1937, p. 278), A g u ila r, C. M . F. (Har­
monias del Corazón de la Virgen Madre, part. 2, c. 4), H ugon (La Mère de Grâce, p. 121),
A rin tero, (Desenvolvimiento y vidalidad de la Iglesia, vol. 1, lib. 1, 7, Misión Cosanti-
ficadora de Maria, corno Esposa del Espiritu Santo, ap. « Crònica del primer Congreso
Mariano Montfortiano », Barcelona 1918, pp. 275-276), T errien (La dévotion au Sacré
Ceeur, 1. 1), G i l l e t M . (Rapport au Congr. Mar. de Reims, 1934), M usger (Mariens
Stellung in organismus der Kirche, in Theolog. Prakt. Quart., t. 91, 1938, pp. 528-530),
P. G arcia Garces, C. M . F., (Mater Corredemptrix, Marietti, 1940, pp. 290-293),
M e C a r ty (The Universal Médiation of the blessed Virgin, in The Irish Ecclesiastical
Record, t. 52, 1938, p. 141), Luis (1. c., pp. 52 ss.), T r o m p (La Iglesia, cuerpo mistico
de Cristo, pp. 6, 23).
Rationes vero praecipuae in favorem huius sententiae ita exponuntur a P. Garcia:
a) Maria est plena gratiae, in qua nempe gratiae omnes confluunt, et in membra
ex Maria diffunduntur, non secus ac in corde sanguis et vita omnium organorum accu­
mulatur et ex ipso ac ipsius actione distribuitur.
b) Sicut inter caput et cor verus mutuus influxus datur: caput enim sanguine cordis
nutritur a quo perinde materialiter pendet, caput autem motum et vitam per nervos
mittit in cor quod operari potest solum per motionem capitis.
« Porro, Maria vera Mater D ei influit in Caput (Christum) cui vitam humanam con­
tulit; ipsa vero (Maria) vitam spiritualem a capite Christo accipit et solum ita potest et
fidelibus vitam communicare ».
c) Sicut cor primum vivit et formationi totius organismi praeest, ita Maria prius
redempta et singulariter Christo unita, sub actione Spiritus Sancti praeest etiam forma­
tioni totius Ecclesiae et verum habet influxum.
d) Functiones cordis praeterea sunt intimae, occultae in communicanda vita, ita
etiam Maria non habet munus exterius in Ecclesia, sed eius officium est secretum, in­
visibile, continuum, efficacissimum, deferens omnibus vitam caelestem. Adde quod
officium vere maternum et misericordiae Mariae melius designatur per cor, symbolum
amoris et misericordiae apud gentes universas.
« Adde postremum, quod Maria has ipsas functiones exerceat amore, inenarrabili
et affectuosissima charitate, quae etiam symbolice Cor Mariae nuncupatur, et vide
quam recte, quam pulchre, quam solido fundamento et magna suavitate Cor Mariae
Immaculatum Cor Ecclesiae dici et venerari mereatur » (1. c., pp. 292-293).
Has easdem rationes, plus minusve, prius exposuerat P. Mura, sive in o. c., sive
praesertim in Ephem. Regina dei Cuori, t. 24 (1937), pp. 7-10, 32-34, 55-58, 79-82.
2) Iudicium de hac sententia. Sententia haec nobis videtur m agis pulchra
quam vera, m agis poètica quam theologica.
V eru m quidem est sim ilitudine hac plura officia B. V irgin is apte illustrari.
A ttam en, contra talem sim ilitudinem :
 MARIA COLLUM ECCLESIAE 359
1. O bstat novitas. N o n enim dici potest usu saeculorum aut usu E cclesia­
stici m agisterii consecrata.
2. O bstat doctrina S . Thomae, iuxta quam C o r Ecclesiae dici debet Spiritus
Sanctus. Scribit enim A n gelicu s D octor: « D icend um quod caput habet m ani­
festam em inentiam respectu caeterorum exteriorum m em brorum : sed cor habet
quandam influentiam occultam ; et ideo cordi comparatur Spiritus Sanctus, qui
in visibiliter E cclesiam vivificat, et unit: capiti autem com paratur ipse Christus
secundum visib ilem naturam , secundum quam hom o hom inibus praefertur »
(3, q. 8, a. 1, ad 3). G ratis vero, ad eludendam auctoritatem A ngelici D octoris
haec a P. G arcia asseri nobis videntur: « C u m S. T h om as com parat cordi Sp iri­
tu m Sanctum , interpretatur verbu m Apòstoli: Charitas D e i diffusa est in cordi­
bu s nostris per Spiritum Sanctum ... (R om ., 5, 5)... » (1. c., p. 290). In textu enim
S. T h om ae n u llu m invenitur huius interpretationis indicium . N e confusio igitur
oriatur, sim ilitudo cordis Spiritui Sancto relinquenda videtur, qui « Ecclesiam
vivificat » et qui est revera « principium et centrum totius vitae nostrae spiritua­
lis »: quod de B. V irgin e incaute om nino diceretur.
3. O bstat ratio ipsa C ordis quod in ipsum caput influxum exercet, dum B.
V irg o in C hristum caput, post eius in sua natura hum ana constitutionem , nullum
exercet influxum .

III) D e s e n t e n t i a a s s e r e n t i u m B . V i r g i n e m
esse Coll um E cc l e si a e .

Origo et evolutio huius sententiae.1

Prim us qui im aginem C olli D eiparae accom m odavit, fuisset iuxta quosdam ,
A uctorS e r m o n i s D e Assumptione B . M . V. (saec. ix, probabiliter Paschasius
Radbertus vel A m brosius Autpertus) qui scripsit: « In C hristo fuit plenitudo
gratiae sicut in capite influente, in M aria sicut in collo transfundente ». A t nesci­
m us u b i haec, in laudato sermone asserantur.
R a d u l p h u s A r d e n s (saec. x i exeunte): « F u it, inquit... B. V irgo Collum , per
quod exiit ad nos V erb u m D e i» (P L 155, 1429).
H e r m a n n u s A b b a s S. M a r t i n i T o r n a c e n s i s (exeunte saec. x n ) clarius adhuc:
« C ollum , inquit, inter caput et corpus m edium est, caputque iungit corpori.
C ollu m ergo sanctae Ecclesiae com petenter D om ina nostra intellegitur, quae,
inter D eum et hom ines M ediatrix existens, dum D e i V erbu m incarnatum genuit,
quasi caput corpori, C hristum Ecclesiae, divinitatem hum anitati nostrae co-
niunxit » (P L 180, 30).
S. A m e d e u s L a u s a n n e n s i s : « In collo, quod ceteris m em bris em inent, et
vitalem gratiam capitis artubus subm inistrat, altitudo illius (Virginis) exprim itur,

1 C fr M a r r a c c i, Polyanthea M ariana, a p u d B o u r a s s é , Summa Aurea, t . 9, c o l i . 1036-1041.

360 MARIA COLLUM ECCLESIAE

quae praesidens m em bris Ecclesiae, caput suo nectit corpori, quia C hristum
coniungit Ecclesiae, et vitam quam prim o loco suscepit, reliquis m em bris in ­
fundit. D ecebat enim, ut, sicut per fem inam mors, sic per fem inam vita intraret
in orbem terrarum . E t, sicut in E va omnes m oriuntur, ita in M aria om nes resur­
gerent » (P L 188, 1311).

P h i l i p p u s d e H a r v e n g , A bbas Bonae Spei: « Ipsa est quae in ven itu r Christo

capiti sic subesse, ut non sit dubium reliquo eam corpori superesse; et ipsa inter
caput et corpus videtur locum m edium obtinere; nec ad sponsum filii sponsi
possunt nisi m edia matre, pertinere. Praesente ipsa nobis sponsa, bonum est
adhaerere; absente vero, non possunt m em bra capiti cohaerere. N o b is, longe
positis, per ipsam D ei F iliu s conscendit: ad quem nisi per ipsam, nostra infirm i­
tas non ascendit... Ipsa denique Sponso et F ilio, interventu m edio, nos com m en­
dat:... Sponsa M ater et ancilla, nostra om nium Im peratrix, distinctos iungit,
iunctos retinet, potens et efficax M ediatrix... C ollu m bonum , bona interventio,
bona denique M ediatrix, quae iungit, quos disiunxerat E va, noxia separatrix »
(P L 203, 260).

H e l i n a n d u s F r i g i d i M o n t i s (in saec. x i i ) : « In C anticis in laudem eius d ici­

tur: Collum tuum sicut turris eburnea. Per collum quippe caput u n itu r corpori,
et idem collum ut tale pulchre M ariam significat, quae p o st C hristum , qui est
caput eiusdem corporis, quod est Ecclesia, em inentissim um m em brum est, et
M ediatrix nostra, per quam m eruim us auctorem vitae suscipere: per quam C h ri­
stus factus est m ediator D e i et hom inum . E t quam convenienter collum illud
turri eburneae com paratur! T a le nam que collum tali capiti congruebat, quod
portat omnia verbo virtutis suae » ( P L 212, 640). E t alibi: « C ollo m ediante caput
unitur corpori, et corpus capiti coaptatur. C o llu m quoque em inentissim um m em ­
brum est corporis, et per collum tam quam per fistulam traiicit sibi vitale stom a­
chus alim entum . Q uid enim per collum exprim itur, nisi M ediatrix nostra, felix
V irgo M aria? Quae singulariter em inet in corpore, quod est Ecclesia, per quam
m eruim us A u ctorem vitae suscipere, panem scilicet vitae, qui descendit de caelo
et dat vitam m undo. Per M ariam enim factus est C h ristus caput et sponsus E c ­
clesiae, quando V erbu m caro factum est de virginali procedens utero, tam quam
sponsus de talamo suo, eam dem sibi Ecclesiam connubio iunxit stabili propriam -
que dicavit... Sane tale collum tali capiti superponi decebat, quod et per omnia
conveniret » (1. c., 667).

R i c h a r d u s a S. L a u r e n t i o : « C ollu m eius, ipsa videlicet quae dicitur col­

lum Ecclesiae, C hristo capiti aureo corpus suum iungit, quod est Ecclesia. E t
hoc dupliciter: nam C hristum genuit D eu m et hom inem , qui est nostrum caput,
ut noster fieret Em m anuel; et, quantum in se est, nos, peccando disiunctos ab
eo, suis orationibus iterum reconiungit. Item , sicut per collum interior aër em it­
titur, exterior vero intus attrahitur, sic per ipsam devotio nostra D eo praesenta-
 MARIA COLLUM ECCLESIAE

tur, et ab ipsa nobis m isericordia redonatur. Item , sicut saliva ab ipso capite
m ediante collo in corpus trahitur, sic per ipsam hum ano generi a D eo Trinitate
gratia im petratur. Item , sicut collo m ediante descendit in corpus quidquid est
ei necessarium , cibi, potus, potationis, m edicinae et huiusm odi, sic per ipsam
descendit ad nos F ilius D ei, qui vera est medicina; cuius caro et sanguis vere
cibus et potus: quia per M ariam panem Angelorum m anducavit homo in Sacra­
m ento altaris. Item , collo verba proferuntur: et M aria bonum pro nobis loquitur
in conspectu D ei: quoniam est A dvocata nostra; nec fraudare eam vu lt aut potest
U nigenitus suus voluntate labiorum suorum » (De laud. B . M . V ., 2, 2, 12). E t
alibi: « Ipsa enim est collum Ecclesiae propter coniunctionem divinitatis, quae
per caput, et humanitatis, quae figuratur per corpus; quia in utero eius facta est
coniunctio divinae et hum anae naturae, et unitum genus hum anum C hristo ca­
piti suo, ut in humana natura sim us unum cum D eo » (1. c., 5, 2, 38). E t paulo
post: « M aria dicitur collum Ecclesiae. Sicut corpus, nisi collo adhaereat, non
potest capiti adhaerere, sic qui huic collo non adhaereret vera dilectione, non
potest uniri C hristo, qui est caput Sanctae Ecclesiae ». E t addit: « V erb u m em it­
titur: nam ex ea V erbu m Patris incarnatum apparuit nobis, et per eam nobis a
Patre transm issa est vera salus... Spiritualis alim onia m em bris Christi, id est,
fidelibus, m inistratur: quia ipsa m ediante panem A ngelorum m anducavit hom o
in sacra com m unione; vel triplex spiritualis alimonia: venia peccatorum , gratia
m eritorum , gloria praem iorum . V erba proferuntur: quia in conspectu D ei, cum
sit A dvocata nostra, bonum pro nobis loquitur, et precibus suis bene sonantibus
disiunctos nos a F ilio per peccatum , quotiens paenitem us, reconiungit eidem »
(1. c., 5, 2, 39).

S. A l b e r t u s M .: « P er collum intelligitur B. V irgo: per ipsam enim quasi

excellentissim am totum corpus Ecclesiae unitur capiti C hristo » (Serm. de A s­
sumpt., 2, 5).
G u l ie l m u s P eraldus O . P . ( f c. a. 1270): « Collum j est B. V irgo quantum
ad m ediationem » (cfr D en effe, Wilhelm Peraldus über die M ittlerschaft M aria,
in Scholastik, t. 11 [1936], p. 556).
Raym undus Iordan us: « Sicu t collum coniungit caput corpori, sic beata
V irgo coniungit C hristum , qui est caput, Ecclesiae, quae est corpus, scilicet
corporaliter Christum gignendo, et spiritualiter ipsum peccatoribus reconci­
liando, et quia sicut collum universis m em bris post caput superem inet in cor­
pore, sic beata V irgo post Christum , qui caput est nostrum , excellentissim um est
Ecclesiae m em brum ... Sicu t collum est rigidum et rotundum , et caput supportat,
sic beata V irgo num quam inclinata fuit per peccatum , sed sem per recta fuit; quia
caelos attingebat stans in terra, per contem plationem caelestium , et quasi ro­
tunda per aeternorum desiderium , et novem m ensibus portavit suo utero C h ri­
stum caput nostrum » (De B . M . V ., p. I l i , contem pi. 13).
3 Ó2 MARIA COLLUM ECCLESIAE

S. T h o m a s a V i l l a n o v a : « V irgo in corpore m ystico collum est, C hristus

vero est C ap u t Ecclesiae» (D e Domina nostra Concio 7, op., M anilae, 1883, iv,
5 ° 4 )-
T h e o p h a n e s E p . N i c a e n u s , in perpulchro Serm. in S S . Deiparam, edito a
P. Jugie a. 1935, aperte asserit B. V irgin em esse collum m ystici corporis Christi
(1. c., p. 131).

I o a n n e s G e r s o n : « Contem plabatur (M aria) quem adm odum super floridum

Iesum , qui est flos cam pi inenarrabilis benedicti ventris sui, Spiritus Sanctus
septem dona, quasi totidem refectionis spiritualis nutrim enta, diffuderat per
descensivum illapsum , nec desinit effluere tam quam caput in m em bra. Sed per
quod m edium ? Plane per te, V irgo, virga lesse. T u collum Ecclesiae firm issi­
m um et candidum , tam quam turris eburnea, et suavissim um quasi vinum . T u
connectis Ecclesiae m em bra capiti C hristo F ilio tuo, tu sustentas, tu vitales hau­
stus prim a suscipis et refluis, tu aspiras et respiras in E cclesiae corpus u niver­
sum » (Op. omnia, A utw erpiae, 1706, vol. 4, p. 427 C).
I a c o b u s a V o r a g i n e O . P.: « C ollu m propter com passionem et pietatem.
Sicu t enim collum de facili flectitur, sic et ipsa de facili ad com passionem m o­
vetu r » (M ariale, serm. 9). « C ollu m propter eloquentiae gratiositatem ; sicut enim
in collo form antur verba, sic et ipsa in conspectu D ei pro nobis loquitur bona
verba » (1. c.). « C ollu m propter em inentiam et dignitatem ; sicut enim post caput
collum praeem inet om nibus aliis m em bris, sic ipsa post Christum praeem inet
om nibus sanctis » (I. c.). « C ollu m propter respirationem et inspirationem; sicut
enim a collo aër interior em ittitur, sic per ipsam D eo nostra devotio praesentatur.
E t sicut exterior aër per collum ad corpus trahitur, sic per ipsam nobis omnis
gloria inspiratur » (1. c.). « C ollu m propter subm inistrationem ; sicut enim a capite
m ediante collo in corpus descendunt omnia nutrim enta, sic a Christo per V irg i­
nem in nos veniunt omnia D e i bona » (1. c.). « C ollu m propter substentationem ,
sicut enim collum caput substentat, sic et illa nos omnes substentat» (1. c.). « C o l­
lum ratione coniunctionis; quia sicut collum coniungit caput corpori, sic ipsa
coniungit C hristum , qui est caput Ecclesiae, quae est suum corpus » (1. c.). « C o l­
lum ratione m ediationis; quia sicut collum est m edium inter caput et corpus,
sic et ipsa est m ediatrix inter D eum et nos » (1. c.). « C ollu m ratione rectitudinis;
sicut enim collum est rectum , sic et ipsa in om nibus quae agebat rectam inten­
tionem habebat » (1. c.).
S . B e r n a r d i n u s S e n e n s i s : « O m nium gratiarum , quae humano generi de­
scendunt, sicut D eus generalis est dator, et C hristus est generalis M ediator, sic
p er beatam V irgin em generaliter dispensantur. N am , ipsa est collum capitis
nostri, per quod omnia spiritualia dona corpori eius m ystico com m unicantur »
(D om . 1 Q uadrag., serm. 10, a. 1, c. 3). E t alibi: « N am sicut per collum vitales
spiritus a capite descendunt in corpus; sic per V irginem a capite vitales gratiae
 MARIA COLLUM ECCLESIAE 363

in eius corpus m ysticum transfunduntur. U nd e iste est ordo divinarum gratia­

rum defluxus, ut prius a D eo defluant in C hristi animam benedictam , deinde in
anim am V irgin is m atris, inde in Seraphim , et sic successive in alios sanctos ordi­
nes angelorum; dem um in Ecclesiam m ilitantem ... » (Serm . 5, D e Virginis M atris
D e i N ativitate..., art. unie., c. 8; ed. M artello, N eapoli 1854, p. 65).
S. R obertus B e l l a r m in o : « N em pe collum est inter caput et reliquum cor­
pus m edium : m edia inter Christum et Ecclesiam M aria » (Cont. 40, de Assumpt.
B . M . V.). « C hristus caput est Ecclesiae: et M aria C ollu m est Ecclesiae. Om nia
m unera, omnes gratiae, om nes caelestes influxus a Christo, tam quam a capite,
et per M ariam , quasi per collum , in Ecclesiae corpus descendunt... Ipsa est enim
capiti proxim a, ipsa corpus cum capite iungit, per ipsam caelestes capitis influxus
in m em bra descendunt... O illos m iseros..., qui tale collum non recognoscunt,
non venerantur, non colunt! U t enim m em brum aliquod, si a capite influxum
recipere dedignetur, arescet om nino et m orietur, ita et haeretici, qui vitam a
Christo et gratiam cupiunt, et per M ariam habere recusant, ieiuni et aridi m a­
nent, et perpetuo perm anebunt. N o n sic sancti Patres nostri, non sic: sed omnes
cu ltores et am atores huius sanctissim ae V irgin is fuerunt » (C ont. 42, de Nativ.
B . M . V.).
Praeter Scriptores istos, numerari possent et alii, ut U bertinus de C asale (1305),
{Arbor vitae crucifixae Iesu, ed. Venet. 1485, charta C, coi. 14), Bernardinus de Bustis
(Sermo 8 de Annuntiat. B. M . V.), M auritius de V i l l a , Probat. (Serm. 18 Coronae
novae B . M . V.), Petrus Bardus (Serm. 5 de Concept. B . V.), Ernestus Pragensis (Ma­
riale, c. 82), Bartholom aeus de Pisis (De laud. Virg., 1. 1, fruct. 2), B. Ioannes de A v ila
(Serm. in Praesent. B. M . V.), A lfo n su s Salmerón (op. tom. 3, tract. 5, pp. 39-40),
Franciscus Suarez (In 3 P. D. Th., disp. 23, sect. 1, n. 5), Ludovicus d e l a Puente
(Expositio moralis et mystica, in Cant., 1. 3, exhort. 27; 1. 7, exhort. 15, § 1; ibid., § 3),
Iacobus A lva re z de Paz (De inquisitione pacis sive studio oratienis, 1. 3, p. 2, c. 7, med. 6),
etc.
Sed praestat, prae ceteris audire P. A ngelum F ranciscum T ignosi O. S. M . qui
magis fuse quam quilibet alius, et aliorum veluti dicta resumens, de hac similitudine
C olli ita scribit: « Sta collocato a guisa di candida colonna, benché di pezzi diversi com­
posta, in eminente luogo fra li due homeri, et è di cose snodate, per addoppiarsi all’ uno
et all’altro lato, il Collo, et è quella parte, che è tra il capo et il corpo, il quale non tanto
per ornamento di così meraviglioso colosso fu egli dal Sommo Artefice Iddio fatto, come
per due notabili offici all’huomo molto bisognoso; conciossia che per lui, come per due
canali, per l’un passa il nodrimento con che viviamo, e per l’altro varca l’aere per cui re­
spiriamo, e cotal per molto gratioso nella Beatissima Sposa di Dio Maria Vergine. Tiene
molti significati nella Scrittura Sacra, e tutti misteriosi il Collo... Misteriosissimo a mio
giudicio è quello, quando in persona dello stesso Dio, prorompendo nelle lodi della
bellissima Sposa sua colà nel principio della cantica disse Collum tuum, sicut monilia
Cap. i... Io con Roberto Abbate, per Collo di cui favella lo Sposo Iddio, altro non in­
tendo, che la stessa Vergine, la quale appunto, sicut Collum caput Corpori unit (così dice
egli ne’ suoi Com. sopra la Cantica) sic Maria Ecclesiae Christum copulavit, soggiognendo
3 64 MARIA COLLUM ECCLESIAE
in oltre: come officio dei Collo è di ricevere ogni influsso, che dal capo scende, t quello
comunicarlo al corpo, e come dice il mellifluo Dottore: sicut Collum est canalis quo in-
fluentiae a capite descendunt, et quo etiam humores a corpore in caput ascendunt, sic Maria
Virgo est canalis, per quem Christi dona ad nos descendunt, et orationes nostrae ad illum
perveniunt.
«Vaga e leggiadra similitudine è questa, mentre lo Sposo Iddio dice alla bellissima
Sposa sua Maria Vergine: Collum tuum, sicut monilia. Tre sono que’ rispetti per li quali
Maria Vergine vien assimigliata al Collo; il primo mira Iddio, l’altro se stessa, e l’ultimo
tutti noi. Quanto al primo poco sopra l’accennammo, dico la grande unione che col
mezzo di lei fu fatta, mentre nel pudicissimo e castissimo suo ventre si fece quella gran
congiunzione della natura divina ed humana nel solo supposito, all’hora dico quando
Verbum caro factum est. È mezzano il Collo fra il capo e il corpo; ed ella fu mediatrice
fra Iddio e noi, mentre col mezzo del felicissimo suo parto: cum inimici essemus, reconci­
liati sumus Deo per mortem filii eius, all’hora che a noi fu perdonata ogni colpa, e fummo
restituiti nella primiera gratia, e per conseguenza fatti degni dell’eterna gloria; però
quanto a questa parte, troppo a ragione fu assimigliata al Collo dicendo: Collum tuum,
sicut monilia. Come altresì quanto a se medesima troppo leggiadramente le si adatta
cotale similitudine. Capo della Chiesa Santa è il benedetto Cristo; ipse est caput corporis
Ecclesiae, disse l’Apostolo: hora, come ’l capo, e per l’eminenza, e per la dignità all’altre
membra resta superiore, e dopo lui ne segue il collo; così dopo Cristo, il quale quanto
all’humanità è superiore ad ogni creatura, o sia humana, o sia Angelica, siegue la glo­
riosissima Vergine di lui vera e reai madre, la quale, come canta la Chiesa: Exaitata est
sancta Dei genitrix super choros angelorum ad caelestia regna; onde per mostrar cotal pre­
minenza di santità sopra ogn’altra pura creatura, con profonda humiltà di se medesima
disse: Quasi Cedrus exaitata sum in Libano, perchè com’el Cedro eccede tutti gli altri
alberi in altezza, così ella, dopo Cristo, supera ogni altro di dignità e gloria, senza che,
come nel Collo vien formata la voce, la qual poscia pervenendo a gli orecchi de gli uo­
mini acquista la gratia loro, così ella, che a guisa di Collo viene assimigliata, formò così
soave voce, che lo stesso Iddio, come se preso stato fosse dalle bellezze di essa, pregolla,
che reiterar la volesse: sonet vox tua in auribus meis, e ne rende ragione: vox enim tua dul­
cis, et facies tua decora-, onde per si fatta ragione possiamo dir noi, che lo Sposo di Lei
Iddio render la volesse simile al Collo dicendo Collum tuum sicut monilia. È posto dalla
natura per sostegno del capo il Collo il quale, come dritta colonna sostiene la più nobil
parte di così vago colosso, e la Vergine (e questo è il terzo rispetto, perch’ella sia assi-
migliata al Collo, che riguarda noi) è dessa che sostiene li giusti, che non cadino nella
colpa, li penitenti, che non facciano ritorno al peccato, e anco gli stessi peccatori, acciò
per un’habito ostinato nel peccato già fatto, non habbiano a cadere nel baratro infernale,
pregando per loro, che pure per si fatta cagione ella è chiamata: Refugium peccatorum...
M a per un’altra cagione ancora (e in questa è posto ogni mio scopo, e la toccammo poco
sopra) vien ella assimigliata al Collo, e fu quando riferimmo l’opinione di S. Bernardo,
che cosa egli per Collo intendesse. Come dal capo per mezzo del Collo scende ogni no-
drimento nel corpo, così tutte le gratie, che Cristo ci fà, passano tutte per le mani di
Maria Vergine, come anco, se vogliamo, che le nostre orationi siano a Dio accette, con-
vien che passano per le mani di lei... Ella dunque come liberalissima dispensatrice de’
celesti favori a noi è da Dio costituita: Manum suam aperuit inopi, et palmas suas extendit
 MARIA COLLUM ECCLESIAE 365
ad pauperem, essendo ella de’ nostri avversi casi pietosissima, e come Collo appunto,
che snodato s’addoppia in questa parte e ’n quella, a man destra e a mano sinistra, in­
nanzi e dietro; così ella a coloro che sono nella prosperità nella temperanza loro man­
tiene; a quelli che stanno a mano sinistra ne’ travagli, conserva la pazienza; agli uomini
giusti, che sono dinanzi la faccia di Dio dà loro maggior aumento di gratia; a quelli che
hanno voltato a Dio il tergo, loro procura riconoscimento tale, affine che si riducano alla
penitenza, ed in somma non v’è cosa nel Collo, la quale distintissimamente non rappresenti
Colei a cui fu detto-. Collum tuum sicut monilia... » (Statua di Maria Vergine, Milano,
presso Agostino Tradate, 1605. pp. 180-18/).

Praecedentium Scriptorum dicta corroboravit sua auctoritate P iu s X qui in

E n cyclica A d diem illum scripsit quod M aria est « etiam collum , per quod cor­
pus cum capite iungitur, item que caput in corpus vim et virtutem exerit... N am
ipsa est collum C apitis nostri, per quod omnia spiritualia dona corpori eius m y­
stico com m unicantur ».

Iudicium de hac sententia.

Sententia haec, prae aliis om nino praeferenda videtur ob plures rationes.
Etenim :
1) Pro se habet usum plurium saeculorum , nem pe, a saec. ix usque ad nostra
tem pora.
2) Insuper, pro se habet usum m agisterii Ecclesiastici, cum veluti conse­
crata inveniatur a Pio I X in E n cyclica Ineffabilis Deus, et a Pio X in E ncyclica
A d diem illum.
3) T and em , optim e om nino et m elius quam quaelibet alia sententia, locum
exprim it quem B. V irg o in m ystico corpore C h risti tenet, sim ulque ideam com ­
pletam de B. V irgin e exhibet.
Etenim :
a) Sicut collum m edium tenet locum inter C ap u t et cetera m em bra, ita ut
considerari debeat sive in relatione ad caput et ad m em bra, sive in seipso; ita
B. V irgo medium tenet locum inter H om inem D eum (caput) et ceteras creaturas
(membra), ita u t considerari debeat sive in sua relatione ad H om inem D eum ,
sive in sua relatione ad ceteras creaturas, sive in seipsa.
b) S icu t collum , consideratum in sua relatione ad caput, dicit et perficit unio­
nem capitis cum corpore, ita B. V irgo, considerata in sua relatione ad H om inem -
D eum , dicit et perficit unionem D ei cum natura humana, personae divinae hypo-
statice unita.
c) Sicu t collum , consideratum in relatione ad cetera m em bra, dicit et per­
ficit unionem inter caput et m em bra, ita B. V irgo, considerata in sua relatione
ad creaturas, dicit et perficit unionem seu coniunctionem inter D eum et creaturas,
ita ut vera M ediatrix dici possit.
Insuper sicut collum est sub capite et a capite in sua actione dependet, ita B.
3 66 MARIA COLLUM ECCLESIAE

V irgo M ediatrix est sub Christo M ediatore (m ediatio secundaria) et a C hristo

M ediatore dependet (M ediatio subordinata).
Insuper, sicut collum ita capiti adhaere., ut ex utroque unicum veluti prin­
cipium constituatur, ita B. V irgo , in opere m ediationis, ita C hristo M ediatori
adhaeret et cum ipso connectitur, ut unicum veluti totale principium constituatur
vitalis et supernaturalis influxus in omnia m em bra derivandi.
d) Sicut collum in seipso inspectum , eminet super om nia alia m em bra cor­
poris, capite excepto, ita B. V irgo, considerata in seipsa, eminet super omnia alia
m em bra, tam quam Regina cui omnia subduntur.
Pariter, sicut collum unum est in quolibet corpore, dum alia m em bra (e. g.
oculi, brachia etc.) sunt plura, ita et B. V irgo una est, singularis om nino, a ceteris
om nibus distincta et cum ipsis m inim e confundenda, ita ut singularia om nino
privilegia, sive quoad animam sive quoad corpus sibi vindicet. N o n enim est una
de om nibus, sed una supra omnes.
T andem , sicut adhaesio collo necessaria est pro om nibus m em bris ad hoc ut
influxum capitis recipere valeant, ita adhaesio B. V irgin i per fidem, am orem etc.
necessaria est om nibus ut influxus Christi capitis recipere valeant.
N ec valida nobis videtur obiectio P. Garcia: « Revera omnis com paratio clau­
dicat; sed in praefata (de Collo) nim iam invenim us claudicationem : collum est
pars corporis m ere statica (?) nulloque m odo actuosa; m edia quidem sed absque
propria functione, et se habens per m odum canalis et aquaeductus. M ala igitur
m etaphora ad declarandum interventum moralem in dispensatione gratiarum;
peior ad exponendam corredem ptionem obiectivam ; pessima si ad haec omnia
praedicta adiciatur insuper explicanda causalitas physica in gratiis elargiendis
quam nonnulli tuentur, et iuge exercitium maternitatis spiritualis » (1. c., p. 290).
Etenim , contrarium prorsus nobis verum videtur. Falsum enim est dicere
collum esse partem corporis mere staticam (?) nulloque modo actuosam. C ollu m
enim, praesertim iuxta recentiores theorias physiologicas, est pars corporis quae
suam habet activitatem .
N edu m iungit caput corpori, sed verum exercet influxum , per varia sua or­
gana activa, in omnia corporis mem bra. C ollu m enim, nedum medium tenet locum ,
sed etiam officium coniungendi exercet. Falso igitur collum dicitur pars corporis
« m edia quidem , sed absque propria functione, et se habens per m odum canalis
et aquaeductus ». Q uam vis enim im agines colli et aquaeducti bene eam dem rem,
seu m ediationem exprim ant, im ago tam en colli (quae est activa, dinamica) valde
differt ab im agine aquaeductus (qui est passivus et staticus).
Insuper: non « mala » sed « bona » dici debet « m etaphora (colli) ad decla­
randum interventum m oralem in distributione gratiarum ». Bene enim exprim it
quom odo gratiae seu influxus omnes supernaturales, per M ariae manus ad nos
deriventur: quod a pluribus auctoribus (e. g. S. Bernardinus Senensis, Pius X
etc.) in explicatione im aginis explicite asseritur.
 MARIA COLLUM ECCLESIAE

Pariter, non « peior » sed « m elior » est m ethaphora colli « ad exponendam

corredem ptionem obiectivam » eo quod B. V irgo, tam quam m ysticum collum ,
m em bra seu homines cum D eo, a quo per peccatum disiuncta erant, sua opera­
tione coniungit: quod etiam a pluribus auctoribus iam citatis explicite asseritur,
e. g. Radulphus Ardens, H erm annus T orn acensis etc.
T and em , non iam « pessim a » sed « optim a » dicenda erit im ago colli « si adi-
ciatur insuper explicanda causalitas physica in gratiis elargiendis, quam non­
nulli tuentur, et iuge exercitium m aternitatis spiritualis ». Influxus enim colli in
m em bra, est physicus, et ideo causalitatem physicam B. V irgin is in distributione
gratiarum optim e exprim ere valet. C eterum « in m etaphoricis locutionibus non
oportet attendi sim ilitudinem quoad om nia» (3, q. 8, a. 1, ad 2).

L iceat hoc nostrum qualecum que scriptum verbis illis Eadm eri concludere:
« Dom ina, Dom ina, quod ego qualiscum que hom uncio, et vere m agnus pec­
cator haec corde im puro de te m editari, fetido ore effari, pollutis digitis ausus
fu i scribere, parce, quaeso, parce et miserere. N osti enim , pia dom ina, haec me
ita praesumpsisse, quia talem me confiteor esse u t nec caelo nec terra iudicem
dignum esse; et ideo nim is anxius vellem , si quom odo valerem , eniti quatenus
aliquo m iserationis suae intuitu super m e D eu s intenderet, qui sua ineffabili
gratia vel m odicum sancti amoris affectum erga benignitatis tuae dulcedinem
in m e accenderet. Confido quippe quoniam si hoc faceret, ab iis quae m erui poe­
nis inferni sua m iseratio tuaque subventio m e forte redim erent. Q uapropter,
D om ina, ne indigneris quasi audaci ac praesum ptuoso, quia si quid horum in
istis esse videtur, m ea gravis necessitas com pulit, et tua grandis et omni saeculo
probata bonitas suasit » ( Tractatus de Conceptione S . Mariae, n. 38, pp. 47-48,
F rib u rgi Br. 1904).
 INDEX

PARS SECU N D A

D E S IN G U L A R IB U S P R IV IL E G IIS B . M A R I A E V.

S e c t io p r im a

DE H IS QUAE P E R T IN E N T AD A N IM A M B. M . V .

C ap. I - D e im m u n it a t e a n im a e B. M . V ir g in is a q u a l ib e t im p e r fe c t io n e . . . 7
A r t. 1 - D e immunitate B . M . Virginis a peccato o r ig in a li....................................... 11
B ib lio g r a p h ia ........................................................................................................................... n
P rop o sitio: « B. V ir g o M aria, in p rim o in stan ti suae con cep tio n is, fu it, sin ­
gu lari om n ip oten tis D e i gratia et p rivilegio, ab om n i origin alis culpae
labe praeservata im m un is » ............................................................................ .... 19
P rop o sition is d e c l a r a t i o ................................................................................................... 19

I. Probatur ex M agisterio E c c le s ia stic o ............................................................................ 23

II. Probatur ex Sacra S c r ip t u r a .......................................................................................... 25

1. T e x tu s p r i m a r i i .............................. ................................................................................ 26
1) E x V e te ri T e s ta m e n t o ........................................................................................... 26
2) E x N o v o T e s t a m e n t o ........................................................................................... 28
2. T e x tu s s e c u n d a r i i ..........................................................,■.......................................... 31
1) E x V e te ri T e s ta m e n t o ................................................ .......................................... 31
2) E x N o v o T e s t a m e n t o .......................................................................................... 32
O b iection es ex S. S c r ip t u r a ..................................................................................... 33

I I I . Probatur ex T r a d it io n e ..................................................................................................... 34
1. A saeculo 1 ad saec. v . . . . . . . . . .................................................... 34
2. A saeculo v ad saec. x i ........................................................................................... 37
1) In E cclesia G r a e c a ............................................................................................... 38
2) In E cclesia L a t i n a ........................................................................ ....................... 42
3. A saeculo x i ad saec. x v .......................................................................................... 46
1) In E cclesia G r a e c a ................................................................................................ 46
2) In E cclesia L a t i n a ................................................................................................ 48
4. A saec. x v i ad saec. x i x ........................................................................................... 72
1) In E cclesia G r a e c o - R u s s ia c a ............................................................................. 72
2) In Ecclesia L a t i n a ................................................................................................ 73

*4
37° INDEX

I V . Rationes T h e o lo g ic a e ........................................................................ ............................ 77

1) N u lla est r e p u g n a n t ia ........................................................................................... 77
2) M u ltip le x c o n v e n ie n tia .......................................................................................... 79
a) C on ven ien tia ex parte D e i ................................................ .... 79
b) C o n v en ien tia ex parte ipsius B. V i r g i n i s ........................................... 83
c) C o n v en ien tia ex parte gen eris h u m a n i...................... ............................ 86
Appendix. D e p ositione B. M . V irgin is coram lege p eccati origin alis . . . . 88
1. T ra cta tio n is ratio ..................................................................................................... 88
2. T ra cta tio n is m o m e n t u m ...................................................................................... 88
3. Q u id et q u otu p lex sit d ebitum p e c c a t i ..................................................... 89
4. T h e o lo g o ru m s e n t e n t i a e ...................................................................................... 90
5. Sen ten tiarum discussio . ...................................................................................... 93
6. N ostra s e n t e n t i a .................................................................................................... 95
A rt. 2 - D e immunitate B . M . V. a fom ite p e c c a ti.................................................... 96

1. Q u id et q u otu p lex sit fom es p e c c a t i .......................................................... 96

2. V ariae sententiae . ........................................................................................... • 97
3. Prop ositio: «B. V irg o fom ite caru it n ed u m in actu secu n d o sed etiam
in actu p rim o; attam en caro eius d ebu isset esse fo m iti ob n ox ia » . . 98
I. Probatur a u c t o r it a t e ................... .... ........................................................ .... 99
II. Probatur r a tio n e ............................................................................................................. 100

A rt. 3 - D e immunitate B . M . V . a quolibet peccato a c tu a li................................. 105

1. Statu s q u a e s tio n is ..................................................................................................... 106

2. P rop o sitio: « B. V irg o n ulla u m qu am actualis p eccati labe c o m m acu ­
lata e s t » ................................................................................................................... J io
I. Probatur ex M agisterio E cclesiastico............................................................... • 110
I I. Probatur ex Sacra S cr ip tu r a .................................................................. .... 112
I I I . Probatur ex T r a d itio n e ................................................................................................ 116
1. A saec. 1 ad saec. v ....................................................................... .... 116
2. A saec. v ad saec. x m .............................................................. .... 116
3. A saec. x iii ad dies n o s t r o s ............................................................................ 117
IV . Probatur r a t io n e ............................................................................................................. 11S

C ap . II - D e p e r f e c t io n ib u s a n im a e B. M . V i r g in is ......................................................... 120

A rt. 1 - D e gratia B . M . V i r g i n i s ......................................................... ....................... ia o

P r a e n o ta n d a ................................................................................................................................ 120
1. D e gratia in itia li B. M . V i r g i n i s ................................................................... 122
2. D e gratia B. M . V irg in is in suo progressu et in suo fine . . . . 133
3. D e natura gratiae B. M . V i r g i n i s ................................................................... 146

A rt. 2 — D e virtutibus B . M . V i r g in i s ............................................................................ 148

I. D e virtu tib u s B. M . V irgin is in g e n e r e ......................................................... 150
II. D e virtu tib u s B. M . V irgin is in s p e c i e ......................................................... 152
1. D e v irtu tib u s T h e o l o g a l i b u s ............................................................................ 152
a) D e fide ................................................................................................................... 152
b) D e spe . .............................................................................................................. 156
c) D e caritate erga D e u m et erga p r o x i m u m ...................................... 158
 INDEX 371

2. D e v irtu tib u s m oralibus ......................................................... .................................. 162

1) D e p r u d e n tia ......................................................................................................... ...... 163
2) D e i u s t i t i a ................................................................... .... ..................................... ...... 164
3) D e f o r t i t u d i n e .................................................................................................... .......166
4) D e te m p e ra n tia ............................. ..........................................................................167
A rt. 3 - D e donis Spiritus S a n c t i .............................................................................................169
A rt. 4 - D e fructibus Spiritus S a n c ti................................................................................. .......172
A rt. 5 - D e beatitudinibus .................................................................................................... .......175
A rt. 6 - D e gratiis gratis datis in B . M . V ir g in e ............................................................177
A r t. 7 - D e scientia in B . M . V ir g in e ...................................... ..................................... .......183
1. D e scientia b e a t a .................................................................................................... .......184
2. D e scientia infusa .................................................................................................... .......187
3. D e scientia a cq u isita ............................. .... ............................................................. .......190

S e c t io seco n d a

D E H IS Q U A E P E R T IN E N T A D CORPUS B. M . V .

C ap . I - De pe r fe c t io n e co r p o r a l i B. M . V i r g i n i s ......................................................... .......197

A rt. 1 - D e nobilitate generis B . M . V . . . . . . ........................ ....................... ....... 198

A rt. 2 - D e perfectissima complexione corporis B . M . V . ....................................... ....... 200
A rt. 3 - D e singulari pulchritudine B . M . V . ................................................ .... ................ 202

Cap. II - De p a s s ib il it a t e B. M . V i r g i n i s ................................................................................ .......205

A rt. 1 - D e subiectione B . M . Virginis passionibus et praesertim dolori . . . . 206

A rt. 2 - D e modo quo B . Virgo animi dolorem s u s t i n u i t ........................................... .......208
Quaestio specialis: Status iustitiae origin alis fuitn e M ariae concessus? 214

C ap. III - D e m o r t a l it a t e B. M . V i r g i n i s ....................................................................... .... . 224

A rt. 1 - D e fa cto m o r t i s .......................................................................................... .... ................ 224

A rt. 2 - D e modo quo B . Virgo mortua e s t .................................................................. .......229
A n im adversion es relate ad m ortem D eiparae ........................................... ....... 234

S e c t io te r tia

D E H IS Q U A E P E R T IN E N T A D A N IM A M
S I M U L E T C O R P U S B. M . V I R G I N I S

Cap. I - D e v ir g in it a t e B. M a r ia e ......................................................................................................239
B i b l i o g r a p h i a ........................................................................................................ ..................... 239
T ra cta tio n is e x c e lle n tia .................................................................................................... .......240
Q u id sit v ir g in it a s .............................................................................................................. .......240
S yn o p sis e r r o r u m .............................................................................................................. .......241
T ra cta tio n is d iv isio . ......................................................................................................... .......245
372 INDEX
A rt. i - D e virginitate corporis B . M ................................................................. .....................245
I. Utrum M aria fu erit virgo ante p a r tu m ...................................................., . . 245
P rop .: « M aria fu it virgo ante partu m , seu C h ristu m c o n ce p it sola S p i­
ritus S an cti virtu te » .............................................................................................. .......245
1) P rob atu r auctoritate M ag isterii E c c l e s i a s t i c i .............................................245
2) P rob atu r auctoritate S. S crip tu r a e .....................................................................247
3) P rob atu r auctoritate P atru m et S crip to ru m E c c l e s i a e ................... .......251
4) P ro b atu r auctoritate L i t u r g i a e .................................................................. .......253
5) P rob atu r rationibus t h e o l o g i c i s .................................................................. .......253
I I. Utrum M aria permanserit virgo in p a r t u ................................................................255
P rop .: «M a ria perm an sit virgo in partu . » .................................................... ...... 255
1) P rob atu r auctoritate m agisterii E c c le s ia s tic i.......................................... .......255
2) P ro b atu r auctoritate S . S c rip tu r a e .....................................................................255
3) P rob atu r auctoritate P a t r u m ....................................................................... .......255
4) P ro b atu r auctoritate L i t u r g i a e .................................................................. .......259
5) P rob atu r rationibus t h e o l o g i c i s .................................................................. ...... 259
I I I . Utrum M aria permanserit virgo post p a r t u m ...................................................... 261
P rop .: «M a ria perm an serit virgo etiam post p a r t u m » ..................................261
1) P rob atu r auctoritate M ag isterii E c c l e s i a s t i c i ...................................... ...... 261
2) P rob atu r auctoritate S . S c rip tu r a e ....................................................................261
3) P ro b atu r auctoritate P a t r u m ....................................................................... ...... 265
4) P rob atu r auctoritate L itu r g ia e ....................................................................... ...... 268
5) P ro b atu r rationib us t h e o l o g i c i s .................................................................. ...... 268
A rt. 2 - D e virginitate animae B . M a r i a e .................................................................. ...... 269
I. Utrum M aria habuerit propositum virginitatem perpetuo servandi . . . 266
II. Utrum M aria propositum virginitatis voto perpetuo firm averit . . . . 271
I I I . Utrum M aria omnium prima votum perpetuum virginitatis emiserit . . ....... 275
C ap . I I - D e A ss u m p tio n e e t g l o r i f i c a t i o n e B. M . V ......................................................... ......279
A rt. 1 - D e corporea Assumptione B . M . V .........................................................................279
B i b l i o g r a p h i a ........................................................................................................i . 279
Praen otan da ........................................................................................................................ 282
P rop o sitio: « B. V ir g o in caelum corp o raliter assum pta e st » ................... ......285
I. Probatur ex M agisterio E c c le s ia s t ic o .................................................................. ......285
II. Probatur ex S . S c r ip tu r a .......................................................................................... ......286
1. E x V eteri T e s t a m e n t o .......................................................................................... ......287
E x P r o t o e v a n g e l i o ....................................................................... .... ................... 287
2. E x N o v o T e s t a m e n t o .......................................................................................... ......289
1) E x verbis A n g e l i ............................................- ....................... ....................... ......289
2) E x E p ist. I ad C o r ............................................................................................ ......291
3) E x A p o ca lyp si (cap. X I I ) ............................................................................ ......293
I II . Probatur ex Traditione . . . . . j .................................................................. ..... 296
1) In qu in q u e p rio rib u s sa e cu lis....................................................................... ..... 296
2) A saecu lo v i ad saec. x ...................................................................................... 3° °
3) A saeculo x ad saec. x v i ...................................................................................... 3°8
4) A saecu lo x v i ad saec. x x ................................................................................. 325
5) D e m o tu p ro d efin ition e d o g m a t ic a ......................................................... ..... 329
 INDEX 373

IV . Probatur rationibus theo logicis................................................................................. .......335

1. E x parte C h r i s t i .......................................................................................................... 335
2. E x parte B. V ir g in is .....................................................................................................33^
3. E x parte n o s t r i ........................................................................................................ ...... 33&

A rt. 2 — D e gloria corporis et animae B . M . V ........................................................... ......33&

Appendix-. D e lo co qu em occup are debet B. V ir g o in vita sp iritu ali . 341
1. P r a e n o t a n d a ............................. .... ........................................................................... ...... 341
2. D e in flu xu B. V irg in is in vita s p i r i t u a l i .................................................... ...... 342
3. D e in flu xu B. V irg in is in trip lici stadio vitae s p ir it u a lis ..........................343
1) D e in flu xu in via p u rgativa ............................................................................. 344
2) D e in flu xu in via i l l u m i n a t i v a ........................................................................ 344
3) D e in flu x u in via u n i t i v a .................................................................................. 345

C o n c lu s io : D e lo co qu em occu p at B. V irg o in E cclesia, corp o re C h risti m ystico . . . 349

B i b l i o g r a p h i a ............................................................................................................ ..... 349
Praenotanda ........................................................................................................ . 349
I. D e sententia asserentium B . Virginem esse C aput [secundarium Ecclesiae 352
II. D e sententia asserentium B . Virginem esse Cor E c c l e s i a e ............................. 357
I I I . D e sententia asserentium B . Virginem esse Collum E c c l e s i a e ................... ......359
F in it o di stam pare il 3 m a g g io 1948

nella T ip o g r a f ia P o l ig l o t t a V a t ic a n a