Калкулус

Решение на задачите од Прв колоквиум 2020/2021

1. Да се определи доменот на 𝑓 ∘ 𝑔 за дадените функции:

cos⁡(𝑥) 𝑥+1
𝑓(𝑥) = , 𝑔(𝑥) =
√−𝑥 2 − 2𝑥 + 8 𝑥−1

- Определување на доменот на функцијата 𝑓(𝑥) и доменот на функцијата 𝑔(𝑥).

За функцијата 𝑓(𝑥) имаме:

−𝑥 2 − 2𝑥 + 8 > 0
2 ± √4 + 32 2 ± 6
𝑥1,2 = =
−2 −2

𝑥1 = −4⁡⁡⁡⁡𝑥2 = 2

−(𝑥 + 4)(𝑥 − 2) > 0

𝑥 ∈ (−4,2)
=> ⁡ 𝐷𝑓 = (−4,2)
За функцијата 𝑔(𝑥) имаме:
𝑥−1≠0
=> ⁡ 𝐷𝑔 = ℛ\{1}

- Определување нa доменот на композицијата (ја користиме дефиницијата):

За доменот на композицијата 𝑓 ∘ 𝑔⁡имаме:

𝑥+1
𝐷𝑓°𝑔 = ⁡ {⁡𝑥 ∈ ⁡ 𝐷𝑔 ⁡|⁡⁡𝑔(𝑥) ∈ ⁡ 𝐷𝑓 } = {⁡𝑥 ∈ ⁡ℛ\{1}⁡⁡|⁡ 𝑥−1 ⁡ ∈ (−4,2)⁡} (*)

𝑥+1
Од ⁡ ∈ (−4,2) следува:
𝑥−1
𝑥+1
−4 < <2
x−1
што значи
𝑥+1 𝑥+1
−4 < 𝑥−1 и < 2.
𝑥−1
Ги решаваме двете неравенства одделно.
𝑥+1 𝑥+1 𝑥+1+4(𝑥−1) 𝑥+1+4𝑥−4 5𝑥−3
1)−4 < 𝑥−1 ⇔ 𝑥−1 + 4 > 0 ⇔ > 0⇔ > 0⇔ >0
𝑥−1 𝑥−1 𝑥−1
( 5x  3  0 и x  1  0 ) или ( 5x  3  0 и x  1  0 )

1
 Калкулус

3 3
(x  и x  1) или ( x  и x  1 )
5 5
3
x  (, )  (1,)
5
𝑥+1 𝑥+1 𝑥+1−2(𝑥−1) 𝑥+1−2𝑥+2 −𝑥+3
2) 𝑥−1 < 2 ⇔ 𝑥−1 − 2 < 0 ⇔ < 0⇔ < 0⇔ <0
𝑥−1 𝑥−1 𝑥−1

(  x  3  0 и x  1  0 ) или (  x  3  0 и x  1  0 )
( x  3 и x  1 ) или ( x  3 и x  1)
x  (,1)  (3,)

3
Бараниот интервал е пресек на интервалите ((−∞, ) ∪ (1, +∞)) и ((−∞, 1) ∪
5
(3, +∞))
𝑥+1 3
Се добива дека ⁡ ∈ (−4,2) ,⁡ако⁡и⁡само⁡ако⁡𝑥 ∈ (−∞, 5) ∪ (3, +∞).
𝑥−1

Наредно заменуваме во (*)

𝑥+1 3
𝐷𝑓°𝑔 = {⁡𝑥 ∈ ⁡ℛ\{1}⁡⁡|⁡ 𝑥−1 ⁡ ∈ (−4,2)⁡} = {𝑥 ∈ ⁡ℛ\{1} |𝑥 ∈ (−∞, ) ∪ (3, +∞)} ⁡ =
5
3
(−∞, 5) ∪ (3, +∞)

2
 Калкулус

2. Да се определи инверзната функција на f (x) , ако D f  [0,) и f ( x)  3 x2  5 .

Решение:
Чекор 1. y  3 x  2  5
Чекор 2. x  3 y 2  5
Чекор 3.
x  3 y 2  5  x  5  3 y 2  log 3 ( x  5)  log 3 (3 y 2 )  log 3 ( x  5)  ( y  2)  log 3 (3) 
 y  2  log 3 ( x  5)  y  2  log 3 ( x  5)
Чекор 4. f 1 ( x)  2  log 3 ( x  5)
Рангот R f на функцијата f (x) е еднаков на доменот D f 1 на нејзината инверзна функција
f 1 ( x) .
R f = [4, +∞)
Според тоа, D f 1 = [4, +∞).

3. Да се пресметаат лимесите:
√(𝑥−1)2 4
а) ⁡ lim− б)⁡lim (𝑥−5)𝑐𝑡𝑔(3𝑥−15)
𝑥→1 𝑥−1 𝑥→5

Решение:
a)
√(𝑥 − 1)2 |𝑥 − 1| −(𝑥 − 1) −1
lim− = lim− = lim− = lim− = −1
𝑥→1 𝑥−1 𝑥→1 𝑥 − 1 𝑥→1 (𝑥 − 1) 𝑥→1 1

4 4 4 sin(3𝑥−15) 4 sin(3(𝑥−5)) 3
б) lim (𝑥−5)𝑐𝑡𝑔(3𝑥−15) = ⁡⁡ lim cos(3𝑥−15) = lim (𝑥−5) cos(3𝑥−15) = lim (𝑥−5) cos(3𝑥−15) 3 =
𝑥→5 𝑥→5 (𝑥−5) 𝑥→5 𝑥→5
sin(3𝑥−15)
sin⁡(3(𝑥 − 5)) sin⁡(3(𝑥 − 5)) 1
= 12 lim = 12 lim lim = 12 ∙ 1 ∙ 1 = 12
𝑥→5 3(𝑥 − 5)cos⁡(3𝑥 − 15) 𝑥→5 3(𝑥 − 5) 𝑥→5 cos⁡(3𝑥 − 15)

4. Да се докаже дека лимесот е точен користејќи формална математичка дефиниција:

𝑥3 + 𝑥2 − 𝑥 − 1
lim = +∞
𝑥→+∞ 𝑥 2 + 2𝑥 + 1

Доказ: Треба да докажеме дека за секој позитивен број M може да најдеме N > 0
𝑥 3 +𝑥 2 −𝑥−1
т.ш.⁡ > 𝑀 ако 𝑥 > 𝑁.
𝑥 2 +2𝑥+1
Нека 𝑀 > 0 е произволен реален број.
𝑥 3 +𝑥 2 −𝑥−1
𝑥 2 +2𝑥+1
>𝑀
𝑥(𝑥 2 −1)+(𝑥 2 −1)
>𝑀
(𝑥+1)2

3
 Калкулус

(𝑥 2 −1)(𝑥+1)
>𝑀
(𝑥+1)2
(𝑥−1)(𝑥+1)(𝑥+1)
>𝑀
(𝑥+1)2
𝑥−1>𝑀
𝑥 >𝑀+1=𝑁
Од произволноста на 𝑀 > 0 следува дека за секој 𝑀 > 0 постои 𝑁 = 𝑀 + 1, така што
𝑥 3 +𝑥 2 −𝑥−1
⁡ > 𝑀 ако 𝑥 > 𝑁.
𝑥 2 +2𝑥+1

5. (5) Да се најдат вредности за a и b за кои функцијата е непрекината насекаде.

 ae x  bx  1, x  1

f ( x)   ax 2  b, 1  x  2
a cos(x)  8bx, x  2


Решение:

Функцијата е дефинирана за секој реален број x. За произволен реален број c што припаѓа
на било кој од од интервалите (−∞, 1), (1,2) и (2, +∞) важи дека lim f ( x)  f (c) , па следува
x  c

дека функцијата е непрекината на секој од овие три интервали, независно од вредностите

на a и b. Останува уште да провериме за кои вредности на a и b функцијата ќе биде
непрекината во точките x = 1 и x = 2.
lim f ( x)  lim (a  e x  bx  1)  a  e  b  1
x  1 x  1

lim f ( x)  lim (a  x 2  b)  a  12  b  a  b
x  1 x  1

f (1)  a  e  b  1
Јасно е дека lim f ( x)  f (1) т.е. функцијата е непрекината од лево во точката x = 1. За оваа
x  1

функција да биде непрекината и од десно во точката x = 1 потребно е да важи и дека

lim f ( x)  f (1) односно дека a  b  a  e  b  1 , од каде што следува дека a  a  e  1 т.е.
x  1

1
a
1 e
lim f ( x)  lim (a  x 2  b)  4a  b
x 2 x 2

lim f ( x)  lim (a  cos(x)  8  b  x)  a  cos(2 )  16  b  a  16  b

x 2 x 2

f (2)  a  cos(2 )  16  b  a  16  b
Јасно е дека lim f ( x)  f (2) т.е. функцијата е непрекината од десно во точката x = 2. За оваа
x 2

функција да биде непрекината и од лево во точката x = 2 потребно е да важи и дека

4
 Калкулус

lim f ( x)  f (2) односно дека 4a  b  a  16  b , од каде што следува дека 3a  15b т.е.
x  2

a  5b . Од тука се добива:
1
a 1 e 1
b  
5 5 5  (1  e)