สุ ภาษิตพระร่ วง  

                                                คำแปล
                                                                  
ปางสมเด็จพระร่ วงเจ้า เผ้าแผ่นภพสุ โขทัย                   . ครั้งที่สมเด็จพระร่ วงเจ้า หัวแผ่นดินสุ โขทัยเห็นใน
มลักเห็นในอนา จึ่งผายพจนประภาษ                             อนาคต จึงเปิ ดปากพูด เป็ นข้อความที่เป็ นกลอนสอน                           
เป็ นอนุสาสนกถา สอนคณานรชน                                 ใจประชาชน
ทัว่ ธราดลพึงเพียร เรี ยนอำรุ งผดุงอาตม์                         . ทัว่ แผ่นดินพึงเพียร เรี ยนรู ้เอาไว้เพื่อให้ประโยชน์แก่
อย่าเคลื่อนคลาดคลาถ้อย                                                ตนเอง
 เมื่อน้อยให้เรี ยนวิชา ให้หาสิ นเมื่อใหญ่                         . เมื่อเป็ นเด็กให้เรี ยน ให้ทำงานเมื่อใหญ่ 
อย่าใฝ่ เอาทรัพย์ท่าน                                                       . อย่าเอาเงินของคนอื่น
อย่าริ ระร่ านแก่ความ                                                      . อย่าเอาเรื่ องที่ไม่ดีเข้าใส่ ตวั
ประพฤติตามบุรพระบอบ                                              . ควรทำทุกอย่างตามประเพณี ที่เคยถือปฎิบตั ิ

เอาแต่ชอบเสี ยผิด อย่าประกอบกิจเป็ นพาล                    . เอาแต่ทำผิด อย่าทำงานในสิ่ งที่ผดิ

อย่าอวดหาญแก่เพื่อน                                                     . อย่าอวดเก่งกับเพื่อน 
เข้าเถื่อนอย่าลืมพร้า หน้าศึกอย่านอนใจ                         . เข้าเถื่อนอย่าลืมพร้า เวลามีศึกอย่านิ่งนอนใจ 
ไปเรื อนท่านอย่านัง่ นาน การเรื อนตนเร่ งคิด                   . ไปบ้านท่านอย่าอยูน่ าน การเรื อนตนรี บทำ 
อย่านัง่ ชิดผูใ้ หญ่                                                             . อย่านัง่ ใกล้ผใู ้ หญ่
อย่าใฝ่ สู งให้พน้ ศักดิ์                                                        . อย่าอวดมีอำนาจให้พน้ ตนเอง
ที่รักอย่าดูถูก                                                                   . อย่าดูถูกคนรัก
ปลูกไมตรี อย่ารู ้ร้าง                                                         . ปลุกไมตรี อย่างสม่ำเสมอ
สร้างกุศลอย่ารู ้โรย                                                          . สร้างกุศลอย่างสม่ำเสมอ

อย่าโดยคำคนพลอด เข็นเรื อทอดข้างถนน                     . อย่าฟังคนที่พดู ประจบสอพลอ เข็นเรื อวางทางถนน

เป็ นคนอย่าทำใหญ่ ข้าคนไพร่ อย่าไฟฟุน                        . เป็ นคนอย่าอวดอำนาจ อย่าเฉี้ ยวฉุนกับคนใช้
คบขุนนางอย่าโหด                                                         . ถ้าจะไปหาขุนนาง ไม่ควรไปมือเปล่า
 โทษตนผิดรำพึง อย่าคนึงถึงโทษท่าน                           . เราทำผิด อย่าโทษคนอื่น 
หว่านพืชจักเอาผล เลี้ยงคนจักกินแรง                            . หว่านพืชจะเอาผล เลี้ยงคนหวังแรงงาน
อย่าขัดแย้งผูใ้ หญ่                                                            . อย่าขัดแข้ง ขัดขา ผูใ้ หญ่
อย่าใฝ่ ตนให้เกิน                                                             . อย่าอวดตน
 
เดินทางอย่าเดินเปลี่ยว น้ำเชี่ยวอย่าขวางเรื อ                   . เดินทางอย่าไปคนเดียว น้ำเชี่ยวอย่าขวางเรื อ
ที่ซุ่มเสื อจงประหยัด จงเร่ งระมัดฟื นไฟ                            ที่เสื อสุ ้มจงหนี จงเร่ งระวังฟื นไฟ
ตนเป็ นไทอย่าคบทาส                                                     . อย่าคบคนที่ไม่ดี
อย่าประมาทท่านผูด้ ี                                                        . อย่าประมาท
มีสินอย่าอวดมัง่                                                               . มีสินอย่าอวดรวย
ผูเ้ ฒ่าสัง่ จงจำความ                                                          . ผูเ้ ฒ่าสอนจงจำ
ที่ขวากหนามอย่าเสี ยเกือก                                               . ที่มีหนามอย่าเสี ยรองเท้า ทำรั้วไว้ป้องกันตน
ทำรั้วเรื อกไว้กบั ตน คนรักอย่าวางใจ                                 อย่าประมาท

ที่มีภยั พึงหลีก ปลีกตนไปโดยด่วน                                  . ที่มีภยั ควรหลีก หนีห่างไปโดยด่วน

ได้ส่วนอย่ามักมาก                                                           . อย่าโลภมาก
อย่ามีปากว่าคน                                                                 . อย่ามีปากไว้ด่าคน
รักตนกว่ารักทรัพย์                                                           . รักตัวเองมากกว่าทรัพย์ 
อย่าได้รับของเข็ญ เห็นงามตาอย่าปอง                              . อย่าได้รับของที่ความทุกข์มาให้ ของสวยๆอย่าเอา
ของฝากท่านอย่ารับ                                                             ไม่ควรรับของที่ผนำ ู ้ มาฝาก
ที่ทบั จงมีไฟ ที่ไปจงมีเพื่อน                                              . ที่บา้ นจงมีไฟ ไปที่ไหนจงมีเพื่อน 
ทางแถวเถื่อนไคลคลา                                                        แถวที่เปลี่ยวๆ 
ครู บาสอนอย่าโกรธ                                                           . อย่าโกรธคนที่สอนเรา
โทษตนผิดพึงรู ้                                                                  . เราทำผิด เรารู ้
สู้เสี ยสิ นอย่าเสี ยศักดิ์                                                          . สุ ้เสี ยของนอกกายอย่าเสี ยเกียรติ์
ภักดีอย่าด่วนเคียด                                                             . อย่ารี บร้อนโกรธคนที่ภกั ดีต่อเรา 
อย่าเบียดเสี ยดแก่มิตร                                                        . อย่าเบียดเบียนมิตร
ที่ผดิ ช่วยเตือนตอบ ที่ชอบช่วยยกยอ                                 . ทำผิดควรห้าม ทำถูกควรส่ งเสริ ม
อย่าขอของรักมิตร ชอบชิดมักจางจาก                              . อย่าเอาของรักของหวงของเพื่อน ของรักของเรามัก 
                                                                                             หาย                      
พบศัตรู ปากปราศรัย ความในอย่าไขเขา                            . ความลับของเราอย่าบอกใคร
อย่ามัวเมาเนืองนิจ คิดตรองตรึ กทุกเมื่อ                            . อย่ามัวเมาเยอะคิดตริ ตรองทุกครั้ง
พึงผันเผือ่ ต่อญาติ                                                               . แบ่งปั นญาติ
รู้ที่ขลาดที่หาญ                                                                   . รู ้ที่ดีและไม่ดี
คบพาลอย่าพาลผิด อย่าผูกมิตรไมตรี                                 . อย่าคบคนพาล
เมื่อพาทีพึงตอบ                                                                  . เมื่อมีเวลาควรตอบ
จงนบนอบผูใ้ หญ่                                                                . เคารพผูใ้ หญ่
ช้างไล่แล่นเลี่ยงหลบ                                                          . เห็นคนมีอำนาจควรหลบ
สุ วานขบอย่าขบตอบ                                                           . สุ นขั กัดอย่ากัดตอบ
อย่ากอปรจิตริ ษยา                                                               . อย่าคิดปองร้าย
เจรจาตามคดี                                                                       . พูดตามความจริ ง
อย่าปลุกผีกลางคลอง อย่างปองเรี ยนอาถรรพณ์                  . ไม่ควรรื้ อฟื้ นเรื่ องที่ผา่ นมา อย่าเรี ยนวิชาที่ไม่ดี
พลันฉิบหายวายม้วย                                                                เดียวซวยกันหมด
อย่ายลเยีย่ งถ้วยแตกมิติด จงยลเยีย่ งสัมฤทธิ์ แตกมิเสี ย          .   
ลูกเมียอย่าวางใจ
ภายในอย่านำออก ภายนอกอย่านำเข้า                                   . ความลับอย่านำออก ความลับข้างนอกอย่านำเข้า
อาสาเจ้าจนตัวตาย อาสานายจงพอแรง                                 . อาสาทำอะไรทำอย่างเต็มแรว สุ ดชีวิต
ของแพงอย่ามักกิน                                                                . อย่ากินของแพง 
อย่ายินคำคนโลภ                                                                   . อย่าเชื่อฟังคนโลภ
โอบอ้อมเอาใจคน                                                                  . โอบอ้อมเอาใจคน
อย่ายลเหตุแต่ใกล้                                                                  . อย่าหนีเหตุแต่ใกล้
ท่านไท้อย่าหมายโทษ คนโหดให้เอ็นดู                                  . อย่าหมายโทษกษัตริ ย ์ คนไม่ดีให้เอ็นดู
ยอครู ยอต่อหน้า ยอข้าเมื่อแล้วกิจ                                           . ชื่นชมครู ต่อหน้า ชื่มชมทาสเมื่อทำงาน
ยอมิตรเมื่อลับหลัง ลูกเมียยังอย่าสรรเสริ ญ                                เสร็ จชมเพื่อนเมื่อลับหลัง
เยียวสะเทินจะอดสู  
อย่าชังครู ชงั มิตร                                                                    . อย่าเกลียดครู และเพื่อน
ผิดอย่าเอาเอาแต่ชอบ                                                              . ผิดไม่เอาเอาแต่ดี
นอบตนต่อผูเ้ ฒ่า                                                                     . เคารพผูใ้ หญ่
เข้าออกอย่าวางใจ ระวังระไวหน้าหลัง                                  . อย่าไว้วางใจ ระวังตัวไว้
เยีย่ งผูช้ งั จะคอยโทษ                                                                 ถ้าผูช้ งั จะคอยโทษ
อย่ากิ้วโกรธเนืองนิจ ผิวผิดปลิดไป่ ร้าง                                   . อย่าโกรธโดยไร้สติ ผิดแล้วลบไม่ได้ 
ข้างตนไว้อาวุธ เครื่ องสรรพยุทธอย่าวางจิต                            . ข้างกายมีอาวุธ อย่าวางใจ
คิดทุกข์ในสงสาร                                                                    . รู ้เท่าทันความทุกข์
อย่าทำการที่ผดิ คิดขวนขวายที่ชอบ                                        . อย่าทำผิด คิดแต่สิ่งที่ดี
โต้ตอบอย่าเสี ยคำ                                                                     . โต้ตอบอย่างเรี ยบร้อย
คนขำอย่าร่ วมรัก                                                                      .อย่าคบคนที่มีลบั ลมคมใน
พรรคพวกพึงทำนุก ปลูกเอาแรงทัว่ ตน                                    . ทำให้พรรคพวกมีกำลังใจมีแรงทำงาน
ยลเยีย่ งไก่นกกระทา พาลูกหลานหากิน                                      เหมือนไก่นกกระทา พาลูกหลานหากิน
ระบือระบิลอย่าฟังคำ                                                                . อย่าเชื่อฟังข่าวลือ 
การกระทำอย่าด่วนได้                                                              . อย่าทำเร็ ว
อย่าใช้คนบังบด ทดแทนคุณท่านเมื่อยาก                                 . ไม่ควรใช้คนบังๆปิ ดๆ ทดแทนบุญคุณ
ฝากของรักจงพอใจ                                                                      ฝากของรัก
เฝ้ าท้าวไทอย่าทรนง                                                                  . อย่าโกรธกษัตริ ย ์
ภักดีจงอย่าเกียจ                                                                         . อย่าเกียจคนที่ภกั ดี
เจ้าเคียดอย่าเคียดตอบ นอบนบใจใสสุ ทธิ์                                  . อย่าโกรธมีจิตใจสะอาด
อย่าขุดคนด้วยปาก อย่าถากคนด้วยตา                                      . อย่าเชื่อเรื่ องที่ไม่ดี อย่าใช้สายตาเหยียดหยาม
อย่าพาผิดด้วยหู                                                                              ผูอ้ ื่น
อย่าเลียนครู เตือนด่า                                                                    . อย่าเลียนแบบคำพูดของผูใ้ หญ่ 
อย่าริ กล่าวคำคด                                                                         . อย่าพูดคำไม่ดี
คนทรยศอย่าเชื่อ                                                                          . อย่าเชื่อคนที่ไม่ซื่อ 
อย่าแผ่เผือ่ ความผิด                                                                      . อย่าแบ่งปั นความผิด

อย่าผูกมิตรคนจร                                                                         . อย่าคบคนที่โหดเหี้ ยม
 ท่านสอนอย่าสอนตอบ                                                                . อย่าเถียงท่าน
ความชอบจำใส่ ใจ                                                                        . ความดีจำใส่ ใจ 
ระวังระวังที่ไปมา                                                                        . ระวังเนื้อระวังตัว
เมตตาตอบต่อมิตร                                                                        . เมตตาต่อมิตร 
คิดแล้วจึงเจรจา อย่านินทาผูอ้ ื่น อย่าตื่นยกยอตน                          . อย่าตื้นเต้นต่อคนที่พดู ยอตน

คนจนอย่าดูถูก ปลูกไมตรี ทวั่ ชน                                                 . อย่าดูถูกคนจน ปลูกไมตรี ทุกคน

ตระกูลตนจงคำนับ                                                                      . เคารพตระกูลของเรา 
อย่าจับลิน้ แก่คน                                                                           . อย่าจับผิดคนอื่น
ท่านรักตนจงรักตอบ ท่านนอบตนจงนอบแทน                           . รักคนที่รักเรา เคารพคนที่เคารพตน
ความแหนให้ประหยัด                                                                  . ระวังของรักของหวงของเราให้ดี 
เผ่ากษัตริ ยเ์ พลิงงู อย่าดูถูกว่าน้อย                                                 . อย่าดูถูกคนที่ทำอันตรายแก่ผอู ้ ื่นได้ทุกเมื่อ
หิ่ งห้อยอย่าแข่งไฟ                                                                         . อย่าแข่งกับคนที่เหนือกว่า
อย่าปองภัยต่อท้าว อย่ามักห้าวพลันแตก                                        . อย่าปองร้ายกษัตริ ย ์ จงป้ องกัน
อย่าเข้าแบกงาช้าง อย่าออกก้างขุนนาง                                           ไม่ควรทำสิ่ งที่เป็ นอันตรายแก่ตนเอง
ปางมีชอบท่านช่วย ปางป่ วยท่านชิงชัง                                        . ทำดีท่านช่วย ทำไม่ดีท่านไม่ช่วย

ผิจะบังบังจงลับ ผิจะจับจับจงมัน่                                                . ปกปิ ดความลับ จับอะไรจับให้มนั่

ผิจะคั้นคั้นจนตาย ผิจะหมายหมายจงแท้                                        เอาให้จงได้ ทำอย่างแท้จริ ง                                       
ผิจะแก้แก้จงกระจ่าง                                                                       ทำผิดแล้วแก้ให้สะอาด
อย่ารักห่างกว่าชิด                                                                          . อย่ารักคนไกลกว่าครใกล้
คิดข้างหน้าอย่าเบา                                                                         . คิดรับมือทุกเหตุการณ์ อย่าประมาท 
อย่าถือเอาตื้นกว่าลึก เมื่อเข้าศึกระวังตน                                        .  อย่ามองแค่ผวิ เผ่นควรระวัง
เป็ นคนเรี ยนความรู ้ จงยิง่ ผูผ้ มู้ ีศกั ดิ์                                                 . คนมีความรู ้ เหมือนผูม้ ีศกั ดิ์
อย่ามักง่ายมิดี                                                                                 . อย่ามักง่าย
อย่าตีงูให้แก่กา                                                                               . อย่าทำสิ่ งไร้ประโยชน์อาจเกิดโทษแก่ตนได้
อย่าตีปลาหน้าไซ                                                                            . อย่าขัดขวางผลประโยขน์ของผูอ้ ื่น
ใจอย่าเบาจงหนัก                                                                           . อย่าใจลอย
อย่าตีสุนขั ห้ามเห่า                                                                          . อย่าตีสุนขั ห้ามทำเหมือนสุ นขั
ข้าเก่าร้ายอดเอา                                                                              . อย่าเอาผิดกับคนที่อยูก่ บั เรามานาน
 
อย่ารักเหากว่าผม อย่ารักลมกว่าน้ำ                                                  . อย่ารักเหากว่าผม อย่ารักลมกว่าน้ำ
อย่ารักถ้ำกว่าเรื อน อย่ารักเดือนกว่าตะวัน                                       . อย่ารักที่อื่นมากกว่าที่ที่เราอยู่
สบสิ่ งสรรพโอวาท ผูเ้ ป็ นปราชญ์พึงสดับ                                        . สรรพสิ่ งโอวาท ผูเ้ ป็ นปราชญ์ควรฟัง
ตรับตริ ตรองปฏิบตั ิ โดยอรรถอันถ่องถ้วน                                      . ตรับตริ ตรองปฏิบตั ิ โดยอรรถอันถ่องถ้วน
แถลงเลศเหตุเลือกล้วน เลิศอ้างทางธรรม แลนาฯ                           . แถลงเหตุเลือกล้วนเลิศอ้างทางธรรม
 
บัณ เจิดจำแนกแจ้ง พิสดาร ความเอย
ฑิต ยุบลบรรหาร เหตุไว้
พระ ปิ่ นนัคราสถาน อุดรสุ ข ไทยนา
ร่ วง ราชรามนี้ได้ กล่าวถ้อยคำสอน