Element A Philo Sop 03 Sans

n
1 ^
^n
r >,
.<
ir3*
?^*
» ^
'^--^VK
Pr4"
"V
^ /
; /
^v>-i^:^^ .V'
SiC'
«^r-V
M V
PRESSIONS I
tUUREETIMPRESSlONSl ,
Bureà'dx I
CartonsdeBureà'dx :
lORNOY
TEMPLÉ-'DORNOY
'
I
Rue,32
32&rancieRue,r r
, • LAVAI
ELEMENTA
PHILOSOPHIi
CVM ANTIQVA ET NOVA

GOMPARATAE
AYCTORE
Caietan0 #anê\)erin0
lUTBOPOLITAKAK KCCLESIAK HSAPOLITAKAB CANONICO

]» ALUO TBtOLOGOBTM COLLEfilO MìCISTBO
Ree rcTOfO . . . homìsem som* •, et

perspicers deWre, quiJ sii, onde (it,
<|uar« rìl; Mia Fel. Ottat. n.iyi.
70L, III.
P A R^ ^^^ i M A
TYPIS VINCENTIl MANFREDI

MDCCCLXIV-VIIT
Digitized by the Internet Archive
in 2009 with funding from
Ontario CounciI of University Libraries
Iittp://www.archive.org/details/elementaphilosop03sans
INDEX
CAPITV3I ET ARTICYLORYM
PART. I. VOL. Ili
ANTHROPOLOGIA
lolrodactio mg, 1
CAPVT I. Qiiaenam sit ammae , et corpaiis uino in ftotmme ,
inquirilur
Art. I. Praecipuae Philosopfaorum opiniones «ipanuntiir. . 2
Art. II. SuiislaDtialis animae , ex corpOTÌs udìo io iionioe
adstruilur 6
Art. ih. Noanalh conlru oppositas sooteotias adooTaator . 11
CAPVT II. Quomodo timo ammae eum eorpore efficiatur, inqui-
rilur 1»
Art. I. Philosophorom sysiemafa receosenlur 16
Art. II. Sysiema lonn. Clerici exponilur, e! confuiatur. . 18
Art. III. De syslfmale causarum occasionalium .... 23
Art. IV. Doctrina liarmoDÌae praestabiliiae coofalatur . . 21)
Art. V. Systemaia influxus pbysici, et Rosminii expeoduotir 33

Art. VI. Docirina arisiolelico-scholaslica propagnatur . . 39
Art. VII. Opiniones Henrici Gaodav.. Scoli, et p. ToDgior-
gii circa Iheoriam scholastìcam modo exposiiam expeu-
duiitur 47
CAPVT HI. Vtnim
homine sint pittra principia fornwlia
in ,
seti plurcs animae. an una anima ratiotialis .... 61

Art. I. Opiniones velerum, recentiumque de hac qaaestione
recensentiir 62
Art. II. Oiganicisiae , qui unicum esse ToIuDt principioiD
vitale corpori insitum, refutaotur 81
Art. III. Refelluniur Organicistae, qui piura principia vita-
lia in corpore huaiano admiuunt 8S
Art. IV. Vitdiismus impugnatur simuique animismus as-
,
serilur 9j
Art. V. Quaeàiiones de modo quo anima est principium
,
operatiooum vitalium, resol vuotar 107

Art. VI. Argumenla directa Vitaiistarum cootra uoilalem for*
mae substantiali?, seu priacipii yitalis in homine sohunlur. 116
IV INDEX CAPITVLOHViM
Abt. vii. Refutantur argumenta indIrecCa Vitalistarum caa-

eamdem unllatem
tra principii vilalis 130
CAPVT IV. De sede animae
Art. I. PhilosophoruDi diversac opiniones recensentur . .
137
Art. II. Veritas senlenliaG Scholaslicorum demonslratur. .
144
Art. III. De modo, quo anima est in corpore
149
Art. IV. Adversariorura (ibiectiones diluunlur 134
CAPVT V. De essentia animae humanae
Art. I. Vtrum anima Bubslantia sit, inquiritur 159
Akt. II. Animam a corpore distingui conira Materialistas
mechanicos, et dynamicos ostenditur 165

Art. hi. Substanlialitas animae conira Sensistas vindicatur 172
Art. IV. Quaenam substanlia anima humana sit, explicatur 173
Art. V. Sentenlia illorum, qui essentiam animae in cogita-
tione, vel in vi cogiiandi constituunt, refutatur. . . - 183

CAPVT VI. De animae humanae immaterialitate 188
Abt. I. Siraplicitas animae bumanae vindicatur .... 189
Art. II. Materiaiisiaruai obieclionibus satisfit 203
Art. III. Lockiana hypothesis materiae cogitantis refellilur. 21$
Art. IV. De animae humanae spiritualilate 216
Art. V. Modus, quo ab aliquibus Philosophis spiritualilas
animae esplicata fuii, exploditur 223
Art. vi. Animam humanam , etsi intellectiva sit , prò sin-
gulis corporibus distingui ostenditur 227
Art. vii. De Phrenologismo 232
CAPVT VII. De animae humanae origine
Art. I. Uefellitur emanatisraus . 240
Art. II. Animam humanam non per generationem, sed per
creationem oriri ostenditur 245
Art. III. Sententia, quae animas ante corporis formalionem
exlitisse tenet, exploditur 257
CAPVT Vili. De animae humanae immortalitaie ..... 269
Art. I. Notio imraortaliiaiis animae humanae declaratur. . 270
Art. II, Philosopliorum opiniones circa animae immorlalifa-
tem recensentur 273
Art. III. Animam humanam inirinsece immortalem esse de-
moustratur 281
Art. IV. Aoimam etiam extrinsecus immortalem esse demon*
slratur 294
Art. V. Argumentorum vis prò animae immortalitate am-
pliu3 confirmatur , . . • • 307
Art. vi. De Metempsychosi 311
Art. VII. Hodiemuium Pantheistarum pulingeoesia refellitur. 316
.0<
ANTHROPOLOGIA
INTRODVCTIO
I. He.actenus tum demando in universum, tum de corporibus

inanimis, atque inter animata de vegetabilibus, et belluis specialità
disseruimus ; bomine tractemus. Haec
restai in praesenlia , ut de
tractatio, quae Anlhropo Logia vooatur, ut iam monuimus *, ad hunc
locum amandanda, peculiarique parte Philosophiae coraplectenda
eiat.Nam, cum bomo omnia, quae in reliquis naluris rerum obser-
vavimus, in se exquisitiori modo contineat *, alque adeo, ob suam
facullatem intelligendi, parliceps sii proprietalum, per quas Sub-
slantiae inlelleclugile?, sive Angeli caeleris rebus creatis excellunt •,
annulus quo natura \isibilis cum invisibili copulalur, ul unica

esl,
inde universitas rerum crcatarum efficiatur *.
») Cf. Cotmol., Introd., p. 220.

*) Bine homo a graecis fnyipdy.o(Tfiiq, parvu» mundus, diclus esl. e Homo, la-
quit 8. Thomas , dicitur minor rauiidus ,

quia oranes crcatnrae mundi quodam<
modo inveniuntur in eo i; I, q. XCI, a. 1 e. Cf. s. Bonav. , la iib. HI Sent.^
dist. II, 2 resot.
a. ], q.
*) e Vita homìnum inquit s. Angustìnas, media est infer Angelorum, et pcco-
,
rnm > ( In loann. Ev. e. V, traci. XVIII , n. 7 ). et alibi e Homo quiddan» :
medium est ioter pecora, et Angeles i; De Cw. Dei ^ iib. IX, e. 13 , a. 3 ;

cf. ibid., Iib. Xn, e. 21.
) Rellgio nobis forst praelerire hune praeclamm locum Nemesi!: e lamvero,
alt, illud nemo est, qui ignorel hominem et cum inanimis convenirp, et bestiarum
»ilae esse participera , el cum ralione praedilorum mente quadantenus coniungi.
Nam CDm inanimis quidem convenil ... in corpore ... ; cuni stirpibus et in
his ipsis, el in allrice, et procreatricc anima; cum rationis experlibus non solum
in his omn-bus, sed etiara in motu inleriore, in appelitu, in ira, denique in sen-
licndi , spirandiqae facullate; haec omnia communia sunt hominum , el ralìonis
experlium, elsi non omnia omnium. Menle porro, et ralione cum corporibus ex-
perlibus, et inleliìgcnlìbus naluris coniungilur , cum ratiocinetar , et intelligat,
et iudicet omnia. . . Quapropter veluti in confinio est sensum movcntis, et quae
mente comprebenditur , naturae , quod (ut iam explicalum est) corpore , et cor*
poris facultatibus ad caelera animalìa, el inanima , ralione ad corpore vacanles

substaolias accedat i {De natura hominit , e. 1, p. Il, ed. Cbrist. Frid. Mat-
ihaei, Balae Magdeburgicae 1802j. Bic liber sub nomine s.Gregorii Njsseni diu
pervagatus est ; unde Njsseno a s. Thoma , aliisque Scholasticis trìbuilur. Idem,
quod Nemesius, adverteruot s. Greg. Njssenns, De Opijìc. hom,^ e. 8; s. Greg.
Naz., Orai. XXXVIH; ». Angust., Liber ad Orctium, e. 8, r. 11, et loc. cit.
in Cosmol., e. V, art. I, p. 379, n. 6; S. Greg, J/., Eoniil. XXIX in Evang.;
s. loann. Damasc, De Fid. Orih., Iib. li, e. 12, «^ '^
Elem.Pbii.os.Christ.III.
^
,
7 ANTHROPOLOGIA
1, III hac autera traclalione melhodo iam a nobi's commondafae,
quae observalionem cum ratione coniiingil, insistentes principio
lamquara rem exploralam , indubiamque statuemus corpus , atquo
animam homine ita inter se coniungi, ut unam personam,unam-

in
que completam substantiam efficiant. H;ic re, sive, ut aiunt, hoc
âc/o praeslitutOjinquiremus i** quomodo unio haec personalis et ,
naturalis efficiatur 2** utrum necne anima rationalis sit unicnm

, ;
principium diversarutn operalionum hominis , nempe vegetandi ,
sentiendi, alque inlelligendi -,

3° in quo essentia animae consistati
4°cuiusnam nalurae anima sit , scilicet corporeae , an iocorporeaé;
5** quaenam sit origo animae-, 6* utrum, dissoluto
corporcjanima su-
persles sit, an cum corpore pereat.
CAPVT PRIMVM
Quaenam sit animae, et corporis unlo in bomlne
Inqulrltur
ARTICVLVS PRIMVS
Fraecipuae Philosophorum opiniones exponuntur
3. Omnes Philosopbi, qui in homine non corpus tantum, ut Di-

cearchus , aliique pauci antiqui, et rccentes Materialislae autunia-
rurtt animam quoque esse non neganl, concordilerdocent ho-
*, sed
minem non esse solam animam, aut solum corpus sed aliquid , ,
quod ex anima , et corpore conflalur. Haec persuasio vulgo homi-

num communis est, cum nemo, quantumvis plebeius, cadaver,aut
animam a corpore separalam hominem appellet , latumque discri-
nien inter vadaver^ animam , et homînem non agnoscat. Vetum,
quandoquidem unitas, ut in Ontol. vidinius*, est Tel subst;)ntialis,
\el accidentalis, non convenit inter omnes Philosophos, uti um uni-
tas hominis, sive, ut quoque aiunt, coTnpositi Jiumani sit substan-
tialis , an accidentalis. Et sane non pauci inter antiquos, recentes-
que vel aperte professi sunt animam ^ér accidens cum corpore con-
iungi, vel hominem ita definivere, ut nullam ratìonem corporis ha-
berent.
4. Platonem unionem animae cum corpore veluti accidenlalem
habuisse indubium nobis videlur, quippe quod saepe dixit auimam
») De liis alias.— ") Cap. H, art, 6, p. 62.

ANTUROPULOGIA 3
cum corpore, tanqnam motorem cum mobili, coniungi, coque, tan-
quam herum servo, arlificem instrumeoto, vel musicuni lyra, uti *,
Uinc Iioniineni non esse aliud, nisi animam sensìl*. Probabile est
cum hanc senfentiam tuitum fuisse, eo quoti post Pylhagoram 'êt
Eraj)cdocIem * censuil anitnas ante hanc vilam terreslrem vixisse
aliam coclestem , alque ob aliquod crinieu , aliarave causara nobis
ignotani, in terrena haec corpora fuisse delrusas '. Plolinus ,
queni
plurimi ex eius scbola secuti sunt , seotentiam Platonis secuodutn
emanali^nii sui piacila evolvit, aniraasque, ob desiderium materiae,
quo caplae sunt, e coelesli vila in corpora dilapsas esse docuil ',
Hinc ipse *, aliique e scbola oeoplatonica diversa media bomini ad-
bibenda esse praeceperunt, ut a vinculis corporis e5Ltricentur,atque
ad prislinam coelestem vilam revertanlur *. Ex quibus intelligitui-
unionem animae cum corpore, secundum Platonem, Plotinuni,néc-

non Pylhagoram, Empedoclem, aliosque eorum sectatores, non esse
subslanlialem, quia anima non constiluit cura corpore unam sub-
«tanliam, sed accidentalem ,
quìa ipsa in corpus vel punitionis er-
go detrusa, vel ob desiderium materiae dilapsa est.
5. Contra ea,Aristoteles subslanlialem coniunrlionem animae cum
corpore propugna vit, quia docuil animara esse principium formale,

ex quo corpus esl humanum, et operatur, a caeterisque corporibus
dislioguitur. Haec sententia, quippe quae cum Fidei Catholioae de-
crelis proxime connectilur, a ss. Palribus, aliisque anliquis Scripto-
«) Cf., praeler alia loca, Phaedr., Pari. 2 voi. I, p. 39-47, ed. Bekk., p. 246
scqq., H. S.; De %.,lib. X, Part. 3* voi. IH, ed. Bekk., p. 895, et 897, B. S.
p. 895, et 895; EpinomtSy voi. cil., pari, cit., p, 337, et 358, ed. Bekk., p.
983, H. S.
) Alcibiad. I, Opp. Pari. 2«« voi. ni,p.359, el 360, ed. Bekk.,p.l29, et 130, H.S.
•) Vid. Boeckh , Phìlolaus (germ.) , p, 181 seqq., Berol. 1819, et Meiners^
Bistoire de» aciencea dana la Grece eie, lib.III, c.4, t. II, p. 26S seqq., ed. citj
•) Vid. Earsten ,
qui, post Slurz { Empedocìea Jgrigentinua^ De vita, el phù
lotophia et'ua efc, Lipsiae 180d), Peyron {Empedoclia et Parmem'dia fragmenta,
Lipsiae 1810), et Scinà {Memorie sulla vila e Jiloaq/ìa di Empedocle, Palermo
1813), fragmenta Empedoclis vulgavit hoc titulo: Empedoclia dgrigent. earmiuum
religuiae eie, p. 508 seqq., Amslelod. 1838.
') Phaedr.y Part. U voi. I, p. 3947, ed. Bekk., p. 246-249, H. S. Proba-
bile, inquimus, quippe quod non conveuit inter Platonis inlerpretes , num haec,
quae ex Phaedro citavimus, sin!, ex sententia Platonis, historice.an mythice iotel-
ligenda. Cf. Van Beusde, Initia phU. piai.., p.53,et 13l,ed.2, Lugd.Batav.I842.
•) Enn. I, lib. I, e. 12; Enn. IV, lib. Ili, e. 9-17; ibid., lib. Vili, e. 1-4 eie.
'*) Enn. f, lib. I, e. 11; ibid.^ lib. il, e. 4 etc.
*) De bis s. Augustinus ait: e . . assereotes animae , ut beala esse possit ^
.
non lerrenum tantum , sed onant corpus esse fug'eadmn i ; De Civii. Det, lib.
Xlll, e. 17, a. 2,
•
4 ANTIIR0P0L08IA
1 ilms Ecttlesiae vehemeriter inculcata fuit, e quibus' nominare sa-
tÌ8 esl s. lustinutn ', Athenagoram ", e. Irenaeum* Tertiillianurn *,
et s. Auguslinum "
, et peoes Scholaslicos in tota media aetate
\iguit.
6. Veruni, poslquam philosophia, ob inipios Proteslanlium co-
natus, a Fidei Calholicae castris defecil, Iheoria Plalonis, et Pio-

tini de accidentali unione aniinae cura corpoKe, licei diversis sufful-
ta principiisj rursus in scenam prodiit. Ipsa, Cartesio in primis au-
rlore,adeo pervagata esl, ut theoriam aristolelico-scholasticam onini-

no obrueret. Momenla rationis, ob quae animam esse hominem Gar-
tesius sibi persuasit, reduci possunt ad boc breve argumenlumrEs-
sentia animae posila est in eo, quod cogitai *, boc est, non solum
Ecquid eniin aliud est homo

') t quam ex anima el corpore animai ratio- ,
naie ? Aa anima sìngulatim est itomo ? Nequaquam. Scd est iiominis anima. Nuiu
ergo corpus homo dicclur ? Minime genlium. Sed hominis corpus dicetur. Quarc
si neutrum Lorum singulatim est homo , sed quod ex amborum complexu con»
slat, nominalur homo eie. >; Fragm. libri De resurr. carnis^ n. 8, Opp. ed. Ma-
ran, App. Pars II, p. 593.

) Hic saepe docuit hominem ex anima, et'corpore constare, atque ex ambobus
unum animai fieri {De resurr., e. 12, 13, 18, et 21). Hino oppido deceplus est
Clarisse ,
qui eum anlhropologiam plalonicam sectatum esse scripsit {Comm, De
Alhenagorae vita, scriptis, et doclrina, p. 109, Lugd. Balav. ISld;. Illud silentio
premendum noti est Alhcnagoram ex hac doclrloa ad probandam resurrectioncm'

Boorluoruin praeclarum argumentum congruenllae coufecisse, quod bue redil: Cum
J)6mo ex anima, et corpore constct, unum, eumdemque oportet esse ulriusque iiuem.
Atqui hoc itoi! potest fieri, iiisì ea,in quae corpus resoUUum est, ad corport^ eius*
dem composilionem ilerum coalescant, hoc est, nisi corpus resurgat. Ergo resur-
reciio corporum admillenda est. Vid. ibid., e. 15.
•) Praeclarus hic Episcopus, et Marljr scripsit homincs esso composito» na-
tura^ et ex corpore et anima subsislenles [Conir. Haerex.., lib. H, e. 13, n. 3,
ed. Migne ), atquo ibid. (lib. V^ e. 8, n. 2) subslantiam nostrum esso animae^
et carnis advnaltOHem,
^) i Uic (homo), cum ex duabus substanliis constet, ex corpore, et anima. . .
{àdv. Mar<:ion.,\\\i. IV, e. 37), et rursus Ex hac duplicis substantiae (

: ( spi»
ritus, et coiports) congregalìone confectus est homo i; De poenil.j e. III.
") S. Docior laudavit senlenliam Varrouis, qui quaercns , ulrum homo sit sola
anima, ul Plutoni placuit,an solum corpus, uti Epicurus voiuit, an vero simul u.
trumque, ali Acisioleles sensit, hoc tertium amplesus est. a Horam autem Irium,
s. Ductor ail,hoc eligit tertium, homincmque nec uuimam solam, nec solum cor-
pus, sed animam simul, et corpus esse arbilratur j {De Civil. Z?ei,lib.XIX;C.3),
Hoc ipse inculcavi t in multis locis.ex quibus haec seligimus: e Homo constai ex
corpore , et spirilu i {Serm. CXXVIII, De verbis Ev. Ioann. V, e. 6, n. 9}.
( Vnde conslamus ": ex anirao,et corpore > {Epist, UI ad Nebrid.^ n.4). «Homo
cuDslans ex anima ralioaalì,et carne mortali Ij Serm, CI; Da verbis Ad. Jposl,
:^VH, e. 4, n. 5.
•) Médu, li«, 5 8, p. 164, ed. ciL

AMfir.OPOLOGTA 5
io eo, quoti iiilelìigit, el vu!l, et imaginatur., sed eliani io eo,quo(l
senljt *.Alqui homo ex co est, quoti cogitai *. Krgo aoima est homo.
Quod si anima est homo, ipsa non coDstituit cufn corporeunam sub'
sl;intiam com|)leUMn, sed est per se solam substanlia completa, pro-
indeque cura cor|X)re secuodum accidens , non vero secuiidum sab-
stantiani coniungitur.
j. Ex hac Cartesii doclrina repetenda est erigo trium sysleraalunv

occasionalismi^ harmoniae praeslabilitae , alque injluxus physiai y
quibus unio subslantialis animae, el corporis tollitnr '.Namque oc-
casiopalismus, alque barmunia praestahilila y. ot paulo inferkis di-
remus, non aliani unionem animae cum corpore admittunl, qu; ni
qua oogilaliones auimi, et nuotus coiporis sibi respondenl , quia
anima, et corpus quidquam in sese agant,et syslema influxus pbysici
rautuam quidem animae, et corpo< is in sese actionem agnoscil, sed
hanc ab unione subslantiali animae, et corporis enasci negai.
8. Theoria Cartesii Kaoliunteo perduxit,ut lotam rationem homi-

nis, substantia animae,nempeût ait,subiecto etiam remoto, in solacon-
scienlia agnoscerel, proindeque aniraam a corpore omoino abscinde-
ret. Re vera Kantius, cum naturam animae,et corporis nobis igno-
iamesse putasset, rà egOySQìx hon>inem ne io anima quiiiem, prout
haec est subiecluiu cogitans, agnovitj sed contendit ipsum posituoi
e&s& in sola cogilatione, prout haec in se ipsani reflecliliir,seu prout
5ui conscia est. Hinc t3 ego^ seu hominem in sola conscientia suj-
rum cogitationum posuit. Quandoquidem vero duas conscienlias
admi>it, un im ptiram , nempe concepluum intelleclus, prout in
«e, seu a priori sunt, alterara erapiricam, nempe eorumdem con-
ceptuum, prout ad phaenomena sensibilitatis accommodantur, at-
que experientiam efficiunt , ideo decrevit esse duplex ^^ «§ô, sci-
licet noumeniciim^ seu inlelligibilp^ quoti in conscientia pura posi-
tum est , ti phaenomenicum^ seu apparens^ quod in conscientia
empirica consistil *. Haec doctrina Kanlii, quam tiiis successores
probarunt, ac excoluerunt, in causa fuit, cur fere omues nuperi Phi-
') Lea prineipes de la phil.. Pori. 1, § 8, l. F, p. 230, el 231» ed, cit.

) Cartesrus, ul notum esl, omnes acliones animae nomine cogilationis designa»
"vit. ViJ. Ler prlnc:pes de la pAil., Pari. Io, § 9, Oeuv. ed. cil., t. I, p. 2JJ>
el MéJil. le, e. 7, ibid., p. 104.
») Lea priucipes eie, Pari. I, § 9, p. 231, el 232.
*) Hanc Ranlii sentenliam, quam ex Criùca Ralionis purae , et praeserlitn
Aea'.htt. Tratcend. Fiaiickius scile collegil, brevilerque exposuil (Dìciion. tl<!t
scient. phil. , art. Mai, l. IV, p. 287;, Terenljus Matcìani inter Kalos seclatus
esl in suo op., // rt'nnovumenio dtila filosofia in Jlalia^Vatl» 2% e. 4, § 3, et
e. 7, 5 7, Firenze 1836.
6 ANlUnoPOLOGrA
losophi personani, seu suppositum humanum ex suipsius conscien-
tJa eonslilui sibj persuaderenl ', atque in persona hoc modo sumla
totam rationem hominis ponerent. Inter quosTbeod.Iouffroy iu pri-
mis recensendus est *.
g. Tandem in Italia Rosniinius mediam inler Carlesium,el Kan-

tium TJam ingressus est , quippe qui docuil tò ego non esse solam
ainimam, aut solam conscientiam, sed animam, prout conscia $uip-

sius est •.
ARTICVLVS SECVNDVS
Substantialis animae^ et corporis unio in homine adslruUur
10. Postquam praecipuas opiniones de hac controversia exposui-

mus, necesse est,ut verilatemdoctrinae aristotelico-scholasticaejquae
nnionem substantinlem animae cum corpore statuii *, breviter qui-
dem, sed solide, luculenlerque demonstremus.Vnilas enim substan-
tialis compositi bumani capitale dogma est pbilosopbiae ,
quia, illa
Miblata, nonnisi absurda, vitiosaque anlhropologia construi potesl ,
ipsaque fundamentum quoque est tbeoriae cognitionis humanae ,
quam Dynamilogla statuimus.

in
I Thomas, de unione animae cam corpore disserens, secun-

/. S.
dum ss. Patres ait: « Ex anima , et corpore constituitur in uno-
quoque nostrum duplex unitas, naturae, et personae » '. Quod qui-
dem ab eo sapienter dictura esse band difficile est demonstrare. Al-
que in primis unitas naturae in homine muUis,iisque illustribus ar-
gumentis probatur, ex quibus duo seligimus °. Primum ex eo confi-
citur, quod operalioues in nobis experimur, quae non sunt solius
') Cf. OntoL, e. ni, art. .3, p. 129, el 130.

Mcmoire sur la Icgitimilè de la dnlincltòn de la psychologie, et la phy-
")
siologie, Nouveaux métanges philosophiquea^ pubi, par Damiron, p. 163-203, Pa-

ris 1861.
') Psicologia, Definizioni, defin. XIII, § 55, l. I, p.48, et lib. I, e. 2, § 65,
el e. 3, § 69, t. cil., p. 53, et 55,
*) Bine Uoclor Seraphicus scile asscruit unionem animae, el corporis esse es-
sentialem, quia non sola anima, sed anima, et corpus essentiam liominis consU-
tuunt. ( Unibilitas, ait, cum corpore , non est animae accidentalis , sed est ipsì
animae csscntialis j; In lib. Ili Sent., Diti. V, a. 11, q. 3 resol. Quare, uti alibi
ait, e naturae humanae competit uniri corpori s; In lib. II Sent.y dist. I, p. 2%
a, I, q. 2 ad arg. — *) 3, q. II, a. I ad 2.
*) Quaedam egregie dieta de bar re invcnies apud loan. Bapf. Piancianì e
S, I. in suo opere, Saggi fìlosnfici, Saggio I Della combinazione deW anima
col corpo, passim, p. 128 sqq-, INapoli lSa6«
ANTBROFObOCIl 'J
corporis, nul lolitis aiiimae,secl ulriusqueV E. g., cerlucn nobis est

sensulioncm non esse solius corporis, quia, cuna ipsa, ut in TJynam.
innuimus, et mos ostendemus, sit operali© immalerialis,a solo prin-
cipio malei'iali, cuiusmodi est corpus, proficisci nequit. Quod expe-
rientia comprobalur, quia cadaver, seu corpus, postquam anima ab
eo seiuncla est, nihil unquam sentire experimur.Al cerlum quoque
no^bis est sensalionem ne solius quidem animae esse, quippe quod ,
cura anima sii immaterialis, res materiales nihil in ipsam per se ,
sìve immediate agere possunl *. His praestilulis, licei nobis secun-

dura Thomani argumentari hoc modo Ea,quae sunt diversae n:i-
s. :
tnrae, unam, eamdemque aclionem exerere non possunt, proplerea

quod, cuni omne agens secundum suam naluram agal, efFeclus con-
senlaneus nalurae causae esse debel. Alqui in homioe actiones con-
spiciuntur communes animae, et torpori , cuiusmodi sunt sensalio-
nés 5 anima autem, et corpus, si in se seorsum considerenlur, sunt
diversae subslanliae. Ergo prò cerio habendum est corpus, aique
animam in honiine :ideo inler se coniungi,ut ex ipsis, veluti ex dua-
bus subslantiis incomplelis, una subslanlia completa constilualur *.
li. Alterum ex eo petilur, quod in corpore cum anima coniune-

tó quaedam proprietales couspiciuntur, quae sunt propriae animae,
') € Curo operalio sensus sii per organum corporale ex ipsa conditione suae
naiurae, competìl ei (animae humanae) quod corpori uoìalur , et quod sit pars
specie! liumaoae, non Labens iu se speciein completam >; Qq. dupp., q. un. De
Jnima^ a. 7 e.
*) € Nihil corporeum polest {oiprimere in rem incorpoream >j I, q. LXXXIV,

a. 6 e. Cf. voi. I, Dynam., e. Il, art. 4, p. 220-222.
'; e Impossibile est, quod corum, quae sunt diversa secundum esse, sii opera-
lio una. Dico autem operationem unam, non ex parte eius , in quod termlnalur
iictio, sed secundum quod cgreditur ab agente: multi enim traheutes navim unam
actionem faciunt ex parte operati, quod est unum, sed ex parte IraiieDlium sunt
niullae actiones, quia sunt diversi impulsus ad Irahcndum; cum enim actio con-
scquatur formam, et virlulem, oportcl quod quorum sunt diversae formae, et vir-
tutcs, et actiones esse divcrsas. Qiiamvis autem animae sit alìqua operalio pro-
pria, in qua non communicat corpus, sicut intelligere; sunt taiuen aliquae opcra-
tiooes communes sibi, et corpori, ut timere, et irasci, et sentire, et buiusmodi ,
Laec enim accidunl secundum aliquam transmutatiouem alicuius determinalae par-

tis cori)oris; ex quo patet quod simul sunt animae, et corporis operatioîes. Opor.
l(;l igltur ex anima , et corpore unum lieri, et quod non siut secundum esse di-
versa > ( Contr. Cent., lib. Il, e. 57 ). Brevius alibi : e lilud est unaquaequo
rei, quod operalur operationes illius rei. Unde iilud est homo, quod operattir o-
perationes hominis, Ostensum est autem, quod sentire non est operati© animae
tantum. Cum igitur sentire sii quaedam operalio hominis, licei non propria, ma-
liifi'slum est quod homo non oit anima taulam, sed aliquid compo3ilum ex animai^
ti torpore J^ i, q. LXW, a. 4 e. . •
K AMHBOfOLOeU
et vicissim in anima e um cor pò re coniuncla proprielales, quae sunt
propriae corpoiis. E. g., corpus natura sua non movelur,nibi a prin-
cipio esteriori impellalnr; aed ,
quoninin cum anima coniuogilur, se
ipsum ex visibi insita movere potest. Anima ex natura sua est exten-
sionis expers, quia est immalerialÌ5',verum ex coniunctione sui cum

coipore,quo(l iuformat,quam(lam exlensicoem accipit,quia vim suam
per tolam, quanta est, quantitalera,seu extensionem corporis exer-
cet'.Enimvero nos nonnulla, quae animae sunt, corpori,el nonnulla,
quae corporis sunt, animae tribuimus, quia ad quasdam operatiooes
animae corpus, et ad quasdam operationes corporis animam concurre-
re videmus. Pula diciraus corpus sentire, licet sensatio sit actio pro-
pria animae, quia sensationes, ut in Djnam. vidimus, ab anima, et
a corpoie producunlur,atque e converso dicimus animam de loco in

locum moveri , licet hoc sit proprium corporis, quia corpus ex eo,
quod cum anima coniungitur , sese de loco in locum movet *. lam
Demo non videt id non ex alia causa posse repeti, quara quod ani ma
esse suum cum corpore communicat,ita ut ex anima, et corpore u-
jiica anima
substantia completa constituatur, quae ncc corpus, nec
est, sed aliquid terlium, quod ex utroque componitur, quia, si ani-
ma, et corpus essent duae substanliae completae , tara illa ) quaoi
istud proprias operationes haberent, cum hoc proprium substantiae
completae sit *. Id ex ipsa notione corporis animati dare iutelligi-
tur , si quidera corpus animatum, non est solum corpus, quia cor-
pus per te est expers animae seu vitae , nec sola anima, quia uni-,
ina est naturaliter incorporea, sed aliquid terlium ex eo exurgens ,
riempe corpus, quod anima iuformat.
*) Ex qua ratione vides nos cum dicimus animam per corpus exleadt , nva
,
facere, secunduiu Materialistas, animam extensam.quippe quod secundum $. TLo«

iiiaui (Qq. dùpp-, q. un. De Sp. cr., a. 4 ad i> nou asserimus animam hiima-
/
nam exteudi secundum ex'.ensionem coiports^ 6ed virtualem quautitatem auimas

porrigi pdr quanlitaleni rcalcm, seu plijsicara corporis.
) Quaodoquidem anima Lumana essa suum cum corpore comrauuical, proul vie-
lulo Beutieudi, nou vero prout virtute inlelligendi poUel, ideo ea , quae ad intel-
lecûm, et voluntatem bominis pcrlincnt.corpori non conveniunt, proindequa ei Iri-
bui non poa&unt. Bine recle quidem dicilur : corpus senlit , corpus euncupiseil^
corpus palilur, sed dici nequit : corpus mleltigit , aut corpus tuli. Apposite .
Thomas : ( DiccuJum, quod quamvis esse animae quodammodo corporis, ooasit
faiueo corpuìt atlinît ad esae animae participandum secundum totam suam nobili-
talem, et virtutem; et ideo est aiiqua operatio animae , in qua non commaaicaf
corpus i; Qg dispp., q. un. De Jn., a. ì ad 18.
*j € Cum ex anima, ci corpore fiat unum , ncque corpus, neque anima natu-
ra dici poteàl . . ., quia neutrum hi.bct speciem complelam, sed ulromqae ebt
pars udìus natarae j; CoiUr, Ceni.} lib, IV, c^'ù'5.

IMTHBOPOLOGU r^
i3.Ad demonstrandatnvero unitalempersonaetótis est hoc unicutn

argumentum: Operaliones in qualibet natura supposiloj seu persO'
noe Iribuunlur secundum illud Scbolae, quud in Ontol. slatuimus :
Actiones sunl supposilorum '. Alqui in unoquoque nostrum unum,
idemque eslillud,cui operaliones aniraae,et corporis Iribuuntur.'Er-
go ex anima,et corpore una persona in homine constituitur. Veritas
assumplionis cura u posteriori., luna a priori probalur. A posteriori
quidem hoc modo: Nos consoli nobis ipsis sumus, sive, ut aiunl, in
nobis ipsis experimur illud, quod in nobis intelligit, et vult, esse

idem, ac illud, quod sentii, nulritur, deambulai; unde nnusquisqua
nostrum, sicul dicil : ego volo , et ego inlelligo *, ita drcit quoque:
ego palior^êgo deambulo ^^xxi^Wixà eiusmodi. Alqui illae operaliones,
uli oslendimus, sunl solius animae, hae aulem animae, et corporis,
quod anima informat.Ergo uuum, idemque esse in homine illud,cuL

operaliones animae, et corporis Iribuunlur •jleslimonio conscientiae,
hoc estexperienlia interna consX^Ì. A priori aulem. Namque animajCt
corpus, ut modo innuimus,sunt per se substantiae incomplelaejquae
unicam subslautiam completam elEciunt. Alqui persona debet esse
substautia completa, quia persona, uti alibi oslendimus *, debet essa
«ubslantia perfecla aulem incomple(ae in composita
*, subslanliae
«ubstanliali, quod coostiluuDl, perficiuntur'. Ergo ex anima, et cor-
pore unica persona in homine efficitur. Id s. Thomas luculenler si-
goificavit bis paucis: « In puris hominibus ex unione animae , et
corporis constituitur persona u", seculusque est s. Augustinum, qui
*) Cap. Ili, art. 3, p. 128, et 129.

*) Apposite s.Tbomas observavit inde fieri, at, quarnvls ÌDteliigere sit proprium
animae, lameo loti coniunclo, sea homìni trìbualur. f Oicendum, alt, quod ia-
Uliigere est operatiu aalmae liumanae secuadum quod superexcedit proportioaeui

malerìae corporalis , et ideo noa fit per aliquod organum corporale. Polesl lameti
dici quod ipsuai couiunctum, idest homo , iatelligit, in quantum anima, quae dt
pars eius formalis , habet Lane operalionem propriam , sicut opcralio cuiuìlibet
partis allnbuilur ioti, homo enim videi ocuio , ambulai pede, et simililer ialelli'*
gii per auimam i; Qq. clispp.^ q. un. De Sp. cr., a. 2 ad 2.

*; < ... ipse idem homo, s, Thomas ait, est qui percipit se inlelligere , et
sentire. Sentire aul^m non est sine corpore. Vade oportet corpus alìquam homi<
Dìs esse pattern j; I, q. LXXVl, a. i e.
*) Ontol. y tbid., p.l2ii-128.cNQn quaelibet subsLaotia particularis est bjpustasls,

vfl persona, sed quae habcl completam aaturam speciei. Vnde manus, rei pes noa
poteat dici hypostasis, vel persona, et simililer nec anima , cura sii pars speciei
humanae »;I, q. LXXV, a. 4 ad 1. Cf. Qq.ditpp., q.uu. De Jii., a. 2 ad IG.
') Apposite Aquinas: e Aaima , cum sit pars humanae naturae, noe habet per-
feelionem suae aaturae, oisi in unione ad curpas ) i (lif, dìtpp.j q. on. Da An-^
a. 2 ad 3.-«; 3; q. tf, a. • ad 1.
flO aMBBOPO LOGIA
admirantes,quonio3o ex Deo, et homine una facta «il persona Cbri-
«ii, considerare iubet idem in homine evenire, quia in hoc anima
ita cum fiat hominis » *. Qua
corpore coniungitur, « ut una persona
de re illud statuendum cum eodem Aquinale u Ex corpore, est :
et anima dicitur esse homo sicut ex duabus rebus quaedam ter-

lia res consti tuta, quae neutra illorum est; homo enim nec est ani-
ma ncque corpus "». Quod si illi ipsi, qui hominem ex anima, et

,
'
') Ea quomodo s. Doctor hanc comparatloncm evolvlt: f Natn , slcut Io anitatO'
personae anima unUur corpori, ut homo sii; ita in unitale persoaae Deus uaitur
]ion)ini, ut Chrlslus sit. In illa ergo persona natura est animac, et corporis; in
hac persona niixtura est Dei,et hominis. . .Ergo persona hominis mixlura est animae,
et corporis; persona autem Christi mistura est Dei,el hominis) ( Epht. CXXXVIl
ad Volusianum ^ e. 3 , n. Il ). Quis igitur non succenseat Genuensi asserenti
e. Auguslinum hac in quaeslione Fiatoni adhaesisse , qui sensit < men'em unìri
corpori velut motoren tnolae machinae ( Eiem. Mei. , Pars \\\ , Prop. XX([>
SchoL, t. Ili, p. 155; cf. Prop. ;XX, Schol., q. 149, Bassani 1779)? Certc,molor
non miscelur machinae, quam movct , ita ut ex motore, et machina muta una
persona Gat. Genuensis citavi!, licet haesitans,librum s. Doclov'uDe quantit.anim,^
e. 32; sed in his nìhil occurrit , quod suspicioncm Genuensis coaHrmet.
31, et
Illud monitum Tolumus voces mixlurae ^ et miseeri, quibus s. Àugustinus usus
est, non esse stride accipiendas, ita ut Deus, et homo, itemque anima , et cor<
pus proprias naturas in unione amittant ; si quidam idem s. Doctor post aliata
vcrba subdit : e si lamen recedat auditor a consuetudine corporali , qua solent
duo liquorcs ita commisceri , ut neuter horum servet inCegritatem suam )).Quare
illae voces mt'xlvrae , et misceri, uti ex doctrina s. Uoctoris abunde palet , da
unione personali naturae divinae, et huraanae in Chrìslo, et de unione naturali ,
et personali animae, et corporis in homine intclligendae sunt.
_) De ente, et ess.., e. 3. Cf. Contr. Gent.^ lib. Il, o. 57. Id declarari potest
esemplo Incarnationis Verbi, quia unio personalis Dei, et hominis in Christo, et
uhìo personalis animae, et corporis in homine, cum quamdam, ut modo ex s.Au-
gustino vidimus, similitudinem inter se habcant, so invicem illustrant, et contìr-
inanl. Enimvero, quoroadraodum in 1. Christo, ob unionem hypostalicam naturae
divinae , et naturae humanae , nomina appellativa utriusque naturae dò se in-
vicem praedicari possunt t'n concreto^ hoc est, prout ad personam referunlur ;
ila de homine proprietates animae , et corporis de se invicem praedicari pussunt

}n concreto , eo quod anima, et corpus in homine unam personam conslituunl.
E. g., quemadmodum dicitur: Deus natus ex Maria Virgine^ perinde ac,
est
Bomo est fiUus Dei Patris\ ita d\cìlur: Jliquod intelligens est corporeum, perin-
de ac, Jliquod corporeum est intelligens. Illud interi. Chrislum, et hominem in-
tercedit, quod, quoniam in I. Christo natura divina, et natura humana ila in unica
hjpostasi divina coniungunlur, ut omnino distinctae maneanl, unaque illarum atlri-
bnta sua cum altera non communicet, ea,quae de divinitale dicuntur, de human! tato
dici nequeunt,et vicissira; verum, cum ex anima, et corpore nonsolum una persona,
sed etiam una substantia completa hominis fiat, nonnulla, quae de anima dicun-
tur, dici quoque de corpore possunt, et vicissim; pula dici potesl: corpus in homine
»enl)t, perinde ac anima tn homine est mobilis. Nonnulla, inquimus, non vero
omaìa ] si quidcm ^ ut paulo aule advcrtìmus , cuot asima oon communicet esse-
(AMUr.OPOLOGIA I f
corpore conslilui docent , interdum animam hominem rocanl, id ,
monente eodem Aquinale , faciunl ,

quia anima est pars principalis
hoDiinis '.
ARTICVLVS TERTIVS
Nonnulla cantra oppositas senlentias adnotanlur
;
14. Vera de liac re sententia aristotelico-scholastica demonstrala,
tìx pauca in reliquas animadverlenda nobis sunt, quia piacila, qui-
Bus ipsa innitunlur, partim iam refulala a nobis sunt, partim infe-
rius refulabuntur.
Quod attinet ad Platonem , Teteresque eius seclatores, bi
i5.
quidam ex eo, quod anima corpore, veluli instrumento, utilur, ani-
mam corpori, veluti molorem mobili coniungi perperam iolulere. ,
Nam ,
quamvis corpus possit dici instrumentum animae ,
quia
anima organis illius ad operaliones sensitivas exerendas utitur;
tamen lenendum est corpus , ut s. Thomas ad?ertit, non esse in-
strumentum, quod per accidens cum anima coniungitur, sed quod
unam hyposlasim cum anima efficit '. Hoc quidem praeter ea , ,
quae mox dicturi sumus ab ipsa natura sensatlonum perspici-

,
lur. Nam principium sensationum, quemadmodura ostendiraus in

Dynam.y non est sola anima, aut solum corpus, sed conìunctum ,
ut Scholae aiunl , seu anima , et corpus. Atqui inleliigi nequit

animam, et corpus esse simui principium sensationum, nisi dicatur
animam cum corpore ita coniungi, ut uuicam subslanliam consti-
suom Cam corpore ,

prout virtote inlellìgeadi pellet, ea, qnae ad iatelleclum, et
voluntatem animae pertinenf, corpori tribui nequeuol. Cf. de hac re M. Lìbsci'
tor e. Del 'composto umano, e. 1, art. 4, p. 21, et 22, ed.cit.
') e Sccundum Pbilosoplium IX Eth. e. 9 , illud polissimum videtur esse u-
nainquodque, qtiod est principale in ipso; sicul quod facit rcctor ci?itatis, dicìior
civilas facere. Et hoc modo aliquando ,

quod est priocipalc ìa homine , dìcilur
bomo >; I, q. LXXV, a. 4 ad 1.
*) < îon omne , s. Thomas ait, qaod assamifur ut instramentam ,
perlinet ad
bypostasim assumentis, sicat patet de securi. et gladio: oibil (amen prohibet illud,
quod assumitur ad unitatem bjpostasis, se babere ut instrumentum, sicut corpus
bominis, vel membra eius > (3, q. Ji, a. 6 ad 4). Idem inculcaTit s. Bonaven*
tura boc in loco: C Oicnndum quod est instrumentum, quod est separalum, et est
instrumeatum, sire organum unitum non tantum ad aliquam operationcm faciendam,
sed ad unam formam consliluendam, et hoc perlic'tur, et convenit cum motore ia
unilate formae totius, et operationis per consequens; et sine tali numquam babel
inotor perfecte compier! propter coltigantiam ad illud >; la lib. IV Senl.f Dist.
XLIII, a, 1, q. 1 ad arj.
13 ANTIIROPOLOGIA
luant; alioquin unicum principium esse non pogsent. Corpus igilur

non aliud instrumentum animae dici polqst^ quam (juod ad unam,
eamdemque hyposlasim cfEciendam cum ipsa concurrit.
i6. Sed mullis quoque argumenlis direclis, quae a 5. Thoraa

nobis suppetunt , error Platouis , eiusque seclatorum confutari po-
test. duo afferemus. i* Corpus in bomine ab anima, quacum
Ex bis
copulatur, speciem suam sumit^ ipsum enim ex eo, quod copula-
tur cum anima a ceteris corporibus specie differì, atque humanum
,
vocalur. Atqui, si anima ad corpus , tamquam molor ad mobile se ,
haberet, corpus ab anima speciem suam sumere non posset, prop-

terea quod id, a quo ras speciem suam sumit , cum essenliara rei
constiluat, intrinsecus rei inesse debet. Ergo anima ad corpus, tan-
quiim motor ad mobile, sese habere nequit. 2° Mobile non ila a mo-
tore pendet, ut perunionem cum ipso incipiat esse , et per separa-

tionem ab ipso esse desinat. Atqui corpus bumanum ex eo, quod
cum anima coniungitur, esse incipit , et statim ac anima ab ipso ,
separatur, esse desinil'.Ergo rursus patet animam cum corpore ia

bomine non ita se habere, sicut molor se babet ad mobile ".
17. Absurda quoque est sententia Cartesii. Namque ipsa in-
nilitur, Teluti principio, buie pronuntiato, quod essentia animae ia
cogilalione, seu io complexione omnium operationum eius cum in-

tellectivarum, tum sensitivarum positu est. Atqui hoc decretum,
ut mox videbimus , falsum est, i" quod Deo tantum
in , utpote
ente simplicissimo, esse, ac operari unum, idemque sunl-, a" quod
operationes sensitivae,cum sint animae, et corporis, non vero solius
animae, ad esseuliam solius animae perlinere non possunt. lam y
ci hoc pronuntiatum est falsum, eliam falsum est illud, quod Car-
tesius inde confecit, hominem ex eo constilui, quod cogitat. Nam,
cum homo ex anima , et corpore constet , ipse conslitui debet
non solum ex eo ,
quod est solius animae , sed eliam ex eo ,
quod
est simul animae , et corporis , nempe ex eo quod intelligit , sen-
tii, et vegelat*. lam, quandoquidem non est possibile hominem sen-
tire, et vegetare, nisi unio substantialis inter animam et corpus
,
existat,hominem non essQ , ut Cartesius voluit, solam animam, sed
') Apposite s. Auguslinus: e Est ipsa anima sui corporis vila. . ; Ergo cor.
pus morilur, quando iliud dimiserìt, ìdest vila ipsius ); Sertn. CCLXXMi, e. I, n. I.
) Contr. Geni., lib. II, e. 57, n. 2, et 6. Cf. eliam Qq. dispp.f q. un. D&
Anim., a. I e.
') e Oicendom, ait s. Thomas, quod (anime) unifa corpori iiabet operationes,
et vires, in quibus comiuunicat ei corpus , sicut suDt Tire& partis uuirilivae , et
«ensitivae >j Qq, dtfpp., q- uu, De Jniin.j a, Z e,

ANTIIROPOLOGU l3
ex anima, et corpor* suhstantìuiiter cojiulalis componi prò cerio lia-
benduni est '.
18. Huic theoriae hominem in sola anim'a reponenti , quam

Cariesius in recenti aetale instauravit, veteres Ecclesiae Patres, ut
doctrinam Ecclesiae de Incarnatione \erbi sarlam , teclamque ser-
varenl ; constanler , vehemenlerque sese opposuere *. Vnde horum

vesiigiis insistens Damuscenus hanc de natura bominis statuit
s.
doctrinam : « Petrus in animam, et corpus dividitur rerum nec :
anima, si cara seorsim specles ,

perfeclus homo e^t , aut perfectus
Petrus 5 nec item corpus * ». Lubet ex eo breve, praeclarumque ar-
gumenlum affdrre, quod bue redit: Eorum,quae idem sunt, eadem
est definilio; alqui nec soli animae, nec soli corpori, sed ei ,
quod er
ulroque conflalur, definitio hoininis convenit j ergo neque sola ani-
ma, ncque solum corpus, sed quod ex utroque conflatur,est homo *.
) Cariesius, qnemadmoclura inferius Tldebimus,non negaTÌt,immo aperic docnit

unionem aaimae, el corporis esse subslantlalem; al.dum ipsam verbo asseruit, re
Mululil. Namque uoio subslaDtla]ìs, uti palei, secuod.um ette fit, adeo ut rerum
Ucitarum unicum sit ette composìluni ; uuio aulcm animae ^ et corporis ,
prout
ab ipso explicalur, non modo non per ette, sed ne per operaliooem quidem Gt.
•) Nolum est fuisse inler haerelicos tura qui aulumabanl Verbum Dei assara*
psisse corpus sioe mente, (um qui autumabant Verbum assumpsisse roentcni sÌD«
ero corpore. lam ss. Patres, ut ulrique errori obviam irent, demonslrarunt ho»
mioem neque in soia anima, neque in solo corpore consistere, sed ex anima, et
corpore conflarij bine, quoniam Fide Calboiica conslat Verbum Dei, ob assumptam
liumanitatem in sua divina byposlasi, factum esse rerum bomnem, tenendum est
Verbum Dei non solam animani, nec solam corpus, sed animam,et corpus in la-
carcationc assumpsisse (cf. s.Greg. Nar., Episi. ad Ciedonium praetòyterum adv,
Jpoliinarium, Opp. ed. Won{f.,t. II, P.II; Eulogium Alex, Caf/». VII De duabui
naturit Domini, De^que Saivaicrit apud Phot., Cod. CCXXV,et CCXXVI; s. Am-
bros , De Incanì. Dom. S-i<:r.,c.7. n. 62 seqq , ed Maur.; s. Fulgent. , Libri
iret ad Traaimundum, lib. I, c.18, aliisque missis, s.Damasc., Z?e Fid.Orlhod.^
lib. lil, e. 6, et 18. Quod convenienlissimum esse s. Augustiuus advertil, quia
Verbum Dei iocamatum est , ut < lolum, quo conslat homo, a peccati pesto sa-
Baret >; De Civit. Dei, lib, X, c.27.
•) Dialect., e. II; cf. e. 10. e Ratio, ait s. Thomas, hominis consislit in unione
animae, et corporis j; Qq, dispp., q. un. D3 unione Ferbi incarnali, a. 1 e.
*) t Rursus speclcs, cum dividilup, nomen sunm ac definitionem iis, quae ipsì
sunt inferiora, impertit : at vero Petrus, cum in aniroam ac corpus secatur, nee
animae , nec corpori nomea sunm ac definitionem Iribuit. Neque eoim sola anU
ma Petrus est , nec solum corpus , sed ulrumque conìuoctim >;!bid, e. 10). Ac-
cedit, quod, observaate s. Thoma, si homo ex sola anima , non vero ex anima,
et corpore constarci, ipse non esset aiìquid , quod in seasus incurrìl: e Animai,
ait, et homo sunt quacdam scnstbtUa , et naturalia. Hoc aulem non esset, si cor*
DOS, et eius partes uoa essenl de esseutia hominis, et animaiis, sed tota essentia
ulriufiue esset auinia ì\ Cor.'.r. Cent., Uh. II, e. 57.
S^ ANTUItOCOLUGIA
19. Omissis fystemalis ìdAuxus physici, occasionalismi, et har-
moniae praestabilitae , de quibus in sequenli capite agemus , ad-

notamus conlra opinionera Kanlii, aliorumque asserentium î ego
ex conscientia sui consti lui, eadem valere argumenta, quibus per-
sonam non posse definiti naturam sui consciam ostendiinus*, quip-
pe quod tà ego , secundumKanliuraj aliosque nuperos re ipsa non
ix\\xxò.^nis\ personarn denotai. Illud silentio premendum non est Kaa-
tiura suam Iheoriam absurdiorem fecisse ,

quia, cum duplicem con-
scientiam, nevate puram, et empiricam in homine agnovisset,duplex
rh ego^ nerape noumenicum^ et phaenomenicum in eo etiam agnovil.
Enimvero, praeterquara quod absurda sunt principia,ex quibus di-
stinctionem duplicis conscienliae purae ac empiricae , et duplicis ,
Toù ego phaenomenicl^ einoumenici Kantius derivavit, primo, cum

unum,ut in I?y/?a/w.vidimus, sit subiectum, quod in nobis intelligit,
vult, et sentit,unum quoque est subiectum, quod per sensum com-
munem operationes sensilivas,et per vira reflexivam intellectus se,
suasque operationes intellectivas apprehendit. Vnde animae huma-
nae ad cognoscendum sr, suasque operationes non duplex conscientia
Kantii, sed sensiis communis, et vis reflexiva intellectus suppetunt.
Secuudoj Kantius docuit inteìlectum ex eo, quod conceptiones suas
Jactis experientia compertis applicai , mundum sensilem construe-
re. Atqui, si ad aliud rà ego facta experientiae, et ad aliud rò ego
conceptiones intellectus pertinerent ,
profecto intellectus conceptio-
nes suas ad facta experientiae applicare non posset. Ergo duplex
tì ego^ sive duplicem conscientiam in homine secundura ipsa phi-
Josophìae Kantianae piacila atlmittere nefas est.
10. Vitia utriusque theoriae, nempe cartesianae, et kantianae,
haud vitavit Kosminius ,
quod docuit, uti innuimus , rà ego non
consistere in solo subiecto cogitante , nec in sola reflexione cogita-
tionum super se ipsas, hoc est, in sola conscientia subiecti, sed in
subiecto, prout supra cogitationes
, hoc ,
suas reflecfitur
prout est
conscium sui est. Et sane ratio,

quae ipsum ad hanc sententiam tuen-
dam peimovit,ea est,quod « subiectum humanura tum evadi t ego ,
cum per diversas operationes internas suarum facultatum conscien-
tiam sui assequitur "». Verum Kosminius duo confudit, quae valde
diversa sunt, scilicet id , ex quo rà ego constituitur, atque id, quo
rà eô cognoscitur, sive realitatem, et cognitionera tou eô. Certe
') Ontol, e. Ili, art. 3, p. 129,

•) Antropologia, lib. IV, DeBa. 6, p. 283, et e. 4, p. 297-299 , Opp. roi;
X, ed. Wapoli
ANTUBOPOLOGIA t5
nemo infìciqtur rò ego non posse ad aclualem 8ui cognitionem an-
te pervenire, quara super operalionea suarum facultatutn reflecta-
tur \ al nemo etiam non videi ri ego non posse super operationes
suas reflecti , nisi iam exislal, proindeque ipsum re vera existere,
antequam conscienliam sui consequatur. Iam, si tò ego exislil, an-
tequam conscium sui fiat ,
ts ego non polest defìqiri ,
quemadmo-
dum a Rosmioio defiaitum est, suhiecUun ,
protd conscium siii est.
CAPVT SECVNDVM
Qaoniodo anio aniniae cuiu corpore efficiatar ,
Inquiritur
•XI. Si exploratum omnibus esse debel aoimam cuni corpore it9
coniungi, ut unicain completam substantiam cura eo constituat, val-

de difEcile intellectu est ,
quomodo illa unio subslantialis effijiatur.
Haec res ingenia summorum virorum nullo non tempore torsi t.

S. Augustinus,qui omnium facile princeps est,ipsara inexplicabilem
quandoque declaravit. « Modus, ait, quo corporibus adbaeieot spi-
ritus,el animalia fiunt,omnÌDo mirus càt. nec comprehendi ab homi-
ne |>oles(, et hoc ipse homo est'». Nihilominus Scholastici,Aristot&-

lis. ipsiusque s. Auguslini doctrinis admti,de modo, quo anima, et
corpus unicum compositura substantiale efficiuDt,lheoriamconcinna-
runt, quae cuilibet solidae, et cuiusdam momenti difficullati adytum
praecludil. At, quandoquidem ii quoque Philosophi, qui unionem
subslanlialem animae cum corpore suslulere, varia systemata ad bar-
moniam iiiam, quae inter actiones animae, corporisque molus con-
') De Civil. Dei, lib. XXI, e. 10. S. Doclor eo progressas esl, nt assererei
unionem, sire , ut ait , permixtìoDea) animae cum corpore difficiliorem intellectu
esse ipsa Incarnatioae Verbi ,

propterca quod in hac duae res iucorporeae, nempa
Verbum, et anima humana, in iita vero una res corporea , et altera incorporea
permiscentur ( Vid. Epitl. cit. ad Folutianum, loc. cit.). In hoc loco s. Ooctor
dixit duas res incorporeas in Incarnatioae esse sibi unitas, non qaia Verbum car*
oem bnmanam non assumpsit.sed quia, secundum retores Fatres.praeserlim GraC'
CCS ( apud Peìav., De Jncarn.., lib. IV, e. 13 ), immediate assumpsit aaimam,
mediale autem corpui, quod ette suum ab anima accipit (vid. s. Tbomam, S, ^«
VI, a. 1 e.) Àdvertendum Tero est cum Aquinate Verbum animam, noo vere eoe-
pus immediate assnmpsisse,non quod corpus immediate assumere uon polerat, sed
quod coDgruentius iniiaitae Eius digniiali erat assumere immediate spiritum.
< OicenJum, ait, quod in Incaroatione Verbi anima ponitur medium inter Ver-
bum, et caruem, non necessitatis , sed congruentiae , unde et separata anima a
carne in morie (.liristi, remansit Verbum immediale carat aoitum >; Qy, liitfp.^
q. oQ. De Sp, cr.j a> 3 ad 3,
l6 ANMiaOPOLOGIA
«piena est , cxpliran3:im excogilarunt , opportunum nobis \idelur

haec recensere,et refellere, prìusquam veram Scholasticorum doclri-
Dani exponamus,et lueamur.
ARTICVLVS PHIMVS
Philosophorum systemata recensenttir
a3. Quicumque sit modus, quo anima cum corpore coniunirifur,
certi, exploratique/ac// loco illud quod saepe observavits. Au-

est,
gustinus *, rairabilem inter cogitationes animae, molusque corporis

consensionera exislere, ita ut ex apprehensionibus animae corpus sae-
pe transmulelur,alque transmulaliones corporisin animam saepe re-
dundent.Nemo certe non novit,ut multa alia hic praetereamus, illud,
quod s. Thomas adnotavit, corpus ex assidua animi meditatione de-
fatigari, et vicissim ex corporis defatigatione animura ita affici, ut ad
jneditandum parum aptus sit *.
2^. Recentes Philosopbi ,

quorum plerique animam cum cor-
pore secundum substanliam uniri inficiati sunt , consensum inter
quasdam cogitationes animi, motìonesqne corporis commercium voca-
runt *, variaque systemata commenti sunt , ut illius rationem assi-
gnarent. Leibnitius ,
qui unus ex horum numero est , edixit tria
huiusmodi systemata cusa fuisse,et plura tribus cudi non posse.Eius

argumentatio bue redit: Quoniam nec cogitationes animae, nec mo-
tiones corporis necessitatem babent, causa existere debet,quae utras-
que determinai. lamvero vel anima est causa, quae motiones cor-
poris determinai, et vicissim, vel causa aliqua extra animam, et cor-
pus exi!=tit,quae consensum inter cogitationes animae,et motiones cor-

poris simul determinai, quaeque non alia,quam Deus esse potest. Si
hoc alterura sumatur, causa exterior vel repetita,et immediata actio-
jie altera m rem ex altera determinai, vel ambas semel, simulque
harmonice constituit,et unamquamque suis legibus permittit. Gonsen-
susigitur inter operationes animae, motusque corporis non aliun-
*) Confess., lib. Vili, e. 9, n. 21; De Triti., lib. XI, e. 4, n. 7: De Civ,

Dei., lib. XIV, e. 23, et 24; De ad Ut., Hb. VII, e.
Gen. 19, n. 52. S. Doclor
liane consensionera vocavit consortium quoddam animae^ et corporis,' In Joann.
Ev. e. r, traci. XXIII, n. 5.
) Qq- dispp. De Ferii., q. XXVI, a. 10 e.
") Hi philosopbi vocem unionis vel omnino vHandam censenl (vid. Bulfingerunl,
De Harmonìa mentis et corporis, maxime praestabilita, sect. I, § 3, p, 2, Fran-
Corurli 1723 ) , vel adhibenl quidem , sed ita ut unitatcm subslantiae excludant :
qua de re vid. p. Toumemine , et ab. Languel de Montigny in Epbeoj. Me-

moiret de Trèvoux^ an. 1703, p. 1849, et IS6S, ed< de Trévoux.
AVrUROPOLOGIA ÌJ
àe ,
qiinm vel a mutua animi , corporisque in sese aclione , vel
ab assidua assistentia Dei, vel ab harmonia inter utramque subslan-
tiam a Deo primilus statola repeti potest '.Piimus modus explican-
tli commercii, ut aiunt, inter animam, et corpus ,
qui e placitis Lo-
ckii profectus est , audiit systeraa ìtìJIuxus physici , secundus vero «
cuius praecipuus auclor fuit Malebrancbius, systema divinae assi'

sientiae^ vel occasionalismi , tertius denique, quem Leibnitius ex-
regi la vi t, harmoniae praestabililae.
rì5. Biilffingerus e Leibnitii schnia , qui de isto commercio in-
ter animnin, et corpus uberrime disseruit, trinae recensioni magi-
stri sui fideuter plausit *, eumque innumeri leibnitianae, sive ,
ut vulgo aiunt, wolfianae pbilosopbiae fautores usque ad haec no-

stra tempora secuti sunt. Ast ipsa manca Etenim neino pro- est.
cul dubio Leibnilio, et Bùlffingero contradicet, si eorum iudicium

coarcletur ad sola systemata , in quibus non alia unioj nisi acci-
dentalis inter animaip , et corpus admittitur. At praeclaros illos
Philosophos prneterire non debuerat aliud extitisse valde pervaga-

lum systema, in quo substanlialem unionem inter animam, et cor-
pus intercedere sumilur. Enimvero non modo Aristoteles , eiusque
in omnes Doctores
anliquitate discipuli, et interpretes, sed etiam
mediae aetatis docuerunt animam cum corpore, valuti formam cum,
materia^ cooiungi, ita ut ex ambabus substantiis una completa sub-
stantia exurgat, cuius anima est forma, et corpus est materia. Ncque
omiltendum est alia quoque systemata de unione animae,et corporis,
praetertria illa adeo celebrala, quae Leibnitius recensuit,a recentibus
Philosophis excogilata esse, ex quibus duo innuere satis erit; unum
Ioan. Clerici, qui animam, et corpus per naturam tertiam utriusque
participem uniri inter sese voi uil,atque al terum recentissìmom Hos-
') Leibnitius ( Seeond èclairciisement du Syst. de la eomm. dea subitanee* ,

p. 133 seq., ed. Erdm. } id declaravit luculento exemplo , quod Bulffiagerus la-
tine reddidìt hoc modo: e Fac duo esse horologla, quae consonare debeant: Obli-
neri id potest triplici methodo. Fna per iufluium, si fecerls , ut alterum agat
in allerum , idque vel muluo, vel ex allerutro tantum latere. Banc viam inilu-
xus vocabirons. Secunda est , si opifìceai operi comiteoi feceris ,

qui dissonantia
ceteroqnin, vel Gessatura in mola horologia singnlis momcnlis sibi mutuo accora-
model, alterum dirigens ex altero. Banc viam vocabimus assislentiae. Terlia est,
si satis accaratas feceris eas machinulas , ut singulae saas Icges exacte sequaa-
tur, easdemque ab initio sibi respondere curaveris: Ita enim, cum atraque easdem,
vel similes exequatur leges , semel harmonicae nunquam dissilieat j
quam viam
Praestabiliti Conseasus, vel Harmoaiae dicimus > ; Op. cit. , sect. Il, $ IS , p.
13, et 14.
») Op. cit.
Elkm.Philos.Christ.I1I. ^
l8 ANTIIROPOLOGIA
niinii ,
qui nnionera aniinae ratioDQlis cum corpore ex perceptione
immanenti senstis fundainenlalis^ seu animalis effici aulumavit.
26. Itaque, antequam ad theoriara arislotelico-scholasticam acce-
Hamusj tria sysleruata a Leibnilio recensi ta,necnon alia duo Clerici,
et Rosminii ad examen revocanda nobis sunt.
ARTICVLVS SEGVNDVS
Sy stema Ioan. Clerici export itur^ et confutatur
l'j. Antequam tria illa illustria systemata influxus physici, occa-

sionalismi , et harmoniae praeslabilitae , et singularem opinionem
Rosminii ad examen revocemus , sententia Ioan. Clerici breviler
confutanda nobis est.Hanc confulationem praeterire noluimus, quia
illa sententia, cum iamdiu emortua videretur, modo a Versarlo Bo-
noniensi exscuscitala est*.
u8. Vt, quid sibi Clericus voluerit, probe intelligatur, necesse est
nonnihil òe natura gene Irice^seu plastica Cudworti innuere,ex qua
ipse originem suae ibeoriae duxit. Itaque Cudwortus, postquam sy-
stemalum mechanici, et dynaraici in explicanda corporum origine
opposilos detexit scopulos, sensit hos non aliter posse vitari, quam
si dicatur Deum quamdara naluram viventera mediam inter se, et
materiam quae eius mandatis obediens cuncta phaenome-
creasse,
na naturarura corporearum producit. Hoc vitae principium modo

naturamgenetricem ^ seu procreatricem , modo vim, genetricem^
SQU procreatrìce?n j modo naluram plastìcam nuncupavit. Argu-
mentatio ,
qua hanc bypothesim constabilivit , haec est: Si natu-
ra genetrixj seu plastica non admittatur , tenendum est aut ma-
teriam ex se ipsa suos motus producere , et dirigere , aut ipsum
Deum nullo instrumento, suisque veluli manibus, quidquid in na-
tura fit vel vilissimum , operavi. Atqui utrumque est absurdum.
Primum •, nam materiae ,
quippe quae tota in extensione posita
est , non aliud , nisi capacitas patiendi motum convenire potesfj
alterum , tum quod dedecet Deiim singulas res suis manibus fabri-
care , eisque sine ullo administro invigilare , tum quod cuncti
naturae errores, seu monstra, quae Aristoteles pecca/a (oifjicxpryjfjLaTd)
dixit , Deo tribuenda essent. Natura igitur genetrix admittatur
) Versari , Saggio sui temperamenti . p. 22, Bologna 1864. De quo rid. o»

pusc. Vincentii Santi, DeHa natura dell* onima, deli* inlellettp , e della cogita-
tioa^ § 8j p. 11} sc(Yi,^ Perugia Ì8(J5,
AN1HKOPOLUGIA 19
oportet, quae, cum media inler spìriluro , et materiam sit, Deo ad
omnia naturae opera efficienda,gubernaDdaquejtaraquain iuslrumen-
tum, inservii *. Hanc aulem nalurara , quiJquid operatur ^ sine
'.
conscientia [tmcmr&^.cru) operari arbilratus est
ag. Vti um aulem , necne isthaec natura plastica ,
quae lotum.
muudum permeai, admitlenda eliara in homine sii, tanquam vehi-
culura, cum corpore communical, Cudvrorlus aper-
quo anima sese
te non tleclaravil*. Verum ex eius de natura genetrice, seu plasti-
ca piaci tis profeclus Ioan. Clericus ad iliam, quam antea innuimus,
iheoriam de unione aniniae , et corporis pervenit. Scilicet ipse do-

cuit multas operaliones ,
quae in homine conspiciuntur non posse ,
repeti a corpore, quia ip«ae non sunt operaliones mechanicae , nec

ab anima ,
quia haec nescit ,
quomodo in corpore perficiantur , in-
deque confecit allerutrum esse dicendum, nempe vel quod Deus

est ipsarum auclor, vel quod a Deo tertia quaedam natura in ho-
mine creatur, qnae sit illarum principium. Quorum cum primum
sitabsurdura, admillendum est allerum, scilicet oporlere esistere
in homine nalurara inter animam, et corpus raediam, atque ulrius-
que parlicipem, eamque,quidquid rerum fitin corpore, auimae sug-
gerere, et quidquid anima ei praescribit, in corpore exequi, quin
eausas operationum suarum cognoscat *.
*) Dissert. ad cap. 11 System. inielL , De nalura genelrtce-, § 1-4, t. I, p.

ISO seqq., ed. cit. Ex quibus ita concludlt (§ S): e Baec cum ita se omnino ha-
beanl. . . id nnum restai, ut concludamus esse procreatricem quamdam naturam
in hoc universo. Eam vero naturam esse instrumentum veluti Deo subiectum pu-
taodum est, quo divina providentia, tanquam ministro , utatur in ea muneris sui
parte adminìslrauda ,
quae ad materiae disposilionem, temperationem , et guber-
natiorem perlicet. Praeterea superior quaedam providentia adiungi semper ei
debet , ad cuius nutum, et arbilrium componatur, quae perperam ab ea admissa
saepenumern corrigat, quafi deaique nonuumquam etiam aclionibus eius et cousi-
liis inlercedat >.

") ibié,, § 12-19, p. 166 seqq.
*) lanet {De plastica nalurue vita, ijuae a Cudtvorlo in SytI. tuteli, celebra^
tur , p. 3, et 34 , Parisiis 1848 ) contendit oibil in opere Cudvorti iuveniri de
natura plastica, sive, ut aiunt, de mediatore plastico inter animam, et corpus,
quem nonnulli , in primisque Laromiguiére ( Op. cii. , t. II , lec. IX, ed. cit. )
Cudworto tribuunt , eique Bouilller adstipulatus est ( Du principe vttal etc.,
e. 12, p. 187, not. 1, Paris 1862). Verum nos assenumur Moshemio iure obser-
Tanli Cudworlum esse hac in re incertum. atque inconstaalem, quia plerumqne dis-
Beril de natura plastica veluti de re, quae per se constai , atque extra hominem
posila est , sed aliquaado ipsam esse quamdam parlem animae , sive facultatem
eius vult. Vid. Jdnot. 4»™ ad cit. dissert., § 22; p. ISI.
*; Ledere , Biblioléque choisie , t. II , p. 113 sqq. Cf. quae de iiac re cuoi
Baelio disputavit, ibiJ.^ voi. V| art. 4, toI. VIj art. 7, eie.
20 ilNIHROPOLOGIA
òo. Al doclrina Ioan. Clerici de mediatore plastico^ quams.Au-

guslinus a nonnullis anliquis defensara confutavit*, necnon doclri-
na Cudworli de vi plastica naturae^cnì aliara fere similera s. Tho-
mas Avicennae tribuit ", raultis absurdis scalet.Iu primis notio na-
turae plasticae , prout lum a Cudworto, lum a Clerico exponilur,
. ipsa per se absui da est. Enimvero nalura plastica sive quae se- , ,
cundum Cudworlum, totum mundum permeai et gubernal, sive ,
quae, secundum Glericum, mutuam animae, corporisque commu-

nicalionem in homine operalur non est res cogitans, seu spiritus, ,
nec res extensa , seu corpus sed est vis quaedam incorporea, aut ,
polius, ut Clericus voluit , naturae nobis incognitae ,

quae per se ,
nempeab omni corpore seiuncta, constai'. Atqui nolio huius natu-

rae est absurda sive secundum Cudworlum , sive secundum Cleri-
cum intelligfìtur. Nam,
si inlelligatur secundum Cudworlum, ab-
surdum est cunclas mulaliones, seu phaenomena rerum naturalium

fieri per vira , seu principium actuosum seiunctum ab ipsis rebus
natura]ibus,quia vis,perquam quaelibet res naluralis transmutaturj
ut alibi diximus,insila ipsi rei esse,veluli forma eius,debel*. Sin inlel-
secundum Clericum, repugnat esistere naturam participem

ligatur
nalurarum animae , et corporis, quippe quod oporleret ipsam esse
simul corpoream, et incorpoream, cogitatione praeditam, et cogi-
lalionis expertem, celerisque oppositis proprietatibus pollentemjqui-
bus anima, et corpus ab se discriminantur. Ergo nolio naturae pla-
sticae, quam Cudworlus,et Clericus effinxeruntjest omnino absurda.
") Vld. Epi'st. XIII ad Nebridium, in qua quosdam refellit opinantes animata
coniuDctum sibi gerere corpus, vcl quasi corpus, quod oSìcio vefiiculi inlcr ipsam,
et corpus aspocJabile fungitur. S. Thomas quoque (In lib. II De anitn., lect. I)
nonullos confulavit, qui « poncbunt aiiqua raedta esse, quibus anima corpori uni-
relur, et quodammodo colligarelur >. Cf. ctiam I, q. LXXVI, a. 6 e.
^) «Ponit Avicebron in lib. Fonlis vilae, quod nullum corpus est activumised
virlus subslanliae spirilualis perlransiens per corpora agit actioaes, quae per cor-
pora fieri videnlur j; Conlr. Gent., lib. Ili, e. 69.
') Vid. Cudwort, tbid., § 16, et Ledere , Bibliol. choisie t. II, art. 2
, , p.
116, Hanc opinionem alius Cudworti conci vis Grew lenuit , et propu*
INebemias
gnavit in loto lib. II suae Cosmohgiae Sacrae, de quo vid. eumdem Clericum,
Bibl. cit., t. I, p. 12S seqq.
*) Id s. Thomas inculcavit multis in locis, e quibus haec eligimus: « Mutatlo
naturalis fit a proprio agente secundum ordinem naluralem j; 3, q. XIII, a. 2
e. e Dicendum quod vlrtus naluralis ,
quae est rebus naluralibus in sua institu*
tiene celiata , inest eis ut quaedam forma liabens esse ratum, et firiuum in na-
tura > ; Qq. dispp., De Poi, , q. Ili, a. 7 ad 7. a Agit unumquodque secuu*
dum qiioi est aclu; et propler hoc orane corpus agit secundu*m suam formam >•
Coiilr. Geal., iib. Ilf, e. 69.
ANTHBOIÔLOGIA 2 1
3i. Praeierea absurdain esse naturatn plasticam ex eo etiam pa-

quod ipsa officiis fungi nequit, quae vel in
lei, tolo mundo, vel iu
homine ei assignanlur. Et sane natura plaslic:i tara ex Cudworti ,
qaam ex Clerici senlentia conscientiam operatiooutn suaruin non

babet. Atqui natura, quae se, suasque operationes non cognoscil y
profeclo non potest fungi officio adminislrae vel iuter Deum, et ma-
teriam, ut Cudworlus voluit, Tel inter aniraam, et corpus in ho-
mioC) ut visum est Clerico. Namque baud possibile est aliquam na-
turam officio administrae fungi, nisi suis operationibus utalur*; usus
vero proprius est naturae, quae se, suasque operationes cognoscil*.
Ergo natura plastica iis,quae ipsi vel in mundo corporeo, vel in ho-
mine assignanlur, officiis fungi nequit.
Sa. Accedit, quod nulla sunt momenta rationis, ex quibus Cud-
worlus, et Clericus ad suas ibeorias fingendas permoti su ni. Enim-
iêro prima ob quam Cudworlus hypolhesim de natura pla-
ratio,
stica inter Deum, et materiam media invexit,in eo posila est, quod

\im aclivam rebus corporeis repugnare sensil •, quia, si vis quae-
dam activa corporibus conveniret,cuncla pbaenomena mundi^ ipso
non diffitente , a mutua corporum in sese actìone repeti possenl.
Atqui vis activa, uti alibi ostendimus , corporibus nullo paolo re-
pugnat, eaque ipsis a Deo re vera inserta est. Ei go nullum est ra-
tionis raomenlum, ex quo Cudworlus ad hypotbesim de natura pla-
sticafingendam permotus fuit. Altera ratio est, quod singularum
rerum lum creationem,tum procuraliooem Deum dedecere putavit.
At vero creatio et procuratio rerum mundanarum , praeterquara
,
quod nulli naturae crealae convenire possunt , omnipotentiam , sa-

pientiamque Dei maximopere commendant ^ quorum primum in
Cosmol. vidimusj alterum in Theodìc. o^tendemus.
33. Clericus vero ad natnram terliam, mediamque ioter animam,
et corpus comminiscendam ex eo adductus esl,quod respiralio,motus
cordis,aliaeque huiusmodi operationes in homine obviae nec ab ani-
ma, nec a corpore provenire posse ei vi.sae sunt. lam nos ei conce-
dimus hasce operationes non posse ab anima sola, aut a solo corpore
promanare;verum contendimus ipsas ad animam simul , et corpus
perlinere,quia,ut inferius dicerous,quandoquidem corpus esse suum
ab anima accipil,unamque substaoliam completam cura ipsa efficil,
'] Guius rei ralìonem audi a s. Tboma: e Quaecuinque virlus eoa babet doaii-
num sui aclus, sic a superiori mo»etur, quod ipsa non agit, sed polius abitar »;
De Fnione Feibi Incarnali, a. 5 e.
") Àpposi(e s. Bonaveniura ali: e Vii. . . io speciali unporlal libertatem cum
reialiQae ad aliud «> (o Jib. I Stnl.i disi. I^ dub. 7.
V/X ANTHROPOLOGIA
anima cum corpore est uDÌcum principium respiralionis, motuam
cordis, aliorumque, quibus corpus vegetai. Frustra Clericns conlen-
dit operationes respiraDdi , aliasque idgenus non posse anitnae ad-
scribi , cum quod nihil convenientiae inter ipsas , et intellectiones
existit , tum quod anima nescit, quomodo agantur in corpore ea ,
quae vult.Elenim, quod ad primum attinet,nibil

ipsa peragi in ilio
Tetat respirationem, aliasque eiusmodi operationes,et intellecliones,
quaravis sint diversi generis, ab anima tamen perinde proficisci; si
quidem anima, ut paulo post dicemus , est principium intellectio-

uum ,
prout est inteiligens, et principium respiralionis, aliarum-
que operationum vegetandi,et sentiendi, prout corpus informai. AI-
terum aulem ex eo fìt, quod, quemadmodum ante vidimus, alia est
in anima facultas, qua illas operationes vult, alia aulem, qua illas
in corpoie exequilur. Sed, omissis bis, de quibus inferiusdisseren'
dum nobis erit, in praesentia concludimus cum s. Tboma inler ani-
mam , et corpus mediam non esse ullam substantiam, sed dumlaxat
mediam esse omnemoperalionem,quae est communis animae,et cor-
pori, nempe loti coniuncto, quia operationes coramunes animae, et
corpori, cum ab anima per organa corporis fianl, inter animam , et
corpus quodammodo mediae sunt '.
Denique bypolheses Cudworli, et Clerici quas bic excuti-
34. ,
mus, reiiciendae quoque sunl , quia ad conclusiones absurdas du-

ount. Hypolhesis cudwortiana ad quidquam simile panlheismo cos-
mico Stoicorum Bruni comminiscendum ducere polest.
, et lord.
IVam, si admiUalur principium quoddam animalum lolam, quanta
esl,macbinam mundi pervadere, ipsumque cuncla pbaenomena,quae
in mundo conspiciunlur, efficere, albei inde conficere possunt nibil
causae esse, cur ad causam extra raundum posilam, quae Deus di-
«ìitur, confugialur,sed non alium Deum fingi posse, quam Sloicum,
ipsum principium, quo mundus, secundum Stoicos,vivit.
sive illud
Hypolbesis vero Clerici cunctis illis erroribus adylum patefacit,qui,
ut inferius dicemus, subbila unitale principii vitalis in homine, et
in pbilosophiam, et in ipsiim iheologiara invebunlur *.
') Salls sit in praesentia exscribere hunc locutn s. Tliomae: « Dicendum, quod
quantum ad illam operalionem animae, quae est compositi, non cadit aliquod me-
dium inler animam, et quamlibet partem corporis; sed est una pars corporis, per
quam primo exercel anima illam operalionem quae cadit media inter animam,
,
secundum quod est principium illius operationis, et omnes alias partes corporis
quae participant illam operalionem j; Qq. dispp.^ q. un. De An.^ a, 9 ad 4.
") Hacc pauca, quae e philosopliiae clirìstianac placitis deprompsìmus, ad re-
fellendas lijpolheses Cudworli, et Clerici salis esse duximus. Asl inutile non est,
perlegcre, quae B&^k^ConlinuaUon des pcìuéei diverses^cXXì) CVIj GVII, CXf

ARTICVLVS TERTIVS
Ve systemale causarum occasionaliuirt
Poslquam Clericum, ipsumque ,

35. ut doqouIIìs placet, CuJ-
vrortum unionem animae cum corpore esse raediatam blateraoles
confutavimus,necesse est,ut systeraata illorum escutiamus, qui,cum

unionem animae cuni corpore esse immedialam, ad hanc
fateantur
explicandam diversas vias ini?ere. Qua in re hunc ordinera adhibe-
bimus, ut ab occasionalismo INIalebrancbii, omnium maxime a ve-
ritate alieno ,
profecti ad systema scbolasticum ,
quod veritati esse
unice consentaneum remur,sensim progrediamur.

36. Malebranchius, ralus , uli ante diximus, cum corpora,tura
mentes omni agendi vi destituii ad systema causaiura occasionaliuni
concinnandum animum applicuil. Ea ,
quae prò ipso luendo dis-
seruit, commode revocari queuol ad hanc brevem argumenlatio-

nem: Quoniam éxperieatia compertum est cum certis molibus cor-
poris certas operationes animae, et cum certis operationibus animae
certos molus corporis consentire , liquet existere oportere aliquara
causam buius consensus, eamque non aliam es^ posse, quam quae
omnes raotus in corpore, omnesque operationes in anima producit.
Alqui Deus est unica, et immediata causa omnium motuum.qui in
corpore fìunt, omniumque operalionum ,
quas anima exerit ,
quia
et anima , et corpus omni vi actuosa destituuntur. Ergo consensus
inter certos motus corporis , certasque operationes animae nonnisi a
Deo repelendus est.Itaque statuendum eslDeum , ob suum genera-
le decretum,
quod totum mundi ordinem compleclilur , ila motus
corporis, actionesque animae moderari,ut,quoties certi molus in cor-
pore fiunt, sensationes conseutaneas ipsis in anima, et, quolies cer-
tae operationes inanima fiunt, motus ipsis cooseutaneos in corpo-
re producat. Ex quo palescit nec ullos raotus corporis esse veras
causas actionum animae, nec ullas actiones animae esse veras cau-
sas motuum corporis, sed dumtaxal dici posse causas occasionales ,
quia nonnulii motus corporis Deo accasioaem praebent produceodi

in anima actiones illis conseutaneas, et vicis-srm '. Haec samma est
el CXin, Oeuv. dtvert.^ et Réponte aux quattlion* ci* un provincial^c.CLXXÌ^

seqq., t. lIi),Leibaitius{Z?e r'psa natura etc, § Il scqq., p. 157-159, ed.Erdin.'^
alque e uoslratiboi Galluppûs {L.zz., lez. LXXIK, I. Il, p. 179 sq;., ed. cit.)
coulra GreW'Uai, Cudwortuiu, et Clericum disputaruat.

'j CI. JJc mquir. saii. , lib. VJ, e j, i. II. p. 3b' seqq ; llltulr. ad h. e. ,
,
^4 ANTHKOPOLOGIA
systenaatis malebranchiani, quod systema caiisarum occasionalium^

seu occasionallsnius^\t\ sysiema adsistentiae dictum est, quia tmi-
niam,el corpus velati causas dumtaxatoccasionales agnoscit, Deum-
que animae,et corpori continuo adsistentem ponit.
3^. Hanc de unione animae,et corporis doctrinam,quae ex carle-
sianae philosophiae placitis procul dubio profecta esl',Glaubergius'°j
Geunlinxius " , Cordemaeus * , Delaforgeus '^
, aliique professi fuc
rant, vel saltem ei tritara \iam straverant. Ipsam eodera fere , ac
ibìd., p. 313 seqq.; Medi/.Xl, § 15,p.3S6,ed.cit. Cf., praeter alios, Saissel^Pré-

curseurs,el disciples de Descartes, arf. Malebranche, p.360 seqq., Paris I862«
') mundo eamdem semper servari quantitatem mo*
Cartcsius,cuta arbìtraretur in
lus ,
qua Deus ab , omncs motus corporis imperio animae
initio iìlum donavit
subduxit, niliilque aliud animae, pisi directionem iliorum motuum cuncessit.Qua*
re anima, cius sententia , pullum novum motus gradum , nuUamque novam vim
torpori imprimi! sed tantum mutai directionem motuum, qui in torpore fiunt
,
rodpm fere modo, quo eques potest quidem equi, cui insidet, motus, quo iibue-
rit, dirigere, sed non potest ullo modo minuere, vel augere vim, quae illos mo-
tus producil (vid. Lettre LVIII, Oeuvr. phit., ed. cit., t. IV, p. 201, et Leibniz,
Théod., Part. I, § 59, p. 519). Perceptiones vero animae, quae motibus corpo-
ris respondent, nou derivavit ab actione corporis in animam , sed censuit , quo-
lies diversi molus in corpore fiunt, perceptiones eis consentaneas in anima cxuF'
gere {Traile dea passiona, Par. 1, art. 30-34 , Oeuvr. t. I, p. 360 ). Sed de
hac re alias.
*; Hic docuit SGcnndum leges naturae nec animam in corpus, nec corpus in a-
nioiam posse quidquam agere, sed animam per miraculum esse causam moraìem
motuum corporis, quia ipsos dirigit, et molus corporis esse tantum causas occa-
aionaUs perceplionura animae , quia , cum efFectus nobilior causa esse nequeat ,
ne per miraculum quidem fieri potest , ut motus corporis sint verae causae per-
ceptionum animae. Vid. eius traclatum, Coniunctio animae et corporis^C.lQ, Opp.
phtl., l. I, p. 221, et passim., Amslelod. 1691.
') Geunlincx proprior , veriorque praecessor Malebranchii fuit. Nam ,
quamvis
animam vi sibi insita non expoIiavGri(,tamen cam nihil quidquam ncque in suum,
oeque in ullum alienum corpus eflicere posse voluit, propterea quod ( impossibi-
le est, ut is iaciat, qni nescit , quomodo tìat a {Metaphysica vera, p. 26, Ame-
slol. 1691; cf. Eihtc, tract. I, sect. 2, Lugd. Bat. 1673). Quare consensum io-
ter volitiones animae , motusque corporis ab actione Dei repelivit. i Deus, ait ,
hic mirabilem se ostendit. llle me cogitare , et sentire facit , et quidem co mo-
mento, quo idem illemotum quemdara in organis efScit,ila ut ego cogitem, et sen-
liam ad niolum organorum, non ex motu, non vi huius, sed virlule Dei, qui duo
jsta coniungit, qui toties raovet organa, loties me cogitando commovet , ut sen-
sus isti mihi signa sint aliquid in corpore meo moveri et peragi . , . Ego fieri
'sta percipio, et hoc unum valeo, ut velim [saepe motus illos, et dura volo,etiam
succedant {Mei. vera, p.22.). Centra liane theoriam Geunlinxii disputavi! Aadala,
Exercil. acad. etc, Esercii. IV, Franequerae 1709.
*) Cordemoy, Le discernemenl de /' àme^ et du corps, Disc. IV, Paris 1666.
») De la Forge, Traile de i' esprit de l' homme eie, e. 13115, p.l74 seqq.,
Gtuévc 172j..
ANTUBOPOLOGU 9a
Mulebranchiì tempore Sylvaous Regius ',el deinceps non pauci prò-
pugnarunt usque aJ hanc diem, io qua, uli ante vidimus, ibeoria
causarum occasioualium a nonnuUis Phdosophis ,
praeserliai ia
GaUia, exsuscilata e^*.
38. Asl incredibile \idetur suis adbuc non carerà defensoribus
tbeoriam, de qua Leibnilius non iniuria scripsit : <c Miratus sani
frequenter hominibus tam eruditis senlenlias tara parum pbiloso-
phicas, tamque primis ralionis efifatis contrarias probari potaisseû.
Et sane systema de unione aoiraae cum corpore, quod a proecipuo
îus patrono malcbranchianum vocalur, in primis reiiciendum est,
quia nulla ) immo absurda est ratioob quam ab eius auctoribus

,
excogitatum fuit. Malebrancbius enim, celerique Occasioualistae

coDsensuoi inter certas operatiooes aairaae, certosque motiis corpo-
ris omnibus obvium ab immediata aclione Dei repetunt , quia o-
mneui vim actiYam et corporibus, et mentibus repugnare arbitran-

tur. Atqui boc est omnino falsum; namque,ut in Ontol. vidimus*,
et nibil repugoat vim quamdam actuosam rebus crealis inesse , et,
si ea ipsis negetur, multa absurda inde profluunt. Ergo nulla, im-
mo absurda est ratio ob quam systema causarum occasionalium a

,
Malebranchiio, aliisque excogitatum est '.
quod corporibus, mentibusque bumanis vira actuo-

39. Accedil,
sam re ipsa inesse indubia experientia cuique compertum est. IJ
sane de corporibus in Cosmo!, iam staluimus*, et de mentibus ba-
inanis inferius ostendemus '. Atqui , si quid alicui rei inest id ,
natnrae eius haud repugnare certo argu mento est. Ergo cerlum,
rulumque est vim activam uaturae rei baud repugoare *.
*) SilTain Regi?, Cours etUier dt phil., Met.^ pari. 2«, e. 1-5, U 112 seqq.,
Amsterdam ]69l.
. «j Voi. II, OntoL^ e. V, ari. 4, p. 173, el 174.
') Théod., Pari. 2e,§ 340, p. €02, e l 603.—*) Ibid.^ p. 174 176.
•) Sunl, qui pulant sjstema causarum occasionalium meram eae Lypolhesim,
camquc velati ioutiiem reliciunl ex eo quod nulla est ratio, ob quam coolicta fuit.
Al res aliter se habere nobis v;detur.>'am argumoDlalio,qua Malebrancli us suum
sistema coustab.lÌYÌt, non nitilur alicui princip'o Ljpothctico,sed buie pronuntiata
roetaphjfsico ,
quod uHam vim acliram rebus liailis iaesse repugoat. Sane Male-
brandiius , cum sibi persuasisset ooinera ?im actÌTam esse iofiaitam, ideoque prò»
priam uoius Dei , confecit Deura dumtaxat dicendum esse auctorem cogilationua
àoimae , et motuum corporis. Iam bocce proQuatiatum faUiun quidem , sed uoa
mere hjpotlielicum est.
«) C. II, art. 3, p.312-317.— ') Cf. Inlerea Conno/., c.V,arl. 3,p.40l,el 402.
*) Lubet in praesealia Occasionalistas argumeoto ex suae philosopUiae placiti^
bauslo perslrlngere. Malebrancbius toim , aliique Cartejium secuti luenliir , uli
alitii TÌdebimus, esseotiam aoioiae pusilam esse ia coîlaUuue. Iam, âoaiaia cf^
26 ANTHROPOLOGlà
4o. Praeterea OccasloDalistae, dum non inficiantur , si nosmeli-

psos consulanius , oranino nobis videri auimam, et corpus aliquid
in sese invicem agere, causam huius phaenoineni ex ipsa natura ho-
minis non exposlulant, sed ad Deura omnium rerum auclorero, et
conservaiorera confugiunt. Atqui hoc, ut s. Thomas iamdiu obser-
\averat , indignum est viro philosopho. Deus enim ^rocul dubio

est causa universalis omnium phaenomenorum naturae-, sed philoso-
pho quaerendae sunt causae phaenomenorum particulares, seu pro-
ximae, quia in harum cognitione, quemadmodum in Log. vidimus,

scientia consislit *. Occasionalismus igitur vel'ex eo est reiiciendus,
quod methodum philosophandi sectalur quae scienliam gignere ,
non potest. Hanc ob causam Leibnitius Malebranchianis iure,meri-

loque exprobravit, quod in explicandis nalurae phaenomenis Deuni
ex machina arcesserenl *.
î. Sed ab bisce argumentis ad alia progrediamur, quae ab ipsa
natura, legibusque unionis animae cum corpore nobis suppedilant,
Atque in primis systema causarum occasionalium^ seu adsistentiae
non modo substantialem, quam ante demonstravimus,sed quamlibet
unionem animae cum corpore tollit. Enim vero, si unio inter ani-
mam, et corpus non fit secundum esse, ita ut ex ipsis una completa
substantia exurgaf, saltem fieri debet secundum operationem,nempe
ila ut anima, et corpus aliquid in sese invicem ngant. Atqui secun-
dum Occasionalislas anima nec secundum esse^ nec secundum ope-
cum corpore coniungitur.Ergo systema causarum occasionalium
rari
omnem Unionem inter animam, et corpus tollit.
4». Praeterea leges naturales, quibus ax:tiones animae, motusque
corporis reguntur.non raro perlurbari res adeo explorata est , ut in
gitatio est aclio , sequilur essentiam animae, Malebrancliiì , aliorumque Occasro-

naiistarum iudicio, ab ipsa actione constilui. A (qui id, quod essentiam rei cons(i-
tuit, eiusmodi est , ut res sine ipsa ne intelligi quidem possit. Ergo anima ha*
Diana, secundum ipsorum Occasionalistarum pronuntiata, sine actione intelligi ne-
quit; tantum abest, ut vis actuosa naturae eius repugnct.
*) t Si quis, ait s. Doctor, quaerenli, quare lignum est calcfactum, rcspondef,
quia Deus voluit, convenienter quidem respondei, sì intendit quaeslionem reduce-
re in priraam causam, inconvenienter vero, si intendit omnes alias escludere cau-
sas j; In lib. De Cuusis, lect. XVIII.

') Vid. Système nouveau de la na/ure eie, § 13, ^.\2T,Secon(l Eclaircissim.
au syslème nouveau, p. 1154; Thèodic.^ pari. I, § 61 , p. 520. Leibniliu?^, cura
dixit IVlalcbranchianos Deum ex machina arcessere, ad veteres Comicos, et Tra-
gicos digitum intendit, qui, cum res solulu difficilis occurreret, Deum ex machi-
na in thcalro produccbaiit, ut nodum difBcullatis solverct. Quod, nisi qua gravis
ratio urgerci, Horalius {De ari. pocl. , ?. 191, et 192 ) ab cis licri vctuil.
IRTBBOPOLOGIA ^7
dubilalionemvocari nequeal'.Iijqui veram,realemque unionem inler
animam, et corpus agnoscunt, perlurbationem illarura leguni ex eo
explicanJ,qiiod anima,el corpu5,cum unicani substanliam conipletam
conslituant.ab se invicem pendenl ".VerumOccasionalistaCjScite ad-
Terlente Leibnilio', perlurbationem legum naturalium.qiiibus ani-
ma, et corpus reguntur, nonuisi a Deo repelere possunl-, si quidera,
corum sentenlij nec actiones animae a motibus corporis, nec mo-
,
tus corporis ab actionibus animae ullo modo pendent,?ed Deus sin-

gulas actiones animae, singulosqìie motus corporis in homine imme-
diate efficit. Hoc autem, ut mox dicemus, est absurdum, Deique sa-
pientia indignam.
43. Accedit,quod systema causarum occasionalium assiduo, vivi-
doque conscienliae testimonio, atque opinioni non plebeiorum mo-
do, sed etiam Philosopborum adversatur. Et sane nos in nobis ipsis
experimur corpus ab anima vivum, vegetumque fieri, ab eaqne mo-
veri. aniraamque yicissim in suis actionibus a corpore pendere. Inde
fil, ut qnisque nostrum, quemadmodum antea innuimus *

, sibi-
met ipsi tribuni cum actiones animae , tum motus corporis, atque
ex ìntima animi sui persuasione dicat : ego ìntelligo^ ego voìo^ ego
sedeo, ego deambulo^ aliaque huiusttìodi, quibus sisoificat se esse
unicum, et completum principium, atque unicum subiectura omnium
actionum animae, omoiumque motuum corporis. Occasionalistae
bocce testimonium conscientiae non inficiantiir, sed ipsum audieu-
dum non esse autumant, quia vim activam rebus fioili> convenire
non posse, tanquam firmissiraa ratione exploratum, putant. At nos
eisreponimus i° lestiraouium conscientiae adeo vividum, et com-
mune, cuiusmodi illud est, de quo hic agiinus, non posse repiidia-
ri^nisi ab iisjqui scepticismo omnium teterrimo litaruul; 2° nullam,
ut iamdemonstravimus,immo absurdam esse ralionem,ob quam ipsi
illud repudiandum esse autumant.

44'Denique systema causarum occasionalium impias conclusiones
pai il.Harum,quae ad praesenteni rem maxime spectat, potissima in
co posila est, quod omnem nioralitatem actionum humanirum de-
*) e Cum, s. Augnslinus alt, aiOictiones corporis ( anima ) moleste sentii, ac-

lionem suam. qua iili rcgendo adest, turbato elus temperamento, impedlri offeo*
dilur »; De Gen. ad Itti., lib. Vii, e. 19, n. 25.
*) e Cum anima sit forma corporis, coDsequeas est, qaod unum sii esse aoniae
et corporis, et ideo, corpore perturbalo per aliquam corpoream passiooem, necessa
est quod anima perturbetur per accidens , sciEicet quaotuui ad esse ,
quod babef
in corpore >; 3, q. XV, a. 4 e.
»; Théodic, Pare. !«. § 61, p. 520.— «) P. 9.
•i8 ANTHROPOLOGIA
fitruit. Nam,si anima non est cum corpore principium,et subieclunx
omnium operationum corporis , sed Deus est harum unica causa ,
certe non ei, sed Deo tribuenda sunt, quae aoima per corpus bene,
aut male operar! videtur.Ilem,si anima non est principiura aclivuoi
suarum cogitalionum , sed has Deus ex occasione raotuum corpo-
reorum in ipsa producit , liquet cogitationes , quaecumque sint,
sive bonae, sive perversae, neuliquara posse animae imputar!. Tara-
vero , si hjmini ncque actiones interiores animi , ncque exteriores
corpoiis imputar! queunt, nullum discrimen inler bonum,et malam
agnoscendum estjideoque leges morales cum divinae, tum humanae
veluti frustraneae , immo ridiculae habendae sunt. Nam quorsura
mihi dices: Non occides^ si, ut occidam, Deus solus debet volunta-
tem meam movere captaque , occasione ab hac volitione , corpus
meum ad occidendura impellere .? Quorsum iubebis me Deum ex
loto corde diligere, siDeus solus huiusmodi dileclionem in corde
meo operar! potest ,
quin anima quidquam agat ? *.
45. Sententia Malebranchii confutata , opus nobis non est rao-
menta rationis expendere, ob quae cl.Oratorianus illara tuilus est;
baec enim partira iam explosimus, parlim paulo post explodemus.

Re sane vera ipse obiecit 1° Deura non posse vim actuosam cum
rebus a se crealis communicare-, a" menlem humanarn non esse cau-
sam motuum corporis vel ex eo p'jtesc6re,quod ipsa nescil^quid sit,
quo membra corporis moventur; 3" non percipi a nobis uUam coa-
nexionem inter volitiones mentis , et molus cof poris, neque ullam
inter utriusque operationes dari posse. At primum in Ontologia **,
atque alterum in Vynamilogìa ' iara refutata a nobis sunt. Tertiura

vero esse falsum ex iis,quae de sententia aristoteiico-scholaslica dic-
turi sumus , facile perspicietur \ nam , si anima, ut Scholastici post
Aristotelera docenl , est simul cura corpore ptincipium omnium
operationum ,
quas in corpore conspicimus , maxima connexio in»
*) Malebranchius ut se ab hac difficullate expediret,valde se torsil. Primum enim

concessit hominem velie, et seipsum determinare ; deinde , ne scntenliam suam
repudiare videretur , subdit hominis Toluntalcs esse inejficaces ,
proindeque non
impedire, quominus Deus agat {Op. cit. , Illusi, ad llb. VI, Resp. ad arg. 6.*,
t. Il, p. 325). Nos certe non negamus hominem non posse quidquam velie , nisi
Deus ad eius volitiones concurrat. Veruin quaeriraus a Malebranchio,utrum homo

ex eo, quod vull, et se ipsum determinai^ aliquid agat, necne. Si negai, difficul-
latem non solvit , sin asserii , sententiam suam deserit. Praesiat haec pauca s.
Thomae referre: j Causa prima non ita agit in volunlate, ut eam de necessitata
ad unum determinct . ., et ideo determ natio actus relinquitur in potestale ra*
.
tionis, ci volunlatis j; Qq. dtspp.y De Poi., q. Ili, a. 7 ad 13.

*) Gap. V> art, 4, p. 173 sqq.—'; Gap. V, art. 2, p. 404.
ATTHROPOLOGIA 9Q
ler voliliones , aliasque operaliones proprias animae, atque inler o-
peraliones corporis exislere dicenda «st *.
ARTICVLVS QVARTVS
Doctrìna harmoniae praestabilltae confuiatur
46.Leibnitius5poslquam deraonstravit animam.et corpus non pos-

se quidquam in sese invicem agere',indignumque Deo esse systeuia
assisteniiae a Malebranchio confictum *, contendit DÌhil aliud su-
peresse.quam ut dicatur Deum animani,et corpus in singulis horai-
nibus ila conslituisse, ut, dum anira:i,et corpus nib4l in sese mutuo
agunl, utriusque operaliones rairificesibi consentiant. Hanc theo-
riam systema harmoniae praesiabilitae vocavit, quia ipsa harmo-
niara inter operationes animae, motusque corporis a Deo praesla-
bilitara agnoscit *.C1. Vir sensit huius systematis possibilitatem, at-
que exislenliam vel ex eo tantum
nisi ipsum ad patefieri, quod,
mitlatur, nuUum autem in singulis ho-
aliud duri polest.Quomodo
minibus harmonia inter operationes animae, molusque corporis
a Deo praestabilialur, secundum Leibnitium,et Wolfium, qui èius
theoriam evolvit , breviler expiicari potest hoc modo : Vnaquae-
libet anima, prout schema, seu typus tolius universi in ea evolvi-
tur *, continuatam seriem perceptionum, adpelitiooumque in se ex
si sibi insita producit, adeo ut ratio posterioris perceptionis, et ra-
tio posterioris appetitionis in praecedenti perceptione, et appeti-
tione contineantur unumquodlibet corpus per se solum ex
\ itera
legibus motus continuatam seriem mutationum io se producit, ita

ut ratio posterioris mutationis semper existat in praecedenti mu-
talione ". Quandoquidem autem infìnitae sunt animae possibiles ,
') e Quia in homlne morent Toluntas, et iotelleclus, qaae non saat alicuius or-
gani aclus , tnovens erit ipsa anima secundum partem iatellecUvaai . motum ao-
tem corpus, secundum quod esl perfectum ab ipsa anima in esse corporeo i;Qq,'
diifp-^ q. un. Le Sp. cr., a. 3 ad 4.
*) Cf. voi. II, Ontol., e. V, art. f, p, 139, et 160.—»] Cf. p. 27.
*) Sy»-èine nouveau de la nai. ete.^ § 14, p. 127.
*) Op. cit., § 16, p. 128. Cf. Tol. I, Dynam., e. VII, ari. 2, p. 425.
•; Lettre à Mr Arnauid, § 107, et lOS, el praeserllm Monadologie, p. 703
seqq. Quare Lcibnilius diiit {Ihéodic.^ part. 3e, § 360, p. 60S) Inter regulas sui
systematis liarmoniae generalis liane recensendam esse, quod praesen» est gravi-
dum futuri. Et sane, si re ipsa nibil nec in uila anima, oec in uilo corpore e-
Tenirel,quod io slatu praecedenti animae, et corporis ratìonem non habet} in quo«
libet pragseati fuluium quodammoda cualiocri debet.
3o ANllIROl'OLOGlA
infinitaque corpora possibilia, liquet infinitas quoque esse cum pos-
sibiles series perceptionum, tura possibiles series mulalionum5Ìdeo-
que, quaecumque anima sumalur, semper inveiiiri aliquod corpus,

in quo series mufatioiiuin cum serie perceptionum illius animae
mirifice consentit. Quamobrem Deus harmoniara inler operationes
animae, molusque corporis praestabiiire dicendus est hoc modojquod
cum anima coniungit illud corpus, cuius mulaliones cum perceplio-
nibus illius animae adamussim,et constanter concordant *.
^y. Hoc systema, statim ac in lucem prodiit, acerrimosnactum

est adversarios , in primisque Foucherum , Canonicum Divionen-
sem,cum quo Leibnitius primo illud communicavil *, Baelium *,
Lamium *, Tourneminium e S. I. ' Newlonum * Glarkium ' et j , ,
Slahlium^ Ratio huius operis non sinit totam controversiam per-

sequi inter hosce Pbilosophos, et Leibnitium agitatam-, quare panca
poliora, quae cum placitis philosophiae christianae consentiunt, ex
illa afFeremus.
48. Primo, futilis est argumentatio ,
quae Leibnitium ad syste-
Bia harmoniae praestiibilitae excogitandum permovit, Is enim , ut
diximus, hoc syslema excogitavit ,
quia sensit absurda esse syste-
mata influxus physici, atque assistentiae , atque , his duobus re-
, non aliud
iectis nisi harmoniam praestabililam superesse. lam-
,
\ero primo falsum est non alia, nisi tria systemata, quae ipse recen-
suit, posse excogitari; si quidem existit etiam systema arislotelico-
scholasticum, quod nulla aetate suis fautoribus caruit. Fuliles quo-
que sunt rationes, ob quas systemata influxiis physici , et assisten-
tiae r,eiecit. Naraque ipse systema influxus physici sustulit, praeser-
')Locis Leibnitii iam citalis addc Consid, sur le principe de vis eie, p. 430,
el Théod., Pari. 1% § 62-67, p. 520, et S2I, ibid. , Pari. 2c, § 188, p. 562,
/Atrf., Pari. Se, § 291, p. 590, necnoa Volii,Piych. Rationalis^ sect. Ili, e.
4,
§ 612-645, ed. cit.
*) Re'ponse à JU.r Leibniz sur son nouveau système eie. in Ephem. Journal
dea Savans^,ì2 sepl. 1695, p. 422 seqq,, vel inler Opp. Leibnitii, p. 129 seq.,
fa. Erdm.
—
') Diction,^ art, Rorarius^ ed. 2e, p. 2610.
*) Lamy, De la connaiasance de soi-méme^ Traile second, parl.2e, reflex. 5.»

t. II, p. 225-243, Paris 1701.
») In Ephem. Mémoires de Trévoux, 1703, Mai, p. 864, Juin, p.l063, Sepl.,
p. 1661, Od., p. 1840 seqq.
*) Lettre à M.r r ab. Conli^ Recueil de dtverses pieces eie, t.II, p. 18.
') Lettres cnlre Leibniz et Clarke, Répl. 4e, § 31 sqq., p. 761, et Répl. 5e,
§ 110-116, p. 756 sqq., ed. cit.
Negot'tum oliosum^ seu 2x/a/j[a%/a adcersus positiones alìquas fandameri'

*)
(/{/««Theoriae verae medicae a viro quodam celeberrimo intentata , sed armi»

conversis enervata, Halae 1720. De occasione huius libri inferius.
ANrfiBOPOLOGiA 3r
tim ob illatn ralionem, qund substinliae nihil in sese invicem age-
re possunt \ asl hoc pronunliatum ,
qucmadmodum ostendirous '
,
non modo est in se falsum, sed etiam periculi plenum, Suslulit ve-
ro syslema cau?arum occasionaliutn, quiii ipsum Deo indignum iu-
dicavit ; sed hoc vilioj quod occasionalismo iure esprobavit, ipsum
syslema barmoniae praestabililae laborat. Namque, cura evolulio
omnium affectionum aniniae,corporisque secundum leges a Deo sta-
tutas fiat,perlurbaliones animae,corporisque Deo tribuendae essenl.
Pula, si anima, corpusque propter ebrielatem peiturbentur,<c verisi-
milene est, uli ait P.Lamiusjbasce aberraliones ab ipsa animae con-

stitutione naturaliter fluere,animamque bac in re legibus obsecun-
dare, quas Deus ei dedit ? An hoc eius sapientiam commendat * I »
49. Secundo, systema barmoniae praestabilitae eflfato illi rationis

sufficientis, quod Lcibnilius adeo inculcavit , manifeste adversatur.
Namque in primis, ut Foucberus scite adverlitjsi animae ex vi sibi

insita omnes suas perceptiones, adpelitione«que in se producerent,
ita ut, etiamsi nulla essentcorpora, animae ipsas eadem continuata
serie experirentur, procul dubio corpora a Deo frustra crearentur,
et cum illis coniungerentur. Et sane quorsum spiritibus corpora
adiuncta , qnae ipsi nec movere , nec noscere possent ? Certe sa-
picnlia Dei minus indignum fuisset omnes cogilationes, affectiones-
que animae sive per se,sive per ipsam animae consti tutionem effice-
re, quam creare corpora, quae ad ilias praducendas omnino nihil
conferunt '. Praeterea, quoniam perceptiones, adpetitionesque, quae
in anima sibi succedunt, saepe secum pugcant, raanifestum est fie-
ri non posse, ut posterior perceplio, posteriorque adpetitio in prae-
cedenli perceplione , atque adpetitione lationem sufficientem sui
semper habeant *.
Do. Tertio , systema barmoniae praestabilitae unitatem bominis

substantialem tollit , quam ipse Leibnilius omnino admittendara
esse saepe decrevit. Enimvero Leibnilius aperte asseruit , inculca-
Titque « esistere inler animam, et corpus veram unionem, ex qua
fit suppositum " » , atque a 7c ego in nobis unitale gaudere vera ,
») Onlol., e. V, art. 1, p. 160-162, et Cosmo!., e. V, ari. 5, p. 402.

*) Op. cit.j t. II, p. 235, ed. cit.j et apud Leibnilium, Rèporue eie, Opp.,
p. 459, ed. cit.
') Repente de if.r Foucher à IH r Leibniz tur san nouveau syttéme de la
communication dea Subslancea , Inter Leibnitii, Opp. phil.^ p. 130, ed. cit.
*) Cf. Galtuppi, Lezz, eie, lez. LXXVIU, voi. 11, p. 177, 178, ed. cit.
") Viéod.f DUcourt de la conformile de la fot atee la raiaonj $ 55, p. 491,

ed. cit.
3i ANTIIROPOLOGI4
non collectiva, qualis ea est, qnam horologium habet'w.Iamvero u-

nilas subslantialis hominis in systemale harmoniae praeslabilitae
non modo non adstruitur, sed manifeste tollitur. Ipsa enim, que-
madmodum saepe dictum est unicum sit esse ani-
, expostulat ^ ut
mae, et corporis. Alqui anima, et corpus, secundum harmoniae prae-
slabilitae placita, non solum non uniuntur secundum esse, sed ne
secundum operati quidem, quia anima omnes suas affectiones expe-
riretur, eliamsi nuUum esset corpus , et vicissim. Ergo unitas sub-
slantialis hominis in systemate harmoniae praeslabilitae non modo
non adstruitur, sed eliam manifeste tollitur. Quin eliam in homine
secundum piacila harmoniae praeslabilitae ne unitas quidem collec-
tiva admillitur qua horologium gaudet. Etenim unitas collectiva
,
in horologio ex mutua parlium in se aclione constituitur, ila ut,

hac perturbala , horologium destruatur ; at Leibnitius sua harmo-
nia non solum animam, et corpus abs se secundum esse omnino
separai, sed eliam nullam animae in corpus, corporisque in animam
aclionem agnoscil.
5 1. Leibnitius iis,qui unilatem subslanlialem hominis per barmo-
niam praestabililam componi non posse con lendebanl, saepe respon-
dit se veram agnoscere unionem inter animam , et corpus , at vero
non physicam^ nempe qua anima, et corpus in sese invicem agunt,
sed metaphysicam^ nempe qua ab anima, et corpore unum supposi-
ium, seu unam personam constitui intelligìmus '. Verum p.Tourne-
minius iure, meritoque regessit tìoiì metaphysicam^ sed physicam
unionem inter animam, et corpus admittendam esse ,
quippe quod
({ corpus realiter^ el physice cnm anima copulatur, plus quam duo
horologia omnino similia secum uniuntur , alque nonnisi ab huius-
modi unione consensus motuura corporis cum cogitalionibus, afFec-
lioriibusque animae enasci potest * ». Nos adiicimus unionem ani-
mae, el corporis physicam esse dicendam non solum ex eo,quod ani-
ma, et corpus secundum operationem, ut Toutneminius voluit, sed
eliam ex eo ,
quod secundum esse uniuntur. Namque nos , ipsius
Leibnitii sentenlia , intelligìmus animam , et corpus ita inter sese
uniri , ut unam , individuamque substanliam efEciant. Alqui nos
') Èclairciss. du nouveau syslème etc, p. 131.

Théod., Discours etc, § 55, p. 494, el Pari, le, § 59, p. 519, necnon Rè-
*)
morgue sur un endroit des Mémoires de Tre'voux du mot de Mars *ô4,P-452.

') Réponse à M.r Leibniz, Inier Leib, Opp., p. 453, ed. cil..
*) Inde Ut , observanle s. Thoma , ut sinl in homine operatioiies tolius con-

inncti : e Operatioaes sunt couìuacti ex pluribus convenienlìbus in unam nalu-
ram >; Qg. dispp., q, un. De unione Verbi incarnali, a. 5 ad 7.
ANTHROPOLOGIA 33
lìon possumus inlelligere animam, et corpus unam, individuamque
substantiam efficere , nisi una intelligamus ipsas uniri non modo
secundum operari^seà etiam secundutn esse^ quia unius,individuae-
que suhstantiae nonnisi unicum est esse. Ergo secundum ipsius ,
Leibnitii principia, unio animae cura corpore non debet esse meia-
physica^ seà pJirsica^ hoc est, eiusmodi, ut ex anima, et corpore u-
num esse^ unumque operavi constituantur '.
52. Systema harmoniae praestabililae llbertatem voluntatis hu-

manae quoque destruit. Hoc vitiura, quod Baelius *, Fr. Lamius ,
Glarkeus •, aliique multi Leibnitio obiecerunt, luculenter pateface-

re nobis licet hac brevi argumentatione: Actiones animae sive in se,
sive ad corpus reìatae spectentur, secundum systema harmoniae prae-
stabilitae sunt necessariae. Etenim, si speclentur in se,ipsae hac lega
in anima evolvuntur, ut po?terior in praecedenti ralionera sufficiea-
tera sui babeat, sin relatae ad corpus, ipsae aliae esse non possunt,
quam quae motionibus corporis, quocura unitur, adamussim respon-
dent. Ncque uìlae mutationes corporis hberae dici possunt, quippe
quod omnes motus corporis non soìum fiunt per solas leges mecha-
nicas, eoque nexu, ut posterior ralionem sufficientem sui in praece-
denti babeat , sed etiam ab omni actione, concursuque animae adeo
remoti sunt, uf, etiamsi nulla anima exlaret,eodem modo fierent, ac
nunc fiunt.INuIIa igitur libertas animae bumanae superesset tura in

illis aclionibus, quas ipsa per se exercetjtum in illis, quas eius nutu
in corpore fieri vulgo existimatur '.
53.Denique systema Jiarmoniae praestabilitae impiis, absmrdis-

que viam sternit. Primo, si illud systema admit-
theoriis lalissimam
teretur, nonnisi Deo cuncta peccata tam interna , quam externa
tribuenda forent.Cuius rei haec manifesta ratio est.quod omnes per-
ceptiones, adpetilionesque animae sunt naturahs, necessariaque se-
') Quod s, Thomas innuit hiscc pancis: e Anima intellectiva corpori unilur iif
forma per suum esse. Administrat (amen et movet ìpsum per suam potcntiam,
et virtulem >; I, q. LXXVI, a. 6 ad S.
) Loc. cit.— ») Op. eit., l. cit., p. 234.
*) Quatrième écnt., § 32, p. 761, et Cinqnième écrit.^ § 92, p, 784.
') Hoc Leìbnitius negare baud videtur. Nam , cutn Clarkeus ei obiecisset har-
tnoDÌam praestabilìtam esse perpeluum mt'raculum, (4e Rèpl.^ § 31, p. 761;, ipse
respondit e barmoniam prapstabilitam non esse tniraculum perpetuum,sed effectum»
aut sequelam miraculi prìmigeaii, quod Deus in creatione palraviti(0'ny. écrit. ,
§ S9, p. 744 . Quare quidquid in anima , et corpore hominis Gt, ipsius Leibaitit
ìudicio, consequilur barmoniam, quam Deus in creatione hominis constiluit. Falsas
quoque est Lribnitius , qnod creationem ,
qua barmoniam inter animam, et cor-
pus dertvaTÌt,mirac{ilum dixit, qaia creatio, Qti alibi innoimas,miraculum dici oeqoit.
Elem.Phiios.Christ.HI. 3
k
34 ANTHROPOLOGIA
qufla evolutionis sche.matis^ quoti, ut diximus, essenliam animae

conslituit , omnesque motiones corporis secundum leges mechani-
cas fiunt, quin anima quidquam ad illas conferat. Alqui Deus et
unamquamque animam cura schemale creavit , quod necessario
in ipsa evolvitur, et leges mechanicas staluit, secundum quasomnes
motus corporis fiunt. Ergo et quaecumque anima cogitat, ac vult,
et quaecumque corpus exequilur , secundum harmoniae praeslabili-
tae piacila, Deo ti ibuenda sunt.Hinc,si quid anima cogitat, et \ult,
aut si quid corpus exequitur centra legem naturalem,aut positi vara,
omne id Deo dumtaxat imputandum foret.
54. Secundo , systema harmoniae praestabilitae idealismo favet.

Etenim, « si vera est , ait Glarkeus, Harmonia praestahilita^ homo
nec videt, nec audit, nec sentit quicquam, nec corpus suum movel;
sed solum videtur sibi se videre, audire , sentire , et corpus suum
movere * ». lam, si concedatur Berkeleyo, aliisque Idealistis ,
quod
ipsi pertendunt, animam corpora, quae sentire sibi videtur , re ipsa
nen sentire, et corpora ad sensationes, quas anima in se experitur,
nihil prorsus conferre ,
pronum eis erit inferre nullam rationem.
esse , cur corpora existant , aut saltem nobis compertura esse non
posse , nura re ipsa exislant^ Ex quo vides non inìuria Newtonum
Leibnitio obiecisse ,
quod systema harmoniae praestabilitae a expe-
rientiae omnium hominum adversatur, quia singuli homines ha-
bent in se vim videndi suis oculis, et movendi corpus suum prò ar-
bitrio ' ».
55* Tertio, systema , de |quo agimus, favet et materialismo. E-

nimvero, eodem Clarkeo observante,((si horainibus persuasum esset
corpus suum non esse aliud, nisi inachinamêì cunctos eius motus,
qui voluntarii esse \identur, fieri secundum leges mechanismi ma'
terialis sine ulla aclione animae in corpus,ipsi illieo inferrent hauc
inachinam esse integrwn hominem^ atque animam harm.omcam.se~
cundum hypothesim harmoniae praestabilitae e%se merum figmen-
tum vanumque phantasma *».
,
«) Cinguìème Répìigue, § 110-116, p. 787.

») Cf. voi. Dynam,, e. X, ari. 2, p. 536, n. 2.
I,
') Lettre à M.r f ab.CoiHi, Reeueil de tiiversea piéces eie, l. II, p.22,ed.cit.
*) Bépt. cii.j ibid.
ANTHROhOLOGIA 35
ARTICVLVS QVINTVS
Sistemata injlaxus physìci^ et Rosminii expendiminr
56. Systema influxus physici , seu causarum efficienlium , elsi
plerosque errores, qui systemata causarum occasionalium , et har-
moniae praestabilitae deturpant, evilet, tamen Teritatem non asse-
quitur. Ipsum e Lockii pìacitis profectum* Newtonus",Clarkeus *,

omnesque Angli harmoniae praestabilitae adversarii in primis ador-
narunt, aique post Makum , Storchenavium *, aliosque e S. I. non
pauci luenlur. Audiamus , quorcodo p. Makus hoc systema expo-
nal: « Docent nimirura eius [irjluxus physici) defensores , naturas
has {animum^ et corpus^ plurimum dissimiles ita sibi adstriclas es-
se, ac devinctas, ut altera in alteram vere, alque eflScienter influat,
neque tamen una in alteram quidquara transferri;sed,

ea actione ex
impressis in sensu motionibus, et nervorum ope ad cerebrum usqae
propagatis, mentem ad informandas rerum notiones determinarij et
YÌcissin],suborta in animo voluntate membri cniuspiam commoven-
di , nervos continuo impelli raotusque in eo membro Toluntarios
,
consequi *.
67. Hoc systema a cunctis defensoribus occasionalismi, et harmo-

niae praestabilitae, et maxime a Leibnitio in suis ad Glaikeum i5/j/-
siolis impugnatura fuit. Verum irrito conatu; namque ipsi obiec-
tiones expronuntiatis diversorum suorum systematum hausere,quae

absurda, et periculi piena esse iam vidimus. Nos, dum systema cau-
sarum efficienlium quoque reprobamus ipsum aliis arguraentis,
,
quae e philosophiae christianae fonte nobis suppeditant, refellen-
dum censemus.
58. Alque in primis systema causarum efficienlium , seu influ-
») Estai etc, lib.II, e. 23, § 28, t. If, p. 330-333, ed. cit.
*; Lettre ctt., ibid.— *) Lettres enlre Letb. et Clarke^ W. citi.
) Op. cit.j Piychol., Pars II, secl. 2, e. 5, t. Ili; p. 367 seqq,.
*) Compendiaria metaphysicae inslilutio , Psychol..^ e. II,

J 430, p. 341, et
342, Veneliis 1784. P. Tournemlnius, qui hac de re cura Leibnitio, Clerico , a-
liisque suae aetatis decertavit, ìnfluium pbjsicum ita defendit , ut unioueni ani-
mae, et corporis non a mutua utriusque in scse actione , sed a sola actione ant-
mae in /' (ime , et du corps
corpus derivaret.Vid. Coniectures sur t untoti de ,
in Ephem. Mémoires de Trévoux, an. 1703, Mai., art. XCI, p. S64 seqq., lun.,
ari. evi, p. 1063, Sept., art. CLIK, p. 1661 seqq., el Réponse à l' ab. Lan"
quet de ilonlignì/, Octob., art. CLXXVI, p. 1846 se^({., atcìue art. CLXXVIf,
p. 1857 seqq.
36 ANTHUOPOLOGIA
xus phyîci nnionem subslantialem auimae,el corporis lollil. Nos e-
quidem uon negamus, immo inculcamus mutuam exislere ariimae ,
corporisque in se aclionem pugoamus secundum Scholasticos , sed
ipsam repelendam esse ex eo, quod anima corpori esse^ et operari

largilur '. Verum assertores influxus physici id omnino negant,
cum aperte lueanlur animam, et corpus esse duas subslanlias com-
pletas,quae distinclum esse habent, et dumtaxal in sese vim suara
operandi invicem exercent *. Alqiii ex mutua aclione duarum sub-
slantiarum, quae non fit secundum esse^ sed tantum secundum vim
agendi, quam in sese invicem exercent , nonnisi accidentalis unio
exurgere polest, quia quidquid rei adiungitur, poslquam esse eius
conslilulum est, accidens est ", actio autem esse rei iam constitutum
sequitur.Eigo unio inter animam, et corpus, qualis a fautoribus in-
fluxus pbysici ponitur, non est substanlialis, sed accidentalis.
59. Idem luculentius patescit , si corpus , et anima seorsum spe-
ctenlur. Et sane, quod ad corpus attinet, buie si unicam comple- ,
tam substantiam cum anima conslituere negetur, nulla aclio in a-

nimam tribui potest. Nam corpus non potest quidquam extra se a-
gere, nisi per contaclum quantiiatis^ quia, cum omnis actio corporis
Tel sit motus, vel cum motu perficialur, ipsa excipi non potest, ni-
si a subiecto ,
quod quanlilatem habet locumque occupat. Afqui ,
anima bumana , utpute quae est immaterialis ,

partes quantitativas
non babet. Ergo corpus non potest quidquam in animam agere *.

Apposite s. Thomas « Incorporeum non potest immutari a cor-
:
pore », et paulo post: Nihil autem corporeum imprimere potest

ce
in rem incorpoream ^ ».
*) t Anima, el corpus convenìunt in unam personam, el in unam naturam, et

ideo dicitur una actio liumana »; De unione Verbi Incarnali, a. 5 ad li.
*) Re vera assertores influxus pbysici, quoniara tuenlur animam coniungi cum
corpcre ex eo lanlum, quod vim suam in illud exercet, nempe quod illud movef,
tueri quoque debenl ipsam cura ilio non coniungi, nisi virtule,sea potestate.K Sub-
stantia spiritualis, s, Thomas ait, quae unilur corpori solum ut motor, uuitur ei
per polentiara, et virtutem j; I, q. LXXVI, a. 6 ad 3.

*) a Omne illud , quod advcnit alicui post esse complelum , accidentaliter se
habet ari ipsum J ; In lib. II Seni., dist. XXVI, q. I, a. 2 sol. Clarius in hoc
loco:aQuod advcnit post esse cotnpietum, accidentaliter advcnit , nisi trahatur in
cooimunioDom illiu» esse completi 3»; 3, q. II, a. 6 ad 2.

Hinc Plato, ut perbelle s. Thomas advertit, sibi constiti!, quod, cum pnla-
*j
ret animam corpori, voluti molorem mobili , uniri , docuit intellectum non possa
ulto modo a scnsu immulari, proindeque cognilionem intellectivam perGci , quia
sensibilia quidquam ad eius effectionem conferant. Vìd. 1, q. LXXXIV, a. 6 e.
") Jbid. Cf. p. 7. Quod ipsemet Epicurus Iradidil, teste Lucrelio, qui ita ce-
cmìl.Tangee enitn , et tangi, nisi corpus ^ nulla palesi res (lib, I, v. 305 j. Hoc
AMTRROPOLOOIA 3j
60. Quo<l vero spectat ad aDÌniam,haec,eti»m5Ì sumalur non con-
stituere unicam subslanliam completam cum corpore, prtKul dubio
aliquid in corpus agere potest,non quidem per contactum quantità-
tis^ quia est immalerialis, sed per contactum vìrlulis^ quia est cor-
pore nobilior. At solus conlactus virtuti?, ut raodo vidmiu?, unio-

nem subslanlialem per se efficere nequit. Namque unio subslantiu-
)is existere non potest, nisi inler ea, quorum unicum est esse sim-
pliciter sumtum, cum substantia sii ipsum esse ,
prout per se est,
seu subsistil.Alqui ea, quae per contactum virtutis uniuntur, c€r-

tenon uniuntur, nisi per actionem, et passionem,quae non sunt es-
se simpliciter sumtum, sed modi entis ,
qui esse essentiale rei
jam conslitutum consequunlur. Ergo unio , quae inter duo per

solum contactum virtutis eflScilur , nequit esse substantialis, quia
non fit secundum substantiam, sed secundum accidens, quod sub-
slanliam consequilur *.
61. LoDgius, quam systema influxus physici, ibeoria Rosminii a

vero aberrai. Kosminius censuit unionem animae cum corpore duo-
bus diversis modis fieri , nempe et prout est sentiens , et prout est
rationalis. Primo enim anima, prout est sentiens, coniungitur cuni
corpore per sensum fundamenlalem eius '
, ita ut ipsa , aienle Pe-
«talozza *, eius discipulo, ex co tantum, quod sentii corpus, vitam
ilH largiatur. Secundo anima, prout est rationalis, coniungitur cum
corate per perceptionern immanentem sensus fundamentalis , seu
animalis ^\tfi ut ipsa copuìetur cura corpore ex co quod sensum fun-
damentaìem eius babet et copulelur cum sensu fundamentali ex.
,
eo quod ipsum inlelligit. Quod ut luculeutius explicaret advertit ,
unicum e«se lerminum perceptioiiis sensitivae et perceplionis in- ,
teiieclivae, licei diversa ralione speclatum. Nam quidquid est pro-
argumeoto fautores occasionalismi , et harmooiae praeslabilifae scite osi sunt, at

sjslema causarum fjjteieniium esploderenl. At perperam exislimaruot eodetn ar-
gumento refelli illos Thilosophos, qui anìmam esse formam substaDliatem corporis
tradunt , quìppe quod , si anima est furma substaotìalis corporis, ipsa non est, ut
infra ?ideblmus , terminus operationum corporis, sed est una cum corpore princi»
pium, et subieclum cunclarum operationum eius.
*) e Sic iglfur subslanlia _iatellectualis potest corpori unir! per contaclum vie-
tulis. Quae autem uniuntur secundum talem contactum, non suut unum simpticì«
ter, sunt enim unum in agendojet palieuJo, quod non est esse unum simpliciter;
sic enim dicilur esse unum, quomodo et ens:esse autem ageas non signiGcat esse
iimpliciter ; unde nec asQ in agendo est esse unum simpliciter 1; Coalr. Geni.,
Jib. II, e. 56.
*) Quid sit iste sensus fundamentalis, diiimus in Dynam.j e. VII, art. 2, n. 423.
• Elementi Ji filas,^ lib. I, PticóUsia) 6€t, 3, e. 1 ci 2, 1. 1, p. 394 seq^.
Milano I897.
38 ANTIIROPOLOGIA
prium obiectum animae, prout est senliens conlinelur eatìem ani- ,
ma, prout est rationalis; verum perfectiori modo quia anima id , ,
qùod sensu apprehendit, valuti affectionem subiecti senlientis ra- ,
tione apprebendit absolute , hoc est , prout est enlitas. Quod si

anima ope rationis apprehendit, licet diverso modo illud ipsum , ,
quod sensu fundamentali cognoscit, naturaliter fit, ut anima ratio-

nalis cum córpore copulelur *.
62.1am hoc systema in primis ilio vitio Iaborat,quod in systemate

causarum efficientium adnotavimus. Elenim cum sensatio funda-
menlalis,tum perceptio immanens eius sunt actionesj quare,si Ros-
jiiinius vult aniraam ,
prout est senliens ,
per illàm , et prout est
rationalis, per istam cum corpore copulari, fateatur necesse est non
aliam inter animam, et corpus unionem existere, quam quae acci-
dentalls vocatur, Alqui unio animae , et corporis , ut fuse ostendi-
jnus "
, debet esse substantialis. Ergo systema Rosminii in primis
peccat, quod unionem substanlia.lem animacjct corporis tollit. Acce-
dit,quod unio, quam Rosminius animam, et corpus ponil, non
inter
modo est accidentalis, sed etiam idealis , non vero realis, quia Ros-
minius ipsam non ponit inter animam, et corpus, prout sunt res,
sed inter animam, prout percipit corpus, et corpus, prout ab ani*-
ma percipitur ".
Qò. Verum sunt quoque in systemate rosminiano multa alia ab-

surda, quae longum foret enumerare. Praecipua sunt, quae ex p.
Liberatore * hic adnotamus. i** Rosminius docuit corpus vim agendi
in animam habere ex eo quod ab ipsa senlitur. Atqui corpus,eodem
Rosminio docente, ab anima non potest, nisi actionera suam
sentiri
in animam Ergo diceudum est ex Rosminii sententia cor-
exerceat.
pus habere virlutem agendi in animam, antequam ipsam virlutem
ab anima accipiat. 2" Rosminius non negat , immo profiletur ani-
mam esse formam corporis. Atqui, si anima copularetur cum cor-
pore per sensum fundamentalem , et per perceptionem intellecli-
vam eius, ipsa non esset dicenda forma corporis, sed causa efFectrix
formae corporis. Nam sensus fundamentalis, eiusque perceptio in-
tellectiva sunt actiones, quae ab anima, tanquara a causa efficiente,
producuntur. Ergo , secundum theoriam Rosminii de unione ani-
*) Rosmini, Paìcol.^ lib. Ili, e. 1, et 2, t. \, p. 137 seqq., ed. cif.
*) P. 6 seqq.
^) « Inteuiiones non causant transmulaliones naiurales i; I, q. LXVII, a, 3 e.
*) Del Composto umano, e. 7, ari. 8, § 2, el 3, p. S44 sqq., ed. eli., alque
Insl. phil. ad irienniumi Psychol.i e, 3, § 91, ed. 3% t. II, p. 270 sijq.
ANTOBOPOLOCIA 89
mae cura corpore, anima non forma corporis , sed causa effectrix
eius esse!'. 3" Posila sententia Kosminii, corpus potius forma a-
oimae, quara anima forma corporis dicenda esset , quippe quod
percepii© dici nequit forma obiecli, quod percipilur, sed obieclum,
*.
quod percipitur, forma perceptionis non incommode dici potest
ARTICVLVS SEXTVS
Doctrina arisloielico-scholastica propugnatur
6if. Scholastici post Aristotelera tradidere muluam animae, cor-
porisque in sese actionem ex eo esse repetendam quod anima se

,
ad corpus, tcIuU forma ad materiam , babet. Nam , si anima re

ipsa est principiura formale corporis, seu principium, quo corpus
in sua specie constiluitur, consequens est non modo nihil prohibe-
re, sed etiam necesse esse, ut anima aliquid agat in corpus , motus-
que corporis in animam redundeot. Cuius rei haec manifesta ratio
est , quod , cum operatio cuiusque rei a tS) esse eius promanet ,
corpus, si esse suum ab anima sumit , ab anima viitutem operandi

etiam sumere debet. lam, si anima est principium, a quo corpus
virtutem operandi accipit, ipsa debet esse simul cum corpore sub-
iectum potenliaium, propter quas corpus operatur*. Atqui,si non
corpus tantum, sed totum coniunctuTn ^ sciiicet corpus cum ani-
ma, a qua constituitur, est subiectum omnium potentiarum cor[)0-
ris , necesse est non modo, ut anima membra corporis ad operan-

dum movere possit, sed etiam, ut operationes corporis in animam
quodammodo redundent *. Ergo, admissa tbeoria, quam Schola-
*) Bine |s. Thomas ex eo, quod anima est forma corporis, ipsam cum corpore
per se ipsam couiuagi merito concIusK bis ?erl)is: e Anima est forma corporis ,
per seipsam dans ei esse, unde per se , et immediate ei unitur i ; Qq. difpp^t
q. un. De Jnim., a. 10 ad IS.
*) Hoc ipsemet Rosminius fatetur ,
quippe qui dixit {Psieol., Pari. 2*, lib. I
e. II, § 849, Tol. I, p. o9, ed. cU.) e corpus esse potius effeclum animae, ter-
minumque ioternum suae operationis, proiadeque noa esse ipsam aoiiuam ioimam
substantialem corporis i.
») a. Tol. I, Dynam.^ e. 1, ari. 2, p. 202.
^) Audiatur s. Thomas : e Secundum naturae ordlnem propter colllgatiooem
ririum animae in una essentia, et aalmac, et corporis in uno esse compositi, ti-
res superiores, et etiam corpus inviccm in se effluunt, quod in aliquo eorum su<-
perabundat; et inde est, quod ex apprehensione animae transmutalur corpus secun»

dum Cdiorem, et frigus , et quandoque usque ad saailatem , et aegriludnem, et
usque ad uorleia^ ct)jitÌD£ìt cairn aliquem ex caud'O, tcI trlitUia^ vel amore moS'
Ô AKTHROPOLOGIA
siici secundum Stagiritani de principiis constitutivis hominis tra-

didere, admiltendura quoque est et animam in corpus , et corpus
in animam aliquid agere posse. Cam hoc ita sii, tota controversia ,
quam conlra doctrinae scholasticae osores suscipimus, huc redit ,
ulrura, necne anima sit forma substantialis corporis.

65. Qucd primo centra plurimos recentes ,
qui unionem natu-
ralem, et persoualem animae, et corporis, saltem verbo, admittunt,
ex praemonitis de ista unione facile demonstrari potest. Et sane
nos ostendimus et corpus in homine ita uniri , ut unam
animam ,
subslantiam complelam unamque personam constituant. lamvero

,
id non aliter fieri potest, quam , si anima ad corpus , Ycluti forma

ad maleriamjse habeat. Naro duae res in unam substantiam exdua-
bus compositam coalescere non possunt, nisi una illarura sit prin-
cipium, quo altera determinatur ens, proindeque una illarum esse
aciuale non habeat in se, sed ab altera accipiat-, nam, si ambae pro-
prium esse aciuale haberent, illarum unio foret accideutalis, non ve-
ro subslaiitialis, cuiusmodi unio naturalis5et personalis essedebel'.
Atqui id, quod esse aciuale^ si ve aclum per se non habet,sed ab al-
tero in se recipit,dicitur materia, atque illud,quod esse actuale^si'se

actum dat alteri, vocatur forma '.Ergo anima,et corpus ila coniungi
in homine debent, ut inter sese, veluti forma, et materia, sint '.
lani, si admittatur animam, et corpus inter sese esse veluti forraam,
et materiam, fatendum quoque est animam esse formam, et corpus
esse materiam compositi humani. Enimvero haud possibile est ani-
mam a corpore ad suam speciem deterrainari, quia,cum ipsa prae-
dita sit ratione,habet, huius gralia,operationes,quae a corpore haud
tem ÌDCurrere. . . Et simili ter est e converso, quod transmulatio corporis in aai<
mam redundaf. Anima enim coniuncta corpori elus complexiones imitatur, secua»
dum amentiam, Tel docìlitatem, et alia huiusmodi. Similiter ex viribus superiori*
bus fit redundaiiUa in iuferiores, ut cum ad mqtum voluatatis intensum, sequi-
tur passio in sensuali appetita , et ex intensa coatemplalione relrahuatur , vcl
inipediuntur vires animalcs a suis actibus ; et e converso ex vìribus inferioribua
fìt redundantia in superiores, ut cum ex Tcliemenlia passionum in sensuali appe-
tita existentium obtenebratur ratio, ut iudicet quasi simpliciter bonum id , circa
quod homo per passìonem ailicitur j; Qq. dispp.^ De Fer.^ q. XXVI, a. 10 e,
') a Illa uuiuutur in natura, ex quibus constituitur integritas speciei alicuius;
sicut anima, et corpus humanum uaiuntur ad coustitueadam speciem aoimalis y;
Conlr. Geni., lib. IV, e. 41.
") Cf. Coumol., e. I, art. 5, p. 250 sqq.
') e Ex duobus manentibus uua natura constituitur Tel sicut ex partibus cor-
poralii;us, sicut ex membris conslituilur animai , ... Tel sicut ex materia , e
forma conslituilur aliquid uuum , sicut ex anima , et corpore animai > ; Conlr*
Geni j iib. IV, e. 3j, a. S.
ANTUBOPOLOeiA 4'
pendent. At, si anima a corpore speciem suam sumeret , omnes
eius operaliones a corpore pendere debereot, quia forma) quae rei
dal speciem, ei dal non solum esse^ sed eliam operare '.Contra ea,
corpus ab anima speciem suam sumit ,
quia ipsum ex eo, quod ab
anima informalur , est corpus bumanum. Sane corpus antequam ,
ab anima informelur, non est corpus bumanum, et, slatim ac ani-

ma ob eo separatur, corpus bumanum esse desinit *; quis enim ca-
daver corpus bumanum appellarci ? Adde bis, quod corpori perse
inspecto nec Tivere, nec esse principium vivendi convenire potest,
aìioquio omne corpus viveos, veì principium vilae esse OjX)rterel '.
lamvero, si corpus partera formae, non aulem materiae in bomine

expleret, ipsum foret principium, quo bomo vivit. Ratum igitur ,
firmumque sii non posse agnosci unitatem naturaìem, et persona-
lem bominis,quam admitteodam esse ostendimus, nisi animam esse
formam substantialem corporis simul agnoscalur *.

66. Ad cuius rei maiorem explanationem mente recolamus opor-
tet nos unitatem naturaìem, et personalem bominis ex eo etiam col-
legisse,
quod animae tribuuntur non modo acliones intelleclivae,
quae propriae eius sunl j sed etiam operationes, qu;ie sunl ei cum
corpore communes; anima enim non solum intelligere, et veUe,sed
eliam sentire dicitur. lam id argumento est animam esse formara
substantialem corporis". Namque, ut saepe innuimusjin qualibet re
principium, quod operatur,esl etiam principium, quo res est; prin-
cipium aulem, quo res est, forma subslantialis eius appellalur*, ani-
ma igitur est forma substanliabs corporis *.
') Qq. digpp., q. un. De Ja., a. 1 ad 18.

*; Corpus enim hominis non est idem praescnte anima, et absente: sed anima
facit ipsum acln esse j; Conlr. Cent., lib. II, e. 69. Et alibi: e Si anima non
uniretur corpori ut forma , sequeretur quod corpus, et partes eius non babereat
«se speciGcum per animam, quod manifeste falsum apparet, quia, recedente ani-
ma, non dicitur oculus, aut caro, et os, nisi aequi?oce, sicut ocuius pictus , vel
lapideus. Vede manifestum est, quod anima est forma. . . a qua hoc corpus ba-
bel rationem suae speciei j; Qq. d.spp., q. un. De Sp. cr. , a. 2 e.
*; c Manifetlum est, ait s. Thomas ,
quod esse principium Titae , vel TiTenf
non convenit corpori ex hoc quod est corpus, alioquin omne corpus essel TÌvens,
ant principium ?itae j;I, q. LXXV, a. 1 c.CLConir. Cent. I;b. JI, e. 38, n. 7.
*) Apposite s, Thomas: t Virentia, cum
quaedam res naturales, sunt com-
sint
posita ex materia, et forma. Componuntur aulem ex corpore, et anima, quae fd-
cit viventia aclu. Igitur oportel allerum istorum esse formam et alterum mate-
,
riam. Corpus autcm non potest esse forma, quia corpus non est in altero , sicut
in materia, et subiecto. Anima igitur erlt forma i; Coni. Geni. lib. II, c.63,n,l. ,
*) e Vivere, et sentire allribuilur animae, et corpori; dicimur enim Tivere, et

sentire anima, et corpore, sed anima tamen sicut principio Titae, et seusus. Est
igiur anima forma corporis j; Coatr. Cent., l-b. Il, e. 57.
') i Illud; qao primo aliquid operalur , est forma eia? , cui aUribuilur. Sicut
^1 ANTHROPOLOGIA
67. Quae ab unitale naturali, el personali hoiminis pelivimus ar-

gumenta, ipsa notio formae substantialis mirifice comprobat. For-
mae substantialis, monenle Aquinate, duo sunt propria. Primum
in eo consistit, quod ipsa rei, cuius est forma, esse subslanliale lar-
gìlur Teluli principium intrinsecum, ex quo res in sua specie con-
stituilur'^ alterum est, quod ipsius, et maleriae, quam ipsa deter-
minai , unicum est esse ". Idem s. Doctor advertit i" horum duo-
rum secundum a primo fluere, quia, si forma est principium , ex
quo materia ad aliquam rem conslituendam determioalur necesse ,
est ut ex ipsa , et materia unicum esse substantiale efficiatur ^ 21*

,
formam substantialem, quae principium formale rei eliara vocatur,

a principio efficiente propter illa duo,quae sunt propria formae sub-
stantialis, discriminari, quia principium efficiens largitur esse rei,
non ex eo, quod compositionem ipsius rei ingreditur, sed ex eo

quod rem actione sua producit, alque esse eius non est idem,ac es-
se rei productae, sed ab ipsa omnino dislinguitur '. lamvero haud
dubium est ,
quin anima erga corpus ea duo munia obeat ,
quae
sunt propria formae substantialis. Namque anima,uti ante vidimus,
esse corpori non largitur veluli principium efficiens *, proindeque
veluti principium ,
quod habet esse distinctum ab esse ,
quod
rei largitur, sed veluti principium /br/wa/e , seu principium, quo
res est id, quod est' ,
quodque cum materia, quam determinai,
quo primo sanalur corpus, est sanltas, et quo primo scit anima, est scìentia.Vn'
de sanitas est forma corporis , et soientia animae. Et Iiuius ratio est, quìa niliil
agit, nisi secundum quod est actu. Vnde quo aliquid est aclu, eo agit.ManifcstuDi
est autem, quod primum, quo corpus vivit, est anima. Et cum vita manifestetur
secundum diversas opcrationes in diversis gradibus TÌvcatium, id, quo primo ope-
ramur unumquodque horum opcrum vitae , est anima. Aniàia enìm est primum ,
quo nutrimur, et scnlimus , et movemur secundum locum, et similiter quo intel-
ligimus. Hoc ergo principium, quo intelligimus, sive dicatur inteileclus, sive ani-
ma iniellecliva, est forma corporis >; I, q. LXXVI, a. 1 e.

') Cf. voi. ll.Cosmol., ci, art. 5, voi. II, p.250-252.— ") Ibid., p. 253, n.5.
') Ad e hoc, quod aliquid sit forma substantialis alterius, duo requìruntur, quo-
rum unum est, ut forma sit principium essendi sub^tantialiter ei, cuius est forma:
principium autem dico non elTcctivum, sed formale, quo aliquid est , et denomi-
nalur ens ; unde sequitur aliud , scilicet quod forma . et materia conveniunt ia
uno esse; quod non conlingit de principio effectivo cum eo, cui dal esse; et hoc
esse est. In quo subsislit substantia composita ,
quae est una secundum ess^ ex
materia, et forma conslans j; Conlr. Gtnt.^ lib. II, e. 68, n. 2.
') e Creatrix corporis, aiebat s. Augustious, dici non polest, quia omnis causa
mulabilis, sensibilisque subslanliae ... ab incommutabili vita, quae super omnia
est, existit >; De Triti. .^ lib. IH, e. 8, n. 15.
*) « Anima totum corpus ,noslrum animai, et vivificai »; De Jgone Chrislia'
noj e. XX; n, 22.

ANTUROPOLOGIA 4^
UDUm esse subslantiale cousliluit '. Ergo neraini dubium esse pot-
est ,
quin anima cum cor|X)re, veluli forma subslantialis cara ma-
*.
teria, copuìetur
68. Cura non pauci,iique praeserlim receutes,ut infra videbimus,
pugnent animam, qua corpus vivit, non esse animam intellectivam,
sed animam ab hac diversam, quam principUim vitale vocant , id-
circo advertendum bic nobis est animam, qua m esse formam sub-
slantialem corporis diximus, non esse , nisi animam intellectivara ,
EoimTero forma, ut saepe diximus, speciem, seu

sive ralionalem.
Daturam cuiusque rei determioat ; natura aulem cuiusque rei ab
operalionibus, quae sunt eius propriae, patefit. Atqui operationes
propriae bominis sunt intelleclivae ,
quia per bas a celeris rebus
discriminatur. Ergo forma corporis, seu principium subslantiale ,
quo corpus vivit, est anima intellecliva '.
Gg.Quoniara autem anima, quae est forma corporis, est eadera a-
nima inlellectiva, consequilur ipsara, secus ac animam belluioam ,
corpus ita informare, ut per se, et sine corpore esistere valeat, sive,
ut Scbolae aiuat , esse formam substantialem subsislentem. Re sa-
ne vera , cura anima intellectiva alias operaliones per organa cor-

poris, alias sine organìs corporis eserat, id argumento est esse eius
a corpore non omnino pendere, quippe quod, cum operatio, ut sae-
pe diximus, ab esse rei promanet, certe anima non posset uUas ope-
rationes sine organis corporis exercere, si esse eius a corpore omni-
no penderet. Sed de bac re alias uberius.
yo. His rationis momentis satis, superque roboris esse ad tbeo-
riam aristotelico-scbolasticam de unione animae, et corporis slatuen-
dum arbitramur. At, si non cum Pbilosopbis Kntionalistis , et Pro-

testantibus, sed cum Calholicis disputetur, eadem tbeoria ex divi-
na auctorilate Ecclesiae com probari polest. Nani Clemens V in Sy-
nodo Oecumenica Viennensi veluli erroneam , et ventati Calholi^
*) t ÀDima illud esse, in quo subsistit, communical materiae corporali, ex qua,

et anima ÌDlelleclÌTa fit unum, ila quod iilud esse, quod est tolius composili, est
etiam ipsius animae i; I, q. LXXVI, a. 1 ad 5.
*} e Manifestum animam esse;vÌTere autem est esse vi-
est id.quo corpus vivil,
venlium. Anima igltur est quo corpus humanum Label osse actu.Huiusmodi autem
forma est. Est Igilur anima humana corporis iorta.3iì\Qq.difpp..([.\in.De Aii.,a..\ e.
*) e Natura uniuscuiusque rei ex eius operatione osteudilur. Propria aulcni
operatio bominis , iu quantum est bomo , est inlelligere. Per banc enim omnia
atia transccodit . . . Oportel ergo ,
quod bomo secuudam illud speciem sortia«
tur, quod est buias operationis principium. Sorlitur autem unumquodquc speciem
per propriam formam. Reiinquilur ergo, quod iatellecliyum principium sii propria
bominis furma »j I, q. LXXVI, a. 1 e.
ANTIlBaPOLOSIA
^^
cae immicam Ficlei reproba vi t « doclriritim omnem , seu posrtio-
nem temere asserenlem, aut veirlentem in dubium, quod substantia
animae ralionalis, seu intellectivae \ere ae per se bumani corporis
non sit forma »,baerelrcumque declaravit, quisqius assereretjaquod
anima bumana, seu inlellecliva non sit forma corporis bumani per
scj et essentiaìiler * ». Id Leo X confirmavit in Synodo Latera-
nensi, cura defini vit , quod anima intellectiva « vere , per se , et

essentialiter bumani corporis forma existal, sicnt in canone feK ree,
Ciemenlis Papae V praedecessoris nostri in generali viennensi con-

cilio edito continetur * ». Secundum utriusque Synodi defiuilionem
Pius IX in suis ad Episcopum Viennensem Lilteris questus eel
Gùntberum, eiusque discipulos laedere in suis libris « catbolic^m

senlentiam ac doclrinam de homine, qui corpore, et anima ita ab-
solvatur, ut anima, eaque rationalis sit vera per se, atque immedia-
la corporis forma» ». lam recitata definitone Synodorum Vien-
nensis,et Lateranensis,quam Pius IX adversus Gunlberianos instau-
ravit j dura tbeoria scbolastica conceptis verbis inculcatur , sysle-
mata omnium recentium de unione animae,et corporis reprobantur.
Enimvero in cunctis systematis de commercio animae, et corporis ,
quae confulavimus , essentialis , atque immediata coniunctio ani-

mae , et corporis omnino tollilur. Namque anima, et corpus, Male-
branchii, et Leibnitii senlentia , nec secundum essentiam, nec se
cundum actionem , boc est , nullo modo secum copulantur , eum
et cunctae actiones animae , et cunctae motiones corporis nonnisi
Deum auctorem agnoscant vel ipsas continuo producentem,vel ipsa-
rura consensum praestabilientem. Secundum Lockium autem, cete-
rosque defensores iufluxus pbysicÌ5anima,et corpus immediate qui-
dem inter sa&e uniuntur , sed aclione tantum , non vero essentia-
liter^ quia non sunt duae res, quae unum essecompletum babent ,
sed duae res, quae, cum proprium esse ,

propriumque operari ba-
beant, in sese invicem aliquid agunt. Denique,si Clericus , et Ros-
minius audiantur, coniunctio animae, et corporis non fit immedia-

te, sed m.ediale ,
proindeque ita ut ne aliquid quidem in sese invi-
cem agant.Iamvepo secundum definitiones Clementis V, Leonis X,
et Pii IX, quas modo excripsimus, coniunctio animae, et corporis,
quemadmodum Scholastici volunt , essentialisjatque immediata di-
») ClemenIJn. De Summa Trinitate, et Fide Calholica^ Hi. 4, e. unic. , Pa-

rlsiis ISIS.
*) Sess. Vili, Conc, apostolici regìminù, apud Colelum, voi. XIT, col. 842.
•j Vid. Epheai. la Scienza^ e la Fede^ voi. XXXIV, p. 2^8 sm.
ANTHROPOLOGIA 4^
cenda est. Primo,ipsa est essentialis, quia, cuna forma ad materiam,
tanciuam aclus ad potentiam,se haLeut, auima , si est forma corpo-
ris , unam complelam essentiam cura ipso conslituere debet. Se-
cundo, est immediata. Etenira, cum materia esse suum actuale a
forma subslanliali accipial, nihil magis , (juam materia , imme-
dialum formae suhstantiali est, quia esse ante omnia advenire rei
inlelligimus, atque id quod ante omnia advenire rei inteliigimus ,
,
ipsi rei ita immeîalum esse debet, quam quod maxime. Quare, si
anima est forma subslantialis corporis, unio animae et corporis ita ,
immediala esse debel, ut nihil magis *.

ji. Philosopbi Catholici, qui Iheoriam aristotelico-scbolasticam
impugnanl.ipullà ad definilionem Oecumenicarum Synodorum effu-
giendam comminiscuntur.Hi, quamvisaliusaliam viam ingrediatur,

omnes tamenin eoconsentiunl,quod laudatis Synodis propositum non
fuit theoriam scbolasticam definire, cunctasque opioiones damnare,
quibus quicumque tandem sit, modo impugnabatur, sed

illa aìiquo,
dumtaxat anatbenaate percellere quosdam suae aetatis errores^qiiibus
unro animae cum corpore verbo ponebatur, re tollebatur*. At vero
quisquis verba RR. Ponlificum attente consideravit, certe vidit illis
non damnari dumtaxat aliquem peculiarem errorem,sed veram doc-

trinam de unione animae, et corporis statui, et defìnirì, ut «cunctis
nota sit fidei sincera veritas,ac praecludalur universiserroribus ady-

tusM.Iam, quoniam sincera veritas Fidei, quam RR.Pontifices decla-
rarunt, haec est animara intellectivam esse formam corporis humani
per se et essenlialiter ^ a RR.Pontificibus non lUa, aut altera opioio
illius aetalis, sed illae omnes damnatae sunt,quae animam esse for-
mam corporis per se et esseniiallter ^ seu, ut Scholae aiebant ^for-

mairi substantialem negant. Atquianimam esse formam substantia-
lem corpoi is idem denotai, ac animam ita cum corpore coniungi ,
ut esse suum cum ipso communicet , unamque cum eo completam
') e Dicendum quod bler omnia esse est illud, quod immediatius, et intimlas
contenit rebus, ul dicitur in lib. De Causi», prop. IV; unde oporlel , cum ma-
teria babeat esse aclu per formam, quod forma, dans esse materiae , ante omnia
ìntelligalur advenire materiae, et inzmedialius ceteris sibi inesse j ; Qq. ditpp.j
q. un. De An., a. 9 e. Adde In lib. II de Jn., lecl. I, et I, q. LXXVI, a. 7
ad 3, et In lib. II Sent., Disf. XXXI, q. II, a. 1 sol. Cf. p. 39, n.l, et voi. II,
Cosmnl.^ c. I, art. 5, p. 253.
*) Vid. Genuensem , Elem. mei., Pars HI, e. 2, Prop. XXI, Schol., t. Ili,
p. 157 et 158, ed. cit.; Corsìnium, Op.cit., Phys. gen.^ traci. I, dlsp. IV, e. 4,
t. II, p. 114. et 113, et Phijs. pari., Iract.II, dlsp. IV, e. 3, § 2, et 3, t. IV,
p. 211, ed. cil. ; Verneium , De re logica^ lib. Il , e. 1
, p. 36 , not. I, Na*
poli 1769j GaJlappium , Lezz. etc, lez. LXXVi, t. Il, p. 156, 157, ed. cil.
,
^6 ANTIIKOPOLOGIA
subslantiam Ergo omnes opiniones, quae ex anima , elcor-

effioial.
pore unum esse^ unamque completam subslantiam conflati neganl,

ab illis RR. Ponlificibusdamnatas esse tenendum est.
yi. Regerit Genuensis: Clemens V in Synodo Vienn. definivit
aniniam informare corpus, hoc est,vitam5 energiam dare corpori, et
sed nihil statuii de modo, quo anima corpus informai, seu corpori
vilam largitur. Al primo , quoniara Clemens non dixit tantum V
animam formam corporis sed addidit ipsam esse formam cor-
esse ,
Tporis per se, non \ero per accidcns, Sklc^ne essenti<iliter j hoc est ,
secundum essenliam suam, non vero per aliquam suam potentiam,

aut operationem, ipse non modo docuit animam esse formam cor-
poris sed etiam modum significavit, quo est forma corporis, sive,
,
quemadmodum tradilur a Scholaslicis ,

per se et essenlialiter, Se-
cundo, si Clemens V , Genuensis iudicio , definivit animam dare
vitam, et energiam corpori, certe doctrinam scholasticam definivit
quia anima secundum Scholaslicos est energia (JvTÙ.i%ua^ corporis
humani , ab eaque idcirco corpus habet esse corporis humani , seu
•vitam, qua corpus bumanum est vivum.
y3. Corsinius opinatus est Clementem V, et Leonem X adhibuis-
se xoces forma e per se, et essentialiier, non ea mente , ut ullam
theoriam scholasticam definirent, sed quia vera, realisque unio ani-
mae, et corporis illa tempestate hac loquendi ratione significaba-
tur. Is enim contendit Synodos Vienn., Laler.,cum definivere a-
el
nimam esse formam substantialem corporis, non aliud sibi voluisse,

quam quod omnes operationes spirituales hominis ab anima ratio-
nali promanant, sed non diremisse illam litem,utrum corporeae quo-
que, nempe cor movere, digerere cibos, aliaque eiusmodi ab eadem
anima ralionali, an ab alio principio vitali oriantur.Verum Gorsinio,
aliisque reponimus , si haec licentia Conciliorum verba explicandi
haeretieis daretur , nullam fore definitionem Synodicam ,
quam
ipsi effugere non possente Certe ,
qui=;quis studio partium non ab-
ripitur, negare non potest verba Conciliorum eo sensu intelligenda
esse, quo ,
qua ipsa habita sunt , accipiebantur. Omnes
in aetate
autem norunt animam ralionalem esse formam corporis /jer se , et

essentialiter, aelate Clementis X, non aliud significas-
V, et Leonis
se, quam quod anima suum cumcorpore communi-
rationalis esse
cat, atque unicam completam subslantiam cum ipso efficil. Alqui,si
corpus C56e suum ab anima ralionali accipit,necesse est, ut operatio-
nes vegetativae, quas Corsinius corporeas vocavit,ab eo simul, el ab
anima ralionali exeranlur.Ergo,quoniam Clemens Vjct Leo X defi-
nivere animam esse formam corporis per se,et essentiaUler ^non mo-
ANTIinOPOLOGIA ^7
do opera! iones rationales , sed eliam sensitivas , et vegetalivas ab
anima ratiuDali promanare definivisse dicendisunt. Addehis, quod,
si vera, et realis unio anìmae, et corporis, ipso Corsinio iudice , a
Jaudatis Pontificibus definita fuit,eorum defioitionessecundum theo-
riam scholasticam inlelligendae sunt, quia taec solutn,uti ante vidi-
mus, veram, realemque unionem animae, et corporis statuii.
.
74* Si theoria aristotelico-scholastica de unione animae, et corpo-
ris admittatur, nullo negotio intelligere, unde iufluxus ille a- licet
nimae in corpus, et eorpoi is 'in animam,quera initio innuimus ', effi-

ciatur.Et sane, quandoquidem anima est forma substantialis corpo-
ris, ideo unum est esse utriusque, quia forma , ut saepe diximus ,
est actus rei^ seu id,quod esse dat Atqui operari, uti effatum
rei *.
Scholafe feri, sequitur esse. Ergo,quoniam unum est esse commune

animae, et corporis, inde necessario efficitur, ut anima, et corpus in
sese invicem eiHuant, alque ex suis operationibus sese invicem im-
mutent.
ARTICVLVS SEPTIMVS
Opiniones Henrici Gandav.^ Scoti ^ et p, Tongiorgii circa
iheoriam scJiolasiicam modo expositam expenduntur
^5. Antequam Iheoripm scbolaslicam de unione animae, et cor-

poris deseramus, p. Tongiorgio occurrendum est, qui, dum animam
esse formam corporis secundum trium laudatorum Pontificum de-
finilionem tuelur, in hac doctrina explicanda a veritate defleclit,si-
mulque ni fallimur, allutae definitioni adversatur. Verum
, ,
quo-
niam egregius lesuita hac in re vestigia Henrici Gandavensis, et Sco-
ti fere pressit, necesse est, ut ab bis originem repetamus controver-
siae, quam cura p. Tongiorgio tractare ingredimur, eorumque opi-
nionem una cum buius opinione exculiamus. Albertus M., s. Tho-
mas , et plerique Doctores Scholae docuerunt animam ita esse

formam corporis, ut corpus spectatum quoque prout est corpus, ,
esse suum ab anima accipiat, proindeque non aliam in homine for-
») Cf. p. 16.
•) Necesse est, s. Thomas alt, si anima est forma corporis , qnod animae, et
corporis sii unum esse commane , quod est esse compositi Qq. dispp, , Dt
e
(
An.^ a. 1 ad 13). e Vnum est esse, in quo snbsistit composllum, et forma ipsa,
cum compositum non sit , nisi per formam , nec seorsum utrumque subsistat i;
Contr. Gent.y lib. II, e. 68. Cf. alia loca^ quae] exscrlpsimus p. 32, o. é, p, 36,
n. Ij p. 39, n, 4,
48 ANTIinOPOLOGIA
mam, nìsi animani inveniri. Ast Henricus Gandav.», et post eum

Duns Scotus inficiati non sunt animam esse formam
,
qua corpus
"vivit, seu j ut aiunt, animatur^seà contenderunt agnoscendam prae*
terea esse in corpore « formam,qua corpus est corpus, aliam ab illa,

qua est animatura*». Soolus, cuius nomine haec sententia pervagata
fuit, formam, quam corpus, prout est corpus, babet, corporeitatis^
Tel mixtionìs nuncupavit *.
yG.Iam Tongiorgius opinionem Henrici Gandav.,et Scoti ita ara-
plexus estjut ipsam suae theoriae de constitutione corporis accom-
modaret. Revera ipse statuit secundura Scolum materiam quam ,
anima informai, non esse maleriam primam,sed corpus organicum,

proind eque corpus humanum, proutcorpus est,habere esse proprium,
etdislinctum aih esse animae*, unde corpus humanum existit, ante-
quam animelur ab anima, et , cum ab anima separatur , non ante
existere desinit, quam in elementa, ex quibus componitur, resolva-

tur. At duplici ex capite ab eo dissentii. Primum est, quod Scotus,
cum omne corpus ex materia , et forma substantiali componi senli-
ret, in homine, praeter formam ,
qua corpus humanum veluti ani-
malur,et conslituitur, nempe animam^ agnovit quoque formam cor-
poreitatis^ scilicet formam, qua corpus conslituitur, prout est cor-
pus, Contra ea, Tongiorgius, quoniam negat omne corpus ex ma-
teria prima, et forma subslantiah componi, nihilque aliud in con-
stitutione. corporis videi, nisi atomos, viresque chymicas, contendit
xiuUam in homine inveniri specialem formam coiporis,sed unicam
in ipso esse formam, atque hanc esse animam. Allerum,primi ve-
luti corollarium, est, quod Scotus voluit animam dare corpori or-
ganico €&se corporis viventis ,
quia esse suum cum ipso communi-
cat , ita ut unicum ac animae. At Ton-
sit esse corporis animati ,
animam dare esse corporis viventis corpori organico

giorgius sentii
non ex eo quod esse suum cum ipso communicat, sed ex eo tantum,
quod. corpus pervadens vires suas cum viribus eius permiscet , ila
ut esse corporis ab esse animae in homine distingualur*.
») Quodìib. I, q. 2, et S.—«) la lib. IV Sent., disi. XI, q. 3, a. 2.

»j Scoi., ibid.
<) Hasce voces Glaudius Frassen e schola Scoti explicans, alt: < vocnlm forma
mixliy quia ex inìxtione elementorum consurgit; ^rina
^ quia con-
corporeitatis
stituil corpus vivens in esse corporis, antequam constìtualur per animam in esse
viventis; forma tandem organica^ quia materiam disponi!, et ordinai ad animam
excipiendara, inslrumenta animae parai, el format organa s; Philosnphia Acade-
mtca^ Pliys. Pars III, disp. Ili, sect. I, q. 4, t.III, p.l23,el 124,Venetiis 1767.
«) Cf. Tongiorgi, Psych., lib. II, e. 3, art, 3, § 167, et ari. 5, § 180 sqq.,
l. III, p. 83-85, et 89 sqq., ed. cil.
AXTnROPOLOGIA ^9
77. lanij ut opinionem p. Tongiorgii de principiis constitutivis
corjxjris iam refulalam * hic omiltamus , Iheoria Henrici Ganda-
vensis, et Scoli, tum per se, tura eo modo, quo ci. lesuila ipsam
inimutavit , considerata nullo modo defendi potest.
78. Enimvero hi Philosophi nihil sibi cohaerent , eo quod, dum
nnionem subslanlialera animae,et corporis verbo fateotur, re omni-
no tollunt. Sane, quidquid addilur rei iam conslilutae, nonnisi ac-
cidens eias esse potest. Ratio huias pronuntiati est ,
quod , cum
quaelibet res.quae in sua specie conslituta est, esse essentiale suum
habeat, quidquid rei iam constilutae adiicitur, non aliud praeslare
potest, quam ut ipsam aliquo modo afEdat , sire ,
queraadmoduni
Scholae aiunt, aiterei. Atqui unio ,
quae non fit secundum esse
bubsfantiale, sed secundum alteralionem eius, est, uli alibi osten-
dimus>, unio accidentalis. Ergo inler rem iam constitutam , atque
illud, quod ipsi additar , nonnisi unio accidentalis esistere potest.
Iam, si in constitulione hominis anima informaret corpus organi-
CM7W, anima corpori iam constituto, hoc est corpori, quod suum esse
essentiale corporis habet adiiceretur^ unde unio inter ipsam, et cor-
pus non foret, nisi accidentalis*. At Tero ipsimet Scotus, Henricus
GandavensÌ5,et p.Tongiof gius unionem animae, et corporis non esse
accidentaìem, sed substanlialem manifeste, vehementerque profiten-
lur. Illi enim, non secus ac s. Thomas , aliique Scholastici, animam
esse forraam substanlialem corporis docuerunt'-, hic vero, quiimvis
\oceva formae substaniìalis reiiciat * , tamen coniunctionem animae
cum corpore esse physicam , et substanlialem ex industria propu-
gnai'. Ergo Henricus Gandav. , Scotus, et Tongiorgius, dum unio-
«) Voi. II, Cosmol., e. I, art. 3, p. 232-233.

*) e Cuicumque formae, s. Thomas aiLsubsternitur aliquod ens acln qnocnmqne
modo, illa forma est accidens Qg. drspp. ,q.un.
j; De Sp. cr., a. 3 e. Cf.p.36.
»; LL. citi.—*] Op. cit., Pgych., Jib. II, e. 3, art. 5, § 183, t. citi., p. 92.
*} ìbid.^ art. Ili, § 162, p. 80 sqq. P. ToDgiorgius, dum negai animam esse
formam substanlialem corporis eo saliera modo ,
quo a Scholaslicis inlelligìtnr,
asserii, non modo unionem animae, et corporis esse physicam, et sub-

inculcatque
stanlialem, sed cliam animam esse formam corporis per se, immediale, et esseri-
t Rerera anima, ipse ait, dal homini esse simpltciter^ videlicet esse fa-
tialiier.
lem substanliam, non esse iecvndum quid, sen esse aliquod accidenlale ),ande Cj
ex anima, et corpore vnnm per se, quia anima est aclus,et corpus est potenliaif
ilcmque composilo huraano < essentiale est, al corpore, tanquam materia, et ani-
ma humana, tamquam forma coalescat B (loc. cit., § 181, et 182, p. 90, et 91).
Iam quid aliud nomine formae subslanlialis sìgnificalar , quam id ,
quod dat esse
simpliciler rei, id ,
quo subslantia rei constituilur , id denìque ,
quod est actus
polentiae , ncmpe maleriae primae , ila ut ex aclu , et potentia fiat composilnoi
substanliale ?
**
ELEM.Pmtos.CnRiST.lII.
5© ilNTUriOPOLOGIA
nciii niiimae cnm corpore snbslanlialem verbo profilenlur , ipsam

re lolluni, quia docent animam informare corpus organicum, hoc
est, maleriara, quae esse corporis iam habet.
Haec argumentatio, si ad Henrici, Scolique sententiam refe-
79.
ralur', nihil difficultalis prae se feri, cum hi unionem animne cum
corpore esse substantialem ex eo deducant, quod anima est forma

substanlialis corporis. Enimvero, si anima unitur corpori veluli for-
ma substnntiahs eius , necessario consequitur non esse in corpore

admiltendam ullam fot mam corporeilatis, sed animam esse unicara
eius formam subslantialera, propterea quod, cum ouiushbel rei uni-
cnm sit esse subslanliale, forma, quae rei dal esse substanliale,
una eliam in qualibet re esse debet, omnesque aliae formae ,
qua*
Tw esse subslanliali adiiciuntur, nonnisi accid^nâìes esse possunt *.
60. Res aìiter se habet cura p. Tongiorgio. Hic enim tenet qiii-
dem unionem animae,et corpoiis €sse substantialenr,non quia putat

animam esse formam subslantialera corporis , sed quia pulat sub-
slantiam animae substantiarn corporis pervadere, et penetrare, atque
Lane compenetrationem animae, et corporis ex eo fieri, quod, cum
anima sit toti corpori praesens , vires iitriusque ita commiscenlur 3
ut vires compositi humani ab ipsis differentes cfficiantur.

81. Ast haec ratio expìicandi unionem substantialem animae, et
corporisjpraeterquam quod decretis ss. Patrum ipsum corporis orga-
nismura ab anima repelentium adv^rsatur*, praeclari Philosophi

pace,omnino absurda est. Re vera ostensum a nobis est j" compene-
trationem fieri non posse, nisi inter substantias corporeas,quia com-
penelrari ea dicuntur, quae eumdem locum occupant, locum aulem
occupare proprium corporis est ;
9° huiusraodi compenetrationem
non pos=e raturaliter effici, sed dumlaxat virtute divina, quia unum
corpus allerum de loco, quem occupai , naturaliter expellit ;
3**, si
plura corpora naturaliter compenelrarentur , ea in unicam subslan-
») « Vnius rei est unum esse substanliale, sed forma substanlialis dal esse sub-
slaniiale. Ergo unius rei egl una tantum forma substanlialis. Anima autem est
furma substanlialis bominis. Ergo impossibile est, quod in bomine sit alia forma
substanlialis, quam anima intellecliva; 1, q. LXXVI, a. 4 sed contro. Idem ali-
bi inculcans alt : ( . . . impossibile est unius rei esse plares formas subsfantia-
les, quia prima faccrcl ens ac(u sinipliciter , et onines aliae advenirent subiecfo
iaoi exislcnlì in unde accidenlalìler advenirent subiecto iam exislenli in
aclu ,
aclu, noti eniirt factrent ens actu simpliciter, sed secundum quid j;In lib. Il Le
Jnm., lect. I. Cf. I, q. cit., a. 4 e, et In lib. II Sent.j disl.XVIII, q. I, a. 2
iol. Vid. CosmoL, e. IV, ari. Z, p. 358, et 259.
') Uè h«c re ifiX.'rius.
ANTilROPOLOeiA 5l
tiara necessario coalescere'.Al vero p. Tongiorgius haec tria negai,
quippe qui docet i" aniniam,et corpus corapenetrari'jti" liane compe-

netralionein naturaliter fieri; 3" animam, et corpus ita compenetrari,
ut subslaotiae distioctae permaneant.

82. Praelerea p. Tongiorgius unionem substanlialem animae, et
corporis, quam adrailtere, tuerique profitetur, sartam, |leclamque
haud relinquit. Nam , si anima , et corpus, duna naturaliter com-
penetrantur, dune substantiae distinctae in homine manent, profec-
to unaquaeque illarum esse siLi proprium haLel.Atqui inter duas
res, quae singulae proprium esse habent, nonnisi accidentalis unio
. esistere potest, quia unio subslantialis fit secundum esse subslan-
tiale eorura, quae uniuntur. Ergo unio animae, et corporis in ho-
mine, piout a p. Tongiorgio esplicatur, est accidentalis, non ve-

ro substanlialis.
83. Ncque unio substantialis animae , corporisque ex eo enasci
potest ,
quod subslantia animae substanliam corporis pervadens vi-
res suas cum eius viribus commiscet. Namque commixtio virium
animae, et corporis, prout a p. Tongiorgio exponilur, absurda no-
bis "videlur. Re
quoniam vires in qualibel re ab eius subslan-
vera,
tia promanant baud possibile est ex diversis viribus animae
, et ,
corporis inter se commixtis vires exurgere , quae ab ulrisque diffe-

runt, nisi diversae substantiae a quibus illae vires promanant , in
,
unicam completam substanliam coalescant. Alqui unio , quam p.

Tongiorgius inter animam, et corpus ponit,eiusmodi est, ut anima,
et corpus in unicam substanliam non coalescant. Ergo vires animae,
et corporis ita inter sese permisceri non possunt , ut ex ipsis vires
eflSciantur , quae ab ulrisque difFerunt.
84. Quod si p.Toijgiorgio deraus diversas Tires animae, et corpo-

ris eo,quo ipse opinatur, modo inler se misceri,ipse explicare nobis
debet, ulrum vires, quae ex permixtione eflBciuntur, animae, an cor-
pori, an utrique, tanquani subieclo,inbaereant', hae enin>, cum sint
accidentia, exurgere non possunt, nisi in aliqua subslantia, quae est
ipsarum subiectum. lam perspicuum est hanc substanliam esse non

posse aut solam sub>tantiam corporis, aut solam substanliam a-
nimae, aut ulramque. Certe repugnat ipsam esse aut solam substan-
liam animae, aut solam substanliam corporis. Nam cuilibet substan-
tiae non aliae vires inhaerere possunt, quam quae naturae eius con-
sentaneae sunt, quia vires substantiae ab ipsa subslantia emanani.
Atqui vires, quae ex permixtione virium animae, et corporis in bo-
») a. voi. ir, Cosmol.i e. ir, ari. 2, p. 304 sqq.

5a anthropologia
mine ofTiciunlur, p.Tongiorgii sententia, difFerunt n viribus anirrtae,
fct corporisjquLie permisceutur. Ergoillarum nec sola substantia ani-
mae,nec subiectum esse quii. Nec possibile

sola substuntia corpOris
est subiectum illarutn virium esse utramque substantiam animae, et
corpòris. Eleuiiri dici non potest substantias animae,et corporis esse
subiectum virium, qiiae ex permixtione virium utriusque efSciun-
tur, nisi ij^saìe in unicain substantiam coalescere quoque dicantur.
Alqui p. Tongiorgius animam, et corpus per compeneiralionem
in unicam sdbstunliàra haud coire , sed duas substantias distinctas
manere ajjerte docet '. Ergo subiectum virium, quae ex comraix-
tione virium ariimae , et corporis in homine exurgere dicuntur, u-.
traque substaritia animae , et corporis esse nequit. Iam,si non est
in boraine quidquag^, quod subiectum harum virium esse quit , has

vires in bomine non inveniri prò certo habendura est ,
quia vires
sine subiéctò , in quo inhaerentj ut modo diximus, existere repu-
85. Ex quo vides noii posse admitti permixtionem virium ani-

iiiae , et corporis in homine , nisi perrriixtio utriusque subslanliae
simul admittatur. Ast haec mixtio, ut s. Thomas advelrtil,inter ani-
inam,et corpus fieri nequit. Namque ea,quae inter se miscentur, se-

cum invicem «//era// oportet; sed anima, utpote immaterialis, aite-
rari nequit-, ergo anitna et corpus permisceri nequeunt,ut unila-
tem hominis * Hinc antiquus Auctor
constiluant. Dispitt. de ^/li-
ma ,
quàé s. Gregorio Taunaalurgo falso tribuitur , sapienter ad-
verlit theoriàm de mixlione animae , et corporis nonnisi cum ma-
teriaWsmo posse componi ,
quia , si anima « cum corpore mixta,
confusaque est, e propria ratione deiecta multis partibus constabit,
lìec simplex erit '».
86. P. Tongiorgius , ut suam de mixtione virium animae,et cor-

poris Ihcoriam aliquo exemplo declararet,ad chymicascombinaliones
conAigit. Compcrtum enim est , cum proprielates substanliarum
siraplicium per chymicas combinatibnes inter se permiscentur, pro-
prietales inde exurgere ,
quae a proprietalibus substantiarum sim-
plicium orauiho diSerunt*, puta proprietà tes chloruri aurei diffe-
») Op. cit.^ lib., et e. clU., ari. 3, § 161, p. 80.

^) Conir, Geni., lib. II, e. 56, n. 1 et 2.
^) § 4, Inter Opp- s. Greg. Taumat., p.44, ed. Vossius, Pari&iIsI622. Hudc U-
brum esse supposilitium inler nupcros erudilos convenit, e quibus consulere salis
est Gallandi , t. HI, Prolegom., n. 6, el Lumper, Pars XIII, Secl. V, p. 306,
Apgusl, Vkidel. 1799.
ANTIIROPOLOGIA 53
runt turo a proprielaliUis chiari^ tura a proprielalibus auri , er

quarura combinalione efiiciunlur. Verum Philosophus lesuita hoc
exemplo causain suam peiòrem efficit.Naroque ipse, secundum pie-
rosque systeinatis chymici defeusores, dum statait ex diversispro-

prietatibus su,bstanliarum simplicium per cbymicas combinatioaes
proprielates efEci ,
quae ab utrisque differuut , una docet io quo-
libet corpore mixto non esse unicam subslaotiam , sed tot sub-
stautias, quot sunt corpora simplicia , ex quibus mixtum componi-

tur , neque in ipso inveniri ullam formam physicam , sed ad sura-
mum aliquam formam late sumtara, seu formam, quae ex ordine

partium coalescentium exurgit *. lamvero, sicut ex eo ,
quod pro-
prielates substantiarum simplicium in constitulione mixti inler se

miscentur, alque ex mixlione novae exurgunt concludendum non
,
est ipsas substantias simplices in unicam substantiam completam

coalescere; ita, etiamsi detur Toogiorgio in constitulione homìnis
^?ires animi, et corporis inler se misceri , novasque sui generis vi-
res ex illarum mixlione fieri , stalui non polest animam, et cor-

pus in homine secundum substantiam, sive, ut ait, essentialiter
uniri.Accedil,quo<l p. Tongioru;ius animam rationalera esse formam

corporis immediate non inficialur, quin etiam inculcai. Atqui, si
anima, et corpus inter se ufiirentur per mixlionem suarum virium,

anima dici non posset forma corporis immediate^ quia aliquid non
potesl esse forma alterius immediate ^nisi cum ipso non modo secun-
dum adionem, sed eliara secundum esse coniungalur *^ coniunctia
aulem plurium substantiarum per mixlionem suarum virium fit
secundum adionem, non veio secundum esse. Ergo, si anima ratio-
nalis coniungeretur cum corpore per mixlionem virium, certe cura
eo immediale non coniungeretur.
8y. Quae cum ila sint, p. Tongiorgius perperam, ni fallimur, sibi
persuadel unionera subslaulialeiu animae , et corporis posse ex eo
constilui,quod anima, corpus pervadens,vires suas cum viribus cor-
poris permiscet.
88. Quod si theoria huius Philosophi unionera subslanlialem ani-
mae, et corporis in bomine re vera lollil, ipsa unitalem naturae^ et
personae in homine etiam tollere dicenda est; si quidem, uti ante
ostendimus,sublala unione subslantiali animae, et corporis in bomi-
ne, unitas naturae,el personae in eo una lollitur.Celerum hoc ex iis
ipsis ,
quibus p. Tongiorgius suam senlenliam exponit, compcobari
potesl. Namque p. Tongiorgius docet corpus, ebi ab anima pene-
') iiic/., § lS2i p. 91

— ') Cf. p. 4j, n. 1,
5 1 ANTimOPOLOGIA
tamen esse rclinere, cjuod ante coniunctionem sni cum
trelur, illud
anima habebat,corporisque operationes,quamvis permiseeantur cum
operationibus animae, nihilorainus ab ipso corpore, velali a principio
sui, promanare. Atfjui id,quod in re est principium essendi, atque
operandi, natura vocatur. Corpus igiturin hominenaturam propriam,
distinctamque a nntura animae habet.Praeterea p. Tongioigius cen-
set corpus non habere aliam subsistentiam,nisi illam,quam ipsum an-
te coniunctionem sui cum anima habebat, quamque, postquam ani-
ma ab 60 separata est,retinet. Atqui id, quod per se subsistit,s«^po-
silum, \e\ persona vocatur. Ergo corpus in homine proprium,di-

stinctumque a persona animae supposilura habet. Itaque theoria P.
Tongiorgii, siculi animae propìiam naturam, propriamque perso-
nam, ita corpori propriam naturam, propriumque supposilura relin-
quit. Sed ex duiibus rebus, quae propriam naturam, propriumque

suppositum habent, una natura, unumque suppositum constitui ne-
quit '. Ergo tbeoria p. Tongioigii unitatem naturalem, et persona-
lem hominis tollit.
8g. Lubet lotam demonstralionem claudere aureo loco s.Thomae,
in quo contra Avicebronum, laudatorum Philosophorum praecesso-
rem,baec controversia dare exponitur, et diiimitur. « Oportet, ait,
secundum praemissa docere quod una, et eadem forma substanlialis
sit, per quam hoc individuum est hoc aliquid sive substantia et , ,
per quam est corpus, et animatum corpus; et sic de aliis. Forma e-

i)im perfeclior dal materiae hoc, quod dat forma minus perfecta,et
adliuc amplius. . . Vnde anima non solum facit esse substanliamjet
corpus, quod etiam facit forma lapidis , sed etiam facit esse anima-
tum corpus. Non ergo sic est intelligendum ,
quod anima sit actus
corporis, et quod corpus sit eius materia, et subiectum ,
quasi cor-
pus sit constitntum per unam formam ipsum esse cor-
,
quae faciat
pus, et superveniat ei anima faciens ipsum esse corpus vivum , sed

quia ab anima est, et quod sit, et quod corpus sit , et quod sit cor-
pus vivum "».
go. Doctrina Henrici Gandav., et Scoti de unione animae, et cor-

poris tum ipsa io se,tum ilio modo, quo a P. Tongiorgio immutata,
dcfensaque est , non solum veris anthiopologiae pronuntiatis ad-
versatur , sed etiam cum definitionibus ante recitatis Glementis V,
'} e Numquam invenilur , s. Thomas ait , ex duabus naturis manentibus Heri

unam, co quod quaelibet natura est quoddam totum, ea vero , ex quibus aliquid
constìtuUur, cadunt io ralione partis >; Contr. Gent.^ lib, IV, e. 35, n. 4.
*) In lib. II De dnima^ lecl. I. Cf. Qq. dispp.^ q. uh. De Spirti, creai,, a.
3 ad. 14.
ANTUKOPOLOOIA 55^
Leonis X, el Pii IX parum , aut nihil , ni falìimur , consenliuut.

Etenim secundura hasce definiliones anima est per seêssentìuliteiy
el immediate forma corporis. Atqui, ut modo osteBdiraus,Henricus
Giindaveosis, Scolus, el Tongiorgius , si non verbo, certe re docent
aniuiam esse formam corporis actidentaliter^ eìjnediale. Ergo- tam

Henrici Gandav. , el Scoti ,
quam Tongiorgii de unione animae , et
corporis placita cum recitatis trium Summorum Pontificum defini-
tionibus, ni falìimur, baud consenliunt.
gr. Reslat, ut exsolvamus poliora argumenta, quae laudali Phi-
losophi prò sua senlenlia altulerunJ, praelereaque illa, quae Ton-
giorgius ad vim definifionum ponlificiarum vitandan> excogitavit.

Ob. Henricus Gandav.rForma non potasi dare rei es«e opposi luni
illi, quod ipsa babet, quia causa formalis cum sit inipinseca rei , ,
dat ipsi esse suum,non vero alienum.Atqui esse corporis,proul cor-

pus est,alque esse animae sibi invicem opponunlMrêum sint divei-
sae nalurae, nerape illud materiale, extensum , divisibile,et corrup-
tibile, boc autem immateriale, inextensum, indivisibile, atque incor-
ruptibile. Ergo anima nequit esse forma corporis, prout corpus est.
9^. Resp. , dist. mai.y uisi iìlud esse contineat in se virluie,

conc. mai., secus, neg, mai. Dist. eliam min.., esse animae, alque
^»*e corporis sunl diversae natuiae, proul seorsum existunt, co«c.
mÌTì.^ prout ad bominem constituendum coniungunlur, neg. min.
Ergo e\.c.^neg. conseq. Quo ratio prioris distinctionis intelligatur ,
memoria repetendum nobis est seriera naturarum cieatarum ila
esse comparatam, ut naluia superior ea, quae in caeteris nataris ei
subiectis actu inveniuntur, palesiate contineat ,^ quiu quidquid vi-
rium in natura inferiori est, modo perfecliori in superiori inve-
nialur oportet. lamvero, quoniam anima humana est natura superior
corpore, ad quod informandum deslinatur, oporlet, ut ipsa esse cor-
poris in se viriate contineat '. Eapropter tenendum est i**, quam-
vis corpus, prout corpus est, et anima siut diversae iiaturae,(amen u-
nimam esse suum cum ipso communicarCjquia ipsa esse^quod corpus
actu babel,in se potestate continel*;2* esse animae, et corporis, quod
anima informat, esse idem substantia, et diveisum dumta&at modo,
quippe quod in corpore est veluti in subieclo,quod ab anima perfici-
tur,atque in anima, prout est principium, quod corpus perficit,nempe
') Cf. voi. If, Coxmoloff., e. IV, art. 3, p. 360, et p. 361, o. 2.

*) e Licei anima non habeat corporeitatem in ac(u, hai el tamca rlrtute, ikut
sol oalcrem >: j^^. dispp.j q. un. De Sp. cr.y a. 3 ad 16.
56 ANTHKOPOLOGJA
quod materiam ad naturam corporis elevai '. Rali'o autem secundae
ilistiriclionis salis perspicua est, quia, cura anima, et corpus, quod ab
anima inforrnalui,speciem hominis constituant,atque unicum sit es-
se cuiuslibet speciei, anima, et corpusjprout sunt principia hominis,
partes eiusdem naturae sunt ^. Soluta argumenlatione Henrici Gan-
dav., tacendum non est ipsam posse centra eum perbelle retorqueri
hoc modo:Forma non potest rei dare esse oppositum illij quod ipsa
habel.Alqui esse corporis, non solura prout corpus est, sed etiam
proul organis instruilur, est oppositum tuì esse animae.Ergo anima
non solum corporis, prout corpus est, sed etiam corporis organis in-
structi forma subsfantialis esse nequit. Quaenam porro sit conve-

nienlia inler animam, et corpus, ut unicam subslantiam completam
efEoere possint, infra dicemus.In praesentia liceal nobis cum s. Tho-
ma concludere his verbistuDicendum, quod hoc, quod anima differì
a corpore ut corruptibile ab incorruplibili, non tollitur ,
quin sit
forma eius, ut ex supradictis patetûnde sequitur quod immediate

uniatur ' ».
93. Ob. Scotus: « Forma animae non manente, manet corpus»,

quia cadaver antequam in dementa, ex quibus corpus componitur,
resolvatur, est verura corpus. Atqui corpus humanum, abscedente
anima, non potest remanere verum corpus, nisi praeter formam a-
') e Potest autem, s.TlioDias alt, obiici, quod substanlla intelleclualls esse suum
malcriae corporali comraunicare non possit, ut sit unum esse subslanliae inlellcctua*
lis, et materiae corporalis: diversorum enim gcnerum est diversus modus essendi;
et nobilioris subsluntiae nobilius esse. Hoc autem convenienler diceretur, si eodem
modo iilud esse materiae esset, sicut esse substantiae intellcclualis ; non est au«
tem ita; est enim materiae corporalis , ut recipienlls , et subiecti ad aliquid al-
lius elevati ; stibstanliae autem inlellectualls ut priiicipii , et secundum propriae
nalurac congruenfiam. Niliil igitur proliibet subslantiam inletlectualem esse for-
mam corporis humani, quae est anima humana j; Contr. Geni, , lib. 2, e. 68.
^) i Quod autem, idem s. Doctor alt, . . . obiioitur, formam, et materiam in
eodem genere contineri, non sic verum est, quasi ulrumque sit speoies unius ge-
neris, sed quia sunt principia eiusdem specie!. Sic igìlur substanlia inlelleclualis,
et corpus, quae seorsum existenlia sunt diversorum generum species, prout uniun-
lur, sunt unius generis, ut principia » (ibid.,c. 69). Alibi ait: « Dicendum quod
forma non est in aliquo genere ; unde cum anima intellectiva sit forma liomi-
nis , non est in alio genere, quam corpus, sed ulrumque est in genere anima-
lis, et in specie liominis per reductionem a (Qq. dtspp., q. un. De An.^ a. 2
ad IO. ). Hoc idem s. Thomas ex eo patefieri monuit ,
quod anima , et corpus
non sunt duac naiurae , sed duae parles unius naturae. « Cum, ait, ex anima, et
corpore tiat unum ncque corpus , ncque anima natura dici potest, quia utrum*
,
que est pars unius naiurae iy\ Coiilr.Genl., lib. IV, e. 3S, n. 4,
*; Qt/. Uàpp.j q. uu. De Sp. cr.j a, 3 ad 8. Cf, ibid., a. 2 ad 16.
ANTIIB0P0L0G1A 5j
nimae, per quani est corpus TÌvnm,liabeat aliam formain5per quara
est simpliciler corpus , sciliccl formarti corporeilalis. Ergo « uni-
versaliler in quolibet animato necesse est pooere illam formam^qua
corpus est corpus, aliam ab illa, qua est animatum *».
94- jResp. , disting. mai. , manet corpus eiusdem special , ac

nntea erat , wejr. viai.^ alius speciei, cono. mai. \ ad probalionera.
aulem quoJ allinet, dist.^ cadaver est verum corpus diversae spe-
ciei, ac corpus bumanum, ro^jc, eiusdem speciei, neg.-^ neg. min.-^
neg. conseq. Si testimonio sensuum fidem adiungamus, corpus mor-
tuum eiusdem vivum, nobis se prodil, quippe quoti in
speciei, ac
ilio, antequam dissolvafur, eadem ac in isto, accidentia, puta figu-
ra, magnitudo, aliaque id genus , conspiriuntur. Verum hac in re
non sensus, sed ratio consulenda nobis esljquia, uli ante dixiraus",
sensus connisi exleriora accidentia rei nobis patefacit ,
principi;i
autem, ex quibus proprium est rationis.
res constituilur, perspicere
]am,si ralionem parumper consuluerimus, rem alitar se babeie facnie
nobis persuadebimus.Euimvero nemini dubium esse polest,quin vi-
ta corporis organici ab esse eiusdem corporis promauet , quia esse
in qualibet re est principium cunctarum operationum eius.Quocir-
ca corpus viveus non polest vita expoliari, et mortuura, seu cada-
ver fieri , nisi suum esse amittal '. Amiltere autem suum ease noa
polest, nisi aliud acquirat,quiii corruptiounius,utiaiile oslendimus*,
generationem alterius necessario secum iert. Itaquc baud possibile
est corpus vivum fieri quud ha-
cadaver, seu corrumpi, nisi esse ,
bet, araittat, novumque adipiscaturQuandoquidem vero forma est

'.
iIlud,quod dat esse rei, concludendum est corpus hummura, orane*

que corpus vivum in universum ex eo corrumpi, sea cadaver fieri)
') In lib. IV Sent., disi. X, q. 3.

«) Voi. Il, Cosmol., e. 1, art. 3, p. 235.
') Apposite B. Albertus M.: e. . . et ideo corpus amUtit nomea, et rationem
suam ,
quaudo expirat ab co anima. . . Et ideo, separata anima ab buiusniodt
corpore, corpus non erit iam babens esse et nomcn d [De Jnt'm., lib. II, Iract.
I, e. 3). Vnde, e Cadunl, aiebat s. Augustìnus, corpora moriondo, nam et a ca-

dendo cadavera nuncupanlur i; Be Civ. Dei^ lib. XX, e. 10. Cf. Serm. CCXLI,
e. 1, n. 2. — *) Cf. voi. II, ihid., e, 1, art. V, p. 239.
^) e Et inde est, quod, recedente anima, non rcmauei idem corpus specie, nana
oculus, et caro in niortuo non dicuntur, uisi aequivoce, ut patet per l'hll.uiu sipli*
Dio Met. Recedente enim anima succedi! alia forma subslantialis, quae dat aliud
esse speclEcum, cum corruptio unius non sit sino generatione alterius > În lib,
II De An., lect. I). Quod innuerat etiam B. Albertus bis paucis: e. . . et ideo
niorluus bomo non est bomo , aeque caro eius est vera caro, sed potius corrup*
lum a carne boiuinis >; ibid.
5S ANTHR0P0L0Q1A
quocl formam corporis viventis amiltit, novamque formom cadave-
ris adquirit. Praelèrea indubium est , cum corpus vitum in cada-
"ver, seu corpus morluujn evadit, eius vires rautari, quia viie<,qui-
Lus acliones vilales exercenlur, in eo evanescunt, \'iresque propriae
corporis inorganici exurgunt. Atqui vires corporis perlinenl ad for-
mam eius, quia forma est principium aclivum corporis. Ergo nova
forma in cadaver inducitur. Haec aulem nova forma , seu forma
cadaveris in corpus vivum,quod corrUmpitur, inducitur a causis ex-
ternis, quae illud circumdant, suaque aclione immulant. Et sane
« quidquid, nuperus Physiologus ait, corpora vivenlia circumdat,
eorum deslructionem molilur. Nam corpora inorganica in corponi
organica aliquid perenniter agunt , ipsaque corpora organica inu-
tuam Ex qnibiis omnibus iutelligis ,
in sese aclionera exercent * ».
quomodo cadaver seu corpus morluum possit esse verura corpus,

,
licet non humanum, quin confugiatur ad Iheoriam de forma corpo-
reilalis, quae cum unitale naturali, et personali bominis componi

nequit.
96. Inst. recenlesjqui theoriam Henrici Gand.et Scoli secundum
atomismi piacila propugnant: In corpore mortuo, seu cadavere ea-
dem, ac in vivo, remanel structura, eademque remanent accidentia,
quae structuram consequuntur. Atqui idenlitas structurae organi-
cae, accidentiumque in corpore mortuo, et vivo explicari non po-
tesl , si dicatur corpus organicum, cum vita expolialur, novam for-
mam corporis adquirere, quara antea nf)n babebat,quia, mutata for-

ma, oporteret muluri cum structuram organicam, lum accidentia,
quae structuram consequuntur. Ergo dicendum est corpus ipsum
corrumpi, et fieri cadaver non ex eo quod, amìssa forma corporis
viventis, adquirit formam corporis morlui, sed ex eo quod retinet
formam corporeitalis,quamj praeter formam viventis, habebat.
96. Resp.j dist, ma/., remanent^ eadem slructura,eademque acci-
dentia ratione maleriae^conc. mai., nxlione forma e, neg. mai.;neg.
mìn.\ neg. conseq. Cum stiuctura oiganica, omnesque affecliones,
quae ipsara consequuntur, ad extensionem corporis spectent , ma-
nifestum est solam identitatem principii, a quo exlensio pullulai,
seu principii materialis sufficere, ut identilas struclurae organicae,
affectionumque ipsam coBsequentium in cadavere, atque in corpore
vivo explicetur. Ad id declarandum exemplo carbonis uti possu-
mus. Nam, cum rami arboris] in calcem reducuntur, carbones ,
*) Bichal, Rccherches physiologiquea sur la vie ^ et la mori, Pari. I, art. I,
Paris 1822.
ANTiinopOLOGiA Sg
qui ex reJuctione arborum in calcem fiunt , eandetn slrucluratn,
ac ip<;i rami arboris, prae se ferunt. Atqui defensores sysleinalis
atomici docent , cum ex ramis arboris carbones efficiunlur, ipsa e-
kmenta materialia ligni mutati. Ergo , si sibi cobaerere velini, es
eo quod cadaver eamdem, ac corpus vivum, slructuram organicatn
praeseferljinferre non possunt formara cadaveris oportere esse eam-
dem, ac formam corporis viventis.Quare iìlud prò cerio habenduui
est, quod s. Thomas sanxit: « Corpus morlunra. . non est idem .
simpliciter,sed secundum quid, quia est idem secundum maleriam,

non autem idem secundum formam ' ».
97. Postremo loco demonslandum nobis est p. Tongiorgiura fru-
stra in eo adlaborare,ut sese a defini tionibus Ecclesiae expediat.Hic
perlendit Ecclesiam definiisse quidem aniraam rationalem esse for-
mam corporis, sed nihil de diversis modis sanxisse, quibus ipsam
esseformam corporis a Scholaslicis tradebatur. Id probat hoc modo:
Omnis definitio Ecclesiae eo sensu accipienda est, quo ipsam aucto-
res ab Ecclesia damnati impugnant.Alqui auctores ab Ecclesia dara-
nati,nempe Averroistae,non aliud negabant,nisi animara rationalem
esse formam corporis. Ergo Ecclesia non aliud definiisse censenda
est, nisi animam formam corporis. Ex quo conclu-
rationalem esse
dit ,
quoniam animam rationalem esse formam corpo-
ipse tuetur
ris nihilque aliud negat
, nisi ipsam esse formam substantialem
, ,
sive se habere ad corpus veluli formam ad materiam sententiam ,
suam aliata definitione minime impugnari *.

98. lam DOS p. Tongiorgio haec reponi posse putaraus. i** Ec-
clesia procul dubio illos dumtaxat haereticos damnavit ,
qui ani-
mam rationalem esse formam corporis negabant. At, si haeretica
tantum dicenda est tbeoria ,
quae negai animam rationalem esse
formam corporis, falsa, et periculi piena habenda sunt cuncta sysle-
mata, quibus definitio Ecclesiae ita explicalur,ut illa tbeoria re ipsa
negetur. lam huiusmodi, ni fallimur, est doctrina p. Tongiorgii.E-
tenim i°sianima ralionalis non esset principium,ex quo esse organi-
cum corporis constiluilur,ipsa,uti ostendinius,dici non posset, secun-
dum definitionem Ecclesiae, forma corporis per se, essentiallier^ et
immediate, a" Ecclesia in Conciliis Viennensi,et Lateran.per Sum-
mus non damnavit tantum errorem Averroislarum, sed,
Pontifices
capta ab ipso occasione, nuUiusque auctoris menlione facla, veram
de unione animae, et corporis doctrinam definivit, ut univernia er-
') 3, q, L, a. 5 ad I.
^) Op. cH.i lib.j et e. citi., § 183, p. 93^

6o ANTIIROPOLÓGIA
roribus adytiis praeclutleretur. Quare non modo opinio Averrois,

seA omnes opiniones, quae doctrinam de unione anijnac, et corpo-»
ris, in laudatis Conciliis definitam,si non verLo,re negant, illi eri'o-
res esse dicendi sunt ,

quibus Ecclesia adytuoi praecludere voluit.
gg. Instai p. Tongiorgius hoc modo: Ecclesia in Synodis Vienn.,
et Later. a voce substanllalls furiasse abstinuil , ne ii Scholaslici ,
qui aniniam ralionalem esse formam subslantialem censebant, senr

tenliam suam ab Ecclesia definitam fuisse gloriarenlur *.
loo. Sed 1^ commentitia est causa, ob quam laudalas Synodos a

voce substantialis abstinuisse ipse voluit;nihil enim de bac re histo-
ria Synodorum tradii, -a" Synodi Vien., et Laler. animanx
illarum
rationaleìh esse formam corporis iis verbis significarunl,qu:ie nonnisi
forrnae subslanliali convenire possunljpsae enim non dixerunt tan-
tum aniraam intelleclivam,sed mbstanliam aniraaeinlelleclivae esse
formam corporis, eamque esse formam esseniioUler^ ei per se. lamt
animam ralionalem esse formam subslantialem corporis, uli ex no-
tione forrnae substantialis palei, non aliud sibi vult,quam quod ani-
ma est forma corporis secundum subslantìam, seu essenLiam, et per
«e, non vero secundum acciderìs.Klea'im forma.alicuius rei secundum
si/bsiantiamj seu essentiam^ ei per se dici non polest,nisi illud,quod
dai esse rei, seu quo res est id,quod est.Atqui illud, ex quo res esse
suum accipit , dicitur acius primus , seu forma substantialis eius ,
atque illud, quod esse ab alio accipii, dicitur materia prima , seu
polentia eius. Ergo, anima bumana est formi coiporis secundum
si
«ssentiara,et perse tenendum est ìpâm aliter ac p. Tongiorgio

, •,
placet, se habere ad corpus, veluti formam ad nialeriam, atque ac-

tum ad potentiamj si ve, ut Scholae aiunl, esse formam subslantia-
lem corporis ".
loi. Pergit idem Philosophus: Scholae Calholicae post definitio-

rem Synodorum Vien., et Laler, a suis diversis sententiis tuendis
band supersederunt quia nulla ipsarum ab bis Synodis propriam
,
sentenliam vel damnalam, vel comprobalam existimavil.Immo non

modo eaedem, ac anlea , sententiae Scholaslicorura usque ad no-
stram aelatem viguere, sed novae quoque identidem piolalae sunt,
quin Ecclesia vocem ad versus illas ex.tolleret, aut in erroiis suspi-
cionem apud catholicos inciderent '.
') Ibid., § 186, p. 94.

**) Girle s. Thomas ,
qui, neminc diflìlente , docuil aniniam esse formam sub-
staatialcm corporis, iisdem loquendi modis usus est, si quidem dixit animam esse
formam corporis secundum essentiam animae inlélleclualù i(Qq. dixpp., q. uu.
De an., a. 9 ad II), eique uniri per se^ et immedtale) ibid, ad 18.

^) Op. cil., ibid., § 186; p. 94.
ANTHPOPOLOGIA 6l
I02. Veruni 1iÌ9 quoque observalionibus p. Tongiorgius nul-

Jum puliocinium sfenlenliae sutie conciliisse nobis vitletur. Nam
1." dirersae opiniones Schoìasticorum, ni fallimur, in eo consentie-
bant ,
quod anima est forma subslanlialis corporis , sen forma ^
quae,ut ipseinet Scotus aiebat post s.Augustinura,* dal esse simpli-
eiter corpori ^^Tongiorgius aulem negat, pernegatque animara posse
dici formam corporis hoc seóstij quod corpus esse suum ab ea acci-
piat. Quare, eliamsi nullam senlentiam Schoìasticorum a Conciliis,

et Pontificibus damnalamfuissèTongiorgio concedatur,inde conclu-
di nequil eius senlentiam quoque ab illa damnatione esse immunem,
a" Verilati bistoricae consenlaneura non est nullam scbolam Galho-
licam usam esse definilione illarum Synodorum,ut sunm sententiam
comprobaret. Etenim oranes Calholici, qui usque ad nostram aela-
teto senlentiam aristolelico-schoiasticam de unione animae, et cor-
poris amplexi sunl, illam definilionem prolulere , atque Calholici,

qui illam impugnaiunt , in eo , uti ante diximus , vehementer ad-
laboraruntj ut doctrinam scholaslicam illa definilione designalanl
haud fuisse probarent. 3** Mirum non est Ecclesiam per mullos an-*
nos haud reclamasse contra receulium opiniones de unione animae,
et corporis, quibus animam rationalem esse formam substanlialem
corporis negalur. Naraque Ecclesia , poslquam aliquam doctrinam
definivit , non solet errores damniire qui identidem contra illam ,
exurgunt , nisi cum gravis causa exislat. Quod quidem in re, de

qua agimus, factum est; si quidem Pius IX nuper, ut vidimu*;, opi-
niones Gunlheri , eiusque discipulorum, quibus doctrina a Synodis
Vien.,et Laler. definita labefactatur, ilerum, iteruraque daranavit.
CAPVT TERTIVM
Ttram in homine sint plura principia formaiia,
seii piures animae, an una anima rationalis
io3. Haec quaestio nonnullis fortasse supervacanea videri potest,

nnm,cum demonslratum sit animam rationalem esse formam sub-
stanlialem corporis, prò demonslralo hibendum quoque est ipsam es-
se unicum principium formalcjquod homini inest.Enimvero,si anima
rationalis est forma subslanlialis corporis, oporlet ipsam esse prin-
*) e Tela vita corporis est anima > (De lib. arò,, lib. Il, e. 16, n. 4l}.cVi-
vit corpus uicum de aaiioa mea ty Corìf.^ Viu X, e. 20, a. 29.
•) Loc. cit.
Gì' ANIIIUOPOLOGIA
cipium, a quo corpus est, ac opeiatur;, forma enitn subslanlialis est

id, quod rei dal esse, ac operari. Atqui corpus humanum \egetat ,
et sentii. Ergo anima rationalis debet esse principium non solum,

quo homo inlelligit , sed etiam quo vegetai , et sentii ',
io4- Al, quamvis ras ila se habeat, operae tamen prelium esse
arbitramur eamdem quaestionem ventilare sub hac altera forma ,
ulrum unum^ an muUiplex principium formale in homine sit , lum

quod quaestio hac forma inter recenles agitata est, atque adhuc agi-
tatur, tum ut res tanti momenti uberius declaretur, firmiusque sla-
biliatur.
ARTIGVLVS PRIMVS
Opiniones veteritm^ recentiumque de hac quaestione recensentur
io5. Inter Philosophos antiquos disputatum est,utrum in homine

sit«nicum principium, quo ipse inlelligit , sentii , el vegetai , an
duo, quorum uno inlelligit, altero autem sentii, et vegetai, an deni-
que tria,quoruni uno inlelligit, altero senlit, tertio denique vegetai.
De Hippocralis Coi , a quo initium huius conlroversiae duci solet,
sentenlia nihil liquet ; unde observanle Peisseo *, factum est , ut
,
in recenti aelate quisque eum in suam senlenliam pertraheret '.
') e Si ponamus, ait s. Thomas, animam corpori unirl sicut formam , otnniao
impossibile videtur plures animas per cssentiam differenles ia uno corpore esse >
), q. LXXVI, a. 3 e). Idem Aquinas [ibid.^ a.l), quoniam ipsa anima, quae est
principium, quo intelligimus, est quoque principium, quo vegelamus, et sentimus,
inde confecit animam intelleclivam esse formam corporis.clllud, ait,quo primo ali-
quid opcra(ur,est forma eius... Maaifesluiq est autem,quod primum.quo corpus vi*
vit,est anima. Ànima enim est primum, quo nutrimur, et sentimus,
. . et mo>
vemOr secundum locum , et similiter quo primo intelligimus. Hoc ergo priaci-
pium, quo primo intelligimus, sive dicalur intellectus, sive anima intellectìva, est
forma corporisj.Qua in re s. Doclor principium non petit. Namque adversus iilos,
qui scnticbanl animam esse formam substantialem corporis , sed negabant esse
idem principium, quo homo vegetai , et sentit, hoc posterìus ex priori fluere de-
iiionstravit, quia , si anima rationalis est forma subslanlialis corporis , ea dcbct
esse unicum principium, quo homo intelligit , sentit, et vegetai. E contrario illis,
qui concedebant animam ralionalem esse unicum principium , quo homo inlelli-
git, sentit, et vegetai , sed inBciabanlur ipsam esse formam substantialem corpo-
ris, obiecit unum ab altero fluere ,
quia anima ex eo, quod est principium, quo
homo non soium inlelligit, sed etiam sentii, et vegetai, est forma substantialis
corporis.
— *) Peisse, La tnèdeeine, et tes médceins^ Paris 1857.
*) Nupera schola IMonspelliensis medicinae, cura tuealur, ut iaferius dicemus ,
in homine ,
praeter animam ralionalem , esse principium vitale , a quo cuncta
phaenomena sensibilitalis, el vegetalionis promanant , Hippocralem huius duplicis
ANTIIROPOLOC1A 63
Minus obscura, sed non omnino <!er!a est sentenlia Plalonis. Hic e-
iiim, quemadmodum plerisque anliquls, et recenlibus, ob nonnulla
Tiniaei , Phaedri^ et Reipublicae loca, visum est, sensi t i" tres a-
niraas in corpore bumano esistere . quarum prima nempe , ratio-
nalis * hjbet sedem in capile , altera, nempe irascìbilis * in pecto-

re 5 tertia denique concupiscibili s * subler praecordia ^; a" Ani mas
irascibilem, et concupiscibilem e-se velali duas partes aniraae mor^
ialis^quùe est verura principium vitale corporis ab anima ralionali,
et immorlali dislinclura*, 3° Corpus per se cum animabus irascibili,
et concupiscibili, et per has cum ralionali coniungi '.
principii, nempe, ut aiunl, diodynamismi aDctorcm fuisse prò virili Contend!t frid.
praescrtìm Lordai, Rappel ées princt'pes doclrinavx de la constitulicn de V honi'

me énonrés par Uippocrale, p. 29 seqq., Montpellier 1837 ). Hinc sub imagioe
Uippocralis, quae (^ auìa Facultatis Med. erecla est, Jegilur haec inscriptio: Hip^
pocralt» ohm Cous, tiunc Mompelitetisù. At futi! a esse momeDta.quibus Moos-
peliieDScs Lane sententiam Hippocrati tribuunt, a muUis iiodiernis demonslralum
est {y\d. prae caeferis iUalgaigne P Ècoìe tU
, He la valeur de» traditions-de
ifonipellier^ in Ephem. Berve m(dico'ch>riirgicale de Parig^ Paris, Juil. 1834),

et Bouillier {Du principe vitale^ et de f àme pensatile, etc, e. 4. p. 37 seqq.,
Paris 1862 ). Bis praeiveral Salmasius ìa suis ad Epiclct. Commenl., ubi alt :
C NuUibi certe (Uippccrates) de anima sciipsit eam in duas , aul tres parles dì-
vidi,unJe colUgatur eas partes lotidem Tiderì debere subslantiiis esse , vel for*
mas separatas > (p. 175, Lugd. Batar. 1640 }. Boc quidem rei ex eo tantum
colligi potest, quud anima, fiìppocratis iudicio, non est aliud, nisi cer, seu api'
ritus per lotam rerum universilatem disseminatus , qui primo cerebrum perradit,
rfein per ipsum in ceLeras pattes corporis dìfTuDdilur ;
qua de re rides's CLaa>
\et, Cous Uippocrale» qualis Juerit inler Philosophos^ e. 7, § 3, p. 22, seqq.,
Caen 1853 , et Luppi , Sur la philos.^ et ia physiot. d' Hippocrate^ in Ephem.
Cazetle medicale de Paris, Dee. IS60.
*) Tò /.iy).ioriyi-j~-' j Tò Q-juciiòi^—') Tó izttjii-^r/s-j
*) e Plato, ait Tullius, triplicem finxit animam ; cuius principatum, id est,
rationem, in capite, sicut in arce posuit, et duas partes parere voluit; iram , et
copiditatem, quas locìs disclusit'; iram in pectore , cupiditalem subter praecordia

locavil i; Qq.Tuscul., lib. 1, e. 10, ed. Ern. Cf. eumdem, Jca</., lib. 1,0.8,
recnon Sext. Emp., Jdv.ifat., lib.X, secU 305,el Senecam, £f>;i/.Ui.V, etPiul.,
De decret. p/iys., lib. V, e. 20.
»j Vid. Ttm., Opp. ed. Bekk., Pari. 3«e toI. Il, p. 132, et 133, B. S. p.87,
et 88; Phaed., Opp. ed. iJtkk., Part. !»« voi. l, p. 39 seqq., B S...p. 246 seq.;
Bepubl., lib. IV, Opp ed. Btkk , Pari. 3a* toI. I, p. 194, B.S., p. 433441, et
lib. IX, ed. Bekk., p 442 seqq., B. S., p. 5S0, et 581, Praeler Clc. (Ice. cit.,
elJcad.,ì\h. H, e. 89, ed. cit. ) ,

Plut., vel, uri alii volunt, Pscudo Plul. {De
plactl, Phil-i lib. IV. e. 20), Laert., ( 1 b. Vili, segm. 30), aliosque antiquos.
Lane germauam sententiam Platonis opinati sunt pcrmulti recentes, uti 01-
fuisse
sbausen ( De
nalurce humanae trithotQmia N. T. aeriptoribua rec»pla , Inter
Opuac. ikeoloy., Comm, VI, p. 149, Berol. 1834), Martin {Études eie., Argam.
§ 9, t. I, p. 33 seqq., et not. 36-39, l. II , p. 295 seqq. ) ,
et Cbauvet ( Ffi/-
(lj AMIinOPOLOfiTA
106. Fuere inler anliquos, qui hanc tloctrinam iam a Pylliagora,

eiusqiie discipulis fuisse excultam, atque ab eis in platonicam phi-
losophiam derivasse opinati sunt *. Verum post Porphyrium, Alci-
noum, Chalcidium, aliosque veteres platonicae philosophiae sludio-
sos nonnulli reccntes prò virili parte contendunt Platonem unicam
anìm:tni in homine admisisse, et, cnm in eo tres partes , seii spe-
cies numeravit, non aliud, nisi diversas potentias animae designas-
se . Hi niluntur nonnullis locis Theaeteii^ Cratyli^ et Phaedonis^
in quibus Plato docùil animam totum corpus pervadere atque ex ,
eo,quod corpus pervadit, ei vitam, motumque largiri, ita ut anima

sit unicum piincipium, quo corpus vivit,et movetur ». Ex bis enim
arûmenlanlur ) si Plato unicam in homine animam adraisit, eum

nomine partium animae,quas alibi descripsit, nonnisi facultates eius
designare potuisse *.
107. At, si de Hippocratis, et Platonis opiniionibus disputare in

utramque partera licet, Arisloteles procul dubio unicam in homine
animam admisit. Ipse enim luculenter edixit animam esse causam,
ex qua corpus efficitur vivum ", et, quoniam quatuor sunt genera
operalionum vilaliuni, nempe vegelatioj sensatio, intelleclio, et lo-
oomotio,animam humanam,utpotecaeteris animabuspraestantiorem,
esse simul principium vegetalivum j sensitivum, inlellectivum, et
se de loco movens^.Cura vero operationeslocomotivae ad principium
thol. de Platon^ e. 3, § 2, p. 113 seqq., Paris 1862). Idem el senserat, el fuse
probare adnisus erat Bobertag, De raiione inier Spiriluìti S. , el tnentem huma-

iiam ex Platonis doctrina intercedente, p. 9 26, Vratislaviae 1824.
») Vid. Laert., lib. Vili, e. l,segni. 30-31; Stob., £?c%. pAr/*., llb. I, p. 109,
ed. Catiler; Plut., De placit. Phil.^ lib. IV, e. 4-7. Cons. Meiners,Z7j>/. rfapro-
grcs. eie, lib. Ili, e. 4, l. II, p. 267 seq., et noi. 108, p. 363, ed, cit.
•) Hodie boc de Platone iudicium prae caeteris luelur Bouillierius in Op. cit.,
p. 67-73. Cousinus in suo ad Phaedonem ^rgum. (Oeuvr. de Platon., Irad. par

Cousin , p. 175 , Paris 1822 ) banc esse doclrinaoi Platonis , et totius Scbolae
Platonicae iiinuerat.
») Theael., Off. Pars 2ae, voi. I, p. 264, ed. Bekk.,H.S., p. 184; Craiyl.^
Pari. 2ne, voi. II, p. 37, ed. Bekk., H. S , p. 399; P/iaed., VarL 2ae, voi. Ili,
p. 102, ed. Bekk., H. S., p. 105. Cf. Salm., Dissert. ad Epicletum, De anima
tìiplici apud Platonem an senserit trinam esse , non unum subsianliam etc,
p. 154 seqq., ed. cit.
*) De hac controversia legere iiivabit Pelavium, De Incarnalione^ììh. IV, e. 13,

§ 9, el 10, Doffm. theoL^ l. V, p. 203, ed, cit., Moshomium, Noti, ad Cudw.,
e. 4, § 242 seqq., ed. cit., Tennemanum, Sysu phtl.Plal. {fferm.), t. II, p. 48,
Lipsiae 17921795, et Buhle, Enchiridion hisl. phil, {germ.), 1,11, § 216 seqq,,
p. 140 seqq,, Gotting, 1836.
») De Jnm., lib, li, e. 4, § 3.
•j Jbid., e. 11, § tì, Cf. in b, 1. Alex. Aplirod, , Quae&iiones Ilb. Il, e. 25,
ANTilBOPOLOGIA 65
senliens spectcnt, animam hunianam paucis dcfiaivit k i(I,(£U0 vivi'
mus, et senlimusj ac inlelligimus primo ' ».
108. Post Aristolelem Stoici, et Neoplalonici unitatem principii

viveutis in homine quidem defenderunt, sed perperam explicarunt,
cum ipsam ex placitis panllieisticis suorum systemalum deduce-
reni. Hisce placitis omissis , quippe quae alias excutienda nobis
erunt, Stoici auturaarunt i° unicam in homine esse animam, eam-
que esse parliculam eiusdem principii acluosi, nempe /^n/s, quo
lotus mundus animatur *
^
2" unicam animam hominis constitue-
re primo in corde, in quo precipuum locum oblinet, facultatem ce-

terarum principem, et directricem (.;j'>s,u3vr/ccy), deinde ex corde per
totum corpus protensam septem alias facultates in totidem organis ».
Quod ad Neoplatonicos attinet , Plotinus post Ammonium Sac-

cam * aperte asseruit, atque inculcavit animam humanam , quae
unum, idemque est cum Anima universali , atque per InteWgen-
iiamah F~no^ omnium rerum principio, emanai, esse unicum prin-
cipium, ex quo corpus est, et vivit. Namque anima ab Intelligen-
iia ,
per quam ab Kno promanai , veluli dilapsa , atque ad ma-
teriara se demittens , corpus sibi efformat , eique vitam , omnes-
que operationes vitales largitur '. Plotino Porphyrius *
, fambli-
chus *, ceterique eius discipuli usque ad Procium adhaeserunt '.
log. Sententia autem, quae triplex principìum,seu triplicem ani-
fol. 3,Venetiis 1536. Mullcr {Manuel de physiol.^ t. I, p. 35, ed. cit.) qaatuor
Iiosce niodos vitac ab Aristotele descriplos admisU.
§ 12. Illud primo denotai , uti ex diclis ( in Coamol., e. F, ari. 5,
*) Ibid.^
p. 251, n. 7 ) palei, aclum primum vivendi , senticndi, ac intelligendi, hoc est,

actum, quo homo constiluitur res vivens, senliens, ac intelligens, cum ipsae ope-
rationes vegetativae, sensitìvae, atque intellectivae, quae ab homine, prout est ens
vivens, seu vegetane sentiens, ac intelligens, promananl, actus secundi vivendi,
sentiendi, atque intelligendi dicantur.
•) Vid. Ce, De nat. Deor., l.b H, e. 15, et lib. HI, e. 14, ed. Ernest.
') Vid. Fragmcnlum ex tract. Chrjsippi De Anima ,
quod Galenus nobis ser-
vavit in sua Comparai, de Piai, et Uipp. decreta (lib. Ili, e. I, Opp. l. I, p.
241, Venetiis 1623), quodque nuper explicuit Chauvet (in Corani. La psycholoyie
de Galien, Caen. I8bl;. Vid. Laert., lib. VII, v. Zeno; Sext. Emp., Jdo, Atala,,
ib, IX, sect. 101; Plut., De flacit. Phil., lib. Ili, e. 2i.
'
*) Apud Nemesium, De natura hominis, e. 2, p. 29, et 30, ed.Matlhaei.
») Enn. IV, lib. lU, e. 17, lib. VII, e. 3-5, tbid.i Enn. V, Iib. I, e. 4, 6,
et 7, lib. Hi, e. 5, et 7, lib. V, e. 2, et lib. IX, e. 5j ibid. ; Enn. VI,lib. 7,
e. 12, et 13, et lib. Vili, e. 16.
^) De /acuii, anim,, apud Slob., Ed, phys,, lib, I, p. 100, ed. Canter.
') Vid. tractatum De Anima, apud Slob, ,0p. cìt%, p. 107.
'j Insi. iheol., § CXXX , CLXXXVIII, ed. Creuzer. Cf. Berger , Ecposition
dà la. doclrine de Proclus, p. 81 sqq., Paris 1840,
Elem.Philos.Curist.III. •*
.
6(> ANTHROPOLOGIA
inam in Lomine admiltil , in anliquilale, piaeler Philonem *, Plu-

t-arclmm " aliosque perpaucos, asserlo'reni in primis Labuit Gale-
,
num. Hic enim,quoi)iain Platonem tres animas in homine agnovis-

se, alque Aristotelem unicam, quam in eo admisit, animam prò
corporea habuisse putavil',secun(lum Platonem tres esse in homine
animas, et secundum Aristotelem illas esse corporeas contendil *.
no. Ad Ecclesiae Scriplores accedamus, quorum yalde interesse

debuit ad dogmatum Fidei defensionem haec controversia. Magna
pars Eruditorum prolpslantium, et rationalistarum*contendit velu-
stos Ecclesiae Paties vel onines,vel plerosque propugnasse tric/wio-r
niiam {iripariitionenì) naturae humanae, seu illud «ystema, quod in

homin,e,praeter corpusjet animam, spirilum quoque esse statuii*. Sed
*) Vid. De legum àlleg., lib. IH, voi. I, p. 110, et De spec. legìbua, voi. II,
p, 350, td. Mangcj, Lendini 1742.

*) De valute morali, Opp. t. II, p. 44T, ed. Xiland.
") Vid. Opusc. ,
Qitod animi vìnes corporis temperaluras srquantur, c.S, Opp,
t. I, p. 317 verso, ed. cit.
*) Cf. De decrei. Piai, et IJippoc, lib. V, e. 7, et lib. VI, e. 2, Opp. 1. 1,
p, 258 verso , 259, 260, 21)1, ed. cit., alque obscrvationes Chauveli in anaiysi
tuiu^ operis, quam inseruit in Comptes-retidus de P Jcad. dea scienc. moraL,
et politiq., Seti. 1857.
^) Pula, Olsbausen {Com. De naturae humanae trichotomia N.T. Scriploribus
recrpia , Opusc. ih(ol.^ Opusc. VI, p. 150, lìerol. 1834 ) , Vcgscheider ( Insl.
Pars U, e. 4, § 98, not. f. ), Rcil (J)e docloribus veleria
iheol. chiisL. dogm..^
Ecclesiae culpa corruptae per plalonicas sententias tlipologiue liberandis, Covata
XXJI, e. IV, scct. X, p. 618, Opusc. Acad.^ ed. Goldhorn, Lipsiae 1827). His,
aliisquo, quos videre licei npud iWùnler ( Uist. dogm., germ., voi. II
, p. 144
sqq., Golting. 180i),et Miioscher {Dogmatica, germ., voi. II, p.84 sqq., ed. 3*,
Marburgi 1818), addendi surit nuperi Medici Schoiae Monspclliensis, in primisque
Lordai Adcord de la doclr. anthrop. de Montpellier avec les enseign. relig.y
,
Monlpcllicr 1852, et Réponses à des obicctions cantre la d'ualité du dynamisme

humain, Montpellier 1854.
") Protestantes, et Rationalislae autumanl ss. Palres liane sentenllam propugnas-
se, quia post iVlanetem, duarum animarum, ut inox dicemus , assertoreni ( îd.
Bcausobre, Hist.' crilique du Manicheisme^ lib. VII, e. 1, Amsterd. 1734-1739),
pliant ipsam in Scripturis, praesertim N. T., sine ulla ambage tradi (ef. prae
coleris OUbausen, Bubeilag, el Vegscheider, II. cilt. ), iisquemodo commemo-
rati Monspeilienses adstipulanlur. Sed ipsos ,
praeter Paulusium, qui Olsbausc-
Do respondit ( Paiilus, AnnaL Heidelberg. 1825, N. XI, p. 1041 sqq.), et Kei-
liura ( Reil, Com. cil., e. 4, sect, 2, p. 643), egregie confutavit Baro de Ber-
lepscli {Anlhropologicê christianae dogmala, lib. I, e. 3, p. 13 sqq., Vindobonae
1842). Nuperrimos hosce in libcrandis Scriptoribus diviailus inspiratis a culpa Iri-
cholomìae praccesserant Rlàusìngius O'XozXvôy etc. ex 1 a/i Thess. v. 23 expli-

calìim^ et adversns philosrphos quosdam tres hominis essentialeg partes exinde
dcduceiUes vindicqlum, Lipsiae 1724, et Vollius, Dissert, phiL, De abusa piale-
ANTIIBOPOLOGIA (>7
perpefam.NamqnejSi perpaucos exceperis,ab antiquissimis quoque

Palribus mcnicata , et defensa fuil diclwtoinia ( bipartilió) , hoc
est, syslema, quoti non aliutl in homine, praeter animam, et cor-
pus, agnoscit '. Inter hos nominare satis sit s. luslinum ®, Athe-
nico triutn hominia partium in explanalione N. T.y Lipside 1732. Coaferre quo-
que iuvabit Tcubern in iudicio de quaest. tbeol., An dentur tre* hoaiiaÌM parte*
etsentiaies etc, Magdcburgi 170S.
') Doclrina Iricbotomiae a plcrisque Clementi Alex. , Origeni, et maxime Ta-
(iano (rìbuì(ur ( vid. Keil , Comm. e'/., Olsbaasen , Commeni, ni.., p. 150,
not. 11, eie, Guerike, Ds Schola, quae JJexandn'ae Jloruil, ealechelica^ Pars
post., Ijalis Saxon. 1825, aliosque). Certe Clemens Àies. quandoqae tribuit komi-
ni duas animas, scilicct aoimam rationalem, seu mentem^ et animam corporcam,
seu ipirilum irralionalem , Tel carneum { Strom.^ lib. V, e. 14, lib. VI, e. 8,
ci 16, lib. Vlf, e. 12 eie). Verum non desnnt, ipsoraet Guerike falenlc {Op. cil..
Pars eit., p. 139], quamplurima loca, in qaibus non alias partcs,nisi animam, et
corpus in liomine agnoscil; pula ubi bomo ab co dicilur e conipositus ex parie ralio-
nis participe, et esperte rationis, anima, et corporei, et paalo post: e Scd corpus
quidam et circa terram operando versatur, et tendit ad terram: anima autem ad
Dcum extollilur j {Slrom., lib. IV, jc. 3; cf. ib;d., n. 2», et 26, et lib. V, e.
Ij. Origenes quidem tricbotomiae aperlius favere videlur {Comm.in àlailh.,Tom.

XII, n. 8, Tom. XIV, n. 3, Tom. XXI, n. 9; Com. in Ioan., Tom. VI, n. 7,
et Tom. XXXII, n. 11 cte.). ^'ibilominus alibi, proposita quaestione, ulrum una,
an duae aaimac hominis sint , argumenla ulriusque sentenliae enarrai , alque io
ulramque partem disputai {De Princip., lib. Ili, e. i, n. l-'à). Quin iaterdam ad
senlentiam eorum propendit, qui animam, et menlem esse doccnt nnicam partem
bominis.c Ex quibus omnibus, ait, iliud videtur oslendi, quod mens desiala suo,ac
dignilate declinans, eifecla, vel nuncupata est anima; quae si reparata fucrit, et
correda, rcdit in hoc, ut sit racns > {Be prinap., lib. Il, e. 10, n.3; cf.Camm.
in Mail., Tom. XVII, n. 27,- Comm. in Joan., t. XXXII, n. II; Com. in Epist.
I ad Rom. e. VI, n.b).Ad Tatianum quod allinei, bic, praeter animam, spiritum
quidem in Lomine admisit. sed nomine spiiilus non desigoavit aliquod principium
constitutivum nalurae humanae , sed Spritum Dei, qui iu Iiomine pio inhabital ,
bominenifjue porfectum, ut mot ex Ircnaco videbimus , efBcit ( vid. Orai. coni.
Graec. e. 1^, et Vi). Scile Berlcpscb:c. . . duIIus Tricbolomista est inler Patres,
qui non etiam aliis in locis non inveniatur Oicbotomìsta t (Op. cit.^ ibid.). Qua-
rc, si dicere non velis laudatos Patres s'bì band constare , fatendum (ibi est eos
vcl per duas animas inlellesisse duas fuiicliones, vel potentias, vel nomine spiri-
lus Spiritum S. in iuitis habitantem designasse.
') Olsbausen (Op. cit.^ ibid.) tricbolomiam s. lustioo adscribit. sed perpcrara.
Kam, si sanctus IVlarljr in Fragra. De resurrecl. carni» (n. 10) tria in bomine
admittere videtur, ubi ait : e Piam domus est animae corpus , et spìritus domus
animae j,in alio loco eiusdem Fragm.^ quem antea excripsimus (p.4, n.l), ncc
non Jpol.(l a. 8, et 20), et in Dia/, cum Triph. (n. 4, et lo), prò dicbolomìa
aperte stetit. Ilinc a s, lustino tricbotomiae platonicae culpam. quam multi nuperi
ci obiecerunt , amoliunlur ipsi Duncker, et Eblers, licei in oxponendis cius , a-
liorumque Apologelarum doctrinis inulla peccent. Vid, Duncker , Jpologetarum.
tace. Il de etsentialtùus nalurae humanae parultuì piacila.^ Parlicula I. p. 0,
G8 ANTHROPOLOGIA
nagoram *,s. IrenQeum*,ac Tertulliamim '.Postquam vero Apolli-
uarislae, et Manichaei trichotomiam ad suas haereses fulciendas,
probandasque usurparunt *, dichotomia aperlos, strenuosque nacla
est defensores s. Athanasium ", s. Gregorium Nyssenum ", s. Ba-
GoUingae 1850, et Elilers, Firn atque polestalem, quam philosophìa antiqua^ in-
primis platonica , et stoica , in doctrina
yépolojjetarum aaec. lì habuerit^ ex-
posuil Rudolplius Ehiers, p. 50, et 51, Gottingae 1858.
*) Vid. II. cill. p.4, not. 2. Danc re ipsa fuisse sententiam eìus iuentur, prae»
ter alios, Gserike, Op. cii., n. 104, et Rud. Ehiers, Disserl. cit., p. 66.
") Jdv. Uaeves., lib. Il, e. 16, 52, 62, lib. Ili, e. 32, lib. IV, Praef. , et
lib. V, e. 8. Annotalor Oxoniensis ad Nemes. De natura hominis, (Oxonii 1671),
quem Fabricius {Biòi. graec, voi. VII, p. 549 seqq.) putat esse Ioannem Fellum,
Episcopum Oxon. , tricholomiam s. Irenaeo trìbuìt , eo quod in quibusdam locis
(pula lib.V,c.6) spiritum, animamjet corpus, veluli tres partes hominis, recensuit.
Scd immcrito. Etcnim , ut non modo a Massueto (Oissert. Ili la Ireu., art. ÌX,
p. 119, Opp. t. Il, p. 148 , Parisiis 1710) , sed eliam a Moshemio ( Nolt. ad
Cudwort. ftfst. inlell. V, sect. 3, § 27, p. 1071 seq., ed. cit.), et Reilio
, e.
(Comm, cit., p. 622, et 623 ) observalum est , s. Irenaeus de spirita , ut cutn

Keilio loquamur, e semper tamquam ciusmodi re loquitur], quam anima hominis
accipiat ati}ue adsumat, et in qua ille inhabitet, omninoque nibil aliud vult in eo
cogitari ,
quam Spiritum S. per Christum hominibus concessura > (ibid.). Quare
Spirìlus non est principium, quod hominem naturalem constiluit, sed quod spiri-
iualem homiiiem perficit; Op. cil.^ lib. V, e. 8 ; cf. e. 16, et lib. I, e. 18, et
lib. Ili, e. 32.
') LL. ciit. p. 4, not. 4, hisque adde De Jnìm., e. 10, 12, et 13.
^) Manichaei, cum slatui.ssent duo esse rerum summa principia, nempe unum
malum, et alterùm bonum,autumarunt duas animas esse in homìne, earumque unam
brutam a principio Malo ortam, omniumquc desideriorum sedem, alteram rationìs
compolem, a principio Bono ortam, ciusdemquc cum eo naturae (cf. s.Aug., Op.
imp. conlr. lui., lib.III, n. CLXXII,el CLXXXVI, et lib. IV, n.VI; De haerea.,
e. 46; Relrad.^ lib. I, e. 15 etc. ). Apoilinaristac vero, cum prò re certa surae*
reut tres esse partes hominis , nempe corpus, animam, et mentetn , negarunt I.
Christum esse hominem perfcclum ,
quia ipse animam quidcm , et corpus habet,
sed Verbum locum mentis,seu animae rationalis esplet.Vid. loca Apollinaris, quae
s. Greg. Nyssenus servavi! in suo Anlirret. adveraus JpoUmarem, c.35, ed. Ml-
gne; necnon s. Athanas., Jdver. Jpoljin., lib. I, e. 13 ; Theodoret., Dial. II,
Opp. t. IV, p. 48, Luteliae Parisiorum 1642; Nemes., Op. cit., c.l, ed. cit.
") Cantra Jpollin. , lih. II, e. 1, in quo /ormo servi , sive hominis io I. C.
dicitur e humanae subslantiae intelligens natura cum organica compositione >.
Clarius infra (e. 17) ìnnuens illa «erba lesu Ch. , Animam meam pano prò ovì-
bus meis {Ioan. e. X, v. 15) ait: e . . . quam animam spiritum esse Sacrae Scrip-
turac aperte docent: et Dominus ipse qui dixit:corpus quidem ab hominibus occi-
di, qui animam tafben non possunt occidere i.Haec quoque est doctrina Symboli^
quod eius nomine pervulgatum est ,
quodque Ecclesia in sua Liturgia adhibet;
in hoc cnim legitur : e Fides aulem Catholica haec est . . . Perfeclus homo
ex anima ralionali, et humana carne subsislcos . . . Sicut anima rationalis , et
caro unus est homo; ita Deus, et homo unus est Christus >.
"; Lordai {liép. à dea obicclions elc.f p.37)- post Rcilium {Comm. cit., p. 63,?,
A?iTBROPOLOGU 6f)
atilium *
5 Nemesium *, Theodoretum *, s. Hierònymuoi *, s. Am-
brosium ', s. Augustinum * s. loan. Chrysostomuin % ef, praetcr
alios, Genniidium ,
qui hanc doctrinam, veluli in Ecclesia com-
muniter receplam , exposuil*. Concilium vero Gonstantinopolila-
nol. 68), alìosque paucos, Nj-ssenom Inter Iricbolomiae defensorcs enumerai. Sai
falso. Namque ipse, si in loco, quem Reil cilaTÌt(Oe Opific.hom.^ e. 8; Ires parles
in hominje enarrai, paolo post (e. 14) diserte declarat tres iilas parles «sse tres
diversas vivendi facultales, quìbus unica homìnis anima pollet. En disertum locum:
e Ceterum , elsi superiore oralione declaratum est, Iripiex esse in vifendi facuU
tate discrimen, ut alia sii vita, quae quidcm nutriatur, espers laraen sit s£nsus: alia
et nutriatur, et senliat, careat autem facultate rationis:alia denique et ratione u<

tatur et perfecta sit, perque facultales caeteras omnes dìirusa,ut et in iis exista^
et tanquam eximium quiddam intetligentiae vim habeal: nemo tamen idcirco exi-
ttimel tres in buaiano opiiicio aninias exislere, seursuin certis quasi liniitibu3 cir*
cumscriptas, ut naturam bominis ex plurìbus anìmis conflataa putare debeamus >•
Quin immo inferìus (e. 29 ) asserii bomiuem ex anima , et corpore constare ila
copulalis, ut unum per se cfBcianl. Gemina bis docuit in Dial. de Jnim. et re*
tnrr., p. 19, et passim, ed. I. Georg. Krablngerus, Lipsiae 1837. Cf. ab. Bouè-
dron, Sur tea doctrines piXfchologiques de tainl Grégoire de Nyssd, Nantes I86I.
*) Hic s. Doclor aperte asseruit unam, eamdemque esse animam, quae corport
vitam impertilur, et inleiligit. cDuplicem enim, ait, ego arb-.tror vim esse animae,
cum ìpsauna, et eadem exìslat, alteram corpus animantem, alteramTero rerum spe-
cnlatricem ,
quam etiam ratiooalem nominamus. lam vero, proplerea quod coniun*
età est corpori anima , ei suapte natura ob eam coniunctioncm, non autem to«
luntate facultatem hanc vitalem impertilur. Quemadmodum enim Beri non polest}
quia sol eas res, ad quas radios suos appulerit, illuslret : ita Beri non polest ,
quin animus corpori, in quo fuerit, vilam Iribuat >; Constilutiones Monasiicae ,
e. 2, n. 2. Ibidem (n.l) quoque docuit animam non esse a mente d stioguendam*
Cf. Bom. io illud Attende libi ipsi, passim.
') De nat. hom.^ e. 1, in quo non solum dichotomia'ìi Iradit , sed liane esse
commuoera sentenliam ducei bis verbisic. .. hominem ex animo constare, et cor-
pore communis omnium sententia docet i.
') Lial. cit. asseruit unumquemque hominem unam habere ammam
tlic in
(p. 48); hominem composi tum esse ex corpore, et anima (p. 49, et 50j; corpus
ab anima accipere vim vitalem ( ly-j d-j.,<xui-j ôjrr/.vy, p. 71,
*) Epi»t. od tìedib.^ q. SII; Com. in DanieLy c.III; Cam. Jn Galal.y o. V;
et Cont. Pel, 1. III.

'; e Tres igitur auimae ia corpore affectioaes sunt: una rationalis, alia concu-
piscibilis , tertia impetibilis ( alit. impalibiiis ), hoc est, Xs^/ariieìy , òpi7irr/.:-j,
cfy).i(jzn'.sv >; Exposit. Eoang. secund. Lue, lib. VII, n. 139. Cf. De Noe, et
arca liber unus^ e. 23, n. 92, eie.
«> De Cw. Dei, lib.XIII, e. 24, n. 2, et lib. XXI, e. 3, n.2; De guant.anim.,

e. 13, n. 22; De Trtn., lib. X, e. 9, n. 13.
'') Ipse [Uom. XUI in Gen.) sine ulla ambage dociXt principium vitale corpo*
ris esse ipsam cssenliam animae. Quare falsus est K.eil ,
qui eum Tricbolumislis
accensuit in Com. cit., p. (ì32, not. 68.
*, e Meque duas animas essa dicimus in uno bomine . . . uo^ra anìmalcm ,
qua auiuiatur corpu»} <.; cotuoiijkla bit £aj]guiiii, et ait.craui $pifilualeui, «juae f«*
yo A^THUOl'OLOGlA
muri iV, ne de Epliesino, et Conslanlinopolitanis secando, et lerlro
dicamus ', diias in honriine animas ponenles analhemate coiifecil".
I II. Doetiina de imitate principii vilalis, seu animae a ss. Patri-
hiis ipsam et seorsum tueutibus,et in Synovis definienlibus ad S<;h(>-
lasticos rnanavil. Hi fere omnes , in primistpie B. Albertus M., et

s. Tliomas, quorum loca inferius adducemus, eam secundum pia-
cila philosophiae arislulelicae enodarunt, et explicarurit. Fere^ ia-
cjuimus ,
quia Guil. Ockamus , sicul multa alia , ita hoc quoque
philosophiae scholastic:ie caput inipugnavit,dua=!que in homine ani-
mas admisil *. Cum deinceps saeculis XIV, et XVI surrexissentjqui
ionem minislret: scd diciimis unam esse , eamdemqne animam in bomine ,

quae
el corpus sua socictale viviGcet, et semel ipsam sua rationc disponat, habcns ia
se llbcrtatcm arbitrii, ut el in suae subslantiae eligat cogitalione quod vullj;(i?e
Bogm. cccl.^ e. JS). Rursus {ibid.^c. 20j:(C Non est terlius in snbstanlia hominis
spiritus, scd spirilus ipsa est anima: prò spinìuali natura, vel prò eo, quod spi-
ret in corpore , spirilus àppellatur. Anima vero ex eo vocatur ,
quod ad viven»
dum, vel ad vlviUcandum animai corpus ».
') Hae tres Sinodi deGniverunt adversus Apollinaristas I^manam naluram Cliristì
constare ex corpore, seu carne, et spirilu, quo caro auimatur, non vero ex anima,
et carne, et Verbum fungi in ea officio spirilus, quem ApolUnarislae in homine,
praeter corpus, et animam, invcniri aulumabant. S. Cyrillus, s. Allianasii, qui hunC;»
Apollinarii errorem prorsus confecit {Contr. Jpollin,^ lib. I, e. 15, et Jib.H, e. 1
et 17) vestigiis insistens , in Concilio Ephesino , adprobantìbus ceteris Falribus,
dare docuit Verbum univisse sibi carncm anima rationali animalam(Conc. Ephex.,
Act. I, apud Colei,, t. Ili, col. 869j. Quos secutus s. Leo IM. in Epist. ad Fla-
manmn ait: (( In ea carne, quam [Ferbum) sumsit ex hgmine , et quam Spiri-
lus vilae rationaiis auimavit j ( e. 2; c£. eiusdem Serm. XVIII De ieiun. dee.
mens. e. 1). Idem innuit Concilium Cpm. 11 ( Can. IV ), uberiusque explicavit
Cpm. Ili, cuius auclorilale decrelum fuit Vnigenitum Filium Dei camera « sibi
mediante anima rationali, ci inlellcctuali compaginasse , alque formasse d Vid.

Edict. Coaslant. Imperai.^ apud Colei., t. VII, col. 1126.
") e Velcri et novo testamento unam animam, ralionalem et intelleclivam, Iia«
bere hominem docente, et omnibus deiloquiis Patribus et Magislris Ecclcsiae eam-

dem opìuionem asseverautibus, in tantum impielatis quidam malorum inventioni-
bus dantes operam devenerunt, ut duas eum habere animas inipudenter dogma-
tizare, et quibusdam irrationalibus conatibus per sapienliam, quac slulta facta est,
propriam haeresim confirmare praeteadant. Ilaque haec sancta et univcrsalis Sy-

uodus , veluti quoddam pessimum zizanium , nunc germinantera nequam opinio-
nera evellere feslinans . . . talis impielalis invenlores et patralores et bis similia
ientientes magna voce anathemalizat »; Act. VIII, cau| II, apud Colct,, voi. X,
col. G38, et 639.
^) Quodlib. 11, q. IO, el li. lara a saeculo XIII Rilwardcby Archieplscopus
Cantuariensis in conventu Thcoiogorum Oxouiensium, quem liabuit an.MCCLXXVlj
eiusque sucoessor sententiara de unica forma subslaulialì in homine damnaveranl,
(Duplcsbis D' Argeulrè,6'w//ec'//« iudiciorum de uovis erroiibu.s-, l. 1, p. ISij seqq.,
(t 20i jicqq. 5 Paris 1728 }j ipsamque Guil. Lamarcusjs, l'iofcabur Oxouicnsiai,

AimiROPOLOGtA 7 t
dn-iioloiniam nalurae Imniaoae absurdis oprnionibus labcfaolarc a^l-
nilebanlur,ipsa, ul vidimus, a Concilia Occumenicis Vienn., et La-

ler.Viterum, ilerumque asserla est.
112. Sub recenlis aelatìs initiura doclrina arijsloleKco-scljolaslica

Philosophis communis fuit,eaque,perpaucÌ5 exceptis, usque ad aela-
lem Caftesii viguit. Inter eius adversarios nominare lubet Carda-
num, cuius doctriuam lui. Caes. Scaliger exposuit, prò virili parte
inipiignavil', necnon aequales Carlesii Baconem *, et Gassendum *.
At post Carlesium haec controversia novas induit formas, quas ex-

ponere bic necesse est.
i ì.^. Cartesius docuit unicani es?e aniroam in hominejeamque ra-

tionaleni, sed omnino neoavit ipsam'tsse priucipium ,
quo corpus
vitit, alque operatur. Quod probavit hoc nùodo: Animae non aliud
tribui potestj njsi id, cuius conscia ipsa est, qui:i, cum tota essentia
animae in cogilatione consislal, et substantiae ccgitanlis sii super se

reflectijipsa conscientìam omnium suarum affeclionem Laberedebetj
atqui anima conscia non est eorum, quae in corpora fiunt^ ergo ani-
ma non est principium, quo corpus vivit, et operatur *. Qua de re
quidquid in jccrpore fit , secundum Jeges motus, seu mecbanicas in
".
eo fieri mordicus contendi l
Cleante codem sacc.,' vehemeDfcr Iropqgnayerat, ut idere licei io opere ,

qaoci
Àegidio Romano tribuitur , Dìfcnéorium , geu correclorium librorum Dac'.oris

Angelici Tàvmae Jquinatis in Guilhetmi Lamarensis corruplorium , p. 133
seqq., Coloniae Agripp. 1624. Opus, (juod Guiibelmus Lamar. an. MCCLX'XXIV,
eTuigavit hoc l'ìlìiloiCcrrectorium opcrum fratria TAomae.ljp'is imprcssum non esK
') Exoticarum exercitatronum liòer de suòli titale ad Hieron. Cardanum^ E-
xcrcit. 307, n. 3, Francofurti 1576.
*} Da augment. scimi., lib. IV, e. 3, Opp. l.VIIf, p. 234 seqq., Loml. J809.
') Phy$ic., sect. IH, Memb. poster., lib. lU, e. 4, ed. cit.
*) Diicourg de la methode. Pari. V, § 4, Oeuv. phit., t, I, p. 42, ed. cif.,
el Traile de V homme, § 38, I. I!, p. 44. etc. AIo'S. de la Forge hanc doctri-
nam Cartesii, quam lui'us est, brcviler, clareque exposuit bis verbis: e Alqae adco
substanlia cogilans nibii aliud csLquam rcs, quae sibi conscia est oaminm coram^
quae in ipsa Sant , sire ipsa sit carum causa in scsc , si?c alia in eam agant ,
jdqne eo praccise tempore, quo fiunl; unde graTÌssimam hanc veritafera deduccre
possumus, quidquid in nobis Bt, cuius nobis couscii non sumus, spiritum non es-
se, qui id facìal > ( Traci. De mente Aumaaa, e. 6, § 1, p. 29, Amstelodamt
J7IT8 ). Vid. quae diximus p. 4, et 5.
^) Cartesius scnsit 1''
principium omnium molnum TÌlalinm corporis io corde
ioveniri, illudque esse Jlammam sine iuce.quae, cnm sanguis ad cor afSuit, ìpswa
in rapores Iransmutat, qui vocanfur spirila* animales ;
2° spirilus animales per
niolus cordis inde emissos, el cerebrunì ingressos per nervos, Tcluli lotidem h*-
,
bos, m omnes corporis parles rffuadjLi mu^calojque moTcre. Fpsc con^paral ncr*
Tos cum ililulis oquarjui , uiUaCutOT^cata ui;.chiai^ j spirilu? oaimates cum aqiHi
yi ANTHUOI'OLOGIA
1 15. Theoria mechanica Carlesii patrocinium nacla ©slnon modo

plurium Philosophorum, seci etiam illuslrium Medicoruni.Inler hos
H;irvey, Borelli, Floffmann, Boerheav^, et Sylvius in primis coqi-
memoiandi sunl, quorum alii per physicas , alii per chimicas le-
ges vitam explicaiunt. Sed non defuere cum inler Philosophos,
tum Inter medicos complures, qui mechanicum systema "vilae ex
plodendum susci perenl. Missis Cudworto', Leibnitio ',aliisque phi-
losophis, de quibus alibi diximus, Slhalius, celeb. medicus Ger-
maniae, non solum mechanicis ' sed etiam chymicis * vitae expla-
eas movenle, cor cura ipso fonie , ex quo profluunt , et mealus cerebri cum ca*
stello, in quo animus, cquarii instar^ insidct, lotique operi ìncumbit. Hinc pas<
sita scripsit scnsutn a ncrvìs vìbranlibus orìri, sicut sonum a eborda pollice icta,
'ameni, e( sitim non esse aliud, nisi quamdam titilIationem,quin etiam ipsum gau-
dium, ipsumque moerorem ex sanguine puriore, aul subtiliore, el ex parvo nervo
aple, aut perperam collorato produci ( Traile des passiona ^ Pari, l.c, arf. 7,
p. 347, et art. 10, p. 348, et 349, Oeuvr., t. Il, ed. cit.; Traile de f hom-
«jc § 31, t. II, p. 38; Invaile de la fortnalion du foelus, § 8, ibid. p. 50, el
,
SI). Quae cum adeo darà sint, Foucber de Careil ( Oeiw. ined. de Descartes^
Pari. I, Introd., p. XCVII, Paris 1859) frustra in eo adiaboravit, ul demonslra-
rei Cartesium principium vitale, quod anitnam corpoream vocat, in corpore agno-
visse. IVara, si Carfesius in Epist. ad Morum[Oeuvr. ed, Cousin, t. X, p. 161),
quara Foucher citai, re ipsa admisit principium vilae., seu animam corpoream^
aperte dcclaravit bocce principium esse omnino mechanicum^ quia a soia vi spiri»
tuum aninialium, et a partium figura pendet.
') Vid. p. 19.
*) Vid. p. 29, el 30. De vera sententia Leibnitìi Bon convenil inler Philosophos-
Bouillierus conlendit Leibnitium in ea sententia fuisse,quod anima ralionalis est prin.

cipium, el fons omnium operationum corporis (vid. eius opusc, Fnitè de /' etnei
pensante, du principe vital , Paris 1858); sed ei sese opposuere Tissol {De la
el
vie dans P homme, p. 574, Paris 1863), et laames{De rame, el du principe vilal,
Montpellier 1858). Bouillierus in aciem adversus eos nirsus prodiit,suumque de Leibni-
tio iudìcium copiose delendit \^Du principe vitaì, el de V dme pensante, cA^, p.l98
seqq., Paris 1862). JNos quidem Bouilliero concedimus Leibnitium de nexu animae
rationalis cum corpore interdum ita loqui, ut animam esse principium operationum
corporis non lalenter statuat.Vt omittamus suam sententiam de transmutatione animae
sensitivae in rationalem, de qua alias dicemus,S£Uis luculcnta sunt haeceìus verba:
e . . . essentialis, fateor, animae humanae operatio est rationem, et voluntatcm exer-
cerCjScd alias praeterea operjationes exercet cum animabus brutorum ^{Respp.ad
Slhatianas obscrvationes, Opp. ed. Dulens, t. II, Pars Il,p.t3l, Genevae 1768).
Al neganduRi non est harmoniam praeslabililam, et pronuntiata, quibus ipsa super-
struitur, eiusmodi esse, ut cum theoria de unitale principii in homiiie nullo modo
componi queanl.
') Sthal adversus hos pugnavit maxima In op., Disguisitio de mechanismi, el
organismi vera diver sitale, Halae 1737.

*) Hos refutavit polissimum in op. , Demonstralìo de mijctt , el vivi corporis
vera diversitate^ Hal&c 1737.
ANTHROPOLOGI* 73
naloribus valde infensus fuil , atque theorinm tle unitale priucipii
\iventis in liomine adeo tlefendil,ut ab eius nomine slhalìana vul-

'.
go nuncupetur
ii5. Itaque Slbalius acriler, vehementerque reprebendit diver-
sas eorum ibeorias, qui, praeler animam intelligenteni, alias duas
animas vegelantem, et senlienlem in homineponunt, vel esse in eo
comminiscunlur archaeum^ aul mediatorera, aut spiritus anima-
les, a quibus cunctos motus corporis repetunt. Ipse in bisce, aliis-
que eiuemodi placilis reiiciendis innixus maxime est hac ratione:

Qu:indoquidem animae vegetativa) et sensitiva, necnon archaeus ,
aliaque eiusmodi, quae praeter spiritura, et corpus in bomine p%-
Duntur, cognilione carent, certe non possunt motus corporis dirige-
re , nec quidquam aliud praeslare , quod sola materia efiicere ne-
quit ". Quare anima intellectiva esse debet illud ipsum princi-
pium, ex quo omnes operationes vegetativae, sensitivae, et locomo-
tivae in homine fiunl, eaque sibi ipsi corpus confingat necesse
est *. In bis Slbalius cura Aristotele, et Scholasticis fere consen-
tit -, sed ne Cartesio contradiceret asserenti animam, utpote natura
sua intelligenlem, esse dumtaxat principium illarum operationum,
quas cognoscil, secundum Scaligerura *, et Perraultiura ', docuit a-
nimam non solum cognoscere omnes operationes ,
quas in corpore
edit, sed etiara singula organa corporis, cunctosque peculiares mo-
dos,quibus ipsa organa inter se copulantui^.Yerum adiacit animam
non omnium borum pollerà cognitione clara^ cuiusmodi est illa,
quae cum conecientia coniungitur, sed quorumdam cognitione ob-
scura tantum, seu quae, cum ex inslinctu fiat, a conscientia disian-
gitur, idque nemini negolium facessere oportere addidit ,

quia a-
nima non omnium, quae cognoscit , conscientiam babet *.
') A nonnullis autem Monspelliensibus ( e* g. laames, Op, ciV., p.23)] primus

fauìus docirinae auctor nullo iure pracdicator.
") Vid. Theoria medica vera, Pbysic, sect. I, memb. I, § 10, p. 203 seqq.,
Halae 1737; Ara sanandt\ p. 38, Offenbaci 1730 eto.
*; Theoria medica vera, P/iys. . passim, p.424, ed. cil.; Disqui'g. de mirti et
vivi corporis eie, § 49, p. 87; Paroeneait ad aliena a re medica arcenduft y
§ 36, p. 60, Balae 1737; Diaquis, l)e mechan.y et organ. ete. , § 69 seqq , p.
29 scqq.
*) Op. cit., Exercit. 107, p. 29 seqq.
^J Perrault, Eltaaia de physique. Dea ama exle'n'eura, voi. IV, p. 31, el pas-
sim , Paris 16S0. Hunc inler perpaucos mechanismi carlesianos adrersarios com-
mcmoratam voluiraus ,
quia, ut inferius Tidebimui, animismo stbaliano praelusit.
«) sect. I, mem.Î, § 3, p. 215, el § 13, p, 218,
Theoria med. eie, Phya.,
ed. cit.; Diaquis. de mech., et oryaiu, § 90, p. 3S eie.
'J QuaiQ ob causaoi in aaima adaiisil duos iolelligcadi facultales, acmpe Xi>9v,
74 ANTHaOPOLOGI/t
1 16. Theoria tndchanica Carte#ii, liis, quos noniinavimus^ aliis-
qne perpaucis exceptis, in toto XVII saeculo apud Philosophos , et

Medicos longe pervagata aulem sequenti haec controver-
est, Saeculo
sia fere siliiit j cum unica llieoria Buffoni de homine duplici nobis
occurrat. Celeb. hic ZoologUs, continuam,vebementemque pugnam.

sensus, et lationis in bomine ,
quatn Tricbotomistae ante ipsum in
medium protuierant, describens, et exaggerans , conclusit eius ra-
tionem reddi non posse, nisi duae animae in homine admiltantur,
quarum una spititualis est principium operationum ralionalium ,
altera matetialis est principium operationum sensitivarum. Nam ,
cum ea, quae sibi opponunlur, unum, idemque esse nequcant, ideo
in unoquoque individuo bumano veluli duplex homo sit opoitet *.
Ratio qua-e Buffonum ad duplicem bominem jflngcnduni permovit,
,
eadem est, ac illa , ob quam Gassendus principium vitale ab anima

rationali discriminavit, alque in eo posìta est, quod, cum sensus
ralioni repugnef, unum utriusque principium*, et subiectum esse
nequit, quia « nihil sibi pote'st adversari * », Hominem duplicem
Buffoni non sine aliqua laude Gondiilacbus confulavil'.
117. At exeunte saec. XVIII, et ineunte saec. XIX controversia
de natura piincipii vitalis vebementer exarsit, alque in utramque
partem maximo animorum aestii inler Philosopbos, Medicos, ipsos-
queTbeologos adhuc agitatur.Renatae controversine initium a Scho-
Ja Monspelliensi niedicinae ducendum est. Haec celeberrima Schola
fere ab inilio saeculi XVIII tbeoriam Slbalii amplexa est *;sed pau-
qua cognUioncm instinclivam , et Xo'j./cr/AÌy ,

qua cognitionem reflexam adqul-
rit {Theoria eie, Physis., sect. 1, memb. 1, § 21, p. 208 seqq., et scct. VI, §
11, p. 417 seqq. ; vid. Lcmoine , Le Fitalisme , et V Animisme de iìlhaly e.
4, p. 51 ^qq. , Paris 1864 ). Ipse Iiac cliam in re scrinia coinpilavit Scaligeri ,
qui ratloncui a ratiocinationc sccernens statuii aaimam ,
prout est principium vi-
tale, agere e sine raliocinatione quidam , id est, siue dcductione argumentorura,
sine ratione non j {Op.ck., Exercil, 307, n.S), Tbeoriam Slhaiii non modo ara-
plcxati sunl , sed cliam exaggeraruiit Junker , Nanler, aliique Stlialii seclalores,
de quibus vid. Bordeu, Recherchcs analomiquea sur Ics diff^renles posìtions des
(jlandes, et Unrs acU'on, § 131, Paris 1742.
') JJiscoiirs sur la nature des animatix, Ocuv. compiei..) 4^ ed. de Flourens,
1. Il, p. 346 seqq. Denominalionem duplicis hominis BufFonus muluatus est e Plu-
tarcho. Hic enim, cum anliquos defensores 'dtcholomiae., sivc, ut rccentes alimi,
aniinislas redarguerel, ail: « Ceteru'm omncs hos vidolur latuisse, quomodo unus-
quisque nostrum re vera duplex sii, atque compositus. Non enim perspcxerunt u-
tramque dupiicitalem nostri : sed eam dumtaxat ,
quae evidcnlior est, anima, et
torpore composilionem jj De viri. morati\ Opp. t. II, p. 441, ed. cit.
") Gassendi, Op. cit., ibid.

'; Traile des animaux^ Pari, Io, e. 3, Ocuvr. l. Ili, p. 44b'-463, Paris 179S.
*) liane primus omnium Sauragcs defenditjCuuiqnc secati sunt Criraaudjlloussci,

ANTIir.OPOLOGIA ^5
Intim ab ca deflexil,eoque tandem, eodem vertente gae(rulo,pcrvenit,
ut i[>5:am aperte, vehcmentcrque impagnaret. Vexillum pugnae su-

slulit Baithezius ». ìs enim contendit pbaenomena corporis faumani,
si per leges mechanicas, ant vires chymicas, quemadmodum Carie-
sio, aliisque placuit , explicari nequeunt, ne a \ì qnidcm animae
rationalis repeti posse, quia,cum essenlia animae in cogitatione con-
sistat, nonnisi ab ea operationes cogitandi promanare possunt.Tfaque
cura Boideuo, qui ei in Facnllate medica praecessit, consensit cunc-
ta pbaenomena corporis bumani a principio progigni , quod cura
ab anima rationali , tura a legibus mechanicis, viribosque cbymicis
corporis distinguitur,quodque principium vitale appellavil.Verum,
aliter ac Bordeus *, non admìsit in singulis organis corporis singulti
principia operationum vitalium,sed unicum esse principium omnium
pbacnomenorum vitae voluit^ onde Flourensius post alios cum im-
pense laudavil', quod tinitatem principii vitalis priraus omnium do-
cuit *. Itaque in homine,Bartbezii iudicio. praeter animam,quae est
principium omnium cogilationum, agnoscendum est principium vi-

tale, seu principium omnium pbacnomenorum vitae, quae in corpo-
re conspiciunlur '. Vtrum vero unicum bocce principium vitale re

ipsa distinguatur a corpore, an s\i dumtaxat aliqua eius proprielas,
sive affeclio, inquirenti prior seutentia non quidem certa, sed valde
probabilis ei visa est *.
1 Al quod Barlhezius valde probabile pulavit, eius discipuli

18.
veluti exploralum, certumque babuere. Enim vero post Bar tbezi una
Medici,et, qui banc rem tractarunt,Pbilosopbi in u^nimìslasêi Vi-
lùlistasdhisi sani. animisi ae dìcaaiar omnesii,qui cum Aristotele
aliiqae, de qiiibus videsis Peisse, La JUédect'ne, et Ut lfee/eniw,PhiIosophie Me-

dicale de Menlpellier, t. I, p. 282, Paris IS57.
^) BartLez, IVoweaux éiémeris de la teience de C homme., Montpellier 1778,
el 2e ed, Paris 1806.
') Bordeu id primo docuit in Disseti, physiol. de sensu generice considerata.,
quam cxliibuit an. MLCCXLII FacuJlaU medie. Monspell., quamque eodem anno
MoDspellii cTuIgavit. Vid. Oeuvr. compiei, de Bordeu par Richeraad, l. I, p. l
seqq ., Paris 1818.

^, Flourens, De la vie., et de i' intelligence , 2e pari., e. 7, n. 3, p. 92, et
93, Paris 1S58.
*) Op. cu..) Disc, piélim.., (. I, p. 21, ed. 1806.
») lòid.y p. 20, et 21, et e. 3, sect. 2, $ 43, t. I, p. 109-UI.
*) Jiid.., e. 3, scct. 2, § 42, p. 106,et passim. Ceterum ipsejobservanle Barlb.
{De /' àme
Saiol-Uilaire eie. , Prèf. p. CVIll), ila de principio vitali egit , ut
uuHam ralionem animae, corporis(|ue habarct. Uè bue dodrina Barlbezii legenJa»
Cài Lordai, Expoaiuon da In Uoclrine medicali: de liarthtz^ Moaipeilicr Ibió.
76 ANTilROPOLOSU
inler veteres, et Sltolio inler recenles tuentur, missis nonnuliisdif-
ferentiis, aDimam rationalem esse principkim omnium phaenome-
norura vitae, nullum aliud principium vitae, praeter ipsam,
ita ut
sitin horaine agnoscendum. Vitalistae autem, duce Barlbezioj sen-
tiunt, praeter animam rationalem, et corpus, esse in homine prin-
cipium vitae ab ipsis distinctumjquod est omnium phaenomenorum
vitalium corporis principium.
I jg. Vitalismus in Gallia non solum medicos Monspellienses, in
prjmisque Lordatum *, eiusque discipulos,sed etiam praecipuos phi-|P
losophos Parisienses fautores nactus est, quorum duces Maine de Bi-
ran,et Jouffroy merito salulanlur.Re vera Maine de Biran non modo
operationes vegetativas, et locomotivas, sed etiam scnsilivas animae
rationali ademit *, principioque vitali tribuit, quia, cum êrsowa//-
iaiem in una liberiate agnovisset , animae non alia tribuenda esse
voluit, quam quorum ipsa est causa voluntaria , et libera. louffroy
vero operationes sensitivas animae rationali vindicavit, principio-
que vitali solas vegetativas reliquit,quia exislimavit animae propria
esse non solum ea, quorum ipsa est causa libera, sed omnia, quo-
rum conscienliam habet ". Plerique hodieroi Philosophi Gcdliae,
qui Spiritualistarum nomine designantur, aliique vitalismum fere
eodem modo, ac loufTroy, propugnanl*.Ast aniraismus suis non caret
defensoribus inter Philosophos , in primisque Tissoto "
, Bouillie-
') Op. eil.f alìaquc, qaae pasgim ianuemus.

) Legendum in primis est eius opus poslbumum, Nouveavx casaia tT anthro-
pologie, Pari. ì.e^Fie animale^ quia in lioc cuncla, quac de huiusmodi controver-
sia in aliis operibus docucrat, uberius, clariusque tradidit. Vid. Oeuvres inèdiles
de Maine de Biran, publiéses par Ernest Naville, t. Ili, p. 379 sqq., Paris 1859|
atque IntroducUqnem, quam ipse Erneslus iNaville illis operibus praemisit.
') Mémoire «/., Nouv. mél.^ p. 176-180, ed. eli.
*) Futa, L. Peisse, Notice htst., et philos. sur la vie, et ha travaut de Ca-
bams, Paris 1844; Barihol. Sainl-Hilaire, Traile de l'' àme d* Jrist. etc, Prèf.,
p. XCI seq., ed. cil.; Saissel, U àme et la vie, lâris 1864; Leinoine, Op. cil.^
e. 9, p.l66 seqq.; LevìSque, Science du beau, voi. II, p 177, Paris 1861; Marlin,
Phil. spirit., part. 2e, e. 26, fol. II, p. 177; Flourens, Op. cit.. Pari. 2e, sect.
4, p. 65 sqq.; Boucbut, De la vie, et de ses attributs, Paris 1862; denique Gar-

rcau, qui, secundum oecasionalispii malebrancbiani piacila, Deum ciincta phaeiio-
mena vilae in corpore efficere auturaavU in op.. Cantre V animisme, nouvel es-
sai cf' une ihéorie carlcsienne, Paris 1863. Bisce addendus est ,Arhens,cuI Parisiis
psychologiam tradere pcrniissum fuit; h'C enim {\Cours de psychologie, Paris
1836) animam corporalcm in homine praeter spirlluaiem manifeste admisit, eique
eensibilitatem quoque, atque instinctum tribuit.
*) Le vie dana V homme, 2 voi. in 8, Paris 1861, et 1862, et U animisme,

ou La maiière^ et l'esprit eon^Hès par V identiié du principe clc^Vatìs lS(ji>.
ANTIIROPOLOGIA n«T
ro *, et Charlesio •, qui data opera de hac controversia scripse-

nini ».
ijo. In GerraaHÌa animismus, qui post Slbalium aliquos fauto-

res in ea sempcr hnbuil, vertente saec. XVIII, alque ineunte saec.
XIX, foeda, pollulaque paolheismi veste indutus viguit, eaque vis

hodie expoliari incipit. Certe, quaedara absurda animismi species a
pantheismo seiungi nequit.Nam, si quidquid in mundo conspicitur,
-r. non est aliud, nisi Absolutum,quod diversis modis se manifestat.aut
evolvit.liquet i° uuicam, atque universalera, quemadtnodum Schel-
lingbius, Hegbelius , eorumque discipali autumarunt, oportere esse
animani, seu principium vitale quod secundura quasdam leges ge- ,
nerales in telo mundo

quodque variai, prout varia sunt
operatur ,
enlia organica, in quibus sé manifestat-, 2* unicum illud principium

vitale esse ipsum Absolutum, sive Deum *. Inde factum est, ut non
pauci Pbysiologi Germaniae animismum, licei ab erroribus non omni-

no puium , profiterentur '. At nuper vitalismum in eadem Germa-
nia Ant. Gùnlberus nova quadam ratione defendit. Is enim censuit
i**duo principia admiltenda esse in homine,scilicet unnxa spirituale,
quod spiriUtm dixit, alterum animale <\\\oà pliysin [ens-naturaìn) ,
vel psychen {animttTn) corpoream vocavit-, 1° principium animale,

seu naturamj quae corporis humani nomine designatur, ipsam esse
materiam , quae primum in mineralibus est dumtaxat visibilis , et
tangibilis,deinde in brulis vim senliendi, atque imaginandi adquirit,
demum bisce viribus dilata cum principio spirituali in homine con*
iungitur ;
3° quoniam Deus spititum, nempe principium spirituale
cum physi , seu principio animali coniungit , ex bis unitatem
conscientiae , nempe rou ego in bomine effici , ita ut natura , et
») Du principe vilal, el de F àme pensante^ Paris 1862.

) Dùgtrt. de viiae natura.^ Burdigalae 1861,
') Eamdem sententiam, prout occasio eis oblata est, probarunt Francl, Dicitori.
phil., art. J/nCf l. I, p. 81 sqq , Ravaisson, De l^ habi/ude, n. Il, p. 3S sqq.,
Paris 1838; Rémusat, Rapporl tur le concours pour la phil. de aainl Thomas ^
C'ompte,\-rendiu de l' dead, dea scienc. morat., el polii., AvriI 1837; lourdain,
Filosofia di san Tomaso^ lib. IH, e. 3, n. 1, t. FI, p.28G seqq., ed. cit., atque
inler phjsìologos Cayol , Recamìer , alìique scrlplores Epbem., Revue mdicaUy
an. 1833, t. I, p. 343, et an. 1848, t. I, p. 9 , et 148, necnoo Lélut, Mémoire
tur les phéaomènesy et le principe de la vie, dead, des scienc. maral. , an.l831.
*) Vid. de his H. Marlin, Op. cit., Part. 2e, e. 27, p. 199.
*) Inter hos recensentur Treviranus, Baer, Burdach, MùUer, aliique magni no-
minis Pbj'siologi, qui theorias animismo magls, minusve consenlaneas propugnant,
Ut videjre licet apud Hermannum Fichte et ipsum aaixaisuii fauloreai} diuhropoìo-
gia (jerm.), e. 3, Lipsiae 1836.
78 ANTIinOPOLOGIA
spiritus , dum propriam vilam evolvunt , veluli communem vilam

\'ivant *. llaec doctrina Guntheri, sicut multos adversarios ', ila
multos fiiutorcs, defensoresque in Germania habuit -, unde acerrima

lis inler theologos, et pliiìosophos, exsuscilala est, ulrum duplex ,
an unicum principium, sive, ut aiunt, utrum dualismus^ ari mo-
nismus in homine admittendus sit. Inter defensores dualismi gun-
theriani ' Ballzerus , censurara Pii Papae IX systemati giiotheriano
inuslam * vitare volens ,
principio spirituali , nempe animae ratio-
nali operationes sensitivas vindicavit, ei p/iysi operationes vegetali-
vasdumlaxat tribuit;unde in homine, praeler principium spirituale,
principium vitale , non vero animale aguovit. Cum idem Ponti-
fex hanc temperationem doctrinae guntherianae quoque reprobas-
set '*, et Ballzerus, magistri sui exemplum secutus, damnalioni sese
subiecisset ", hic error scholae guntherianae una cum reliquis pene
evanuit.
121. In Italia iam ab anno MDCCCXXVIII p. Ioach. Ventura
Theatinus Ibeoriam catholiciim de unitale principii homi- vitalis in
ne secundum s.Thomae piacila instaurare aggressus fuit',eamque in

multis, quos usque ad obitum scripsit, libris magis,magisque expli-
cavit, et defendit *. Eamdem spartam nuperrime adornavit p. Libe-
ratore, in eaque uberius, acutiusque, quam ci. Theatinus , versalus
est ".Ne de Buscarinio,Degiorgio, alijsque paucis, quorum praeclara
') De hac doclrina Giinllieri Icgendus est Mayer , Uomo secundum doclrinam
Eeclesiae Catholicae^ et syslema iheorelicum Guntheri (
gerni. ), p. 39 seqq.,
Bemberg. 1856.
*) E. g. Clemcns, Theologia speculativa Giinlheri, et doclrina calholica Ec'
ciesiae (
germ. ), aliique , de quibus vid. J. B. Savarese, Jntrod. alla Stona
criiica della filos. de' ss. Padri, e. 6, p. 277, et 278, Napoli 1856.
'j Pula liaitzer, Novae Epistolae thsol. ad Ani. Giiulherum , Vratislawiae
I853j K.noodt, Guriih.:r,et Clemens (germ.), Vindobonae 1833, et 1854; ZukrigI,
aliique tìpud eundein Savarese, ibid.
<) Vid. p. 44 , ubi lege ad Èpisc. Coloniensem, non vero Viennensem. Vid.
La Scienza e la Ftde, voi. XXXIV, p. 268 seqq., Wapoli 1837.
^\ Breve ad Episeopum ff^ratislaviensem^ 30 aprile 1^60. Vid. Analecta tu-
ris Ponlijicii, 4e livrais.,p. 244.
«j Vid. Epliem. La Scienza, e la Fede^ voi. XXXVIII, p. 520, an. 1859.
"') De ìmlhudo pkilosophandi, Dissert. praelim. part. V, p. LXXV sqq., Ro-
mae 1828.
*) Vid. La Ragione Jilos.', et la Ragione calici. , trad. dal frane. , Ragiona»
menlo II, part. 2, p. 63 seqq., Rag. VII, p. 161 sqq., Napoli 1853; Bella vera
e falsa fiios.) trad. dal frane., § 20, p. 61 seqq., Napoli 1856; Essai sur T a-
rigine des idées, Part. lae, g JX, p. 45 seqq., Paris 1854; La Filos. cristia-
na, trad, dal fraac, scz. If, e, 7, e. 8, t. II, p. 140 seqq., Napoli 1862.
") Del Composto umanoj e. IH, aa.6-93 p.108 sqq., et e. VI, a. l-6j p. 262
sqq., ed. cit.
ANtUBOPOLOGIA J^
elcmenlu philosopìiica omnibus cognila sunl, quidqaam tlicamus,
laccnduni non est cgregios Physiologos Liveraniuin,Conliiìm5 Bren-
tazzoliuin,el, praeler alios,in primis Vincentiura Sanlium, (juos de
principiis conslitutivis corporjs secundura Schola^licos sentire vidi-
mus , theoriam scholasticam de natura compositi hutnani quoque

tueri, in coque lotos esse, ut physiulogiam, et medicinam ad doclri-
nani anlhropulogicam Scholaslicorura revocenl'.

122. A eruin in Academia Parisiensi medicinae aliud syslema a
Physiolttgis ningni nominis nuper propugualuni est,quod organicis-
viu&i\e\ solidisnius vocalur.Defensores organicismi falentur non pos-
omnia pbaenomena vilae,quae
se sola pìiysica, aut chyraia explicari
in corpoie conspiciuntur, sed,cura prò certo habeant nullum pbae-
nomenum vitae posse ab anima repeli jtuentur cunctis organis corpo-
lis vivenlis inesse quasdam proprietales a pbyàicis , et cbymicis di-
Tersas,ex quibus tota.atque unica vita viventis resultai". Quare ipsi,
duni ab animismo Slbabi abborrent,inter mechanismum Cartesii,et

\ilaliàmum Barthezii locum sibi debgunt, quia adraittunt quasdam
proprietales \ilales in corpore a pbysicis , et cbymicis diversa;, sed
volunt barum principium, et subiecfum esse ipsam materiam cor-
poris , non aliquid sobstantiale diversum a corpore , et ab anima.
ii?>. Quod si tria systemala organicismi, vilalisrai, alque animis-
mi in bac aetate piurimum vigent
non desunt in Anglia *, , certe
et Gallia^jmaximeque Germania*, qui systema mecbanicum Cartesii
^) Salis est conferre laudafum Vin. Sanlium, qui suam , ceterorumqne piacila
saepe exposuil in suis opusciUis, Della forma, genesi elc.^ ed. cit.; Della imma-
terialUài ed inaUerabililà deli^ tntellello , Perugia 186 i; Discorso sulla vita u-
«nana, e. a. et I.; Prelezione al eorso del 1S63-JS64, ivi 1863; Materia e Forma
etc.,ivi 1865; Della natura deW anima eie, ivi 1863; Degli errori filosofici
che si oppongono al progresso della fisica animale^ e dell^ antropologia. e. a. I.
*) Praecipui defensores organicismi sunt Poggiale, Bouiilaud, el Piorrj (vid.
Bulleltin de P Academie de medicine^ t. XXV, an. 1860, 10, et 31 iuillct, et

]4 aoùt ), centra quos prò vitalismo Scbolae Monspelliensis Malgaigiie {Bullelt»
cit. ) acriler puguavit. Hoc sjstema d;cilur organicismus ,
quia operalioncs tì-
talcs a vi organis corporis insila rtpelit, et solidismus, quia vim illam parlibns
soiidts corporis Ir'buit. Manifeslum porro est organa ab Organicislis intelligi ,
prout sunt aliquid materiale, non vero prout a principio vitali informantur. De
variis modis, quibus organicismus, seu solidismus hodie dcfeodilur, coas. Marlin,
Phil. ipirit. , Part.2c, e. 27, p. 20i^ seqq.
') Vid. Taiae, Le posìlivisme anglais , Elude sur Stuart alili , Paris 1864,
et Tissot, Animiame eie, lib, I, e. 3. et 4, p. 39 seqq.
*) Cf. Tissot, Op. cu., lib. in, e. I, p. 29 seqq.

') Bùcliner, qui lice sjslema luelur (Op. cit., p. 218-230), inl«r clus faulorcs
nominai Rlùlder, ÌVIialIie, Scbuljer, Liebig, Vircbow, £.rabmer, et Vogt , eorum-
que perabsurdas senlcatas nfcrt, Futa. Schailcr dcccrnit e inuaduai orgonicum,
,
8o ANTIinOPOLOGIA
5tib iatromecJianismi^véì iatrochymismi nomine luenlurjquapropter

iatromechanici , vel iatrocfvymici appellitantur *.
124* Praecipuis opinìonibus Pliysiologorum, Philosophorum , et

Theologorura de hac cT)ntro%jersia enarratis, doctrina Aristotelis, et
ss. Palrura, quam Ecclesia probavit,el definivit,Don quidem decre-

lis Fidei a Revelalione haustìs, sed certis rationìs momenlis stabi-
lìenda nobis est. Cui tractationi ut necessarium ordinerai adhibea-
mus, primo systemala, quae animismo adversantur,confulabimus;de-

inde verilatera animismi aristotelico-scbolastici evincemus-,lum erro-
res, in qnjps nonnulli recentes Animistae inciderunt, exsufflabimus-,
denique obiectionibus, quibus non pauci veteres, recentesque ani-
mismum aggressi sunt,satisfaciemus.Quod ad primum caput attinet,
praemonemus nos nihil bic de iatromechanismo, et iatrochymismo
esse dicturos. Nam,quoniam leges mechanicae,et vires cbymicae, ut
\idimus non modo brutorum,
, sed etiam infimi generis viventium,
nempe plantarum operationes efEcere nequeunt ®, liquido patet
ipsas eo minus efficere posse operationes vitales corporis humani,
quae illis sunl longe exquisitiores '.Hac de re inler omnes, qui ma-
lerialismum aperte non confilentur, iamdìu conyenit *. Enimvero
ipsi Socii Academiae Medicae quos ante nominavi mus, Parisiensis,
elsi non modo animismum Slbalii, sed etiam vitalismum Scholae
Monspelliensis reiiciant, tamen multas operationes corporis sine ali-

quo principio vitali explicari non posse concorditer profitentur*.
Qua de le ex syslematis animismo adversanlibus organicismum, et
vitalismum dumtaxat confutemus oporlet. A priori ordiamur.
et mundum Inorganicum non differre intcr scse secundutn essentiam > (p. 224).
Rrahaier sancii e processus organicos non esse sponlaneos, quia ipsi, non aliler
ac transmulaliones mundi inorganici , fiunt epe virium physicaruoi ,
quae inundo
exleriori inhacrent > (ió?'(/.).Virchow blaterai e vitam non esse aliud, nisi formam
specialem mechanicae, et quidem valde implicalam i (p. 225). Vogt , ut ceteros
ouiiltamus, asserii < admillere vim vilalem idem esse, ac aliis verbis proprìam i«
gnorationem faleri > ( p. 230 ). Vid. quoque lauet , Le materialisme contempo-

rotn en AUemagne^ n. V, p. 79 seqq., ed. cit.
') Ratio harum denominalionum est', quod plerique eorum, qui hoc genus ma-
forialismi tuenlur, sunt medici {hrpoi), iique ad leges mechanicas, vel ad vires
chijmica» confugiunl.
*) Voi. Il, Coamol., e. IH, art. 1, p. 327-329, et e. IV, art. F, p. 344-347.
') t Operati©, s. Thomas ait, animae vcgelabilis . . excedit virtulem qi»»Iila«
luna acliTarum , et passivarum . . . Complcxio aulem causatur ex qualitalibus
aclivis, et passivis. INon potest igilur esse complexio principium opcrationum ani»
mae >; Contr, Gent.y lib. II, e. 63.
) Vid. Barlhez, Op. eit.^ e. 3, sect. 1 , n. 28, ed. cit., Lordai, Preuves de
V insenescence du sena inlime , lec. 1) p. 2-6 , Montpellier 1S44.
*) Vid. Bulleltin de /' Aead, de médeeine, li. citi.
ANTUBOtOCOGIA 8l
ARTIGVLVS SECVNDVS
Organicistae-^ qui unicum esse volani princtpium vitale

corpori insilum^ refutantur
125. Organicismus,quemSocii AcademiaeParisiensis hodie tuen-

tur, staluit, uli vidimus, vitam corporis non esse repelendam ab a-
liquo principio substanliali ,

quod a materia ipsius corporis dislin-
guilur , sed esse meram affectionem organorum corporis. At scien-
dum est Academicis Parisiensibus Bordeum,quem supra nominavi-
mus, quodammodo praecessisse. Hic enim , ceteroquin praeclarus
Physiologus ,
pi ara principia \itaba , quae singula singulis organis
assignavit, non esse aliud quam diversas proprietates , diversasque
,
afFectiones organorum arbitralus est. Ex quo patet inter Bordeuci,

atque hodiernos Organicistas Academiae Parisiensis non aliud inte-
resse, quam, quod ille cuique organo cor[X)ris propriam vitara tribuil,
hi vero, ut unitatem corporis viventis sarlam , teclamque faciant ,
unicara esse eiusvitam pugnant.Quapropter organicismum,qua late

palet, refellere volenlibus oslendendum nobis est incontra Academi-
cos Parisienses principium, ex quo actiones vitales proraanant, esse
dislinctum a materia corporis; sì" centra Bordeum, eiusque secla-
tores illud principium esse unicum. Vtrum vero hoc principium
sit ipsa anima rationalis, an aliquid ab anima rationali, perinde ao
a materia corporis, dislinctum, controversia est, quae inter Anirai-
slas , seu defensores dicJiotomiae^ -et Vitalistas, seu defensores trì-
cholomiae, ventilatur; nude de ipsa inferius dicendum nobis erit.
126. Atque in primis principium operalionum vitalium esse
distinclum a materia corporis tuni natura ipsius corporis , tuni
ortus, conservatio,interitusque eius luculenter patefaciunt. Atque in
primis id patefacit natura ipsius corporis. Nam, quoniam corpus
humanum, perinde ac quodlibet aliud corpus, ex quibusdam mo-
leculis, valuti partibus , constat, intelligitur ipsas non posse corpus
constituere, nisi sit aliquod principium formale ,
quo ipsae congre-
gantur , atque ad unitatem essentiae , seu substantiae reducuntur;
alioquin corpus non esset unum per scjsive unica substantia comple-
ta, qualis re ipsa est, sed unum per acctc^«5,nempe complexio sub-
slantiarum *. lam nemo non videt hoc principium, utpote illud,
cuius virtù le moleculae in unitatem corporis coalescunl, a materia
*) Vid. Cosmol., p. 270, et 27».
ELEM.PniI.OS.CBRIST.III. 6
Si ANTHROPOLOGIA
ij)sius corporis Jislingiii,quippe quodjcum ipsiim moleculas, qune

corpus polenlìas\xu\>) ad corpus acLii consti luenilum deterrììinet, se
ad maleriara corporis , lancfuam aclus ad potenliam, seu forma ad
iiialeriani,habel', 2" ipsum esse principìum vitale, quia, cum cor-
])us humanum sit corpus vivum, principium formale, quod ipsum
t'onstituit, vitiile esse debet ^. Itaque illud principium vitale, quod
veluli necessarium ad explicandas nonnullas opcrationes corporis
ipsi fautores organicismi admiltunt, a materia corporis re ipsa di-
sfinguitur. Hoc s. Basilius ', s. Augustinus *5'iliique Patres, et vete-
res Sciiptores Ecclesiastici

'^
haud latenler insinuarunt cum ani- ,
jnam esse docuerunt illud principium, quod parles corporis in unum

congregat, earuraque \itam producit,etgubernal;hoc quoque secun-
dum iìlos B. Alb. M. ", s. Thomas', aliique Scholastici uberrime
explicarunt.
ii'j. Praeterea id demonstrat generatio corporis humani ^ haec
enini explicari non potest, nisi principium vitale distinctum a ma-
teria corporis admiltatur. Re vera, si principium vitale maleriae
coi'poris, velut modus illius inesset ,
procul dubio ipsum nec exi-
e Ex duobus, aul plurìbas non polest fieri unum, si non sit aliquid uniens,
*)
nisiunum eorum se habeat ad allcrura ut actus ad polcntiam sic euim ex , ;
materia, et forma fit unum, nullo vìnculo estraneo eos colligante ì;Conlr. Geni.,
lib. II, e. 58.
^) a Illud, quo aliquid fit de potentia ente aclu ens , est et forma , et actus
ipsius. Corpus aulcm per animam Ct cns de potentia esistente ; vivere cnim est
esse vivenfis: scmen autcm ante animationem est vivens solum in potentia, per
animam auleni fit vivens actu »; Cont. Geni., lib. }I, e. 57, n. 6.
^) « Admirarc, ait, artificcm, quomodo animae taae vira ad corpus colligarit,
ut usque ad cxtremas ipsius pervadcns membra inler se multum dissila ad

parles
unam earadcmquc conspirationcm ac societalem adducat »; Hom. in illud.. Atten-

de libi ipsi, n. 7:
*) « Haec igitur anima, quod cuivis animadvertcre facile est, corpus hoc ter-
renum , alque mortale praesenlia sua vivilicat , coliigit in unum , atque in uno
tenet J {De t/uant. an., e. 33 , n. 70]; atque alibi: « Vita carnis tuao. anima
tua s {In Ioan. Ev. e. X , traci. XLVII , n. 8; cf. loca eiusdem, quae citavi-
iDus p. 42, not. 5, et p. 61, noi. 1 ). Uinc corpus ab anima speciem suam
sumere dixit multis in locls, ex quibus haec afferimus: « Corpus nullum Wl.^ nisi
accipienilo per animam speciem i,' De Imm. an., e. 16, n.25.c Tradit speciem
anima corpori, ut sit corpus, in quantum est t\ e. 15, n. 24.
') Omnium instar sit Cassiodorus, qui secundum s. Augustinum ait : « Coliigit
{anima) se in unum, atque copulai; membra sua non sinit defluere, vel contabe*
secre, quae vitali vigore custodii; alimenta compctcntia ubique dispergi!, congruen-
tiam in eis , modumque conservans. Mirum praeterea videtur rem incorpoream
membris solidissimis colligatam ; et sic dislantes naiuras in unam convcuientiam
fuisse produclas 3>; De Anim., e. 2, Opp. t. II, p. 396, ed Garel, Parisiis 1729.
«) De Jni7n.^ lib. [, traci. II, e. 15.—') Conlr. Cent., lib. II, e. 89.
ANTIlROPOLOGtA 83
slerel ante corporis organo, nec horum formalioni praeesset, sed for-
malioncin organorum consequerelur. Iam,si liane rem ita se habere

Academicis Parisiensibus concetlatur , licet nobis ab eis sciscilari,
quomodo ex materia , seu massa cellulari embryonis organa effor-

mentur. Certe, si nuUus efFectus sine alic£ua causa esistere polest ,
ipsi admittere coguntur in erabryone aliquam vira , sive aliquod
priucipium acluosum quod ex massa illa cellulari organa animalis

,
efformat. Quandoquidem autem organa sunt instrumenta operatio-

num vifalium, bocce principium non aliud esse potest, nisi vitale*,
et, cum principium ,
quod ex massa cellulari organa efformat, for-
malioni organorum praecedere, et praeesse debeat, ipsum esse di-
stinctum a materia corporis dicendum est *.
laS. Ncque audiendi sunt ii, qui, cum cuncla organa corporis a-
nìmalis in semine existere prò certo babeanl , contendunt organa
corporis animalis, quae in semine inveniuntur, per yim vilalem ip-
sis inbaerentera sensim evolvi, usque donec perfecta fiant. Nani-

que , eliamsi defensoribus organicisuii concedalur embryonem
non esse, uti alibi vidimus, meram massam cellularem, sed organa
animalis conlinere edisserere ipsi nobis debent,unde in embryone
',
organa Et sane, quoniani nullus efFectus sine causa existere

extitere.
potest,oportet esse aliquod principium activumjquod illa organa in

embryone efficit.Hoc autem, si in embryone esse concedatur, vitale,
alque a materia corporis distinctum sit oportet. Qua de re ab iis
quoque qui semen sine
fautoribus organicismi, organis numquanx
esse censcnt, admittendum est principium vitale in corpore anima-
li, non quidem ipsis organis , velut modus ipsorum, inbaerens, sed
velati principium, quod ipsa organa effurmat *,
*) e Ista virtus (quae est m semine) agit disponendo maleriam , et formando

ad susceplioncm animae Jj Qq. dispp., De Poi.., q. Ili, a. 9 ad 9.
') Apposite s. Augustinus : t Ànima in istis tamquam in organis agit; nihil
Lorum est ipsa, sed TÌviGcat,et regit omnia, et per hoc corporì consuiit, et buie
vitae , in qua factus est homo in animam vìvam s ; De Gen, ad lUt.y lib. VII,
e. 18, n. 24.
^) Vid. id, quod ex s. Tboma slaluimus in Cosmol.y e. IV, art. 3, p. 373.

*) Aloisius Berard urget: Quandoquidem principium vitale, ipsis Ànimistis.et VI-
talistis fatentibus , iu corpore iam perfecto uìbìl sine organis agit , nonne idem
de codcm principio, quamdiu est in embrjone, tenendum est? [Cours de physiol.^
Tol. I, p. 15, Paris 184S ). Rcsponsio in promptu est. In corpore animali iam
perfecto principium vitale nibil agit sine organis , quia, cum corpus animate sif
natura sua organicum, organa debent esse inslrumenta omnium operationum vi-
talium. Ast idem in embryone fieri neîuil; nam,cum organa iu ipso non exislatf
ante principium vitale , quod ea efllcit , vilalis munus in embryone
priacipii
84 ANiIiaOPOLOGIA
lug. Haec iLeoria de generatione corporis animati, quam ad orgiì-
iiicismum refellendum exposuimus, communis fuit anliquis, et me-

diae aelalis Philosophis*, si quidem non modo Arisloteles'jceterique
\eteres Animistae sed etiani, post ss. Patres *, Scholastici » aperte
docuere organismum corporis ab anima ,
quae principium vitale
eius est, (ffici, ita ut principium vitale corporis ante ipsum orga-
nismum corporis existat. In recenti autem aelate ipsam, primum,
Sthalio *, eiusque discipulis frustra reclamantibus, impugnalam ,
deinceps traditam oblivioni, Barthezius * in Gallia sub finem sae-

culi proxime praeleriti instauravi!, et Burdachius, Miillerus, a-
liique insignes Physiologici Germania nuper propugnarunt. in
Omnium instar sit Miillerus, magni inter suos nominis. Hic da-
re, vehementerque inculcavit existere in corpore vim quamdam,
quae non consequitur materiam organicam corporis, veluti modus
eius, sed ante ipsam exislit, alque organa eo ipso tempore, quo
embryo evolvitur, creat^ unde eadem illa vis, quae corpus movet,
ex materia organica organa creat quae corpori sunt necessaria.
,
non esl organis uti ad opcrationes vllae edondas, sed ipsa orfana cEFormare ,
qui-
bus in animali iam pcrfecto operalioncs vitae exerccl.
') Met., lib. VII, e. 3.
*) Videsis, ne longiorcs, quam par est, simus, s. Aiigusl. , De quant. anim.^
et Cassiod,, De Anim.^ II. cilt.
^) Audiatur Albertus M.: i Philosophus vult ,

quod specìcs animae sit in se-
mine formans, et ligurans organa, quae virlus fornialiva vocalur: et hoc est ani-
mam inesse secundum quid, hoc esl, sccundum specicm, et virlutem animae,quae
formativa vocalur sed non inest sccundum quod est actus , et subslanda qiiac-
;
dani animali corporis, nisi in corporo organico completo » {De An., lib. I, tract.
Il, e. 15). Hinc dixit aniruam esse in semino sicul arlificem in arlificialo (ibid.
e. 16 ). Alberto M. s. Thomas Noe tamcn

eius discipulus adstipulalus est. a
polcst dici, quod in semino ab ipso principio sii anima sccundum suam csscntiam
complelam , cuius tamen opcrationes non apparent proptcr organorum dcleclura.
I\am, cum anima unialur corpori ut forma , non unilur , nisi corpori , cuius e&i
proprie aclus. Est aulcm anima aclus corporis organici. Non est igilur ante or-
ganizationem corporis in semine anima actu , sed solum potenlia , sire virlutc ;
unde Aristolcles dicit in 2 De An.^ quod semcn, et fructus sic sunt potontia vi.
tam habentia, quod abiiciunt] animam, idest anima careni ; cum tamcn id , cuius
anima est aclus, sit polentia vìlam habcns, non tamea abiiciens auimam s; Contr,
Geni., lib. 11, e 89.
*) Ilic secuudum Albertum M. saepe docuit animam esse architedum corporis
( Theor. mcd. ver. , Physiologia , sect. IV § 28 , p. 380, § 31, p. 382 etc),
,
contrariasque Malebranchii, Leibnitii, Leuwuhoeekii, et Malpighii opinatioaes con-

fulavit. Vid. iùid., § 36-38, p. 384 sqq.
') Op. cil., e. 3, sect. 2; p. 330, p. 101, et 102. Idem tenet Tissot, lib. IV,
e. 1, 5 6, p. 49a sqq.
ANTUaOPOLOCIA 85
ak|ue haec vis crealrix in semine existit, antequam parles corporis
ex eo evulvanlui '. lllud notalu dignutn est, quod ad idem compro-
ba ndum Baribezius post Lucretium, et Galenum adverliljbelluas
recensnalas ex inslinclu impelli ad operationes vilales,antequam or-
*.
gana ad ipsarum exercilalionem necessaria omnino explicentur
Namque, cum impulsus nonnisi a principio actuoso vilae pro-
ilio
ficisci queal , inde patet principium vitae existere in animali, an-
tequam organa effornientur, illudque idcirco non esse simplìcem

Diodum, quo organa ufficiuntur.
i3o. Idem ex conservalione vitae in hominc comprobatur. Enim-

vero multis observalionibus,experimentisque corapertum est i^par-
tes, scu moleculas , ex qnibus quodlibet corpus organicum compo-
nitur, continuo mutari,adeo ut ipsum non modo iu qnalibel aetate,
sed eliam in singulis momentis quasdam suas moleculas amillat,no-
vasque acquirat; 2", dum moleculae,ex quibus corpus conslal,usque
mu(anlur,eamdem in eo forraam,seu lypum animalis permanere, ila
ut forma, docente ipso Cuvierio '
, ad essenliam corporis organici
magis, quam materia, pertinere videatur. lam haec duo pbaenomc-
jia corporum organicorum quae iam laudalus G. Cuvierius, Isid.
,
Geoflroy Saint Hibiire *, aliique post BufFonum ^ observarunt, at-

que inculcarunt, Flourensius novis experimcntis nuper comproba-
vitj indeque deduxit « magnani legem, quae relaliones virium cum
materia in corporibus vivenlibus statuii, positam esse in perraanen-

tia virium,et continua mulatione materiae' ». Iam, cum baec duo
phaenomena corporis organici , seu animalis omnino indubia sint,
indubiura quoque esse debel principium vitale ,
quod faulores or-
ganicismi in corpore bumano admiltuut, a materia corporis re ipsa
distingui. Elenim , cum corpus humanum , perinde ac quodli-
') Manuel de phyaiologie ^ trad. par lourdao , 2e ed. revne , ci annotèe par
Ltllrè, t. I, p. 20, Paris ISal ; cf. Burdacb , Traile de physiohijie , trad. par
lourdao , (. IV , p. 125, Paris 1839. ISiî cjuod hi Pbjsiologi Iheorìam ,

qaae
per se est vera, absurdis placìtis panibcismi corruperunt.
*) Bariliez, O^. cil.^ ibij. Id iam docuorat Galcous, Zfe usu pari/um animalis^
lib. 1, e. 3 , Opp.l. I, p. 113 TcrsO} ed. cì(.,a<que aule ipsum Galcaum illustra-
vtital Lucrelius esemplo vitali :
Cornua nata prius vitulo. quatn fronlibus extcnl ^
Iliis iralus petit, alque iafensus iuurget; Lib. V, W- 1034. et 1035.

') Rapport hnL riquc sur les procrea dea sciences physiquea depuis 17S9, p.
200 , Paris ISIO.
*) Bisloite nulureUe dea réjnes orgauiqui.Si voi. Il, e, 4, ed. eli.
") Oeuv.^ t. II, p. 321, ed. Flourcns.

*j De la r:e, ti de P ialeUigence^ le pari., sccl. I, e. 5, p. 2i , of pi«slia.
Ci- eiusdem opus. Tfiéorie eupeiimeìiule de la formali n dcs os, Farli 1847.
8r> ANTIinOJ'OLOGIA
Let aliati corpus organicum , inter mutationcs moìccularitm sna-

lum eamcìem fiirmam, seu typum relineat, id pracclaro niguracnlo
eft formarli corporis , seu piincipium acliiosuni , r[uo(l materiam
ad spcciem corporis determina', ab ipsius corporis maleria esse di-
slinctuin, alioquin ca non posset permanere, dum moleculae orga-
norum mutanlur. Alqui forma cuiuslibet corporis organici princi-
pìum vitale esse debet, quia, cum corpus organicum sit corpus vi-
vum , forma, per quam corpus organicum consistituitur, nonnisi
aliquid vivens esse potest. Ergo humano, perinde ac m
in corpore
quojibet corpore organico ,
principium vitale, quodcumque esse
dicatur , a materia corporis re ipsa distingui debet '.
i3f.Denique distinctionem principii vitalis a maleria organorum

demonstrat quoque niors corporis hamani, perinde ac omnis corpo-
ris organici. Namque omne corpus organicum mori exislimatur, et
cadaver diciturjcum vitam amittit; quare cadaver,ut a corpore vivo
discriminelur, corpus mortuum vocatur. lamvero in corpore recens
mortuo, scxx cadavere eadem est materia, ac in eodem, dum erat vi-
vum, et causae exteriores , quibus corpus mortuum circumdatur,
sunt eaedem, ac il]ae,quibus ante morlem circumdabatur. Atqui^ si
A'ifa esset consectarium naturale organismi, profecto organa,quae in
cadavere aliquamdiu perdurare conspiciuntur , sine ipsa esse non
possent, Eigo vila non est naturale consectarium orginorum ,
sed
principium ab eorum maleria dislinctum esse debet*.
ARTICVLVS TERTIVS
Refelhmlar Organicistae, qui plura principia vitalia in
corpore humano adiniUunt
i3?.. Bene habct.Vidimus vitam corporis humani repelendam esse
a principio,quod a materia corporis dislinguitur;neccsse esl in prae-
sentia,ut ad invesligandum progrediamur,ulrum hoc principium sit
unicum,an tot principia diversa sint in corpore, quot sunt eius organa.
') S. Aiigustinus in loco iam citalo (p. 82, not. 4.) De guani, an., quera Gas-
siodorus pene iisdcm verbis exscripsU ( vid. ibid., not. 5. ), non modo formalio»
ncm organismi corporis, scd cliani conservationem Iribuendam animae esse docuii.
Subdit enim: « d.lHuere (corpus) atque contabesbere {animus) non sinit, ali-
,
menta per membra aequaliter, suis cuique rcdditis, dislribui facit, congruentiam
eius, modumque conservai, non tantum in pulcriludine, scd ctiam in crescendo,

alque gignendo j.Cui loco addere Inbct hunc alium: a Anima quippe ipsam cora-
pagcm lenct, ne dissolvalur, et diflluat quod videmus in corporibus animalium,

,
anima discedenle, contiugcrc j: Relraet. lib. I, e. 11, n. 4.
^) Cf. Jouffioy. Mém. cu,-, p.168.170, el tiouUlier, Op, cii.j e. 3, p.45 seqq^
INTItfiOPOLOCtA Bj
ti3. Bordcus, quem Foucjuelus * seculus esl, suslulil, uli dixi-
iuus,uuitatem principii vìtalis. Ipse enim, tlieorìain Van Helraonlu
quodanimodo inslaurans, coiitendil in quolibel corpore animato ia-
esse non solum vitam loti cnrpori conimuueni,sedeliani lol sj>ecialcs
îlas , seu proprielales vilales, quot sunt organa corporis °.Al Bor-
deuoa , eiusque seclatores oppido deceptos esse luculeoter nubis
in primis pateiìt observatione pychologica. Re vera, si tot principia
vilalia in corpore animato exislerent ,

quot sunl organa corporis ,
tot dislincla, diversaque sabiecla \itae esistere quoque in ipso de-

berenl, quot sunl organa corporis , ita ut quodlibet organum esset
subiecluin alicuius s[>eciaUs generis vilae. Ratio huius consectarii ia
eo posila est, quod , cura cuiuslibet generis operationum aliquod
subiectum esse debeat ,
principia operalionum ,
quae noa reducun-
turad unicuni principium, tamquain sui subiectum , subiecla quo-
que illarum operalionum sint oportcl. lamvero quisquis nostrum

experitur unicum esse in se subiectum , unumque idcirco princi-
pium remotum,quodcumque hoc est, diversarum operalionuni, quae
per diversa organa exercenlur*. Quis enim non videi unum, idem-
quc esse in se ipso subiectum, quod quinque species diversas sen-
:>alionum in sese excipit, quod ipsas diversas sensuliones, earumqoe
differentias sentii, quod imaginatur, quod corpus move', quoJ, ne
plura dicamus, respirai, alimenta digerii, aliaque opera vitite exer-
cel* ? Falsuni igilur est lol esse in corpore noslro principia opera-
tionum vitaliuxu, quot sttnt organa eìusdeiu corporis.
*) FoDqucf, Discoiri'a sur la cliaique., p. 78 seqq., Paris 1815.

Vao Selraoot, qui vertente saec. XVI, alque iaeuole XVII
*) Vid. p.73,not.2,
fivruit, uon solum Lomine duas animas, scilicel scasilivam, ac imtnor*

aduiisit in
talem, gcd etiam archaeum prt'ncipem, seu priacipiuin vitale priaceps, in quo a-
RÌma sensitiva residet, et archaeos parl.cutares , seu principia vìtje particuiaria
singulorum orgauorum, qui ab arcbaeo principe pendeat. Diximus vero quodam-
modo inslaurans,quia, praeter alias differentias, quae bue non speclaa(,Vaii Bel.
munt archaeos a inateria orgaiioruoi disliuxisàe uobis videlur. Li., praeter ipsuoi
Van Hclmonl {Orlua mediciuue, id eat, miiia fhysicae tnaudila, passim, Amsle>
ioil. 164S), Chevreul ,
qui eius piacila praeclare exposuil in £pb<:m. , Jouruat
dex savanls , febr., et luart. ISaO.
^j Apposite s. Auguslinus : e Es,i alia vis non solum qua vivifico , sed etiam
qua sensiUco carnem meam, quam Biibi fabricavit Dominus, iubens bculo, ut uoii
audial, et auri, ut non videat, sed illi
,
per qucni videam , buie, per quem au<
diam, et propria singillaliui celeris scu;iibu3 sedibus suis, et ofCciis buiò, quae di-
versa per eos ago, unus ego animus i ; Co»/., lib. X, e. 7, n. 11.
^> Tissotus scile advcitit, ni:>i admiUalur auimam esse unicum piiucipium,quod
per diversa Corporis organa ditcrsas opcralioncs cicrcet, inlelligi non posse, unde
unitas individui in bominc exislal, atque absoluta, iudivisibilisquc consctcotia ia eo
couiUludlur. Vid. 6!^. cj.j Id). IV, n. 7, p. j(^, ci a07.
88 ANTIIKOPOLOGIA
134. Hoc argumenluiMjquod observalio psychologica nobis suppe-

tlilal , s.Thomas ex natura zoophytorum perbelle illuslravil. Con-
slal crjim inter dinne?, cum zoo[>ljylnm in pai tes dividilur, quamli-
Ijet parlcm diversas exercere operationes aniinae, seu principii sen-
tienli?, et vegetantis, quo corpus zoophyti aoimalur. Alqui hoc eve-
niie non posset, si quodhbet organum tinimahs proprias operationes
per principiura vitale diversum a principis vitalibus reliquorura or-
ganorum exercerct. Ergo in corpore animato unum principium vi-
tale cunclis organis commune, non vero diversa prò diversisorganis
admittenda sunt\
i35. Non solum observatione psychologica ,sed etiam physiologica
confutatur theoria Bordeui. Primo enim omnes non modo Physio-
]ogi,sed eliam Philosophi cura s. Thoma ", aliisque Scholaslicis te-
nent,inculcantque eiusmodi consensum,sive harmoniam inter cunc-
ta organa corporis esistere , ut ex ipsis corpus unum totum per se,
€t quodammodo iitnirn organum efficiatur '. Atqui, si singula orga-

na corporis non exercerent tantum quemadraodum Vitalistae, pe-
,
rinde ac Animistae , sentiunt ,

quasdam speciales funcliones eius-
dem principii vitalis, quo ipsa informantur, sed unumquodque ipso-
rum proprium principium vitae. propriasque operationes haberet,
corpus, quod ex ipsis componitur, esset totum per accidens, non
\ero per se *
,
quia inter plura p!Ìncipi;i, quorum unumquodque
proprias operationes habet,in iisque exerendis ab alio principio non
pendet, non alia unio, quam accidentalis esse potest. Ergo prò cer^
to habendum est singula organa corporis non gaudere proprio prin-
*) s In animalibus , quae decisa vivunt, in qualibct parte ìnTenìunlur divcrsae
operationes animae, sicut sensus , et appctitus. Boc aulem non cssct , si diversa
principia opcrationum animae tamquam per essentiam diversae diversis partibus
corporis distributa esscnt j; I, q. LXXVI, a. 3 e.
^) Hic s. Doctor , secundum piacila physiologiao aristotelicae lune temporìs

vulgo accopla, docuit cor esse organum principale, a quo celerà pendent, et per quod
caetera inter so colligantur, proindequc esse in medio corpore posilum: a Licei,
ail, sìnt plura principalia membra in corpore , in quibus manifestanlur principia

quaruradam opcrationum animae , tamen omnia dependenl a corde , sicut a pri-
mo principio corporali »; Qq. dispp., q. un. De Jn., a. II ad 16. Alibi: a Pro-

plcr lice illud, quod est principium vitae in Iiominc , scìlicet cor , est in medio
posilum , ut . . vìiam pruportionalitcr in omnes partcs corporis diffundat > ; la
lib. II Seni., dist. XIV, q. I, a. 1 ad 2.
') Cf. Bossucl, De la eonnaissance de Dieu, et de soi-métnCì e. IV, § 2, p.
144, seqq., ed. cit.
*) Id ex comparalione pcrspicilur, qua Bordcus ad suara Ihcoriam declarandam

usus est; naui corpus vivum cum cxamine apum comparavit ,
quae ad arborem,
racemi instar, suspcuduulur jj Vid. Reehtrchus anatotìn'jues, § 12S, Paris 1810.
ANTIIBOPOLOGIA 89
cipio vilacjSed ilumlaxat cxcrcerc specialcs funcliones unius , eius-
<lcm(|ue principii vilalis ,
quod toUim corpus informai *.
i36. Secando, inler ho<Jierno> Physiologos, qui system» ner-

veum diligenler explorarunl , convenit nervos non esse diver-
sae nalurae, quemadmodum Bichato , aìiisque usque ad hanc aela-
tem vÌ5um est, sed oranes, quotquot sunt , consti luere unicum sy-
stema, quod nerveum vocatur. Omnium instar sii Flourens, auctor
huius rei gravissimus, qui ail: «Quaravis singulae partes,quae sysle-
ma nerveum constiluunt , disersas actiones exerant ; lamen id non
ìmpedil.quin unicum ex ipsis systema nerveum exislal*)).Iam,quan-
doquidem unum est systema nerveum , principium , ex quo illud
>ilam habet, unicum quoque esse debet. Alqui organa ex nervis
conlìaniur,suntque partes systematis nervei.Ergo unicum debet esso
principium vitale, per quod diversae partes corporis efficiuntar or-
gana,seu,ut voce latina Vi\iim\xT ^înstramenta operationum vitaìiuni*,
137. Quae cura ita sint, nos cnm nuperis Pbysiologis*arbitramur

Barlheziumjlicet duplicem principii in homine fautorera.de re pby-
optime meritum esse, quod mullitudinemjdiversitatemque
siologica
archaeorumYim Helmontii,et principiorum vitalium Bordeui valide
impugnavit',alque a Cuvierio dissentimus, qui Bartbezium bac de
re reprebendil , contrariamque opiniooem Bichati probavil *.
i38. At Bordeus non solum in eo erravit ,

quod plura, diversa-
que principia vitae in corj)ore bumano agnovit , sed etiam quod
') e Anima est in qualibet parte corporis ^ . . in ordine ad totani , ci ideo
h non quaelibet pars animaiis est animai

ad 2.
modi non suot
I
in specie, sed totum

Qj. dispp.^ q. un. De Sp. cr., a. 4
,
j;
Diccndum quod partes animaiis, ut oculus, manus, caro, et os, et huius-
et ideo non potesl dici proprie loqucndo,
,
quod sint diversarum spccierum , sed quod sint diversarum disposilionum > ; f,
q. LXXVI, a. 5 ad 3. Cf. ibìd.^ q. cit., a. 8 ad 3.

*) Rechercheg sur le tystème nerveux, e. 12, Paris 1842. Cf. Longet, Trai'
tè de physiologie^ t. il. p. 370 sqq,, Paris 1850, et Bernard, Diciioa. dea scieii-
ces tnedtcales^ art. Syslème nerveux.
*) IJ, ni falliaiur,Dcctor Angelicus innuit hisce in k)ci.«.:cEx dissioiilibus parli-
Lus constituitur iotegritas corporis, cuius primo , et por se anima est actus » ;
Q<j. dispp., q. un. De Sp. cr., a. 4 e; atque ai ibi: r. Pro tanto dicilur ex par-
libus consislens esse corporis ,
quia ex suis parlibus corpus constituitur tale , ut
possit ab anima esse recipere >; Op, cil.^ q. un. De Aa.^ a. l ad 14.
*) Vid. Flourens, De la vie, et de f inleUigeti/jey Part. 2e, e. 7, § 3, p. 92
scqq., ed. cit.
^) Op. di., Disc, prclim.., t. I, p. 20, et 2'l. Cf. quoque Léiut (l/eVa. cj7.),
qui Slbalio turbam archaeorum , stu parvoru/ji xò ego ad uoam arcbaeum , scu
ad unum lò ego revocanti plausit.
^) Court sur /' hisioire Uait sciences nai'ureìk^ art, Bichai. Paris 1731.
k
9© ANTHROPOtOGIA
naturam horum principiorum perperam definivit. Ipse euini , cum
putasset vitam totam ,
quanta est, in sensibilitate posilam esse , tlc-
crevit unumquodcjue principium vilae propria sensibililate gaiide-

rcj propriasque sensaliones babere, ita ul, quot sunt organa coi po-
ris , tot sint speciales sensibilitates , diversaeque species sensatio-
num *. Bordeus non paucos huius suae tbeoriae fautores habait ,
qui, uli ex Fouqueto eius discipulo accepimus ", Sensìbillstae sunt
appellati. Vt vero non solum Bourdeui, sed etiam aliorum Physio-
logorum,qui vitam esse quamdam affeetionem maleriae organorum
censuere, praecipuas opiniones de nalara vitae excutiamus, tbeoria
Bordeui cum opinionibus Halleri, et Bicbali comparanda nobis est.
i3g. Ilallerus contendit in corpore bumano non solum faculla-

lera, qua res sentii , nempe sensibiUtatem , sed etiani facullatem,
qua se movet, nempe IrritablUlatem inveniri, easque esse duas eius
vires, seu facultates, quarum prior in nervis, posterior in musculis
residet ^; 2" vitam non in sensibilitate, uti Bordeuo visum est, sed in
irrilahililate^ seu vij qua motus corporis perficiuntur , consistere ,
ita ut vita corporis animati non sit aliud , nisi ipsa irrilabilitas * ,
sive illa vis, quam recentiores contraclililatem vocarunt ^. Bicha-

tus censuit corpus duabus vitis gaudere, earumque unam ,
qua cor-
pus nutritur , inleriorem , vel organicam , alteram aulem, qua
corpus cum rebus extra se positis relationem adquirit , exteriu-
rem^ vel animalern " , vel vitam relalionis vocavil '.Cum vero in
corpore non alias vires reperiret, nisi sensìbilUate/n , et coniracllli-
lalem-) easque pularet esse comraunes vilae organicac , alquc ani-

mali, statuit basce duas vitas ex eo discriminari ,
quod unaquacque
propriam sensibllUaiem^ propriamque coniractiUiaieni habel". Quo
') Videsìs eius Dlssert.\ de sensu generiee considerato 1 quam modo cilavlraus.
'
Fouc]uct, qui liane doclrìnam amplexatus est, scnsìbijitatcs proprias vocavil par-
vas vilas in Encycloped.^ art. Sensibililè.
^) Op. cu., p. 80.

^) Vid. eius opus, Mèmoires sur la nature senstble , et ìrrilable des parties
dn corps animai, trad. en frane, par Tissot, Lausanne 1736.
^) lóid., t. IV, p. 97. C09S. de liac sentcutia ipsum Fouquclum eius adversa-
rium in Op. cù., p. 78.
^') Dissertalio physiologica de irritaòUilatc, Goltlngac 1751.
•') Tissot, Fie de Zimmermann,i^.U scqq., Genève 1797, et tìaller , Mèmoires
cìU., Discours prèliminairc, e. 1, n. V., ed. cit.
'J Recherches physiol. sur la «»e, el la mori, Paris 1810. tlanc vilae divisio-
nem a BufFono ( Oeuvr., t. II, p. 313, ed. Flourens), et a Griuialdo (Grimaud,

Cours compiei, de physiologìe, tee. Ili, t. I, p. 38) mulualus tsl.
^) Jmlomie géaéralCi t. I, p. LXXXII, ed. cil.

ANTIinOPOLOGl.4 t)l
quidcm paclo duas species sensibililalis, et conlraclilitalis in corpo-

le humiino agno vii.
i/?o. Veruni ex bis placilis denatura vilae organis insita magis,ma-
gisque palefif, quara absurda sit eorum opinio, qui corpori huma-
no \itam a maleiia corporis minime distinctara largiuntur. De sin-

gulis panca nolabimus, qune e philosopbiae penu nobis suppetant.
iî. Principio ibeoria Bordeui,aliorumque Sensibilistarum multa
peccai. Nani i°sensibilitas,uti ostendimus,non est solius animae,nec
solius corporisj sed animae simul, et corporis, boc estjtolius coniitn-
eli '.At Bordeus ipsam esse solius corporis voluit, quia ?ilam cor-
poris ,
quam esse in sensibilitate silam dixit , ab anima omnino se-
crevit ,
propriamque organorura esse confendit. Falâ igi!ur est ex
hoc primo capile ihcoria Bordeui. 2° Bordeus graviler quoque hal-
lucinatus esl,quod principia vitalia omnium organorura valuti sen-

tientia babuif. Sane, quemadmodum in Vynamìlog. ostcnsuni
est. 1° quinque dumtaxat partes corporis bumani sunt organa^ sive

instrumenta sensuum, naturaque corporis bumani eiusniodi est . ut
non plura, quam quinque, expostulet ' ^ 1° quinque baec organa ,
quae sensoria dicuntur, non sunt per se scntienlia, sed sunt tantum
iustrumenla, per quae anima res sentita 3" quandoquidem ratio ani-
malitalis in sensibiiilale posita est , nemo non videt , corpus huma-
num, adraissa Ibeoria Bordeui, esse magnum animai, quod ex mul-
iorum parvorum animalium unione consliluitur -, si quidem secun-
dum Boitleum et generalis quaedara sensibililas existit in tote cor-
pore bumano , et speciale principium sensibilitatis in quolibet eius
organo, ila organum per principium vilae diversum a
ut quodlibet
priucipiis reliquoium organorum operaliones vilae sui proprias ex
se perficiat. Hoc vidit, aperteque professus est ipse Bordeus *j unde
') Iti docuìt s. Aagaslinas his pancis : e Sentire non est corporis{, sed animae
per corpus >; De Gen. ad iùt., lib. HI, e. V, n. 7.
*) Hunc crrorcm rcprobavit s. Auguslinus, qui ait: e Ipsam Tim sentieadi noa
Label vila quaelibel >; JJe Gen. ad itti. i-b. imperf.^ e. V, n. 24.
'; Fouqucl statuii hanc enunciationera: Quidquid esl sensibile^ esl vitale {Di'
scovrg sur la clinique , p. SO, ed. cit.). Asl, ut inde coucluderet lotam vitata
in sensibilitate consistere ,
probanda quoque ei crat propositio inversa , scilicct :
Quidquid est vitale.eat sensibile.Quod certe non probavil, nec probarc potcraf,
quia, ut S.Thomas advcrlit,f Non omnes operaliones animalis saUantur in qualibet
parte eius,masime in anìmalibus perfcclis t^Qq.dispp ,
q.uu.Z^ An.^ a. IO ad 7.
^) Quare ci. Cuvierius Bordeum, aliosqac Phjsioiogos eius scclalores reprebcn-
dit ,
quod e cor, stomachum , et malriccm sentire , et velie pularent , ila ut
unumquodque organum sii per se quoddam parvum animai pracdilum facullalibus
magni animalis 1 ; Rapport à P Académie dcs scieaces , iuill. 18)22. Cf. Cours
d' anatomie cowparée, l. I, p. 33, ed, cit.
9"* ANlIIltOPOLOGIA
posi nonnullos anliquos ,

quorum meulionem Albcrlus M. fecil '
,
quamlihet parlem corporis esse animai in animali dixil ^. Veruni

id, praelerquam quod corpus per se, non vero ex eo ,
quod ab ani-
ma informalur , esse aDimalum perperain siatuit , unilatcm ipsius
corporis tollit, quia, si quaelibet pars corporis est quoddan> speciale
animai, corpus, quod ex illis coropooitur , nonaisi unum per acci-
dens esse polesl '.
i4"2. Nemini autem negolium facessat ,

quod nos in Vynamil,
slaluimus,unicam esse in homine vira sentiendi, quae e cerebro per
quinque organa sensuumdilapsa quinque sensus speciales, et fontes
diversarum sensalionum conslituit; baec enim Scliolasticorura doc-
trina a placitis Bordeui, quae hic impugnamus, longo intervallo
distai. Enimvero nos secundum Scbolaslicos tuiti sumus, i" prin-
cipium, ex quo quinque organa sensuum vilam sentientem babent,
esse unicum, et ab organis omnino dislinctum ^ »" principium sen-
tiendi, cum in diversis organis diversas proprietates adquirat,diver-
sas species opeiationum sensivilarum exercere,quae ad unicum sen-
lieiidi quoniam principium sentiendi non est
genus pertinent ;
3**
ipsum organum, sed anima ralionalis, quae organa informai, orga-

na non esse principia sentientia ab se diversa , sed esse diversa in
strumenta, quibus anima res corporeas extra se positas apprebendit*.
i^ò. A verilate longe etiam aberravil Hallerus, quod vim vita-
lem sensibilitati dcnegavit , illamque uni irritabilit;iti coiicessit *.
Namque operationes vitales illae sunt.quae a principio insilo natu-

rae ipsius operantis proficisountur ". Atqui buiusmodi sunt non
modo operationes, quae ab irrilabililalc, sed cliam operationes,quae
a sensibilitate dimanant '. Ergo non solum operationes inilabiiita-
') B. Doc(or, qua auctorìtatc ìnnixuB, nesclmus,hanc opinioncm Pylliagorae tri-
buit. a Pjlliagoras , ait, . . diversa animalia dixit congregala iu uno animali, ila
quod dixit Iiepar esse animai, et matriccm aliud animai , et cor aliud animai s ;
De Jn.. traci, il, e. 15.

^) Recherches physiol. eie, Oeuv. t. I, p. 187, ed. I\icIiorand. Vid. p.75,n.2.
fharles in op.cil.(De vilae natura, c.l,p.30) inqiiit: «Vilam igilur (Bordeus) ud
scnsum addicil, scnsuraque el corporis parlcs, et cara quasi mullipliccm disperliens,
parvas quasdam vilas, ut eìus discipulus inquit, per lolum corpus disseminai » di-
scipulus , quem Charles innuit , est Fouquet in Encyclop.^ ari. ScnsiltiUtè.

"") Vid. s. Thom., In lib. I Seni., disi. Vili, q. V, a. 3 ad 2.
*) Cap. II, art. 6, p. 226 sqq.
") « Irritabililas, ait Zimmermann, vilam sola' absolvìt »; Dìsserl. cii., p. 70.
*) « Opera vitue dicuntur, quorum principia sunl in operanlibus, ut se ìpsos indu-
cant in lales operationes j; I, q.XVIII,a2ad 1. CLCosmoL, e. I, a. l,p.22l,222.
') Audire e re est Aquinatcm nostrum. «: Cum vivere dicantur aliqtia socunduai
quod oporantur ex seipsis, el non quasi ab aliis mola, quanto pcrleclius conì[)i.'lit
hoc alicuJ, tanto pcrfcctius in co invcnilur vila, , . Quaedam . . movent scip-ii.

—
ANTIinOPOLOGIA ^3
li5, sed etiam sensibililalis sunt vilales. Hallerus sibi persnasit vini
irntabiliialis principio immateriali, cuiiismodi anima est, non posse
tribui,(juippe quod, cum irritabililas in partibus corporis abscissis,
etdivisis perseveret, anima divisibili?, proindeque corporea dicenda

cssel '. Sed haec ralio Halleri, quam Flourensius probavit, nullius
moraeuli est; si quidem ex eo, quod quaedam operalionum vilalium
indicia in cadavere, atque in partibus corporis abscissis conspiciun-
tur , nihil , ut alibi innuiraus *, atque infia uberius oslendemus ,
ad aniniismum reiiciendum confici potest.

ì^\. Restai , ut de Bichato dicamus , quera Schola Parisiensis
Medicinae,veluti proximum suum ducem,suspicit. Divisio vitae in
tinlniuàrn , omnino commenlitia est. Principio nulla
et organicuni
ratio esse videtur, cur duae illae vitae , quaecumque sint , vocibus
organìcae^ et animalis inler se di^criminentur. Nam Bichatus uli
vitae organicae, ita vilae animali propria organa tribuit, et quam-
vis j)lures differentius anatomicas, et pbysiologicas in eis adnotet *
,
tameu in cunctis duas praecipuas vires sensibilitalis , et conlractl-

iiiatis, seu irritabiUtatls dgnoscit. Atqui, si vitae animalis , perin-
de ac organicae, sunt propria organa , atque organa vitae organicae
propriis viribus sensibilltatis^ et contractiiitalis^ non secus ac orga-
na vilae animalis, gaudent, nihil causae certe assignari potest , cur
una illarum organica, altera autem animalis dicenda sit.
)45.Verum haec divisio non solum sine ulla ratione confida est,
sed mullis quoque absurdis scatet. Primo enira vita animalis cora-
pleclitur in se vitam organicam. Nam cum , animai sit ens ,
quod
non solum sentit, et de loco in locura se movet, sed etiara nutritur,
inde patet notione animalis contineri tura notionem vitae exterioris*,
non solutn hablto respeclu ad executionem mo(us,sed etìam quantum ad formanif

quae est principìum motus,quam per se acquiruot; et cìusmodi sant animalia, quo
rum motus prìocipium est forma non a natura indila , sed per sensum accepta.
Vnde quanto perfectiorem sensum habeut, tanto pcrfcctius moveot seipsa ì^ I, q.
XVIII, a. 3 e.
*} Op. cil.^ t. IV, p. 121. riallerus VVhytto respondil; hlc enim irritabiiitatem,
quam Kallerus a se delectam esse imracrito gloriabalur.nou esse aliud, nis! ipsam
animam contendit 'W'bytt, Specimen de t/ioiu vitali in animali^ angl., Edimb.
1751). Immerito, inquimus, gloriabalur, quia Glisson ( Tractatus de venlriculo,
et i/i/e*/»ni«,Loadini 1677) illam vim in corpore agnoverat,ipsamque eodem nomine
irriiabililatis donaverat, *) Cosmol.^ e. IV, art., 3, p. 567, et 368.
'j Nostrum non est de Lisce differentiis iudicium ferre. Adeat, cui lubet. Flou-
rens, qui illas commentitias esse osleadit in op. saepe cit., De la t>/e etc, Pari.
2e, e. 3j § 2, p. 24-42, ed. cit.
*J Apposite s. Thomas: e Uat {anima) ei {maU-riae) et esse corporale, et esse

vitale, el super hoc addii ci esse scnsitivum a; Qq. dispp.^ q. ua.De An.^ a 9 e.
9f ANTIIBOPOLOGIA
seu relalionis, quarti animai cuni rebus exlra se posills liaLet , lurn
notionem vilae organicae, seu qua organa nulriunlur". Iain,quoniam
una pars altera continetur, liquet viliosam
vitiosa est divisio, cuius
esse divisionem vilae in animalem , et organicam j quam Bichalus

excogitavit. Idem ex eo comprobalur, quod organa vitae vegelalivae
cum orgaais vitae sensitivae, ut in aliis locis vidimus, ita inter se
conspirant, ut unicum systema nerveum efEciant, proindeque pria-
cipium, quo homo sentit,et vegetat.esse unicum arguant *.Et sane,
si unicum est in homine systema nerveum , ad quod organa vilae
sensitivae, et organa vitae vegetativae pertinent, atque unicum est
principium ulriusque vitae ', distinctio vitae in animalem, et orga-
nicam admilti nequit, quia hae duae distinctae , diversaeque vitae

sine diversitate systemalum nerveorum , et principiorum vitalium
existere non possunt.
i46. Praeterea Bichalus proprietates enumerans quae duas vi- ,
tas, nempe animalem, et organicam constituunt,easque ab se discri-

minanl, statuii ambas vitas sensibilitate, et contractilitate gaudere ,
atque ex eo tantum differre ,

quod istae vires sunt in ipsis diversae-,
quare sensibilìtatem anlmaletn^QX. sensibLUtalemorganicam^\ievxì^\xe
contrac lililaieni animalem^ et conlraclllitatem organicam in corpore
admisit *. Sed hac in re quoque falsus est. Enimvero sensibililas a-
nimalis, et sensibilità» organica, eius sententia,non difFerunt essentia,
sed accidenti quodam ,
quia ipsae non aliter dilTerunt ,
quam quod
una est maximum alleriusjseu una est magis,altera autem minus in-
tensa ^.Alqui eajquae non differunt essentiajhoc est, ut receutes lo-
qui maluntjSecundum qualiiatem^sed secundum quantilate7n^dì\er-
sas species non constituunt, quia species differunt secundum essen-
liam.Ergo divisio vilae in animalem, alque organicam ex sensibilita-
le,proul a Bichato intelligilurjpeti non potest.Nec ex contractilitate
oriri quii. Bichalus enim contendit conlractilitatem vitie animalis a
contractilitate vitae organicae omnino differre,f|uippe quod musculi

vitae organicae a voluntate nunquam pendent,et musculi vitae ani-
malis voluntati parent ^.At nemo non intelligit naturam contractili-
') e Polentiae animae nutrilÌTae sunt prio;rcs in via gencrationis potenliis animac
sensilivae,unde ad earum actioncs praeparanl corpus j; t, q. LXXVII, a. 4 e.
*) Cosmol.^ e. VI, art. 3, p. 3S9, et 360, et superi us p. 89.

') ( Corpus, s. Augustinus ait , non vegctatur nisi per aniraam » ; /« Joan.
Ev. e. 5, traci. XXUI, n.6.
*) Jnal. génér., t. I, p. LXXXII, ed. clt.
^) Recherches physiol. eie, p. 101 seqq., ed. clt.
^) Recherches eie, p, 120 soqq., ed. cil.

ANTHHOPOLOGrA g5
lalis non pn«;sc variar! ex eo tanlum,quod musculi vitae animalis, se-
cus ac musculi vilae organiciie, voi untali parent.Namque,cuni sit ac-

cidens musculi parere voluntali , aul ab hac haud pendere , discri-
raen, quod intcr musculos vitae animalis, et musculos \itae oigani-

cae Bichalus statuii , non arguii diversas esse naluras contraclilitatis
animalis, et contraclilitatis organicae, sed dumtaxat diversos esse mo-

dos ,
quibus musculi utriusque contraclilitatis operaotur '. Eaprop-
ler , sicut ex sensibililale, ita ex contractilitate Bichalus frustra
conalus est ralionem discrirainis pelere inler duas vitas auimalem,el
organica lì, quas commenlus est *.
ì^y. Quac cum ila sinl, nuperi Pbysiologi merito tradunt

unam huraano sensibililatem, unaraque conlracUi-
esse in corpore
litalem, nlque ex bis unam vilam constitui, qua homOj proul ani-
mal esl, et nutrilur , el relationes cum rebus extra se posilis b ibet.
Ipsi in eo dumtaxat decipiuntur ,
quod vestigiis Halleri insistentes
non agnoscuul principium sensibililalis êl conlraetilitatis distinc-
tum a nervis, el musculis, sed sensibililatem esse proprietatera ner-

Torum , et contraclilitatem esse proprietatem musculorum volunt ^
unde nervos senlientes^ et musculos contractiles vocant. Contia ea,
nec nervi sensibililatem, nec musculi irrilabilitatera per se babgnt,
sed ipsam ab anima , cuius suol inslrumenta, accipiunt', quia, ut
mox videbimus, ipsa anima ,
quae in homine intelligit sine organis
corporeisj per organa corporea sentii, motusque corporis producil*.
ARTIGVLVS QVARTVS
Vitallsnius impugnatura simulque aninùsmus asseritur
148. Si vita corporis humani repetenda non est a legibus me-

chanicis, et cbymicis, sed a quodara principio actuoso speciali,quod
') e Licei una sii anima sensibilis, et Tcgelabills, non tamea oportet quod la
quocumque apparel operalio unius, appareal opera lio allerins > ; Qq. dispp.f q.
un. De Jn., a. Il ad 19.
*) CoDlra liane Iheoriam Bichati quaedam scitu digna observaruni Bulsson, Z?tf
ia divìsion plus nalurelle dea phénomenes i>hysioìogiques^ Considérations géné«
ralcsj Eneyclop. des aciencea medicalea, t. IV, p. 27 seqq., el Ougès, Physio-
logie comparée pari. 3e, e. 8, art. 3, § 2.
*j i Afiiaiae est dolere, non corporis, etiam quando ei dolendi causa existit a
corpore, cum in loco dolet, ubi laeditur corpus. Sicut ergo dicimus corpora sen-
tientia, el corpora vivenlia, cum ab anima sit corpori sensus, et vitaj ila et cor-
pora dicimus dolenlia , cum dolor corpori nisi ab anima esse non possit 3 •
De
Cìv. Dei, lib. XXI, e. 3, n. 2.
*) f Esurire, idem s. Doclor ail, silire, animae sunl isla; lolle animam, cor-
pus haec examine non poleril j; Eaurr, li iu Ps. XXIX; a. 3.
9^ ANTHROI'OLOGIA
vitale clicitur, ntque hoc principium vilalc nou est vis insila, pro-
priaque maleriae, et mera eius alTectioj sed est principium, quod ab
organis dislinguilur, inquirendum est, utrum islud principium vita-
le, quod tani Vitalislae,quam Animistae distinclum ab organis esse
perinde lenent, sit ipsa anima rationalis, uli volunt Animislae , an,
ut sentiunt Vitalistae, tertium principium a corpore, perinde ac ab
anima rationali, diversum.
i49.Si Philosophi Christi.ini dubitare non possunt,quin anima ra-
tionalis sit forma subslantialis corporis,ipsis ne dubitare quidem licet,
quin anima sit eius principiuravilale.Narajpraeterquam quodEccle-
sia non modo definivit animam rationalem esse formam substantia-
lem corporis , sed eliam ipsam esse principium vitale eius*, harum
duarum enunciationum posterior,ut paulo ante ostendimus, est me-
rum coroUarium prioris si quidem cum forma sit in qualibet re
; ,
non modo principium roO esse sed etiam tou operari idem est di-
, ,
cere, Anima rationalis est forma substantialis corporis^ ac, Anima

rationalis est principium cunclarum operationum corporis ^.
i5o. lamvero hanc iheoriam de natura humani composili argu-

mentis e rationis penu pelilis constabilire volentibus potius in eo
adlaborandum nobis est , ut difEcultates Vitalistarum exsufflemus,
quam ut argumenta ad illam direcle probandam afferamus.Elenim,
cum unitas principii vifalis in homine assiduo , vividoque con-
scientiae testimonio pateflat, atque idcirco omnium hominum per-
suasione nitalur, Vilalistas ad illam impugnandam hominemque ,
,
ut aiunt, duplicandum. non aliud, ni fallimur , movit quam quod

,
ipsam cum cerlis decretis anlhropologiae, et pbysiologiae pugnare,

atque ad exitiales errores ducere rati sunt. Qua de re argumenta,
quae unilatem principii vitalis in homine luculenter patefaciunt,bre-
viler enucleatis, ad obiectiones adversaiiorum, quicumque hi sint,
accurate exsolvendas progrediemur.
«) Cf. p. 43, et el 44, el p. 70, n. 1, et 2.
•) Vid. praesertim P. Ventura in Opp. cilt. p. 78 . Lordai ei respondit in
ntullis suis libellis et maxime

Réponse à des
bis, obieet. eie, ed. cit. , et Ac-
cord de la doclrine anthrop. de Montpellier uveo les enseign. relig., Montpel-
lier 1852 , cumque secutus est Pccholien in sua Epìst. ad Sales-Giron, lievue
medicai., Mar. 1858. Sed laudalus Thealinus eorum sopbisma(a solvit in suo op.
poslhum. iam laudato, La Filosojia Cristiana^ scr. II, c.8, § 94-96, t.ll, p.l77
seqq., ed. cit. Cum de re tauti momenti agatur, rcprchcndcndus est Cayol, quod,
elsi a Bartbezio, aliisque Monspelliensibus dissidcat, tameD(/û ver rongeur de la
tradilion hippocratique, Clinique Medicale., Paris 1833) illos irridet, qui in bac
controversia ad SS. Lilterarum, Patrumque auclorilatem confugluut , et de ger-

mano sensu doctrinae ab eis traditae acerrime dccertant.
ANTHnOPOLOGlA 9^
i5i. Principio indubiura est iheoriam de dualitate principii in
boni ine propriam esse paucorum Philosophorum, et Medicorum a ,
qnibus primo excogilala , alcjue idenlidem propagala fuit, sed lum

plerisque Philosophis et Medicis , lum populo de unitale principii
semper |>ersuasum fuisse.Id Theod.Iouffroy negavit, immo existen-
tiam ab anima rationali diversi in homine ex eo
priikcipii vilalis
etiam probavit
,
quod quisque vel e plebe duplicem Iwìninem ,
quera BuQbnus diserte descripsit , in se ipso usque experilur '.
Asl oppido falsus est. Namque populus, ipso Bartbezio falente,
unitatem j)rincipii in homine admiltil. Hoc ab nsu loquendi, qui
penes eum invaluit, perspicere nobis licei \ si quidem, cum verba
sint signa concepluura mentis, communis sermo communem ccîlan-
di ralionem luto patefacit. lamvero nos audiraus quemlibet e plebe
dicentem non solum , Ugo inteWga^ sed eliam, £go seniio^ et noa
solum, Ego inlelligo^ et sentio^ sed eliam, Ego nulrior^ Ego auge-
sco , Ego prolem genero , necnon. Ego deambulo. laro hae , aliae-
que id genus loculiones denotant principium,quod intelligit, nempe
animum ratiooalem , esse idem , ac principium, quod sentii , quod
vegetai, hoc est, nulritnr, augetur, et general ,
quodque se ipsum
de loco in locum movet. Nam, si dicalur, praeter animam raliona-
lem inesse bomini principium quod vitam corpori largitur , di-
,
cendum quoque est animam ralionalem non aliter coniungi cum cor-
pore,quam veluli instrumento, quo in quibusdam suis operationibus
ulitur. lam, si corpus esset dumlaxat instrumentum quarumdam o-
perulionumanimae, quisque nostrum posset sibi adscribere actioncs,

quas per illud exercel, non vero proprietales,et operaliones proprias
eius.quia iuslrumenlum habel esse distinctum ab esse artificis. Pula,
quisquis dicere posset, ego moveo musculos^ ego scamnum infringo^
celeraque eiusmodi, sed dicere non posset, ego ex ossibusêt musculis
consto^ ego nulrior^ ego aiigesco^ celeraque id genus, perinde ac ar-
lifex polesl dicere: ego dolo lignum^ aut marmor^ sed dicere nequit
ego ex elenienils ligni\ ani marmoris consto-^ ego secor, aut dolor,
faisque similia. Itaque, quoniam populus illas loculiones frequentai,
de unitale principii vilalis in homine ei persuasum esse debet *.
iSa. Haec persuasio hominum vel plebeiorum de unitale princi-

pii vilalis ab assiduo testimonio conscienliae procul dubio originem
') ilèat. cù.y p. 167, ed. cit.'
*J e Tà ego «ulgì, ait Gerdy {Phymlojie dei tensations, el di f infellìgcn-

ee, p. 8, Paris lS46j, est simul corpus, qacd in loia eiu» suferlìcie sentii, et in-
tellectus, cuius cooscientiam habel >•
'
ELEM.Pnitos.CBaiST.IIF.
^8 ASTIIROPOLOGIA
ducil. El sane, missa controversia, de qua inferius agemus, ulrum,

necnc anima sit conscia operalionum vilalium corporis, dubitari non
jìotest, quin quilibet homo se tanquam unicum subieclum experia-
lur,quod inlelligit,vult,aliasque opeialiones vitae,quas,ut diximus,
exeril*.Alqui,si in homine aliud esset piincipium substanliale,quod
inlelligit,nempe anima rationalis, aliud vero piincipium substanlia-
le ,
quod sentii, el vegelat, nempe principium vitale, profeclo non
posset in eo exislere unum subiectum,quod se inlelligerejVelle, sen-
tire , de loco in locum se jnovere, respirare, aliasque id genus ope-
raliones exercere experitur, quia unumquodque illorum principio-
rum subslantialium operaliones pioprias, allerique haud commu-
nes haberit. Ergo ex conscientiae testimonio cuilibet compertum est
unum esse in se principium substanliale, quod intelligit, vull, sen-
tii, de loco in locum se movet , operationesque vegetandi exercet.

i53. Hoc praeslituto , ad unitatem principii subslantialis in ho-
mine demonstrandani tria argumenta Aquinatis afFeremus ,
quo-
rum unum e metaphysica, sive ontologia, alterum e logica, terlium
denique e dynamilogia s. Doctor petivit. Revera primum a nolioni-
bus entis , et unius s. Doctor confecit hoc modo Anima, et corpus, :
uli ostensum est, ita inter se copulantur,ut unicum esse compìelum

hominis efficiant, homo non esset unus sed mul-
alioquin quilibet ,
tiplex *.Atqui, homine non esset unum principium substantia-

si in
le, seu formale, quod intelligit , sentit et vegetai , sed vel tria, ,
nempe inlelleclivum, sensitivum,el vegetalivura,vel duo, ut ii vo-

]unt, qui vira sentiendi principio inlellectivo,aut vegetativo adscri-
bunt , unum non foret esse completum hominis. Ergo unum debet
esse in homine principium substanliale proindeque una anima , ,
seu unum principium vitae.Assumptio ex iis,qiiae in Ontologia sta-
luimus , quandoquidem ens

facile declaratur. Nam
et unum , ,
inter se convertunlur, consequens estquamlibet rem ab eodurn^ ut

verba s. Thomae usurpemus, habere, quod sit ens^ et quod sit una-^
atqui quaelibet res per formam habet,quod sit ensêrgoquaelibet res
per formam quoque habet, quod sit una. lam, si quaslibet res a for-
ma habet esse unum eo ipso quod ab ea habet esse, liquet rem non
,
esse per se, seu simpliciler uuam , nisi per unam formam , et , si
•) Cf. p. 9, el p. 87.
*j Id omnes Vilalistae , si fortasse perpaucos antiquoa excéperis, saliera verbo
falcnlur. Noe aliler sentire illi dicendi sunt, qui hominem cuin BufiTono duplicant;
hi eniin unilalom hominis non ncganl , sed dumtaxat duplex esse in eo princi-
pium vpcralioaum sibi volunl.
ANTHROPOLOGIA 99
quando ipsa e pìuribus formis unam esse oportero JenomiDeliir ,
forniam per quani est una simpliciter. Pula homo aìbus non de-
,
,
notai quidqiiam unum simplìciter quia homo est unus simpliciter ,
per bumanitatem, sed secundiim quid^ quia forma albedinis per ac-
cidens homini iam conslilulo advenit *. « Si igilur, concludit Aqui-
nas , bomo ab alia forma haberet, quod sit vivum, scilicet ab anima
iregetabili, et ab alia forma ,
quod sit animai, scilicet ab anima sen-
sibili, et ab alia, quod sit homo, scilicet ab anima ratronali seque- ,
retur quod homo non esset unum simpliciter *».

154. Idem ex eo comproljatur , quod idem Aquinas adverlit, si
plures animae unum hominem conslituerent, ©porterei esse in ho-

mine aliquid, quod ipsas unit-,alioquin ipsae non se ad sese invicem
haberent,uti actus ad potenliam,cum qua actus unum per se,ac im-
mediate efEcit *, sed omnes essent actus *.Atqui istud vinculum nec
corpus, nec alia anima diversa ab illis esse potest.Non quidem cor-
pus, quia corpus non conlinet animam , sed anima corpus conti-
net , eiusque unilatem efficil '. Non alia anima diversa ab illis,
quia ipsa ad animas, quas unii , sese haberet veluti forma ad mate-
riam , seu potenlia ad actum,proindeque cum animabus,quas unit,
') e Animai non essct simpliciter unum, caius essent animae plures, nihil enim
est simpliciter unum, nisi per formam unam , per quam Iiabet res esse , ab eo-
dem enim habet res, quod sit ens, et quod sit una; et ideo ca, quae denominantur
a dÌTcrsis formis, non sunt unum simpliciter, sicut Lorao albus i; I, q.LXXVI,
a. 3 e. Cf. p. 50, n. 1, et voi. II, Coamol,, e. IV, art. 3, p. 358, 359.
) Op. ct'i.y ibid. Cf. Conir. Gent.^ lib. li, e, 58, n. 2. Es quo vides homi-
nem, si essent in eo plures animae , non unum virens, sed coacervalionem vi-
ventium fore. Vnde bomo, prout defensores trichotQmiae ipsum effingunt, non im-
merito diclus est a Scaligero ce non verus homo, sed vorus Geryon, veraque Chi-
maera > {Op. cit.^ Exercit. 307, n. 5); deinceps a Salmasio e ipso Gerbone hor-
ribilior ), quia Geryonem non solum trcs animas, sed etiam tria corpora habere
fabulantur {Dissert. cit.y ibid.); nuperrime a Bouilliero {Op. cii,, e. 20, P>^17,
et 318 ) similis monstre virgiliano, ( Nascenti , cui tres animas Feronia Mater,
Ilorrendum dictu ! dederat, Jcneid., lib. Vili, vv. 564, et 565.
») Vid. p. 40.
*) Vid. s. Thomae locum ex lib. Il Contr. Geni., e. 58, n. 5, quem citavi-
mus p. 82.
") i Et non potest dici, quod uaianlur per corporis unitalem, quia magis ani-
ma continet corpus, et facit ipsum esse unum, quam e converso >;I;q.LXXVI,a. 3 e.
Idem docuerat B. Alb. iM. hoc in loco: ( Et non potest dici.quod uniens iilud sit
corpus: quia corpus non coulìnel, et unìt auimam, sed e converso anima est, quac
unit, ethaec conlinet corpus: cuius signum est, quia, anima egrcdiente per nior-
lem de corpore, slatim incipit deperdere unionem, et continuitatem suam i; Dj
Jn.^ lib. I, traci. II, e. 15. Cf. loca s. Augustini, quae eicripsimus ex lib. De
juant. an.j et ex lib. Relracl., p. $2, a, 4, et p. 86, . 1.
*
fOO ANTHROPOLOGCA
iin;itn animain in homine re ipsa (.(Hceret. lirgo, si plures essent in
homine anipiae, homo non foret aliquid simpliciter unum ,
quale ,
ipsis Vilalistis docenlibus, revera est *. Hinc Aiistoleles ab illis,qui
plures animas in honaine admittebanf, iure , meritoque expostula-

hat, ut vinculum illarum sibi indicarent^, meiitoque nonnulìi re
centes observarunt , eis, qui tres animas in homine esse autumant,
quartam effingendam esse ,
quaq illas continct , atque ad unitalem
adducit '.
Nos equidem non lalet Vilalistas in bac sententia versili

i55. ,
quod unitas bominis ex duorum, vel, ut alii volunt , trium princi-

piorum consociatione efEcilur, cum principia ab se invicem pende-
ant *. Al consociatio principiorum j quocumque modo fieri dicatur,
et quocumque nomine designetur , hominem per se, et simpliciter
unum efEcere nequit. Namque consociatio pluriura principiorum
substantialium, seu formarum non aliam, quaraordinis, unitatem
j)roducit,quia pluru principia substantialia non aliter Inter sese con-
sociari possunt, quam quod unum habet ordinem ad alterum.Atqui
unitas ordinis, ut s. Thomas scite advertit est minima unitatum *, ,
])roindeque mere accidentalis.Ergo, si plures animae in homine esse

dicantur, unitas bominis ex illarum consociatione effitii nequit.
i56. Alterum argumenlum,quod iheoria logica de modo praedica-
lionis Aquinali suppeditavit, bue redit: Si homo ex duobus princi-
piis formalibus, nempe inlellectiyo,et sensitivo constare dicalur, al-,
tcrutrum borum sumi dcbet, nempe vel illa principia nullum ordi-
') Coalt. G^nl.) Ibid.c Ex plurlbus actu exlstenlìbua non Gt unum simpliciter,
nisì sii aliquid uniens, et aliquo modo ligans ea ad invicem. Sic ergo, si sccun<
dum diversas formas Sqrles esset animai , et ratioiiale, iiidigerent haec duo ad
lioc, quod unirentur simpliciter , aliquo , quod faccret ea unum. Vnde cum hoc
non assigiiare , remancbit , quod homo non crii unum, nisi aggregatione , si-
sii
cut accrvus ,
qui est secundum quid unum , et simpliciter multa; et ita etiam
non crit homo ens simpliciter, quia unumquodque in tantum est ens, in quantum
est unum >; Qq. dispp., q. un. De Ja.j a. Ile.
De Jnìm., lib. I, e. 6, § 24.
2)
^) Vid. Salmasium, ISolt. ad Epictet.^ p. 135, ed. cit. Id menlem Lucretii non
fugit; unde, cum duas animas in homine agnosceret,agnovil quoque in eo tertium
principium tenuius ipsis, quod est ambarum essentia, et quasi anima; qua de rct «id.
lib. Ill,v. 28», et 282.
^) Ila, e. g., sensit louffroy, Mém. cit., p.181. Ante huoc, aliosque Vaa Hcl-
mont consooialioaem suorum archeorum unitatem conìugalem^ pavilitaten coniu-
ga^ mullisque id genus modis vocavit, quos videsis in eius op., Hortus medicitiaef
passim, ed. cit..
^) C Nec ad unitatem homiais ordo formarum sufliciet, quia esse unum secun-
dum ordiucm non est esse unum simpliciter, cum uuilas oidiais sit minima uni»
talum »; Conti; Cen'., lib. Il, e. 58, n. 2. <

ANTUBOPOLOGIA )Ot
neui inter se Iitibere, vel aliqiio ordine inler sese conliaeri,ila ut u-
Bum alteri subiiciatur. Prioris exemplura est, clalce est albani^ quia
albedo , et dulcedu ordinem ad se invicem non habent5cum aliquid
possit essedulce, nec tamen album, aut Gsse album, nec tamen dulce.
Posterioris vero exemplum est: qiiod hahel sitperjlciem^ est colora-
tiim^ quia, tuni superficies requiralur ad colorem, id, quod super-
ficiem babet, coloralo conlinelur.Iam liqaet,si duo illa principia, ex
quibus homo constare dicitur,nullum ordinem inler sese babent, ea
de se nonnisi per accidens invicem posse praedicari ,
quia , cum
cuiuslibet formae sii proprium esse^ propriumque operarla id, quod
estproprium unius, de altera per se praedicari nequit. Pula, ut al-
laium exemplum urgeamus, dulce de albo, et album de dulci prae-
dicari ôssuni per accvcêns, quia evenire potest,el re ipsa quandoque
evenit, ut id, quod est album, sit quoque dulce, et id,quod est dul-
ce , sit quoque album, sed per se , nempe simpliciter praedicari

non possunt ,
quia alia est essenlia, sive, ut aiunt, nolio albedinis,
alia autem nolio dulcedinis. Sin illorum principiorum unum alteri
subiiciatur, unum de altero per se praedicari quit,dummodo illud,
quod oflScio subiecti fungilur,contineatur altero, quod fungilur cili-
cio praedicali.Ita in eodem exemplo coloralum de eo,quod babet su-
perficiem, praedicalur per se,quia id quod supeificiera babet, quod-
que est enunciationis subiectum, continetur colorato, quod est prae-
tlicalum.Qua de re, si homo ex duobus principiis formalibus, nem-
pe intellectivo , et sensitivo , constarci , consequens foret , cumi
homo esse animai dicilur, vel animai de homine, seu de principio
intellectivo, quod hic officium subiecti obil, per accidens praedi-
cari, ila ut ad essentiam hominis non perlineat esse animai-, vel no-
tioiicm hominis, seu principii iiitellectivi notione animalis contine-
li , ita ut ad essentiam animalis speclet ^sse iutellectu praeditum,
ntmpe hominem. Alqui utrumque est absurdum.]Nam,cum dicitur,
Homo est animai^ ipsis adversariis non difEtentibus,!** animai prae-
dicalur de homine per se, non vero per accidens^ quia « homo se-
cundum quod est homo, est animai, et secundum quod est animai,
est vivum »*, animai ponilur in definilione hominis, non vero ho-
ri**
mo in definilione animalis. Ergo ex modo, quo animai de homine,

ipsis adversariis fatentibus, praedicalur, palescil principium ,
quod
in homine sentii, et vegetai, esse illud ipsum,quod in eo inlelligil^
uiideesl, aienle s. Thoma, « aliquid ab eodem principio animai,
homo, et vi\um * •».
*J ì, q. LXXVI, a. 3 e, cf. Conlr. Geni., !ib. II, e. U5, n. !.« Ex ilivcrbis,

»02 AiVIIIItOPOLOGIA
iSy. Teilium argumentum Aquinas nosler a mutuo aclionum yì-
lalium irifluxu pctivit. Enimvero, si in homine essent duae animae,

vel, uli alii volunf, tres, nexw'pe ralionalis^ sensitiva^ et vegetativa^
,viies, seu facuìlates unius a facultalibus alterius in suis aclionibus
impediri non possent, qnippe quod diversae potenliae, quae ab eo-
dem principio non promanant,non possuntsibi invicem impedimen-
to esse5nisi cum ipsarum aoliones sibi invicem adversantur, actiones
aulem inlelligendi, sentiendi, et vegetandi non adversantur sibi in-
"vicera'. lamvero exploratum omnibus est diversas vires, seu faculta-
les boniinis in suis aclionibus sibi invicem impedimento esse ,

quia
quo magis una intenditur, eo magis altera remitlitur *.«(Oportet igi-
tur,concludit s.Doctor, quod isl;'.e actiones, et vires, quae suntearura
proxima principia, reducanlur in unum principium *», hoc est, in
alibi ai( , actu existcntibus , non fit aliquid unum per se ,

quia , si do aliquo
subicclo praedicenlur aliqua secundutn diversas formas per se , unum illorutu
pracdicarelur de altero per accidens; sicut de Sorte dicitur album secundum albe'
diaeni,et niusicum secundum musicam;unde musicum de albo secundum accidens
praedicatur. Si igitur Sortes dicatur homo, et animai secundum aliam , et aliaoi
formam, sequeretur quod Iiaec proposilio, homo est animai, sit per accidens, et
quod homo non sit vere id, quod est animai. Gontingit (amen secundum diversas
formas lieri praedicationem per se, quando habcnt ordinem ad invicem, ut si di-
catur quod liabens superficiem est coloralum; nam color est in subslantia median-
te superficie. Sed hic modus praedicandi per se non est, quia praedicatura poua«
tur in defìnilionc subiecli, sed magis e converso; superficies enim ponitur in de-
finitione coloris, sicut numerus in definitione paris. Si ergo hoc modo esset prae-
dicatio per se hominis, et animalis, cum anima sensibilis quasi materiaiiter ordi«
nclur ad rationem;SÌ diversae sint,sequelur quud animai non praedicabitur per so

de homine , sed magis e contrario i; (Qq. disfp., q. un. De Jn,, a. Il e), S.
Doctor io loco cit. Summae hanc doCtrinam cvolvens dixit animai non pracdi-
cari de homine per accidens , aut per se seciindo modo , sed per se primo mo-
do ,
quia aliquid dicitur praedicari per se primo modo , cum praedicatum poni-
tur in definitione subiecli, et secundo modo, cum subiectum ponitur indeBuitione
pracdicati.
•) a Diversae, ait s. Doctor, vires, quae non radicantur in uno principio, non
impediunt se invicem in agendo, nisi forte carum actiones essent coatrariae,quod
n proposito non contingit i; Coni. Geni., lib. II, e. 58, n. 7.
**) Cf. voi. I, Dynam.y e. I, art. 5, p. 209, et alibi passim.
*) Contr.Gent., loc.cit. Brevius alibi: iTertio apparel hoc esse impossibile prò-
pler hoc, quod una operatio animae cum fuerit intensa, impedii aliam, quod nullo
modo conlingeret,nisi principium actionum esset per essentiam unumj; I,q.LXXVI,
a. 3 e, Kos non latet iVlalerialislas in ea sententia versari ,
quod unicum bocce
principium est corpus; sed s. Thomas adverlit id Beri non posse, «e (uni quia aliqua
aclio est , in qua non communicat corpus, sciliccl intelligere; tum quia, si prin-
cipium harum virium , et actionum esset corpus, in quantum huiusmodi, invcai-

renlur in omnibus corporibus, quod palei esse falsum jj Conlr. Geni.) ibiJ.
iNTHB0t0L06IA ia3
unicam animam ,
qnae est principium pioximutn illarum firiiim ,
$eu facuUaluin,el remotum illarum aulionuni, quas ipsae exerunl ^.
i58. His argomenlis s. Thomae aliud adiicere e re est ,

quod a
physiologia cobis suppedifat. Et sane, si duo principia subslanlialia
dislincta,et diversa in homine essenl, nempe iutelleclivum, et vita-

le, acliones unius ad alterura perlinere non possent ,
quippe quod
quaelibet substantia completa est unicum principium, et subieclum
suarum operationura. lamvero , adniissa theoria de duplici princi-
pio, nempe iutellectivo , et vitali, quaedam operaliones tribuendae
essent utrique, quaedam modo uni, modo alteri. Prioris generis, e.
g., sunl respiralio^ et nulritio. Nam in respiratione operalioni cby-
niicae,qua aer cum sanguine componitur,praecedit operatio mecha-

nica, qua aer aspiratur , afque in nulritione cbylificationi , hoc est,
transmutationi alimentorum in cbyiuna, praecedunt prehendere ali-

mentajmandere, et degìutire,quae sunt o|>erationes mechanicae.Iani
manifestum est in bisce faclis,si operationeschymicae a nulu volun-

tutis, quae facaltas est aaimae ralionalis, non p€ndcut,ab ipso certo
') Advcrtendum est cum Aquioate nostro actionum anìmae alias sibi invicem
iropedimenlo esse per se, alias vero per accidens. i Per se quidera, alt, ìmpe-
diunt se invicera intelieclivae, et sensitivae operaliones (utn per hoc, quod in u-
Irìsqae operalionibus oportet inteotionem esse , tum eliam quia intelleclus quo-
dammodo seosibilibus cperationibus admiscelur, cum a pbantasmatibus accipiat, et
ita ex sensibilibus operalionibus quodammodo iDlelleclus purìtas inquinatur 3 ( Q(f.
diapp.. De Per., q. XIII, a. 4 e). Operationes vero intelieclivae, et vegetalivae
tantum per accidens sibi impeditnenlo esse possunt. (Operaliones enim huius parlis
(vegetalivae) anìmae sunt quasi naturales. . . Vndc nec ratior.i, sive voiuatali obe-
diunl, ut patet io i Elbic. ( cap. ult. ). £l sic palei, quod ad buiusmodi actioacs
non requirilur intentio. . . simililer nec operatio iutellecliva aliquoinodo buiusmodi
uperationìbus admìscctur, cum ncque ab eis accipiat, propler hoc, quud non suat
coguoscitivae, neque instrumenlo aliquo corporeo ulatur iatellr-clus, quod oportet
per operaliones animae vegetabilis sustenlari, sicut accidit de orgonis potentiaruui
sensitivarum: et sic puntati intelleclus nibil praeiudicalur per operaliones animae
vegetabilis. Vnde patet ,
quod per se loquendo operatio animae vegetabilis , et
operatio animae intelieclivae non se impediunt. Per accidens tamen polest ex al-
tera alteri impedmenlura provenire , in quantum scilicet intelleclus accipit a
piiautasmalibus, quae sunt io organìs corpuralibus, quae oporiel per aclum vege*
tabiiis animae nutrici, et cooservari , et sic per actus nulritivae polenliae eoruni
di«positiu varialur,ct per coosequens operatio polenliae sensilivae, a <|ua ialellec-
tus accipil; et ita per accidens ipsius iateUcctus operatio impeJilur , sicut patet
in somno, et post cibum: et e converso per bunc modum operatio intelleclus im-
pedii operalionem animae vegetabilis, in quanlum ad cperaliouem intelleclus re-
quiritur operatio imagioalivae virlutis, ad cuius vebemenliam oporlet caloris , et

spìrituum concursum Ceri; et sic impeditur actus virlutis outrilivae por Tebcmen-
tiam couicmîalivKi s g. Ibid,
ìO:!l AMHltOPOLOGIA
pendere operaliones mecbanicasjquia, cum volunlas aqrem aspirare,
alimentaque prehendcre, mandere , et deglutire iubeat, hiiiusmodi
opcrationes imperio voluntatis subduntur,Quare operationescomple-
xae respiratioDÌs,etnulritioni?,si in actibus propriis,qui ohymici sunl,
non subduntur imperio voluntatis , ab hoc certe pendent in aclibus
mecbanicis, qui ad chymicos exerendos requirunfur '.Ex quo vides,
si aliud in bomine esset principium intellectivum,aliud vero vitale,
functiones respirationisjct nutritionisparlim illi,partim buie tribuen-
das esse, quia anima aerem aspirarci, et principium vitale illum cum
sanguine combinaret, ilemque anima alimenta prehenderet, mande-
ret,et deglutirei, ac principium vitale ea in cbylum transmutaret.Ad
poslerius genus, e. g., perlinent ipsae aspiratio, et deglutio, quae,
ut modo vidimus, functionibus respirationis praecedunt. Illae enira
in bomine infante fiunt ex inslinctu, atque in bomine adulto ex nu-
tu voluntatis; quapropter,admis?a iheoria Vitalistarum, seu Dyody-
namislarum , in bomine infante principio vitali, atque in eodem
bomine adulto principio intellectivo tribuendae essent. Quin etiam
nonnullae actiones ,
quae , secundura systema Vitalistarum , sunt
propriae principii vitalis, penes aliquos homines ad principium in-
tellectivum pertinent. Nemo enim nescit quosdam bomineis, site t)b
exercitalionem, sive ob peculiarem corporis temperationem, eo per-
venisse, ut ex nutu voluntatis diiigerent quasdom suas actiones, quae
penes reliquos homines imperio voluntatis minime subduntur. Ne
cuncta exempla afFeramus, quae apud Physiologos occurrunt", cer-
tuni est nonnullos homines extilisse, qui motus cordis ,
quoties eis
òollibuit, aliquamdiu suspendere poluere '. Eiusdera generis forent
cunctae illae actiones, quas homo modo euni conscientia actuali, mo-
do sine hac exerit. Et sane Vilalistae, uti ex historia huius conlro-
versiae patet, inter operationes animae, et operationes principii vi-
talis hoc discrimen statuunt, quod illae cum conscientia, hae autem
sine conscientia fiunt *; bine, quoniam re ipsa sunt actiones ,
quae
*) ( Nutritiva, s. Thomas ait , et generativa iiiovcntur a volun tate, quantum ad

aliquos earum exleriores actus »; Qq. dispp.^ De Fer., q. XXV, a. 4 cAlibi:
a Potentiac animae vegetabilis in actibus propriis uon obcdiunt ralioni, scd quidam
aclus sunl sensitivae parlis.vel motivae ordinati ad actus vegetati vae, et isti actus
subiaccnt rationis- imperio j; In lib. II Seni., dist, XX, q. I, a. .2 ad 3.
") Vid, prae ceteris JMiilIer, Op. cil., t. li, e. 5, ed. cit.
') Cf. Sprengel, Uhtoire de la médecinc, Irad. par Jourdan, l. VI , e. 3, p.

238 seqq., Paris 1815, et Diclionnaire dea scieuces médicales, art. Sihal.
*) Vid. Tiàsot, Deux <jrandes J'uncliones de l' dme nuieanl. qu elle agii sans
comciencej ni préniédùuiion^ ou uvee coiucience^ thleli'i/encc, ci voloné^ lieuve
INTIinOPOLOGIA toS
modo cum conscientia actuali, m(xlo sine ipea fiunt, istae acliooes
modo animae, modo principio vitali tribuendae forenl.
ì5q. Sed , sì parumper demus Tricholomislis , seu Vitalislis in
homine, praeler onimara ralionalem, et corpus, esse principium vi-
tale, explicent nobis Decesse est, cuiusnam naturae hoc sit , el num
possit oflSciis suis fungi circa corpus, quod informat, el animam ra-
tionalem, cum qua unum hominem effìcit.

*
i6o. Sunt inler Vitalistas ,
qui post Gassendum *, BufFonum
Martinium * principium vitae materiale esse arbitrantur ; sunt et
qui illud immateriale esse volunt, iique praesertim Philosophi ,
pula Arbens *, Vbaghs ', Magalhaens •, aliique, non pauci. Barlhe-

zius vero, qui primus fuilin hac postrema aetale instaurator tricho-
iomiae^seu vitalismi, asseruil se de natura principii vilalis nihil ha-
bere, quod liquel ', eiusque asseclae in Schola Monspelliensi) post
mullas tergiversationes, eo tandem pervenere,ut dubitationem ducis
5ui probarent*. Maine de Biran °, et louffroy ", aliique Philosophi
Parisienses de natura principii vilalis, cuius existenliam veheraen-
ter propugnarunt , nihil asseruerunt , et Malgaigoe in Acadentia
3/erf/ca hanc quaeslionem ad ontologiam,et theologiam amandavil".
i6i. lam principio sibi, ni fallimur , non cohaerent , qui dura ,
existentiam principii vilalis in homine propugnant, eius naturam

sese ignonire profitentur. Namque ipsi principium vitale in ho-
mine esse prò certo habenl, quia in eoobser\ are sibi videntur phae-
nomena, quae nec ab anima ralionali,nec a corpore promanare pos-
niédicale francaiae, et èlrangère, 15, et 30 Oecemb. 1853, et 15 Febr. , et 15

Avril 1856.
') Op. eit., ibid,—') Op. ei't.., ibid.
*) Marlin, Op. cii., Pari. 2*, e. 29, p. 245.

*) Bic principio vitali non modo seosibilitatem, sed quamdam conscientiam sua*
rum operalionutn concedit; Op. cil-, ibid.
*j Fiècia d'' anthrop., Aotiones pélim., § 4. n. 106, p. 32, Louvain 1843.

') Hìc vestigia Arhensii fere premit in Op. cit., ibid.
'J Vìd. Op. cil., Dittoura prélitn., e. 3, quod inscribilur, Conndérationi tee-
pligue* sur Ja nature du principe vilai dt f homme , voi. I, p. 82 seqq., et
Dot. 2, ed. cit.
*) Lordai principium vitae primo velali immateriale habuit ( Rappel dea prin-
cipe doctrinaux, p. 514, ed. cit.); deinde ab obiecli* p. Venlurae pressus se na-
turam eius ignorare ingenue Tassus esUHèpomea à dea obtect.. p. 28, et 42, ed.
cit). laumes eius discipulas ( vid. Monlpellier medicai, lui). 1860 ) in eadera
haesitatione versatus est. Lemoine {Op. cil.^ e. 9, p.l7I) sperai aliquando Iure,
ut natura principii vilalis delegatur.
") Vid. Navìlle, Oeuvr, ine'dii. de Maine de Biran, lotrod,, l. I, ed. cil.
"•) De la legiL eie, p. 178, ed. cit.
") Bulla, de P Jcad. de mc'dic.^ 24 luil. 1860.

lo6 ANTHROPOLOGIA
sunl. At vero , si in homine phaenomena admitlunt ,
qiiae nouni»!
principium \ilale , ab anima ralionali ,

perindeac a corptvre dislin-
ctum ,
producere potest , natura buius principii Icitere eos non de-
bet ; nani, cum inter causam, et effecUim proporlio exislere de-
beat, cognitis effeclibus, natura caueae, quae illos produci t , facile
explorari potest. Praeterea Pbysiologi, et Philosophi, queiscUra hic

disputamus, non modo raliones exhibent , ex quibus ad principium
homine admittendum adducti sunt , sed etiam exponunt ,
aitale in
quid principium vitale animae rationali, corporique praestet, ut u-
num cura ipsis hominem conslituat.Atqui nemo non videt ipsos non
posse haec omnia decernere, nisi quid sit principium vitale , cogno-
scant. Nihil igitur sibi cobaerent ii,qui principium vitale in homine
admitlunt, nec lamen eius naturam cognoscere profitentur.
162. Ncque banc rem expedire facile possunt aul ii, qui princi-
pium vitae inhomine esse materiale , aut ii , qui illud esse imma-
teriale volunt. Namque ii, qui principium vitale veluti corporeum
babent, ceteris omissis, in duos scopulos incidunt. Primus estjquod,
cum materia sit vitae expers , ipsa vitam corpori in homine largiri
nequit. Alter est, quod asserunt principium vitale, et animam ra-

tionaìem per mutuam sui in sese actionem ita consociari, ut unum
hominem efficiant', hoc autem band possibile est, quia,praeterquam
quod ex duarum rerum actione unitas verajuempe.substanlialis effici
nequit ', corporeum non potest quidquam in incorporeum agere *.
lis vero, qui prò immaterialitate principii vitalis stani, admiltere co-
guntur, dissoluto corpore, principium vitale manere, ipsumque non
obnoxium.Et sane anima belluina, quamvis non sit
esse corruplioni
aliquid corporeum tamen una cum corpore interit, quia ip?a est
,
principium inlrinsecum , seu forma substanlialis, quae virtutem

corporis quod informai, non excedit. At, si cum Vitalistis dicatur
,
principium vitale esse diversum a principio, quo corpus hominis ,

vel cuiuslibet animalis in specie corporis constituitur , consequens
est corpus hominis, vel cuiusque animalis posse dissolvi, quin prin-
cipium vitale dissolvatur, immo non posse principium vitale cum
dissolutione corporis dissolvi, quia esse unius ab esse alterius non
pendei, atque illud operaliones babet,quae buio, prout corpus est,
non conveniunt.
') Vid. p. 36.—'') Yid. ibid., et p. 7.

ANTIIROPOLOGIA IO'
ARTICVLVS QVINTVS
Quaestiones de modo^ quo anima est prlncipium

operationum vitalium^ resolvuntur
i63. Quandoquìdeai vidimus aDimam rationalem esse unicum

principium omnium actìonum vilalium hominis investigemus De- ,
cesse est , ulrum necne homo operaliones vilales corporis ratione

,
producal, illarumque conscieotia perfruatur, propterea qiiod faere,

t:vî vidimus, Animistae, qui aoìmam rationalem ratione producere
lum organismum corporis, tura acliones vilales illius opinati sunt.
iQ>\. Origo hiiius opinionis e philosophiae cartesianae placitis re-
petenda est. Nam Cartesius,uti ante vidimus',cumstatuisset omnem

aclionem animae esse cogitationem, inde confecit animam non esse
causam eorum ,
quae in corpore fiunt *, quia actiones corporis non
sunt cogitaliones '.Vitalistae ex hoc pronuutiato Carlesii facile con-
fecere hoc argumentum: Anima non potest esse causa eorum, quo-
rum conscia non est, quia omnis aclio animae est cogilalio, et omnis
Atqui exploratura cuique est animam
cogilatio \\ reflexiva pollet.
non esse consciam operationum Titalium corporis. Ergo anima non
est principium, quo homo operatioues Tilae exerit.
i65. lam Animistae, ut huicdifficultati obviam irent, pìures vias
iniverunt.PerrauUius,et Slhalius,admisso pronunliato Cartesii,quod
in argumentationeVilalistarum est principium universale,seu maior,
iiegaruntyac/«m,quod /n//2orstatuit,Scaligerique vestigiis insistentes
animam per ralionem, et voluntatem non solum cunctas operaliones
Tit des corporÌ5,sed ipsum corpus condere,eiusque organa di versissuis
usibus apiare contenderunl*.Scaligerus docuerat animam corpus re-
gere <t sine raliocinalione quidam, id est,sine deductione arguraentO'
nira,sÌDe ratione non'M.Perraultius non admisit peculiarem faculta-
lem qua anima operaliones vitales corporis exerit , sed
iotelligendi,
sensit cognilionem operationum vitalium, quae in ipsa anima fiunf,
a cognitione rerum exteriorum difFerre,quod haec est clarajCt distin-
cl3,ilia autem obscurajct con fusa". Sthalius vero,uti ante fnnuimus',
distinctionem Scaligeri inler raliocìnalionemêi rationem instaurans
') Vid. p. 5, n. 2.
•) Traile dea passions, art. 4, Oeuor. l. I, p. 344, et 545, ed. Cam.
', Vid. p. 71.—*) Cf, p. 73.—*) Op. cil., ibid.
• Op. cil.i Dea iena exterieurs^ voi. IVj p. 31. ed. ciL— '') T. 73, n. 7»
10^ ANTIIROPOLOGIA
Jocuit facullalem,qua animaoperationesvilalespro(lucit,etcognoscit,

non esse Xo^/ff/zoV^seu raiionem deductivamf^M2i anima ab una veritale
in aliam discurrit, sed Xc'j.oyj seu raiionem inluilivam ,
qua anima
res simplices , et instantaneas extra motum , et spatium positas in
seipsis cognoscit ', Perraullius, et Slhalius raiionem quoque redde-

re conati sunt, cur anima , dum operationes vitales corporis ratio-
fae producil, harum conscìentìa deslitualur. Perraullius existìmavit

id ex habitudlne enasci ^ haec enim efEcil , ut operationes vitales,
quae inilio inlelligentia,et voluntitte fiunt,veìuti in inslinctus trans-
mutenlur ". Sthalius vero ad ipsara naturamrau JLo'>ou,nempera</o-

nls intuitivae confugit; si quidem conlendit animara^dum operatio-
nes vitales exercet , ipsarum consciam esse, sed hasce operationes,
cum, perinde ac reliquae tou Xo'j.ooêxtra motum,et spatium versen-
tur, nuìlamque figuram habeant, sub pbanlasiam non cadere, in-
deque fieri, ut earum oblivi© rtientem facile capiat ".
i66. Alii Animistae omnino negant animam,proUt est ralionalis,
feu prout ratione operatur, esse causam sui organismi, et operatio-
num organicarum , docentque ipsam ex insti nctu , non vero ratio-
iie organismum sui corporis construere, operalionesqUe produce-

re, quae per organa fiunt. At vero pertendunt ani-mara rationalem,
fetsi operationes vitales ratione non exerat, harum taraen consciam
esse ope sensus interioris , quem senaum vitae vocant. Bouillie-
rus, qui hanc sententiam mordicus tuelur, duo conlra Maine de Bi-
ran, aliosque nuperos demonstrare conalur. Primo enim statuit,
eliamsi concedatur animam non èsse consciam operationum vila-

lium, inde concludendum non esse animam ipsas haud perei pe-
re *,|tum quod ob multitudinem sunt confusae,tum quod per habitu-
clinem ex continua repetilione produclam debiliores in dies evadunt,
tum quod , cum ex instinctu fiant , atlentionem mentis fere effu-
giunt*. Secundo, animam conscientia operationum vitalium corporis
baud deslilui docuit, propterea quod ipsa sensu interiori pollet, quj
non modo corpus suum, operationesque vitales eius apprehendit,sed
') De scopo , et fine corporis, p. 238; Theor. med. wcr., Physiol. sed. VI,
De motu locali] Negot. otios., p. 205, ed. cit.
') Op. eil., Traile tlu toucher, voi. IV, p. 104, ed. cit.
') Diiquistlio de mcchanismi organismi vera diversitate^ § 90, ed. cit.

et
*) Leibnitius huius fuit scnlenliae, quippe qui ad Slhalium scnpsit 4 Eodcta :
jnodo statue ab anima pcrcipi quidquid fit in corpore ,

ctsi ob assidui lateiii , te-
noremque aequabilem non advertitur t; Jnimadvcrsiones cantra theorias aliquas

Thcoriae medicae verae CI. Sthalii, Animad. V, Opp. t. II, Pars li, p. Yòl^cA.
Dulcns, Genevae 1768--^; Op, di., e. 22, p. 541 seqq.
ARTHROPOLOGIA J09
etiti m se esse harum operationura causaih cognoscil. Hunc autem
sensuni inleriorein vitae puUt esse valile debilemêt confusum,cuiu
corpus in aequabili slatu veisalur, sed, cu in corpus ob aliquam cau-
sam turbalur, vividum,ilislinclun3que effici',Advertendum esl BouìI-n
lierum hanc dorlriiiara de sensu interiori ¥Ìtae a Peisseo % Lemoi-

lieo *,alii*que VUalislis niutualum e3se,atque ab bis solum dissenti-
re, quod Yilalislae tribuuut sensum vitae principio vitali ab aoima
r:ttionali,peri[)de ac a corpore diverso , ipse autem animae rutiona-
li,quani esse unicum principium universae vitae bominis censel.
ì6y. Sed aliter, ac recenles Animistae,de bac re s.Thoma?, et re-

liqui Sibolaslici seosere. Quorum senteotia cum nobis probetur ,
ipsam bic exponendam , et propugcandam suscipimus.
iÒ8. Quod ut facile a*sequamur, praemonendum est operationes
vitales homiois non tss^ rationales, sed nalurales , boc est , similes
operaliouibus naturae, seu rerum omniscognitionis expertium,quae
nomine naiurae designanlur, Numque operationes , quas anima in
corpore edit, consentaneae esse debent naturae ^co ^sê^ quod ipsa
unima corpori largitur. Ast anima corpori non largitur esse .«uum^
prout est ralionalis , sed esse Jormae inferioris , nempe naiurae
vegelantis, quam, ut inferius dicemus, in se continet. Ergo opera-
lioues vitales, quas anima in corpore exercet ^ debent esse, quales
sunt operationes nempe naturales *. Hoc certe sibi
vegetabilium ,
voluit s. Basilius , cum dixit auimam corpori vilam irapertiri sua-

pte natura, non vero vohintaie *, idemque post eum Guiliel. Al-
') ìhid.^ e. 23, p.360 seqq. BouìIIierus non immerito adverlit hodiemos Pby-
siologos fere in eo consentire, quod quemdam sensum confusum vitae in homine
admittunt. Cf. ibid., p. 36o-373.
*; Peisse, Rapport du pbxjsique et du morai^ìa Ephem. Liberlé de pemer^ la
Alai 1S48.
') Lemoine,i^;io/o^te dei aetu^par vn Spiritualiste ^\n Ephem. Reme Europèen»
ne, 15 Nov. 1839. Buius iheoriam magna ex
parte nuperrime probavit Leveque,
Etudes de phitoscpkie grecque et latine, Elud. le, n.2, p.30 seqq., Paris 1864.
*\ Audi s. Thomam: e . , . cuoi anima animai) del non solum id quod est ,
proprium sìbi, sed etiam id, quod est ioferiorum formarum , ut ex dictis palet ;
sicut inferiores formae sunt principia naturalis molas in corporibus naiuralibus ,
ila etiam anima iu corpore animaiis. Vade . . . operationes animae dislioguun*

tur in animales, et naturales, ut iliac dicanlur animales, quae sunt ab anima se>
cundum ìd, quod est pfoprium sìbi, naturales autem , quae sunt ab aoima , se*
cundum quod facit efifectum formarum Baluralium. Secuodum boc ergo dicendum,
qood . . . aliqua pars corporis animati, in qua primo inveoitur motus , qui noa
sst per appreheosionem, habet hunc molum naturaliler per auimam >; Qq. ditpp.
q- un. D* onim., a.9 ad b. Alias eiusdem rèi raliooes videsis apud eumdem ,
I,q. LXXVIII, a. 2 ad 1, et Qq. dupp.y De FerU.t q. XXVI, a. 3 ad 5.
") Vid. ioc. cil., p. 69, qot. i.
Ilo ANTIIROPOLOGIA
•vernus , Episcopus Parisiensis, cum statuii injliienllam^ seu redun-

dantlam vitae,quae fit ab anima in corpus, non esse voluntariain *.
'
169. Ex his nullo negolio intelligitur in primis animam non esse,
quemadmodum Perraultio, et Slhalio visum fuit,causam organismi
sui corporisj operationumcjue vitalium ratioue, hoc est ,
prout est
rationalis.Namjquoniam anima non largitur corpori esse rationale^
sed quoddam esse naturale , cuiusmodi est vegetativum , et tS e5.sc
naturali repugnat cogitatio, inde patet animam nec ratione organis-
mum corporis efficere,nec ratione edere operationes, quas per orga-
na vitae corporeae exercet *. Qiiapropter, etsi anima, quae informai
corpus, secundum essentiam suam rationalis; tamen operationes,
sit
quas in corpore producit non sunt rationales, quia ipsa \im suam ,
inlelligendi cum corpore non communieat '.

•
170. Perraultius et Sthalius ad suam theoriam evincendam ar- ,
gumentati sunt fere hoc modo: Organismus, quem anima in corpore

producit, eiusmodi est , ut cuiuslibet organi sii quidam specialis fi-
nis , atque inter fines speciales omnium organorum mirabilis ordo

existat. Atqui nuUus finis, nullusque ordo inter fines sine intelli-
gentia existere queunt.Ergo anima organismum sui corporis nonnisi
ratione producere potest.
171. Resp., conc, mai.\ dlst. wz>7., sine intelligenlia causae vel
proximae^ et iinmediatae^ \el remolaeêi mediatae^ conc. min^ sine
iutelligenlia unius causae yjroximae, et immediatae^ «e^. min.^neg,
con seq ^2ti\o distinctionis,
. quae aigumentationem Perraullii , et
Stbaìii interimil , ex diclis in Cosmologia facile perspicitur. Re
vera causae nalurales , ut in CosjnoL * vidimus ,
quidquid operan-
lur, ob aliquem finem operantur , cum expertes omnis cogni-
sed ,
non cognoscunt fines,

tionis sinl, quorum gratia operantur, sed fines
assequuntur, quos Deus ipsis praefixit atque ordinem inter se effi- ,
ciunl 3 quem Deus voluit. Atqui anima rationalis organismum pro-
'
') e . I 4 influentia vilae suae, ci redundantìa, quae est ab anima hiimana in
corpus, quod vivificai, non esl ei voluntaria t^De Jninta, c.V, Pars XXV, Opp.,
t. Il, p. 152, Parisiis 1674. Onaitlimus alia loca ciusdem Docloris, quia ea iam
excripsit lavarj in opuic. , Guilietmi- Jlvertii Episc. Paris, psychologica doclrinOj
Aureliae 18j1.
*) -e Si aliqua, ait s. Thomas, substantia intcliigens corpori unialur , hoc non
erit , in quantum est intelligens , sed secundum aliquid aliud > ; D2 Spirii.
creai.., a. 5 e.
. *) e Licet , idem Aquinas ait , anima sii forma corporis secundum essentiam
«nimae ìnlellectuaiis, non tamen secundum operalionem inleliectualcm ); De An»
a. 9 ad 11. Cf. I, q. LXXVII, a. 1 ad 3.
*) Cap. V, art. 3, p. 415-
ANTUROPOLOGiA III
<)ucit, Don proul est rationalis,sed prout est causa naturalis, nempe
proul ex ioslÌDctu nalurae operalur. Ergo ipsa organismum corpo-
ris producere potest, quin finesjralionesque singulorum organorum
sibi praefigal. Atlde bis, futile, absurdumque esse decrelum pbilo-
sopbiae cartesianae, quod Perraullium, et Sthalium ad ratiouem in
operalionibus vitalibus immiscendam permovil. Ipsi enim,cum sen-
tirent, secundum Carlesium,oinnes operalioaes aoimae esse cogila-
tiones, inde deduxerunt operaliooes vitales non posse animae tribui,
iiisi ipsae esse cogilationes. seu cum ratione fieri dicantur*, quare,si
anima est causa suarum operalionum vitalium , bas ipsa cum ratio-
ce producere dicenda est. At nomen cogitalionis , quoad latissirae
sumatur , non alias operaliones animae, aieote s. Thonia, significare

potesl,quam qujie circa cognitionem versantur ',alque ipse Carlesius
non alia ex causa docuit omnes operaliooes animae esse cogitaliones,
quam quod ad animam nonnisi operationes cognoscendi perlinere
sentiebat. lamvero operationes vilales hominis , ut modo vidimus,
ad cognitionem nullo modo spectant. Ergo ab alialo decreto carte-
quod ipse Curlesius, recenlesque Vi-
sianae philosopbiae fluit illud,
talistae docuere animam non esse causam operatiooum vitalium
,
corporis, non vero illud, quod Perraultius et Slbalius voluere, a- ,
nimam operationes vitales edere ratione, boc est, prout est lationa-
lis. Quamobrem animismus componi nequit cum dogmate cartesia-
no, quod cuQclas operationes animae esse cogilationes statuii, pro-

indeque aut negandum est omnes operationes animae esse cogilatio-
nes, aut vilalismus admiltendus est.

172. Secundo, ex praemonitis conficitur
quoque contra Bouillie-
rnm, aliosque recentes animam conscientia proprie sumla suarum o-
pei alionum vitalium band frui. Etenim in confesso apud omnes est
non aliarum operalionum conscientiam bomini esse posse,quam quae
vel per se sunt cognoscitivae, vel a cognitione proficiscuntur, quia
anima lum conscia alicuius rei esse dicitur , cum ipsam cognoscere
cognoscil.Alqui operationes vitales neulrius generis sunt ,
quia ip-
sae, uti osteusum est , similes sunt operalionibus nalurae , nempe
') Cogilatio, si slricte sumatur, non aliam , s. Augusflno monenle , cognitio-

nem, nisi intelleclivam sign Beat; verum, ut s. Thomas advert^t, snmi quoque tale
potest ad quamlibet cognilioiiem, nempe cum quae ad inlelleclum, tum quae aJ
sensum pertinet.En pauca yerba Aquinalis e. . . sub cogltatione compretiendi poi-
suDt et perceptiones ssnsuum ad cognoscendum aliquoi efiFectus, et imaginatioaes,
et discuxsus rationis circa diversa signa quaecumque perducentia in cogni-
, vel
tionem Teritatis intentac. Quamvis secundum Aug. XIV De Trin., e. 7. coîtatio
dici po£sU omuis op<traiio ia'.ellectus 2; Z* 2^^ q. ISO; a. 3 ad 1.
1 1^ ANTIinOPOLOGIA
rerum ,
quae omni cognitione desliluunlur '. Ergo anima hnmana
conscienliam proprie dictam operalionum vitalium habere nequit.
Idem confirpaarq lubel hoc altero argumento : Si anima operationes
vilaìes in se cognosceret , id vel per sensum commuriem , vel per
inlelleclum assequi deberet, quia non plures bis duabus viis , ut vi-
d^mus, homini ad se, suasque operationes cognoscendas suppetunt.
Atqui homo nec per sensunx coramunem 9 nec per intellectum ope-
rationes vitales in se cognoscere potest, quippe quod operationes vi-
tales , cum ex insiinctu naturae fiant , non sunt obiectum sensus ,
aut intelleclus. Ergo rursus patet operationes vitales non esse eius-
modi, ut anima illarum conscientia gaudere possit.
173, Tertio, apparet absurda esse momenta,quorum ope Perraul-

lius , et Slhalius explicare conati sunt, cur anima , elsi operationes
vitales ralione producat, harum tamen conscientia destituatur.Quod
ad PerrauUium allinei , falsum est habiludinem in causa esse , cur
anima operalionum vitalium non sii conscia. Et sane habiludo ,
quemadmodum in Dynamil. diximus, efficit quidem, ut operationes
acquali, et constanti ralione fiant, sed efficete nequit , ut ipsae na-
turam suam mutent. Asl habiludo, secundum Pernmltium , natu-
ram operalionum vitalium mutai , quia operationes , quae ralione,
et volunlale fiunt, in instinclus convertii, cum actiones ralionales,

et volunlariae ab inslinclivis natura differanl.Caelerum ex iis, quae
tum in Dynamil.^ lum paulo ante statuimus, perspicitur habitudi-
uem operalionibus vitalibus non posse convenire;si quidem in Vy-
wtìfTT?.* ostendimus habiludinem esse propriara facullatum intelligen-
dij et paulo ante vidiraus operationes vilales hominis esse omnis
cognilionis cxperles *. Ratio autem, quam Slhalius adduxit,si quid-
quam valeretj imiroam ne inlellectionum quidem suarum conscien-
liam habere posse demonslraret, quia actiones intellectivae, cura
circa res a condilionibus maleriae seiunctas versenlur , extra mo-
tum , et spatium sunt, nullamque figuram admiltunt.
*) e Ad liuìustnodi actiones , s. Thomas ait , non requirìtur ìnlentlo > ( Qq,

di.^pp.. De ferii. ^ q. XIII, a. 4 e). Hìnc idem s. Doclor docuit in lion)ine,prae-
Icr appelìtum ralioaatem, et appetitum sensitivum, inveniri quoque appetitum na-
tQralein> ({U>{t vis appetitiva animae humaaae non in intellectu , et in sensu tan»
ìam sistit:^ sed ad facultates quoque vegetaadi porrigitur. < Est^ alt, in hominc . .
appetitus . . naturalis , secunduoi quod vis appetitiva p^rtiuet ad animam vege-

tabilem, sicut et vis digestiva, et e:(pulsiva, et relentiva »; Quodltb. IV, a. 21 e.
!») C. VI, ari. 2, p. 410.
'j Ad rem s. Thomas: « Vires pulritivae partis non sunt nalae obedìrc impe-
rio rationis , et ideo non sunt in ei5 aliqui habitus j j l* 2ac, q. L, a. 3 ad 1<
I
ANTHBOPOLOGIA I J
ìj^. lllud postremo loco omissum nolumus,si pronuntiatum Car-

lesii,qucd non modo Vilalislas , sed eliam alìquos Aniraislas dece-
pit, parumper admillalnr , non paucas operationes inlellectivas ne-
gandas animae esse, quia snnt non paucae operationes , quas intel-
lectus non voluntale, sed suaple natura, et sponte edit. Enimvero ,
quandoquidem inter quamlibet facultatem animae , eiusque obiec-

tum necessaiia relalio existit , consequitur naturales esse oportere
cuilibet facultati illas operationes, quibus ipsa ad obiectumsibi prò-
priuni speclatv quippe quod bae naturam eius necessario, et im-
mediate consequuntur. Ita, quemadmodum ex iis,quae in Dynamil.
diximus, perspicitur, ìntellectui naturalis est actio, qua intellectus
agens phantasmata illuminat, atque ab eis species intelligibiles ab-
strahit, naluralisque actio, qua intellectus possibilis specie intelli-
gibili informalus apprebendit essentiam,quam species repraesentat;
item naturalis est animae actio, qua voluntas ad bonum universale
fertur.Accedit, quod reflexio, cum sit actio libera animae, cura ipsis
etiam actionibus voluntariiset liberis animae necessario non con-

,
unde non solum operationes naturales intellectus, sed in-

iuDgiturj
terdum voluntariae quoque sine conscientia ab anima fiunt. lam,
quoniam ViJalistae , et Animistae, contra quos hic pugnamus , non
negant, immo tuentur animam esse causam omnium operalionuni
inlellectivarum, nullo iure argumentantur animam non esse causam
operationum vitalium corporis,eo quod harum conscia non est.
1^5. Anima, quamvis operationes vitales sui corporis non produ-
cat ratione, ideoque barum proprie dieta conscientia baud fruatur;
tamen ipsas quodammodo cognoscere debet, propterea quod secun-
dum essentiam suam capax est cognitionis. Re vera, quisquis ani-
roum suum vel jiarumper excusserit, baud aegre assentietur s. Tho-
mae asserenti, atque inculcanti animam nostram ezperi menta lem
ccgnitionem sui, suarumque operationum habere. « Vnusquisque,
ait, in se ipso expeiiturse animam babere,et actus animae sibi ines-
se *». lam inter operationes, quarum cognitionem anima in se ipsa

assequitur, idem Aquinas operationes vitales manifeste numeravit ,
idque sapienter praestilit , quia, cum anima sit principium opera-
tionum vitae, non polest, quin per ipsas cognoscat se vivere pro- ,
indeque esse causam omnium operationum, quas, prout vivens est,

exerit.En brevem locum s. Doctoris: « Illa, quae sunt per sui essen-
tiam in anima , cognoscuntur experimentali cognitione,in quantum
bomo experitur vitam in operibus vitae *».
') Qq- d'*pj).. De Ferit., q. X, a. 8 ad 8.—*) 2» ^j g. CXIt, a. 5 ad 1.
ELEM.PniL0S.CuRI5T.lII. ^
I
Il4 1>'THROPOLOGIA
1^6. Af, si indubium, manifeslumfjue est animarti nostrani qua-

<]ani experimenlali cognitione suarum operationum gaudere , haud
facile est defluire, quomodo huiusmodi cognitio ab ea adquiralur, et
quousque se porrigal.Ad solutionem huius subdifEcilis quaestionis,
quam rerentes Scholastici, quantum scitnus , neglexere , nonnulla
loca s. Thomae plana \ia nos ducunt. Quae ut probe intelligantur,
praemonendum censemus,modum,quo anima operationes suas vita-
les cognoscit, ex modo, quo ipsa corpus suum cognoscil, invesligan-
dum esse. Nam,cum operationes vilales, eodeni s.Doctore monente,
homini insinl ratione corporis ^jliquet, perspeeta ratione,qua anima
corpus suum sentitj facile posse etiam perspici, quomodo anima o-
peraliones edat, quae ex parte corporis ei conveniunt.
l'j'j. Principio certum nobis videlur animam cognitionem habi-
iualera suarum operationum vitalium ex eo assequi, quod corpori
suo perenniter adest. Et sane dubitari non potest , quin anima co-
gnitionem habilualem corporis sui habeat, quia, cum ipsa sibi pe-
renniter praesens sit, perenni cognitione sui ipsius frui debet. lam-
vero anima, cum se ipsam cognoscit, non aliler se cognOscere debet,
quam qualis in se est; atqui anima cuidam corpori copulatur, cum
quo commune esse habel^ ergo anima se ipsam corpori copulatam
perenniter cognoscere debet. Cum autem haec cognitio ea sit, quae
habilualis vócalur , animam cognitione habituali sui corporis frui
concludendura est. Haechabitualis cognitio per sensum tactus pas-
sivi ,
qua anima poUet , clarior, vividiorque fit. Nam cum , tactus
passivus per totum corpus dilFundalur anima per ipsum cognosce- ',
re debet omnia principia,ex quibus coipus componitur.Atqui tactus

passivus sine ullis immutationibus nunquam exislit '. Ergo ani-
ma per tactum passivum corpus perenniter cognoscere debet. Dixi-
'*) Huilis rei rationem disello a s. Thoiua: « Dlccndum quod eorum, quae sunl
coQtuncli, quaedaru iusunt Ioli ralionc anìmae, ut sentire, et buiusinodi; et Iiaec
attribuuntur animac eo modo, loquendi ,

quo dicilur calor calefacere , quia est
principium calefaciendi. Quaedam autem iusunt loti ratioue corporis, ut dormire,
et huiusmodi; et Iiacc attribuuntur corpori , et non animae i; In lib. ili Senl,^
disi. XV, Expos. text.
*) JJynam., e. II, art. I, p. 210, n. 2.

') s Tactus , s. Doclur ail , est cogaoscilivus eorum , es quibus Decesse est
componi corpus animalis . . . unde impossibile est ,

quod organum tactus omni*
no sit deuutatum a genere sui sensibilis i; Qq. dùpp,, De Anim.^ a. 8 e. Gf.
Qq. dtspp., De Ferii. j q. XXVI, a. 3 e, et 2* 2ae, q. CXLI, a. b ad 1. Sc-

cundum banc tbcoriam alibi dixit hominem per factum habere cognitionem expc-
riraenlalem cuiuslibel vilii, quo corpus laedilur. < Experimentalis, ait , perceptio
lacs:onis ad seusum tackis perlincl »; Qg. di'spp,, De Tenì., q. XXVl, a. 9 e.
JINTHHOPOLOGIA 1l5
raus aulem cognilionem corporis, quam anima hoc posteriori modo
kabet, esse clariorem il la, quam habet priori modo,quia priori mo-
do anima corpus cognoscit per solam coniunctionem sui cura ipso,
posteriori autem per immutatiooes,quas in ipso corpore continen ter

experi tur.
ij8. fam anima ex his ipsis causis, propter quas corpus suum
habitualitcr cugnoscit ,
quamdam cognitionem habitualem sua-
rum operationum vitalium habere nobis videlur.EnimverOji" quan-
doquidem auima ex eo quod corpori suo perenniter praesens est,
perennem cognitionem eius habet, necesse est, ut ipsa ex eo etiam,
quod perenniter sibi praesens est, perenni cognitione fruatur ope-
rationum , quas per organa corporis exercel. a" Cum anima corpus
fiuum per taclum passivura perenniter sentiat ,
perenniter sentire
quoque debet quidquid corpus perenniter immulat. Atqui opera-
tiones vitales corpus , quamdiu anima cum ipso coniungitur , pe-
renniter immutant, quia corpus, stalim ac cunctae operaliones vita-
les in eo cessant, fìt cadave/j seu corpus morluum. Ergo anima o-
peraliones suas vitales per tactum passivum perenniter sentire debet.
179. Praeterea anima per taclum passivum operationes vitales
flc/tt, ni fallimur, etiam cognoscit. Anima enim piocul dubio corpus

suum actu cognoscit ,
quoties si ve res exteriores , si ve afFectiones
interiores corporis tactum passivum immutant. Atqui,si anima cor-
pus suum per tactum passivum acltt cognoscit , operationes vitales
per eumdem tactum quoque cognoscere debet 5 si quidem fieri ne-
quitj ut anima , dum corpus suum actu cognoscit , non cognoscat
actu operaliones, a quibus ipse tactus immutitur.Ergo anima quem-
dam actualem sensum suarum operationum vitalium per tactum pas-
sivum actu habet,
180. Nemini autem negotium facessat ,
quod anima non cogno-
scit moduni, seu actus illos speciales ,
quibus singulas operationes
vilae exercel. Namque ad cognoscendam existentiam alicuius opera-
tionis necesse non esl, uti alibi vidimus , cognoscere ,
quomodo illa
operaliofit, quia cognitio existentiae alicuius rei , cum sii directa^

non solum intellectui, sed etiam sensui convenit,sed cognitio modi,
quo fit cum sit reflexa-, propria intelleclus est. Qua de re nihil
,
repugnat animam habere quamdam cognitionem cuiusdam operatio-

nis vitalis, pula nutritioois, quin cognoscat speciales actus ,
quibus
nutritio perfìcitur.
181. Cum anima per tactum passivum quamdam cognitionem
suarum operationum vitalium assequatur,Peisseus;aliique post eum
peculiarem facultalem sentiendi a quinque sensibus diversam sub
llG ANIHl'.OPOLOCIA
sensns u/'/ae nomine pcrperam confxoxeranl;quia non est admittenda,

nli in Vynam. gener. ostendiraus,specialis facullas prò operalioni-
Lus,quae ad aliquara facultalem iam comperlam revocantur*.Re ve-
ra,sianima per sensum vitae operaliones vitales corporis cognoscit,
sensus vilaedebet animae inesse prout haec est cognoscens. Atqui,
j
si sensus vitae inest animae, prout haec est cognoscens, ipse non po-
test esse facultas diversa a facultalibus cognoscendi ,
quas in Pyna-
mil. enumera vimus , sed ad aliquam illarumrevocandus est.
Ergo
sensus vitae , ad operationum vitalium co-
veluti specialis facultas
gnitionem assequendam necessaria, admitlendus non est.
ARTICVLVS SEXTVS
Argumenla directa Vîtallstarum conlra unitatem formae subslan-

tialis^ seu principii vitalis in homine solvuntur
182. Postquam demonstravimus animam rationalera esse unicani

formam substanlialem hominis ,
proindeque ipsam esse in homine
principium non modo inlelligendi,sed etiam senliendijct vegetandi,
necesse est,ut argumenla adversariorum,quemadmodum initio nobis
proposuimus, accurate solvamus.Quo in opere hunc ordinem adhi-

bendum nobis esse arbitramur, ut primum proponamus argumen-
la directa^ hoc est, ea ,
quae Vitalistae ab ipsis principiis animismi
petunl, deinde argumenta in directa -^ôc est, ea, quibus animismum
\ebiti ad absurdas conclusiones ducentem traducunt.
i83. Ob. 1**
post Ockamum ^Gassendus ',ceterique osores animi-
smi: Vnum , idemque principium effectus naturae omnino diversae
produceie nequit. Atqui operationes vegetativae, sensitivae , atque
intellectivae ab se natura difFerunt. Ei go haud possibile est unum
in homine esse principium ,
quod operationes vegetativas , sensiti-
vas, alque intelleclivas produci! *.
i8-|. Kes^.^dist.mai.^sì non habeat plures pofenlias operandi,sed

opereturjper «e, seu immediate^ cono, mai.', secus, neg. mai.', conc.
min.', neg. conseq. Ad huius rei intelligentiam mente recolendum
est cum s. Thoran, i** in qualibet actione duo spectanda esscjnempe
subiectum,quod efFectum producit,et vim,seu virtutem, qua subiec-
*) C. I, ari. 3, p. 205.
2) Quodl. cil., ibid— ') Op. CÌL, ibld.
<) Jouffroy inter Vitalislas hoc argiimcnlum esse futile fassus est, quia unam ,
earadeuique rem diversos cffeclus producere posse scile vìd'it, QT.lUém, «/,jp.l87.
AniilROPOLOGU I r^
tura producil effeclura 'j •2° subieclum esse principiuia remottim^ et
\'irtulem esse principium proximiini*Aùaì si suppositum unica vi,sett
virlute operandi pollet , uonnisi unius naturae effeclus producere

poteste sed, si pliues vires, seu facullales operandi habet,nihil prc^
liibet ,
quin efFccliis diversae naluiae producat. Ratio huius discri-
minis in eo posila est, quod species , seu natura cuiusque rei a cau-
sis eius proxirais, non vero remotis derivatur '. Quapropter, si sup-
positum plures, diversasque facultates operandi habet ,
potest pro-
ducere effeclus diversae naturae, quia diversae facultates, per quas
tffectus suos producit , sunt diversa principia proxima operalio-
num; suppositum unica virtuie operandi gaudet, effeclus di-
al, si
versae naturae producete nequit , quia unicum est principium pro-

ximum, quo oranes effeclus suos producit *.
j85. lam ex bis nullo negotio inlelligilur animam bumanam,que-
niadmodum Albertus M. advertit, a eausis naturalibus in eo polissi-
mum discriminari,quod islae,cum unica vi operandi polleanljnonui-
si eiusdem naturae eff*ectus producere valeant, illa autem, cum plu-
res facultates operandi habeat,effectus diversae naturae producit '.E-
iiimvero anima, cum sit forma, capacitatem maleriae^ quam infor-
') e la qualibel actione est duo considerare, scilicet supposiluni agcns, et vlr-
lulem, qua agii j; I, q. XXXVI, a. 3 ad 1.
") Vid. Dynam., e. I, art. I, voi. I, p. 199.

') e . . . rcs non habet speciem, ncque dcnotninalionem nisì a caasis prosimisi;
In lib. II Sent., dist. XLIII, q. I, a. I ad 2. Brevìus alibi : i Effeclus sequilur
condilionem causae proximac >; In lib. 1 Sent.^ dist. XXXtX, q. Il, a. 2 ad ^
*) Ea effata ontologica ,
quìbus haec tbcoria innilitur. e Impossibile est , ait
Albertus M., una essentia , et eadem polcntia plura facere , quia sclmus ,
quia
iJera eodem modu se liabens non facit per se diversa s ;
De An.^ lib. I, tract.
Jl, e. 15. Veruù) a nibìl probibet, inquit s. Thomas, idem secundum diversa esse
causam conirariorum j ; T* 2^^, q. XXXIl , a. 3 ad 2. AdverlenJum vero Cid
unica virlute , seu facullale operandi posse produci effeclus diversae naturae ,
qui ad unicum obieclum formale eius revocaulur. ( Contingit, s. Thomas inquit,
quod per unam suam virlulcm rcs aliqua potest induccre divcrsos effeclus, sicui
jguis per suum calorem liquefacil, et coagulai, et mollilicat, et indurai, ci com-
burit , et denigrai. Et homo per virlulem ralionìs adquiril diversas scieolias , et
operalur diversarum artium opera 5; De Fot., q. VII, a, 1 ad 1.
*) En verba B. Docloris : i ... in hoc solo differì anima ab alia forma na-
turali, quod ipsa una in se exislens per diversas polentias agii diversa in co, cu-
ius est perfeclio. . . Ceterae autcm formae naiurales essenlialiter. et per se noo
laclunt, nisi unum »; Op. «7., ibiii. Quem secutus s. Thomas ail: < Imposbibi.
ic est, ut idem sccuudum idem sit naluraliler principium plurìum, ci diversorum
numero, immo quasi opposilorum. Anima autem secuiidum diversas polentias inve-
niìur esse princip'um actuu.Ti diversorum scciindum spccics ci quasi opposito.
,
rum 3; Q,j. dapp.. q. un. De Jn., a. 2 ad IO.

Il8 A?iriIKOPOLOGlA
mal, supergrediens , non habel solurn vires ,

quae ab en jn corpus
eiHuuntj proindeque facullates, quas cum corpoie exercct, sed e-
tiam vires, quae in ipsa manenl, atque idcirco facultates quas si-
,
ne organis corporis exercet '. lam, quoniam facultates vegelandi,et

seutiendi, quas anima cum corpore exercet , natura difFerunl a fa-
cultulibus intelligendij quas exercet sine organis corporeis, nalurae
animae non modo non repugnat,sed convenit esse principium diver-
sarum operationum, quia diversae facultates sunt principia diversa-
rum operationum.
i8ò. Nec quemquam movere debet, quod ab una, e-ademque a-
uima facultates diversae , immo opposilae dimanent. Namque h le
sibi invicem non opponuntur eo modo,ut una alteram excludatjsed
eo modo, quo una est altera perfectior. Atqui nihil probibet, quiri
ea, quae posteriori modo sibi opponuniur, ab eodem subiecto pro-
manentjquippe quod minus peifecta a magis perfeclis origioem du-
cunt ^. Ergo nibil prohibet, quin ab una, eademque anima proraa-
nent diversae facultates ^
'
187. Ob. 2** post Platonem*, Galenum ",etOckamum * omnes re-
centes Vitalislae : « Nihil sibi potest adversari '». Atqui in bomine
appetifus rationales cum appelitibus sensitivis pugnant. Ergo in ho-
mine non est admittendum unum principium operationum, sed du-
plex, si ve, ut Buffonus ait, duplex homo *.
') Audiamus s.Thomam: e. . .ab anima bumana, io quantum unitur corpori,

efQuunt vires affixae organis; in quantum exccdil sua virtule corporis capacìtalem,
elHuunt ab ea vires non afBxac organis » ;
Qq.dispp.,q. un.De ^n., a.Il ad 17.
Atque tbid. (a. 2 e): ffCum anima humana sit quaedam forma unita corpori, ita
famen quod non sit a corpore lotalilcr comprchensa quasi ei immersa, sicut aliae
formae materiales,sed excedat capacìtatem tolius materiae corporalis; quantum ad
)ioc, in quo excedit materiam corporalcm, inest ei potcntia ad intelligibìlia ... ,
sceundum vero quod unitur corpori, habet operationcs, et vires , in quibus com-
muuicat ei corfHis,. sicct sunt vires partis nutritivae, et sensitivae >.
') Pula, quamvis ptnin/ônum, quadralum, ot triangulus siat Ggurae diversae;
tamen pentagono quadralum, et triangulus conlincntur, ab eoque quadratum , et
iriangulus per quadratum promanant, quia pentagonum est Ggura pcribctior qua-
dralo, et triangulu, et quadratum perfectius triaiigulo.
') i . . . potcntiac aniraae, Aquinas ait, opponuntur ad invicem oppositione
pcrfecli, sicut cliani specics uumcrorum, et figurarum. Haec opposilio non impe*
dit orlgincm unius ab alio, quia imperfccla naturalilur a pcrfcctis proccduat > ;
I, q. LX^VII, a. 7 ad 3.
*) De ReptiòL, lib. IV.
») De decret. Wpp, etc, lib. V, e. 7.--«) Quodlib. dt., ibid.
') Op. cit., ibid.
') De iiac obiectione Vitalislarum vidcsis GuIIielrauni AIvcrnum, Op. cil.y e.
IV, l'ars I, p. lOi, ci lOa.

ANTIinOPuLUGlA 9 I I
188. Resp., diòl. mai.îiWìW sibi adversari potesl secundum idemy

conc. mai.,, sevtmditm diversa^ tieg. inai,; cane. , et neg. min» sub
eadem disl.-^ wfj§-. to/?àe^.Pugna,quae iuler aclus appetilus sensitivi,
ac iulelleclivi in honiine quandoque exislil , non solum non oppo-
nilur aniraisniii, sed buie favel. Primo, ipsaui animiamo non opponi
probalur hoc modo: « Opposita, s. Thomus ait,praedicari de eodeni
secundum idem est impossibile sed secundum diversa nibil prohi-
,
bel '», quippe quod ratio verae opposi lionis, ut diximus ", exposlu-
lal, ut non solum idem de eodem, sed ctiam secundum idem piae-
dicelur. lamvero aclus appelitus ralionalis, et aclus appetilus sen-
sitivi sibi non opponunlur securidiim idem, sed secundum diversa .^
hoc est , secundum diversos modos , quibus obieclum apprehendi-

mus. Namque experientia corapertum cuique est actus appetitus
sensitivi cum aclibus appelitus ralionalis pugnare, quoties aut seu-
sus apprebendit veluti deleclabile illud ,
quod ratio veiat , vel ap-
prebendit , veluti triste, illud, quod ratio praecipil *. Nibil igitur

velai, quominus appelitus sensitivus,el rutionalis eidem subiecto iu-
baereant,corumque actus eidem subiecto, nempe animae tribuanlur.

189. Accedil,quod baec ipsa oppositio,quam inler aclus appelitus
sensitivi, et actus appetilus ralionalis existere diximus, non estsub-
stantialis, sed mere accidentalis. Et sane , actus appelitus sensitivi ,
cum ordinem ad aclus appetitus ralionalis, seu voluntatis natura sua

babeant, non solum, ut in Vynamil. vidimus,rationi subduntur, sed
quodiimmodo participes sunt. Verum no-
eiiara liberlatis volunlatis
bis in memoria revocandum est diversos actus animae quemad- ,
modum in eadem Dynamil. diximus, sibi impedimento iolerdum

esse, id({ue maxime evenire, quolie> actus unius potenliae sunt V( -
bemeuliores, quam esse solenl, quia, a cum, aiente s. Tboma ,
unius potenliae operalio fueril intensa , alterius operalio debilita-
Inr* ».Hinc mirum non est actus appetilus sensitivi ndversari adi-
bus appetitus ralionalis ,
quoties ipsi sunl adeo vehemenles, ut in
conantur *.
ipso appetitu non sistant, sed ralionem ad se trabere
]ani, quandoquidera accideus actus bumani est esse magis, minusve
intensum,oppositio,quae ob banc causam inter ipsas exurgit, merum
accidens e<t.
190. Secundo, pugna inter actus appetitus sensitivi , atque actus
») 3, q. XVI, a. 4 ad 1.— •) Voi. I, Log., jp. I, e. II, art. 5, p. 57.

») I, q. LXXXI, 3 ad 2.--*) 3, q. XV, a. 9 ad 3.
a.
') e In nobis quandoque buiusicudi molus noo sistUDt io appelilu sensitivo, sed
tiaiiuut raùoucu ); ìbid,^ a. 4 e.
I IO A?«TIinOl'OLOGIA
appetilus ralionalis animismo favetjquia ipsa exislere non possetjnisi

uterque appetilus eidem subiecto inessel.Re vera,cum appelilus sen-
silivus inhomine centra rationem insurgit, homo sive secundura i-
psum, sive centra ipsum agat nnura actum humanum exerit qui , ,
« principium babet in ipso appetitu,et terminum in ralione '»,isque
actus dicilur virtuosus, si fìt secundum rationem, et viliosus, si fit

centra rationem. Atqui non posset unus actus humanus ex utroque
appetitu exurgere, nisi unicum esset utriusque subiectum^ quippe
quod, si aliud esset subiectum appetitus sensitivi, aliud vero appe-
tilus rationalis , unus appelilus posset quidem aliquid in alterum
agere, sed ambo appelilus unum aclum exerere non possent. Ergo
pugna, quae inter aclus utriusque appelilus in homine conspicilur,
unitatem principii vitalis in homine arguii •, tantum abest ul ipsi ,
adverselur. Quare sapienter s. Augustinus : a Ista controversia in

corde meo nonnisi de meipso adversus meipsum ^ »
\ atque alibi :
« In te ex teipso est flagellum , tecum ' ». tuum fit rixa lua

191. Haec omnia ex eo magis declaranlur, quod, si appelilus ra-
tionalis, et appetitus sensitivus diversis subiectis inessent , multa ,
omnibus ethices sive naturalis,sive revelalae Iraclatoribus explorala,

explicari non possent. Huiusmodi,e.g., sunt i° homines ob diversas
corporis lemperationes, si ve, ut recentes a^wnì^cornplexiones ^ ad ali-
quas virlules esse magis , rainusve natura sua comparalos *, eosque

repugnare « passionibus, quae complexionem sequuntur 'n\ 2" vir-
tulem fortitudinis in homine eo magis elucescere,quo magis obsislit
stimulis concupiscentiae ^•,3"quo maiores homo progressus in virlute
facit,eo debiliorem in eo concupiscentiam fieri '^ 4"'^6'"P^''^'^t'"^>6t
forliludinem eiusmodi esse, ut illa appelitum concupiscibilem,atque

haec appetilum irascibilem ralioni subiiciant *. lam haec omnia e-
ibices decreta prò absurdis habenda forenl,si in homine principium
vegelandi, et principium senliendi non essent idem ac principium
inlelligendi. Elenim fortitudo, lemperanlia, mansuetudo, aliaeque
id genus virlutes , dum sunt in anima, proul est subiectum inlelli-
gens , circa operationes appetitus sensitivi versantur, et temperatio,
seu complexio a '.
vi corporis vegetativa cfficilur
*) S. Thom., 1* 2ae, q. LIX, a. l e.

«) Confess., lib. Vili, e. ll,n. 27,
=") Enarrai, in Psal. LXXV, n. 4.—'») P 2«e, q. LXIIl, a. 1 e.
^) Conlr. Gent.j lib. II, e, 3. — ") 3, q. XV, a. 2 ad 3.
') 3, q. XV, a. 2 e.—») Uid,
•j Quod altiuct ad locum s. Paul! Jd Calai, (e V, v. 17 }, quo Vitalislao
ANTHROPOLOGIA 121
192. Ob. y
Tot diversa principia operalionura ani-
Flourens '.
nialis admillenda sunl| quot sunl diversa organa , per quae animai
operalur.Atqui innumeris bestiaiiim seclionibus exploratum est, a-

liud esse organum vilae , aliud vero organum inlelligentiae. Ergo
aliud est principiuin vitae in homine , aliud vero principium in-
teliigentiae.
193. Resp., neg. supposilum. Flourensius in tota hacargumenla-

tione prò concesso sumit cunctas facullates, quibus homo pellet, re-
sidcre in organis sibi propriis , ila ut homo non solum operationes
vegelaiidi, et sentiendi , sed etiam operationes intelligendi in orga-
nis corporeis exerceat. Quandoquidera autem persuasum, uti dixi-
nius *j habuit brutis, pi aeter vires vegetanili , et sentiendi ,
quam-
dam vim intelligendi inesse, in eo diu, muUumque adlaboravit , ut
organa corporis humani. eoruraque functiones ab inspectione orga-
sorum belluarum , anatomes ope , cognoscerel '. lam ipse compe-
abuluntur , omnes Scbolasticì post ss. Patres monont Aposlolum nomine carnié
designasse partem sensitivam, et nomine spiritus partem intelleclivam bomìnis,
ita tamen, ut idem bomo dicalur camalis^ prout ad cupiditates sensas conyerlU
tur, et apiritualia , prout ipsìs obsislit. Qua de re , cum caro adversus spiritum
concupiscit, et vicìssim, homo, aiente s. Bonaventura, seipsum tentai; quia e idem
bomo, secundum quod carnalis est, et ad carnem conversus, seipsum tentai, proat
fpiritualis est, et Divinae Legi subiectus i (In lib. II Sent., Disi. XXI, a. 2, q. 1
ad arg. ; Cf. ibid. Ad illud quod oòù'cilur, et Disi. XXIV, Pars IT, dub. I, et
e.Tbom., Qg. dipp.^ q. un. De Jnim., a. 2 ad 16). Pugnara autem Inter carnem,
et spiritum non pertinere ad statum primitiTum bominis, sed esse poenam peccati
origìnalis s. ÀugustinuS) secundum Ecclesiae Catbolìcae doclrinam, saepe monuit

Lubet prae caeterìs exscribere bunc Iocum,quippe qui ad unìtatem principi! vitalis
patefaciendam special : e Quare autem permittit , ut diu contra te lìliges , ào^
nec absorbeanlur cupiditates malae ? Vt intelligas in te poenam tuam. In le ex
teipso est flagellum luum, fil rixa tua tecum. Sic viodicaiur in rebellcm adver-
sus Oeam, ut ipse sibi sit bellum ,
qui pacem noluit faabere cum Deo tyEaarr.
in Psai. LXXFj n. 4.
') Buio ci. Pbjsiologo , Àcademiae Parisiensis a secrctis , nullum certum lo-
cum in bisloria confroversiae dedimus, quia in opere saepe citato , quod bac de
re exaravit, sententiam suam nunquam aperte declaravit. Re vera , dum ab Or-
ganicislis longe abborrere videlur (pari. 2^, e. 7. § S. p. 87, ed. cit.), Barthe-
zio {ibid.., § 2, p. 87), perindeac Slhalio (i6id., § 4, p. 98) succenstt, eorum-
que opiniones reprebendit. Hoc, quod eius opus legenti facile patescil , compro-
bari potest iudicio Cbarlcsii, Tissoti, et BouUlieri, qui banc incertitudinem , et
obscuritatem Flourensio obiecerunt. Vid. Cbarles , Op. cil.^ e. 2, § 3, p. 62;
Tissot , La vie dans V homme , Pari. I, lib. IV, e. 2, § 2, p. 536 seqq., ed.
cil,, et Bouillier, Op. cii., e. 24, p. 387, et 388, ed. cit.
*) Cosmol., e. IV, art. 1, p. 344, n. 1.
') Ipse sibi persuasit se facile dcprebendcre posse quo munere quodlibet orga-
num corporis fungatur , si, eo sublato, invesligaret quaenara opera in animali
ccssaut. Quapropter in avibuSj ci quadrupcd.bus, ossium coajpagc diffi3:a , modo
2 2a ANTHHOPOLOGU
medullam oblongalam esse organum vilae,el arabos
risse sibi visus est
lobos, sive hemisphaeria, cerebri esse organum intelligenline '. Re-

cenles Animistae bocce argumentum quod Flourensius a<l auiini- ,
smum expugnandum urgef, sol vere volenles,ei reponunl, organa cor-

poris non esse subiecta facultatum,sed dumJaxiit instrumenla,quibus
omnes facultates exercenlur*, et, quoniam nihil vetat unicum prin-
cipium actuosum pluribus instrumentis ad operandum uti,exdiver-
sitate organorum corporeorum,quae in corpore animato observan-
tur ,
pluralilatem, et diversitatem principiuium oparandi non pos-
se deduci ".
194. Ast bac in re non modo Flourensius, sed Animistae quoque

eius adversariijUti ex dictis in Vynam. patescit, oppidodecipiuntur.
Certe decipitur Flourensius, quia organa non sunt, uli oslendimus,
subiecta ullarumfacultatum,sed instrumenla,quoruraope anima non-
nullas facultates exercet; unde anima est verum principiuni,verum-
que subiectum omnium facultatum , quae homini insunt , vel sola>
uti facultatum intelligendi ,
quas sine organis exercet , vel simul
cum corpore, uti facultatum sentiendi , et vegetandi ,
quas sine or-
ganis exercere non potest. Decipiuntur et recentes Animistae ,
quia
organa corporis, ut quoque vidimus, sunt instrumenta operationum
sentiendi, et vegetandi, non vero intelligendi. Et sane, quandoqui-
dem anima non unitur corpori secundum suam virlulem intelligendi,
organis corporis non indigel , ut suam intelligendi fucultatem exer-
ceat '. Quare argumentum Flourensii in primis peccat ,
quia Iheo-
cerebrum, modo ceTebellum, modo aliquas partes cerebri , modo medullam ver*
lebris inclusam aut laesìt , aut secavit , aut omniao sustulit , et vitae animalis
quam maxime consulens, quid in eo evenirci, solertcr observavit. lam illud opus
animi, aut corporis, quod cessare in animali compcrit, ad organum, vel partecu
cius ablalam relulil, atque ea, quae diversis organis evenire vidit, diversae na-
turae esse slatuit.
^) De la vie eie, Prèf. p. 5*7, Part. le, passim. FIoc in libro Auctor paucis
ea coegit, quae fuse exposueral in suis opcriLus, Hecherches expi rimentales sur
les proprielès et les funclions du système nerveux, Paris 1842, et Theorie ex-
peritnenlaìes sur la formalion des os, Paris 1847.
) Vid. Charles, Op. cit., e. 2, § 3, p. 61; Tissot, Op.ci'l., lib. IV, pari. le,
e. 7, p. 506, et 507; Bouillier, Op. cu., ibid.
') ff Nec essentia animac ita corpori unitur ,
quod tolallter corporis conditìo*
nem sequatur, sicut aliae formae materiaies, quae sunt omnino in materia quasi
eultmcrsae, in tantum quod nulla virtus, aut actio ex eis predire potest, nisi ma-
tcrialis. Ab essentia vero animae non solum proccdont quacdam vires , seu pò-
tcntiae, quae sunt quodammodo corporales, utpole corporeorum organorum ac(us
cxistentes, scìlicet vires sensitivae, et vegetalLvac ; sed vires intellcclivae ,
quae;
suQt pcaitus imuialeriaies, Dullius corporiS; aut pailis corporis actus exis)enles,ut
ANTUBOPOLOGIA 1^3
riam aLsurdam,alque, ut infeiius dicemus , materialismo geraioam,
velali certum fundamentum, sumit *.
195. Praelereayi/c/a, quae Flourensius per seclionem belluarum
vivarura comperisse conlendit, non adeo certa sunt, ut ex illis theo-
ria anlhropologiae ralionalis constrai queal; propterea quod ipsimet
Pljysiologi , quibus aliquod organum inlelligentiae in corpore esse
opoi tere persuasum est, in eo , aliarumque facultalum organis assi-
{Tnaiidis minficc dissentiunt. Quare , etiamsi piacila Flourensii de

dislinrlione faciiUalum admitlerentur, iheoria de distinctione vilae,
ci inlelligentiae, qu:im statuii, veluti certa, exploialaque baberi non
|>osscl. Sed, missa hac qnaeslione physiologica, illud certum nobis
t'sl, nietbodum ,
quam ci. Vir in suis observationibus instituendis
udhibuit, esse omnino absiirdam. Etenira, praeterquam quod brilla
vi inteliigendi careni, bominis intelligentia, et intelligentia ,

quam
post alios ipse Flourensius belluis Iribuit, immane quantum ioter se
distant-, quare, si non omnino futilis ,

qualis re vera est, certe valde
ìnGrma est analogia, cui praeclarus Physiologus tbeoriam suam su-
perstruxil *.
196. Inst. Flourens: Multis experimentis compertura est , subla-

tis ambobus bemispbaeriis ceFebri,tolli dumlaxat intelligenliam,sed,
sublyla medulla oblongala, tolli omnino vilam.Atqui baec certe non
aliuride evenire possunt ,
quam ex eo, quod bemispbaeria cerebri
sunt sedes inlelligentiae, et medulla oblongala est sedes vitae,proia-
deque vita, et intelligentia sunt diversa. Ergo etc.
probatur in III De Anima. Vnde patet quod v'ires intelIeclÌTae non procedunt ex
cssentia aoimae ex illa parte, qua est corporl unita ; sed magìs secundum lioc ,
quod remanet a corpore libera, ulpole el non totaliler subiugata i; Qq. diipp-ì
De Fer., q. XIII, a. 4 e. Cf. voi. I, Dynam., e. Ili, p. 232, el 233.
') Mirum nemiai esse debet Flourensium haec , aliaqiie tradere, cmn ipse in«
lelligentiam inter vires systematis nervei recenseat. e Proprielales, ait , seu !•

res sjslematis nervei sunt quiaque, eaeque sunt sensibiiilas, motrieilas ,
princi-
pium vitae , reduclio motuum de loco in iocum., alque inteUigenlia » ( Op. eit.j
Fari. 2e, e. 1, p. 27j. Hiiic saepe dixit soluta cerebrum percipere, cercbruni co-
gitare, et rnedullam oblungatam sentire (Part. le. secl.II, e. 8, § 4, p. 46-48) ,
aliaque buiusmodi permuUa (Part. l.e, passim), quae purus, putusque materialis.
mus suDt.
') Quis non snccenseret Flourensio Toluntatcm a motn in homine ex eo distin-

guenti, quod columbi, galliaae, et maxime canes , et cuniculi , si cerebrum ab
cis toliatur, voluntatis inveniuntur expertes, non vero motus ? ( De la ri'^ etc,
scct. II, e, 8, p. 2, p. 43; cf. Recherche* experiment. etc, p. 32 seqq. , ed.
cil.) Quis cum acquo animo ferrei, lobos cerebri esse in homine sedcm intelli-
j^ciUiac ex co deducenlem, quod belluis, recisis io eis Iub>s cerebri, quaî obslu-
pcfacta maacQl ? Vid. De la vù etc., Part. le, passim, et Recherchu etc, p.
ìli seqq.
1-^4 ANTIIROPOLOGU
igj. Resp., cono, inai.\ neg, min.; neg. consecj. In primis obser-
vandum esl,hoc argumentum Floiirfensii posse contraeius theoiiain
lelorqueri hoc modo: Sublata medulla oblongala, non solum vila,
sed eliam intelligentia, docente Flourensio, pereunt.Alqui, si aliud
esset organum vilae, aliud vero organum intelligenliae , atque di-
"versitas organorum diversitalera principiorum operandi argueret ,
sublata medulla oblongata, sola vita evanescere deberet, quia intel-

ligentia aliud organumâc vita,nempe duo bemispbaeria cerebri ba-
bet.Ergo aut falsura est organa vilae, et intelligenliae esse diversa ,
aut dicendum est ex organorum diversitatem principio-

jdi versi tate
rum operandi argui non posse ^ quorum quodcumque sumatur ,

theoria Flourensii, tota quanta est, corruit.
198. Itaque,omissa hac absurda theoria Flourensii, explicandum
nobis est, quare homo interdum, dum adbuc vivit, usum intelli-
genliae amittat. Quandoquidem anima, uli ostensum est, ex eo

quod corpus informai, vitam ipsi largitur, consequens est hominem
vivere, quamdiu anima cum corpore coniungitur, et mori, cum a-
nima a corpore separatur '. Alqui « anima, aiente Aquinale, non u-
nitur corpori ut forma mediantibus suis polentiis, sed per essentiam
suam * )). Ergo animam cum corpore uniri , atque ho-
nihil velai
minem ob banc unionem usum alicuius suae facultatis
vivere, quin
habeat. Alicuius facullali«, inquimus, non vero omnium, quia, cum
vila in actione consislat,homo, quamdiu vivit, usu omnium suarum
facultalum carere nequit.
199. laro nullo negolio perspicere licet, hominem posse usu in-
telligenliae carere ,
quin vitam aniitlat. Certe, homo usum intel-
ligenliae amiltere potest ^ nam, cum inlelleclus sine phanlasma-

tis in hac vila nihil intelligere possit, imaginatione, aliisque facul-
talibus, quae intelligenliae inserviunt , turbalis , usus intelligen-
liae vel minuilur, vel omnino cessai *. Al, cessante usu intelligen-
liae, non idcirco cessai vita, quia cessali© intelligenliae secum non
(ert cessationem facultalum vegetandi, per quas vila animalis exi-
') e Mors, s. Thomas inquit, Iiominis,veI aniiualis provcnit ex separatlonc ani*

mae, quae compiei rationem animalis, vel liominis i; 3, q. L, a. 4 e.
*) Qq- dispp. De Ferii., q. XI li, a. 4 e.
'}(... licei, s. Thomas aìt, inlelleclus non sit virlus corporea , famcn in
nobis intellectus operalio coinpleri non polest sinc opcralione virtulum corporca-
rum, quae sunt imaginatio, et vis memorativa, et cogitativa; ci indo est quod ,
ìmpedìtis harum virtutum opcrationibus per aliquam ìiidisposilione:n corporis, im-

pcditur operatio intellectus, sicut patct in pbraenellcis, et IclhargIciSj ci aliis hu-
iusmodi jj Contr, Geni,, lib. 3, e. 84. CI', voi. I, Dijnam,, e. Ili, art.I, p.256.
A^TIIBOPOLOGIA 1^5
stit. El saoe, perturbalo , vel prorsus cessante usu alicuius facuUa-

tis, non aliae facultales inde perturbantur, aul cessant, quiim quae
sine illa acliones suas exerere nequeunt. Alqui facullales vegelan-

di,quae ad vilam animalis perlinent, uL paulo ante diximus , sine
usu inlelligendi operalioues suas exerere possunt. Ergo , cessante
usu inleliigenliae, necesse non est, ut vita quoque cesset.
aoo. Ob.4** post Hallerura * Barlhezius,celerique Vilalislae "jcuni
quibus Flourensius consenlit ': Nolum omnibus est in cadavere a-
nimalis, si qua scintilla electrica exlremas paries nervorura peicel-
lil, molus contractilitatis in musculis produci, ac in capitibus reci-
sis , membris amputalis motus contractilitatis aliquamdiu per-
vel
durare. Atqui huiusraodi molus in cadavere, et in membris corpo-
ris amputalis evenire non possent, si anima esset principium vilae
corpons , quippe quod illi molus sunl vilales in membris autem ,
amputalis, et in cadavere anima non est. Ergo anima non est prin-
cipium operationum vilalium corporis.
201. Resp. , conc. inai.ì neg. min.\ neg. conseq. Falsum est mo-
membris corporis recisis,
tus contractilitatis, qui in cadavere, et in
aut amputalis observantur, esse actus vilales. Primo , nihil velai ,
quin aliquod principium actuosura physicum, aut chymicum in mu-
sculis corporis nonnullos motus producat illis similes quos dum , ,
animai vivit, anima, seu principium vitale nervis insidens in ipsis

producit ,
propterea quod organa in cadavere non corrumpuntur
illieo , sed integra aliquamdiu perduranl. Verum illi molus non
sunl actus vitae , sed opera tiones mere physicae ,
quia non profici-
scunlur a principio ipsi cadaveri insito, sed in cadavere a principio,
quod positum extra ipsum est, excilanlur. Secundo , molus contra-
ctilitatis, qui in membris corporis recisis, aut in cadavere animalis
Tiolenla, subitaque morte perculsi observantur, non ab alia causa

repetendi sunt,nisi ab actione, quam principium vilae ante morlem
animalis in musculis exeruil. Nam, quolies animai morte violenta
afiìcilur , aut aliquo membro per violentiam privalur, necesse est
in cadavere, aut in membro reciso motus, quos anima iam in mu-
sculis produxcral, non illieo cessare, perinde ac chorda pollice icla,
digito artoto, non continuo vibrare desislit. Quapropler ne hi qui-

dem molus coulraclilitatis sunt veri actus vitae.
') EUmenia physioloffiae, t. IV, p. 440, Laasanniae 1776 , et Uém. sur la

nature sensible eie, t. IV, p. 121, ed. cit.
"j Ne Barltiezii, a!ioruir.que loca recilemus , salis est legere Lordai, Rappei
des principia doctnnaux eie. , p. 396 seqq., ed. cit. , eiusque discipuliua Iau«
mes, De i' dare, et du principe viial, p. 43. ed. cìl.
'; Op. cit.j Pari. 2«, e. 6, § 3, p. 77, el 78, ed. cil.

1^6 ANIIIUOPOLUGIA
2C2. Illiid vero hic Otnitlendum non est, quod Bouillierus scile
observavit ', hac obiectione Vitalistarum anirnismuin non refelli,
sed magis , magisque conGnnari. Sane, si principiurn vitae , hoc

est anima in cadavere , aut in membris recisis vel parumper re-
maneret,in ipsis omnes effectus producere deberet, quos natura sua
producere valet. Atqui tam in cadavere animalis, quam in membris
eius recisis, aut amputatis nonnisi quidam motus contractilitalis,
Vilalistis docentibus, observantur. Ergo nec in cadavere, nec in ali-
quo membro corporis reciso remanet principiurn vitae, quod molus

contractilitatis producit.
2o3. Ob. 5** Lordai: Si anima rationalis esset principiurn vitale

corporis, intelligentia animae, ac vita corporis in homine easdem
vices subirent. Atqui experienlia nobis testis est, quo magis vita
corporis ob senectutem labascit, eo magis vigere intelligentia ra ani-
mae. Ergo anima rationalis non est principium vitale corporis*.
2o4' Resp., neg. mai.\ disi, min.^ aliquando, cono. min. , scra-
per, neg. min.\ neg. conseq. Propositio huius argumenti est falsa,
propterea quod, cum anima non det corpori vitam, prout est ratio-
nalis, easdem vices , ac vita in corpore , subire
intelligentia in ea
haud debet. Quod ad assumptionem attinet,certe non desunt exera-
pla hominum , in quibus intelligentia usque ad ultimam seneotam

in dies magis , magisque viguit. Verum res pleruraque aliter se
habet^ si quidem, cum honiines ad senectutetn pervenirent, vires
mentis in cis simul cum viribus corporis deficere solent. Quod
quidem adeo frequens est, ut veteres, recentesque Materialistae, a-
nimam ,
quemadmodum cum corpore senescit, ilem cum corpore
perire inde perperam confecerint; sed de hac re uberius, ubi de a-
nimae natura disseremus.Quod cum ila sii, ratio a Lordalo, alìisque
Monspelliensibus adducta , si valet quidquam, certe non vitalismo,
sed animismo favet. Nam ,
quoniara intelligentia animae , et vita
corporis easdem vices plerumque subeunt, inde coniicere licei, 'uni-
cum esse principium intellectionum animae , et motuum vilalium

corporis , et si quando intelligentia in effoeto et languido corpore
adhuc vigere conspicitur , id ob aliquam causam accidentalem e-
venire.
2o5. Ob. 6" idem Lordai : Si in homine idem ossei principium
operalionum intellectivarum,atque operalionura vilalium corporis,
») Op. cit., e. 24, p. 397, et 398, ed. cil.
*) De i' insenescence du gens intime , tee. VII > p. 97 seqq. , Monlpcllier

1844.
AirrnROPOLOGU 127
filli parentihus et secundum physicas qualitates corporis, ci secun-
ilum qiialilales intellecluales, et morales animi similes foreiit.Alqui
filios a suis parentibus qualitates physicas corporis, non vero virta-
tes niorum, et ingenii, veluli haereditalem, accipere quotidiana ex-
perienlia compertum est. Ergo eie. '.
106. Ursp.j neg, mai\ dist. min.^ aliquando, conc. min.^ semper,
neg. min.\ neg. conseq.Tum principium, qu2m factum^ quae prae-
missis huius yrgumenli continenlur, falsa sunt. Falsum est princi-
piura. Primo enim a parentibus in filios, quemadmodum infra di-
cemus, orpus , non vero anima rationalis , quae corpus informai ,
(
traducilur^ bine, quoniam inlellectus operationes suas sine organis

corporeis exeicet, necesse non est, ut filii una cum qualitatibus cor-
poris virtutem iogenii a parentibus accipiant. Secundo ,
quamvis
homines ad quasdam virtutes, vel vitia,ob temperalionem corporisj
naturaliter inclinent;tamen ipsi ad bene,vel male operandum ulun-
tur volunlalis arbitrio , quae sine organo corporeo actus suos exe-
rit *. Falsum quoque est factum. Nam non semper qualitates cor-
poris a parentibus in filios lraducuntur,et,si filii non semper, saepe
procul dubio virlutibus ingenii, et morum sunt parentibus similes.
Supervacaneum foret exempla ad banc rem adducere, cum et ionu-
meia ex historia suppetant, el non pauca cuique propria experien-
tia com perla sinl"; unde faclinn est, ut simililudo filiorum cum pa-
rentibus in proloquio apud homines semper fuerit *.

207. Ob-y" Lesegueus,aliique post eum;Theoria,quae dignitalem
nalurae humanae immane quantum taedil,Teluti absurda, immo im-
pia habenda est. Alqui huiusmodi est Iheoria animismi. Ergo etc,
208. ilesp., conc. mai. ; neg. min. \fifg. conseq. Prob. min. Si
anima rationalis principium operalionum vitalium, sive,ut Scholae
aiuiit, forma subslantialis corporis esse dicalur , dicendum quoque
») Court de phytiologiey lec. le, Montpellier 1841 , et 1842. In hac lectiooe

A. quaerit, e num leges baereditalis phjsiologicae siot, necae eaedem apad ho-
mines, el belluas i.
) Bine scile s. Thomas hoc

in unirersum statuit: e Non oportet quod genllam
EÌmilclur geocraiitiquantum ad condiliones iodivìduales, sed quantum ad naturam

specie! j; Qq. dispp., de Pot.^ q. Il, a. 3 ad 5. Cf. ibid.^ q. IX, a. 5 ad 18.
•) Audialur rursus s, Thomas: e Si natura sii forlis, ctiam aliqua accidenlia
ìndiTidualia propaganlur in Glìos, pertinentia ad dispositionem nalurae , sicat ve-
locilas corporis , boaitaa iogenii , et alia huiusmodi, nullo autem modo ea, quae
sunt pure personalia >; la 2m, q. LXXXI, a. 2 e.
*) Plurima egregia de hac re habel Prosper Lucas in op. Tratte philotophi'
gue ei phyaiologìque de l' héreditè natureiie duM iti iials de sante , et de
maladie du syHeme nerveaux. Paria 1847.
1^8 ANTHROPOLOGIA
est ipsam exequi cuncla opera servilia, quae in corpore fiunt *, si-
mulque cuDctas ferre molestas afFectiones corporis •, pula segregare

urinani,quemadTnodum cerebrum cogitationem segregare a Maleria-
listis diritur ", aut in se cataplasma suscipere, quod corpori appli-
calur, atque ob haemoriohides, aut retentionem urinae laborare'.
Atqui nihil bis vilius, nibil fastidiosius, nibil ridiculius prò digni-
tate nalurae humanae fingi, et dici polest. Ergo etc.
209. Kesp., dist. mai.; prout est rationalis, neg. mai.^ prout est
principiumjquo corpus vivit, cono, mai.', neg. 7nin.\ neg. conseq.
Principio indignum non est natura alicuius rei id ,

quod naturam
eius necessario consequitur. lamvero exequi, et pati omnia, quae in
obiectione ad irridendum animismum dieta sunt , aliaque eiusdem
generis consequuntur naturam animae rationalis *,non certe, ut sae-
pe diximus, prout est rationalis, sed prout est principium, quo cor-
pus i7Ìvit. Namque anima )
quemadmodum non semel innuimus,
et inferius ostendemus,non mere spiritualis, si ve, uti
est substantia
Angelus, intellectualis, sed ad corpus informandum natura sua de-

stinatur.Quoniam aulem anima est forma substantialis corporis, con-
sequitur ipsam esse simul cum corpore principium, et subieclum
omnium operationum vitalium corporis ,
quia forma substantialis
est principium, quo res est, et operatur. Ast anima rationalis, dura
operytiones vitales corporis una cum corpore exerit, e dignitate sua
non excidit, quia ipsa, prout est rationalis, sine corporis organis o-
peratur, ita ut secuudum veri animismi piacila operationes intellec-
tivae animae humanae cum operationibus vitalibus haud coofundan-
tur ".Insulsum porro esl,quod in obiectione asseritur,cum cataplasma
corpori apponitur,secunduQi animismi theoriam, animae ratioaali ap-
poni. Etenim cataplasma afHcit corpus , prout est corpus, hoc est,
malerialiter sumlura , non vero corpus, prout est aniraatum , cum
') Leségue,De Sthal , et de t^ antmisme^ p. 22, Paris 1846, et Trousseau»

Bulletin de Acad. de medie. ^ 10 Juill. 1860.
l''
') Àmad. Lalour, Revue medicale^ 31 Aoùt 1860.

') Pidoux, De la necessitè du spirìtuatisme pour régénérer les scienceg me-
dieales, p. 70, Paris 1857.
^ Bine s. Àugustinus : « Cum supersunt , ait , ingesfa, et ex eorum onerlbus
nascitur difBcultas operandi, neque hoc sine attcnlione iit. Attente etiam opera<
tur (anima), cum eiicit superfluum, si lenitcr, com voluptale, si aspere, cum do-
lore. iVlorbidam quoque perturbationem corporis attente agii, succurrere appetcns
labenti, atque diffluenlij; De Music, lib. VI, e. 5, n. 9.
^) e Vaio animae ad corpus non pertìngit usque ad operationem ìntellectus, ut
possit eius purìlalem impedire i: Qq. dispp.^ De êr.,q. XIII, a. 4 e.

ANTHIOPOLOGIA I29
corporeiim, nti ex s. Thoma dixiraus, non possit agere nisi in cor-
poreum; seti hae passiones corporis sunt vitales ex eo, quod corpus
ab anima inforniatiir. Ceternra Vilalistae, seu Dyo(1ynaraistae,cuni
a fabulosa tbeoria Platonicorum abhorreant, non difBtentur aniraam
cum corjiore re ipsa coniungi, ut ex utraque substantia unus bo-
mo animam, quae spiritualis est, ut unum bominem
tfficiatur.Al, si
cum non dedecet adeo cum subslanlia corporea

corpore
, efficiat
coniungi, re dedecere quidem debet ad corporis operationes veluti

principium formale concurrere.
aro. Insl.Quoniam Animistae animam rationalem causam opera-
tionum TÌtalium faciunt , ei essentiam , opera tionesque belluarum
tribuunt. Atqui id bumanae naturae excellentiam tollit. Ergo tbeo-
ria animismi absurda, immo impia est.
21 1. Resp.j dist. maì.^ essentiam, operationesque belluarum tri-
buunt animae rationali,prout est rationalis, neg.rnai,, proul corpori

Titam largitur, conc. maì.s neg. min.', neg. conseq. Quandoquidem
anima rationalis est forma perfeclior animabus sensitiva, et vegetati-
va, ipsa jpraeler rationem,quam actu habet, perfectiones animae sen-

sitivae, atque animae vegetativae in se virtute continere debet, quia
series rerum,ex quibus mundus componitur,queraadmodum in Cos-
mo/.diximus',ita comparata est, ut natura inferior superiori natura vir-
tute^ seu potestate continealur. Hinc5quandoquidem anima rationa-
lis perfectiones belluarum, et plantarura virtute in se continel, na-
turaliter fit, ut, ipsa, cum materiam informat, ei largiatur esse seti-
sitìvum^ et esse vegetativum^ quorum primum materiae dal forma
belluae, alterum forma plantae. Tarn id essentiam, operationesque
hominis cum belluis, et plantis communes non facit ,
quia bomo,
praeter sensum , et vitam, pollet ratione ,
quae belluis , et plan-
tis longe praeslat *. Qua de re dignitas naturae bumanae a ss. Pa-
tribus, uli diximus , ex eo commendala est, quod homo est par-
ras mundus (jjiiy.pcy.s(TiJx;g^^ scilicet quod perfectiones omnium rerum
aspectabilium in se complectitur *.
•) C. IV, art. 3, p. 360, p. 361, n. 2, et e. V, ari. 1, p. 378 sqq.

•) Ex lioc , quod ipsa anima rationalis dat corpori esse sensi livum, sequifur,
donente s. Tboma, esst sensitivum in bomine, et Lrulorum ad eamdem specieoi
referri non posse: t Quamvis homo , et equus in hoc convcniant ,

quod est sen-
sibile , non (amen oportct quod anima sensibilis sit nnius ralionìs in hominc , et
equo, quia bomo, et equus noa sunt uuiiffl animai ia specie > 2 1'^ 1'^'* ^ Sent,f
ù\it. XVllI, q. 11, a. i ad 4,
'J Cf. p. 1. •
q
£l£M.Piulos.Ciirist.III.
l3o ANTIIROPOLOGIA
'i
ARTICVLVS SEXTVS
Bffiilantur argumenta indirecta F'italistarum cantra eamdem

unitatem principii vitalìs
212. Ob. 1° post Ockamum ' Leibnitius **, ceterique Vitalislae ':
Si anima rationalis essel forma subslantialis corporis , seu prinoi-

pium , quo corpus constituitur, ipsa, perinde ac corpus, forel ex-
tensa, et divisibilis. Atqui, id, quod est extensum, et divisibile, est
materiale. Ergo animismus ,
qui animam esse forraam substantialem
corporis statuii, animam materialem facit.
21 3. Resp., neg. mai.; cono, min,; neg. conseq. Maior est falsa.
Namque a uobis iam ostensum est omnem formam substantialem

esse per se aliquid simplex, ac indivisibile, nibilque buie rei obsta-
re,quod ipsa sit extensa in corporibus inanimisjetdivisibilis in plan-
tis,ac animalibus imperfectis conspicialur,quia in illis non est exten-
sa, et divisibilis per se, sed prout concreta est in materia, et in bis
est divisibilis per accidens *• Iam, si hoc verum est de formis rerum,
quae sunt inferiores forma hominis , nempe anima humana, potiori
iure verum esse debet de anima humana, quae non solum non est
forma concreta in materia, sed secundum rationem naturam mate-
riae longe supergreditur , opera tionesque habet, quas sine materiae
".
ope exercet
») Op. eit.^ ibid.
*) Leibnitius theoriam Slhalii materialismi accusavit primo in suis citi. Ani-

madvers. contro iheorias eie, Animadv. XXI, Opp, ed. Dutcns, t. Il, Pars II,
p. 14 J, deinde in Respp. ad Slhalii Obscrvaliones, Rcsp. XXIV, ibid., p. 143,
et 144. Stbalius cura Jnttnadvcrsiones , tum lìesponsiones Leibnilii confulavit ,
inimo ut signìKcarct se pauci ipsas faccre, opus, in quo lucubratiunculas Leibnilii,
et suas, amicorum hortatu , siinul evulgavit, IVegotium oliosum, et CTX/ot/iOtj^/ay,
pugnam cum umbris (vid. p. 30, noi. 8 ) inscripslt.
^) Reccntcs, Leibuitii aucloritale, hanc notara materialismi animismo inusserunt,

licei non omncs eadem , ac Leibnitius , ratioois momenta ad illam accusationem
fiilcieiidam addaxeriat. Vid. prae caeteris Madin , Diclion. dea scìences medica-
tesi art. Slhalianisme; Lesègue, Op. cu., p. 22; Lordai , Rappel des principe»
duclttnaux eie, p. 473 seq,.; Lemoine, Op. cit., e. 9, p. 174; lamues, Inlrod.
à la philos. mèdie, in Ephem. Revue de Montpellier medicai, Juill. 1860jBarth.
SaintHilaire, Prèf. cit., ibid.
«) Cf. voi, II, Cosmol.i e. J, art. VI, p. 270, 271, n. 3, el e. IV, ari. 3,
p. 362, el p. 367.
^j «: Ànima, inquit B. Albertus M., non est forma corporea, quae disteudalur
quanlilale corporis >; De Àn., lib. II, traci, 11, e. 16. Cf..p. 8, a. I.
,
ANTHROPOLOGIA l3l
aìJ^.Vrah. mai: Anima non jx)tesl stomachum ad alimenta dige-
rcnda deleiminare, aliasque vegetandi operaliones in corpore efBce-
re, nisi cum corpore sese commisceal, et cum eo exlendalur, et di-
TÌdatur, proindeque unum, idemque cum ipso fiat. Ergo, si anima
esse dicalur forma substanlialis corporis,«eu principium,quo corpus
operntiones vegelandi exequilur , ipsa extensa, et divisibilis siraul
dicenda est.
71 5. Resp.,/?^. antec.^ et conseg. Anima humana, ut saepe di-

ximuS} est forma corporis secundum essentiam suam^ non vero se-
cundum ralionem*^ (âia ipsa organismura sui corporis non producit
ratione, sed instinctu*, eamque ob causara operationes vegetandi ex
insiinctu eliam, non autem ratione exerìt. Enimvero anima huma-
na corpus informare non polest , prout est ratioualis , quia ipsa ,
prout est ralionalis, naturam materiae longe supergreditur-, verum,
quandoquidem est forma perfectior formis sensitiva, et vegetativa,
potest corpori , ad quod iuforraandum naturaliter destinatur, vires
sentiendi, et vegetandi largiri, quippe quod quaelibet forma perfe-
cliones formarum quae ipsa inferiores sunt, in se continet. Ex
,
bis patescit animam rationalem , ex eo quod corpus informai

cum ipso non commisceri, ita ut, perinde ac ipsum, extendatur, et
dividatur. Numque ad mixtionem veri nominis efficiendam neces-
se est subslantias alterari, ita ut unica inde substanlia fiat , quae
neutra illarum est '. lam anima
secundum placita animismi a- ,
ristolelico-scholastici, quem tuemur, non informat substantiam cor-
poream, seu corpus iam conslilulum, sed materiam omni forma de-
nudatam, alque ex eo, quod hanc materiam informai , corpus sibi
construit. Atqui mixtio veri nominis, uti ex dictis patet,inter sub-
) e LJcet anima sit forma corporis secundam essenliam animae inlellectualìs,

non tamen secuiidum operationem inlelleclualem j Qj. dispp,, q. uà. Ik An.f ;
a. 7 ad 11. Cf. p. 8, n. 2, p. 109, 110, et p. 122,

*) Cf. p. 109 sqq. Quomodo anima sui corporis causa cfficiens sit, ab Aqnioa-
te Ooctore ita explicatur : e Anima habet se ad corpus non solum in babiludìne
formae, et Gois , sed etiam in babitudine causae eOlcientis: est enim comparalio
animae ad corpus, sicut est comparalio arlis ad artiiiciatum. Quidquid autem et*
plicile in artiticialo ostendKur , boc totum implìcite , et originalìter in ipsa arte
conlinelur: et similìter quidquid in partibus corporis apparet, totum originaiiler,
et quodammodo implicite in anima contioetur. Sicut ergo artis opus non esset
perfeclum, si artibciato aliquid deesset eomm ,
quae ars continet \ ila nec bomo
possct esse perfcctus, nisi totum, quod in anima implicite conliaelur, exterius ia
corpore explicelur; nec etiam corpus ad plenum proporticnaliter rcspoaderet ant-
nae i; In lib. IV Sent.^ disi. XLIV, q. 1, a. 2, sol. l c«
') Cf. 5. Thom. Coutr, Gtn'.^ lib. II, e. 56, n. 1.
1?.% ANTHROPOLOGrA
stantias iam uclu cousrlilulas efficilur, ila ut e^ ipsis unica fiat. Er-
go anima ex eo,fjuo(ì corpus informat, rum corpore commisceri di-
cenda non est. Praeterea, anima cura corpoiecomraisceretur, atqûe
extensa fieret,si ex eo quod corpus informat,esAre suum amitteret, ac
esse corporis adquireret. Atqui anima, ut saepe dixiraus, cum ma-
teriam informat, non acoipit esse corporisjsed e contrario esse suum,
prout vires vegetandi, et sentiendi in se conlinel,cum materia coni-
jnHnicat", atque ex eo quod esse suum cum corpore communicat ,
corpus sentiendi , et vegetandi capax Ergo rursus patet ani-

efScit.
Kiam rationalem non esse dicendam extensam , et divisam eo quod

corpus, secundum Aristotelis,et Scholasticorum doctrinam, informat.
216. Nemiuem
vero illud Leibnitii , et nuperorum Vitalistarum
movere debel quod anima esse suum cum corpore coramunicare
,
non potest^nisi unum,idemque cum ipso fiat. Namque anima humana

speclanda est tum in se, nempe prout est rationalis, tum prout cor-
pus informat, scu prout est principium, quo corpus vivit",quia ip-
sa non esl, uti Angelus , forma mere inlelleclualis , sed est forma
rationalis , quae ad aliquod corpus informandum natura sua desti-
natur. Iam, si priori modo spectelur, ipsa, dum corpus informai ,
separata a materia corporis manet, quia esse suum inlellectivum cum

corpore non cora^municat '. Cuius rei illustre argumentum illud esl^
quod acliones intelHgendi sine organis corporeis exercet*.Sin specte-

lur posteriori modo, ipsa idemque cum corpore , non
fit unum ,
prout est corpus, si ve aliquid materiale, sed quemadmodura est cor-

pus animalum, nempe prout est principium, quo materia fit corpus
\ivum.Iam anima ne hoc quidem rnwlo considerata,quo unum cura
corpore est, extensa, et divisibilis dici potesl.,propler€a qupd^si ma-
teria corporis vivi est extensa, et divisibilis , principium quo ipsa ,
') Cf. p. 45, n. 1.

^) K In quantum altlngltur a corpore, est forma; in quantam vero superexceJit
corporis proportionem, dicilur spirilus , vel spìrìlualis subslaalia > j Qj. dispp,^
q. un. De Sp. cr., a. 2 ad 4.

') Seti hoininum genus , ad rem inquit B. Alb. M. , spccialem habel in hoc
propri e tateoi eo quod, ut diximus supra, anima eius, quae sibi est propria, sepa-
rala est, et non communicat corpori per seipsara, sed per aliara potentiuiu cor-
pori communicanlem. Propler quod ctiam non dividilur anima hominis, divisa a
corpore, sed abstrahiiur , cum non habet , in quo operelur j; De An.^ loe. cil,
'j e Separata quidam esl (anima) secundum virtutem inlellectivam, quia ?irlus
intellectiva non est virius alicuius organi corporalis, sicut virlus visiva est aclus
ocbIì; intelligere enim est actus ,

qui non potcst cxerceri per organum corpora-
le, sicut exercelur visio. Sed in materia est, in quantum ipsa aniuia , cuius est
haec virltìSj est corporis forma »: I, q. LXXVI, a, 1 ad 1.
ANTBBOIÔLOGIA »3'3
iìt corptts Ttvttm} doo polest esse, uli dixÌDius,uisi uliquid simplex^
et indivisi bile.
217. Ob.a" Si anima, secundum docfrìnam Aristolelis, et Scho-

laslicorura,dicalur principiura, quo corpus consliliiilur , seu forma
subslanlialis eius , dicendum quoque est animam esse eiusdera,'ac
corpuj, naturae , «[uia ex ipsa , et corpore uaum per se fit. Atqut
corpus est extensum, et divisibile. Ergo eie.
218. Resp., neg. maì.\ conc. miti. ; rteg. conseq. Praemoneodani

est cum Aquinate nostro duplicem convenientiara inter res iuveni-
ri, unam naturae quae inter res eiusdera naturae inlercedit , alle-
,
ram proportionis, quae aclum eius.Haec pò*

est inleì- pott-nliam, et
slerior convenienlia a priori diflfert. Nam, quandoquidem potenlia,
et actus non sunt naturae coniplelae, sed parles, et principia unius

naturae*, non repugnat potenliam, et aclum, dum. sunt diversae na-
turae,ad unam naturam complelam tfficiendam, veluti principia, et
parles^ concurrere Quae cum ita sint , liquet Scholaslicos non fa-
".
cere animam malerialem ex eo quod ipsam esse formam substanlia-

leno corpori« docent ,
quia , cum forma substantialis se habeat ad
materiam, velati actus ad potentiam, inter auimam et corpus coa-
Venientia proporlionis, non vero naturae, intercedere debet. Quue
quidera convenienlia animae cum corpore, monente s.Tboma, maioc
est convenienlia naturae,quae inier duas anìmas intercedil , prop-
lerea quod duae animae , seu duo spiritus sunt duae formae , seu
duo actus, proindeque duo, quorum unum ad alterura non refertur^
anima autem cum corpore, ad quod informandum desliuatur^velatt
actus cum poten*tia, unum efficit *.
») Cf p. 8, D. Z.
Sciendum quod convenìenHa aliquorum pofest attendi duplìciter auf se»
*) « ,
cimdum proprielates naturae, et sic auìma, et corpus multum distaut, aut secua-
dum proportiuncm potenliae ad actum , et sic anima , et corpus maxime coDve'*
niunt. Et isfa conveDicntia exigilur ad hoc , ut aliquid uniatur alteri immediate^
ut forma; alias nec accideDs subiecto, nec aliqua forma materiae uniretur; cum
accidcos, et subiectum etiam sint in diversis generibus, et materia sii potenlia ,
et forma sit actus j ; In lib. Il Sen/., dist. I, q.ll, a, 4 ad 3. Cf. Qq. dispp^
De Fer,^ q. XXV, a. 1 ad 7. Vid. p. 56, n. 2j el 3. Quapropler s. Doclor ila
coDcIudit : e Sic igitur substantia inielieclualis, et corpus, quae seorsum existen-
tia essent di?ersorum generum, proat uaiuntur, suot unius gea:;cis, ut principia \\
Conlr. Cent., lib. II, e. 69.
'; c OiceaJum quod spiritus mogis conTenit cam spiritu ,
qnam enzn corpore
conrcDientia naiurae; sed conTenlentia proportionis, quae requirllur inter foruiam,
et materiam, magis coorcnit spiritus cum corpore ,
quam spiritai cum spiritu ,
cum duo spiritus sint duo acluj, corpus aulcm comparelur ad animam, sicul po«
uulia ad aclum j: (^. «/.'*///>.. q." un. Ve Sj^rù. creai. ^ a. 2 ad 10. « M-gi»,
l34 AMHltOl'O LOGIA
219. Ob.- 3" Anima liumana secundutn Animistas operationcs

niateiiales corpoiis producit. Alqui effeclus maleriales causam ma-
lerìalem arguunt. Ergo unima secundutn animismi piacila materiali»
dicenda est.
220. Resip.^disi. mai., prout est ralionalis, neg. mai. ,* proul est
principium vitale corporis, et per organa corporis operalur,s«Z>c?/67.
Twai.jproducit operationes corporis, prout sunt mere maleriales , et
corporeae, neg. mai., prout sunt vitales, cono. inai. ; conc, min, ;
neg. conseq. Hae distinctiones ex iis, quae dieta sunt , adeo pale-
scuntjUt illas explicare fere supervacaneum sit. Enimvero inanima
ad operationes corporis concurrere debet secundum illud ipsum ,
quo est forma corporis atqui anima bumana non est forma corpo-
-,
ris, prout est ralionalis, sed prout esse suum vegetativum, quod in
se habetj cum corpore comrcunicat •, ergo anima ad operationes cor-

poris non concurrit, prout est ralionalis *. 2® Anima ad operationes
corporis concurrit ex eo,quod Titam corpori largieos corpus opera-
tionura vitalium capax reddit. Alqui principium vitale , uti osten-
dimus, est aliquid simplex, et incorporeum; ergo anima, prout quo-
que ad operationes vitales corporis concurrit, est simplex.
221. Ad quam rem invai magis , magisque declarare duo ,
quae
saepe innuimus, scilicet quomodo anima , cum sit forma corporis ,
operationes intelligendi exerat*, 2** quomodo etsi sit natura sua in-,
tamen operationes corporeas exerat.

telligens,
222. Quod ad primum attinet, anima non solum est principium,
quo corpus vivit , sed eliam rationem habet, qua supra omnem
materiam extollitur. Quapropter ipsa cum corpore ita coniungitur,
ut vires eius superet, eisque dominetur. « Omne autem, ut s. Tho-
mas quod unitur alteri ut vincens, et dominansjsuper illud ha-
ait,
bet efFectum non solura secundum coniunctionem sui ad aUerum,sed

etiam per se absolute, in quantum non dependet ad illud, cui uni-
tur. . . Vnde quaedam vires ab anima provenire possunt,quae sunt
corporis actus,et quaedam sunt ab organiscorporalibus absolutae"».
Quod s. Doctor, ne plurima loca excribamus , luculenter constabi-
livit his verbis : (i Non est autem necessarium, si anima secundum
inquit eliam s. Bonaventura, est anima unibilis corpori, quam sit una anima uni-
bilis alteri }; In lib. Ili Seni., dist, I, a. 1, q. 1 ad arg.
') Hinc s. Thomas ait: e Secundum csscntiam quidem suam {ânitna intellecti-
va) dat esse corpori , secundum polcnliam vero proprias operationes efiicil > j
Conlr. Grnl,^ lib. II, e, G9.

^) lu lib. 11 iìenl.j disi. I, q. Il, a. 4 ad 4.
ANTIIROFOLOUIA 1 35
suam subslanliam esl forma corporis quoJ ,
omois operalio sit per
corpus. iam enim oslensum esl, quod anima bumana non
. . sit la-
lis forma, quae immersa materiae, sed est Inter omnes

sii lolaliler
alias formas maxime supra maleriam elevala*, unde et operalionen»
producere polesl absque corpore, idest, quasi non dependens a cor-

pore in operando, quia nec etiam in essendo dependet a corpore *».
223. Quod ad allerum altinet, anima bumana, quippe quae per-
fectior est ceteris naluris buius mundi aspectabilis*,praeler vim in-
telligendi sibi propriam, qua ceteras res excellit , babet in se per-
fecliones celerarum rerum. Quare ipsa, cum materiam informai, ei
largilur esse^ quod corpori inanimalo convenit, vegêtare^qao pianta
super corpus inanimatum extollilur, et sentire^ quo brutum planlae
excellit, nibilque aliud sibi proprium retinel, nisi vim inlelligendi,
quara cum materia communicare non potest ".Praeterea,cum anima

bumaoa perfecliones ceterarum rerum mundi aspeclabilis adunatas
in uno principio contineat, ipsa sola per se praeslat ea omnia, quae
lum forma corporis inanimali, tura animae vegelabilis, et belluina
praestant: ex quo consequilur unicam esse bominum aoimam, sive
unicum principiura inlelligendi, senliendi,ac Tegelandi *.
224* -A^^ ôc illustrandum exempla nuraerorum , et figurarum
oplimo Consilio afferunlur. Etenim numeri Tariantur per addilio-
nem , aut subtractionem unitatis , ila quidem , ut nunierus supe-
rior numerum inferiorem contineat, insuperque unitale ipsum exce-
dal. Diversae quoque species figurarum ita inler se comparanliirjut
una alleram contineat, pula, pentagonum continet tetragonum , et
telragonum trigonum. Iam, quandoquidem numerus superior , pu-
la denarius, non per alium numerum est novenarius, aut oclavus,
et per alium denarius, alque pentagonus non per aliam figuram est
») Conlr. Cent., lib.fi, e. 68; cf. 1, q. LXXVI, a. 1 ad 4. Audiaiur eliani
B. Àlberlus M. . . una Isecundum substaDtiaui est anima ia corpore udo, et quod

illa poteslatibus' aliquìbus afilgitur corpori, el non est uecesse, quod secundum o-
mnes corpori affigatur >; Op. ci(., ibid.
•) I Ralionalis crealura, a'iebat s. Anselmns , emìnct in omnibus creaturis > ;
Uonol., e. LXX, Opp. (p. 26, ed. Gerberon , Lutetiae Parisioram 1721.
*) e Forma perfeclior dat raaleriae quidquid dabat forma iuferior , et adbac
amplius. Vnde anima ralionalis dat corpori hamano quidquid dat anima sensìbilis
brulis, vegelabilis plantis,et ullerius aliquid j; ^9,cft'«;j;>.,q.un. De Jnim.a. 11 e.
*) cPerfeclior forma facit per unum omnia, quae ioferiores facianl per diversa,
et adhuc amplius: pula , si forma corporis inanimali dat materiae esse , et esse
corpus, et forma plantae dabit ei hoc, el insuper vircre; oujua vero sensitiva et
boc, iusuper ci sensibile esse; anima vero ralionalis el hoc
, el iosuper raliooale
case i, Qq. duip..^ q. unic, D,i iptrit. cnat.- a. 3 e.

1 36 ANTIIKOPOLUGU
leliagonus ,
per aliam trigonus, et per aliam penfagonus; ila Ijomo
non Labet per aliam animam esse ralionale , per aliam es.se sensili-
vum, per aliam esse vegetati vum, sed his omnibus per unicam ani-
mam £[ûdet *.
2^5. Obiic. 4° Si anima esset forma substantialis corporis , tam-

diu exisleret ,
quamdiu cura corpore coniungeretur. Afqui hoc de-
struit animae immortalitatem. Ergo.
•2.1&. Resp., veg. inai,} cono, min.} neg. cons. Re quidem vera ,
anima, ut iam innuimus *, et alibi fusius ostenrlemus , ita est forma
subslanlialis corporis, ut a corpore non omuino pendeat. Iam natu-
ra Luiusmodi formae illud quidem exposlulat , ut ad coniunctio-
nem cum corpore ordinem semper retineat,non verojut sine actuaìi
cum corpore coniunctione in suo esse perdurare nequeat. k Dicen-
dum,inquit noster Aquinas, quod secundum se convenit animae cor-
secundum se convenit corpori levi esse sursum. Et
pori uniri, sicut
manet quidem leve, cum a loco proprio fuerit se-
sicut corpus leve
paratum , cum aptitudine tamen , et inclinatione ad prqprium lo-
cum ila anima humana manet in suo esse , cura fuerit a corpore
\
separata , habens aplitudinem , et incliualionera naturalem ad cor-

poris unionem *».
') Àudialur idem Aquinas: e Propter quod gpecies comparantur numeris, ut di*
cilur in 8 Mcf. ,
quorum epccies per additioncm , et subtractionem unitalis va<
rianlur. Vnde elìam Aristoteles in 2 De An. dicit quod vcgetativum est in sen-
sitivo, sicut trigonum in tetragono, et tctragoDum in pentagono ;
pentagonum e-
nim virtute continet tetragonum, Iiabet cnim hoc, et adhuc amplius ; non autem
quod scorsum in pentagono sit id, quod est tetragoni, et id ,
quod est pentagoni
proprium, tanquam duae Ggurac. Sic etiam anima intellcctiva virtute continet scn-
sitivam, quia Iiabet hoc, et adhuc amplius , non tamen ita quod sint duae ani-
mae j; Qq. dispp., q. un. De spir. creai., a. 3 e. Atque alibi, postquam eara-
dcm doclrinam exposuit, conclusit: a Sicut ergo superlicies ,
quae habet iigurani
pcnlagouam, non per aliam Gguram est tetragona, et per aliam pentagona, quia
superfluerot figura tetragona ex quo in pentagonam continctur; ita ncc per aliam
animam Sortcs est homo, et per aliam animai, sed per unam, et eamdcm >; I,
q. LXXVI, a. 3 e.
^) P. 43.
') I, q. LXXVI, a. 1 ad 6. e Corruplo torpore , alibi alt, non petit ab anima
natura, secundum quam compctit ci, ut sit forma; licct non pcrllciut matcriam ac<
tu, ut sit furmu s; Qfj. cliipp., q. un. De Aiu, a. 1 ad 10.
AMTHnOPOLOGIA 1
3^
CAPVT QVARTVM
De sede aniniae
aa**. Quae eie coniunclione animae cum corpore superias iuxla

Scliolaslicorum doclrinam disseruimus, ea illud consectarium sibi
\indicant, animae sedemêl locum esse in loto corpore '.Al quoniam
de re niaximi momenti agilur, et receDliores ut aliud ex alio eadem
fere pcccant , nostra refei t Patrum , et Scbolaslicorum sententiam
aperire, et adversariorum obiecla diluere.
ARTICVLVS PPJMVS
Phìlosojjhorum dìversae opiniones recensentur
22 3. Principici miinm quot veteres protulerint hac de re senlen-

tias,ut revera de illis dixeris illud Terenlii ,
quoi homines^ tot seri'
ientiae* AWqls omnes enumerare nostri instituli non est '; praecipuas
recensemus. Atque animae sedera Plalonem in capile locasse omnes
ronsenliunt *; hancque animam illam esse,quam idem ille summus
\ir 73 yjyyiarcd-j fàpag^ partem ra</ona/em, appellai, omnes ad unum
l.ilentur. Verum, quia supra diximus ' statuisse eumdem animam
irascibilem^ £-j,uiyiy,in pectore, et concupiscibilem, vt-S^JiCf^r/^-j^ subler
]>raecordia, ne quae docuimus dedocere videamur, idcircoadverten*
dum putamus , si nos illam senlentiam probamus , quae tenet bas
tres animas nonnisi tres esse potentias eiusdem animae^profecto iuxU
') e Veritas buias qnaestionis, inquìt s. Thomas, ex praecedentibus dependet i;
Qq. ditpp., q. DO. De tpir. creai., art. 4 e.

') Sc\lus Empiricus, qui prò sccpticismo vere nodum in scirpo quaerìt, ex tot
^liilosophorum sentenlìis illud inferi, aniniam non posse scipsam comprebendere ,

CUOI non compri bendai locum, in quo csl; Jdv.Log.., lib. VII, sect.313, ed. Fabr.
*) Quas quidem si quis nosse cupiat , conferai Ciò., Qq. Tugc^ lib. I, e. 9;
Plul., De plac. phil., lib. IV, e. 5; Tertull., De Jn., e. 15.
*) Tim.^ Opp. ed. Bekk, pari. 3, voi. II, p. 49, 97, et 9S. Cf. eliam Plut ,
et Terluli., 11. cit. Misi quod nescimus quid in meDlem Tenerli Cudworlbo, cum
de Platone loquens, ail: e Memo vero ìneptiu3 Platone ,

qui , quod Terlullianus
prodidit, perridicule inter supercilìa domicilium esse dixit aniniae)|(5^«/. l'n/c//.,
f. IV, § 34, p. 622, ed. cit.). Nam ncque Plato umquam id Icnuil, ncque Ter-
lullianus id leslalus est de Platone, sccundum quem, inquiens, ani ma coucluditur
in capile. Cf. laudatum cap. 15.
'^j
Cf. p. 63.
138 ANTHROPOLOGIA
menlera Plalonis est decere caput esse sedem animae '; sin vero cor-
di e5t alteram sequi sententiam de anima triplici , ne doclrinani

quidem eius depravabimus, si iuxta vcteres,et recenlioresTimaei ia-
terpretes caput, secundum Plalonem^ esse locum animae dicemus.
Nam a graecis phiìosophis illa pars corporis dicebatursedes animae,
quae contineret .«sfS •'59-e/Aowxoi', CQWTaroy, xup/sùoyjaul uno verbo, fì^lô.
vtxoy *.
224' Quam vero senlentiam Aristoteles bac de re tenuerit , baud

difficile dictu est ; siquidem et animani tvrù^xua-j corporis appellai,
eamque tam ardo nexu singulis corporis parlibus coniungit, ut sla-
tim ac ipsa a corpore fuerit seiuncta , hoc nonnisi nomine tantum,
ofitsìvvfio)?^ '. Quae duo quam magni
pars compositi human! dicalur
sint facienda ex inferius dicendis abunde pntebit. At silenlio haud
est praetereundum lulium Pollucem * , et Theodoritum ' inler ve-
teres, atque inler recenliores Henricum Martinium * illius fuisse o-

pinionis , Aristolelem in determinata parte corporis collocasse ani-
iTiara. Verum, ut perspiciatur , unde totus iste error natus sit,theo-
riara Aristolelis de officio sanguinis,et cordisjquae sunt duo degendae
\itae praesidia, breviter explicabimus. Alque in primis, ut nihil de
calore dicamjqui certe pai les non leves agit in animantium conser-
•) Cf. eie, Qq. Tuscul, lib. I, e. 10; Diog. Laert., lib.III, segni. 67, p. 205,
Amslelod. 1692; Gaicn., De Uipp. et fìat. placit., lib. VI, e. 2, el inler recenles,
Marlin, Etudes tur le T>m.^ t. II, noi. 39, p. 148. Platonem aulem bac in re
Pytbagoram secutum fuisse nulli clubiun),cuni et bic humanam animam trifariam,
Tel saltem bifariam sii parlitus, el ^pevag, seu y.cyyov menlem, vel parlem ralio-
nalera in cerebro posueril. Vid. Laert., lib.VIII, segni. 30, p. 513; Plul., De placil.
philoa., lib.lV, e. 5; Meiners, Bisl. du progres, liv. Ili, c.4, l.ll, p.266,ed.cit.
*) Cf. Suidam in hanc vocein H'j.s/xowxai', t. II, p. 42 , ed. cit. ,
quamvis et
hic non exeripserit nisi quae leguntur apud Laerlium, lib. VII, seg. 159, p. 467,
ed. cil. Latini Scriplores diversis yêrbis banc vocem verterunt.ff Princtpatum^ld
dico , inquit Tullius ,
quod Graeci yi'),E[ioviY.o-j , quo nibii in quoque genere nec
polost, nec debet esse pcrfeclius > {Denat. deor., lib. II). Apuleius vocat e ratio»
naiem animi parlem > {Jpolop., p. 62, ed. Causab. 1594), et Seneca vertit Pria'
c'pale ( Epist. 92. ). Dcnique TerluUianus et bac eadem Senecae voce est usus,
et e summum in anima gradum ) appellai ( De An.^ e. 15 ). Itali aulem vocant
parie principale ; Salv., Pros, Tosc.^ t. II, p. 306, Fir. 1715.
*) De Jnim., lib. Il, e. 1, § 3, et seqq., p. 44445, ed. Didot.
*) lui. PoUuc, Onnmasticon, lib. Il, c.4, sect. 47, Amst. 1706. rapì to a/Jma,
in sanguine. At Sebcry aduotat cod. ms. habere ev y.apdia, e. 16, n. 14.
^J Serm. r de natura hominis^T/fj xapdhvj in corde, p. 546, t. IV, ed. Lulet,

Par. 1642.
°) Eiud. etc, t. il, n. 136, p. 296, in corde: alque ulilur testimonio a lib. de
iuvent. et senect. pelilo cap. Ili, et IV, cui polest addi Trcndet. in suo eomm,
J?e énimty p. 161 62, Icuac 1833.
ANTHnOPOLOGIA iSg
\alione*, illud oertum est sanguinem inler partes,nli vocatiO^'Ojusp-^^
sìmilares corporis ])raecì può officio fungi,cum ade|)S,et medulla,quia
ft ipsa caro ab co procreenlur", atque partes c»o/*sjtjuep-ndissimilaies a

similaribus componi. lamvero, quoniam cor est membruoi illud, a
quo sanguis conficilur, nibil mirum, si nb ipso Sfagirita cor uti «pjci
principinm omnium parlium 0[Moioixsp(s3-j y.ai «yo//3<(5a£pu>y similari ura, et
dissimilarium habealur ^ idque tum argumentis a ratione peli-

lis, lum ab ipsa experientia in animanlium generatione confirmai '.
Quin imo et omnes sensus ,
quibus nos ad senliendum ulimur, a
corde derivali docet *. Nam et principium sensus est , a quo est
principium molus ' , et venae omnes ab eodem corde oriri raanife-
slum est '. At haec omnia in causa non sunt, quamobrem Aristole-
lem in sanguine, vel in corde animam locasse opinemur. Revera, ne
hac in re longiores, quam par est , simus, hoc unum observanduoi
putamus , Aristotelem animam dixisse e-Té>^%£/co/ corporis pbysici
organici '. lam vero, cum corpus orgnnicum paucioribus , ycI plu-
ribus organis constel,prout inferiori vel nobiliori anima informalur,
atque baec organa eisdem officiis band potiantur, sequilur animaoi
«) De Jnim., Irb. H, e. IV, § 16; De anim. getter., Ilb. II, e. IV, p. 85S;
De XXI, Opp.
lie»pir., e. t. Ili, p. 550, ed. cil.
") De part. Jnim., lib. Il, e. V, et scqq.

'} Ibid.y lib. II, e. I; De Retpir., e. Vili; De animai, gener.j lib. If, e. IV,
p. 556 seqq., ed. clt.
*) De Somn., e. 2; De Part. Animai. ^ lib. Ili, e. 4. Ipse lamea Arisloteics
duos sensus visus, et olfactos a cerebro oriri putavit (De aentu, et tentalo, e. 2,
p. 479 , t. Ili, ed. cit. ). Verum bacc , aliaque , etsi inter se pugnare videan*
tur, secum convenire perspiciemus, si considercmus 1° cerebrum esse òvT/JTpsoâ
oppusitum calori cordis, ita ut sua frigiditale tempcrel calorem venarum a corde
{De Anim. gener.^ lib. II, e. 6, p.S62), ipsumque nullam cum sensilibus parlibus
ronlinuitalem babere (De Part. Jnim.,\\\ì. II, e. 7, p, 238); 2* cum iuxta Ari-
stolciem pars oculi videndo apta ex aqua constet, olfactus aulem ex igne, profeclo
ci oculos ccrcbro colligari per mcalus, itìdcmque olfactum exislimavit Pbilosopbus,
ut illi bumidum , ac frigidum, hic frigidum, quo sit polcntìa calidus, rcpetercnt,
iicuiiquam ut ab eo ortum sumerent. (Cf. De sensu, et Quod cura
sensiii, e. 2).
ita sit , baud vercmur, ut ista cum corde principio omnium scnsuum conveniant.
Quae quidem ratio cum 'late paleal, miramur Trendelenburgium in operibus Ari-
stotelis apprime subactum in bac quaestione Iiaesisse dubium. Cf. eiusdem Comm,
De Jnima., p. 162 sqq., ed. cit.
') De Somn. et vig., e. 2, p. 503.

•) De Part. anim., lib. Ili, e. 4, p. 258. Cf. Henr. Mari., Etud. eie, n. 140,
t. II, 301
p. sqq., qui plura babet de hac sententia Arislolelis.
'J Haec est definitio apud eumdcm ; vJXÙA%ti:t -pojr<j o-w/iOtTOà ^•ìiiy.vù opj.a«
•jiy.zxt\ De Jn., lib. II, e. 1. Quid opyctjoi sinl, docci Arislolclcs, De pari, anim.y
lib. Ij De inccssu animul,^ lib. 4, e. 3.
l4^ ANTRROPOLOStA
per organa drversimòde operari, alque in hac, vel flia parte prae
aliis esse hoc lantum modo dici j prout illa corporis pars potentiae
principaliori deservit •.
225» De Stoicis hanc unam rem expTicaLimus, qttomoclo ainimant

m corde locaverint , et quid ipsi in Platone reprehenderint
y quo-
niam de eor um senlentia circa animae nalunim, eiusque facullatum

alias diximus. Ifaque Zeno Citticus ita conira Platonem caput esse
.5edem animae negat. « Vox, inquit, per fauces emittitur. At si per
encephalum effundeietur , numquam per fauees id fiereU Quare et
sermo, et vox illinc emitlitur. Sermo autem ab anima ratiouali est;
ergo numquam in encepbalo anima rationalis est %. Tum Chrysip-
pus ab ipsa natura vult indicari mentis vim esse in corde quoniam ,
hominesycum de se loquunturje^ô pponuntianles, manum cordi ad-

movent , labia inferioia ad pectus demiltunt» Al quidquid sii de bis
argumenlationibus, quae certe nonnullorum veterum pueritiam re-
dolent , illud profecto cerlura est, Stoicos animam rationalem * in
corde collocasse *, ut exinde animae calidne facil'is via palerei, qua
per reliquas corporis partes se protenderei, prout cirri, seu flagella
polypodis *.
; ') De tota tac re, 'praeler Aristolelem ( De somn. et vtgt'L, e. 5, et 4 ), va«

dora dabinius; s. Tliomam , Conlr. Cent.^ lib. II, e. 72j I, q. LXXVl, a. 8 ad
5. Cf. p, 88, n. 2.
i *) Apnd Galenum, De Bfppoc. et Plot, plac.^ lib. II, e. 5.
'; Cf. Galen., ibtd., iib. II, e. 2.
*) DIog. Laert,, lib. VII, scgm. 139; quamvis aìiquis maluOTÌl esse in capite;
Cf. Plut. De plac. p/iiL, lib. IV, e. 21 , et lib. V , e. 24. Ad hanc sentenliam
Stoicorum Einpedocles accessisse videlur iuxta versum illum a Porpbjrio citatuoi:
aififx 'j.ap a-j&pwTTO/s T:spr/.apdtov ìari ys-<«n/'X,scu,ul Chalcidius vertil,sangulne cor-
dis enim noster vigel intelleclus. Vid. Rigali in TeriuH. De Anim.^ e.XV, et 5/o3.,
Ed. Phys.f t. I, p. 1026), ed. Heereii. Quae vero Cicero de Empedcele refert
iTusc.qq.j 1. 1, C.9), quoraodo cum hac intcrpretatione,conveniant,videsis Kiihaer
>n h. 1., p. 68, lenae 1835.
^) Verba sunt PlutarcbiixaSàrep o.i arcorov zoXvzcdog TXz'/.7a-jai,De Plae.Pkil.,
lib. IV, e. 21. Similia Icguntur apud Slob., EcL/'hys., p.876,;t. I, ed. cit Quod
Jane mirum non est, cum anima iuxta illos sit spiritus calìdus^l^sf/ fj.ov ruev/i^, seu
cjuod cura corporibus est êrm'wlum, <TJ^y.zy.pafiVJov to7c avìfiaat. Cf. Stob., Op.cit.^
p. 796, 870, ed. quoniam de Stoicorum sententia vtrba fecimus, abs re
cit. Hic,
non erit adnotare Rigallium apud TerluUianum, Menagium apud Diogenem Lacr-
lium , et Fabricium apud Sext. Emp. testimoniis ss. Scriplurarum , et Patrum
maxime abati , cum senttntiam Cbristianorum buie stoicae simillimam probant.
iFubrlcius autem ,
qui testimonia veterum ludaeorum persequitur, Phìlouis ludaei
fiuclorilale permolos , co dementiae devenit, ut asserere non dub^tet Deum prò»
bibuissc luddcis sibi corda animantium sacriCcare, quoniam, cum cor sit animi sc«
:.des, etiam virlulum est , et viliorum , Dco autem lantum pura oETerend.-. Vc-
xam, ut ss. Patrum sculcnliam mi^sam nunc faciamus , dutu de ea infcrius
AMUUOPOLOGIA I |t
aa6. Nemo autein est ,

qui negai Epicurnm aniroam posuisse in
pectore, seu, ut Terlullianas inquit, in loia lorica pecloris. Quam-
\is eoiin ille aniiiiara lolani ex quatuor rebus composuerit ', induas
lamen parles divisit , alque irrationalem «^^7^ in reliquo torpore
dispersam , ralioDalem '^.oy.yxiv in pectore sedem habere dixil. Tura
gaudio *.
id manifesluni pulat ex melii, et
227. Quod special ad Ecclesiae Palres, ferme omnes Aristotelem

faac in re sequuntur , alque ila eius sentenliam complectunlur , ut
verba illius verbis reddanl. Audialur prae celeris s. Augustious :
« Anima, non modo universae moli corporis sui sed etiam

inquit, ,
unicuique particulae iliius tota simul adest '». Et alibi: «Non mole
diffuuditur per spalium loci , sed in unoquoque corpore et in loto
tota est, et in qualibet eius parie tota est *». Et post eum Nemesius
eadera verba excribens, ail: « Anima veio,quod corporis est expersj
neque loco definilur; tota per lolum, et lumen suura,et corpus per-
meai: ncque est pars uUa ,
quae ab illa illuslretur, in qua tota non-
adsit *».
sermo erit, audax DegoUum , ne dlcamus impudens , cum ila prò lubila qtiae
ss. Scriplurae de corde aiSrmant , Umquain affectuum sede, alque principio, ea

ad aoimae sedem signiGcaadam ab islis sint detorta. Nam quid cum hac seda
animae iliis verbis rei est sire quae leguntor ad Rom.^ c< 10, v. 10, e corde
,
enim creditur ad_ iustiliam ), sire quae Act. e, i, v. 24, et e. 15, v. S,de Deo
cordium scrutatore, et quae alibi sìmilia sunt, oemo umquam earumdem Scriplu-
raruoi interpres vidit, nec \idere poterai; quoDiam baec, aliaque ad internos a-
nimt seasus , affecliouesque signiGcandas dieta fuisse cuique periegenti faciliter
oecurtU. Quod quidem luculenlius fiet ex ilIis
,
quae ad ss. Patrum senlenliani
explanaudam in subiecta not. adilciemus. Pbìlonis aulem ludaei auctori-
infcrius
tas tanti non est, quemque movere possi! ad baec inania admodum, et futlUa
ut
admiUenda , nam nemo unus est sacrae Arcbacologiae peritus , qui id adootaTÌt,
et Pbilonem ludaeorum hortos aquis Platonicis , et Stoicis irrigass« res est ia
propalulo. Cf. Mosb., Ad Cudff. tytt. tnteii., t. I, p. 641, ed. cit., et Bruck.,
liist. phil., l. Il, p. 801 sqq.
») Stob., Op. cii.^ p. 799, ed. cit.
*) Diog. Laert-, lib. X, segm. 66; Lucret., ZJ^rer, na/., lib.III, v.l37, ci qaae
ibi adootavit Tbo. Crecb. Alque Epicuram bac in re Democriti scrioia compilasse
liquet ex illis, quae Plutarcbus teslalur de Democrito, lib. iV] e. 4.
^j De Imm. un., e. 16, n. 25.
') De Triti., lib, VI, e. 6, n. 8. e Per tolum quippe corpus, ìdqnil etiam,quod
auiuiat , non locali òiiTusione , sed quadam \ itali iutcntiooe porrigitur. Nam per
omnes eius particulas tota simul adest, nec minor in minoribus , et in maioribus
maior, sed alicubi iatensius, alicubi rcmissius, et in omnibus tota , et in singulis
iota est ì; Epist. CLXVI, e. 11, n. 4.

^) De natur. hominis, e. Ili, p.35, lext. lat., et p. 134, teit graec., ed.Frld.
Mallbaci, Halae Magd. 1802. llis jadJe s. Ambrosium: e Ànima in suo corpore
nbiqoe tola TÌgel,aoa in maioribus corporis membris maior,ixi minoribus juinor > ;
I 4 t ANTIIROPOLOGIA
228. Qnam quidem s. Augustini, Nemesii , aliorumquc Patrum

sententiuin Doctores scholasticos explicasse , et prò virili parte de-
fendisse inler omnes conslat. Siquidem cum anima iuxla sapienles
illos forma substanlialis corporis sit, nec nisi una forma substantia-
lis in corpore uno esse queat ,
profecto illam esse in toto corpore,
et in singulis eius partibus docere necesse full; quodque tura ar-
gumenlis direclis , tura indirectis, denique auclorilate Patrum, et
Philosophorum confirmasse nemo, nisi sit piane hospes in legendis
illorum libris, ignorai. Ad haec, quoniam anima hominum una est
essentia, mulliplex virtute, illam in toto corpore, et in singulis eius
partibus, licet tenuissimis,reperiri totalitate essenliae, non totalità-
te virtutis contendunt:nam in singulis corporis partibus non easdem
operationes peragit anima, sed in aliquibus vegetat , sentit in aliis,
quod et exemplis, et argumentis tuitos fuisse inferius videbimus".
229. At si haec theoria de sede animae est corollarium, uli iara
a principio diximus , alterius de forma subslantiali , nil mirum

si et easdem cum bac vicissitudines experla sii. Nam post rena-
tas litleras , et post internecivum illud bellum ,
quo tota schola-
rum doctrina depopulata, et poene intermortua fuit , nonnisi prò
deridiculo, et deleclamento forma substanlialis , et sedes animi in
toto corpore audita fuit *. Quocirca ncque mirum si a Renato Car-
T)e dign. condii. hum.,c,2. Nos non laici Clemenlem Alex. {Slr.^ lib. V, p.703,
Venel. 1757), Terlullianum {De anim., e. 15), Laclantium {De Op'f. Dei, e. 15)
docutsse aniioae sedem esse in capite, vel in corde , atque Los , aiiosque ila ab
liistoricis commemorari. Verum non magnoperc laboramus, quid hi, aliique Apo*
logctae hac de re docucrinl: quoniam scioius illos polius'alioruQi,quara suam sen-
tcntiam prolulisse ; (um sine uUa afiirniatiune , dubilanler hoc dixisse. Cf. prac
aliis Tertul., De resurr. carnis^ e. 15, ci Ladani., loc. ciV.Ceterum illud scdu«
]o animadvertendum putamus non idcirco Ecclesiae Patres in sentcntiam Stoico*
rum frcquentiores ivisse, ut cor esse animi sedem prò suis opibus defenderent, sed
Ut Plaloni obviam ircnt, qui omnes animi afTeclus a cerebro oriri senserat, aique
eam bac de re opinionem luerentur, quae manifestlssimìs ss. Scriplurarum tesli-
luoniis propius accederei.Atque hanc revcra esse verborum vim, quibus Palres u-
tuiitur, ut inde coUigatur non de sede animi, sed de principio afTeciuum esse lo.
oulos, deducimus tum ab 'iJ'êjuov/xou delìnilionc per Suidam data (loc. sup. land.);
tuni a Terbis, quae s. Hieronimus adliibet , nempe , e est principale non secun*
dum Platonem in cerebro, sed insta Christum in corde ); Comm. in Ev. Matth.^
lib. il, e. 15, V. 17, 20. Quare non dubitamus ita esse inlelligendos Origeneni
( Hom. IX in Exod. ), Nyssenum ( Orat. 1 De Resurr. Chrisli ), et Theodor.,

Serm. Ili de Prov.
*) Cf. B. Alb. M., Lib. De quaiuor coaevis, e. Vili; s. Th., In lib. I Senl.^
Disi. Vili, q. V, art. 3, Qy. dtspp., De Sp. er., art. 4, iòid.^ De Jn., a. 10,
Conlr. Geni., lib. II, e. 72, I, q. LXXVl, art. 8; et s. Bonav., In lib. I Scat.^
disi. Vili, p. 2% art. 1, q. 3, et In lib. 11, disi. XXXVI, p. 1% art. 2, q. 1.
•) Cf. Bouillicr, Ilistoire etc, t. I, e. 1, ed. eli.

ANTIIROPOLOG1A 1^3
tesio, cui scliolaslicam disciplirum calumniis lacessere solemne fuit,
alJera doctrina [de sede aniraae io certa quadam , et distincla corpo-
lis parte in scenain reducla fuerit ; ob idrjue eadem anima collocata
fuerit in conario, vel gianduia pineali, ut in propria sede *. Est
autem gianduia pinealis in superiore parte cerebri , iuxla Carte-
siuni,una et simplex, cura reliquas cerebri partes duplices,et compo-
sitas sit expertus; puta duplicem ventriculum, prominentiam dupli-
cem. Ab ipsa eliiim nervi omnes originem ducunt.ac utpole facilli-
me mobilis ini pressiones lum spirituuni,tura corpoium facillinìeerit
receptura.Et quoniam illa pars corporis sedes animae est, quae eius
siraplicilali respondel , et per quanr» eadem anima omnes sensatio-
nes sentire qneat, sequilur banc glandulam esse sedem animi *. No-
stri iostiluti non est hisloriam cartesianaro persequi, ut quid de bac
re ii ipi ,
qui ex eius scbola sunt, seoserint, internoscamus. Vnum
profecto advertimus ferme omnes ab praeceptoris sentenlia disces-
,
sisse, quoniam tnm aigumenla ralionalia, tum experimenla banc

provinciam glandulae pineali non posse concedi demonstrant.
aSo. Porro Malebrancbius occasionalismi strenuus propugnator
animam in celebro posuit. Leibnitius autem, elsi prò harmonia
*
praeslabilita cominus,eminusque pugnaverit,cum tamen in Schola-

sticorum disciplinam a puero fuerit receptus,ea docuit, quae Scho-
laedoctrinae propiora dixeris. non putavit Nam
convenire, ut i" (c
anim:is tanquam in punclis consideremus »; 2" Addit « fortasse a-

non e&se in loco, nisi per operationem, nempe lo-
]iquis diceret eas
quendo secundum vetus systema influxus, vel potius secundum no-
vum systema barmoniae praestabilitae esse in loco per correspon-
sionem^ atque ita esse in loto corpore organico quod animant.Noa
nego interim unionem quamdam realem metipbysicam inter ani-
jnam,et corpus org;inicuni, . . . secundum quam dici possit animam
vere esse in corpore. Sed quia ea res ex pbaenomenis explicari non
polest. . . ideo in quo foimaliter consislat, ultra distincte explicare
«) De Pati. Anim,, Opp. t. I, p. 31, Amstelod. 1692-1701.

") Ibid^ p.32, 34, et t. II, e. 36, p. 144, Episi. 38, p. 161., Epi»t. 50, p^
196. Atque baec, quainvis ingenìose, et fortasse dare admodura Carlesius exco*
gitaferit, ita ut nullus velerum, teste Bouillierio. antchac, co modo quo ilio, cere-
brum uti sedem animae delermioaverit ; tamcn ex multis Carlesii locis inler se
collatis Laud Jiquel quid ipse docuerit de modo, quo et anima per glandulam cor-
pus regit, et vicissim corpus in animam reagii; ut propterea et ipsum Malebran»
chio, et Leibnillp in suis hjpolhesibus slabiliendis favisse philosophiae cartesianaa
hlstorici tcslentur. Cf. Bouillier, Op. cit., l. I, p, 123 seqq., et Riller, tìistoir^
de la phiios. mod., l. 1, Descartes, p. 63, Paris 1S61»
»j De inquir. veni., lib. lOj e. 3.
I
41 ANTIIROPOLOGIA
non possum. Sufficit corresponsioni esse alligatam ' ». Ergo nos

subiungimusj fortasse dici potest, illas animas esse in loto corpore,
quod animant. Propius nihil est factum, quam, deleto ìWo fortasse^
scholasticam doctrinam tueretur.
23 r. Eadem vestigia pressit Ab. Rosminius, qui propter sirapli-
citatem5sive, ut ipse ait, inextensionem animae, nullam putat inesse

senteriti;im in illa quaestione , in quanam corporis parte anima resi-
det. Atque exinde factum ipse subiungit , ut philosophi hac de
re in diversas sententias abieriot , nullum quaeslioni exitum in-
venientes. Revera , si Cartesius lenuit animam esse in gianduia pi-
neali, Lancisius, De-laPeyronius , Tecchmeyerius in corpore callo-
so collocarunt', Digbyus hanc sedem in septo lucido consti tuit; Dre-

lencurtius cerebello adsignavit ; Willisius corporibus strialis , Gat-
tius meringibus , Vieussensius in meduUa cerebri admiserunt. At-
que id nequaquam factum fuisset, si illud persensissent , animam ,
utpote simplicem, nullum occupare locum, ncque illi sedem hanc

màgisjquam aliam convenire. Quocirca in diversis corporis partibus
efifectus, sive vestigia operationum experimur,at animam simplicem

nusquam esse putamus *. Quae prope scholaslicu esse quisque ex se
videt.
ARTIGVLVS SECVNDVS
Veriias sententiae Scliolasticorum demonslratur
aâ. Scholastici, ut supra diximus, ss. Patrum vestigiis insisten-
les , duo haec de animi sede docuerunt : i° Animam esse totara in

loto corpore, et lotam in qualibet eius parte*, a" illam in loto corpo-
re, et in qualibet parte esse lotam /oto///ff/e ,quam dicunt essentiae,
al non virtutis. lamvero, ut illorum sententiam quantum in nobis
,
erit, probemusjiârgumentis tum a priori^ tu'm a posteriori demoa-

strabimus animam esse in loto corpore, et in qualibet eius parte^ de-
inde modura,quo anima simplex in loto corpore,et in qualibet parte
eius esse possit, explicabimus.
233. Atque a primo capite et ab argumentis a priori exordientes,
illud priraum in medium venit ,
quod a natura animae ,
prout for-
ma substanlialis corporis est, petitur. Revera anima Iiumana est for-
*) Eplst. ad Rndum Pairem des BosseSj Epist. XII, Opp. l, II, P. I, p. 280
seqq., ed. Dutens, p. 4S7, ed. Erdmann.
*) Jntrop. in serv. della scienza morale^ lib. II, e, 7, a. 1, § 3, CoroU. Il,
p. 74-5, Novara 1847.

A!rrBBOPoLooiA 145
ma substantialis totius corporis , seu , ne invidia verbi formae siib-
stanlialis labef;ictelur argumentum , est principium illud unicum ,
quo (oluin corpus humanum vivit, et opcralur, uno verbo, est pro-
prius aclus loUus corporis organici, et non unius parlis tantum. At-
qui proprium aclum in proprio perfeclibili esse necesse est. Ergo
et animam in tolo corpore esse necesse est '. De verilate maioris pro-
posilionis salis superque dicium est in praec. cap. Quoad minorera,
illud in memoriam revocandum, proprium actum alicuius raateriae,
et mnteriam ipsara immediate inler se uniri , ita ut nuUura sit vin-
culuro medium, quo unus alteri coniungalur ^ bine si tota materia
subest buie actui proprio, seu est usquequaque perficienda , et bic
in tota materia tanquam in proprio perfectibili sit oportel. Quo-»
niam autem anima bumana proprius actus corporis est , illique im-
mediate unitur , illam in toto corpore esse fatendum est. Quod
autem qui negant , atque animam uni parti corporis ponunt, id et
una ponete debent, unam animam in uno corpore non esse ", proot
revera ab illis factilatum novimus, qui triplex principium, vel Iri-
plicem animam in bomine admittunt. Quocirca concludendum est
animam esse in toto corpore.
^34. Alqui anima est in qualibet corporis parte. Nam, ut verbis
D. Tbomae loquamur « sic autem anima est forma totius corpo-
,
ris, quod est eliani forma singularum partium *». Et re vera in pri-
mis principium illud, quod perficit totum,et non partes , forma ac-
cidentalis est,uli res se babet in forma domus,quae est forma totius,
et non singularum partium -, praeterea nemo est ,
qui uegat partes
corporis ab anima speciem sorliri , humanasque appellari "
: quod
') ( Oportet proprium aclum in proprio perfeclibili esse. Ànima aatcm est ac-
tus corporis organici , con unius organi tantum. Est igitar in telo corpore l ;
Contr. Geni., Uh. II, e. 72.
*) Hoc argumenlum sub nomine
formae substantialis, qaam significai proprias
actus, ita Tboma aiTertur: e Vnio formae , et materiae non est per aliquod
a s.
vioculum medium , immo per se unum alleri unitur, al as non essct unio cssen-
lialis, scd accideolalis. Aaima autem forma corporis est. Vnde oportet, ut ipsa a^
Dima unialur per essenliam suam immediate corpori, ut ex ea, et corpore cflìcia-
tur unum, sicut ex cera, et sigillo 1; in lib. II Sent., Oist. XXXI, q. II, a. 1
I <o/. Cf. p. 45.
in
') € Corpus organicum est constilulum ex diversis organis. Si ergo anima csset
una parte tantum ut forma, non esset ac:us corporis organici, sed aclus unius
organi tantum, pota cordis , aut alicuius alterius , et reliquae partes cssenl per.
fectac per alias formasi et sic totom non csset unum quid naluraiiler , sed com*
posilione tantum >; (^q. dttpp., q. un. De An.^ a. 10 e.
*j Conlr. Cent., loc. cil.,
') e Non, inquit s. Augustinus , nisi anima mancale , corpus per eam lit i ;
£le>i.Fuilos. Curisi. 111. 10

1 46 ANTHROPOLOGIA
sane fieri non posset,tiìsi forma subslanlialis singularum partium a-

nima esset. Atqui actus, seu forma est in eo, cuius esl aclus-, anima
igitur in qualibet corporis parie esl *.
235. Argumenta a posteriori^ sive ab effeclibus, quo faciìiora, eo

illuslriora sani ad rem evincendam. Atque illud hic in antecessum
memoraraus , nobis non licere locum spirilibas praefinire , nisi ab
illorum operationibus^ alque id-, praeterquâm quod est illorum na-
turae consonum* , noslrae mentis aciei apprime convenire vide-
mus 5
quae nonnisi ab efFectibtis iliorum \el maxime percellitur,
Iam\ero anima operalur in loto corpore , alque in singulis eius
parlibus , etinm boc ampbns immediate. Ergo anima Ioli corpori
praeesse non dubitamus\ Assumptio ita polest probari. Missis ope-
rationibus vegetabili bus, non quod ab illis id cerio scire non possi-
rousjsed quod a sensitiTis facilior coniecltiia erit*, unusquisque sen-
sationes in loto corpore experilurjalque in ilio puncto corporis fieri,
cui revera accidunt ab obieclis sensilibus*.Puta si quis manum igni
admoveal, profecto et caloris sensationem in manu senlit, quin to-
lum bracbium, minusque cerebrum, \el alia corporis pars, sedes a-
De guani, an., e. 15, n. 24. Gf. alia loca, fpiae exscripsimus p. 82, n.4. «Cum
aniiua separalur, verba sunt s. Bonavenlurae, esl in singulis parlibus resolulio sj
In lib. 1 Sent.t disi. Vili, p. 2% a. l,q. 3 resol.

*) ( Subslanlialis forma non sulum est perf'eclio lolius , sed ciiìuslibel partis.
Cunj enira lolum consislat ex parlibus , forma tolius , quao non dal esse singulis
parlibus corporis, est forma, quae est composilio, et ordo, sicut forma doraus, et
talis forma esl accidenlaHs ; anima vero esl forma substanlialis. Vnde oportet
quo^ siiforma, et aclus non solum tolius , sed cuiuslibel parlis. Aclus aulem est
in eo , cuius est aclus. Vnde oporlet animam esse in iolo corpore, et in qualibet
eius parie j ; I, q. LXXVI, a. 8 e. Et alibi: « Non esl possibile ,

quod aliqaìd
recipiat esse , et speciem ab allquo separalo , sicut a forma; ... ; sed oporlet
quod forma sit aliquid eius, cui dat esse. INam forma , et maleria suiit principia
inlrinsccus consliluenlia essenliam rei. Vnde oporlet, quod si anima dal esse, et
speciem, ut forma, cuilibet parli corporis secunduai senlealiam Aristolelis, sit ia
qualibet parte corporis »; ()(/. dispp.^ q. un. De An.^ a. 10 e.
) ( Incorporarla , inquit Angelicus Doclor , non sunt ia loco per contaclHOi
quanlilalis dimensivae , sicut corpora, sed per coulactum virlutis i ; I, q. Vili >
a. 2 ad 1. Cf. voi. li, OntoL, e. VI, art. I, p. 184.
') Hoc argumcnlum s. Thomas ex Damasceno ila prolulil: ( Damascenus dicil
quod Arigelus ibi est, ubi operalur. Pari ergo ratione et anima. Sed anima ope-
ralur in qualibel parie corporis, quia quaelibel pars corporis nulrilur, augelur, et
senlit. Ergo anima est in qualibet parte corporis » ; Qq. dt'spp.j q. un. De Sp,
cr.^ a. 4, sed cantra.
*) e Dolci, s. Anguslinus inqull, anima cum corpore in eo loco eius, ubi ali-
quid conlingil, ut doleat j; De Civ. Dei, lib. 21, e. 3, n. 2. « Cum digilo,in-
quil eliam Eusebius, dolere homo dicìlur, dolor quidem baerei in digito t^Praep,
Evang-i lib. XV, e. 22, n. S30, p. 1365, ed. Migue.

ASTnnOPOLOGIA i47
nimi, sit adusta '. At (otnm hoc esset falsntn, si concipiatnr anima
unì parti praeesse , ab illaque mutus in corpore ciere. Ergo anima
revera tolum corpus animai*.
a3G. Nos non latet ,
quid bic obtrudant adversarii , rudem esse,
ac vulgarem opinionem, ab infanliae praeiudiciis exorbm,quod do-

lor iu raanu, vel pede sentialur. Al faciunt nae isti intelligendo ,
ut nihil intelligant ,
qui ita sibi ignoti sunt , ut inter praeiudicalas
opiniones amandent, quod natura ipsa omnibus testatur, sansa tiones
nempe in manujvel pede sentiri;quin imo et ipsi suam conscientiaia

produnt, cum quod in aliqua determinala parte corporis accidit,
in cerebro fieri obganniunt. Certe post horainum memoriam nemo
unquara id affirmare est ausus, nisi si mente captorum tecto sit re-
ceptus*. Sed de bac re fusius in obiectionibus.
') e Cora exiguo pondo, alt idem Afer Doclor, In carne vira allquid [angUar,
qnamvis locus ille non solum tolius corporis non sit, sed rix in corpore videatur,
animam tamcn totirm non latet, ncque id, quod sentilur, per corporis cuncta dis<
carrit,! sed ibi lanlum sentltur, ubi fit ) ; Episl. CLXVI , e. 2, n. 4. Cf. D&
Triti. , lib. VI , e. 6, n. S.
*) e Tota igilar, ita boc argamenlum a s. Àugastino ccnBcItur, slngnlls partibus
simui adest , quae tota senlit in slngulis s ; De Jmmort. an.*, e. 16, n. 25.
') Eduard. Corsini (Cjp. «/., IV, PAys. part., traci. II, DIsp. IH, e. IV ,
l.
p. 123, ed. cit.), qui liane sentcntlam fuelur, prò Illa stelisse putat Ciceroneoi Qq^
Tute. lib. I, e. 20, et s. Augustinum, De Ciò. Dei, lib. XIV, e. 15. At eum me-
moria fffellit. Nostrum autcm est, ut ei suggeraraus, Epicharmum fuisse ÌDlerre-
feres, qui baoc rem defendit, animam per se sentire , quin nullo corporis mini-
slerìo utalor, e in quo, ut Terbis Tullil utamnr, nullus sensus est, sed viae quaedam
sunt ad oculos, ad aures, ad nares a sede animi perforatae i.En Tcrba Cpicharmi
:^'jq epa xai io'-jg àxsùw ra>y.a yrjf^à. y.at tj^^.ì « animus TÌdet, et animus audit;
surda alia, et caeca i; Cf. W. P. Rruseman. Epieh. fragm.^ v. II. Ilari. 1834^
At futilem liane, commentlciamque seotcnliam duobus argumcntis evcrtit Lucrelius;
Dicere porro oculos nullam rem cernere posse :
Sed per eos animum ut foribus spedare reciusis ,
Ueslpere est, conlra cum sensus dicat eorum :
Sensus enim trabit, alque acies dclrudit ad ipsas.

Fulgida praeserlim cum cernere saepe nequimns,
Lum'na luminibus quia nobis praepediuntur :
Quod foribus non fit: neqoe enim, qua cernìmus ipsi,
Ostia suscipiunt ullum reclusa laborem.

Praeterea, si prò foribus sunt lumina nostra,
lam mogis exempl's oculis debere videtur
Cernere res Animus sublatis postibus ipsis.
{De rerum natura., lib. Ili, . 360 ). iSempe si ocnli essent lanfam fores, sen
media ad sentieodum insensibilia, qnl 6t, al tantum laborem snscipiant a fuigidis
obìectìs , et ipsa anima, exemptis ocnlis , magis cernere res non dcbcat ? Quae
•utem a Cicerone, et s. Augusiino in laiidatis locis aiferantur, ab ista £picbarmi
opinioae quam dìsleat} cuique peri<>gQoti palebit.
,
l48 ANTIIROPOLOGIA
237. Interea velimus dicerent opposilae scholae magislri ,

qui
animuin coUocant in capite, vel in corde^ qui fit ut in arce hac cir-
cumsepla et dolorem in manu , vel pede dislinctum sentiat, et suo
corpori speciem communicel. Scimus illos docuisse id accideie, vel

quod spiritus aniraales a manu, e.g., ad cerebrum celerrime diflfun-
danlur, vel quia nervorum fibrae, chordarum instar tensae, vix in
extrema parte concutiuntur,quin motum alteri parti cerebro appen-
sae repente communicenl.Al perridicule admodum hi ista commen-
ti sunt, scilicet spiritus auimalis itque redilque viam toties, at non
proficil hilum: nam in primis spiritus animalis ulpole nuntius non
senticns nunquam ibit reiatura dolores pedis,vel raanus^tum si sen-
iiens percurreret perforalas vias, et passio curreret per conlinualio-
nem molisj denique ncque naturaliter, nec longa consuetudine eru-
dita unquam anima ubi fit dolor persentire , quin polius uhi
posset
non fit senliret.Atque haec eademdicla habeto de concussione fibril-
larum nei>i, aliisque iamdudura intra fabulas amandatis. « Non e-
nim, inquit ad rem s. Anguslinus , nunlio aliquo credibile est fieri,
non sentiente, quod nunliat, quia passio , quae fit , non currit per
conlinuationem molis, sed illud tota senlit animajquod in parlicula
fit pedisjct ibi tantum sentir, uhi fit '». Quod vero adversarii nullo
modo qucant naturam specificam partium corporis esplicare, ex a-

libi diclis abunde palei.
238. Alterum argumenlum sic se habef. Quandoquidem, anima

recedente, nec corpus totuni, nec pirs eius speciem retinent, « cu-
ius signum csl, inquit Aquinas noster, quod nulla pars corporis ha-
het proprium opus, anima recedente-, cum lamen omno, quod reti-
') De Imm. an.^ loc. cil. El alibi : < Cura langKur digilus, non per loluni
corpus sentii » ; Conir, Episl, Fundam. , e. 16, n. 20. I^raestal hac de re au-
dire otiani Euscbium: £ Dum alia quaedaiu pars laboial, senlit interea spiritus
vis illa princeps, idemque palilur animus ipse lotus. Id ergo quemaduiudum eve-
nit? Propagalione quaduin, iuquieut, dura animalis prirauin digiti spirilus dolet ,
mox suum liunc doloicm cnm sequentc, isque dciuccps cum alio communicat, do-
uec principem ad fucullaleni usque pe»veneiit. JNccessc igilur est , si pars illa
prima dolorem scnserit, uU alius secuudae sensus exislal , si modo propagalione
sensus iste tiat, itemque ^lius tertiae: adeoque complures , et iniiniti quidam ex
uno, eodemque dolore sensus oriautur , quos deiude umucs princeps consequatur
facullas, quae suum praelci', illos proprie percipiat. Sic quidem ut corum quili-
bet non illius vere sit doloris, quem digitus sentiat; sed ut digiluni proxinic con*
scqucns, palmae, terliusque similitcr parlis alterius supcrioris dolorem percipiat

multique re ipsa dolores cxislant ; ac vis ipsa princeps non iam ipsiusmel digi-
lum at suum tautummodo sentiat, aliisque omnibus facessero iussis, unum huac
la cognosoal, ut ne digiluw quidctu ipsuu dolere ^ciat s^ IbiU.^ p. Vò^àù.
AJ«TlfB«POL0«IA l4^
nel speciem, relineat operationein speciei
* »•, sequitur, aniniatn in
loto corpore, eli in singulis parlibus esse. Nam principiura specifi-
cum aliruius rei est ita illi inlrinsecura , «t nihil supra ,

proinJe
quin huinsmodi principiain rei, cuius est principium, praesens sit,
potius unam, eandemqiie cotnpielam substanliam esse cum il!a est
diceodum *. Atqui, uti paolo superius diximus,defectiis operatio-
Dum, recedente anima, demonstrant corpus tolum,et partes speciem
sortiri ab ipsa anima; animam igitur in toto corpore, et in singul'is
partibus esse consequilur*.

239. Denique coronidis loco liceat argumento,rjHod dicunt ad ho-
minem^ adver'arios impetere.' Pars coiporis, cui anima est alligata,
est punrlnm indivisibile et inexk-nsum aut pars exlensa. Huud
, ,
opinamur posse fieri, ut isti qui Cartesii «crinia compilant

,
pun- ,
ctum indivisibile iulellìgant^tum quia nulla pars materiae est,et esse

j*olest,quae extensione indigeat,turo qnia paria illa nervoruni,fribil-
laeque ,
quae erudita adniodum descriptione cerebro appendunt ^
nuiiqnam j)unclo indivisibili treniulas conoussiones distincle refer-
reot. Concedanl igitur prò suo bono esse hanc partem , sedem ani-
mi, extensam. Atqui iuxta adversarios dilFundi per exlensum vix ,.
aut ne vix quidam ei it animae seutienli,nunquam inlellectivae con-
sentaneum. Cunsentaneum est igitur aut animam extra hanc sedera

ablegare, aut animam iu toto corpore conslilueie.
ARTIGVLVS TERTIYS
De modoy quo anima est in toto corpore
240. Modum, quo anima loia in loto corjìore est^ explicaluris ,
opus est, ut quotuplici pacto hoc noraen iotìus Scbolastici accepe-

rint, iu anlccessam aperiamus.
^î. Atque tt cura totum, aiente s. Thoma, dicatur per relalio-
nem ad partes, oportet totura diversiraode accipi^ siculi diversimo-
de accipiunlur partes * ». Partes autem,. ut idem s. Doclor subioii-
git, vel quanlitalivae suat, vel esseiUiae-,. ulL. e. g., bicuLitum est
pars quantitativa tricubili, atque forma, et materia partes essentiae
appellantur. Ergo totum dicitur vel secondum quanlitatem , ve^
secundum essentiae perfectionem ".
») I, loc. cit.— *) Cf. Cosm., e. I, art. V, p. 2S3, n. ^.

*) Cf. Afist,, De anf.,* lib. 11, e. I, § 9, el quae habet Trend, in suo Comm.y
p. 33S 36. — *) Coittr. Cent., lìb. Il, e. 72.
') Ibid, Hcic observare liccf cum Francisco Oe Sylveslrts Fcrraricnsi,jn[crprele
1 5o ANTHBOPOLOGIA
242. lamvero qui naturam animae probe noiil, totali tatemessen-
tiae illi esse consentaneam utique noverit.Nam, praeterquam quod
quantitativa totalitas nonnisi per accidens aliquibus formis imper-
fectis convenit ', praeterea haec nullo pacto de
anima , aliisque id
genus naturis apud omnes constat ; siquidem a subiecto nullo
dici
pendent. Quocirca anima tota in toto corpore est totalitate essen-
liae. Atque, ut esemplo, quod sub aspectum, et tactum cadit,rem
confirmemus, sicut albedo, forma scilicet, cai totalitas quantitativa

per accidens convenit , secundura tolam rationem albedinis est in
qualibet parte eius, iure probe raaiori animam secundum banc es-
senliae totalitatera in toto corpore esse haud dubitamus ".
243. Nisi quod , cum anima , licet simplex essentia , multiplex

taraen Tirtute sit, quidni et in toto corpore mulliplices has virlutes
collocamus ? Al earumdem virtutum ergo id non possumus.Re qui-
dem vera, virlutes] intellectivas, operalionesque a sensitivis,et tc-
cerle ood poenìtendo, totalitatem esscntiae apud s. Tliomam non sìgniBcasse tan-
tum csscntiam ìllatn, quae parlcs cssenliales reallter distìnctas, materiam nempe,
ci formam, sed vel partes rationis et deGnitionis, prout sunt genus , et differen«
tia, Tcl totalitatem perfectionis. Atque horum priinum patet et ab Angelici Do-
ctoris verbis in ipsomet capite: e Albedo sicut secUDdum totam rationem albedi-
nis est in toto corpore , ila in parte qualibet eius i; et ab itlis, nos adiicimus ,
quae legunlur in Qq. dispp. (q. un. De Sp. cr.y a. 4 e): e Est in ea (anima)
totalitas secundum esscntiae rationem ). Ahcrum ex bis aliis eius verbis {Ibid.^
q. un. De Jn., a. 10 e): e Anima loia est in qualibet parie corporis secundum
totalitatem perfoctlonis spocioi j. Oiiod sane, ut ìpse s. Thomas advertit (In lib. I
ênt.. Disi. Vili, q. V, a. 3 ad 1 ) cum ilio Aristotclis cffato convenit, "Okov

tic '/.ai TeXetO'J ^ 70 «uro 7ra//ray ^ crjvtyyjg t^ (fìxru lari^ Tolutn veroy et per-
feclum aut omnino idem sunt, aut natura inler se ajjinia (Nat. Jusc,^ lib. Ili,
e. VI, p. 282, t. II, ed. Didot). Verum, nisi si interpretationis errore abripimur,
lioc adiungendum putamus, subslanliis spiritualibus, praeter unum Oeum, itìdem
formam suam, matcriamquc convenire, licet non eodem certe modo , quo corpo-
ribus; scilicet intelligentes materiam, uti potentiam, et formam, uti aclum, sul>-
slantias spirituales materia, et forma constare afiìrmamus, quoniam actu , et pò-
lentia utique pollent (cf. I, q. L, a. 2 ad 3, et Qy. dispp., q.un.Z^ Jn.., a. 6 e).
Ilinc interim noscilur, cura s. Thomas tolum essenliale discreverit in materiam,
et formam, non allud slgniGcasse, quam materiam, et formam largo sumtam, po-
tentiam nempe, et aetum. Cf. voi. II, Cosmol.j e. 1, art. 5, p. 252, not. 1.
*) «Vni formae non compclit totalitas numeri, nec magniludinis, nisi forte per
accidens, pula in formis , quae per accidens dividunlur divisione continui , sicut
albedo per divisionem superficiei »; Qq. dispp. j q. un. De An,^ a. 4 e. Cf. voi.
II, Cosmol., e. IV, art. 3, p. 366.
*) < Videmusj inquit s. Bonaventura, quod in animali perfecle sano est una sa*
nltas in singulis partibus , nec maior in maiori , nec minor in minori. Si ergo
boc est in forma corporali, quanto magis in spirituali ?i In lib. I £en/.,dist.Vlll,
p. 2, a. 1} q. 3 ad ar^.
ANTHROPOLOGiA I 5 I
getalivis dividenles, ìllas , utpote nullo organo utenles , nu«quam

corporis esse tenemus *, Ikis vero ,
per organa suo munere fungen-
tes, alicubi, alque adeo aoìmain secundum tolam banc virlu(etn in
loto corpore esse non diffitemur. Yernm et in singalis corporis par-
tibus boc idem fieri numquam pulandum^ quia diversae partes cor-
poris conveniunt diversis operalionibus animae. Vnde anima se-
cundum illam poteotiam tantum est in aliqua parte ,

quae respicit
*.
ad operalionem, qiiae per illam parlenv corporis exerretur
241' At ne extra modum prodire videamur illud ad ultiraum ,
doceudum , qui fieri possit, ut anima tota secundum essentiam ia

cunctis partibus corporis siujul sii. Nobis haec animo Yolventibus
illud Nemesii occurril: « Anima, quod corporis est expers, ncque
loco definilur, tota per totura et lumen suum,et corpus permeai* ».
Quod quanta sapientia dicium sii , quisque fàcile intelliget dum- ,
modo advertat ex simplicilate, s^ve raavis spi ritualità te fieri^ ut a-
') < lalellectfls, et voluntas, ad rem inqait s. Thomas ,

quae sant in aniina ,
secundum quod excedit lolani capacitatcm corporis , in nulfa parie proprie esse
dicuntnr >; I, q. LXXVI , a. 8 ad 4. Et alibi: « ÌS'cc islae duae partes , scili-
cet inlellectiis, et volunlas , sunt cogilandac in anima , ut silualilcr dislinciae ,
sicut visus, et auditus, qui sunt actus orsanorum >; Qq. dispp.^de Ver.^^^ X,
a. 9 ad 3 in contrar. Quod iam innuit rSemesius, ubi ail:c Anima. ia.seipsa est,
dum ratiocinaiur i; Op. cit.^ ioc. cit.
) Qq. ilùpp., q. un. De Jn., a. IO e. Et ibid. ad 13, f Licei, ait, omnes po-
lenliae animae radicentur in essentia' animae , tamcn quaelibet pars corporis re-
cipìt aoimam secuadum suum modum ; et ideo in diversis partibus est secundum
diversas polenlias, neque oportet quod in unaquafjje sit secuadum orancs 3. Qua-
re anima est e secundum visum in oculis, secundum auditum in aure , et sic de
aliis >; I, q. LXXVI, a. 8 e. Haec, quae postremo loco docuiraus, iilud profeclo
sibi vindieant, animas hominum, animatium perfectorum , impcrfectorum , et ip-
sarum planlarum non posse uno modo secundum sui viriutem in corporibus coN
locari. Elenim anima hominis, quae intelUgcndi virlute pellet, neque in qualibct
parie corporis , neque in loto corpore Iota secundum virlulcm dici potest. Ani-
mas aliorum animalium perfectorum ,
quas natura, senliendi tantum, et vegelandì
facullate donavit , lotas secundum virtutem toti corporis adesse , at noo unicuique
parli res indubia est. Anlmeibus denique animalium. impcrfectorum, iliorum nerape,
quibus nibil admodum dlversilatis in organis sit ad:operandum, hoc certo convcnif,
ut eas secundum virlulem et ia loto corpore, el in sìngulis partibns lotas ponarau?.
De hac re videsis, quae a nobis dieta sunt in Cosmol., e. IV, art. 3, voi. Il,
p. 367, el quae s. Thomas tradit Conlr. Gant., lib. li, e. 72.

*) De noi. hom. , e. HI , p, 35 , ed. cit. In gracco esemplari leg'tur v] òi
*T''J%'';, acWiUars? c-j7a za/ ^v] Trepnpacôixtv/^ rczio; quod proprie signiticat, ani-
mo, cum su corporis expers, el non circumscriptajocoì; ibid., p. 134, ed. cit.
Bue special ctiam illud s. Bonaventurae : e Quia simplex , non est secundum
partem, et parlem sui . . .; nou habet sllum, et iô nec est in puncto, nec ia
parie detcrmindla ij ibiJ. iu resol.
l52 ANTHB0POL06IA
nima in pluribus corporis partibus sii. Nana i® simplicia , sive in-
corporalia in loco esse nequeunt per conlactum proprie dictum ,

quippe quia hoc genus laclus nonnisi corporum est ; « sunt enim
langenlia, s. Thomas inquit, quorum ultima sunl simul, et puncta,
vel lineae , aut superficies, quae sunt corporum ultima '». 2" Sub-
siantiae simplices possunt corporibus uniri per virtulem , seu per
contactum, quem vocant virtutisj « agunt enim, ad rem idem An-
gelicus Doclor, substantiae intellectuales in corpora, et movent ea,
cum sint immaleriales,et magis in actu exislentes; hic autem tacius
non est quantitatis, sed virtutis " ». lamvero omnes norunt hoc ul-
limum genus tactus ab uno , vel pluribus locis non discriminari ,
prout haec quantitative differunt, Terura ab ipsa "virtute, qua sub-
stantiae simplices in corpora agunt, fieri ut ipsae in uno, vel pluri-
bus locis simul sint, dummodo virtus ad ea porrigalur*. Quin et il-
lud praeclare dictum putamus, plura loca, pluresve partes virtuti
uni, ut unus locus, parsque una, respondere*. Nam illi unitati hae
partes raulliplices respondenl, quae non est unitas puncti alicuius,
sed extra genus orane continui constiluilur. Cum ergo anima sub-
stantia simplex sit, seu, ut inquit Nemesius, atriafiarog -, expers cor-
poris^ necessario sequitur illam in tolo corpore , et in pluribus cor-
poris parlibus totam esse posse '.
245. Atque hic sacrilegium forel praeterire cara intercedere ne-

ccssitudinem inter simplicifatem animae , et modum quo ,
a nobis
in corpore ponitur , ut s. Augustinus ex animae simplicitaie eam
esse totam in toto corpore,et ab hoc postremo animae simplicitalem
•) Contr. Gent., lib. Il, e. 56.

') Jbid, A quibus potissimum causis sit , ut haec dua genera (aelus iiHcr se
dlffcrant, idem s. Doctor in hoc codem capite enucleale expcndit.
^) e Secunduin quud virlus sua polest se estendere ad unum , vel multa , ad
patvum, vel magnum sccundum hoc est in uno, vel pluribus locis, et io loco par-
vo, vel magno 1; I, q. Vili, a. 2 ad 2.
') < Totum corpus, inquit Scraphicus Doclor , comparalur ipsi animae , tara-
quam UDUs locus , et ideo in pluribus parlibus non est , nisi in quantum in uno
loco i; ibid. ad arg.
^) Mirlfice id omne elucei ex s. Thomae testimonio: « Siraplicitas animae, ci
Angoli non est exislimanda ad modum simplicitatls puncti ,
quod habet determi-
iialura silura in continuo, ci ideo quod simplex est,non polest esse simul in diver-
sis parlibus continui. Sed Angelus , et anima dicuniur simplicia per hoc , quod
omnino careni quantitatc, et ideo non applicantur ad continuum, nisi per conla-
ctum virtutis; unde tolum illud, quod viriate Angeli conlingitur, respondct Ange-
lo, qui non unitur, ut forma, ut locus unus, et animae, quae uuitur, ut forma, et
pcrfectibile unum; et sicut Angelus est in qualibel parie sui loci tolus, ita ci ani-
ma in quolibct sui pcrfeclibilis tota >i Q<l'

dispp.^ q. un. De An.^ a, 10 ad IS.
ANTHROPOLO«U l53
deducere nnn dubita veril. « Moles quippe otnnis, qwae occupai lo-
cno), non est in singuiis suis partibus tota, sed in omnibus. Qiiare
alia pars cius alibi est, et alibi alia. Anima vero non modo univer-
sae moli corporis sui , sed etiam unicuique particulae illius tota si-
mul adcst ». Rursus -, quod per lo-

« Si corpus, ait, non est, nisi
ci spatium ita sistiiur, Tel movelur , ut maiore maiorem locum €)c-
cupet, ac breviore breviorem, minusque sit in parte, quam in toto,

non est corpus anima: per totum quippe corpus, quod animat, non
locali diffusione, sed quadam vitali inteatione porrigilup. Nam per
omnes eius parliculas tota simul adest, nec minor in minoribus,nec
in maioribus maior * ».
246. llaque a simplicitate anìmae orìri quod ìpsa in loto corpo-
resit, non est , quod in dabium revocelur \ Verum et aliam cau-
sam huiusce rei ex ipso Nemesio supra prolulimus, quod nempe a-

nima non sit circumscripta loco. Quod quidam licet cum simplici-
tate ita sit arcto coniuncla nexu, ut aliud ex alio spente sua sequi
omnes concedant \ tamen , quoniam , quantum conieclura augura-
mur, proxima ratio, cur anima sit tota in singuiis parlibus corpori-;,
ineo consistit,quod non est circumscripta loco, supervacaneum nou
crit de illa panca delibare.
247. Alque in primis illud erit memoria repetendura, quod in
Ontologia docuimus *, quod nempe illud sit circumscrtptive in lo-
co, quod babet proportionem ad locum, proindeque a loco, in quo
est, exaequatur ,
quodque, aiente s. Bonaventura, requiril ut « to-
tum in toto, et pars in parte sit secundum commensuralionera* ».

Itaque, si pars in parte, et totum in tolo est, consequitur, ea, quac
a loco circumscribuntur , numquam in singuiis parlibus esse to-
ta ; atque e contrario ,
quaecumque non sunt circumscri-
loco
pta , singuiis parlibus tota simul adesse. lam anima non ila cor-
pori adiungitur , ut ab ilio circumscribalur ; a boc eoim coiivenit
corpori localoj prcut est quantum qiianlilatc dimeusiva *»junde ipsa
) Zfc Jmm. an.y e. 16.

•) Epfgt. CLXVI, e. Il, n. 4. Cf. p. 141.
') S. Thomas iii saepe laudato cap. 72 lib, II Conir, Geni., atlatìs argamen-
tis prò hoc modo , quo anima est in corpore , stalim sul>iuagit: e Nec est Loc
difficile apprehenderc ei, qui iolelligit animam non esse ÌBdivisibilem ut puoc(uffl,
nec sic incorporeum corporeo cooiungi,sicut corpora ad invicem coniuoguatur »,
*) Cap. VI, art. I, p. 183.—=*) JùiJ., o. 8.
*) I, q- Lll, a. 1 e. K Quidquid, itiqiiil cliam s. Auguslinus], cfualilict crassi-

ludiiie CSI, non polesl nisi niinui per parlcs , Labendo aliud hic , et aliud alibi.
Anmiac vero natura nullo modo in?cuilur locofum spaliÌ5 olitiua mole diffuudi >J
Coatr. Epist. Otan., e. 16, n. 20.
l54 ANTHB0Ct)L06IA
« est in cofpore ut conlinens, et non ut contenta •». Ergo anima in
singulis pàrtibtts corporis tota reperiri intellìgitur .Praeterea, sub-
stantia creata, quae non est circumscriptive in loco, utique et prae-
sentiam loco ilH praestat vel per operationem , vel per informatio-
nem, quod definitive ' esse in loco Soholastici dicunt *; illiid autem,
quod hag ratione est in loco , « est in qualìbet parte sui loci, vel in
qualibet parte sui perfectibilis totum ^. Afqui anima, ut iam dixi-

mus, non est circumscriptive in corpore. Ergo pronum exinde est
colligere cara esse totam in singulis corporis partibus.
ARTICVLVS QVARTVS
uidversariortim ohiecii&nes diluuntur
248.0biic.i'' Boerhaavio observante, « compressa, discussa, putre-

facta meduUa cerebri, omnis actio pernervos oriundos exerceri sue-
ta 5 statim aboletur %^ et ,
quemadmodnm animadvertit Hallerus,
« cerebro laboranle, vel nervo inler sensorium,et cerebrum, sensus
omnis deletur '». Atqui haec deraonslrant sensationes exerceri in ce-
rebro, ac proinde animara non nisi in cerebro esse. Ergo.
249» Resp.^ Neg. min. quoad uiramque partem. He quidam ve-
ra, in primis ex quod
allatis eXperi
^
iam ostendimus, mentis illud
sensationes nempe in singulis organis fieri, haud evertilur ; oppor-
tuna enim eorum phoenomenoruai ratio ex eo redditur, quod, cum
cerebrum sit veluti centrum lotius systemalis nervei, quin immo
prineipium , a quo nervi nascunttir omnes , qui sensalioni inser-
viunt, profecto nulli dubium esse potest,nervos sensificos tunc pro-
priam naturam retenturos si et suam cerebrum retinuerit. Atqui
,
compressa, discussa , putrefacta medulla cerebn, vel cerebro labo-

rante,naturam sensiferam amiltunt nervi. Ergo ipsi funclionem sen-
) Ibid. r Anima) ìnquìt eliain s. Damascemis , tela Ioli corpori deviacta esf,
ci noa pars parti, nec eo conlinetur, sed ipsuia continct d; De Fide Ofth., lib.I,
e. 13, p. 150, ed. Lequiee, Paiisiis 1712.
") e In omnibus siraul, ad rem inquit s. Augustinus , et in singulis particulis
corporis sui (o(a sìmul esse non posset, si per illas ila diffunderelur , ut vìdemus
corpora diffusa per spalia locoruin , minoribus suis spaliis minora occupare , et
amplioribus ampliora 1 ; Epist. CLXVI, e. 2, n. 4.
') Seìiicet e quod ita est in uno loco,| quod noa la alio s; I, q. LM, a. Z e.
*) Cf. Ort/o/., ibid., p. 183, et 184.

*) Qì- dispp.^ q. un. De Jil^ a. 10 ad 18.
*j Jnst. med., e. 2, n. 284.
in noi. in Bjerh.j t. 4 Jnst, med. praelecl,^ n. ^S.
ASTHR0P0L0CI.4 l55
sationes referenti oLire neqiieunl*.Ceteium,quemndmoûin,corra-
pto e crebro , sensatio deficit, ita et hanc, corruptis organisjdeficere
eadem experienlia teslatur. Quocirca, si inde, unde ellent adversa-
rii, sensationes in cerebro perfici concludereraus ,
quidni et ab hac
ultima' testata experieotia sensatioces in organis fieri inferamus ?
Secundo adversarii plus aequo de bis experimentis, quasi de jKirla
Tictoria, gloriantur , qaae sane si quid valerent, animam in ce-
rebro secundum totani virlutem sensitivam esse demonstrarenl; ve-
runi et inibì tantum animam residere nunquam probabunt. Nam
praeter ¥im sentiendi, aliis virtutibus pollet anima ,
quas per a-
lias corporis partes exerceri omnes norunt.
250. Porro alienum a veritate prorsus non est,animam esse in ce-
rebro secundum totam virtutera sensitivam , non quod in cerebro
omnia sensilium genera sentiate verura quìa, ut in Dynam. * docui-
mu5, encepbalum, sive systema cerebro-spinale est organum sensus
communis, qui veluti fons aliquis totatn virtutera sensitivam conti-
net, ab coque, tanquam rivuli, rcliqui deducuntur sensus*.
25 1. Oblio. 2** Anima est in eo corpore, cuius est actus, hoc est
in corpore organico. Atqui quaelibet pars corporis non est corpus
organicum. Ergo.
a5a. Kesp., disi, mai.^ ila ut non sit in partibus corporis orga-
nici pr/mo, et per se, cono, mai., ila ut non sit in eis, prout ad
totum referuntur , ne^. mai. Eadem ralione disi. min. ,
quaelibet
pars corporis non est corpus organicum,sed tamen ad illud ordina-
tur, cono, min., secus, neg. min, Neg: cons. Anima bumana,quip-
pe quae caeteris formis superior est, ea virtulis perfectione pollet,
ut diversas eserere possit operationes ', et quoniam materia ,
quae
quidem propter formara est, operationibus propriis formae respon-
deat oportet, consequilur corpus, nempe materiam ab anima infor-
matam, diversis organis instruclara esse debere, ut ^)er haec ad di-
•) Cf. Toì. I, D^nam.y e. If, ari. 6, p. 229 230.— «J P. 230.

') E re aulem est bic illud monere, Scliolaslicos
in assignandu organo seOsus
cummunis cum Aristotele omnìno oca conscniire. Bic enim , quoniam nervos o-
moes a corde lanquam ab radice eaiiem oriri patavit , ìd eo sensuoi eommunc-ni
posuil ( Uiat. ant'm., lib, I, e. 14, lib. II, e. ì; De pari. anin». , lib. IH, e. 4
etc). Conlra ea, Albertus M., cai s.Tliomas, aliique adbaeserunt, Aristoteli con-
cessi! cor esse radicem nerrorum, sed conlendit sjstema nerveura luna seotiendi
im adipisci, cura ad cerebrum perveait; et quandoquidem nervi a cerebro ad or-
gana speciaiia porriguntur , iu bis organis Tim senliendi inesse. Quamobrera et
sensorium commuoe in cerebro esse, alque cercbruoi esse organ um geosus cofll»
muflis apertissime doouU jj De anim., lib. I, e. U.
l56 ANTHBOPOLOGIA
versas operationes exercendas idonea efficialur
". Quapropler nonni-
si totum corpus, quod nempe ex diversis organis constiliiitur , est

pFoprie, s'ì\e principaliter, eì per «e illud ,
quod ab anima infor-
matur. At vero, quia partes ordinem ad totum habent , consequi-
tur animam, quae est forma totius corporis, ac proinde est in toto
corpore, esse etiam forraam singularum partium , ideoque in bis
singulis residere. « Corpus organicum, s. Thomas inquit, est per-
feclibile ab anima primo, et per se, singula autem organa, et orga-
norum partes in ordine ad totum ^ ».
253. Exinde i* fucile intelligitur, etsi anima sit in qualibet cor-

poris parler tamen non singulas corporis partes esse animai. « A-
nima non est in qualibet parte corporis primo, et per se, sed in or-
dine ad totum non quaelibet pars animalis est animai ' ».
, et ideo
2** lllud, quod supra diximus *, magis perspicuum fìt,
scilicet ani-
mam, cum sit in singulis corporis partibus, in pluribus locis non
esse. Etenim eo modo anima est in singulis corporis partibus, quo
ad eas veluli forma comparalur. Atqui in primis forma non compa-

ratur ad materiam tamquam ad locura, sed tamquam ad perfeotibi-
le ^; deinde comparatur « ad partes per posterius, secundum quod
partes liabent ordinem ad totum"». Ergo ex eo ,
quod anima in sia
gulis partibus sii ^ in pluribus locis eam esse perperam infertur.
254. Obiic. 3"* Si anima est in qualibet corporis parte, cura una
pars corporis movelur, altera quiescit, ipsa quoque anima movere-
tur simul, et quiesceret. Atqui id fieri non potest. Ergo.
') I Cura materia sii propler formam, laìem oportet esse materiam , ut cora-
pelit formae. In islis rebus eorruptìbìlìbus formae itnperfeeliorps ,
quac sunl de-
bilioris virtulis, liabent paucas opi'rationes, ad quas non rcquirilur parliam tlìssi-
nilitudo, sicut patet in omnibus ìnanimatis corporibus. Anima vero, cum sii for-
ma altiiiris, et maiorls virtutis, polcst esso priacipiuia diversarum operatìonuro,
ad quarum cxecutionem requìruntur dissimiics partes corporis.Ct ideo omnis aui-
tna requirit dÌTersitalem organorum in partibus corporis, cuius est actus, et tan-
to maiorem diversitatcm ,
quanto anima fuerit pcrfectior ) ; Qq. dispp.^ q. un.
De Sp. cr.^ a. 4 e; cf. CosmoJ.., e. tV, art. 3, p. 367.
") Op. cit., loc. cit. ad 13. Cf. ibid., q. un. De Jn., a. 10 ad 1. Breviler
s. Bonavenlura : j Oranes parlcs periicit in loto » ; ibid. in resol.
^) Qq- dispp.^ q. un. De Sp. er., ibid. ad 2. Cf. In lib. I 5cn/., disi. Vili,
q. V, a. 3 ad 2.— *j P. 152.
^) K Ànima non est in torpore, vel in partibus corporis, sicut Jn loco, sed sic-
ut forma in materia , et ideo non scquilur quod sit ìa pluribus locis s ; In lib.
J Seni., Joc. cit. ad 4.

*) I. q. LXXVI, a. 8 e. Hoc tnnuisse videlur etiam s. Bonaventura , ubi ait:
f Quamvis s|Mritus crcatus sit in pluribus pardbus corporis, non tameu in omni-
bus, nisi ut unitìs 1; lu lib. I Sent.j disi. XXXVII, p. 1^, a. 11; q. 1 retel.
AilTHBOPOLOGIA iS^
255. Resp., disi, mcd.^ moverelur simul , et quiescerel /jer «c-
cidensy conc. mai. ^ per se^ neg-, mai. Eadem disi. conc. , et neg,
min,. Neg.-cons. lam a Dobis ostensum fuit motuni Don per se ,
seti (luiulaxat per accidens animae altribui posse,ex eo nempe^quod

movt'l corpus, ipsa per molum corporis quotlatnmodo niovetur'.At
vero nulla repugoanlia in eo est , (juod simul ^jer accidens movea-
lur.el quiescal. u Dicenduin, ad rem s. Thomas ioquit, quod. ani-
ma, molo corpore, movelur per accidens , et non per se. Non est
autem inconveniens quod aliquid simul movealur, et quiescal per
acoideus secundum diversa-, esset autem incouveniensj si per se si-
mul quiesceret, et moveretur*».
•jóG. Obiic. 4" Si anima est in qualibet corporis parie, crescenli-
bus partibus corporis, anima ul esse possil, ubi prius non erat, ite-
rum creetur oportet^ et, ablata quacumque corporis parte , vel il-
linc ezcedit anima, vel commigrat ex illa parte in alias. Atqui ful-
sum consequeus. Eigo et antecedens.
aóy. Resp., Neg. mai. Et sane, quod special ad primum, illam
itera(am,quam adversarii obtrudunt,creationem haud expostulari ex
eo colligitur,quodjCrescenlibus partibus corporis, anima nou proprie,
seà per accidens incipit tsse^ ubi prius non erat. Non quidem pro-
prie, quia anima, aitante s. Thoma, « naturaliler dat es&e^ et spe-
ciem suo perfectibiii, in quantum est forma corporis secundum es-
•) Cf voi. I, Dynam., e- V, art. 1, p. 400, 401. Praeclare aJ Iiaoc rem in-

quit s. Bonaventura: e Sicut esse in loco est dupliciter, quia circumscribitur, et
guia (lifEiiilur, et illud proprie ett locale, quod circumscribitur, aliud autem quo«
daromodo est locale, quodammoJo non; ita moveri per locum, uno modo est per
cirtumscriplionem ferri de loco io locum, et sic est tantum corporum; alio moda
moveri est luinus proprie, secundum difSuitionem Iransire, et sic est spirituum prò*
prie j ; Jbid,, disi, cit., p. 2*, a. 2, q. I resoi,
•j Qq. diipp.., q. un. De 5p- cr.^ a. 4 ad 7. Et (iòtJ. , q. un. De J.i,, a:

12 ad 10): e Dicendum quod non movelur, ncque quìescit, moto, seu quiescente
corpore, nisi per accidens. Kon autem inconveuiens est, si aliquid movelur , et
quieicit simul per accidens; sicut non est inconveaiens quod aliquid moveaiur per
accidens conlrariis motibus, ut pula si quis in navi deferrelur contra cursum oa*
vis >. S. Bonaventura allatam obiectionem his vcrbis cuodat: e Dicendum quod
perfectio potest supra lolum perfeclibile, et quantum ad substanliam, et quantum
ad potentiam. Et cum anima sit perfectio totius corporis, super tutum potest, et
ideo nullo minori, quam sit lolum corpus, diflìaitur elus substaalia, nec potcntia;
diilìaitur autem corpore sjo, quod perficit , et ideo , corpore moto, movelur per
conscquens, partibus aulc-m nou diffioilur ,
quia sunt minorcs loto , et ita est itt
una, quod non est extra aliam. Etiam ideo ,

quia in nulla parte est difiìnitive
,
non uiovetur ad motum alicuius partis, sicut nec Deus movelur ad molum alicu-
iuà ctc*lur»e >j la lib. I Sent-^ disi. Vili, p. 2', a. 1, q. 3 ad arg.
l58^ ABfTHBOPOLOGIA
senliam »; quapropter, crescentibus parlibus corporis, anima non

Per accidens aulera ia
in eis esse, sed potius eas vivificare incipit*
quod ab eodera s. Doctore ita explica-
novis parlibus incipit esse, id
tur: a Dicendum quod augmentum non fit sine motu locali) ut di-
cit Philos. IV Physic.'^ unde augmentalo puero , sicul aliqua pars
corporis incipit esse per se, ubi prius non eral, ila anima per acci-
dens, et per , in quantum per accidens mo-
transmutationem suara
Tetur, moto torpore * ». Quod attioet ad alterum, profecto si ani-
ma in illa parte, quae aufertur, dumtaxat resideret,hac ablata, ipsa
quoque auferretur, vel in aliam parlem migraret. Ast e contrario ,
anima, ut cum s. Angustino loquamur , « ila in singulis distanti-
bus locis tota simul adest, non unum deserens, ut in altero tota sit,
ncque ita utrumque tenens , ut aliam parlem bic habeat , et alibi
aliam' w.Itaque, ablata corporis parte, non aliud in anima evenit,
quam quod illic vigere desinit *. a Dicendum quod, praecisa par-
te, non requiritur quod auferalur anima, vel quod ad aliam partem
transmutelur nisi poneretur, quod in illa sola parte anima esset,
,
sed sequitur quod illa pars desinai perfici ab anima totius *

».
tè58. Obiic. 5" Nihil eius, quod est totum in aliquo loco, potest
esse ultra locum illum. Atqui in una parte corporis anima est tota.
Ergo nibil animae in ceteris parlibus corporis esse potest.
25g. Resp., dist. mai.^ si agalur de loto secitndum quantiiatem^

conc. mai.\ si de toto secitndum essentiam , neg. mai. Visi, etiam
min.^ est tota secundum essenliaìn^ conc. min.^ secundum quanlita-
lem., neg. min. Neg. cons. Equidem illud, quod habet partes extra
parles,ita est in aliquo, ut quaelibet pars eius respondeat parti eius,
in quo est-, proindeque si sit totum in aliquo , nequit esse in alio.

« Nempe, Anselmus, omnino circumscriptum est , quod
inquit s.
cum alicubi totum est, non potest simul esse alibi quod de solis ,
corporeis cernitur ^ tu, At e contrario anima, ut diximus ', ideo est

loia in qualibet parte corporis, quia simplex est , et loco non cir-
*)
Q^J-
dispp., q. un. De An.^ a. 10 ad 17.
•) Op. cit.^ q. un. De Sp. cr., a. 4 ad 12.
) Conlr. Epist. Fundam.^ e. 18, n. 20.
*) Rationem, ex qua fit ut, iaesa aliqua corporis parie, e. g., corde, homo pe-
reat, at non ilem Iaesa, e. g., manu, ita s. fiunavenliira exposuit: < Anima per
sui praesentiam est in qualibet parte immediate, quam contiuet, et conservat,noa
tamen omnino, sed iniluit in omnes partes per unam; et ideo, cessante illa parte,
et eius influentia, perit ordo corporis essentiails, et ita anima separatur >; Loc,
eit. Cf. s. tli., in lib. I Seni., dist. Vili, q. V, a. 3 ad 3.
*) Qì' (^'''pP'ì l* un. De Sp. cr., a. 4 ad 15.
«) Monol.i e. 13, p. 32, ed. cil.— ') P. 152.154,
ANTHBOPOLOGIA l'S^
cumscribitur ,
Don secundum qnantitatem , sed
proindeque est tota
secundum essentiam *. lam, cum anima secundum essenliam sit to-

ta in una parte corporis, profecto « nìhil aniraae est extra animam,
quae est in bac parte corporis ; non tamen sequitur quod animae
nihil sit extra liane partem corporis, sed (juod nihil sit extra totum
corpus, quod principaliter perficil*».
CAPYT QVINTVM
De essentia aiiimae hamanae
260. Vna , et altera quaeslione de natura hominis absoluta , ad

tertiam iam a principio a nobis propositam ' progredimur ,
quae
anima quid sit explanat. Verum Aristoteles ,
qui in tribus iliis de
anima libris naturam , et facultates animae explicavit , sapieniei*
admonere Tidetur « esse primum necesse distinguere in quonaoi

generum coUocetur anima , utrum nempe subslantia sit, an quali»
las, quantitas, vel quodvis aliorum generum *» ; nam, cum quod-
libet ens, utut accidentale sit, sua tamen essentia non careat, ne-
mo sane ab enodata tantum alicuius rei essentia rem illam substan-

liam esse , vel accidens colligere poterit. Quibus rebus fit, ut buie
de animae essentia quaestioni hanc alteram de genere, ad quod pei-
tinet, praemiltamus, totumque caput duobus articulis absolvamus.
ARTICVLVS PRIMVS
ytrum anima subsianlia ùl^ inquirilur
261. Vtrum anima substanlia sit inquirentes,pbilosophos tum ve-

teres,tum recentes bac in re dupliciter offendisse putamus^ uno mo-
do animam cum corpore in unum confundentes; altero eandem ani-
mam a;,'aw /evasive non substantiam appellantes.Vt,qui tara prave de
anima senserint adolescentes noscant , utriusque erroris bistoriam
,
breviter contexemus.
262. A Dicaearcho est ordiendum. Hic « nihil esse omnino ani-
inum,et hoc esse nomen totum inane, frustraque et animalia, et aoi-
') e Cum dicìmas totam animam esse in qualibet parie corporis , intelligimas
per totam perfeclionem suae naturae , et non aliquam totalitatem partium i^ In
lib. I Sent., dist. Vili, q. V, a. 3 ad 7.
*) Qq. dispp., q. uo. De Jn., a. IO ad 3.
') l». 2.-*; De An.y lib. I, e. I, § 3,
l6o ANTHROPOLOOIA
mantes appellari » putavit. Addidit: « ncque in homine inesse ani-
mum vel anitnamjnee in beslia-,vimqiie oranera eam,qua vai agamus
quid vel senliamus, in omnibus corporibus vivis aequabiliter esse
fusam nec separabilem a corpore essejquippe quae nulla sii, nec sit
quidquam,nisi corpus unum et simplex ila fìguralum,ut temperatio-
ne naturae vigeat, et sentiat '
». lisdem fere temporibus Dicaearchi
condiscipulus Arisloxenus musicorum persludiosus, ab ailificio suo
,
non recedens , animam corporis harmouiam autumavit *. Scilicet ut

« in cantu et fìdibus quae harmonìa dicitur, sic ex corporis tolius
natura et figura varios motus cieri, tamquam in cantu sonos '». At-
que in hoc eodem numero fuit Claudius Galenus, qui utpote scepti-
ca labe illilus *, de immorlalitate animorum per Platonem defensa
dubilavitj tura illud Arislotelis explic;ins, animam esse forraam cor-
') lib. I, e. 10. De eodcm Plutarclius (estatur dixissc e a<

Cic, Qq. Tuscul.j
rimani harmoniam quatuor elemcntorum {De Plac, Phil., lib. IV, c.2);
àpfioìiiav
Sexlus £mpìricus j eam nìliil esse aliud , quam 7:apà tò ;rws 'i%o-j OMficx aliqtio
modo affdctum corpu3{Jdv.Malh.,\\b.\ì\l^ sìve Jdv. Log,^ scct. S49;; lamblichua
apud Slobaeum [Ed., lib. I, e. 52, p. b70, ed. cit.) t quod naturae coniunclum
est, aut a corpore non separabile, cui insit vis vilalis, non tamen ita, ut per se
in anima subsislat >. Quae omnia sì cum verbis Tuilii superius allalis confcraa-
tur, nihil est, quod cum Tennemann (0/». e//., t. Ili, p. 337) Dicaearcbi senlea<
tiara haud recic a Tullio expositani coniicias. Imo Lud. Ileeren, cum verba lam*
Llicbi paulo ante aliala Tulli! verbis non omnino respondeant, ea et corrupta, et
mutila esse suspìcalur. In toc. Stob., paulo ant. ali.
') Aristotclis discipulus fuit Aristoxcnus ; at a Pythagorcis muslcani cdoclus

centra sui praeccptoris sententiam animam esse corporis harmoniam est tullus, et
Aristoxeneorum scctae caput fuit. Vid. iMahne, Diatrib. de Arislox. philos. pe-
ripalet.^ Amst. 1793.
'j Cic, ibtd. Verba TuUii , ex cuius tantum aucloritate haec Arlstoxeni bar-
monia ad nos usque pcrvenit, ita cxplicactur a Lactantio: ( Musici inlcntioncm,
concenlumque nervoruni in integros modos , sine ulla otfensione consonantiuoi ,
harmoniam vocant. Volunt igitur animum simili rationc constare in bomine, qua
et concors modulatio constai in Cdibus; scilicet ut singularuiu corporis partium
firma coniunctio, membrorumque omnium cooscnliens in unum vigor , motum il»
lura sensibileni faciat, animumque conciniiet, sìcul suul nervi bene intenti ad con-
spìrantem sonum > [Dì: Opif. Dei, e. 16; cf. eliara Divin. Jnslit,, lib. VÌI, e.
13 ). Dixinius auclorilale unius Ciceron's; nam sive harmonicor. elemenlorum

libri ili per loan. Meursiiim primum editi, Lugd. Bat. IGIti , et postca diiigcn<
tius et emeodaiius per Marc. Meiboniium , Amst. 1652, sive Rhyihmic. elcm
fiagm. a Morelllo Venetiis 1785 evulgala, et quae Barlds. Bonnac 1S34 denuo
cdidit et illustruvit, ne verbum quìdcm de bac harmonia continent.
*) Ferme omncs sccpticos antiquiores modicos fuisse leslalur Diog. Laerf. (lib»
IX, seg. 116; cf. voi. I, Dynam., e. X, art. 6, p. 572). Galenus ipse proOtetuc
se scepticum futurum,nisi per Gcomctriam, Arilhincticcn, et Logisticam esset revo-
catus (Lib. de It'bris propriis), nonne ergo sceplica labe illilus? Cf. Lobbc, FÙa
Caleni ex prvpriis operiùua coUeclaj Paris ItiGO.
A:rrHBOpoLOGU i6i
poris, ea addii, quae satis manifesto ostendunt se ab
scntenlia Illa
non abhorrere, quae animam cum corporis temperie confundit '.

•262. Porro baec, aliacjue materialismi studia in scbolis ab Galeni
temporibus deferbuisse hisloria pbilosopbiae abunde testatur, cura,
literis proditum exislat nonnisi multa post saecula Hobbesium, Col-

linsium in Anglia, Baronem d' Holbach, Helvetium, Diderotam, La
Mellriium, aliosque in Gallia hoc materialismi genus docuisse ".
Verura cum tam falsam opinionem ab saeculi XVIII Spirituali-

stis disieclam novimus , velus illud materialismi genus, nova in-
dulum galea, ducibus Bùchnerio in Germania, et Augusto Comtio

in Gallia, Spiritualistis bellum inferra persentimus. Atque ut quid
discriminis revera Inter illud primum materialismi genus , et hoc
postremum intersit, adolescentes noscant , in memoriam revoca-
mus, veleres materialismi adsertores, si in id erroris lapsi sunt, ut
DÌhil esse praeler corpus in homiue docerent , materiam eo modo
spedasse, quo illam iuertem, et raechanicae legibus subiectam Car-
tesius post veteres Atomistas considera vit-, scilicet ut cum materies
per se ìners sit , atque in infioitum divisìbilis , atomorum
nonnisi
concursu , et natura extrinsecus cienle , et agitante motum, corpus
hoc, quod humanum vocamus, conficiatur,et vivat,ex quo materia-
lismus mechamcus^ geometricus, aiomicus merito est dieta". Atcon-
tra factum ab recentioribus eiusdem materialismi defensoribas: nara
materiam essentialiter activam dixere, coius internae vires huius-*
modi sunt, ut corpora metallica, Tegetabilia, humana denique ab
ea naturaliter progignantur, quin corpora vegelabilia anima indi-
geant ad vivendum, et tota baec rerum omnium compages Deo, ut
componalur. Atque inde materialismus dynamicus est appellitatus *.
a63. lamvero primus, qui in Germania hanc novam materialismi
') En eius Tcrba: e Qaare et animae substanlla ( nalara )

qaodammodo {empe-
rìes erit quatuor si qualilatum dicere velis, bumidìtatis, siccìtatis, frigorii, et ca-
lons; si corporum liiunidi, calidi, frigidi, et sicci. . . Itaque si ratiociuatrix pars
spccies animae fuerit, iatcribit,siquidein et ipsa temperatura quaedam cerebri est.
Alqae ila omne» animae species, ac partes , vires temperaturam sequentes babe-
bunlj ac huius naturae anima subslantia fuerit >, Opusc. Quod animi vires cor-
por. temp. tequaniur, e. III. Cf. quae de Galeno diximus p.66, et Cbauret, La
Psychoi, de Galien, Caen i86I.
*} De bis, aliisque adi Guiliel. Scbraub, De vita Psyehìeat p. 52-53, Marburgi
Cattorum 1833.
*; Oe loto hoc inter ulrumqae materialismi genus discrimine salis luculenler
vcripsere Albert Lemolne, Du Filalisme et V Anmiame de Slhal, e. 1, Bibhoih.
de Phiioioph. conlempor.^ Paris 1854, ci Tissot, V
Jnimùme ou la Uuaére et
mi'es^
P esprit eoneihésy lib. I, e. 1, p. 2 seqq.. Pari» J865.
L EtEM.PniLOS.CBJUST.III. II
ì6'A ANTHBOPOLOGIA
ibnnam in liicem proluleril,MoleschoUum fuisse comperimus qui \
Tim absque materia, hancque sine Illa nullo pacto posse esse autu-
mans, circularem vitae cursum docuit quo nempe materia a morte ^
ad vitam, et a TÌla ad mortem suapte fertur natura *. Quam quidem

sententiam Rodolphus Wagnerius confìrmavit, qui in sermone,
quein Gottingae habuit coram tum medicis, tum naturalistis germa-
nicis.w nihil, inquit, video, cur ex progressibusj quos pbysiologia
facit , animam a corpore dislinctam probem *'». Deniqtie, ne plura
consectemur , Biichnerius in suis naturalium scienliarura studiis ,
non solum idem quod Moleschottus, Wagnerius, sed ex phy-
sensit,
siologiae experiraenlis ralionem illi sententiae reddendam curavit ;

quare et cura valenlioribus io hoc genere est comparandusjqui ani-,
mam cura corpore confundunt '.
^64. liisdem ferme temporibus, quibus baec in Germania fiebant^
A. Gomlium tanquam prò
in Gallia prò novis bis materiae iuribus
aris et focis pugnasse scimus. Qui cum nil methodo, quam ô- nisi
siiivisjnum dicunt, explicet , hypothesim animae a corpore distin-

ctae, tanquam pbaenomenis vitae explicandis aptae, reiiciendam do-
cet *. Certe A. Litlreius , qui tam bene de hac nova philosophandi
methodo est meritus,(canimajinquitjanatomice inspecta est colleclio
omnium cerebri functionum, sive medullae spinalis ,
physiologice
encephab» '.Quae quidem ratio et di^
"vero est collectio sensibilitatis
sciphna,quam multos nacla sit discipulos,ne dicamus patronos,tum

in eadem Gallia, tum, quod non magis mireris, in Anglia, idem Lit-
treius ,
qui accurate admodum positivismi fata describit, in variis
') I. Molescliolt, Cursus vilae eircularis (gena.) ,

quar. ed. 1862; Vel , Là
Lirculalion de la vie, voi. 2, Paris ISba.
*) lM. Rodol. Wagner, De hominis creaiione et de subsianlia animae (gertìa,)^
Gotting. 18S4.
') Louis Bùchaer, Force el il/a//ere, Irad.par Gamber, Cerveau e/ cme, p.108
seq., Leipsig. 1863. Cf. p. 79, n. 5, et voi. CosmoL,
Il, e. IV, art. 3, p. 370,
n. 6. Plures alii de hoc materialismo la eadem Germania merli! sunt, quos qui
nosse cupiat adeat P. Jaaet, Le materialisme contetnporain^ e. I, p. 14 seqq.,
Paris 1864.
*) Calechtsme positiviste^ cu sommaire exposin'on de la religion universelle^
Paris, oclobr. 1852,
=*) Cf. Janet, La crise philosophlque, e. IlIjC Phllosopli. de M. Lillrè j,p. li;;,
Paris 1865. Verum idem Liltrè ob liane deGailionem animae materialismi ìnî<
m^latus respondit e philosopbiatu posilivam docere iuxla bumanae cogaitionis fi-
nes nullam esse cogitatlonem absque cerebro; at id fieri vcl per hypoihesim ani*
mae, vel per molecularura dlsposltioncm ab illius metbodl, qua res explicantur,
natura abborrel jjcf. Materialisme et Spirilualisme, Elude de philosophie posi-
tive^ par Leblais, Paris 1865, Préface par Litlrè, p.xix, At causa paUocinio noq
bona pelor erllg
ANTIIP.OPOLOGIA l63
©pellis testatum reliquil *', a quibus recensendisjcum nonnihil a no-
Lis alibi delibatum sii •, in praesenli data opera supersederaus.
265. lam porro ad illos pbilosophos transeamus, qui licet discri-
men inler animam, et corpus agnoverint,illain tamea esse substan»
tiam inficiali sunt. Horum primus Protagoras perbibetur-, qui, ut
estapud Laertium, « dicebat nihil esse animam praeter sensus '».

Quod quidem a pbilosopbis, quos Piato lepide rcis pio-jragjluentes*
yocat, bausit, atque iuxta illorum piacila explicuit. Scilicet male-
riara Heraclili flusilem spectans , atque hominem uno sensu uti ad
cognoscendum autumans, ea esse , quae actu sentiuntur , non es-
se quae non sentiuntur, docuit; atque ideo animam nibil esse, nisi
sensationem, contendit'*.Alter,qui hoc idem exislimasse nobis vide-
tuTjStrato Lampsacenus fui l.qui sensismo plus aequo indulgensjilla-
que doctrina utens iam per Tbeophrastum defensa, intellectus ener-
giam a motu ipsiusnondistingui®jCOgitationemmotumesse,persensus
^t sensilia determioandum, el sensalionem animam esse putavit'.
') Cf. prae celeris opus illud, cui lilulus: éuguste Cottile et la philotophie pò-'
sùive, 2e edil., Paris 1864.

") Jl Posùivismo;\ìd. La Scienza e la Fede^ toI.XLI, p. 193 scqq., Napoli 1861.
; Lib. IX, seg. 51.
*' Vid. Frid. Astium in voce péu), Lexicon Plalonicum^ t. IH, p. 233, Lipsiae
lS35-bS.
•) Cf. Piai., Theaete , p. 135, vol.r I, f. 11, ed. cit.; Soxl. Emp. , Pi^rrh.
Hypot., § 117, p. 55, Jdo. Mal., lib. VII, § 60, p. 382, ed.
lib. I, cit.,et ViN
tinga, Disquisit. de Prot. vìm. et phiìosoph.t Croning. 1832.
') Voces i-Ap'ûai, yxy/pia^ non ila ab Aristotele deiinitae fucre, ut elus discìr
pur* sensuin luculentum praeccptoris cxsculpercot: quocirca oil mìram, si ab illis
ipsis vocìbus Tbeopbrastus, et blrato scnsismum deduxetint. IN'os de bis vocibus

iuxta veracem sensum Aristolclis data opera sermonem iaferius institucmus. In-
terca vid. Mei. , lib. VIII, e. 6, p. 56S, ed. Didot, et inlerpretatlonem , quam
Iiarum vocum ex anoajmo aliquo cciumeulalore reddit Suidas in h. v. evép^/a,
Zcrfc, voi. I, p.230, ed. Beriihardj.
'')
Strato pbysicus Theopbrasti auditor multos libros, teste Diog.Laertio (lib.V,
seg. 59), scripsit. At temporum iniuria pericrunt. ÌNos baac de aaima scnlentiam
habuisse Stratoaem opinali sumus, inaisi pracserlim auctoritatc Sexti Empirici, et
Plularcbi. Quorum primus rcferl Slratoncm posuìssc e cogitationem (J/cbs/on) esse
sensus > (fldv, Malh.^ lib. VII, § 330); alter vero auctor est extilisse orationeni
Slratonis e qua sine inlelligentia (avrj 73U 'jotvJ) sentiri nibil posse demonstrat %
{De Molerl. anim., p.961,ed.cit.)j delude ulrique illorum verborum sensum ita ìa<
lerpretanlar , ut enndcm dìxisse putent , quae Epicharmus di^^'jsiou (iuxta Sex.

Emp., loc.cit.)iper sensuuni inslrumeata,fanquam per quaedam foramina prospiccre
et se exerere 1; -jz-jg ( ex PlutarcLo, I. laud. at iuxta leclionum plutarcbiarum
specimen per Dr. G. H.Moscu scriptum inter meìelemata dìscipl. antiqu. opera
Creuzeri, Pars alt., p. 54, Lips. 1817) cpvj, xoi z-ayc à/.iJVyza^JJx. Sk rta^j. xat
Ti*fW. Vid. p, 147. Atqui licct apud pUilosopbos pcripatcticos, eodcin Empiric9
b
j64 anthropologia
266. Hanc Tero doclrinam ab inferis excilandam, novaque in-
duendam sensismi forma Inter recentes Humius , et Condillacus
curarunt.Iam neminera fallii non potuisse Lockium unaexperientia
innixum ad veram subslantiae notionem adsurgere, atque illam de-
finivisse « complexionem qualitalum, quas sensu percipimus, ignota
ratione coexistentium ' ». Quam quidem opinionem in primis con-

firmavil Humius,alque aniraae subst;mliaìilatera,si ita lotjui fas est,
iuxta illam explicarecontendit.Etenim,eius sentenlia,idea nostri e§-o,
ab impressione, quam res sensiles in animam efficiunt, estdeducen-
da, et propemodum, vel piane potius ipsa impressi© est. At, quo-
Biam nulla quaelibet impressio est, quae ad momentum temporis

dural,et una continenti motu succedit alteri, anima non una istarum
sive impressionum, sive sensationum erit, sed complexio omnium
phoenomenorum,quae circa ignolum subieclum incredibili celerila-
te versanlur ".
26y. Ncque dubitandum boc idem docuisse CondilIacum.Nam,

ex eius senteutia, i° animus, seu to ^go uniuscuiusque nostrum ex
collectis seusaliouibus constai, quas vel aclu experimur, vel memo-
ria nobis suggerii j vt? animum se quis habere adverlil , cum ali-
quid sentii,non tamen prima sensione impellente, et ciente,verum
altera, quibus ad utrumque statum sui similem permanere videt,
*.
seque esse affirniat
feste {adv. Malh.^ VII, § 229, p. 416), boc intersìt inter diavoiav et vcuv, ut d/a«
voh cogitalio potonliam 70 òiiéja.7rai significet, vovq intelligentia aclum ivipiyuoai

nemo tamea negabit banc cogitationem a sensibus non distinclam ab ipsa anima
non dlslinguì: quoniam et pars princtpalis sit ipsius animae et posila sit in super-
ciliorum raeditullio, (/'/«/., et de Plac. phil. IV, 5, 23; Terl.rfe Jm'm.,c. XV).
Deniqiic Simplicius rcferl; e molus ( ex Slralonis senlentia ) esse t»S £VEp').s.ict5
anìmalis . . . E:/ep'j,e/a . , , '^ voyîvi? r-jg dtccvoiag cogitalio inlelligenliae x
(Slmp., phÌ3. fol. 225 a., ed. Aid). Ex quibus poslrcinis cogitalionetn esse motum,
et si mavis scnsutn, atque eundem esse aclum aaimae quisque ex se coUiget.
') Cf. Onl., voi. Il, e. IH, art. I, p. 109.
•) Traci, de nal. hum.\ (angl.), voi. I, p, 361, 437, 438, od. cil. Subieclum
ignotum, de quo Humius loquilur, licet videatur substanlla , ulut ignota, tamen,
ex sentcnlia eiusdcm, (igmentum noslrae mentis osi; quippe quia iilud sibi efiìa»
git ex habitu iovìcem colligandi phoenomena, quae parumper permanere parent;

seu ex babilu coniingendi vinculum aliquod inlcr sibi inviccni succedentes aiTectio*
nes. Vid. ibid.^ p.340 sqq. Omnia ad Lockii senleotiam loquilur. Cf. Oiilol.îbid.
') Tratte des aensat., voi. T, p. 6. Sicut Humium, sic et Condillacum de co*
gnitione substantiae sensisse cerlum eslj at an eodem modo de cxislentia subslan-

tiae, sive subiecli alicuius, super quo fluens scnsatiouum unda flucluat , nonuihii
tiubitalur. Verum quae de naturali iuter proprictates absolulas viuculo docuit , no*
strarum sensatiooum subieclum non tamquam subslantiam, sed tamquam oalurala
inter illas Tinculum ab ipso assignari salis mauifcslo persuadeoi.
AMTHBOPOLOOIA l65
a68. Haec Condillachi Joclrina, post Trrcyuni,Volney, aliosque
cìns proptignatores, iam fato suo funcla, paucis abbine annis, H.
Jainei opera, ad vilam revocala est. Qui et metbodum condì llachia-
nam summis laudibus compiei, et ea de subslantia '"o-j ego efferl,
quibu5 vix, aut ne vix quidem a sententia per Condillacum defen-

sa differre pules*. Denique Hernestus Renan *, quamvis in Heghelii
schoh) stipendia mereat sua, non dubitat tanien prò sensismo arma
ferre, quia conscientiam esse eflfeolum virium cerebri inter se cora-
positarum dicit, ob idque animura ipsum ab iisdem viribus inter so
composilis effici docere videtur.
ARTICVLVS SECVNDVS
jinimam a torpore distingui conira Materialista» mechanicos^

et dynamicos ostendilur
269. Iam has de animae substantia sententias hoc ordine re felli-

mus; nempe 1° expositis argumentis, quibus animam a corpore di-
stingui contra Materialistas mechanicos ostenditur, eadem contra
dynamicos defendimus; i" subslantialitatem, quam animae boc mo-
do vindicamus, non illam esse, quam lum veteres post Probgoram,
lum recentes post Condillacum sensislae sibi confinguut, explica-
mus. Ad priraura caput quod special, longum est omnia numera-
re argumenta; quare panca suflScient, ex quibus intelligi possit',
quantus hic fuerit materialìstarum error.
270. Et quidem, corpus hoc, quo induimur, non extemo pulsu a-
gitati, sed motu uno verbo, vita frui oranes
suo, et interno cieri,
concedunt. Corpus autem, quodvivit, principiura vilae a se di-
elinctum habet. Ergo anima, vilae totius principium, a corpore dif-
ferì. Si enim corpori vivendi principium ita a natura tributum di-
catur,ut unum, et idem cum ilio esset, non esset vivens a non vi-
Tenle distinctum, atque ut ubique vivens eril, ita nusquam inani-
•^ H. Jaine, Le phiicsoph. Frane, du XIX siècle^ p. 16, et 245, 2^ ed., Pa-

ris 1860.
•) Hern. Renan de liac re data opera locutus non eshat a modo;quo consciea-
tiae oaturaoi explaoavit , licuU nobis iaferre aaimatn ipsam velut ìpsius cerebri
eompositìonetn ab co iraduci De qua re vldesis Janel, La crise etc., p. 63, et
63. Ceterum mirandum non est, si Renan, panlbeista cam sit, omnibus coDceden*
tibus, nuDC primum uti sensista, Tel, ut melius dicamas, materialista io medinm
prodeal, nam novum illud materialismi genus, de quo supra sumus loculi, ab He*
gbclii Scliola orlum suum duxit, pafronosqae est naclum, in primis HfgUeliaBOi,qaa-
rutu scrinia siuJio*e admodum compilai Reaau.
,
i^6 ANTIInOPOLOGIA
jiium erit ?. Quod argumentum illustrius ex eo flt, quod corpus no-
strum vivens nominatur, non quia corpus est, sed quia tale aliquid
in se habeat, ut corpore, et vita constare, atque a non vivente dif-
ferre dicatur. Atqui in corpore vivente hoc tale aliquid est anima*.
Itaque anima, principium vitae, cum corpore non confunditur •.
27 1 Deinde nemo dubitai compagem vostri corporis, ut cum s.

.
Angustino loquamur,?/! nobis ieneri^ne dissolvatur *, atque ea vitae

opera a nobis exerceri, quae numquam in corporibus inanimis con-
spiciuntur, ut pula alendi vimjct augescendi, aliaque quam plura,
quae non modo viventium , sed animalium perfectorum propria^
perhibentur. Sed fac animam esse ipsum corpus nostrum, vides u-
num corpus omnia haec conficerej et compiere; quapropter illud,
quod principio alieno indiget ut vivat, vitam eflSciet , et quod ad
dissolutionera ultro est proclive, ab ea seipsum impediet.
272. Adhaec, si animai se ipsum movet, unam partera motam
habeat necesse est, moventem, non motam alteram; ea enim est po-
tentiae, et actus natura, quae moventi seipsum conveniunt, ut par-
titas habeant inter se, et divisas lam cor-
partes moventis, et motae.
pus est pars mota, anima autem est movens non mota ',nam
pars illa
corpus inanime iners iacet, et non movete nisi motum. Anima igilur
aliud a nostro corpore °.
sit oportet
273. Denique illud est vel maximum, corpus omne in duas par-
tes dividijquarum una materia dicitur,alia forma*, ncque vero quera-
quam fugit non posse fieri, ut duo haec principia inter se distincta
in unum, et idem evadant. Qtiae quidem cura constent, atque su-
*) ff Est autem, inquit s. Augustìnus, animus vita quaedara, unde orane, quod
animatum est, Tìvere, omne aulcm inanime . . . mortuum, id est vita privatum
intelligitur s; De Jmm. Jn., e. 9, n. II.
*) ( lam tu, ait idem s. Doclor, melior es, libi dico, anima, quoniam tu ve-
getas molem corporis tui, praebens ei vitam ,
quod nullum corpus praestat cor-
pori j; Conf.j lib. X, e. 6, n. 10. Et alibi : i Praescntia quippe animac tuae
caro vivit, et quandiu in carne tua praesens est anima tua, necesse est, ut vivat
caro tua. Èst enim anima vita quaedam , qua vivit caro tua. . . Habet caro tua
vitam, animam, qua vivit caro tua j; Serm. CLXI De verbis AposU I Cor., 6,
e. S et 6, n. 6. -.
') Cf. s. Thom., I, q. LXXV, a. 1 e.
*) RelracL, lib. I, e. II, n. 4. Cf. p. 86, n. I.
*J Anima est movens non motum , nam etsi ad motum sui mobilis moveatur
tamen non per se, sed per accidens movelur: e Est movens ,
quod non movetur
per se, sed per accidens . . ., et tale movens est anima. Est autem aliud mo-
vens, quod per se movelur, scilicel corpus sjl, q. LXXV, a. 1 ad I.Cf. Di/nam.,
vqI. I, e. V, art. I, p. 400, 401.
*) Contr. Geni., lib. II, e. 6S, n. 4.
ANTHR0POL06IA 16^
perius a nobis siul cl€fensa,illuj etiam perspicuura erit,corpus ha-
roanum materi;i, et forma , sive anima , et corpore conflari , ncque
illam in islud confuudi *.
'
^j4' Addi eliam poterit corpus ,quemadmodura ipsi pliysiologi do-i
cent, per leges assimilationis,et excretionisquoad particulas,ex qui-
bns constai, sensim sine sensu commutari, adeout temporis fluxu
prorsus renovetur. Si igilur anima , sive principium cogitandi noa
nisi ipsum corpus essel, principium vivendi in dies variari,ac tandem
in aliud renovari in nobis deberel. Atqui unusquisque nostrum ex-
peritur principium vivendi conslanler manere idem, ita ut nos, qui
uunc vivimus, eosdem esse, qui antea viximus, consciamus. Ergo ",
2^5. Quod si anima a corpore distinguitur, ipsam ncque in tem-
peramento, ncque inharmonia cor poris consistere consequitur*. Sa-
ne temperamentum ex primis qualitatibus ad symmetriam deductis
exurgit. lam functiones,quae ab anima oiiuntur, altioiis suut condì'
tionis, quam quae a primis qualitatibus proGciscunturâb bis cairn
manant calefactio, refrigeratio, aliaeque buiusmodi; ab anima vero

actus nulriendi, augendijlocomovendijsentiendi, intelligendi; nerao
auteiu nescius est posteriora baec munia excellentiora esse*. Ergo a-
nima non in primis qualitatibus consistit, sed est alia praestanlior,
eminentiorque natura '.
2n6. Praeterea anima humana cobibet motus insurgenlesinappe-

tilu sensitivo, moderatuique pravos aflfectus, ut in iis, qui se com-
pescunt 5
patet. Hoc aulem praestare nequit qualitatum turba ,
cum ab ea, ut a causa disponente, ac provocante, huiusmodi eflfec-
tus plerumque oriantur, ac prò eai um intensione, et remissione va-

rientur. Igilur anima non est convenientia primarum qualitatum^
sive temperamentum °.
') Cf. s. Thom., jA/rf., n. 1.

•) Lf. Ploncqucf, Princip. subsl, et p/usen.y e. 21, § 4.
') e Salvo, s. AgoslÌEus inquii, co dumtaxat, ut vel corpus esse anifflam, Tel
altquam corpoream quaiilatera, sive coaptationcm, quam Graecì apnojiav vocant,
non credam, nec, quolibet ista garriente, me crcdilurum esse conGdam, adiuvaate
Dee menlem meaui >; De Cen. ad litl.^ \h. X, e. 21, v. 37. Et alibirc Non est
ergo temperaf'o corporis animus, sed vita est animus y;De Imm. an.^ e. 9, n.l6.
*) Cf. p. SO bc^., et Cosmol., voi. Il, e. IIJ, art. I, p. 327 329; e. IV, art.
I, p. 344. 347.
'j < Osteasum esl supra, quod operalio animae vegelabilis, et cogaiiio sensitiva
excedit virtulem quulilalum aclivarum , et passivaram , et multo magis opL-ratio
inlclleclus. Complexio aulem causatur ex qualitatibus activis, et passivis. ZSon po-
test igilur complexio esse principium opcrationum animae; unde impossibile est j
quod aliqua anima sii complexio >; Cvttlr. Cen'.t llb. T, e. 63, n. 1.
*j ( Anima regit corpus, et rcpugnat passiunibus, qUM compleiioaaai ieûun*
i 63 AnTHBOPOLOGIA
277. lisdem argumentis animam harmoniam esse non posse de^

monstratur. Sane, ex operalionibus forma quaeque, et natura co-
gnoscitur ;
promit enim sese illa , et manifestai operando. At afFe-
ctus, et operationes animae non conveniunt harmoniae,neque ab ea

proficisci possunt. Anima igitur harmonia non est. Quomodo natno
que harmonia principium fit nutritionis, accretionis, et procreatio-

nis ?Quomodo sentiendi, et appelendi ? Quomodo harmonia,cum ea
non moveat, ex quibus constat, non enim chordas ipsa movet, sed
musicus, ipsa vero ex earum motu polius, et pulsatione gignitur,
movendi principium esse potest ? Quo demum modo intelligendi,
quae operatio ab omni est mortali conditione,ac quaìitate prorsus a-
*
liena ?
ìur ; ex complexione enim alìquì sunt magls alils ad concupiscentias , Tel iras
apti, qui lamen magis ab eis abslìnenl, propler aliquid refraenans, ut palei in con-
tinenlibus. Hoc autem non facit complexlo. Non est igitur anima complexio > ;
'Jòt'd., n. 4. Audiatur etiam Nemesius: i Temperalio non adversalur cupiditatibus

corporis, sed adiuvat etiaxn. Ipsa enim est; quae movet, et incitai. Anima autem
adversatur. INon est ergo anima temperalio > {De nal. hom., e. 11, p. 21, ed.
Fred. Matlh., Halae Magdeburgicae , 1802). Et paulo post: e Aliud est ,
qaod
coercet, aiiud, quod coercctur; aliud ergo temperamentum, aliud animai; p. 22,
Idem ferme argumentum ex eo, quod in operalionibus inlelleclivis evenire expe-
lìmur, sumpsit s. Augustinus: e INisi forte vilam temperatioiiein aliquam corporis,
Ut nonnulli opinati sunt, debemus credere. Quibus profecto numquam hoc visum
esset, si ea, quae vere sunt et incommutabilia permanent, eodcm animo a corpore
consuetudine alienato atque purgato videre valuissent, Quis enim bene se inspi-
ciens , non espertus est tanto se aliquid intellexisse sincerius ,
quanto removere,
atque subducere intentionem mentis a sunsibus corporis poluit ? Quod si temperalio
corporis esset animus, non utique id possel uccidere. Kon enim ea res, quae na-
luram propriam non haberel, nenuc subslantia esset, sed in subiecfo corpore tam-
quam color et forma inseparabiliter inesset , uUo modo se ab eodem coiport; ad
ìntelligibilia percipienda conaretur avertere, et in quantum id posset,in tanium iila
posset inlueri, eaque visione mclior, et praestanlior fieri. Nullo quippe modo forma,
vel color, vel ipsa etiara corporis temperalio ,
quae cerla commixtio est carura
quatuor naturarum, quibus idem corpus subsistil, avertere se ab eo poiest, in quo

subiecto est inseparabiliter »; De quant. an., e. 10. n. 17.
') t Haec posit!o(«n/raani esse harmoniam aul complexionem) stare non potest
nec quantum ad animam vegetabilem , cuius operationes oportel babere aliquod
principium supergrediens qaalilates aolivas, et passivas, quae in nulriendo, et au-
gendo se habent instrumentalìter tanturu, ut probalur in il De Anima; complexio

autem, et harmonia qualilatcs el(;mentares non Iransccndunt. Simililer uulcm non
poiest stare quantum ad animam sensibilem, cuius operationes suut in recipiendo
species sine materia, cura tamen qualilates actlvae, et passivae ultra maleriam se
Bon extendant, utpote maleriae dispositlones existentes. Multo autem minus potest
stare quantum ad anixnam rationaleni , cuius operationes sunt intelligere, et ab-
slrahere species non solum a materia , sed ab omnibus conditionibus materialibus

ANTUBOPOLOGIA 169
378. losuper corporis harmonia aut in elemenlls consideralur,el
saoiUis est, aul in Lomogeneis parlibus, et robiir, ac valentia dici-
lur, aul in heterogeneis, pulcritudoque appellalur, quorum contra-
ria morbus, infirmitas, deformilas nuncupanlur. Atqui anima nihil
horum est, nec, inquam, sanitas, nec robur, nec pulcriludo, sed
potius, uts. Augustinus ÌDquil^ is l a ^quae commemorala sunt^ prae-

seniia sui exhibet corpori *. Harraonia igilur omnioo non est.
979. Praelerea harraonia dicituraut esse plurium com[X)?itio,aut

corum compositorura proporli©, et velut relatio. lam multoe &aat
partium corporis compusilioiies, et pluiibus, ac diversis mcdis-, alia,
inquam, ex homogeneis partibus, alia ex heterogeneis, alia rursus in

hclerogeneis coniposilio manus, alia bracbii, ulia capilis, alia item
cordjs etc. Quare, cum multae composiliones sint, tara multae erua*"
in uno vivente animae,si anima compositio sit.Alqui una in singulis
est anima. Anima igilur corporis partium compositio non est ".
a8o. Denique anima imperium habet in corpus ",pugnat, domi-

nalur, ili! adversatur persaepe barmouia non pugnai cum instru- -,
mento, iìdibusque consonanti bus. Harmonia modo in tendi tur, modo

remillilur , et omnino suscipil magis, et minus, aliae namque fides
aliis magis sunt consonautes; anima non ilem. Constante barmonia,
offensio consonanliae non potest accidercj ncque harraonia dissonan-

tiam suscipil; anima non virlutis modo, sedei vitii velut dissonan-
Iìmc capax est *.
281. His omnibus accedit, quod omne corpus mixtum harmoniatn

et complexionem habet ;
quocirca j si anima in harmonia , vel in
JDdÌTÌduantibQS, quod requirìtur ad cognìtioncm unÌTersalis >; Qq. dispp. ^ q. na.

De Jnirn., a. Ice Non babet (corpu«),s. Augustinus aiebat, eam vim, ut formet
diquid spirituale >; De Gen. ad iill.j lib. XII, e. 20, n. 42.
*) De mor. Feci. Caih., Jib. I, e. 5, n. 7.
•) Conlr. Cent., lib. H, e. 64, n. 3.
*) e Jpse animus, ait s. Augustinus, imperai corpori facllius, quam sibi >; Da
Civ.DeiyUh, XIV, e. 23, n. 2.
') A Nemesio haec exscripsimus: e Anima, ait ìlle , et adversatur corpori, e{
ìmperaforis locum obllnet , quod corpori imperei , et dominetur; harmonia vero
ncque praeest, neqae dominalur; non est igitor harmonia anima. Deinde una har-
monia magis, et minus harmonia est alia, quod remiltatur , et intendatur, non
quidem ratiooe harmoniae fieri enim nequìt , ut ratio magis,
, minusre dicatur
ratio, sed propter apialiouem. Si enim acuta vox cam gravi permixta remiltan*
tur, rationem quidem eamdem serrani in vocum magnitudinibus, sed rariatur har-
monia ex aptatione , dura magis , minusTe inlenditur. Vna porro anima non est
magis , minusTe anima , quam alia ; non est ergo harmonia anima. Ad haec in
animam TÌrtus cadit, et vilium ; in harmooiam harmonia, et quod ci conlrarium
CSI, non cddit: non ergo anima bofmonia >; Ibid., p. 19-20.
170 ANTHROPOLOGIA
complexìone consisterelj orane corpus mistura anìmalum dicendurn
foret \
282. Haec, ciim per se ciani, et perspicua sint, supervacaneura
ducimus ex politiorum Philosophorum consensione confirmare. Cum
materialisUs dynamicis polius decertandum nobis est,qui argumenla
paullo ante aliata ad ostendendura animam, utpote principium vitae
corporis,ab ipso corpore distinguendam esse,nihili faciunt,siquideni
Tinij et virlutem tanlam raateriae atlribuunt, qua composita substan-
tìàlia fiant,quaque,cum nullo rationis ente^nt
ipsi dicunt, opus sit^
vitae opera omnia explicentur. Vnum,vel alterum producere par est.
283. Littreius, ut iam diximus , una meihodo positiva ^n'imistasj
sive spirituales fundere gloriatur,nec quidquam aliud est aliquindo
/ indem, cur principium a corpore distinctum tam incredibile illi vi-
deatur, nisi quod experientia, qua una nititurjde anima nibil admo-
dum nos doceat ".
28/^. Verum vel sii methodus islbaec vera, ut nulla alia magls,
non tamen experientia Littreium iuvat. Etenim primo et ipsaexpc'-
l'ientia docemur corpus nullum a seipso moveri-, in corpore autem
humano, ut ut affabre confecto, nibil est, per quod id ipsuni non

affirmemus. Nescimus "vero quomodo isti, cum novam vini seip-
sum movendi in corpore sentiant, se pugnantia loqui non videant.
Quid enim est tam pugnans, quam non modo principium molus
habere, sed et seipsum movere, quod omnino ad inotum ab alio im-
pelli experientia discimus ? An per novam YÌm,quam isti commini-
scuntur, ambo haec componi posse putandum, ab alio moveri, et

seipsum movere ? Atqui omnino necesse est aliquid aut essc,aut non
esse. Quocirca si corpus ab alio movetur, non potest esse et sibi ipsi
causa motus '. Praeterea et ipsa experientia testalurcorpora vivenlia

numquam ab inanimis fuisse facta, et quamvis chymiae peritissimi
in componendis corporibusjCt dividendis summis contendant viribus,
numquam tamen etiam nunc factum, ut ipsi sudantes profecerint hi-
lum, si vitam inanimis dare voluerint *. At vero potuissent*, naixi
quo pacto corpus fieri soleat, callent. Manifestum igitur est corpus
non posse vi sua, et interna animari, et formar!.
') Cf s. Thora., Conlr. Gent.^ iòU., n. I, et Neuies., ibicl.^ p. 20, et 21.

") Cf loc. cit. p. 162, n. 5.
) Ad hanc rem illud Nemesii facere vidclur: a Omnc corpus vel pulsu agita*
!ur externo , vel molu. cielur inferioic et suo : si externo , inaniinuai esU si in-
teriore, animalum.Si ergo corpus anima est, ac agitatur aliunde, inanimata est;
sin a se movelur, animala.Vtrumque autem absurduin est, et animatam , et inani-
matam animam dicere. Non ergo corpus anima est ) Op. cil.y ibid.^^. 16, ed. citt
«) Cf Cosmol., voi. II, e. IH, ari. f, p. 328.
AirrenopoLOGfA l'jt
a85. Celeriim speravit Liltreius se levi cerlatnine cum aniniistis
Confligere,si illos ad experientiam excilasset;verum id non salis visum

est Rob.Grovio, qui uno molu virUitem animae in corpore compiere
perlendit*. At nos miramur lalium insolentiam philosophorum, qui
nalurae viresnovisse.et perdidicisse teslantur,se aulem admodum in-
considerale liaec de naturadicerenonsenliunl.EteniminprimiSjSinio-
tasest visillamaleriae.cx qua,tamquamex causa,omnes corporunivi-
ressunt explicandae,profeclo motus ipse ex nulla alia causa, sea/nf/a
saìteni,sit oporlet,siquidem primiim agens aliorum est causa, suipsius
sullam causam babet. Sed, ut nonsolum omnes pbilosopbiae perstu-

diosi docenlj verum etiam pbysici ,
qui rerum natura m experienlia
vident, motus est effectus, cuius causa est ÌDquirenda,neuliquam a-
liorum causa. Itaque non erit motus, cuius opera pulabimus omnium
TÌrium rationem reddendam. Quidquod si islajquaeGroviusconteu-
dil, vera sunt, ratio omnis vai ipsius pbysicae corruet ? Quoniara li-
cet insignes bac scientia viri opus boc magnura arduum conentur
essentiam nuturalium agentium explicandi, at<pe summa ope nitan-
tur, ni haec p/ijsìca agentia^ attraclio iiniversalis, caìor, lux, ma-
gnelismus, ctc. ad unum aliquid reducantur, quam rem adhuc rao-
lientes suntjtamen ad unum omnes nunc sperant fore, ut non qui-
dera motus,sed certe baec una sublilis,et fluctuans massa motibus di-
versis agitata de lucis, caloris,magnetismi,aliorumque effeclibus ra-
tionem demonstret.Tum enim, si Deo placet, causam sensilium ef-
fectuum banc unam massam esse diversis qualitatibus praeditam, et
externis motibus agitatam nosse possumus: prout lucem ipsam unam
quidem, \arios colores ex adversis corporibus depingenlem videmus:
Motum autem proprietatibus lucis, caloris, magnetismi vacantem ef-
fecta naturae progignere ratio non erit. Accedi t,quod motus, de quo
Grovius loquitur, satis comperta res sil.ac omnibus nota*, agens vero
illud,in quo lantopere ]aborant,adhuo ignoiare se dicunt pbysici; li-
cei qua lege tam diversa inler se eflfecla lemperentur et invenisse,
et certo scire teslentur.
286. Satis baec sinl speciminis gralia. Illud interim in universum

ad materialismi buius aciem bebelandam observasse iu?erit, quod
elsi portenlum illud assumalur,materiae essentiam in vi adiva qua-
dam positam esse, baec famen actiones illas, quae vitales dicuntur,
numquam efficere polerit. Sane, k quod effeclus aliquis non subsit
potenliae alicuius agenlis, potest ex Iribus conlingere. Vno modo per
hoc, quod non babet cum agente affinitatem, vel similitudinem, a-
') Cf. Tissotj i' Anmisme eie. lir. I, e. 1, p. [9 scqq., ed. ci(.
tji a:«turopolo(;ia
gent cnim omne agli libi limile. Allo modo propter exoellentiam ef-
ftetuS) qui transccndit proporlioncm tirtutis activae. Terlio modo
proplcr mnlcriam detcrminatam ad effeclum, in quam agens agei«
non polcsl * ». At i" acliones vilaics ntillam ciim matfiia simililu-
dincm habent) viventia enim, quemadmodum alibi nobis o^tcnsum
est *) a non Tiventibus mullum distant.a** Si actioncs vìtales, nti ei-
jam demonstravimus *, per principium vitale organis corpwris in<i-
tum esplicari nequcunt , ipsas «nalcriae \i longitis praeslare dicen-
dum est* 3* Subiectum, in quo perficiuntur acliones vitales , est i-
psum vivens) sìquidcm ad gmtis actionum immanentium illae spe*
ctant*) dum e contrario materia non in seipsam , sed in aliad extra

M dambxat vim suara exercere potesl '.
987. Ad cuius rei maiorem esplanationem mente readamos o-

porlet nialcriam ad aliquam actionum specicm delerminari : « Res
corporules habcnt dcterminalas acliones *»', si quidem a corpora non
operantur , ni5i naturaliter *« ; natura aulem determinata csl ad u*
nom *^quocirca $i activa materìae iris ita eTolvi sumatur , ut sicut
naiurac mnrtuae -, ila naturae \iventis actìones exerat , iliud admit-
tendum forcl absunlum , ulra5que illas acliones eiusdem es«e spe-

ciei. Ittqueettarosì conccdatur materiam nibil aliud esse j
quam
im per seipsam , seu .«ponte 5ua artìvam , illa tamen nihilominui
«tsentin 5ua ri difTcrt ab anima, ci anìmac actus efEcere nequit.
ARTICVLVS TERTIVS
SmbUtmiimUia* miimmt etmira Settfitttu vindicatw
m8d. Qood atlinetad allorum huiu$disputationìs argnmenlum,ra-

tìonis momeuta} quac auimam cum corpore coiifundendam non esê
) Cm*t. Cflii., lìk II, e. tt, B. S.

•) C«*«w/., e. I. 224 —") P. 8Ì u^.
«rt. I, p.
*) < K«t «utem duplex rp^ralio. Qu«c<ijai quidem (rusiens «b operaale \m !!•
i|ft)d exlriasecum, • cat oilefactio «b igne in lìgnun; et kwc quìdeai opcr«tio ooa
wU «Iì()1ImÌ •rîritar iî ex hoc, quo4
perfbcUo operaA(tt,sed operali; non onìm
tal CiiklMMMi via okflBt» «cquiritur calor. Alia «ero cit •fWlio non Iransieos
ìm aiìlVÌtl etlràweui, tea bmcos ih ìp^ operante . Il.ac anten opcraùoiMS . .
IMlt (CtiwIiMM operaolu. Pruaum aulem opcraiiooum geaus commune eUfì»

. .
teatÌb«Kt et BM ThrMlibu; scd scauKiaoi opcralioaiue gtoes est praprìun «ìvte*

lius Ij Qf, dVìff ., Dà IW., q. X, a. I e.
*) t CwfMS «^ («cuodum quod csX actUj ia «liiid corpus, «ccuadua quoJ tU

is polealìa >; I, q. CW\ e. 1 e.
•) l| q. ex, a. I ad 1.
>| Om»^ Gsvl., lìb. tu, e. 102. - *) I, q. lU, a. S e.
,,3
can mhslmthm ette amai tmieaòtuA *, Saatf aM»t,itti
eriociiflft 9
cam e.Aogiutiiio dixnms^m re ìteoti eonlfariai ywlitatat ail cimi»

ceotum reàaeh» wmtmiÂ repogaaotcf ofiganonuB «ffBclioaeîiÉ
te notoo perìmaDt , rata lê cobibet tam dìferaa ani'
, et àarìtfoe
JM taoto ordine, et fotMrawi adattotri rat; alqw ea Ibnna^
eonw am*
rìlO) ae beneficio baee OMoia peffietoator 9 aeeidcst^ìf «fie 000 po->
tesi, tea »iibciaotiali«, con alienitta aeeidenti« lasla cCeada esMeae*
queat, tanttinH]iie inperiooi io «enibronifli rei vÌT«riM, et eootn-
rtaroai qualttatom fittati rempnWiraai. E«]g;u. Adhaec, friTeotta a«at
qoìd^n aobftanliae: « Vi%aai noo crt piaedieatmi aceideiitale 9 tei
cohMaoltale '» immo, ut f . BonaireDiiira ioqtitt , « nebilior cit «ab-
«laotia Tìrenf §nlbfUuài»f qoae earet vita Mai|^ìeiler %; etf aienle a»
Axtcehno, « Oaudi inlclleetaa iodìeat oatauaa qwîbet aaodo viv«a*
tes praealate non ti «eotibcu ' ». Si igittir ea, quae vivttot 9 pff ani*
nan yìtsdI, bace pnolécto bob aeddenc, aeil aabflaslia ett,
3K9. jLccedit qnod « ert eoaiinnae «boì aeddeott , q«od noa «t
de eswntia non cadit in ddinitìone tei; mide de re iotelli*
rei,et ita
âio» qood quid abcqae boe, qood ioten^ôM* aUqoid tmil^fr-
ert
tiaai eias S. laai aBÌ»a aà tmeatmm wealu ila pertioct , «t yì.
'
fenc Idea pcorMif ae aaiaMtefli «t ; «ade IpM primum prmeûtm

vUae est; qoin ianno « vivificare licet per nMât aetlemf òàeaXvu^
aea laaMa est sa genere aetiontC) eoat mi aetac priamf« ata^ qaaai
aecnodns * ». Ergo, Ad qaaat leai ila argnaientatiatMr HeoMMu s
« Neqoe (aoiaM ) de iis est, qaonui, mt ita «Ucaat , tmt m alio cai
Haee enia» adveniaaly et fcosdanf , aine sabieeti iolerìta
positiuB.
$
ataaM9aaaaiaeÌMgMar9C0rp«apfiafiMa eatiagaitar^
390. Porro Tetcnua, (wcatiBaafae «en«staroni,qos aniatae anb-
staotistlitateai infietantar proaaotiata aboormia , et labrica annt»
,
Qood aUinet ad vetcses, aatit ait baee mente repetore : t* Pladtoat
illod oauia io pereaai àasn. wetwaóf aea cooliaaitcr ficn , aie» ae
niba caie «%aifieat; ficaia^ a qaod Iit9 non cat; qaia qaamdta aa^
rat motoa, aliquid fit, et noo eit %. a* 9otio motattonia vera aigoi*
ficatione aeeeptae aliqnid, qood adbae ideai attaet ae pfoinde
9 ali-
qaid snbttanlble , qoin ezclodat , expoftolat : « IV lafione mai^
•i I, f, Xflfl, a. 2 e.
•) I» ». n SmC, «ìL XXI, lu JI, ^ 3 W «y.
^ Mm^L, €. 31,
A
p. 1«, e£ d|.-^> ^, ^ù^^ A ^-, *, 12 «i 7.
ÊW .
•) Qf' Arf-, 5. n, «« 1 ai i,
•i GwÉT. C^fc, liu B, e. 17, a. 3.

ì'î ANTHROPOLOGIA
tionis est , idem se babeat aliter nunc et prius *»•, sU
c|Uod aliquid ,
quidem omnì mulatione, \el motu oportet esse aliquid aliter se

« in
habens nunc , quam prius ; hoc enim ipsura nomen mulationis o-
stendit '», 3** Cura, uti alibi ostendimus', mens nostra non sit men-
sura rerum, hae esse, aut non esse dicendae haud sunt , prout mens
nostra iudicat esse illas , aut non esse. Hinc s. Auguslinus verum
esse docuit non iam ìd, quod nohìs videLur^ quemadmodum Sophi-
stis placuit, sed id^ quod est: «Omnia vera sunt, in quantum sunt,
nec quidquam est falsitas nisi cum putaretur esse quod non est *». ,
Et alibi: « Cui saltem illud manifestum est , falsitalem esse, quia

id putalur esse quod non est , intelligit eam esse veritatem, quae
,
Ostendit id quod est '^». 4° Si quod non sentitur, nihil est , anima,
quae sensatio esse dicitur, nibil esset^ sensatio enira non aliquid est,
quod sensibus percipitur. 5° Denique, sensatio, cum sit affectio ani-

mae, subieclum,quod illa afficitur,nempe substantiam, expostulat.
agi. Quantum autem recentium sensistarum senlentia a vero ab-
horreat, ostendimus in Ontologia^. Arguraenlis, quae ibi relulimus,
liaec adiicere praeslat:!** Nos interna experientia constanter afFectio-
nes nostras distinguimus a nobis, qui illas experimur. Revera quis-
quis nostrum sentit se imraotum manere inter affectiones, quae mo-
do ad nos accedunt,mox recedunt,deinceps ad nos revertuntur.Mens
nostra bas contemplatur , aliasque cum aliis conferì. Quae omnia ,
aliaque huiusmodi, nisi praeter qualitates , et pbaenomena esset in
nobis subslanlia, in qua haec insint, certe intelligi, et explicari ne-
quirent '. 2° Affectionum collectio similitudinem inter eas expostu-
lat, alque spiritura, qui illam similitudinem perspicit, ex eaque col-
*) I, q. XLV, a. 2 ad 2. t Orane, quod movelur , alt ibid.^ q. IX, a. 1 e,

quanlutn ad aliquid mauct, ci quanlum ad aliquid fransit i. Idipsutn s. Augusti-
Pus docuil: e J\eR ipsa corniptio reinancljit, nulla ubi esse possit subsistcnle na-
tura 3; Enchir., e. 12, n. 4. Et e. 14: e ISon modo ubi consisteret , scd unde
oi'irclur corruptio, non habcret, nisi essct quod corruoiperelur ,
quoniam nibil a>
liud est corruptio, quam boni cxtcrminatio s.

) Conir, Cent., lib. II, e. 12, n, 3.
'
') Cf voi. I, Dt/nam., e. X, art. 6j p. 579, et voi. II , OuloL, e. II, ari. 8,
p. 77, 78.
*) Confess., lib. VII, e. 15, n. 21.
*) De vera relig.^ e. 36. Alibi eliara ila inquii: « A. Verum est quod ila se
liabct, ut cognilori videlur, si velit, possitque cognoscere. R. Non erii igitur ve^
rum quod nemo polcst cognoscere. Deinde si falsum est quod aliter , quam est,
videlur, quid si alteri videalur Lio lapis, lapis, alteri lignum , eadem res et fal-
sa, et vera erit ? » Solil.^ lib. II, e. 5, n. 8.
«) C. ITI, art. I, p. 109 seqq.

Vid. Merian, Sur le phenumenisme de Uume, Memotres de PAcad. de Ber-
'J
liiij an 1792-1793; Uoyer CoHardj Fragmens inler O/'/J.Reidiij t.IV, p.385,cd. òil.
AMTHROPOLOGIA I j5
lectionem conflcil. Tarn nulla similitudu inter animi affecliones^quae
aliae aliis sibi succedunt, existìt^ at(pie si animas, totus quanlus est,
ex unis affectionibus suis consfat, deest spiritns, qui coUectionem ex

pluribus rebus similibus conficit. 3" Perraultae ex bisce aflfectioni-
bus ab ipsa anima in se gigauntur , ac ideo anima in iis consiste-

si
rei, ipsa se ipsam gigneret, id quod , ut saepe adnotavìmus perab- ,
surdum est.
ARTICVLVS QVARTVS
Quaenam suhstantia anima hurnana sit^ explicatur
292. Postquam \idimus animam bumanam in genere subslantiae

coUocandam esse, quaenam huius subslantiae essentia sit, investiga-
re nobis opus est. Ad quam rem quid sit anima in communi. espli-
care in antecessum iuvabit.
293. Aristoteles duplicem de anima tradidit definilionem '.Prima
ila se hsheV. Anima est actus primus corporisphysici organici poten-
ila viiam. habentis. Qua in definitione vones illae actiis primiis ani-
mam esse formam substantialera,ac proinde a formis accidentalibus

differre désignant *;actus enim , sive forma accidenlalis, quippe qui
substanlialem exposcit, primus esse nequit*.
autem MeTha^corporisphysici organici ^ììsl accipienda sunl,
2o4.Illa
ut per ipsam animam corpus phyaicum. organicum constiluatur*,ita ut
inbac definitione forma per efFeclum formai em,quem in proprio sub-
ieclo producitjexpliceturittln definitionibus formarum aliquando po-
pilur subiectum ut informe, sicat cam dicitur motus, aclus entis ia
potentia, aliquando ponitur subiectum formatura, sicut cura dicitur
motus est aclus mobilis, lumen est aclus lucidi. Et boc modo dicitur
anima aclus corporis organici pbysici,quia anima facil ipsum corpus
organicumjsicul lumen facil aliquid esselucidum*».Gelerum,monen-
teIoanneas.Tboma,polest eliam explicari « formai ius illa parlicula
corporis non prò materia prima nuda,sed formala gradu corporeitatis,
*) De Jn,, lib. II, e. 1, et 2.— •) Ci" voi. II, Cosmol.^ e. I, art. 5. p. 231.
•) Alonenle Aquinate, illa voi primus doq soluin distinctioncm ab aclu secando
sed etiam separabililatem ab eo designai. ViTenlia enim a suis operatonibus pos»
suat ab intrinseco absistere ; dum e contrario aliae formae aclum secundum per
se, et ab intrinseco inlermitter^ non poisunt, nisi impediantur: e Sciend[ì';[„i'<od
Philcsophos animam esse acium primum dicit non solam ut distingual anima.. '*^'
aclu secundo, qui est operatio, sed eliam ut distinguat eam a formis,(juae seiDpe<-
babent suam actionem, nisi impediantur >; In ito, JJ De Atàm.y lecl. I.
*) Q^' fiispp.j q. un. De Ja.j a. 1 ad 15.
I7S ANTHROPOLOGIA
quia anima informel immediate materiam, danrlo illi gradus 0-
licet
mnes, neque enim in uno composito danlur plures formae substan-

tiales prò pluribus gradibus, tamen anima, in quantum anima, idest
secundum gradura animae, necessario supponit gradum corporis in

materia, non quidem praestitum ab alia forma, sed a se constitutum,
praesuppositum tamen ad gradum animae. In praesenti autem defi-
nitur anima secundum formalem rationem gradus animae, et ideo
potius dicitur actus corporis^ quam actus materiae,quia sumitur ani*
ma formaliler ut exercet gradum animae , non ut praebet gradum
corporis'». Quod iam s. Thomas docuit : « Dicendum quod cum
forma perfectissima det omnia, quae dant formae imperfectiores, et
adhuc amplius', materia prout ab ea perficilur eo modo perfectionìs,
quo perficitur a formisimperfectioribus5Consideratur ut materia pro-
pria etiam illiusmodi perfectionis ,

quam addit perfectior forma su-
per tamen quod non intelligatur haec dislinclio in formis
alias-, ila
secundum essentiam, sed solum secundum intclligibilem rationem.

Sic ergo ipsa materia secundum quod intelligitur ut perfecta in esse
corporeo susceptivo vitae, est proprium subiectum animae"».
295. Denique quoad postrema illa verba,jyo/enîtf vitam/iahenlis^
illud, quod alibi adnotavimus, repelenduin est , vitamnempe duo-
bus modis considerari posse, hoc est, Tel in actu primo ^ prout ipsum
esse viventis denotai, vel in aclu secando^ prout denotai viventis o-
perationem '. Iam in prolata definitione vox vita secando modo ac-
cipitur, atque significatur aniraam, cum sit actus primus corporis or-
ganici, efficere ut ipsum ad vitales operationes edendas potentiam
habeat: « Dicitur quod anima est actus corporis etc, quia per ani-
mam et est corpus, et est organicum, et est potentia vitam habens.
Sed aclus piimus dicitur respectu actus secundi, qui est operatio.
Talis enim potentia est non abiiciens, idest non excludens animam*».
296. Aniraam autem posteriori modo Aristoteles definivit,?^/, guo
vivimnSf senlimus^ movemur-, et in lelligimus primo, Quae quidera
) Op. eit.ì Pars III, q. I, ari. I, p. 735, ed. cil.
*) Ql' dispp.^ qu. uti. Be Sp. cr., a. 3 ad 2.

, •) Lf Tol. U, CotmoL, e. I, art. I, p. 223.
*) I, q. LXXVI, a. 4 ad 1. e Polest ctiam, inquit laudatas Ioannes a s. Tlio*
tna, intelligi illa parlicula potentia vitam habentis de potentia proxima ordina-
ta ad ipsain vitam substantialem, quae est anima in aclu primo, et non solum ad
opp''\aeai ìa aclu secundo. Et ita per banc particulam eiplicatur quale debcat
-r;^^* f corpus organicum, noa sicut cadaver, quod est corpus mortuum , nec sicut
émbrio, quod solum remote est dispositum ad recipiendam aaimam, sed io potcn*
tia proxima vitam habens, id est organizatum cum disposilione proxima ad reci*
piendam formata vitalem ì; ibid. , p. 736.

ANTUBOPOLOGU J
77
(lefinìtio priorem magis explicat, simulque demoastrat. Sane anima
cum dicatur principium quo^ forma, seu principium inlrinsecum esse
significa tur*, exlrinsecaenim principia non suntid, ûoaliquid in^ss^
consliiuitur. Illa aulem \ox primo animam principium substantiale,
€l radicale esse indicai ; namque potentiae inslrumenta quidem o-
perandi, et vivendi sunt, non autem id, quo primo operamur, et vi-
vimus. Denique reliqua verba quidquid ad nuimam per gradus, et

ofEcia sua pertinet, explicant '; atque non illud sibi volunt, omnes
cas operationes simul sumlas cuilibet animae convenircj sed ubicum-
que illae operationes vel seorsim, vel siraul inveniuntur, earum
principium esse animam nempe animam esse principium vivendi,
'5
ubicumque vita quacumque ratione deprehendalur^ id quoi lum.

in animam communiler acceptam, tura in siugulas animae species
quadrai.
397. Haec autem altera definilio priorem non solum esplicai, sed
etiam demonslral. Elenim ipsum munus, seu officiura animae, ut ra-
dix suarum operalionum est, assumilur ad ostendendum quod cui ta-
le raunus convenitj etiam convenil esse actum primum corporis.
Huiusmodi syllogismum s. Tbomas bis verbis compleclitur: « Duo-
rum, quorum ulroque dicitur aliquid esse^ aut operari, unum sci-
Jicel quod est primum, est forma, et aliud, quasi materia-, sed anima
est primum, quo vivimus, licei anima, et corpore vivamus; ergo a-

nima est forma respectu corporis viventis, seu organici, quae fuit
definilio animae supra posila * mj boc est, quoniam forma est pri-
•) Hi TÌTentium gradus ita a D. Tbotna expllcanfur: « Quaedam vivenlia sunty

in quibus est tantum vegelatiTum, sicut in plantis. Quaedam vero, ia quibus cum
vegelatiro est etiam seasitivurn, non tamen motivum secuadum locum, sicut suat
immobilia animalia, ut concbilia. Quaedam vero sunt, quae supra boc babent nio-
tivum secundum locum, ut perfecta animalia, quae multis indigent ad suam Titam.~
Et ideo indigent motu, ut vifae necessaria procul posila quaerere possint. Quae-
dam vero vivenlia sunt, in quibus cum bis est intellectivum , scilicet in bomiaì*
bus >; I, q. LXXVIII, a. 1 e. Quocìrca nomen vivendi, quod in bac definitione
•nnìmae adbibetur, non quidem vitam abslracte, et communiler acceptam, sed gra»
ilum vegetandi, qui commune nomea vilae babcf, designai: C Vivere referl Ari*
itoteles ad principium vegetalivum ,
quia prius dixerat quod vivere propter boc
principium inest omnibus vivenlibus j; In lib. Il De Art., Iccl. IV. Praelerea ia
aliata definitione operalio appetitiva praetermillilur, tum quia molus progressivus
ad id, quod appetitur , consequendum ordlnatur , et illa per istum tamquam per
effeclum notiorem raelius nobis innoIcsci(; liim quia ff appetitivum non conslituit
aliquem gradum viventium; quia in quibuscumrjue est seasus,est etiam appctilui 1;
Loc. cit.
") Rationem , ob qaam huiusmodi principium appellalur anima , tradidimas ia

Coamoì.^ e. I, art. I, p. 223 voi. II.
) fn lib. Il De Jn., Iccl. IV.
Elem.Pbilos.Cbbist.III. 12
1-8 ANTHROPOLOQU
inwni, quo aìiquidj tlicìlur tale, et primum, quo Jicimur vivere, et
sentire, est animn, id quod in altera definilione traditur, primam

definitionera, qua anima actus primus corporis exhibelur, cuoi veri»
tate consentire infertur.

agS. Porro interea, quae sunt actus primus corporis, animara ra»
tionalem recensendam esse , hoc paclo evincitur. Quoniam operalio-
nes animae eae sunt, quae a principio operanti insito oriuntur, di-
Tersae animarum species ex diversa ratione distingaendae sunt, qua
operationes huiusmodi excedunt operationes naturae corporeae, quao
a principio extrinseco proficiscuntur. Atqui operationes, quarum
principiura operanti insiluin esl, vel per organum corporeum, et vir*
iute corporeae qualitatis exercentur, vel per organum corporeum,
iion tamen per aliquara corpoream qualitatem, vel ncque etiam per
organum corporeum. Ergo siculi admitlenda est anima vegetativa,
ad quam prima, et anima sensitiva, ad quam altera operalionum
species special', ita etiam anima intellectiva, per quam operationes
*.
exercentur, quae siue corporis organo fiunt
299. Praeterea, quoniam in quolibet molu tria consideranda sunt,
scilicet execulio, forma, secundum quam producilur, et finis, prop-
ter quem quae ab anima informantur, triplici ratione seip?
fil^ Illa,
sa movere possunt,] nempe vel dumlaxat quantum ad executìonem

ulforma^per quam agunt^ et finis^per quem agunt^ deier"
motus-fiia
minentur a natura^yel movent seipsa non solum hahito respeciu
eis
ad executìonem motus^ sed etiam quantum ad formam^ quae est

prìncipìum motus^quamper se acquirunt îla lamen ut non per seip-
isa praestituani sibijinem suae operationis^ vel sui motus^ sed sii
a natura^ cuius instine tu ad aliquid agendum m-ovenlur
eis inditus
performam sensu apprehensam, vel movent seipsa etiam habito re-
•) I, q. LXXVIII, a. 1 e. Nemini ncgolium facessal, quod cum tria sinl animaram

genera, quatuor, uti paulo ante diximus, assìgnantur gradus vIvenlIurD.Etenìm dispari
animarum gencrlbus, et de viventium gradibus disserendum est; siquidem
ratione de
animarum genera ex diverso genere operationum, quibus aliquid seipsum movet, su*
inunlur;gradus autem vivendi ex maiori,Tel minori perfectione, qua idem viveulluio
gcuus selpsum movet ( Cf s. Thom., I, q. XVIII, a. 3 e), lam ex iis viventi,
bus, quae senticntia dicuntur, quacdam sunt, quae licet tactu pollcant, et sese mo>
*eant motu clilalationisy et constriciiont's, tamen ceteris sensibus deslituunlur, oh
idque etiam motu progressivo, cum obiecta sibi remota appctere nequeanl (Cf voi,
II, CosmoL, e. IV, art. 2, p. 352, et e. V, art. 5, p. 381, n. 2); alia autem
sensibus, quibus res a. se remolas apprehendunt, ornantur, et ideo facilitate etiam
pollere debent , qua de loco in locuai se movere possint , ut illa obiecta ,

quas
percipiunt, et appetunt, assequantur. Quare in eodcm genere duo
vivcutis sensitivi
distinguendi sunt gradus, impcrfeclus quidcm, et iaGjuus, nempe sensùivus, atque

pcrfecius, nempa loconolivust
ANTBROfOLOGU J79
spectuadjinem^ quem sìbi praestituunt. Atqui praestituere sibi fì^
nem nonfil nisi per rationem^ et intellectum^ cuius est cognoscere

proporlionem finis ^ et eius^ cjuod est ad finem, et unum ordinare in
allerum. Ergo agnoscenda est forma substantialis corpoiis ,
quae
principium vitae inlellectivae sii *.
3oo. Vicissim principium vitae inlelleclivae admittenclum est,
quod sit forma substantialis corporis. Re quidem vera , « perfectio

universi exigit, ut diversi gradus in rebus sint " ». Atqui in sub-
siantiis intelleciualibus ordo graduum diversarum specierum at-
tenditur secundum comparationem ad prirnurn Agens ,
quod est
perfeclissijnum\ ila ut prima specles in eis sit perfectior seconda^

nipote similior primo Agenti , et secunda diminuatur a perfectione
prìmae^ et sic deinceps^ usque ad ultimam earum *. Ergo admit^
tendae sani subslantiae iolellecluales, quarum aliqu:ie magis, aliae
i}iinus a Summi Priucipii summa perfectione distant*. lam sum-
ma Primi Principii perfectio in hoc consistita quod in uno simplici
habet omnimodam bonitatem^ et perfectionem. E:go substantia in--
telleclualis ,
quae est primo Agenti propinquior ^ in sua natura'
simplici perfectam, habet bonitatem suamêt minus indiget inhae-
rentìbus foimis ad sui completionem^ ac ultima^quae magis distai a
primo principio., in sui natura non habet perfectiones intellìgibiles^'
òed est in poteniia ad intelligibilia; unde ad propriam operationem
indiget ut fiat in actu formarum intelligibilium., acquirendo eas per'
sensilivas potentias a rebus exterioribus. Aiqnì operatio sensusfitper
organum corporale ex ipsa condiiione suae nalurae.EiVô ultimae in-
ierspecies subslanliarum iniellectualium competit ut corporiuniatur^,
3oi. lamvero haec duo, esse principium intellectivum, et simul
formam substantialem corporis, essenliam animae humanae consti-
tuunt. Et sane, essentia rei illud significare debet, quod res cura a-
commune babet, atque illud, quo ipsa ab aliis discriminatur. lam
liis
anima humana,quemadmodum demonstratum nobis est, licei sit in-
') I, q. XVm, a. 3 e— «) I, q. LXXXIX, a. 1 e.

') Qg. dispp.f q. un. De Jn., a. 7 e.
*) e In omnibus substaiUiis inlelleclualibus Invenltur TÌrtus intelleciiva per la-
Quenliam Divini Luminis; quod quidem in primo Principio est unum et simplex*
et quanto magis creaturae inlellecluales disiant a primo Principio , tanto magìa
dividitur illud lumen, et diversiflcatur, sicut accidit in iiaeis a centro egredienti-
bus >; I, toc. cil.
*)Qq' di'pp-ì loc. cil. e Opor[et, alt ctiam, penero niulla media, per quae de-
veniatur a summa Simplìcilatc Divina ad corpoream muUiplicilatem;quorum medio*
rum aliqua sunt subslantiae incorporea^ corporibus non uuitae, aliqua vero sub-
Btantiae incorporeae corporibus unìloe jj Op, ti!., q. un. De tp. cr,, a. 5 e.
*
t8o ANTtlROÔLOaiA
tellectiva, taineu est forma subsluDliulis corporis, ac proiade sub-.

stantìa,quae per se,et nalui aliter ad coniuuctionem cum corpore or-
dinem habet '. Hanc ob ralionem ipsa cum aliis animarum speciebus
consentit, quatenus suum esse corpori c.ommunicat, illudque vivifi-
cai, et informai-, atque ab iis distinguitur, quatenus est principium
inlellectivum. Rursus differì a substanliis intelleclualibus, quae se-
paratasi sive Angeli dicuntur *, ex eo quod ad coniunctionem cum
corpore ordinem babelici cum eis consentii in eo, quod principium
intelleclivum est, nam auimae humanae, ex eo quod intellectiva est,
illud, ut mox ostendemus, convenit,non habere esse concretum in
materia ', ac proinde a corpore separatam subsistere posse *.
3o2.Itaque animae humanae definitio esi'.Jdus primus corporis

organici vitam rationalem in potentia hahentis\ vel, id^ quo inlel-
ligimus primo ^ ac proinde quo eliam sentimus, et vivimus, nam
cum illa corporis forma, quae principium inlelligendi est, celeri»
vitae gradibus praeslantior sii, illos, uti oslendimus ', in se comple-
ctituPj ita ut sii simul principium vegetativum, sensitivum, inlelle-
ctivum. Quam animae humanae defìnitionem s. Auguslinus eliam
traditjinquiens: a Si defiairi libi animum visj et ideo quaeris, quid
sit animus, facile respondeo. Nam mihi videtur esse substanlia quae-
dam ralionis particeps regendo corpori accommodata ' ».
Zoit. Cum haec sit animae humanae essentia, duo facile perspi-
ciuntur. Primura consequilur ex eo,quod anima humana est forma

corporis, ita tamen ut quod animae
intellectiva sit, atque illud est,
intellectivae substanlia^ etsi sii vegetabilis^ et sensibilis ', tamen non
solum secundum propriam ralionem, nempe secundum quod intel-
lectiva est, sed eliam secundum quod vegelaliva, et sentiens est, ab
anima plantae, et auimantis bruii differì. Elenira vegetativum, et
sensitivum ex coniunctione cum anima rationali contrahuntur, etin-
trinsece, sive essenlialiter perficiuntur. Id magis perspicuum ex eo
fit, quod « quaelibet creatura habet esse finitum, et determinaturaj
') Cf p. 6 seqq.c Secundum se couvenit an'mao corpori unirl j; I, q.LXXVf,

a. 1 ad 6, et ibid. (q.LXXV, a. 7 ad 3):CÀaìtua ex natura suaé esscnliao habet
quod corpori sit uiiibìlis i; quarc, e si anima non csset corpori uaibilis, (ubo es$et
aitcrius naturae >; la llb. U Senl.^ Dist. ], q. Il, a. 4 ad 1.
^) Harum substantiarum exlstentiain demoastravimus voi, I, Dynam.^ e. IX, art,-
3, p. 508, et S09.
*J C( p. 43. e Forma suum esse malcriae daf, quamvis aliaa formae non pos-
suat Eubsislcre in ilio esse, sicut polcst anima i; In lib. II, Seni., toc. cu»
*) Cf 6. Thom., la lib. II Seat., Dist. XVII, q. II, a. 2 ad a.
») P. 125.-") DeQuanl, an., e. 13, n. 22. Cf. s. Darnasc, De Ftdt Orihs-

doxa, \\Y. II, e. 12, p. 178, 173, ed cif.
*) Qq. dispji.j fj, un. De Sp. cv,, a« 11 e. i

i^vTnnopoLOGiA i8r
unde essentia saperiorls crealurae, etsì habea( qnamdam similituJi-
nem inferioris creaturae, pront communicanl in aliquo genere, noa
tamen complete habent similitudinem illius, quia determinatur ad

aliquam speciem, praeler qiiam est species inferioris creaturae * ».
Inde vides i" animam rationalem, ut alibi adnotavimus, in se com-

plecli vegetativum^ et sensiiìvum viriualiter *, non quidem eo mo-
do, quo sol Tirtualiter calorem conlinet . sed perfecliori , et am-
pliorimodo,':irut figura perfectior imperfectiorem,et numerus maior

minorem'â** differentiam,quae inter animam rationalem eliam prout
vegetans,et sentiens animam plantae,et animanti* bruti interce-
est, et
dil, « Quamvis homo, et

ad earum essentiam,sive speciem spectare:
equus in hoc conveniant, quod est sensibile, non taraen oportet quod
anima sensibilis sit unins ralionis in homine,et equo, quia homo, et
equus non sunt unum animai in specie; unde in homine anima sen-
sibilis est multo nobilior, quam in aliis animnlibus quantum ad prin-
cipales actu«, ut patet in actibus interiorum sensuum, et in opera-
tione taclus, qui est principalis sensus, in omni enim tote potestati-
vo pofentia inferior superiori coniuncta perfectior invenitur, ut po-
testas Praeposili multo excellenlior est in Rege * «. Et alibi: « Etsj
anima sensitiva in bomine, et bruto conveniant secundum generis
rationem, diflferunt tamen specie, sicut et ea, quorum sunt formae;
sicut enim animai, quod est homo, ab aliis animalibus specie dififert
per hoc, quod est rationale*, ila anima sensitiva bominis ab anima
sensitiva bruti specie differì per hoc quod est etiam intellectiva *».
So^. Alterum vicissim consequitur ex eo,quod anima humana est
intellectiva, ila tamen ut corporis forma simul sit, atque illud est,
qnod ipsa inter snbstantias intellectuales infima iure appellatur,nam,
ut paulo ante dixirau=,non nisi infìmae inter substantias intellectua-
les, ut formae substantiales corporis sinl, expostulant: « Cum na-
*) I, q. LXXXIV, a. 2 ad 3.
) cQuod est inferiori?, praeeiislil perfedius in superiori j;?, q. LXXVf,a.DC.
*) e Uoumquodque melius esse babet, cum suo digaiori unKur, quam cum per
Be existit, sicut anima sensibilis nobillus esse babet in bomine ,
quam ia aliis 3«
nimalibus, in qulbus est forma priacipalis, noa tamoQ ia homiae
>i Coulr. Geat.,
lìb. IV, e. 49, n. 8.
*j In lib. H S:nt., D'sl. XVHI, q. IT, a. 3 aJ i.

j Comr. Gent.^ lib. II, e. 89. Cf. Qq. dispp.. De Poi., q. Hi, a. H ad I. E
re est hic adootare quod licei gradus iniperfeclior ,commun'or ex coniundìo-
et
ne ad perfecliorL-m iiiirin;ece perBcialur; tamen non est necesse , ut in omnibu»
polcnliis et pcrfeclionibus inlrinsece immalelar , et spec'Gce dislìnguatur. E. g.,
in planla, et in animali vis augraenlalÌTa specie haud d ffert, quia in ulroqu» re-
•pìcìl id.»in*obiectum. scTcel quanlitalem, ut augendam; geaeraliva aulem d'fferf,
»iqui.Jein circa dlver-ara caluram generdodam rersatur.
l3» '
AMHROPOLOeiA
tura angelica sit sublimior , et propinquior , acquirilur sibi esse al»
tius, in cuius partici palionera nullo modo corpus adduci potest, ac
per hoc nec Angelus forma corporis esse potest; sed animae acquiri-
lur esse inferius , et minus
quo corpus sibi unitur, ut u- nobile, in
num sit animae quod est esse coniuncti * ». Quo»
esse , et corporis,
circa « manifestura est inter substantias intellectuales secundum na-

turae ordinem infimas esse naturas humanas " ». Earadem ob ratiq
nem anima humana natura intellectualis ohumhrata ' appellalur «
non enim per simplicem intuitionem , quemadmodum Angeli, sed
per discursura ad rerum cognitionem pervenitjquod quidem ex im--
perfectione vis inlellectivae,quae propria eius est,repetendum est *,,
Quapropter potius ralionalis^ quam intellectualis nomen babet '. ,
3o5, Ex eo autem, quod anima humana infimum inter substan-

tias inlellectuales locum tenet, aliud, praeter ipsa, quae iam attuli-
mus ', arguraentum praesto nobis est, quo illam formam substantia-
]em corporis esse oportere perbelle oslenditur. En quomodo argu-
mentum hoc Thomas
autem ex superius disputati^
s. exhibet: « Est
quaestionibus manifestum, quod ideo naturale est animae humanae
eorpori uniri, quia cum sit infima in ordine intellectualium substan-
tiarum, sicut materia prima est infima in ordine rerum sensibilium,.
non habet anima humana intelligibiles species sibi naturaliterinditasj^
quibus in operationem propriam exire possit, quae est inlelligere, si->
cut habent superiores substantiae intellectuales, sed est in potentia

ad eas, cura sit sicut tabula rasa, in qua nihil est scriptum. Vnde o-^
portet quod species intelligibiles a rebus exterioribus accipiat me-

diantibus potentiis sensilivis,quae sine corporeis organis operationes
proprias habere non possunt. Vnde et animam humanatii necesseest,
') In lib. II Seni., Dlst. XVII, q. II, a. 2 ad 5.—*) I, q. LXXXIX, a. ! e.
•j III lib. I 5e«/.,Dist. Ili, q. IV, a. 1 ad 4. Alibi ait animam non habere in-
lellcclum ut naturam prnpriam , sed per guamdam participationetn ; Op. cil.^

lib. II, Disi. Ili, q. I, a. 6 ad 2.
^) e Perfectio spìrilualis naturae in cognilione veritatìs consistit ; unde sunt

quacdam substantiae superiores ,
quae sine aliquo inolu , tcI discursu stalim in^
prima, et subita, sive simplici acccptione cognitionem obtinent veritalis, sicut esl
in Angelis ... ;
quaedam vero sunt inferiores, quae ad cognitionem verltatis per-
fcctam venire non possunt, nisi per qucnidam molum, quo ab uno in aliud discur-
runt, ut ex cognitis in incognilorum noliliam perveniant, quod est propriura huma-

narum nalurarum j; Qq.dispp.^Da ver.^ q. XV, a. 1 e. Cf 1, q. LVIII, a. 3 c.^
*) Angeli, inquit s. Bonaventura, est intelligcre, sed rationale animaò proprie

est ralionale; nam Angelus nalus est infelligere secundum inlellectum simplicem,
et deiformem, animae secundum intcllectum inquisilivum, et possìbilem >; In lib.
Il Sent.i disf. I, part. II, a. 3, q. I ad arg. Cf s. Tlioni., la lib. II Senl.^ disi..

Ili, q. I, a. 6 ad 2.— «j P. 39 seqq.
strili nDPOLOou i&i
corpori UDÌri '». Itaque tota haec argumentalio huoc in ordincm re-
digitar : Primo, ex inuoiis ,

quae anima humana circa corpus obit,
ipsaiu esse illius formam substantialem coUigitur*, deinde ex eo, cpiod
est forma substanlialisl corporis, infimara substantiarum iotelleclua-

liam speciem per eam constitui evincilur^ denique ex eo, cjuod infi-
ma est inter substanlias inlellecluales, per demonstrationem regres-

5Ìvam ratio redditur, cur ad eius essentiam ut sit forma substanliulis
corporis pertineat.
306. Ulud denìque explicandum est, quomodo anima haiuanai
intellectiva cum sii, et corporis forma, substantia dicatur. laniquae-
vis forma subslautialis eo ipso, quod ad constituendam substantiam
ordinem babet, est in genere substantiae siciU principiami quod
nempe totum substanliale constiluit. Anima verobumana , etsi sit
«ubslanlia incompleta, quia « cum sit pars humanae naturae, non
habet perfectionem, nisi in unione ad corpus "»; tamen est in gene-
re substantiae non solum sicut principium , seà etiam sicul species.
Cuius rei ratio baec est: Subslaotia dicitur ens, cui convenit esse ia
se •• Atqui esse in se non ipsarum formarum, si materiales sint,
nempe a materia pendeantj sed tolius compositi substantialis pro-
prium est', e contrario animae bumanae, quippa quae est intellecti-
Ta, ac proinde, ut in sequenti capite deraonstrabitur , est furma a

materia non dependens j
proprium est esse in 5e, quou ipsa corpori
communicat. Ergo ctterae non sunt in genere sitbstantiaef sicut spe~
cies^ sed sohim sicut principia^ anima antera bumana est in genere
substantiae (i non solum sicut principium, sed etiam sicut specie» ,
quia babet ^&se absolutum non dependens a materia *

».
ARTICVLVS QVINTVS
Senteniia illorum, qui essentiam animae in cog italiane^
vel in vi cogitandi constituunt^ refulatur
307. Ex hac, qnam circa animae humanae esseotiam tbeoria vin-
•) Qq. ditpp., q. un. De àn,^ a. 8 e.—") Op. eit, i6id., a. 2 ad 5.

»} Cf voi. I[, O/i/o/., e. Ili, art. I, p. 102.
•) In lib. II Senti disi. Ili, q. I, a. 6. sol. Inde ellam inlelligere est ani*
inam humanao) esse hjc aliquijj quia ad raiionem eius ,
quod est hoc altquid ,
perlinet, \i\ possi t per se subsistere [Qj-dispp., q. un. De Jrt., a. I ad S), al

«on esse hoc aliquid eo modo, quo est substantia complelam speciem haBens, sed
ticul pars habmlis speciem compìe'am (ibid. ad 3)'; nani ipsa licei hab'ìut esse
eomple-um^ tamen Ulud idem esse eommuaical eorpoi't, ut iti unum esse to'.ìut
composi ii\ ittiîe eisi possii per te subsìMleré, non tamen haò^'t spciem eompU*
/<w, ted coipu» adve-iii et ad comptelionetn sptciti-^ ié'ti. àà I.
A
1 8^ ANTHROPOLOGI
dicavimus, compertum cuique fit eam aliter definitam ab ìis Philoso-
j)his fuisse, qui etsi animam veluli substanliam admittant, tamenìa
cxplicanda eius cum corpore coniunctione a Scholaslicorum senten-
tia discedunt. Ne cunctas eorum opiniones persequamurjde iisjcjui
essentiam animae vel in cogitatione, vel in quadam vi, vel in fa-»
cullate cogitandi consistere arbitrantur,pauca hic perlingimus.

3o8. lam illius sententiae, qua animae humanae essentia in co-
gitatione constituitur, Carlesius in recenti aelate auctor vulgo prae-
dicatur-, siquidem ipse quemadmodum essentiam corporis in exten-
sione ', ita essentiam animae in cogitatione consistere docuit". Eidem
sententiae praeter Claubergium , Silvanum Regis , Antonium Le
Grand, aliosque cartesianae scholae patronosjMalebrancbius adhae-
sit. Nisi quod nomen cogitationis ita explicavit ut per eam non ,
haec^ vel illa cogitalio intelligendu sit, sed cogilalio omnibus omnis
generis Tnodificationihus^ aut cogltationibus susciplendls idonea *.
3og. Giobertius etiam, et Rosminius Cartesio hac in re concinere

videntur-, nam, secundum Gioberlium, ex intuitione primitiva Dei
essentia animae exurgit*; et, secundum Rosminium , intuitio enlis
possibilis est «actus nrimusjquiintelligentiam humanam consti tuil'».

3io. Ast haec opinio, quocumque modo accipiafur,et absurdà in
se est, et ad absurda consectaria ducit. Piimoabsurda in seest.Ete-
nim i" cogilatio, cum sit animae actio, principium, quod agit, sive
essentiam animae, a qua ipsa proficiscitur, expostulatûnde essentia,
sìse forma nuncupari solet actus prim.us , operatio autem actus se-
cundusj cuius principium proximum est potenlia, sive facultas, et
principium remotum est essentia. Tarn id evidentissime ostendit es-
sentiam animae io cogitatione sitam esse non posse, siquidem rei
essentia ex eo constitui nequit, quod essentiam iam conslitutam exi-

git. -j." Cogitatio ab Ipsa anima producitur. Atqui anima suipsius es-
seiitiae causa esse non potest, secus in largiendo sibimetipsi essen-
tiam operaretur, antequam esset. Ergo essentiam animae in cogita-
tione constitui manifeste absurdum est. 3" Cogitationes dissimiles

omnino, yariaeque sunt, ut interdum una, ioterdum alia ab anima
») Cf voi. II, Cosmo!., e. I, art. 8, p. 280.

") e Cogitalio, et extensio speclari possunl, ut coiisliluentes naturam substantlao
ifllclllgentis, et corporoae, luncqus non atlter concipi debenl ,
quana ips.a subslantia
cogitans, et exteusa, Iioc est, quam mens, et corpus >; Les principe» de laphii.f
p. I, art. 63, l. I, p. 262, 263 ed. Gornicr, Paris 1835,
»; De inguir. ver., Ilb. Ili, e. 1, p. 217, Paris 18^2.
*) frotoi., Saggio 1, § I, voi. I, p. 173.
*) N. 5., «er. V, pari. 2, e. 4, art. T, § 5, p. 9'', Torino 1857,
ANTBROPOLOCU l85
producalur. Quapropter cogitalio lainquara animae essentìa haberi
nequìt, alioquin essentia illa variabilis, multiplex, inaequalis, diver-
sa foret, cum laraen essenìia rerum, ut iam ostendimus", semper
eadem, constans, ac invariabilis esse debeat.
òli. Quod speciali m ad Malebranchium allinei , satis sit mente

reputare cogitationem in universum acceptam non nisi abstractam
cocitalionis ideara esse. Iam haec abslracla cositationis idea vel in
se, idest subiectìvej vel obiecUve^ nempe quoad obiectum ab ea re-
praesenlatum speclari polest. Si priori ralione consideretur, ipsa est
quaedara particularis cogitalio, quae varia penes diversos bomines
cst^ quocirca si, secundum Malebranchium, essenìia animae in hac,
vel illa cogitatione sita esse nequit,ne in cogitatione quidem univer-

sim accepta constitui potest. Sin altera ralione, ipsa non nisi obiec-
tum ideale repraesental, ac proinde essentiam animae, quae quid-

quam reale est, non potest constituere. Ncque a Mal eb ranch io recte
asseritur cogitationem illam omnibus cogita tlonibus suscipiendis esse
idoneam, cum enim ipsa sit aliquid ideale, cogilalionibus particula-
ribus, quae actuales, sive reales sunt, in se suscipiendis non potest
esse idonea.
3ia. Secundo. Cartesiana sen lentia ad consectariura maxime ab-
surdum ducitj siquidem animam humanara ab ipso Deo non distin-
guit. Enimvero solius Dei proprium est, ut infinite simplex cum sit,
ab operatione propria non distingualur; res vero crealae ,

quae im-
perfeclae, inipurioresque sunt, partim actu, partim potentia compo-
nuntur , unde a sua operatione realiler distinguuntur. Porro, data
Cartesii senlentia, anima nostra non dislingueretur realiter a sua o-
peratione, ac proinde eius natura in actualitate , cuiusmodi est epe-
ratio, quamlibet potenlialitatem excludenle, consisterei *. Rursus,
omnes operationes animae, quas Carte=:ius cogilationis nomine desi-
gnavil ', nonnisi operationes coguoscitivae, secundum eumdera Car-
tesium, sunt *; quapropler cognoscere in anima, cuius essentia in co-
gilalione admitlitur, aliquid per se subsislens foret, aeque ac anima
aliquid per se subsislens est. Afqui ad unum Deum perliuet, ut Eius
intelligere sit per se subsislens. Anima igilur humana,si Cartesii sea-
tentia veritati consentirei, ab ipso Deo non dislingueretur *.
•) Cf voi. Il, OntoL, e. Il, art. 5, p. 33-58.
*) e Diceodum quod impossibile est, quod acllo . . . caiascamque crcalarae sU

eius subslanlia. Actio enim est proprie aclualilas vlrlul\s,sicut esse esl acluatilas
substanliae, Tel essenliae. Impossibile est autem quod aliquid,qaod non est pura»
actus , sed aliquid habet de poteotia admixtum, sit sua actualitas, quia actualitas
polenlialitali repugnal. Solus autem Deus esl aclua purus.Vnde ia solo Deo sua
tubttanlia est suum esse, et suum agere i; I, q. LIV, a. le.
•j a p. 5, n. 2.-.*j Cf p. lll.-*j I, he, en.
J 86 AN TIIBOPOLOGU
alò. SuDtaliì Phìiosophi, qui esseatìam animae non quidem ìa

ipsa cogilatione, sed in facullate cogitandi positam esse autumaot.
Hanc sentenliam tenent omnes ii, quijut alibi dixitnus ', facultates
animae ab eius essentia non distinguunt. Nisi qiiod inter eosLeibni-
tius, cuius doclrinam saepe inculca vit Wolfiiis % essentia m animae
in vi raepraesentati va totiusVni versi posuil*. Inde enaia est sententia
Storchenavii *, Galluppii ", aliorumque, qui essentiam animae non
in ipsa facultate cogitandi, sed in vi cogitandi, quae per diversasfa-
cultates determinatur,diversasque exerit acliones, silam esse docent.
: 3i4. Ad explodendara hanc sententiam,missis arguraenlis, quibus
essentiam animae ab eius facultatibus distinguendam esse evicimus*^
atqueiis, quibus animae naturae repugnare, ut in se totius universi
gchema habeat, centra Leibnilium demonstravimus ', iuverithaec ia

memoriam revocare,
1." Essentia ea est, ex qua facultates animae, lamqnam ex radice,
profluunt. Tara vis, per quam anima diversas facultates exercet, non
est priucipium, ex quo facultates derivant, sed dumtaxat naturalis
proclivitas, quae in facultatibus ad actiones suas exercendas inest, et
quae nomine conalus designatur '.2** Ex essentia ratio omnium, quae
rei coQveniunt, petenda est. At ex vi cogitandi ratio omnium, quae
animae conveniunt, peti non potest-, siquidem aliae, praeter cogita-
tiones, aclionesjct facultates, quae ad cogitationem non reducuntur,

ad animam pertinente" Essentia,cum rem in certa specie constituat,
aliquid determinatum sit oportetâst vis cogitandi quidlqu.im indeter-

tninatum est, nam obiectum, circa quod versari potest, est quodam-
modo infinitum '. 4° Denique haec theoriajqua essentia animae in vi
cogitandi consistere statuitur, ab ilio pronuntiato proficiscilur, sub-
slantiam esse causam, seu vim. Tara hoc pronuntiatura perabsurdum
esse oslendimus in Ontol. ".
3i5. Goronodis loco pauca circa quaestionem illam, an anima hu-
mana in perenni cogitatione versetur, hic apponere par est.
3 16. Cartesiani, cum animae humanae essentiam in cogilatione
) Voi. I, Dynam.y e. I, art. 1, p. 199.

) Psychol. ralion., sect. I, e. I, § 69 et 81-82, eJ eli.
') N. E., liv. II, e. 21, p. 550i Épisl. ad PTagnerum § 3, p. 466; Repligue
aux reflex, de Bayle, p. 187, ed. cit.
*) Just, met.i Psycà.j pars II, secL I, e. S, p. CLVI CLVIIF, p. 212-234, Ve-
netiis 1794.
») Leiaz. eie, lez. LXXI, t. 2, p. HO scqq., ed. cil.
•) Dynam., loc. cit., p. 199-201.—') Dynam., cit. e. V, art. 2, p. 430-431.
') Cf. voi. r, Dyrtam.y e. I, art. 5, p. 20S.— 'j Dynam.y cIII, art.I,p.258,n.4,
^•) Cnp. HI, art. I p. 106.107.
AlfTHBOPOLOGIA «Sj
ponant) cODsequenter asserunl ipsum in perenni cogitalioDo versari,
quia si cogita tio aliquo temporis momento anima cessaret, eius
in
essentia tiestrueretur. Eamdem sententiam conli-a Lockium ' propu-

gnavit Leibnitius ", quem secati sunt Genuensis ', Storchenau *,
Galluppius ', aliique. Hi aulem cura non assentiantur Cartesio con-

tendenti essentiam animae in cogitalione consistere, perennem in a-
nima cogitationem hac ratione aclniti arbitranlur: Cum vita in ac-
lione consistal, cumque operatio propria animae intelleclivae sit cu-

gitatio, illa, nisi cogitaret, non Tiveret.
Òij. rsobis haec quaestio, secundura philosopbiae Scholasticne pia*
cita, hoc modo dirimenda videtur. In primis illud, quod iam adno-.
taviraus ", in memoi iam revocandum est,nempe cogitationem accipi
posse vel slricliori sensu, prout non aliam cognitionera, nisi inlelle-
clivam significai, vel sensu latiori, prout etiam cogaitionem sensili-
vam complectitur. Iam, si cog'talio hoc altero sensu accipiatur, ne-

gandum non est animam numquam cogitalione destitui, quatenus
£ensationibu<:, quae tactui pas-ivo respondent, expoliari non potest '.
At secus se res habet, si de intellectionibus sermo sit. Eniinvero a-

sirna, ut saepe dixincius, quamdiu est in corpore indiget ministeria
sensuura, ut aclu inlelligat. Si ergo sensus sunt ligati, ut in somnOy
vel minus apti ad min-stranda pbaulasmata, sicut accidit in infanli-
bus , vel aliquo morbo laborantibus, tunc cogitationis , sive inlelli-
gentiae exercitatio vel cessai, Tel perlurbatur *.
') Lockius animam in somno non cogitare ex eo demonslravit, qnod ipsa lune
aliquid cogitare conscia sibi non est , siquldem in ea sententia fuit quod anima
,
nihil aclu cogitare possil, quin se cogitare conscia sit. Cf voi. I, Dynam., e. Ili,
art. 7, p. 304, ubi etiam quid buio, quam Lockius prò sua seateulia allulit, lalioai
roboris iosit, explicatum est.

•) N. £., IÌT. II, e. I, p. 223, 224, ed. cil.
j Elem. met.. Pars altera, t. II, e. I, prop. XIII, p. 72 «eqq., Neapoli 1756,
*) Jntl. met. lib. Ili, Psych., p. II*, sect. I, e. V, § 169, p. 236 sqq., ed. cil.
) Lezz. ec., voi. II, lez. LXXU, p. Ila seqq., ed. oli.
•) Cf p. Ili, n. ì.--) Cf p. 114.
•) Cf p. 124. Ad somnum quod spectat, e inteilectus in dormleado non impe-
dilnr, quin aliquid pereipiat Tel ex bis. quae prius consideravit, unde quandoque
homo dormicndo sjllogizat . . . Sed perfeclum iudiclum inteilectus non potest essa
in dormiendo, co quod tunc ligalus est sensns, qui est primum principium noslraa
cogniliouis >; Qq. digpp , de Fer., q. XXVIII, art. 3 ad 6. Et alibi: e Secun-
dum quod sensus magis, yel minus ligatur a passione somni, boc etiam iudicium
rationis magis, tei minus impedilur. Vnde quandoque Lomo dormiens considerai
haec quae apparent somnia esse.Sed quìa in dormiendo numquam sunt sensus soluti
ex loto, ideo etiam ratiouis iudicium non est ex loto liberum; unde semper cum
al qua falsilato iudicium ratlonis est , etiam t\ quantum ad aliquid sii Tcrun
»;
In lib. IV Stnt.t Disi. IX, 5. I, art. 4, sol. J ad 3.
Ì88 ANTHROK)LOOrA
3 18. Accedit quod si intelligendi facuUas elium, e. g.,in hifanti-
^bus exercelur, eorum aclus honesti, vel pravi, ideoqiie virtutis , ac
villi, si ve praemii, ac poenae capaces esse possunl,id quod ab Elhi-
cae legibus longissime abhorrel.
319. Futilis autem est ratio, qua ad versa sententia superslruitur;
siquidem anima inlellectiva vivere dicenda est,etsi actu non intelli-
gat. Etenim inlellectus«non babet actiones, nisi postquam fuerit fa-
ctus in actu "M.Hinc \ila proprie ad anirnam intellectivam,qualenus

habet naluram ad iniellìgendiim* yxà. ipsum autem intellìgere non nisi
sensu improprio^ et translato pertinel. « Est impositum hoc nomen

vitae ad significandam substantiam, cui conveniat secundum suam
naturam movere seipsam, vel agere se quocumque modo ad ope-
rationem . . . Vnde vivum non est praedicatum accidentale, sed sub-
stantiale. Quandoque tamen vita snmilur minus proprie prò opera-
tionibus vitae, a quibus nomen vitae assumitur , sicat dicit Philo-
ÉOpbiis nono Ethicorum, quod vivere principaliter est sentire, vel
intellìgere ' ». Et alibi: « Ex hoc dicitur aliquid viven^, quod pot-
asi seipsum movere secundum aliquam actionem Cuiuslibet au- . . .
tem potenliae perfectio est suus actus; unde secundo translatum est
nomen vitae ad significandum operationem, ad quam aliquis sei-
psum movet, sicut sentire dicitur vita animalis, et intellìgere vita
hominis * ».
CAPVT SEXTVM
De anlmac bamanae ImmaCerialHate
3ao. Animam non idem ac corpus, sed aliquid ab eo substantia-

liter distinctum esse iam oslendimus. At vero, ncque solum anima
corpori coniuncta ab eo distinguitur , sed neque aliquid corpo-
reum est, nempe extensum, et divisibile, neque a corpore omnino
pendet.Hinc immaterialis appellatur, quo nomine baec duo deno-
tantur, scilicet ipsam tura aliquid inextensum et indivisibile esse,
tum formam immaterialem, hoc est in se subsi'lentem ', sive spi-
ritualem.
«) I, q. LIV, a. I, ad 1.
*) Op. di., ibìd., q. XVin, a. 2 ad I.—«) J5id., e.
*) In lib. IV Seni., disi. XUX, q. I, a. 2, gol. 3 e.
") Cf voi. IIj Cotmol.} e. IV, art. 5, p. 862.

ANTHIIOPOLOOfA 189
ARTICVLVS PKIMVS
SìmpUcitas animae humanae vindicatur
3a I . Malerialisraum ea rationejqua anima velut substautia a corpo

re nostro distincta adstruitur,sed ila ut ipsa quasi aliquid corporeutn
agnoscatuf, nonnulli ex veteribus propugnarunt. Inter eos praecipue
recensentum** Philosophi Ioniae,qui ex ilio, quod perperam expli-
cabant, principio, simile simili cognoscilitr^ animam materialem esse
inferebant *\ 1^ Democritici,et Epicuraei-, cura enim nibil apud eos
sii, quod /IO/2 alonioruTìi turba co;7^c/ai",exminutissiaiis aqueisjigneis,
et aereis , atque rotundissimis particulis animam hominis concre-

lam esse confinxeruntj quibus quartum addiderunt innominatiim^
quod sensum produceret, quoque nil tenuius foret,alque mobilius 'j
*) De horum Philosophorum sentenliis cf Arisi., De Jn., lib. I, e. 2; Ma-

crob., In sotnn. Scip., lib. I, e. 14; Plut., De placil, philoa.^ lib. I, e. 3, et
lib. IV, e. 3; Scipio Aquiliaa., De ptac. phil. etc, lib. 1, e. 2, et qaae ibi ad-
no(a?it Bruckerus, Lipsiae 1756. De iis ita loquUur s. Thomas: e Priores natura-
les,quia considerabant res cognltas esse corporeas, et materiales, posuerunt opor-
lere res cognitas etiam in anima cognoscenle materialiter esse. Et ideo, ut ani»
mae attribuerent omnium cogaitiooem, posuerunt eam habere naluram communem
eum omnibus. Et quia natura principiatorum ex principiis constiluitur,attribuerunt
animae naturam principii. Ila qui dixit principium omnium esse ignem, posuit ani-
mam esse de natura ignis, et similiter de aere, et aqua. Einpedocles autem, qui
posuit quatuor elementa materialia, et duo morentia, ex bis etiam dixit animam
esse conslilutam >; I, q. LXXXIV, a. 2 e; Cf ibid,^ q. LXXXV,a.5 e.» et in lib. I
De Jn., lect. IV.

•) Cf Cic., Qq. TusculL, lib. I, e. XI.
') Impie sjsleuja istud, sed eleganter more sao exponit Laccetius:
e Is tibi nunc animus quali sit corpore; et uade
Constìterit, pergam rationem reddere dictis.
Principio esse aio pcrsubtilem, atque minutis

Perquam corporibus factum constare i, etc. {De rerum natura^ lib. IH,
. 178 sqq., ed. Greecb. ). Et ( v. 204 seqq. ) ila concludit:
e Nunc igitur, quoDÌam est animi natura reperta
Mob I:s egregie, perquam constare ncces>e est

Corporibus parvis, et kvibus, aique ita rotuadis ). Deiade (t. 232 sqq.)
explicans quaenam sint elementa, seu componcntia animae, aW:
e ?ìcc tamen haec simplex nobis natura putanda eslj
Teuuis enim quacdam moribundos deseri t aura

Mixta vapore: vapor porro trahil aera secum:
Nec calor est qoisquam, cui non sit mixtus et aer.
lam triplex animi est igitur natura reperta :
Pìec tamen haec sat sunt ad senium cuncla croandum: ,
îil horum quoniam («cipit mens, posse creare

/ f 90 INTHROPOLOGIA
3"* Stoici, qui, cum tolum mujjdum a quodara principio actuoso,
riempe igne, animari autumarenl,animam eiusdem principii actuosi
esse pat'ticulam colligebant '.
32 2. lam, anima humana forma substantialis corporis esse ad-

si
mìttatur, ipsa ncque aliquod corpus, ncque ulla ralione divisibi-

lem esse piane consequitur; nam, ut ex iis, quae alibi ostendimus ,
aperte colligitur, anima, cum sit forma corporis, corpus esse nequit,
quia ncque corpus potest esse forma ", ncque forma esse potest ali-
quod corporeum '5 et, cum sit huiusmodi forma, ut animai perfe-
cium constituat, nullam non solum per se^ sed ne per accldena qui-
dem divisionem admittit *. Accedit quod « impossibile est duo cor-
pora esse simul. Anima autem non est seorsum a corpore. Non est
igilur anima corpus "». Sed praestat argumentisaliundepetitisani-
mae simplicilalem evincere , quae cum quodcumque materialismi
genusjtum maxime abnormera illorum sentenliam,qui nullam inho-
mine aliam substantiam, praeter corpus, agnoscunt, validius confo*
diunt.
323. Primum argumenti genus ex natura illarum animae operatio*
jium,quae in cognilione versantur, et quae cogltationes Tulgo nomi-
nantur °, depromitur. ^{Qmvci^t\VLOn\[im. oper alio sequitur essersi co-
gilaliones a materiali substuntia proficisci nequeunt,animajad quam
cogltationes spectant, materialis esse non potest.
324. Atque in primis, anima notiones rerum sensilium, sive com-

positarum sibi comparai, ita ut per unam formam, sive speciem lo-
tius omnes partes rei compositae, prout sunt in toto, unico actu per»
cipiat '. lam, si anima esset corporea, ac proinde extensa, et divisi-
bilis, huiusmodi notionum numquam capax foret*. Etenim vel singu-
lae eius parles singulas rei obiectae portiones per diversas harum
species perciperent, vel singulae partes per speciem totius rei eam
totam simul compleclerentur. Atqui neutrura sumi potest. Non pri-
Sensiferos motns, quaedam, qui mente voluleat.

Quarta quoque his igilur quaedam natura necesse est
AUribualur: ea est omnino nominis espers,

Qua ncque mobilius quicquam, ncc lenuius extat :
êc magis e parvis, aut levibus ex elemenlis
Sensiferos niotus, qui didit prima per artus >.

») Cf Nemes., de Nat. Hom., e. 2, p. 33, 34, ed. cif.
•) Cf p. 41, n. 4.—') Cf voi. II, CosmoL, e. IV, art. 3, p. 363.
*) Cf tbid., p. 365, 366. — *) Couir. Geni. , lib. 2, e. 60, n. 2.
•) Cf p. IH. — ') Cf. 9. Thom., I, q. LXXXV, a. 4 ad 3.
•) Hoc argumenlum geometrica, ut dicunt, ir.clhodo erolvit Ruffini, Opu:c.del'
la immaUrialilà deìV anima^ sex. Il, p. 21 seqq., Mcdena 1806,

.
A?ITHROPOLOaiA I9I
mum, quia tunc diversae parles alicuius tolius «uccessive percipe-
rentur numquam vero siraul integra res sub forma tolius:» Ali»
',
quid est unum quodam modo, et alio modo multa, sicut continuum
est unum in actu, et multa in potentia.Et in huiusmodi, si intelle-
clus, vel sensus feratur ut est unum, simul yidetur, si aulem ut est
niulta,quod est unamquamque parlem secundum se,noa
considerare
sic polesl tolum simul \ideri * ». Non alterum, quia tunc quot par-
tibus anima constaret, toliesres quaelibet integra a nobis percipien-
da esset. Ergo virtu«,quae notionum rerum sensilium capax est,a<l
subslantiam nialerialem pertinere non potest.

825. Argumenlum hoc ab unitale perceplionis , et divisibililate
maleriae desumplum ad unguem expresserunt Eusebius, et s. Au-
guslinus: a Quidquid, ille ait,aliud sensu percipiat, illud cura unum
aliquid oporlet esse^ tum eadem quoque vi universa percipere . .
Nec enim aliud quid nasum, aliud oculos percipit, sed unum, idem-
que universa. Et si aliud per oculos. per auditum aliud subeat, uni«
cura lamen id esse necesse estj ad quod ulraque postremo perveniant.
Quomodo enim diversa Illa esse pronuntiarel, nisi ad unum, et idem
omnia sensibus percepta confluerent ?... Alioqui si magnitudo quae-
dam esset, una cura illa notiones ipsae dividerenlur: alque ita par-
tem dumlaxat aiius aliam, tolum id quod sensibus obiicitur, nemo

perciperet • ». Doctor autem Afer ila argumenlalur : « Nec illud
audiendum est quod quidam putaverunt , quiatum quoddam esse
corpus, unde sii anima, quod nec terra, nec aqua sii, nec aer, nec
ìgnis,sed nescio quid aliud, quod careat usilalo nomine, sed tamea
corpus enim qui boc sentiuntjboc dicunt corpus, quod et nos,
sii. Si
id est naluram quamlibet longitudine, latitudine, altitudine, spalium

loci occupantem, ncque boc est anima, neque inde faeta credenda
est. Quidquid enim tale est, ut multa non dicara, in quacumque sui
parte lineis dividi, vel circumscribi potest*, quod anima si pateretur,

nullo modo nosse posset tales lineas, quae per longum secari non
queunt, quales in corpore non posse inveniri nihilo minus novit * »,
») Cf, Tol. I. Dynnm.; e. HI, art. 7, p. 305, 304.

) 1^. elitpp.y De Fer.f q. Vili, a. 14 e. Petrus Bajle (Dici. hisl. crii., art»
Leuappe) exemplara affert globi qnataor mundi partes pietas psh'benlis ,
qui si
tuis figur.s intelligcndis ap'us CTaderel, niliil in se baberet. quod aut tolam Eu-
ropam, aut totam Asiam , aat integram Àmstelaedamum , aut caaclam Vislulaot
cogDoscerel.
»J Praep. Ev., lib. XV, e. 22, n. 829, p. 1362, et 1363, ed. Mgne.
*) De Gen. ad Hit., lib. VII, e. 21, n. 27, Et alib:; e Quanta tetamen absur.
da sccuta sint tale corpiis in anina cogilaatem, qual'a sunt, quie ab omnibas e*
raditis corpora nancupanlur , id «st quaa per disiAflliaoi loogiiodinis, latitudinif.
19"* ANTHROPOLOGIA
Ncque dicas fieri nuUatenus posse ut exlensi obiecti imaginem ani-
ma indivisibilis exhibeat. Nam anima k non est indivisibilis, ut pun-
ctum habens silum in continuo, sed ... per abstiactionetn a tolo ge-
nere continui '». Sane indivisibile habens positionem, cuiusmodi est
punctum *, imaginem extensi obiecti totam, quanta reipsa est, in se
contiuere non potest. At percipiendi inlegram extensionem obiecti
virius non indivisibili instar puncti,sed substantiae absolute indivi-
sibili, quae nempe nuUum ad partes ordinem habet, et extra genus
continui est, convenire dicitur. Quod si ad oLiectum extensum perci-
piendum extensio in substantia peicipiente exposlularetur, haec tan-
tam, lam variara reipsa babere deberet dimensionem, quanta est
et
dimensio diversorum obiectorum, quae ipsa percipitj id quod est a-

perle falsum. Egregie proplerea s. Augustinus inquit: (i Cum ocu-
li medium, quud pupilla dicitur, nibil aliud sit quam quoddam
,
punctum oculi, in quo tamen tanta tìs est, ut eo diraidium coelun»

cuius. ineffabile spatium est, ex aliquo eminenti loco cerni, coUu-
strarique possil, non abhorret a vero animum carere omni corporea
magnitudine, quae tribus illis differentiis longitudine scilicet, lali-
iudine et profunditale consumatur, quamvis corporum magnitudi-

nes quaslibet iraaginari queat'w.Et alibi: (c Huiusmodi species ve-
Jut corporum, non lamen corpora, et vigilantium cogitatione for-
mantur, memoriae continentur
et profunditate Tarn mullas igi- . . .
tur, et tam magnas corporum imagines, si anima corpus esset, ca-

pere cogitando, vel memoria continendonon posset. Qua igilur ma-
gnitudine, quae nulla illi est , tam imagines tam magnorum cor-
porum, et spatiorum atque regionum capii ? * » Accedit quod inte-
gra rei extensio sub una simplicissima, penitusque indivisibili ratio-
ne formali percipilur; ergo huiusmodi perceptio non uisi ad princi-

pium omnino indivisibile perlinere potest.
H26. Hic vero materialismi veteris,de quo in principio huius ca-
pitis sumus.locuti, pariter refellendi, et animae simplicitalis simili
confirmandae causa suppedilatur. In primis, aairaae, ad les corpo-
altilndinis locorum occupaut spalla , minora mlnoribus suis parlibua , et niaiora
maiorìbus, puto quod iain prudenler adverlas »; De Ah. ei eius ong. , lib. IV,
c. 21, n. 35. Lf s. Thora., Contr. Genl.^ lib. II, e. 49, n. I.
*) Qq. dispp.t q. un. De Sp. cr., a. 4 ad 16. e Alio modo, inquit etiain,est
indivisibile punctum, et substantia intelleclualis. Punctum quidam est sicut quan-
litatis lerminus, et ideo habet sìtum determinatum in continuo . . . substantia au<
lem intelleclualis est indivisibilis quasi estra genus quantilalis cxistens j; C^nlr»
Ceni., lib. II, C. 56. Cf I, q. Vili, a. 2 ad 2.
•j De hoc indivisibilitatis modo cf voi. II, Onlol ^ e, IV, a. I, p 14;).
*) De quanl. art., e, 7. —».*) De An. , ei eiuf ori<j,^ lib, IV, e. 17, n. 2j.
A yrHROPOLOG I A 193
reas cognoscendas, simililudines elementorura,ex quibus caeconilan-
lur, in sui nalura habere opus non est.Etenim siuaililuJo inler sub-
ieclum cognoscens,et obieclura cognitum nonnisi in actn cognitionis
exposlulalur*.Alqui anima eiusnalurae est,ut nonacturesomnesco-
gno5cal,sed ad banc, vel illam cognoscendam in potenlia se habeat.
Ergo haud oportet ut inler animara, et res corporeas, quas ipsa co-
gnoscit, similitudo naturae intercedat. «Dicendum, ioquit s. Tho-
mas, quod non est necessarium quod similitudo rei cognilae sit
actu in nalura cognoscentis^ sed quod prius est cogno-

si aliquid sit,
scens in potentia, et postea in actu, oportet quod similitudo cogniti

non sit actu in natura cc»gD0scentis, sed in potentia, sicut color non
est actu in pupilla, sed in potentia tantum. Vnde non oportet quod
in natura animae sit similitudo rerum corporearum in actu, sed
quod sit in potentia ad buiusmodi similitudiues * ».
Ì27. Quin immo si anima principia rerum corporearum in se ba-

beret, numquam harum perceptionibus poti retar. Et sane, ex iis
non actu, sed in potentia res singulares existunt. Atqui

principiis
unumquodque non prout in potentia, sed prout actu est, cognosci-
tur. Ergo cognitio rerum corporearum ex eo, quod anima principia
earum in se habet, explicari haud potest: « Materiali principio. . .
non existunt principiata, nisi in potentia. Non autem cognoscitur a-
]iquid, secundum quod est in potentia, sed secundum quod est in acta
.. .Sic igitur non sufficeret altribuere animae principiorum nalurara,
ad hoc quod omnia cognosceret, nisi inessent eì naturae, et formae
singulorum effectuum; pula ossis,et carnis,et aliorum huiusmodi ».
Ilaque anima, queraadraodum iam a nobis statutum fuit *, res cor-
poreas non eo cognoscit, quod simiiera, ac ipsae, naturam habeut,
sed eo, quia in actu cognitionis similitudines earumdem in se reci-
pit.lamvero exinde animae simplicitas apprime confirmatur. Ete-
nim, quoniam anima res pfopterea cognoscit, quod earum speciebus
informalur, consequitur eam, praeter formam sui propriam, aliarum
rerum formas in se recipere posse*, et quoniam forma dat esse rei,
anima in se recipiens rerum, quas cognoscit, formas, se quodammo-
do extendit ad esse aliarum rerum. Atqui id contingere haud posset,si
anima materialiter esse rerum in se reciperel, siquidem res per ma-
teriam ad unum coarctatur.Ergo species rerum cognitarum in anima
immaterialiler sint oportet: « Si oporteret rem cognitam materiali-
ter in cognoscente existere, nulla ratio esset,quare res, quae mate-
») Cf voi. ì, Dynam., e. Il, art. 3, p.2l9,220.—*) I.. q.LXXV, a. 1 ad 2.

•; I, q. LXXXIV, a. 2 e. — *) Dynam., ibid.. p. 210, 217.
ELEàS.PuiLOS.CuRl^T.III. *^
Jg/J ANTHROPOLOGIA
rialiter extra animam subsislunt, cognilione careni, pula si anima i~
gne cognoscit ignem, et ignis etiam, qui est extra animam, ignem co*
gnosceret.Relintjuilur ergo,quod oportet materialia cognita in cogno-
scente existere non materialiter, sed raagis immaterialiter. Et huius
ratio est, quia actus cognitionis se extendit ad ea, quae sunt extra
cognoscentem.Cognoscimus enim etiam ea, quae extra nos sunt. Per
materiam autem determinatur forma rei ad aliquid unum.Vnde ma-
nifeslum est quod ratio cognitionis ex opposito se habet ad rationem
materialitatis. Et ideo quae non recipiunt formas, nisi materialiter,
nullo modo sunt cognoscitiva, sicut plantae, ut dicitur in lib. 2 De

Jln, Quanto autem aliquid immaterialius habet formara rei cogni-
tae, tanto perfectius cognoscit *». Atqui, si anima materialis affirma-
retur, rerum species immateriales in se, ut cuique compertura est,
recipere non posset, ac proinde res non cognosceret. Eo igitur,
quod anima res corporeas cognoscit, ipsam ìmmaterialem esse con-
cludendum est *.
328. Praeierea conscii nobis sumus nos rerum, quae nihil duplex,
vel concretum babent, notionibus potiri, puta Dei, virtutum,\itio-
rum, affirmationis, negationis aequalitatis, inaequalitalis, aliisque
,
id genus.Iam,etiamsi demus substantiam corpoream notionum,quae

ad res compositas referuntur, capacem esse, tamen res simplices,
et abslractas haud percipere posset: te Si corporea, itas. Augustinus
arguebal, corporeis oculis mira quadam cognatione cernuntur, opor-
te'ian:mum, quo videmus illa incorporalia corporeum, corpusve ,
non esse * ». Cura enim corpus sit aliquod compositum, non posset
id, quod in se est indivisum, percipere, nisi in partes distraheretur,
id quod contradictionem involvit. « Quoaiodo,aiebat Eusebius, quod

magnitudo quaedara est, id, quod magnitudine careat,etquod divi-
duum est, rem percipiat individuam ? * ».
') I, loc. clt. a Cognoscentia ( aìl ibid.^ q. XIV, a. 1 e. ) a non cognoscen-
tibus in hoc dìstinguuntur, quia non cognoscentia niliil Imbent, nisi formam suatn
tantum, sed cognoscens natum est liabere formam etiam rei altorius; nani species
cogniti est in cognoscente. Vnde manifeslura est quod natura rei non cognoscen*
lis est magls coarctata, et limitata. Natura anlem rerum cognoscenlium habet
maiorera aniplitudinem, et extensionem. l'ropter quod dicit Phiios. in 3 Da Jn.
quod anima est quodammodo omnia. Coarctatio autem formac est per materiam,
. . .Patet igitur quod immalerialilas alicuius rei est ratio, quod sit cognoscitiva,
et secundum modum immaterialitatis est modus cognitionis j.
') In Dynam. {ibid. , p. 217) prò certo sumsiraus animam esso simpllcem, In»
deque species esse immateriales dcduxiraus. Hic autem a priori, seu ab ipsa na-
tura cognitioniSjSpecies oportere esse immateriales assevcramus, ut aairaae imma«
Icrlalilas inde palcscal. — ')De quant. an., e. Vó, n. 22.
*^ De praep. evanj.j lib. XV, e. 22, n. 831, p. 1366, ed, cil. Et paulo post:
ANTHROPOLOGIA . 1 gS
Sag. Iluius argumenti viin auget i° proportiojquae existat opor-
tel inler arlioncs, et principium, a quohae eliciuDtur; quapropler
si anima esset quaedara substanlia corporea. a Ique ei virtus cognitrix
convenire poneretur, ipsa nonnisi corpora,numquam vero res incor-
poreas percipere valeret. En quomodo haec argumentatio a nostro
Aqninale profertur: « Nihil agit, nisi secundum suam forraam, quia
forma est principium agendi in unoquoque. Si igitur intelleclus sit
corpus, non intelliget, nisi corpora * M.a^Quod si animae corporeae

virtus cognitrix conveniret, haec nonnisi per organa corporea exerce-
retur; at vero id, quod unum, et simplex est,per organa corporea
percipi nequit. Audiatur s. Augustinus: « Vnum vero quisquis ve-
rissime cogitatj profecto invenit corporis sensibus non posse sentiri;
quidquid enim tali sensu adtingitur, iam non unum, sed multi-
plex esse convincitur-, corpus est enim, et ideo habet innumerabiles
partes * )>.
330. Itaque anima, nisi simplex esset, ncque simplicium, ncque

compositorum peroepliones habere posset.
33 1. Antequam hoc argumentorum genus a prima animae opera-
tione pelilum deseramus, illud praeterraissum nolumus, animara
contraria simul percipere posse, quod quidera eius iramalerialitatem
mirifice comprobat. Enimvero, quoniam contraria sese mutuo ex-
pellunt ab eodem subiecto, et simul stare omnino nequeunt, dicen-
dum est species, per quas contraria cognoscimus, etsi relatae ad res
sint contrariae, tamen, prout in anima sunt, non esse contraria?:
« Contrariorum raliones in anima non sunt conlrariae, alias non si-
mul * ». Atqui ratio,
essent in anima, nec simul cognoscerentur ex
qua species contrariorum in anima non sunt contrariae, non alia esse
potesl, nisi quia materiali modo in ea non recipiuntur: « Secundum
hoc esse [spirituale) non habent contraria contrarielatem * ». Ergo
illae species immateriali modo recipiuntur in anima*, ac proinde a-
nima muterialis esse non potest.
e Non enim aul corporis. aut omnino materiae quidqnam patilur illa fieri solita
circuii, triaoguli, lineae, pucclique secrclìo: proindcque animum eliam ipsum, qui
eam eOìciat , a corpore secernere , ncque adco corpus esse oporlebit. Eniravero
palclirum, opinor, et iusfum, ipsaque proinde amborum inlelligentia magnitud'nis
habent nihil. Quare ati^bo et individua quadam illius vi excipienlur , et in ilia
sine partibus ullis sita reroanebunt i; iòtd.^ p. 1307.

') Contr. Cent., ìò. II, e. 49.
*) Dt lib. mb., lib. Il, e. 8, n. 22.
*) Conlr. Geni., lib. I, e. 71. Et alibi : e Contrariorum raliones secundum
quod sunl apprcliensae, non sunt conlrar'.ae j; la 2ê, q. XXXV, a. 5 e.
) In lib. Ili Seni., Oist. XXXVI, q. I, a. 3 ad 4.

1^6 ANTHnOP()Lu».iA
332. SecundorQucd de nolionibus, poliori iure de iudiciis uicen-

dum est. Namqtie iudicii natura exposlulal,ul duae notiones^nempe
Haec autem comparatio
subiecli, et attributi, inter sese coraparentur.
duarum notionum locum habere eodem subie- nequit, nisi arabae in
cto simul consislant^ siquidem comparalio inler duo fieri non potest,
nisi iìbeo,qui simul haec duo percipit.Iam,si anima ex partibus coale-
sceret, notiones subiecti, et praedicati in uno, eodemque subiecto
numquam consistere possent,sed una pars notionem subiecti, altera

notionem attributi haberet. Cum igitur anima iudicia confìciat, eam
parlium expertem esse prò certo habendum est.
333. Id etiam vel maxime patescit eo, quod actio iudicatrix intel-
Jer;tus,etsi sit complexa,tamen circa obiectura unum versatur*5nem-

pe circa relationem convenienliae, aul discrepantiae inler notionem
subiecti,et notionem attributi*, undc, ut alibi diximus ,unus, et in-
divisns est actus, quo intellectus iudicium efFormat '. lam hic actus
unu5, non nisi a principio uno et indiviso oriri potest.
et indivisus
Tertio: Nos etiam saepe ratiocinamur-, ratiocinalio autem, non se-

cus ac iudicium, animam simplicem esse ostendit, lum quia plures
actus, qui ratiocinationis elementa sunt, nempe oognitio praemissa-
rum, et ronclusionis, ab uno, eodemque subiecto eliciantur oportet,
secHs conclusionem in praemissis conti neri haud posset perspici'^luni
quia unicus, ut alibi ostendimus ", est actus, quo intellectus con-
clusionem ex praemissis, a quibus deducitur, fluere cognoscit '.
Quarto: Anima, quemadmodum saepe observavimus, sui , et sua-

rum cogrtttionum sibi conscia est.Iamhancconscientiam habet, quia
ipsa se , tamquam cognoscenlem , cum se ipsa , tamquam cogni-
ta ila coniungit, ut ipsa sub utroque respectu unum fiat , alque ila
') < Illa complcxio, inquit s. Bonaventura, in sermone signìGcal composilionem

à
in intellec[u, sed uailatem in re i; In lib. Ili Seni., Dist. XXXVI, q. I, a. 3
ad arg. Cf B. Alb. M., De llom., traci. I, q. LVII, a. 2.
«) Voi. I, Dyaam., e. Ili, art. 8, p. 318, 319.
') ti Intellectus simul inlelligit propositioncm, non prius subieclum , et postea
praedicalom ,
quia secundum unam totins spcciona omnes partes comprehondit >;
C'ontr. Genl.^ lib. F, e. LV, n. 1; Cf Qq. dispp., de Fer., q. VII, a. 14 e.
*) e Primo aliquis inteliigit ipsa principia secundum se; poslmodum autem in-
telligit ea in ipsis conclusionibus, secuudum quod assentii conclusionibus prupler

principia »; 1» 2ae, q. Vili, a. 'i e.
«) Jbid., art. 9, p. 321, 322.

•) a Idem actus cadil super obicclum, et super rationem oblecti , sicut eadem
Visio est coloris, et luminis. Et est simile de intclieclu , quia si absolute princi*
pium, et conclusionem consìderct, divisa est considcratio utriusquo; in hoc autem
quod conclusioni propter principia assentit ] est unus aclus intelleclus taiiluoi >;
la 2a«, q. XlFj a. 4 e.
A.NTUBOPuLOGU Ì^J
sit simul saae actionis priucipium, et finis. Ad quam rem necessario
expostu};]tur, ut ipsa ad se redeat , et tota super se totam converta-
tur '. Al vero , si anima corpus essel, ideoque partes extra parles
haberet , nec illius pars super seipsam conlrahi *
, nec tela cum se
tota coDÌuagi posset '. Ergo, cum anima cooscientia poiieat, rursus
patet eam incorporeara esse *.
334. Ncque illud praelermissum volumus, quod si quaedam «or-
poris pars super aliam flecteretur,priorera certe ?ui formam exueret

novumque indueret quamobrem ; , si Lune in modum conscienlia,
quam anima suarum cognitionum habet,explicarelur,illud etiam ab-
norme consequeretur, cognitiones, super quas aclus refleiionis exe-
ritur , non consislere, nedum vividiores fieri. Accedit, quod ani-
ma conscieutiam j sive cognitionem sui diverso modo , ac cogni-
tioDem corporum , adipiscitur. Quocirca si quaedam species corpo-
ris esset, pula igois, aer , aut aliud eiusmodi, illud aliler, ac cetera
corpora, perciperet-, id, quod omnino falsum est. Lubet banc ratio-
nem bis s. Augustini verbis explanare : a Ncque ullo modo fieri
possel, ut ita ccigitaret id, quod ipsa est, quemadmodura cogUat id,
quod ipsa non est. Per pbantusiam quippe iraaginariam cogitat baec
omnia, sive ignem, sive aerem, si\e illud, vel illud corpus, |);ulem-
"ve illam, seu compaginem , temperalioneraque corporis nec utique ^
isla omnia , sed aliquid borum esse dicitur. Si quid autem horum
es*et, aliler id, quam celerà , cogilaret , non scilicel per imjginale
figmentum, sicut cogitaotur absentiu, quae sensu corporis tacta sunl,
sive omnino ip&i, sive eiusdem generis aliqua: sed quadam interio-
re, non simulala, sed vera praesenlia ( non enim quidquam illi est
se ipsa pruesentius): sicut cogitat vivere se, et meminisse, et iutelli-
*} Cf s. Thom. in lib. De Causis, lect. XV. Exin<le intelligitur car conscien»

tia rtditio a Neoplalouicis, el refl.xio a Scholaslicis, et a recenlibus nancupala sii.
IVamque facullas sui ipsius cognitrii aclioncm suam ideo cognoscit, quia a re ap>
prebenda in se redil., sive, quod idem est, ideo, quia, re apprehensa, actio, per quam
Illa a facultate apprehenditur, in ipsam facullalem retorquetur, sive rejl clt'tur.
•) Cf voi. I, Di/nam., e. IH, art. 7, p. 293.
",) Cf iòid.^ p. 296, el art. II, p. 340. Perbelle ad banc rem s. Augusl noi
inquii: fCum aliquid (m^n^) de se st il, quod nisi tota non potest,tolatn se scit. , •
Scit £6 igìtur tolaiu .... Si non tota se quaerit, sed pars ,

quae inventa est ,
ijaaerit pariem, quae noaducn iovenla est, non ergo se mcos quaerit, cuius se iiul«
la pars quaerit. . . . Quocirca quia nec Iota se mcns quaerit , nec pars eius
uUa se quaerit, se mcos omnino non quaerit >; De Triiu^ lib. X, e. 3} et 4^
n. 6.
*) Hoc argumentum Jiluc.de ezôsUum iovcnics apud s. Tbomam, C««i> C^*

lib. Il, e. 49, n. 7.
ig^ ANTHBOPOLOGIA
gere, et velie se. Novit enim haec in se, nec imaginatur quasi extra
se illa sensu tetigerit, sicut corporalia quaeque tanguntur ' ».
335. Quinto denique revocandum in memoriam nobis est i° di-
Versas operationes animae ila exerceri , ut una ab altera pendealj
e. g., intellectus , nisi cognitio sensitiva praecedat, nihil intellige-
re potest , et appetitus non nisi in id , quod prius cognitum est ,
ferri potest *; a** vebementiorem alicuius facultatis aclionera effice-
re, ut ceteraium acliones debiliores sint '. Quod quidem nunquam
fieri putandum, nisi in nobis esset principium, a quo bae diversae
operationes oriantur , et quod, quasi centri instar, illas onines io
Etenim quod una operatio ab altera dependet, id certo
fé colligat.
est(( in secundum ordinem naturalem
hiSjquae, ut inquit s.Tbomas,
procedunt ab uno *»; atque causa, cur operatio unius potentiae o-
perationi alterius impedimento sit, in eo dumtaxat consislit ,
quod
illae omnes in uno et eodem principio radicern habeant. Cura igi-
tur hoc principium, sive cenlrum sit illud, quod animaai vocamus,
etiam ex hoc iiquet animam esse quidquam simplex, et individuum.
336, Hoc postremum argumeutum ex eo confirmatur, quod quis-
que nostrum in seipso experitur eamdem penitus in nobis esse rem ,
quae omnes operationes elicit. « Anima, praeclare ad hanc rem ad-
"vertit Auctor libri De spirita^ et anima^ in quibusoumque suis mo-
tibus, vel actibus tota simul adest. Tota videt , et tota visorum me-
minit; tota audit, et tota sonorum reminiscitur-, tota odorai, et tota
odores recolit \ tota per linguam, et palatum sapores senti t, discer-
nitque ; tota tangit dura , vel mollia-, tota simul approbat, et re-
probai ^Ti>. Contrarium autem quisque in seipso experiretur, si in-
tegralis una pars suae mentis perciperet, altera iudicaret, raliocina-
retur alia unaque vellet, et noUet altera. Hursus nobis notum est
,
idem subieclum , quod in nobis vult , noscere se velie, sibique

bonum esse , quod appetii. At id numquam experireraur, si in a-
nima plures integrales partes, quarum una vult,alia percipil, discer-
nerentur".
») De Trin., lib. X, e, 10, n. 16.

*) « In inlelligere, s. Thomas ail, includitur vivere, et in vivere includilur esse;
et ideo non reducuntur in diversa principia, scd in unum j; Jn lib. I 5e«/., dist.
II, q. I, a. 1 ad 1. ( Quod ignoro, ait eliam Afer Doclor , nec racmini , iicc
volo. Quidquid autem intelligibilium memini, et volo , consequenler iuleliigo > ;
JòiJ., e. 11, n. 18.—') Cf voi. I, Dtjnam.^ e. I, art. 5, p. 209.

*) I,q. LXXVII, a. 7 «) Gap. XIX. e—
•jHoc postremum argumenlum ab ipso Pelro Bayle ( Nouvelles de la repub-
dea Leilres, Oeuvr. divers., 4 voi. in fol. , La Haye, 1725.1731 ) tanti factuoi
est , ut cum argumcntationibus gcomctricis comparari posse cxistimaven'f.
ANTHROPOLOGIA I93
337. It:;que lum ex singulis animae actionibus , tum ex omnium
concentu eius simplicitas invicle demonstralur.
338. Allerum argumenti genus suppeditat modus ,
quo acliones
aoimne exercenlur. Etenira, cura modus operandi sequatur modum.
essendi , nequit causa maleriaiis agere actione immateriali ; qua-
propter , si anima corporea non aliter fierenl ,
foret , cogitationes
quam quidem certum pe-
per diversas moliones corpusculorum, si
nes oranes est omnem aclionem causarum materialium per moluox

absolvi '. Ncque id adversarii difEtenlur. Hobbesius enim cura o-
mni matcrialistarum grege ex cerebri, et organorum sensoriorum
motu cognilionem oriri deblalerat *. At cogitalionem in motu consi-
stere baud posse sic aperte oslenditur.
33g. In primis^ quoniam a omnis actio corporalis requirit conla-
ctum ' » , perabsurdum est vel ipsam perceptionem rei sensibilis
quamdam esse motionem corporalem sive ab eo dumtasat gigni , ,
quod corpus scusile tangit organum ab extima ad inlimara partem.

Elenim corpus sensile tangere non potest organum secundum se to-
lum, quia secus illud compenetraret id quod naturaliter ut alibi , ,
ostendimus "*, evenire non potest. Dicendum ergo est contactum cor-
poris sensilis super organumfieri absque dubio ex parte illius, sive>
ut S.Thomas inquii^secundum extrema *;ac proinde si in hoc conta-
clu perceptio consisteret, nonnisi pars obiecli sensilis , sive extrema
cius superficies perei pi posset. lam totum obiectum, haudquaquam.
faaec, aut illa eius pars a nobis percipitur. Perceptio igitur sensitiva
in motione corporea explicari non polest.Quapropter nos5secundurii
s. Augustinij et s. Thomae , staluimus salis non esse im-
doctrinam
pressionera obiecti sensilis super sensum , atque huius operation£ai
') I Nallum corpas agli, nisi tangendo, vel movendo j; I, q. XLV, a. S e.
*) Hic maleriaiistarum recentiura antesignanus nonnisi corpora in rerum natura

esse putans, corpus^ et substanliam idem siguiiicare asserii , ita ut vox compo-
sita tubslantia incorporea sit insiffnificans, aeque ac si quis diceret corpus incor-
poreum. {Leviathan, sive de Civit. Chriat.^ pari. I, De hom. , e. 34, p, 183 ,
Amsteìodami 1668.) Bine Philosophiam scienliam corporis deGnlvit (Zô^;'<?,, p.7,
ed. qua dcfinilìone clarior nulla alia ad malcrialismum denotandum excogi-
cit.),
Cf Uaiuiron, Hcbbes considerè comtn. melaphtjsicieai JUèm, de Vd»

tari potest.
ead. des scienc. moral. et polit., l. Ili, Paris 1S41,

') In lib. IV Seni., disi. X, q. I, a. 4 sol. 1 e.
*) Voi. II, Cosinol., e. II, art. 2, p. 207.
') Coatr. Gent.^ Il, e. 56. e Tac!us ,
lib. alt ibid. , non nisi corpomm e»f;
sunt enim tangentia, quorum ultima sunt simul, et pancia , vel lincac , aut su*
perBcies, quae sunt corporum ultima 1. Et alibi: e Tactus corporalium . , . ni-
hìl aliud est , quam coniunclio terminorum duarum quanlitatum > ; Io lib. ly
Seni., Ice. cit.
900 ANTIIROPOLOGIA
passivam, qua in oLieclum reagii^ ut perceplio efficialur, sed requi-
ri etiam operalionem aclivam, qua virlus senliens in obiectum in-

tendit^ et ad ipsum converlilur '.
340. Insuper anima, ut diximus, simul contraria percipere pot-

estj adeo ut cognilio unius contrarii per cognitionem alterius adiu-
velur, quia unum per aliud magis cognoscitur Atqui eadem pars
".
corporis conlrariis molibus agi nequit. Ergo perceptio ad quoddam

genus motionis revocari non polest.
3^1. Ulud eliam observatu dignum est, quod si proferatur vox

aliqua coram plurimis diversarum regionum hominibus, eadem est
apud omnes soni arliculati impressio •, sed eam tantum intelligunt
qui linguam , ad quam ea vox pertinet , vel magistroi um documen-

tis, vel naturali parentum imitalione didicerint , aut saltera quibus
explicala fuerit buius vocabuli significalio. lam id evidenter osten-
dit perceptionem per corporeum motum efEci non posse^ cum enim
idem sit motus, nempe cum idem sonus omnium aures impellat, ea-
dem in omnibus excitanda perceptio foret. Hoc autem s. Augustinus
nobis significasse visus est , cum inquit : « Audivi sonos verborum,
quibus (res) significantur,cum de bis disserilur , sed illi alii , istae
autemaliae sunt. Nam illi aliter graece, aliter latine sonant ; istae
Tcro nec graecae, nec latinae sunt, nec aliud eloqniorum genus ' ».
342. Quid vero , si consideremus perception|p» universali um, et

inlelligibilium ; insuper iudicia , ratiocinationes, barumque opera-
tionum conscientiam , et memoriam ? Sane i** motiones corporeae
loco, ettempore circumscribuotur * *, e contrario, « universalia ab-
slrahunlur ab hic , et nunc '».
1° Vnitas synthetica, quae, ut alibi diximus, in iudicio,et ralio-
cinatione est necessaria,secundum Materialistarum sententiam ila
explicanda esset, ut in iudicio duae motiones invicem et in ralio- ,
cinatione duae motiones cum tertia misceantur. lam ex motionum

mixtione nova motus determinatio exurgit,pcioribus pereunlibus,si-
») Voi. I, Dtjnam., e. Il, art. 5, p. 223, 224.

•) e Cognilio unius opposi[i non lollilur per esse allcrius, sed magis iuvalur »;
In lib. VII Mct., lect. VI.
) Cotìfess., lib. X, e. 12, n. 19. i In corporis motibns , alibi ìnquil , nìhil
oronino a duobus idem fieri polest j; Epìst. XIV ad Neòrìd., n. 2.

*) t In est duo reperire, scilicet conlinuitatera , el suc-
molu proprie acccplo
cessioneni, et secundum quod habet conlinuilalero, sic proprie mensuratur per lo-
cum, . , . secundum auiem quod habet successionem, sic proprie mensuratur per
leiiipus j; In lib. I Seni,, disi. Vili, q. Ili, a. 3 sol.
^) F, q. XVIj a. 7 ad 2. (( Vniversale, alibi ail, abstrahit ab bis, quae delcr-
minanl locum, el lenipus dclcrminalum j; Quodlib. XI, a. 1 ad 2.

ATTHROPOLOGIA lot
quidem m miscìbilia in mixto non sulvantur ' ». Id auteu repugnai
naturje iudicìi, et discursusjia quibus noliones non permi&tae nune-
re debeol; nam intellectus cognoscere non potest Dotionum relatio-
Dem, nisi ipsas notiunesînter quas ipsa iotercedit, simul cognoscat,

aeque ac « aedificator speciem domus conci pere non polest, nisi a-
pud ipsum esset propria ratio cuiuslibet partium eius *».

3** G)D5cientia, site perceptio perceplionis si in mota consisterei ,
non una, sed duplex molio, quarum una ad aliam referlur, esse de-
beret; actus enim, quo inlelleclus se, actumque suum inlelligil, ab
ilio, ut iam demonstravimus ' , distinguitur, quo obieclam inlelli-
git. At vero repugnat motionem ad motioncm referri: « Actus cor-

poris ad actionem non terminatur , nec motus ad molum. Actio au>
lem substantiae intelligcntis ad actionem terminatur ^ intellectus
enira sicut intelligit rem, ita intelligit se intelligere *».
4* Denique. Anima alicuius rei praeterilae non recordatur , nisi

cognoscal rem, quam in praesentia cognoscil, eamdem esse cum ea,
quam autea novit , hòc est , nisi reni antea cognilam recognoscaC.
Iam baec reccgnilio^ ex Malerialistarum hypolhesi, nulla ralioue ex-
plicari polest. In primis valde absuidum est eam ex repelilis iisderu
motionibus cerebri fieri. Et sane , cura in cerebro motio fit sirailis
alteri, quae iam auiea facta est , res , e qua illa motio profìciscitur,
iterum percipitur,sed illara esse eamdem cum ea, quae antea perce-
pia est, cognosci non potest. Etenim necesse foret,ut perunam, eam-
demque itera tam motionem cerebri et rem praesentem perciperemus,
et illam antea perceptam esse cognosceremus. Ast id fieri non pot-
est. Primo quidem ,
quod cognitio , et recognitio rei non sunt uni-
ca, sed duae actiones, et duas actiones per unicum medium, ut sae-
pe diximus, fieri repugnat. Secundo ,
quod non modo sunt actiones
distinctae, sed etiam diversorum generum , cum obiectura unius sit
praesens , alterius autem praeteritum. Verum actiones diversorum
generum non solum perp1ura,sed per diversa media fieri oportet,quia
Inter actionem , et medium, quo fit quaedam proportio intercedat
,
necesse est. Tertio, quod recognitio vel fit per ipsam iteralam molio-
nera cerebri, vel per aliam ipsi succedentem. Non primum , si qui-
dem, uti vidimus , absurdum est actiones diversorum generum , uti
sunt cognilio,et recognitio, fieri per unum medium. Non secundum,
quia non est possibile rem antea cognitam recognoscere, nisi in prae-
sentia recognoscatur. Iam vero, si molionum una alteri succedil, eae
*) Cenir. Gent.^ lib. IV, e. 33, n. 3.— •) I, q. XV, a. 2 e

•) Voi. I, Dynam., e. Ili, ari. 7, p. 301,
*) Conir. Cent., Uh. II, e. 49, n. 8.
303 ANTIIROPOLOGIA
simul nequeunt. Ncque dici polest recognilionem rei per illam

fieri
eamdem motionem fieri, per quam primo res a nobis percepta fuit.
Etenim neminem latet motiones corporeas sibi invicem succedentes
sese mutuo turbari , ita ut posterior priorem destrual. Quapropter
si prior illa motio, qua rem percepimus, manere sumatur , ut eius-
dem rei recordari possimus, cum,ipsa manente, alia raotio fieri ne-
queat, nihil aliud a nobis deinceps perciperetur. Sin aliae perce-
ptiones illi primae succedere ponanlur,hae priorem motionem de-
struerent, ac proinde rei ,
quam antea percepimus , recordari non
possemus.
343. Hoc argumentum ab Eusebio mutuati sumus : « Si corpus,
ait, illud est
,
quod
non aliter sentiendi perficietur actio,
sentiat ,
quam uti cera impressis annulorum figuris consignatur , aut san-

guine, vel aere quae sensus ipse percipit, informantur. Etquidem,
si j quod utique consentaneum est, tamquam humidis in corpori-
bus, ut est aqua ,

perturbabitur , nullaque iam erit memoria. Sin
figurae illae permanebunt: aut quamdiu locus' a prioribus occupabi-
tur, informari aliae nuUae poterunt, atque ita sensuum aliae tollen-
tur actiones*, aut, aliis succedentibus , delebunlur priores illae , sic-
que memoria nulla relinquetur. Quod si et recordari possumus , et
Ticissim alia sentire post aba, nec a prioribus quidquam impedi-

menti obiicitur, corpus esse animus nullo modo polest ^ì).
344* Insuper, cogitationes a motionibus corporeis loto coelo di-

stare alia argumenta ostendunt. Atque , ne lungior , quam par est,
oratio nostra progrediatur, satis sit haec animo recolere: 1° Gorpora
(Cnon movent seipsa ^ quamvis in seipsis habeant principium sui
motus "»; quare secluso extrinseco determinante
, ncque moveri ,
queunt, seu sese determinare ad motum dum , sunt in quiete ^ nc-

que, dum
moventur, a motu cessare , in eodemque loco consistere.
At « animus, ut Lactantius inquit , sua sponte et cogitai , et move-
lur ')ì. •/' Cogitationes , ut saepe diximus , sunt actiones immanen-
tes, motio autem corporalis ad genus actionum Iranseuntium perti-
») Be praep. ev., lib. XV, n. 830, p. 1363, ed. Minine.

*) Q(i
dii>pp , De Per., q. XXIV, a. 1 e.
*ì Da Opifìcio Dei, e. 16. Ex eodem principio ,

quod nompo nullnm corpus
movel selpsum, Nullum corpus movel, nisi motum (In lib. II Seni., dist. II, q.
II, a. 3 soi.), illud eliam consequitur. quod si cogUans sii aliquid movens corpo-
rcum, ab alio movealur oportet; et si boc aliud sit etiani corpus, alio molore in-
digli, et ila deinceps , ila ut nisi deveniatur ad aliquod nioTcns ,
quod non sii
corpus, InGnita moventium series ad aiiquara obtinendam cogitationcm necesse fo-

rel, et quoniam infìoila moTealium series pcrtransiri nequit , numquam cogitatio
allqua posset exi:>lcrc.
,,
ANTiIROPOLOGIA !2o3
nel: « Aclio inlelleclus non est ciusdem ralionis cum acìione ,

quae
in corporalibus invenitur, in aliam maleriam transeunte '». 3° Vis
motiva corporeae substanliae continuo languescit, ac demam pror-
sus extinguitur J
centra vero , cognitiva humanae mentis potenlia
tantum abest , ut exercitio minuatur , etiam crescit quodammodo ,
validiorque fit : « Potentiae animae , atque virtutes, ioquit Au-
ctor libri De spiriiu , et anima lunga exercitatiooe et successu
, ,
temporura crescunt *». 4" Denique celeritas mentis in cogitando tan-

ta est j
quanta in corporeis raotion-ibus haberi nullatenus polest;
« Non non admirari, quod sensus
potest aliquis, inquit Lactantius,
ille mens , vel animus nuncupatur , tan-
vivus, atque coelestis, qui
tae mobilitatis est) ut ne tunc quidem, cum sopitusest, conquiescat,
tantae celei italis, ut uno temporis punclo coelum omne colluslret

et, si velitj maria pervolet, terras , ac urbes peragiet , omnia deni-
que, quae libuerit, quamvis longe, lateque suramota sint, in con-

spectu sibi ipse consliluat '».
345. Haec, quae protulimus , argumenta talia sunt , ut ipse Lu-

cretius cum cogilationes motu corporum,quae novimus,explicari non
posse perspexerit, quartam quamdam subslantiam corpoream adbi-
Luit, nomine vacantem, e qua cogitaliones sint *. Quin immoHob-
besius sibi non conslani, a Quis igilur, inquit, sibi persuadeat mo-
tione externorum obiectorum nou tantum motum, sed et perceptio-
nes produci ? '»
ARTICVLVS SECVNDVS
Materialistarum obiecUonibus satisfit
346. Illomm ,
quae contra animae simplicitalem oLiici solenl
panca, sed praecipua ad trutinam revocabimus.
347. Obiic. 1° Partes materiae, licet singulae seorsum non sint
cogitationis capaces, tamcn possunt ita conspirare , ut in toto ,
quod
quemadmodum in horologio,
inde enascitur, cogitandi vis exurgat,
cum nulla pars boras designandi polenliam contineat, haec potenlia
ex omnium eius partium connexione,et conspiratione enasci tur. Ergo
*) I, q. LVI, a. 1 ad 3. Àctionibus autem animae improprie potest molus at-

iribui: e Aliquando improprie ipsa operatio eius dicllur molus eius , ut inlelllge-
re, et sentire 1; In iib. I Sent.^ dist. XXXVII, q. IV, a. 1 ad I. Cf. DijaaM.,
e. V, art. 1, p. 400.
*) C. 30. — •) Jòiii.
*) Cf p. 189. — =") Op. cii.i ióiJ., p. 3, ed. cit.

,
ao4 ANTHROPOLOGIA
cxlare potesl ens cotnpositum cogifans, etsi singulae parles seorsurn
cogitundi Yi carearit.
348. Resp.j Neg. ant. et pari t. Re quidem vera, « parles com-
ponentes causant esse tolius *», earumque natura ex connexione ,
sive dispositione baud raulatur, nam « materiaiis dispositro non est

causa simpliciter, sed secundum quid "»; qâpropler tolum , quod
ex pluribus parlibus inter se connexis exurgit , tunc aliquem effo-
ctum producere potesljquem singulae parles seorsurn producere ne-

queunt,cum hae ad iìlum producendum natura sua ordinanlur.Hinc
fit, ut potestas,quae in huiusmodi composito invenitur,numquam ex
diversae, sed semper ex eiusdem specier potentiis exsurgal. Ila po-
tentia indicandi boras non oritur, nequeoriri potest ex potentiis par-
tialibas diversae speciei,sed ex polentiis eiusdem specieijnempe mo-
tus, et figurae, in quibus unis ipsa horologii poleslas consislil.Iude
colligiturjsi cogitatio essel in ente composilo,boc est in quadam ma-
teriae porlione,ea ex qualilatibus eiusdem speciei coalescere deberel.
At parles maleriae, cum sinl partes quantitatis *,ex qualità ibus con-
flanlur toto genere a cogitattone differentibus, nempe motu , figura,
aliisque huiusmodi. Ergo quocumque tandem modo parles nialcriue
conneclanlurjnumquam inde lotum cogitationis capax existet.
349. Oblio, a" Substantia corporea afficitur qualilatibus , quae

non sunl divisibilesj e. g., gravitate ,vi motrice , et aliis eiusmodi.
Ergo ex eo, quod cogitatio est aliquid indivisibile, inferri nequil i-
psani ad substantiam corpoream perlinere non posse.

350. Kesp., Visi, ant.-) et illae qualitates sunt indivisibiles, si in
seipsis considerenlur, conc. ant.,, sin relalae ad corpus , cui insunt
neg. ani.'., we§^. cons. Sane, sicul formae corporum dieunlur inex-
tensae, seu simplices, si considerenlur abstrattae a materia *, ila il-
lae qualitates, nempe gravilas, vis motrix , aliaeque huiusmodi , si
abstraclae a corpore, cui insunt, in se spectentur , nihil , nisi sim-

plex, alque iiniusmodi exhibent. At proni corporeae substanliae in-
sunt, non sunl divisibiles -, giavitas enim iuxta di\ isionem massae
corporis dividilur*, item, vis motrix in omnes partes corporis disper-
gitur, ila ut si vis motrix in corpore est, ul di/n. in dimidio sii , ut
unum. E contrario quaevis cogilnlio tiim in se , lutn in subiccto co-
gitante pi orsus indivisibilis est.
35 1. Obiic. 3° Vulgatum est illud efFytum, Quidcjuid recipilur .,
») In tib. HI Seni., disi. VI, q. Il, a. 3 jo/.— «) 2" 2ac, q. XXVII, a. 2 e.
') « Parics quaulìlatis sunl partes maleriae 1; In lib. Ili 5en/., 'disi. VI, q. I,
a. 2 sol.
*) Cf voi. II, Cosmol.t e. I, uri. 6, p 271, n. 3, et e. IV, art. 3,p. S65, u. 8*

*?JTnROPOLO0t* 2o5
per modum recipientis recipilur. Alqui anima recipilur in corpore.
Ergo est corporea,
35a. Resp., Disi, mai.^ìla ut nequeat unum ab allero r«cipi,nisi

sii Inter utruraque quaedam proportio habitudinis, cono, mai.^ nisi
inler ea sii nalurae convenientia, neg-, mai. Disi, etiam min., ani-
ma recipilur in corpore, ul perfectum in perfectibili, conc. /mVi.îla
ut in corpore contineatur , neg. min. Neg, con». Sane ) anima non
recipilur in corpore ila ut in corpore continealur, nam, ut s. Augu-
slinus inquit, « anima conlinet corpus '». Quapropter corpus reci-
pit animam eo modo
quo materia recipit formam scilicet ila ut
, ,
per ipsara perficiatur, seuquemadraodum alibi diximus ut « se- ,

,
cundum ipsam constitualur in esse alicuius speciei *». Vi autem

corpus hoc modo in se recipiat animam non requiritur , ut buius ,
natura cum natura illius conveniat, ita ut anima extensa , aeque ac

corpus sit *,sed satis est quaedam inter illud,et islam proporlio,quae
in eo consislil, ut corpus babeat ordinem ad animam , et capacila-
tem) ut ab ea informetur : « Debita proportio, inquit s. Thomas,
materiae ad formam est dujìbciler , scilicet per ordinem naturalem
materiae ad formam, et per remolionem impedimenti *». lara sira-
pbcitalem animae band impedire, quominus baec talem cum cor-
pore proporlionem babeat, iam a nobis ostensum est *. Id, monenle
s. Tboma, adeo verura est , ut etiam corpus ,
quod in alio corpore
recipilur, buius naturam non acquirat. « Cum dicitur, ail, unura-
quodque esse in alio secundum modum eius , in quo est , intelligi*
tur quantum ad capacitatis ìpsius modum non quantum ad natu- ,
ram eius. Non enim oportet ut id, quod est in aliquo, babeat natu-
ram, et proprietatem eius in quo est , sed quod recipilur in eo se-
,
cundum capacilatem ipsius. Manifestum est enim quod aqua non

babet naturam amphorae \ unde nec oportet quod anima babeat i-
psam naturam corporis •».
353. Obiic. 4** Anima non potest movere corpus, nisi illud lan-
gal. Atqui taclus non est, nisi corporum. Ergo.
. 354. Resp.jD/*/. ma/., nisi illud taogal contaclu virfulìs, conc,
mai.y contaclu corporeo , neg. inai. Sub eadem disi, neg., et conc.
min. êg. cons. In primis, cum motus sii « actus exislentis in po-
ieutia *», proprius ad substaulias immaleriales, quam ad maleriales
") Contr. Spiai. Uan., e. 16, n. 20. Cf p. 99, et p. 154.

•) Cf Tol. Il, Cosmol., e. I, ari. 5, p. 232, n. 2. — »j Cf p. 132, et 133.
*) In lib. IV ««,/., disi.XVII, q. I, a. 2, tol. I e.
») Cf p, 135. — •) Qq. dhpp.^ q. no. De Jn., a. 10 ad 14.
'; Id hb. I Sent., disi. Vili, q. I, a. 3 sol.
ô6 ANTHnOPOLOGlA
illuni producere peiiinet. Elenim nihil potest transire de potentia
in actum, nisi perid, quod Atqui subslantiae intellectua-
est actu.
les magis actu sunt , c[uam corpora. Ergo ad illas , magis quam ad
substantias corporeas, pertinet aliquid movere: « Agunt substantiae
intellectuales in corpora, et movent ca , cum sint immateriaìes , et
actu existentes *». Vt vero quoniodo substantia immaterialis corpus
tangatj et moveat, intelligatur, distinguendus est contaclus quanti-
tctis^ qui proprius corporum est, a contactu virlutis *. Primo conta-
ctu tangentia dicuntur ea « quae uniuntur secundurn ultima quan-
tilalis, unde in corporibus oportet mutuum esse tactum ')>. Gonlac-
tus virlutis pertinet ad ea ,
quae etsi « in quantitatibus ultimis non
tangant , dicuntur nihilominus tangere , in quantum agunt *». Hoc
autem tactu substantia immaterialis ,
quae est indivisibilis ,
potest
movere corpus , quae est quaedam quantitas divisibilis ; nam tactu
corporeo id, quod est indivisibile, puta punctum, non potest tange-
re, nisi aliquod indivisibile, at tactu virtutis substantia immaterialis
potest tangere quantitatem divisibilem: « Substantia intellectualis,
quam vis sit indivisibilis, potest tangere quantitatem divisibilem, in
quantum agit in ipsam. Alio enim modo est indivisibile punctum,et
subslantia intellectualis. Punctum quidem est sicut quantitatis ter-
minus, et ideo habet situm determinatum in continuo , ultra quera
porrigi non potest^ substantia autem intellectualis est indivisibilis
quasi extra genus quantitatis exislens*, unde non determinatur ei in-

divisibile aliquid quantitatis ad tangendum * ». lam animam non
nis5 tactu virtutis movere corpus alibi a nobis ostensum est ®. Ex eo
igiiur,quod anima movet corpus, nihil eius simplicitali repugnans
consequiiur. Quin immo id, ut alibi adnotavimus ', argumento est
animam aliquod corpus esse non posse. «Ex opcribusquibusdamsuis,
ait ad rem s. Augustinus, ostendit se vitam. Nisi enim viveret, cor-
pus non moverei, pedibus gressum, manibus opus, oculis intuitum,
*) Contr. Gent.^ lib. II, e. 56.

) Cf voi. I, Dynam., e. V, art. 1, p. 399. Huiusmodi lactus dicilur eliarn
spirilualis; Qq. dispp., De Pot., q. VI, a. 7 ad 11 et ad 12,
») Contr. Cent., loc. eli. — *) Jbtd. — ^) Ibicl.
*) Cf Dynam. e. V, passim, Hanc, qua auiaia potici, raovcndi corpus virlutem
s. Augusliuus exponens, iuquit: < Manus,el pedes movcmus, cum voluiuus, ad ea,
quae liis mcmbris agenda sunt, sine ulto renisu, tanta facilitate, quanta et in nobis,
el la aliis videmus j; De Civ. Dei, lib. XIV, e. 23. Et ibid. (c,24 ); e Ncque
enim ea sola membra moTcnius ad nutum ,
quae compactis articulata sunt ossi<
bus, sicut manus, et pcdes , et digilos ; verum etiam illa, quae mollibus remissa
sunt nervis, cum volumus, movemus agitando, et porrigendo produciinus, et tor-
quendo flcclimus, et constringendo duramus, sicut ea sunt, quae in ore ac facie,

quantum potest, voluntas movet J.— ') P. 202, n. 3.
ANTHnOPOLOOI.4 907
aurìbus auditum non imperarci, non aperiret os ad voceni, linguam.
ad distinctioncm vocum non moverei. His itaque operibus vivere se
oslendil, et esse aìiquid, quod sii torpore raelius *».
355. Inst. Si anima instar substantiarum immaterialium corpus

moverei, huiusmodi raotus ex nulla resistentia corporea vinci posset,
Atqui motus, quem anima producit in corporejvincitur a resistentia
maleriae. Ergo.
356. Resp.yDist. mai.^ si sit subslantia mere immaterialis, fran-
seat mai.^ si sit ita immalerialis , ut simul sit corporis forma, neg.
mai. Disi, etiam m/n., et hoc evenit ralione ipsius animae, neg.
min.^ ratione corporis, cum quo ipsa coniuugitur, corre. 7nin.\ neg,
CO/75. Diximus transeatmai.^ nam si proposilio hoc sensu acci piatur,
qualenussubstanlia immaterialis,elsi finita,quodcumque agere valeaty

prorsus falsa est. Etenim « virtus, vel polentia semper consequilur
essenliam; unde impossibile est, ut essentiae finitae sit virtus infini-
la%. Ad animam humanara quod allinei, vis qua ipsa movet cor- ,
pus, non solum finita est, sed. etiam dispositionìbus organismi con-
lemperala. Hinc « anima quantum est de se nata est movere in
, ,
quamlibet parlem , sed impeditur ab hoc propter corporis gravita-

lem *». Etenim, cum facultas, qua anima movet corpus, sit organi-
ca * , anima molum , e. g., impertit brachi© mediis nervis motori-
bus: « Anima per corpus movet alia membra ^w. Cum igitur media,
quibus anima brachium movet, sint corporea , optime possunt haec
in sua vi motrice a contraria aliorum corporum resistentia superari.
357. Obiic. 5" Sicut alimenta, cum in stomacho digerunlur, novas

quali lales acquirunt , inque varias , et novas substantias converlun-
tur; ila motus a rebus externis in cerebro impressi possunt ita ab i-
pso cerebro elaborari, ut in cogitationes evadanl. Ergo cogitatio cor-

poris temperalioni, sive, ut gallica voce dici solet, organizationi po-
test convenire.
358. Resp., êg. ant.^ etparit. In primis haec materialistarum
physiologorum obieclio prò certo surait illud, quod falsum esse iam
oslendimus*,nempe transmutalionem alimenlorum in novam substan-
liam non ab anima, sed a viribus mechanicis, sive chymicis repelen-
') In loann. Ev. e. 5, traci. XIX, n. 12.

*) la Iib. I 5en^, dlst. XLIII, q. I, a. 2 sol. Et alibi: e Cuoi virtus sit media
inler essentiam, et operationem, oportel quod virtus, et operatio cuiuslibet rei pro-
portionetur essentiae eius . . . el secundum hoc aclio Angeli limitatur ad aliqucm

effectum, quia nec vlrtutem,nec essentiam habet inEnilam j; Quodlib. \\, a. 2 e,
») I, q. LXII, a. 2 ad 2.—*) Cf voi. I, Dynam.j e. V, ari. I, p. 399.
*) Qq. diipp.^ q. un. De Sp. cr.^ a. 3 e.
•) Voi. II, Cosmol., e. Ili, ari. I, p. 327-329.
Ilo 8 ANTHHOPOLOGIA
dam esse. Praelerea , alimenta sunt quidtjuam a slomaclio distin-

ctum, ideoque oplime fieri potest,ut ab eo digeranlur, alqueope di-
geslionis novas qualitates, naturae suae minime adversanles , adipi-
scantur. Asl impressipnes, quae in cerebro a rebus extrinsecus obie-
clis fiunt, non sunt nisi motiones ipsius cerebri-, quapropter ex sen-
tentia adversariorum dicendura foret cerebrum proprias motiones di-
gerere, easque per banc digestionem in cogifationes mutare ;

quod
ne Calo quidem audiendo a risu temperaret. Insuper , cum alimen-
ta per digestionem apta nutritioni efficiuntur , certe a stomacho in
naturam simplicium minime mulantur, sed solum quasdam qualita-
tes acquirunt, quae naturae entium materialium convenire possunt.
Hinc si materialistae constare sibi velint , fatendum ipsis foret im-

pressinnes in cerebro factas, etinm post digestionem, motionum na-
tura non expoliari, ideoque pugnam inter illas , et cogilalionem ad-
huc manere. Denique, si cerebrum impressiones in ideas convertii,
extet necesse estquidquam cogilans ab ipso cerebro dislinctum ,

quod ab eo ideas excipiat earumque subiectum fiat , quemadmo-
,
dnm cerebrum est subiectum motionum. lam vero sciscitamur a ma-

terialisiis, utrum hoc subiectum cogitans sit simplex , an composi-
tum. Si primum respondebunt , in Spiritualistarum castra comn\i-
grabunt', sin alterum, tunc redibit pugna inter materiam, et cogita-
tionem, quam sua digestionis hypolhesi dirimere conati erant.

359. Obiic. 6" Anima easdem vices subii, ac corpus-, e. g., viget
Ergo vel est ipsum corpus hu-
in iuvenibus, debilitalur in senibus.
manum, quaedam substantia corporea.
vel certe
360. Resp., Dlst. ant.i) eodem modo, ac corpus, neg. ant., diver-
so modo, cune, ant, Neg. cons. Hanc obiectionem recenles Materia-
listae a Lucretio, acerrimo materialismi assertore, mutuati sual, qui
haec eadem cecinit: « Praelerea gigni pariter cum corpore , et una
crescere senlimus, parilerque senescere mentem eie. *». Sednullius
ponderis eam esse facile cognoscitur. Sane vices illas corpus subii
secundum cjuantilalem niolis , anima autem secundwn (jnanlUalein
virluUs *, prout nempc eius iutelligendi vires magis, vel minus per-
•) De rerum natura^ lib. IH, v. 446 sqq., ed. cil.

•) Non igilur, apposite s. Auguslinus, libi debel videri animus sicul corpus
e
crescendo cum aetate proficere; proficiendo enim ad virlulem pervenit , quam fa-
teraur nulla spatii magnitudine, sed magna vi constantiae pulcram esse atque per<
feclam; et si aliud est maius, aliud melius, quidquid anima cum aetate proHcit,
composque rationis (it, non mihi videlur fieri maior , sed melior. Quod si mcni<
brorum id faceret magnitudo, eo quisque prudentior essct, quo longior, aut vali-
dior, quod se aliler babere uon^ opioor, ncgabis >; De tjuant. a.i., e. XVI, u. 2S,
ANTIIROPOLOGfA 209
fìciunlur '. Ncque baec diversa perfeclio ,
qua in iuvenibus vigent-
el languidiores in senibus sunt, de operationibus ,
qualenus ab ani-
ma ralionali proficiscuutur, inlelligenda est*, siquidem, aiente s. Bo-
naTcolura, « animae ralionalis operalio nec senescit, necantiquatur
in tempore,imo iuvenescitjquia in antiquis est sapientia,et in multo
tempore prudentia % sed de illis operationibus,quatenus adiumento
sensuumjqui per organa corporis exercentur, indigeni. «Vnus, Aqui-
nas inquit, alio potest eamdem rem melius intelligere . . ex parie .
inferiorum yirtutum, quibusintellectus indiget ad sui operationem.

UH enim,in qaibus virtus imaginativa, et cogilaliva, et memorativa
est melius disposila, sunt melius dispositi ad intelligendum 'w.Quare
in iuventnle saepe auctior est inte]ligentiaevis,quam in senectute,si-
quidera instrumenta corporis in ilio statu validiora sunt , ac prolu-
de perfectiores sunt facullates illae sensitivae*. Diximus saepe^ non
sf/wper, interdum enim operationes mentis in iuvenibus languidiores
sunt, et e contrario intelligentia in quibusdara hominibus usque ad
ultimam seneclam in dies roagis, magisque Tiget. Guius ratio , aien-
le eodem Aquinale, ex parte ipsius intellectus repetenda est, quale-
nus nempe bi a sortiuntur animara maioris virtutis in inlelligen-

do Cum haec ita se habeant, potius cura s. Angustino
*». ita ratio-
cinandum, et concludendum est ce Anima si crescit vide : , quam sit
inscitum, incrementa eius de viribus corporis credere'.de copia doatri-

narum non credere cum illis solum accommodet nutum hoc sola
-,
,
possideat. At si crescere animam pulamus, cum addi tur viribus; mi-

nai putanda est, cum demitur. Demitur autem in senecla , demilur
in labore studiorumj atque bis temporibus doclrinae aggerari,atque
modo eodem tempore simul augeri quid-
essi! ui soleut; neqtie ullo
quam, et minui potest. Nullum igilur crescenlis animae argumen-

tnm e^t, vires in maiori aetate maiores *b.
') e In formis dicilur aliquid magnum ex hoc, quod esl perfeclum. Ei quia bo-
num iiabet rationem perfecti ,
propler hoc in bis , quae noa mole magna sunt,
iJcm esl esse maius, qaod melius i; 1* 2ae, q. LII, a. I e.
''; In lib. II Sent., disi. XIX, in arguendo.—*) I, q. LXXXV. a. 7 e.
*) e Quamvis, subdit s. Bunavenlura , anima ( seeundum operationem itUelie-

cttvam) non operetur per organum corporale , nih lominus (amen ad hoc , qnod
anima operelur in corpore, necesse est corpus seeundum nobiles spirilus. et nobilia
organa in debita actualitate, et dispositione esse. Et quoniam haec dispositio toliitur
per corporis ineptitudlnem.ideo per consequens aclus ralionis, et usus lìberi arbitrii
impediiur >; In lib. Il Sent., dist. XXX, p. 2, a. ì,(\. 6 ad ar^. — *) Ibid.
') Dd guani, an., e. 22 , B. 40. In eumdem sermonem venit iliud Nemesi!:
C Anima, si alilnr, eo, quod vacct corpore , enim esca di<ciplinae
alitur: animi
mnt: at nullum corpus alitur eo qnod vacet corpore: noa ergo corpus anioia est t;
De nat. hom. e. Il, p. 16, ed. cit.
Elem.Phiios.Christ.III. ^*
2IO ANTIIROPOLOGIA
Inst. Intelligentiac operaliooes perlurbanlurjnon secus ac pertur-

bantur organa corporis, earuraque exercitium ab iìsdem, quae in
corpus agunt, causis pendei. Ergo.
36 1. Resp., Dlst. ant.y ìndirecte^ cono, directe^ neg. Neg. cons.
Quia argumentum a superius allato non diflfert ideo dissimilis non ,
erit responsi©. Nam intellectus operationes facultatum illarum usum

cxigunt, quae ab organis pendent; bine fit, ut organorum perturba-
no non quidem ipsum intelleclum, sed eius exercitium perturbet.
« Operati© intellectus, inquit s. Bonaventura ,
quam habet in cor-
pore , impeditur propter aliquam laesionem factam interius in or-

gano imaginationis, vel alterius virtutis sensibilis ». Et paulo post:
« Laesis organis corporis , et impeditis viribus sensifivis, operatio
intellectus, quamdiu est in corpore, babet impediri, ipso intellectu
nullatenus in se laeso *». Hinc meritò Aquinas nosler. « Dcbilila-
tur intellectus , inquit , ex laesione alicuius organi corporalis in-
divede^ in quantum ad eius operationem requiritur operatio sensus
habenlis organum '*». Ob eamdem rationem a causis j quae in cor-
pus agunt, intelligentiac evolutio non immediate^ sed mediate pen-
dere dicenda est. Haec omnia ita s. Tbomas paucis complectilur :
Cura anima sit forma corporis, consequens est, quod unum sit esse
animae, et corporis, et ideo, corpore perturbato per aliquam corpo-
ream passionem, necesse est,quod anima perturbetur per accidens,
scilicet quantum ad esse, quod habet in corpore '».
362. Obiic. 7° Animam corpoream esse insinuant plerique Eccle-

siae PP. Id Tertullianus in primis aperte docet *. S. lustinus eorum
sententiam improbat, qui animam incorpoream^ et immortalem. po-
nunt ^, S. Hilarius animarum. species corpoream naturae suae sub'
starìtiam sor tiri asserii*. Neque secus de natura mentis bumanae
opinati sunt s. Gregorius Nyssenus ', s. Irenaeus ', aliique. Ergo.
363. Resp., Neg. ani. Sane animam esse alteram , eamque me-
Jiorem hominis partem, a corpore diversam ,
quae simplex sit , o-
mnisque corporis expers,uno consensu PP. docent '.Ceteris omissis,
') In lib. Il Sent.^ dist. XIX, a. 1, q. I «rf arg.
«, lu lib. 11 De Jn., iect. VII.—») 3, q. XV, a. 4 e.
*) De an., e. 6, et 7, p. 308, 309, Opp. ed. Rigali. 1641.

''j Dial. cum Triph.f n. I, p. 102, Parisiis 1742.
•) Comm. in Mailh.^ e. 5, n. 8, p. 692, t. I, Veronae 1730.
') De opificio hominis^ e. 29, p. 482-483, Basileae 1371.
*) €ontr. haeres,, lib. II, e. 19, p. 143, Veneliis 1734.
•) Cf Hubert Bayer , La spiritualilé ^ et l' immortalile de l' ante , l. II, p,
223 sqq., Paris 1767, et Baro de Berlepsch, Aalhropologiau chrislianae dogma»
ta, e. 3, § 6, p. 27, Vindobonae 1842.
AJTTHROPOLOGIA 211
testimonia il!ornm,quorum auctoritatemMaterialistae nobis obiiciunt,
salis sit referre.PorrOjexTertulliani senieDViaêxhacdupIicìs suòstan-
iiae congr fgallone, spiritusêt animae^ confectus est homo '. S. la-
stinus « Numergo, ait, corpus bomo dicelur ? Minime gentium. . .
Quod ex amborum, animae, et corporis, complesu constai , nomi-

natur bomo*». S. Hilarius : « NibiI in se babet ( anima) corporale,
nihil terrenum , nibil grave , nibil caducum ' ». Idem s. Gregorius
Nyssenus, et s. Irenaeus perspicuis verbis insinuarunt-, ait enira ille :
« Maxime quidem . . . iis, qui convenienter sapienti illi praecèpto

se ipsos Doscere cupiunt, opinionum de anima satis idonea magistra
est ipsa anima, nempe quod expers raateriae et incorporea quaedam
sitj quae convenienter suae naturae et operetur,et moveatur,et per
corporea instrumenta suas motiones ostendat *» -, iste autem verara
carnis futuram resurrectionem adstruens , inquii: a Mori est vila-
lem amittere babilitatem , et sine spiramine in posterum et inani- ,
malemjet immemorabilem fieri, et deperire in Illa, ex quibus et ini-

tium subslantìae babuit. Hoc autem neque animae evenit , fl itus
est enim vitae: neque spiritui ; incomposilus est enim et simplex ,
spiritus, qui resolvi non potest, et ipse vita est eorum, qui perci-
piunl illum ' ». Neraini autem negotium facessat aliquas apud PP.
loquendi rationes occurrere ,
quibus menlem bumannm corporeae
e«se naturae dicunt. Elenim i° nomen corporis latiori significatione
ab ipsis accipitur. prò eo nempe, quod reale est, ac subsistit, inani-
que, ac vacuo opponilur % nequaquam prò ea re, quae natura sua
solida est , atque ita quoad suam entilatem extensa ut secundum ,
trinam dimensionem reipsa secari possit. Dislinclionem islam iim
') De Poenù., e. Ili, p 140,141, ed. ed. Ex pluribus allis locis, in quibus Terlul*
lianus menlem suam d.serte aperii, haec duo seligimns: cLiberam et sui arbitrii et
suae potestatis ìavenio hominem a Dee institutum. nullam magis imaginem et si»
militudioem Dei in ilio animadvertcns, quam eiusmoJi status formam. ^'eque enim
faeie.et corporalibus liaeis, lam variis in genere bumano, ad ua.formem Oeum ex<
pressus est, sed in ea substantia, quam ab ipso Dee traxii, id est animae, ad for*
mam Dei respondentis, et arbitrii sui liberiate, et polestatc signatus est >. (Adv.
Marc, lib. Il, e. 5, p. 457, ed.cil.). Et alibi: cSingularis, et simplex (anima) et
de suo tota est, non magis instructìlis aliunde,quam dirisibilis ex se.^qaia nec disso<
lubilis. Si enim stnictilis, et dissolubilis: si dissolabilis, iam non immortalis.Itaque
quia non morlalis, neque dissolabilis, neque divisibilis j;Z)« i^n.,c.l3jp. SlSjCd.cif.
) Fragm. libri De resurreclione carnis, n. 8,p.59.3, ed. cit.
»j Traci, m Ps. CXXJX. n. 6, t. I, p. 49i, ed. cit.
*) Dà An. et resurr.^ p. 19, ed. Rrabingerus, Lipsiae 1S37. Cf. i£rj , passim.
») AJv. Aacr., lib. Ili, e. 7, n. 1, p. SOO, ed. cit.
^) Boc sensu plerique vetcrum Deum ipsum corpus esse dixcrunt , ut Phaeba-
dius Aginnensis, qui Àrianae , ac Sibellianae baeresros impugnator cxl-lil acer-
imus; Cr BiiU liiU de la France, l. I, p. 2, p. 271.
I
1 ra ANTMROPOLOGÌA
s.Augustinus Iracìidit', siquitlem ad Hieronymum scribens, ail: « In-
corpoream esse animam, elsi difficile tardioribus persuadeii potest,
milii taiuen fateor esse persuasum. Sed ne verbi controversiam vel
superfluo faciam, vel merito patiar, quoniam cura de re constat,noa
est opus certare de nomine , si corpus est omnis subslantia , vel es-
sentia, vel si quid aptius nuncupatur quod aliquo modo est in
id,
seipso, corpus est anima. Porro si corpus non est, nisi quod per loci
spatium aliqua longitudine, latitudine , altitudine ila sistitur , vel
movetur, ut maiore sui parte maiorem locura occupet , et breviore
breviorem; minusque sit in parte, quam in toto, non est corpus ani-
ma *». Hac ratione Tertullianum a Materialistis longe discedere
idem s. Augustinus oslendit^ ille enitn Deum, et animam corpus esse
asseruit, quia non nihil, sed substantiae sunt ^. 2" Ab aliquibusPP.

eatenus etiam anima dicitur essecorporea,quatenus non est mutationis
expers, ut Deus. « Respectu naturae incorporeae , ait Auctor libri
De spirila^ et anima^ quae summe incommutabilis ubique tota estj

corporea est anima, quia tale aliquid non est ipsa '». Sane Hilarius
cum animariim species corpoream naturae suae suhstantiam sortivi
asserit, corporeum accipit prò eo ,
quod mutationi obnoxium est * ,
addii enim, quia omne, quod creaium est^ in aliquo sit necesse est',
esse autem in aliquo mutabilitatem prae se fert. Quam vocis corpo-

rei significationem etiam s. Augustinus innuit , inquiens « Si enm
:
solam incorpoream placet appellare naturam, quae summe incom-

mutabilis, et ubique tota est, corpus est anima,quoniam tale aliquid
ipsa non est *». 3" Cum PP. animam incorpoream esse aliquando
negasse videntur, impiis illis occurrerunt, qui in animam , utpole
incorpoream, poenas cadere non posse contendebant. Ita s. lustinus
non nisi eorum sententiam improbat, qui immortalem , et incorpo-
ream animam esse ponunt , nec poenas daturos se putant , si quid
mali fecerin t'y>.
') Efi.CLXVI, n. 4.
*) De Eacres., e. 86; De Gen. ad liu., lib. X, e. 26. Cf. Bergier , Diciion-

naire de Theol.., l. I, p. 73, 74, Lille 1844. Quod si Tertullianus ,
plus aequo
crcdulus sororis ncscìo cuiusdam noctarnae visioni, ait rationalem animain visam ab
ea fuibse tcneìam^hcidaniêl aerei coioris, et forma per omnia humana[De Jn.,
e. 9); infcrendum inde est non quidem cum tenuisse anituam quidquain meruoi
corporeum essej sed spiritum quodam aethereo, uc subtìlissìmo coipore iudutum.
') Gap. 18.—*) Comm. in Matth. e. F, a. 8, p. (J82, ed. cit.
') Ep. cu., loc. di.—''; In Dial. cum Tripli., n. 1.
IKTHBOPOLOCIA 2I5
ARTICVLVS TERTIVS
Lockiana hypolhesis materiae cogitantìs refelliliir
364 Simplicitatem 'tnii^^s humanae ìis argumentis evicimus, quae

cogilaliooem illi propriara cum requalibet corporea repugnareoslen-
dunt. At vero, Lotkius ,
quem Buddeus *, aliique secuti sunl, etsi
animam humanam simpliceni esse fassus sit, tamea quia essenliaiu
materiaeomnesque eius proprietales nobis perspectas non esse do-
,
cuil •, repugnantiam infer materiam, et cogilalionem demonstrari

non posse conlenditjet ideo in dubium revoca vitjon interproprielates
materia -,
quae nobis compertae non sunt, vis cogitandi saltem divi-
nitus esse possit '. Hanc ob rationem Voltairius Lockium summis

laudibus extulit, aieus impietalis reos se Tacere, qui Creatoris omni-
potenliae materiam cogilanlem produoendi vira denegant *.
365. lam futilis,et inanis est haec Lockiidubitatio,siquidemabso-

Iuta repiignantia cogitationisin materia certiludine metapbysica a nobis
coguoscitur. Et sane, praeterquam quod essentias rerum nobis omni-
no ignotas esse falso docetur ^
, ut certo asserere possi mus aliquod
attributum substantiae cuipiam repugaare , necesse non est omnia
huius attributa perspecta nobis esse, sed sufficit, ut aliquod unum in
ea certo dignoscamus, quod cum dato attributo evidenter pugaat ;
namuna,eademqQe substanlia ex altributis,quae se mutuo destruunt,

constare nequit. Ita, etsi geometrae noodura omnes circuii proprie-
tates calleant, tamen prò re certa, et explorata habent quadraturam
inter eius proprietates nondum cognitas minime conlineri, quia illa
rotunditatis proprietati in circulo iam perspectae evidenter opponi-
tur. A tqui cogita tio cum notis proprietatibus materiae, nempe exten-
*) Eltm, fhil. iheoT.^ seu insti luiionum philodophiae ecleelieaey t. II, e. V,

§ 28, p. 116, Halae Saxonum 1735.
»j Cf Tol. II, Cosmot., e. I, art. 8, p. 279.
*) Op. cit., lib. IV, e. 3, § 6. Lockìi senteniiam egregie eipressil Emineotis-
BÌmDS De Folignac in suo Jnti-Lucret. lib. V, dicens:
e Protiaas hic autem non est mihì cognita, dices,

Materiae natura, salis comprensaque ?irtus,
Vt circumscribam verbis, quid possit apiscì,
Quid nequcat . . . i; v. 1011, s<jq. l. I, p. 179. Amsleledami 1748.

Et T. 1021: e Quìdai materies, cui dotem adscribimus unam,
Vt trìplici pretensa modo concreverit, hanc »!m
Possidcat quoque, ut veli!, atque inldligit Vi
*) EUment. de la phil, de Aewloii^ part. I, e. 6.
'j Cf Toì. II, Onici., e. I!, ut!. 0, i. 48-50,
2l4 ANTHBOPOLOGIA
sione, divisibilitate, soliditate, figura, inertia,adversa fronte pugnai;
quae autem senum pu£rnant,Divinae omnipotentiae non subiici alias
probabimus. Ergo vis cogitandi nec divinitus raaleriae convenire
potest *.
366. Porro , cogitationem cum nolis materiae proprietatibus pu-

gnare compertum cuique est. Sane i" pugnai cogilalio cum exlen-
sione, et divisibilitate; nam, quemadmodum satis, superque a nobis
ostensum est, cogitatio est quidquam unicum, et indivisibile. Id
praeclare indica vit s. Gregorius Nyssenus iis verbis a Ncque con- :
trabilur, ncque difFundilur id,quod in nostram inlelHgentiam cadit,

et disiunctionis expers est' ». Hinc s. Augustinus a Caret in- ,
quit, animus omni corporea magnitudine, quae tribus illis difFc-

rentiis (^longitudine., latitudine et profunditate) .,
consumatur, quam-
"viscorporum magnitudines quaslibet imaginari queat'». 2° Pu-
gnai cum soliditate; ncque enim integrum obiectum cum omni-
bus eius partibus perei pi a nobis' posset , nisi species singula-
rum partium in unam confluerent , ncque in iudiciis, et ratioci-
nationibus plures notiones secum comparar! possent, nisi illae in u-
num compenetrentur. Accedit quod cogitatio semetipsam reflexione
permeai ; et insuper duo subiecta percipieotia possunt se invicem
comprehendere; si unum non posset allerum pe-
vero essent solida,
netrare, ideoque unum non comprehenderet alterum, comprehensio
enim rei habetur, cum ipsa tota cognoscitur. a Impossibile est, ad
rem inquit s. Thomas, duo corpora se invicem continere.Duo autem
intellectus se invicem continent, et comprehendunt, dum unum al-
terum intelligil *». 3° Pugnat cum inertia ; materia enim, utpote i-
'} Oplime argumenlum ìslud affert idem doclissimus Poligaac :
a. At si, cuique rei quae dotes funditus Insunt,

Haud scimus plerumque licet cogaoscere saltem
Queis careat. Nos forle latent primordia flammae :
Ast ea comperluai est aqueis distare Ggura,

Inque figuratum solo discrimine poni,
Quidquid aquae aut ignis proprium est. Miracula noadum
Omnia magnctis perspeximus: at milii certutn est
Magnelem non esse animai, ncc amoris ab aeslu
Ferratas trahere, ac secum viucire catenas >;
< Quadrare rotunduiu
Nemo potest, at quadrafum difFerre rolundo
Jd norunt omnes, quidquid ex ulroque sequatur j;
e Sic a materia menlem seiungimus etsi
Non omnes liquido vires utriusque patcscanl j;vv.ll59 sqq.jp.l85,cd.cil.

*) Be An. et resurr., p. 37, ed. cif. ,
') De Cen. ad liit., iib. VII, e. 7, n. IO..-*) Conlr. Geni., lib. I, e. 49.
ANTUROPOLOGU ai9
nersj ab exlrinseca causa delerminalur, dum cogilatio vilalitale, ac
proinde spontaneitule gaudet, atque legi illi, (juae corporis iner-
tìam coDsequitur , nerape mulalionem moius proporiionalem esse
vi molrìci impressae^ et fieri seciuidum lineam rectant^ qua vis illa
imprimilur^ prorsus adversatur. Etenim nos de multis rebus cogila-
mus, quin ulla aclione exlerna agitemur , atque insuper seriem u-
nius demonstratioois interrumpiraus, aliamque prorsus di versam ag-
gredimur , idque saepe repelimus, et interraitlimus, ac praeterea ab
imaginatione ad iulellectionemjatque ab bac ad illam rursus prò lu-
bitu transimus. 4" Denique pugnai cum figura; quod enim est figu-
ra pr;ieditum, babel terminum, cum figura sit, quae termiuis conli-
cetur; al potenlia cogitandi est quodammodo infinita nam praeter \
ea, quae supra innuimus, possumus concipere universaba,quae vir-

tute sunt infinita, cum contineant singularia,quae potestate sunt in-
finita *.
ìQ'j. Itaque cogitatio praecipuis, et valde notis materiae proprie-

tatibus adversatur; quapropler si materia posset cogitare, proprieta-
tibus secum pugnantibus constaret.
368. Ncque materiam cogitanlem baud repugnare ex eo arguere
licet,quod posset Deus materiae substantiam absque suis proprieta-
tibus creare, et postea cogitandi vim illi tribuere , vel posset a sub-
stantia materiali proprietà tes cum cogitatione pugnantes subtrabere,
earumque in locum facultatera cogitandi substituere.Etenim quod
ad primum spectat , etsi Deus substantiam materiae creare possit ,
quin attributa illi propria actu inbaereant , non tamen, quin male-
ria horum exigentia, et capacitate destituatur-, siquidem baec illius
essentiam constituit. lara cogitatio, et illarum proprietatum exigen-
tia sibi adversantur. Integra igitur superest illa, quam ostendimus,
repugnantia inter materiam, et vim cogitandi.
369. Quod allinei ad alterum, vis cogitandi,qu:ie submotis mate-
riae proprietalibus sufl5cilur,cum ex materiae essentia educi nequeat,
non nisi tanquam aliquid,quod e nibilo producilur, sive creatur,ad-
miUenda foret;( t quoniam non.nisi substantia creatur.ipsa propriam
substantiam a substanlia materiali di.slinctambaberet , et ideo ouni-
quam materiam cogitantem,sed aliquid cogìtans cum materia intime
coniuoctum conslilueret.
3yo. Haec, quam protulimus , nrgumentatio ex iis, quae idem
Lockius baud sibi conslans docet, maiorera perspicuilalem sumit.El
) e VnÌTcrsale ... est TÌrInle ìnBnilutn secundam snum ambiìura • eoolìnet

eni.-a mdJFidua, quae sunt polentìa ìnEuila >; Cor.ir. Gtiii,^ ìbid.
6
21 ANTHHOPOLOGIA
sane, spiritualitatem Dei lamquam melapliysice certam ipse demon-
slrat *. At vero , si, ut materiae \im cogitandi denegemus, univer-
sas eius proprietales novisse necesse sit, posset quis, an Deus sit spi-
ritualis,dubitare, nemo enim Naluram Divinam, Eiusque allributa
in seipsis cognoscit*. Adhnec, Philosophus Angìus ex perceptione,
aìiisque animae operationibus existeutiam alicuius substanliae im-
materialis inferi, proplerea quod comprehendere nequeamus ,
qua
ratione operationes illae ad corpus pertinere, aut a corpore produci
possinl '.lam huiusce argumenti vis materiamnon posse cogitare prò
certo sumit; nam si materia posset cogitare, operationes illae ad cor-
pus pertinerent, ac proinde nulla immaterialis substanlia esset.
ARTICVLVS QVARTVS
De animae humanae spiritualitate .
871. Anima humana,aiente s. Augustine, v. simplex qaiddam,et

propriae substantiae videtur esse *»^ hoc est, non solum in una sim-
plici , et indivisibili realilate consistit , sed etiam ita informai cor-
pus, ut in se subsistat, et ab ilio haud pendeat-, unde anima huma-
na spiritualis merito appellatur , siquidera , ut s. Thomas docuit,
tt substantia spiiilualis secundum esse suum a corpore non depen-
dei "». Quam quidem vocem idem Afer Doctor adhibens inquit :
« Natura animae praestanlior est ,

quam natura corporis , excellit
multum, res spiritalis est, res incorporea est vicina , est substantiae
Dei ^ », si ve, ut s. Gregorius Nyssenus aiebat, est « in se divinae
formae imilalionem continens'».
872. lam, quoniam similiter imumquodque hahet esse , et opera-
ri^ animam humanam spiritualitate gaudere , sive secundum suum
esse 'd corpore non pendere iisdem evincitur argumentis, quibus ope-
rationes illi proprias , nempe quae ad intellectum , et volunlatera
spectant,sine organis corporeis exerceri ostendi solet '. luvat itaque
') Op. cit., lib. IV, e. 10, § 6.

") Bine vides quam scile s. Auguslinus scrìbat : i NihiI vicinìus , aut forlasse
DÌhil lam consequens, quam ut, credilo quod anima corpus sit, etiam Deus cor-
pus esse credalur »; De Gen. ad Hit. ^ lib. X, e. 24, n. 40.
'j Op. cù., lib. II, e. 23, § 4.—*) De guani, an., e. i, n. 2.
") In lib. IV Seni., disi. XLV, q. I, a. 1, sol. 1 e.
*"')
Enarr. in Ps, CXLV, a. 4.—'') De An. et resurr., p. 53 ed. cil.
*) Baec fucultatum inlcUeclricium proprietas aptissimis bisce verbis a s. Gre-

gorio Njssono enunciatur; 4 Vis cogilaudi et raliocinandi impermixla el propria
est in hac natura et por se cousidcralur >; Op. cu., p. 51, ed, cit.
ANTHHOPOLOGU 3 1
7
ea, quae ad hanc rem in Dynamilogia statuiraus, repelere, aliisque
teslimoniis coiifirmare.
3^3. Et sane, operationum, quaeab organo corporis peodent.priii-

cipium unicum est facultas organica simnl cura organo: «i Organum
alicuius potenliae est principium operationis illius potenliae'». lam
in primis acliones intellectus ad organum corporeum pertinere ne-
queunt. Etenim operationes cognilrices, quae per organum corpo-
reum exercentur , ad determinatae naturae corporeae cognilionem
roarctantur, quia organum corporeum est quaedam natura determi-
nata; deinde singulare, non universale apprebendunt, quia organum
corporis, per quod res cognoscunt, non aliud , quam singulare reci-
piendi capax est; denique se ipsas cognoscere nequeiint ,
quia orga-
num, quod medium est inter potentiam, atque obiectum eius ,
pro-
bibet quominus ipsa poteotia snpra se convertatur. Atqui actiones
infellectrices non unam durataxal, sed cunctas naturas rorporeas co-
gnoscere pnssunt; tuin, non singubire", sed universales rationes re-
rum cogiio^curit ; lum demum seipsas intelliguot *. Ergo actiones
infelleclivae organo corporeo convenire nequeunt.
3y4' Hanc argumenlatiooem Thomas bis verbis complexusesl:
s.
« Huius autem probalionis medium sumitur ex parte operationis.

Cum enim operatio non possit esse, nisi rei per se existentis, o^jortet
iliud.quod per se habel operalionem absolutam.eliam esse absolutum
per 5e babere. Operatio autem intellectus est ipsius absolute, sine
hoc, qumi ui bac opeialione aliquod organum corporale communi»
cet. Quod patet praecipue ex tribus. Primo, quia haec operatio est
omnium formarum corporalium sicut obiectnrum. Vnde oporlet il-
lud principium, cuius est buec operatio, ab omni forma corporali

absolutum asse, Secundo. quia intelligere est universalium; in orga-
no aulem corporeo non possunt,nisi intentiones individualae,

recipi
Tertio, quia intellectus intelligit se quod non contingit in aliqna
,
"Virtute, cuius operatio sit per organum corporale. Cuius ratio est,
quia secundum Àvicennam {Traci. De Aninx. part.I I, e. 2) cuius-
Qq' ditpp., q. un. De Ja., a. 2 ad 3.

')
*)Lf ¥oI. I, Dynam., e. Hi, art, H, p. 338 sqq. C Nufla TÌrtas corporea, ia-
quit B. Albertus iM., apprehendit se, nec suum instrumentum ... Et ratio huiuS
est, quia lales rirtutes non apprehenduntur, nisi organo corporis aliquid passo ;
Dulium aulem organum patitur a se ipso, nec a virtute, quae est in ipso ,
quia
sic semper paterclurj sed intellectus, et ceterae firlutes animae rationalis appre-
bendunt omnium inslrumcala virtulum ; ergo noa sunt virtules corporeae >;
se, et
De tiom., IracL 1, q. LV 111, a. 1. Hinc apud s. Gregorium Mjsseoum menteoi

esj>e formae {tensibilit} eapcrtem^ et iateUigeaUai tuac nalurae idem sigalticAt)
De an. el ruurr. , p, 25, et 29, ed. cil.

2l8 ANTHROPOLOGIA
libel virtulis operantis per organum corporale oportet, ut organum
sit niedium inter ipsam potenliam, et obiectum eius. Virlus enim
nihil cognoscit, nisi illud cuius species potest fieri in pupilla. Vnde,
cum non sit possibile ut organura corporale caciai medium inter vir-
tutem aliquam, et ipsam essentiam virtulis, non erit possibile, ut a-
liqua Tirtus operans mediante organo corporali cognoscat sei psam w.
3j5. Praeterea, operationes cognitrices, quae ab organo corporis

pendent,ambitum rerum corporearum egredi non valenl ,atque in
iis non aliud perse apprehendunt, nisi formas sensiles illarum, quia
hae solum in organa sensoria aliquid agere queunt *^denique huius-
inodi sunt, ut vehementia obiecti ipsam facultatem corrumpat, at-
que impediat, quominus aliud eiusdem generis obiectum perei pere
Taleat. Atqui operationes intellectrices essentiam, quae sub formis
sensilibus latet, altingunt *, unde res sensiles cognitione immateria-
li^ universali et necessaria " apprehendunt*, et non solum circa res
corporeas, sed etiam circa res incorporeas versantur °, harumque con-
templalio maximae delectationi intellectui est, ita ut ipse illis inhae-
rens, celerà, uti S. Augustinus inquit, tamquam oblivisci videalur";
») In lib. II Sent.t disi. XIX, q. I, a. 1 sol. Cf Alb. M., De llom.y traci. I,
q. LVII-LIX.
) Cf voi. I, Dynam.^ e. If, art. I, p. 211.
*) Ibid. , p. 212. I Cognilio sensus , liiqait s. Thomas , non se exfendit, nisi
ad corporalia; quod ex hoc patet, quod qualitates sonsibiles ,

quae sunt propria
obiecta sensuum, non sunt nisi in corporalibus ; sine eis autem sensus nihil co-
gnoscit i; Contr. Geni., lib. Il, e. 66, n. 3.
*) J6td., e. Ili, art. I, p. 259, 260. t Sensus, et iraaginatio nuraquam perlin-

gunt ad cognoscendum naluram rei, sed solum accidentla, quae circumstant rem;
et ideo species, quae sunt in sensa, vel ìmaginatione, non repraesentant naturam
rei, sed accidentia eius tantum, sicut sensus repraesentant hominem quantum ad
accidentalia; sed iateliectus cognoscit ipsam naturam, et substaatiam rei s;Qaod-
lib. Vili, a. 4 e.
=) I, q. LXXXIV, a. 1 ad 4. Cf Z?^n.,loc. cil.,et ihid.^sxl. II,p.388. Falso

autem Melch. Gioia sibì persuasit sensum posse a pluribus obieclis similibus abs-
Irahere id, quod eorum commune est, semotis differentiis, atque hoc paclo sensa'
tiones abstraclas, sive universales efficere [Elementi di filosofia, voi. 1, p. 140,
Milano 1822 ). Etenim sensus Imiusmodi abstractionl effìciendae impar est; siquì-
dem cum hoc abstractum essentiam rerum, conditionibus niateriae exutara, coni-
plectalur, nonnisi a facultate, quae nulli organo corporeo insidet, effici potest.
«; Jbid., art. I, p. 260, n. 4. HInc Laclantius aiebat : (C IVullum est animai ,
praeter hominem, quod habeat notiliam aliquara Dei. Solus enim sapientia instra-
cius est, ut religionem solus inlelligal; et haec est homiois, atque brulorum vel
praecipua, vel sola distanlia i; De ira Dei, e. 7.
') De lib. arb., lib. II, e. 13, n. 36. Ex his vides merito Gamìerium Condillaco
obiccisse, quod niens humana, secundum eius doclrinam, nonnisi res maleriales
cognoscere valeat^ l'railè de^ /acuii,, lib. IX, e 4. § 3, t. Ili, p. 330, ed. cit.
9 ANTIlROPOLOfil A t I
obiectum denique intelligibile vim intelleclricera non solum non

Lebelat, «ed corroborai, ita ut iatellectus ex co, quod maius intelli-
gibile intelligit, ad inlelligenda iiiferioris ordinis intelligibilia aplior

evadat *. Ergo operationes intelleclrices sine organo corporeo exer-
centur. Hinc diserte, ut solet, idem s. Augustinus ail: a Illa, quae
nullam gerunt similitudinem corporum, charitas, gandium, longa-
nimitas, pax . . . nulla Incoruro spatia lenent, nulla intercapedine
separantur, aut aliqua oculi cordis, quo radia sua mittant, et ea vi-
deant, intervalla conquirunt. Nonne omnia in uno sunt sine angu-
stia, et suis terminis nota sunt sine circuita regionutn ? Aut die, ia
quo loco videas charitalem, quae tamen in tantum libi cognita est,
in quantum eam potes mentis acie contueri, quam non ideo magnani
nosti, quia ingenlem aliquam molem conspiciendo lustrasti, nec,
cum tibi intus loquitur, ut secundura eam Tivas, ullis perstrepit so-
') e Sensus, ìnquit s. Bonaventura, potest corrumpì, ìntellectas antem noD.Ca«

ins ratio est, quia sensus ab organo dependet. . . , sed intellectus non dependet
ab organo i:ln Ib. I Seni., disi. I, art. 3, q. 1 ad 2 . Praestal quoque audire
Albcrlum M. , et s. Tliomam de iiac re disserentes : e Dissimìlitudo, alt s. Tho»
mas, impassìbililatis scnsitiTÌ, et intelleclÌTÌ manifesta est ex organo, et sensu ,
quia sensus efficilur impotcos ad senlieadum ex valde sensibili, sicut auditus non
potest audire sonum ex ho", quod motus est ex magnis sonis, neque tìsus polest
videre, neque olfactus odorare ex eo quod hi sensus moti sunt prias ex forlibua
odoribus, et coloribus corrumpentibus organum. Sed intellectus ,
quia non habet
organum corporeura, quod corrumpi possit ab excellentia propri! obiecli, cum In-
telligit aiiquid valde intelligìbile, non miaas poslea intelligit infima, sed magis ;
et idem arcideret de sensu. si non haberet organum corporale» (In lib, IH Ds Ja.,
lecl. VII; cf 6'on/r. Geni., lib. Il, e. 55, a.[9 et 10 ). Enucleatius Al' ertus M.:
C Et huius causa est; quia forma fortis sensìbilis reddita organo tenetur ab ip>o
aliquandiu; et tunc sub forma illius primi sensati sentitur secuodum ; et ideo vi-
-dens aliquacndiu intensam et claram albedinem, et mox convertens se ad virorem,
vidit viride sicut tectum panno albo tenui. S militer autem de eo est, et eadem
de causa, qui post magnum sonum audivit dcbiliorem; et ideo illis, qui diu habi*
tarunt in molendìuo multarum rotarum , videtur etiam, postquam inàe recedunt ,
non recedere sonum molendinarum in auribas; et ideo non facile audiuut suaviter
loquentes. Simililer est de bis, qui habent liuguam infectam sapore forti, sicut a-
mariludine, Tel dulcedine mellis; postea alios sapores seotiunt quasi mìxtos iili;
et ideo vina non sapiunl post guslum mellis, et inGrmìs omnia amara videatur. . .
Sed in intelleclu lotum est contrarium: quia post »a!de intelligibile, sicut sunt di»
vina, et principia dcmonslrationum , non mìnus intelligit mìnus intelligibile, sicut
sunt conclusiones, sed etiam magis intelligit ex ilio, quia ralde intelligibile pria-
cipium est ad minus inteil gibìle; et hoc esse non posset, nisi ideo, quod intalle*
ctus est virlus non organica, et ideo formae rerum materialiter nullo modo coa-
iunguntur ei ; propler quod receptio unius, cum simplex sit, et depurala ab esse
materiali , non impedii icceplionem allerius ; sensilivuoi enim non est sine cor-
pore organico, intcUcclivum autem e&t separalum > ; De Jaim.y lib. Ili, traci.
II, e. 15.
220 ANTIinOPOLOGIA
nis, nec, ut eam cernas, corporaìium lumen erigis oculorum, nec,

cum tibi venit in mentem,senlis eins incessum ' ».
3^6. Adverlit eliams. Doclor i" nos perspicue intelligere, et me-

moria tenere « numerorum, dimensionumque rationes,et leges in-
numerabiles, quarum nullarn corporis sensus impressit, quia nec
ipsae coloratae sunt, aut sonanl, aut olent, aut giislatae, aut con-
treclatae sunt *))*,2° tres diraensiones ita a nobis in solido discerni, ut
et lineam omni latitudine, et profunditate carentem, et superficiem
nulla afFectara profunditate dare intelligamus, quamvis tum linea,

tum superficies , si hoc modo sumantur organa , sensuum haud-
(juaquam afficiant '; 3" ut alia, compendii, gratia omiltamus in- ,
terdum res per facullates organica? a nobis non percipi, prout ipsae
in se revera sunt, puta si organa aliquo vitio laborant *j atque
hosce errores per ipsas facullates emendari a nobis non po^se, tum
quia facullas organica, quippe quae ab impressionibus in organo
receptis ad actum determinalur, rem , non aliler ac ab illa afE-
citur, cognoscere potest, tum quia anima, cum per facullatem or-
ganicam supra seipsam converti nequeat, perceptionum, quas in
se liabet, vim per eam expendere non potest '. Exincle concludit
facullatem, qua nos irralionabilibus animanlibus praeslamus. nern-
pe intellectum , a facultalibns organicis specie difFerre: « Quare
confi( ilur, ul aliud simus Nos^ aliud Sensus^ siquidem cum Jpse
fai li tur, possumus Nus non fa/li ' ».
3^^. Huec omnia magis , magisque ex eo confirmanlur quod ,
cognitiones ,
quas per facult:iles organicas nobis comparamus ,
« non sunl, ut s. Thomas inquit, per principia, et causas, sed
per hoc, quod ipsum sensibile obiicilur sensui '
»; cuoi e con-
*) De videndo Deo ad Paul.f e. 17, n. 43.

•) Confess., llb. X, e. 12, n. 19. Atque z'Wrf., e. 10, n. 15 , e Cura audio,
inquit, tria genera esse quaestionum, an sU^ q,md sit^ quale sii , sonorum quì-
dem, quibus haec verba confccla suat imagines teneo, el eos per auras Irans- ,
isse cum strepita, ac iam non esse scio. Ues auleiu ipsas, quae illis significan-
tur sonis , neque ulio sensu corporis alligi , nec uspiam vidi praeter animuta
meuni, et in memoria recondidi non imagines earum, scd ipsas , quae unde ad
me intravcriut, dicant si possunt 9.
"j De quant. an.^ e. 6, n. 10.
*) Cf Dynam.^ e. X, art. 2, p. 540 scqq.
^) De vera Rei., e. 29, n. 53. Cf De lib. arò., lib. 1, e. 7, et 8.
«) Soliloq., lib. II, C. 3.
') In lib. VI Mei.^ Icct. I. « Quomodo, apposite inquit Scotus , intelleclus dl-
scurrcret syllog!zando,vel argumenlando, si pUantasma causai omncm inteliccllo-
nem ? Non enim videtur intelligibile, quomodo phantasmala decurrentia causaut

OQinem discursuni », lu lib. I Sent.^ dist. Ili, q. 7, d. 10.
A.^THROPOLOtil.4 331
Ilario, ope inlellectus, principiu, et cnusas rerum videmus, con-
sequentia cernimus, et effeclus futures, aut loco dissilos vel certo
praenuntiamus, vel probabiliter divioamus '
^ artesque, et ò'ìscì-
•pììnasvel invenimus^ vel dlscimiisj vel exercemus*, Itaque opera-

tiooes inlellectrices supra corporeum omnem ambilum sic eve-
buntur , ut materiae delerminalioDes omnino traoscendant , ac
proinde a materia non pendent. Quod si actiooes illae organo cor<
porco convenire non possunt , consequitur animam ,
quae per in-
teilectum est earum principium, a corpore non pendere , nem-
pe esse spiritualem, quia principium, e\ quo actiones mananl , di-
versae, ac ipsae actiones, ualurae esse nequit.
J78. Idem ex actibus voluntatis arguendum Etenim volun-
est.
tas Lonum intellectivum , nempe universale ,

quod quidem orgina
corporea afficere nequit, appetii; et, secus ac facultas organo allio'a-
ta, non ad hoc, vel illud bonum determinatur , sed in quodcumque

obiectum, in quo ratio boni deprehendilur, libere ferri potesl ; nc-
que a corpore in operando ducitur, cum libertas, niente s. Gregorio
NysscDO , dominuni non habeal^ suique iuris sit '5 sed potius illud
sibi subdit, illisque cupiditatibus ,
quae ab appclitu sensitivo profi-
ciscuntur , adversalur -, denique, aeque ac intelleclus , super actus
suos refleclitur, ila ut velit se velie, et diligal se diligere *.
3^9. Haec omnia Nemesius copiosa oratione persequilur: « Quis

ergo, ait, huius animalis (hominis) nobilitatem digne admirari pos-
sit ? in seipso morlalia cum imraortalibus copulai
quod et ratione ,
utenlia cum rationis expei libus coniungil: quod in sua ipsius natu-
ra omnium rerum creatarum speciem gerii, qua de causa parvus
') ( Dìffusis cogitaiioaibus, alque consìliis, ait Aoctor lib. De tpiritu et ani-
ma^ bue atque illuc vagalur mens. Considerai, et special omnia. Vidot absenlia,
Iransmarina vlsa arabil, el percurril adspeclu, abdiia scrulatur, et uno momeuto
sensus suos per lotius orbis fines , et mundi secreta circumfert >; e. V.
) Cf s. Aug., De Civ. Dei^ lib. XXII, e. 24, n. 3.( Solius homiois ( verba
sunt Nemesii ) est artiam, et scientiarum cognitio , et barum ipsaram artium e*
xercitatio 1; De nat. hotn., e. I, p. 9, ed. cit.
') De an. ti resurr., p. 97, ed. cit.
•) Cf Tol. I, Dynam.^ e. IV, a. 3 el 4 passim. Praestat banc reflectendi vini,

qna intelleclus. et voluntas ornantur.s.Auguslini Terbis rursus describere: cMciniai
me habere meinoriam, el inte!ligeaiiaai,pt voluntalem, el intelligo me intclligere,
et felle, atque meminisse, et volo me velie, et intelligere, et oieminisse, lolamque
mcam memoriara, et inlelligcnliam, et volunla'ena simul mmini. Quod enim mc-
moriae meae non memini, non est In memoria luea. Nibil aulem lani in memoria,
quam ipsa memoria est. Tolam igitur mem ni. Item quidquid intelligo, inlellìêre
mescio , el scio me velie qnìdquid toIo. Quidquid aatcm sciojmemini. Tolam i":tur
ìnielligcntiaui, lolamque volunlatcm meam memini 1; De Trin., lib. X, e. Il, n. 18.

22 2 ANTIIROPOLOGIA
mundus dictus est : cui tam egregie Deus consuluit, cuiiis gralia o-
mnia, et praesentia , et futura Deus homo sunt , cuius causa etiara

factus est:quod mortalitatera effugit et ad immortalitatem tendil,in
eaque acquiescit: quod ad imaginem et formam Dei factum, imperai
coelorum orbibus cum Christo beatam vitam ducit ; Dei filius est:
:
omni potestati etdominatui praeest. Quis huius animantis praestan-

tiam et ornamenta , quibus caetera vincit animalia , oratione conse-
quatur ? Maria transmittit , animi contemplatione coelos peiagrat,
siderum cursus et intervalla et magnitudines intelligil: terra et mari
potitur, feras et cete contemnit : omnem scientiam , omnem artem,
omnem doctrinam rectissime tractal: absentes ,
quos vull , nihil im-
pediente corpore, per literas convenit: praedicit futura: omnibus im-
perai: omnibus dominaturomnibus fruitur cum angelis et Deo
: :
coUoquilur: cêleris rebus crealis mandat , quae vult daemonibus :
imperat: rerum naturam indagat: Dei essentiam studiose investigai:

domus et templum Dei fit 5 et haec omnia per virtules et pielatem
adipiscilur *».
38o. Obiic. Anima nihil potest intelligere sine ope sensuum,qui
per organa corporea exercentur. Ergo in ipsa opera tione intellecti-
\a ab organis corporis pendei, ac proinde non est spiritualis.
38i. Resp., dìst. ant.^ quatenus sensus ad actionem iutelligen-

tem inlrinsece concurrunt, neg-. ant.^ quatenus sensus praebenl in-
lellectui phantasma , in quod ipse suam actionem ,
quiii a sensibus
pendeat, exerit, conc. ant. ; neg. cons. Responsionem islam quae
,
ex theoriis in Vynumilogìa statutis * satis, superque declaratur, A-

quinas noster bis verbis Iradidit Dicendum quod corpus requi- : «
ritur ad actionem inlelleclus non sicut organura quo talis aclio ,
exercetur, sed ratione obiecli phantasma enim comparatur ad in- ,
tellectum sicut color ad visura. Sic autem indigere corpore non

,
removel intellectum esse subsistentem 5 alioquin animai non esset

aliquid subsislens , cum indigeat exterioribus sensibilibus ad sen-
tiendum ». Et alibi
' Intelligere est propria operatio animae
: (t
,
etnon egredilur ab anima mediante organo corporali , sicut visio

mediante oculo. Communicat lamen in ea operalione corpus , nam
phantasmata sine organis corporeis esse non possunt* ». Exinde e-
liam illudj quod antea statuimus ^^ rursus perspicitur, nempe quod
si phantasia ob aliquod vitium corporis phantasmata efficere non
») O'p. c»7., e, I, p. 13.-2) Gap. Ili, passim.^*) I, q. LXXV, a. 2 ad 3.
0.1' ^*^PPì l- ""• ^^ ^"" 5

*) a. A ad 11. Huc etiam illud s. Augustini spe-
cial: « Exleriores oculi inlerioribus quodam officio nuutiandi, ci miuistcrio famu*
lantur 1; Episl. CXLVI, e. 17. — ') P. 210.

3
AXTHROPOLOGI* 21
polestj intellectus ab aclibus suis exerendis indirecte probibelur :
« Si in inlelligendo, subdit s. Doclor, faligctur corpus, boc est per

accidensj in quantum intellectus indiget operatione virium sensiti-
\arum ,
per quas ei phantasmala praeparantur *
». Ratio autem ,
ob quam anima humana sine pbantasmatis nihil intelligere potest *,
ex eo, uti a nobis fuse explicatum est, repetenda est ,

quod ipsa est
forma corporis '^ quae duo, scilicet anìmam esse spiritualem, et es-
se formam corporis , secum apprime consentire etiam planum feci-
ARTICVLVS QVINTVS
ModuSy quo ab aliquibus Philosophis spiritualitas animae

explicatafuit^ exploditur
382. Spiritualitas animae bumaoae in eo, ut diximus ,

posila est,
quod propriam operationem babet.Iam non-
ipsa per se subsistit, et
nulli veteres Pbilosopbi, contra quos s. Thomas disputavit , ani-
mam bumanam per se subsistere,et operari non posse opinati fuere,
nisi quoddam in ea principium materiale agnoscatur; quapropter il-
lius immaterialitatem ila explicarunf, ut ipsam esse formam, cui

principium quoddam materiale admiscetur, sanxerint *.
'J I, q. LXXVj a. 3 ad 2. Nemini autem negotiam facessal ,

quoJ facuUates
superiores, cuiusmodi sunt intelligenles , inferiorum miaisterìo iadigeant, et noa
»iclss!m. Namque, ut scile s. Thomas adverlit, quoniam ras externae e sunt cau-
sa et tneosura cognitiouis nostrae ), efBcitur ut facultates sentientes, quae rebus
externis propìores sunt, quam iolelleclivae, his quodaaimodo superiores sint, non
quidem propter naturam suam, sed propter obiecta, quae uaiversae scientiae no«
strae mensurae suot. e Et hmc est, concludtt , quod sensns non per se, sed se-
cundiira quod est ìnformalus specie rei sensibili^, n]iai:>trat imaglnatiouem, et sic
deinceps i; Qq. dispp., Da fer., q.XVHI, a. 8 ad 3.
) e Licei intellectus secundum se, inquit B. Albertus M., sii scpara(us, lamen
intellectus est potentia coniuncli : quoniam est potestas animae ,
quae secundum
polentias quasdam coniuogitur corpori: omne autem tale ,
quod est cooiancti, et
non est eius, secundum quod est coniuncli, licei non communicet corpori, (amen
communicat communicanti corpori; et hoc est, quoJ supra diximus, quod intellec
lus communicat noa corpori, sed poteslati, quae communicat corpori, scilìeel phaa*
(asiac, et imaginationi, et sensui j; De Jn., lib. Ili, traci. II, e. I.
•) Cf voi. I, Dytiam., e. HI, art. 5, p. 253 sqq.
) Cf p. 133. ^'j Qif. diipp q. un., De Jn., a. 6 e.

,
*) Hanc opin'onem s. Bonaventura his verbis enunciai! e Ànima non tantum

est forma, immo etiam est hoc aiiquid, et ideo si comparetur forma animae aJ
alias formas, absquc dubio simplicior erit, quam aliae formae. Ipsa autem anima,
cura sii ralionalis, cum sii per se existens, aliquam coinpositionem habel
, quam
aliae l'ormae con sunt natac per se haberei dum non sunl nalae per se existerc;
29.4 ANTHROPOLOOIA
383. Huius senlcnthe primus auclor^ ut idem s. Thomas inquiv
fuit Avicebron,qui hanc prò ea reddidit rationem: Fieri non potest,
ut verilas quaelibet logica cum ventate tum raetaphysica, tura pby-
sica concord iter non con|Truat. In logica autem traditur uoaraquam-
libet speciem genere, et differentia constitui. Quaecumque igitur res,
sive metaphysica sit, sive physica, illis iisdem elementis componi-

tur. Quid vero genus significai, nisi materiam ? Quid enim difFeren-
tia, nisi formara ? Quare nihil est in rerum natura, quod materia,
et forma componitur '.
384. Sententiam istam ex Iheoriis iam antea explicatis facile est
refellere. Etenim coniunctionem animae cum corpore et naturalem,

et immediatam At vero, illa admissa sen-
esse oportere ostendimus.
tentia, coniunctio animae cum corpore ncque naturalis, ncque im-

mediata esse posset. Et sane:i° Goniunclio animae cum corpore ideo
naturalis est, quia anima non ex se sola, sed una cum corpore hu-
manam speciem constituit. Atqui, illa admissa sententia, anima cor-
pore non indigeret, ut speciem hominis constituat. Ergo coniunctio
animae cum corpore non esset naturalis. Assumptio huius argumenli
ex s. Thoma demonstratur hunc in modum « Forma materiae ad- :
veniens constituit speciem. Si ergo anima sit ex materia , et forma

composila, ex ipsa unione formae ad materiam animae, conslituetur
quaedam species in rerum natura. Quod autem per se habet spe-
ciem non unitur alteri ad speciei constitutionem , nisi alterum i-

,
psorum corrumpatur aliquo modo, sicut dementa uniuntur ad com-

ponendam speciem mixli. Non igitur anima uniretur corpori ad cou-
stituendam humanam speciem , sed tota species humana consisteret
in anima'». 2" Coniunctio animae cum corpore ideo immediata sit
nìhtlomious ipsa anima simplicior aliis formis dici potcsi. Est enim muUipIex ge-
nus sìmplicitatìs, secundum quod et multiplex est genus compositionis, et partium,

suat enim partes substautiales, et suol purtes quaatilativae, et composUio ex par-
tibus substanllalibus, et composilio ex partibus quantitativis. Et sic simplex dici»
tur dupliciler, aut quod caret partibus constitulivis, aut quod carct partibus quan»
titativis. Quarnvis igitur anima non sit aliis (ormis simpicior quantum ad partes
conslilutivas, quia tales partes habere speclat ad complemenlum, et perfectionem»
hoc enim facit esse per se; simplicior tamen est quantum ad prlvationem parliuia
quantitalivarum, ipsa enim nec babel exlensiouem per se, uec babct exlensioaeia
per accidens, nec quantum ad substanliam, nec quantum ad actum proprium. Aliae
tamen per accidens possunt habere extensionem , et partibilitatem vel secundurn
id quod sunt, vel secundum id quod operantur , et ideo quantum ad hoc anima,
et maxime rationaiis , est forma nobilior > ; In lib. Il Sent.^ dist. XVII, a. i,
q. 2 ad arg.—^) Ibid,
*) Cf. Haureau, De la Pini, scolasHque^ t, I, e. 13, p. 372, Paris I8a0.
') Qq, iiupp., q. un. JJe Au,, loc. cit.
AKTHBOPOLOGIA 2l5
oporlel, quia anima cum cor^wre unum constituit *. Atqui si anima
ex forma, et materia componeretur,tura ipsa, tura corpus ex se uni-
tatem haberel quae sunt composila ex materia, et
, siquidem « illa,
form:i,statim sunt ens et unum

Ergo immediata coniunctio ani- " ».
mae cum corpore,secundum eam senlentiam,explicari haud posset ».

385. Praeterea illa hypolhesis duobus aliis argumenlis excluditur,
quorum alterum ipsa defìnitio animae commuuiter acceplae , quae
in eo consistit, quod sit forma alicuius corporis \ alterum operatio ,
quam natura animae hurainae sibi vindicat, nobis suppedilat.

386. Quod spectat ad primura, dicant nobis Philosopbi, qui ani-
mam ex materia, et forma constare cootendunt, utrum ipsj secuo-
dum se lotara, an secundum aliquid sui forma corporis ?it. Si pri-
mum, materiam omnino abs se reiicit , nam in eo ,

quod secundum
se tolum est forma, sive actus alicuius, aliquod principium materia-
le, s\\ e potentiale admittere, idem est, ac illud simul actum esse, et
potentiam asserere. Sin alterum, nomine animae intelligeretur non
iam id, quod ex materia, et forma componitur, sed illud aliquid,ra-
tione cuius anima est forma corporis , siquidem anima , secundum
eius definilionem, non nisi id, quod est forma alicuius corporis, ap-
pellalur ••
387. Alterum argumentum ita se faabet: Anima humana, proul

inlellectiva est, rem aliquam, e. g., lapidem in sua natura absola-
te cngnoscit. Atqui « sic cognoscitur unumquodque, sicut f^rma
eius est in cognoscente ». Erg© forma rei cognilae « absolute se-
'} e Oportet ut ipsa anima uniatar per essentiam saam immediate corpori, ot
ex ea, el corpore efficiatur unum > ; In lib. Il Sent.. disi. XXXI, q. II, a. 1
9ol. Cf. p. 45, el voi. H, Cosmol,, e. I, art. 5, p. 233.
") (^q. dispp., q. un. Da Sp. cr., a. 1 ad 5.
') t Si anima est composita ex materia, et forma, et ilerum corpus, ulrumque
eonim habebit per se suam unitatcm; et ita necessarium erit poncrc aliqaid ter*
tium, quo unialur anima corpori. Et hoc quidam scqucnlcs praedictam positionem
coDcedunt. Dìcuot enim animam uniti corpori mediante luce vegetabile quidam ;
mediante luce coeli sjderei; sensibile vero mediante luce codi cristallini ; ratio-
naie vero mediante luce codi empyrei; quae omnino fabulosa sunt enim ; oportet
immediate animam unir! corpori, sicut actum potentiae. Vnde manifeslam Bt, quod
anima non potest esse ex materia, et forma >; Qq. dispp., q. un. De An., ibid.
*) e Est de ralione animae, quod sit forma corporis. Aul igilur est forma se-
cundum se totam, aut secundum aliquam partcm sui. Si secundum se totam, im-
possibile est quod pars eius sit materia, si dicatur materia aliquod ens in poten-
Ila tantum, quia forma, in quantum forma, est actus, id autem, quod est in pò-
lentia tantum , non potest esse pars actus , cum potentia repngnet actui , nipote
^centra actum divisa. Si autem sit forma sccunJum aliquam parlem sui, illam par-
fra dicemuà esse animam, et illam ma'criam , cuius primo est actus , dlccmus
se primum anìmatum 1: I. q. LXXV, a. a e.
Elem.ì h;los.Curi?t.11I. 1^
2Si6 A^THROPOLOGIA
cundura propriam rationem formaleni « in anima inlellecliva sit
oportet. lam, quoniam « omne, quod recipilur in aìiquo, recipi-
tur in eo per modum recipientis » , consequilur animam intel-
leclivam, quippe quae recipit formas rerum absolute , esse for-
inam absolulam, non autem aliquid compositum ex materia, et for-

ma *. Qua in re illud etiam cum codem Aquinale observandum est,
quod si anima humana ex materia, et forma constaret, nequiret ope-
ralione sua supra compositum se attollere, atque spirilualia, et uni-
Tersalia contemplari, nam, cum materia sii principium individua-
tionis, fo! mae rerum reciperentur in ea, ut individuales*, et ideo
« non cognosceret,'nisi giugulare, sicut accidil in potentiis sensitivisj
quae reci pi unt formas rerum in organo corporali * ».
388. Illud denique considerare praestat haud posse cogitatione

percipi, quidnara sit isfa auiraae materia ,
quae, aienle s. Bunaven-
tura , u sublevata est supra esse extensionis , et supra esse privalio-
nis, ti coiTuptionis , et ideo dicitur materia spiritualis '». Sane in-
terrogationes illae hic quadranl, quibus s. Augustinus eos, qui ani-
mas ex prnciacente spirituali maleria produci arbilrabanlur, redar-
guebal; « Si est ulla {spirilualia maleries)^ unde animae flunt,quid
ipsa est ? quod nome n, quam specieni ,
qucm usum in rebus condi-
lis lenet ? . . . -vivit , an non ? Si vivit , quid agii ? . . . vivificai
aliquid, an ab hoc eliam opere vacai , et in qundom secreto univer-
sitatis oliosa requiescit sine vigili sensu , moluque vitali ? *» Ne il-
lud quidem animo comprehendi polest, unam esse maleriam univer-t
salem spiritualium, et corporalium; ita ut « forma incorporeae sub-

stantiae sic sit impressa in materia spiritualium , sicut forma quan-
ti iatis est impressa in materia corporalium w. Etenim « non est pos-
sibile quod forma spiritualis , et corporalis recipiatur in una parte
materiae, quia sic una, et eadem res numero esset corporalis, et spi-
ritualis. Vnde relinquitur quod alia pars materiae sit, quae recipit
formam corporalem, et alia, quae recipit formam spiritualem. Ma-

leriam autem dividi in partes non convenit, nisi secundum quod in-
telligitur sub quantitate-, qua remota, remanet substantia indivisibi-
li?, ut dicitur in 2 Pbysic. Sic igitur relinquitur ,
quod materia
spiritualium sit substantia subiecta quantitati, quod est impossibile.
Impossibile est ergo quod una sit materia corporalium, et spiritua-

lium *».
389. Facile autem explicatu est, quomodo anima, cum ex materia
*) I, ìoc. cfé.—») Ibid. Cf. Cotiir. Cent., lib. II. e. 50.—^) Loc. cit.^resol.
*j De Gen. ad Hit., Ilb. VII, e. 7, n. IO.— *J \, q. L, a. 2 e.
ANTHKOPOLOGIA 2.1']
ilou coostet, io seipsa subsistat. £tcoiin,quoniam furmam consequi-

tur esse, ìpsa, non quidem prout forma est, sed proul a materia
pendei, suum esse in se liabere non potest. Quocirca forma illa,quae
a materia non pendet, nempe anima bumana habet esse^ et esse est
in Juiiusmodi forma *.
390. Quoti vero attiuet ad argumentum ab Avicebiono in medio

allalum , ipsum ad rem non iam s. Thomas mouuit
esse ,
quippe
quia « anima non est in genere proprie quasi species, sed quasi pars
speciei bumanae; unde non sequitur quod sit ex materia et forma ,
composita *)>. Illud autem proiiuntialum veritatem logicam cum,
verilate si ve metapbysica , si ve physica concordem esse oportere ,
sibi quidem vult cogitaliones nostri intellectus veras non ^sse, nisi
cum baud probibet,quo-

rebus, ad quas referuntur, consentiant-, asl
minus modo, ac in se sunt , cogitemus. « Non est neces-
res diverso
sarium, ad rem inquit s.Thomas,quod ea,quae distinguunlur secun-

dum intellectum, sint distincta in rebus, quia intellecius non appre-
hendit res secundura modura rerum, sed secundum modum suum *».
391. At vero, cum ab anima compositionem ex materia ^g\. forma
excludimus, baec nomina secundum communem loquendi usum ac-
cipimus. Si enim ea latiori sensu, proul nempe poientiamêt actum
significant, accipiantur, compositio ex materia, et forma attribuenda
auimne est. Etenim, quoniam anima non est suum esse, essentia
animae comparatur ad esse, sicut potentia ad proprium actum: uEt
ita in formis per se subsistentibus invenitur et potentia, et actus,ia
quantum ipsum esse est actus formaesubsistenlis,quae non est suum
( «se * ». Itaque totam banc rem cum eodem s. Doctore ita confici-
ijius: « Cum igitur nnima sit quaedam forma per se subsislens, pot-
est esse in ea composilio actus, et potentiae,idest esse, et quod est,
non autem compositio materiae, et formae *».
ARTICVLVS SEXTVS
j4nimani humanam, etsi intellectiva sit^ prò singulis corporibus

distìngui o&ienditur
392. Hunc articulum cum superiori ideo connectimus, ut errori

iJli aditus intercludatur, quo animam,eo,quod ita immateriaiis est,
*) Qq. dispp.y q. UD. De Jn., toc. cit. ' ^^'>

A i
«) iWrf., a. 6 ad 15.—») I, loc. cit.

*) Ql- ti'tpp- q» un. De An., a. 6 e. Cf Coimol,, voi. FI, e. 5, art. 5, p. 252,
not. 1.—*) Jbiel, Cf Q'iodhb, li, a. 20 e.
,,
228 ANTHROPOLOGIA
ut quaelibcl materia ab ea amovealurjin omnibusunam esse inferlur,
pcrinde ac subsfanliae mere immateriales, quarum mullae in eadem
haud possunf. Quare mulliludinem,el disti nclionem
specie in veni ri
aniârum vindicandam hic aggredimur non quidem contra veleres,
recentioresque Panlhcistas, sed contra Averroem , eiusque usseclas,
qui Monopsychilae vulgo vocitanlur.
39.3. lam , secundum Arabem Philosophum , unica est in omni-
bus anima inlellecliva,quia intellectus est quaedam subslantia a no-
bis separata, quae in singulisbominibus apparet, et iisdem per phan-

tasmata coniungitur. Statuii nempe i** duos intellectus possibiles ad-
mittendos esse, unum, perinde ac agentem *, separalum ab anima, al-
ierum homine haerentem, qui per pbantasmata cum separa-
in ipso
to coniungilur, sive5ul ipse inquit, contìnuaiur, alque non aliud est,

tiisi illa facultas organica, quae cogitatìvae nomine designalur^'^^sin-
gulosbomines per intellectum possibilera separatum res intelligere,
ex co quod intellectus possibilis, qui in eis est, simul ac irnagines
sensilium in phantasia ciFormantur, cum separato continualur " .
*) Cf voi. ìiDynam.,c. Ili, ari. 8,p. 2C9. Averroes explicaturus , qua ralione
iutcllcclus cgcns separafus spccìes intclligibiles ex phantasmatis obstrahero dicatur ,
exeinplo solis usus est. Sicut enim sol oculos Dostros, colorcsquc obieclos luce sua
eoiluslrans, et colores aclu aspectabìles facit,et visum ad ìliós aspiciendos cxcitat;
ila' iolelligentia illa separata, dum luce sibi insila, pbantasmata nostra illuminat, ea-
que sibi similia faciens, a materia, et conditionibus illius expurgat , formas actu
mmaterialcs producit in ìntcUectu patibili , non quod illac a pbantasia in intel-
lectum immigrant, sed quod intellectus ex illarum considcralione ad abstractioncm,
quae ab iutelligentia agente in eum permana!, excipicndaai disponitur , non se*
tus ac propositiones antccedentes menlcni ad conclusioneqi recipicndam disponuut
( De Jnim., lib. Ili, e. 4, § I ). Hinc Henr. Ritlerus contra bistoriae veritatem
jieccavit, quod censuit Averroem nomine fnilalis Inlellecius agcnlis unitatcm
generis humani signifìcatam voluisse ,
proindcquc intellectum ngentcm Averrois
non esse aliud, n'si speciem bumanam. (Hùi. phil. chrisL (germ.), lib. IV, t.
Ili, p. 148. ) INec ininu3 longe a vero Erncslus Rcnanus disccssit, qui ilio nomi*
ne principia couimunia loti generi humano ab Averroe signilicata fuisse conten-
dit, ita ut intellectus agens, Averrois iudicio , non sit quaedam substanlia sepa-
rala, sed ipsa anima secundum principia, e quibus essentia cius constituilur, con-
siderala; Avrrroea et /' Averroismc , e, 2, p. 106, Paris 1852.
*) la lib. li! De Anim. Com. V; De Beat, anim., e. 5, et alibi. Origo buius

avcrroìsticae doctrinae ex eo repctenda est ,
quod Arìstotclcs in libro tertio De
Anima duos ab se diversos intellectus in anima agnovit, unum, ut omnia fianl
nempe pos.nbiiem, òvjarc-j vel zaTvjiv.c-j, alterura, ut omnia fjjiciat , nempe a-
fjentem , ro/vjT/xca ( r. 4 ), atque utrumque esse separalum yjjòcsiaróv , et non
ìntxium, aiîy/^ disit (e. 4 et 5 ). Inter utrumque autem boc discrimen posuit
quod agens immonah's, atque aeUrnus^ dOà'Mzos vjxi dichogy possibilis, cor-
sit
rhjjiionì obnoxius, (f^ó.prò^ (e, 5 ), At vero s. TLomas, aliiquo Doctores p)st Al-
ANTHROPOLOGIA 2^9
humanae ìmmQ feriali tas eiiis ìa
?9^. At vero in primis aniniae
omnibus hominìbus unitalem baudquaquam exigit. Etenim « An-
gelisicul non babent maleriamjtx qua sunt,ilaDon habent maleriam,
in qua sunt-, anima vero babet maleriam, in qua est êt ideo Angeli
non possunt esse multi in una specie^ sed animae possunt esse mul-
tae unius speciei '». Et sane, elsi anima humana « non dependeat a
corpore , tamen babel babitudinem ad corpus naluralite'r proplei*
perfectionem suae speciei "»
; alque « licet non babeat materiam
parlem sui lumen forma corporis ; el ideo quod quid crai esse
, est
suum, includil babitudinem ad corpus*». Quocirca , cura <naleria

individualionem rerum constituat *, animae humanae ex babiludiue
ad diversa corpora numero difFerre dicendae sunt '.
3g5. Deinde illa de unitale animae inlelleclivae senlentia lum ra-

lionr, lum experientiae refragalur. Rationi quidem , nam i** homo
sicut esse^ ila unitalem ab anima, quae est eius forma, babet; qua-
propter homo unus, seu indivisus in se, el ab aliis di visus ex eo di-
ccndus est, quod eius anima ab aliis animabus secernilur, el ideo si
plures numero sunt homines, plures oporlel sinl animae , nec fieri
potesl, ut una numero sit omnium hominum anima ". Quo ex ar-
gumcnto perspicimus illam senlcnliam panlbeismo valde liffineni
berJam M. (Cf. Alb. M, De Jn.^ lib. Ili passim; Ih Barn., traci. 1, «j. LLV; Dd
Fml. Intellectris coni. Jcerr.; De Intellectu el Inlellig.; Isag.Jn lib. de Jnim,
c. 27-30; s. Tb,, In III De Anim. passim, et alibi; s. Bon., In II Senl.^ dìst<
XVllI, a. Il, q. I; Disi. XXIV, part. I, a. II, g. 4 eie; ScoL.Quodltb. XXXV,
a. 1 et 2) looge aliter, quam Averrocs^ librum tertium De Anima inlerprelati sunt;
siquìdem senlentia Aristolelis, proul a plerisque corum eiposita , et defensa luit,
bue redit: Arisloleles intelleclum possibiIen),alque agcntem prò duabus facuUaiibus
animae faabuit, rum io capile quinto illas et ab se discrimtnaverit , et in anima
esse mauifesle docuenl. Nomine vero ialclicclus patientis ,
qui ia eodem capila
corruptioni obnoxius ab eo dìctus est , out dcsignavit partcm senlienlem auiniae,
quae, dum anima cura corpore coniungìtur, inlellectionis maleriam praebet , ai,(
ipsum intelleclum possibilem, qui, dum anima a corpore seiuncta exislit, quodam-
modo perii, non quia esse suum inleilccluale amitlit, sed quia, cum in anima a
corpore seiuncla non amplius phanlasmata exislant, inlellectus, sccus ac in prac-
senli slatu, rcs inleiligit. Denique ulrumque iatcllectum agenlem , et possibilem
Ecparalum disit non quod extra animam sunt, sed quod, cum slce uUo organa
corporeo exerceanlur, corpori non misccnlur.
*) Qq. dispp.j q. un. De Sp. er., a. 9 ad 2,
•) C^. al., q. un. De An., a. 3 ad 19.
•) Ibid. ad 20. — *j Cf voi. 11, Oaioì., e. IH, ari. 2, p. 120 sq^.
'} e De ralione animae humanae est, quod corpori bumuiio sit unibilìs ) cum
non babeat in se spcciem complelam, sed speciei complementum fit ux ijiso com-
Vnde quod sii
posito. unibilis Iiuìc, aut illi corpori, multi plical ommam Mcuodum
numcrum j; Op. cit., q. un. De Jn., a, 3 e.
*; I.C.
I
53o AMHP.OPOLOGIA
esse. Elenini, ut s. Thomas argumenlatur, anima inlellectiva est id,
quo homo in sua specie consliluilur. Ergo si una numero est in

,
cunctis hominibus anima inteliectiva, omnes horaines unus numero

homo sunt '.
-
396. Experientiae outem, nara factum intellectionis, quam unus-
quisque nostrum experitur tamquam actionem sibi propriam, quae
ab ipsa anima elicilur,non explicat,immo destruit.Id in Averroistica
liypothesi praecipue adnotandum est-,siquidem si intellectus separa-
ius, proul est agens, species intelligibiles ex phantasmalis abslrahit,
et, prout est possibilis, species abstractas in se excipit , consequitur
intellectionem intellectui separato tribuendara esse , ac nullum lo-
cum in ea nostrae animae relinqui.

397. Averroistae, ut hoc consectarium -vitent, docent phantasma-
to, quibus singulae animae cum intelleclu separato continuantur, in
causa esse , cur singuli homines res inlelligant ,
quia continualio
"phantasmatum cum intelleclu efficit , ut species intelligibiles rerum
in intellectu possibili separalo, et in homine, ad quem phantasmala
pertinent, tamquam in duobus subiectis, simul sint. Sed frustra. Et
primo, fieri nequil, ut unusquisque homo cum intellectu possibili
•separato, per speciem, quae in phantasmate est, conlinuelur. Nam-
que illud, per quod duo secum continuantur, unum, idemque in
utroque esse debet. Atqui species intelligibilis , uli alibi ostendi-
mus,non est unum aliquid, proul est in phantasmate, el prout est in

^ntelleclu possibili. Ergo fiei-i nequit, ut unusquisque homo cum in-
telleclu possibili per speciem,quae in phantasmate est,eontinuetur'.
*) Cf.,vol. Ij Dynam.^G. Ili, art. 3, p. 259, 270.Averroes,ul ab hoc absurdo con-

sectario caTerct, dixil Iiomlnes in sua specie non conslilui per inlclleclum, sed per
<?o<72Va.'«z;am, quae simul cum imagioalione, et memoria praeparat pbanlasmalajatque

liacc JDlelIeclui possibili praebel; ac proinde,cum specie differal ab aeslimaliva^vâ.
aninianlia bruta pollent, in causa est, quare homo a brutis discriminetur. ( In III
De An., Com. 5 el 6.) Sed hoc cffugìum Averrois esse prorsus futile multis ar-
gumentis s. Thomas ostendit, ex quibus hoc unum seligimus : Cogitativa, cum,

ipso Averroe concedente ( ioc. eie, 7bid.), circa particularcs rationes rerum ver.
setur, facullas senliens, ncu spcus ac aestimalìva, est. Quocirca, si ipsa cura in-
tellectu possibili separato confinuarelur, actioncs eius perfecliores, quam actlones

aestimalivae forenl , sed scntientes esse minime desinerenl. Alqui homo per id ,
quod senliens est, in sua specie conslifui nequit, quia quidquid scntiens in eo est,
cum brutis commune habet. Ergo homo per cogitalivain in sua specie constilo! ,
alque a brutis discriminari nequil. Cf Conlr. Geni., lib. II, e. 60.

^) i !sta coniunclio, ita s, Thomas argumenlatur, non csset sccundum aliquid
unum, sed secundum diversa. Manifestum est enim, quod species intelligibilis, se-
ciiìidum quod est in phantasmalibus, est inlellecla in potcntia, in ialdiectu aulem

possibili est, secundum quod est in aclu absfracta a phaniasmafibus. Si ergo spe-
398. SecuuJu , etiuiusi- îiigulos homines per species, quae in
pbanfasmalis sunt, cum iulellectu possibili continuali duremus, A-
verroistae exincle ralionem reJdere non posseol, quamobrem sLogu-
li homines res ,inlelligant. Etenira illa continuatio non efSceret , ut
homiiies res iiilelligerent per intelleclum possibilera , sed solum ut
ab intelleclu possibili intelbgerenlur. Re vera, in hominenoaaliud,
secundum Averroem.sunt, nisi species phaiilaslicae, quae intellectui
niateriam cognitionis praebeut. At species, quae sunt in phautasmu-
ti», ut s. Tbomas inquit, non sunt cognoscilivae , sive perqua> lu-
telleclus res cognoscil, sed sunt cognoscibiles , sive quae ab intelle-

clu cognosci queunl; species vero cognoscitivae ,
quas inlelleclus a-
gens ex speciebus pbanlasticis abstrahit, sunt in intelleclu possibili.
lam, si extra auimam sunt et intelleclus ,
qui species intelligibiles
ex phanlasmalis abstrahit, et intelleclus, qui species intelligibiles in
se recipit, et i])5aej species ,

quae sunt medium intellectionis , ncque
aliud est in bomine, nisi illud, ex quo species intelligibiles eflSciua-
tur, quodque idcirco materiam intellectioni praebet , liquét unum-
quemque hominem ex coniunclione phantasiae suae cum inlellectu
agente non fieri subieclum cognoscens^ sed obiectum cognilum '.
399. Lubet ad idem magis, magijque declarandum ex eotlem s.

Thoma hoc aliud argumentum aucupaij: Etsi tum species inlelligi-
bilis, tum potentia intcllectiva sint medium, per quod homo res in-
telligilj tamen species inlelligibilis proprie referLur ad rem inlelle-

leclam,eo quod res per ipsam in anima nostra consistila potentia in-
tellectiva autem ad animam, quia anima , eius ope , rem intelligit.
Alqui, secundum Averroem, in homioe sunt quidem species in-

telligibiles rerum propler continualiouem phantasiae cum intellectu
possibili, sed potentia inlelligendi extra hominem est. Ergo homo ,
cies intelligibiiis non est forma intelleclus possibìlis, nisi secundum quod est abs*
tracia a pbanlasmatibus, sequitur ,

quod per specicm iulelligìbileui non conlinua-
tur inlcllcctus pbantasmalibus, sed magis ab eis est separalus ì',{De Fnit. inlell.
cont, Jverr. ). Hoc ipsum alibi exponens, concIuJit : e Non igitur aliquid unum
est, quod sit in inteilecta possibili, et pUantasmalibus, per quod intelleclus possi<
bilis conlinuelur nobiscum ) ; Qj. ditpp. , q. un. De An., a. 2 e.
*) Vid. s. Tbom., In lib. Ili De Anim., lecl. Vili; j^y. dispp., q. un.De An.y
toc. cil. Scotus ad buius argumcnti declaratloncm exemplum a sensibus pefivit :
e Sicut, ali, se babent colorcs ad aclum videad!, et non aliter; sic se habeot |ìban-
iasmala ad actum inlelligendi. Non autcm^ quia virlus visiva abstrahit species vi-
sibilcs a coloribus, vel corporibas coloratis , eoo, inquam, proplcrca Ipsi realcs
colores, aul corpora colorata parlicipanl aclum riJendi; alioqula Terani esl.quod
paries coloralus videi a [De principio rerum, q. IX, n. J4'. Eulem «empio s.Tho»
mas usus est, I^ q. LXWI. a. ! c.4 et De Fnit. iìld.tci, cvn'r. Aocrr,
,
^òi AINTIIUOPOLOGIA
secunilum hypothesim averroisticam , est illuil , cûod iritclligilur,

rieutiquam res intelligit *.
4oo. Denique illud omittendum non est sentenliam de unitate

animae in cunctis hominibus esse^ ut s, Bonaventura inquit, contra
Chrislianam Religionem , dum aufert merilorum retribuiionem^
quae non esset^ si omnium anima 0na esset "
j atque iam a Concilio
Generali Lateranensi sub Leone X damnatatn esse hoc decreto :
«i Hoc sacro approbanle Concilio damnamus, et reprobamus omnes

asserentes animam intellectivam . . . esse . . unicam in cunctis ho-
minibus . . . , cum illa . . . prò corporum, quibus infundilur,mal-
titudine singulariter raultiplicabilis,et multiplicata, et multiplicun-
da sit *».
ARTICVLVS SEPTIMVS
De Phrenologismo
4oi. Antequam huic de animae immaterialitate tractationi fasli-
gium imponamus, systemalis phrenologici, quod, aiente Forichon^

quaedara materialismi m,elamorphosÌ8 est *, notilia adolesccntulos
instruamus oportet.
Iam ab antiquissimis scriptoribus propler intimura ne-
4o2.
xum, qui inter animum, et corpus intercedit huius conformalio ,
\'elut illius interiorum affectionum index habita fuit.Cuius rei lu-
culentum exemplum deprehendere est in Homero, qui Achillis ,
Agamemnonis , Vlissis, et aliorum heroum , aliter ac Thersitis
aliorumque vilissiraoium hominuru corpora descripsit. Deinceps
') e Si specics inlcllccta ia actu est forma ìntcllectus possibilis , slcut spccics
visìbilìs in actu est forma potcntiae visivae ipsius oculi; species autem intellcclua-
lis sic se Label ad phantasmala, sicut species visibilis in actu ad coIoraluni,(|uod
est extra animam . . .> similis igitur contiouatio est inlellcctus possibilis per for<
luam iutelligibilem ad pbantasma, (juod ia uobis est, et potcntiae vìsivae ad colo*

rem,qui est in lapide. Haec auteui continualio nou facil lapidem vidcre, sed solum
vìderi. Ergo et praedicta continualio intellcclus possibilis nobiscum non faeit nos
inlelligere, sed inlelligi solum. Pianura aulem est quod proprie, et vere dicitur,
quod homo intelligit, non enim naluram ìntcllectus invcstigareraus, nisi por hoc,
quod nos intelligimus. I\on igitur sufllciens est pracdiclus continualiouis modus >;
Conir. Cent,, lib. II, e. LIX, n. 2; Cf De unii, inlell. etc.

«) In lib. II Sent., disi. XVIII, a. il, q. i ad arg. Cf. s. Tbom., Qq. dispp.,
q. un. De Sp. cr., a. 9 e.
') Sesi-, Vili, Cf Concitiorum Coli, reg., l. 24, p. 333, Parislis 1644.
*) Le maierialisme et. la phreiiologk fomùailus dans leurs fondeincnts ^V sci.
p. XVJ, Paiis 1840.
ANTHRoi'OLqieiA a33
.ab Empedocle, Platone, Aristotele, Hippocrale, et deiude a Polc-
mone Alheniensi, a Galeno , aliisque graecis Pbilosopbis adco mul-
ta, et praeclara de animi indole per corporis figuram digooscenda
notata sunl , ut inde existeret scienlia ,
pliysiognomia appellata ,
tjuippe eius ope ex corporis habitu animi indoles, et passiones inve-

stigantur. Inter Arabes Avicenna, et inter Cbrislianos mediae aela-
tis B. Albertus M:tgnus prae caeleris laudantur.
403. Inter recentes vero noster Ioannes Baptista Porta, exeunfc
saec. XVI, in bisce studiis diligeuter versatus est, collectisque quae
apud veteres legerat,suisque observalionibus addilis,Z?c huniana pìiy
sif^noniia libros quatuor conscripsit.Iste celeberrimus naluraliurn
rerum scrutator in primis quid similitudinis inter vultus variaruni
specierum belluarum, atqueharum inslinctus esset, investigavit, et
deinde ex eoquod singulorum bominum vultus ad bancpropius,quam
ad illam belluarum speciem accedere comperiebat,in singulis borai-
nibus propensiones vitiosas,aut bonesfas esse colligebat. Non multis
post Portam annis, plerisque Scriptoribus ignotus, italus Cornelius
Gbirardelli opus de Ceplialogia physiognomica * Bononiae evulga-
vit, quo centum buraanorum capitum imagines exbibuit, easque
in
(um veterum, cum Porlae experimentis adiutus magna eruditionis

copia illustravit. Sequentibus annis in libris Montaigne, Baconìs,
Leibnizii, Ernesli,
Lachambre, Herder, aliorumque doctorum v>-
rorum baud pauca, ncque contemnenda, de bac re oocurrunt.
404. Sed subfinem sec.XVIII Lavaterad iustarascientiaenormain
pbysiognomiam extoUere conatus est in suo opere germanica lingua
tix:ATîo^Pliysio7iomiscJiefragmerìte *.Is prò principiis evidenlibus,t;t
exploratissumpsit typum pulcritudinisexternae typopulcritudinis iu-
lernae necessario respondere, et corporis humani perfectionem in eo
sitam esse, ut omnes partes illius mirifice coosenliant. Exinde facile
confecit, si qua pars corporis a lypo pulcritudinis desciscat, virtu-
te ipsi consentanea animum carere. Lavaler igitur non solum oris ,
sed etiam celerarum partium corporis rationem babuit^ quo in stu-

dio, ])raeter multa experimenta a se instilula , Porlae , aliorumque
scrinia expilavit. Eodem ferme tempore Camper, cum omnium pri-
mus angulum faciei in singulis populis , imo in diversis brutorum.
speciebus plurimum variare animadvertisset,ex eius varietalibus ho-
miuum ingenia,et inslinctus invesligari posse arbilratus est. Vt an-
*) Cefalogia JUionomica, divisa ia dieci declie ecc. di Cornelio Gliirardelli ,

edr. 2", Bologna 1674.
*) WmlcrUiur, 177a-li78.
4
•a 3 AMIIROI'OLOGIA
gulum facieì ron&lrueret, primam lineani duxità meatu audilorio ad

auLem a sublimiori parte fronlis
])arlom narium inferioreni, alterarti
ad illud punctum quo dentium maxillae superioris radix in al-
, in
veolo abscondi incipit. Haec altera linea, quae linea faciei vocatur,
primam secando, angulum faciei efforniat.lam vero experientia com-
perisse leslatur,qua ralione decrescit angulus iste apud varios popu-
]os,et varias animantiumspecies,earadern etiam ingenii,et instinctus
acritateni decrescere. Re veia simia-satyrus,quae forma ad homines pro-
pina, quam celerà bruta, accedit, angulum faciei quinquaginta ceto
graduum habet, et hic angulus in canibus, equis, aliisque belluis
valde acutior deprehenditur. Contra, apud Nigritas se])tuaginta fe-
apud Tartaros,Mongoles, et Sinenses nunquani

re gradibus consfat-,
ultra octogesimumjaut etiam octogtjsiraum quintum gradum palei ;
apud pAiropaeos aliquando nonagesimum gradum attingil.Opinatur
etiam Camper hoc vetcres minime latuisse, quippe quod beroum,
et praeserlim Deorum imagines pictae,aut sculptae penes Romanos
arlifices nonagintaquinque, penes Graecos centum graduum angulum
exbibent '.At Blumenbach non ex angulo faciei, quippe quem mul-
tis exceplionibus obnoxium esse comperit, sed ex tota calvariae lati-
tudine humanorumingeniorum varietales existimandas essecensuit,
et iuxia diversam calvariae laliludinem tres praecipuas hominum

stirpes dJstinxit, caucaseam^ aethiopicam et Tnongolicam^ et duas
alias inter illas niedias,nempe inter caucascam et aethiopicam, ma/a-
*.
iarn^ et inter caucaseam et mongolicam, arnericanain
4o5. Tandem physiognonomiae studium fere obsolevit, cum ani-
mi humani propensiones ope phrenologiae investigari coeperunt.
Enimvero, ineunte hoc saeculo , Gali * , eiusque discipulus Spur-
zheim*docuerunt cerebrum non esse unicum ()roanum,sed ex mul-
tis organis inter sese dislinctis constare, atque haec organa ,
prout
magis, minusve explicantur,et evolvuntur, minores,aul raaiores cir-
curavolutiones in cerebro, totidemque in calvaria protuberantias i-
stis circumvolutionibus respondontes efficere. Ip>i autem existima-
*) Disserlalion physique de M. Pierre Camper sur les d'fferences rèeìles que

prèsenlenl les Irailsdu visage che.z les hommes de dijfcieiis pays^ Vlrecht 1791.
) De generis humani varietale nativa, Golt. 1797.
*j Anatomie et phisiologie du .sy stèrne nervevx en general, et du arveux en
particulier, Paris 1810-1820 , 4 voi. in-4*. Defunclus est prope Luletiam Pari-
siorum an. 1828.
*j Obseroalions sur la phranologie ou la co/maissancjt de P homme maral et
inlellectuel ^ fondèe sur les functions du syslème nerveux ., Paris 1817; Essai
pjulosophique sur la nature morale ti inlellecluillc de r homme j
Paris 1820.
Mortuus est an. 1832.
,
ANTHr.Ol'OLOf.IA !i35
runt sJngula haec organa, ideoque singubs calvariae protuberantias

esse siugularum animi facullatum sedes , imo has facultates nomine
organorura appellari posse. Gali viginti septem organa , totidem-
que facultates primilivas in cerebro nuraeravif, sed Spurzheim, qui
ex pbrenologorum sentenlia in hoc sludium diligentius incubuit, tri-
ginlaquinque organajct fiicultates primitivas detexisse sibi adblan-

dilus est.Hic vero omnes istas facultales in tres classes distinsi t, hoc
est instinctivas, ojfectivas^ et inlellectuales^ earumque organa ita in
calvaria distribui putavit , ut facultates instinctiv:ie in parte poste-

riori , afFectivae in parto superiori , denique intellectuales in parte
anteriori calvariae locum obtineant. Praeterea quaelibet facultas pri-
mitiva alias facultates sibi subiectas babet , nempe facultales perci-
piendi, attendendi, imaginandi, reminiscendi , et iudicandi , et hae
facultates tot vicibus in eodem homine repetitae inveniuntur ,
quot
facullatibus primilivis iste poUet. Gali has facultates secundarias
attrihula generalia cuiusque facultatis primitivae dp^Wàyii^. Ra-
tio,et volunfas, iuxta eundem pbysiologum, non sunt facultates, sed
effeclus aclionis sinmllaneae omnium facidlatuìn in Ielle e tu ali imi ".
lam vero non omnia organa, non ora nes facultates ipsis pro-
i<leoque
prias in singulis hominibus exlare, neque organa,quae in eis extant,
eodtm modo explicata,et evoluta esse proindeque neque aequalem
;
nu.nerum in singulis cai variis, neque quamlibet

esse protiiberantiarum
protnberantiam eiu.sdem esse magnitudinis Gali, et Spurzheim con-
tendebanl.Ex bis collegerunt,qui noverit,in quibus calvariae protu-
berantiis singulae facultates locum occupenl,eum posse ex calvariae
observatione singulorum hominum ingenia, et propensiones facile in-
vestigare. Namque dnbilari nequit,quin quilibet homo illas propen-
siones ìiabeat, quae protuberantiis in calva extantibus respondent
eaeque propensiones, prout protuberantiae magis, minusve pateant,
veheraentiores , aut debiliores sint. Hoc systema phrenologia^ aut
cranioscopia dici solet. Quarum vocuni prima illi convenit ,
quia
animi facultates investigai^ altera, quia bas per calvariae inspectio-
iiem dignoscendi regulas tradii. Gali, et Spurzheim placitis raultos
adbaesisse constai, quibus omnibus palmam praeripuit Celebris me-

dicus Broussais paucis abbine annis vita defunctus '.
4o6. His paucis de pbysiognomiae,et phrenologiae bistoria prae-

slitutis, quid de illis sentiendum sit, breviter aperiamusnecesse est.
Principio,quod ad ea systemala attinct, quae phrenologiae prae-
*) Op. cil.^ f. IV, p. 327.—») Op. di., L IV, p. 34.

') De i' irritalivn^ et de ia folte. Paris 1828; Cuuvs de phrenohgie, Paris IS36*
a 36 ANTIIROPOLOGIA
cesserunt , fafemur pleraque a laudalis piiilosophi», et jDliysfiotcîs
aliala veritati plusjininiisve consentanea esse,ea(jue ex proporlione,
quam anima ad corpus,uti forma ad mateiiam, et motor ad motum,

habere debet, nobis facillimeexplicari videntur.» Oportet, Aquinas?
inquii, quoddiversitas, et distinctiogradus in animjjbus causelur ex
diversitalecorporiSjUt quanto corpus melius complexionatitm fueril,
nobilioremanimam s(»rtiatur;cura omne,quod in aliquo recipilur,per
modum recipientissit receptum.Et lioc quidem duplici signo patel.
Primo ex bis, quae diversi generis sunl; quia unumquodque inveni-

lur tanto nobilius genus animae participare, quanto corpus eius ad
nobilius genus complexionis pertingit , ut in hominibus , bruti s, et
plantis. Vii etiam in bis, quae sunt unius generis, ex boc conlingit
diversitasanimarum, quod est in corporibus diversi las. Et hoc etiara
patet ex signo bono inlellectus ,

quod Philosophus in II de minima
dai intcUigere, dicens, eos, qui sunt boni tactns, et molles carne, a-
ptos mente esse. Boni'as autem tactus ex aequalitale complexionis
contingit; quia oportet ut instrumentum tactus Inter contraria tan-
gibilia sit medium; et quanto magis pervenit ad medium, tanto me-
lior erit tactus. Vnde palet quod ex diversilate corporis animarum
diversilas resullat *». At vero contendimus i°diversa indiciorum ge-
nera, quae a laudatis pbysiologis enumeranlur, non semper experi-
menlis confirniari-, qu;ipropter ea non certiludinem,sed probabilita-
tem tantummodo pnriunt. 2**Eli;imsi quaedam animi propensiones a
corporis temperatione nascantur;tamen cum homo liljerlate polieat,
illis optime posse obslare, quemadmodum homines vel vehementis-
simis animi propensionibus revera obstitisse ex sexcenlis iib historia
pelilis exemplis conslat. 3" Tandem argui exinde nequit animam non
esse a corporis temperatione distinctam, si quidem quae a pbysio-
logis afferuntur experimenta per animae cum corpore consensum

facile explicantur.
407. Quod vero ad Phrenologiae systema altinet, ipsum in pri-

mis exploratissimis anatomiae observationibus advtrsatur. Et sane,
primo, si singulae facultates in totidem dislinctis organis sedem ba-
berent, oporteret, ut quoniam facultatum aìiae ab aJiisdifFerunt, or-
gana diversae essent nalurae. At inter anatomes cultoresconvenit to-

tum cerebrum ex unica materia constare, omnesque eius partes in
unum mirifice conspirare ".
*) In lib. II Sent.^ dist. XXXII, q. Il, a. 3 sol.

^) Cf Panvini, Osservazioni critiche sulla dottrina frenohff'Cri di Gali, Na-
poli 1843. No3 non laici noa modo AviccnnaoijCt B. Alberlum Magnani plura or-
ANTlinOPOLOGIA z3<J
4o8. Praeterea, inler prominenlias cranii, etcircumvolutioneace-

rebri,quae, secundum Phraenologos,organorum sedes sunt, consen-
sus, quem ipsi comminiscunlur, minime existit, si quidem esterna
gupeificies cranii non eanidem, ac superficies cerebri,formam exhi-
bel. Ncque exislere potest. Namque i** cerebrum a ihecis osseis cra-
nii, in quibus includilur,seiunctum est tribus meningis, sive mern-

branis, quibus, veluli involucris, obtegitur, atque inter has, et the-
cas osseas huraor cerebro-spinalis interfluit. 2* Gircumvolutiones,
sive prominenliae, quae, tamquam gibbi, in esterna cerebri facie a-
spectabiles sunt, ut ipse Gallius in suis operibus analomicis proba-

\it, non sunt organa, sed formae externae organorum, quae in inte-
riori cerebro lalent, quaeque late expandi possunt, quin sensu perei-
pianlur,mullumque variare, quin functiones cesseat,aut lurbentur.
Quin immo cl.Flourens multis experimentiscomperit fieri posse, ut

ab animaliuro cerebro non parvae huius partes sive antrorsum, sive
amputenlur, nec taraen
retrorsum.,sive dextrorsum,sive sinistrorsum
animai ullam suam facultatem amiltat.3°Innumeris experimenlisCa-
banisii, Berardi, Andralii, Ricberandii, Flourensii, aliorumquecom-
perlum est laesionibus cerebri, quae in patbologia numerantur, num-
quam, aut vix umquam unam circumvolulionem cerebri affici, nec
laesionibus circumvolutionum facuHates, quae ipsis respondere di-
cuntur, conslanter perturbari. Verum, etianisi ille consensus existe-
rel, certe adamussira a nobis cognosci non posset^si quidem circum-
\oluliones cerebri, quas prominenliis cranii respondere perhibetur,
jionnisi post mortem, proii)dcque,posfquam cerebrum iam detectum
est, observare nobis licet, nec circumvolutionum maior, vel minor
evolutio perspicì possel, nisi ipsae circumvoluliones ad fixam, ac-

curatamque mensuram exigerentur, quam anatome assequi nequit.
409. Haec omnia ex ipsorum Pbrenologoi um piaci tis, atque expe-
rimenlis confirmantur. Eniaivero, Pbrenologi in numero, et natura
organorum, et facultatum assignandis minime consentiunt, siquidem
Gallius, uli diximus, viginliseptera, Spurzbeimius triginlaquinque,
aliique alium organorum numerum detexisse asserunt, ipsasque fa-
cultates, quas organis assignant, alii aliter explicant. Porro, quaoi
gana in cerebro dìstinxisse ,

quibus aoima ulilur, eoramque figuram delineavlssc,
eamdcmquc senlenlìam a doctissimis recentibus pliysiologis , uli Bocrhaave, Van-
Swiclen, Morgagni defensam fuisse. Sed nos (uemur 1" post experimenla a Flou-
rens, Foville, aliisque nuperrimis physiologis lentala conlrarlam senlcnliam verisi-
miUorcm esse; 2° etiamsi plura in cerebro exlcnt organa, ea ncque certe dcfiairi^
neque prò specìalibus facultatum animi sctiibus Laberi posse, quemadmodum sentiunt
Soemmeringj Prochask, Maycr, Magcndie, aliiquG pliysiologi supremi subscliii.
a38 ANTHROPOLOGIA
iufeliciter organoruni descriptio eis successerit, illud sulis, superque
demonstrat, quod organura theosophiae a Gallio, aliisquecum eoin
calva hominum assignatum, etiam in capile arietura, et pecorum de-
tectum sit.Quamobrem iure optimo ab.Debreyne scripsit phrenolo-
giam ex ipsorum Phrenologorum placitis scientiam dici non posse,
quia ipsi Phrenologi in eius principiis slatuendis haud consenliunt.
Praeterea Phrenologos in suis divinalionibus plerumque deceptos
fuisse inter omnes Vt panca exempla afferà mus, in calva ce-
constat.
leberrimi Laplacei ab eis organum slupidililis detectum fuit, ncque
in calva homicidae Fieschii organum destnictlvitatis^ aut in calva
Lecenairei, famosi latronis, organum furti, sed organa beuevolentiae,
theosophiae, aliaque illis vitiis adversanlia inventa sunt.
4io. Tandem,
ctsi maior organorum moles acriorem facullatuni
"viniplerumque secum ferat , tamen haud raro rem aliter se habere

experienlia abunde nos docet. Enimvero i** acriorem in exilibus ,
quam in magnis organis vitam saepe invenire esl-,quod facile cogno-
scitnr, si animalcuìa, habila ratione molis, cum magnis belluis com-
parentur. 2° Moles alicuius organi maior, quam esse solet, saepe e-
iusdem organi imbecillilatem indicai , si quidem (^rassior moles aut
ex adipe, aut ex pravo quodam humore orilur. 3° Quandoque orga-
num quoddam, eadem mole manente, ob morbum,aliosque sti-
eius
mulos, acriorem vitam assequi experienlia compeitum est, quod, ut
cetera exempla mittamus, celeberrimo nostro Vico accidisse omnes
norunt. Ruil ergo et alterum phrenologorum decre}um,quod ex ma-
iori alicuius organi mole acrior facullatis, quae per illud exercetur,
'.
vis certe argui potest
4i I. Non solum cum anatomiae exploralissimis experimentis,sed
etiam cum cvidentibus psychologiae observationibus tolum phreno-
logiae systema pugnai. Et sane ,
1" absurdum est inter ficulla-
tes animae^;7m/Zmtó illas recensere, quae in singulis hominibus
non inveniuntur, et con tra facultal.es omnibus hominibus com-
,
munes, tamquam facuHalum specialium proprietates s|>ectare. ,
a"' Absurdius etiam est ralionem, et voluntatem e facultatum nume-
ro extrudere cum ipsae ceteris omnibus facultalibus praestent. 3**

,
Si unaquaeque facultas primitiva propriam sibi perei piendi remi- ,
*) Cf de hac re Debreyne, Pensèes d'un eroyanl caikoUque^ ed. 3o, p. 201-

265, Paris 1844, et Physiolog,^ part. 1, e. 2, § 3 et 4, ed. cU.; Foricbon, Le
inaierialisme,el la phrèaologie comballus dans sesfondemenfs, Paris 1840; l^'lou*
rcns, Examen de la phrenologie^ ed. Se; atque inter gerraanos Friedreicb, Arcfi.
psychol. (germ.)) ?• 131-194, Hcidelbergae 1834, et KeichliaMcldcgg. Pgych,
homm's (germ,), secl. J, p. 358, Ueidolb. 1837.
niscendi , ratiociuanJi ticullales habcl , lune illud valde abnorme
consequilur, hominem, qui, esempli loco, viginti facultatibus prae-
dilus est,\ioinli babere facullates percipiendi, remiuiscendi, ralio-

cicandi. 4^ Ex Phienologis aliqui facullates animae non nisi ipsas
circumvoluliones cerebri esse teDenl,ac proinde materialismum aperte

profitenlur;alii circumvoluliones cerebri non prò facultatum princi-
earum instturaenlis habentjac proinde,cum omnes ani-
piis,sed prò
mae facuhales Uimquam organicasagnoscanl,spirilu;ilitatem,et liber-
talem animae abnegare coguntur.Falemur quidem Gallium ',Spur-
zbeimium ', aliosque polilioies Phrenologus animae spirilualitatem
saepe propugnasse-, sed id cum placilis sui systematis, in quo omnes
animae facullates, tamquam organicae , staluuutur ,
pugnare nemo
non videt. Et sane, si isti Phrenologi animam esse spirilualem le-
nent, fiteantur opnrlet animae aliquid essenliale inesscjquo nalurae

corporeae anlecellit, et quo a corpore minime pendei. Atqui actio-
nes animae, ut saepe dicium est, nalurae eius consentaneae e^se de-
bent. Ergo, si inesl animae aliquod principium essenliale, quud. na-
turara corporis supergredilur, etiam quoddam genus actionum ei
convenire debet, quae sine uUo organo corporeo exercenlurj ex quo

intelligilur ,
praeter facullates organicas , eliam aliquas inorganicas
ab anima fluere oporlere; id quod ab iis Pbrenologis baud concedi-
tur. Ncque audiendi suol bodierni Lovanienses *
,
qui Pbrenologis
roncedunt pbrenologiam ex eo,quod intellectum, et volunlatem prò
facullalibus organicis statuii , spirilualitati , etlibertati animae
baud obesse. Et sane, quoniam facullates organicae natura sua sea-
tienles sunt,ex phrenologiae principiis necessario flnit in telleclum,
et \oluntalem esse fjculiates senlientes animae, ideoque animam
eliam, prout est principium illarum, esse senlienlem. Atqui prin-
cipium, quod est tantum senliens, ncque spirituale est, ncque li-
beriate arbitrii poUel. Ergo , si intellectus , et volunlas essent , uti
Phrenologi contendunt, facullates organicae, anima bumana nec spi-
rilualis,nec libera farei. Quiniramo corruplioni obnoxia forel.Id ne-

gavit Rosminius5propterea quod facultales,quae per organa corporis
exercentur, immateriales sunl *^ sed falsu* est. Qua in re non aliura
iudicem, quam ipsum Rusminium, appellamus. Revera ipsedocuit
*) Jaat., el physiol. dn sysi. nerveux, voi. I, p. XXXIII, ed. eit., et sur le»
functions de cerveau, voi. I, p. 243, ed. cit.
•) Op. eh., p. 226, eJ. cil.
») Cf Vbaghs, Anihrop. philos.^ pari. Pfycli,, e, V, § 382, p. 1S|, Lovanii

1848, el Reiue Cath., ser. VI, toI. Il, p. 243 seqq.. an. 1839.
*) Anlrcpil.^ lib. II, sez. I, e. 8, arf. 7, § 9, p. 91, ed. cit.

IÔ ANTHROPOLOGIA
Sensislas, eo quod intellectum cum sensu confundunl, materialismo

fa vere, fliiit non alias facultates inesse animae, quam
quia exinde
quae per organa corporea exercentur, proindeque animam, dissolu-
tis organis, ipsam quoque dissolvi. lam quid aiiud Phrenologi pro-
fi tentur, nisi omnes, quntquot sunt , facultates animae , in tolidem

organis cerebri residere ? At, si non aliae, quam organicae faculta-
tes inanima sunt, animam una cum corpore dissolvi, secundura ip-
suin Rosminium, tenendum est. Et merito; siquidem repugnnt ani-
mam vivere, cum nec agit quidquam, nec ngere polest. Ergo Phre-
nologi , secundum ipsius Rosminii doctrinam , nnimam corruptioni
obnoxiam faciunt.
CAPVT SEPTIMVM
De animae humanae origine
4"« Dispulatio de animae humanae origine tum rationem ,

qua
illa orlum habet, tum eius existentiae initium complectitur. Circa
primum , reiecta absurdissima illorum sententi», qui, cum animam
humanam de ipsa Divina Substantia derivant, veriim illius ortum,
qui est a non esse ad es5einficiantur*,inquirendum,utrum anima per
generationem, an per creationem suum esse accipiat. Circa alterum,
investig;tndum,an anima ante corporis formationem exstare possit.
Tribus itiique articulis huius Capitis argumentum absolvimus.
ARTICVLVS PRIMVS
Refellitur emanaiismus
41 3. Velustissimam illorum opinionem ,

qui Numinis supre-
mi esscntiam per universum , ad animae instar , dilFusam puta-
bant *, alque inde mentis nostrae originem deducebant , declarasse
videtur Pylhagoras, adeo ut huius commenti tamquam primus au-
ctor venditetur ^ Itaque, ex huius Philosophi sententia, Deus est
•velut aether calidus, sive ignis ,
qui per omnes mundi partes , to-
iamque naturam diflfusus omnium vilara , motumque constiluit. Ex
*) De iis,quae, posi Clraldacos,Persas, Indos, Aegyplios, a seda Ionica circa mundi

animam, elvilam doclum full, cf Frid.Ad. Viddcrus, Dissert.philos.de Hilozoismo
et Leibnitianùmo^ secl. II, e. 1, § I, p. 7 sqq., Groiiingae 175S.
*) Cf Budd.j Analecta hist, phil.., Da p.rroribus Sloicorum, exercil. hisl. pri-
rnuj § IH, p. 94, Halae Saxoaum 1724.
ANTIinOPOLOGIA 7^1
ilio aelherc carpilur anima, quae proinde Divioae naturae consors
est*. Seciindum Platonera , animae ralionales ex Divina Mente ef-
fluiint per aniraatn mundanam ,

qiiam tamen ille Deo quidem si-
inilem, sed ab ipso Deo discretam, et separatam adraisisse videlur*.

Al Stoici ipsam Dei nalurani,sive purissimum, et vitalemignem,per
universum, ut iuformautem ipsius parlem, diflfusam esse *, atque ex
ea, velut e fontequodam,animos nostros bauriri adseveraruni *.
4r4. Ex Plalonicoium, Stoicorumque sentenlia suam Neopìa-
tonici ' composuerunt opinionem. Sane, secundum Plolini pbiloso-
phiam,^/7a///,T3 Iv, sive Deus, per diversa principia, quorum unum
ex altero emanai, seipsum evoUit, et manifeslat-, nempe ita ut ex
Vnilale absoluta prortanet JnteUigentia^ quae est principium om-
nium spirifuum; ex Intelligentia anima univemalis, quae est prin-
cipium omnium animarum particulariura et F'num sit omnium ,
principium. quia omnia ab eo fluunl.Quocirca raens bumana ab P^no^

nempe Ahsoluto non distinguitur, sed est peculiaris^rtffZM*,sive mo-
dus /jrocpss/o/if*, sive, ut hodierni Plotiniani loquuntur, evolutìoriis
Absoluli •.
4i5. Animam bumanam ex Divina subslantia emanare rati sunt

etium Manichaei, et Priscillianislae veleres haeretici ', necnon non-
») Cf Cic, De fiat. Deor., lib. I, e. 11; Laerf., lib. Vili, segin. 28, p. 509,
ed. Amstelaedamì, atque iuter recentiorcs G.I.Loncqii, Diss. hist. m.d. de Physiol.
vet.. p. 8, Lugd. Bat. 1833, et Baumhauer, Commenta'io philosophica^ lilerarta
m librum qui inler Bippocraticos (xslat^ Pars I, sect. altera, e. I, p. 27, Tra-
iecti ad Rbenum 1S43.
) Cf Lille , Platonis aententia de natura animi, Gotting. 1790, e{ Cbaignet,
De la Psychologie de Platon, p. 1, e. 3, § 3, p. 173 sqq., Paris 1862.
') Cf Cic, De nal. Deorum, lib. Ili, e. 14; PJul., De plac. phil., e. 7; Laerl.,
lib. VII, scgm. 136. De eo. quod Zeno agnoverit '/Jô-j rerum opificem, et dispo-
sitorem videsis Lact., Div. Jnst.y lib. IV, e. 9.
) Cf Buddeus, Op. cit., tbid., § 11, p. 90 sqq., ed. cif.
') îeoplatonicoûm schola ab Bammonìo
, HerenDÌam , ìncepta per Loiigiaum
Origenem (quem alium faisse ab Origene Àdaraantio pbilosopbo, el thcologo chri-
sliano adversus Casimirum Oudinum luculeuter Bruckerus ostendit , Bisl. phìL^
period. 2, Pars I, lib. I, e. 2, n. 9) ad praecìpuos duces Plotinum, lamblicbam.
Procium, Damascium perducilur.
") Bine illud aliud philosopbiae plotìnianae fundamentum exisfil , mentem Ln«
nanam non ratiocinatione . aut alio cogitationis genere Deum cognoscerc , sed
CODspeclu quodam ipsius, per quem se unum esse cura mente Divina in rerum u-
Qìlale cognoscit. Cf Boulerwpkius, Philoiophorum alexandrinorum , et neoplafo-
nicorum reeensio accuratior, inter Commenlt, Socict. Gotting. recen!iores, I. V,

p. 231 sqq., Goltingae 1823.
») Yid. s. Aug., De gm. ad Hit., lib. VII, e. ^17, n. Il, pt Contri menda-
cium ad Contentium, e. V, n. 8. Cf quae diximus p. G8, n. 4.
Elem.Philos.Christ.III. ^"
QizJa ANTHr.OPOLOGJA
nulli inler philasoplios aiabcs,(|uibus intellectum separalum iiàmii'

tere placuit "^ uncle Avara paceus, qui primus A.rabuin hispanorum
philosophiam exorsus fuit ^, in suo libro De regimine SoUtarii do-
cuil sumrn:im perfectionem hominis in eo positam esse, quod ipse
se cura IiUellectu adivo unum, idemcjue efficial '.

4 1 6. Non est cur de Spinosa dicamus^cum enim nullum ille inter
Deum,et celeras res discrimen ponat, animam liumanam de Divina

substantia derivare consectarium eius systematis est. « Essenlia ho-
minis, ait,a certisDei attribulorum modis constiluitur,nempe a mo-
dis cogilandi. . .Hinc sequitur mentemhuraanam partem esse infiniti
intelleclus Dei; ac proinde cutn dicimusjmentem humanam hoc5Vel

illud peicipere,nihil aliud dicimus,quam qnodDeus, non qualenus
iijfinilus est,sedquatenus per naturam humanam explicatur,sive qua-
tenus humanae mentis essenliam conslituit, hanc vel illam babet i-
deaoi*». Petrus Poiretus etiam huc pertinetjqui animam emanationem

quamdam,seu effluxionem ex Deo esseinscite nimis pronunliavil^jita
lamen, ut cum quaereret, quid tandem esset haec emanatio animae
ex X^fOjingenue ignoranliam suam fassus sit. «At si quis, inquitîn-
') De h s ita scribit s. Thomas : t Quidam posuerunt intellectum omnium ho-

minura esse unam, vel ageiilem tantum, vel agciiiem. et possibilem siinul, sicul
supra (Jiclum est, et quia quamlibct subslantiam separalam auliqui Deum esse di-
cebaul, sequebatur animam nostram, idest intellectum, quo intelligimus, esse Di»
?inae ualurae j; Contr. Gent., Jib, li, e. 83.
^) Scbolastici cuiusdam Avìccbronis ,
qui ante Avampaceum , nempe saec. XI
floruit, rnentionem faciunt, inler quos commemorare licet Albertum M. {De cau-
siSy et proccs. univer., lib. 1, traci. 1, e, 5), et s. Thomam. {Qq. dispp., q. un,
De An., a. 6 e, et De Sp. cr.^ a. 3 eie.). Al quisnam hic Avicebron fuerit ,
usque ad nostram aetalem erudìtos latuit. Nuperrime Munck, lilterarum arabica»

rum exiraius cultor, denionslravit cum fuisse quemdam iudacura IMalacensem no-
mine Sfflomonem Ibn-Gebirol, quidem Fons vitae , quem Scbolastici Avicebro-
si
ni trlbuunt, est ipsissimus Mekor Hayyim Salomonis Iba-Gebirol , cuius quaedam

fragraenla ex Cod. manuscript. hebraico Bibl. Paris, ipsemet Munk evulgavit {Me-
litiffes de Philos. juive et arabe, liv. I, Paris 1857, et liv. 2, Paris 1859), Ipse
la Synqgoga maguum nomen habuit, de quo praeler Munk { Ibn-Gebìrol, ses e-
crits, et sa philosophie in \0p. cit., p. 149-232) videre licci lellinck , Uistoria
Kabalae (germ.), Lipsiae 1852.
^ Liber de redimine Solitaru^lem\>or\s iniuria,pcrìit.Claram eius notitiam Moses
Wufbonensis in suo Commentario in opus Tophalii tradidit. Cf Munk, iJ/i?/a«^. eie,
et Diclion. dea sct'ene. phil.^ art. Jvempaee,vo\. Ili, p. J56,et 157, Paris 1844*
4) Blhie., Pars II, De Mente, Prop.XI,et Coroll., p.86,et B7,0pp. vol.II, lenae
1803. Al anlea{Pars I, de Deo, prop.XVlI, SchoL, p.54) sfaluit Dei inlelkclvm,
quatcnus divinata essenliam constitiit^lam raiione essenliae jjuam ralione exislert'
lae a nostro intelleclu dijffèrre ;

quod quidem rairum non est, quemadraodum e*
nira tolum eius sjsfema conlradiclionibus scalci, ila et hoc loco seenni ipso pugnai,
*; De Occonom. Divin. lib. sex, t. I, e. Xj § 24, p. I4S, Fraucofurti 1705.
ATTIISOPOLOGrA a |3
(juiral penituSj qua'enam faerit baec eraanatio animae ex Deo suo e-
giedicnlis et nascenti?, id mihi peculiariu5 intelligere non1icet,neque

TÌ(ìeo,an ab uUa creatura in hac certe vita id intelligi possil'w.Hodie
euradem errorem leviler mulatum doret Arhens atque ex praeci- ,
puis elementis eius pantheismi est *. Denique omnes Pantheistae

transcendenlales animam cum subslantia Divina confundunl, siqui-
dera anima bumana, secundum ipsos, est ipse Deus qui sub forma ,
spiritus se esplicai, et evolvit, uli Scbellingio placuit , vel , ut ait
Hegbeliusj est ipse Deus, prout sui ipsius conscius fit.
417. Abnormis baec senlentia iisdem . quibus pantheismus . ar-
gumenlis exploditur. Quoniam igilur pantbei<raum in Tlieodicaea

uberrime expendemus , et refutabimus , bic tantum quaedara argu-
meiita exsumma Dei simplicilale , et immutabilitate proferimus,
quibus animam humnnam ex Divina substantia constitui non posse
maxima perspicui late evincitur.
4 18. Atque in primis, ea est simplicilas, quae Deo competil, ut

nulla umquam ne acius quidem, et polentiae composilio excogitari
in Eo possit. AtquijVel testante conscientia nostra, anima hominum
potenlia saltem, et actu constai. Ergo fieri non polest , ut anin\a ex
Divina subslantia sit educla *.
419. Tum superius probatum a nobis est animam humanam esse

naluraliler corporis formam, id quod quam pugnans sit cum Divina
Natura, inferius videbimus *. Praelerea, cum Divina subslantia di-
vidi in partes nequeal ; si anima ex eadera consti luerelur, Iota baec
Divina substantia animam eflSceret. Quoniam autem Deus est unus,
una omnium bominum anima foret ;
quod esse absurdum superius
denionstravimus^.
420. Deinde Divina substaotia mutationis capax non est. Atqni
illud,exquo fit aliquid, mulaturob id ipsum, quia aliquid ex eo fit.

Ergo anima bumana ex Divina substantia fieri nequit. Hoc , quo s.
Thomas * utitur,argumenlum iam s.Augustinus prolulil bis verbis:
«Quod vere immutabile,etincorrnptibileest,nullius rei accessu cora-
mutari, vel corrumpi potest:Deum autem nefas est, nisi vere sam-
meque incommutabile credere. Non est igilur anima pars Dei '»,
') Ibid..^ § 23. — "j Corso di Dirillo naturai.. Pari, general., Della natura
dell' uomo, § 11% p. 140 sqr[., Irad. di Vinc. de Caslro, Milano 1837.
*) Contr. Cent,, lib. II. e. 83, d. 6.—*) I&d. n. 2.
"") lòid., n. 7.— «) Ibid., n 4.
') De orig. anim. hominia^ scu Episl. CLXV'I, e. 2, n. 5. Bine monuU Deam
animae auciorem dicendum esse, e ut ab \\\o faeta sii, ncn ex Ilio %% De én,et
eius orig.y lib. Ili, e. 3, n, 5. Cf iòid.l^ *'''• '^> *^' 3, 11. 3 , el De aclis cum
^K »
Fé ice Kanicha-o.
Jtetce lib. 11. e. 20.
S/Jj ANTIinOPOLOGIA
4^1 . Denifjuo, utcumque anima ab ipsa suhstanlia Divina dima-

nare dicalur, alterutrum quidem consequifur nempe immuta- , vel
bilitas, fjuae Dei propria est, tribuenda animae foret, vel Deus mu-
talìonibns, quae propi iae sunt animae, obnoxius esset-, quorum pri-
Ttìum contingenti, fìnilae, mutiibib nalurae animae adversalur^ aite-
rum ab immulabilitate Divinae nalurae abborret. Ita s. Augustinus
Manicbaeos redarguebat: k Non est pars Dei anima. Quod si esset,
nec dtficeret in deterius , nec proficeret in melius, nec aliquid ia

semelipsa vel inciperet babere quod non babebat, vel desinerei ha-
bere quod babebat ,
quantum ad eius ipsins afi'ectiones perlinet.
Quam vero aliter se habeat , non opus est extrinsecus testimonio ;
quisquis semetipsum advertit, ngnoscit *». Et alibi: « Porro animae

Daturam vel in deterius, vel in melius commulari posse qnis ambi-
git ? Ac per hoc sacrilega opinio est eam et Deum credere unius
esse subslantiae. Quid enim hoc modo aliud ,
quam et Ille commu-
tabilis dicitur ? "»
422. Frustra autcm aclversne sentenliae propugnatores illa verba

Genesis,quibus asseritur Deum
Adami sjiiracu- inspirasse in faciem
lum vitae^^ìn suam parlem trabere adniluntur,quasiDeus quidquam
Divinae subslantiae in Adami corpus infuderit. Etenim iam Theo-
doretus cum idem argumentum bis ver])is proposuisset: « Si ex in-
sufflalione Dei creata est anima , erit utique anima ex substantia
Dei )), respondit: «Extremae impielatis est, et bhisphemiae sententia
huìusmodi. Nani per hoc Scriptura divina facilitatcm creandi de-
monstravil. Praelerea ipsius animae naturam obscure indicai , nem-
pe ips.am esse spirilum creabilem , invisibilem et intellectivum, ,
expertem crassitudinis corporeae *». Quinimmo Scripturae verba,

liti post s. Augustinnm " Aquinas lìdnotavit, emanatismo nedum fa-
vent, adversantur. a Inspirati© praedicta, ait, processum vitae a Deo

inhominem secundum quamdam similitudinem demonstrat, non se-
cundum unitatem substanliae , propter quod et in faciem spiritus
») Fp, CLXVI, e. 2, n. 3.
*) l)e Gfti. ad lilUì l'b, IV, e. 2, n. 3. < Animam , inqull etiam , viilemus
pA peccalrieem esse, et in aeruinna versar!, et verilatem quaerere , et liberatore
iDiiigcre. Hacc inutatio animae oslendit milii ,

quod anima non sit Deus. IVara si
anima substantia Dei est, substantia Dei errat, substantia Dei violalur , substantia
Dei decipitur, quod nefas est dioere » ; Contr, Fortunatum Manìch.^ Disp. I,
n. 11. Cf Conlr. Mcndacium ad Consentium , e. V, n. 8; De An. , et eius
crig., lib. H, e. Ili, n. 5 sqq.— ') C. 2, v. 7.
*) Quaest. in Gen.y Inierr. XXIII, p. 25; Opp., t. I, Luleliae Parisiorum 1642.
'^J
De Gen. ad lùt., lib.VlI, c.S; De Civ. Dei, l.b.XIII, e. 24; De Aa.et eius
ort(/., lib. IH, C.4, n. 4. Cf s.Bonav.j In lib.II Seni, .Ôhl. XVII, a.I, q. I adarg.
,
ATrilBOi>OL0Gt.4 3^5
Tilae dicilur inspiratus, quia cum in hac parte corporis sint pìurium
seosuum orgaua sita , iu ipsa facie evidenlius vita monslralur. Sic
igitur Deus inspirasse in facLem hominis spiraculum vitae dicilur ,
quia spiritual vitae horaini dedit , non eum ex sua substantia deci-
dendo-, nam et qui corporaìiler insufflai in faciem alicuius, unde vi-
detur sumfa metaphora , aerem in faciem eius impellit , non autem
aliquam suae subslanliae parlem in ipsum emittil * ». Ceterum,
quam pessime philosophi isti Scripturae loquulionibus abutanlur
nemini ignotum esse putamus.
ARTICVLVS SECVNDVS
j4nimam humanam non per generationem^ sed per crâtionem

orìri ostenditttr
4'i3. Quoniam anima humana a Divioa substanlia non emanat, i-
psa oriri^sìye a non esse ad esse transire dicenda esl.Iam res incipit
esse \el per crealionem, vel per generationem * quapropter quae-
•,
stio circa modum, quo anima humana orlum babel , bue redit , a-
trum, pesi crealam primi hominis animara *, ceterorum homiouni
animae per generationem corporis producantnr * , an singulas ani-
mas nunc quoque Deus ex nihilo creet in singuloruin corporibus, ae-
que ac primi hominis animam in eius corpore creando infudit, et in->
fuiìdendo crea vii.
424. IÌ5 qui priorem originis animae cr.usam afferunt, Traduciu'
ni appellanlur, quippe quia animam a parentìbus in filios traduci ,
sive transmitti arbitranlur. Eorum duces , ut s. Hieronymus testa-
tur, in epistola ad Marcellinum, et Anapsycbiam ", extilere Teitul-
Gennadius inquit, alìqui Lalinortun
lianus, et Apollinaris, quos, ut
praesumplores sedali fuerunt ' , quia hoc pacto se orìginajis reatus
diffusionem esplicare posse autumabant. Eamdem opinionem IaUcì-
ferianis adscriptam fuisse lestatur s. Augustinus '.
455. Plures istis vetusti Scriptores in ea sentenliafuisse non repe-
*) Contr. Geni., loc. cit. Cf Estius , Comment. in qualuor lib. S.n/.j lib. If,
Disi. XVn, § 2. p. 144, Paris I6S0.
) Cf voi. Il, Losmot.^ e. I, art. 5, p, 2a8.
'j De crealione animae primi hominis cf s. Aag., De An, et eim orig.y lib. I,
e. IV.VI, n. 4 6.
*) Diximns per generationem corporfg, quia, cam natia forma /er se geaerclur,
illud in quaesiionem non vcoit, an anima humana per se gcnerelur.
*) Cf s. Aug., Epti. CLXV, e. I, n. 1.
•) De EecL D.^m., e.14.— 'j De laeres., e. SI.
2 4^ ANTHKOPOLOGIA
riuntui ,atque s.Auguslinum prò ea stetisse omnino negandum est.
Etenim arguinen1a,quae novarum anima rum crea tionem impugnare

"videbanlurs.Doctor fulilia oslendil '^ atque sentenliam quae ori-
, ,
ginem animae per traducem ex^Wcd^ìînconsideralatemerilate defen-

£î*,eamque huiusmodi esse docuit,ut quacumque adslruatur ratione,
comprehendi omnino non possit *.Quoniam vero Pel; giani eo, quod
anima non sit ex traduce, fìdem de peccalo originali, quod secundum
animam trahunt filii a parentibus, evertere conabantur ^jnonquidem
traducianismo acquievit ', sed edixit potius vel hanc de animae o-
rigine quaestionem dirimendam non esse *, vel,quod summe exopla-
\it 'j creationem animarum ita propugnandam esse, ut cura fidei ca-
') Episl, CLXVI, seu Liber ad Hieron. De orìg. anim. hominis, e. IV , et
V, n. 11 sqq., el Epist. CXC ad Optalum, e. V, n, 18 sqq.

*) Epist. CXC ad Oplatum, e. V, n. 8.
') { Quisquis animam siculi est, non esse corpus , sed spirilum coniilelur , ci
tamen in filios ex parentibus duci . . , cura considerari , et pertractari coeperit
quid dicatur , mirum si ullas sensus comprehendit humanus ,

quonam modo lam-
quam lucerna de lucerna accendalur, el sino detrimento alterius alter inde ignis
existat, sic anima de anima parentis fiat in prole, vel traducatur in prolem: ulrum
ÌDcorporeum semen animae, sua quadam occulta et invisibili via seorsura ex pa-
tre currat in malrem cum sit conceptus in femina, an, quod est incredibiiius, in
semine corporis lateat. Cum autem fluunt irrita sine ullis conceptibus semina , u-
trum semen animae non siuiul eicat, an summa celeri lale atque atomo temporis
unde exicral recurrat, an pereat. Et si perif, quomodo ipsa cuius mortale semen
est, immortalis est anima. An immortalitatem lune accipit ,
quando l'ormatur ut
fivat, sicul iustitiam quando formalur ut sapial »; Jòid., e. IV, n. 15.
*) Cf Eptsl. CLXVI ptissim.

") I Si non ìuveneris quare , vel quomodo fiant animae infantiuin peccatri-
,
ces . . . , com eas credas non ex illa pinia peccatrice propagalas . . . , nec
sic iam temere in aliam sciUonliani tua ileflecfalur asscnsio , ut eas ex illa una
(Adami . . ) credas propagando traduci; ne forte alius invenire possit quod ipso
non possis, aut aliquando invenias ,

quod nunc non polueris j ; Epist. CXC ad
Optalum, e. IV, n. 14. Vid. Henr.Noris. Card., Findiciae AuguHimanae, e. IV
§ 3, pag. 1027 sqq., Opp.^ t. I, Veronae 1729.
i De qua re antequam aliquid admoneara sinceritatem tuam , scire te volo,
"J
in tam mullis opusculis meis numquara me fuisse ausum de bac quaestiono dcii-
uilam proferre sentenliam, et impudeuter rcfcrre in lilteras ad alios informandos,

quod apud me non l'uerit explicalum ì; Episl. CXC ad Optalum^ e. I, n. 2. Et
alibi: d Qui legit admoneatur aut non quacrere omnino quomodo delur anima
nasceutibus aut certe de re obsirurissima eum solulionom (juaeslioms buius ad-
,
miltere, quae contraria non sii apertissimis rebus ,

quae de originali peccato lìdcs
catholica novit in parvuiis, nisi regenerentur in Cbristo» sine dubitalionc damnan-

dis i; Relract., iib. II, e. 41>.
') 4 Licei nemo facial optando, ut verura sii quod verum non est ;
tamen si
fieri possot, oplarem ut haec senteolia vera essetj sicut opto ut, si vera est, abs
le liquidissimo atque invictissime defcndatur » ; Epist. CLXVI, e. Vili, n. 26.
Et ibid.^ e, IX; n. 27: « liiani vero opinioncm ,

quod tx una Guut omnes aui-
%
ANJUliOà'OLOGIA u47
tholìcae circa peccalum origiuale decrelis consentire simul eTÌncalur'.
4 »-6. Ast, si aelate s. Auguslini novarum animaruiu crealio non-

durn^ aieule s. Thonia , erat per Ecclesiam declarata * , alque an
cum peccati originalis propagatione cohaereret a nonnuìlis dubilari
potuit, « nuDc, aitE?tÌQs, posi tot gravissiraas hac de re Tbeologo-
rum Sv holasticorum disputationes, re diligenter escussa, omnibus-
que in unam sententiam indubilanler euutibus , non poteri t profe-
cto raaximae lemeritalisnotam effugere, si quis deinceps vel diver-

sam (ab ea, quae tenel animas a Deo creali) opinionem elegeril,vel
adbuc dubitandum putaverit •». Quam ob rem incaute se gerit Ca-
simirusVbagb?iu?, cum se ad raliones Baronis de Berlepsch* adiun-
gens asserii opinionem, animas a parentibus generando propagari ^
probabilibus niti rationibus minime spemendis ',eamque cum, nidlo

catholicae Fìdei dogmaie pugnare^dummodo generatio illa non vel-
ili materialis divisio^ aut diffusio quaedam concipiatur '.
mae, oec discutere volo, Disi Decesse sit : a(que utiaam ìsta , de qua Donc sgt-
njus, si Tcra est. sic abs te defendalur, ut lice necesse iam non sii j.
') e Qulcumque rolunt defendere ,
quod dicuntur animae novae nasceatibas in*
sufBari, non de parentibas trabi, aliquìd illorum qualuor, qaae supra commemora-
ri, caTeanl oDiaino: hoc est, ne dicant , a Deo fieri animas peccatrices per aiie-
niun originale peccatum: ne dicant parvulos ,
qui sine baptismo exierint ,
perve-
nire posse ad vilara aeternam rognumque coelorum , originali peccalo per quod-
libel aliud resoluto: ne dicant aaiinas peccasse alicubi ante carnem , et hoc me«
rito in carnem peccatrìcem fuisse delrusas: ne dicant peccata, quae io ets inventa
non sunt, quia praesc<ta sunt, merito fuisse punita , cam ad eam vitam , ahi «a
committercnt, perniissae non fuerìnt pervenire. NihiI ergo illorum qualaor dicen-
tes, quoniam quodlibet eorum falsum alque impium est ; inveniant etiam Scriptu<
raram de bac re certissima testimonia, et hanc senleotiam suam , non solum me

non velante, verum etiam favcnle, et gratias agente , defendant > ; De da. el
eius ori'ff., hb. I, e. XIS, n. 34. Et Epitt. CXC, e. IV, n. 5: e Si asserti© Ina
nco eo tendit, ut novas anicias dicas propler inaocentiam novitatis suae , aste-
quam ad percandnm libero utantur arbitrio . . . dofende quantum potes , alque
asscre anìmarum infantium eiusmodi esse novitatem , ut nulla propagine dacan*
tar I Cf Ibid., e. VI, D. 24.—*) Jn Ep. ad Rom., e. XIV, lect. II(.
'; Op. cii.y In lib. II Disi. XVII, § 15, p. I30,ed.cit. IJipsum iam a s.Thoma
Statulum fuerat.cQuod, ail, principiam originis animae rationalis sit aliquod pria-
cipiam separatum . . . conceditur et a Tbeologis et a Pbìlosophìs i; In iib. Il
Seni , Disi. XVIII, q. II, a. 1 sol.
*) Jnihropohtfiae ChrisÀanae desinala, c.V, § ]l,p.60 sqq.,Magontiaci 1842.

") Jr.thropologiae phiiosophàeae etemeala, Pars Sjnlhetica, e. I, p. 222 , Lc-
anli 1848.
•) Ibid.j n l.Hic aulem Juvenes non laleat CoDgregalionem S.O.tam ob /mi/u-
ciatàtmum. tura ob aliquas doclrlnaSjquas Prof. Lovan. propugnai, et quae similes
sunt aliquot ex septem propcsilicnibns. quas eadem CfDgrcgalio die 18 Sfp'.lSGl
haud tuia tradì posse iudicavit (cf. qaae dlximus voi. I, c.VU, arl,4 p.464,465ì,
tum ob e^lias opiuiones. «uas caute m nuì, quam fas est, espon»f dcicrevi» t ia
,
24^ ANTHRCfOLOGIA
427. Haec dum recensemus , Rosmìnii meminisse non pigebit

qui auimae humanae originem ita explicavil, ut anima filiorum,
prout sensitiva est , a parenlibus per generationem producalur,
postea fìat intellectiva per praesentiam ideae entis, quam Deus illi
manifestat *. Qua in re ci. Philosophus excitasse videtur aliquot

Teterum senleoliam, qui, ut s. Thomas refert, docuerunt, « quod
illa eadem anima, quae primo fuit vegetativa tantum, postmodum
per actionem virtutis, quae est in semine, producitur ad hoc, ut

ipsa eadem fiat sensitiva-, et tandem ipsa eadem perducitur ad hoc,ut
fiat intellectiva, non quidem per virtutem activam seminis, sed per
Tirtutera superioris agentis, scilicet Dei, deforis illustrantem * ».
428. lamvero omnino certa, firmaque sunt argumenta ,

quibus
Traducianismi\ sive, ut aiunt, Ceneratianismi commentum refel-
]itur.Sane duplici ratione explicari illud potest,nempe ita ut anima

filii ab anima patris oriri dicatur vel mediate^sìve per traductionem
seminis, vel immediate Porro si anima humana per traductionem
'.
'.eminis orilur, dicendum est vel quod ipsa, semine deciso, incipi;it
actu in eo esse, vel quod producalur per virtutem activam, quae
est in semine *. Atqui utrumque est absurdum. Primum quidem,
tum quia anima humana, immo anima cuiuscumque animalis perfe-
cti,cum di versoruraorganorum multi plicitatem expostulet,non potest
actu esse in semine "^ tum quia anima hum;ina animabus aniraalium
imperfeclorum assiniilarefur,quae in partibus divisi corporis esse in-
cipiunt,ac pro.nde sunt divisibiles per accidens*,id, quod si de ani-

mabus animalium peifectorum asseri nequit ', multo minus animae
intelleclivae, cuius virtù* non est nntus ulicuius corporis, consenla-
neum esse potest '. Alterum vero, quia « virtus adiva, quae est in
libris pliilosophicìs a Gerardo Casimiro Vbaglis hactcnus in luccm edllìs et prae-
sertim in Logica^) et Theodieaea invenlri docirinas , seu opiniones ,

quae absque
pcriculo tradì non possuut i: Cf La Scienza e la Fede, voi. LXII, p. 390-391.
') Psicol.^ voi. I, lib. 4, e. 23, p. 145 sqq., Napoli 1858.
») I, q.CXVIII,a.2ad2.—'') Cf s/riiom.jln lib. II 5enf.,Dist.XVIII, q.II,a.I sol.
*) Conlr, Gent.i lib. Il, e. 86, n. 2. — ^j Cf quae diximus voi. II, CosmoL,
e. IV, art. 3, p. 365-267. -«; Cf. ibid.—''} Cf. ibid.
^) (C Primum horum esset impossibile duplici ralione. Primo, quia cum anima
inlellectiva sit perfectissima animarum, et maximac virtutis, eius proprium pcrft-
ctibile est corpus habens magnam diversilatem in organis, per quae possunt mul-
unde non potest esse quod fiat actu in semine
tiplices eius operaliones expleri ;
deciso, quia nec eliam animae brulorum perfectorum per decisioncm multiplican-
lur, prout contingit in animalibus anulosis. Secundo, quia cura inlcJIeclus, qui est
propria, et principalis virlus animae intelleclivae, non sit alicuius partis corporis
ac;us, non potest dividi por accidens, sccuudum corporis divisioflenjj unde nec ani-g
ma iulcllcctiva »; Cuntr. Geni., loc, cit.
s
ANTHROl'OLOGU a^Q
.semine, agit ad generatioDem animalis traasmutando corpus »•, qua-
propler a sì anima humana producalur in esse per virtutem aclivam
qaae est in semine, sequitur qund esse suum sit dependens a mate-
ria ' ». Et sane, « nulla virtus adiva agit ultra genus suura ». At-
qui virlus generativo, quae nempe est in semine, genus corporeae
Tirtutisnon excedit. Ergo anima rationalis, cum sit a forma penitus
nec commuuicans corpori in operatione », per yirtutem
spiritualis,
activam, quae est in semine, oriri non potest '.

429. Ex qua argumentatione absurdum illud, quod ex origine
animae per traductionem seminis existit, scilicet esse a eam non sub-
sistenteni; et per consequens corrumpi eam cum corpore ' », luce
clarius perspicitur.Etenim traductio seminis est causa propria gene-
rationis corporis^quare si anima esse inciperet per traductionem se-
minis, ex corruptione corporis anima esse desinerei *.
4.^0. Quod si anima filii a parenlis anima immediate procedere
dicatur, id quidem non ita intelligi potest, ut ex abscissione parti

alicuius :ib anima parentis anima filii producatur, tura quia ex ani-
ma parenlis,quae simplex est, partem aliquam decidi, aut efHuere,
alque alteri communicari manifeste repugnat '^tum quia,adnolante
s. Thoma, ex sola divisione traductio haud constituitur *. Itaque ex
propria actioDe animae parentis anima filii effici deberet. At vero,
haec originem animae explicandi ratio, praeterquam quod a tradu-
cianismo discedit, siquidem « traductio proprie dicitur in genera-
lione animatorum, quae est per decisionem seminis'», immateriali-
lati animae etiam repugnat. Etenim, quoniam efficiens illa animae
parenlis virtus ad producendam ex nihilo animam filii porrigi haud
potest, ex aliqua materia praeexistente deberet hauc educere, ac
') Jbid.
*) Contr. Gent.f ibid., n. 4, ci Qq. dispp., de Pot., q. Ili , a. 9 e. e Effe-

clus, alibi ait, non potest esse immalerialior sua causa ; unde cum virtus gene-
rativa sit poteiitia niaferiallsj non putest eius actio ad formam immaterialem tcr-
mÌDari 1; In ì.b. Il Seni., loc, cit.
') I, q. CXVIII, a. 2 e. Hoc a s. Augustine etiam adnotatum fuit ; ait enìiu:

e Illi , qui animas ex una propagari asseruat quam Deus primo liomini dedit
, ,
atque ila cas ex parentibus Irahi dicunt, sì Terlulliani opinionem sequuntur, pro-
fecto eas non spirilus, sed corpora esse contendunt, et corpuientis seminibas exo-
riri, quo perversius quid dici potest ? > EpisL CXC, e. IV, n. 14.
*) Cf Coalr. Cent., ib.d., n. 6.
*) e Secati, ait Aiicior libri de Sp. et An.., scu dividi, angeri, vel miaui prò sab-
stanlia sua spiritus nequ^l; non euim potest esse maior, sed melior »; Cap. 40.
•) tNec lignum difisuui in partes dicilur quoJ eius ima pars ab alia traduca»
tur j; lo lil). II Seat., loc. cit.
') Ibid.
aSo AMHROPOLOGIA
ideo anima vel iiliquid ex niatcrin , el forma compòsilum, vel tam-
quam forma malerialis ponenda forel *.
43i. K% generatlamsml falsitate animus a Deo per cre.iUonem
produci tamquam corollarium inferri polesL inquits. Au-
« Vnum,
gustinus, est ex duobus-, si anima ex traduce non est, ex nihilo es!,
ne ita sii a DeOjUt natura sit Dei,quod omnino sacrilegum est crede-
re " )).Et sane, anima humana per se produci dicenda est; nam, qiio-
niam k sic alicui competil fieri, sicut et esse ')),illa per se producun-
iur,quae per se subsistuDt,illa autem per productionem alterius pro-
ducuntur,quorum existenlia ab huius existentia pendet.Atqui anima
humana, ut saepe diximus, a hoc habet proprium inter alias formrcs,
quod est in suo esse subsislens , et esse, quod est sibi proprium ,
corpori coramunicat * ». Ergodum non incipiuntesse

aliae forraae «
in actu, nisi compositis factis '

», anima humana per se hahel suurn
fieri lam ex eo quod animae humanae per se producuntur ipsas
*. ,
ex nihilo creari manifesto consequitur-, tum quia ea, quae ex propa-

gine fmnt, non per se,sed per compositi generationem producuntur,
tum quia animae humanae per se fieri ila proprium est, ut ex aliqua
re praeiacente educi nequeat, neque corporea, quia, « sic esset na-
lurae corporeae », neque incorporea, quia « sic substantiae spiri-
tuales transmutarentur ' ». Qnapropter productio animae humanae
"
est ex nibilo; seu est vera creatio, qurie, ut alibi adnolavimus
iiifinitae Potenliae Dei solum attribui potest ®. Neque ili ad praeter,

missum nolumus, animara humanam, quippe quae est furma in se-
subsislens, huiusmodi productionem expostulare , ut non quidem

princìpium esserteli^ seu formam, quemadmodum ea, quae, cum ex
*) (r . . . Sjmililer etiam non potest esse per alium mo;lum, quo aliquid in u-
na specie est causa alterius in cadem specie ,
quia boc non conlingit aisi secun-
dum hoc ,
quod agens movet maleriam ad talem formam; anima aatem rationalis
non est quid ex materia, ad minus praeexistente, et forma composifum;nec est for-
ma materialis.quae posset educi de potenlia materiae, sicut aliae formae maleria-
les, ut dicium est »; In lib. II Sent.^ Ice. cit.
^) De Anirn. el eius orig.^ e. 15, Cf s.Thora., Contr. Cent., lib. II, e. 88,0,1.
») I, q. LXV, a. 4 e.—*) Contr. Cent., lib. II, e. 88, ii- 2.
») 1, q. LXV, a. 4 ad 1. Cf voi. II, CosmoL, ci, art. 6, p. 268, n. 3 et 4.
«) Contr. Gcnt., loc. cit.—') I, q. XC, a. 2 e.
«) Cf voi. II, CosmoL, e. VÌI, art. 2, p. 467.
®) Dr Prohschammer in opere quod nuperrime edidit, D: fetisia Generaiianismi^
animam filii ex nihilo ab anima parentum produci pugnai. In qua cius sententia
refellcnda haud immoramur, maxime quia ille inscite de generatione ioquilur, cum
non tantum animam rationaiera, sed quodcumquc princìpium vitae luui vegctalivao
in plantis, tum sensitivao in brulis e nihilo a generante produci,et solam maleriam

gcuerari assevcrat. Cf TAit, ^post. Pii IX ad AFchiep.ìMonacen. d Frisingen.sub
die 17 Dccembr. 1862.
,
ANTnnOPOLOGIA !ì5l
m^klenaêiforma cOQ&lentênenintur per ftocjguod acquirunt formarli

in aclu^ sed ipsum esse a sua causa accipiat. lam ipsum esseûX ali-
bi ostensura nobis est. nonnisi aDeo, quod est priraurn, et universale
agens, produci potesl *. Ergo anima non nisi a Deo potest produci *.
J^òi. Id ipsum s. Bonaventura duobus argumentis obfirmavit
quorum unum a dignitaie^ allerum ab incorrupiihilitate animae eli-
cuil. a Propter aniroarum dignitatem , inquit ,

quia cum anima sit
imago Dei, et nata immediate ferri in Deum , et beatificari in Ipso,

diligendo Eum ex toto corde, totum suum esse immediate debuit ab
Ipso babere, ut Ipsum ex tolo corde teneretur diligere'.Decuitetiarn
hoc propter animarum iiumortalitatem^rura enim solusDeus 6it,qui
habeat vitam in seraelipso, et Titam indeficienlem , solus est ,
qui
pote-t producere principium vitae perpetuum^ rum igitur res incor-
ruptibilis substantiari non possit in materia transmutabili, et opera-
tio cieaturae sit super materiam trausmutabilem, impossibile est ali-
quam crealuram animam rationalem producere, et ideo eius produ-

ctioneni Deu^ sibi soli debuit reservare *».
433. Itaniie totam banc rem ita cum
Hieronymo conficiraus s. :
a Omne deinceps humapum genus,quibus animarum censetur exor-

diis ? Vtrum ex traduce,iuxta bruta animalia .. Certe(quod Eccle- .
siasticum et secundum eloquia Salvatoris) Pater meus iisqiie modo

operaturêt ego operor. Et illud IsaLÌae: Qui format spiritum Jiominis
in ipso. Et in Psalmis: Quifngit per singulos corda £ortt/7i.quo'iidie
fabricatur anireas,cuius velie fecisse est,etconditor esse non cessai*».
434. Obiic. i** Homo hominem generare dicitur. Alquihorao,qui
generatur, ex anima, et corpore constat. Ergo non solum corpus,
sed eliam anima per generationem oritur.
435. Resp.. Vist. mai., quatenus operatur ad unionem corporis,
et animae, ex qua unione homo est homo, conc. mai.-, quatenus ge-
nerat quamlibet partem hominis, neg. mai.-, conc. min.; neg. cons.
Et sane , etsi anima a parentibus non procedat ex generandi vir-
*) Hoc argumenlum videtur S. Augustinus , ubi ail

attigisse e Anima quippc; :
cum sit subslaulia spirilualis,

cumque eliam ipsa facla sit,nec per alium fieri polue-
rJt , nisi per quem facta sunt omnia, et sine quo factum est oiLil j; De Ttia.,
lib. II, e. Vili, n. 14.—*) Contr. Cent., ibid., n. 4.

') Fere eadem ralione s. Thomas argumentalur: e Finis rei , ait , respondet
prÌDcip!0 eius; tuoc enim res perfecta est , cum ad primum prìocipium pertingit
Tel per similitudinem . vtl quocuraque modo. Finis autem animae Lumanae et
,
ultima eius pcrfec'io est quod per cognitionem, et amorem (ranscendat tolum or-
duem crealurarum, ci pTlingaf ad primum principium, quod Deus est. Igitur a
Deo Label propriae suae oriiiinis principium 1; Conir. Cent.., loc. cit., n. 5.
^) lu lib. II Seni., Diit. XVIIL a. Il,
q. 3 ritol.
-j Liber CLnlr.Ioann.£iurosaìi/m..n.22:ihi2.7^0pp.yi.l, pars II,Veneliis 1767.
aSa ANTUnOPOLOGfA
tute; tamen per hanc disponitur corpus, nt coniunch'onera cum ani-
ma iuxta leges naturae exposluìet, et acquirat. « Licei, inquit s.
Thomas, anima rationalis non sii a generante unio famen corporis ,
ad eam est quodammorlo a generante *». Quoniam \ero ex unione

animae cum corpoie homo est homo, oplimo, meiiloque iure parcn-
tes hominem generare dicuntur ,
quia generationis finis , ut saepe
monuimus, non est forma, sed compositum ex materia , et forma:
<c Sic homo quantum virtus seminis
sibi simile in specie general, in
eius dispositive operatur ad ultimam formam ex qua homo spe- ,
ciem sortitur *». Exinde etiam colligere est hominem, etsi generan-
do animam rationalem non producat tnmen virtute sua generativa ,
bruta, et pianta, quae producunt animas sibi proprias , sensitivam

scilicet, et vegetati vam, anteire. Etenim vis eius generativa non so-
lum ad animam vegetativam et sensitivam pertingit, veruni insu- ,
per ad eam materiae dispositionem, quam adventus animae rationa-

lis consequilur. « Adde, inquit etiam ad hanc rem Estius, quod hoc
ipsum ad magnam dignitatem pertinet, talem habere animam, ad

quam producendam nulla vis naturae possit attingere. Qua ralione
nec Angelis, quorum excellentior est quam hominum natura , vis ,
ulla generandi competit '».
436. Obiic. ?" Si corpus per generationem, et anima per creatio-
nem oritur , unum ncn est esse hominis , nam unum esse hominis a
diversis causis produci non potest. Atqui consequens est absurdum.
Ergo et anlecedens.
437. Resp., Neg. mai.', conc. min.; neg. cons. Ex eo, quod cor-
pus per generationem , et anima per crealionem producitur , esse
corporis ab esse animae minime separatur , nam a creans dal esse
') Qq. dispp.^ De 9 ad 19. Cf ibid. ad 2.

Poi., q. IN, a.
°) Conlr. Gent.y Dicendum, inquit etiam, quod generans ge-

llb. Il, e. 89, «
neral sibi simile in specie , in quantum generatum per actionem generanlis pro-
ducitur ad parlicipandum speciem eius ; quod quidem Gt per hoc , quod genera-
tum consequilur formam similem generanti. Si ergo forma illa non sii subsistens,
sed esse suum sii solum in hoc, quod unialur ci, cuius est forma; oporlebil quod
generans sii causa ipsius formae, sicut accidit in omnibus formis raaterialibus. Si
autem sii talis forma ,
quae subsislenliam habeat , et non depcndeal esse suura
totali ter ex unione ad matcriam, sicut est in anima rationali ; lune sufiìcit ôd
generans sit causa unionis talis formae ad maleriam per hoc quod disponit raale-
riam ad formam; nec oportet quod sit causa ipsius formae j; Qq. dt'spp., ibid. ad 8.
') Op. cu., loc. cit., p. 156. « Ad illud, quod obiicilur , inquit ad hanc rem
s. Bonaventura ,
quod brutum poIesJ producere brutum ; dicendum quod non est
simile, quia anima bruii, cum sit forma tantum, et forma corruptibilis, potost de
materia educi; anima vero rationalis, cum sit hoc aliquid incorruplibile, nec cdu-
ealur de materia praeiaccnle, necesse est eam ex niliib cJuci , ci ita crcari 1;
Ltìc. cu,, ad ar(j. Cf s, Thoni.j Qq. dispp., De Poi., ibid. ad 26.
ANTIIKOPOLOGU afiJ
animae in corpore, et gcnerans disponil corpus ad hoc , qiiod huius

esse sii parliceps per aniiuam unitam *». Tunc autein diversae cau-
sae eumdem eflfeclum producere nequeunt , cura nuUus inler eas
ordp exislit. At vero in produclione hominis generans , cura opere-
tur usque ad ulliraam dispositionem, qua corpus exigit informari
anima ralionali , eum ordinem habet ad Deum ,
qui anitnam creat,
ul ad Ipsum, velut causa instrumenUlis, referatur. Quapropter, etsi
Deus creans , et homo generans sint causae diversae , taraen unum
esse hominis ex iisDicendum, ait Aquinas noster ,
producitur: «
quod duo agenlia omnino disparata non possunt hoc modo se habere,
quod artio unius lerminetur ad materiara et alterius ad formam 5 ,
hoc tamen conlingit in duobus agentibus ordinatis quorum unum ,
est instrumentum alterius. Aclio enim principahs agentis se extendit
quandoque ad aliquid, ad quod non potest se exlendere actio instru-

menli. Natura autem est sicut instrumentum quoddam Divinae vir-
tutis. Vnde non est inconveniens si virtus Divina sola faciat ani-
,
mam ralionalem, actione naturae se estendente solum ad disponen-

dum corpus "».
438. Obiic. 3° Filii similanlur parentibus non solum secundum
physicas qualitates corporis, sed eliam secundum qualitates animae.
Atqui nisi anima a parentibus procedat, huiusce simililudinis ratio
reddi non potest. Ergo.
439. Resp., Dist. inai.^ allquando^ cono, mal., seniper ^ ^^S-
mai.\ neg. min.\ neg.confi. lam alibi adnolavimus ' filios ne in
qualitatibus quidem corporis parentes sera per referre. Ceterum, et-
') Wd. ad 20.

*) Ibid. ad 21. Fusìus iJ alibi explicans, inquii: e Quod . . obiicitur diverso-
rum agentiura actiones non lerminari ad unum factum , intelligendum esl de di-
versis agentibus non ordinatis. Si cnim ordinata sint ad invicem , oportct corum
unum esse efTeclum nam causa agens prima agit in effectum causae secundae
;
agenlis, vehemeutius quam ipsa causa seconda; unde videmus quod efFectus , qui
per instrumentum agitur a principali agente, magis proprie altribuitur principali
agenti, quam inslrumentali. Conlingit autem quandoque quod actio principalis a-
gcnlis pertingit ad aliquid in operato, ad quad non perlingit aclio instrumenli; si-
cut vis vegetativa ad speciem carnis perducit, aJ quam non potest perducere ca-
ler ignis, qui est eius instrumentum ; licei operetur disponendo ad eam , resol-
vendo . et coiisumendo. Cum igitur omnis virtus ad naturae adiva co.nparelur
Deum, sicut instrumenlum ad primum, et principale agens, niiiil prohibet io uno,
et eodem generalo , quod esl homo , aclionem naiurae ad aliquid hominis termi,
uah , et non ad lotum , quod 6l actione Dei. Corpus igilur hominis formatur si-
mul et virlute Dei, quasi principalis agenlis et primi , et etiam vrtule seminis ,
quasi agenlis secondi; sed actio Dei producit animam humanam, quam virtus se-
minis producere non potest, sed disponil ad eam j; Contr. Cent., Lb. Il, e. 89.
*j Pag. Ul.
204 ANTUKOPOLOGIA
iamsi illa, quae obiicitiir , similitudo clari velit , eius ralionem non
quidemex eo5quod anima filli ex anima parentis traducitur, promere
licet, sed i** ex eo, quod facullales sensitivae, quae a corporis tem-
peramento pendent, in vis intellectivae exercitationem concurruntâ"

ex eo, quod, cum accuratara propoitionem Inter formam, et mate-
riam existere oporteat Deus infundit corpori aniniam , quae illius
,
capacitati consentii: «Dicendum,quod ipsam dispositionem corporis

sequitur dispositio animae rationalis, tum quia anima ralionalis ac-
cipit a corpore ^ tum quia secunduni diversitatem materiae diversi-
ficanlur et formae. Et ex hoc est quod filii similantur parentibus
etiam in bis ,
quae pertinent ad aniraam, non propter hoc, quod a-
nima ex anima traducatur * ».
44o- Obiic. 4° Nisi per traducem de patre in fìbum anima prò-

pagaretur , inlclbgi non posset ,
quomodo peccatum originale in o-
mnes Adae posteros transfundatur. Ergo.
44i' Resp., Neg. ant. Etenim peroptime originalis peccati in
Adae posteros transfusio a Theologis explicatur, quin anima, iu qua
ipsum residet j
per traducem propagetur *. Haec s. Bonaventurae
pauca satis ad rem nostram sint: « Ad illud, quod obiicitur, Omnes
nascimur fibi irae, dicendum quod hoc est, quia anima, cum unilur
carni infectae, statim inficitur, et contrabit culpam originalem, non
quia ipsa traducatur, sed quia traducitur caro , cui unitur: quomo-
do autem hoc fieri possit, infra determinabitur, cum agetur de pec-
cato originali '». E contrario, tantum abest,ut in Traducianorum
sententia commodior, et expeditior traductionis peccati ratio redda-
tur, quin potms opposilum piane erueretur. Nani dogma istud in si
illa bypotbesi clarius quoque vir-

iotelligi, et explicari posset, ipsae
tutes, aut iustilia,quae in parenlum anima reperiuntur, eodem iure

in filios traducerenturâtque qui ex iustis,sanctisque parentibus ori-
rentur, nullum originale peccatum , nullamque labem , secundum
Pelagianam haeresim, contraberent.
^\i. Reliquum est ut sententiae Rosminii falsitatem paucis ape-
riamus. In primis ci. Philosophus in eo, quod animam sensitivam
hominis per generationem produci censet, vehementer allucinatur.
Re quidem vera , quemadmodum s. Bonaventura argumeotatur ,
ttquae simul corrumpuntur, simul etiam producuntur: ergo, pari ra-
tione ,
quae simul separantur, simul et infunduntur. Sed,receden-
*) Qq' ^spp., Jbid. ad 7.

^) Cf prae caeteris Bellarm., De amiss, gratiae^ et alalu pece, lib. 17, e. 12,
p. 238 sqq.jlVlcdiolani 1721.
^) la lib. II Seni.., he, cit.^ ad arg. Cf s. Thom,, ibi<l. ad 3, et ad 4.
ANTBIMIHiLOGIA 1j3
le in homìne anima rationali , nullo modo remanet potenlia sentien-
di in corpore. Ergo sicut amillitup polentia seoliendi iu recessa ani-
mae, ita infunditur in aJvenlu. Non est igitur a generatione , sed a
crealione * ».
44^'lQ5up6^' unum est esse animae faunianae,qnae simul sensitiva

est, et rationalis '.Atqui anima humana, prout est rationalisjquem-
admodum modo oslendimus, per generationem non oritur.Ergo nc-
que prout Hoc argumentum, quod ab unitale anima
est sensitiva *.
humanae depromitur, ab eodem s. Doclore bis duobus modis exhi-

betur i** a Philosophus dicit
: quod sensilivum est in intellectivo,
sicut tetragonum in pentagono ; et vegetativum in sensitivo, sicut
Irigonus in tetragono. Si ergo ab eodem principio est tetragonus,
a quo est pentagonus, ab eodem erit anima inlellectiva, et sensiti-
va; sed intellectiva non est a generante , ut demoustratum fuit sa-

prà. Ergo nec sensitiva ». 2** « Quaecumque sunt idem in substan-
tia, ab eodem princìpio educuntur in esse. Sed anima sensitiva, et

ifitellecliva eodem homine sunt idem in substaiììia quia unius
in ,
perfectibilis una est perfectio. Ergo si rationalis non est per gene-
lationem, videtur quod uec sensibilis *».
') In !ib. II 5«n/., Disi. XXXI, a. I, q. I in opp.
Cf p. 61 seqq.
'j Hoc etiam ianulsse videtur s. Gregorius IN'ysscnus, ubi inquii: e Nec intelli-
gens quideiB aliter fuerit in corpore, nisi sentiendo innascatur j; Op. cit.i p. 51,
ed. cit.
*) lòid. Ei quibus argumentis perspicitur quare anima sen5iti?a in bmtiS)
non item in hoiulne per geacrat onem producatur. Etenim ex hoc , quod ipsa
aniiBa rationalis dat corpori eate sensitÌTum, sequilur, ut alibi dixiinus (p. 181),
animam seos.tiTam in bomine, et brutorum ad eamdem speciem non referri , ac
proiade diversum esse iilarum animarum originis modum. Audiatur s. Thomas :
e Quod obiicitur. oporlere aaimana sensitivam eumJeai modurei originis in hooit-

ne, et in brutis habere. ex eo quod animai de iis univoce praedicatnr, diclmus
hoc uecessarium non esse; etsi enim anima sensitiva in homine, et bruta cuure-
niant secunduni generis raiionem, d fferunt tamen specie , sicut et ea , quomoi
sunt formae: sicut enim animai, quod est homo, ab aliis animalibus specie difL>rf
per boc quod est rationale; ila anima sensitiva hominis ab anima sensitiva bruti
specie diffcrt per hoc quod est etiam intellectiva. Anima igitur in bruto babet id,
quod est sensilivum tantum, et per consequens nec esse, nec eius operatio supra
corpus elevalur: unde oportet quod simul cum generatione corporis g?neretur, et
cum corruplione corrumpatur. Animi aulem sensitiva in bornia?, cum habcal su-
pra sensitivam naturam vim intellectivam , ex qua oportet quod ipsa substantia
animae sii secundum esse , et operationem supra corpus elevata , neque per ge-
nerationem corporis generatur, neque per eius corruplioncm corrumpilur. Diver-
sus ergo modus originis in animabus prac-iiclis non est ex parte sensitivi , ex
quo sumilur ralio geners , sed ex parte inlellectivi , ex quo sam tur differentia
spcciei ij Contr. Gent.^ lib. Il, e. 89.
256 AlNTHROPOLOGIA
444* Neque animam, prout est vegetativa et sensitiva inhoraine,

diversam,ac prout est rationalisjOriginem habere inferre ex eo licet,
quod embrio, antequam anima rationnli informetur, iam vivit , et
animam habet.Etenim respondet s. Thomas animam vegetalivam,^
sensitivam,ad quam perlingit vis hominis generantis, non remanere
in foetu,sedperfectiori anima, id est,intellectivasuperveniente,abiici,
atque interire.Adcuius reimaioremperspicuitalem memoria recolen-
dura est rem a prima forma substantiali in sua essentia consti lui, et
quidquid essentiae rei iam conslitutae advenit,esse accidentale. Quo-

circa, si,manente anima vegetabili, vel sensitiva, ci adiungerctur ani-
ma intellectiva, haec inveniret subiectum iam in sua essentia consti-

tutum,ac proinde anima intellectiva essenliam hominis non constitue-
ret,sed accidentaliter animae sensitivae,velut quaedam eius perfectio
adveniretîd quod absurdum est ".Hinc s.Doctor haec,quae a doctis-
simis nostrae netatis pbysiologis probata sunt ^ , sannit: i" In gene-
ratione animaiis, et hominis plures sibi succedunt i'ormae, ac proin-
de plures generationes ; nam a quanto aliqua forma est nobilior, et
magis distans a forma elementi, tanto oportet esse plures formas in-
termedias, quibus gradatim ad formam ultimam veniatur , et per
consequens plures geneiationes intermedias '». a° Quoniaai genera-
tio unius est corruptio alterius , adveniente forma perfectiori , « fit
corruptio prioris , ita tamen quod sequens forma habt;t quidquid

,
habebat prima, et adhuc amplius *». 3° Quare in fine generationis

humanae abiicitur anima vegetativa , et sensitiva , atque creatur a
Deo anima intellectiva, quae simul est et vegetativa et sensitiva ; ,
« Primo inducitur anima vegetabilis deinde, ea abiecta inducitur ; ,
anima sensibilis, et vegetabilis simul ,

qua abiecta , inducitur non
per virlutem praedictam (nempe vlrLulemfurrnalivain^ quae a prin-
cipio est in semine)^ sed a creante, anima, quae simul est rationalis,
sensibilis, et vegetabilis. Et sic embrio. . ., antequam habeal animam
ralionalem, vivit, et habet animam, qua abiecta, inducitur anima
rationalis '».
445. Deinde gravius in eo errat Rosminius, quod subdil animam

sensitivam, quam a parentibus transmitti asserii, postea fieri intel-
lectivam per manifestationem ideae entis. Ex hac enim opinione vel
plures animas,sive formas substanliales in homine esse, vel animam
intelleclivam , veluti corruptioni obnoxiam j et tamquam quamdani
«) Qq. dt'spp.. De Poi., loc. cif. ad 9.

*) Cf prae caeleris Vincent. Santi, Della forma, genesi , e modo de' vìventi'^
Perugia 1855, et Liverani, Su' principii del moderno /ppocralismo, Fano 1839,
») Conlr. GenL, loc. cit.— *) [, q. CXVIII, a. 2 ad 2.
^) Qq. dùpp., De Poi., loc. clt.
A TrrntopoLoei A 207
perfectionem accitlentalem animae sensitivae advenire consequi-
tur. Et sane , terminus aclionis Divinne revelantis ideam entis aut
non subsistens. Atqui si primnm, anìma^
est aliquid subsistens, aut
quae per buiusmodi manifestationem fil inlellectiva diversa secan- ,
dum essentìam est ab anima praeexislente,nempe sensitiva,quae non

est subsistens, ac proinde non una est in homine anima: « Aut id,
quod causalur ex actione Dei, est aliquid subsistens, et ita oportet
quod sit aliud per essentiam a forma praeexi stente, quae non erat
subsistens, et sic redibit opinio ponentiura plures animas in homine».
Sin aitcrum, anima intellectiva ab anima sensitiva non differt, sed
quaedam esset eius perfectio, « et sic ex necessitate sequitur, quod.
anima intellectiva corrumpalur, corrupto corpore *
».
^^6. Accedit i"* quod manifestalio ideae entis nonnisi animae in-
lellectivae fieri potest, ac proinde animam intellectivam, nedam
constituit, iara expostulat-, ^'* quod ex doclrina Ecclesiae Catholicae
anima intellectiva ex nihilo creatur, non vero per aliquam perfectio-
nem animae sensitivae adiunctam producitur.
ARTICVLVS TERTIVS
Sententiaj quae animas ante corporis formationem extitisse

ienet^ explodìtur
447* Hactenus de modo, nunc de tempore orlus animarum disse-

rendum nobis est.
4^8. lam veteres illi ,

qui animarum originem ex Elssentia Divi-
na, seu potius ex anima mundi derivarunl "jcarum quoque fpsàro^ptw^
sive praeexistenliam ante corpora ,
quibus iungendae erant , adse-
ruerunt. Vt ceteros, quos alibi delibaviraus,mittamus, Plato,quem-
admodum s. Augustinus inquit, a persuadere conatus est tìxìssc hic
(//i tìsfm)animas hominum,antequam ista corpora gererent "»^ vixis.
se nempe coelestem vilam ea ratione, ut , cum initio innocentes , et
beatae essent, mox tamen libertalis suae abusu in sequiora deflecle-
rent, indeque ex mundo ideali expulsae in inferiorem ac sensibi- ,
lem detruderenturjct quaelibet in corpus aliquodjcea carcerem, im-
*) I, q. CXVIII, a. 2 ad 2. < Nihi!, alibi aif, forraaliter alicui rei corraplibili

advenlens facil ipsum esse incorruplibile per natoram; alias corroplibile matare-
tur in incorruplibile.quod est impossibilejCum differant secundam genas i; Ctmtr^
Gent.^ lib. H, e. 89.
«) Cf p. 240, 241.
») De Tria., lib. XII, e. XV, n. 24.
ELEM.riIiLOS.CnRlST.in. 1'
258 AKTHBOPOLOGIA
missa delicli sui ibi poenam darei ^ Quae Platonis doclrina caput
est celebralae illius metempsycJLOsis , de qua in seguenti capile di-
cemus.
449» Inler Chrislianos doclissimus Origenes, elsi animas a Deo
crealas crcdiderit *, tamen cum Piatone in eo consensit, quod omnes
animae iam extiterint, priusquam in sua corpora immitterentur, at-
que in haec , velut carceres , ob quaedam admissa delieta detrusae
fuerint '.
450. Animarum praeexislentiam alia ratione docuit Leibnilius.

Eius sentenlia fuit omnes animas , simul cura mundo a Deo condi-
tasjCum propriorum corporum germinibus, quae in Adamo contine-
bantur , coniungi, atque ex iilis , ubi lapsu tcraporum cuiusvis cor-
poris germen evolvitur, singulos homines constitui *.
45 1. Denique animas , antequam vitara islam ingrediantur , iam
exlitisse ea ferme ratione, qua id veteres adseruerunt, ila scilicet,ut
varias subierint migrationes , hodie propugnant Reynaud celeri- '^

,
que, qui j ut mox dicemus , metempsycìiosin ex lenebris suis rur-

sus in lucem evocare conantur.
452. Iam longa oratione opus nobis non est, ut animas ncque ante
mundum corporeum , ncque in mundi exordiis ante corpora, quae
ab ipsis inforraandae erant, existere potuisse evincamus. Elenim in
anima naturalis ordo ad coniunctionem cum corpore agnoscendus
est '5 quapropler, si anima, antequam cum corpore coniungaturjcxi-
stit, ipsa perfeclione sibi naturali destituitur, imo in slatu praeler
suam naluram se habet^ id quod lurpem complcclitur errorem, ma-
xime secundum doctrinam creationis animae, cum quidquid a Deo
immediate produci tur, in statu naturali perfecto producatur '. Qua
in re monendum est, ideo, quod anima, dissoluto corpore, existere
pergil, ipsam initium suae existentiae ante coniunctionem cura cor-
pore habere posse pari ratione haud esse inferendum. Etenim « ani-
mam remanere post corpus accidit per defectum corporis 'j id au-
*) Cf p. 6, el voi. I, Dynam. , e. VII, art. 2 , p. 422.

«*) Cf Huet., Origenian.^ lib. II, e. II, quaest. VI , § III, el IV, p. 93; inler
Op. Origcnis t. I, Rothomagi 166S.
^) Cf s. Aug., De Civ. Dei, lib. XI, e. 23. Loca Origenis, qulbus haec docel,
vid. apud Guerike, De Scholae Alexandrinae catecheticae theologia , e. III, p,
232, el 233, Halis Saxonum 1825.
*) Theodic, pari. I, § 91 , p. 527 , ed. cit. Cf BIIGngorus , Dilucidationes
jìhilosophicae eie, soci. 1, e. V, § CXIV, p. 86, 87, Tubingae 1768.
=) Terre et Ciel, p. 164-183, Paris 1854.—") Cf p. 6 sqq.
') Cf s. Thoa]., I, q. XC, a. 4 e, et Co.. 1. Geni., lib. II. e. 83.
') I, Ice. cit. ad 3.
ANTHROPOLOGIA ^Sg
leni,quod per accidens unicuique inest, posterius quiJem, nunquam
prius eo, quod il li per se convenit, altribui potest. Neque ille defe*
ctus in principio creationis animae esse potait '» , nam <c non fait
conveniens, ut Deus ab imperfectìs suum opus inchoaret, et ab his,
quae sunt praeter caturam *».
453. Item, 60 quod naturalis est animae cuna corpore coniunctio,

illud etiam, quod alibi ostendimus *, valde confirmatur , ipsam sci-
licei insipienter a pbilosophis,quos refellimus,tamquam causarti fin-
gi, cur eorum, quae in anteacta vita cognovit ,

gessitque, immemor
fiat *•, siquidem « inconveniens est, quod naturalis operatio alicuius
rei totaliter impedialur per id, quod est sibi secundum naturam *».
454* Ceterum , etiamsi coniunctio cum corpore ex ipsa natura
animae repeti nolit, tamen neque illa tamquam anteactae vilae obli-
vionis causa, neque ratio, cur anima , quae prius sine corpore ex*
titit, cum corpore postea coniungatur, reddi potest. Et primo, con-
iunctionem cum corpore, quacuraque explicetur ratione,commenti-

tiam illius oblivionis causam esse s.Irenaeus duobus argumentis per-
spicue oslendit. Quorum alterum in eo versatur, quod cognitorum
memoria nobis, illa causa posila, in praesenti vita foret deneganda,
« Quomodo igitur , inquit, quodcumque per semetipsam anima vi-
dei, et in somniis, et secundum cogitalionem , mentis intentionem,
corpore quiescente , ipsa reminiscitur, et renuntiat proximis ? Sed
ne quidem ea, quae olim agnita sunt, aut per oculos, aut per audi-
tum , meminisset anima in corpore existens, si esset corpus oblivio;
sed simul atque ab inspectis abesset oculus,nuferretur utique et ea,
*) Ibid.— >) Op, cit., q. CXVIII, a. 3 e.
*) Voi. I, Dynam., e. VII, art. 2, p. 427.
*J Pjlbagoras, teste Laerlio (lib. Vili, segm. S), iactabat sibi soli, cum cele-
ros prioris vjtae condilio laleat , ab Apoliine id gratiae concessom esse , Qt o-
moia, quae sibi anlea cooligeranl , coaiprebensa baberet (Cf Geli. , Noci, Alt.^
lib. IV, e. Il ). Quam Pytbagorae de seipso vanam, et stul'am opinioncm ila de-
ridct Laclantias: e Kìsi forte credimus inepto illi seni, qui se in priori vita Ea<
pborbum fuisse mentitus est. Bic ( credo quod erat nobili genere natas) familiam
sibi ex Bomcri carminibus adoptavit. miram, et singularem Pylhagorae memo-
riam ! miseram obli?ioneni omnium noslrunijqui nescimus, quid ante fuerimus !
Sed fortasse vel errore aliquo. vel gratia sit eEFectum, ut iile solus Letbeum gur-
gilem non attigerit, nec oblivionis aquam guslavcrit: videlicet senex vanus , si-
cut oliosae aoiculae solenl, fabulas tamquam infantibus credulis finxit. Quod si
bene seosisset de iis, quibus baec locutus est, si bomines cos exislìmasset nam«
quam sibi tam pelulanter mentiendi licenliam vindicasìet 1 { De falsa sapientia^
lib. IH, e. 19 ). Terlullianus ctiam eodem mendaclì epillieto eam opinionem ia-
signìt. e Quomodo , ait , creJam non mentiri Pyiiingoram, qui mrnìitar ut ere*
dara? jZ?e An.^ e. 28. Cf eliam s. August., De Trin., lib. Xlf, e. 15, n. 24.
*) I, q. LXXXIV, a. 3 e.
«
aCo ANTHROPOLOOIA
qiiae esset de his enim oblivione exislens anima
, memoria. In ipsa
nihil aliud cognoscere poterai ,
,
quod in praesenti nisi solura illud
videbat. Quomodo antera et divina disceret, et meminisset ipsorum

exislens in corpore, quando sii (ut aiunl) ipsum corpus oblivio? Sed
et Proplielae ipsi , cum esscnt in terra quaecumque spirilaliter se- ,
cundum visiones coelestium vident, vel audiunt, ipsi quoque memi-
nerunt in hominem conversi , et reliquis aununtiant: et non corpus

oblivionem efficit animae eorura ,
quae spirilaliter visa sunt , sed
anima docci corpus, et participat de spiritali ei facta visione "». Al-
terum ex dominio animae in corpus sumilur-, siquidera ab isto
illa,ulpole validior, per se superari nequil ^5 adeo ut scientiam sibi
propriam amittat: <cNon enim est forlius corpus, quara anirna,quan-
doquidem ab illa spiralur, et vivificatur, et augelur, et articulatur,
sed anima principatur corpori. Tantum autem impeditur a sua ve-
quantum corpus participat de sua motione, sed non amit-
locitate,
titsuam scientiam *». Sane actus facultatum intellectricium , quos

anima in corpore exerit, cum a phantasmalibus aliquo modo pen-
deant e memoria ob corporis vilium excedere possimi; ast si sine
,
corpore, ac proinde sine phanlasmatum minislerio ii exercerentur,

eorum memoria per coniunctionem cum corpore numquam posset
aboleri.
455. Secundo, sì naturalis non est unio animae cum corpore , et
ideo potuit ipsa incipere esse sine corpore , « necesse est , aicnte s.
Hieronymo, ut aliqua causa praecesserit, cur quae prius sine corpo-

re fuil, postea circumdata sii corpore *». Haec autem ratio vel ab
ipsa eius voluntate ,
quemadmodura Plotinus docuil *
, vel ab ali-
qua extrinseca causa esset repelenda. Atqui neutrum assumi potest.
Et sane , i** ut cum s. Angustino loquaraur , « nimis quippe incre-

dibile est eam {animam) poluisse propria voluntate inclinari ad cor-
poris vitam *». Etenim caeco casu evenirci ut anima in corpus di- ,
') Cantra haeres., lib. II, e. 83, n. 3, p. 167, ed. cit.
'^) e Ad eas {animae vires), aicbat Nemcsius, accommodatum aptumque factum

esl (corpus), ut nulla animae vis a corpore impcdialur. Vuicuique euim facuitati
aniiui, quo suo munere fungi possit, propriae partes corporis tribulac sunt. . . .
INam anima locum obtinet artìlicis, corpus iustrumcuti ì; De nat. àom,, e. V, p.

4t), ed. cit. Et tbtd. e. Ili, p. 28 docet a iunctiouem subsiantiarum {animae et
corporis) fieri, ita ut quae co Divinior est, nlhìi mali, aut sordium ab humiliori
contrabat, sed coulra potius, quae bumilior est, a diviniore duuilaxat adiuvetur i.
^) Ibid., n. 4, p. 168.
*) Liber conira loann. hrosol., n. 20, p. 425, Opp' t. II, Pars I, Venetiis
1707. — =*) Cf p. 3.
•) De Gen. ad ali., lib. VI», e. 26, n. il.

ANTimOPOLOGIA i6l
lalatnr ; siquitlem non nisì temere , ac forlnilo posset uno tempore
voluntas hominis generanlis, ac maleriam disponentis cum volunla-
te aniniae unionem cuna ilio cupientis convenire. Ad haec, si ani-
ma Dullum ad coniunctionem cum corpore naturalem ordinem ha-

bet, profecto corpore non indigel; atque, si corpore non indiget,imo
ex ipso, ut adversarii, conlra quos pugnamus , contendunt , eorum,
quae prius scìtìI, oblivionem patilur , nulla ratio est , cur cum eo
coniungi velit '. ^^
Animae, corporisque coniunclio, quae neque ex
natura ncque ex voluntate ipsius aniraae, sed a causa extrinseca
,
proficiscitur , per violentiam animae illatam fieri dicenda est ' ; et

quoniam orrme violenium est corttra naluram , coniunclio illa tam-
quam aliquid naturae contrarium habenda foret^ et ideo Jiomo ,
qui
ex utroqiie componitur , est quid innaturale ,
quod patet esse fai-
sum '.
^SQ. Atque, ob eamdem rationem, absurdam^ ut s. Gregorii Na-

zianzeni verba vayxTêraxxsêt praeposteram cogitationem*^ eorum esse
evincitur, qui animam ad sui supplicium in corpus detrudi opinan-
tur. Et sane, ut scite argumenlalur Angelicus Doctor, u poena bono
naturae adversalur, et ex hoc dicilur mala. Si igitur unio animae,
et corporis est quoddam poenale , non bonum naturae,quod est est
irapossibile,e5t enim intentum per naturam, nam ad hoc naturalis
generalio terminatur ' ».
*) I, q. CXVIII, a. 3 c. a
s. Greg. Nyss., De An. et reswr., p. 113, ed. eif*
*) lòid. De hoc argumenlo idem Aquinas lalius disscreus , Inquit : e NdIIuì

vult in statum peiorem venire , nisi deceplus. Anima antem separala est altioris
stalQS, quam corpori unita; et praecipue secundum Platonicos , qui dicunt , quod
ex unione corporis palìtur oblivionem eorum quae prius scivit , et retardatur a
contcmplalione purae veritalis. Non igitur volens corpori unitur , nIsi deccpfa.
Deceptionis autem nulla in co causa potest existcre , cum ponalur seoundam col
scìentiam omnium habcre. Nec posset dici ,
quod iudicium ex universali causa
procedeus in particulari cligibili subvertalur propter passiones , sicut accidit ia
continentìbus, quia passiones buiusmodi non sunt absqae corporedi traosmutatioDe,
nndc non possunt esse in anima separata. Relìnquilur igitur qnod auima si fais-
set ante corpus, non unìrelor corpori propria volnnlate »; Contr. Gent.^ loc. cif.
") Cmlr. Gent., ibid. Cf. Qq. di'spp., De Pol..q. Ili, a. 10 e. e Et si animae,
lubet hoc aliud s. Uieronymi adiicere, est naturale esse sine corpore, ergo con-
tra naturam est esse in corpore. Si conlra naturam est esse in corpore , erga
resurrectio corporis contra naturam eril. Sed non fiet resorrectio contra naturam,
ergo iuxia sententiam veslram corpus quod contra naturam est resurgcus, auimaia
non habebit i; loc. cit,
*) Orat. XXXI. In dicium illud Evang. e cum consummaaset letuà eie. >;
Opp. t. 1, p. 505, Parisiis 1630.
') Contr. Gent., loc. cii. t Et ilerum (subdit s. Doctor confra ìllius senleutiao
propugnatores, qui simu' crrationem probanl ) fcjuerf^tur qnod esse luminem noa
-
262 ANTHUOPOLOGIA
457. Ne autem omnia, quae ex huiusmodi senlentia manant, 'aL-
surda perscquamur, satis sit haec duo proferrej quorum unum est
animae coniunctionem cum corpore tamquam poenalem admitti non

qua e vinculis corporis subducimur, velutibo-
posse, quin mortera,
num a nobis appetendum, et graviora scelera haud iuste a principi-
bus ultimo supplicio puniri sumaturuc Si ante corpus, apposite in-
quit s.Cyrillus Alexandrinusjexistens anima peccavit,ut illi volunt,

et idcirco innexa est carni ,
quam ob causam lex graviora quidera
peccala morte plecti, innocentem vero vivere permittit ? Praestarel
quippe permittere turpissimorum criminum reos diu in corporibus
haerere, ut hoc pacto gravius punirentur*, innocentes vero corpori-
bus exsolvi, si poenae loco inclusae sunt in corporibus animae. Sed
contrajmorle quidem punitur homicida, iustus autem corpore nihil
patitur.Non est igitur supplicii loco inclusa corpori anima ' ».
Alterum, quemadmodum s. Gregorius Nyssenus argumentatur, in

eo consisti 1 5 quod « ii, quibus vitium censetur esse vitae inilium et
causa, ad expetendam virtutem, utpole quae extra naturam eorum

sit, adduci non possint. Atqui omnes, qui purgatam ralionibus ani-
mam habent, studio et desiderio vitae cum virtute agendae tenen-
tur. Quo sane aperte] ostendilur vitium vita non esse antiquius, ne-
que illinc primordia habuisse naturam ; sed vitae nostrae dare ini-
tium Dei sapientiam,quae res universas administrat: animam autem,
cum ad generationem venerit, quemadmodum placet Creatori, tuno
libere eligere quod ex sua sit sententia,ut quae facultale voluntaria,
quod velit, id etiara fiat ^ ».
458. Accedit quod ratio poenae expostulat, ut qui ea afScitur,

sciat ob quaenam delìcta puniatur, praesertim si poena ad emenda
tionem rei inlligatur; at in adversariorum hypothesi, qui animam
corpori coniunctam rerum omnium ,
quae in anteacta vita gesserai,
oblivisci comminiscuntur, nulla a nobis horura criminum cognitio
esset bonum secundum naturam, cum tamen Gcneseos^ e. I, v. 3I,dica(ur post

hominis creationem: Vidit Deus cuncta guaefeaitêt erant valde bona >; Ibid,
') Lib. I m loann. e. IX , n. 6, p. 80, t. IV, Luleliae 1635. Hoc argumen-
tum haud inGrmatur eo, quod pii homines corpus aaimae carcerem appellant; si-
quldcm haec loqucndi ralio adhibetur, quia summum Bonum in hac vita attingere
nequimus , non vero quia coniunctio animae cum corpore tamquam aliquid ma-
lum existimatur , nam , ut s. Bonaventura ad rem inquit , s videmus auimam,
quantumcumque bonam, uoUe a corpore separar!, secundum quod dicit Aposlolus
2 Cor. 5: Nolumus expoliari, sed supervestiri , quod mirum esset, si ad corpus
naturalem apliludinem, et inclinatioucm non habcret, sicut ad suum sodalcm, sed
sicut ad carcerem i; In lib. II Sent.^ disi. XVIil, a. Il; q. 2 resol.
) Op. cii.y p. 115, ed. ci(.
ANTUBOPOLOGIA !i63
baberi possel. Ergo iniusla imo etiam ìnanis huiusmodi poena fo-
,
ret Hinc s.Augustinus scripsitrain alia superiore vita peccare ani-

'.
mas, et inde praecipitari in carceres carneas non credO) non adquie-

sco, non consenlio * ».
459. Denique opinio haec de animarum praeexistentia huiusmodi
est, ut, qucmadmodurn loquitur s. Bonaventura, non solam nemo
sil^ qui possit taliuvì recordar ì^ verum etiam nemo possit Jioc con-
vincere ratiocinando '. Re sane vera , animas corporibus praeexli-
lisse ex natura ipsius animae inferre haud licet, ncque nempe ex eo
quod corpus propter ipsam est , ncque ex eo quod anima habet vir-
tuleni ut sit semper. Etenim, uli iam ab eodem s. Doctore observa-
tum est, «non oportet propter hoc^quod corpus est propter animarn),
quod anima praecedat secunduni rem, sed solum secundum intentio-
nem artificis: finis enim etsi praecedat in inteotione, est tamen se-
quens in executione * ». Anima autem habet qâiàem virtutem^ ut sit
semper ; « sed, subdit Aquinas, sciendum, quod virtus et potentia
rei non se extendit ad id quod fuit , sed ad id 5 quod est, vel erit.
Non igilur ex boc quod anima habet virtutem ut sit semper, potest
concludi, quod semper fuerit , sed quod semper erit. Praeterea ex
virtute non sequitur id, ad quod est virtus, nisi praesupposita vir-
tute. Quamvis igitur anima habeat virtutem ut sit semper, non ta-
men potest concludi quod anima sit semper , nisi postquam hanc
virtutem accepit. Si autem sumatur, quod hanc virtutem ab aeter-
no babuerit, erit petitum id, qaod oportebit probari, scilicet quod
fuerit ab aeterno ^ ».
460. Praeterea ex universi perfectione,quae nobiliores eius partes,

nempe animas rationales, profeclo exigit , illas in mundi esordio
creari oportuisse falso conficitur. Etenim animae bumanae non spe-
cie, sed numero tantum inter se differunt-, dum illa perfectio circa
rerum species, non vero circa individua versatur*.
') Hoc argumeDlum protullsse vldetar s. lustions , ubi ail: e SciuDt ne, oh
eam ipsam causam, et quod aliquid deliquerinl, se ia huiusmodi esse corporibus ?
fion arbìlror. Nec bis sane usus (et sensus) aliqais est supplicìi.ut ridetur: Imma
ne lorqucri eos discrim, si illati supplicii capaces uoa sunt Hj Dial.cum Tryphun.^
Opp., p. 222, Lutetiae Parìsierum 1615.
*) Epist. CLXVII, e. 9, n.27.
•) In lib. Il Seni., dlst.XXXVII, a. II, q.2 tmo/.— *) Ibid. ad arg.
') Conir. Geni.y ibid., e. 84. Vid. Qq. dispp., q. un. De an., a.14 ^^ 7.
*) Co.itr. Geni.j toc. cit. e Dìceodum , alibi loquit ,
quod cssenìialis nulversi
perfectio consisllt in spcciebus, accidentalis vero ia indi?idais. Caai ergo multi-
pltcatto animarum non sit secundum diversam spcciem , sed secundum numpram
taulum, relinquitur quod per boc quod multac animae quotiJiecreantnr, nihìl ad
eiscnlialem ualvcràì p:rfccliouem adian£i;ur. sed ad accldcatakui l..Jtjai; et b.-c
Ìì64 ANTHnOPOLOGIA
4^r. Insuper ralionem illam, quam,postnonnullos veteres, Rey-
naud,ut,more Rationalistarum,Deum a natura excluderet,refricavil ' j
successivam nempe animarum creationem inlelligi haud posse, quin
Deus singulis etiam pravis generationibus cogitetur adstare, nullam
esse iam s. Thomas pianura fecit. « Dicendum, ait , quod in actio-
ne adulteriorum, illud, quod est natuiae, bonum est, et buie coope-
ratur Deus. Quod vero est inordinatae voluptatìs , malum est et ,
huic Deus non cooperatur ^w, Ceterum, argumentum illud contra

ipsos adversarios retorqueri potest. Nam, et praevia animarum exi-
stentia adstructa Deus singulis generationibus etiam adstare debe-
,
ret, non quidem ut animas crearet, sed ut eas corporibus iam com-
pactis copularet.
462. Denique aerumnis iis, quas anima in praesenti vita perferre

cogitur , ostendilur illud quidem, hanc vitam non ultiraura finem
hominis, sed viam esse, qua ad illum pervenimus ^jsimulque primi
parentis culpa, quam Divina Revelatio nos edocet, et cuius clarissi-
ma vestigia in omnium populorum tradilione servantur *, in memo-
riam reducitur ast animam in corpus immitti , ut poenara lueret
;
culparum, quibus antea se inquinaverat, nullo iure licet inde conii-

cere. « Scimus, inquit s. Augustinus , nondum natos nihil egisse in
vita propria boni , seu mali , nec securulum merita prioris alicuius
vitae, quam nullam propriam singuli habere potuerunt , in huius
vitae venire miserias •, sed tamen secundum Adam carnali ter natos
contagium raortis antiquae prima nalivilate contrahere ^w. Accedit
quod multa bona ex coniunctione cum corpore animae oblinguni,
atque illud maxime, quod peifectionem suae nalurae exinde asse-
quitur nani, ut s. Thomas inquit,
; non potest esse quod natura (i
animae sit perfecta, nisi sitcorpori coniuncta °».
non est inconveniens j; In lib. II Seni., Disi. XVII, q.II, a. 2 ad 6. Cf. s. Hie-
ron., Conlr, liuj^num, lib. IH, n. 28, t. II, p. S57, 55S, ed. ci{.
«) Op. cit., 1" ed.; p. 172.

=*) I, q. CX.VIII, a. 2 ad S. Cf Kemes., Op.cìl.^ e. II, p. 27, 28,ed. cil.
^) e Vita pracsens, s. Anselmus ioquil, via est. INam quamdiu vivìt bomo, aon
facit, nisi ire b; Epist. CXXXVIII, p. 415, ed, cit.
«) Cf La Scienza e la Fede, voi. IX, p. 94-96, Napoli 1845.

•) Epist. CCXVII, e. 5, n. i6. z. Kunc aulem, alibi alt, liquido tenearaus . . .
illam senlcntiam, qua uonnulli putant alibi peccasse magìs, minusve animas , et
prò diversoruin meritis peccatorura in diversa corpora esse detrusas, Apostolicac

non convenire sentcnliae ; cum apertissime dictutn sit, nibii egisse nondum na-
tos, scu boni, seu mali j; De Ceti, ad litl.^ lib. VI, e. 9, n.l6.
*^)
QQ' dispp,^ De PoL^ q. V, ari. 10 e. Et iòid, ad 12: «Prima pcrfcclio a-
nimac altcnJitur secundum esse suum naturale; quae quidem pcrfeclio consistit io
unione cius ad corpus; et ideo a principio dcbuit in loco corporis crcari. Vltima
AiVrUROPOLOGU ^65
hauJ licet,inipuJenler Reynaud menli-
463. Porro illud praeterire
rì,cum Lane, quam refelli nius,de animarum praeexistentia tbeoriam
numquam censorio stigmate ab Ecclesia confixam esse coraminiscitur'.
Elenim in Concilio Lateranensi IVdefiuitumfuit«Deum simul ab ini-

tiotemporis utramque de nibilocondidisse creaturam,spiritualem,et
corporalemângelicam videlicet,el raundanam, ac deinde bumanam,
quasi communem ex spirilu, et corpore constitutam *» ; et ideo ani-
mas ralionales non non enim eorum u-

esse corjioribus anliquiores ,
num anliquius altero est, qu;i8 una simul fuere producta. Id ipsum
palei tum ex can. VI Gjncilii Bracarensis II anno 563 conlra Pri-
scillianam baeresim celebrali ', tum ex primo Analbematismo , qui
ad calcem legitur Iractatus lustiniani Imperatoris una cum aliis, •*,
adversus Origenis errores a V Oecumenica Synodo approbatus ",
. 4^^. Sententiam Leibnitii,qui animas ab initio simul creataS) at-

que organicis corpusculis inclusas fuisse confinsit , paucis expeu-
damus neoe^se est. Atque in primis prorsus coramentiliam illam
esse ipsa geiterationis notio aperte enunciai. Etenim animai ,
quip-
pe quod ex anima , et corpore organico constai ,
per coniunctionem
animae cum corpore organico generali dicitur; id quod falsum fo- ,
ret, si anima iam ab initio cum corpore organico coniuncta esset^ si-
quidem iam existeret animai, et parentes nibil aliud efiScerent^quam

corporis molem augere. wSequeretur, bue faciunt ista verba s. Tbo-
mae, quod generalio borainis non sit generatio simpliciter,quia sub-
iectum cius esset ens actu '».
465. Praeterea, animae praeexistentes in corpusculis organicis vel

facullate sentiendi tantum praedilae sunt, et latione deslituuntur ^
anlem porfectlo cius est in hoc, quod commuaicat cum siibstoDlils alils ìalellectua-
libus; et illa perfectio dabllur ci in coelo i. Cf p. 2oS, 2o9.

») Op. cH., p. 173, 1S7, 386-387, ed. cil.
) Cap.Firmùer^de Fide caiholica, Vid. Conciliorum eoUeel.ieà. Lab.,t. XIII,

col. 927, Venetiis 1730.
t Si quis aniiuas bumanas Jicit prius in coelcsli Iiabitalìone peccasse , et
')
prò Log ìd corpora bumana in terram deicclas . îcut Priscillianui diiit, analbe-
ma sii >; Jbid., tom. VI, col. 518, Venoliis 1729.
*) e Si quis dicit, aut sentii praecxistere bominum animas , nipote quae anlca
mcntes fuorint , ci saiictae virlutes , satietatemquc cocpisse Oivinac contemplalio-
nis, el in detcrius conversas esse , atqne idcirco refriiissc a Dei cbarilate , et
inde axitmat esse nuncupatas, demissasque esse in corpora , suppiicii causa , ana-
tbema sii s; Ibid., col. 354.
^j e animarum praeexislenliam, et qnae ex illa conse<juilur,
Si quis fabulosam
monslruosam rcslilub'oocm asserucrit, analbema sii » ; Can. 1 aJctisu« Orti/iì-
ticm, ibid., col. 223. Cf Marlin, La vie fulure , Pari. 2, e. 3. p. 22i s«iq.,
Paris 1855.
') I, q. CXVUI, a. 2 ad 2.
!l66 ANTIIRQPOLOGU
vel illae dumtaxat ratione ornatae sunt, quas Deus praevidit hu-
manas Atqui utrunujue , quod Leibnitius sibi discrepans
futuras.
docuit * , absurdutn est. Ergo. Et sane , quoad primum , « nulla
forma substantialis recipit magis, et minus, sed superadditio maio-
ris perfectionis facit aliam speciem,sicut additio unitatis facit aliani
speciem in numeris "*)). Quocirca si animae initio mundi ratione ca-

rent , Deo ratione donanlur, illud
et deinceps a absurdum asseren-
dum nempe aliam esse speciem animae in corpusculo orga-
foret,
nico praeexislentis , aliam vero animae humanae , ita ut una , et
eadem forma numero sit diversarum specierum '. Alterura vero a-
nalogiae legibus, quas Leibnitius tanti facit, omnino adversatur*, si-
quidem analogiae lex requirit,ut si una tantum ex animabus prae-
existentibus in corpusculis organicis intelligendi virtute inslructa
fuit, etiam ceterae, quae eiusdem speciei sunt, eadem vi polleant.
Neque Leibnitium iuvat asserere eas animas ,
quae ratione careni,
corporibus humanis informandis destinatas non fuisse ; nam notis
bis animae inter se discriminandae non essent , aeque ac plantarum
semina, quae numquam in plantas evadent,a ceteris seminibusjquae
in plantas succrescunt, minime discernuntur *.
466. Alia plura tacita relinquentes, illud praeterire nullo mo-

do possumus animarum praeexislentiam in corpusculis organicis
doctiinae Ecclesiae adversari', ipsa enim in Concilio Lateranensi V
sub Leone X celebrato anathema iis omnibus inussit, qui non asse-
rerent, esse animam ralionalem. prò corporum, quibus infundltur^
multitudine sìngulariter mtdtipUcahilem^ multipllcatam ^ et multi-
plìcandam '. Si ergo prò corporum multitudine rationalis anima
mulliplicanda est, animae omnium hominum, qui ad mundi exi-
lum usque nascituri §unt, non fu ere initio temporis a Deocreatae.
Quippe si simul iam sunl creatae quidem sunt prò , multiplicatae
hominum, qui , non numero
multiplicandae.
futuri sunt, at
^Q'j. Frustra autem sibi blanditur Leibnitius, qui bypotbesim a se

excogitatam bue evadere putat,ut peccati originalis ab uno in omnes
homines propagalio inde facilius explicetur ^^siquidemjilla admissa,
») Cf Op. cit, ibid.^ 91, p. 527, ed. cìL— ») I, loc. cit.—^) Ibid.
*) Celerum ipse Leibnitius in epistola ad Psaffium data , ac post morlem eius
TUlgata professus est opinionem illam 'non nisi ludum ingenii venditandi causa a
se in Tlieodicaea proposilam fuisse. Cf GerdiI, Introd. allo studio della Religìo'

ne. Pari. I, libr. 2, e. 3, § 7 , p. 319, t. JX , J807, et quae adnolavimus voi.
II, CosmoL, e. I, art. 4, p. 238, n. 3.
*) Sess. Vin in Bulla Leonls X, Jpostolici regiminiSf apud Labb., f. XIX^
col. 842, Vene'is 1732.~*') Loc, ciu, § 92, p. 528.
Armi ROPO LOGIA i6j
irienodabilcs polius circa illud dogma orirentur difficullates.Elenini
si animae in corpusculis organicis primi parentis existentes naturae
sensitivae locum tenuisse diciintur.profecto quoraodo peccalum ori-
ginale, quod macuh) spiritualis est, in eas transfundi polueril,num-
qiiara explicabilur. Sin aulem intelleclualis natura eis concedatur,
sciscitari , ntrum propriara voluntati
nobis licet AJami pecoantis
ipsae adiunxerint, an non. lam hoc postremum ex leibnitiana bypo-
Ihesi assumi nequit, nara ut voluntate Adami illas peccasse adstrua-
tur,DÌbil opus estjUt actu in ipso inclusaeadraillantur in corpusculis
organicis, -sed satis foret , ut in eo continerentur ,

prout primus o-
mnium bominura parens constitutus erat '. Itaque propria volunta-
te illas animas peccasse fiogendum est; at hac ratione de peccato o-
riginali actum non videt ?
fore quis
468. Ncque audiendus est Wolfius , qui ex ilio Geneseos , ubi
Deus quievisse dicitur die septimo ab omni opere quod patrarat " ,
creationem omnium animarum in prima rerum creatione absolutam
esse conficil '. Enimvero locus ille Geneseos ita intelligeudus est ,
ut sii sententia, Deum quievisse ab universali opere , sive a tolius

mundi niacbinae opificio , ita ut novas non coudat species, non au-
tem ab iis creandis substantiis, quibus necessario est opus , ut ali-
cuius lune ab Eo conditae speciei propagalio perficiatur. Animae
autem, « quae modo creantur, licet sint novae crealurae secundum
Dumerum, tamen sunt anliquae secundum speciem suam,praecesse-
runt enim in operibus sex dierum in suo simili secundum speciem,
idest in animabus primorum parentum * ». Ceterum adeo stride,
ut Wolfius putat , ab omni opere suo Deum non cessasse luculea-
ter oslenditur tum ex perpetua conservatione rerum ,
quae , ut in
Theodicaea explicabitur, non nisi continuala crealio est ; tum ma-
') e Tota nmUitudo homìnum , ioqait s. Thomas , a primo Parente bamanam
nataram accipienlium quasi unum collegium , veJ polius sicut unum corpus uni»-
botninis consideranda est ; in qua quìdem multiludine unusquisquc homo , etìau.
ipsoAdam , polest ccnsidorari vei quasi singuiaris persona vel quasi aliquod ,
mcmbrum buìus multiludinìs, quae per ualuraiem origioem derivatur ab uoo 1 \

Qq. dispp., de Haio, q. IV, a. 1 e.
*) Cap. Il, . 2.
') Piych. rat., soci. IV, e. 2,§ 705, SehoL, p. 355, Veronae I7S7. Eadem
ralione locis S. Scriplurae ad suam fulcicudam senleutiam abutitur Rojnaud; Cf
Marlin, Op. ctt., p. 2, e. IV , p. 243 sqq., ed. cit,
Qj- dispp., de Pu:.

*) . q. Ili, a. 10 ad 13. S. Auguslinus etiam iilum Ge-
neseos loccm inlerprclatur , ut diccndum sit Deum nquievisse a condendis ge^
neriòus crealurae^ quia ultra iam non cotididtt aliqua gen<ra nota; De Cea»
ad liu.. lib. VI, e. 12, u. 22. Idem apcrlus docuil £pii!. CLXVI, e. 3, u. J2.
2 68 ANTIIROPOLOGÌA
xime ex sanctissima Anima Chrisli ,

quara certum est lune solum
fuisse a Deo crealam, cum Divini Verbi pcracta fuit Incarnatio *.
469. Exiis omnibus,quae hactenus ostendimusjcertocolligendum

est animas huraanas creari, cum suis corporibns iungendae sunt , et
copulandae. <c Anima, non recipit esse a Deo,
inquit s. Thomas ,
nisi in corpore*, quia, secundum Augustinum, et infundendo crea-
tur, et creando infunditur * ». Et sane , anima humana, quem-

admodum ostensuni est , initium sui esse habere nequit, ante-
quam cum corpore coniungatur, ncque in corpusculo organico praee-
xistere potest. Ergo tum crealur, cum suo corpori coniungilur. Id
confirmatur i"' ex eojquod « creatio animae quamvis non sit ex ma-
teria, tamen praeexigit materiam , in qua creatur 'w,^** ex eo quod

anima est pars speciei humanae ^ ^ et quoniam pars est in ordine
ad totum , animam tum creari oportet, cum hominis procreandi
tempus advenit.Atqui homo procreatur,cum anima corpori coniun-
gitur.Ergo anima tum creatur,cura corpori coniungitur. Neque ah'a,
ut etiam ex dictis patet,est Ecclesiae Calholicae senlentia,quara de-
finieiido Leo M. « Catholica Fides, inquit, constanter
declarans s.
praedicat , atque veraciter, quod animae hominum, priusquam suis

inspirarentur corporibus, non fuere »; atque rursus a Calholica :
Fides confitetur omnem hominem in corporis , animaeque substan-

tiam a Conditore universitatis forraari, atque animari intra materna
vi scera ^ ».
470. Circa tempus autem, quo anima in corpus immittitur,non-

nulli docent id fieri in ipso initio generationis, cum germen foecun-
datur , vel saltera slatini ac foetus ad aliqua opera vitae peragenda
*) Ex quo etiara pcrspicilur scntonliam ,

quae anìtnas inìlio temporis a Deo
crcatas fuisse sancit, SS. Incarnationis myslerio refragari. Certum enim est adira-
plctum lune fuisse ìstud rayslerium, cum Angelo nunlìanti respondil Virgo: Ecce
Anelila Domini, fiat mihi secundum verbum tuum\ atque, ut cum Theodorelo lo.
quamur {Dialog. il, p. 67 Opp. l, IV, Luleliae Parisiorum 1642), a ne punctum
quidem lemporis intcriectura .fuit inter assumptionem carnis , et unionem ; el as-
sumpta natura non fuit ante assumptionem et unionem J. lara id falsum esset, si
Anima Christi iam a mundi initio extitisse diceretur.
*) In iil). II Scnt.^ Disi. Ili, q. I, a. 4 ad 1. Moncnlc autem eodem s, Doctore

{ibid.^ Dist. XXXII, q. II, a. 1 ad 1), « creatio, et iufusio , licet simul sinl ,
respcctu animae (amen differunt ,

quia creatio dicilur sccuudum respectum ad
principium, a quo est anima tantum ; infusio vero dicitur secundum respectum ad
duo, scìlicct ad principium, a quo procedit, et ad materiam, quam perOcit.
2) In lih. II Seni., Dist. XVII, q. 11, a. 2 ad 3.

*) Contr. Geni., lib. II, e. 83.
") Epist. XCllì ad Turibium Asluricensem ^ n. 9 et IO, apud Labbeium, Op.
at.j t. IV, col. 66U, Vcnctiis mS.
A.VTHROPOLOGU 269
idoDeus sii. At senlenliae D. Thomae priores partes dcferendae no-
his videnlur ,
qui observans matcriam illara , in qua anima exigit
creari, non posse disponi^ ut efficiatur propria , nisiper actionem
naturae *, docel animam intelleclivam creari et corpori iungi in ,
fine generalionis ,nempe cum corpus ad debitum organismum cor-

poris humani perductum fuerit. Et saue,(t cum anima uniatur cor-
pori ul forma,non unilur, nisi corpori, cuius est proprie aclus. Est
aulem anima aclus corporis organici. Non est igitur ante organiza-
tionem corporis * w.Quapropter cum anima ralionalis sit forma cor-
poris humani , cum eo non coniungilur , nisi organismum corporis
humani ipsum induerit^ id quod in primo generalionis instanti pro-
fecto non evenit*. Quae s. Thomae doctrioa congruere videtur tum
senlenliae illi, qua Gennadius staluit prius formari corpus quam ,
, tum Ecclesiae praxi , qua

in illud anima rationalis infundatur *
proles masculina non censetur animala, nisi quadragesimo die, foe-

minea autem oclogesimo.
CAPVT OCTAVVlÎ
De animae batnanae imniorlalitale
471. Quamquam vis anima incorporea adraitti possit,quin incor-

ruptibilis eliam, et immortalis certissime cognoscatur;lameo dogma
istud, quod posi Dei esislenliam allerum'Religionis fiindamentum
est,speciatim pertractare oportet, tum quia non desunt aetali nostrae
Philosophi.qui, ut cupiditaiibus suis liberius induìgeant, nihil post

morlem homini superesse obganniunt*, tum quia in sacrosancta La-
«) In lib. II Sent., ìoc. ci7.— ") Contr. Geni., lib. II, e. 89.
') Cf quae dlximus p, 236.—*) De ecci. dogm.^ e. IS, et 19.
') Cf P. Ventura , La Filosofia cristiana^ voi. II, e. XIV, § 132, p. 3iO,
Napoli 1S62. Quoniam autem anima , si post corporis fatum superstcs sit, prae*
mio, aut poena prò diversa praesentis vita ralione mulctanda est, iure meritoque
Pascal asseruit tanti momenti Lane controversiam esse , ut qui de ea parum sol-
licitus sit, is omaeiu humanilatis sensum exuisse videatar; Pemées, part. II, art.
2, p. 177, Milano 1830.

*) Eos clegantibus numerls perseqnilur Emincntissimas Poeta de Polignac :
Mirari satis hie nequeo, quìs tetricus horror,

Despcclusqup sui, quae morlis prava libido,
Ljmpbatas hominum mcotes incesscrìt , ut se

Corpore mortales cum sint. natìque sepolcro,
Morlales animo esse velint, pcnilusquc caducos;
Taotus amor nibili ! tanta e^t vecordia ! > Anti-Lncr. , lib. V)
»T. 1042 sqq., t. I, p. ISO, ed.cit.
,
riyo ANTHROPOLOGIA
teranensi V Synodo omnibus intliclum est Philosophiac Professo-
rìbus, ut veritatem istam ,
quam Catholica Fides aperte nos docet
naturali ratione prò viribus slabilirent '.Quo autem hac in re recte
procedamus , in primis quid veniat nomine immortalitatis, et qui-
nam sint illius characleres exponamus necesse est.
ARTICVLVS PRIMVS
Notio immortalltatis animae hiimanae declaralur
Quid veniat nomine immortalilatis quisque ex se facile in-

47'».
Immortale enim illud dicitur , quod esse , et vivere perpe-
telligit.
tuo continuat. Vt autem illius immorlalitatis , quae animae huma-

nae propria est, perfecta , et espleta notio tradatur, haec adnotanda
censemus.
473. Potest aliquid suum esse amittere ve! pet possìbilìlalem ad
non esse, quae in ipso est , ita nempe ut in seipso quiddam , per
quod corruptioni obnoxium sit, habeat , "vel tantum per potentiam
primi agentis^ seu Dei , quatenus ab Ipso ex nihilo potuit produci
in esse^ et de esse potest reduci in non esse '. lam animae humanae
immortalitas haec sibi vindicat: i" Ipsa suo esse privari non potest
per aliquod sibi insitum corruptionis principium, adeo ut sit incor-
ruptibilis. « Communis animi conceptio dicitur illa, cuius opposi-
tum contradictionem includit-, sicut omne totum est maius sua par-
te, quia non esse maius sua parte est contra rationem totius ....
Naturam animae rationalis non esse corruptibilem, haec est commu-
nis animi conceptio '». Quamobrem anima humana intrinsecus im-
mortalis esse dicitur. 2° Potest quidem Deus animam in nihilum re-
digere *j nam « hoc, quod Deus creaturae esse communicat, ex Dei
.
') « Omnibus et singulis philosophis in Vniversitalibus sludiorum generaliain,el
alibi publice legentibus, districle praecipiendo mandaraus , ut cura philosophorum
principia, aut conclusiones , in quìbiis a recla fide deviare noscuniur, auditoribus
suis legerinl, aut exploravcrint, quale hoc est de animae morlalitale, aut unilate,
ci mundi aeternilale, ac alia huiusmodi, teneantur cisdera veritates religionis Chri-
stianae omni conatu manifestam facere, et persuadendo prò posse decere, ac crani
studio huiusmodi philosophorum argumenla, cura omnia solubilia existant, prò vi-
ribus escludere, alque resolvere »; Sess. Fllly in Coneiliorum Coliect,,Qd. cit.,
t. XIX, col. 838, Veneliis 1732.
«) Cf s. Thom., Qg. dùpp., De Fot. Dei, q. V, a. 3 e; Contr. Geat., lib.
Il, e. 55, n. 13; I, q. IX, a. 2 e.

') Qq. dtspp., ibid. 3 ad 7.
*) Deus inquiraus; siquldcm « in nulla creatura est vìrlus
,
quae possit . . .
aliquid in nihiluni redigere » {Jòid. ad 15). Elcnìm e immulaliones creatura-

AfimnopoLOGM 271
voluntate dependet ; nec aliler in esse conservai , nisi in quantum
eis continue influii esse. Sicut ergo antequam res essent ,
potuit eis
non coramunicare esse , et sic eas non facere ; ita postquam iam fa-
ctae sunt, potest eis non influere esse, et sic esse desistent-, quod est
eas in nihilum redigere '». At vero, cum anima sit incorruptibilis,
si Deus eam in nihilum redigerei , « hoc non esset per aliquam po-
tenliam ad non esse, quae sit in natura animae rationalis, ut dicium
est »; atque insuper oh illas proprietates ,
quas ipse Deus animae
largitus est, a sua sapienlia, bonilate, et iustitia profecto dissideret-,
id quod Aquinas hunc in modum significavit: «. Licei creaturae in-
corruptibiles ex Dei voluntate dependeant, quae potest eis esse prae-
bere, et non praebere, consequuntur tamen ex divina voluntate ab-
solulam necessitatem essendi,in quantum in tali natura causantur,
in qua non sit possibiiitas ad non esse-, talia enirasunlcuncta creata,
qualia Deus esse ea voluit ' ». Ex quo fit, ut Deus, si Eius potentia
:ibsolute spectetur, potest animara bumauam in nihiluni redigere,
non vero si illa cum aliis attributis consideretur. Quam oh ralionem

anima humana etiam extrinsecus immortalis esse dici tur.
474* Cum haec ita se habeant,imraortalilatem animae in eo consi-
stere definimus, quod ipsa, elsi sit contingens, ac proinde in suo es-
se a Deo pendeatj tamen, facta hypothesi suae existentiae, lalis est
naturae, ut semper esse exigat,seu non solum nullum in sui natura

habeat destructionis principiuin,verum etiam quibusdam naturali-
bus proprietatibus perpeluam eius conserva tionem postulantibus do-
nata est.
475. Ex hac, quam tradidimus, iramorlalitalis animae notione ,
pronum est elicere animam bumanam, etsi non sit ita immortalis,
ut ex necessitate suae naturae existat, quasi ipsàm non esse, ac non
vìvere absolute repugnet*,tamen esse immorlalerayêr naturam^non
\eTO per gratiam.Kienim ìixìraoTl2i\e per gratiani illud est, cuius na-
tura perpeluam durationem non postulai, sed ex mera Dei benigni-
late perpetuo conservalur. «In illisjait s. Thomas, quae sunt incorru-
ptibilia per gratiam, subest possibiiitas ad non esse in ipsa natura;
quae tamen totaliler reprimilur per graliam ex virtute Dei*»;e con-
rom, srcunduna quod sunt verlibilcs in nibil, correspondeni creationi rerum, proni
scilicet proJucuntur es nihilo. Et ideo sicut solus Deas polest creare , ita solus
Deus potest creaturas in nihilum redigere, qui etiam solus eas in esse conservai ne
in nihilum decidant j; III, q. 13, a. 2 e. Cf Conir. Genl.^ lib. Il, e. 55, n. 13.
») I, q CIV, a. 3 e. CUbid., q. IX, a. 2 e.
*j Qq. dispp.. De Pot., t'èid. ad 7.
») Jbid. ad 12.—*) Qq. d.^pp.^ ibid. ad 7.
') 09' àhpp-t ibid. ad 9. i Hoc mudo, subdit idem s. Doctor, homo instata
2^1 ANTIIWOPOLORIÀ
trarlo in illisj quae nuUum corruptionis , inleritusquc intrinsecum

principium habent , cuiusmodi animam humanam esse dicimus ,
« non praeintelligitur potentia ad non esse

quae tollalur per ali-
,
quid a Deo receptum * ». Qtiapropter anima humana natura^ non

autem gratia^ seu solo libero Divinae Voluntalis arbitrio, Divinae-
quae gratiae munere immortai is est. Neque illud quemquam mo-
veat , quod in Sexta Synodo Cpolitana III approbatae fuerunt epi-
stolae Sophronii, Patriarchae lerosolomitani , in quibus tradebalur
intellectualia^ atque invisibìUa^ Angelos scilioet , et animam ratio-
nalem immortalia non per naluram, sed per graliam ^. Etenim
esse
hae, aliaeque similes loquendi rationes quae apud PP. occurriint, ,
non aliud praeseferunt ,

quam immortalem non posse esse ani-
mam, nisi libera voluntate Dei crearetur , eamque sorliretur natu-
ram , cui immortalitas necessario conveniret et proinde significant ;
amovendam esse a natura animae immortalitalem iìlam, quae solius

Dei propria est ^ siquidem Deus habet esse a se , ita quoque
siculi
independenter ab alio est immortalis , anima vero siculi proprium
esse recepit a Deo, ita quoque ab Eo naturalem suam incorruptibi-

litalem, immortalitntemque recepit,neque illam sine dependentia ab
Ipso retinere potesl ^.
ìnnocenliae fuisset incorruplibilis, et immortalis; inerat cnim animae vis quaedam

supcrnaturalllep divinilus data ,
per quam poterai corpus ab omni corruptiono
praeservare, quamdiu ipsa Deo subiecta niansissel j ; I, q. XCVII, a. 1 e. Illud
ctiam advertere cura eodem s. Doclore pracstat, etiara si Deus animam ff in ni-
liilum redigeret, ab eius conservatione cessando, noa propter boc sempiternilatem

a natura separarci, quasi remaneret natura non sempiterna; sed tota natura deii-
ceret, influxu causae cessante s; Qq, dispp.f ibid. ad 10.

') Ibid. ad 9.
*j Apud Petavium, De Theolog. Dogm,^ t. Ili, De Jngelis, lib. I , e. V, n.
4, p. 16, Venetiis 1744.

") Cf Estius, Op. cu. , In lib. Il Dist. Vili, § K, p. 89, t. I, ed. cit.; Pela-
Tìus, ibid., u. 9, et 10, p. 17, et 18. Inde Aposlolus (l ad Titn. e. VI, v, 16)
de Deo Qui solus habet immortalilatem; quemadmodura Deus solus est sa-
dicit:
piens, bonus, exislens , neque tamen crealuris ipsis existcntia , sapientia, bonitas
tenuis, et parlicipala negari potcril. Advcrlit etiam s. Augustinus nomine l'mwior-
ialitatis ibi intelligi immutabilitatem ,
quae proprie soli Deo convenit { Traci*
XXIII in loann. e. V, n. 9j. Quam intcrprolalionem comprobavit s. Bernardus,
ubi ait: a Nam in tantum supcrexcellit Immortalitas Deitatis , ut Apostolus dicat
de Deo: a Qui solus habet immortalitalem». Quod ergo reor prò eo dictum, quod
solus sit natura incommutabilis Deus, qui aitraEgo Dominus, et non mulorj.Vera
namque et integra immortalitas tam non recipit mulationem , quam nec Onem ,
quod umnis mulatio quaedam mortis ìmitatio sit, omne enim quod mutatur, dum
de uno ad aliud transil esse , quodammodo nocessc est moriatur quod est , ubi
esse incipiat, quod non est i (Serm. LXXXI super Cantic, t. I, p. 352 , Ve-
netiis 1696}. Itera, s. Thomas cum sibi objccisset ( I
, q. L, a. 5 ad 1 ) vcrba
A?ITHB0P0LOGIA 2^3
476. Denique quoniam immortalitas auimae in conlinuatione
,
vitae consistit, ad eam constiluendam haec tria perlinent, i°nempe,

ut anima a corporis vinculis soluta existentiam perpetuo continuet;
»** ut aclijones consentaneas exercere perseveret, secas in sta-
sibi
la quoclam soporis versaretur , et mortem potius ,

qnam Titam re-
ferret^ 3° ut sui conscienliam, et praelei ifarum aOTectionura memo-

riara retineal non vitam conlinuaret, sed novam potius ini-
, secus
ret, etpraemii, aut poenae capax non esset. aîsi, inquit Leibni-
tius, sciret homo , in altera vita poenas, aut praeraia sibi tribui ob
hanc vitam, revera nulla esset poena, nullum praemium, et perin-

de foret, quoad rem moralem, ac si, me extincto, alius felicior, aut
infelicior successisset *».
ARTICM.VS SECVNDYS
Philosophorum opiniones circa animae, immortali tu Lem

recenseniur
477. Primus inler veteres philosophos , qui animae humanae

*
immortalitalis dogma tradiderit, Pherecides Syrius fuisse a Tullio
perhibetur, quamvis non defuerint, teste Laertio*, qui Thaleli Mi-
lesio id primo acceptum retulerint.Al res ita est intelligeada,ut faic,
vel ille primu? fuerit, qui inter Graecos immortalitatem animae a-
perte tradiderit, et ex professo tractarit *. Etenim , uti Grotius ad-
verlil, traditionem de animarum immprlalitafe a primis usque du-
s. loannis Damasceni \ò. II De Fide Orthod., e. 3, dicenlis , Àngeium esse

tubttantiam intelleclualfm graiia , et non natura immorlalem , ita rcspondct :
(' Oamasccnua accipìt immorlalilalem perfcctam, quae includit omnimodam immu*

labiiitatem ,
quia omnis irulalio est quacdam mors , ut Augustinus dicit Itb. Ili
cotur. ilaxtmmum, e. 12. Pcrfectom aulcm immutabititateiu Angeli nonaisi per

graliam assequantur ).
') Epitt. ad fFagnerum^ § V, p. 467, ed. cit.
I t.
*)
qnus sane:
II,
e Pberecjdes Sjrius
full enim meo regnante
308, Genevae 1743),
primum
t. e.
dixit
gentili >
animos hominam esse sempìternos: an(ì<
regnante Sen-io
( Qq. Ttucull., lib.
Tullio^ Cf Gedike, li. Tul-

I, e. 16, Opp.
p.
li Ciceronis hisl. Ph.il. anliq., sect. II, e. 3, p. 49, Bcrolini 18 la.

') e Sunt qui illum (TAjktem) immorlales animos primam dixisse assererenf,
ex qnibus est Clioerilus Poeta > (lib. I, segm. 24, p. 13 , ed. Welslenius). Io
eadcm scntenlia fuit Nemcsius ( Ds nat. hom. , e. 2, p. 14 , ed. cit.). Qainam
fuerit illc Choerilus , incerlum est ; nana tres, aut qoatuor eias nominis Foetae
iuerant. Vid. Menagius, Ja Diog. Laert. Oòserv. et emsrd.. p. 14, ed. cif.
*) Cf Scipio Aquil. , 2?d placitii phtiosph. ., lib. I , e. 18 , et quae in h. ],
moDuit Bruckenis, p. 107, Lipsiae 1735.
EtKM.PsiLOS.CBRIST.TII. 18
5^4 ilNTHBOt»OLOGIA
clam esse parentibus, eamque bine ad populos pene omiies raanas-

sectex Homeri carrainibus apparet,et ex Philosophis nonGraecorum
tanluin,sed elGallorum veterum,quosDruidas vocabant,elIndorum,
quos Bracbmanes, et ex iisj tjuae de Aegyptiis, et Thracibus ,
quin
et Germanis Scriptores plurimi prodideruMt.Qninet de iudicio Divi-
no post batic vitam plurima extitisse videmusnon apud Graecos tan-
tum, sed et apud Aegyptios, et Indos, ut nus Strabo,Diogenes Laer-
tius, Plularcbus docent *».Quocirca ab bac Iraditione Tbalelem, vel
Pherecidem dogma illud accepisse habendum est.
omnes Pylbagorae * Socratem
478. Porro iam constai inler ,
",
') De r'cvìi.Reìtg. Chrisl.^ lib. I, § 22.p.79, Amslelaedami 1709 Anliquissimi
quoque illi populi, quos Cascog appellai Ennius apud TuUium, opìuabanliir, eodein
Tullio teste, R esse in morte sensum, neque excessu vìtae sic deieri bouineni, ut
funditus inlcriret: idque cum multis aliis rebus, (um e PoatiGcIo iure,et coeremo-
niis sepulcroruni inlelligi licet, quas niaxìmis ìngeniis praediti ncc tanta cura co*
luissent, nec violatas tatn inespiabili religione sanxissent, nisi haesissel in eorum
mentibus mortem non interitum esse,omnia tolieuteui atque delenletn.sed quamdain
quasi migrationem commulationemqnc vitae,quae in clarìs virìs et foeminis dux in
caelum solerci esse, in caeleri& humi et retineretur,et perinancret tamen i; Qq.
TusculL, lib. I, e. 12, p. 303, ed. cit.Quod speciatim attinct ad fìdem vetuslio*
ruQ) ludaeorum de alterìus vilae slatu cf Patuzzi , De futuro impiorum stata ,
lib. I, e. 7, p. 56 sqq., Vcnetiis 1754; Hajer, La spirilualilè^ et P immortaliti

de r ame^ t. Ili, p. 209 sqq., Parisl737; De Berlepsecb, Aathropologiae christia-
nae dogmata, e. 4, § 9, p. 50 sqq., Magoatiaci 1842j Marlin, La vie future ,
P. I, e. 1, p. 12 sqq. , Paris 1853 ; necnon Opus nostrum ,Del razionalismo

teologico eie, art. 7, in Epliem. La Sdmzfi e la Fede, voi. IX, p. 18 sqq., Na*
poli 1845. Circa illorum sententiam, qui ex temporariis promissionìbus, et tninis,
quae in veteri Testamento Icgunlur , dogma immortalitatis ludaeos prorsus la-
tuisse deducunt, nobis placet rem lolam s. Augustini doclrina {De Gestis Petagù\
e, 5, n. 14) absolvere. Nomen vcterìs Testamenti, docet ille, vel intelligitur pa-
cium illud, quod in monte Sinai factum est, vel omnia, quae tum in Moyse, tum
Bagiographis, et l^rophelis contìnentur. Si lex primo in sensu accipialur, non ha-
buit nisi terrena promissa, terrenasque comminaliones, ut ex Levitìco, et Deute-
ronomio satis conslat, quae ampliora bona, vel deteriora mala ex ipsa Dei inlen-
tione adumbrubanl. Si antera in sensu posteriori sumatur , dicendum omnino est
non fypice futurorum bonorum, malorumquc nolitiam, sed salis explicalam, et a-
pcrlam , adeo ut a quocunique etiam rudiore intelligi facillime posset, uti liquet
legenti libros lobi, Psalmorum, Proplietarum, aliosque.
^) Pylhagoras, ut scrìbit s. Augustinug , cum Pherecidem hac de re disputan-
tcm audissft , illius disputalionis novitate permotus, ex athlela in philosophum
mutatua , idipsum de animac immorlalitale et ipse sensit ; Epist, ad Volusìan.
CXXXVII, e. 3, n. 12.
") Socratem supremo vilae die de animorum immortaliìate ita loculum esse
refert Tullius, < ut uon ad mortem tradì, verura in coelura vidcretur adscendere.
Ita enim censebat, ilaque disseruit: duas esse vias, duplicesque cursus animorum
corpore excedentium. Nam qui se bumanis viliis contaminavissenl, et se lolos li-
bidinibus dtdi:seul,quibus coccali velut domcsticis viliis alqtie flagitiis se inquinavls-

A>TMIlOPuLOGU fJJ
Piatonem % nliosque nubìliores philosophos in asserendo QDimae ira>
morlalitale consentisse *. Aristolelera male raeritum esê de animae
inimoi talitale,praeterquosdamEcclesiaeScriptores,puta s.lustinum*,
Auctorera libri inscripli P/iilosophumena* ^qui falso Origenis nomen
sibi adtribuit, s.Gregorium Nuzianzenum ',Nemesium *, arbitrantur
'
Allicus Platonicus '
, Plotinus *, Porphyrius ; ex Thomistis Caieta-
nus "jinter recentes ]Moshemius'',denique hac nostra aetateSaint-Hi-
laireus ", Waddinglon Kastus",et Henr.Martiu **. At ex ad verso, ex
omnium velerum Arislotelisinlerprelum *', Alexandre Aphrodisiensi
omnium Scholasticorum sententia,quos inter Al-
exrepto",et ex fere
sent, vel In repnbllca Violanda fraudcs inespiabiles concepissent, ÌÌ9 deviam quod»
dam iter esse, seclusam a concilio Deorum; qui autem se ìnlegros caslosqne ser-
vavisscnt, quibusquc fuisset minima cum corporibus contagio, seseque ab bis seni-
per sevocassent , esseatque in corporibus bumanis vitam imitati Deorum . bis
ad illos , a quìbus essent profecti, reditam facilem patere >; Op. eit.y e. 30, p.
323, 326.
') e Tot rationes attulit, inquit idem Tullius, ut velie cetcr'.s, sibi certe per*
saasissc videaturj; ^5jrf.,c. 21,p, 314. Fertur, leste s. Angustino, Cleombrotum ,
e letto Platonis libro ( Phaedone ) ,

ubi de immortalitate aniraae disputavi! , se
praecipitem dedisse de muro, atque ex bac vita migrasse ad eam, quam credidit
esse meliorem j; De Civ. Dei, lib. I, e. 22.
•) Cf Clem. Alex., Strom., lib. 17, n. 7, p.582, et n. 8, p. 589, Opp. t. [,
Oxooii 1713; alque s. Angust., Ep. ad Nectarium CIV. e. I, q. 3.

•) Cohorl. ad Gruecot^ p. 7, Luteliae Parisiorum 1615.
*) Gap. XX, Inter Opp. Orig.^ t, I, p. 900, Parisiis 1733.
") Orai. XXXllI, Opp. t. I, p. a3o, l'arisiis 1630.
") De naU hom., e. 2, p. 26, ed. cit.
') A pud Euseb., Praep. ey., lib. XV, e. 9, t. II, p. 809, Parisiii 1628.
') Jbid., lib. XV, e. 10, p. 811, ed. cit,
®) Cf Creujer, Annoi, ad Piai. , voi. If, p. 676, ubi delendus est Gregoriut
I\'ytt. de anima ; libellus cnim bic falso tribuitur IS'ysscno . cum idem sit cum
Nemesi! de nal. hom. Vid. quae scripsimus p. I, n. 4. — ") De An.., lib. III.
") Jn Cudv/orlh. Syst.
inlell., t. I, e. 1, § 43, p. 66, G7, lenae 1733.
") Op. XXVIII, et XXIX-XLII, et livr. Ili, e. o, § 2, not., p.

cit., Prèf. p.
303-305. Praetcr Baumhauer (/>e Jrislolelica vi in Ciceronia scrip'ijt, p. 186188,
Tra], ad Rbenum 1841 ), et lìoclcs ( Diatribe de hominis immorlatiiaie, e. 2,
§ Groningae 1843), Trcndelenburglus ctiam idem sentire vldelur, cum
8, p. 70,
teneat Stagiritam nom:ne inlelleclus possibili s non aliud denotasse, nisi cumulara
omnium facultatum senlienlium, neque alium.quam bunc intellcctum possibiiem ia
anima agnovissc; In lib. Ili de Ju., e. 5. § 2, p. 493, 494, ed. cit.
") De la Psychclogie d" Jrialole, p. II, e. 4, p. 331-334.

'*) La vie future, p. 1. e. 9, p, 138, Paris 1855.
'*) Cf August. Eugubinus, De perenni phiiosophia, lib. IX, e, 10. p. oS5 sqq,
Basìleae 1542.
j In lib. II De anitn.^ ed. Creili Turici 1S24. Alexandrum secuius est Aver»
roes; siqaidein, eius tudicio, inteUeclus pat'CQS
, quem AristoteIcs In anima ad»
I
2^76 ANTIinOPOLOGIA
LertusM/, et AngelicusDocloi'jArislolelesanimam moi Uileni num-

quam posuit,et de illius immortalilate minime dubilavit.Haec altera
interprefalio verilatem praesefert. Etenim ilerum, atque terlio Sta-
girila inlellectum facultatem inorganicam esse ostendit *, et ob liane
lationem, uti alibi adnotavimus *, impermixtum et separaUun'A\\xvi\.
vocal', unde ait ipsum non corrumpi^êi a ceteris partihns^ sive spe-
ciehus aniniae ò\&Wx\^\^perinàe alcjue perpeLuurn ab eo.quod aocidit
seiungi^separariquepoiesl^.Qnoà si intellectum possibilem corruptio-
rii obnoxinm esse aliquando dieit, haec loquendi ratio eo,qiio a nobis
explicata fnit,modojanimara intellectivam immortalera non esse haud
significat Ncque animam interire sibi vult Arislnteles, cum sen-
',
tentiani Solonis,dicentis bominem nequaquam in h;!c vila, sed, cu^

iam morluus est, assequi posse beatitudinem, improbat eo qnod nul-
la lune poterit esse operalio *. Etenim sentenlia Solonis, quam A-
ristoteles ibi refert, eo spectat, ut nerao sit felix, nisi posi niortem ,
cum iam felicitate,qua in praesenli vita fruitus est,privarinon potest.
Hanc quidera sententian),adnotante s. Tboma*,Stagirita non probat,

quia bomo ita mortuus potest quidem fuisse, non autem esse felix
seeundum vitae praesentis statura, siquidem felicitas sine operalione,
cuius homo mortuus capax non est, possideri non potest ".
mìtlit, non nisì illa facultas organica est, quae nomine cogilatìvae designarì so*
let, ac proinde cum iulcritu corporis intereal Decesse est. Vid. il. cill. p. 228.
») De nnim.^ traci. II, e. 20, et traci. Ili, e. 13.
'; Conlr. Geni., lib. II, e. 78, et 79; Quodlib. X, art. 6; In lib.I Z)e an/m.,
Icct. IF, ci lib. Ili, lect. XVII , et alibi. Scolus autem opiiiatur Aristolelem ni-
hii quidem certi hac super re determinasse , verum in cara propendisse senlen-
liam ,
quae Luroanae aiiimae ìrrimortalitatcm tribuit ; In lib. IV Sent, , Disi.
XLlll, q. 2.Hanc opinioneni ampiexus esse videtur Brouwer, Dispulatìo an , et
quaienus Philosophi eie, sect. VII, p. 92, et 93, Lugduni Balavorum 1824.
') De. aiiim., lib, III, capp. 3.4.—*) Pag. 228, u. 2.
») Op. cu., lib. I, e. 4. — •) Op. cil., lib. II, e. 2.
') Cf p. 228, n. 2. — ») ElMc. ad Nwom., lib. I, e. 11.
»j In lib. I Ethfc, iecl. XV.
•") Cf Suarez, De ant'm., lib. I, c.lXl, p.56 sqq., Lugduni 163S. Ncque vero la-
cendum, Aristotolem suam hanc scnlenliam vcrhis proxime scquenlibus ft-cisse il-
luslriorem: a scd Solon intelligit, lum demum hominem vere ac luto beatum prae-
dicari posse, tamquam extra omnium malorum, atque infortiiniorum discrimina po-
sìlum J. Num buie senlentiae opponif, corto sciri non posse, an iili, qui ex liac
vita cxcesserint, malis iisdem,quibus viventes subiicianlur; < honore enim aut igno-
minia afliciunlur reortui, atque advcrsas, et sccmidas paronluui forlunas senliunt.
Elenim acque est absurdum aul ilios prò parenlum fortuna mutari, aut nibil do-
lituros, si forte durum aliquid parentibus incidcril j. Ibid. Cf Rillerus, Hi9t. de
la Phi', t. Ili, p. 243. qui Arìslotcleni prò aDÌuiorum immorialitalo slelisse Iioc
ferme modo tuitus est.

AxrnRvopoLOGrA 2^7
479. Conlra vero, nihii homiois supeiesse post raortem eorum o-
pioiu fuit, qui bumuDam mentem corpoream esse tenuerunt. Hiac
Tullius , K si cor , iocûit , aut saoguis, aut cerebrum est animiu,
certe, quoniam est corpus, interibit cum reliquo corporea si auimi
est forlasse, dissi pabitur^ si ignis, extinguetur;si est Àristoseoi har-
monia, dissolvetur. Quid de Dicaeaicho dicam ,

qui nihil omnino
animarli dicat esse ? His sententiis omnibus nihil post moi tem per-
tinere ad queraquam polesl ' ». Atque bic in Epicuri uientionem
incidimus, qui vanum esse contendit, « qui mortem se timeredicit,
non quia praesens trisliliam allatura sii, sed quod adfutura contri-
slet. Nam
quod praesens, nihil perturbai; expectatum nequicquaiu
quod malorum horrendum maxime, mors, nihil ad
conficil. Itaque,
uos; quoniam, cum nos sumus,mors non adest*, cum vero mors ad-
est, nos iam non suraus *». lam omnibus, qui huic de animae mor-
lalitate Epicuri doctrinae subscripserunt , famae celebritale prae-
slilit Lucretius, qui Epicuraeorum argumenta collecta eleganlibus
carminibus expressit', eique adstipulalus est Pliaius , cuius hacc
verba exiant : «e Deus nec polest morlales aelernitate donare, aut
re VOI are defunclos * u.
480. Hos philosophos sedali sunt nonnulli baeretici, quos Dama-
scenus vocat Thnelopsychitas, qui animam humanam
« simil^Mn a-
nimae pecudum inducunt , eamque aiunt cum corpore perire * ».
') Qq. Tuscul.i lib. I, e. XI, Opp.^ l. n, p. 302, ed. cit.
•) Laert., lib. X, segm. 125. Cf Sext. Emp. Jdv. Grammah'cos, lib. I, e. 3.

In Lane Epicuri locuni ila scribit s. Ambrosius: s Epicurei dicuot, asserlores voiu-
ptatis, quia mors nihil ad nos: quod coiai dissulvitur, iasensibile est ;
quod aulcm
insensibile, nihil aJ nos. Quo demonstrant, corpore se lantum. non meulc vivere
nec animae fungi, scd carnis solius muncre ;
qui sccessioue animae, corporisque
dì:>solTÌ munus suac vitac ooioe existimeoi, perire merita virlalam, atque aoimae
omncm vigorem totos se deficere cum corporis sensu; oihii reliquiaram saper*
:
esse aoimae cum ipsum corpus noa statim reôlvatur. Prius ergo dissulvitur a<
;
niiua, quam corpus cum secundum suam opiuioucui , vel carnem, et ossa consi-
^
derare deboat, quac post morlem superiunl 1; Eputolarum lib. III, Episl. XXV,
Opp. t. V, p. 180. Romae IbbS. Cf eliam Lactant.. Div. JiuUt.., lib. Ili, C. 17.
*) De rerum natura, lib. Ili, a v. 418 ad v. S42.
*^ htst. naturai., lib. VII, e. 53.
") De Aaeresiótu, a. 90, p. 108, Opp. L I, ed. Lequicu, Parisiis 1712. t De
Tbnetopsjchilis , subdii Adnot. ( n. 2 ), mhil diserte auctores Iraduut. Eusebiuj
lib. VI Hist. e. 3S in Arabia haereticos extitibse narrai, «jui asserertnl aaimaoi
una cum corporibus iiiierire, rcsurrectionis vero tempore caiu corpure denao ex-
C'tandam; quos in frequenti Sjnodo confutava Origenes, et ad bacitatem reduxit.
Arabicos illos vocanl Augustinus. Praedestiuaiianus et Isidorus >. Latheruo eiiam
in ari. 27 ex daoiuatis a Leone X inler porlenla, ut impudjoler loquilur , quae
SBot in fide Romauae Ecclesiae , animae immorlalilatem tjcenset; Vid. SuoreZj
Op. «;..'., tbiU. e. 10. p. 48, ed. cit.
•2^8 ANTHROPOLOOIA
4^'* ^* recerilìs aetalis philosophis eamdem crambem ab Hob-

besiOj Telando, Vollairio, aliisque eiusdem furfuris ', atque a sae-
culi XVIII physiologis materialistis recoctam fuisse inter omnes
constai.
482. Hac nostra aetate, praeler multos medicae artis cultores, ma-
terialismo pbysiologico,aut phrenologico addiclos,de qiiibus alias lo-
culi sumus a , animorum immorlalitalera in Germania Schellingii,
et praeserlim Hegelii discipuli, et in Gallia continui progressus ad»

serlores , nova licei ralione, acerrime impugnanl. Quod allinei ad
Germano?, illud in primis sciendum esljScbellingium, elHegelium,
èlsi de hoc philosopbiae decreto nibii, quod vulde mirere, data ope-
ra docuerinl, lamen ex variis eorura senlenliis in suspicionem nega-
taeanimorum immorlalilalis haud immerito adductos fuisse '. Ve-
rum inter eorum discipulos pula, inter Schellingianos, Oken, Bla-
,
sche, aliique , atque inter Hegelianos praeserlim Goeschel, Strauss,

Feverbac, Michelet, dogmata a magistris suis accepta evolvenles a-
nimos immortales esse sine ulla verborum ambage negarunt .Incre*
dibilia prorsus videnlur,quae bis postremis annis ab Hegelianis con-

tra animorum immortalitatem dispulala sunl, adlaborantibus prae-
serlim, duce Ruge, annalium ger manie orum Scriptoribus. Strauss
aperlis verbis professus est animorum imraorlalitem, quae bue us-
que defensa postremum boslem in scientiae specula-
est ratione,esse
tivae campo profliganduraEorum omnium una ferme, eaderaque

'.
sententia, quae ex pantheismi principiis fluit,haec est: Vnica est om-

nium, quae sunl, vita, eaque infinita, univcrsalis, divina-, homines
huius vitae unicae particulam habent; post corporis corruptionem
baec particula in vilam universalem Iransfunditur, exquofit, ut ho-
mines rerumque praeteritarum amitlant, hoc est,
sui conscientiam,
personalitate^ ut aiuntjexpolientur °.Ipsi autem Iheoricam islam si-
bi vindicare non possuntêa enim eadem ac illa est, quae sub nomi-
ne ^^«///^g'ew^siae, seu regenerationis pervagatur ', et quae maxime
') His palmam praeripuisse videntur Lametrius , sive Auclor libri , V Bomme
machine, Leyde 1748, et Paulus Thiry, Baro d' Holbacli,sive auctor libri, Systeme
de nature, Lond. 1770.
») Pag. 159 sqq.
^) Cf Amand Saintes, Histoire de la vie et dea ouvrages de B. de Spinosa ,
e. 25 sqq., Paris 1842, et FIoss , De animorum immortaliiate, § XXII, p. 80

sqq., Coloniae 1842.
*) Cf FIoss, Op. cù., § XXIII, p. 86 sqq. et Postscriplum, p. 102 sqq.

*) A pud FIoss, Op. cit., Poslscriplum, p. 117.
^) Amand-Saintes, Op. cit., e. 23-27.
') J)/^ pfetido-myslicismo ,
qui magnam cum hac theoria affiDitalera Iiabel ,
ia
Theodioutiu Uisserenius.
ANTHROPOLOfilA 2^9
Stoicos, el Plotinum iam auctores faabuit. Sane, Stoici m «iculi humi-
num animos ex divino aethere haustos esse putarunt, ita quoque eos-
dem post oorpoiis int-erìtum igneae naturae elemeolis ita retnixtutn
iri nuUaque vilae an-
crediderunt, ut nullus post raortem sensus,
teactae unde mortem regressum animae
memoria reliDquerelur *
»;
ÌD Dei naturara appellabant'.Plolinus autem pulavit mentem huma-
nam ila Datura sua comparatam esse, ut pnulatim ad siinplìjicatio-
meriy tizXo>7tff^ perrenire queal, scilicet ad illura statum, in quo, de-
unum, ideraque cum P^-
structa dualitate subiecti, alque obiecti, se
no, si bomiDemque vita fungi, cum eius a-
ve jibsoluto cognoscat ',
ziima in anima universali, seu Deo omuiuo absorbelur *.

483. Ex progressus continui propugnatoribus plerique Sansirao-
niani eumdem errorem tuentur, quorum omnium instar esse potest
Petrus Leroux infensissimus Ghristianae religionis hostia. Is enira
conteudithominem esse quidquam aeternuin, quod modo sub hac,
modo sub illa forma in rerum universitate apparet; huiusmodi ap-
paritiones interire, sed hominem, quiearuni subiectum est, constan-
ler. et perpetuo permanere: quapropter homo moriturjcum formam,
sub qua seip«:um manifestat, amitlit, sed post mortem superstes est,
quia statim post mortem formam novam induit '. In eamdem fere
aenlciitìam concedunt Alph. Esquiros, qui propterea immorlalita-
tem animacj et raortuorura resurreclionem,qua ab Ecclesia Gatholi-
ca Iraduntur ralione, inanibus verbis improbare audet ', atque om-
nes ii, qui, ut mox dicemus, immortalitatem animae per meiempsy^
chosini explicare adnituntur.
484. Praeter istos veteres, reccntesque philosophos immortalitalis
animarum osores,nonnullos fuisse comperimusex Scholae theologis,
') Meifihers, Bi»t. doclrinae de vero DeOy Pars altera, sect. 8. p. 517, Le(n<
gOTiae 1780. Vid. lust. Lipsius, Physiolog. Sloic, lib. HI, Disserl.XI, p.l3S sqq»
'/ ili M. Àurelius Antooinus Lisce indicai verbis: e 0! natura rerum, ex ta
omnia sun(, et io ana te omnia, ac in te una omaia redeuat, Oe Sd ipso ad sei*
psum »; Lib. IV, § XV, p. 92.
'> Eau. II, lib. 1, § 4, Enn. V, lib. Ili, e. 3, et 4, atque alibi.
*J Eoa. II, lib. l.\, e. 18, Enn. VI, lib. V, e. 7, el alibi. Cf lui Simon, ffi-
stolte de r Ecole d' Aiexaiidrte, lib. Il, e. IO el ll,t. I, p. 5J2-334, p, 537-

SS8, et p. 59j 599.
•) De l' hurnam/è, de gon principe el de son avemr, Paris IS40. Non alia ra«
tiooe de animi ìmmortalitate alius continui progressus as.-crtor, Lamennais ( £^-

quùte d^ une phtion fJne^ Paris 1840- 184 6;, sentire fidelur. De modis diversis,
qutbus Sansimouìani , Rrausiaoi. et Phaiansteriani conditioneiu bominis post, seu
potius extra iiaoc ritam explìcaverunt, vid. Vbaghs, Theodicaea^ *eu TkeoL nat.
elementa^ Jppindix nolarum, net. R, p. 833 , Loranii 1841.
•) De la vie Ju Ih re au poìnt de tue iocìalitie. Paris ISaO.
aBo ANTHIIOPOLOGIA
et philosophis, qui illam nullis certis a ratione pelitis argumenlis

demonstrari posse , sed sola divina revelatione patescere opinati
sunt. Scotus in primis omnia argumenta, quibus aniraos humanos
immortales esse s. Thomas probat, diligenter excussit, eaquepro&a-
non necessario demonstrare censuit *. Scolo alios^
hiliter suadere^
ex quibus inter recentes Bar. De Berlepsech * nominamuS) ad-

Laesisse constai. Inter Philosophos , Pompanatius hanc ob rem suo
de Immorlalitate animae libro masnas in Italia turbas excitavit.
In eo enim ndseruit controversiam de immortalitale animorum neu-
irum problema esse, si quidem nullae rationes naturales utrinque ad-
duci qucunt, quae nientem ad assensum cogant*, Deum vero pri-
mum per Prophetas in Veteri Testamento , novissime per Filium
suum eam dilucidasse '. Sane ipse , cum Alesandrum Apbrodi-
saeum *secutus,putaret ab Aristotelis placitis animae bumanae mor-
talitatem fluerejCt rationis humanae vires ex Stagiritae ingenii modu-
lo metiretur,docuit animara,iuxla philosophiam, mortalem esse, sed
tamen ex decreto Theologiae Christianae prò immortali habendam.

Idem opinatusfuit NicolausPerrault,eo quodcognilionem animae ex-
tra humanae scientiae limites positam esse existimavit*. Hisconsen-
sere inter recentes Lorkius, Glericus, Meyerus. Gousin autem in ar-
gumento, qûod versioni suae Phaedonis praemisit, animum corpo-
•) In lib. IV Sem., Dist. XLIII, q. 11.

) Anlhrop. Chrìst. Dogmata., lib. I, e. IV, § 9, p. 59, ed. cit. Caietanua
etiam dixit (la e. HI Ecch v. 21, Comment. in S. Script., t. Ili, p.609, Lug-
duni 1639 ) nullum Philosophorum haclenus demonslrasse animae immorlalitalem,
sed fortasse de philosophis antiquis loquìtur, nam ipse (In I p., q. LXXV, a. 2)
Scotum redarguii, argumenlaque a s.Thoma producta defendil,

^) Da Immortalitale animae, e. XV et ult. , p. 124-128 , Bononiae 1516. Cf
voi. I, Dynarnil.^ e. X, art. 7, p, 584. Ob contrariala ralionem Calvinus dogma
libcrtatls in philosophia probavil, in theologia reìccil; Instit.Christ. Belig., lib.I,
e. 15, lib. Il, e, 2 sqq. , Opp. t. IX, p. 41, 57 sqq., Amslel. 1567.
*) Constai ea tempestale philosophos in duas polissimura sectas distraclos fuisse,
Alexandriiiam, et Averroicam (Cf Ficinaro^Praef. in Plotinum, ed. cit.), lam pie"

rique eruditi, quos secutus est Leibnitius(2?fi Conform. etc, § II, Opp. t. I , p.
483, ed. Erd.), Pompaiiatium Avcrroicis accensent , sed oppido falsi sani. Nam
Pompanatius Averroem acerrime ubique inipugnavit , et Achiilinium , averroicae
philosophlae priraipilum, insectari numquam desiil ( Cf Riltcr, Ilisl. rrcenl. phil.
fgcrm.), t. I, p. 393). Et sane Paulus lovius scripsit eum scculucn fuisse Aphro-
disaci placita {Elogia, e. LXXI, p.lG4, Basii. 1577), Legcsis Bayleuin, qui fonasse
primus errorem adnotavit (art. Pompanace, noi. li); Bruckcrum (Bist. crii, efe.,
f. IV, p. IG2, Lipsiac 1766), qui communem senlentiam a se ante defensam (t.
I, p. 82(5) retractavit ; Ritlerum {Op, cit., ibid. ), et nupcrum Rcnanum, Jver-

roès et r Jverroisme, 2 part., e. HI, § 6, p. 281 sqq., Paris 18b2.
*) Extat rius serrao inter Opera Palru, Oeuvres de Mons, Patiu , t. II , p.
33O.305.
ITTHROPOLOGIA o8f
lis fato superesse ccrlis urgunientis tlemonslrari fassus est, sed eum
5oarnra ficultatum usa poliri, et praeniiis,aut poenif affici nulla as-
seruil certitudine niti, sed tantatn sublimi jyrobabilitalì, quae stri-
ctae demonstrationis minime capax est *. Deiiiqae praetereunda si-
lentio non est senlentia DugaìdStewart *, quam imprudenler Gal-

luppius noster • amplexatas est. Isti enimsingulr? argumentis, quae
ad hoc dtìgma probanrliim afferò ntnr.parTum robur ÌDesse.et tantum
omnia simul accepta firxuae demooslrationis vim habere docent.
t uìury iui
ARTICVLVS TERTIVS
^nimam humanam àitrinsece inunortalem esse

demonsiraliir
4^)5. Haec philosopliorura placita ad exaraen revocaturi, primura

argumenla proferemus ,
quifaus animas humanas cum intrinsecus^
lttili"JgaffK//iW//*^^'hàmortales èsse eTioni solai; deinde huiusmoiUar-
enùménla'ad Lane verilatem cnnstabiliendam 'mafl[DÌ momenti esse
demonstrabimus.
486. Principio, anima,, ut fn/ri?/isé^fe inortaìis adsl<-ualar, aliquod
iiiternuni principinm ,
quo suae iiaturaé VÌ in nihilura abeat , tei
còrruptionenl patiatur, in seipsa habere dicenda foret. At vero , il-
lud cxploratum est animam hunianara naturae suae vi in nihilum

redire non posse i'tiUiÉ" quia y omnibus fatentibus ,
quidquid est aJ
sui conservalionem spectat *, tura quia res quaebbet, uti paulo ante
adnotaviraus, in nihilum redigi ncqui t,nÌ5Ì qu »tenus desistit virlus,
quae illam anima autem,aeque ac ceterae res crea-

in esse conservai,
lae, a seipsa non existit, et ideo ncque ex vi sua in existentia perse-
Terare potest Mtaque illud demonslsandum nobis est, animam hu-

manam esse natura stia incorruptibilem ; ex quo consequitur ipsam
natura sua corpori post mortem superesse.
487. lam, queuiadraodura ex absurdo materialismi principio ani-
mam simul cum corpore interire,ila ipsim superstitem post mortem
natura sua raanere ex eius immaterialitale evidenter eruimus. Prae-
'', OeuvT. de Platon: itndj far V. Cousia^ìl* I^ p. 177-179, Pv'is 1822.

*) Elemena de la philcAophie de f eiprtl humaia , Uadé de Pdsse , p. 11,
secl. I, art. I.
»> Le&i. eie, loz. LXVH, t. 2- p. 66, Napoli 1834.

*) € OmDÌa. ouae iam e~sc habeut, iilud esse suuai naturaltler ainaiit, et ipsuni
loia Tirlute coiiservanl >; O»/. dupp., q. XSf, a. 2 e.
''* Niiic s. Thomas : e ì\u11bui principiorum essuuliaiiuoi buiaiub per wurtem
omuino cedii in niliiluai >; t'untr. Cent., lib. IV, e. i>J, u, 2.
,
n^-ì ANTHKOPOLOCIA
slatconsequentiam islam 6. Gregorii Neocaesariensis argumenlalio-
ne evincere, qua corruptiouem , seu morlem per dissolutioneai ) et
separalioneni unius ab alio fieri aclnotavit,ac proinde quamdam par-

lium composilionem exigere , nata idem a seipso nequaquam sepa-
ralur •, unde aoimam, quippe quae natura sua in partes neque inte-
grales, neque essentiales dividi nequit , incorruptibilem esse confe-
cit. a Consequens, ait, raihi videtur, ut quod est simplex, etiam sit
immortale. Et quo pacto illud, ausculta. Nihil eorum ,
quae suut
seipsum corrumpit , quidem constitisset.
alioquin enim ne inilio
Quae autem corrumpuntur, ex contrariis corrumpuntur.Nam omne

quod corrumpitur, dissolvitur quod dissolvitur, compositum est \ :
composituro niullarum est partium : quod ex partibus con^tat ex ,
iis scilicet constat differenlibus: quod vero dififerens est , idem non
est. Quamobrem cura simplex sit anima,neque ex pluribus partibus

coxistet ,
quia nec composita est ; nec dissolvi potest , sequitur cara
incorruptibilem, et immorlalem esse * ».
488, Eamdem consequentiam oplime probant etiam s. Maximus,

ets. Gregorius Nyssenus. Mors quidem, ab
v. ait iste , dissolulionis
indumento mortalium pelliumjnon attingit animam.Qiiemadmodum
enim dissolvi posset , quod non est compositum ?" » llle autem :
« Quod multiplex partibus , id et dividi potest. Quod autem divi-

duum est, etiam dissolvi, ac interire potest. Quod autem dissolvi pot-
est, ac interire, compositum est* ».
489. Ex bisce PP. argumentationibus suam confecit Aquinas no-
sler, eamque ex eo, quod anima forma subsislens est, petivit.Et sa-
ne , rei corruptio duplici ratione contingere potest , nempe vel per
scyselper accidens. ì?r'ìori corruptionis generi obnoxia suDtea,quae
ex materia, et forma consti tuuntur; ipsa enim suura esse amittunt,
si forma a materia separetur^ alteri subiiciuntur formae illae ,
quae
in se non subsistunt •, sed quoad sui existentiara a subiecto corru-
ptibili pendent, ita ut, ilio, cui insunt, dissoluto , et ipsae desinant
*) De Animai la Maxima Bibtiolheca Palrum veterum, t.III, p. 320, Lugdu-

nl 1677. Eadem ralione arguraenlalus est Tertullianus; Vid. locum,quem proluli-
mus, p. 211, n. 1.
»j Calecl elica Oratio, e. Vllt, p. 61, C/j;>., t. II, Purisiis 1638. Et alibi: cQuic-
quid autem est compositum, dissolubile quoque sit Decesse est. At dissolutio cor-
ruptio est eius, quod compositum est »; De an. et resur., p. II, ed. Rrabinge-
rus, Lipsiau 1857.

') D,; anima, Opp.^ t. II, p.l97, Parisiis 1675.Audiatur etiam Nemesius: «Eis-
dcm rationibus licebit uLi , ut eam iuimorlalem esse doceremuS. Si enim neque
corpus est, quoJ natura sua dissolvi et interire probatuiu est; neque qualilas, ne-
que quantitas, ncque aliud quìcquam e numero caducorum, obscurum non est,quia
immortalis sii t] De naf. hom., e. 2, p. Sii, ed. cit.
AV»HBOl»OLOGU ^83
nece&se est*.lam vero anima humaoa eius naturae est ut neatro ,
modo non quidem priori modo, quia, « ubi non est

inlerire possit;
compositio formae et materiae. ibi non potesl esse separatio earum-

deni ostensum est autem
•, quod nulla substanlia intellectualis est
,
composita ex materia et forma • » ncque altero, quia anima huma- *,
na est < forma, quae babet esse non dependens ab eo, caius est for-
ma • ». Ergo.
490.HUÌUS argumenli vis ul luculenter palescat.mente reputandam
est formam esse illud principium intrinsecum, per quod unumquod-
que babet esse^ ita ut esse sit aliquid ,
quod formam per se conse-
quitur: a Esse, inquit s. Doctor, per se convenit formae ,
quae est
actus*)r", boc est, forma per se ipsam, sive, uti aiuut, sine aliquo su-
peruddito est determinata ad suscipiendum es5e,atque in hoc diflfert
a materia, quae, cura sit pura potenlia, non nisi per ialem formam
ad tale esse recipiendum deterrainalur. Iani,si res ita est, inde facile
intelligitur in forma subsistente.quae a materia non pendei, cuiusmo-

di estanima bumana, naturali- potentiae ad non esse aditum praeclu-
di. Etenim in re, quae ad unum oppositorum est determinata, pro-
fecto ad recipiendum alterum naturalis potentia esse non potest, si-
quidera ex determinalione ad unum diflferentia tollitur.Atqui forma
subsistens est per se determinata ad esse.Ergo nulla in ea agnoscen-
da est naturalis potentia ad non esse '.
491. Quod argumentum amplius urgeri potest bunc in modum:

Vt aliquid ex natura sua corruptibile dicatur, principium quoddara
corruptionis, seu potentiam ad non esse in seipso habeat oportet. At-
qui in forma subsistente nulla datur interior potenlia ad non esse.
Ergo forma subsistens, et ideo anima humana ex natura sua iacor»
niptibilis est. Assumptio probatur eo quod potentia interior ad
non esse non nisi ex materia, cuius forma subsistens expers est. et a
qua nequaquara pendei, oriri potest. Ke quidem vera, nulla poten-
lia, nullusque appelilus per se primo ad non esse spectatj siquidem
omnis potentia, et inclinalio naturae tendit per se ad bonum,in non
€556 autem, prout non esse intelligitur,nulla ratio boni deprebendi-
tur *j quocirca in rebus creatis secundario solum, et per accidens
*) Cf voi. II, Come/.. e. IV, art. 3, p. 374.

'
''"'I^-''
) Contr. Cent., lib. II, e. 35, n. 1.
') Qq. ditpp., q. uu. De as., a. 14 ad 9.

*) I, q. LXXV, a. 6, e.
') Cf Gonel, atjpeut TAcoI. Thomist.^ l. il, disp. II, a. 4, § I, p, 32i, Co-
loniae Agrippinae 1671.
•; a voi. I, Dynam., e. IV, art. I, p. 342.
I
a84 ANTHBOPQLOGIA
potenlia, sive inclinatio ad non esse oblinet, prout scilicel in iis est
polenlia, vel appetitus ad aliud, quod cum illa forma, quam aclu
habent, esse repugnal^ e. g., potentia l'gni in esse ignis primo, et
per se fertur, sed quoniam esse ignis cum esse ligni nequit simul
consistere, secundario^ et per accidens dici tur potentia ligni ad non
esse ligni tendere. At vero, ratio, cur in rebus creatis est potentia,
quae secundarlo ad non esse tendit, non nisi ex materia prima su-
menda est, ideo enim in potentia sunt ad recipiendum esse, quod
cum eo, quod illis convenit, stare non potest, quia materia prima
est in potentia ad recipiendam formam substantialem, quae cum ea,
quam babet, convenire nequit *. Ergo quaevis potentia ad non esse

ex materia derivanda est. Hinc scite s. Tbomas sanxit immatei'iali-
iatem esse ralionem^ qiiare res aliqua est incorruptihilis secundum
suavnnaiuram ". rj fiinq .
49''' Denique ex eodem ilio princìpio, c[Uoà esse per se consequi-

iur formam^ licet hac alia ralione argumenlari: Eisse per se conse-
quitur formam. Ergo si forma sit subsistens, nempe talis, utipsasit
illiid, quod babet esse , nequit profecto privari esse-, esse enim ab
huiusmodi forma separari idem foret,ac formam separari a seipsa, id
quod impossibile est.Atqui anima bumana est forma subsistens. Er-
go non potest desinere esse, nempe est incorruptibilis.
4^3. Argumentum,quod ad hanc formam perstrinximus,ab Aqui-
nale nostro proferturbunc in modura:<cManifestum est quod it],quod
secundum se convenit alicuijcst inseparabile ab ipso. Esse autem per
se convenit formae,quaeest actus.Vnde materia secundum boc acqui-
rit esse in actu,quod acquirit formam: secundum hoc autem accedit
in ea corruplio,quod separalur forma ab eo. Impossibile est autem,
quod forma separatur a seipsa',unde impossibile est quod forma subsi-
stens desinai esse ' quod per se consequitur ad
». Fusius alibi:« Jd,
autemquod esse per
aliud5non potest removeri ab eo.Manifestum est
se consequitur formam, unuraquodque enim babetesse secundum pro-
priam formam: unde esse a forma nullo modo separari potest. Cor-
rumpuntur igitur composita ex materia, et forma per hoc, quod a-
miltunt formam, ad quam consequitur esse.Ipsa autem forma per se
corrumpi non potest^sed per accidens,corruplo composilo,corrumpi-
tur, in quantum deficit essfe compositi, quod est per formam, si for-
') e Cura materia ,

quanfum in se est, sii in potentia ad omnes formas , nec
possit esse sub pluribus furmis,oportel quod secundum quod est sub uaa, iaveuialur
in potentia ad alias ij la lib. II Seìit., Oist. XII, q. 1, a. 1 sol.
«) I, q. L, a. 5.
') Ij q. LXXV, a. 6 e. Cf Conlr. Geni., lib, II, e. lib'j n. 2.
ANTIIUOPULOGIA uSS
ma sit talis, quae non sii habens esse, sed sit solum, quo composi-
tum est. Si ergo sii aliqua forma, cjuae sit habens esse, necesse est
illam formam incorruptibilem esse. Non enim separatur esse ab ali-
quo babenle esse, nisi per hoc, quoil separatur forma ab eo: unde
si id, quod habet esse, sit ipsa forma, impossibile est quod esse sepa-
retur ab eo. Manifeslum est autem, quod principium, quo homo in-
telligit, est forma habens esse io se, et non solum sicul quo aliquid
est Vndc necesse est. quod sit incnrruplibilis

. . . Ostensum est . . .
autem praecedentibus quaeslionibusquod principium intelleotivum,

quo honao intelligìt, noa est aliqaa subslantia separata, sed est ali-
quid formaliter inhaerens homini,quod est anima, vel pars animtie.
Vnde relinquitur ex praediclis,quod anima humana sit incorrupti-
'
bilis ».
49|. Qua in re religio nobis foret illa s. Augustini, atques. Ber-

nardi verba praeterire, ex quibus argumentum suum Aquinas mu-
tuatus esse videlur.« Alque ita, inquit ille, de proxirao iramorialis
(ânimus) probalur, si potest esse per seipsum.Quidquid enira tale
est,incorruptibile sit necesse est, ac per hoc interire non possit,quia
nihil se deseril* ». Iste autem: « Immortalis anima est: quoniam
cum ipsa sibi vita sit, sicut non est quo cadat a se, sic non est quo
cadat a vita ' ».
495. Itaque animam eo quod forma subsistens est, incorruptibi-

lem natura sua esse multiplici ralione concluditur. Quoniam vero
ideo anima humana subsistens forma dicitur, quia intellectu pollet,
perquam utile est nonnulla ex eodem intelligendi actu petita argu-
menta afftrre,quibus idem s. Thomas verilatem illam mirifice com-
probavit; siquidem, eodem Doctore aiente, « operatio reidemonslrat
substantiara, et esse ipsius, quia unuraquodqueoperatur, secundum
quod est ens, et propria operatio rei sequitur eius naturam * ». Re
quidem vera, operatio, quae intellectio appellatur, exeritur eo quod
intellectus agens efficit speciem rei actu intelligibilem ', nempe im-
malerialem, et ideo incorruptibilem, atque intellectus possihilis il-
lam, proul huiusmodi est, in se recipit *. « Ea etiam, quae sunt in

seipsis corruptibilia, secundum quod intdlectu percipiun'ur, incor-
. .i\;> /
*) Qq. dispp.f q. «n. De an.^ a. 14 e.
•) De Imm. ara., e. S, n. 13.
») Super Cantica Serm. LXXXF, Opp.. t. I, p. 3S2, VcncJiis 1S96.

*) Cùntr. Cent., lib. II, e. 79, n. 3. Idem insinuavit s. Damascenus, ubi ai(:
e Ex eo quod aliquid agìt, naturae snae argumentum edit, ab eo quod est mi-
nime desciscens 1; De Fide Orlh., lib. Ili, e. 15, p. 234. ed. cif.
*) Cf Tol.l, Dynam.^c.ìU, a. 2, et 3, p. 261 sqq.— 'j Jòid.,a[t.i; p. 271 sqq.
^86 ANIHIJOHOI-OGIA
ruplibilia sunt. Esl enim intellecUis appi ehensivus rerum in univer-

sali, secundum quem modutn non accidit eis corruptio * ». lam ex
utroque capite animam humanam incorruptibilem esse oportere lu-
culenter evincitur.Nam \^ faciens est honorabiliiis faeton quocirca si
intellectus aênsfacit actu infelligiòìlia^qnsiej in quantum huiusmo-

di<f sunt incorruptibilia^ multo fortius ipse erìt ìncorruptibilìs, ac
proinde et anima humana^ cuius lumen est intellectus agens *, a" V'
numquodque, quod recìpitur in alìquo precipitar in eo secundum mo-
dum eius^ in quo cs/.Igitur intellectus possibilis, cura in se recipial
formas rerum, prout sunt incorruptibiles, incorra ptibilis sit oportel;
ex quo confici tur ipsam animara natura sua incorruptibilem esse,nam
intellectus possibilis est aliquid animae humanae*. In idipsum re-
cidit argumentum illud s. Augustini, quo ex incorruptibilitate ve-
ritatis, quam anima apprehendit, eius immortalitatem colligebal.
« Quod si, aiebat,quaelibet disciplina ita est in aniiua,ut in subiecto
inseparabiliter,nec inlerire verilas potest,quid quaeso de animi per-
petua vita, nescio qua mortis familiaritate dubitamus ? * »
496. Adde quod anima per intellectum possibilem est cogno-

bis,
xcitiva, et recBptiva omnium contrariorum', undc non est ei aliquid

contrariuni ^. Atqui a non invenitur corruptio , nisi ubi invenilur
°
conlryrietas ». Ergo.
497. Denique ingenitum illud desiderium , quo anima appetii
semper esse, eamdem patefacit verilatem. Sane, unumquodque na-
luraliter suo modo esse desiderai; bine animantia bruta, cum non
percipiant esse, nisi /mc, et nunc^ desiderant quidem esse nunc^ non
vero semper., quod non apprehendunt; e contrario, cum anima bu-
mana vi suae intelligenliae apprehendat esse absolute^ et secundum
omne tempus^ naturaliter desiderat esse perpetuum. Atqui impossibi-
le est naturae desiderium esse inane. Ergo impossibile est, ut vi
suae naturae anima humana ab existentia desislat '.
498. Igitur manet natura sua superstes post mortem anima-, « non
enim, ut cum s. Gregorio Nysseno loquamur, quiasolvitur id, quod
compositum est, inde etiam necessario sequitur, una cum composi-
to dissolvi id, quod non est compositum " ».
*) Qq- dispp., q. un. De an., a. 14 e.
*) Contr. Geni., lib. II, e. 79, n. 8.—') J6id.^ n. 6.

*) Soliloq,, lib. II, e. 19, n. 33. Cf ibid., e. 14, n. 25.
"j Contr, Geni. , ibid. , n. 9. « Ea, inquit eliam ,
quae in ipsa reciplunhir ,
sunt absque coutrarictate, quia etiam rationes contrariorum in inlnllcctu non sunt
contrariae, sed est una scicnlia conlrarìoram Jl ; i} q. LXXV, a. 6 e.
«) I, toc. cit.— ') Cf s. ThoDi., 11. cilt.
') De an. tt r£»urr., p, 55 ed. cit.

A>rHROP0L.O6IA
^9f
499» Ast, ut qnaeslioni de animae immoriaìitate fiat satis, osten-
dendum etiani est,vitam in ea a corpore seiuncta hauJ estingui, sive
animam in exercendis operalionibus quoe sibi sunt consenlaneae, ,
nempe intellectricibus, semper perdurare. Id in primis ex eis, quae

adhuc demonstravimusjhaud difEculter intelligere licet. Etenim « o-
peratio cuiuslibet rei est quasi finis eius *

». Ergo,si anima post cor-
poris fatura est superstes, operationibus sibi consentaneis expoliari
nequit. Hinc s. Augustinus aiebat: «Neque animus esse, nisi vivat,
polest*».
5oo. Deinde nihil impedii, quominus anima a corpore separala
cogitare possit*, nam in anima separata remanet intelligendi facultas,
quippe quae sine organis corporeis exercetur. « In anima separata
remanebit polentia intellectiva , et intellectus agens , et possibilis;
huiusmodi enim potentiae non causantur in anima ex corpore,quani-
tìs in anima corpori unita existentes aiiquem ordinem babcant ad
corpus, quem non habebunt in anima separata * ».
5oi. Quin immo perfectius, ac dum corpori copulata est, cogitare
tunc poterit. Etenim experimento constai animam, quo magia a sen>
suum impulsionibus seipsam avocat, eo melius actiones inlellectri-
ces exercet. (c Anima nostra , inquit s. Thomas ,
quanto magis a
corporalibus abslrahitur , tanto abstractorum intelligibilium fit ca-
pacior * ». Ergo corporis impedimentis soluta expeditius actiones il-
las exercebit. Praesfat audire s. Athanasium hoc argumentum ita

exponentem: a Id aulem ex bis quae in corpore ipsa ( anima) agii
clarius perspicitur. Namque si in corpore inclusa ac cum eocoUiga-
ta, non prò corporis parvitate conlrahitur, et circumscribitur, sed
saepe in lecto iacente corpore, sine motu, ac veluti mortuo, ipsa
propria sua facultale viget, et quasi ab eo digressa, quamquam in
ipso manens,ea quae ut supra terrara existunt, cogitai et conlem pia-
tur . . . , an non, quaeso. multo magis soluta a corpore, cum pla-
cuerit Deo.qui eam colligavit, evidentiorem immortalitatis cognitio-
nera est habitura ?si enim in corpore adhuc vincta vilam, quae cor-
pus est, vivit, multo magis post corporis mortem vivel '».
') Qqd>'*pP'ì De t**r., q. XIX, a. 1 e.
") De Jmmorl. an.^ e. 8, n. 15.

') De »er., loc. cit., ad 7; cf ibid. ad 8.
*) I, q. XII , a. Il e. Idem observavil «. Augustinus : e Quis bene se inspì-
ciens non expcrtus est tanto se aliqaid inlellexisse sincerius, quanto removere ,
alque subducere ìntenlioncm mentis a corporis sensibus poluit ? i De Imm. an.f

e. X, n. 7. Cf Nemesius, De nat. hom., e. Ili, p. 35, ed. cit.
*) Oralio cantra Genita , n. 33 j p. SI , Opp, , lom. I

,
pars prima. Pari-
'
sìis 1698. • "
2^8 ANTIIROPOLOGIA
5o2. Demum perspicuum cuique est, ipsa conscienlia testante,

inditum nobis esse desiderium, quo ad verilaliim plurimnrum per-
fectam noliliam rapimur. « Intellectus, inquit noster Aquinas, quo-
libet finito dato, aliquid ultra molilur apprehendere *
w.Atqui de-
siderium islud inane esse non potest, nam, ut Lactanlius inquit,
«naluran» hominis Deus veri adipiscendi cupidissimam fecit ^«',61,
aiente s. Augustine, appetitio intelligendi ea,«quae vere, summe-

que sunt, summus adspectus est animao, quo perfecliorem, raelio-
rem, rectioremque non habet ' «. Atqui, si cogitandi vis una cutn^
torpore in morte exlinguitur, nulla omnino posset ratione expleri.
Ergo cerlum est animam separatam a corpore in exercitatione fa-
cultatis intelligendi perseverare, ut illas veritates cognoscat, qua-
rum perfectam notitiam in praesenti vita nonnisi optare valet. Ne-
que illud urgeri potest proprium animae esse non intelllgere sine
phantasmalis^ ac proinde sine corpore-^ nam id « intelligitur quan-

tum ad statura praesentis vitae . . . , alius aulem modus eril intelli-
gendi animae separa tae * m.
- 5o3. Quod si quaeratur quinam sit modus, quo anima separata a

corpore res intelligat,in promptu responsioest.Atque in primis scien-
dum quod « forma, quae est per se subsistens, babet aliquem
est,
modum, quantum est res quaedam subsistens, et quemdum mo-

in
dum, secundum quod est actus talis subiecti '^n; quocirca a quamvis
eadem sit natura animae ante mortem, et post mortem quantum ad
rationem speciei^ tamen non est idem modus essendi, et per conse-
quens nec idem modus operandi * ». Ergo, « animae secundum il-
lum modum essendi, quo corpori est unita, competit modus intelli-
gendi per conversionem ad pbantasmata corporum, quae in corpo-
reis organis sunt. Cum autem fuerit a corpore sej)arat;], competit
ei modus intelligendi per conversionem ad ea, quae sunt intcdligibi-
lia simpliciter, sicut et aliis substantiis separatis ' ».
5o4. Id ipsum sequenti argumento comprobatur: Anima buraana,

ut saepe diximus, medium tenet locura inter substanlias iutellectua-
les, et subgtanlias corppreas, quia « ipsa per iulellectum. attingil ad
») Conlr. Geni., lib. IH, e. 50, n. 4.

«) Div. Jnst., lib. Ili, e. 3.
') De guani. c«., e. 33, n. 75.
*) Qy- (ii*PP-) 1' un. De an., a. 14 ad 14.
«) la lib. IV Sent.i Disi. XLIX*, q. Il, a, 3 ad 6.
•) Qq. dixpp., De ver., q. XIX, a. 1 ad 7.
') I, q. LXXXIX, a. 1 e.
AMTHnOPOLOGIA sBg
suhstniìlius intelli^ribiles; in quanluin vero est actus cor|)oris, con-
tingil ICS corporales ». Alqui « omne mctliura quanto magis appro-
pinquai uni exlrcmorura, tanlo raagis recedil ab alio^ el quanto ma-
gis recedit ab uno, tinto magis alteri appropinquat ». Ergo anima
«quando tolaìiler crii a corpore separa ta,|)erfecle assimilabitur sub-
stantiis separalis, quantum ad modum inlelligendi ' ». Quinara au-
tcm sit bic intelliscndi modus, ab eodem s. Doctore ita breviter ex-
plicalur: « Dicendum quod anima separala non inteUigit perspecies
innatas, nec per species, quas lune ab.'lrabil, nec solura per species
conservaias, sed per species es influenlia Divini Luminis parlicipa-
ta^, quarum anima fit particeps, sicut aliae substantiae separatae,
quamvis inferiori modo. Vnde tam cito cessante conversione ad cor-
pus, ad superiora convertilur *.
505. Porro, si anima separjta a corpore in exercilatione facultatis

intellectricis perdurai, ipsa, quae, aiente s. Bernardo, eodem est et
inspiciens^ et inspecta ', pergit profecto babere conscientiam sui, et
memoriara praeleritarum affectiouura. Et sane, i** ab immaterialita-
le animae, ut in Vynamilogia ostendiraus *, repetendum est, quod
ipsa conscientiam sui habeat. « Reflectere se super se, inquits. Bo-
naventura, boa est virtulis cognilivae sublimalae a maleriu' ». At-
qui, si ila res est , animae separatae a corpore poliori iure ,
quaai
coniunclae cum corpore, cognilio sui tribuenda est. Ergo.
506. a° (c Habebunt acimae separatae determinatam cognilionem
eorum ,
quae prius bic sciverunt ,
quorum species intelligibiles
conservantur in eis ^». Et sane, anima praesenti ?ifa affeclionum
suarura recordalur ,
quatenus poi lei infelieclu , in quo species re-
rum, quas antea inleilexit, conservantur, et per quem se supra se
convertii, ut actu istas species considerei '. Atqui, cum anima a cor-
])ore separatur, remanent tura iutellectus, tura species intelligibiles
') In lib. IV Setti., Disi. L, q. I, a. 1 sol., et Conbr. Geni. ^ lib. U, e. SI.

*) I, q. LXXXIX, a. 1 ad 3. Si quis plura de hac re nosse cupial. legai o-
inncs hulus quacslionis arliculos, et Contr. Cent. , lib. II , ce. S6-I01. lutcrim
ex dictis patet manus intcllcctus agcntis, et possibilìs, qui , ut paulo ante adao-
tavimus, remanent in anima separata a corpore, differre ab ilio
,
quod in prae-
senti vita obcunt. Audialur idem Aquinas: < Opcralio ìnlellectus agculis, et pos<
sibilis respicit pbanlasmala, secundum quod est anima corpori unita, sed cum t-rit
a corpore separata per inlelieclum possibilcm rccipiet species efllueoles a sub-

stantiis superioribus , et per iotellectum agentem babebil virtutem ad inlcUigen-
dum >; Qq. dispp., q. un. De aa. a. 15 ad 9.
') Sermo de conversione ad Clericoi, e. 2, Opp.., t. f, p. 197, ed. cil.
*) Ibtd., p. 293, 296.— =; In lib. II Seni., Disi. XXV, p. i, a. 1, q.S raol,

'^)
Qq. dispp., q. un. De Aa.^ a. 15 e.
') Vid. voi. I, Lynam., e. HI, art. 10, p. 333-357.
ELni.PHH.OS.CHRIST.in. **'
ago A NTH RO POLOG A I
anlea acquisitae, quia hae, ul antea diximus *, stahiliter in intellc-
clu recipiuntur^ tum \is converlendi se supra seipsam.Ergo. « Cum

species inteliigibiles maneanl in anima separata . . . sequitur quod
. . , anima separata intelligere possit, quae prius intelloxit "»; quo-
circa reminiscentia , cum per organum corporeum exe: ceatur , non
poterli quidem in anima separata remanere*, at remanebit », si ae-
quivoce sumatur prò intelligentia eorum , qnae quis prius novit in
vita, cum species inteliigibiles in inlellectu possibili indelebili ter re-
cipiantur *».
507. Itaque in animam humanam ea omnia quadrant , quae, ul
inlrinsecus immortnlis ipsa dici possit, requauntur nam a corpo- -,
ris \inculis soluta existentiam perpetuo continuai ; actiones sibi

consentaneas exercere pergit-, sui conscientiani, et praeterilarum af-
fectionum memoriam retinet. Firmo igitur stat talo animam buma-
nam inlrinsecus immortalera esse.
508. Obiectionibus ,
quae \eritatem istam indirecte labefaclare
\identur, quatenus nempe eo lendunt,ut evincant animam eamdem
cum corpore naturam liabere, iam anlea satis fecimus; quocirca hoc
loco illas tantum diluimusjquae immortalitatem 'àn\m'àe directe op-
pugnant.
5of), Obiic. 1° Forma non habet esse , nisi in quo est. Atqui a-
nìma Lumana esl forma corporis. Ergo non potest esse^ nisi in cor-
pore, ac proinde perit, peremplo corpore.

5 IO. Resp., Visi, mai.') si sii forma, quae depeodet ab eo, in quo
est, conc. mai.', secus, neg. mai.', sub eadem «listinclioue , neg. et
cono, min.', neg. cons. Anima est forma corporis, quia ipsum perfi-
cìl,unamque substanliam complelam, hominem scilicet cum ilio ,
consti luit. Al simul, quemaJ modani saepe diximus, est talis forma,
ut a corpore ncque ut ncque ut operetur, inlrinsecus dependeal;
sii,
ac proinde, corrupto corpore, ipsa non perit. « Acquiritur sibi ( a-

nima) esse in corpore, ut rei subsistenti; unde , destruclo corpore ,
nihilominus manet in suo esse, licet non in completione suae natu-

rae ,
quam habet in unione ad corpus *». Exinde eliam palet, quod
etsi anima et corpus in uno esse hominis conveniant , tamen, corru-
pto corpore, adhuc remanet anima, quia , ut etiam alibi diximus *
,
illud unum esse « est ab anima, quod anima humana esse suum,
ita
in quo subsistit, corpori communicat * ». Hinc , ut praeclaie s. Au-
») Jbid.-^*) I, q. LXXXIX, a. 6 e.
») Conir. Cent., lib. II, e. 81. — *) Uid.
') Qq. dispp.^ De Poi., q. Ili, a. 10 ad 16.
«j Cf p. 43, n. I.—'') Op. cù., q. un. De un, a. 14 ad il.
A^TaROl>OLOGlA agi
gu<:lìnus inquit, corpus, quia deseri tur ab animay mortmun dlcitur]
al u haec vila ,
quae deserit ea, quae moriunlur , quia ipsa est ani-
mus, et seipsain non deserit, non moritur animus *».
Sii. Inst. Animae, quippe quae est corporis forma , naturalìs est
unio cum corpore. Atqui haec naturalis coniunctio expostulat, ut
anima non nisicum corpore esistere possit. Ergo anima separata a
corpore in existentia perdurare non potest.
5ii. Resp., Disi, min., si nihil obstaret ex parte corporis , cono.
7wz/7.,secus, neg-. viin.\neg. cons. Sane, cum naturale sit animae esse
cum corpore uniiam, ipsa ex sui natura exigit esse cum corpore. At,
quoniam corpus est corruptibile, ipsum « recedit a dispositione, per
qnam est aptum ad recipiendiim vitam * »; atque ita fìf, ut anima a
corpore separetur. Hinc mors, per quam anima a corpore separatur,
est, docente eodem Aquinate, naturiilis homini ratione corporis, non
vero animae: u Forma faomiois est anima rationalis quae de se est ,
immortalis, et ideo mors non est naturalis homini ex parte suae for-
mae. Materia aulem hominis est corpus tale, quod est ex contrariis
compositumjad quod sequilur ex necessitate corruplibilitas.et quan-
tum ad hoc mors est homini naturalis »». Itaque propter corruptio-
uem corporis eTenit,ul ipsa perseveret esse sine corpore *. Porro sta-
tus ille, in quo anima sine corpore existit aeque ac modus intelii-
,
gendi sine conversione ad pluinta striata êsi praeter naiarani ipsius^^

quia anima, ut saepe diximus,ex se exigit esse cum corpore, ac pro-
inde magis naturale est animae esse cum corpore coniunctam, quam
ab eo separatam *\ at non est huiusmodi , ut nalurae ipsius adverse-
') De Immort. an., e. Il, n, 15. — *) Qq. dupp., loc. cit. ad 20.
') 2» 2ae, q. CLXIV, a. 1 ad 1. — <) Cf p. 2o8, 259.
^) f Esse separatam a torpore est praeter ratìonem suae nalurae; et sirailiter
intelligere sine conversione ad phantasmata est ei praeter oataram > ; I , q.

LXXXIX, a. 1 e. vid. p. 179.
^j e Celeris paribus, perfoctior est status aoimae in corpore, quam extra corpus,
quia est pars lolius compositi, et omnis pars integralis materialis est lotius ; et
quamvis Deo conformior secuadum quid, Don tamen simpliciter, tunc eaim sim»
sit
pliciler loquendo est aliquid maxime Deo coororme, quando babet quicquid suae na-
turae conditio requirit.quia (une perfectionem Oivinam maxime imitatur; unde cor
animalis magis est conforme Deo immobili, quando movclur,quam quando quicscit,
quia perfeclio cordis est in movcri, et eius quies est eius deslructio j {'S,Supplem.^
q.l^XXV, a.l ad 4}.Hanc ob rationem non dubttandum.aìeale Tertulliano, Beum
carni» esse resuscilatorem, quem omnium noris restiiulorem ( De reaurrcctione
carnis, cXII, p.48D, Opp. l. I, corporum, elti a
Parisiis, lf>5S),ila ut resurreclio
Dco praedicata non fuiisel. vitro praesumi debuitset. (y6»f/..c.XVIll,p.4S7).Pfae-

&tat id Tcibis Corneliì a Lapide exp!icarc e INisi violenler animae suam quasi
:
iialuram, et naiuralcm slaluffl adimat, Drus debaf ei suum corpus rcddcre. , . ,-
Tlai e nalurntitpr connexa s\xn\. Fst rnim io anima ralurals ad ccrpus propensio;
292 AM'MlllOPULOGIA
tur, nana anima, clianisi separala sii a corportj lamcn naluialera in-
cliualionem ad ipsum, alque ad intelligendum per phanlasmata re-
tinel '.
5i3. Obiic. 14° Anima humana una cum corpore nascitur. Ergo
simul cum ilio intereal necesse est.
5i4- Ilesp., Dist. ant.^ eodem originis modo, neg. ant.j diverso,
conc. ant.'^neg. cons. Quoniam animae, et corporisdiveisus est pro-
ductioriis modus, Illa enim per creationem, istud autem per gcnera-
tionem oritur, ratio non est, cur anima, si una cum corpore produ-
citur, corruptibilis, aeque ac corpus, diceuda sii. En quomndo id
Laclantius enunciet: a Corpus, quoniam fìctum ex ponderoso, etcor-

ruptibili elemento, et tangibile est, et visibile, conumpitur, alque
occidit-, nec vim repellere potest, quia sub aspectum,et sub tactum
veni!. Anima autem, quia tenuitate sua omnem tactum fugit, nullo
iclu dissolvi potest.Ergo quamvis Inter sese coniuncta,et sociata na-
scanlur, et aìterum, quod est de terrena concrelione formaUim, qua-
si vasculum sit alterius, quod est a cadesti sublililale deductum:
cum vis aliqua utrumque discreverit, quae discrelio mors vocatur,

tum utrumque in naturam suam redit. Quod ex terra fuit, in ter-
ram resolvitur. Quod ex cadesti spiritu sit,id constai, ac vigetsemper,
quoniam divinus spirilus sempilernus esl " ».Subdil eliam:«Praete-
rea idi psum, quod coUigit ( Zw6re//«s ), dissolvi animam, boc est,
simul cum corpore inferire quoniam simul nascunlur, et falsum
,
est, et in contrarium converti potest. Non enim simul interi!, sed,
anima discedente, integrum per dies multos manet, et plerumque

medicatum, diulissime durat. Nam si, ut simul nascuntur, simul
interirent, non discederet repente ;mima, corpusque desereret, sed
uno lemporis punclo utrumque pariler dissiparetur, et tara celeriter
etiam corpus, adbuc spiritu in eo manente, deliquesceret ac perirei,
quam celeriter anima secedil: imo vero, dissoluto corpore, anima
vanescerel, velut humor fraclo vase dififusus ' w.
5i5. Inst. 1° Auima,etsi diverso modo, ac corpus, producatur, ta-

men initium suae existenliae habuit. Ergo ab exisienlia aliquando
desistat oportet.
ut sine corpore, nisi violenler , et praeler nalurara esse non possU. Vnde rcsur-
rectio, quoacl substanlìam , et exigentiatn naturac huiuanac ,
quasi naturalis est :
licct in modo, et executione sit supernaluralis. INec eoim anima separata ulla crea»
Dei virtule, rursum potest corpori uniri j; Comment.

la vijSed sola supernaturali
in Sacr. ScripC, lii ad Cor. e. XV, w. 18, et 19, t. IX , pars prima,
Ep. 1
Conlr. Cent. lib. IV, e. 79-81 1» 2ae, q.

p. 338, Melitae 1850. Cf s. Tbom., j
IV. a. 5; Compend. Theol., e. 151.—') Cf p. 136.

*; Div. Jnsl,, lib. VII, e. I2. %, p. 406, liasileae 1533.—') Jòid.
-
AMTIIROPOLOGIA 09^
5i(5. Resp. 5 Nêg. cons. Falso enim bac obieclione prò certo su-
miUir, nihil durare in aelernum posse ,
quoti in tempore esistere
incipit, a ìd ,
quod aiunt , s. Angustinus inquit, orane ,
quod in
tempore coepit esse, immortale esse non posse: quia omnia orta oc-
cidunt, et ancia senescunt , ut eo modo credi cogant , animum hu-
manam quod ante omnia tempora si t crea
ideo esse immortalem,
lus, non movet fidem nostrani. Vt enim alia taceara , coepit esse
in tempore immortalitas carnis Cbristi quae tamen iam non mori- ,
tur, et mors Ei ultra non dominabitur * ». Atqae s. Irenaeus: « Si

qui aulem boc in loco dicant , non posse animas eas , quae paulo
ante esse coeperunt , multum teraporìs perseverare^ sed oportere
eas aut innascibiles esse, ut sint immorfales-, vel si generalionis ini-
tium acceperint, cum ipso corpore mori: discant quoniam sine ini-
tio et sine fine, vere et semper idem, et eodera modo se babens so-
lus est Deus, qui est omnium Dorainus. Quae autem sunt ab ilio
omnia, quaecumque facla sunt, et fiunt, quidem accipiunt
initiura
generalionis, et per boc inferiora sunt ab eo, qui ea fecit, quooiatn
non snnt ingenita: perseverant autem et extenduntur in longitudi-
nem saeculorum, secundum volunlatem facloris Dei: ita ut sic inilio
fierent, et postea, ut semper sint, eis donat * ».
617. Inst. 2° Anima incipit exislere, quia ex nibilo producilur.

Atqui id, quod est ex nibilo, in nibilum redigi potest. Ergo.
5i8, Resp., Dist. min.j ila ut natura sua in nibilum tendat, n^.
m/w., ita Deo conservetur, in nibilum redigatur conc.
ut, nisi a ,
min.; neg. cons. Re quidem vera, a tendere in nibilum non est pro-
prie motus naturae qui semper est in bonura ' ». Quoniam vero
,
creatura a seipsa non ezistit, ncque idcirco ex vi suae naturae in exi-

sleiitia perseverai, in nibilum redigi potest, quatenus desislit virlus,
quae illam in esse conservat-, quae virtus,ut iam ostendimus *,solius
») Episl. CLVI, e. 5, n. 14.

) Conlr. haeres., e. 34, n. 2, Opp., t. II. pars prima, p. 169, VeDcllIs 1734.
'j Qj. dispp.., De Poi., q.V, art. 1 ad IS.cQuid, elcganler inqait aJ rem s. Au-
gQstinus, animalia omnia etiam irrationalia . . . , ab immeasis draconibus usquc ad
exiguos vermiculos, nonne se esse Tellcjalque ob boc ìnteritum fugere omnibus,
quìbus possuot, molibus, indicant? Quid , arbusla, omnesque frniices, quibus nul-
lus est scnsus ad TÌlandam manifesta moliouc pernicem, nonne ut in auras tulum
cuifflinis genuen emittaut, allius lerrae radiccs afBgunt, quo alìmenluni trahanl,
atqne ila suum quodam modo esse conserTcnt ? Ipsa poslremo corpora, quibus non
solum scnsus, scd ncc ulla saitcm seminalis est vita, ila tamen Tel exsiliunt in su-
pcrna, vei in ima dcsccadunt, vcl Ilbtanlur in mediis, ut essenliam sjan>, ubi se-
cundum naiuram possunl esse, cuslodianlur; De Ciò» Dei, Hb. XI, e 26,
*) P. 270, n. 4.
3g4 ANTIIROPOLOCJA
Dei propria est. Quare inde colligi nequit animam natura sua corru-
ptibilem esse, <t non enim dicitur aliquid esse corruptibile per hoc ,
quod Deuspossit illud in non esse redigere, subtrahendo suam con-

servationem , sed per hoc, quod in seipso aliquod principium cor-
'
ruplionis habet, contrarietatem, vel saliera polenliam materiae »•,
sed tantum posse^ aniraam a Deo in nihilum redigi: « Quaecumque

incipiunt esse, et desinunt, per eamdem potenliam habeot utrum-
que, eadem enira est potentia ad esse, et ad non esse. Sed subslan-
tiae intellectuales non potuerunt incipere esse, nisi per potenliam
primi agenlis. Igitur nonest aliqua potentia ad non esse earum, nisi
in primo agente, secundum quod polest non influere eis esse *». At
vero, etsi Deus animam absoluta potentia sua in nihilum redigere
possit ', tamen id Dei altributis adversari, ac proinde ab Eo reipsa
fieri non posse in mox sequenti articulo ostendemus.
ARTICVLVS QVARTVS
jlnlmam etiam extrinsecus immorlalem esse demonslratur
5 19. Tarn palam fecimus quaeslionem isiàm huc redire, an anima

humana in nihilum possit a Deo redigi *. At multa argumenta, ex
ipsius Dei attribulis desurapla, Deum non posse animam deslruere
luculenter probant.
620. In primis , annihilalio animae Dei sapienliae adversalur.
Quod ut inlelligatur, memoria repetendum est annihilationem ani-
mae a Deo ut auclor naturae est, fieri non posse. Elenim, ut s.
,
Thomas argumenlatur, Deus, qui est iostilutor naturae, non sub-

(c
trahit rebus,quod est proprium naluris earum-, ostensum est autem

quod proprium naluris intellectualibus est,quod sint perpeluae',unde
hoc eis a Deo non subtrahitur "». Et alibi « Sic Deus unamquam- :
que naturam instituit, ut ei non auferat suam naturalem propriela-

tem. Rerum aulem immaterialium .... proprielas naturalis est
. .
earum sempiternitas , quia in eis non est potentia ad non esse, ut

supra ostensum est. Vnde sicut igni non auferl naturalem inclinatio-
*) I, q. L, a. 5 e. Et ibid. , q. LXXV , a, 6 ad 2 : « Dlcendum quod sicut
posse creari dicitur aliquid non per potcnt'iam passivam, sed solum per potenliam
activam creantis, qui ex niliilo potest aliquid producere ; ita cura dicitur aliquid
vertìbile in nihilum, non ioiportatur in creatura potentia ad noa esse, sed in Crea-
torc potentia ad hoc, quod esse non influat.
'') Cunlr. Gent., lib. Il, e. 55, n. 13.
») P. 270, ci 271— *) P. 271.
^) Contr. Geni., lib. II, e. US, n. 13.
ANTHROPOLOGL4 ag 5
nem, qua sursum tendila ita non auferl rebus pruediclis sempUemi-
talem, ut eas in nihilum redigal '». Quocirca dubilari nequit, quia
auimae desiruciio praeter ordinem naluralern creaturis inditurn e-
veciret.Iam ea,quae hoc modo fiuntâa Divina sapientiaordinaotur
ad gratiae manifestationem,. . .; redigere autem uiiquid in nibiium
non perline! ad gratiae manifestationem, cuin magis per hoc Divina
potentia , et bouitas ostendatur, quud res in esse conservai "». De-
struclio igilur animae Dei sapientiae repugnat.
Sai. Aliud aiguinentum ex ipsa Dei sapientia siniul, et bonilate
ronficitur. Etenim honiinum animis iuest vehemens perfeclae beati-
tatis cupiditas, quae, cura necessaria sit , etconstaos , a Deo, auclo-
re naturae, ipsis indita est. « Beute certe) inquit s. Auguslinus, o-
mnes vivere volumus, ncque quisquam est in hominum genere, qui
non huic sententiae, antequam emissa sit, consentiat *». Atqui ne-
mo (iiffitetur nuliam hac in vila esse veram et perfeclam felicila- ,
tem, quae scilicet omnes expleat animae facultales. Ergo, si Deus a-

nimani in nihilum redigerei, ac proinde altera post praesentem vita
non superesset, frustra bunc appetitura ab Ipso singulis bominibus
insitum esse consequerelur , atque Eum admodum crudelem,et ho-
mini inimicum fingere deberemus, quia,hanc cupidilatem homiuum
animis inserens, eos maximopere excruciaret , eflScerelque brutis
animantibus deteriores , quae iliiid , quod naturali instiuctu appe-
lunt, consequi facile possunl, et reipsa consequunlur, coque obten-
toj perfectissime quiescunt *. lam horum alterum bonilati, alterum
sapientiae Dei lepugnat , nam « centra rationem sapientiae est, ut
sit aliquid frustra in operibus sapieutis *». Ergo destructio animae
cum Divina sapientia, et bonitate stare non potest.
522. lam si altera vita animam manet, in qua vera, plenaque bea-
titudine est potitura, haec perpetua sitoporlet, tuai quia, ut inquit
Auctor libri de SpirilUf et ytnima « nullum bonum ,
praeler sum-
munì, boraini sufficere potest '»•, tum quia, observante s. Augusti-
ne, bonum ,
quod perfeclae beatitatis cupidilatem explere potest ,
tale esse debet, « ^noà{ìiomo) non amitlal invitusjquippe nemo pot-
•j Qq. diipp , De Poi., q. ciU, a. 4 e.—») I, q. CIV, a. 4 e.

'] De mar. Evcl., e. 3, n. 4.
*) Vnde aiebat s. Augustìnas: cSi pecora essemus caroaiem TÌtam, et quod se-
cuadum sensuoi eius est, amaremus; idque essct sufficieos booum QUatruuj, et se-
caoduin lioc cum esset uobis beae, oibil almd quaereremos >; Di Cto. i^^lu.Xi,
e. 28. — •) Cotttr. Cent., Ikb. HI, e. 69, n. 2.
"j Gap. SIV. Id, teste Lac(<iatìo, perridit etìam e Philosophoram non obscurus
Euclii'es, qui . , . di^senlieos a celeris, id esse summum tonam dixif, quod «imi*
le st, a idem 8 m;er jj AV. /«.',, lib. l!', e, !2j p. 17], ed. cit.
agC ANTIIROPOI.OGIA
est confidere de tali bono, qnod sibi eripi posse senlit, eliamsi reti-
nere id, ampleclique voluerit. Quisquis autem de bono, quo fruitiir,
*
non confidit in tanto timore amittendi beatus esse qui potest ?
,
SaS.Nec est quod conlra huius argumenti vim obiiciatur homines

desiderare vitam corporis itemque esse divites etc. neque tamen, ,
semper vivere, neque omnes esse divites. Etenim distinguenda est
cupiditas primitiva') et universalis a cupidi lalibus secundarlis , et
particiilarihus. Illa, cum omnium animis insit, a Deo auctore nalu-

rae originem ducit, proindeque non potest non expleri hae autem -,
illi subiiciuntur*,et quoniam ad illam contingenter referunlur,neque

in omnibus inveniuntur, neque semper expleri possunt.Ita amor di-
•vitiarum subiicitur amori felici tatis, si quidem homines divitias de-
siderant,eo quod per illas se felices futures sperant. Revera qui exi-
stimant divitias non quidem felicilatem , sed infelicilatem parere,
eas, nedum appetunt,aversanlur-, quod de ipsis paganis Anaxagora ,
Eraclito, aliisque perhibelur ',
*) De mar. Eccl.^ e. 3, n. 5.
*) « Oranis homo naluraliter vull beatiludincm. Et ex hac naturali voluntale
causanlur omnes aliae volantales, cum quidquid homo vult, velil propler finemi;
I, q. LX, a. 2 c.
^) Auclor Anonymus Relig. essent. (p. 28) ex naturali omnium homioum erga
beatiludincm propensione illud falsum derivai conseclarium, oiiod omnes raliona-
les creaturae ad beatiludincm pertingere debcant. Salis sit ei obiicere in iis,
quae ad aliquera finem ordinata sunt, distìnguendam esse polentiam consequendi

fìnem, et actualem finis consecutionem. lam, ut docel s. Thomas (Conlr. Cent.,
lib. Ili, e, 51 prior iis omnibus convenire prorsus debet , alioquin inutile fo-
) ,
rct, ac frustraneum naturale erga finem desidcrium ; altera autem omnibus nc-
ccssum non est ut conveniat. Neque enim Deus constituit , ut abs'olute , et qua-
cumque facta supposilione , rationales omnes croalurae relicìlalem obtineanf; sed
solum si propriis aclionibus in illam sese dirig-ant , eaque via insistant ,
quam
ipsis praemonstravit j. Quacdam enira, inquit idem s. Thomas (ibid.^ e. I), sic
a Deo producfa sunt, ut inlellcctum habentia eius similitudinem gerani, et ima-

glneni repraesenlent. Vnde et ipsa non solum sunt directa , sed et seipsa diri-
gcntla secundum proprias actiones in debitura finem ,
quae si in sua dircctìonc
regimini Divino subdantur, ad ulliraum finem consequendum ex Divino regimine

admiltunlur, repelluntur autem, si secus in sua dlrectione processerint j. Quam
doclrinam uberius alibi exponit ( Opuse. Ili, e. 172) bis verbis:(t Conslderandum
est, quod si est determinata via pctveniendi ad aliquem finem, ilium finem con-
sequi non possunt, qui per contrariam viam incedunt , aut a via recta deficiunt.
JNon enim sanatur acgcr, si conlrariis utalur quae medlcus prohibet , nisi forte
,
per accidens. Est autem determinata via perveniendi ad felicilatem per virlulcm.
Ncc enira consequitur aliquid finem suum , nisi quod proprium est, bene operan-
do: ncque euim pianta fruclum faceret , si naluralis operalionis modus non ser-
varetur in ipsa: ncque cursor pervenirci ad bravium, aut miles ad palmam, nisi
utcrquc secundum proprium olficiura opcrarclur. Uccie autem opcrari hominem

propriam operatioucm, csl opccari ipiutu secundum virlulcm. Cuui igilur ullimus
ANTIIKOPOLOGIA 097
Sa^. Denique, ut celerà oniiltamus, illud eliam apud omnes cer-
iìssimum est, ratioDem Divinae iustiliae esigere, ut bonis bona prò
piaemio, malis mala pio poena retribuantur. Ex variis arguraentis,
tjuibiis s. Thomas id probat, hoc unum profenmus:«Ad perfectam
Dei bonitatem pertinel, quod inordinatum in rebus relin- nihii
qual: unde in rebus naluialibus videmus conlingere, quod orane

malum sub ordine alicuins boni concluditur .... Cuiu igilur actus
buniani Divinae Providenliae subdantur , sicut etres nalurales; o-

]X)rtet maluni) quod accidit in bumanis actibus , sub ordine ali-
cuius boni concludi. Hoc autem convenientissirae fit per boc, quod
pecrata puniunfur: enim sub ordine iustiliae, quae ad aequalita-
sic
tem reducit, comprehenduntur ea, quaedebitam quantitalem esce-

dunt. Escedit autem homo debitum suae quanlitatis gradum, duni
oluniatem auam Divinae voluntati praefert,satisraciendo ei conlra
ordinem Dei: quae quidem inaequalitas tollitur, dum contra volun-
tatcm suam homo aliquid pati cogitur secundura Dei ordioationem.
Oportet igilur quod peccata humana puniantur difinitus, eleadem
ralioQC boi. a facta remunerationem accipianl' w.Alqui ncque impio-
bilas sua poena, neque virtus suo praemio in praesenli vita afficitur^
nam flagitiosos bomines bonis affluere, et probos loto aetatis suae

curriculo multis calamilatibus oppressos videmus. «Non enim boni,
inquit Alhenagoras Albeniensis , in praesenli vita virtulis praemia
referunt , neque iterura mali poenas scelerum * ». Ergo aut nulla
est in Deo iustilia, aut altera vita est,in qua aequissimo iure suum
prò merito cuique a Deo relribuetur. Hac ratione s. Ioannes Chry-
sostomus aigumentatur, iuquiens : « Si Deus est, sicut revera est,
Eum iuslum esse nemo non fatebitur. Atqui sì iustus est, et bis, et
illis reddet prò meritis, et hoc in confesso est. Quod si et bis, et iU
lis rependet prò meritis , hic vero niillus eorum recepii , neque ille
improbitatis poenam, neque bic virlutis praemia, perspicuum est re-

slare lempus aliquod, in quo congruens praemium feret '».
SaS. Idem argumcntum salis idoneo esemplo declarats. Cyrillus
Hierosolirailanus: a Respice, inquit, ad ipsam iustiliae ralionem, al-
que in teipsura reflecle. Diversos habes famulos, quorum alii boni
sunl, alii pravi. Bonos sane in prelio habes, et laedis malos. Quod
si etJam index fueris, bonos Ijudas, et improbos punis. An vero a-
fio'ts bominìs sit vita aelerna, noa omnes ad eam perveniaat, sed soli qui secun-
dum virtù tem opcrantur 1.
') Con(r. Cent., lib. lil. e. 140. — •) Xfe Eesurr. morluorum, p. 62, addit.
Opp. s. luslini, Lutctiac Pariiioruni 161a.
') De Lazuroj Concio IV, u. 4, Oj^p. I. I, p. 757, Pattà'us 1718.
298 AMTIIROPOLOGIA
pud te mortulem hominem aequi ratio cusloditur,apud Deum vero,

Kegem omnium, cui a nullo succedilur, non eiit rependens unicui-
que iustitiae modus ? Atqui impium sit hoc inficiari*, respice enim
quid dicam. Multi homicidae in lecto impuniti decessere. Vhinam
ergo Dei insti Lia ? Plerumque homicida quinquaginta homicidiorum
reus semel abscisso capite poenas luit. Vhinam ergo quadraginta no-
vera caedium poenas daturus est? Nisi post hanc vitam fuerit iudi-
cium,et retributio,iniustitiae Deum arguis'».
526.HUÌC argumento maius rohur accedit eo quod omnis humanus
aclus bonus, vel malus habet rationem ineriti^ vel demeriti apud
Deum, quantum est ex ipsa ratione aclus\ quia totum^ quod homo
est^ etpoteni^ et habel^ ordinandum est ad Deum^ tum ratione sui^
in quantum est ultimus hominisjinis^ tum, ratione lotius communi-
iatis^ ciiius Ipse est rector^ et princeps, Quapropter cum merilum,
et demeritum dicantur ad in ordine fit secun- retri butionem^ quae
dum iustitiam^ ex utroque capite ad Deum. periinet retribuere prò
hisj quae bene, vel male fiunt in communitate *.
62^. Quod si quis pugnei peccalum sibi ipsi poenam,et virtulem

sibi ipsi praemium esse, nempe per conscienliae stimnìos, quibus
improbi excruciantur, peccato poenam,et per animi tranquillitatem,

qua in exercenda virtute boni IVuuntur, debitum ipsi virtuti prae-
mium in praesenti vita retribui, multiplici ex capile centra eumar-
gui potest. Etenim cum Stoicis 'asseritur virtutem ultimum
i** falso
sui ipsius finem esse. Quicumque enim Deum agnoscit, principium
omnium, fìnemque supremum fateatur oportet, adeoque et virtutem
ipsam ad Deum referri, tamquam ad ultimura finem,a qua relatione
virtus quidquid habet aestimationis, et pretii accipit.Qaocirca prae-
mium est honesto viro tribuendum, sicut et poena scelesto ab ipso
Deo, qui illam sequendam praecipit, istudque vitandum. a" Scisci-
tari nobis licet,utrum peccatum sit adacquata poena peccati) an non.
^daeqttafam Y>orro nemo est,quiasserat,cogereturenim simul asêrere
in hoc mundo iniuste prorsus puniri impios,sed relinquendos omnes,
ut voluptatibus prò suo lubilu indulgeant suis', quod quam impium,
et turpe sit, nemo non
Inadaequatam ergo adversarii iudicent
videt.
necesseest;ergo etiam post corporis mortem vitam animae concedant
oportet, ne scilicet insignis improbitas sinedebila poena maneat,quo-
niam eam improbi minime in hac vita subeunt.SÊx illa animi tran-
*) Calechesis XVITf, De earnis resurr., Opp. p. 286, 287, Parisiis 1726.

») P 2ae, q. XXI, a. 3 e, et a. 4 e. el ad 3.
') Cf Buddeus, Exercitatio secunda de erroribus Sloicorum, in énakclis hist.
phii., 5 I, p. 118 sqq., Halae Saxonum 1724.

ANTHROPOLOGIA 299
quillitute,uU]ue ex iìs conscieotiue augoribus infereudum potius est
aliuni superesse bominihus vitae sbtuin, io quo bonis pracmia, et
improbis purata sinl snpplicia-,ri'jqueenimimpii in bacvita scelerum
suoiutn stiniulis exagilautur, neque iusti pace fiuuntur^nisi quia u-
trique cerio sciunt esse iiulicem, qui in altera vita singulos prae-
mio, Tel poena prò merito afficiet. 4° Saepe evenit,ut cum impii
iniquitatis fastigium alligerint, non arnplius conscientiae stimuli eos
morileant; atquc e conlrario, ut lusli gravioribus anxietatibus tor-
queantur. Proderit ergo per pessima quaeque flagitia vilam ducere,
cum virtus in iusto sine praemio maueat. 5° Probi homines quando-
que, ne sua violenl r flScia, mortem ipsam oppetere debent. Ergo nul-
la buie pmeslantissimae illorum virtuli nierces rep< nderetur, si haec
dumtaxat esset recte facti conscientia, atque nulla post praesentem
vita animam maoerel. Praestat hac in re audire Lattantium:» Si Tir
tus, inquit. per seipsara beata non est,quoniam in perferendis malis
tota tìs eius; si omnia, quae prò bonis concupiscuntur , negligit:
si summus cius adus ad mortem patet, quandoquidem vitam, quae
gì
optalur a cacteris , saepe respuit, morteraque quara celeri ti meni ,

,
forliler suscipit: si Decesse est, aliquid ex se magni boni pariat ,
quia suscepti et superati usque ad mortem labores sine praemio esse

non possunt:si nnllum praemium quod ea dignum sitjin terra repe-
litur,quandoquidem cuncta, quae IVagilia sunt, et caduca, spernilj
quid aliud restai, nisi ut codeste aliquid efficiat, quia terrena uni-
Tersa conlemnit, et ad altiera nitatur, quia bumilia despicit ? Id
vero nihil aliud potesl esse, quara immortalitas' w.Itaque cura Aqui-
nale ita lenendum est: « Culpae redditur duplex poena, una, quae
comìtatur ipsam cui pam , ut conscientiae remorsus, et huiusmodi,
secundum quod Auguslinus dicit in lib. I Conf. e. 12, quod inor-
dinatus animus est sibi ipsi poenaâlia,quae infligitur exterius a iu-
dice Deo, Tel homine: Eliam duplex est praemium respondens me-
rito-, unum, quod comilatur ipsum aduni meritorium, ut ipsa dele-
ctatio boni operis, et similia, aliud, quod prò bono opere redditui- a
Deo, Tel homiue,ut Tila aeterna, et quidquid boc modo redditur *».
Quae profecto firma mauenf, etiamsi Tirlutem colere ad

5-28.
praemium, sive felioilalem assequendam lamquam aliquid ab ho-

nestate abhorrens cum Kanlianis existimai i velil *. Elenim prae-
') Div, Just., Epìt., lib. nr, e. 12.

) In lib. ti Stili., Di^t. XXVII, q. J, a. 5 iol.
) De huius opinionis falsiiale disseruimus in nosiro opere , Dei razionalismo
teologico tifi* pili celebri filosofi L duchi efrancesida Eanl tusino ai giorni
noitri, ari. 3, io EpLem. La Scienza e la hcde^ voi. VII. p 29i sqq., i\apol» 1844.
3oo ANTHKOl'OLOfirA
mium, secunduni oprnionem ist;im, licei incitamenlum esse non de-
beat, quo ad virlulem exercendam moveamur, islam tanien tumquata

ei debilum necessario consequitur '.
Sag. Rursus, commenttrm illud refellendum nobrs est, quod no-
stra praeserlim tempestate maxime urgent adversarii, nempe Divi-

iiae iusliliae iniquorum extinclione omnino salisfierij el poeDarum
aeteinitalem cum ratione pugnare ".

53o. lam quod attinet ad primum, impiorum animae iuxta Pro-
videntiae, et lustitiae Divinae leges in nthilum redigentlae non sunt.
Re sane vera, congruum est, ut Divina Providentia de unaquaque
re, prout eius natura esigit,disponat.Ci ealuraeautemrationalesjcum
ex se, et natura sua sint immorlales, hoc exigunt, ut a Deo iugiter
conserventur.Vnde Deus non posset illas destruere,nisi supra rerum
exigentiam, et leges naturae operaretur; quod miraculorum genus
neqiie, ut iam cum s. Thoma adnotavimus ', fit, ncque fieri par
est. Ad baec,(( licet Deus de iuslitia creaturae contra se peccanti pos-
set e^se subtrahere, et eam in nihilum redigere tamen convenien- -,
lior iuslitia est, eam in esse reservet ad poenam.

ut quia in culpa . .
volunlns contra Deum agii, non autem natura, quae ordinem sibi a
Deo inditum servai. Et ideo talis debet esse poena, quae volunlalem
affligat naturae nocendo, qua voluntas abutitur. Si autem creatura in
nihilum rcdigeretur,esset tantum nocumentum naturae, et non affli-
clio volunlatis *».

53 r. Quod specfat ad alterum, poenae aelernilas cum ratione non
pugnat imo consentii. Non
"*, pugnai quidera. Etenim potissimum
argumentum, quod contra aeternam impiorum poenam Rationalistae
obiiciunt, illud idem est, quo, teste s. Auguslino,Yeteres Origenistae
*) V!d. quae diximus ibidem, p. 280. Cf etiam p. 287, ubi praesertim ex te-
slimonio G. G. Dasse ,
qui Kantio perfamiiiar'is erat , ipsum ancipiti cogitatione
circa animae ìmmorfalitalem fluctuasse ostendimus. Vid. Leeons de melaphysi-

gue de Kant, publièes par M. Paelilz, trad. par Tissol, Paris 1843.
*) Scnleutiam islam refricans Reynaud poeaarum aelernitatem a recta Oivlnae
Provìdentiae nolione abhorrere Llasphematj Terre et del, le ed., p.XIII, et p.
371-391.
^) P. 297.-4) Qq^ dispp., De Pot. Dei, q. V, a. 4 ad 6.
^) Nostrum non est hic Sacrae Scripturae testimonia, quae aeternum impiorum
cruciatum asserunt, in medium producere, eaque a Reynaudi cavillalionibus vindi-
care, atque perenni Sanctorum Palrura Iraditione, et univcrsae Ecclesiae constanti
fide palam facere non alium illis testiraoniis sensum tribucndum esse ,
quara qui
a Catliolicis Iribuilur. Cf Martin, La vie future, pari. II , e. VI, p. ìtlQ seqq.,
Paris 1855 , necnon ea, quae contra veteres , et recenles Origenistas de liac re
disseruit Patuzzi, De futuro impiorum slatu, lib. Ili, capp 2 17 , pp. i97-2i>3,
Venetiis 1764.
ANTHl'OPOLOGJA 3o I
ad illam negandam prrmovebanlur, nempe-uiniusturn putaiitût prò

peccalis quamlibel magnis, parvo scilicel tempore perpelralis, poena
quisque damneliir aelerna '». Atvero eos falli subdit idem s.Doclor,
humani cnim iùdìcii esemplo comperlissimum est, illud iuiustiliae
culpandum non esse, quod. supplicii duralio non aequetur cum du-
ratione delieti. « lam, inquit, damnum, ignominia, exilium, ser-
Titus, cum plerumque sic infliguntur, ut nulla venia relaxeotur,

nonne prò huius vilae modo similia poenis videntur aelernis ? I-
deo quippe aelerna esse non possunl, quia nec ipsa vita ,
quae hic
plectilur, porrigitur in nelernum: et tamen peccala, quae TÌndi''
oanlur longissimi temporis poenis, brevissimo tempore perpelran-
lur, nec quisquam existitjqui censerel tam cito nocentium fìnienda
esse tormenta, quam cito factum est vel homicidium,vel aduUerium,
vel sacrilegium,vel quodlibet aliud sceìusnon temporis longitudine,
sed iniquitatis et impielalis magnitudine metiendum. Qui vero prò
aliquo grandi crimine morte mulctalur, numquid mora, qua occidi-
tur, quae perbrevis est,eius supplicium leges aestimant, et non quod
eum in sempiternum auferaut de societate viventium ? Quod est au-
tem de ista civilale mortali 5upplicio primae raortis, boc esldeCivi-
tale illa immortali homines supplici© secundae mortis auferre. Sicut
enim non efGciunt leges huius civitatis, ut in eam quisque revocetar
occisus; sic nec illius, ut in vitam revocetur aeternam seconda mor-
te daranatus ^ ». Eadem responsi© a s. Thoma adbibetur. « Dicen-
dum, quod poena peccalo proportionalur secundum acerbitalem
ait,
tam in iudicio divinojquani iu bumano. Sed. in nullo iudicio re- . .
quiritur, ut poena adaequetur culpae secundum durationem. Non e-

nim quia adulterium , vel homicidium in momento committitur,
propter hoc momentanea poena punitur: sed quandoque quidem per-
petuo carcere, vel exilio, quandoque etiam morte-, iu qua non con-
sideratur occisionis mora, sed polius quod in perpetuum auferatur
a societate viventium ; et sic repraesentat suo modo aeternitatem
poenae inflictae divinitus ' ».
532. Ncque sentenlia poenam adstruens aeternam qua emenda-

{ lio rei non quaeritur, saevitiam
poenis, ab bumano iudice

Deo affingit. Elenim i" etiam in
inflictis,
,
mortis, exilii perpetui, aliarum-

que, non correctio delinquentis, sed punitio quaeritur, qnin tamea
punienti labes ulla crudelitalis inuratur. « Dicendum, apposite s.
Thomas, quod poena, quae etiam secundum leges humanas infligi-
tur, non semper est medicinalis ei, qui punitur,sed solum aliis; sic-
») De Ctv. Dei, lib. XXI, eli.—^) Ibid.—^j V 2^^ q.I.XXXVII, a.3 ad 1.

3o2 AN'lHHOl'OI.OGIA
ut cum latro suspendilur, non ul ipse emendetur, sed prnpter a-

lios, melu poenae peccare desislant
ut saltem Sic igitur et . . . aeter-
nae poenae reproborum a Deo inflictae sunt medìcinales bis ,

qui
consideralione poenarura abslioenl a peccatis *
».
533. 2° In hoc a supremo et divino differì humanae reipublicae

cum ipsius regimen ad solos homines determinetur, nec
rector, qûod
alium bonum respiciat,nisi civium ad societatem suam perii nenliura,
hoc bonum in suo regimine maxime quaerere debet, et ad illud ac-
tiones suas referre, atque adeo ipsam quoque nocenlumpunitionem.
Vnde bonus, ac sapiens iudex reis poenas hoc fine praesertim infli-
git,ut dura cives non impune committi deìicla cernunt, ab eis deter-
reantur, seque in officio contineant, ac leges custodiant: quo bonum

exlerius reipublicae regilur , et cooserv:itur. Sed Deus ,
qui est re-
ctor totius universi, bonum omnium in primis respicit, et curai, a-

deoque nedum hominum, sed et ceterarum qnarumcumque rerum,
quatenus in bonum totius conspiral. Cum ergo inter caetera bona,

quae in bonum universale conspirant, extet etiam punitio reorura,
et conservatio iustiliaejquae est Deo accepta propler seipsam, sequi-
tur, ut Deus eliam in statu aeternitatis in quo nemo ex impiorum
,
punitione proficere polerit, aut absterreri a peccando, poenas impiis

infligere queat, absque eo, quod damnatorum poenas propter se ve-
lil, sed propter ordinemjbonumque iuslitiae, ac proinde absque ulla
penilus crudelilatis, aut saevitiae labe. En verba s. Thomae prae-
clare admodum de hac re disserenlis: « Est autem concedendum,
quod poenae inferuntur a Deo non propter se (îdest propter ipsas
poenas^f quasi Deus in ipsis delectelur, sed propler aliud, scilicet
propter ordinem imponendum creaturis,in quo bonum universi con-
sislit. Exigil autem hoc ordo rerum, ut proporlionabiliter omnia di-
\initus dispensentur: propter quod dicilur in lib. Sap. , quod Deus

fecit omnia in numero^ pondere , et mensura. Sicul autem praemia
proporlionaliter respondent aclibus virluosis , ita poena peccatis ; et
quibusdanì peccatis proportionanlur poenae sempiternae, ul osten-

sum est. Infligit igilur Deus prò quibusdam peccatis poenas aeter-
*) Op. d'I. 5 tbi'd. ad 2. Alque alibi ( Suppl. , q. XCIX , a. I ad 3 ) eodera

esemplo humanae iustiliae duplex poenarum gcnus dislinguilur, bis verbis: (t Poe-
nae, quae infligunlur liis, qui a civitatis societate non penitus eiiciunlur, sunt ad
emcndalionem eorum urdinatac. Sed illae poenae, per quas aliqui tolalilor a civi-
lalis societate exterminantnr , non sunt ad correclionem eorum. Possunt lamen
esse ad correclionem, et tranquiliitatem aliorum, qui in civilate remanent. Et ita
damnatio aeterna impiorum est ad correclionem eoium, qui nuac sunt in Eccle-
sia. Non enim poenae sunl ad corrcctionem solura quando infligunlur, sed eliam
quando delerrainantur »,
A NT UBO PO LOGIA 3o'^
nas, ut debìtus ordn sprvelur in rebus ,

qui Eius Sapienliam de-*
nionstrat ' ».
534. Atque bue referri potesl argumenlum illud, quod prò neter-
nilate praemiorum, et poenarum ex efficacia sanctionis legis moralis

desumi solet. Cum eniin Deus bominibus leges simuljCt libertatem
largitus sit, consentaneum fuit, ut eos aptissimis incitameotis, salva
tamen eorum liberiate, ad legibus obsequendum moveret. Praemia

autem, et pienae temporaneae ad id obtinendum inepta sunt; siqui-
dem isla homines facile poslbaberent. Qjapropter necesse fuit , ut
Deus praemia , et poenas numquam desituras bumanis animabus
statueret *.
535. lam baec, quae hacteDUs disseruimus , non soìnm nibil esse
probant', unde aeternitas poenarum cum ratione pugnans adstrua>

tur, sed etiam ill;ira cum ratione consentire satis ostendunt. Sed quo
aequitas aeternae poenae manifestior appareat ,
quatuor illa argn-
menta adiicere praestat, quae Aquinas noster in rem hanc adhibet.
536. Prima ratio ex eo, quod praemiura aeternum sit oportet, su-
raitur. Sane numquam vera forent praemia, nisi buiusraodi sint, ut
naturali desiderio perfectae felicilatis salisfiat; perfecta autem fehci-
tas non est, nisi aeterna. Exinde poenam aeternara es?e debere coose-
quitur-,nam «eadem iusJitiae ratione poena peccatis redditur,et bonis
actibuspraemium. Praemium autem virtutis est beatiludo. quae qui-
dem est aeterna, ut supra ostensum est; ergo et poena, qua quis a
beatitudine excluditur, et supplicio afficitur , debetesse rieterna ».
537. Altera ratio baec e>t: « Apud Divinura iudicium voluntas prò
facto computatur; quia sicut bomines vident ea, quae exterius agun-
tor, ita Deus ìnspicit boroinum corda. Qui autem propter aliquod
temporale bonum aversus est ab ultimo fine, qui in aeternum possi-
detur, praeposuif fruitionem temporalem illius boni temporali^ ae-
ternae fruitioni ultimi finis; unde patet quod multo magis voluisset
in aeternum ilio bnno temporali frui. Ergo secundum Divinum iu-
duium ita puniri debet, ac siautem du-
aeternaliter peccas?et. Nulli
bium quin prò aeterno peccato aeterna poena debeatur. Debe-
est,
tur igitur ei, qui ab ultimo fine averlilur, poena aeterna * ». Atque
•) Contr. Geni., Vh. HI. e. 144. Cf pliam SuppL, loc. cil. a. I ad 4,

") Cf Nicolas, Étvdet ph los. tur le chrisliafiisme, t. II, e. 9.
) Canir. Cent.,, ibid. Hanc rattooem ila etìam cooSrniat: e Naturalis aequUas
hoc habere vldelur ,quod onusquisque privetur booo , centra quod agii ; ex hoc
enim reddit se tali Lodo indignum .... Qui ergo centra ultimum Eaem p?ccat,
el conlra cbaritalem, per quam est socletas b<;atoruin et lendentiom in beatitO'
,
dinem, ia aeternum debel puuiri j; Jòid.— *; Conlr. Geni., ibid.

3o4 ANTIinOPOLOGIA
alibi explicansj quomodo iinpii velini in peccalo perpcluo manere,

<lum « peccantes mortaliter proponunl vitam suam in melius quan-
doqiie commutare mj ait illud intelligendum esse <c de voluntate,
quae manifeslatur per peccatnm.Qaienim in peccalum mortale pro-
pria voluntate labitur, se ponit in slatu, a quo erui non potest, nisi
adiutus. Vnde ex hoc ipso, quod vult peccare, consequenter vult in
peccato perpetuomanere Sicut si aliquis se in foveam proiice-
. . .
unde exire non posset, nisi adiutus, posset dici, quod in aeter-
ret,
num ibi manere voluerit, quantumcumque aliud cogitaret. Vel pot-

est dici, et melius, quod ex hoc ipso, quod mortaliter peccai, finem
suura in creatura constiluit. Et quia ad fìnem vitae tota vita ordi-
natur, ideo ex hoc ipso totam vitam suam ordinai ad illud peccalum,
et velici perpetuo in peccalo manere, si hoc sibi esset impune ' ».
538. Terlia ratio, quam etiam Leibnitius agnovit ^, ex duratione

culpae sumilur, atque esponi potest hunc in modum. Ideo peccalo
poena irrogatur ,
quia ordo per ipsum evcrtitur, et sicut , manente
causa, manet effectus: ila, quamdiu perlurbatio ordinis durai, ne-
cesse est , ut etiam poena duret. Atqui perlurbatio ordinis ex parte
creaturae semper durat^ ac proinde peccalum est quoddam malum
aeternum. Ergo poena interminata erit.
53g. Qua in argumentatione duo declaranda sunt,nempe i° pecca-

lum ex hoc inducit reaium poenae^ quod per ver Ut aliqueni ord'inem\
21° ordinis perversio per culpam inducta ex se ac suaple natura est
irreparahilis. Primum s. Thomas hac doctrina demonstrat: « Ex le-
bus naturalibus ad res humanas derivatur, ut id, quod contra ali-

quid insurgit, ab eo detrimenlum patiatur. Videmus enim in rebus
naturalibus, quod unum contrarium vehementius agit, altero contra-
rio superveniente. Vnde in hominibus hoc ex naturali inclinalione
invenitur, ut unusquisque deprimal eum, qui contra ipsum insur-
git.Manifeslum est aulem, quod quaecumque continenlur sub ali-
quo ordine, sunt quodammodo unum in ordine ad principium ordi-
nis. Vnde quidquid contra ordinem aliquem insurgit, consequens
est, ut ab eo ordine, et a principe ordinis deprimatur. Cum aulem
peccatum sit aclus inordinalus, manifeslum est ,
quod quicumque
peccai, contra ordinem aliquem agit^ et ideo ab ipso ordine conse-
quensest, quod deprimatur quae quidem depressio poena est * ».
\
Alterum ut evincat, observat duplicem esse inordinationem, aliam

per siibtraclionem principil ordinis^ aliam,g'//a, salvato principio or-
') In lib. IV Seni., DisL XliVI, q. 1, a. 3 soL

") Theod., p. Ili, § 260, p. 583, 581, ed. cit.
»j V 2ae, q. LXXXVH, A, 1 C.
AXTHBOPOLOGiA 3t)5
dinis^Jil inordinatio circa ca, quae sunt post prìncìpium '. Et qui-
tiem postcriorem Lane inordinationis rationem reparari posse con-
cedit virtute principii ,
quod intcgrum permanete priorem vero irre-
parabilem esse conteodit ,

quamquam Dei virtute supra naturalem
modum operante reparari posse non inficietur. Hoc declarat exem-
plo visivae facultatìs, cuius principium si persista! incolume, repa-
rari possunt per naturam , aut artem alii quicumque defectus, qui
visionem irapediunt, si autem penitus corrumpatur , nonnisi virtu-
te Dei supra naturam operante reparan valel. Quo praeiacto prin-
cipio , taìcm esse demonstrat perversionem, quae per lelhaìe pec-
catum induciiur ut subtrahat principium ordinis , quo volunlas
,
bumana subditur Deo. Cum eaim principium huius ordiois sit ulti-
raus finis, cui bomo adbaeret per gnitiam,et cbaritatem, quaecumque
peccata avertunt a Deo,et cbaritatem auferunt, consequenter princi-
pium buius ordinis de medio tollunt. Quocirca nibil amplius in bo-
minis poteslate remanet, unde inordinationera banc reparare valeat,
adeoque ipsa ex se irreparabilis est *.
540. Postrema ratio ex offensa Divinae Maiestati per peccatum il-
lala petitur. Atque ut eius vis eoitescat, duo constituamus oportet,

nempe 1° per peccatum offendi Deura,Eique iniuriam presse dictam
irrogari; 2°banc iniuriam gravitatis esse quodammodo infinitae, ad-
eoque dignam,quae poena duratione ilifìnita punialur.Iam offensam,

et iniuriam Deo per peccatum irrogari ex eo.ut alia omittamus, per-
spicuum fit,quod rainus bonum lili praefertur,ac pluris aestimatur;
ttquicumque enim, ut Aquinas advertit , rem aliquam digniorem
indigiiiori postponit, iniuriam ei facit, et tanto amplius, quanto res
») Ibid,, q. LXXn, a. 5 e.
') e Peccatum ex hoc inducit reatum poenae, quod pervertii aiiquem ordinem,
manente autem causa , maoet cffcclus. Vnde qaamdiu perversltas ordinis rema-
nel , nccesse est quod remaneat realus poenae. Pervertii autem alìquis ordinem
quandoque qaìdem reparabìliter ,
quandoque autem ìrreparabiliter. Sempcr enim
dcfeclus ,
quo sublrabitur principium , irreparabilis est. Si autem salvetar princi-
pium. eius virtute alii defectus reparari possunt: sicut si corrumpalur principioro
TÌsivum, non potest fieri vlsioois reparatlo, nisi sola virtute divina. Si vero, sal-
vo principio visivo , aliqua impcdimenta adveniant visioni, reparari possuat per

naturam, vel per artem. Cuinslibet autem ordinis est aliquod principium, per quod
aliquid fil particeps iliius ordinis. Et ideo si per peccatum corrumpatur princi-
pium ordinis ,
quo volunlas bominis subditur Deo, erit inordinatio ;
quantum est
de se, irreparabilis , elsi reparari possit virtute Divina. Principium autem Luius
ordinis est ultimus finis, cui homo iobaeret per cbaritatem. Et ideo quaecumque
peccata avertunt a Deo cbaritatem auferentia, quantum est de se, ind-cuot rea*
tum aeternae poenae >; 1' 2«e^ q. LXXXVII, a. 3 e. Cf Patuai, Op. c.7., lU»^
HI, e. 24, p. 314, 315, ed. cit.
""^
Elem.Puilos.Christ.IH.
3o6 ANTIIROPOLOUIA
est dignior. Quicumque aulem m re lempofali fiuem sibi consliluit,
quod faoit omnis peccans mortaliter,ex hoc ipso, quantum ad afFec-

tum suum praeponit creatuiam Creatori, diligens plus creaturatn,
quani Cioatorem; finis enim est, qui maxime diligitur '» Ex quo au-
tem rationalis creatura aequale Dee recidere nequeat, coasequens
Laud est,quod neque possit,sup!emamDei ius,ac dominium laeden-
do, veram contra ipsum iniustiliam comrailtere^siquidem non sequi-
tur plebeium hominem non posse ininria proprie dieta Principem
yfBcere, quia ad aequalilatem ei satisfacere minime valet. « Non di-
minuilur,upposite inquit Ioauues a s.Thoma,aliqua ratio iuiuriaeex
eo, quod commiltitur a persona non habente aequalilatem ex parte
subiecli ad recompensandum debilum , sed potius augetur. Ergo ex
defectu huius aequalilalis negare propriissimam ratiouem iniuriae ,
<;t iniuslitiae ex parte iuris laesi,intolerabilis sententia est.Quis enim

aequis auribus audit offensam, et iniuriam unius hominis erga alium
veram iniuriae rationem sortiri , ad cuius recompensationem stricte
tenetur ex iustitia, offensam autem hominis erga Deum non esse in-
iustitiam, neque iniuriam slricte dictara, cum raaius ius laedatur,
et consequenlerjquantum est ex parte iuris laesi, strictius obligetur
homo ;(d recompensandum, quamvis ex conditione subiecti,cui im-

possibile est aequale reddere ex iustitia strida, id non possit ?" »
541. Quamdam autem infinitatem hac iniuria exhiberi evincitur

ex injlniiate Dlvinae Maiestatis^ in quam illa irrogatur; quanto e-
nim inaior est in queni peccatur^ tanto gravior est culpa ', siqui-
dem iuxla vulgare illud proloquium,Ao«or est in lionorante îniuria
in offenso. Quocirca peccatum infinita j)Oena dignum est, .-ideoque
uelerna, creaturae enim poenae infiiiifas penes dnrationem dumtaxat
convenire potest. En Thomas ex praedicto ca-
igitur latio, quam s.
pile proponit: « Deumcommissum

Habet quodiibet perc:;tam contra
quamdam infinitatem ex parte Dei, contra quem commiltitur. Ma-
iiifestum est enim quod quanto maior persona est, contra quam pec-
catur, tanto peccatum est gravius-, sicut qui dat alapam militi, gra-
\'ius repulalur, quam si daret rustico, et adhuc multo gravius, si
Principi, vel Regi. cum Deus sii infinite magnus, offensa con-
Et sic,
tra Ipsum coramissa est quodammodo infinita; unde et aliqualiler
])oena infilzila ei dehetur. Non autem potest esse poena infinila inten-
sive quia nihil creatum infinitum esse potest. Vnde relinquitur,
,
quod peccato mortali debeatnr poena infinita duratione * ».
') Qj- tlt.ipp., De ver., q. XXVIII, a. 2 e — •) De Incarti.., dispp. 1, apud

Pn'nzri, Op.cil., e. 2!j. p. 321. — ") In lib. Ili Sent., Disi. XX, q, I, a. 2 sol.
4) Cpusc. Ili, e. 182. Cf In iib. IV Sani., ds(. XLVI, '[. 1, a. 3 sol. Circa
ANT^RQPOLOGIA 807
t^mquam cumulus accedit, quod, nedum Hae-
54^. HÌ5 omnibus
braeij et Chrislianì,verum etiam non pauci inter paganos Philoso-
pìios, et populos in aefernunt improbos cruciari iampridem reli-
nuerunl *, id quod fieri minime potuisset, nisi dogma illud ma-

xime ralioni consentaneam perspexissent.
ARTICVLVS QVINTVS
Aiûmentorum via prò ctnimae immorlaliUUe

aìnplms conjirmatur
543. Argumentorum, quibu5 animam humanara naiura sua im-

mortalem duo sunt genera, metaphysica nempe,
esse cstendimus,
et iìla, quae ex ipsius animae es-
moralia. Prioris generis dicunlur
senlia, poslerioris vero, quae ex moralibus quibusdam principiisde-
rivantur. Haec suadent tantum, ea tamen tì, eoque pendere, ut, si
non proiervum^ et repugnantem , quptnadmodum egregie observat
Melchior Canus, vincanl certe docUern Iwminem^ et ad disciplinae
Ifge.i bene informatum. illa rem demon«trant. Quapropte;*, ut cura
*,
eodeni Theologo loquamur, erroneum est adstrnere aniniae immor-

ia Ut atem naturali r aliane demonstrari non posse perictdjsum ve- ^
ro^ et temerarium affirmare, mdhim adJiuc inventum esse argumen-

iimu quod animae immortalitatem vere demonstrel ".Qua in re non-
nihil in primis dicamus oporlet de senteolia Scoti, docentis arga-
menta, quae s. Thomas prò animae immartalitate adhibet , demoa-
sl:alionis vim haud assequi '.
ó {|. lam Doctor subtilis duobus illis argumentis praecipue obsi-

stit, quorum unum ab animae subsistentia sumitur, alterum ex. eo,
quod ipsa appelit semper esse. Quod allinei ad primum, ipse conse-
quentiam illam, qua anima, quia operationem exercet per se , quin
ab organo corporeo pendeat, per se immortalis esse infertur, impro-
bandam esse censel,nam operationes intelltctrices, etsi absque orga-
aeternltalem poenarum cf eliam P. Rozaven S. I. in Z' Eglite catholique jtuUJlèey

p. 68 sqq., Ljon I8i2; P, Passaglia, Da aeiernitate poanarum, deqte igne in-
ferni, Romae 1835, nec non Ephen'. La Scienza e La Fede. voi. 48, p. 9-30,
I
ip. 89-103, et p.
9, p.
') Cf Paluzzi, Op.
137, et p. 2,
169-196. INapoli 18b3.
e.
cit.^ lib
6, p. 292, ed.
III, e. 1, p.
cif.;
283 sqq.; Marlin, Op. cit.,
Tidpman, De Deo Platonit,
p.
p.
I,
145,
e.
Amstelodami 1830. e Qui insanabiiia peccaveraut, aiebat Plato, multis , et in-
ia-lis caedibus patrandis, hi in Tartanim coniiciuntur, ex quo nuaiquam libcran»

tur >; PhaeJ. 107, E. III. Cf Wiltenb., De Jn. immrr/., Op. U, p. 394.
*; De loci» Theolog.^ lib. XII, e. 14 — ») Cf p. 280.
3o8 A^THROPOLOGlA
no corporeo exerantur,tamen in corpoie aliqua ratione recipiunlur,

non enim anima, sed homo est, qui res inlelligit *.
545. At huius (lifEcultatis solatio facillime his paucis explicalur.
Revera quod operaliones inlelleclrices sine organo corporeo
1° eo
iiuntjinfcrturnon quidem animara humanam esse subsistentem se-
cundum rationem sitppositì sed secundum rmùonemjvrmae'^ id quod
,
optimo iure colligilur-, siculi enini anima sine corpore operari, ila e-
tiam sine corpore exislere potest ** 2" Operalio intellectiva horaini,
si ve loti coniunclo tribuitur, non quia aliqua ralione in corpore re-

cipitur, sed a in quantum anima jquae est pars eius formahs,habeto-
perationem propriam, sicut operatio cuiuslibct partis altribuitur lo-
homo enim videi oculo, ambulai pede et simililer intelligit per

ti, ,
nnimam ». Quod profecto ipse Scolus dummodo secum consentire

» ,
velil, iniiciari baud potest. Docet enim in nobis esse operationem

quamdam, quae omnem operationem sensibilem transcendit *. At
hoc asserens,etiara non ilaabho-
illud fateri cogilur, inlellectionem
niine elici, ut in corpore recipialur^ siquidem operalio, quae in cor-
pore recipilur, aeque ac ea, quae per corporeum organum exerce-
lur, cum determinata esse debeai, genus sensiliura operationum
Iranscendere non valel. 3" Tara si inlelligendi operatio corporeum
organum respuit, et in sola anima recipitur , elsi loti coniunclo tri-
huatur, animam per se operari ac per se subsistere recte, ac meri-
,
to, secundum ipsum Scotum, arguitur-, ut enim ipse ait, « ex hoc
quod operalio aliqua est sic immaterialis,quod recipilur in sola ani-

ma, et non in composito ex anima, et corpore, ni proximo recepti-
Yo, infertur bene, ergo anima est insepnrabilis a corpore " y>.
5/^6. Quod spectat ad allerum argumentum, opinatur Scotus me-

dium, quo animae immorlalitas infertur , apposite non adhiberi.
Eieiiim desideriuni naturale
,
quo semper esse appetimus , aut no-
strae naturae inclinationemtantummodo significai , aut quemdam
aclum elicitum, qui cognitionem intellectricem consequitur. lam si
primum, illud, quod controversum est, prò certo sumitur, nempe
animam naturali ad semper esse polenlia gaudere. Sin allerum, as-
sumendum est cognitionem, qua esse semper apprehendimus, veri-
tali consentaneam esse, et quoniam id evidens ex se non est,conclu-
sio ex aliquo, quod et ipsum probatione indigetj colligilur.
») In lib. IV Seni., ioc. cit.
*) Vid. Ioann. a s. Tiioina, Cursus philusophicus eie. Pars III, q. IX, a. 2,

p. 8S2, ed. ci(.
'1
Qq. dispp., «j. un. De Sp. cr., a. 2 ad 2.
^) Loc. ai. — ^) Quodltò. IX.
AMHBOPOLOeU 3o9
547- At vero obiectio ista vini argumenli,quod Aquinas coDcinna-
YÌ(,nequu(|uam infringit. Etenim in primis ex ei$dein,quibus iilud
uigumeiitumeuunciatur,verbis])Ianuin fit appctituui,dequo s.Doclor
loquitur, cuna illesit,qui ad res cogniliooe poUenles pertinet % non
meraiu naluralem inclinationem ad alìquid praeseferre, sed acturu
elicituni,quoeò-5^ naturaliter appelitnus. Ncque dubitandum est^quin
aclueliLitu uliquid naluraliler appetì posîl^nam naluralis k iaclìna
tio dixersiiuode invenitur iu diversis naturis iu unaquaque secunduni
modum unde in natura
eius^ intellectuali ìnvenilurinclinalio nalu-
ralis secuudum voluntaleni', in natura autem sensitiva secnuduni
appelilura sensiiivumjin natura vero carente cogoilione secundum
Deinde argumenlationem A-
soluni ordinem naturae in aliquid '».
quinatis ex eo,quod minus notum nobis est, proficisci omnino ne-
gamus. Re quidem veia,dislinguendum est esê absolute acceptuui
ab esse semper. Illud quidem quamcunique duialiouem sine alla
determinatione signiiìcat; istud autem, dumlaxat durationem seni-
pilernam. lam s. Thomas eo quod esse absolute spectiìtum appetj-
mu5, iufert a nobis appeti esse semper\ et quonianx appeliliunem ,
qua esse absolute spectatum appelimus, recJam esse per se notum

esl,argumentatiouÌ3 medium, quod et ipsum probatione iudiget, ab
eo adhiberi falso obiicitur '.
548. Item, momenta illa ratiouis, quibas animam humanam cx-

triiisecus immortaiem esse Oìlendimus, planerei aperte id evincuut.
Eteri im certa ratio nobis suiidel,Deum non posse ea vellcjquae cum
bomlale, «usliiia, provideuii. , aliisque suis atlributis pugnanl. lam
animae cum corpore interitum cum modo enuraeratis attributis pu-
gnare argumenlis naturalibus ostendimus ea certitudine pollentibus,
quae in buiusmodi rebus desiderar» potest.
549. Ncque opus est quidpiaui aliud adversus sententiam Cou-

sinii * adiuijgere. Si enim animam corpori superslitera esse cei tis
argumenlis prubalur, consequenter et illud certo cognoscitur, eam

facultatum suarum usu potiri, ac proinde praemii, et poenae capa-
cem esse, a Intelligere est maxima, et propria Operatio animae. Si
igilur intelligere non convenit animae sine corpore, nulla alia ope-
*) Cf p. 286.
) I, q. LS, a. 1 e. Cf opus Dostrum, / principali sialemi della Filoiofia sui
Criterio, voi. I, e. 3, § S,p. 424, ci § 9, p. 465, Napoli 1858.
•) Cf Caielanus la i« P., q. LXXV, a. 6, et Cdpreolus, Iu Lo. S :J. ca-
plissimne quaeniones prò lu'eL: doclriaae z. Thmae^ lib. IV, disi. XUilÌ« 4.
If. p. 321 sqfr., VcuetiiS 1589.
*^ V d.«pg2<l.
3lO ANTIIPÔPOLOGIA
ratio ipsius conveniet ei. Sed si iion conveniet ei aliqua operatio si-
ile corpore, impossibile est animam separatam
esse. Ponimus aulem
animanti separatam. Ergo necesse est ponere eam iutelligeie * ».
Quin idem de actionibus, quae ad voluntatem pertinent , dicendum
sii, nulli dubium est.
550. Audiendi antera non sunt Stewartius, et Galluppius,qui ar-

gumenta prò animae immortolilate non nisi simul collecta vim cer-
docent
titudiriis assequi Haec opinatio in logicae regulas peccare
'*.
nobis videtur. Nam raliones, quae ad quampiam propositionem ad-

struendam adducunlur, sunt veluli praemissae, et ipsa propositio
est conclusio, quae ex praemissis deducilur. lam ex logica didicimus
non posse in conclusione esse quidquam, quod praeuussis non con-
tinetur. Ergo plures ratioues probabiles veritatem cerlam parere
non valenl '. Hinc patet melius sibi coustitisse Scotum, qui, cura
rationes, quae prò animae immortalitate afferri solent, probabiles,
non certas esse putasset,hanc veritatem ex revelantisDei auctoritate
dumtaxat cerlam fieri posse docuit^,
55 1. Denique, quantum absurda, et abnoirais sit sententia Poiu-
panatii, aliorumque opinantium rationem clamare animam esse mor-
taiem, Fidem vero docere eam esse immorlalem, ex illa aigumenUi:
tione conficitur, numquam fieri posse demonslravimus, ut de-
qua
creta recle adhibitae rationis cum dogniatis Fi(l< adversenlur *. i
Hinc Palres V Cum verum

Lateranensis Synodi hoc sanxerunt: «
"vero minime contradicat,omnem assertionem veritati illumiualae Fi-
dei contrariam, omnino falsam esse definimus, et ut aliler dogmati-
zare non liceat, dislriclius inhibemus : oranesque buiusmodi erroris
asserlionibns inhaerenles, veluti damnatissimas haereses seminante?,
per omnia, ut deteslabiles , et abominabiles haereticos et infideles,
Catbolicam fidem labefeclantes, vilandos et puniendos fore decei-
nimus ' ».
552. Inter recenles hanc rem luculenter Leibnitius declaravil. CI.

hic vir animadvertit veritatum alias esse aeternas^ eas scilicel, quae
ad logicam, metapbysicam et geometriam pertinent; alias /705// /fa*,
') Qq. dispp.^ q. un. De mi., a, 15 Sed cantra. — ^) Vid. p, 281.

') Cf quae hac de re Oitendimus in DynamtL, e. X, art. I, p. 513, ol4. lis,
quae ibi prolulitnus, adde, quod, adnolante d'Alembert, si ccrtiludo ex gradibus

probabìlitalis coustaret, diceDduni forel, cum, qui certus est se quincenlas libellas
lucralurura, in eodem slatu versarijac eam, quem probabile ex dimidia parie est
lucraluruui mille; Opuscules mathùmatiques, t.lV, p.S3,ct 2843Paris 17611768.

*) Ibid., e. X, ari. 7, p, 584, et 585.
^) CoUeci, Cane, ed. cit., t. Xl'C, col. SJ8.
AxrnnopoLOfiiA 3ii
iiempe quae ad leges, quas naiurae indere Deo placuit, referuiilur;

aeternas absolutam necessiUilem habere, sive logicam, sive melaphy-
sicaro, sive geonietricam ;
positivas aulera necessitaleni physicam,
hoc eam, quae ordini rerum a Deo statuto convenit. lam vero
est
liquet, quumquam Deus non sine ratione rebus creatis hunc ordi-
nem adfaibnerit, posse tamen illas ab ipsius ordinis legibns assolve-
re, qutilies id superioris ordinis potiores raliones expostulant, pro-
indeque posse aliquid efficere, quod pbysicae necessitati repognat,

quodque miraculum vocator. At, com veritales aeternae omnem
piane exceplionem excìudant, consentaneum est, nibil Deum effice-
re pos.<e, quod ipsis contradioat, alioqui contradioenlia simul essent

vera, uibilque idcirco, quod necessitatem absolutam destruit. Hinc
nihil polest Kevelatione contineri, quod cum rationis necessariis, et
aelernis tlecretis pugnet, et « omne id quod od versus rationem pro- ,
fertur, nonnisi contni rationem nomen hoc meniitam , corruptam,

et falsa veri specie ^delusam valet ». Itaque concludit Leibnilius:
« nec veritales, nec demonstrativae pbilosophorum consequentiae
Rcveìationi possunt esse contrariae *
».
ARTICVLVS SEXTVS
De MetempsycJiosi
353. Metemp^ychosis^ sive tran san imationis nomine illa theoria

ven«t, qua, ut Diodorus Siculus inquit, animae /utrayScX-^ "^ hoc est,
ab uno io aliud corpus trausmigratio adsti uitur, unde etiani trans-
corporaiio noniinatur-, et quia in priori corpore vivere desinit ani-

ma, et in alio, quod de novo sumif,vi(am tLns^ìczKxìv^palingenesiaf
hoc esì^ reviviscentia^ se\ regeneratio appellari quoque solel. Ea
au'.etn,qtiemadmodum ionnimns *, cura theoria de animarum praee-
xistentia colligalur; hiuc s. Thomas ait: « Oranes, qui posuerunt a-
nimas extra corpora creari, posuerunt transcorporationem anima-
rum, ut sic esula a corpoie, uno alteri corpori uniretur, sicut ho-
mo exutus uno vestimento induit alterum * ».
554- lam Metempsychosis apud Aegyptio?, alio^que Orienlis po-
*) Diaeours de la conform. eie, § 2, 3, 4. p, 480, ed. cil.
*) Bibliolh. Aislor., lib. I, p. 110, ed. Wci-^cl. Verbum, quo saope utitur, est
âS/srvû/, quod sigaiBcat tram/ero., traduco. Vid. prae aiiis p. 96 ibid,
«) Pag. 258.
*; Qq. disj^., de Pol.j q. Ilf. a. 10 e. Ab boc errore lamen Origenem tìu-
dical Huelius, Oiiseniaa.^ lib VI, § 19, p. 102 sfjq., inler Orlgojis Cosa
JI, q.
menfaria tu Saerat Scripìurus^ Botbatnjgi 166S. Vid. Guv'ribe, De btholae d-

ie. ndriiae caìeche. ca.c. ili. p. 2S1. n^'is Sax ??23.
^ì^ A NT n n O W LOG I A
pulos tloctrina vulgaris fuit '

, ab eiscj,ue ad philosophos graecos Py-
thagoram , Empedoclem , Platonem flusit. De Platonicis haec
s. Augustinus enarnj: a Quaesilum esl ah eis^, quid postca cum
fuerit homo Tnorluus, quid erit. Et hic contri verunt ingenia sua^ et
lahoraverunt j tjuanlum potuerunt , reddere hominibus ralionemj
vel sihi, vai aliis; et dixerunt animas hominiim male vivenliura im-
mundas pessimis morihus, cum exierint de corporihusj rursus con-
tinuo revolvi ad ah'a corpora, et poenas hic luere, quas îdemus;
e/às vero animai, quae bene vixerunt, cum exierint de corporibusj
ire ad superna caeìorum, requiescere ibi in stellis et luminibus islis
conspicuis, vel quibuscumque coelestibus abditisquc secretis, oblivi-

sci omnium praeteritorum malnrum , et rursus delectari redire ad
rorpora, et venire iternm ad isla patienda ' ». Transmigralionem
hanc animarum in corpora efiam brutorum fieri Plato, aeque ac Py-
tbagoras ^, sensit, « eos quidem, ut narrai Theodorelus, qui ama-
ri, et frandulenti fuerint in serpentes, rapaces vero in lupos, auda-
oes autem in leones, in vulpes fraudulentos * w.Empedocles autem,
ultra, qu;.m Pylhagoras, progres.-ius, aniniarum huraanarum transi-
lum non tantum in corpora humana , et bruta, sed et in stirpes

asseruisse dicitur '.
555. Post veteres illos haec sententia paucos habuit sectatores,

ita ut pene emorerelur ". Verum hac nostra aetate a Petro Lerouxj
') Vid, Wallon, Qaah's fuertt ante Christum de antmae immorlatilate doctri-
na , Paris 1837 , necnon Diclionnaire des scienees philosophiq., art. Indiens ,
Egiptiens^ Chaldeens, et Perses. Ad Pharisaei animarum transmigralionera le-

nucrinl, vid. Guilielra. Irliovius, De Palingenesia veterum, lib. II, e. XI, p. 564-
401, Amstelodami 1733.
») Serm. CCXL, e. IV, u. 4. Vid. Laerl., lib. Ili, sgm. 67.
•) Inde a Pjlliagoreis fertiir prohibita animalium caedes , carnisque usus , ne
forte corpora, quae incolebant animae pareutum, aut fratrum , aut eorum, qui a*
iiquo foedere nobis fuerant iuncti, manducarentur. Cf voi. II, Cosmoi., e. IV, a.
I, p. 342. Bine Ovidius Pytbagoram i(a loquentem inducit: a Ergo ne pietas sii
vieta cupidino ventris; Parcite (vaticinor) cognatas caede nefanda Exturbare ani-
mas , nec sanguine sanguis alatur s; Metam., lib. XV, Fab. III. la eo tamcn
Platonem a Fylhagora discedere teslalur Paganinus Gaudentius, quod iste, secus
ac ille , (t ncgabat , aut nesciebal se conferre in coeluni animas , aut ad orcum
detrudi i; De tranam. Pylh. cxcrcilatio aiterà, e. 1, Pisis 1641.
*) Uaereiicarum fabularum., lib. V, e, 9, Opp, t. IV, p. 273, Lulcliac Pari-
siorum 1642. Et ibid., e. XX, p.297; « Hanc fnbulam, ait, ncscio quo pacto se-
fulus est Plato J.Cf s. Damascenus, De haeresibus, a. 6, p. 78, Opp, ,cd. cit.
') Laerl., lib. Vili, scgm. 77,

*j A Alanichaeis, (vid. s. Augustinus, de Gen, ad Hit., lib. VII, e. XI, n. 17),
ci a Corpocr ate ( vid Tiicodoret., Ibìd., e. XX, p. *i97 ), nielcmpsychosis com*
iiicnlum asscrlum fuit.
A5THROPOf.OGIA 3I3
celtrisquc coulinui progrcssus asseiioribus, rjui, ut iam diximus *)
singulis homiuibus non fioienclam in formas infinite varias Iransitio-
num seriem praescribunt, ad vitam rcTOcata est \ Eis nuperrime

adstipulatì sunt Remy ", Reynancl *, et Andr. Pezzani '.
556. Longa oratione nobis non est, ut hoc erroris porlentum con-
fodiamus*, siquidem adeo absnrdum est, ut, quemadmodum scribit
s. Augustinus, « de hoc ludibrio quorumdam philosophorura etiam

eorum posteri erubuerint, nec eos hoc sensisse, sed non recte intel-
leclos esse diserint ° j>.
557. Atque in primis fieri nequit, ul unius hominis ànima de

suo in aliud corpus rommigret. Etenim 1" animarum numerica dif-
fcrentia ex ordine ad diversa corpora, quorum sunt formae, inspi-

cienda est '^ quapropter, si corpora sunt numero diversa, necesse
est, ut animae sinl numero diversae. Alqui, si animae sani numero
diverâe, prout sunt diversa corpora, fieri nequit, ut una, eadem-
que anima, quae aliquod corpus informai, in aliud corpus commi-
gret. Ergo *.
558. a" Si una anima diversa corpora generata Informaret, idem

numero homo per novam gencrationem iterum existeret, si ve, se-
cundum Platonem , homo non nisi anima corpore induta esse di-
cator, sive anima taraquara substantialis forma corporis agnoscatnr,
sicol enim esse, ita et unilas formam rei consequitur. et ideo illa,
quorum forma est numero una, sunt idem numero. Atqui fieri ne-
quit, ul per novam generationem idem numero iterum existat ho-
mo, nam « cum generatio, et corruptio sii molu in substan tiara, in
bis,quae generantur,et corrumpuntur,non manet substantia eadera,
sicut manet in bis, quae secundum locum moveotur * ». Vnde,
») Pag. 279.
^j Inter eos Michelet in libro Le peitple eo impndentiae devenit,ut ob liane a-
nimarum (ransmigralioneia intcr bruta , et homincs quamdam cognat!oaem agno-
veritj et br\xla fralres saepe appellaveril. In haec scilicet poitenta abit philoso-
phia, cnm revelalae RcI!gionis aut ignara , aut inimica est !
') De la vie et de la mori, p. 418 sqq., Paris 1847.

*) Tèrre, et Gel, Paris 1834,
*) La pluraliiè dei existenceg de P ame, lib. IV, e. I. p.3S6 sqq., Paris ISSo.
*) De Ceti, ad Int., lib. VII, e. 9. Cf Kemeslus, De nat. kom., e. 2, p. 30,
ed. cil. Hinc nonnulli eruditi ( de bis vid. Birovias , Op. cit., passim ) Pjlha-
goreos per allcgoriam loculos fuisse arbitranlur, adeo ul hoc emblemate utcrca.
tur, ul quibus ob virtulcs. et vida simile» evadant liomines, significarcnt.
') Cf p. 229. e Ex corpore recipit (anima) esse individualum; quoJ quia noa
dcpcndcl a corpore , remanel indÌTÌduatio , ctiam Jeslraclo corpore 1; la lib. Il
Seni., Disi. IH, q. I, a. 4 ad I.
*) Cont. Geni., lib. 11, e. 83. — ^) Ibid.

3l| AMHiìOfOLOGIA
aierile s. Bmaveiitura, « geneiari dicit innovatidnem *». Ergo nh-
surtlnm est anitnam, quae hoc corpus infoi mat, in aliud corpus com-
uiigrare ^.
559, 3° Anima cum corpore coniungitur tamquam forma cum ma-

teria. Alqui tt formiis oportct fisse propriis maleriis proportionatas -,
cum se habeant ad invicem sicut potenlia, et actus", proprius autem

aclus propriae materiae fespondet.Non ergo una anima pluribus cor-
poribus unilui '». Eadem illatio derivai ex eorum sententia,qui ani-
matn non velul formnra corporis, sed tantum velut illud moven-
tem agnoscunt^ nam, cum virtus motoris (»porteat esse suo mobili,
proporiionaia^ non eniin quaecumque virtus movel qnodcuwque mo-
bile^ oportelsecundum diversitatem corporuia esse divcrsitatem a-
nimarum '*.
560. Quod vero de animarum in corpora bruta, vel cuìuscuìd-

que alterius speciei transmigralione veieres^ genus humanum^ ut -.
Gregorius Nyssenus inquit, iniuria afficienles ", commenti sunt,
putidam fabellam sapit, quam mirum sane est hac nostra aetate in
scenam iterum prodiisse. Alque in primis , belluae specie ab homi-
nibus discriminanlur-, cum aulem rerum species immolae sint, fieri
profecto nequit, ut aiiimae humanae in animas belluiuas transmu-
tentur. Apposite idem Nyssenus: « Qui ad diversas naturas animas
transmigrare faciunt, naturae proprietates mihi confundere viden-
lur, ouiniaque inter se perraiscere atque conturbare, id^ quofl latio-
quod expers rationis, quodsensu est praedilum,
nis est parliceps, et
etquod caret sensu, si quidem haec invicem aliud in alio sint, nec
uUa quadam naturae serie alterum ab altero immutabililer seiuncla
fuerint: nam dicere eamdem animam nunc quidem et lalione prae-
difam et intelligentem j)er lalem corporis amictum fieri, rursus au-

tem cum serpentibus in speluucis delitescere, aut cum avibus con-
gregari . . . , nihil est aliud, quam idem pulare omnia, et unam in
rebus naluram,in confusa quadam et indiscreta communilate cumse
ipsa permixtam, nulla proprietate alterum ab altero secernenle" ».
56 r. Praelerea, si animae humanae ad corpora brutorum infor-
manda transirent, operaiiones horum proprias exercerent, ac proin-
*) In lib. IV Sent.^ Disi. XI, p. I, a. I, q. 8 resol.

*) Frtllilur ilaquc Locliius, cum nullam absurdilatem esse asseriti» rerum natura
fundatam eo.qiwd spiritus humaiimi potest in diversis temporibus esse unilus
in
diversis corporibus s; Op. cil., e. 27, § 15. Cf Ploucquet, Commenialiones Phi-
losvphicae selccLìores, Disp. VI, p. 91, et U^,Trajecli ad Hbenum 1781.
^) Contr. Gent., loc. cit. — *) Jbid.
') De Jn. et liesurr.^ p. 103, ed. cit.— «) Jbid.^ p. 105.
ANTHBOPULOGU 3l5
(le finis, ob quem aoinin sn\ huiusmodi corpora depriuii dicitupj ut
nempe scelerum poenam luat, et bealiludinem ossequi possil, ina-
iiis foret; uam si poenarum capaces
anitnae sint furmae Lrutoruin,
non sunt, ncque meieri possunt, ut ad vilam meliorem revertan-
tur. Hinc aiehal Nemesius: « Quod si est, suj>ervacanee anima, ra-
Iìodìs compos , iumentis , et feris iniccta sit , cum nurnquam in iis
suuni munus possit edeic ' v.
562. Neque iliud praeleimittere label, quod sentenlia illa ipsi
metempsycbosi adversatur, non eiiim eadem anima, quae auleu cor-
pus bumauum anima diversae naturae corpus bel-
informabirt, sed
luinum demutalionem capit^ ita arguebat Terlul-
inforroaret: « Si
liauus, amittens quod fuerit, non erit quae fuil^ el si quae fuil non
erit, soluta est metemsomatosis, non udscribenda scdicet ei animae,
quae si demutatur, non erit. Illius enim metemsomatosis dicitur ,
quaecumque eam in suo statu permanendo paterelur " ».

563. Denique opinionem illam, qua aniraae iustorum,«^ coeluni
evolantes^diu esse in requie^ et poslea riirsus deleclarl corporibus^
et de sunmiia coel'is post tantum iustitiani ad ista mala facere rut-
nam ', perhibenlur, pluribus irridet s. Augustinus, e qnibus hoc-
unum proferimus: a Rogo te, sciunt se istae onimaein coelo, passu-

ras esse rursus huius vitae miserias, an nesciunl? Elige quod vo-
lueris. Si sciunt se passuras esse tantas miserias; quumodo sunt bea-
') Op. cit., e. II, p. 30, ed. cil.
') De Jti., e. io. Varia argumecta, quìbus Ter(ul!ianus poeticam hoc menda-
cium aggi-essns fuit, collegi! A. de Margerie, Dj Q S. F. Tertulliano-, Opui\
pkii,^ e. 4, p. 85 sqq., Aureliae 1833. iN^^que arguoieatum aliquud prò raelem-
psjcbosi ex hisloria Kabuchodonosori (Dan., e. IV) urgeri poit-st. Nam rei Hie
vere mansit homo , alque cooversus est in bestìam, 1" quia , ut ait s. Thomas
{De Regim. Principum, lib. II, e. 16 ), secundum vitlosani suaiu iniaginalioueui
in besliam cooversns sibi viJebatar-2° quia cordÌ3,et corporis eius (emperatuentuin ita
efferatum est, ut esset simile fcrae bestiae, quautum iicrì poluit, circa immanitatis,
8ive naturae bumanae amissiouem; 5"^ quia rationis usa privalus et mente capl-i-,
tantum ulebalur phainasia,eaque ferina.Vid.A Lapide iu A. A, t. VI.p. 1400-140^.
ed. cit. Itlud etiam adverlcndum , metempsjchusim, ctsi, ut s. rViys:>enus ait, ex
parie quadam resurrtctionis dogma altingut, nam < quod dicunt {eiui propugna-
iojes) animam rursus aliquibus inlundi corporìbus po.^t suam ab bis soparatiooeiu,
non admodum discrcpat ab co, quod a nobis speraliir, fore , ut reviviscamus >;
tamen Fidei coniradicere , siquidem e nos dicimus idem rursus cum eadem anima
coniungi corpus, ex iisdem elementis conciaoatuiu ; illi aulem in alia quaeilaru
corpora, lam ralione praedila ,

quam ralionis expcrt'a, et non ssntìcnlia, animam
Iransire exislimant >; Op. cil., p. 103. Hinc s. Thomas statuit dogma metemp?y-
thosis esse < secundum Fidem baereticum, quae animam in resurrectione idem
corpus resumere praedicat, quod depooit l; Conlr. Geni., 1 b. Il, e. 44, n. 6.
') a p. 312.
3l6 ANTHHOPOLOflfA
lae, miserias sua? fulura.s cogitantea ? <|aomodo sunt beatae, u])i
sunl sine securitale ? Sed video, cjuid eliga<: dicluru^ qs; Nesciunt.
Laudas ergo ibi 'ignoranliam,quam me iiunc habere non sinis, du-
cendo me in terra, quod me nescitarum dicis in coelo. Nesciunt, in-
quis. Si nesciunt, et non se putant esse passuras , errando sunt bea-
tae. Quod enim passurae crani, putant se non passuras : quod fal-
sum putare, quid est aliud, quam errare ? Erunt ergo errare feli-
cesj eruul beatae, non aeternitalcj sed falsilate * ».
ARTICVLVS SEPTIMVS
Ilodiernoriim Pantheistarum palingenesia refeUitur
564» Hodierni germani Pantheistae, ut diximus, imniortalitatern

animae per palingenesiam, quam Plotinus magna ex parte a Stoicis
acccpit, explicant,animamque ex eo immortalem esse docenljquod,
post corruptionem corporis, in Divina substantia, si ve, ut aiunt,
Absolulo^ absorbetur *. lam, omissis pantheismi, cuius baec pa/«n-

genesia propago unum demonstrandum suscipimus,
est ?5vitiis,illud
tantum abesse, ut palingcnesia ullam animae bumanae perfeclio-

nem, quemadmodum eius fautores contendunt,arguat, ut maximam
illius imperfectionem compleclatur.
565. Et sane, nulla perfectio intelligi potest sine notione ali-
cuius subiectij et sine notione alicuius termini, quia necesse est esse
«aliquid, quod perficitur, quodque subiectum perfectionis est, et a-
liquid, quod perficit subiectum,quodque est terminus, ad cuius as-
secutionem subiectum spectat. Hinc manifestum fit i** subiectum,
quod perficitur, aliud esse oporterc, ac obiectum, quod subiectum
perficit; 2** subiectum, quod iam perfectum est, unum, idemque es-
*) Serm. CCXLI , e. 5, n. 5, ubi s. Doctor argumenlationes suas his claudit

verbis: s Abiiciamus haec, et vel rideamus, quia falsa sual, vel doleamus ,
quia
magna exislimantur. Sunl ista , Fratres mei, magna magnorum deiirameula Do-
clorum j; n. 6.—^) Cf p. 278, et 279.
^) Hegelianorura huius opinioiiis ex pantheismi placilis originem his verbis con-
sequitur Baumgarlen-Crusius : < INempe qui has pantheismi formas amplexi sunt ,
in quibus Hegeliana etiam doclrina subsislit, singulas nienles opinati sunt non suas
sibi esse et perpetuas, sed, prout illi de rebus divinis sentirent vel gravius vel te-
nuius, aut animos quoque, sicut reliquas res singulas, communi fato subesse , ut
aelcrnis vicissiludiaibus usave iniinito existanl intereanlque, aut ila natos esse a-
nimos ut in unlversam Dei conscientiam singuli abeanl. Ncque ipso Hegclius ali-
ter pronuncìavit: ususque est iisdera prorsus et argumenlis et verboriun cfFiigus,
quae his in rebus semper adhibita fuerunl ab iis communi scnlenliae de ira-
qui
mortalitale adversali sunt s; Opmc. Theol.., De phiL Uegel, Uiu in re iheolu-

gica, p. 24, Icuae 1S36.
A.NTHROPOLOGfA 3iy
se oporlere cuni subiécto, quod ad termfnum , tamqunra perfeclionis
suae causanij spectat. laravero, palingenesia,per quain spiritum hu-
manum ad perfeclionis suae culmen pervenire Ploliniani commen-
ti ulrumque ei?cludit. Etenim,si spiritus per palingenesiara ex
sunt,
eo periìcitur, quod in Absolutum transmutatur , omnis dislinclio in-
ler ipsum, el Absolutum evanescil, ipseque, simul ac perficitar, a-
liud, ac ante perfeclionem eral , subiectum evadil. Ergo intelli-
gi non potesl, quomodo spiritus humanus per palingenesiam uUam

perfeclionem assequatur.
566. Praelerea , si spirilus palingenesiae subiicerelur, per illam
non solum nullara perfectioneni, sed im perfeclionem omnium ma-
ximam assequerelur. Elenim, si spiritus per palingenesiam in aliud
subiectum transmularetur, ipse naturam suam cum natura alterius
subiecli commularet. At vero spiritus aut est aliquid diversum ab
Absoluto,pula aliqua particula ab Absoluto divulsa, et discerpla, ut
Stoicis asserere placuil, aut ipsummet Absolutum.quad sub aliquo
modo se evolvil^vel sub aliqua forma se manifestai, queraadmodum
]>lerique bodierni Panthcislae obganniunt. Si prima opinio propu-
gnelur, dicendum est naturam spiritus Immani per palingenesiam in
naturam Absoluli transmutari; siquidem natura parlicnlae ab Ab-
soluto avulsae finita est , natura aalem Absoluli est infinita. lam,
quaudoquidera spiritus humanus naturam Absoluli induere nequil,
nisi naturam suam exual,propriam autem naturam exuere idem est,
ar destrui, consequitur spiritum humanum per palingenesiam, prout

a Siuicis accepta fuit, oranino destrui. At destructio nalurae est ma-
xima imperfectio. Nam cum omnis perfectio et aliquod ens sii, et
alieni enti inbaereat, omnis imperfectio in alicuius esse negatione
consistere debel. Atqui deslruclio naturae negalionem totius esse
eius significat.Ergo deslruclio nalurae est imperfectio omnium ma-
xima, quae in re excogitari {>olest.Quocirca,si spiritus humanus es-
set aliquid ah Absoluto diversum eo modo, quo Stoici opinabanlur,
ip?e per palingenesiam sui maximam imperfectionem pateretur.
56^. Sin spiritus humanus ipsum Absolutum
esse dicatur, non
I ipsum transmutari^ qnam si in nibilum absolu-

aliter inlelligi quii
tum redigi existimelur-, si quidem, cum Absolutum omne esse com-

plectalur, ei non aliud, nisi Nibilum absolutum , t[uod omne esse
excludit, opponi palesi. Hiuc , si spis itus humanus est Absolutum,
necesse est, ut per palingenesiam seipsum destruat, alque idcirco,
nedura seipsum perficiat,omnem perfeclionem sibi adimat. Accedit,
quod si Absolutum seipsum deslrueret, oporteret terminum aclionis
Absoluli esse destructionem ipsius Absoluli. Atqui hoc valde abnor-
me est; nam, cura termious sine aclione esistere nequeal, alque ac-
^ 1
fi AN'THnOPOLOGIA
tio sine subicctoj quod eius prìnnipiuni est, et in qno inhaeret,con-
ripi nequeatj Absolulum, si seipsum clestrueret,existerej et non exi-
slere oporteret.
568. Porro ex bis, quae ostendimus, immortalitntem animae, se-

'Ondum illorum Philosopbonim sententiam, prorsus evnnescere in-
ielligitur. Etenim, cum animae proprium esse sit subsistere^ atque

ea subsisiere ò\c'>\r\\viv ^ quae non in allo^ sed in se existnnt ', animam
in Absoluto absorberi, idem est ac eam proprium esse amittere, seu
mortem subire.
569. Alque hic Pbilosopbi Calhobci valde interest adnolare fìil-
sum omnino esse idjquod Rationalistae pertendunt, scilinet ea, quae

Auctor librorum Areopagiticorum Iradidit, cum Plotiniana palin-
genesia esse cognata, cum et ipse mentem humanam ad simplifica-
tionem pervenire , et in caliginem divinae lucis absorberi docuerif.
Etenim Dionysius, vel, si mavis, Pseu-Dionysius non aliud simpU-
ficationìs nomine, iiisi animae ;issimilationem cum Deo significavit;
namque anim;i, quo magis per diversos vitae il lum inali vos gradus a
rebus sensilibus se avocat, ut ad Dcum se convertat, Eique unice
adhaereat, eo magis ad infinitam simplicitatem Dei accedit: a Quia,
ait Areopagila, et omnis a Patre molae illustralionis emanutio, in
nos benefice exundans, denuo ceu unica vis ad supera nos revocan-
do simplifìcat, et conveitit ad congregantis Patris unilatem, et ad
deificam simplicitatem Vnde simplificatio rcapse est a simplicis
^ ».
perfectionis Eius, qui summe simplex est, divina participatio ». '
Certe, si Dyonisius voce siinplificationis significasset identijicatlo'-
nerrii) dicere non potuisset Deum homines, qui ad Eum converlun-

tur, ad illam simplicitatem, cuius unusquisque capax est, reducere;
secus enim simplificatio una, eademque omnium, scilicet absoluta,
non vero cuiusque capacitati accommodata, nempe relativa, foret.
En eius verba: « et ad se, ut fas est, attendentes, prò cuiusque ca-
pacitate, simplificaliva sua unione, surrigit, unificatque * ».
») I, q. XXIX, a. 2 c.
*) De Coel. Birr., e. I, § I. Operae pretium pst audlre B. Albcrlum Rf., qui

hunc locum egregie cxplicuit : e Et dicltur virtus unitica ,
quasi unum faciens:
quia parlicipalione spiritualis emanationis magis summo uni appropinquanles , in
maiorem unitatern rcdiginiur ... Et dieta processio convertii nos ad unttalem ,
el deijìcam simphcitalem congregantis Palris, ducens in Ipsuni ut in Gnem, et

cxemplar. Et dicilur congregantis Patris: quia in Ipso congregamur secundum in-
tellectura , et affectum: recedendo enim ab Ipso, dispergimur : et qui per spiri-
tualia dona quibus in Divinam simplicitatem, prout possibile est , reducimur

, ,
el parlicipes dôrum efiìcimur »; /a lib. de Coel. llier.f e. I, Opp. t. Xlll, p.

C, col. 2, ed. l*. lammy, Lugduni 1651.
») Ibid., § 2,—*) De Myst. Theol., e. I, § 3.
AMHKOI'OLOGIA 3iQ
570. Ncc diri polest animam, secundum Dionysium, per unio-
nem sui cum Deo i\eslru'ì,seìi personali/aletn-f ut aiunt, amiltere, eO
quud Dionysius illam in caliginem Divioae lucis ahsorberi docuit.

Etenim, cum cognitio, el dilectio Dei animam pei ficiant, tantum ab-
est , ut anima a Deo absoi pta destrualui , ut potius, quoad eius fie-
ri potesl, perficiatur. « Ad quarlura dicendum, alt, quod absorpinm

quud Iransmulatur a natura sua, insensibile eflBoitur, et non delecla-
tur; sed id. quod a sua perfectione absorbetur, absorplura perfici-
tur, delectatur pienissime « ».
571. Sed iam de Anlbropologia salis. In breve compendium to-
lani eam redigit s. Damascenus, inquiens: k Tarn vero anima est
vivens, simplex, et incorporea subslantia, corporisoculorum suaple

natura sensum fugiens , immortali?, rationis et intelligentiae parti-
ceps, organis instructo utens corpore, cui vitam, iacrementum, sen-
sum, et gignendi vim tribuat, non alium a se seiunctara mentera ba-
bens ( raens quippe nibil aliud est, quam subtilissima eius pars:
quod enim oculus in corpore, hoc mens in anima esl),arbilrii liber-
tiite, volendique, etagendi facullale praedita: mutabili^jhoc est eius-
modi quae volunlatis mutationem subire queat, proplerea quod
creala sit "x.
ANTHROPOLOGIAE
FINIS
' Ibid. Vt haec res planior fial, iuval exscribere verba elnsdem Alberti M. ia
locuiu, in quo Dlonjsius animaiu ia ecstasi personalilate sua dcslilui clarius.quam
alilii. assercre videlur. Locus secundum antiquam versionem, qiiani B. Doclor se-
cutus est, ita se habel: e non palpabili oinnino, et invisibili tìl omuis esistens eius,
|ui est super omnia, et nullius, neque sai ipsius. ncque alterius omnino, ant ignoto
'Tacalionc omnìs cogniiionis secundum mclius unitus.et eo quod niliil cognoscil super
menlcm cognoJcens a {De Myst.Theol.^ ci, § 3). En brevem.sed luculentam ex-
positionem Alberti M. e et dicit, non palpabili^ el invisibili, q\i\dL id, quod sic
, .
inênit,neque sensìbile est, neque inlelHglbile per comprehensìonem: ipse, dico, sic
fil, exùtens omnis, id est, tolus, eius qui est super omnia, scilicet Dei, per 0-
mnimodam conversìonem ad ipsum, et nullius praoler Oeum esistcns, neque sui-
asius, neque alteriut; quia ad nihil pracler Denm convertilur: autem («ic),id est,
tsed vnilvs secundum melius, id est, secundum nieliorem moilum suae unitionis,
ìpmnino ignoro scilicet Deo, vacalione omuis corjnilionis nalnraiis , quia ad alia
|lion convertilur naiuraliter cognita, sed ad solum Deum, qui nulla cognitione na-
turali cognoscilur, et sic vacant natnrales cognitiones: el eo quod, idest, in quan-
im whil cognoscit , cum naturali cognitione svper taenlem cognoscens , id est

super naturani suae mentis lumine divino desuper infuso, quo mens supra se ele-
|»atur 1-, Cp. cil., ibd., p. 125 et 126. Cf ea. quae circa hanc rem disscruimus
in f A/7. Christ., Dynam., voi. Ili, e. VII, art. 3S, p. 1446.
*) De Fide ortodox.j lib. II, e. 12, p. 179, ed. cit.
rViliil obstat Imprimatur
Antonivs Can. d' Amelio Pro Deputato
Ccnsor Tliologus LeOPOLDVS CaN. RvGGIERO
ELEMENTA
PHiLOSOPHIl CHRiSTIii
CVM ANTIQVA ET NOVA
COMPARATAE
AYCTORE
<ilaìetan0 SamseueTina
MSTROPOLITANAK ECCIXSUE nCiPOLITANAK CATfOITICO
IN ALVO TBSCLOGORTlf COLUGIO MACISTRO
Mcc recato . . hominem neiM t«, «t
penpicerc debere , qoid and* tiif

lit,
qoAiw ttt; Uia. Pel., Oosat. m.XTI.
7Ci. in.
PARS S E C V N D À
NEAPOLI
TYPIS VINCENTII MA.NFREDI
MDCCCLXIV-LXX.
m
M MTVM
Vjuui paucìs abbine annis, quae diu ab omnibus con-

cupita, ci exoptata fuere tum Phìlosophìa Chrisiiana
cttm antiqua et nova comparata, tum Elemenia, et
Compendium eiusdem Philosophiae Christianae Caie-
taui Sanse verino nomine in publicum prodiere ; sta-
tira qui scientiarum periti habentur et sunt , ii et
Aucloris in illis conficiendis diligentiam, et summum

iuvenes veras disciplinas docendi studium mirari coe-
pere. Exinde gratulationes factae , laudes tributae ;
quarum quanta ad ipsum , cura adhuc in vivis age-
ret, copia pervenerit, vel ex una ephemeride nea-

politana La Scienza e La Fede abunde colligi potest.
At licet baec magni facienda, laus enim fuit quae

ab iis proficiscitur, qui in magna laude vixerunl ; ma-
ttimi tamen ducenda, quae nulli uuquam fuit secun-
da, utpote a prima Sede tributa, quaque re vera sum-

Hia postremis bisce diebus immortalis Plus IX P. M.,
lalis literis losepbo Sanseverino volumina sui patruì
jauctitali illius offerenti , Caietani Sanseveriuo me-
loriam cumulabat. lutelligant igitur hanc non esse
:omniendalionem vulgarem, si literas a Pontifiee Ma-
LÌrao dalas bic, post nuncupatoriam epistolanij exscri-
)imu5.
IT
SANCTISSIMO DOMINO NOSTRO
PIO P A P AE IX
Homaiii
BEATISSIME PATER
\Juae ad sanclos Pedes Tuos sisto volumiiia, inuliis abhioc annìs Tibi per-
quam biiuiillime offerre cupiebat Caietanus Sanseverino, Metropolitanae Nea-
polìtanae Ecciesiae Canouieus , ac mei amanlissimus patruus. llle scilicet
cuiii pbilosophicas discipliiias ad suos puriores foD-
sacerdoiio vix iaitìatus,
tcs revocandas esse inteiligeret , nec labori uec iudustnae pepercit , ut
qua voce, qua scriptis iuvenes praeserliiu in sortem Domini vocatos chri-
stianae philosophiae placitis imbueret. Hioc neapolitani Archicpiscopalis Ly-
cei anieccssor rcnuniiaius in cathedra Logicae et Metaphysicae, «i post«a
Elbices professor suffecius in regia studiorum Vniversitate Neapoli coustitu-
tus, ac regalis Bibliolhecae Borbonicae Scripior adscitus, (otus in eo tuit,
ut experimento probaret Sanctorum Ecciesiae Patrum, et Schoiae Doctorum.,
praecipue autem Divi Thomae Aquinalis philosophiam, omni veleri novoque
philosophorum eysteniati ionge praestate. Mitto labores ab eo exantlatos ad
opus conscribendum, cui nomen P/iilosop/iia Christiana, quod prodiit non
dum absolutum, ceterosque libros ad reciam huius scientiae instaurationeni,
ûos ipse composuit. Vuum ipsi in votis erat, totis viribus doctrinam propu-
gnare, quam Apostolica Sedes semper tradidit, hominis rationem in phiio-
sophicis disquisiiioriibiis aiicillam fidei esse; necnon seipsum suaque omnia
scripla Tibi, BEATISSIME PATER, Tuoque irreformabili iudicio promplc li-
)>enterque subiicerp.
Verum quod patruus morte inopinata praevenlus absoivere nequivit, eius
fratris fliius , miuimus Inter Neapolitani Cleri Presbyteros, audet implere.,
Tua summct benigiiilale coufisus.Quae autem in opere Pliilosopliia CfiristiU'
na inscriplo desiderabantur, magna ex parte praestitit JNutilius Signoriellu,
presbyier, et Caietani Sanseverino in cathedra Logicae ac Metaphysicae Nea-
politani Archiepiscopalìs Lycei successor, eiusque lìdissiinns inierpres. (Jui
vestigia magisiri premens, ipsam Philosophiam Christianam in compendium
redegit, omnium huius scientiae culturum , cum intra, lum extra Italiaat,
suffragio probatum.
MuQUsculum, qualecumque demum sit, Tu, BEATISSIME PATER, dignan-
ter excipe, atque Apostolicam Tuam Benedictionem, quam in suffr<igium »
oitnae mei Patrui etiam atque etiam imploro, ipsi Nuntio Signoriellu , mihi
ac loti meae familiae paterna Tua charitate largire, duni ad Tuus sancio«
Psdes pruvolutus, eus omni cordi^ affectu deosculur
BEATITVDINIS TVAE
Ncfipoli
in Fesio Imuiaculatue Coiict-piiuiiis U. M V.
au. 1SÌ,9
Humìlliiiius in Christo Filius
Piesb. Aeap
Cui studiose adraodum et auimo paterno Sanctitas

Sua rescripsit
Diletto Fitto Presòjtero Josephe Sanse ve/ ino
Neapoliin
IM V S PP. IX.
JLfUecte Fili salutem et Aposlolicani Benedictionem. Quantum

adlahoraverit doctissimus patruus tuus verae philosophiae re-
stituendae^ quantasque curas impende.rit iuveni Clero fingendo
ad sanae religiosaeqiie scientiae principia ; siculi ceteris , sic
Nobis adeo exploraluni erat^ ut euni plurimi faceremus , et do-

leamus adhuc , ipsum Nobis et severiorum disciplinaruni incre-
mentis fuisse subreptum. Eo tamen solatio recreamur , quod ,
cum solidae doctrinae accuraioque iuventutis excolendae stti'
dio iungeret eam mentis aciem et prudentiam . qua variam in-
genioruni indoleni facile discerìieret ; non huius tantum aut il-
lius pecidiaris partis, sed universae philosophicae ac tbeologi-

cae scientiae provectui per aluinnos suos prospicere potuerit ,
uti patet ex illorum lucubrationibus qui ab ipso instituti.JVea-

^
politanum Cleruni in praesentiarum exornant. Qua de re, etsi
ille, dum in humanis agebat. pleraque sua scripta Nobis obUi"

lerit acceptissimam habuinius omnium collectionem a te Nobis
nuper exhibitam ; eo vel magis. quod amplissima de Christiana
philosophia tractatio ab auctoris obiUc intercepta mine aòsolu'
ta proferatur^ opera discipuli ohm eius. hodie vero meritissimi
de scientia profes soris sacerdotis Nuntii Signoriello. De quo
sane obsequii et amoris officio erga praestantissimum praecepto-
VI
rem dum illi gratidamur^ pergratum libi profitemur animum ob

mitniis, cum pretto suo, tum praeclari auctoris memoria JVobis
carissimum. Omnia vero Ubi fausta adprecantes^caelestium do-
norum auspicemêt paternae benevolentiae Nostrae pignus Apo-
stolicam Benedictionem tibi peramanter impertimus.
Datum Bomae apud S. Petrum die S2 lanuarii 'Ì870.
Pontificatns Nostri Anno XXIf^.
P I V S P P. IX.
va
INDEX
CAPITVM ET ARTICVLORVM
V L V M I N I S H V I V S
THEOLOGIA NATVRALIS
lotroductio fAG. 1
CAPVT I. De Existentìa Dei.
Art. I. loquiritar, ulrum, oee ne existentìa Dei per demoo-
siratioDem a oobis cogooscatur 5
Akt. il De genere arguineDtorum, quibus Dei existeotia est
demooslranda 14
Art. III. Argumenta a posteriori, quibus Dei existeotia prò*
batur , exbibeotur, et primum ea, quae metaphysica ap-
pellaotur 24
Art. IV. De argumeoto physico-theologico 36
Art. V. Ex concordi homiDum senteotia Deum existere com-
probatar 49
lCAPVT II. De Natura Dei.
Art. I. Dei oaturam infinite pcrfeetam esse oslendilur . . 59
Art. II. NoDDuIlae Pbilosophorum absurdae opioiooes circa
iofinìtatem Dei refeJluotur 63
Art. III. Quanani ratioue perfectiooes creaturarum Deo sint
atlribueodae 71
Art. IV. De cognitione analogica, qua Dei oaturam atlin-
gimus 75
Art. V. Quaenam ex Divinis perfectionibus veluti Essentiam
Dei coostituens a nobis intelligalur 83
iPVT III. De Attributis Dei^ et primum de iis quae absoluia
dicutuur.
Art. I. De simplicitale Dei 87
Art. II. De Dei immutabilitate- 102
Art. ih. De Aeternilate Dei IH
Art. IV. De inimensitate Dei 118
Art. V. De scieotia Dei ^ I2a
Art. VI. De voluntate Dei 146
Art. VII. De polenlia Dei 159
vm iNnr.K r\piTvi,ORVM ;
CAPVT IV. De Atfributin Doì rplathh pvg. 170

Art. I. RprenlioMim pliiiosophoium faisne opiniones circa
creationem refutantur 171
Abt, II. Nonnullaequaestiones circa creatioDfìm excutiuntur. 181
Art. in. De fiDe creatioois * . . 187
Abt. IV. De Provideotia Dei 194
Art. V. De divina rerum conservatione 213
Art. vi. De concursu divino. 219
CAPVT V. De Vnitate Dei 226
Art. I. De erroribus ad versus unitatem Drì 227
Abt. II. Rerutatur Polylheisraus 232
Abt. III. Specialia argunionla adversiis ManichaeisrauED ar>
ferunfur 23S
Art. IV. Eliploditur spnlentla , quae polyilieismum polius
quam monotUeismum societatia i^ncohimitati favere cpnet . 257
CAPVT VI. De Pantheismo. 262
Abt. I. Pantheislarum piacila recensenlur 26»
Abt. II. Paalheismus geocratim impelitur ...... 27S
Abt. III. Nonnullae aDÌmadversiones aUvarsus niy.sttcìsrnum
propoDUDtur . 292
Art. IV. Quaedam adversus Spioosam, aliosque Panthpistas
adootaatur. 296
THEOLOGIA NATVRALIS
INTRODVCTIO
XTanc, quam explicandam aggredimur,Philosophiae partem,

1.
Tlieohìgiam nempe,velut maximum^ et praecipuum documentorum a-

lìimo inserendum esse Clemens Alexandrinus monuit; siquidera est
«Dei, qui est vere,scientia, et qui eajquae sunt, aeterna scilicet.lar-

gilur; exquo eliam aliis provenit, ut esse acci piant, coque incolumia
sinl *».Quae profeclo verba optimo, meritoque iure prolata sunt,
naraque eam sententiam illa habere nobis videntur, quae in Inirod.
ad Phil. significata a nobis fuit nullum scilicet genus rerum per- ,
fecte sciri posse , nisi illnd ,

postquam in se cognilum sii , relatum
quoque ad Deum, qui est causa absolute prima , ex qua omnes res
sunt, consideretur, ac proinde in Philosophiae ambitu, quippe quae

circa ea versalur , sine quorum nolilia nullius rei perfecta cognilio
esistere poiest , scientiam de Deo potissimum comprehendi oporte-
re *. Quod quidem et ipsi pbilosophi luraioe revelationis destiluli
perviderunl: enim hanc Philosophiae partem principa-

Arisloleles
lissimam vocat ', eamque nomine p/iilosophiae primae^ sei sapiens
iiae , nempe illius causarum primarum scientiae, cui Aristotelici
Tììctaphysicae nomen indiderunt ,
promiscue designai *; atque Ci-
cero eleganter ait « illum, qui intelligentiae, sapientiaeque se ama-
torem profitetur, Decesse est intelligentis, sapientisque naturae pri-
mas causas cognoscere * ».
1. Illud aulem, quod Ab. Gralryus pertendil , in Theologia uni-
Tcrsam Philosophiam consistere , omnino negandura est *. Etenira
') Liber j^"'* àivî sah-elur, n. VII, p. 939, l. II, Oxonli 1713.
*J Voi. I, pag. 3, et 4.—') Mei.., lib. I, e. 2.

*) Vid. F. 1. Cleraens, De Scholaslicorum senlcnlia Philosophiam esse ThéO-
logiae ancillam commentaiio , p. 2 , Monasteri! Guestphalorum. Blue s. Tho-

mas: e Theologia, quam Phllosophl prosequuDtur, alio nomine Metaphjsica dici-
tur ) ( Si per Boet, de Trin., lecl. II, q. 1, a. 4 e. ). Cuius rei rationem ila
exponit: e Res Divioae noa traclanlar a Philosophis,DÌsi prout sani rerum omnium
principia ; et ideo pcrtractantur in illa doclriaa, in qua ponuntur ilia, quae sunt
communia omnibus enlibus, quae habet subleclum cns, in quantum eilGUSiilòidM
*) De univer., e. 14.
*) 1 Theodicea , inquii , nnlversam ph'losoî'am compleclltur , si qaidem ipsa
Elem.Phji.os.Christ.III.ParsII- 1
a TIIEOLOGIA NATVBALIS
« per subieclum , ul s. Thomas docet , distingui tur scientia ab o-

ninibus aliis ,
quia secanlur scienliae, quemadinodum et res, ut di-
citur in III de Anima '»; Theologiae aulem subiectum, quod Deus

est, ab aliarum scienliarum subiectis, quae sunt res creatacjomnino
differì *.Quod sane firmum manet, etiamsi Theologia circa res crea-
tas quoque versetur-, nam, quemadraodum alibi monuimus'jdiversi
modi,secuQdum quos una,eademque res consideratur, diversa scien-
tiarum subiecta conslituunt. lam in Theologia creaturae diversi'
mode^ ac in ceteris scientiis, considerantur\ in bis enim consideran-
tur secundum quod in propria natura existuntûnde propriae eariim
causae, et passiones inquirunlur\ in illa vero considerantur creatu-
rae ^secundum quod a primo principio exieruntf et injinem ultimuni
ordinantur ,
qui Deus est *. His adde ,
quod « ea, quae non assu-
munlur in scientia, nisi ad manifestationem aliorum, non pertinent
per se ad scientiara, sed quasi per accidens"»; in Theologia auteni
de rebus per accidens ^ nenipe
creatis agitar a secundum quod re-
quirit Divinarura rerum nianifestatio ° ».

3. Ncque cura eodem Gratryo putandum est veram germanam-
que philosophiam a Theodicea esse ordiendam'. Sane , etsi Theo-
dicea ceteris philosopbiae partibus longe nobilior sit,et, quemadmo-

dum Aristoleles inquit ,
quasi capilis instar ohtineat '
y
postremo
lamen loco est pertractandaj nam, raonenle Aquinate, quamvis res
elus in ie radlccs alit, omnìaque ,

quae ad cam spcclanf, ex se educi(, eaque ad
UDum quidpiam redigit >. £x quo colligit e Tbeodiccam esse ooa solum scien»
:
tiam Dei , sed etiam propriissime scieatiam spiritus bumani ad Deum assurgco»
tis ì, ob idque complecli psychologtam^ et quae ab bac produnt, logicam^ et e-
thicam , lolamque philosopbiara unica bac quaeslioae, quae ad Dei existenliam, et

altributa spectat, comprebendi. ( De la connaissance de Dieii^ Pari, I , e. I, t.
1, p. 53, Paris I8o3.) Bine, cum poliliorum pbilosopborura do Deo, Eiusque at-
tribulis sententias exponere sibi proposuerit , inquit : e tiistoria pliilosophorum ,
quos laudavimus, historiaiu pbilosophiae ferme universam coulinet. Nam cuiusque

))biiosopbi doctrina ex eius de melbodo, de logica, de moribus, de inelaphysica,
de ideis, proindeque etiam de anima decreta conipleclitur. Pbilosopbia boc seusu
accepta, tota quanta est, circa Tbeodiceam versalur. Eupropter piacila omniuni
supremi subsellii Pbilosopborutn de Deo tradentes , summam quaradatn pbìloso»
pbiae, eiusque bisloriae simul exbibemus }); Ibid § 3, p. 70,

, et 7i,
') In lib. 1 Senl.^ ProL^ q. I, a. 4 sol. Cf voi. I, Log., p. Il, e. IH, a. 6,
p. 130.
') Hinc idem s. Tbomas : e Secundum diversa rerum genera diversae partes
pbilosophiae inveniuntur ); Contr, Cent.., lib. II, e. 4.
*) Log.^ loc. cit. — *) In lib. II Stnt,, Prolog.
^) Svper Boel. de Trin.^ Icct. Il, q. I, a. 4 ad 1.
*) Ibid..^ e.—'; Ibid.^ p. 33.
*) Eihic. Nicom.j lib. VI, e. 7.

THEOLOGU NATVRALI3 i
Divinae , (amen
sìnt in se maxime nolae
« iutellectus se habet ad
lumen solts »; et ideo « pervenire non
eas, 5Ìcnl ocuius nocluae ad
possumus in eas,nisi secundum quod in eas per eft'ectus ducimur'».
Qiiapropter « in doctrina philosophiae, quae creaturas secundum
se considerai, et ex eis in Dei cognilioneni perducil, prima est con-
sideratio de crealuris, et ultima de Deo * ». Id ipsum eo confirma-

tur ,
quod, cuni omnium scientiarum. finis sit cognitio Divinorum^
exìgilar ad habenduni ccgnitionem de Deo secundum viani ralionis
fere omnium scientiarum cognitio '.
4. Porro theologia.qnam tractaturi sumus, naturalis* inscribi so-
lel *, nam de Deo non cjuidem Divinae Revelationis subsidio , sed
solo ralionis lumine dispulat,siquidem(cratioj ut scribit s. Gregorius
jNazianzenuSjdivioilus omnibus insita,et prima in pecloribus nostris
condita !ex,cunclisque morlalibus innexa,nos ab iis rebus,quae ocu-
lis cernunlur , ad Deum subvexit *
». Quapropter ipsa, ut s. Tho-
mas inquit j secundum genus , a Theologia revelala differì'', Ele-
*) Super Boet. de Trin., lect. II, q. I, a. 4 e.
*) Coiiir. Cent.., lib. Il, e. 4. € Phìiosophia speculalìra, aiebat Rcgerius Ba«

co, decurrit usque ad cognitiooem Crcalorìs per creaturas i: Opus ma{us^ VI j
p. 476, ed. cit.

*) lec!. I, q.l, a. 1 e. HInc, moncute Card, d' Aguir-
Svper Boel. de Trin.^
f, Thcoloîam naluratem, quae et Melophys,ca dici consuectlì et Chn-
inter
atianam, quani D, Thomas tnilio Primae Partis appellai sacrata Doclrinam ,
( lioc dìscrimen esl, pracler alia, qood in Tlieologia naturali quldquid cognosci-
tur de De9 se liabet ad ujodum coaclusioois iiiatac ex aliqoo ipsius clTectu Baluralt
iiabente rationein priocipìi, quoniam vlatores non possunt ratione uaturali ad Deum
assurgere , nisi ex crcaturarum cognitione , iuxla illud ad Rom. I ; Jnvisiòiiiu
J)ei a creatttra huius mundi per ea, quae faela suiti, iiiteUecia conspùuuntur,
At vero in Theologia Christiana e coutra Ceus ipse, seu verilates diTÌoac, el iTr
velatae Labcnt ralioncm principii, ex qoo iila suas conclusiones depromit >; Tkeo'
logia s. Aaselmi ctc., {. I, de Deo et divinis Perjeetioniòus iu iklonologioa s. Ao'
êlnu, Disp. HI, sect. I, p. 9S, Romae ItiSS.
*) Tbeologiam naluralem fraelec fubulosam , et eiviUm agnovissc Varroncm
testalur s. Auguslinus, De Ctv. Dei, hb. VI, e. 3. Cf Remusat , De la Thèol.
noturtiie em france, tt eu Anglelerre, Paris JS64.
Hoc ihcologiae naturaiis nomea , cum ex dìslinclìone Theologiae revelalae
';
orlum &il, iis, qui liuius cullani magnoperc rationcm haberent, vulde piacere oou
poterai. CI' Herni. Bouman, OtoIìq de Hut, pbil. de Dea, Aojaot., p. S2, Traie-
cti ad Rhonum 1S32.

*) Orai. Il, De TAeoL, Opp. t. f, p. 54S, Parlsiis 1630.
'')
I, q. 1, a. 1 ad 2. Duplicem Lane Theologiam perantiquus Auctor bi5 ree»
bis innuit: < Modi duo sunt, quibus induci passunius ad cogaitioaem Dei... Aut
euim fi ialelligentiae el considerationis naturae nobis ioàitae pt-r ea quae ?i-
,
deniur, asceudimus ad cognìtioneia Crealons,aut certe per doetrìnam legis oobi»
iudultae j; Cuiam, in Js. e. S, intcr Opp. s, Barilii, 1. 1, p. I0I8, Par>»iij 161S.
I
4 THEOLOGIA NATTBiLlS
nini « diversa ratio cognoscibilis diversilalem scientiarum inclucilwt
lam « quae pars philosophiae ponitur
iheologia
, de rebus Divi- ,
nis Iraclal, secundum quod sunt cognoscibilia lumine naturalis ra-

tionis »•, iheologia auleni, a quae ad sacram doctrinam perlinel, de
iis Iraclat, secundum quod cognoscunlur lumine Divinae Revelatio-
ìììs *
»; et ideo cius principia aucloritate Dei revelantis, tota quanta
isuntjinniluntur. Quae quidem difFerentia in causa est, cur illa cir-
ca inteWgìbìlia Divina tantum versetur, quae humanae rationi sunt
pervia^ islaautem quamvis multa tradat, quae etiam ratione inve-
stigar! possunl *,quamplurima, eaque gravioris momenti, ampleoti-
luTj quae omnino vim raiionis excediml '.Quod sane adnotatum vo-
lumus non solum conlra nuperos Kationalistas, qui, ut alibi dixi-
mus *5 mysteria Fidei in veritates ralionales convertere conantur *,
sed etiam adversus Kaymundum Lullum ", qui rationi vim demon-
strandi omnes articulos Fidei concedebat '.
5. At vero , etsi Theologia naturalis a Theologia re velata discri-

minelur, tanien, quemadmodum ratio, et Fides ',ita ipsae muluara
*) Ibid. Cf voi. I, Log.y p. Il, e. in , a. 7, p. ISO, et 151.

*) Argumcnia , quibus s. Thomas ostendit necessarium fuisse buìusinodi veri-
fates a Deo bominibus ut credcndas proponi, cxscripsioius voi. I, Dynam,, e. X,
art. 10, p. 593.
') Conlr. Cent., lib. I , e. 3: e Determinat (sacra doclrinà) de Deo non so-
lum quanlum ad ìllud, quod est per crcaluras cognoscibile ( quod pbilosophì co*
^novcrunt, ut dicitur Rom. I: e Quod nolum est Dei, manifestum est illis »), sed
cliatnquanlum ad illud, quod nolum est sìbi soli de seipso , et aliis per revela-
tionem communicalum j; I, q. 1 , a. 6 e. Et s. Bonaventura: e l'heologia lam*
quam scientia super fidcm fundata , et per Spiritum Sanclum revelata agit et de
cis, quae spectant ad grallam , et gloriam, et etiam ad sapienliam aeternam >;

Brevtl., Prolog.
*) Voi. I, Introd. ad Philos., p. 5, n. 3.
') Errorem istum damnavit Pius IX in Syllaho , § 1 , n. 4, ci 7 , et § II ,
n. 9.
") Vìd. Inter ccleras cius proposi lioncs ,
quas Grcgorius XI damnavit, prop.
97, et prop. 98 apud Nata!, ab Alex., Uisl. EccL, saec. XIII , e. 3, art. 20 ,
t. XVI, p. 211 et 212 , Neapoli 1740. De Raymundo Lullo legete iuval Boi-
land., Jcta Sanctorum, lun., t. V, p. 632 sqq. , Anluerpiae 1709.
'')
E contrario s. Thomas subtilissimas, quibus, e. g. , Divinam Trinlfatcm il-
lustrai, et conilrmaf, raliones tales iudicat ,

quae di noa sufliciunt ad hoc ,
quod
praedicta veritas quasi demonstralive, vel per se intcUecla comprebendatui* ., aut
adversarii convincantur > {Contr. Cent. , lib. I, e. 8 et 9). Et alibi : e Dicen-
dum, quod Deum esse trinum, est solummodo crcditum, et nullo modo potest de<
Dionslrative probari; quamvis ad hoc aiiquales raliones non necessariae, nec mul-
tum prcbabiles, nisi credenti, baberi possint ij Super Boelium de Trin., Prooe-
nium, q. 1, a. 4 e,
») CI voi. I, Dynam., e. X, «rt. 10, p. 596, n. 3.

THBOLOGIA KATTBlLIS 5
«ibi opem Elenim Theologia outuralis a revelala valde per-
ferunl.
iìcitor ',praeserlim quia omniuru errorum portenta " vilal, in quae
pbilosopLicasde DìvinisdisciplinasDivinae Kevelationis vel inscias,
vel contemplrices ruisse liistoria locuples teslis esl '. Vicissim sacrue
Doctrinae Theologiae naluralis adiumenlo quoniam illa de Deo, est,
Eiusque altributis exbibet dogmata, quae ad Divinam Revelaliouem

coD(ra incredulos deraonstrandam uditum aperiunt.
6. lam de Deo, quanlum exiguis licei naturae viribus, ac ad Me-
taphysicam special, traclaluri, i° de Eius existentia-, a" De Eius es-
senlia^ 3" de Eiusl allributis, lum quae absolula , lum quae relativa
dicunlur , disseremus; 4* unilalem Dei contra Polytheislas, el Dua-
Jislas vindicabimus^ó** denique abnormem Panlheistarumdoctrioatn,
qua Deus verbo admiliilur, re autem negalur, palefaciemus. Quae
duo poslremi capita lamquam corollaria ex pruecedenlibus infe-
reraus.
CAPVT PRIMVM
De existentia Dei
AKTICVLVS PJRIMVS
Inquiriturj ulrum^ nec ne existentia Dei per denionsirationem

a nobis cognoscatur
7. Deum dicimus Ens absolute necessarium undequaque perfe-

,
clum,ab boc mundo distinclum, el ipsius mundi causam effectricem.

lam qui buius perfeclissimi Enlis existentiam infìciantur, vel ambi-
guam babent, u4ihei appellantur. « Albeus, inquii Clemcns Alesan-
drinus, esl ,
qui non putat esse Deura ' ». El Arnobius ; a Albei
«uni, qui Deos esse vel negant, vel dubilanl ® ».
») Vid. ibid., p. 595.

*) Horura praecipua, quod ad nostrani aetalem speda! , coHccfa iavenies apud
E. Caro, U idee de D,eu, el se» nouceavx criliques, Paris IS64.
•) e QuobumaDa, aicbat s. Auguslinus, se porrigit iufelicilas, si Divina non ducit
auctorilas ì 7 De Civ. Dei, lib. XVIII, e. 41. C£ Moleukamp, Comtnenlatio qua
frobalur doclrinam Chrislianam Theoiogiae^ quae dicilur , aaiurali vnlde pro'
fuisse, quae inrenitur in Jnnall. Academiae Rkeno-Traiectinae^ an. 18281829.
') e Cuoi libi, inquil s. Auguslinus, quia Deus est, couibeudalur, crealor libi
commeDdalur, onsnipolcns libi commendalur, Sj:iiilus quidem summus, aelcrnus, in-

Tisibilis , ÌDComoButabilis libi commecdatur j; la Ioann. Ev.Q.'S^ Uacl. I9j n. 6|
*) Slrom., lib. VII, a. 1, p. 831, Opp., t. II, ed. cìf.
•; Adi. Cea!., 1 b. V, p. 178, Lugduni ral^Tcrum 165!»
— ,
6 THEOLOGIA NATVBALIS
8. Quaeslionis, qua, num revera Alhei exlilerinl, vel exlenl
jnler se Scriplores cerlant, mox panca delibabimus. Ex iis auleni)
qui Deum esse fassi sunt , non defuere qui sese de Eius exislentia
non naturali ralione, sed sola eiusdem Dei superna revelatione con-
\ictos esse profilerentur. Qua de re liane veritalem inler Fidei ar-
ticulosj quos sine ralione credere oportet, numerabanl.Praeter non-

nullos, conlra quos s. Thomas disputavit *, hac in opinione versali
«unt Gabriel Biel ", et Cardinalis Petrus de Alliaco "
, necnon alii
saec. XVI, in Licaeo Patavino , duce Zabarella, illius aevi illustri
pliilosopbo *. Quos secuti sunt Socinus ^, et Christophorus Ostoro-

dus *. Huelius etiam in opusculo poslhunio, De imhecillUate men-
iis Juimanae ',Dei existentiam,non secus ac quamlibet aliam verità-
lem , nonnisi ex Dei revelantis auctoritate nos cerio ossequi posse
defendit. Ne autem omnes Traditionalistas nominemus ', comper-
ium est existentiam Dei, secundum ipsos, revelationis , seu socialis
ìnslilutionis subsidio a nobis cognosci , atque ralionem vel omnino
ad eam detegendam imparem esse, vel solum , supposila Revelatio-
ne, posse demonstralionis ope illam declarare.
g. Alii e contrario Dei existentiam esse ex se evidenlem , atque
jdcirco obsqiie ulla demonstratione admiltendam contendunt. Prae-
ter Onfologos, secundum quos Deus assidue mentis nostrae intuitioni
obversatur , et per seipsum immediate a nobis cognoscitur , aliqui
') Conlr. Cent., lib. I, e. 12; De ver., q. X, a. 12.
^) In lib. I Sent., Disi. II, <j. 20, a. 2.

^) In I P,, q. Ili, a. 8. — *) De rebus naturalibus, e. !>.
^) Praclect. theolog., e. 2. ^) liislil. chrisl. relig., e. I.
'j Hoc vernacula lingua Auctor prlraum scripsil an. 1G90, sed ab co sacpc c«
mcndalum Olivclus lypis vulgandura curatit Amslclcdami 1723. Latina versio ,
»juam ipse Aiiclor confjccrat , ex iisdcm lypis prodiit an. 1738. Al lesuilae in
Ephem. Trivolt. (Juin 1725) Olivelo succcnsuero, quod librum illum Auclori de
Krclesia oplime roorilo supponcrc audcrct. Sed OIÌtcIus adversarios ad Aucloris
aulograpbum provocavi!, illudque Ruaeo et Martino e S. I., ci Rovinio el Mone-
lae ex Acadcmia Franclca ad id rouncris depulalis commonslravit ( Vid. Apohg.
rn forme de commentaii e sur dtvx articles dcs Memoires des Trevoux, p. 25,
Paris 172G). Muralorlus do aiilhcnlia opusculi cliam dubilavil. lilemquc fucile d[-
J-imi posse dixit , si illins versio latina publicae lucis usura donarclur ,
to quod
Huclii latinilalcm nomo facile imitari possil {Il Pirronismo confutato , Prof. |».
XI, ed. 2, Venezia 1752). lam versio Ialina, quac posi cvulgala fuit , flucliana
nobis lucuicntissima videlur. His acccdit, quod poslliumus liber Huelii ca semina
de Criterio veri cvolvit, quac iamdiu ipse io Demonslralione Eoanijelica, el in
Quaesl'tonibus Alnelanis sparserat qua de re videro licei Chrisl. BarlLolmess,
;
JJiiel, ou te Sceplicismc ihèotogiqiie, e. IV, p. 50 sqq., Paris 1850.

") Cf voi. I, Log., p. IH, e. Ili, ari. 2, p, 172, \Tò] et UA.^DyrutM., e. VII,
art. 6, p. 481 sqq., et e. X; ari. 7, p. 580, 581. •

e
THBOLOGIA NATVBìILIS n
PLilosophi, quorum etiam s. Thomas meminil », sicul prirga prin-
cipia, ila haiic proposilionem , Deus existit , ralionis luraiae adeo
cognosci tenuerunt, ut rullins demonstralionis indigeat.
10. DcmoDslralionem ad Dei existentiam slabiliendam infra mor-
luos Kantius,Fridericus Iacohi,alqae Lamennaisius amandaot. Kan-
tiusenimDeiexistentiamratione//i£'or£//ca probari non posse, sedlam-
quam ralionis^jrac//ctfÉ'poslulalum fide morali credendam esse aulu-
mavil'.Iacobius aulem,bodiernae scholae sentimenlalisticae auctor,
Deum a nobis cognosci contendit non ra//on^,quae nos ad panlhei-
smum, aut nihilismum ducil,sed insiinctu-jnem^ sensu interiori in-
vincibili^ qui tum existentiam Dei, lum alia dogmala ad muodum
intelliîbileni specianlia, necnon mundi sensibilis exislenliam nobis
revelat *. Denique Lamennaisius, in suo Esquisse d' une philoso-
phie *,Dei exislenliam non esse demonslrationis capacem pugnaciler
conlendil, quippe quod nalura demonstralionis ea estjul quidquam
ex alio quopiam, in quo conlinetur, eliciatar,et Deus nulla re um-
quam conlineri polesl-, altamen Deum negari non posse, si quidam
ipse, cum sii Ens, est materia, et medium cuiuslibet visionis intel-
leclualis -, materia ,
quippe nibil cognosci potest , quod est ;
nisi
meditun, quia cognosci nequit, nisi quod ab idea Enlis lumen ac-
cipit '.
1 1. Al Tero nulla ex bis scntenliis cum vcrifale consenti t. A tqu

I quod ad primam ntlinet, s. Thomas inquit eam « esse manifeste
fjlsam, eo quod Philosophi ralionibus irrefragabilibus hanc verita-
tem naluraliter probaverunt * ». Praeterea , exislenliam Dei posse
ope ralionis, sine Revelalionis adminiculo, a nobis cognosci in ipsis
Sacris Lilteris aperte insinuatur.Equidem Sap.^ e. 3, v. i-5, ila le-

gitur: « \ ani sunt omnes homines , in quibus non subest scienlia
Dei, et de bis, quae videntur bon3,non potuerunt intelligere Eum,
qui est, ncque operibus atlendeules , agnoverunt ,
quis esset arli-
fex. ... A magnitudine enim speciei, et creaturae cognoscibililer
polerit Creator horum videri m. Item, Aposlolus. Rom.^ e. i, v.yo,
*) In lib. I Seni., Disi. HI, q. I, a. 2, et alibi.

•) Cf quae diximus io Dyaam.y e. VII, a. 3, voi. I, p. 442, 443, ci e. X,a.
S, p. 586, 5Sti.
•) Cf quae diximus ibld., e. X, a. 3, p. S45, n. 3. Hanc latoiiii senirnliam
cxposuit I. G. Rciche, liaiioaiSy qua Fr. O, lacoòi e liberLilì* nolione Dei est-
ilealtam ecincity expoéilio it censura. Pars ptôr, Gottiogae 18^1.
*) Tom. I, p. 40 sqq., Paris, 1840-1846.
.
*} Cf quae de Laiuennatsio scripsimus in Eflicai. La i'c.e.'iZi e La Fède )
tol. Xm, ser. 1, p. 401 scqq., Napoli 1847.
*i Qì' d'FP t
^'fi f^fì !• X, '>• i- f^<
& THEOLOGIA NATVBALIS
ail: « Invisibilia Dei per ea, quae facta sunt, inlellecta conspiciun-
tur , sempiterna quoque Eius virlus, et Divinila?, ila ut sint inex-

cusabiles)).Alqui vani^ h. e. staiti^ nul inexcusabiles non esseiit ii,
qui ex opcribus nalurae sese ad Creatoris agnilionetn minime altol-

)unt 5 nisi ex harum existentia ipsius Crealoris existenlia legitima
ratiocinalione inferri posset. Quae quidem argumenlatio,
Ergo '.
quemadmodum iatn s. Augustinus monuit *, etiam Traditionalislas

illos conficit,qui ralioni existentiam Dei ex sociali Iraditione acceplam
vira demonstrandi concedunl, sed illam ad hanc veritatem detegen-
dam, sive, ut aiunt , inquirendam imparem esse arbitranlur*, siqui-
dem prolala Scriplurae loca ad illos referuntur, qui, si eam demon-

stralionem non adhibent, Crealoris nolitiam sibi non coraparant*.Ac-
') Ex his illud eliam conficHur, Huetium S. Scrlpturae locls abusum esse cura
suam de Crilcrìo veri scnlentiam a Salomone et Paulo cointnendatam esse script
sii ( Op. cu., e. 2 ). Elenim Salomon rerum nafuralium sludiosos redarguii, non
quia in naturae sludium incumberent, sed quia, huius ope, abscondila Dei de rc-
fcus humanis Consilia perspicere, futurosque evenlus praenoscere confiderent. Hanc
vero fuisse Saloraonis mentem luculenler colligitur tum ex ipso contesta loco-
rum, quae Huetius! adferl; tura ex eo quod reapse nonnulli elhnici Sapientcs il-
lius aetatis vanissimo illi tum maxime quod ipse

nalurae studio operam dabant ;
Salomon inìbi alt Dei existenliam ex operibus naturae facile cognosci. Ncque pyr-
rhonismo favit Paulus. Nam in Epist. ad Corìnlk. reprehendit quosdam ex eis

gloriantes, ut ait s. Thomas, e in doclrina pseudapostolorum, qui ornatis verbis
et Lumanae sapientiae rationibus veritatem fidei corrumpebant j ( In Epist. ad
Cor. e. I, lect. Ili ). Ad Colossens. vero non reiicit philosophiam, quae est se-
cundum Christum^ hoc est non repugnantem doctrinae a Christo Iradilae, sed eanj
quae incedit vel secundum tradiliones hominum, vel secundum eìementa mund',
lioc esl, interprete ecdem s. Thoma ( Ja Epist. ad Colos. e. Ili, lect. II ), vel
quae innitilur non rectae ralionis , sed quorumdam philosopliorum decrelis , vel
quae e vult metiri ea quae sunt fidei secundum principia rerum , et non secun-
dum Sapientiam Divinam ». Haec porro Pauli loca ex Pyrrhoniorura sententia
cxplicari non posse illud invicte ostendil, quod Paulus ipse praeclare docuit Sapieu-
les genliuni cognovisse Deum , et quae de Deo naturaliler cognosci possunt {ad
jRom. I, 19, 21 ); et hanc cognltionem hausisse ex contemplalione rerum, quao
faclae sunt {Ibid. e. XX); et quamquam legem Moysis ignoraverint, tamen legis
praecepta in cordibus suis scripta oslendisse,t teslimonium reddenle illis conscie»-
lia ipsorum, et inter se invicem cogitalionibus accusantibus , aut eliain defenden-

tibus I ( Jbid., II. V. 14, 15); idcirco inexcusabiles fuisse, qui in idololalriain
ruerunt , ncque olficiis naturalibus funcli sunt ( Ibid. I, v. 20 sqq., II, vv. 12,
33 ). Ilaque , iuxla Pauli doctrinam, horalnes Divinae Revelationis ignari, si ra-
lionem suam rite consulercnt , et testimonio conscientiae aures patienler acconi-

inodarent, cognltionem praecipuorum dogmatum, quae ad Dei cultura , ccteraque
officia spectant , assequi possent. Cf Opus nostrum, Instit. Log. et Met., Log.
p. II, e. 40, p. 394sqq.,Neapoli 1841. (Iluius operis nulla supersunt exemplaria).

") e Deus, ait, potest inveniri per creaturara, evidenler dicente Apostolo, i In-
visibilia enim ipsiuss eie. j; la loan. Evang. e. 1, tract. II, n. 4.

^) lis, quibu3 alibi (voi. I, Log.^ p» IHj e. III; art. 2, p, J74; Hb', et Dy-
^,
THEOLOGIA NATVBiLIS ^
cetlit quod
Dei existenliae demonslrandae impar ex se est
si ralio
Revelationem a Deo hominibus esse faclam incredulos persuasos

reddere non posset '. Hinc s. Augustinus: « Si rationabile est, ut
ad magna quaedam, quae capi uondum possunt, fides praecedat
ralionem, procul dubio quanlulacumque ratio, quae boc persuadel,
eliamipsa anlecedit fidem 'w,
15. Quod si ratio Deum demonslrare non posse dica tur, eoquod
Essenliam Dei, quae unum, idemque est ac Eius essersene non va-
let, in promplu est responsio Aquinatis. Elenim a esse dicilur du-
pliciler. Quandoque enim significat essenliam rei , sive acturn
. .
essendi-, quandoque vero siguificat verilalem proposilionis. Pri- . .
mo modo est idem esse Dei, quod Eius substanlia,et sicut Eius sub-
stantia est ignota ita et esse. Secundo autem modo scimusquoniam
,
Deus est, quoniam hanc propositionem in intellectu nostro concepi-

mus ex Eius effectibus '». Et alibi « Nec hoc debet movere, quod :
in Deo idem eslEssentia,et EsìC.Nam hoc intelligilur de Esse, qua

Deus in sei pso subsislit, quod nobis quale sit, ignotum est sicut ,
Eius essenlia non autem inlelligitur de esse , qnod significat com-

5
posilionem inlellectus^ sic enim esse Deum sub demouslralione ca-

dit j dum ex ralionibus demonst rati vis mens nostra icducitur huius*
nam., e. VII, arf. 6, p. 4S4, 485, et e. X, art. 7, p. SS2, 583) verllales a ra-
tioue ìnveniri posstf oslcndimus, e re est aJiicere a Dionysio Areop. , (iuem, ut-
pole Mjslicorum principcm , nemo sauac ralionìs vires eiaggcrasse diserìt, iiluJ
sUlui tliscrimcn iutcr Angclicas nieoles, ci tiumanas, quod illae simplici iatuilio-
ne verum cognoscunt, liae aulcm fi raliocinalionis, qua
inlelleclus per digres- e.
Éus quosdam et ambages rerum incesligatU verilateni 1 Dt div. Nom., e. 7 , (
§ 2). Idem docuerunt Uugo, et Richardus a s. Victore, quoruu laboribus mystica

doclriaa furmam scicatiae induit. lUe inquit: e illud quoque ei calurae propriuoi
est, ut per ea, quae sibi nota sunt, iguola iavesliget . . . Cura igilur hio aclu3
sit liumani aaimi , ut seoiper in praeseatium comprcbcnsione , aut in absentiuta
intelligenlia, aut in ignotorum inquisifione , atquc inventiaite verselur; duo sunt,
in quibus omaein operam vis aaioiae ratiucinantis impendiL Vnum quidem, ut re<
rum naturas ioquisitionìs ratione cogaoscat etc. i [ De erudilione didascalica ,
lìb. I, e. 4 ). Hic vero: e Nec tameu negamus de futurae vitae qualilate aoaaul-
la, iromo multa, et magua esse, quae possumus et inveiligando quaercre, et ra-
liocinando invenire, et arguraenlaodo coaslruere i ; De exiermiaalioae mali, ei
promolior.e boni. Par. I, e. JI.
') Cf voi. I, Dynam.^ e. X, «ri. 7, p. 582.
*) Epiat. CXX ad Coment., n. 3. Banc ob ratloncm s. Gregorlus Nazìanzcnus
prqfilelur se primuni inLr eos, qui sapieaiiam, et doclrinam lauJiòus eff-runt
subditque: e Deus faxit, ne quid umquam buie occupationi praeverteadum ducam,,
ne alioqui ipsa sapientia miser appeller, ut sapientiam et eruditioaeui sperujns,ac
prò Dibilo ducens 1; Hom. XXVI, n. 27, p. 435; ed. cil.
•; Qì' dispp.^ de Pel., rj. VII; a. 2 ai 1.
Ô THEOLOGIA NATVBALIS
modi proposilionem del Deo formare, quae exprimal Deum esse " ».
Celerum, etsi Es5entiara Dei ratio non comprehendat, seu non co-
gnoscat, quantum in se cognoscibilis est., lamen aliqua imperfecla
ratione , ut mox dicemus , Eam altingit, et quoniam inter exislen-
liam Dei, et Eius Essenliam distinctio logica admiltenda est, opli-
me potest illani cognoscere ,

quin liane adacquate cognoscat.
i3. Illud autem pulandum non
est philosopho , quippe qui ad
Dei cognitionem demonslralione assurgit, deesse certitudinco) fidei,
qua Deum esse creditur. Etenim non habet ille quidem fidem,quae
cum obscuritale coniuncla est: habet tamen certiludinem fidei,quae
cura, cerlitudine evidenliae profeclo nonpugnal^.Neque merito fidei
caret, dummodo ila animo sit comparalus, ut, eliamsi evidenlia de-
monslrationis dcesset, iulellectum tamen in obsequium fidei capii-
varei '.
i4' Quod ad alleram senlenliam special quoniam de Ontologi-

,
smo salis, superque diximus *, illud dumtaxat explanandum nobis

est, quomodo propositi©, Deus existitêlsi sit verilas ^per se nota^ lu-
men demonslralionis indigeat, ut a nobis coguoscalur.

i5. Porro quaelibet propositio , cuius praedicatum ad essenliam
subiecli perlinet ^per se nota dicilur: (c Ad hoc ,
quod aliquid sit
') Conlr. Cent., lib. I, e. 12. C Dlcendum, ìnquif etìam, quod esse dupllcltcr
dicitur : uno modo signiiicat aclum cssendi ; alio modo signiOoat compositionem
proposi! ionis, quam onima adinvenit coniungens praedicatum subiecto. Primo igi-
lur modo accipiendo esse, non possumus scire esse Dei, sicut nec Eius Essenliam;
sed solum secundo modo ; scirous enim quod iiaec propositio j
quaia formamus f
cum dicimus, Deus est, vera est )>; J, q. Ili, a. 4 ad 2.
") e Omne, inquit &d liane rem laudalus Card, d' Aguirrc ,
quod iìdei a^Sen-
Eum teruilnat, debet esse obscurum sub ca ratione , qua illum terminal , sive a-
liundc sit cvidens, sive non. Hoc enim de materiali aul per accidens so Labet ad
terminnndum lidci asscnsum; siculi ad terminandum assensum probabilcm de ma-
teriali se liabet quod res probabililcr cognita aliundc sit dcmonstrabilis, voi alia
ralione demonslrelur simul i; Op.cit.^ disp.VII, sect. VI, p. 16U, ed.cit. Cf. voi.
I, Loy., p, 2, e. Ili, a, o, p. 144 seqq.
') « Cum homo, inquit s. Thomas, habet promptam volunlalem ad credendum,
diligit verilalem credilam , et super ea cxcogllat, et arapleclilur, si quas ralio-
)ies ad hoc invenire polesf, et quantum ad hoc ratio humana non excludit meri-
tum fidei, sed est signum maioris meriti »; 2^ 2"®, q. II, a. 10 e. Et ik'd. ai
ì, explicans illud s. Gregorii, ^c/es non habet meritum, cui humana ratto prae-
bel experimenlum, inquit hoc esse intelligcndura «; quando homo non liabct vo-
luntatem credendi ea, quae sunt hdci , nisi proplcr rationcra inductam. Quando
autem homo habet voiuatatem credendi ea , quac sunt fidei , ex sola aucloritate
divina, eliamsi habeal rationcra dcmonslralivam ad aliquid corum, pula ad hoc »
quod csl, Deum esse, non propter hoc tollilur , vel dimiauilui merilum iidat s^
*j C£ Tcl. I, Di/nam , e. VII, art, i, p. 432 sgq.
TfffiOLOGIA KATVBàLfS II
per se nolum , nibil aliutl requirilur ,

nisi ut praedicalum sii de
lalioue subiecti; lune enini subieclum cogilari non polcst sine hoc,
quod praedicalum sibi inesse appareat * ». lam propositiones per
se Tìotae vel buiusmodi sunt, ut conslent termiois immediate nolis
apud omnes , e. g.j omne iotuni est maius sua parie ^f\n\\ìhci enira
scit quid sit totura, et quid pars; vel buiusmodi, ut earum termini
non sint noti apud omuesûnde licei praedicalum ad essenliam sub-
iecti pertiueal; laraen, quia definitio subiecli non est omnibus nota,
necesse non est lales propositiones ab omnibus concedi, e. ^.ômnes
recLi anguli sunt aeguales. IWae per se noiae appellantur tantum
secimdum se^ et non quoad nos, istae per se noiae dicunlur non ao-
lura secundum se sed eliam quoad nos''. Hinc Aristoteles proposi-
,
tionem per se noiam in dlgnilalem^ et posilionem dividens inquit ,
illam esse, quam in ironie docendum quemlibet sine Dociore neces-

se est habere \ islam vero quam non est necesse hahere docendum
,
in Tnenie sine Dociore ', nerape, quae, quamvis sit nota secundum
se, quoad nos tamen ut explicelur indiget. Hoc posilo, illa proposi-
lio,Deus existiL , est quidem per se nota secundum se , in ea enim
praedicalum in ralione subiecli includilur-,cum enim Deus sii suura
£>sr,existenlia ad ip«am Eius essenliam special-, non est tamen per
se nota eliam quoad nos , ac proinde demonslralivo discursu indi-
£;el; siquidem nobis nota non est ratio subiecli, et praedicati, nam
lerniinos secundum propriam ralionem non apprebendiraus, atque
illos invicem necessario connecli, sive esse ad ipsam Dei essenliam
peilinere simplici mentis obtuilu non rognoscimus *.
16. Ncque eo quo<l Deus est prima \erilas, per se nolus non ?o-
Itim fecundum se, sed eliam quoad nos dici polest. Elenim verilas,
quae est prima in ordine cognitionis, sine demonstratione a nobis
rognoscalur oportet; at Deus ,

quemadmodum alibi cum Aquinate
nostro adnotavimus ^, est prima verilas non quidem in ordine co-
gnilionis , sed' lanlum in ordine existeniiae. Quinimmo Deus est
ipsa Verilas, et tamen non est per se nolus quoad nos. Elenim Ve-
rilalem esse in communi
per se nolum, ut nulla demonslra-
ita est
l enim Verilatem esse inficialur, iam

ione a nobis cognoscaUir; qui
aliquam verilatem admillit, nempe illud lamquam verum tenet ,
quod verilas non est; sed primam fêrilatem esse^ nempe esistere
*) Qq. tiispp., d^ Ver., q. X, a. 12 e.

") Cf voi. I, Dynam., e. X, art. I, p. 514; D. 4,
•) Anaìit. Posi., lib. I, e. 2.
*) Qq. di9pp., loc. cii., ci I, q. II, a. I C,

') C( Dynam. ^ e. VII, arf. 4, p. 457.
j ^
illam summam Vcnlalem,a qua celerà omnia verilalem suam deii-
\anlj hoc non est per se noliim quoad nos '.
17. Denique Deum ^ssg per se noXwrxi non &6[\ìm secundum se

sed eliam quoad nos illae loquendi raliones, qiiibus aliqui PP. co-
gnilionera Dei esse nobis naluraliler insilam docent, el^ ut Dama-
scenus ail, inseminatcun ", haud ostcndunt. Elenim ss. PP., ut ali-
bi innuimus ', el mox lalius dicemus,Deum nonnisi e rebus crealis

raliocinando a nobis cognosci ex communi scnlenlia docuerunt. Qua-
le, ul s.Thomas observat, cum cognilionem Dei ingcnilam esse as-
serunljde Deo sub ralione bealiludinis in communi aliqui eorum lo-
quunlur *,cum enim homines naluraliler desiderent G&se beali, na-
luraliler cognoscunt esse aliquam bealiludinem •, el quoniam Deus

est obieclum bealiludinis, « cognoscere Deum esse in aliquo com-
muni sub quadam confusione est nobis naluraliler inserlum. . .
Sed hoc non est simpliciler cognoscere Deum esse , sicut cognosce-
re \enientem non est cognoscere Petrum , quamvis sii Petrus ve-

nìens , multi enim perfeclum hominis bonum, quod est beatiludo,
exislimant divilias, quidam vero voluplales, quidam autem aliquid
aliud ^ ». Alii vero volunt Deum esse naluraliler nobis nolum ex
consuetudine, qua homines ab incunabilis noracn Dei audire, el in-
vocare consuescunl;(( consueludo enim, praecipue quae est a princi-
pio, vim nafurae oblinel, et ea, quibus a puerilia animus imbuilur,
°
ila firmiler lenenlur, ac si essent naluraliler noia ».
*) I, q. II, a. 1 ad 3.—'») Do Fide orihod,, lib. I, e. [.
») Cf Di/nam., ibid., p. 469.— *) la lib. I Sent.y Disi. IH, q. I, a. 2 ad I.
''ì
I, q. H, a. 1 ad I.
*) Conlr. Geni., lib. I, e. 11. « Ex iis Pairum leslinioniis, alt ad Lane rem
Card, d' Aguirre , sotum cvincitur nolilìam de exislcnlia Del posse facile baberì
lumino naturae ab omnibus bomiuibus ralione ulenlibus , non quidera ex prima

{eroiinorura apprcbensione , ul conllngil in primis principiis , sed per discur.sura
obvium et unicuique facileni, ul proplerea nemo quamvis hebcs, aut rudis excu-
âri possil de illius ignoralione. Aliqui praeterea de Palribus non loquutitur de
Deo specialira, sed dumlaxat gcneralim sub ralione bealiludinis in communi Cum
edira omncs homines appclant naluraliler esse beati, eliam omncs naluraliler co-
gnoscunt esse aliquam bealiludinem. Non aulem oranes cognoscunt in quonam spe-
ciatim illa consislat , cum aliqui cani collocaverint in diviliis , alii in voluplati-
bus, aut in aliis rebus longe inferioribus Deo. Alque ex co quod omnes homines
iuxla Palres dicunlur naluraliler appelere, proindeque el nosse bealiludinenijnon
inferlur esse per se nolani existenliam Dei , sed dumlaxat possibililalem bealilu-
dinis in communi, quaecumquc ea sii. Denique alii PP. dum loquontur de cogni-
iione Dei naluraliler insila , non sunl intelligendi de illa in se formali ter , sed
virlualiler, sive in radice, quouiam omnibus est insilum ralionis naluralis lumen,
quo facile possinl illam deprebendercj ut proinde ncmo iuslam excusationem oblen-
dere posset, si ignorai eam veiitateia 3^ Oûcit,^ DIsp. VI; scc!. 4, p. 147,
flICOLOGU MATVRALIS l3
18. In exciilierdis Kanlii, lacoLii, et Lamennaisii senlcnliis non
imnioraniur, Elenim iara in Vrnamilogia* oslendimus 1° non pau-
ra absurda Kanlii Critica contineri; 2° vehementer Kanlium in eo
Iialiucinari ,
quod ralioni praclicae aliam TÌm ,
quam iheorelicae
concedil ;
3° exislenliam Dei lamquam poslulatum ralionis pracli-
cae admitlendam non esse , sed polius ralionem praclicam sine co-
qnilione realis exislenliae Dei intelligi non posse. Alque tic erro-
rem illorum obiler adnolamus, qui exislenliam Dei lamquam veri-
talem per se nntam eliam guoad nos tenendam esse perlendunl, eo

quod huiusmodi sunt quaedara, quae ad Deum speclant, praclicae
proposilione.f, e. g.,Deus est colendiis. Porro, quoniam propositio
praclica a speculativa pendei, intelleclus enim speculativus aienle ,
s. Bonaventura, « fit praclicus . . . , el illa eadera polentia,quae
dirigit io considerando, poslmodum regulat in operando* » ,

poi-
est quidem illa, prout a priori principio practico non pendei, esse
noia qiioad nos'^ sed tamen id non proliibel, quominus ipsa specula-
tivam cognilionem, quae per discursum comparalur, exposfulet.
ig. Ad lacobium quod special , etiam in Vynamilagìa 'demon-
slravimus, 1° cognilionem inslinctivam a ralionali natura liominis
esse prorsus alienam ;
2" criterium sensus interioris ab eo admis-
sum rerum ventali manifestandae omnino ini par es*e. Accedit
quod si verilalem exislenliae Dei ex sensus interioris nianifestaliO'
ne prò certa baberemus, ipsa mulabibs, et relativa , alque subiecli-
va, non vero obiecliva forel -, siquidem manifeslationes sensus inte-
rioris non sunl , nisi quaedam animi nostri affecliones ; affecliones
autem animi sunl mulalioni obnoxiae,variaeque iuxla varios homi-

re?-, el, rum sint inlernae, nihil exlerni, alque obieclivi nobis ma-
Djfeslant *.
so. Denique, quod allinei ad Lamennaisium, perspicuum est il-
lius errorem ex eo enasci, quod connexionem logicam cum reali, or-
dinemque demonslralionis cum ordine exislenliae rerum perperara

confundil *\ siquidem in demonslralione, qua exislenlia Dei proba-
lur , non quidem ipse Deus , «ed nostra Eius cognilio ab alio , in
quo illa conlineturjelicilur *.Hinc s. Thomas monet praemissas non
•) Cap. X, ari. 8, p. 5S6 sqq.

•) la Itb. Il Seni., Disi. XXIII, p. 1, a. 2, q. 1 ad arg.
•) Cap. X, art. 8, p. 543, n, 5.
*) Cf quae conlra larobi adnolayit Wcgscheider , Inai, theoì. christ, dogm. ,
Pars li, e. I, § 53, n. 6, p. 227, 22S, Halae 1833.

*) Cf La Scienza e la Fede, voi. XIII, ser. I, p. 413, Napoli 1S47.
*) e Neuliquam, nuperrìme scripsit lo. Rayser, demonslrare signiGcat causa
l4 TIieOLOGIA NATTRALT3
Jiahere rationem caiisae efflcientis , nìsi quantum ad virtulein Illa-'
tivarn '.
ARTICVLVS SECVNDVS
De genere argumentorum ,
quihus Dei exislentia est
denionslranda
ar. Duplici demonsiralionis genere ,

quemaclmoJum in Logica
explicaviraus ", aliquid probari potesf, a priori nempe, \el a po-
steriori, lam demonstralione, a priori appellalur, Dei
cfuae proprie
cxistenliam probari non posse prò comperto babelur*, boc enim pro-
bationis genus, cura fiat per causam, ex antecedentibus, et priori-
bus ducilur; Deus autem, utpole Ens supremum, et Causa prima,
nibil babet se prius, quod instar cau?ae spectari yjotest, ita ut cau-
sam inquirenti,cur Deus sit, non aliam fas sit assi<^nare, nisi quia
ipse Deus est '. Quapropter tamquam in Deum nefarius a Vico no-
stro arguilur, qui Eius existentiam bac ralione probandam suscipe-
retj illam enim negaret, nedum adstrueret *.
11. At vero nonnulli Pbilosopbi arguraentalionem a priori latio-
ri sensu accipientes , realem existentiam Dei ex ipsa Eius notione

conficiunt. Hoc argumenlum quod proprie a simultaneo nomina-
,
tur, in primis a s. Anselmo cxcogitalum full ", qui bis ferme ver-
bis illud enunciavit: Omncs nomine Dei inteliigunt illud, quo ni-
hil maius cogilari pò test; ac proinde illud, quo nibil maius cogiluri
potestj in inlellectu exislit. Atqui si illud, quo nibil maius cogilari
polest, exislit in inlellectu , eliani in re nempe extra intellectuiu ,
allìore inferius aliquid deducerc , ut vult Fr. lacobius. Ita qui sentiant , causani
cssendi cura causa cognoscendi comniulare alii iain nionuerunt j; De argumenliSf

guibus Deum esse probalur^ e. IH, § I, p. 50, n. 1, Bonuae IS'61.
') In lib. V i/e/., lecl. lil.

a) Cf voi. I, Loff., p. II, e. m, art. 4, p. 137.
') Id docuìsse videtur Clcmens Alesandrinus, ubi ali: e Cura cuiusvis rei prln-
cipìum iuventu longe sit dilficillimuin; est ccrle omuino primum, et antiquissiiuum
principium difficile ad demonstrandum; quod quidcm est eliani aliis omnibus causa,
ut liant, et facla sint » ; Slrom., lib. V, n. XII, p. 6i)5, Opp. t. Il, ed. cil.
^) De anliquissima Italorum sapientia^ lib. I , e. 3, p. 30 } voi. 11 , Napo«

li 1834.
*J Ilulus argumcntl auctoretn falso perlilberi Cleanlliera , necnon ab argumon-
talione, qiiam adbibuit s. Augustinus {^Da lib. arb.^ lib. II, o. 3-15) illud valde
abcsse oslendit Ad. Fricke , Argumenl. prò Dei exislenlia eie, , e, 1 1
, p. 4U
sqq., Lipsiae J846. Quod sj)€Clat ad s. Augustiuuin, cf etiara nostrum Prisco iu
Ephem. La Sctenza, e la Fecle^ rol. XXXIU, Serie I, p. 346, Napoli 1857.
THEOLOGfA NATVR.4LIS |5
cxistcre debet. Ergo illud ,
quo nibil maìus cogitari polest, nempe
Deus, et ìq re. Minor ita probalur: Illud ,
exislil et in intelleclu
,
quod existil in intelleclu, et in re, maius eo est , quod in intellectu

tantum existit. Ergo si iti, quo inaius cogitari non polest, exisleret
tantum in intellectu , lune illud , quo aliquid maius cogitari non
polest, esset huiusmodi, ut aliquid eo maius cogitari possil-, id quod
*.
conlradictionem implicai
!j3. Huiusmodi arguraenlum in pliilosophia recenti a Cartesio •
praeserlim, alque a Leibnitio inslauratum fuit. Porro Carlesius du-
plici ralione illud exposuit. i" Extat iu mentibus noslris idea rei
infinilae,el summe perfectae;idea autem rei infinitae,el summe per-

fectae non aliunde proficisci polest, quara a re ilidem infinita, et
summe perfecla, siquidem omnes consentiunt non posse plus prae-
slantiae inesse in opere, qiiam sit in opifìce : res igitur infinita , et
summe autem Deus est. Deus igitur existil ".

perfecla existit. Ilaec
!i** Quidquid perlinere ad rem , cuius ideam in mente habemus ,
dare et distincle percipimus , id ad rem illam refera pertinel *; at
*) e Et quidem credimns Te esse aliquid, quo nlliil maius cogitar! possit. Ait
ergo non est aliqua taiis natura, quia disti inaf'pient in corde suo, non esl Deuaf
Sed certe idem ipse insipiens, cura audit hoc ipsum quod dico, aliquid quo maius
nihii cogitari pole.sl^ iotelligil quod audit, et quud inleiligit in intellectu eiusesl;
eliam si non iolelligat illud esso. Aiiud est cuini rem esse in intelleclu : aliud
intelligere rem esse. Nam cum pictor praecogilat quae fjclurus est, Iiabct quidem
io iiilelicciu; sed nondum esse intelligit, quod nondum fccit. Cum rero iam pio-
zit ; et liabet in inteilectn , et intelligit esse quod iam fccit. ^Convincitur ergo
eliam insipiens esse rei in intellectu aliquid, quo niliil maius cogitari potest: quia
hoc cum audit , intelligit; et quidquid intcllig>iur, in intelleclu est. Et certe id,
quo maius cogitari nequif, non potest esse in intelleclu solo. Si enim Tel ia solo
iolelieclu est; polest cogitari esse et in re: quod maius est. Si ergo id, quo ma*
ius cogitari non potest, est in solo inlellectu ; quo maius cogitari noa
idipsum ,
polest, est quo maìus cogitari polesi: sed certe hoc esse non polcit. Existit ergo
prucul dubio aliquid, quo maius cogitari non Talet, et in inttllectu, et io re i ;
Protlcg.^ e. 11 , Opp. p. 20, ed. Gcrberon, Parisiis 1721. the liber inscribitur
Prothgium^ quia iu ea homo Deum ulloquilur , Cumquc, ut gratiaoi sibi largia-
tur, seque iu cognoscendi studio adiuvel, supplicibus rerbis orai.
*j Quin Carlesius Anseiroi argumenlaliooeni prae oculis habucrit , dubilanduia
non est. Cf Frickc, Op. cil., Pars prima, e. IV, p. 43 , ed. cit., et Ilaurcau ,
JJÌ4l. de ia Scoi., t. I, e. 8, p. 201, Paris 1S50.

*) Pìinc'pta phiLs., p. I, n. 18, p. 2;}7, Cfpp. t. I, ed. Garnier, Pari* 1835.
Cf Discourt de la melA., p.IV, tbid., n. 31, 32, et lied. HI, n. 15, iòid., p.l25.
*) Claram Carlesius illam dixit perceplionem, quae menti attendenti praesens,
et aperta est, sicut darà ca nobis ridcri d;cimus, quae oculu ìnlucoti praeseolia
satis forliter illum et aperte movcnt; distinclam fero illam, quae cuoi clara sii,
ab omuibus aliìs ila seiuuclu est , et praeci:>a , ut nibil plaue ahud quam quod
,
claruni, in se conlineat j; Pnncip. phi/os.^ P. I, n. 45, 46, t. i, p. 250, 251.

l6 THEOLOQIA NATVBALIS
existenllam rem infinìtam, et summe perfeclam, hoc est, Deum,
acl
cuius ideam in mente liabemus , dare , et dislincte pertinere per-

ei pimus ergo ad rem infinilam , et summe perfeclam , hoc est,
;
Deum, cuius ideam in mente habemus, existenlia perlinet *,
24- Leibnilius Carlesii argumento ,

quod ab idea Dei petitur ,
nuliam vim inesse existimavit,nisi priusDei possibililas demonstre-

tur ". Proinde illud ita emendavi! : « Deus solus, seu ens necesr
sarium, hoc privilegio gaudet , quod necessario existat, si possibi-
Jis est. Et quemadmodum nihil possibilitatem eius impedii, quod
limilum expers nec villam negationem, consequenter nec contradi-
clionem involvil, hoc unum sufBcit ad cognoscendam exìstentiam
Dei a priori ' ».
u5. Sed fatendum est hanc rationem Carlesium non latuisse. E-
tenim in Responsionibus ad ohiecliones primas cantra Mediiatio-
Tìes Meiaphysicas observavit enti summe potenti convenire sallem
jìossibìleìn exìstentiam^ et quoniam illud ens ob summam suam po-
Xeniì'àm propria sua vi exislere potest,concludendum est ipsum re-
vera exislere, atque ab aeterna extitisse, quia quod propria vi sua
potest existere^ semper existit *.
26. lam vix Anselmus suam argumentationem proposuit , cum
adversarium nactus fuit Gaunilonem monachum Marmutinensem ,
qui hac de re librum composuit quem inscripsit , Lìher prò insi- ,
piente adversiis Anselmi in Proslogio ratìocinationem *. Eam dein-

de post Alb. M. ', vehementer impugnurunt s. Thomas', Scotus*,
aliique permulti. Cartesio eliamplures illius temporisviri dodi cor-
tradixerunl,quorum sententias ipse nobis in operibus suis reliquit^.
») 76/V/., n. 14, p. 23S. Cf Med. V, n. 3-5, p. IG9 scqq. Fere idem argu-
mcnlum expressit Spinoza, Eihic. pars I ,
prop. XI, p. 42 sqq., Opp. ed. Pau-
luS; 1. II, lenac 1803. Cf Leibniz, Epist. ad Conrigium^ Opp. p.78, ed. Erdm.
') Epist. ad Conrig.f loc. cil.
*) Monadologie^ vulgo Principia phitosophiae, § XLV , p. 70S, ed. cit. Lclb-

nitii vestigia pressit Uanscliius, Princip. phìL Leibnl.} Lipsiae 1728.
*) T. II, n. 12, p. 32, 33.
^) 35 sqq. Ei s. Doctor aliud opus obiecll, cui
Inter Opp, s. Ans, ed. cit., p.
nomcn, Liber cantra insipientem. Insipienlem Tocat allicum , rationem habens Ps.
XXXI, V. 1, ubi illa verba, Dixit insipiens in corde suo,non est Deus, ìegimlar^
Eamdem ob causam Anselmus libellum illum, quo se contra Gaunilonis reprchen-
siones defcndit, ita iuscripsit , Liber cantra insipientem. Gaunilon cairn libellum
suuin nominavil Pro insipienle^quìa in co Albei alicuius personara se agerc Cngif,
sludctque probare ea, quae Anselmus in Proslcgio proposuit, stare non posse.
*) Sunu Theol.^ p. I, traci. IV, q. XIX, menibr. 2.
') Contr. Geni. , lib. I, e. 10 et 11. Cf etiam in lib. I Seni. , Disi. IH,
q. 1, a 2, el I
, q. II, a. 1.
«) Iq lib. I ^V«/,, Disi. II, q« 2.—') Opp, U II, ed. cit.

TBBOLOGU KAIVRALIS IJ
»7. Post Cartesiani, et Leibnilium usque ad noslram aelalein a-
Jiqui philosopbi argumenlo ontologico vim demonstrationis inesse
opinati sunt •, alii inter subliliores paralogismos illud retulerunt ;
aliidenique ipsum nova ratione emendatum exhibuerunt *. Inter

hos postremos praelermiltendus non est Moses Mendelsobnius *,qui
in Dissert. de Evidentia, quae praeniio decorata fuit a Berolinensi
academia regia ann. 176Ì, ex notione independentiae argumentam
illud ducens, ita ratiocinalur: Ens perfeclissimura est independens-,
lale aul est, aut non est; si non est, causa adsit necesse est, cur non
«it, quae cauâ aul in ipso Ente perfectissimo ponitur, aut extra i-
psum; ncque vero extra illud poni potest, nipote independens, nc-
que in eo, cuni in entis independentis notione impossibilitas logica
non sii; ergo est •

28. Antequam arguraenli ontologici vim perpendamus,haec prae-
monenda censemus Primum est, quod argumentura Anselmianum
:
nullam cura Ontologismo affinitatem habet. Etenim conceptus Dei,

«ive Enlis, quo nibil maius cogitari potest, unde initium suae argu-
mentationis s. Anselmus sumil non est, queraadmodum Ontologi ,
praefracte contendunt *
, lerniinus cuiusdam intuilionis, sed inter
abstractas noliooes est recensendus*, atque ex connexione, quam ille
cum exislenlia habet , obiectivam eius realitatem extra intellectura

colligil '.Re quidera vera, i* de ilio conceptu sanctus Doctor loquitur,
*) Cf Fabriclus, Delcdus argumeniorum el syllabus scri'ptorum qui vsrìlafern

religionia chriatianae adceraus aiheos etc. iucuùrationibus tui,i asseruerunl, e.
X, § 4, 5, et 6 , tlamburgi 1725. Hac nostra aelate de argumento ontologico
scripserual Walle De ontologico prò Dei exislenlia argumento^ Bremae 1856;
,
Ad. Fricke, Argum. prò Dei exiìtanlta eie. , Lipsiae 1846; Billroth, Z>e Jns,
Caniuar. Proslogico, Lipsiae 1833; Rajser, De argumenlisj quibus Deum esse
probatur, Bonnae 1851.
') Hic de argumentis prò Dei existcntia pralecl'ooes coram filiis sais adoIescea<
tibus, aliisque familiarìbus iioris tnatutiais habuil, easque anno 17S5 tjpis descrU
bendas curavil. Scripla omnia edidit G. B. Mendelsolm Vl[ voli., Lipsiae 1843;
voi. II, Horae matuiinae, tive praelectiones de exislenlia Dei, p. 377 seqq.
*) Haec argurueulalio non multum ab ea differì, quam proponit Cantius, Èledit.
Phii-ì Ditcip.ina secunda, De Theol. na/., eli, § 366, p. 265,Tubingae 1730.
*) Cf prae ceteris Vbaghs , De la connaissance de Dieu , ou Monologue , et
Protloge ^ avec aes Jppendicet^ de Saint Anselm , Louvain 1854 ; et Vgonia,
Eludei philos. Ontologie, ou E udea dea loia de la psméjj por. 2, scct. I, eli.
10, p. 381, t. I, Paris 1856.

^) * Qu'PP^j '''' tlard. d' Agairre qui appositis commenlarlis, et disputationibus
iheologìam s. Ànscimi illoslrandain suscepit, licei nulli mcnli creatae secundum

iogenitas vires sii possib lis intuitio Dei etiam ut auciorìs naturae, neque eaim
sub ca ralione Tideri potest, nisi videatur ut in se est, quod soluni ex elcralio»
F.LEM.PHILOS.CimiST.Ul.PAftS 11.
^
l8 TIIEOLOGIA NàTVBALIS
qui in nobis exurgit, cum noraen Dei, si ve Eius, quo nihil maius
cogitari potest, audimus *. 2° Gauniloni obiicienli se non posse co-
gitare auditam rem^ qua maior cogitari nequit, quoniam ipsam ne-
qtie ex alia simili poterai conìicere , Anselmus quin respondeat,
iìlnd, quo maius cogitari nequit, mentis nostrae intuitioni perenni-
ter obversari, testimonio conscientiae , XdLxnc^dixn firmissimo argU'
mento * utitur ut ostendat falsum esse illud, quo maius cogitari
5
nequit, ex nulla re coniici posse. « Palam est, ait, rem aliter sese
habere. Quoniam namque orane minus bonura, in tantum est simi-

le maiori bono , in quantum est bonum , patet cuilibet rationali
menti, quia de bonis minoribus ad maiora conscendendo , ex bis ,
quibus aliquid cogitari maius potest , multum possumus coniicere

illud, quo nihil potest maius cogitari... Est igitur unde possit coniici
quo maius cogitari nequeat » ». 3" Demonstratio Episcopi Gantua-
riensisnon eo spectat ut existentiam Dei, quem mens nostra

, in-
tuelur , dilucidius explicel, sed ut satis necessaria argumentatione

prohet « reipsa existere aliquid, quo maius cogitari non possit , nec
eam alicuis obiectionis infìrmari firmitate '*».
ne supernalurali assequi possumus; attamcn cognitio abstractiva eridens , saUcm

a posteriori, sive ab eiTectis possìbilis est . . . Eas igitur perfectiones Dei probat
Anselmus in hoc opere naiuralibus rationibus in cognitionem evideotem abslra-

ctivam ducentìbus adversus komines alheos, et idololatras: quorum priorcs Deum
ncgant; posteriores sibi plures Deos inanes conGngunt >; Op. cit.^ Disp. I, scct.
VII, n. 64, 65, p. 67. Et tòid., disp. VI, secl. V, n. 51, p. 149: « <Juare dum
Anselmus, et quilibet alius instituit controversiam cum albcis bominìbus, supponi
dobot conceptus obiectivus ( hoc est, notùmalis ) signiGcatus hoc nomine Deus^
quasi in abstracto, et quaestio proccdit ad vcstigandum , an id, quo nihil melius
et excellentius cogitari valet, vere existat , an non; qucmadmodum si, supposifo
conceptu obiectivo hominis, aut aeternitatis , significalo per ca nomina, disputa-
rent Angeli , an vere existat aliquod animai rationale , vel an in rerum natura
sit duralio aliqua initio et tine carcns ». Hanc distinctioncm inter conceptu ra no«
iionalem^ sive nominalem, et cooceptum realem alicuius rei ipsc s. Anselmus ita
enunciavit: e Aliter cogitatur res, cum tot eam signilicans cogìtatur, aliter cum
idipsum, quod res est, iulelligitur ì; Proslog.^ e. IV, p. 31, Opp. ed. cit.
') e Cum insipiens audit proferri quo maius cogitari non potest, intelligit quod
audit. Vtique qui non intelligit , si nota lingua dicitur , aut nuilum , aut nimis
obtusum intellectum habet i; Ltb. Apoi, etc, e. II, iÀ/£^.,p.37. CX Proslog ,^c. II.
*) Liber Apolog. etc, e. 1, p. 37.

•) Ibid., p. 39, e. 8, p. 37.
40. Ncque sanctus Doclor iis verbis,quibus in Proslogio (c.l4,
*) Ibid., c.lO, p.
p. 32 ) Deum alloquitur: Aut potuti omnino aliquid inlellìgere de Te, nisi per
lucem tuam, et veritatem tuajn ? Si ergo vìdit lucetity et veritatem , vidit Te,
Ontologismo suffragar! dicendus est. Etenim nihil ìnlelligGre possumus nisi per
Deum, non quia Deus est principium, yjw res intelligiraus (cf s.Thom., Qq.dispp.^
de P'er.f q. XVIN) a. I ad 1), sed quia a Deo, ut s.Thomas inquitjt anima human»
THBOLOGIA NiTVRALIS I9
39. Alterum est , argumeotatioDem Carlesianam ab Anselmiana
jn eo abscedere, quod idea Entis perfectissimi , ex qua illa profici-
5citur, nostrae menti innata asseritur, dura e contrario, secundum

s. Anselmum, ad illam ex cognitione rerum, quae in mundo adspi-
ciuDtur, conscendimus '. Quapropter baud recte faciunt Remusat ^5
Haureau ', a1iique,qui alteramcura altera prorsus permiscent.

3o. His praenolatis , nos in s. Thomae sententiam concedentes ,
argumenlo Anselmiano prò existentia Dei nullam vira demonstralio-

nis inesse exislimamus *. Et sane, in primis Dei nomine res summe
perfecta non ab omnibus inlelligitur , cum Deum posuerint Ethni-
cisummae perfeclionis experlem, quatenus alii solem, alii coelum,
bumana forma esse existimaverint: « Forte ille, qui audit boc
alii
nomen Deus, non intelligit significari aliquid , quo maias cogitari

non potest, cum quidam crediderint, Deum esse corpus ' ». Prae-
terea ex eo quod cogilamus Ens , quo nullum maius esse potest ,
,
atque ex eo, quod illud, quod existit in intellectu, et in rerum na-
tura, maius eo est, quod existit tantum in intellectu, baec conclu-

sio dumtaxat iure inferri potest, non posse cogilari Ens summe per-
fectum, quin tamquam reipsa existens cogitelur, ita ut probandum
maneat boc Ens , quod a nobis tamquam reipsa existens cogitatur ,
extra nostrum inlellectum exislere. « Dato etiam, subdit Aquinas,
quod quilibet intelligat boc nomine Deus significari boc quod dici-
Inmen intcllectnalc parlicìpat % (I, q. LXXIX ,a. 4 e); ac proìnde, e illa lax vera
illmnioat sicut causa universalis, a qua anima hamana participat quamdam partl-
CDlarem virlulera t (ibid.ad l),per quam ipsa res intelligit. Cf.quae dixlmus voi. I,
Dynata., e. VII, art. 4, p. 567, n. 6. Itera qui videt lucetti, et verìtatem, videt
Deum, eadem ratione ac qui videt imaginem alicuiusreì, ipsam rem videre dicitar;
nam, aiente eodem Aquinale, csi loquamur de veritate, secundum quod est in rebus,
omnes sunl verae una prima veritate, cui unumquodque asslmilafur secundum suam
eotilatem > ( 1, q. XVI, a. 6 e). Vnde ipse s. Anselmus haec habet: e Et saepe
videmus aliquid non proprie quemadmodum res ipsa est, sed per aliquam simili'
ludinem, aut imaginem, ut cum vultum alicuius consideramus in speculo 1; Mo'
nol.^ e. 65, p. 40. Cf quae de Iiac re innuimus in E^hcm. La Scietiza eia Fe-
de^ voi. XXIV, p. 31 Napoli 1852, et quae fusius explicavit Ics. Prisco, ibid.,
?ol. XXXIII, p. 347 seqq., 1857,—') Cf loc. cif. p. 18.
•) Soint Atuelme de Canlorbery, e. V, p. 560, Paris 1833.
») Op. eit., ìbid., p. 201.
) Errare videntur, qui ipsum Anselmum de argumenti sui debilitate consclum
fuisse affirmanl ,
propterea quod ,
priusquam illud proponeret , siìi de existentia
Dei omnino persuasom esse declaraverit. Confrarlum enim facile efucitur cuoi
fide
e Proslog. cap. 1, lum ex narralione Eadmeri ( fila Anselmi ^ \.h. I, p. 6 ),

quam exscripsil Rob. Veder, Dissertatìo de Anselmo Canluarietisiy Pars prior ,
p. 25 sqq.. Lugduni Ealarorum 1832.
*) I, q. 11, a. 1 ad 2. Cf L'otiti; Cent. , lib. I, e. 11.
*
,
20 THEOLOOIA NATTBALIS
tur, scilicet illud, quo raaius cogitari non polest , non tamen pro-
pler hoc sequitur, quod intelligat id, quod significatur per nomen,
esse in rerum natura, sed in apprehensione intellectus tantum. Nec
polest argui quod sit in re , nisi daretur quod sit in re aliquid ,
,
quo maius cogitari non potest -, quod non est datum a ponentibus
Deum non esse' ».
3i. Hoc sane vitium in argumento ontologico^ quacumque ratio-
ne proponatur, observare cuique licet. Enimvero in argumento o/i-
iologico ex idea Entis summe perfecti realis Eius exislentia infer-

tur ^ atqui notio rei, quae ab exislenliae notione separaci nequit
nullo modo eiusdem existeniiam aetualem inferi, sed solum de ea,
absque exislenliae notione, cogitandum non esse *, ergo nihil raaius
in eo concludilur ,
quam rei summe perfectae ideara cogitari non
posse, quin ista cogitalione idea quoque exislenliae inlelligalur; u-
trum vero isla notio re , an sola cogitalione existat, nihil conciudi-
tur. Brevius: In idea Entis summe perfecti exislentia tantum idealis
continetur^ quocirca,si ex ipsa Telit realis Eius exislentia inferri, ar-

gumentum conficitur, in quo conclusio lalius, quam praemissae ,
palei, quodque in sophisma transiiiis ab intellectu ad rem appella-

tum incidit '.
Sa. Quod speciatim allinei ad Cartesiumfundamenlum primi ,
argumenti subruilur quod nulla ex eiusdem Carlesii principiis

, eo
ratio est , cur idea Dei nobis innaia dicenda sii. Elenim Cartesius
) I, loc. cit.
') Hegeliani opinantur argumenlum ansclmianuni non hoc sibi velie, xxl ex no*
tione cntìs perfectlssimi Iiuìus exislcoliam cruat; sed polius, ut ostendat notionem
eius, quo maius cogìlari uequeat, ita debere cogitar!, ut illud uon esse ne «ogi-
tari quidem possil; sive ut identitalem subiecliviiatis., et obieclivitalis in cugltau*
da Dei notione , secundum Scholatn hegelianam , statuat. Quapropter Hegel! us

summae laudi Anselmo esse ait, quod illam identitatem suo argumento significam
vit, et poslulavitj quamvis eius necessitatem non demonstraverìt iusla discipliuae
forma {Phil. de la Rel.^ pari. II, p. 471 sqq., et ibid., t. II, part. HI, p. I69j.
Praeter Hegelianos eadem ratione illud argumentum interpretantur BiUroth {Diss.
ht'sl. crii, de Jas. Cantuar. Pro*loff. et Monol. , p. 11 , Lipsiae iS32 ), Klee
{Storia da' dogmi, pari. II, e. 1, p. 96, INapoli 1857), aiiique. Sed centra, haec
pantheistica illius argumenti inlerprelatio, praeterquam quod doclrinae s. Ausel-
mi (cf Monol, , e. V, VII, IX ) omnino adversalur , atque ab ipsis Ralionalistis
( cf Haureau, Op. ctl., ibid., p. 20O) reiicilur, falsa eo evincitur, quod dislin-
ctio inler ordinem idealem , et realem adeo penes s. Anselmum certa est , ut
omnes Philosophi Calholici, qui eius argumentum outologicum aggressi sunt , liu-
ìus inlirmitatem ex eo derivarunt, quod cum ordo idealis ab ordine reali distìu*
guatar, realis existentia Eius ,
quo nihil maius cogitari potest , ab ea, quod non
polest cogitari non cxistens, nequit iure inferri. Cf Ad. Frickc, Op. al., e. il,
p. CO sqq.
THEOLOGU XATVR.4LIS 2 1
haec docel: in infinilo duo speclamla esse, rem ipsam, quae ìdBqì-
ta est, et infinitionem^ quae in re illa infinita est; rem iofìoitaai nos
posse percipere positive quidem , sed non adacquate^ si quidera ,
cum finiti simus , icfinitum comprehendere non possumus ; injini-
iionem vero a nobis cognosci negative ,

quatenus ab infinito omnes
limites ]>er mentis actionera removemus '. Ex quibus ipsius Carle-
«ii principiis colligilur ideam rei infinilae finitam esse, tum quoad
rem ipsam infinitam, quia eam
non comprehendimus, tum perfecte
quoad infinilionem , quia quod negative cognoscilur , sane non co-
gnoscitur infinite. Quod si idea rei infinitae, quam in mente babe-
mu5, non est infinita, patet eam aliunde proficisci posse , quam a
re itidem infinita; atque ideo nulla est ratio , ob quam illa debeat
€5se innata. Accedit i° quod mens in cogitatione rerum eas non
producit, sed tantum detegit *; ac proinde nulla in eo est repugnan-
tia, quod mens finita notionem rei infinitae ipsa sibi comparet; id-
que ex eo magis perspicitur, quod « omne cognosceos babet cogni-
tionera de re cognita non per modum rei cognitae, sed per modum
cognoscentis * » ; 2° quod si mens ex eo ,
quod finita est , non vale-
ret suis cognoscendi facultatibus Infinilum attingere, ne per Ideam
quidem sibi infusam illud cognosceret, nam baec idea innata, quip-
pe quae ipsi menti inhaerere debel, non nisi finita, aeque ac mens,
esse posset.
argumenlum ilio, quod ipse slaluit, princi-

33. Alterum Carlesii
pio innititur: Qnod dare et distincte inlelligimus pertinere ad ali'
(jfuam rem, id de eadem re cum veritaie affirmandum est. lam hoc
principium veruni est de re , uti a nobis concipitur , sive , uli ab
idea nostra repraesentalur, non autem de natura, quam extra intel-
Jectum babet. Cum igitur ex eo, quod est in nostro intellectu aJ ,
rem ipsim , uti est in se, gradum fiicimus , tum in paralogismum

ìncurrimus, quia ex statu ideali in statura realera egredimar. Quo
buius animadversionis firmitas clarius pateal, lubet aliud simile ar-
gumenlum, ex quo falsum concluditur, Cartesio obiicere; nempe:
Quod dare , et distincte percipitur in idea alicuius rei conlineri ,
id de illa re affirmandum est \ atqui dare, et distincte concipimus
in idea corporìs perfectissimi contineri existentiam ; ergo existen-
iia de carpare perfectissimo affirmanda quod idem est ,
est', sive,
corpus perfectissirmim exisiit *.Sane hoc argumenlum sopbismaest,
*) Eèponses aux premières ohiectiorts. Opp. l. Il, p. 27, ed. cH., Io Ohiecl
•) Cf vol.l, ZJifuam.jC. III,art. 9, p. 334,33oìj5iV., e. X, ad. 7, p. oS3, 534.
») In Ilb. I Seni., Dist. IH, q. 1, a, 1 sol.
*) Propu£aalor€S arsuiacnli CaUeìiàui fruHra hboran', al monslrenl hoc argu
22 THEOLOGU NATVBALIS
in eo enim de corpore perfeclissimo existentia realis ideo afErmalur,
quia in eius idea conlinetur existentia ,
quae tamen non nisi idealis
est. lam eodem prorsus vitio argumentum Gartesii prò existentia

Dei laborat '.
34. Idem de Leibnitii argumento dicendum est. Ex eo enim ,

quod concipimus possibile Ens maxime perfectum , ad cuius essen-
tiam existentia pertinet consequitur quidem huiusmodi Ens non
,
posse a nobis concipi tamquam possibile , nisi tamquam existens

concipiatur,al numquam inferri potest id ipsum ex parte rei locum
habere, et veritatem ".
35. Neque yalidius censendura est Mendelsohnii argumentum.

Enimvero, si natura independens putetur non esse , causaquidem
assignanda est ,
quaraobrera non sit. At , cum illam causam extra
ipsam naturara independentem Mendelsohnius sitam esse negat ^
pessimo errore notionem rei , et rem ipsam inter se confundit. Et
sane, si quis, e. g. , omnia dictitaret esse fortuita , causam extra
cogitatam naturam illam independentem penerei, quae ipsam tol-
leret, et quae removeri non posset, priusquam esse Deum, rerum
omnium conditorem, alia ratiocinatione conficiatur. Quapropter an-
tequam a notione huius naturae independentis progredi possimus y
aliunde colligere debebimus eam esse, et tum demum inde , Men-
delsohnio duce, ad eam agnoscendam aggrediemur. Quae quidem ar-
gumentandi ratio absurda est. Quod si accepisê dicatur Meodel-
sobnius naturam independentem vere extanlem, quae cum sit in- ,
dependens , non potest per causam aliquam externam ad nihilum

redigi, in petilionem prineipii incidit, siquidem ponit eam, quam
demonstrare vult , naturam. Postremo facilius etiam in oculos in-
cUrrit, inde ,
quod notio naturae independentis nihil habeat repu-
gnantiae, non quidem, ut Deus sit,consequi, sed dumtaxat ut Deus
possit esse. Explodenda igitur est etiam argumentatio Mendelsoh-
niana ?.
taen(o suo esse dissimile, co quod ad idcam corporis perfectissimi existentia ne<
cessarla non pertinet, ut pertinet ad ideam Entìs perfeetissimi. Eteaim, si con<
eludere possumus Ens perfectissimum existere necessario ,
quoniam in idea Eius
existentia necessaria continetur; eodem modo recte concludimus corpus perfectis-
simum existere contingenter, quia existentia contingcns in eius idea continclur.
Vid. Sam. Werenfelsius , Disserlt. varii argumenti , Pars altera , t. II , ludi-
cium arg. Cari, eie, p. 39 sqq. , Amstclaedami 1716.
') Cf Buddeus, De Aih. et superai., e. V, p. 236, Lugduni BataTorum 1767;
Rayser, Op. cit., e. 11, § V, p. 47.
'^) Vidi Moshem., Adnot, ad Cudworlhi Syst. inlell. , t. Il, e. V, secl. I, §
CU, p. 895 sqq., ed. cit.
>) Cf Fricke, Op, cit., e. II, p. 72 sqq., ed. cit.

TIIEOLOtiU NATVRALIS iJ
3jt>. Itaque non nisi altero argutueutorum genere , idest a poste-
riori existentia Dei probanda est. Quantum autem roboris illi in-
$i*, nihil est cur exponamus ; nani denionstrationis ars , ut inquit

s. ex effectibus causas concludere docet *. Et sane « ex
Thomas ,
quolibet «fFectu potest demonslrari propriam causam eius esse si ,
taraen eius efFectus «int magis noti quoad nos -, quia , cum effeclus
dependeanl a causa ,
po5Ìto effectu , necesse est causam praeexiste-
re ".Quod verum manet, etiamsi proportio naturae Inter effectum,et
causam non inlercedat * atque etiamsi deraonstratio ex necessarii?,;
cuiusmodi non sunt efFectus, procedere debeat. Etenim demonstralio

Lactenus ex necessariis eflScienda est ,
quoad oecessaria debeat esse
connexio raedii cura extremis. Nam et alioqui ex effectu contingenti
causam Tel cimtingentem , vel necessariam , dum tamen necessaria
sit connexio, demonstrative colligimus.
37. Rursus, plurimum apud Patres illud vaiuisse pervulgalissi-
ma re« est. Speciminis gratia, baec pauca proferimus. « Meus no-
stra, ita loquitur Origenes, ex pulcritudine operum, et decore crea-
turarum parentem universitalis intelligit * ». S. Gregorius Nysse-

Bus eum, qui Dei existenliam arguendum esse putal«ex
negiverit,
iis, quae artificiose ac sapienter administrantur in mundo, ut inde
vim esse aliquam agnoscat in illis apparentem, omniumque supre-
mam ' ». Hinc TertuUianus Habet Deus testimonia totum hoc
: «
quod sumus , et in quo sumus •»•, et s. Hilarius: « Quis,munduiii
contuens, Deum esse non senliat ? '
» Etenim mundus ipse, inquit
s. Auguslinus, « ordinatissima sua mutabilitale , et mobilitate, et
visibilium omnium pulcherrima specie, quodammodo tacitus et fa-
ctum se esse, et nonnisi a Dee ineffabiliter atque invisibiiiler ma-

gno , et ineffabiliter atque invisibiliter pulcro, fieri se potuisse pro-
clamai '».Vnde Deum ila alloquitur: «Coelum, et terra, et oamia,
') Conlr. Gent.^ lib. I, e. 13.

*) I, q. 11, a. 2 e. Et s. Bonaventura: « Quìa relucet causa io effecla, elsa-
pìentia artìiicìs manifestalur in opere, ideo Deus, qui est artìfex, et causa crea-
turae, per eam cognoscitur s;Ia lib. I Sent.^ Dist. Ili, p. 1, a. 1, q. 2,resoL
Cf alia eìusdeni Doctoris loca, qiuie {Rt)tulimus io roi. !, Dynam.^c. Vii, art. 4^
p. 469, n. 3, et p. 471, n. I.
') Cf voi. I, Dynam.^ tbid., p. 471.
) Se principiis, lib. I, e. I, D. 6 , p. SI, Opp. t. I. Parlsils 1733.
*) Orai, catech.y Praef.
*) Ade. Marc, lib. I, e. 10, Opp. l. I, p. 201, Parisiis 1658.
•j In Psalm. LII, o, 2, Opp. p. 83, Parisiis 1693.
'; De Civ. Dei^ Lb. XI, e. 4, n. 2. Brevius s. Masiuius: e Quod sit Conditor
, . . creatura oculis obìecta manifeste Iribuit j; Capila ad Theol. et Oxon. spc
ctanltoj Cenleaa lerlla capUaj d. 8, p. SS8, Opp. t. I, Parìsiù 167a.
'2.4 TIIEOLOGIA NATVBALIS
quae in eis sunt, ecce unJique mihi dicunt, ut Te amem; nec ces-
gant dicere omnibus, ut sint inexcustbiles *». Quibus omnibus con-
sonai eliam Anselmus, aiens
s. « Nibil aperlius, quam quia illa :
summa rerum molem, ttim numerosam mullitudi-

Essentia tantam
nem,lam formose formatam, lam ordinale variatam,tam convenien-
ter diversara, sola per seipsam produxit ex nihilo *».
ARTIGVLVS TERTIVS
Argumenia a posteriori, cjuibus Dei existentiaprohaturêxldhenlur^

et primum ea, quae metaphysica appellanlur
38. Ex argumenlis a posteriori ,

quibus Dei existentia demon-
stralur, illud, quod ex efFectuum, sive mundi existentia, et natura
depromitur, metaphysicum-^ illud aulem, quod admirabilis mundi
ordo nobis suppetit,p/iysicM7w, seu p/^^siCO-Âeo/o^/cfwz appellalur.
39. Argumentum metaphysicum iis quinque,quibus a D. Tboma
proponitur ', rationibus, hic exhibemus.
4°' Pjînia ratio ex niotu , seu mutatione * rerum raundanarum
ducitur: Existitmotus in rerum natura. Atqui hic molus sine pri-
mo movente immobili , quod Deus est , existere non potest. Ergo
existit Deus ^,
4i. Minor tria complectitur ; nempe 1° motum expostulare ali-

quod movens distinctum ab ipsa re, quae movetur; deveniendum -j."
esse ad aliquem primum motorem, qui a nullo moveatur, et a quo

motus omnis aliorum incipiat*, 3** buiusmodi Motorem esse Deum.
Haec tria singillatim planis argumentis demonstrantur.
42. Et sane, primo, nihil movetur, nisi prout est in potentia ad
id,ad quod movetur-, e coutrario,nibil movet aliud,nisi prout est in
actu, unumquodque enim agit, quatenus est in aciu". Atqui non
'} Corfesg.j lib. X , e. 6, n. 8. Alia cìus loca cxscripsimus in Dj/aam.^ loc.

eli., p. 469.
*J Monol., e. 7, p. 7, ed. cit. Ineple igUur lui. Simon siculargumenlum 011-
tologicuoi, itacetcra, quae prò Dei existentia afferri solcnt, tamquam minus (Irina
repudiat, proiodeque ad illatn veritatem fide naturali, sivc instìnctu nos traiti ar-
bilratur; La Religion naturelle, p. le, e. I, p. 6 sqq., Paris 1857.

') I, q. 11, a. 3.
*) Motus, prout hic a nobis accipitur, ille est, sccundum qucm omnis creatura^
ut s. Thomas inquit, esl altquo modo mulabilis^ I, q. IX, a. 2 e.
^) Cf Leibnit., Covfessio naturae conLra aUieistas , lârs I, Opp. p. 47, «d.

Erdm.
') e Illud, quod est tantum in poicntra, non agit, quia se Label indsterminat»
«d multa >3 Iq lib. I Seni.j Dist. XLV, q. ì, a. 3 <o/.

TIIEOLOGU NA1VR.4LIS %5
idem simul esse in potentia , et in actu secundura i-
«5t possibile
dem Ergo aliuj debel esse niovens, aliuJ motum, et proinde id,
*.
quod moêlur, ab alio moveatur oportel *.

43* Quod si alhei asserant molum esse raateriae essenlialem, ac
proinde corpora ita suam

moveri, ut ab alio non moveanlur, profecto
proderent inscitiam. Nann,quemadmodum bac de re Sam. Glarkius
recte pronuntial: « si Alheus afTirmaverit motum omni materiae in
genere esse necessarium , sequitur contradictionem esse expressam

supponere uUain materiam quiescere,quod sane ila est absooum ,ut
nullus alheus, quod hactenus novimus,sive sit antiquus, sive ex re-
centioiibus, id supponere fuerit ausus *». Quin immo, ne nisus qui-
dam, seu conatus ad motum fìngi potest,qui sit materiae ingenilus^;
tum quia nisui aequalis aliorum corporum reactio , seu resistentia
respondetj unde virium aequilibrium , et corporum quies oritur ';
tum quia hic nisus aliquam certam directionem habere deberet,
') e Idem secundam idem non polest esse movens , et motum > ;
1* 2«a , q.
LI, a. 2 ad 2. Quomodo autem Toluntas tDoveatur a Dee , et moreal seipsam,
Cxplicavimus in Dynam.^ e. IV, art. V, p. 3S2 sqq.
•) Cf Conira Genl.^ lib. I, e. 13.
•) Traitès de P exisUnce^ et det altribuls de D'eu, i. I, cb. IV , p. 70 sqq.,
irad. par M. Ricotier , 1736. Alia coatra islam bypolhesim argumenta elegaoter
Tcrsìbus exornavit Card. Oe Poligaac:
e Quidni, respondes, Dativo iure moveri
Omnia dicantur ? . . .
Si nalìrus erit per sese in corpore motus,

Vt dos materiae, qualis, quaatusve, rogabo.
Quam versus mundi parlem ? lentusne, cilusne?
Rectus, an obliquus ? forsitan cnrvatus in orbem ?
Mam cuncli esse simul nequeunt : unum esse Decesse est.
Si talcm, aut lalem dicas, alium esse repugaat.
Nam secus esse aequit , natura quod ipsa poposcit.
Sed motus nullae species cum corpore pugnant.
Cur ergo haoc per se prae cunctis corpus babebit,
Àequo iure alium per se cum possit babere ?
Baac etiam cum per se babeat, variare nequibit:
Nam, quod naturae est, nulla est mutabile causa.
Sed motum semper variarl posse videmus;
Ergo materiae nativum band esse fatcndum est t;
jtnU'-Lucrel.^ lib. IV , vv. 1399 sqq. t. I p. 143.146 , AmstelaedamI 1748.
,
Vid. Cbpyoe , Principii flogofici di religione naturale y e. I, p. 7, et e. 3, p.

67 sqq., trad. per Tom. Derebam, Napoli 1729. Cf etiam quae adversus Epicu-
rum in CosmoL, voi. II, paisim osteudimus, et quae bodiernis Pos t.vialis obie»
cimus in Jnthrcp., voi. Ili, p. 1*, e. V, art. 2, p. 170 sqq.
*) Ex reccntibus conalum ad motum esse materiae esseutialem et lugenilum
«sserui» Tolandus, Ep. 4, et '6 ad Sircnam.
*) Id ips« Auclor f^j/. nai. aguovil e. 2, p. 33, Londia. 177 1.
0.6 TIIFOLOGJA NATVBALIS
quae ulique a materiae natura, ad omnem direclionem ex se indiffe-

renlis, oriri non potest '.
44' Secundo,si illud, quod movet, ab alio moverelur,et hoc rar-

sus ab alio, etsic deinceps, quin umquam ad primum movens im-
mobile deveniatur, progressusin infinitum in moventibus, et molis

admittendus foret , ac proinde infinilae motiones raoventium supe-
riorum concurrere deberent, ut motus in aliqua re contingere pos-
sit. Atqui infinitum pertransiri nequit. Ergo, nisi ad primum mo-
Tens immobile deveniatur, motus explicari band possel.

45. Atque ut ratio isla in propatulo collocetur,ammadvertendum
est ex pluribus moventibus unum posse alteri subiici vel per se ,
Tel per accidens'^ per se, cum unum nequit movere, sive operari ,
nisi influxus moventis superioris ad ipsum perveniat*, e. g., secun-

da rota horologiiper se subiicitur primae, quia secunda rota nequit
tertiam movere, nisi influxus primae ad ipsam pervenerit-, per acci-
dens autem, cum unum movens exigit quidem aliud , et istud ite-
rum aliud, a quo accipit esse^ sed taraen unum actuali influxu su-
perioris, ut moveat, sive agat, non indiget; e. g., filius, prout mo-
vens, sive agens est, patri , avo etc. per accidens subiicitur , eius
enim influxu non indiget, quotiescumque agit. lamvero, etsi in mo-
Tentibus, et causis, quarum una alteri per accidens subiicitur,pro-
cessus in infinitum dari possit, secundum illam sententiam, qua as-
seritur,mundum, etiam quoad entia successiva, potuisse ab aeterno
creari,siquidem ante unum movens existere debuisset aliud, et aliud
in infinitum 5 si de moven-
non tamen progressus ille fingi potest ,
tibus, quorum unum ab alioêr se pendet, serrao fiat "în iis enim
ad proximum movens, ut moveat, superiorum moventium influxus
perveniat oportet; influxus autem ille nequaquam possel ad ipsum
pervenire, infinita enim causarum moventium multitudo haud pos-
set pertransiri ». Quocirca, progressus ille si ponatttr , molus haud
posset explicari. a Potest hoc, ad rem inquit Gonetus, declarari, et

illuslrari exemplo horologii,in quo si essent infinitae rotae, etquae-
') Cf Clarke, Op. cii.^ loc. cit. Pntet autem ab impietate Alheormn senfenliam,
qua visquaedam adiva corporibus attribuilur , longissiine abesse ; sì quidem ea
ncque esse ingenita , ncque materiae esscntiam couslituere , ncque duHo exlrin-
seco principio, ut evolvatur, indigere adslruilur.
*) ( In causis efBcientibus, inquit s. Thomas, impossibile est proeedere in in-
finitum per se , sed per accidens in infinitum procedere in causis agentibus uon
reputatur impossibile j; I, q. XLVI, a. 2 ad 7.
') Cf Casini. Guerinois, Clypeus phil. ihom., t. VI, q. Ili} ari. 1}§ 3, p. 16i,
Veneliis 1710.
THEOLOGIA NlTVBALIS 27
libel dependerei in suo molu ab alia superiori, nec posset movere ,
Disi depeodeuter ab illa prius movente, nulla esset, quae posset ul-
timo movere, quia numquam posset deveniri ad primam, quae ce-
teras omnes raoveret,cum infinita illa muititudo rolarura numquam
esset pertransibilis ' ». Cum itaque molus negari queat ,
primum
motorem immobilem esistere rectissime inde concluditur.
46. Tertio,illud,quod est Granino immobile necesse est, ut sit a-

clus purus^SQU ut omnes possibiles perfecliones actu habeat; nam si
vel minima careret, posset eam acquirere,ideoque non esset omnino

immobile ". quod omnes possibiles perfecliones actu
Atqui Ens ,
possidet,est Deus. Ergo illud primum movens immobile est Deus ••
47. Hoc primum argumentum ad alterum , quod ex causarum

efficientium ordine depromilur, nos ducit. Sane , plura sunt in hoc
Universo effecta, et quoniam fieri nequit , ut aliquid seipsum effi-
ciat *, causae efBcientes, a quibus illa effecta producuntur , admit-

t«ndae sunt. Patet autem causas rerum adspectabilium ordinem in-
ter se praeseferre , ita ut una ab altera pendeat. Hoc praeslituto ,
argumentum ita conficitur Ordo causarum efficientium vetat qiw-

:
minus scraper ulterius sine fine ascendamus, seu progressum in in-

finitum repellit, et e contrario ut tandem in prima quadam causa ,
quae a nulla alia pendeat, subsistamus expostulat. Atqui haec cau-
sa prima, quae a nulla alia pendet, est Deus. Ergo existit Deus.
48. Maior eo probatur, quod, si progressus ille admitteretur,
nullus extare posset eflfectus. Et sane in primis siculi in infinita se-
rie moventium nullus molus, ita in infinita serie causarum nullus
effeclus esisterei , siquidero causa per infinitam dislantiam ab efTe-

ctu remota numquam effeclum perlingel. Deinde ordo causarum
efficientium in eo consistit ,
quod prinuim sit causa medìi, et me-
dium causa ultimi. lara, si causae huiusmodi esseol, ut una ab alia
penderei, et haec rursus ab alia, et sic deinceps in infinilum, ali-
quid primum numquam assignari posset. Ergo, admisso progressa

in infinilum in causis efficientibus, causae primae adilus praeclude-
relur. Atqui, remota causa, removetur effectus. Ergo, cum non sit
causa prima, ncque causae medine, ac proinde ncque ultimae, nc-

que ullus effectus existere possenl '.
*) Marnai. Thom., l. I, Jracf. I, e. 1, § 1, p. 53, BKerrls 1680.

") e Wolus, quocumque modo dicatur, sequitur potenliam ) la lib. ; I Seni. ,
Dlst. Vili, q. Ili, a. 2 sci.

') De vi huius argumenti cf Buddeus, De Ath. et svpent., e. V, § 3, p, 241,
242, Lugdani Batavorum 1707.— <) Cf voi. II, Ontol., e. V, art. 3, p. 169.
-) Ad enradcm fere modum argumcntatus est sanctus Damascenusj Vid. lucum,
quem prolulimus in Dynamil.. e. VI, ari., 4, p. 470.

2?5 THEoroaiA NATVRALIS
49. Ad liuius aiitem argumenli vim oppugnandam hypothesis se-
liei infìnitae causarum, et eflfectuum in linea circulari frustra exco-

gitatur. Id enim absurdi in hac hypothesi praecipue obtinet ,
quod
duo entia sint sibi mutuo causa, et effeclus '.Sane,ponamus circuhim
constare entibus A^ B, C, D. Evidens est ens A esse causam proxi-
mam enlis B^ et remotam entis D'^ ergo ens Iêsseteffectus entis -^.
At in circulo ens T) esset etiam causa entis y/*, ergo ens V esset si-
mul causa, et effeclus enlis A\ et ideo esset causa sui ipsius, si(jui-
dem ipsam sui causam efficienteni efficeret.
50. Tertia ratio ex variis gradibus ,

qui in rebus inveniuntur,
ducitur. Sane in bis invenitur aliquid magis, et minus bonum, ve-
runi, perfectum. Atqui magis, et minus bonum, verum, perfectura
dicuntur de diversis, prout diversiraode appropinquant ad aliquid,
quod est maxime nempe quod est optimum, verissimum, per-
tale,
feclissimum, ac proinde quod est maxime ens. Ergo aliquid, quod

sit maxime ens, existit-, etquoniam illud, quod dicitur maxime tale
in aliquo genere, est causa omnium, quae ad illud genus perlinent,

illud maxime ens causa sit oportet ipsius esse^ ac totius bonitalis,
veritalis, perfeclionis, quae in diversis entibus inest. larahocens il-
lud est ,
quod enim s.
dicitur Deus, aiente Angustino, « Summum
Bonum quo sunt omnia bona, et sicut bonorum bonum est "».
est, a
5i. Hoc ipsum argumenlum tradilur ab Auctore libri de Cagni'

iione verae vitae ' : « Omne bonum aut per se est bonum, aut per
aliud. Sed diversa bona participalione unius boni bona esse necessc
est, diversitas quippe recipit magis, et minus. Nam quantum ad ge-
nus, lapis est minus bonum, qui tantum est, et non vivitj lignum
magis bonum, quod crescendo vivit; equus ilio melius,qui vivit, et
sentii', homo ilio praeslantius, qui vivit, sentii et ralione discernit.

Restai igilur bis maximum, et summum bonum, de quo omnibus
inferioribus profluit bonum-, et hoc bonum Deus est, de quo, quasi
de fonte, cuncta bona profluunt, et in eumdem ouncta refluunt ».
Audialur etiam Ricbardus Victorinus; «Nemo dubitare potest, quia
in tanta mulliludine rerum exislentium , et lam multiplici difFe-
rentia gratluum, esse oportet aliquid summum. Summum vero o-
mnium dicimus, quo nihil est maiu^, niliil melius. Absque dubio
aulem raelior est naluia ralionalis, quani natura irrationalis. Opor-
') e Vi plura, inqutt s. Anselmus ,

per se invicela sinf , nulla palilur ralio ,
quoniatn irralionalis cogi(atio Cst, ut alìqua rcs s!t per illud, cui dal esse , natii
Dee ìpsa relativa sic sunt per se invicem »; Monol.^ e, 'à, p,U, ed. cit.
•) Enarr. in Pa. CXXXir, n. 4.—.»; Inter Opp. s. Aug., t. Vi; e. 7.

,
THBOLOGIA NATVRALIS «9
tet itaque, ut aliqua rationalis substuntia sit omnium summa '».
52. Quartum argumentum ,

quod ex coutingentia rerum ,
quae
in mundo sunt, infertur, diversa ratione aflfcjrri solet. i** Aliquid ab
aeleroo extet Decesse est ; nara si nihil omaino aliquaudo fuissel
etiam modo nibil esset, si quidem a quod non est, non incipit esse,
nisi per aliquid^ quod est ' ». Atqui nos, et multa alia praeter nos
extare certum est. Ergo certum etiam est aliquid ab aeterno extitis-
se *. Porro quod est ab aeterno, absolute necessarium esse debet. Si

enim contingens est, poluit esse, aut non esse, ideoque necesse fuit,
ut ab aliqua causa ad existendum determinaretur; quod cum aeter-
pugnat.Quod est vero abìolule necessarium,

nitatis notione aperte
et a seipso, undequaque perfectum esse oportet.Quis enim buie enti

limites, et modum imponere potest? Quis definire polest, ut certum
babeat perfeclionum numerum, cum a nulla omnino causa pendeat ?
lam vero hoc aeternum, absolute necessarium, et undequaque per-
fectum nihil eorum est, aut esse potest, quae in hac rerum univer-
sitate cernuntur. Revera quod est absolute necessarium, buiusmodi
est, utoppositum ne quidem possit. At baec absolula existendi
fingi
necessitas ncque loti mundo, ncque materiae, ex qua raundus con-

flatus est, convenire potest quemadmodum veleres, recentesque
,
athei pertendunt. Non mundo^ quippe, cum mundus non sit aliud,
») De Trin.j lib. I. e. 11, 0;!p.p.228,VeDeliis 1592. Veleres ellam Philosophl,

(esle s. Augustino, ex mutatione rerum, et inaequalitate perfectioais, quae in c!s
cerDÌtur,ununi, et summum aliquid esse ÌDteIlexerunt:c ConsideraveruDt enim quid*

quid est, vel corpus esse, Tel vitam; tneiiusque aliquid vitam esse, quam corpus,
speciemque corporis esse sensibilem , iulelligibilem vilae. Sensibilia dicimus, quae
vìsu , tactuque corporis seotiri queunt: inlelligibiiia, quae conspectu mentis intel»
ligi possunt. Giulia est enim pulcriludo corporaiis, sive in statu corporis , sicut est
Sgura, sive in motu, sicut est cantilena, de qua non animus iudicet.Quod profecto
non posset , nisi melior in ilio esset baec species, sine tumore molis, sine strepi*
tu vocis , sine spalio vel loci , vel temporis. Sed ibi quoque nisi mutabilis es-
set, non aliuj alio melius de specie quam
sensibili iudicaret: melius ingeniosior,
tardior, melius perilior quam imperitior, melius exercilatior, quam micus exer-
,
cilatus, et idem ipse unus cum prolicit, melius ulique postea, quam prius. Quod
autem recipit magis, et minus, sine dubitatione mutabile est. Vnde ingeoiosi, et
dodi, et in bis exercitali homines facile collegeruot non esse in eis rebus pri*
mam speciem, ubi mutabilis esse convincitur. Cum igitur in eorum conspeclu et
corpus et auimus magis roinusque speciosa essent, ci sì omni specie carere pos«
sent, omnino nulla esseot, viderunt esse aliquid ubi prima esset , et ìncommuta*
bilis, et ideo nec comparabìlis: alqui ibi esse rerum principium rectissime credi-
deruot, qood factum non esset, et ex quo facla cuncta essent s; De C'iv. Dei y
lib.8, e. ti. tf Strmoneé ad poputumi3eiai.2il in diebui Piischaitòus.c.2,a. 2.
*) I, q. Il, «. 4 e. — '} Jbid,
3o THEOLOGIA NATVBALIS
quam tota singularum rerum complexio, experienlia certa constai

omnes muDdanas as^duis mulationibus subiici, et terrae faciem
res
saepe mutatam fuisse historiae documenta testantur. Non nudae

materiacjtum quia facile conci pere possumus materiam non extare,
tum quia si non repugnat unam maleriae partem non extare non ,
repugnabit alias, atque alias partes, et demum tolam massam non

extare '. Ilaque hoc ens, quod est ab aeterno, est a nwndo distin*
ctum. Verum ab hoc eodem ente mundus effeclus est. Namque res,
quae sunt in mundo, incipiunt esse^ et quod incipit esse, ab eo,
quod est aelernum, eflEìci debet; alioquin utrumvis absurdum seque»
retur, aut quidquara posse esse causam sui ipsius, aut infinitam
causarum, et efFectuum seriem extaie. Concedendum igilur est ex-
tareraluram aeternara, absolute necessariam, undequaque perfe-
ctam, a mundo dislinctam, et ipsius mundi effectricem. Haecautem,
cum Deus sit, quemadmodum ab initio monuimus,Deum esse luca-
lenter patet.
53. a" Res, quae in mundo existunt, sunt contingentes, nempe,
cum sintj mutabiles, limitibusque circumscriptae, ita existunt, ut
potuerint non existere, ac proinde in seipsis ralionem sufficientem
suae existentiae non conlinent. Alqui enlia contingentia existere
haud possentj nisi existentia Entis necessarii admiltalur, quod exi-
stat a se, et a quo entia contingentia ad existendum delerminantur.
Ergo exislit Ens necessarium, quod est Deus. Et sane, entia contin-
gentia, cum ex natura sua nonnisi possibilitatem ad esse exhibeant,
jiequeunt ad actum reduci, nisi per aliquam causam, in qua ratio,
cur ipsa existant, contineatnr. Id explicari potest exemplo aeris,
qui, cum sit in potentia ad calorem, nonnisi a calido califieri potest.
>) Id versibus eleganter cxprcssit Cardinalis de Polignac: e . . . Haec atomus,

quae dudc mibì iungitur , esse,
Vt sine me poterai, poteram sic esse sine illa.
Aelernum in vacuo potuìt disiuneta vagari

Aelernum polerit. Cum ergo sii inutilis orbi,
Ponamus non esse: ruenl num celerà rerum?

Ncquaquam; non liane igilur perslare nccessum eslj
Illiusque loco, satis esl si persici Inane.

Vnius hlnc atomi ralio non posfdal, ul sii.
Quod si unara e rerum natura espungere possim,

Expungam geminas, cxpungam qualuor, omnes
Dcnique. JNumquc omnes nihil cxcellenlius in se,
Kaluram quod special, habent, quam parvula quidquid

Ac simplex atomus revera possidet omnis.
Nulla igilur per se, si per se non fuil una t'y/dntt-Lucret., lib. Ili, vv.lS7 sqq.jl.T,
p. 78, ed. cil. Cf quae deraonslravimus in Cosmologia^ e. VII, art. 2, p.457, 458,
THEOLOGU NATVRALIS 3|
Alqui} si omnia essent coatingentia, scu ubi praeter , enlia eoa-
tiugentia Ens neccssarium existeret,causa,c{uae rationem esistenliae
eorum conlineat, assignari non posset.Ergo, nisi admittatur existen-
tia Enlis necessarii , nuUum ens contingens esistere posset ». Si ni-
hil, aiebat Richardus Victorinus, a senietipso fuisset, non esset c-
mnino unde ea esistere potuissent ,

quae suum esse a semetipsis
non habent, nec habere valent '».
à° Cum ens contingens natura sua sit indifFerens ad existen-
doni} vel non existendum, aliqua causa iodiget, quae ipsum ad e-
xistenduni deterrainet, lam si haec causa contingens est, et ipsa ab
alia pendeat necesse quoniam idem de quavis causa contingen-
est, et
te dici debet, illud consequitur, quod, nisi ad causam, quae ab alia
non pendeat, sed suae naturae necessitate vigeat, tandem aliquando

asceodamus,senes rerum dependentium sine illa, a qua pendet, ad-
Riitlenda foret. Atqui boc evidentissime absurdum est. Ergo existen-
tia rerum contingentium, cuiusmodi res raundanae sunt,existentiam
£ntis necessarii, nempe Dei, expostulat.
54. Brevi forma ita argumentatur B. Albertus M.: « Deura esse
ratio naturalis dictat, quae per efFectum in cognitionem causae per-
venit. Omne namque causatum indiget alio, ut sit , et iterum illud
alio, ut sit, et ita erit in infinitum procedere, vel erit ibi circulus ,
vel pervenietur ad aliquid, quod sit causa omnium. Circulus autem

non est in rebus singulis: quoniam oporteret aliquid esse prius , et
posterius seipso ; nec erit processus in infìnitum : quia universilas
causalorum tota causata^ est, sive sit finita, sive infinita: ergo indi-
gel alio,ut quod erit
sit, extra universitalem creatorQm,et hoc Deua
est, a quo fluunt omnia* ».
55. Rationum istarum duobus efFatis adversarii eludere co-

vira
oantur nempe i** eorum^ quae sunt relativa^ et connexa^ eaderti est
ratio} 2" a sensu distributivo ad collectivum non valet illatio. Ex
quorum primo, quemadmodum ab Entis necessarii esistentia nequit
entis conlingentis existentia inferri, ita a pari existentiam Entis
necessarii ab existentia entis contingentis argui non posse conficiunt^
ex altero autem illud deducunt, quod etsi singula entia contingentia
nequeaut ex sui natura in existentiam prodire, tamen idem de tota
serie colligere non licet.
56. At merae argutiae sunt hae , ncque nisi cavillationis causa

proferuntur. Etenim primum efFatum,uti in Logica^ explicavimus,
') D, Trirt., llb. I, e. S, p. 22S, ed. cit.

*; Cempend, ihcolog. vtulalis, e. 1.—^; P. I, e. I, ari. 4, p. 29.
3:i THEOl.OGIA NATVBALIS
tura verilate gaudet, cura tle iis intelligilur, in quibus connexioni»

relatio est mutua. lam non
relatio inler contingens, et necessarium
est mutua ens enim conlingens postulai, ut sit Ens necessarium
; ,
a quo in suo esse determinelui-, secus absque causa exisleret*, e con*

trario, Ens necessarium, sibi soli suffiv;iens,nihil in sui natura inclu--
dit, quod productionera contingentis exigat. Itaque si relatio inler'

Deum, et creaturas, non est mutua, parila^ illa,quae in obiectione
inslituitur, consistere non polest. « Dicendum, inquit ad hanc rem
B. Alb. M.,quod licei non sequalur creaturam esse,si Deus sii; ta-
raen e converso , sequilur Crealorem esse, si sit creatura * ».
67. Quod special ad alterum efFalum, illud verum quidem est, si
de proprielalibus accidentalibus sermo habealur , non eliam si de

proprielatibus essenlialibus. Et sane , cum de proprielalibus acci-
dentalibus agitur, non licei argumenlari a singulis ad totam coUe-
clionem, quia id, quod convenit toli coUectioni ,
polest non conve-
nire singulis. Al vero, si de proprielatibus essenlialibus, valet ar-
gumenlalio a singulis ad tolara colleclionem , illae enini aeque sin-

gulis, ac toli collectioni conveniunt. lam esse ab alio esseuliale est
enlibus conlingenlibus. Ergo ncque ea singula, ncque tola ipsorum
colleclio, eliamsi infinita supponalur, possunt es e a seipsis. Decla-
rari id polest exeraplo collectionis lapidum, quae, etsi infinita pona-
tur, nihil conlinere polest, quod lapidis ad ratiocinandum impolen-
tiam excludat. « Praedicatum enlis ab alio, inquit ad hanc rem
Card, d' Aguirre, seu entis facti ab alio , est transcendens , sicut
praedicatum possibilis, et impossibilis: atque adeo nequit conveni-

re singulis partibus collectionis tam finilae ,
quam infinilae , acce-
plis dislribulive, quin integrae coUeclioni conveniat. Si enim singu-

lae parles collectionis sint possibiles,aut impossibiles etiam ipsa col-
leclio. Si singulae existant, tota colleclio exislel. Si singulae sunt
enlia ab alio, vel factae ab alio \ idipsum de tola colleclione exisli-
mari debet. Dum igilur Athei negant esse aliquam primam cau-
sam, seu ens nullatenus factum, concedere tenenlur totam colleclio-
nem enlium, et causarum esse ens factum ab alio , siculi id conce-
dunt de singulis partibus eiusdem collectionis "».
«) In lib. I Sent.i Disi. Ili, ari. 2 ad 3.

') Op. ci/., disp. XII, scct. 7, p. 271, ed. cit. Idem Auclor ad explodendam
hanc Alheorum hjpolhesiin, ex principiis a s. Anselmo in Monol. e. V slalutis
hoc couUcit argunientum: « Omnis cssentia composita, cuius omnes , et singulae
parles sunt factae, debet habcre extra se aliquam causam, a qua fiat. Atqui cs-
sentia collectioois rerum, et causarum omnium quovis tempore exislcnliutn , est

THEOLOGIA NAlVBAUS 33
58. Posiremum argumentum ex necessitate sapientissimi Gaber-
natoris, qui singuias creaturas in suos fiues or(linet,ac dirigat, erui-
tur. Sane argumentis tum a posteriori ^tam a priori causas finales ia
mundo esistere probavimus *. Atcjui res naturales, cura onini vi co-

gnoscendi destituanlur, certe non cognoscunt fioem, ob cjuem agunt,
ideoque ad finem assequendum nequeunt moveri ex seipsis, sed ne*
cesse est, ut ab aliqua causa intelligente moveantur.Ergo admitten-
da est suprema aliqua causa intelligens.quae omnia in suos fines di-
rigil, et haec est Deus *.
59. Quod si res naturales ex propria suae naturae inclinatione a-

cliones sibi proprias exerunt, id, quin supremam intelligentiam il-
las dirigentem excludat, magis confirmat. Etenira in primis etiam

res artefactae, etsi proportionem ad suos fines habeant, puta cilhara
ad melodiam , opus tamen habent causae intelligentis partes earum
composita, et eias conditionis, ni omnes, et sìngnlae illias partes sint factac, at

Alliei dicunt. Ergo debet habere extra se aliquam causam , a qua fiat. Conse-
quentia est in modo, et iigura perfecfa. Maior, quae sola probationem desiderai,
suadetar muUipliciler. Primo: Kam eo ipso, quod essentia sii composita ex par-
tihas, quarum sìngulac sint factae, etiam ipsa debet esse facta ; cum niliil aliud
sii, quam coUeclio suarum partium. Ergo debet habcrc extra se causam aliqaam,
a qua fiat. Si enim nullam extra se causam babeat , sed facta sii a causa exì-
stente intra se ; infertur piane eiusmodi causam , a qua intrinsece componitur ,
et fit essentia ipsa, debere efiìcere reliquas partes ,
quibus essentia illa constai ;
ac proinde vel fieri a reliquis partibus, quas cfBcit, Tei a seipsa; quorum utrum-
que implicai contradictionem , ut supra probatum est. Secundo probatur eadem
maior propositio: Si enim omnes partes eins essenliae compositae, sunt factae a
causa existente, non extra, sed intra esseatiam, etiam baco erit facta ab eadcm
cansa: nam qui cflìcit omnes partes alicuius essentlae compositae , etiam ii!am
efficit. Id aulcm est impossibile. Causa enim intranea efCcicns omnes partes illius
essentiae, ac subinde ipsam, aut est una pars dumtaxat, aut aliquae, aut omnes.
Si una tantum; sequilur, ut illa, faciendo omnes, seipsam efOciat. Si autem ali-
quae, aut omnes; iufertur etiam, ut vel illae dircele cfficiaot seìpsas ; Tel quod
mutuo, et invicem se faciant. Keque enim aliter intelligi potest , ut omnes par-
tes, et subinde esseolia ,
quam componunt, babeant causam ciflcientem intra se,
el non extra. At ea omuia absurda , et impossibilia esse superius demonslratum
est. Ergo de primo ad uUimum omnis essentia composita, cuius omnes , et siu-
gulae partes sunl factae, debet babcre extra se causam aliquam , a qua fiat. E-
insmodi autem causa extra omnium rerum factarum collectionem existens, debet
esse aliquod ens infcctum , sìtc non factum ,
quod Deum appellamus » ; Ibid. ,
secl. 6, p. 268, 269.

») Voi. II, Cosmol., e. V, art. 3, p. 406 sqq.
•) Ad TÌm argumenti buius TÌndicandam Sara. Parkoras lotum suum opus in-
slilult, Disputalionei de Dea ^ et Providentia Divina^ Lendini 1778. Cf etiam J.
de Caslillon, Observalions sur le livre intiluU Système de la nature., p. 2 , p.
167 sqq., a Neucbàlel 1772; et Disscrl. Gerardi Monljn, drgumenlum^ quod prò
existeniia Dei duciiur ex cautis.qua& dicunlurfinaîòus. Try^ccli ad Rheiium,eU:.
Eleu.Philos.Christ.III.P^rs II. fj
34 TIIEOLUGIA N^TVnALIS
(lispooentis
, alque ad illos fincs accoinmodantis ; idcirco id ipsura
de agentibus naturalibus , quae totani arlis solerliam prorsus exsu-
perant, tenendura est, Praeterea rerum naluralium ad , inclinatio
proprium finem suis aclionibus assequendum illa est, quae nomine
appeUtus naiuralis designalur^ cuius actus, uti cum s.Thoma alibi
monuimus, cognitionem in Dee, qui res in proprios fines ordina vitj
requirit *. Denique res naturales interdum propriae inclinationis
oblitae in eo slatu constiluuntur, qui bono Vni versi conformior est,
quam propriae inclinalioni * ; id quod evidens argumentum est ea$
non agere, nec ad suos fines tendere ex solo pondera et ioclinatione
naturae , sed ex supremae cuiusdam intelligentiae directione , ei
motione.
60. Hoc argumentum jquippe quod cum diV^Mmenio physico-theo*
logico quamdam similitudinis affìnitatem habet , fusius in sequenli
articulo prosequemur.Vt auteni iuslitutam de argumentis metaphy-
sicis orationem ad exitum deducamus, haec ob oculos proponere
censemus.
61. i." Quemadmodum alibi adnotavimus,abexislentia mundi,qui
est finitus) exislentia Dei, qui est infinilus, recle admodum infertur
propter connexionem inter effeclura , et causam '. lamvero inler
mundum, et Deum connexio, eo quod efFectus finitus a causa finita
potest produci, haud infiingilur. Et sancjctsi effectus finitus a cau-
sa finita possit produci , tamen ab existentia mundi ,

qui est effe-
ctus finitus, exislentia Dei, qui est infinitus , optime coliigitur, si-
quidem efFectus finitus a causa finita gigni quidam potest , ita ta-
men, ut Causa prima infinita subaudialur. Etenim in primis quae-

libet causa finita, et coutingens, cum a se «eque exislere^ ncque a-
gere valeat, Causam, quae a se qua pendei, exigil, ut

existit, et a
aliquem operetur efFeclum. Deinde causa finita , cum non produ-

cat ex nihilo substantiam alicuius rei , sed tanluin quenidam mo-
dum essendi in substanlia iam exislente inducat , causam, ex qua
substantia rei , super quam agii , e nihilo producilur , expostulat.
Iam causa,quae a se existit,et quae virtule producendi substantiam
') Cf voi. I, Dynam., e. IV, art. I, p. 344.

^) Opportune ad hanc rem inquit s. Gregorius Nyssenus: «... Sed et ilIa,
quibus est natura sursum i'crcns, deorsum vergant, solìs calore per radios dcflucn.
te, graviaque corpora sublcvcnlur, per vapores estenuata, ut et aqua practcr suiru
raluram sursum l'eratur, per aerem flalibus vecla, et aethereus ìgnis ad tecram
deferatur , ut et ìnGmac partes caloris experles non sint , terraeque superfusus
ìmbrìum humor, cum unus natura sit, innumerabiles gerniiiiura gignat differcnfiasj
Bubiectìs omnibus convcaienfpr indilus»; De an. et resurr., p. 15, Lipsiac 1837^
») Cf p. 23, et voi. 1, Dynam., e. VII, art. 4, p. 471,
THEOLOGIA NATVRALIS 35
rei ex nihilo polìct, inPioita est. Ergo inteiligi non potest ,
quomo-
tlo a causa finila effectus fìnitus proficiscalur , nisi exislenlia Cau-
sae infìnilae adslrualur. Exintle illud eliam perspicilur ,
quod elsi
mundus sit effeclus fìnitus, tamen, cum eius origo nonoisi per pro-
ductionem ex nibilo explìcari possit, causam poslulat infìnitam.
a** Errore fallitur Hegelius , qui in argumenlo metaphysico de-
pendenliam extstentiae Dei ab existenlia mundi adstrui arbitratur,

sive rationem, oh quam Ens necessarium exislit , ab existentia en-
lis contingenlis derivari '. Sane , rum arguilur , Mundus exislit ;
utqiii mundus existere nequit^ quin exisiat Deus} ergo exislit Deus,
mundum esse causam , cur Deus existat , minime adstruilur ; sed
mundus babeiur, uti princfpium cognoscendi ^ seu uti signum, quo
lOgnosci possit Deum esistere*, et Deus, uti principium essendi^stM
wti ratio, cur mundus existat '.
3"* Necessitas conclusionis, in qua ex metapbysico argumento af-

iìrmamus exislentiam Dei , est quidem hypolbelice , non absolute
necessaria, niim proposilio , in qua enliura contingentium existen-
tia asseritur, non absolutam , sed bypothelicam praesefert necessi-

tatem-, at vero illa conc'usio non affirmat Deum esse hypolbetice ,
sed absoìule necessarium, illud eoim sibi vult, quod, posila entium
contingentium existentia, existentia Entis, quod necessario existit,
absolute asserenda est.
4° Kaotius argumento metapbysico, quod ipse cosmologicum vo-

cat, existentiam Dei evinci non posse conlendit. Etenim illa argu-
mentatìo ita progreditur , ut, admissa existenlia Entis necessarii ,
ex ipsa Eius notione ipsum infinite esse peifectum arguatur \ et

quoniam haec projx)sitio , Ens necessarium est inJinitepeTfectum ,
converti in banc potest , Ens injinile pei-fecium est necessarium ,
sive necessario exislit^ liquet ex ipsa notione Dei existentiam Eius

inferri. Quocirca argumentum illud in onlologicum^ quod nullam
vim habet, At vero sopbista ille aliter cecinit, quam
resolvilur*.
pulavil. Sane, quin dicamus argumentum onlologicum, quod Kjn-
tius impugnai, longe diversum ab eo esse, quod s. Anselraus prò-
posuil , et propugnavil * , argumentum illud non ideo futile est ,
*) Beìigtont-philoiophie, II, 18.

j Bine s. Bernardus: e Opus habel anima liumana velul quodam veliirulo crea-
farac, ut ad coguilionem Crealoris assurgat j; Serm. in Ps. LXSXIF Opp,
I
, ^
I. I, p. 164, Veneliis 1596.
») Vid. H. Rice, Katolitche Dogmaltk, tom. II, lib. I , 1834-35.
*) Crii, de la raison pure,\rad. par Tissot, Dtal. iramc, ì\v. Il, e, 3, sect.3*
') Vid. Ad. Fricke, Op. eil., p. I , e. Il, p 48 sifq., ed. cU.
36 THEOLOGIA NATVRALIS
quia ex conceptu Entis necessari! infìnitas Eius perfecliones Jedu-
cit j sed (juia in eo idealis tantum exislenlia Entis necessaiii conti-
netur. E contrario , argumentum melapliysicum in primis nolio-
nem Entis necessarii obiectivam , et realem nobis exhibet ,
quia a
rerum contingentium reali existentia, et a connexione ,
quae inter
efFectum , et causam intercedere debet , ipsam deducit. Deinde ex
notione Entis necessarii infinitatem Eius derivata et quoniam reale
estEns necessarium, quod argumento metapbysico probatur, quid-
quid per analysim conceptus illius demonstratur, verum et reale
quoque sit oportet. Inde etiam patefit propositionem illam Ens ,
necessarium est injinitum^ si in eam,£^/7s infinitum est necessarium^

sive necessario exisiit^ convertatur, ad realem ordinera perlinere,
quia obiectiva Eius existentia iam priori ratiocinatione adstructa est.
Ilaque inter argumentum cosmologicum^ et ontologicuni tanta dif-
ferentia existil, quanta inter argumentationem, quae circa realita-

tesj et eam, quae circa ideas tantum versatur.
ARTIGVLVS QVARTVS
Ve argumento pJiysico-theologico
Ga.Mirabilis huius Vniversi structura,quem Graeci Jio7fxoo nomi-

ne propler decorem, et elegantiam appellarunl *, praestantissimum
arlificem , sive Deum argumento ,
qiioà p/ijsici-iheologici nomen
habetjdemonstrat. Etenim, aiente s. Gregorio Nazianzeno, « quem-
admodum quispiam citharam pulcherrime confeclam et elabora-
tam conspiciens, eiusque concinnitalem, et constilutionem ; aut et-
iam ipsius cilharae canlum audiens nihil aliud , quam ipsum ci- ,
tbarae condilorem, ac cilbaraedum mente reputat,atque ad eum co-

gilatione fertur, etiamsi de facie ignolum^ eodem quoque moJo no-
bis isj qui res efFecit , efFectasque movet, et conservai, manifeslus
esl, tametsi mente non comprehendatur. Ac nimis profecto bebes,
quisquis non bucusque sponle sua progredilur, na-
et stolidus est,
turaliumque demonstrationum vestigiis insistit* ». Atque idem ar-
gumentum pertraclans s. Athanasius, eleganter inquii: « Saepe ex
operibus artifex, etiamsi non videatur, cognoscitur; atqucjut de sta-
*) Cf voi. II, Cosmol., Introd,, p. 219. Apposite s. Bilarius : e Pulcrum itaque

coclum, acllicr, terra, maria, et univereitas omnis est, quae ex ornatu suo, ut
etiam Graecis placet, xoc/xo;, id est mundus nuncupari videtur >; De Trin.j lib.
1, n. 7, Opp., p. 770, Parisiis 1693.

*) Orai. XXXI V, n. 11, p. S40, Opp. t. J, Parisiis 1630.
THEOLOGIA NaTVRALIS Ò'J
tuai'ìo Phidia nyrrant, eiiis iicinpe opera ex mutua inler se parlium

proporlione et dispositiooe Phìdiani licet absentemspectantìbusexhi-
buisse: ila ex mundi construclione illius effector et opifex Deus in-
telligendus est, tamelsi oculis corporis non aspicitur . . . Ecquis e-
nim coeli arobitum, solisque et lunae cursum, aliorurave sideruru
positionesj et circumvecliones, cootrarias quidem, ac dissimiles, sed
in ipsa dissimililudine aequalera ordinem ab omnibus servatum in-
tueri potest, quin secum cogitet baec non a semetipsis, sed ab alio,
nempe ab auctore administrari, et regi ? Quis solem die exoriri, et

lunam nocle apparere, imraulabilique lege per aequalem omnino
dierum numerum decrescere, et crescere. atque ex sideribus alia qui-
dem discurrere, cursusque varie immuture, alia vero inenarrantia
conslanler moveri aspiciens, non intelligat illa necessario ab opifice
aliquo gubernari ? *
»
6i. Keligio nobis foret praeterireMinulium Felicemita praecìare
disserentem: k Quid enim potest esse tara apertura, tara confessum,
t;imque perspicuura, cura oculos in caelum sustuleris, et quae sunt
infra circaque lustraveris, quam esse aliquod Numen praeslanlissi-
mae mentis, quo omnis natura inspiretur, movealur, alatur, guber-
netur ? Coelum ipsum vide, quam late tenditur, quam rapide voì-
vitur, vel quoil in noctera astris distioguitur, vel quod in diera sole
lustratur: iam scies quam sit in eo Summi Moderaloris mira et divi-
na libratio. Vide et annum, ut solis ambitus faciat,et mensem vide

ut luna auclu, senio, labore circumagat. Quid tenebrarum et lumi-
dìs dicam recursanles vices, ut sit nobis operis, et quielis alterna
reparalio ? Relinquenda veroastrologis prolixiorde sideribus oratio,
velquod reganl cursum navigaodi, vel quod arandi, metendique
tempus inducanl: quae singula non modo ut crearentur, fierent, di-
sponerentur, summi Opificis, et perfectae rationis eguerunt,verum
etiam sentiri, perspici, intelligi sine summa solertia et ratione non
possuut. Quid, cum ordo lemporum ac frugum stabili varietate di-
nonne auctorem suum, parentemque teslantur ? Ver ae-

stinguilur,
que cum suis {loribus,et aestas cum suis messibus,et autumni matu-
ritas grata, et hiberna olivitas necessaria: qui ordo facile turbaretur,
nisi maxima ratione consisteret. Iam providentia quanta, ne biems
sola glacie ureret, aut sola aestas ardore torreret, autumni, et veris
inserere medium temperamentum,ut per vestigia sua anni reverteu-

tis occulti et innoxii transitus laberentur. Mari intende, lege litoris
stringilur: quidquid arborum est vide, quam e lerrae visceribusani-
*) Oralio Coalra GenUs^ n. 2S, Opp, l. I, p. I, p. 34, Parlsli* 1698.

38 THEOLOGIA NaTVBALIS
malur. Aspice oceanum, refluii reciprocis aeslibus: vide-fonles, ma-
nant venis perennibus: fluvios intuere : eunt semper exercilis lapsi-
bus. Quid loquar apte disposila recla montium, coUiuin flexa, por-
recla camporum ? Quidve animanlium loquar adversus sese tutelam
mulliformem ? alias armatas cornibus , alias denlibus septas et fun-
datas ungulis, et spicalas aculeis, aut pedum celerilale liberas, aut
elatione pinnarum ? Ipsa praecipueformae nostrae pulcritudoDeum
fatetur Arlificem, status rigidus, vultus erectus , oculi in summo
velut in arce compositi. Longum est ire per singula: nihil in homi-
ne membrorum est , quod non et necessitatis causa sii, et decoris )
et, quod raagis mirum est, eadem figura omnibus, sed quaedam
unicuique lineamenla deflexa*, sic et similes universi videraur,el In-
ter se singuli dissimiles inveniuntur ' ».
64. Atque adeo hoc argumenli genus apud PP. celebralum erat,
ut inlerroganlibus, unde Deum esse cognoscatur, illud sat,superque
esse censuerint*,((idcirco enim, ut s. Ambrosius scribit, tam pulcra
astra condidit, ut ex iis quantus, et quam admirabilis Creator eo- «
rum est, possit agnosci, et solus adorari * ». Hinc s. Augustinus ele-
gantibus bis verbis inquii: a Inlerroga pulcriludinem terrae, inter-

roga pulcritudinem maris , interroga pulcritudinem dilatati et dif-
fusi aeris , interroga pulcritudinem coeli , interroga ordinem side-
rum, interroga solem fulgore suo diem clarificantem, interroga lu-
nam splendore subsequentis noctis tenebras lemperantem , interro-
ga animalia ,
quae movenlur in aquis ,
quae morantur in terris ,
quae volitant in aere-, latentes anìmas, perspicua corpora, visibilia

regenda, invisibiles regenles', interroga ista:Respondent tibi omnia:
Ecce vide, pulcra sumus. Pulcriludo eorum, confessio eorum. Ista
pulcra mutabilia quis fecit, nisi incommutabilis pulcher ? ' » Nc-

que tantum totius Vni versi compagem , sed etiam solam corporis
humani structuram confitendae Divini latis argumentum esse posse
s. Basilius monet. « Exacla, inquit, et diligens lui ipsius contem-
plano viam libi praeslruet sufficienter prorsus, et idoneam ad Dei
cognilionem. Si enim attenderis tibi ipsi, omnium, quae sunl,nullo
apparatu opus fuerit, quo adiulus velul per vestigia agnoscas tuum
Conditorem. In teipso etenim , lamquam mundo dislincte adornalo,
licei exiguo , conlemplari licebit cximiam Gonditoris lui et incom-
') Oelav., p. 12G sqq., Lugdunì Balavorum 1672.

«) Jn Epist. ad Rom. /, Opp. l. Ili, p. 190, Romac 1579.
'} Sermones ad populum , Scrm. 241 in dùòus PaschalibuS) e. 2, 11. 2.
TIIEOrOGIA MATVKALIS ò^
|i»ara}>ilein supientiam ' ».Qiiinimino, iiionentc Tertulliano, illoruiu
etiam,quue minima pulanlur , et viiissima, ut apis aedijicia ^for-
micae stabula-, aranci reiia-j hombycls stamina^ ad Dei ctâilionem
ncM duciti
65. Nobis salis sii ex ordine mondi generatim spedato argu-
menlum hac brcTÌ forma conficere: Mirificus in hoc muodo ordo e-
xistit. Atqui, nisi Ens infinite intelligens, nempe Deus, auctor hu-
itismodi ordiuis assignelur , admirandi illius e£fectus causa tollere-
tur. Ergo.
66. Quod spectat ad maìorem., res mundanae non solum singu1a€

ca pirtium proporlione, et symmetria devinciunlur, qua finem, ad
quem, uli anlea diximus, comparatae sunt ', optime assequuntur,
$ed etiara, quemadmodum alibi a nobis oslensum est * , etsi varia-
rum specienim sint, lumen ila inter se colligantur,ut unicum mun-

di syslema efforment , atque non obstantibus innumeris, variis, et
partim contrariis <,
quibus praeditae sunt , virìbus ,
per causas effi«
cientes, et finales secum invicem couneclunlur , et per coostanteia

harum, quas inter se habent, reialionum harmoniam,et consensuni
ad unicum finem concurrunt. Atqui in bis ordo Vniversi consistit ^.
Eiô de ordinis mundani existentia nulla occorrere potest dubila-
lio ". Hinc s. Thomas; « Forma Vni?ersi consislit in distinctione
,
et ordine parlium eius '

».
67. Ex hoc autem ordine fit , ut mundus j aiente s. Auguslino,
*) Bom. AUende Ubi ipsi, p. 3b2, Paris 1618.

") JJv. SJarc, llb, I, e. 14, Opp. t. I, p, 203 , Parisìis 1658. Quamplurimi
eliatn inter recenles fuerunt, qui ex uno tantum enlium genere, e. g., ex oculi
dumlaxat, aut auris, aut manus artificio, aut ex ptuviae, vel grandinìs , aliarum-
que metereorarum generalione, vel ex sola dispositione, el cursu astrorum , Tel
etiam ex iosectis et vegelabilibus Sapientissimi Conditoris existenliam dcmoastra-
runl. Eos nominant Andr. Spagni, Disaertatio de mvndo, Romae 1770; Vubaghs,
Jnst. phil.y pars W ,Theod., Jppendix notarum, "uolà J, p. 301-303, LoTaoii 1843;
ctRayser, Op. cit., e. Ili, § 3, p. 68, not. 2.
') De hac in singulls rerum speciebus proporlione fìd. Lessius, De Providea-
ita Numinit, et animi immortaiilale, lib.l, e. 2, p. 31 sqq., Anluerpiae 1617;
et Fénélon, Traile de V exitlence el dea atlribula de Dicu, p. 1 , eh. I, p. 1
sqq., Oeuvr. phil. ed. Jacques, Paris 1863. Vid. eliam quae diximus in Coamoi.y
e. 5, art. 3, p. 40G.
*) CoamoL, e. V, art. 1, p. 377 sqq., et art, 3, p. 399 sqq.
^) Ibid.^ e. VI, art. 1, p. 419. « Ordo, inquit s. Augustious, est parium, di-
epariumque rerum sua cuique loca Iribueus disposilio s i
De Civ. Dei, lib. 19 ,
e. 13. Cf Cotttr. Fauat., lib. 21, e. 13.
•) Cf Cosmol. e. cit., art. 2, p. 423.
') Conlì, Ccal.^ lih. U^ c^ 39, q. 5.
in coelo\ in terra^ in aere , in aqids sit inn timerahilibus miracnlis
pleniis^ et omnibus^ quibus plenus est^ sit ipse maìus^ et excellentius
miraculum ^. Hinc, monente s. Thoma, mundus hic adeo in genere
suo perfeclus est,ut melior esse nequeat Vniversum, suppositis
: a
istis rebus , non potest esse melius propter decentissirnum ordinem

his rebus attributum a Deo, in quo bonum universi consislit. Quo-
rum si unum aliquod esset melius, corrumperetur proportio ordi-
nis *, sicut si una chorda plus debito inlenderetur , corrumperetur
cylharae melodia * ».
68. Quod ad minorem attinet , « natura, inquit Lactantius, qua
dicitis orla esse omnia, si consilium non habet,efEcere nihil potest.
Si autem generandi et faciendi potens est, habet ergo consilium, et
propterea Deus est. Nec alio nomine appellari potest vis, in qua in-
est et providentia excogilandi, et solertia, potestasque faciendi ' ».
Et sane, s. Thomas ita argumentatur: (c Impossibile est aliqua con-

traria, et dissorianlia in unum ordinem concordare semper, vel plu-
ries, nisi alicuius gubernalione, ex qua omnibus, et singulis tribui-
tur,ut ad certum fìnem tendant. Sed in mundo videmus res diversa-
rum naturarum in unum ordinem concordare, non ut raro, et a ca-
su, sed ut semper, vel in maiori parte. Oportet ergo esse aliquid,
mundus gubernetur, et hoc dicimus Deum * ».
cuius providentia
Quara argumentationem iam ante Aquinatem sanctus Damascenus
adhibuit; ait enim: «Porro ipsa quoque rerum creataruni compages,
conservalio , atque gubernatio nos docent Deum esse ,
qui univer-
') De Civ. Dei, lib. 21, e. 7.
^) I, q. XXV, a. 6 ad 3. Hoc idem ita explicalur a s. Bonaventura: e Dicen-
dum quod est orde partium in toto, et est ordo partium in iiae. Primus ordo re-
spìcit sapicntìaoi ; secundus ordo respicit bunitatem. Et sunt isti duo ordines ita
conluncti , ut unus alteri conformelur ; et ordo partium in universo est propter
ordiwationem ad fiaem. Si autem loquamur de ordine partium in universo , auf

hoc est quantum ad partes primas, et subslantiales; et sic absque distlnctlone o-
ptime sunt ordinalae, ita quod melius ordinari non potuerunt ,
quia in eis consì-
stit ordo substantialis, et pulcritudo universi immutabilis. Voi quantum ad partes
corruptibiles, et remotas, et hoc dupliciter. Aut ut absolute , et ut nunc , et sic
polucruat melius ordinari, et aliquando erunt melius ordinalae, Aut simpliciter ,
et in relatione ad 6ncm, et sic sunt res optime ordinalae in universo, secundum

quod convenlt ordini in hnem. Simililer optime ordinalae sunt res in tincm, salvo
ordine Vniversi ,
quia Vniversum est tamquam pulcherriraum carmen ,
quod dc-
currit secundum optimas consonantias, aliis partlbus succedentibus aliis, quousque

res perfecle ordincnlur in iìnem » ; In lib. I Scnt.y Dist. XLIV, art. 1 , q. 3 ,
rasoi.
*) Dìo. Jnst., I!b. II, e. 8, p. 299, Opp. , l, Ij Parisiis 1844.
*) Conlr. Geni., Uh, I, e. 13.
TlIEOLOGIA NATVKALIS 4'
sum hoc coagmcnlaiit, sustenlel, et conêrvet, einuc provideal. Qui
enim fieri poluissel, ni inter se pugnantes nalurae , ignis , inquara ,
et aquae, aeris , et terrae ad unius mundi conslitulioneni coirent ,
tenacique adeo nexu cohaererent, ut nulla ratione solvi possint-, nisi
omnipotens vis aliqua ea corapaginasset, ac perpetuo a dissolutione

*
servaret ? »
Idem amplius explicare praestat hoc modo: In primis cum
69. ,
ordo apta mediorum dispositio ad finem liquido palet causam

sit ,
mundani ordinis non nisi sapienlem esse posse « Oi'dinare sapien- :
tis est -, ordinatio enim aliquorum fieri non potest , nisi per cogni-
lionem habitudinis, et proportionis ad invicem , et ad aliquid al-
tius,quod est finis eorum; ordo enim aliquorum ad invicem est pro-
pler ordinem eorum ad finem. Cognoscere autem habitudines , et
proporliones aliquorum ad invicem est solius habenlis inlellectum,
iudicare autem de aliquibus per causam altissimam , sapientiae est;
et sic oportet quod omnis ordinatio per sapienliam alicuius intelli-
gentis fiat unde et in mechanicis ordinatores aedificiorum sapien-
5
tes illius artificii dicuntur " ». Deinde causam infinite sapientem,
nempe Deum,ordo mundanus demonstrat.Etenim constanlia ordinis

in rebus mutationi obnoxiis subsistere haud posset sine fixis legibus,
quae nec per mutuam coUisionem nec per vicissiludines ,contra-,
riosque eventus umquam labefactarentur , secus, ut s. Athanasius

ait,Knulius ordo,sed nihii, nisi confusi© in mundo videretur , nihil
locum suum omnia perturbata forent, nihii consisleret,
servaret, sed
sed cuncta essent instabilia-,nullus denique modus, vel mensura rerum
posset esse '». At vero, pergit idem sanctus Doctor, « non res illae,
quae inter se pugnant, et contrariae sunt, seipsas simul copularent,
nisi aliquis superior et dorainus eas colligaret, cui et ipsa dementa
tamquam servi hero tara prompte parent, cedunt, et obtemperant,
ut nullum eorum propriam naturam speclans alteri adverselur, sed
singula Dominum coUigantem agnoscentia, concordiam erga se ser-
vent, et quanlumvis contraria sint natura, gubernantis voluntate in-
eant amicitiam «.Ergo, concludit,ex universitatis ordine, ac concen-
tu principem,et administratorem intelligi necesse est Deum *.Et non
cû'ìdem praepropera celeritate ûVi Kayser scribit ",sed optimu iure.
*) De Fide orth.^ lib, I, e. 3, p. 126, ed. Lequlen.

*) Contr. Cent., lib. II, e. 24. Brcvius alibi : e Solius Fationis est dirigere ,
vel ordinare j; Qt/. dispp.. De Ver.^ q. VI, a. 1 e.
*) Op. di., p. 37-38, p. 3a 36, ed. cit— *) Jòid.
') Op. cil,, e. 3, § 4, p. 73, col. 2. Kuulius cliam ccnsuil ex rerum orJiae
4'i TIIEOLOGIA NATVIIALIS
Etenim sancii Dodoris argumcnlalio hoc sibi vuU,quocl qui ordinem

conslantem , omnes
instiluit possibiles legum cullaliones praevidere
debiiit, easque dumtaxat seligere ,
quae nuinquam ad collisionem
peivenirent, quatque nullo adver.'O evenln subverleienlur, aut sai»
tera per opposilam rerum vicissiludinera ad prislitiam dispositionem
redirent-, bine omnes eliam possibiles eventus
,
qui ex causarum a-
ctivilate provenirent,omnesque eorum concursus perspeclos babere
debuit-,quinimmo,cum et homines partem huius pbysici ordinis con-
sliluant, ab eorumque libera cooperatione ex parte dependeat, plu-
rimaque eolia libero ipsorum usui subiicianlur,fuluras etiam eorum
liberas actiones debuit praevidere. Atqui praevisio omnium possi-
bilium evenluum , alque aclionum liberarum infitiilam inlelligen"
tiam necessario expostulat. Ergo'. Id eliam s. Bonaventura innuil
hac comparalione : rerum manifestalur po-
« Sicul in productione
tenlia j sed in comparalione, sive in ordine non enlis ad ens oslen-
ditur summa potenlia ex nihilo; sic ordo rerum in universo in se o-
slendit sapienliam-,et ordo ad fmem bonitatem^ sed in com|>aratione
unius ad allerum oslendilur summa sapienlia , et summa boniâs ,
quia nibil polesl hunc ordinem deordinare '».

yo. Vi huius argumenli robur enervent Alhei , vel ordinem ex
mundo removere ex mullis, quae imperfecta, immo inulilia, et no-
xia in eo esse reponunt ; vel ex casu fortuito, aut ex vi atlraclionis

maleriae insita causam illius ordinis reddere nituntur. At imperile
sane, et praeler omnem rationem islas bine, illincque corrasas diffi-
cultites afFerunt. Re quidem vera, eorum ,

quae in hoc mundo oc-
currunl, si in seipsis speclenlur, nibil imperfectum est, ncque dici
polesl. Etenim quaenam non est vel io vilissimo culice ordinala
conslruclio partium ? quinam vel ijp minima plantula fìbrarum
contextus ? Quare s. Augustinus,in huiusmodi rebus perfeclionem
admiratus,ait:(( Deus ila est arlifex raagnus in magnis,ut minor non
sit in parvis*, quae parva non sua grandilate, nam nulla est, sed ar-
cxìslenliara tantum causae illi accommodatae inferri posse, non vero causae in6<
nile intclligcnlis, nenipe Dei; Op. cit., Dialecl. iranscend., lib. 2, e. 3, sec. 3,
Eius senlentìae suotn adiunxìt Eug. Paiton, Lea philosophea francata contempo^
raina et iewa st/slémea reUgteuv^ Condus. H, p. 343, Paris 1864.
') Cf Suarez, Mel.^ l. II, Disp. XXIX, secl. 2, p. 21 sqcj., Coloniae 1614.
') lu Iib. I Sent.^ Oìst. XLIV , art. I, q. 3 resol. Ex bac ,
qua argumcntum
phyaico-theologicum propofuiinus, ralione illud etiam perspicitur, existenliam Cau-
sae intiiiitae inde per se esse iufercndam, ac proiode falsos esse Vbagbsium {Op.
cit.., ibid. , e. IV, ^ i6l, p. S6, ed. cit.), ahosque pbilosopbos calliolicos ,
qui
iili arguiucnlo, uisi nielapbysicu fulciatur, nullam vini inesse docuerunt. Ila etiam
cpinalus est Gcr, Monlyn, Op, cit.^ p. 3. § 1, p. 142, 143, ed. cit.
TIIEOLOGIA («tTVBALIS 4^
lifiuis sapieotia metienda sunt ; sicut iu S[^cie visibilis boniÌDÌs, si
uoum radalur supercilium ,
quam pro|)ein(xluin nibìl corpori, et
quam niultum delrahilur pulcriludini ;
quoniam noD mole constai)
sed parililate ac dimensione membrorum *».
']%. Quod si aliquê res cum aliis nobilioribus ronferanlur,minus
perfeclae quidera sunt; al vero banc diversam partium perfectioneiu
ad composilionem lotius plurimum conferre nemo ignorare polest.
«A lerrenis,inquit idem sanctus Doolor,u«que ad coeleslia,et a visi-
biiibus usque ad invisibiiia sunt aliis alia bona meliora, ad b(3C in*
aequalia, ut essenl omnia* ». Id ipsum praeclare bac comparatione

explicat: « Anlbileta enim in omanientis eloculionis sunt decentissi-
ma, quae latine appeilantur opposita , vel quod expressius dicilur,
coDtraposita . . . Sicut ergo ista contraria contrariis opposita sermo-
nis pulcritudinem rcddunt ; ila quadam non verborura, sed rerum
eloquentia conlrariorum opposilione saeculi pulcritudo coraponi-
tur ' u. Quocirca « ila ordinanlur omnes (res) ofEciis, et finibus suis
quod borremus in parie, si cum

in pulcritudinem universitatis, ut
loto consideremus, plurimum placcai *».
72. Tnsuper, raonente eodem sanctoDoctore, ex dictis illud etiam
perspicitur desingulyrum rerum utililalerec/e non ludicari ^nìsx ea-
rum relalio ad lolum universum persp)cialur,«quia nec in aedificio
iudicando unum tantum angulum considerare debemus,nec in bomine
pulcro solos capillos,nec in bene pronunciante solum digilorum rao-
tum' ». Al vero oos lotj lanlarumque rerum, quae in mundo sunt,
nexum, variorumque finium subieclionem eorumque ad ullitnura ,
fioem relationem mente assequi non possumus ; ut enim Laclanlius

advertit, a si potest bomo intelligere divina ,
polest et facere*, nam
; non potest autem facere ,
inteliigere est quasi e vestigio subsequi
quae Deus ; ergo nec intellitrere quidem potest, quae facil Deus *».
Si igilur totus ordo, singularumque rerum nexus perspectus nobis
non est,inutile,vel noxium dicere nibil possumus. «Si intrares forte,
ad rem ait s. Augustinus , in officina fabri ferrarii, non auderes re-
prebendere folles , incudes, malleos. Et da imperitura bominem ne-
scientem quid, quare sii , et omnia reprebendit. Sed si non babeat
peritiam artificis, et babeat saltem consideralionem hominis, quid
sibi dicit ? Non sine causa boc loco folles positi sunt; artifex novit
quare , elsi ego non novi. In officina non audet vilu[>e!are fabruni,
') De Citt. Da\ lib. XI, e. 22.—=*) Loc. cil. — ') Op. cil.^ ibid., e. 8.
*) De vera Religione^ e. 42, d. 79. ^) Jòid, —
") Dà: Inai., lib. VII, e. 2, p. 7J9. eJ. ci(.
/^<^ THEOLOGIA ÂTVRALIS
et audet re prebende re in hoc mundo Deum
eadem ra- ? '» Et alibi
tione de rnonstrosis apud nos homimiin partubus loquitur: « Deus

enim creator est omnium, qui ubi et(juando creari quid oporleat,vel
oportuerit, ipse novit, sciens universilatis pulcritudinem quarum
partium vel similitudine vel diversitate conlexat.Sed qui totum in-
spicere non polest, lamquam cleformitate partis ofFenditur*, quoniam
cui congruat, et quo referatur, ignorat *».
Ceterum ut aliqua ratione approhendi posi5Ìt , quantum in
73. ,
bis, quae videntur noxia, Divina Sapientia eluceat, audiendus est

s. Cbrysostomus, sic inquiens:«Ferae aulem, et serpentes, monles,
et infrugiferae arbores quamnam putas utilitatem afferunt ? Mul-

lam certe, et quae nostram \itam valde contineat. Nam et ad aedi-
ficia, monles et colles et infructifera sunt nobis valde apta, et nisi
ea nobis suppeterent, nihil vetaret ,
quo minus genus nostrum in-
teriret. Quemadmodum ergo cultis iigris opus habemus ad hoc ut
alamari ita etiam lignis infrugiferis,et lapidibus agemus, ad hoc ut

domus aedificemus , et alia innumerabilia ex eis componamus. At
serpenles, inquies, et scorpii, et dracones, quid ad vitam utile ad-
ferunt ? et quidnam commodi ex eis percipitur ? Plurimum, idque
jnenarrabile5nec minus certe, quam ex mansuelis, et cicuribus. Illa
enim sunt apta ad usum corporis; haec vero et libi metum afferunt,
et ut sis modestus,et temperatus efGciunt,et ad certamen instruunt,
et peccalum primi parentis tibi in memoriam redigunljct ostendunt,
quantorum inalorum causa sit inobedientia . . . Ncque enim eius-
Diodi ferae anlea homini terribiles, nec ab eo fugiendae, sed cicu-
res, et Cum bis autem aliunde quoque possumus in
mansuelae. . .
liis providum Dei consilium5el dispensationem.Tamquam

adrairari
enim servae relegatae sunt^ et tempore et loco a nobis procul re- ,
motae , et uisi tu eas invaseris, eae te non invadunt, sed versanlur

in soliludinibus ' ». S. Augustinus etiam contra eos ,
qui de igne,
frigore , aut fera bestia, aliisque huiusmodi, quae perniciem aflfe-
runt, conquerebantur, ita recte habel: « Nec attendunt, quam vel

in suis locis , nalurisque vigeant ,
pulcroque ordine disponantur ;
quanlumque universilati rerum prò suis portionibus decoris lam-
quam in commvmem rempublicam conferant, vel nobis ipsis, si eis
») De Gen. ad Un., lib. V, e. 2J.

) De Ct'v. Dei^ lib. XVI, e. 8, Cf Greg. Slengellus , Dg monslris , el mon-
struosts, gunm mirabilis, bonus^ et iuslus in mundo sit Deus , monstranlibus,
Ingolsladii 1647.
3) Expositio in Psalm. CULVIU^ n. 3, et 4, C^/j. l. V, p. 494, 493, Pa-
risi is XTJIA,
T1IEOLOCI4 NATVRALIS ^5
congruenter , Qlque scienter utumur, coininoclitalis adlribiiaoì; ita
ul venena ipsa ,
quae per inconvenienliam perniciosa suul, con ve-
nienler adhibita insalubria medicamenta verlanlur;quamc{ue a con-
trario etiam haec, quibus deleclantur, sicut cibus, et potus, et ista
lux, immoderato et inopportuno usu noxia senliantur.Vnde nos ad-
monet Divina Providenlia, non res insipienter vituperare, sed uli-
litatem rerum diligenter inquirere j et ubi nostrum ingenium, vel
infirmitas deficit, ita credere occultam, sicut erant quaedam, quae
vix potuimus invenire: quia et ipsa utilitatis occultatio aut bumilt-
tatis exercilatio est, aut elationis attrilio*».Sed de bis uberius infra.
^^•Commenlum autem quo Alhei post veteres Epicureos *
illud,
ex fortuito atomorum concursu hoc mundi systema coaluisse obgan-
niunt, iam alibi explosum a nobis fuit; non solum enim nniversam
rerum mundanarum coagmenlalionem, sed ne ullam quidam ea-
rum speciem ex atomorum concursu prodire poluisse ostcndimus *.
Quapropter de hoc Epicureorum deliramenlo illud Lactantii re-
ferre nobis licei: « Quanto melius fuerat tacere , quam in usus tam
inanes habere linguam et quidem vereor , ne non minus delirare
I
videatur, qui haec putet refellenda * »; vel illud Nysseni: «e De re-

bus eiusmodi tacere esset convenientius , neque responso dignas pa-
lare slultas illas alqueimpias proposiliones *
».
^5. Ceterum , etsi detur atomos a se esistere , et ex eis impro-

ductis aliquid fieri posse, tum ipsas sponte se movere, atque talem
esse hunc motum, ut sibi ipsis occurrere debeanl, et secum conso—
cienlur ; laraen nec id evinci potest hunc mundi ordinem ex ipsis
casu prodiisse. Etenim, inter infinitas possibiles earum conoeiiones
tum ordinatae, tum inordinatae fingendae forent,ac proinde cuique
ordinato systemati infinita inordinata systemata respondere debe-
renl^ si igitur quaevis rerum ordinata conuexio infinilis iuordinalis
•) De Civ. Bei, lib. XI, e. 22.

*) e Nemo certe illa, inquìtj LactaDtius, pfaeter unum Leucippani, somnìavìl ,
a quo Democrìlus eruditus, haeredìlatem stullitiae reliquit Epicuro >; Div. Jml.,
lib. IH, e. 17, Opp. i. I, p. 402, ed. cit. Et Gregorius Mjssenus: e Audio ad
hoc maxime Epicurum opinionibus ferri, quod casu et concursu quodam fortuilu
factam esse rerum naturam statuii quasi nulla proridentia per res permeante > ;
Le Anim. et resurr., p. Il, Lipsiae 1837.

») Voi. II, Cosmo/., e. VII, art. 2, p. 4o7, 438.
) De ira Dei, e. 10; Opp. l. Il, p. 102, ed. cit.
'ì Ibid., p. 14, et 15. S. Uilarius ,
ûi mundum in hunc
impielalem eorum
habitum ornatumque forluilis molibus conslitisM commemorant, ex natura ipsa
iudicit communis osiendi scTipsìly Tract. ;« 7 fs.^ a.
2, p. 17, ed. cil.
/f6 TIIEOLOGIA NATVRALIS
circumagilurjUt ideo nulla ordinala exirahi possit,nisi inter infinilas

inordinatas,quis non videi hoc non casus, sed mentis opus esse ?
y6. Nec minus id palei in delecli ordinis conservalione , tum
quia fingi non polesl alomos infinitis vicibus sua sponte se dissolvis-
se,semel ac vero haecjquae modo speclalufjmundi conformalio casu
fortuito contigil, dissolvi; tum quia, cum conslans ef-
non amplius
fectus constantem habere debeat causam, fieri non potuisset, quem-
admodum cum s. Albanasio adnolavimus' , ut tot non dissimilia
solum , veruni eliam piane contraria corpora conspirent in unum,
unilatemque conservnrent perpetuo ac luerenlur. « Nec enim,sub-
dit Lactantius, tanta rerum magnitudo , tanta disposilio , tanta in
servandis ordinibus, temporibusque constanlia aut olim poluit si-
no provido arlifice oriri , aut constare tot saeculis sine incola po-
lenti , aut in perpetuum gubernari sine perito ac sentiente recto-
re *».Et s.Chrysoslomus; « Ncque vero est solum admirabile quod.
regit, et conlinet, nec quod termini naluraestunt fixi et immobiles,
sed quod tempore adeo infinito. Considera quantum est aevi spa-
tium, et eorum, quae sunt; nihil est omnino confusum. Non mare
terram inundavit, non sol ea, quae videnlur, exussit, non coelum
labefactum est, non noctis, nec dici termini confusi sunt, non tem-
porum conversiones, nec aliquid aliud eiusmodi, sed unumquodque
') P. 41. Maupcrluisius, ut argumcnto, qui ex Vniversi ordine petitur, novam

suam demonslrationem substitueret , scribere ausus est Epicureorum senlenliaiu
omnia casui Iribucnlium liaud prorsus probabilitatc caruisse. lUam aulcm demon-
stralionein a lege refraclionia desumit ,
quam ipse legem minimi appellai , aut
principium minimae quantiiatia. Ea scilicet in re minimum inler eos, qui fieri pos-
sìnt, a natura motum adhiberi contendit,idque supremi Conditoris Providentiam de-

clarare {Esaais de Coamologie^ Avant-propoa , p. 8 sgq.; HiaU de f dead. Roy.
de Berlin, t. II, p. 268 eqq., et t. XU, p.349 seqq.). cSed, ita eum breyiter rc-
darguit Al. Brenna, praelcr quam quod non po«sit ea demonstratio, nisi a doctio-
ribus pcrcipi, imo ex doctioribus plerique legem illam omnino cooimenlitiam pu-
lent ,
quam tandem Auctor ipse ( Vid. eiusdem Venua P/iyugue ) reiecit , quid
crat , per eum ipsum , de cuius Providcntia loquimur , quid erat id , quam ar»
gumentum, fusius a doctis bominìbus explicalum, et clariore in luce proposìtum
adhibcre ? Si enim adeo mirum accidere debet minimum , ubi opus est , idque
perpetuo a natura motum corporeis parlieulis ministrar!, ut vel hunc sapientissi-
mum Mentem illius molus causam agnoscas, nonne tam rati astrorum, innumera-
bìlesque cursus, tanta in pulcherrimis , aptissimisque rebus cum gignendis , tum
vero servandis nalurac coiistantìa multo plus admirationis babebit ? Nirairum id
philosophos inler, praccipue recenliorcs, usuvcnirc videmus , ut dum suas aiiqui
merces vcnditarc volunt, alienarum existimalioncm elevare conenlur; quod lamen
an bonestum ccnsendum sit, liberalis,ct ingcnuus Lcclor agnoscil i De generis hu- \
mani consenau in agnosccnda Divinilalc , lib. I, e, 50, p. 188, n. J, Floren-
tiae 1773. — ^) De ira Dei, e. X, Opp. t. II, p. lOy, ed. cit.

TflPOLOGIA NATVB4LIS ^7
eoruni, quae sunt superne el inferne,stelit, diligenlissime imposilas
5ibi ab iuilio fines ad unauem servans ' ».
77.Cum haec ila se habeant, facile reddilur reaponsum recenti il-
li auctori *, qui , impiam causam propugnans , esemplo ulitur Ho-

meii, aul Viigilii carminisj quod, si infìnita nolarura typographyca-
rum coagmenlalio ponalur, ex earum forluito iactu tandem aliquan-
do prodire potest. Etenim, ut haec composilio fingi possit, requiri-
tur causa inlelligens, quae nolas lypogi-aphicas efforraet, quibus li-
lerae insculptae fuerint aptae Aeneidera conficere potius, quam l-
liadem, aut poema aliquod Arabicum, aul Sinicum ;
quae ests mo-
Teal, el iuxta latera ,

quae exsculptis literis sunt notata, demittat ;
quae efficiat ut litteraè in illa compositione perdurenl, et in pristi-
nam informitutem non relabantur.

78. Praestat haec, quae circa faluitatem hypothe«is veterum, re-
centiumque Epicureorura innuimus,iÌ3 sancii Damasceni verbis con-
ficere: « Quid est quod ea in coelo, et quae in terra exisluntjquae-
que aerem pervaganlur , et quae in aquis degant*, imo etiam quae

bis anteriora sunt, coelum, terram, et aerem, ignis quoque et aquae
naturam certis disposuil locis ? a quonam commista haec sunt , et
distributa ? quid est quod molum bis impressit, perennique nec
ulla re cohibito cursu ea Tersat ? Aonon eoram artifex, qui rebus
omnibus ralionem, modumque, quo universum hoc agalur, et re-
galur, indideril ? At quis horum artifex ? Annon is qui ea condi-
dil , inque rerum naturam produxit ? Nec enim t«j) aaTo/*or« , sea
casui, eam vim,facullatemque tribuerimus.Sit enim ca«us,quod ex-

titerinl-, at cuius tandem eril ea disposuisse ? verum illud quoque,
si lubet,concedamus: cuius vero eril eadem iuxta illas, quibus pri-

inum condita sunl, leges conservare, et custodire ? AUerius profe-
cto, quam casus; alque hoc quidnam aliud sii, nisi Deus ?* »
79. Idem de alia bypolhesi dicendura est , qua secundura re-

centes mateiialislas mundi ordo ex vi attraclionis ipsi nialeriae in-
sita, ve! ex naliirae viribus prodiisse sumitur. Eleriira, admissa sol-
maleriae allractione sine Deo, praeterquara quod neque ipsius at-
traclionis , nequc maleriae , ex qua corpora conflata sunt , origo
explicari possel *, attractio illa unam maleriae inordinatam, et con-
«) De ira Dei, e. X, p. 110, Opp., i. II, ed. cif.

) AiiClor libri Pemèet philosopktques , n. 21, p. 66. De hoc vide librum sa-
tis utilem, Il Fiìotnfo moderno , sia f Incredulo condannalo al Tribunale
della sua ragione , qui conversus in italicum ex gallico sermone Lucae prodiit.
') Op. cj7., loc. cit.
*) Cf Berlon, Oòsercations philosopkiqitet tur le* sysièmei de Newton ; Eo«

trclien 2. Paris 1778.
fusissimam massam, non vero tot,tanlaque corpora mole, forma, et
figura a se invicem distincta, et accuratis distantiis seiuncta,ex qui-

bus istiusVniversi venustas conslituitur,efEcere potuisset.wQuis, aie-
Lat s.Gregorius Nyssenus,inluens universitatis concentum,tam coe-
lestiumjquam terrestriura miraculorumjet quemadmodum elementa
natura inler se contraria ad euradem omnia scopum per quamdam
ineffabilem socielatem connectantur, suam unumquodque facultatem
ad hoc, ut universilas permaneat,conferentia, et neque iraniixla nul-
laque socielate coniuncta per qualitatum proprielatem a se invicem
seiungantur, neque in se invicem intereant, confusa inter sese con-
trariis qualilatibus .... Haec si quis mentis oculo intuealur , an
non aperte docelur per ea, quae cernunlur, divina virtute, artifi-
ciosa sapienteque in rebus apparente, omniaque permaneante, et

partes toli accommodari, et totum in parlibus compleri, et una qua-
dam virtute universitatem contineri, dum ipsa in se maneat, et cir-

cum se moveatur, et nec moveri umquam desinat, neque in aliuni
quemdam locum, praeter eum, in quo est, deferatur * w. Eadem ra-
tione scripsit Boetius: « Mundus hic ex tam diversis, contrariisque ^
partibus in unani formam minime convenisset, nisi unus essel, qui

tam diversa coniungeret ; coniuncta vero naturarum ipsa diversitas
invicem discors dissociaret,alque divelleret,nisi unus esset,qui quod
nexuit, contineret. Non tam certus naturae ordo procederet,nec tam
dispositos molus locis, temporibus , efficientia, spaliis, qualitatibus
explicaret, nisi unus esset,qui has mutationum varietates manens i-
pse disponeret. Hoc quidquid est, quo condita manenl, alque a-
gitantur, usilato cunctis vocabulo Deum nomino" ».
80. Fucum vero hi malerialistae imperitis facere conautur, cnxn

Tocem naturae prò materia accipientes omnia ex eius viribus produ-
ci blaterant ; a r.am tota natura ut s. Thomas inquit est sicut , ,
quoddam arlificiatum Divinae artis ' ». Audlatur Laclautius:« Na-

tura quam veluti Matrem esse rerum putant si mentem non ha-
,
,
bet, nihil efficiet umquam, nihil molietur ubi enim non est cogi- 5
latio, nec motus est ullus, nec efficacia*, si autem Consilio utitur ad
') Op. cil.^ p. 15, et 16, ed. cU.

") De Consci., lib. HI, pp. 12 , p. 923, Basileae 1546. Cf vcrba s. Athanasil,
quae exscripsimus p.4l. lis haec alia addantur: ff Cum non confusi©, sed ordo sit
in Vniverso : cum niliil in eo incondile et lurbide , sed omnia concinne, compo*

silcque et quam aptissime coliaereant, necesse est Dominum, qui illa congregavit,
constrixit, et conciliavil, mente, et cogttalionc attingamus j; Op. cil., ibid.
') Contr. GenL, lib. 3, e. 100, n. 5. e Natura est sicut inslrumeutum quod-
dam Divinae virlulis b; Qq. dispp,, De Poi., q. IH, a, 9 ad 21,
THEOLOGTà NITVBALIS
49
incìpienJum aliquid, ratione ad disponendum, arte ad efficiendum,
virtule ad consumniandum, polestale ad regendumjCt cootincDduai)
cur Natura polius, quam Deus nominelur ? * »
ARTIGVLVS QVINTVS
Ex concordi liominum sententia Deum exislere comprohaiur
8i. Existentiae Dei cognitio inter communes notiones reccnse-

tur ,
quas Sallustius definivit eas esse , de quìbus inlerrogatl mor-
iales omnes eadem^ et communi voce respondent ". lam aliud argu-
mentum, quod morale passim appellatur , esinde prò illa verilute
petitur '. In quo enucleando adversus Parkerum *, Baylium ^, Ad.
Fricke *, aliosque in primis factum stabiliemus , nempe omnes po-
pulea, et philosophos in id perpetuo consensisse, ut supremumali-
quod Numen admitterent^deinde vim huius factiad Dei esìstentìani
comprobandam vindicabimus.
82. Porro, qoin veteres popuìos singillatim enumeremus ', eo-
rum hac in re consensio probatur non solum ex monumeatis-, tem-
pia enim, et altaria ubique terrarura erecta leguntur, festi dies in-
stituti, sacerdotes eleeti, ritus, quibus Dii celebrantur, cansecrati,

sed etium ex Auclorum fide dignissimorum testimonio. Ila , inter
celeros Ecclesiae Scriptores Clemens Alexandrinus scribi t: « fta-
*,
que populi omnes, sive Orientem colant, sive litora Occidenlis ul-
tima teneanf, sive ad Septentrionem , sive ad Meridiem habitent,
) De ira Dei\ e. 10; Opp.^ l. Il, p, 107, ed. cil. E ro esf legere qood ex
tbeorìis Platoois rccenlìbus Materialistis obiecU H. Sclturaiàaa,/^^ Deo PiatoniSj
p. 215, 24, Monasteri! Guestphalorum 1S43.
*) De Diti, et mundo, e. 1.
^) Ex innumeris iis, qui hoc argumcntum traclarunt, legesls Brenna, De gè-

nerit fiumani consemu in agnoseenda Divinilate, Floreatiae 1773 ; F. Scbwa-
biom, De genlium cognitione Deiy Paderb, 1S44 ; Pelrura Boeles, Regponsio ad
quaesi, num terrarum gentes uno omnes animo et ore Deum esse consentt'unt ?
Quod si vero non dissenliani , num iude argumeatum peti poteat , yao Supremi
A'uminis comproòelur exislentia ?
*) Disputationes de Deo et Providentia Divina , disp. VI , sect. 17 542
, p.
sqq., Londini 1678.

'^ Conlinuation dea pensèes sur les cometes, passim, et alibi.
^) y^rg. prò Dd exist., p. 12-14, Lipsiae 1846.

"') Cf Hoocke, Op. cit., l. I, p. 1, sect. 1 , p. 11 sqq., ed. cit. ; Boeles, Op*
cit.t e. 1, § 1-Vl; Schlegel, Filosofia della storia (Irad.), t, 1 , Napoli 1844.
*) De bis Tid. GinoulLiac , Bistoire du dogme caUwl.que^ t. I, p. I, liv. I,
e. V, p. 21 sqq., Paris 1S32.
EtEM.PHILOS.CnRIST.IlI.PARS II. l
unani, et eamdcm Eius, a quo inslitulum hoc imperìum est, anli-
cipalionem habent ' ». Et Lactanlius: « Nec difficile sane fuit pau-

corum hominum prave sentienlium redarguere mendacia testimo-
nio populorum, atque gentium, in hac una re non dissidentium.
Nemo est enim tam rudis , ,
tam feris moribus qui oculos suos in
coelum toUens , tametsi nesciat cuius Dei providentia regatur hoc
omne , quod cernitur , non aliquam tamen esse inlelligat ex ipsa
rerum magnitudine, motu, dispositione, conslantia, ulilitate , pul-
critudine, temperatione^ nec posse fieri, quin id,quod mirabili ra-
tione constat, Consilio maiori aliquo sit instructum **
». Vnde aie-
bat Tertullianus : « Animae a primordio conscientia Dei dos est ;
eadem, nec alia, et in Aegyptiis, et in Syris, et in Ponticis * ».His

addere praestat Eusebium, qui Dei a nomen, essentiamque. . . o-
mnes populos communi quodam rationis sensu percipere » tradidil*.
83. Ex ethnicis aulem Auctoribus , ne longum eorura texamus
catalogum *
,
pervulgatas Plutarchi , et Tallii sententias produci-
) S/roOT., lib. V, n. 260, p. 729, O/j/j., t. H, OxonW 1715. Hoc nomine an-
ticipalionis Cleinens inilium Scienliae^ sive praecognila demonslralionis^ de quibus
dixinius in voi. I, Log.^ p. 2, e. Ili, art. I, p. 124 sqq., significai; nana non pos-
suuius eniti ut allcuius rei scicntiam assequatnur , ac proinde ut eius cssenliam
agnoscamus , nisi quod iila rcvcra sit , et quid eius nomine vulgo signiBcelur,
ìain prò cerio habeamus. CI quae scripsimus in Phil. Christ.^ Dynam. voi. HI,
e. VII, ari. 37, p. 1440 sqq. Qua in re illud monitum volumus TP. cum com-
munes notitias animis naluralilcr insitas esse diserunt , non sane sibi voluisse il-
las innasci menti humanae, sed homìncs naluralibus inslrumentis illas adipiscen-
di pollerc.lam id de notitia Dei obscrvaveral S. Thomas: ( Cognitio cxislendi
Drum dicitur omnibus naturaliler inserta , quia omnibus naturalilcr inserlum est
aliquid, unde potcst peiweaìri ad cognoscendum Dcum >; Qq. dispp.y De Ver,^
q. X, a. 12 ad 1. Cf p. 12.
*) Div. /««/., lib. I, e. 2; Opp. t. I, p. 121, eJ. cit.
'; Jdv. Harc, lib. I, e. 10; Opp. t. I, p. 201, Parisiis 1658.

*) Pracp. £•*>., lib. II, e. 9, p. 72, t. I, Parisiis 1628. Hinc cum idem Au-
ctor ( Jbid., lib. XIV, e. 16, l. II , p. 753 y Dei cognitioncm a Pylhagora ,
Anaxagora , Platone , et Socrate primo invectam fuissc scribit, illud tantum sibì
vult vetcrcs Graecos ante Pylhagorara, et Anaxagoram ita desipuisse , ut Men-

lem Divinam , a qua principium molus repctebant , una cum materia confunde-
renl, ita ut ex materia, et JMente Divina illam movente nonnìsi unum principium
cunstitucrent; Pytliagoram aulem, et Anaxagoram duo distinxisse principia, Deuni
scilicet, et materiam; unde isti non Dei notionem invexcrunt, sed solum a mate-
ria Deum scparaverunt. e Inter antiquos, ait s. Thomas, solus Auaxagoras ad ve-
ritatcm accessit, poaens intcilectum movcutem omnia separatum >; Contr. Geni,,
lib. I, e. 20. Cf Mosììem.,Jdnot, ad syst. t'niell. Cudivorihi^ e. HI, § 12, not.
1, t. I, p. lOS, Icuae ìlà'ij et Schiirmann, De Deo Pialonia, e. I, p. 2, et 3»
ed. cii.
') Cf pracscrlim jc|uae io liane rem scripsìl Plato apud SchiirmanQ , Op. cit. ,
THEOLOGIA IfATVRALIS 5c
mus. Quorum primus sic babet: « Si terram obeas , invenire pos-
sis urbes muris, lilteris, regibus, tloraibus, opibus, numismate ca-
renles,gymDMsiorum, et tbeatrorura nescias: urbera vero templis,
Diisque carentera, quae precibus, iureiurando, oraculo non utatur,
non bonorum causa sacrificet , non mala sacris avertere nilalur ,
Demo utiKjuam vidit.Sed facilius urbem condi sine solo posse pu-
to quam, opinione de Diis penitus sublata, civitatem coire, aat
,
constare * ». Hic autem inquit:« Nulla est gens tara immansueta,

tamque fera, quae non, etiamsi ignoret, qualem Deum babere de-
beat, lamen babendum esse sciat • ».
S^. Accedunt bislorici veterum populorum. Nulli enim sunt,
qui non sui populi, et aliorum, quorum bistoriam scribunt, rcligio-
nem referant-, in a'serenda Dei existentia unanimes,licet in reliquia
saepe dis5entiaDt.
Quae autem de gentibus alheis apud nonnuUos veteres le-
85.
guutur, verilatera facti, quod probamus, haud imminuunt; si qui-
dem comperlura est ea vel ad impios illarum gentium mores refe-
renda esse % quae, elsi Numen agnoscerent, ila tamen prave vive-
bant, perinde ac si nullum tiraerent Deum scelerum vindicem-, vel
ad conlemptum supersliliosi cullus,quo ab aliis populis Dii hono-
rabaatur '.
e. 2, p. 26. Aliorum Tcterom testimonia collecta habct Hago Grotlas, De iure

belli et pacìs, lib. I, e. 1, n. 12.
) Jdv. Colotem Epictireum Opp-^ ^ t. II. p. 1125, Francofuni 1620.
) De leg., lib. I, e. 8. Et alibi: e Vt porro Grmissimum boi afferri vìdetur,
cur Dcos esse crcdamus, quod nulla gens tara fera, nemo omnium tam sìt imma-
nis , menlem non imbuerit Deorum opìnio. .Multi de Diis prava senliunt ;
cuius
id enim villoso more iffici solet, omces tamen esse vim ci naturam Divinam ar-
bilranhir >; Dispp. TutcuU. , lib. I , e. 13. Gemina Iradit Seitus E-npirlcus :
C Deorum autem notio et semper fuìt ab bominam memoria, et in acvum pcroa-
net, ut evi res ipsae, sicut consentaneum est^ferant lestìmonium >; Adv. Physic.^
lib. IX, Opp., t. II, p. 566, Lipsiae 1841.
•) E. g., hoc modo ea, quae de Thoibus, eitrcraac Thraciae popnlo fPorpby*
rius {De abslineniia ab eiu animatorum, lib. Il, p.73,Cantabrigiae 1653), seri-
psit, explicanda esse docet Fabricius, in Bibliographia anliqnaria^ e. Vili, § 3,
p. 229 sqq., Hamburgi et Lipsiae 1716.
*) Ila Aetbiopcs ob coiitemplam Aegyptiorum superstilìonem Albeos Taisse li:--
bitos docuit Bruckerus {Bitt. crit. phil. , lib. I, e. Vili,§ IV, p. 308, Lipsiae
1767 ). Hanc ob rationcm Plinius ludaeos appcilavit genlem contumelia Nftm:-
nuut insignem ( Bisl. nal. , lib. XIII, e 4, p. 317, Lugduni I5S7); et vetcri-
bus Cbristianis ,
quemadmodum apud lustinum , ( Jpol. Il prò Christianis^ Opp.
p. 56, Luleliae Parisiorum 1615), Alheoagoram {Legai. ^ n. 3) Amobium (Advi
Cent., lib. I, p. 16, et lib. Ili, p. 116, ed. cit.) legimus, albeismi Crimea cLbuici
affingebant. Cf Mamacbi, Origirium et antiquila'.um Christianarum t, I, lib. I,
e. 2, 5 I, p. 84, Romae 1S3I.

52 THEOLOGU NATTBALIS
86. Quoad vero nationes recentioribus temporibus deleclas *
j
pnriter nulla estj quae in admittendo Numine non consentiat, testi-

bus ipsis historicis Religionis nostrae inimicis. Fuere quidem, qui
linguae aliquorum populorum haud salis gnari speciem quamdam
albeismi inter eos detexisse putabant^ verum viatores posteriores
iam magis instructi, eadem loca peragranles, non obscura religionis
indicia invenerunt *.
8j. Ceterum , etsi aliqui horaines, vel etiam aliqua gens nullani
profiteanlur Divinitatem, niliil contra commune generis humani suf-
fragium ,
quod sit aliquis Deus, inde inferri potest. Etenim sicut
non a monstris forma humana, itu nec a paucis, brutorum instar de-
pravatis ', natura rationalis inquirenda est. « Exceplis , ait s. Augu-
') De difficultale a Bayllo ( Continualion dea pensées eie. , e. 13 )

pelila et
gcnlibus, quae nobis igaotac sunt, hauti soUiciti sumus, tuoi quia conseusus gcu-
iium, quas noscìtnus, salis ilrmum verilalis argumcnlum suppedilat; tum quia ipsi
Baylio onus Incumbit affcrcndi ralloncs ,
quibus illas genlcs a reliquis disscnlire
paleilal; slquidein analogia nobis cerio argumcnlo est cliam gentcs, quae ignolae
supcrsunl, Dei cognilione haud carerò.
*j Vid. Feller, Catechismo filosofico ( Irad. ), lib. I, e. 3 , p. 83-93 , Napoli
181)7. Pracstat hac in re logore Brennam, qui genles tum veferes, tuia recenlio-
ros ab alheismi, cuius insimulanlur , nota viodicavit; Op. ct'l., passim.
'} Morum dissolulio et pravitas (araquam praccipua alheismi causa assignalur
(cf Budòcus, Theses de aiheismo et svperstitione, e. IV , §
I, p. 186, Lugdunì
Balavorum 1767). nomines cnim ,

poslquam scse isliusmodi commacularunl faci-
noribus ,
quae iustissimam sanctissimi Lcgislaloris indignalionem excilant , con-
scienliae morsus cfFugerc et suffocare poliiis ,
quam vilam emendare suscipiunt ;
adpoquc supremi severissimi ludicis considcralioncm scponunt , ac persuasioncm

de [liius cxislenlia ex animo suo, et ex ilio aliorum ,
quos in crroris et sceieris
socielalem adduccre conanlur, eradicare sludcnt. Vicissira , morum dcpravatio pro-

priclas, seu cffcclus est alheismi (vid. Clem. Alex., Strom.,n.V, p.530, lib. Ili,
Opp. t. I, Venetiis 1737 ). Sane, possunt athci aliquas Tacere acliones moraliler
bonas, e. g., obcdire parenlibus, servare focdera; al aoliones istae, practerquam
quod vcrae virluti adlribui non possunt, cum vera virlus in sincero studio consi-
siat se, et omacs acliones suas ad voluntatem , alquc tcges Oci conformandi, ab
athcis pracslanlur, quia sibi non Constant, et a naturalibus diclaminibus aclernae
legis Dei omnino non disccdunt ; sed non vi syslemalis, sou qualcnus athet sunt;
nam in aiheismo, secus ac asserii Wcgscheider ( Inst. Ihcot.^ Pars II , e. 1,
§ 57 , p. 239 , Dalae 1853 ) , nulla moralilas concipi potest. Re qiiidcm vera,

quemadmodum s. Thomas argumcntalur , i in omnibus causis ordinalis ciFectus
plus dependei a causa prima, quam a causa secunda, quia causa sccuiida non agii,
jiisi in virtute primae causae. Quod autcoi ratio humana sii reguia voluntalis
huraanac, ex qua eius bonitas mcnsuretur, habel ex Icge aclcrna, quae est ratio
Divina. Vnde Rianifcslum est, quod multo magis dcpendot bonitas volunlalìs hunia-
nae a lege aelerna, quam a rationc humana, et ubi deficit humana ratio, oportct
ad ralionem aclernam rccurrerc))(l' 2ac, q. XIX, a. 4 c.).Qiioniam igilur in aiheismo
kx il!a aeterna nulla est, lex ipsa honc;;(alis evaaescit , ipsumque huuestaruui, et
,
TUEULOtit.A MAlVUALIS 6Ì
stinus, nauois, in qiiiijus natura uiuiium depravata est universum ,
genus humanuo) Deum huius niuntli falelur auclorem*». Hinc Ma-

simus Tyrius paucos illos et abieclos homines^qui nuUum agnoscunt
Deum , comparai irnbellibus leonibus vel boviùus sine cornibtisâul
avi'bus sine aîs *. Et Lactautius, eos sibi renunliare ^seque lioniinwn
nomine abdicare edixit '.
SS. Atque hic quaestionem illam in transcursu perslringinius,

qua de Albeorura existentia inter recentes scriptores decerlatur, iì-
Jorum numerum (ûibusdam augere, tûibusdam aliis minuere adla-
borantibus *.
89. Porro distinguuntur albei negativi ab 'àih^ìs posilivis. Si qui

esseut, qui ob mentis tarditalem omui prorsus Dei cognitione desli-
tuerentur, Albei negativi dicereulur.Qui vero Deum ab aliis agno-
sci, et adorar! non ignorant,ipsi tamen summa ìntellectus excaeca-
tione Eum agnoscere detreclaut, aut cavillatiouibus toUere nituntui
albei /;0j>i7/t'^ audiunl '. luler quos, nonnullis velcribus praeteimis-
sis *, recensenlur lubas Giesar Vauinius,Taurisuni iuApuba ualus,
ìnhonesiarum actionum dìscrimcn fit incerlum.Cf qaae do bis aKìgtmus in Epbetu.

La Scienza e la Ftde, Tol. V, p. 425-427, Kapoli 1843, et toI.VI, p. 292, Na-
poli IS44. Id ctiam perspicere est ex SjUabo errorum, quus Pius IX damaavìt (io
Eacydica QttanLa cura., die VII! Dee. ISG4); ibi cnim dcGoilur àumanam ratio-
nem,nul/c prorttu Dei respectu unicum non esse botti et mali aròilram^
habilo.,
^ T , n. 3 ; alque morum tcientiam non posse a Divina auctorilate declinare^

§ VII, D. 57. Inde eliam Atheorum reoipublicam in imagÌDatione Pelri Baciti
{ Pent. divers. sur les carnet.., § 161 sqq.) cxtructam nullam esse posse iulclii-
gidir; sicut eoim, nisi Dei exiêotia aJmittalur , nulla acliooum ooralitas , iU
nulla booiinuin cictas consìstere pote&t. Cf Ubagbs, lu»l. fàiLf pars IV, Tàeod.j
p. I, e. ni, § 2, p. 59 sqq., Lovanìi 1841.
*) Tract. evi tn Joann., a. i.—*) Uisscrl. Il, ed. Undin. 1740.
») Div. Intl., lib. Il, e. I, p. 257, ed. cil.
*) fiorum opioiones , ne longam Auclorum seriem iexamus, legi possuot apud

Srcnnani, Op. dl-y passim.
^) AnimaiiTiTlenduu] est sermonem hic non beri de atbeis praeiicis , nempe
qui tara prafis monbus vìlam soam instituuot, quasi oullum limeaut Deuin, quof
que muttos e:>se lugenda eiperientia comprobat ;: ceqne de atbeis posìlìris indi-
rectis, qui ncinpe Deum admittunt, sed tamen talia (uenlur principia , ex quibus
Dullum es>e Deuia cousequiiur; siquidem, ut ail Genuensis, < si semel coostitua-
mus inter albeos eos rcfcrre, qui nec piene, ncc, ut Dei pcrlectissiiuam naturam
decet, deDeo opioanlur, aut loquunlur, ... nimium ac stulte albeorum nume-
rum augeblmus j^ Elem. itet.j pars III, l. Ili, Appeudix ad cap. I, § 7, p. 129,
îeapoli 1736.
') Teste Al. Brenna, ex veleribua ootuibuS; qui atbtiimi arguuulur , nou pos-
suot e vigiuti ex ultima antiquilatis memoria pioferri bomiucs, quo:) probali St-ri-
ptorcs , cum ad ualivam signiOcatiooem atbeì nomen refocaot , cum 000 coovi-
cium iultrie , scd lidclilci alìoriuD] seusus icfcrre iuililuuat , ioiamaiù quovlum
I
54 THEOLOGIA NATVRilLIS
qui Tolosaeanno 1619, ut atheus, combustus est *, Spinoza, Tolan^
das, Auctor Systemaiis naturae , et hac nostra aetate ^nnalìum
germanicorum ScriptoresjCûì ad Scholae heghelianae sinislram per-
tinere dicuntur *, Sansimoniani, et Fourieristae ', et, ut alios prae*
tereamus *, Ausonius Franchi ', Hernestus Kenan •.
90. lam proposita quaestio ita enunciari potest: 1" Sunt ne ho-
mines adeo omnino nesciant ? 2" Num ho-
ignari, ut Deum esse
mo quisquam ratiocinando ad eam opinionum perversi talem per-
venire potest, ut reipsa sibi persuadeat nou esse Deum ? Quoad
primum, haud fieri posse censemus, ut homo quispiam, pieno ratio-
nis usu fruensj Deum penilus ignoret. « Haec est, inquit s. Augu-
slinus , vis verae Divinitatis, ut creaturae rationali iara ratione
utenti non omnino, ac penitus possit abscondi '». Et sane, « cogni-
tio existentiae Dei paratu facillima est, statimque in menlem venit,
cura tam rairam, apteque disposilam mundi fabricam intuemur ».
Nec sane, subdit s. Bernardus, «laborandum est, ut ad vocis huius
consensu, ac voce veluli una, Deum nullum agnovisse testenlur 1; Op. cit,^ t.II,
e. VII, p. 60.
') Cum Lucili! nomcn a patre acccpisset , ipse deinceps lulius Caesar vocari
maluit ,
quod ineptissimae ambitionis argucienlum est ; cuiustnodi plura io eius
scriptis occurrunt.
^) De liis vid. Marlin, La vie future , par I. e. 2, p. 30, n. 3, Paris 1855;

Leveque, La seience de P Livisibte, pari. 2, Etud. I, p. 125, 126, Paris 1865a
Omncs audacia, et slultitia vincit impius Feverbach , qui tum soluta, tum nume*
ris adstricta oratioue laudcs celebrai Magni Nikili, ex quo omnia prodeuot, et io
quod omnia redcunt. Vid. iìndrè Fezzani, Examen questiona actuellemenl pendant*
en pàti, relig.^ Elud. première, § F, p. 23 sqq., Paris 1839.
^) Augusfus Comte Sansimonianus atbeismum fere bumani progressus apicem
palam vendilavit; siquidem, ex eius sententia , cum genus humaaum vi progres-
sus continui ad causarum naturalium perfeclam uotiliam pervenerit , Dei notio*
nem non uisi ex causarum naturalium ignoralione ortum duxisse , et Deum pro-
pterca vanum iigmentum esse cognoscet. Cf Epbem. La Scienza e la Fede^ voi..
IX, p. 81 sqq.
^) Refugit animus ea impietatis portenla edicere, quae Proudbon conlra Deum,
Eiusque Providcotiam blaspbemat. Cf Eug.Poitou, Lea philosophes francais con-
temporainsj et leurs systèmes religieux , e. 3, p. 53 sqq., Paris 1864. Ex iis
autcm, quae innuimus in Anlhropol. (e. V, art. I, p.l61, 162) satis compertum
est ìntcr bos abiudicati Numinis reos recenscndos etiam essC;qui materialismi dy-
namicìj et posilivismi partes suscipiunt.
*) Vid. Pezzani, Cp. cil.. ibid., § 3, p. 50 seqq.
") Cf La Scienza, Fede, vói. XLII,p.339 sqq., Napoli 1861. Deumnon-
e la
nisi vctusiam et mendosam vocem esse aibcus iste scelesto ore proferì; Elude»
d' histoire religieuse^ p. 418-419, Vid. cliam E. Caro, Z/' idèe de Vieu^ e. 2,
p. 59 sqq., Paris 1864.
'')
J'ruct, in Joan. CFJ, n. 4.
THEOLUGII NATVBALIS 55
pervenialur audìtDm.Lubor est jk)Iìus aures oblurare, ne audias.Ni-
miruin, vox ipsa se oQert, ipa se ingerìtjnec pulsare interim cessai
ad ostia singulorum '».
91. Exinde etiam colligilur Atheos positi vos re ipsa non esse.
Cum enim eTidens sii ratiojquae Deum existcre apertissime deraon-
strat, fieri potest, ut homo^ cuius intellectus prava institutione, aut
voluntas pravis affectibus vitiala sint, eo prolabatur, ut aliquanlulu
leni|iore * sibi in animum inducat Deum non esse ] at numquam
fieri potest, ut homo recto rationis usu piene firuens, seu inlelleclu,
et voluntate sanus, et integer , firma animi persuasione coqitet non
esse Deum *. Quin immo idem s. Auguslinus docuit « nuilam esse
) Serm. De Convert. ad Clerìcoi , e. 2, Opp., t. f, p. 198, Veueliis 1596.

Vndc s. Anselmus illa Tcrba Apostoli ,
Quod nolutn est Dei, mant/estum e»t in
Hit» j ita eiponit : e Multa sunt ,
ûae de Deo per naturam scìri oon possunt ,
sicul est mysterium Incarnalìonìs , et Passioaìs, quod latuil sapienles mundi. Scd
hoc de Deo naluraliter sciri pofest, quod ipse sìt Deus: quia ofunis creatura o>
stendit , se non esse Deum , sed esse alium, qui eam ftcerit, culus scrvìlio pa>
rere Decesse sii. liaque quod nolum est de Deo,manirestun] est illis s.Causan ve-
ro subdit: e Uabcnt enim unde noscant Eum , scilicet naturalem ratioDoni ). Quae
verba cum protuierit Card, d' Aguirre, subdit : e At etiam bomiaes rudes , aut
in sjItìs enutrili absque allo magisterio bominum, babent etiam in se] oaturaieoi
rationem ;ut omnes suppoaimus. Ergo babeot suflk'iens priucipium et causam, ut
quod nolum est Dei, uianifestum sit in illis. Non ergo pati possunt ioTÌncìbilem
ìgooralionetn cxisteutiae Dei, sed dumtasat Tincibilein, voiuntariamque {Op. et'/,,
traci. I , Disp. V , sect. II , n. 17, p. 122, ed. cil. ). Et sane s. Cjprianus

\ Tractaius vurH, tract. IV, de vanitale idoloTut», p. 268, Opp. t. Il, Lugduai
1S37 ) illam pronuncìat seolentiam : e Baec est summa delicli nolle aguoscere
ûem ignorare non possis >. Et s. Augnstious pulcre addit: e Deus ubique se»
cretus est, ubique publicus, quem nulli licet, ut est, cognoscere, et queu nemo
|>ermittitur ignorare j; In Ps. LXXÌT, o. 9.
*) Plcrique albei in ea perTCrsilale sententiae loogo tempore non cooslllenint,

•Bt saltem cum morti propiores se viderent , albeismum eiurarunt; Yid. Brea-
na, Op. cit., t. I, p. I, e. 24, p. 123 sqq. , et Feller, Op. cil. , lib. I, e. I ,
p. 8-11, ed. cit.

*) Id ipse Ba) lius, parum sibi cobaerens, salis aperte nobis testatnr, inqnit enim:
« Probabile admodum est eos ,
qui in coetibus borainum commuaiores religiuois
verilales impugnare affectaut ,
plus quam rerera sentiunt, dicerc. Vanitas ma-
gis, quam eorum dispulatioojbus locuui babet. Opìnantur ipsi nimi-
couscieotia in
rum novilalem, audacìamque senleutiaruiu, quas tuculur, existimatioaem forlis a-
nimi sibi esse allaturas. Bine perteotaalur ut coatra propriam aaiiui persuasio-
nem difficultales ostentent
,
quae (ieri soienl coolra FroTidcotiam, et Eroogelium.
Hi igìtur scnsim consuctudinem quamdam conlrabunl lo<iueiidi impic; oc si tuIu-
ptuosa vita eorum adìungitur vauilati , celerius etiam in boc itinere progredan-
tur. Hacc prava auimi coosuetudo ,
parlim auspiciis superbiac , partim auspiciis
semuoiiUlù couUàcU , ocuocn olluBdit iiSfteàîioQuia cduc«tlioaÌ3 j uimiruui :>eo-
,
56 TIIEOLOGIA NATVBALIS
animanijquanlumvis perversam, quae tamen ullo modo raliocinari

polest5 in cuius conscienlia non lofjualur Deus *».
Vt autem co, undc digrossi sumus,redeamus, vim argumen-
92,
ti, quod ex consensione omnium gentium ad existentiam Dei pro-
Landam petitur, his Minutii Felicis verbis evincere lubet: « Itaque

cum omnium genliura de diis immortalibus mancai. . . firma con-
sensio, nemincm fero tanta audacia, tamque irreligiosa nescio qua
prudentia, ut hanc religionem tam Yclustam, tam ulilem, tamsalu-
Ibrem dissolvere, aut infirmare teneatur * ». Et sane, « qui, aiebat
Chrysostomus, quinque, vel septera testimonia vult in testamentis
evertere, per consensum reprobatur, ac rciicitur, ubi iudicat veritas;
publicam autem totius orbis , et universam mundi linguam solus
vult insipiens evertere, dicendo in corde suo, non est Deus' ».
93. Sed vim consensionis omnium gentium iam alibi ostendimus,
et ab adversariorum illationibus vindicavimus *. Hic tantum illud
,inendacium refutandum nobis est, quo communis opinio de existen-
tia Dei ortum duxisse asserilur ex ignorantia causarum naturaliura,
Tel ex roetu ', vel ex saccrdotnm, aut legislatorum fraude " vel ex
,
praeiudiciis,quibus in educatione implicamur. Tara 1*'

tantum abest
ut persuasiode Dei existentia sit commentum ex ignorantia causarum
suro sopii verUatum, quas tle Divinitate ,

poenis aetcrnls , felicilale , didìcerunl,
Sed hacc in ipsis non cxtìncla lidcs est , scd ignis cineri suppositus ; cuius vim
scnticnt,cum se ipsi consuIeDt,et potissimum cum allquod discrimcn ingruet. Tunc
Irepidiores vidcnlur, quam celeri homincs i; Diciion, Hisl. crii., Art. Dea Ber-
reaux.
*) De Serm. Domini in monle^ e. 5. Hinc idem sanctus Doclor explicans illa
vcrba, Dixit insipiens in corde suo, non est Deus, a DiQIcìlc est, ait, ut incurra-
mus in hominem, qui dicat in corde suo, non est Deus : tamen sic pauci sunt
ut Inter multos timcndo hoc dicere, in corde suo dicant, quia ore diccrc non au-
dcnt. ]\un ergo muKum est quod iubemur tolerarc , vis invcnitur: rarum homi-
num genus est ,
qui dicant la corde suo , non est Deus j ; Enarr. in Psaim,
LIIj n. 2; cf ibid., in Psalm. ÛI, n. 2; et Serm, LXIX De verbisEv. Mailh^
Ih e. 2, n. 3.
=') Ociav.^ e. Vili, Lugd. Batav. J709.
^} Jn Psalm. XI li -*) Voi. I, Di/nam., e. X, art. 10, p. 597 scqq.
~') Huc special illud Pelronii, quod Lucrelius ( De nat. rer.y lib. VI, v. 40 )
ropclivit,
Primus in orbe Deos fecit timor ardua coclo

Fulmina cum caderenl.
'^) Impius Spinoza a Moyse apud Hebracos religionem inductam fuisse,ut cos io
ofiicio conlincret, asscrere audel; Traci, iheolog. polii. ^ e. V, Opp. t. I, p. 219
sqq., ed. Paulus. Illud aulcro omUlerc nolumus, incredulos sibi nou constare ; ipsi
cniin sanciunt nihil ad poliLieum rcgiuicu ciagis esse noxiuuijquam Dei notitiam,
quae si toUcrclur, ait Uobbesius (in Leviathan e. 2), « civcs in omui civitale ad
obcdicaliam magis eruditi esscutj quam nunc sunl ».
THEOLOGIA NATVBALIS 5^
nalurjlium ortum , ut e contrario co fìrmior fdcla sit, quo bac causae
magis delecl:ie sunl, et rerum physicarum perilissimi, e. g.,Keple-
nis, Copernicus, Ntwlonus, Euleru?, Leibniliu>, illam acrius luean-
tur. Qua in re verissimum est illud Verulamii effalum : « Cerlissi-
mum est , atque experieotia coniprobatum leves gustus in Pbiloso-
pbia movere forlasse ad albeismum , sed pleniores bauslus ad Re-
ligionera reducere '».
2° Is'unquam timor in hominum mentibus ideam Dei inge-
nerare!, nisi iam ipsi notiooibus iusli,et iniusti, ac proinde nolione
supremi Legislaloris imbuti essentj qui iniustas actiones probibel,
atque ab istas patrantibus poenas repetit. Hiiic patet timorem esse
reiigionis elTectum, non causam. Quin immo timor albeismum in-
durisse potias dicendus est; nam scelesti homines ut, excusso timo-
re, liberius peccarent, sibi persuadere conantur nullum esse Deum
flagitiorum vindicem .
3° Sacerdotes , et legum lalores buie opinioni originera dare
non potucrunt. Nam sacerdotum institutio opiniouem Divinitalis
colendae subaudit. Legislatores aulem si hanc fabulara confinxissent,
qui factum est, ut omnibus in toto orbe aequaliter in raentem veni-
rel^ etcum acquali ubique successu propagarelur, praeserlim cum
religio ab iis couficla gravissimum foret onus hominum cupiditali-
bus impositum Gur autem baec imperanlium fraus a sapientiori a-
?
]iquo detecta numquam fuit P a Quae, Lactanlius interrogai, laa-

ta felicitas menliendi , ut non tantummodo indoctos , sed Platonera
quoque^Socralem fallerenl, et Pylbagoram, Zenonem, Arislotelem,

maximorum seclarum principe?, tam facile deluderent ? * » Potuis-
sent ne se numine aliquo afllatos fìngere, nisi quia cum iis agebant,
qui Divinitalem venerabanlur Vnde historia nos docet IS umam, ?
ci deinceps quosdam alios cum iam vidissenl plelìem ad eligio-
, i
nem projiensissimamj Deorum auctoritate, quos ipsa antea ì?enera-

Lalur, leges suas' constabiìiisê. Denique quomodo explicarent albei
Dei Doliliam in iis etiam efferatis nationibus scraper viguisse, quae
uullis ulebanlur Icgibus ?
4° Notae praeiudicioram praecipuae sunl brevitas temporis, re-
*) De dìgnil, el avgm. scìenl.^ lib. f, p. 5, Francofurli ad Moonum 1665.

^) Cf p. 52j n.3. e Qui crgo.ad rem Lactanlius. philosophi Tolunt aniiuos omnJ
mtlu liberare , tollunt ctiam religionem , el orbant Loraiiiem suo proprio ac sin-
gulari bone, quod est a recto vivendo, atqae ab omni huniaiMlate disìunctum; luia
L)eus, ut cancta TÌvcntia subiecit bomini, sic ìpsuiu hominem sibi >; Dtv. ItuL^
Iib. Ili, e. IO, l. r, p. 375, ed. cit.
'J De ira Dti, e 10, f. Il, p. lOD,. cJ. cit.

58 THEOLOGIA N.lTVKALIS
stridio loci , ignoranlia 5 e conliario existentia Dei per tot saecula
constanler, inumo magis, niagis<|ue innotuit ^
per totum orbem est
diffusa*, adeo ut licei educatio prò diversis regionibus sii diversissi-
ma, in hoc lumen omnes convenerintêarn denique non modo rudes,
sed el ipsi quoque sapienles, quorum est praeiudicia corrigere , fir-
milcr tenuerunt.
94« Denique praetermissam nolumus nefariam illam ralionem ,
qua impius Bucboerus ex supeislitioso populorum cullujconsensum
prò Dei existentia non realem Eulis supremi nolionem, sed aliquid
ab ipsis hominibus excogilalum praeseferre blaspbemat *.
g5. At in primis, quamquam concedere velimus ea omnia, qnae

atbeus iste de populorum superslilioso cnllu agglomerai, certe nemo
dixeriteos prorsus albeos babendos esse, qui nolinl idololalriae super-
stitionem cura opposito impielalis genere, nempe atbeismo confun-
dere^ siquidem « superslilio est religio supra roodum observala *».
Peinde in aliqua Divinitate agnoscenda populi omoes consenserunl;
circa aulem Eins naiuram depravalis senlentiis discreparunt » ^ hae
igilnr de natura Divina diversae senlenliae sunt humanae mentis
iigmenta ; illa aulem de Dei existentia opinio tamquam vox ipsa
nalurae, quae proinde aliquid reale exbibet , babenda est. Denique
jllud etiam praeslat adnotare quod elsi Deus , qui verus non est ,,
reipsa Deus non sit, lamen errore teneri circa veram naturam Dei
non est omnino idem ac ignorare Dei exislentiam *. « Inlelleclus
jioster, opportune inquii s. Bonaventura , deficit in cogitalione Di-
vinae Verilalis quantum ad cognilionem quid est , tamen non defi-
cit quantum ad cognilionem, si est, . . Quia ergo inlelleclus noster

numquam deficit in cognilione Dei si est , ideo nec potest ignorare
ipsum esse, similiter non cogitare non esse. Quia vero deficit in co-
gnilione quid est, ideo frequenter cogitai Deum esse quod non est ,
sicut idolum ; vel non essequod est , \ sicut Deum non iustum el
quia qui cogitai Deum non esse quod est, ut non iustum, per conse-
quens cogitai ipsum non essej ideo ratione defectus intellectus,Deus
potest cogilari non esse ... 7 non tamen simpliciter, si ve genera-

Jiter, sed ex consequenli, sicut qui negai beatitudinem esse in Deo,
negat eam esse '
». Quocirca ii
,
qui falsam Divinitalem profiten-
lur,se uullum Deum profiteri buud putaut.Vnde uicbut Lactanlius;
*) Force et malt'ére, p. 184 sqq., Leipzig 1863.

*) In lib. li S<nt., Dibt. IX, .|. 1, a. 1, iol. 3 ad ó,
^) (f |>. 51, n'. 2.—*) Cf p. 53, n. 5.
*; lu lib. I Henl., Dist, Vili, p. I, a. I, q. 2 reaol.
TUEOLOGtA iNATVBALIS 69
« Dcoriim cullores reìigiosos se pulanl , cum siiil superstiliosi • ».
Quiuimmo , ut s. Augustinus adnolavil, cliam iJiìy qui dèditi stml
corporis sensibus , ac prointle aut ìpsum coeluni , aut quod in coelo
Juigentissimum vident. aut ìpsum munJum Deurn deorum es.se arbi-
iranlur^ prò excellenlia Jiuius Dei dimicant-, el credimi eo melius a-
Uquid non esse *.
CAPVT SEGVNDVM
De natura Del
96. Quainvis « unus sii homìnìs inlelleclus de Dei natura cerlis-

5Ìmu5, si scias, de ilio posse raoriali oratione depro-
et senttas nihii
nii '
»; tamen.w quantum hum;ina conditio de Deo definire potest ,
id definio quod et omnium conscienlia agnoscet , Deum sumraum
esse ... ; cum de islo conveniat apud omnes * ». Quocirca haec
de Dei natura traclatio in iis,quae ad summam Dei magniludinem,
si ve ad ìufioitaoi Eius perfeclionem spectant, coosistit.
ARTICVLVS PKIMVS
Vei naluram infinite per/edam esse oslenditur
97. Ex ipsa existentiae Dei demonstratione coììigitur Ipsura es-

se Causani Priraam ,
quae ab alia non pendet , et ideo a se ex ne-
cessitate suae naturae existit-, nempe ex propria quiddilale exigit es-
sentiali, et omniraoda necessitate summe existere et subsistere. lam
ex hoc, quod Deus est Causa Prima, quae a seipsa est , ìpsum in-
finite perfectuni esse oportere planis argumentis conficitur. Quod
cum ita se babcat, nostrum est primo illud enucleare ,
quod Deus
ex necessitate suae naturae a se existit, deinde infinilam Eius per-
fectionem evincere.
98. Atque in primis, Deum ex necessitate suae naturae existe-
re probatur hoc perspicuo D. Thomae argumento : « Omne, quod
est possibile essG^ et non esse, indiget aliquo alio, quod fuciat ipsuoi
') Div. Intt., Ilb. rV, <S 28, p. 537, ed. cit.
») De Doctr. ChrUt., lib. I, e. VII, n. 7.

') Àrnob., Jdo.ênt., lib. 3, p. Ili, ed. cil. Qnare s. Angustinus quaestioncnr,
ûid sit Deus, Cam esse ait, in qua e ncque periculosius alicubì erratur, dcc ia-
bortosius aliquid quacritur, nec fructuoîus iuvenitur i; De Trin., lib. I, e. i.

*) TerluU., JUc. Uîrc, lib. 1. e. ò, p. J97, Opp. t. I, ed. cit.
6o TIIEOLOGIA INATVBALIS
esse, quia quantum est in se, habel ad ulrumque. Quoti aulem

se
facit aliquid esse, est prius eo. Ergo omni,quod est possibiile esse,
et non esse, est aliquid pi ius. Dco auteni non est aliquid prius. Er-
go non est possibile Ipsum esse, et non esse, sed necesse est Eum
'
esse ».
99. Exinde illud eliam consequitur, Deum exislere a se. Ete-

nim ens nt'ces?anum ideo non esse non potcst, quia existendi ne-
cessitalem in se habet; ergo si Deus est Ens neccssarium , nullam
suicausam habet aut habere potesl, proindeque a se esse debel.
,
Adhaoc, in iis, quae ifa sunt necessaiia , ut causam suae necessita-

lis babeant, banc causam priorem eis esse oportel.Atqui nibii prius
Deo esse potest. Ergo Deus non habet causam suae necessilalisy ac
proinde ila necessario est, ut a se, et non ab alia sit *.
100. Quoniam aulem « nulla omnino res, aienle s. Angustino ,
est, quae seipsam gignat, ut sii' », unicuique compertum est Deum

a se esse negative^ quatenus non est ab alio, non vero, ut Carlesins
opina Ius est, positive , ita ut Veus quodammodo praesUl rt speda

sui ipsiiis^ quod causa fjjiciens respeclu sui effeclus *.
Quod si Deus a seipso necessario exislit,d](Iìcullalis nibil est

101.
haec duo inlelligere, nernpe i" quod Deus sit ipsa sua Essenlia-, 2"
quod sii ipsum suum esse, ila ut sii ipsura esse subsistens. Quod spe-
ctat ad prjmum, audiatur s. Bernardus ila coutra Gilbertum Porre-
tanum disserens: « Recedant a nobis, cbarissimi, recedanl novelli,
non dialectici, sed baeretici, qui .... Divinilalem, qua Deus est,
Deum non esse impiissime dispulanl. Divinilate,inquiunt, Deus esl,
') Opusc. Ili, Compendintn Theol., e. 6.

^) Cf s. Thom., ibid. Et alibi idìpsum erlncit bac ratlonc : s Omnc nccessa-
rium Tcl habet causam suae ncccssitatis alìunde , vcl non , sed est per scipsum
neccssarium. Non est autcni procedere in inGnilum in necessariis, quae habcnt
causam suae resessilalls aliunde. Ergo oporlet ponete aliquod primum neccssa-
rium, quod est per se ipsum neccssarium , et hoc est Deus, cum sii prima cau-
sa >; Contr. Cent., lib. I, e. 15, n. 4.
') De Tri'n. , lib. I, e. 15, n. 4. e Hoc , ìnqnit etiam s. Thomas ,
quod ali-
quid sit sibì ipsi causa cssendi, est impossibile, quia prius sccundum intellectum
est causam esse, quam ciFcctum. Si ergo aliquid sibì ipsi csset causa esscndi, in-
leliigerclur esse, anlequam baberet esse, quod esl impossibile s; Contr. Geni. ,
lib. I, e. 22, n. 4. Cf voi. II, Ontol., e. V, art. 3, p. 169.

*) lìep. aux prem. obiect., Opp. t. II, p. 24, Paris 1834. Quae Carlesìi sen-
jentia ab illa ,
quam Gilberlus Porrctanus , leste s. Bernal do (Serra. LXXX 1/»
Caiilic, Opp. 1. I, p. 351 , ed. cil.), olim tradidit , Deum ircmpo esse ex Dl-
vinilale, et Oivinitalctu lacere Deum, nihil abscedcrc vidclur.iNou diflilcmur lauieu
Caricsium huiic sculentiam rdraclassc in lièp. aux qualtièmes oòiecl.j ibid,. p.
151 sqq.
TIIEOLOGIA NATVn.ALIS 6l
èed Divinilas non est Deus . . . Sed si Deus non est ,
quid esl ?
Aut enini Deus est , aut aliquid , quod non esl Deus, aut nihil. E-
quidem non das Deurn esse, sed ne nihilum quidem, ut opinor, da-
Lis, quam usque adeo necessariam Deo esse fateris, ut non modo
absque ea Deus esse non possit,sed ea sit. Quod si aliquid est, quod
non est Deus; aut minor erit Deo, aut niaior,aul par. Al quomodo
minor, qua Deus est ? Restat, ut aut maiorem fatearis, aut parem.
Seti si maior, ipsa est summiim Bonum, non Deus; si par, duo sunt
summa boaa,non unum. Quod utrumque calholicus refugit sensus '».
En autem quomodo verilatera islam ex eo, quod Deus a seipso est,
s. Thomas derivet In iis, in quibus essentia ab ip«a re distingui-
:
tur *, illa ad islam veluti causa quodammodo referlur quia es- ,
sentia illud est, quod rem constituil. Alqui Dei, qui est primnm
ens, nullo modo polest aliquid causa esse. Ergo Deus est ipsa sua
Essentia *.
105. Alterum ex eo, quod Deus est ipsa sua Essentia, in primis^
colligi polest. Et sane, si Deus non esseti psumsuuni £Js.s^, ens non qui-
dem per essentiam , sed per aliquid aliud addilum forel dicendus.
Alqui haec duo, aliquid esse ipsam suam essentiam, et non esse ens
jier essentia m,sibiadversantur. Ergo.Deinde ampliusbac rationede-
claratur: Si Deus non esset suum esse^ h djeret quodammodo esse,el
proinde non esset ipsum esse^ si ve esset ens per partici palionera, et
non per essentiam,aeque ac illud^quod liubel igneniêt non est iffnisf
eU igniliun per pariicìpalionein. lam , quouiam id , quo al-qua i*cs
parlicipat, prius sit oportet ipsa re, quae illud participat, Deo, ul-
pole primo enti, quo nihil esl iprìasêsse per pari icipafioneni omnino
adversalur. Ergo. Accedit quod esse in iis , in quibus aliud, ac ipsa
essentia rei est, aliquam sui causam agnoscit, quae quidem in aJi-
quo esteriori , et non tantum in principiis essentialibus rei quae-

renda esl, quia nulla res sufficit^ quod sit sibi causa essendc, si ha-
beat esse causalum. Alqui Deus est prima caijisa effijiens, nullam
sui habens causam. Ergo *.
loi. Hisce explanatis, infinita perfeclio nalurae Divinae, quam,

teste s. Augustino *, oranes tara dodi ,
quam iiidocti profilentur, ex
») Ibid. £f s. Aug., De Trin., lib. V, e. 10.

^) Banc dìstinclioncm etiam in .Aogclis admiUeadam esse adnolaTÌaius in 1'
tologia., e. HI, art. 3, p. 152, n. 2.

»> CotUr. Cent., lib. I, e. 21, n. 4.
*) Cf s. TLoui. ,C!p. CI/., ibid. , e. 22, ci I, q. Ili, a. 4 e.
^J f Oiones. iucjuil, cerlalim prò exccileuiia Dei diiuicant , acc quisquatn ìdtc-
62 TIIEOLOGIA N4TVBALIS
CO quod est prima Causa, quae a seipsa subsistìt, hoc pacto demon-
stratur. In priinis,Divina natura omnes possibiles perfectiones com-
pleclitur. Nam i** Deus est rerum omnium, quae sunt, et esse pos-
sunt, prima causa efHciens. Atqui quidquid perfectionis est,vel esse
potest in effectuj actu in causa efficiente inveniatur oportet.Ergo re-
rum omnium possibilium perfectiones in Deo existere debent '. a**
Cum Deus sit ipsum esse per se subsistens, nihil de perfectione es-
sendi Ei deesse potest, ac proinde habet esse secundum perfectam
rationem *.« Summe et primitus est )),inquit s.Augustinus '.Atqui
habere esse secundum perfectam rationem, idem estac omnibus pol-
lere perfeclionibus;nam,cum perfectiones esse denolent,e.g.,iustitia
esse iustum, sapicntia esse sapienlem, etc, ubi erit tota plenitudo
essendi^ et totius esse latitudo, ibi orit omnis perfectio. Ergo *.
104. Deinde ex eodem capite,quod nempe Deus a seipso est, in-

flnitatem Eius tum quoad esse tum quoad perfectiones quara
, ,
eliam ethnici Philosophi agnoverunt ', pronum est eruere. Et sane,
n>ri potest, qui hoc Deum crcdat esse, quo melius aliquid est. Itaquc hoc omnes
Dcum conscntiunt esse ,
quod cetcris rebus omnibus anteponunl >; De Doclr»
Christ., loc. cit. Cf Brenna, Op. cil., lib I, p. I, e. 3, p. 216 sqq., ed. cit.
') e Omnc, quod movet aliquid ad perfeciionem, prius habet in se perfectionem
ad quam movet, sicut magisler prius babet in se doctrinam,quam aliis tradii. Cuoi
igitur Deus sit primucn movcns, et omnia movcal in suas perfectiones, nccessc est
omnes perfectiones rerum in Ipso existere superabundanter 1; C"OT/).7Âf?o/., e. 21.
*; S. Thomas id esemplo caloris^ et calidi declarat: e Manifestum est ,
quod
si aliquod calidum non habeat lotam perfectionem calidi, hoc ideo est, quia calor
non parlicipatur secundum perfectam rationem , sed si calor esset per se subsi-
stens, non posset ci aliquid decsse de virtute caloris , unde cum Deus sit ipsum
esse subsistens, nìhll de perfectione esscndi Ei dccssc potest s; I, q. IV, a. 2 e.
*) De Doctr. Ciritt., lib. I, e. 33, n. 35.
*) e Omnis nobililas cuiuscumque rei est sìbi secundum suum esse; nulla enim
nobilitas csset homini ex sua sapienlia, nisi per eam sapiens esset, et sic de aliis.
Sic ergo secundum modum , quo res habet esse , est suus modus in nobilitate ;
nam res, secundum quod suum esse contrahitur ad aliquem specialem modum no-
bilitatis maiorem, tcI niinorem , dicilur esse secundum hoc uobilior , vcl minus
nobilis. Tgitur si aliquid est^ cui competit tota virtus essendi, ei nulla virtus no-
bililatis deesse potest, quae alieni rei conveniaLScd rei,quae est suum esse, com-
pctit esse secundum totam essendi polestatem .... Deus igitur , qui est tolum
suum esse , ut supra probalum est , habet esse secundum totam virtutem ipsius
esse; non potest ergo carerò aliqua nobilitate, quae alieni rei conveniat»; Conlr.
Cenl.j lib. I, e. 28. Banc rationem insinuat s. Bernardus bis verbis : e Si ho*
num, si inagnam, si bealum, si sapìentem, voi quidquid tale de Deo dixeris, in

hoc verbo instauralur ,
quod est. Nempe hoc est £i esse, quod haoc omnia esse.
Si et centum talia addas, non recessìsli ab esse. Si ca dixeris , nihii addidisli :
si non dixeris, nihil minuisli i; De Consid. , lib. V, e. 6.

") Arisioleies in tib. Ili Phyaic. , e. 3, disserens de Intinito, inquit : «; Et o-
THROLOGIA NATVRALIS G^
limìles non aliud, quam aliquem defecluni essendo àenoianl. Atqiii
Deus, uli antea diximus, etse^ secundum perfectam ralionem, ha-
bet. Ergo nullus in Deo polesl limes praestilui *. Quod sane argu-
mpntum sanctas Damascenus innuit, ubi de Deo ioquit :«Totuni in
seipso comprebendens , babet ipsum esse , veluti quoddatn pelagus
substantiae infìnitutn , et interminum "». Insuper, omnis actus , et
perfectio terminìs -definilur vel intrinsece ex subiecto, io quo reci-
pilur, quidquid enim recipitur , per viodiun recipientis recipìtitr ,
vel extriosece a causa, a qua producilur. Atqui Esse^ et Perfectio-
nes Dei neque iu aliquo subiecto recipiunlur, quia Deus , quemad-
inodum a oobis ostensuni est, est ipsum snwn esse suòsisiens^ neque
ab aliqua causa pendenl. Ergo '.
ARTICVLVS SECVNDVS
NonnuUae PJiilosopIiorum absurdue opinione s circa infinitale m Dei

refellunlur
io5. Quidam veteres Pbilosopbi, teste s. Tboraa, « arcipientes

finitum, et infìnitum solum secundum quod sunt passiones quantt-
tatis, non poterant invenire in Deo infinitatera, nisi secundum
quod inveniebant in Eo rationem quantitaiis virtualis ; unde dice-
nnes antiqui decernont , quasi quoddam rerum principlum ipsum ìnCnitutn i ; ,
Cf s. Tbom., Contr. Ceni., lib. I, e. 43, et Eugubioum , Dd perenni PMloto-
phta, lib. HI, e. 7, p. 170, Basileae IS42.

') e Deus sical babet esse totallter, ita ab Eo totaliter absìstit non esse; quia
per modum, per quem aliquid babet esse, di'Bcil a non esse. À Deo ergo omnis
defectus absìstit >; Contr. Geni., lifa. I, e. 28, n. I.
*) De Fide , lib. I, e. 12. Haec verba a s. Gregorio Nazianzeno mutuatas

est, qui Deutn pelagus quoddqm etsentiae immensum, et iuUrmiaalum appellai;
Orai. 2 Pascha, Opp. l. I, p. 677, Parisiis 1630.
in
') e ipsum esse absolule consideratum iDGnitum est. Si igìfur alicaius esse sit
finitum, oporlet quod Inniletur esse illud per aliquid aliud ,

quod sit aiiqualiter
causa illìus esfe, vel receptivum eius. Scd Elsse Divini non potest esse aliqua
causa, quia Ipse est necesse esse per se ipsum; ncc Esse Eius est receptivum ,
cum Ipse sit suum esse. Ergo esse suum est inGoilum, et Ipse intioitusi; Conlr.
Gent.^ lib. I, e. 43, n. 5. Cf I, q.VIi, a. 1 e. De vi argumentorum, quibus s.
Tbomas Dei iofìnitam perfectionera demonstral , vid. Io. Conzalez , Comm. et
Ditpp. eie., q. 1, Disp. 15, voi. I, p. 95 sqq. , Ncapoii 1637. Adversus Clar-
kium aulem, qui ex argumealo a priori, nempe ex eo quod Deus est a se, oe-
gavit salis aple concludi, ìntioitam Deo perfectiooem ioesse ( Traile de i' exitt.
de Dieu, t. l, e. 9, p. 127, 1756), dispulavit Brenna, De inj. per/. Dei, e, ?,
p. 38 sqq., Florenliae 1774.
Lant Deum esse infinitum, quia virtus Eius est infinita. Ideo acci-
dit c£uod quidam negaverunt esscntiam Dei esse inllnitam in ralione

essentiae consideralam * ».
io6. lana ut vis argumentorunij'quibus Deus infinitum esse pro-

Lavimus, ad huius senlenliae falsitalem oslendendam perspìciatur,
mente recolendura est finem, et eius negationem , ac proinde fini-
tum, et infinitum,diverso modo ad quanlitatem, ac ad essentiam re-
ferri. « Finis , vel terminus multipliciter dicilur. Vno modo ter-
minus quantilatis, sicut punctus lineae; et hoc modo dicitur a po-

sìtione , et a privatione talis finis, finitum, et infinitum, secundum
quod est passio in quanlitate ^ et sic non sunt in incorporeis. Di-
citur alio modo finis, quantum ad essentiam rei, sicut ultima difFe-
rentia constituliva est ad quam finitur essentia speciei. Vnde illud,
quod significai essentiam rei , vocatur diffioitio, vel terminus ; et

sic dicilur unumquodque finiri per illud , quod determinai , vel
conlrahit essentiam suam ; sicut natura generis ,
quae de se est
indifFerens ad multa, finitur per unam dilFcrentiam ». Tarn, subdit
sanctus Doctor , « a ncgatione talis finis Essentia Divina infinita
dicitur. Oninis enim forma in propria ralione, si abstracte conside-
retur, infinitalem habct; sicut in albedine abstracte intellecta ratio
albedinis non est finita ad aliquid-, sed lamen ratio coloris, et ratio
essendi dcterminatur in ea,et contrahitur ad delerminalam speciem.
Et ideo illud, quod habet esse absolutum , et nullo modo receptum
in aliquo, immo ipsemet est suura esse, illud est infinitum simpli-
citer,et ideo eius essentia est infinita, et bonitas eius, et quidquid
aliud de Eo dicitur-, quia nihil eorum limitatur ad aliquid, sicut
quod recipitur in aliquo, limitatur ad capacitatem eius*».
107. Ncque intelligi potest, quomodo potenlia Dei , et non i-
tem essentia sit infinita. Etenim ,

quemadmodum s. Bonaventura
argumcntatur, (( i" nulla potenlia nobilior est substantia', sed Divina
polentia est infinita^ ergo cum non sii nobilior, nec maior substan-
lia, iiecesse est substantiam esse infinilam. ti" Si aliqua duo (liceat
sic dicere) sinl omnino idem, si unum est infinitum, et reliquum :
sed substanlia, et potenlia sunt idem , et esse , et posse 5 ergo cum
*) In llb. I Seni. , Disi. XLIII , q. 1 , a. 1 sol. Horum senfcnliatn recenset
etiam s. Bonaventura, In lib. I Seni., Dist. XLIII, a. 1, q. 2. Cunradus Vorstius,
e Ioannis Calvini scliola iheologus, cum in Traclalu de divinis AUribulis non esse
Dcum secundum Esscniiam ìniìnilum affirmavisset , non modo a Calholicis , sed
eliam ab bucrcticis acerrime reprchcnsus est.
*) Ibid.
THBOLOGIA NATVRALIS 65
Dìvinnm posse sii infinilum, et esse, et ila esscnlia. 3" Quandocum-
que aliqua duo sic se babent, qiiod ad nihii se cxlendit unum , ad
quod pariler se non exlendat rebquum^ si unum est infinilum , et
reliquum; sed ad nihii omnino se extendit potenlia, ad quod senoa
exlendat essentìa-,numquam enim Deus potest facere totjquin eliam
subsbnlia possit esse in tot ».
108. Sentenliam Lockii, qui infinìtatem Dei in eo, quod ad in-

finita se extendit, conslituisse videtur *, a vero aìienam esse satis
estendi lur ,
1° eo quod Deus, ut paulo ante diximus , ila infinitus
estsecundum essentiam, « quia Eius Essentia non limitatur ad a-

liquam determinatam perfectionem, sed in se includit omnem mo*
dum perfectionis *
», esse antera infinilum secundum inlensionem,
vel exlensionem non ad subslanliamjsed ad quantilalem perline!^ ac
proinde infinilum w poteniiajTìon vero infinilum actu significai*; a**
eo quod virlus etiam finita ad infinita produci aliqua ratione potest:

« Quia ratio virtulisdeterminatur ad obiectum, ideo contingit ali-
quam virlulem finilam quantum ad essentiam posse io infinita obie-
cta,sed non operari modo infinito. . . sicut virlus solis est ad produ-
cendum'înfinitas herba«, quia quantumcumque producal, nuroquam
virlus sua exhaurilur ^«.Quapropter magnitudo quantian ad poien-
iiam non ex ohieciis^circa quaeversatur^sed ex magnitudine quantum
ad propriae naturae bonitateTu^sive compleiionem^^rgnenòa est; nam
« ex boc ipso, quod aliquid in actu est, activum est; secundum igi-
tur modum ,
quo in actu suo completur , est modus magni ludinis
suae virtulis * ».
109. Robinelus notionem Infiniti prorsus labefactat, cum inlelli-
gentiam, sapientiam, bonitatem, iusliliam, aliasque perfectiones Ei

convenire non posse asserii ';Infiniti enim notiosummam expostalat
perfectionem: « In Deo infinilum... est summe perfectum *».Desipit
profeclo impius iile auclor, cura sentenliam suam probare nititur eo
quod buiusraodi perfectiones rationem Jiabent in interiori constitu-
itone essentiae nostrae, innostris indigentiis^ reiationibuSjfine} et
quoniam meiaphysicam,et necessariam connexionem cum. imperfecta
natura nostra habent^ metaphysicam.et necessariam imperfectlonem,
«) Loc. cU. — *) Ett. eie, IH». Il, e. 17.
') Ql' à^TP-ì De P'er.j q. XXIX, a. 3 e.

*) Cf Otttol. voi. II, e. IV, art. 1, p. 147, 148.
») In lib. Ili Sent., Disi. XIV, q. 1 a. 2 , tot. 2 ad 2*
«) Conlr. Genl.y lib. I , e. 43.
^) Dà la nature, p. V , patsintj Amsterdam 1761-n6S.
I *)
Elem
Conlr. Cent.., loc.
Philos.Citrist.III.Pars
eli.
II.
66 THEOLOGiA NATVRALIS
involvunt^ et ideo cum Infinito compali intrinsece nequeimt. Sane,

essentia nostra i]las perfectiones esigit , at ex nostra essentia ipsas
conslitui exinde haud consequitur^ quemadmodum enim esse, ila et

perfectiones illas anima a seipsa habere non potest. Quocirca si Illa
metaphysica , quam Robinelus contendit earum perfectionura cuoi ,
natura nostra connexio minime existit, metaphysica sive ahsolula ,
earum imperfectio, quam ipse comrainiscitur,deneganda etiam est.

no. Thomas Hobbesi US Deum eatenus infinitum afiirmat, qua-
tenus mens nostra Eiusfines haud asscquitur. « Quando dicimus ali-
quid infìnitum, non aliquid in re significamus, sed impotentiam tan-
tum in animo nostro, tamquam si diceremus, nescire nos, an et ubi
terminetur ' ». Quod profecto idem est ac in Deo , et Divinis perfe-
ctionibus non absolutam , sed relativam infinilatem agnoscere, sive
Deum infinitum negare. Quamvis enim alicuius rei fines mentis no-
strae aciem fugiant, id tamen non impedii, quominus res ista fi-
nes habeat, alque terminata sii; dum e contrario « Deus, uli paulo
unte diximus, infinitus est secundum essenliam ,
quia Eius essentia
non limitatur ad aliquam determinatam perfectionem *))^ et « sicut
non potest esse, quod homo non sit homo, ita non potest esse, quod
Deus non sit perfecte bonus »». Accedit quod « verius compelit Deo
quod competit Ei secundum seipsum, quam quod compelit Ei se-
cundum nos. Si ergo Deus est finilus sibi, infinitus aulem nobis, ve-
rius est finitu^, quam infinitus *».
i ii.Hac autem in re monere praestat Hobbesii sententiam ab illa
loquendi ratione, qua Deus, utpote seipsum comprehendens,^/j«7«s
sibi asseritur, longe distare. Elenim « Deus , ut s. Thomas inquit,
dicitur esse finilus sibi, non quia cognoscat se esse finitum,sed quia
ila comparaturad se , sicut ad noscomparanlur finita, in quantum
coraprehendit seipsum'». Et alibi : « Cura dicitur, Deus finilus est
sibi, inteUigendum est secundum quamdam simililudinem propor-
tionis-, quia sic se habet non excedendo inlelleclura , sicut se habet
aliquid finilum in non excedendo intellectum finitum. Non antera
sic dicitur Deus sibi finilus ,
quod Ipse intelligat se esse aliquid fi-
nitum ° ».
') De CwBj e. XV, § 14, p. 117 ;

quae rcpctit etiam ia alio libro , cui Le-
viathan titulura fecit, pracsertim eli.
*) Qq. dispp.,De Fer.^ q. XXIX, a. 3 e—») Comp. Throl., e. CXI.
*) Qq. dispp.^ ne Poi., q. IX, a. 5 ad II. — =*) lòid ad U.
«) I, q. XIV, a. 3 ad 2. El Qq. dispp., De Fer., q. II, a. 2 ad 7: t Dicen-
dum, quod si tiat vis in verbo Deus, proprie loquendo nec aliis, noe sibi iinitus
est; sed prò tanto dicitur iinitus, quia hoc modo a se ipso cognoscilur, sicut ali-
\|uid iiiiituni ab inlellectu fiiiilo ; sicut cnlm inlcllcclus liiiilus polcsl pervenire ad
^
lHlfl)t,UGU RATVBALIS 6^
III. Faìsam , et absurdam infinilae perfeclionis Divinae notio-
neni ii qui pcrfcctiones secundum excellenliam infi-
sibi cunficiunl,
nilas in Deo repugnare ex co arguunt, quoti infinita misericordia, e.

g., infiniUim tollil iustitiam, ita nempe,ut si Deus ex infinita iusti-
tia agat, nullus iam misericordiae supersit locu?, et e converso. Et
sane non solum nulla existit pugna inler mÌ3ericordiara,et iuslitiani

Deijsed baec,aeque ac alia Divina Altributa, ncque ab Essentia Dei,
ncque ab se invicem, uti mox ostendemus , realiter distinguuntur.
Quod «i hoec attributa diversis conceplibus cogitamus, quia diver-
SDs effeclus in creaturis producunt, bi effeclus non ita sunt diversi,
ut anus alteri adversetur. « Effectus misericordiae, inquit s. Tbo-
mas, non est conlra iustitiam, sed praeter eam *)).Etenim dicitur, et
e-t infinita iuslilia Dei , non quasi numquam ignoscat , sed quia
secundum suae nuraquam ignoscit sine
infinitae Sapienliae ralionera
insta causa , aut cum iniuria cuiusquam. Quare « Deus misericor-
diler agii, non quidem centra iustiliam suam faciendo sed aliquid ,
supra iusliliara operando-, sicut si alieni , cui debentur centum de-

narii, ali<{uis ducentos det de suo ; tamen non contra iustitiam fa-
cil, sed liberaliler , vel misericordiler operatur , et similiter si ali-
quis offcnsam in se conimissam reraittat. . . Ex quo palet quod mi-

sericordia non tullit iustitiam , sed est quaedam iustiliae pleni-
tudo * ».
1 1 i. Transcendentales Germaniae, quibns in Gallia Vacberotus,

Renanus, aliique se adiunxerunt *, iufinilalem Dei ila explicarunt,
ut Deum non esse aliquid reale , seu, ut aiunt ^personale inde ar-
guerent. ¥i[eìnm personaìitas sìbq conscientia sui ,
qua ens se de-
terminatum,a celerisque distinctum cognoscit, nequit existere.dum
e contrario lufinitum est omnis determinalionis, seu negationis, et
limitalionis expers , et cum omnia in se complectatur, a nulla re ,
quae extra Ipsum sit, distingui polest.

114. Ast ,
praelerquam quod ncque personalitas in conscientia
sui consislil *jneque Deus essentiam suam ex rebus aliis cognoscit^
finem cognitionis in re iìnila, ita tnlellectus Eias pcrvenit ad Gnem sui ipsias >;
Cf s. Bonav., In lib. I Sent.^ Disi. XLIII, a. 1, q. 2 a</ arg.
«) In lib. IV Sent., Dist. XLVl, q. I, a. 2, sol. 4 ad 2.
«) I, q. XXI, a, 3 ad 2.
'j De bis vid. Saisset, Essai di phil. relig.^ f. II, racd. IV, p. 31 sqq., Pa-
ris 1S62; Andr. Pczzani, Examen des questioni acluellemeni pendantes en pài'
ìoaophie religieuse^ Elud. premiere, § 2, p. 38 sqq., Paris lSa9, et Eug. PoUoOj
Op. cit.^ e. VI, p. 166 sqq., et e. VII, p. 217 sqq. ed. cit. ,
«) a voi. II, Oitol, e. Ili, art. 3, p. 129.

^) Qì' dispp.^ De f'er,, q. li, a. 2 ad 2.
6S TIIEOLOGIA NlTVBALIS
philosophos islos ambiguis ludere verbis adnotamus. Alque in pri-

mis in memoriam revocandum nobis est indelerminalioncm esse vel
privativam^ vel negaiivayn ". a Indeterminalio privativa, ait Hen-
ricus Gandavensisj est illa, qua inlelligilur bonum ut universale ,
unum in mullis, et de mullis, ut huius, et illius bonum licet non ,
ut hoc, bonum, quod nalum est determinari per hoc, et il-

et illud
lud bonum, quia est participalum bonum, Determinatio vero nega*

tiva est illa ,
qua intelligitur bonum simpliciter , ut subsistens bo-
num, non ut hoc, vel illud, ncque ut huius, vel illius, quia non est
participalum bonum, non natum determinari, et est indelerminatio
huius boni maior, quam illius*».
1 15. Ex hac doctrina Henrici perspicitur indeterminalum priva-

tivum esse ens maxime abstractum, seu ideale, quia hoc, cum non
sit actu ullum ens particulare , tamen ita comparatura est, ut hoc,
et illud ens particulare esse possit ,
quia ipsum in singulis naturis
rerum diversis modis determinari posse intelligimus; alque e con-
trario indeterminatum negativum esse ens maxime concretum, seu
realissimurn, quia, cum sii ipsum esse per se, omne esse comple-
clitur, proindeque nihil extra ipsum esse potest, quo deterrainetur,
cum extra ens non sit nisi non ens seu nihil. lam ii philosophi
, ,
cum Deum ita indeterminalum esse adstruunt, ut propria persona-

litaie careal, indeterminatum prima ralione sumunt; et ideo turpis-
sime errant. Etenim infinitum privative acceptum , ut s. Bonaven-

tura inquit denotat 'privatlonem perfeciionis ' seu privationein
, ,
vowplelionis^ et completi esse^ et est infinitum potenlia passiva^ si-
ve receptiva * \ unde Deo convenire non potest, quippe qui tan-

tum est actusy et actus purus^ et perfectissim.us *. Apposite s. Tho-
mas : (( Infinitum primo modo acceptum Deo convenire non pot-
est, . . . quia omnis privati© imperfeclionem designai, quae lon-
ge a Deo est" »•, sed « Deus dicitur infìnitus negative, quia scili-
cet Eius Essentia per aliquid non limitatur. Omnis enim forma in
aliquo recepla terrainatur secundum modum recipientis*, unde cum
Esse Divinum non sit in aliquo receplum, quia Ipse est suura esse^
secundum hocjEsse suum non est finitura, et prò tanto dicilur Eius
Essentia infinita ' ».
*) Cf voi. Il, ibld., e. II, ari. 3, p. 34.

— «J Summ., ari. XXIV, q. VII, n. 6.
') In lib. I Sera/., Disi. I, a. 1, q. 3 ad arg.
<) Jbid., Disi. a. l,q. 1 ad arg.
XLIII, — '^) Loc. di.
®) Qq. dixpp.. De Pot.j q. I, a. 2 e.
') Op» cit.^ De Fer.^ q. II, a. 2 ad 5. ( Infinllum, Inquit eliam Serapliicus
Doclor, per ncgationcin limitationis. ., cuoi sit suminum, in ipso est omnis stnius ));
Op, ci/,j ibìd,, q. 2 ad arg.

TIIEOLOCI% NATVItALtS 6^
]i6. E.X bis cliacD intclligitnr,qua ralione Deus aliquid dctermì-
Dalutn dici )H}ssit. « Aliquid dicilur determinalum duplicitcr^ pri-
mo modo, ralione limitalionis; alio modo, ratione distinctionis. Es-
seotia autem Divina non esl determinala primo modo , sed secan-
do modo *
». Sane in Deum , nipote qui est ipsum esse puruni
subsistens , et actuale , nulla determinalio limitalionis cadere pot-
cst. H esse nullam recipere
In Deo, inquii Henricus Gandaveosis,
polest omnino determinalionera , quia non est , nisi esse pnrum
incommunicabile, quo eliam exislit in actu* ». Al determinalio ,
si altera significatione sumalur, attribuenda quidem Deo est. « In
Essentia Divina y pergit Aquinas , non est aliquid in alio rece-

ptum, eo quod Esse Eius est ipsa Divina Natura subsistens,quod in
nulla alia re contingii; nam quaelibel res alia babet esse receptura,
et sic limilalum-, et inde est quod Essentia divina ab omnibus di-
stingui tur per boc, quod est in alio non recipi. . . Patet ergo quod
Essentia Divina non est quid generale in essendo, cum sit ab omni-
bus aliis distincla " ». Quapropter monet cavendura esse ab illorura
errore, « qui Deum dixeruut esse illud esse universale, quo quae-
libel res foimaliler esl* «^ nam Deus « per suum esse absolulum
non tantum est, sed aliquid est » docelque individuum , secun- ' -,
dum quod importai ìncommurìicabi Liiatem^ posse competere Deo ' ;

nam « ipsum Esse Dei distinguilur, et individualur a quolibet alio
esse per boc ipsum quod est esse per se subsistens , et non adve-
,
nieus alieni naturae, qûae sit aliud ab ipso esse ' » j et alibi: u Hoc
Esse , quod Deus est , buius condilionis est, ut nulla sibi additio
fieri possit. \nde per ipsam suam puritalera est esse distinctum ab
omni esscj propler «juod in Comment. nonae proposilionis libri de
*) Quodlib. VII, a. 1 ad 1.
) Op. cit., ari. XXVI, q. 2, o. 8. Idipsum ex eo etlam probat, quod delcr-
mtoaDtts, et determinali diverge sunt notìoncs seu intentiones, e contrario, cum
esse purum oiancm compositioDem expellat , in eo determìnatio a determinabili
nullo modo distingui potesti e la aliquo determinans , et delermiaatum diiferunt
non solam ratioae, sed etiam iotentione , secundum qood alia est intentio univer'
salis, alia particuiaris in, eadem re > {Op. cit., art. XXVI, q. I, a. 14). e Oe-
termiuatio delerminatira alicuius in Deo alia re, vel iatentioae ab ipso determi-
nabili uoa coufeuit Deo, quia «iiquaui composi liouem poaeret in Ipso ijlbid., q.
2, n. 8.
^) Quodlib.., loe. cit.
*j Ve ente et eat., e. 6.
^) io lib. I Sent., Oiat. Vili, q. iV, a. 1 ad 2.
•) I, q. XXIX, a. 3 ad 4. Cf lu lib. I Seni., Liit. XXV. q. 14. a. 1 aJ 6
') Qq. Jiipp., Ut Pa., q. VII, a. 2 ad 5. Cf vul. II, VhìoL.q. HI, ari. 2. p. 124
yo TIIEOLOGIA NATVKALIS
Causis quod intlividualio Primae CausaCj quac est esse lan-

clicitur
tum, puram Bonitatem Eius' ».

est per
117. Ilaque eo quod Deus aliquid determinatum, sive, ut aiunt,
personale est, nulla negatio, sive limitatio in Eo asseritur, sed po-
tius suprema perfectio,quae propria Ipsi est, significalur^.Vicissim,
*) De etile.) et ess.., loc. cit. Diversam rat!onem,qua enli comrounUer a€cep(9,

et Deo nulla fieri potest addillo, explicavimus in OnloLîC.
3, p. 31, n. 2. II, art.
") lavai hic adnotare Hcghelium {Encyclop., § 89 95, Opp. voi. VI, Bcrolini
1830) post Spinozani {Eptst. XU, Opp. t. I, p. 595, ed. Paulus, Icnae 1802)
absurdam determinationis nolionem tradidisse, cum omnem detcrminatiooeni noa
esse oJJ^rmationem, sed negationem contenderunt. Elenitn dcterminatìo, uti ex vi
nominis perspicitur, est id, per quod ainbitus alicuius nolionis universalis intra an-
gustiores terminos cogitur. Ila rationale est deterrainatio animalìs, quìa ambìtum
animalis, quo bcllua, et homo virtule continenlur, ad hominem conlrahit.(Cf Tren-
dclcb., Elem. Log.., § 22, et not. 3, p. 88, ed. cit.) lara, quoniam ambitus no-
tionis universalis per dìfferenliam contrahitur , liquet dilFcrentiam esse id, quod
csscntiam aliqua notionc universali contentam determinai , et quoniam notio uni-
versalis, quam diiFcrenlia determinai, est genus, liquet delerminationcm proprie,
et stricte sumtam in eo consistere, quod essentia generis per diilerentiam ad es-
scnliam specie! contrahitur. Apposite s. Thomas: e Dicitur alio modo iinis quan-
tum ad cssentiam rei, sicut ultima difForcntia constitutiva est ad quam iinitures«
scnlia speciei. Vnde illud , quod significat esscntiam rei , vocatur diOInilio , ve!
tcrminus, et sic dicitur unumquodque (inìrì per illud , quod determinai, vel con-
Irahit csscntiam suani; sicut natura generis, quac de se est indiiTcrens ad multa,
linitur per unam differentiam j (In lib. I Seni., Disi. XLlll, q. I, a. I sol.).
Quod sì haec est vera notio determinationis, perspicuum est delerminationcm noa
esse ncgatioucm, seu limitationem. Nam differentiae, quae genus determinant, el,
ìpsum dividendo, species constituunt, posìtivae esse debent, sive ìpsae per vocern
affirmantem, sive per vocem negantera signiflcentur. (Cf Onlol.,c. I, art. 1, p. 10,
n. 5.) Ergo quoniam determinatio fit per dilFerentias, quae genus dividunt, oportet,
ut per aliquid ,
quod est positivum, seu reale iiat. lam , si determinatio Gt per
aliquid, quod est positivum, et reale , ìpsam non in ncgatione , aut limitalione ,
sed in affirmatione, seu positione consistere tenendum est. Praeterea, cum diffe-
rcntiae genus determinent , speciesque ex eo constituant, essentia ,

quae generis
nolione conlinetur, tota indivisaquo in singulis speciebus invenitur. At si tota es-
sentia, quae nolione generis conlinetur, in speciebus invenitur, profecto difFerea-

tiae, cum genus determinant, aliquid de ilio non ncgant, sed affirmant, nec illud
limitant, sed dumlaxat contrahunl. Rursus igitur paLet detcrrainalionem non esse
aliquam negationem, sed affirmationem. Diximus determinationem proprie el stride
sumtam ,
quìa practer determinationem ,
qua genus per differentiam ad spcciem
contrahitur, etiam species lato dicitur determinari, cura de individuo praedicatur,
et ìndìviduum, cum ipsi iam constìtuto aliquid advenit. Vnde s. Thomas scripsit
determinationem in rebus creatis triplici modo fieri , scilicet vel ex eo quod ge-
neri differentia additur, pula animali ratio, vel quod natura communis in aliquo
individuo recipitur, pula humunilas in Socrate^ vel quod individuo iam constitulo
aliquid advenit, pula Sacrali esse pliilosophum. Primo modo, genus ad spcciem;
secundo species ad individuum; tcrlio individuum ad aliquam uovam coudìtionem
detcrminalur,- In lib, 1 Seul , Dist. Vili, q. IV, a. 1 ad 2.
TIlKOLUGIt NATVRALIS yi
suuima peifeclio, qoae loluin esse cootinet^ minime piobibet, quo-
miuus Deus ub Ipsum disliuclus tlicatur^ siquìdem Deus
uliis extra
lotum esse coDlinet nou quatenus Eius esse cum esse , quod pro-
,
prium rebus extra Ipsiira est, confundilurjcas enim perfectiones, ex

quibus hae constiluuntur , diversa prorsus ralione Deus comple-
ctìtur , sed quia eìusmodi est , ut addi nibil ipsi queat ,
per quod
ad abquem modum entis delermÌDetur: ^.v hoc ipso aulem, quod
non recipit aliquam addìtionem^ individuaiiir^ et a cunctis uliis di-
vidiiur *. Hinc s. Bona?enlura: « Deus . . . , dislioguitur . . . sei-
pso ». Sed de bis alias plura '. Illud tantum bic esplicare praestat,
quaenam sit diversa ratio, qua rerum perfecliones in Deo existunt.
De qua re sequeutì articulo.
ARTICVLVS TERTIVS
Quanam ratione perfecliones crealuranun
Deo sini allrihuendae
118. Perfeclionnm aliae dicunlur absoìute, si ve simpUciter sim-

plices^ aliae simplices secundum qttid.Pc'ìores^ docente s. Anselmo*,
«uni eae, quae ineliores sunt ipsaej quae quam non ipsae^seii sunt
per secundum propriam notiooem absolule considera tae nul-
se, et
lam iucladuul imperfeclionem , neque cura meliori perfectione pu-

guant; e. g., vita, sapieniia\ non enim ullam per se imperfectionem
siguificant, ncque, si secundum suam rationem spectentur,aliis subli-
mioribus perfeclionibus aditum praeciudunt, quin potius meliores

sunt ipsac, quam non ipsae,et quam omne aliud cura ipsis pugnans.
Posici iores verosunt,quae non sunt meliores ipsae.qttam non ipsae,
seuquaelicet intra suum genus perfectae sint,tameu in ipso sui con-
ceptu aliquemcomplectuntur deiectum,et cum aliis excellentioi ibus
periectionibus pugnanl, e.g., esse corpus, esse argenium', baec enim
aliquam quidem perfectionem denotant, quae tamen ex perfectione
praestauliori vincilurj quia melius estesse spiritum, quam esse cor-
*) Qq. diapp.. De Ver., q. XXI, a. 4 ad 9.

*) In lib. I Sent.^ Disi. Vili, p. 2, a. un. q. 4 ad arg.
*) Legere praestal ea quae scripsil ci. Ep. Piciuvieu, (PoiJiers) in Trùisième
Jntlruction SyuoduUiur le» priucipaiî errtuTò du i6Mpi pìèichtf (kuar, i. V,
p. 54 sqq., l'oillers 1S(>7.
^) JUoRol., e. 13; Ofp. p. 9i LuidUe Pariàiorum 1721.

^
']% TIIEOLOGIA NATVBALIS
jpus^ et melius est esse aurum^ quam argentum '^ncc ea pariler uni,
eidemque rei convenire possunt ^.
119. lam perfectiones, quae purae, et absolute simplices sunt, si

spectentur secundum illudjquod in sui conceptu àenoi^nì sformali-
ier^ hoc est, aiente s. Thoma, secundum sui verissimam ralionem'
in Deo conlinentur, secus infinite perfectus non esset.E. g., sapien-
tia , si consideretur in sui conceptu, prout nempe est cognitio per
allissimas causas atlingens simul unico actu principia, et conclusio-
nes, formaliter in Deo reperilur, quia nihil imperfeclionis in se
claudit. Ulne Deus absolute bonus , iustus , sapiens appellatur.
« Necesse est, docet s.Anselmus, esse Eam {naluram Dlvlnam) vi-
ventem, snpientem, potentem, et omnipotentem, veram, iustatn,
beatam, aeternam, et quidquid simpliciter absolute melius ,

quam
non ipsum ^ ». Ob eamdem rationem, perfectiones secundum quid^
cum in ipso sui conceptu defectum aliquem includant,nonjro/m«/i-
ier, sed dumtaxat eminenter^ excellentiori nerape ralione, Deo sunt
altiibuendae.
120. Diximus perfectiones absolute simplices in Deo form,aUter
contineri, si considerenlur secundum iUud^\quod in sui conceptu de-
nolant.Nara si eae spectentur secundum eam ralionem,qua in crea-
turis sunt, plures complecluntui' imperfectiones; e. g., sunt qua-

]ilales, quae intendi, et remitli possunt, et limitibus circumscribun-
tur; ac proinde non secundum eam formam, qua in crealuris exi-
tunt , sed ftiodo eminenliori in Deo continentur '.
*) Hac ratione, secundum s. Augustinum, natura aliqua « etiam corrupta, nie-

lior est adhuc, quam est incorrupla altera, quae minore modo, et specie naturali
ìuferius ordinala est. Melius est enim corruptum aurum quam incorruptum ar-
,
gentum; et melius est curruptum argentum ,

quam plumbum incorruptum s ; De
nat. boni conir. JUam'ch.j e. 5.
*) Relaliones Divinae, nempe Palernitas, Filtatio, et Spìratio perfectiones noa
simpUciler simplices^ sed tantum simplices a Tlieologis oppellantur, non quia ali-
quam involvunt ìmperfcctiouem, sed tum quia non meliores sunt ipsae, quam non
ipsae , non enim melius est in Deo liabere Pater nitalem, quam Fiiialionem, tura
quia unaquaeque earum cum alia acquali in cadem Persona coliaercre non potest.
*) In lib. I Seni., Dist. H, q. 1, a. 2 sol.—^) Loc. cit.
*) Praestat Lane Lessii doctrinam liic referre: « Vt aliud in alio eminenler con-
tineatur, duo requirunlur; ut id, quod coutiuet, sit praestautioris naturac, quam id,
quod continetur; ut illud, quod minus praestans est, aliquo modo in ilio praestantiori
rcperiatur, Hoc autem Ct potissimum quatuor modis 1° Si res per seipsam sit :
»n alia, tamquam in sui causa ; esso enim productivum alterius signura est in co
|,d, quod produci potest contineri. liic modus eo est pertectior, quo causa per-
,
cctius est productiva illius rei ; uiidc, cum Deus res orancs produccro qucat pcr-
ectissimo wodo, cuuscquens cil rcs omucs in Ipso perrcclissimc contineri. 2" Si
TUeOLOGIA NATVn.lLIS ^3
131. £x bis ti'ia inlelliges: Prìmum illuci est, quod, ut , ioler-
terprete ti' Anselmas docet , sola natura sunitua , sive
i^guirre , s.
Deus est, « cui conveniant omnes perfectiones simplices, et purae

absque limitalioue aliqua. Quia otnnis alia natura est eius condi-
tionis, ut non sit siinpliciter et omnino melior ipsa, quam non i- ,
psa, sed adhuc possit assignari aliqua natura melior ipsa , cum ea
pugnans, seu illam excludens. Omnis quippe natura creata et crea-
bilis debet necessario, habere admixlam imperfectionem aliquam ,
saltem conipositionis, aut limitationis ad certuni genus, ratione cu-

ius sit deterior, seu inferior, quam alia natura: idque deprebendi-
lur ascendendo ab inferioribus naturis ad superiores 5 donec deve-
uiatur ad unam naluramsummam, surameque perfectam, quae pro-
inde omnino, et absolute sit melior ipsa, quam non ipsa, et quam
omnis alia cum ea pugnans * ».
122. Alterura est, quod perfectiones creaturaram, cuiuscuraque
generis sinl, eminentiori ratione Deo sunt attribuendae : « Dicen-
dum quod quidquid est entitatis , et bonitatis in creaturis , totum
est a Creatore-, imperfeclio autem non est ab Ipso, sed accidit ex
parie creaturarum, in quantum sunt ex nihilo.Quod autem est cau-
sa alicuius, habet illud excellentius, et nobilius.Vnde opcrtetquod
omnes nobililales 'omnium creaturarum inveniantur in Deo nobilis-
simo modo, et sine aliqua imperfectione * ». Hinc recte s. Augusti-
sit Io alia per sui qaasdam similitudines. Sic omnia iaferiora dicuntur emlnenler
contiacri ia iolelleclu, cum ca inlelligit. Ratioae cuius contineatiae intellectus est
causa cxeraplaris rerum ab ipso S*' Secundum vim agendi, ?el
foris produclarum,
eiteadcodi se ad ubicela cum quidquid polest causa inferior, potest causa su-
; ut
perior nobiiiori modo, Hoc modo seasus exterai contiaealur in interno cmiaenter,
et sensus interaus ia iotellectu, et prudeatiae iosliactus animalium ia prudeatia
luimana. 4" Secundum ordiuatioacm et aestimatìonem, seu secundum ralionem bo-
ni et appetibilis. Sic media sunt eminenter io causa iioali, quia soium propter ii«
Bcm aestimantur, et ad illum ordiuautur, et tota iilorum bonilas ex Une pcadct.

Ui qualuor modi perfectissime locum babeot ia Oeo. Omnia enim sunt in Ipso per*
fedissime et emiaenlissime tamquam in causa fjfficienle , ut dictum est, et tam-
quam cauta exempiaTt ratione idearum, quae sunt vivae notiones et simiiitu-
in
diues rerum, per quas et aecundum quas ìpte omnia producila ut alt Dionysius
De Div. Nom. e. 5, et tamquam ia causa finali ; omnia euim sicut natura sua
sunt ab Ipso, ita eliam sunt propter Ipsum. Vnde omnia uobis ad Ipìum refereada;
alioquia parum l>«at ex rebus ipsis percipiemus. Deuique taaiquam causae parti-
cularcs in causa universali j; De perfecl. J9<&., lib. I, e. 4.

*) Op. cit., Disp. XXIII, secl. 2, n. 23, p. 412, ed. cil..
*} In lib. I Hent.^ Di&t. II , q. I, a. 2 sol. Iliac Areopagita docet omnia de
Deo oIBrmari quodammodo , ci ncgari ; llluaiquc vocat omniuia poîliontnt\ et
ttinniuiii abìalioiicm. quia cuìÌUì.uI,.ì puu t umuia, tamquam cmuia cu>:tiuciii, et
74 THEOLOGIA NATVHALIS
mis momiJt Deum t'*sc a nobis inlelligcnJHm « slnc qualilale bo-
ii«m, sine quanlilatc magniun , sine iiitligejilia ciealoreni, sine sita
2)raesidentem, sine babitu omnia conlinenlem,
sine loco ubique to-
lum,sine tempore sempilernum *». Qua in re adnolandum est cum
nostro Aquinale, eminentiorem illum modum quo Deus crealu- ,
rarum perfectiones in se cornpleelilur , uon solum de communi-

bus et genericis , secundum quas planlae , e. g. in virtute Solis ,
continenlur, sed etiam de individualibus earum ralionibus esse in-

telligendum: « Quidquid perfeclionis est in quacumque creatura )
tolum praeexistit, et continetur in Deo secundum modum excel-
lentem. . Et sic omnia in Deo praeexistunt non solum quantum
.
ad id, quod est comraune omnibus, sed etiam quantum ad ea, se-
cundum quae res dislinguunlur * ».
123. Tertium est, quod sicul tempus additum aeternitali dura-
tionem ipsius non auget ,

quia omnes duraliones illi inferiores in
ca eminenlissimo modo continenlur-, ita Deus et crealurae non sunt
aliquid perfectius, quam solus Deus, quia tota crealurarum perfe-
ctio in Deo perfectissime continetur. Audialur idem Aquinas :
« Bonum creatum addilum bono increato non facit aliquid maius-,

quia si duo participanlia coniunganlur , augeri potest in eis quod
parlicipatur, sed si participans addatur ei, quod per essentiam est
tale, non facit aliquid maius; sicut duo calida adiuncta ad invicem
possunt facere magis calidum, sed si esset aliquid, quod esset calor
per essenliam subsistens, ex nullius calidi additione intenderetur.

Cum ergo Deus sit omnia autem alia bona
ipsa essentia Bonilalis ,
per participationem,ex nullius boni additione fit Deus magis bonus,

quia cuiuslibet rei alterius bonitas continetur in Ipso ' ». Hinc s.
fortnalitcr omnia aufcrt, quia omnem ralloncm formalem crealam el finitam a se

cxcludit {De Div. lVom.,c. 13). Et s. Auguslinus: i Omnia possunt dici de Deo;
nibil digne dicitur de Deo. Nihii latius liac inopia.Quacris congruum nomea, non
invenìs; quacrìs quoque modo dicere, omnia inrcnis j; (7b loann.Ev. e. S, traci.
XIII, n. Exinde etiam inteUigitur nullum nomen de Deo,et crealuris univocc^

5).
sed tantum analogice praedicari posse: « Cum hoc nomen sapiens de liomìne dì-
citur , quodammodo circumscribit el comprehendil rem significalam ; non autem
cum dicilur de Deo, sed relinquit rem signiiicalam ut incomprebensam, el exce-
dentcm nominis signiiicalionem >; I, q XIII, a. 5 e.
') De Triti., lib. V, e. 1.—'') I, q. XIV, a. 6 e.
') Qq- diapp.., De Malo, q. V, a. 1 ad 4. Et alibi; e Bonum creatum se lia-
bel ad bonum increalum, sicut punclus ad lineam, cum nulla sit proporlio unius
ad allerumj unde sicut lineae additum punctum, non facit maius; ila nec bonum
creatura addilum bono increato facit melius ; vcl eliam quia tota ratio bonilalis
omnium honorum est in Deo; unde el Ipse dicitur omne bonum; unde non potest
sibi beri addilio aiicuiub boni quod in Ipso non bit );: In bb. Ili Sciit. ,
Di^l.
j
TIIEOLfMslA NATVHALIS ^3
Aufuslìiius; « Si fueris siue Deo, uiiuor wis; si fucris cum Deo ,
maior Deus non crii: non ex te Ilio maior, sed lu sinc Ilio minor'».
ARTICVLVS QVARTVS
De cognilione analcgîca^ qua Dei nalurain attiiìglnms
ia4- * Quia, inquit Origenes mens nostra ipsum per seipsatn

,
Deum, sicut est, non potest inlueri, ex pulcrituJine operum, etde-

core crealurarura parentem universitatis inlelligit »•, nam « raJii
quidam suut Dei nalurae opera Divinae Providentiue , et uuivcrsi-
tatis huius, ad coniparationem Ipsius substantiae ac nalurae •».Iam,

queraadmodum alibi demonstravimus, et nobis licet hic ratione Dei
naturae, ut ut infinitae, cogriitiouem capere, siquidera a nihil pro-
bibet esse proporlionem creatuiae ad Deum secundum babitudineoi
inlelligentis ad intellectum,sicut et secundum habitudinem eflfectus
ad causam ' »•, et non alia, quam haec, cognitio menti nostrae con-
sentanea esse potest; nam « in pr;ieseuti Deura cognoscere non pos-
sumus, nisi per materiales efFectus * »; atque, « naturale est borai-
ni j ut in Divina tendat per sensibilium apprebensiouem ' ».
\i5. Haec cognitio ea est,qua, ut in Dynamil. explicaviraus *, et
ex praecedenli arliculo etiam perspicitur, Zê/f/w cognoscimus ut cait"
fiam , et per excessum^ et per remotionem '^ atque analogica merito

appellatur, quippe quod ex analogìa creaturae ad Greatorem profl-
ciscilur, quae in eo consisti t, quod « creatura non habet esse, uisi se-
vi, q. II, a. 3 ad 1. ( Illud , inquit eliam, quod est optimam simpliciter , nullo
addilo potest fieri nielius j; V 2»», q. XXXIV, a. 3 ad 2.
*) In loann, Ev. e. 3, traci. XI, D. 5. Cf De Trin.^ lib. VI, e. 8, n. 9.
«) De Princ, lib. I, e. 1, n. 6, Opp. t. I, p. 51, Parisiis 1733,
») Contr. Cent., lib. HI, e. 54. a p. 23, et p. 34.
*) I, q. LXXXVI, a. 2 ad 1.
^) 2* 2ae, q. CLXXV , a. 1 ad 1. « Ncque enim, inquit ad liane rem s. Cy-

rilius Alexandrious ,
potest natura bum&na aiicjuìd maius ,
quam prò suo ipsius
modulo de Dco dicere ,
quo ilt , ut nostro more in explicuiula Iliius natura uta-
niur, per ea, quae nobis iosunt, quasi per esempla, malora, boc est , divioa de-
cldcanles, ut qui in exigua tabella coelesles orbes dcscribunt > ( Thes. De San-
età et consubsianliali Trinilale, Asserlio XXXII, p. 264 , Opp. t. V , Veneliis
16:i8). Et s. Gregorius Nozianzcnus e Quemadmoilum nulla ratione Ceri potest,
:
ut . . . oculus rebus in aspcclum cadenlibus cilra intenuediam lucem et acrcm

cooiungatur . . . , ita ctiani impossibile est iis, qui corporibus inclusi suut, siue
curjiorcarum ac seusliium rerum uiimiuiculo , rebus iis
,
qnae animo , ac ratione
inl<-lli£;untur, omuiuo coniuui;! j; Orai. XXXIV, Of-p., t. I, p. Wii, l'«uisiL> ItijO*
"; C. Vllj iiil. IV. p. 4CU^ 47U.— '; I, q. LXX.\1V', a. 7 -ù i.

yiy TlltiOLOGIA MATVUALIS
f-undum quod a Prirno Ente descentlit '»; ac proplcrca Denm imila-
itir ^
quantum poleatj i^xìm pfrjecte Jpsum a.sstqualiir ^.
j'26. lUique niens humana per perf'ecliones ,

quae in rebus crea-
iJs sunt , iialunim , esse, et altributa Dei quodammodo cognoscere
studel ,
quia illae sunt simililudines , licet imperfectae , Essenliae
Dei. Videlicet, « quia {mundanae reti) sunt effectus a causa depen-
dcnfes,ex eis in Iioc perduci possumus, ut cognoscamus de Deo. . .
ea,quae Decesse est Ei convenii'e,secundum quod est prima omnium

causa ' »; et quia sunt deficientes a perfectione suae causae, cogoo-
scimus « omnium rerum perfectiones praeexistere in Deo secundum
eminentiorem modum * ».
127. Ex quo pronum est intelligere quara vehementer erret Ro-

Linetus", cui lui. Simon adhaesit', cura banc analogicam cognitio-
Jiem in anlhropomorpbisrai scopulum incidere arbitriitur; nam, se-
cundum istam analogicam melbodum , Deus perfectiones ,
quae na-
turae humanae propriae sunt^ infinite excedere asseritur, adeo ut ,
quemadmodum mox ostendemus , ne in uUo quidem genere cuna

creatura, quaecumque ea sit, conveniiit»
128. lam buie, qua Divinae Naturae cognitionem attingi mu's,ra-
tioni illa consonat qua secundum PP. Deus per negalionem , et
, ,
tì-ffirmationem a nobis cognoscitur ', ita nempe, ut a cognitione Dei

omnes rerum creatarum im perfectiones et defeclus detrabamus , ,
atque infinitam praestantiam perfeclionuro, quae creaturis insunt ,

in Deo intelligamus.Quam metbodum prae ceteris illustravi! Auclor
librorum, qui Areopagilici dicunlur *, cuius satis sirit baec puuca :
«t Oportet in Ipsa {Natura Divina) omnes rerum affirmationes asse-

verare, ac ponere tamquam omnium causa,, et easdem magis proprie
negare, tamquam quae supra omnia sit * ».
129. Porro Deum magis proprie per illud, quod de Eo negalur,
') Jn lib. I Seni., Prot., q. I, a. 2 ad 2.

*) Op, cit., ibid.. Disi. XXXV, q. I, a. 4 sol ') I, «. XII, a. 12 e
*) h q- IV, a. 2 e— ^) De la nature^ p. V.
") La religion 7ialurelle, p. l^, e. II, p. 49 sqq., 4® ed. Park 1857.
') Haee praecipuc centra Guntlicrum adnolamus, qui viam analogicam, qua ad
Dei cognitionem pcrvcnimus, repudiai. Vid. G. Savarese, Introd. alla storta eri-
PP., lib. I, e 6, p. 189, Napoli 1856.
fica della filosofia de' ss.
*$ De controversia, quae circa horum librorum auctorem versatur, dlsseruimas
in Phil. Chrisl., Dijnami!.^ VII, art. 38, p. 1446 sqq.
voi. Ili, e.
^J De Mtjst. Tkeol., e. 1. Cf locum, qucm protulimus p. 73 , n. 2.4Duplici,

ìnquit eliam s. CjrlUus Alexandrinus, ut reor , modo eas quae Divinae Naturae
insunt praerogativas significare soleinus. Aut enim ex iis, quae est, aut ex iis,
quae non est, a nobis cognoscitur j; De sane' a et consubslantiali Trin.j Dtul. 1,
t. Vj p. 4l5j ed. tll.

TTieOLOGlA N.lTVRALIS ^7
qUiRi per illud quoti de Eo asscritur,a nohis cognosci Dionyîus me-
rito pronunliavit. Etenira, observaule loaone Cyparissioto, « magis
proprium est philosophari de Deo per negationes, quam per affirm:i-
tiones: qualenus. . .Theologia afErmans vira hnbet corapanindi,et fi-
gurandi,ac coniectandi, et hoc tantum probat, scilicet Deum e?se,€r

iis,quaeab Ipso facta su nt; Theologia vero negansdemonslrjt Deam
esse supra omnia ac veritatera magis assequilur qui dicit non esse
:
Deum quidquam eorum, quae sunJ, sed esse supra substanliam , et

supra omnia* ». Hinc illud s. Auguslini: « Facilius dicimus quid
Deus non sit , quam quid sit. Terram cogitas , non est hoc Deus ;
mare cogitas, non est hoc Deus; omnia quae sunt in terra. . . , non
est hoc Deus; omnia quae sunt in mari, quae volani per aerem, non
est hoc Deus; quidquid lucei in caelo ,ipsum coelum, non est . . .
hoc Deus. Angelos cogitas ... 5 non est hoc Deus. Et quid est ?
Hoc solum potui dicere, quid non sit " y>.
i3o.Eadem est s.Thomae doclrina,qui de Dei Essentia dicturus ,
prohal in consideratione Vivinae Essentiae , via remotionis esse «-
tendum ; « nam Divina Substantia omnem formam ,
quam intelle-
ctus nosler attingit, immensilale excedit, et sic Ipsam apprehendere

non possumus, cognoscendo quid est , sed aliqualem Eius habemus
Dotitiam, cognoscendo quid non est. Tanto enim Eius notitiae magts
appropinquamus, quanto plura per inlellectum nostrum ab Eo po-
terimus removere * ».
i3i. Verum, quam vis notitia, qnae negatione constat,raagis con-
grua, quam quae affirmatione, dicenda sit, non ideo lamen cura lui.
Simon*, et Hamilton© ' ioferendum est nihil de Dei natura a nobis
sciri posse. Etenim, raonente eodem Dionysio, « existimandum non
est conlrarias esse negationes affirmalionibus* »; immo, ut scribit s.
Maxiraus,« privationes in Deo sunt efficaces posiliones affirmantium,

quae etsi eius, quod non est, notionem habere videntur; in Deo ta-
men, qui substanliam omnem, et essentiam superai, ac uihil est eo-
) De Theol. Symbol., Dee. II, c.9, in ilaiima Biblioiheca velerum Patruvtj

t XXI, p. 390, Lugduni 1677.
*) Enarr. in Psalm.LXXXV, n. 12.—') Conlr. Geni., lib. f, e. 14.
) Op. cit..) p. le, c. 2, p. 34 sqq., ed. cit. De falsitate scnfcntlac, quam bic
Auctor tuelur etiam in Eisi. de f eco te iT Jlexandrie, t. I, cf Annales de pài-
t. XII, n. 72, p. 452 sqq., Paris 1845.
losophie chrèiìenne, ser. 3,
'jFragmenis , Phil. de P absol. , (rad. par M. Louis Peisse , Paris 1S40.
Argumcnla , quibus bic Anglus TbilosopLus istam propugnai scnlcnliam , nullius
moinenli esse ostendit Em, Saissel , Estai de phil. relig. , t. 2 , Medit. II , p.
21-49, Paris 1S62.
*) De iJyst, Theol. j e. 2,- cf De Die. IVom.,c. 13.
,
yO TIinOLOGIA NATVnALIS
ruin,quae sunt, excellenliam significarli ')). Quapropler sanctus Da-

mascenusj postquam enunliavit « aptius esse ex omnium remolione
el negalione sermonem de Eo facerejneque enim est aliquid eorum,
quae sunt », subdit, « non ul nullatenus sit, sed quia supra omnia,
quae sunt, atque etiam supra ipsummet esse Ipse sit" »; siquidem.
cum ea, quae creaturis insunt de Deo negantur , Ipsi excellentia ,
perfectionis quovis defectu immunis adscribilurâc proinde illae ne-

galiones abundantiam, et excessura praeseferunt.
i'Ò9.. Itaque, ut eiusdem Dionysii praeclara similitudine utamur,
nos eorurriy quae sunt^ omnium rejnotione cognoscimus^ ac supersub-
siantialem supersiibstantiaU mola celthram.us^ (t quemadmodum ii,
qui nativura simulacrum faciunt, omnia detrahentes, quae sincerum

eius, quod occultum est, aspectum impediunt atque ipsam per se -,
latenlem pulcritudinem sola detractione palam ostendenles'».

i33. Nisi quod, ut iam ex dictis patescit , haec quam de sum- ,
ma Divina Natura per ralionem naturalem nobis comparamus , co-

gnitio nunnisì admodum manca , et rudis est ; siquidem mens no-
stra, ut iam diximus, ad naturalem cognilionem Dei nonnisi per si-
militudines a rebus creatis arreptas assurgere potesl ;

per effectus
autem non proporlionaLos causae non palesi perfecta cognitio de

causa habtri *. « Creaturae sensibiles sunt effectus Dei virtuteni
causae non adaequantes. Vnde ex sensibilium cognitione non pot-
est tota virtus Dei cognosci " » ;
quapropter (i ultimum et perfe-
ctissimum nostrae cognitionis in bac vita » , in hoc consistit, quod

« cognoscimus de Deo, quia est, et quod causa aliorum est, et aliis
supereminens et ab omnibus remotus ». Ad quam rem praeclara **
suiit haec Minutii Felicis verba : « Hic [Deus) nec videri potest
visu clarior est, nec comprebendi potest , tactu purior est -, nec ae-
stimari, sensibus maior est, infidilus, immensus , et soli sibi tantus
quantus est nolusj nobis vero ad intelleclum pectus anguslum est,
In C.4 De Div.IVom. Id fpsum laudatus Cyparissiotus (loc.cit. p.391) probat

')
jisverbis:«Nec enim quod adìrmatio affirmavit,hoc ipsum uegalio non negavit:qu'm

ìmmo sìcut aflìrmatio non ponìt quid sit Deus; sic ncque negalio tollìt , quid sit
Deus; quod enim non ponit, quomodo loUat ? Denique acque non assequitur sub-
staotiam Dei tum afllrmalio, tum negatio. Hoc solum diffcrunt, quod propius ac-
cedit ad veritatera ,
qui dicil , Deus non est hoc ,
quod nos existimamus ;
quia
nimirum hoc, quod nos existimamus, imperfcctionem, quae cum Divina natura pu-
gnai, adiunclam habel.
*) De Fide, lib. I, e, 4, Opp. t. I, p. 127, 128, Parlsìls 1712.
^) De Myst. Theol. , e. 2. « Quocirca , alibi ait, Deus ... et per cognilio-
nem cognoscitur, el per ignoralioncm j; De Div. Nom., e. 1, § 7.
*) I, q. Il, a. 2 ad 3.—=) I, q. XII,. a. 12 c.~°j Coalr. Cent,, lib.ill, e. 9.

TIIEOLOGU NATVRALI'; ^9
et ideo sic £um digne aestiniumus, du(n inaeslimabilcm dicìnius.E>
loquar quemadniodum sentio: magoitudinera Dei qui se putatnosse,
miouit; qui non vult miDuere, non novit ' ».
134. Ilaque cuoi Areopagita staluendum est Deum esse huraana

ratione Dolum, et ignolum; nolum ,
quia cura Ipse perfecliones re-
rum ab £0 creatarum in se contineat, ratio humana Ipsutn e& rebus
creatisquodamraodo cognoscere polest ^ ignolum, quia, cum perfe-
cliones rerum creatarum alio modo,ac in ipsis rebus sunt5Contineat,
ratio humana Ipsum, qualis revera in se est, cognoscere non valet*;
unde inquit'K Est de £o cognitio, ratio, el scieulia, et neque ioteU
ligitur, neque dicilur, neque nominatur * ».
i35. Quod si de illa cognilione agalur, qua Deus,prout in seipso

revera est, intelligilur, ea potest esse vel adacquata, sive, ut Sebo-
iae ùìuntômprehensiva-fêì inadaequata^sive non compreÌLensiva *.
Comprehensiva esi piena ^ et ex loto rei c(^nilio^ nempeûli s.TIio-

mas docuit, est, cura res cognoscitur secundum illum modura pcr-
fectum ,
quo ipsa per se cognosci potest^ sive tantum cognoscitur ,
quantum cognosci polest; non comprehensiva autem est, cum res ,
etsi tota in seipsacognoscalur, taraen non cognoscitur ex toto , sed

secundum modum minus perfectum , quam quo ipsa per se cogno-
sci potest. lam procul dubio comprehensiva cognitio essentiae rea-
hs Dei menti crealae repugnat ; namque, cum Deus infinite ccgno-

scibilis sit ,
profecto a nullus intelieclus creatus perlingere pol-
') Oclav. , D. XVIII. Praesiat hanc Noralianì locun adiicere: e Quidqaid e-

mnÌDO de Ilio retuleris, rem aliquam Ipsius magis et virtuteoi quam Ipsum ex- ,
plaoaveris. Quid enìm de £0 aut coadigae dicas, aut seatias, qui omnibus et scr-
raoDibus, et sensibus maior est? îisi quod uno modo et Uoc ipsum quomoJo pos-
sumus ,
quomodo cupimus ,
quomodo intelligere iicet quid sit Deus meste capic-
mus, si cogitaverimus id Illum esse quod, quale et quantum sit noa posslt inlei'
ligi, ne in ipsam quidem cogitatiooem possit venire >; £k Tria.^ e. II.
») De Uyti. TheoL, e. 1-V.
') De Die, Nom.y e. I, § 7. De diversa ralione, qua a Djonisio, et a NcoPU-
tooicis Deus ignolu» , et indicibilit nuncupalur , disseruimus in Pkil. Cirist. ,
Dyaam., ¥oI. HI, e. VII, art. 38, p. U69 sqq., NeapoU 1862.
*) Vid. Q<] dispp.. De Ver. , q. Vili, a. 2; et I, q. SII , a, 7 e. Cogniiio-
nem islam non eomprebensivam idem s. Thomas explicat hac comparatioae. e Si-
cut cum aliqua dcmoustrabilis propositio per ali<{uam probabiicm ralionem cogno-
scitur, Qoa est aliquid eius , quod non cognoscatur, noa subiectum, ooa praedi-
c^lum, occ compositio, sed tota noa ita perfecte cognoscitur , sicut cognoscibilìs
«&t > ; I, q. XII, a. 7 ad 2. Adiiotandum etiaai est cum codom sanclo Doctore,
( quod Visio Dei per esscatiam potest dici comprobensio in comparationc ad tì<
iionem viae, quae ad cssentiam non pertingit , non laoicu est compreheosio sim*
piiciler Ji De Vtr., loc. cit., ad 5.
bo THEOLOGIA NATVRALIS
est ad illum poifeclum modum Divinae Esjenliae, quo cognoscibiìis
est * ». Hinc TertuUianus aiebat: « Quod immensum est, soli sibi
notum est * ». Cognitio autem non coraprebensiva realis essentiae

Dei non est infinita, et ideo non repugnat mentem humanani aliquo
supernaturali lamine a Deo perfundi, ut Essenliam Eius, prout i-
psa in se est, inadaequate cognoscere valeat '

^ nempe oh potentiam
ohedientiae^ quae intellectui, perinde ac ceteris naturis creatis, in-
est *5 polest ipse lumine supernaturali a Deo donari, ut buius ope,
ìd ,
quod omnes suas vires cognoscendi superai ,
quodammodo co-
gnoscere valeat ''.Et sane, Ecclesia Gatholica nos docet Deum menti
humanae lumev jidei^ et lumen gloriae superaddere,quorum unum,
uti Aquinas adveitit", nempe lumen fidei^^Q^ Deus bomini hac in
"vita concedit , habet ordinem ad secundum , nempe ad lumen glo-
riae^ quod Deus bomini in altera vita largitur,cum illud in incboa-
tione supernaturalis cognitionis Dei consistat ,
quae per istud per-
ficitur.
i36. Ex bis piane perspicitur admiltendam non esse cura Gio-

bertio aliquam fucultatem ratione superiorem ,
qua Essenliam rea-
lem Deijsive, ut ipse ait, superintelligibile '
possit homo in bac i?ila
cognoscere. Hanc facultatem iì^\>eW2i\.superinleUigentiam.,\e\ super-

rationem^ et definii vagura sensura, sive meram praesensionem ob-
iecti,quod cognosci non potest, ac proinde coecum impulsum, sive
insiinctum^ quo anima versus obiectum menti suae impervium po-
tius coecafide^ quam actu cognitionis ferlur ".
') I, loc. cit. Et alibi: e Dicimus quod Deus cognoscibiìis esl ; non anlem ifà
est cognoscibiìis , ut Essenlia sua comprehcndalur : quia orane cognoscens habcl

cognitionem de re cognita non per modum rei cognilae, sed per modum cogno-
scenlis ; modus autem nullius crcaturac attìngit ad aìliludinem Dìviuae Maiesta»
tis ; unde oportet quod a nullo perfecte cognoscatur, sicut Ipse seipsum perfecte
cognoscit >; In lib. I Seni., Dist. Ili, q. I, a. 1 sol.
^) Jpol. XVII. Et s. Augustinus: e Attingere aliquantulum Deum magna bea"

titudo est, comprebendere autem omnino impossibile >; Serm. CXVII De veròis
Dom., e. 3.
») Vid. s. Tbom., De Vèr., toc cU., et alibi.
*) Cf Dynam., e. I, art. 4, p. 207. — =*) T 2»°, q. CIX, a. 1 e.
Qq. dìspp., De Ver., q. XIV, a. 2 e;

«) I, q. XII, a. 5 e. Cf s. Bon., De
septem donìs Sp. 5., De dono mieli.
') Svperintelligibtle, secundum Giobertium, constituunt non solum essentia realis
Dei, sed eliam essentiae reales rerum. Cf voi. Il, Onlol. e. II, art. 5, p. 49.
«) Jnirod., lib. I , e. 8, t. IV, p. 7-9, ed. 2" . Brnsselle 1844 , Teorica del
sovrannaturale, § LXIII-LXVHI, Torino ìîd; Degli errori filos., Lclt. I, vol.l,
p. 15 sqq. ed. 2", Brussellc 1843. Buie giobertianae superinlelligentiae prosi-
me acccdunl tura sensus arcanus ,
quo secundum Tbomassinum ( De Deo , lib.
THBOLOGI4 NATVBALIS St
ì3y. Afi versus quam Gioberlii doclrinam salis sii haec mente re-
putare: i** Anima humana superintelligibile, prout superintelligibi-
le est, cognoscere non polest per specialem facullatem intelligendl
ei naturaliler insitam, quia, cum inler facullatem, et obiectum eius
proporlio esse debeai, baud possibile est inesse animae humanae a-
liquam facultalem cognoscendi, cuius obiectum proprium sit super-
intelligibile, prout superintelligibile est.
7.° Nulla facultas ralione superior, ut s. Augustinus docuit, in

homine admitli potesl. a A. . . . Vide, obsecro, utrum aliquid in-
fenire possis, quod sit in natura hominis ratione sublimias. E. . . .
3Sihil omnino melius '

».Quiniramo neque per novara specialem
facultatem intelligendi anima supernaturalem Dei cogoitiouem adi-
piscitur, sed per lumen gratiae, \e\gloriae ipse intellectus novam
adipiscitur dispositionem ,
per quam ad supernaturale cognoscen-
dum fit idoneus. « Fit, ait s. Thomas, augmentum virtutis intelle-
ctivae per alicuius novae dispositionis adeptionem " » 3° Natura ,
sive notio superintellìgentiae giobertianae est prorsus absurda, quia

sive ex parie obiecti,sive ex parte ipsius facuUalis cognoscentis con-
siderelur, est notio, quae seipsam destruit. Eniravero obieclum su-
periritell'gentiae , eliam prout ad ipsam refertur , est , ex Gioberlii
senlentia, superintelligibile, nempe eiusrnodi, ut ab ea intelligi ne-
I, e. 19, n. 5, p. 33, f. I, Parìsiìs 1684 ) , tpsum incomprehensihile ulcumque

apprfhendimus, lum sensus Divinus, quem Gratryius {Logìque, lib. I, e. 6, t. I,
p. 97-112, Paris 1855; De la connaistance de Dieu, pari. I, e. 1, § 2 et 3, t.
I, p. 56-71, Paris 1S53) veluti foatem , ex qao anima ad Dei cogaitioacm asse-
qoendam tr<ihitur, agnoscit.
') De Ito. arò., lib. II, e. 6, n. 23. Et ( iòid.y lib. I, e. 7, n. 16 ) asserult
DOS qu'dquid scimus, nonnisi ratione scire, adeo ut aliquid scire, et ratione psr-
cpp'um habere unum , ìdemque sit : « A. Credo non te ignorare id ,
quod scirc
dicimur , nibil esse aliud ,
quam ratione liabere perceptum. E. Ita est 9. Et iis
autem, quae de ralione superiori explicavimus in Dynam. (e. Ili, art. 9, p. 330),
hanca tuperinleliigenlia omnino difFerre facile colligitur; 1" quia superintelligenlia,
secundum Giubertium, est facultas diversa a ratione, dum e contrarlo ratio superior,
et inferior sunt una eademqne facultas ratlonis, quae, cum per diversa media exer-
ceatur, super or, aut inferior dicilur; 2^ quia obiectum rationis superioris est in-
telligibile, obieclum autem tuperinteui]jeutiae esl tuper intelligibile^ scilicot omne
id, quod ratio nullo paclo cognoscere valel ;
5° denique ,
quia superiotelllgentia
caeeo impuUu, sive quudam instinelu versus obieclum suum ferlar; scd ratio su-
perior non solum principia aelerna rerum ,
quae eius obiectum sunt , intelligit ,
sed eliam se inleliigere iiileliigit, alioquin iis ad iudicandum de rebus temporaiibus

uli non possel. 1 Superior portio rationis, ad rem s. Bonaventura , non nominai
ipsam polentìam animae, in quantum icovetur naturaliler, sed in quantum move*
tur deliberative >; In lib. II 5«n/., Disi. XXXIX, a. II, q. 3 ad arg,
•) Contr. Geni., lib. IH, e. 53.
Elem.Philos Ciirist.IH.Pars li. 6
,
8a TIIBOLOGIA N/VTVRALIS
queal^ superinlelligentia autem est facullas, quae ad oLiectum suitm

ìntelligendum absolute inepla est. Atqui utrumqne est contradicto-
rium. Pritnum quidem, quia, cum aliquid ex eo obiectum alicmius

facullatis cognoscentis sit ,
quod se ipsi manifestare quit, repugnat
quidquam esse obiectum alicuius facultatis cognitricìsjsimulque fa-
cultati, cuius est obiectum non posse. Alterum ve-

, se manifestare
ro, quia facultas cognoscendi, quae obieclura suum absolute cogno-
scere nequit, est potentia, quae nihil potest, proindeque simul est ,
et non est potentia. Hinc notio superintelligentiae absurda est, quia
egt notio, quae se ipsam destruit. Adde hi§ argumenla,quibus actus
cognoscendi instinctivos ob idque coecos ralionali naturae animae

,
repugnare adversus Reidium demonstravimus * nam superintelli- 5
gentia , ut Giobertius inquit , in obiectum suum quodam inslinctu

ferlur *.
ARTICVLVS QVINTVS
Quaenam ex Vivinis perfevtionihus velali Essenliam Dei constituens

a nohls inlellìgalur
1 38. Perfectio ìlla,quam primam in unaquaque re esse concipimus,

ac veluti radicem ceterarum ipsius perfectionum j atque per quam
rcs a ceteris distinguitur,es5e/7i/fl! appellatur '.Iam,elsi quaevis per-
fectio in Deo, uti mox demonstrabimus , Eius essentiam constituat
tamen nobis, qui non possumus uno mentis intuitu divinas Perfe-
ctiones complecti, inquirere licet, quaenam ex ipsis tamquam divi-
nam Essentiam constituens spectari possit.
139, Circa banc quaestionem sententia Occami,quÌ naturam divi-

jiam ex omnium perfectionum collectione constitui arbitratur, extra
statum quaestionis vagari nobis videtur;siquidem haec controversia,
ut iam adnolavimus , non quaenam reipsa sit Dei Essentia ,
quae
profeclo omnes| complectifur perfeclionesj sed essentiam, ut dici &o-
\&\.^melapliysicam investigare intenditjuempe peculiarem illam per-
feclionem , ex qua aliae omnes fluere a nobis intelliguntur. Porro
baud inficiamur hanc Dei Essentiam in eo collocandam esse, quod
perfeclius nobis videtur; inde tamen ipsam in omni perfectionCjpo-
tius quam in aliqua speciali perfectione constilueudam es>s.Q minime
•) Voi. I, Dynam., e. Ili, ari. 8, p. 310 sqq.

") Cf, si lubet, de liac re ea , quae disseruimus in nostro Opere, / principali
sistemi, eie, e. Ili, § 8, p. 418 sqq., et § 9, p. 454 sqq. , Napoli 1858.
') Cf voi. II, Ontoi., e. Il, ari. 5, p. 46.
THEOLOGiA NATVBALIS 83
consequitur.sed tnntum consliluendam esse in illa perfectione pecu-
liari, qunc alias omnes in suoconceplu implicite. et radicitusinvolvit.
140. Terniinis etiam abutunlur ii Scotistae,qui illam, quam in-
qnirimu$,e9sentisiin in infinitale radicali ^%\se. in omnium perfeclio-
num exigentia p^sifam esse contendunt.Quippe mauifeslura est, la»
lente ultima rei differentia, hanc definiri oportere ex iutimioris pro-
prielylis ladice, quae nempe non per aliam probalur , sed ad alias
a priori deraonstr.mdas inservii. lam infinitas ipsa Dei per aliud de-
monslralur, nempe ex eo quod Deus est ex necessitale naturae a se-
ipso *. Ei go.
i4i. His itaque praetermissis sententiis, quaestionera,quae Inter
ipsos Thomistas instituitur, utrum nempe ex intellectione actuali^
\el, ut aliis placet, radicali^ hoc est, ex ipsa vi intelligendi, an ex:
esse a ae^ si ve, ut aiunt, aseitale Essentia Dei sit explicanda *,sum-
matim allii)<remus.
i^t. Haec altera sententia cum veritate niagis consentire nobis

Et sane, liim
videlur. vis intelligendi, lum actualis intellectio tam-
quum prima perfectio in Deo,aliarumque radix a nobis intelligi ne-
quit.Non quidem tamquam prima, nam i° vis operandi naturam, et
operafio lum naturam, tum operandi facultatem praesefert-,'^** quo-
niam actualis intellectio illa est, qua Deum seipsum cognoscit, Es-
sentiam Dei iam nostro cogitandi modo conslitutam expostulat. Nc-
que tamquam aliaium perfectionum radix nam non idcirco Deus -,
tamquam, e. g., bonus, immensus , iustus mente concipitur quia ,
est intelligens.
i4^. Ncque veri speciem ostendit id,quod Gonetus ' post Gonza-
lez *, asserii, intelleclionem tamquam primam perfectionem, et alia-
cum radicem intelligi, non quidem prout est intellectio, seu Dei o-
peralio, sed prout est maxime actualis, nempe « sub conceptu for-
mali ullimae aclualilalis completae, et per se subsistentis in genere
intellecluali ». Eleuim i° intellectio actualis ideo maxime actualis,
purissima, et infinita est, quia est intellectio Dei; quocirca Dei na-
turam iam constitulam exìgit, seu primum aliquem gradum,ex quo
illa summa actualiias , et perfectio Divinae intellectionis fluere co-
gitatur. 2° Vt sapienter animadvertit Tournelyus , (c vix inlelligi-
») Cf p. 62 el 63.
)Harum scnlcntìarum auclores recensel Card, de Aguirre, Op. cit.^ Iract. lllj
Disp. XXIV, sect. I, n. 32, p. 415, el secl. 4, n. 54, p. 423, ed. cit.
•) tlanuale Thomislarum, t. I, tracL 1, e. 3, p. 53, Bilerris 1680.
*) Commenll.^ et Disputi., q. XIV, art. IV, Disp. XXVI, p. 354, 335, Ncai
poli 1637.
,
8;| TIIEOLOGIA NATVItjìLlS

tur quod ait Gonelus, inlelieclionem aclualem, prout est operalio ,
non constiluere Divinam Essentiam, sed pioul est formalis, ultima,

completa, et per se subsistens in genere intellectuali: quasi actualis
inlellectio non foret formaliter , et esplicite operalio •, aut ab intel-
leclione actuali eliam per mentem separar! posset operalio. Peinde
inlellectio, ut est ultimus actus naluiae intelligenlis , vel distiiigui-
tur formaliter a ralione operationis , vel non : si non distinguitur ,
ergo ab ea non piaescindit^ si distinguitur , ergo inlellectio non est

perfectissima , et aclualissima ^ si quidem concipilur carere ratione
operationis sibi propria *
».
i44« ^ contrario , Aseitas , si ve esse a se tamquam Divinae Es-

senliae constilutivum recte admodum assignatur. Et saneâseìtaiem
tamquam aliquid primum in Deo esse concipimus,nara si aliud prius
aseitate in Deo esse cogitari posset,es5^ a se tamquam ab alio fluens
inlelligendum foret^ id quod absurdum est. Hoc profecto docuit s.
Dionysius, ubi ait: « Ipsum per se esse est antiquius ,

quam esse
per se vitam, et per se sapientiara " », scilicet ratio entis a se cogi-
tanda est velut illud, quod Deo prius,quam aliajquae de Ipso prae-
dicanlur, conveniat.
145. Deinde Aseitas^ ut ex articulo primo constai, tamquam ratio
intelligiturr,ex qua omnes perfectiones in Deo esse debenl: kEx hoc,
ait Aquinas ,
quod Deus est ipsum esse per se subsistens , opor,tet
quod tolam perfectionem essendi in se contineat *». Id ipsum s.Ber-

nardus iis verbis enuncia'vit ; « Ncque enim aliunde bonus, quam.
unde magnus i ncque aliunde iustus , aut sapiens, quam unde
magnus, ei bonus. Nec aliunde denique simul haec omnia est
quam unde Deus ^ et hoc quoque non nìsi seipso * ». Fusius
s. Bonaventura: « Vide igilur ipsum purissiinum esse, si potes, et
occurret tibi,quod ipsum non potest cogitari ut ab alio acceptum,

ac per hoc necessario cogilalur , ut omnimode primum, quod nec
de nihilo , nec ab alio potest esse. Quid enim est per se, si ipsum
esse non est per se nec a se ? Occurret eliam libi ut carens omni-
no non esse , ac per hoc ut numquam incipiens, numquara de-
•) Praelecl. iheolog.^ t. I, q. II, art. un., p. 295, 296, Parisiis 172a.

) De Div. A'om., e. 5§ 5.,
') I, q. IV, a. 2 e. Bine idem sanctus Doclor ibid. a quaosf. Ili usque ad Xex
eodcm capite entis a se, taniquam ex ratione a priori quaslibet Dei perfectiones
singiilatim demonstrat.
*) In Cant(C.,ò;erm.LXXX, OppA. I, p.351, Venctiis 1596. Exinde inlelligitur
quodvis Dei altribu(uui,etsi ka a se lesse cogiiandum sit,ut a nulla causa cifictrico
peudeat, tamcn veluli Divinae Essentiae cunstitutivum liaud coiici'pi, quippe quod
dependculiae ab oinni alio, tamquam ralione a priori, adiium non piiiccludit.
THEOCOOIA NtTVRAXIS 85
5inens, seti aelernum. Occurrcl cliani libi, ut nullo modo in se ha-
bens ) nisi quoJ est ipsum esse , ac per hoc ut crum uullo composi-
tum , sed simplicissimum.Occurret etiam, ut nihil habens possibili-
talis ,
quia orane possibile aliquo modo babet aliquid de non esse ,
ac per hoc ut summe actualissimum. Occurrel ut nihil habens de-

feclibilitatis , ac per hoc ut perfectissimum. Occurret postremo ut
nihil habens diversificationis, ac per hoc ut summe unum. Esse i-
gitur, quod esse purum et esse absolutumêst esse primarium,aeter-

num, siraplicissimum actualissimum , perfectissimum, et summe
,
unum. Et sunt haec ila certa, quod non potest ab intelligente ipsum
esse cogilari horum oppositum, et unum horum necessario inferi a-
liud \.
i46.Ex quo illud etiam colligitur, quod, elsi gradus intellcctuali.i
per se spectatus gradum enlis perfectione excedat, lamen minorem

exprimil perfectionera,quam gradum entis a se. Elenim ens a se lo-
tius perfeclionis inlelleclualis,aliarumque omnium est Tùlio apriorìy
et prima radix-, id vero, quod est radix, seu ratio a priori aliarum
perfcctionum, maiorera procul dubio, quam quaelibet determinata
perfectio, nobilitatem praesefert *.
147. Denique Aseilas est ratio Deum distinguens ab omui eo,

quod Deus non est ; nam, ut idem s. Thomas incûit , « ex hoc ipso
Esse Dei ab omnibus aliis distinguitur5quia nihil Éi addi pulesl'»,
ideo autem nihil Deo addi polest, quia est ipsum esse^ et proinde a
se. Hinc, secundum s. Hilarium, k non aliud proprium magis Deo,
« quam esse^ intelligitur *».
148. Accedit quod, docente eodera s. Hilario,nobis « loquendum

non aliter de Deo est,quam ut Ipso ad intelligentiam nostram de se
locutus est "«.lam DeusMoysi iulerroganti quis esset,respoudel;jE^'t)
sunif qui sum. Sic dices Jiliis Israel : Qui est , misit me ad vos ".
Quibus verbis,queraadmodum s.jGregorius Nazianzenus animadver-

tit, lamquam proprium Essenliae suae characterem , ens per essen-
*) Liner. ^ e. V.
*) Bac ratìoiie s. Tliomas docet praedicata eo maiorem, quo QDÌTersaliora suat,
perfeclìonem in Deo signìiicare; I, q. XIII, a. 11 e.
*) Contr. Gent,, lib. I, e. 26. Frustra autem adversae seotentiae propugnalo-
res aucloritate s. Thomae gloriantur, eo quod I, q. XIV, a. 4 docet ipsum Dî
intelUgcTe esie Eius esseniiam\\\À enim sanctus Doctor quaeslionem, de quanunc
agitur circa metaphysicam Dei esseiiliaui, non attingi!, seJ laulum intelligire \n
Deo non tAmquaui aliquid accidentale Ipsi aùveuire, sed ab ipsa Eius subslaulia,
sive esscolìa rcaliler uon distingui probandum sumit.
*) Lib. 1 de Trin. , d, S, Opp.., p. ^6S, Parisiis Itì93.
»> Dt Tritt.^ lib. V, u. 21, p. 866, ed. cit. — «) Exod. Ili, f. i4.
86 THEOLOGIA NAT^BaLIS
tiam,ab omni alio iudepen(lens,nempe aseitatem^fi nobis conci pien-
(lum esse designavit: <c Non hoc solum nomine. . . ita seipsum ap-
populumhis verbis utere-
pella vit, edicens scilicet ei {Moyf!Ì)^\xi ad
tur: Qui est, misit me; sed etiam quia noraen illud magis proprium
esse comperimus ^ m. Et s.Augustinus: « Non dixil, Dominus Deus
ille omnipotens, raisericors, iuslus quae si diceret, utique vera di- ;
ceret. Sublatis de medio omnibus, quibus appellari posset , et dici

Deus, ipsum esse se vocari respondit-, et tamquam hoc esset Ei no-
men-, Hoc dices eis, inquit, Qui est misit me *». Hinc s. Thomas: ,
(( Hoc nomen. Qui est^ est dignius, et magis Deo proprium ' «.
') Orai. XXXVI, n. 70, p. 589, ed. cit.
") In Ps. CXXXIF, n. 4. Cf, ut alios oraillamus PP., s. Bern., De Const'ii.^
lib. V, t. II, p.l43, ed. cit., et s.Ioann. Damasc, De Fide orlhod., lib. I, e. 12.
') In lib. I Sent.f Disi. Vili, q. I, a. 1 ad 3. Nemini aulcm Hegoîum facessat
illud sancii Doctoris I, q. XIII, a. II ad 1; « Hoc nomen, Qui est ^ e«t magis pro-
prium nomea Dei, quam hoc nomea, Deus, quantum ad id, a quo imponitur, sci-
licei ab esse, et quantum ad modum signilìcandì, et consignificandi. Sed quantum
ad id, ad quod imponitur nomen ad sigiiificandura, est magis proprium hoc nomen.
Deus, quod imponitur ad signiGcandura naturam Divinam ì, Etenim, uti laudatus
Card. De Aguirre adverlit, e essenlia et natura cuiuslibet, licei sii eadem realitas,
imo et formalilas indivisa ex parte obiecti, adhuc importai duo muncra, seu expres-
siones inadaequalas ciusdem formalitatis, quarum prima denominatur essentia, se-
cunda antera natura. Prima desumilur per ordinem ad esse. . . Secuiida vero
cxpressio accipllur per ordinem ad proprielates , et operationes. . . Nomea Qui
est . . . exprimit munus essenliae, quamvis non nalurae, sub propria ratione na-
lurae. Exprimil enira Divinilatem ,
prout est ratio prima essendi excludens omae
principium sui , tam reale, quam virtuale ; quae est propriissima ratio Essenliae
Divinae, quatenus differì realiler, esseulialiterque ab omui ente creato, ac crea-
bili ; etsecundum rationem ab omni alio praedicato Divino. Nomen vero Deus ,
licei magis proprie exprimat Naturam Divinam , sub raunere naturae , adhuc fa-
men est nomen secundum , facta comparatione cura ilio priori nomine ;
quoniam
expressio nalurae est secunda , et essenliae prima. Porro hoc nomea Deus non
significare essentlam proprie, sed naturam, sub expressione nalurae, palei vel ex
ipso testimonio Divi Thomae, quod nobis opponunt Adversarii. Solum quippe ait,
illud esse nomen magis proprium , quantum ad id, ad quod significandum impo»
nitur; gm'a imponitur ad significandum naturam. Non dixit, essenliam, sed na-
tiiram ,
quae sunt disti nclae expressiones eiusdem formalitatis indivisae ex parte
obiecti. Insuper et art. 9 eiusdem quaestlonis ad 2°' eodem scnsu, ac slylo loqui-
tur: Hoc nomen Deus est appellalivum . et non proprium, quia significat Natu-
ram Divinam prout in habetile illam. Quo eodem stylo locutus fuerat Alhana-
sius, Dial. I de Trin. inilio dicens : Hoc nomen Deus naturam significat omnia
conlemplantem et pervidentem. Cohaeret igilur ex mente Divi Thomae, quod no-
men Qui est sit absolute primum, et propriissimum Dei quatenus significai pri- ,
mam, et propriissimam rationem Ipsius, quam exprimit munus Essenliae Divinac:

licei nomea Deus sit magis proprium ad significandum cxprcssioncm nalurae quo-
dammodo sccundariam, et subscculam. Sic clium uoiuìnu actcrnilulis ci iuimcn ,

THEOLOtilA NATVBALIS Sj
CAPVT TERTIVM
De attribalis Del, et prlmum de lls

quae absolula dlcuniar
secundum nostrum con-

149. Perfectiones, quas ab Essentia Dei
cipiendimodiim manare inlelligimus, jittribula nomJDainus , vel ,
secundum Kichardum a s. Victore , proprietates '. Ex iis quaedam
dicuntur ahsoluta^ quae nempe nullum ad creaturas respectum in-
cludunt, atque in negativa^ et positiva distinguuntur, prout vel n-
liquam imperfectionem de Deo, ea,qua docuimus, ratione *, neganf,

Tel aliquam perfectionem Ipsi tribuunt *. Relativa autem sunt quae
aliquam Dei perfectionem significant cum relatione creaturarum ad
Deura, siquidem, uti alibi adnolavimus*,crealurae realem ad Deum
babent relationem , non Deus ad illas. Ex bis pauca attingemus, ce-
leraque Tbeologis disputanda relinquimus.
ARTICVLVS PRIMVS
De simpUcitate Dei
i5o. IncompreJiensibllisêt omnino inaeslimahitis Dei siniplicila'

iis ' lioniiuc illud iutelligimus attributum, quu a Dee quaecumque
sìlalis sunt magis [propria ,

qnam nomina Qui eil^ et Deus , et qnaelibct atia ;
non quidem absolute , scd ad sìgoificandum dumtaxat durationcm Dei, ac TÌm re-
plcliram luci, quae sunt attributa, seu affectiones propriae Dei j- Op. e//., traci.
HI, Disp. XXIV, sect. V, n. 72 et 73, p. 428, 429, ed. cit.
») De Triti. , lib. II , e. 1, C^/)., p. 231 , Veneliis 1592. Terlullianus ellam

cas naturale» proprietales appellavit; Adv. Marc, lib. I, e. 22, Opp.^ t. I, p.
208, Parisiis 1638.

•) P. 76.
') Altribulornm negalh'orum alia expressim , et tì termini negativa sunt , e.
g., immulabiiitas', alia, etsi oegationem in suo coiiccpiu involvant, tamcn termi-
nis positivis eouDciantur , e. g. , simplicilaa , idest , cuiuscumqae composilioois
segalio.
*) Log. pars I, e. I, art. 4, p. 27.
*) De Triti., lib. II, e. XK, p. 237, ed.cìt.Ànle omnia

Ricbardus Viclorinus,
autcm adnotandum censemus buie Divioae Simpllcilali mysterium Trinilatis non ob<
esse, quaoiTis Fides in Oco agnoscat Tres Pcrsonas realiter distinctas,et in eadem
Esscnlia intime couiunctas; neque mjslerium locarnalioois, in qua Vcrbum coniun-
gitur hypoilatice cum bumanilatc. Etenim, qucmadmodum rectc adnotavit s. Tbo-
mas,ut Trcs Divinac Persoaae cilìccrcut com^wasilìoacm cuoi E5Scol'a,dcb-'rcni intcr
88 TflEOLOGIA NATVBALIS
compositio sìve phfslca^ sive metaphysica ^ si ve logica removetur.

CoTaôsW-ìo pJvysica ea est, quae ex partibus reipsa distinctis exur
gii', metaphysica pertinet ad ea omnia, in quibus polentia^ et actusy
suhstantia , et accidentla , essentìa^ et exisientia , atque attribula
distinguuniur. Denique compositio logica dicitur de rebus ,
quate-
nus sub aliquo genere continenlur , ita ut ex genere , et differentia
constent. lam generatim quamvis compositionem Deo repugnare ex
eo quod Ipse summe perfeclus est, apprime demonstratur.Sane (i in
quolibet genere tanto aliquid est nobilius, quanto simplicius; sicul
in genere calidi, ignis qui non habet aliquam permixtionem frigidi.
Quod igitur est in fine nobilitatis omnium entium , oportet esse in
fine simplicitatis. Hoc autem quod est in fine nobilitatis omnium
,
entiurajdiciraus Deuni. Nulla igitur compositio Ei accidere potest*».

i5i. Speciatim autem compositionem physicam Deo repugnare
probatur ex eo quod Deus est Primum Ens.Re quidem verai« omne
compositum posterius est eius componenlibus '«.Primum ergo Ens,
quod Deus estjcx nullis compositum est*.Quam rationem iam s.Cy-
se unir! sub ca raliono , qua dlsllnguunlur , vel distingui sub ea ralione ,

qua
uniunlur , cura compositio sit distinctorum unio. Al Personae Divinae sub ea
ratione ,
qua distinguuntur , non uniunlur , distinguuniur enim per rclationes,
quae non uniunlur , scd opponunlur ; uniunlur vero in Essentia, a qua nullate-
nus distinguuniur. < Proprictas personalis comparata ad essenliam non diiTert
re ab ipsa, et ideo non i'acit composilioncm cum ea; scd comparata ad suum cor»
relatìvum Tacit dislinctionem realcm; scd ex Illa parte non est aliqua unio, et ideo
nec compositio » ( In lib. I Sent. , Disi. Vili , q. IV , a. I ad 4 ). Id ipsum
Card, de Aguirre explicat bunc in modum : e Vbi est vera pluralilas et unitas
rcsulians ex unione plurium ad constituendum aliquod tertium, ibi est compositio
vera ; non autem ubi solum est vera piuralitas et unitas non rcsultans ex unione
plurium, sed consistens in identitate unius cum pluribus. £t quidem in Dee plu-
ralità» Personarum, atque unitas Essentiae non se habent ilio priori modo , sed
hoc posteriori. Personal itates enim Divinae non uniunlur cum Essentia Dei, nc-
que simul cum Illa , veluti altero extremo, constituunt tertium aliquod ; sed sunt
jeadcm omnino entitas cum ipsa; quare non babent cum (^ unioncm , sed identi-
tatcm, quae est contraria cumpositìonl. Deinde eaedcm Personalilates comparatae
inter se sunt ita distinclae, ut sub ea ralione non componant,scu consti luant tcr<
tium aliquod ; non enim babent adhacsioncm illam ,
quae exigitur ad veram a-
licuius lertìi compositionem ;
quamvis dici possint constiluerc unum aliquud to-
tum unitale ordinis j {Op. cit.^ traci. Ili, Disp. XXIX, sect. 3, n. 60, p. 556,
ed. cit. ). In ujysterio autem Incarnalionis Vcrbum Divinum non venit in compo*
sitionem inslar partis materialis, vel formae informanlis, et inbaerentis, boc enim
summam imperfectionem involveret , sed inslar termini complentis, actuanlis , et
pcriicienlis bumanitatem , id quod puram dicil in Ilio perfectionem. Cf Gonet ,
Manuale Thom., lib, I, traci. I, e. 5, t. I, p. 70, ed. cit.
') a: Omne compositura , inquii s. Ansclmus , inJigct bis , ex quibus componi'

tur j; lUonol., e. XVll, Opp.^ p. IO; ed. cit.
^) Contr. Cent., lib. ì, e. 18.

TniiOLOGfA NATVBALIS 8f)
rilius AlcxuDJrinus trailiclit iis verbis:Deus((csl omnium principium

. . . Alqui principio nihil prius intelligi potest. Cura vero nibil
prius principio intelligi possit , nulla certe ratione composiius dici
potest^siquidem congressus quidam simplicium coraposilum efficil*».
iSa. Insuper,K omnis compositio indiget aiiquo componente, si

enim compositio est, ex pluribus est; quae autem secundum se sunt
plara, in unum non conveniunt, nisi ab aiiquo componente unian-
lur. Si igitur compositus esset Deus, baberet componentera non •,
enim Ipse componere posset, quia nihil est causa sui ipsius, esset
se
euira prius seipso ; quod esset impossibile. Componens autem est
causa efficiens compositi. Ergo Deus baberet causum efficicatera, et
sic non esset Causa Prima "».
i53. Denique ,
quemadmodum s. Gregorius Nazianzenus argu-
nientatur, « composito quippe pugoae inilium est -, pugna autem
di5sidii, dissidium solutionis: solutio porro nullo modo in Deum ac
primam illam naturam cadil. Quocirca nnllum dissidium admitten-
dum est, ne solulio consequalur : nec pugna, ne dissidium oriatur:
nec compositio, ne pugna existat ».
154. Ex hoc conficitur 1° Deum non posse esse corpus: « Deus

Dullius est corporis *»; quodlibet enim corpus est ex partibus com-
positura ; bine s. Nazianzenus verbis anlea prolatis haec adiecit:
« Ac proiade ne corpus quidem est, ne alioqui compositura quideiu
Eum esse necesse sit " ». Deinde nullum corpus potest esse sumrae
perfectum -, nara vel est vivens , Tel non vivens. Certum est autem
corpus vivens perfectius esse corpore non vivente. Corpus vero vi-
vens non vivit qua ralione corpus est, alioquin omnia corpora vive-
rent; vivit ergo per aliquod,quod non est corpus^ hoc autem ipsani
nobilius est corpore; fieri ergo non potest, ut Deus sit corpus, cum
sit a seipso summe perfectus ^.-j." Deum non posse esse formam cor-
poris: « Deus, ioquit s. Ambrosius, naturae simplicis est, non con-
iunctae '». Etenim « forma corporis non estipsum esse,sed essendi
principium; Deus autem est ipsum esse ; non ergo est Deus forma
corporis *». Praeterea, forma corporis , cum natui aliter expostulet
*) Thetaur., Asserì. XIII, p. 134, Opp. t. V, ed. cil. Et s. Ambrosius: cDcus

composiius esse non potest.cum aliqua Eo antcriora praeexlitisse pulari acfas sit >;
Jn Symkol, Jpoai.y e. I, Opp.^ t. IV, p. 65, Romae 1SS2<
") CofUr. Gent.^ toc. cil.
*) Orai. XXXIV ,13, p. 540 , ed. eit.

n. s. Tliom., ibid. Q
*) Arnob., Diépp adv. Cent., iib. V'H, p. 212, Lugdufli Batavorum 1651.
*) Jùid., p. 541.—^; Coalr» Geni., ibid., e. 20.
') De Fide, Iib. f, e. VII, i. IV, p. 92, «d. cit.
") S. Tbom., Op. cu., tòid., e. 27.
9» TIIBOLOUIA PtA'lVItALIS
coniunclionem ciim corpore, ens nubilissimum esse neqiiil. Cam i-
gitur Deus sit ens nobilissirnum, non polest esse Jilicuiiis forma *.
«Vero iudicio, aiebat s. Bernardus, natura simplex muUiplici ante-

ferlur *». Accedit quod (t omne corapositum ex materia 5 et forma
est perfeclum , et bonum
suam forniam ; unde oporlet quod per
sit bonum per participationem secundum quod materia participat ,
formam. Primum autem, quod est bonum, et optimum, quod Deus

est, non est bonum per participationem, quia bonum per essenliam
prius est bono per participationem; unde impossibile est quod Deus
sit composilus ex materia, et forma^».
i55. Quod si Deus neque corpus, neque forma corporis esse poi-
est, spirilus purìssìmus optimo iure appellatur, Perbelle ad hanc
rem Origenes; inquit a Quid in omnibus
: intellectualibus, idest in-
corporeis , tam praeslans omnibus , tam ineffabiliter praecellens ,
quam Deus ? Cuius utique natura acie humanae mentis intendi

alque inlueri, quamvis ea sit purissima ac limpidissima mens , non
. potest. . . Non ergo aut corpus aliquod, aul in corpore esse pulan-
dus est nihil omnino in se
Deus, sed inlellectualis natura simplex ,
adiunctiouis admitlens, uti nemaius aliquid, et inferius in se habe-

re creda-tur, sed ut sit ex omni parte monas, et ut ita dicam ekcs et
inens,ac fons ex quo initium tolius intellectualis nalurae , vel men-
tis est, ... ne quod est principium omnium compositum invenia-
tur et diversum, et sit multa, et unum * ».
non
i56. At vero in adstruenda physica simplicitate Dei, quam inter
recenles Hobbesius insipienter opj»ugnavit''jSermo longius producen-
dus non est, aiente enim s. Angustino, « turpiter vana est cogitatio,
quae opinatur Deum raembrorum corporalium lineamentis eircum-
scribij atque finiri '».lUud tamen addendum censemus, vulgus ve-
terum Cbristianorum ab Antropomorpbitarum baeresi,eorum nem-
pe, qui, ut idem sanctus Doctor inquit « nimis in haec corporalia ,
progressi, alque lapsi, nihil aliud putant esse,quam quod istis notis-
simis quinque corporis nunciis sentiunt '», et ideo, « Deum sibi fin-
gunt cognitioni carnali in similitudinem imaginis corruptibilis ho-
») Loc. CI/.—") De Consider.y lib. V, l. II, p, 143, 144, ed. eli.
») I, q. Ili, a. 2 e.
*) De principiis , llb. I , e. I , n. 5 et 6, t. I, p. 51, ed. cU. Quanfas in
dafendenda simplicitate Dei Origenes fuerit, oslendil Paulus Fischer, Commentatìo
de Origenia theologia et cosmologia^ e. 1, p. I seqq. ,
Halis 1846; cf etiara
Ginoulhiac , Op. cit. , p. J«, liv. I, e. 10, p. 57 seqq., ed. cH.
^) Leviathan , e. 12 , et 24. Vid. etiam Append. ad Leviathan, e. 1. Contra
enra optimc sciîpsit Branihallius iu CJp., cui tit. gali, Tcrs. Le Leviathan pris.
«) De Trin.y lib. XII, e. 7, n. 12.—'; De ulti, credendit e. 1, n. I.

THROLOGIA NaTVRALIS gì
minis *», prorsus abhorruisse.Quod ex velerum Apologetarum lesli-
monìis exploratum Iiabemus. « Quid aliud , aiebat Minutius Felix,
et a nobis Deus, qiiatn mens et ratio, et spirilus praedicalur ? *» Et
Arnobius: « Nostra de hoc senlentia talis est,naturam omnem Divi-
nam, quae ncque êsse coeperit aliquando, nec vitalem ad terminum
sit aliquando ventura, lineamenlis carere corporeis,neque ullas for-
marum efiìgies possidere, quibus estima circumscriptio membrorum
solet coagmenta finire '
».
iSy. Ad demonslrandum progrcdiamur quamlibet metaphysicam

composilionem Deo amovendam-, inonente enim Nova-
eliarn esse a
tiano, «quando {Deus) Spirilus dietus est, non omne id, quod est,di-
•) De haeref.f e. 50. AnlLropomorphitae Dcum ex anima, et corpore constare

ex eo arguebant, quod bomo ad imaglnem Dei faclus esse dicilur, el quod in variis
Scripturae locis oculi, anres , manus, aliaque buiusmodi Deo tribuantur. At conlra
homo ad imagÌDem Dei faclus est non quoad corpus, sed quoad animam. e Quod se*
cundum imaginem est, inquit s.AmbrosiuSjDon est in corpore, nec in materia, sed in
anima rationabili ) [InPsalm. CXFIII, t. II.. p. 304, ed.cil.).Ilein, Scripturae loca,

in quibus membra corporis tribui Deo videnlur, non nisi metapborice, ut s.Tbomas
alt (I, q. Ili, a. 1 ad 4), accipienda sunl. e Eflìcaciae igitur, ait Novatianus, ibi Di-
vinae per membra monslrantur: non babitas Dei, nec corporalia lineamenta ponun»
tur. IN'am et cum oculi describuntur ,
quud omnia videat cxprimitur. Et quando
auris, quod omnia audiat proponitur . . . cum manus, quod creaturae sit omnis
et
auctor probatur. . . . Ncque enim sunl Ei membra, aut membrorum officia dcccs«
Earia, aà cuius solum etiara tacitum arbilrium el serviunt, et adsunl omnia j [De
Triti. ^ e. 6, p.896, ed.!\ligne, t.III; vid.Clem.AIex., S'roOT.,lib.Vn, n.45qq.).Baec
cadem ipse Tertullianas docuit: e Oportebat igilur, ail, imaginem et similitudinem
Dei, liberi arbitrii, et suae polestalis instilui, in qua boc ipsum imago et similitudo
Dei deputalur > {Adv. ìlare. , lib. II, e. 6, Opp. t. I, p. 217, Parisiis 1638).
< Dcxteram , et oculos , et pcdes Dei legimus, nec ideo tamen humanis compa*
rabunlur, quia de appellationesocianlur s ( /A/'t/., c.l6, p. 220j. Ipse Tertullianu*
inquimus , ut antropomorphismi crimen iniuria illi a nonnullis obiici ostendamus.
Quod si in lib. j4di\ Prax j e. 7, iòid.^ p. 224, Deum corpus appellat, quid voce
corporis ab eo signiGcalum fueril, iu Anihropolvgia.^ e. VI, art. 2, p. 212 explica-
viraus. E re est haec pauca s.Augustini adiicere: ( Timuit (Tertuliianus) ne Deus
nihil cssel , si corpus non essel j {De Cen. ad litt.y lib. X, c.25,n.4I). e Non
tamen haerelicus bine creditur |faclus. Posset enim quoquo modo putari , ipsam
naturam, substantiamque Divìnaro corpus vocare , non tale corpus , cuius partes
aliae maiores, aliae minores debeant cogitar! qualia sunt omnia, quae proprie di-
cimus corpora , sed proptcrca corpus Deum dicere ,
quia non est nibil , non est
inanitas , non est qualitas, sed in sua natnra atque substantia immutabilitcr pcr-
manet > {De Haeres.^ e. 86). a Ncque enim arbilror eum ila desipuisse, ut eliarn
Dei naturam passibilem crederci > {De Cen. ad liti., loc. cit.). Cf de Margcric,
De Tertulliano Opusc. philos. , e. 4, p. 66 sqq., Aureliae 1835.
*) Oclav., p. 148, Lugduni Batavorum 1672.
*) Dispp.adv. Cent.., lib. Ili, p. 107, ed. cit. Et ibid., p.lll: tTanlum abcst
ut nos Deo corporalia lincamenla lribuamus,ut animorum cliam decora, ipsasqiic
virlules . . . tantac rei vcrcauiur uJicribcrc J CI Giuoulbiac, Up. cil.. tlîd.,
;
«. 10; Ci li, p. li'J sqq.

,
Cf2 'JIIKOLOGU N.iTVBALIS
ctus esl , seti ut <]iim niens honiinun] inlelligenJo n^quc acl ipsum
profÌL'il Spiritum, conversa iam ipsa in spiritu, aliud quid amplius
per Spiritum coniicere Deum esse possit '».Quae quidam significant,
Deum non solum spiritum, sed etiam talem spiritum esse, ut maxime^
et purissime actus sit ".Et in primis,nulla esl in Deo composilio ex

potentia et «c/«.Etenim in ente composito ex polentia,et actu necesse
est, ut potentia reducatur ad actum ab alio exislentein aclu. Atqui
Deus, cum sit ens a se, non hahet actualitatera essendi ab alio, sed
est in se subsistens. Ergo Esse Dei ex actu, et potentia
ipsum Esse
non componitur.» Quod argumentum s. Thomas significavit iis ver-
bis: « Si aliqua res sit, quae sii suum esse, quod proprium Dei est
non est ibi potentia, et actus, sed aclus purus * ». Accedit quod , ,
cum actus determinet, et perficiat potentiam , si in Deo potentia, et

aclus distinguerentur, in Ipso capacifas aliquam determinationem,et
perfectionem recipiendi cogitari quod ab Eius infinita per-
possel',id
fectione omnino abhorrel. Quocirca,»priraum ens, quod Deus esl, est

aclus infìnitus, nipote babens in se tolam essendi plen i ludi nem non
contraclam ad aliqu.'tm naluram generis, yel speciei *».
i58. Secundo Nulla est in Deo realis distinctio Inter essentiam,
:
et existentiam.Id satis quidem iam antea demonslratum a nobisfuil*,

et potest amplius ila declarari : Ea, in quibus cxistentia ab essentia
realiter distinguitur,non existunt per ipsam suam essentiam, sed ha-
bent esse per parlicipationem. Atqui Deus per ipsam suam essentiam
exislit. Ergo. « Omnis res est per hoc, quod habet esse. Nulla igitur
res, cuius essentia non est suam sed

suum esse, est per essentiam ,
per parlicipationem Quod autem est per

alicuius, scilicet ipsius esse.
parlicipationem alicuius, non potest esse priraum Ens, quia id, quo
aliquid participat ad hoc, quod sii, est eo prius. Deus autem est pri-
mum Ens, quo nihil est prius. Dei igitur essenlia est suum esse ».
Praelerea, cum existentia sit actus essentiae ', si essenlia Dei ab E-
ius existentia dislinguerelur, illa ad islam se haberet ut potentia ad
actum, ac proinde Deus realiter ex aclu, et potentia componeretur;
ìd quod, uti ostendimus, absurdum est. a Quia esse est actualitas o-
mnis formae, vel nalurae. , oporlet quod ipsura esse

. .comparetur
ad essentiam, quae est aliud ab ipso, sicnt aclus ad potentiam cUm -,
Deo nihil
igitur in est polentiale , ut ostensura est supra , sequilur
quod non sii aliud in Eo essenlia, quam suum esse \ sua igitur Es-
sentia est suum esse *».
») De Tfin.^ e. 7, p. 897, ed. cit..—') Qq. dtspp.f Ve Pot.t q. II, a. 1 8.
') Q7- dispp., q un. De Jn., a.6 e.—*) Op. cil., q. un. Ih Spfr.cr.^ a. I e.
») P. CI.— «) Conlr. Cent., lib. I, e. 22, n. ft.

') a voi. II, OutvL, e. II. art. li. p. 47 - ') I, q. IIK a. 4 e.
—
TIIEOI,0{;iA NAIVRALIS gi
i5g. Terlio : neque ab se
Atliibula Divina ncque jb Essenlia ,
inviccm s>caliUr dislioguiintur. Deus per ipsnm Re quidam vera ,
suam Essenliam perfeclionem essemli , ac proinde omnes perfectio-

nes, sive attributa babel ". Erqo attributn Dei ab eius cssentia non
distinguuntur. « Non parlicipatione magnitudinis, ila s. Auguslinus
arguinentatur, Deus magnus est, sed de se ipso magno magnus est ,
quia Ipse est sua magnitudo * m. Adbaec , si Attributa Dei ab Eius

Essenlia distinguerenlur,baec illam perfìcerenl, novumque esse ipsi
adderent, quod sane Divinae naturae prorsus re pugnai. « Perfectio
Divini Esse non attendilursecundum aliquid additumsupra ipsum,
sed quia ipsum secundum se ipsum perfectumest.Bonitas igitur Dei
non est aliquid addilum suae substuntiae, sed sua subslantia est sua
boDÌlas '«.Itaque « non humano modo ex composilis Deus est; at in
eo aliud sit quod ab Eo babetur , et aliud sit Ipse, qui babeat; sed
tolum quod est , vita est, natura scilicel perfecla et absolula et in-
finita, et non ex disparibus constituta,sed vivens ipsa per totum *».
i6o. Quod si Attributa Dei ab Essenlia sua non distinguuntur,

ea ne inter se quidem distingui consequilur '. « In Deo est sapien-
tia, bonilas, et buiusmodi, quorum quodlibet est ipsa Divina Essen-
tia, et ita omnia sunt unum re '». Eamdem rationem s. Augustinus
innuit, ubi ait: «Nec aliud UH (Deo) est vivere,aliud intelligere. . .

Nec aliud UH est intelligere, aliud beatum esse. . . , sed quoti est
UH vivere , intelligere , beatum esse hoc est UH esse ' ». Idipsum ,
ex eo amplius declaratur, quod attributa inter se dislincta diversos

modos essendi significante quos profeclo in Deo, qui est ipsum Esse,
«) Cf p. 60-63.
) De Triti. , lib. V, c. lO.n.ll. Et s.Leo Papa: e Solus Deus nullius parlicipa-
tione indigens est. De quo quidquid dignc utcunique scalilur , non qaalitas est ,
sed esseuli* ì;Epitl. XV, e, 5, Opp. , t. I, p. 683, ed. Migne, t.LIV. Hanc ob
rationem idem s.Àug. Deum aumme ttmplicem appellai {ibid., iib.V'H, c.l, n. 2),
nam e io illa simplicitate nen est aliud sapere, quam esse. Eadem ibi sapientia
csU quae essenlia j. ') Conlr. Cent., lib. I, e. 38.
*) S. Bilar., De Trm. , lib. Vili, n, 43, p. 973, ed. cit. Ilinc, secundum s.
Beroardum, interroganti quid est Detu ? potest indiscriminalim responderi;cVo-
lunias omnipotens, beneToleotissima Virlus, lumen aelernum, iacommutabilis Ratio,
aeterna Beatiludo ì{Df Com., lib. V, p. 144, ed. cil.); nam, aiente s. Anselmo,
e nihii, quod de Eius Essentìa vere dicitur, in eo quod qualis, vel quanta, sed
io eo quod quid sit accipitur >; iloti. ^ e. 17, Opp. p. 10, ed. cit.
*) Nos liic non loquimur de Allribulis, quae relalifa a6 intra appellanlur; haeo
cnim inler se invicem opponuotur, alque iduo inler ipsa realem dislinctionem in-
tercedere Fides docci. Hinc s. Auguslinus: e Deus idem simplex dicitur, quuniam
quod babel hoc est, exceplo quod relative quaeque Persona ad alteram dicilur j;
De Cic. De', lib. XI, e. 10, n. 1.
•) la lib. 1 Sent.j Disi. Il, q. I. a. 2 ao/.—»j De Civ. Dei, lib. Vili, e. 6.
,
Q'f TIIEOLORIA NATVRALIS
poiiere absurcliim est, siquidem « non recipit alif[uicl extra Esscn-

tiam suain, eo quod essenlia sua continet omnem perfectionem *
».
Quocirca Deus, ut egregie idem s.Auguslinus inquit, «multipliciter

quidem dicilur magnus, bonus, sapiens, bcalus, verus, et quidquid
aliud non indigne dici videtur ; sed eadem magnitudo Eius est ,
qiiae sapienlia, eadem bonilas, quae sapientia, et magnitudo,
. . et
et eadem veritas, qnae jilla omnia-, et non est ibi aliud beatum esse,
et aliud magnura esse, aul sapientem, aut verum, aut bonum esse ,
aut omnino ipsuni esse *».
i6i. At vero, etsi Essenlia Divina ab Eius Attributis, alque At-
tributa ab se invicera reabter dislinguanlur , cavendum tamen est
ab Eunomianorum, nliorumque errore ,
qui nullam distinctionem
rationis inter attributa Divina recipere volebant , sed omnia permi-
scebant) quae de Perfectionibus Divinis dici, aut cogitari possunt
asserentes omnem inter ea distinctionem in sola nominum prolatio-
ne consistere, et cum vocibus dissolvi, et evanescere. Sane inter Es-
sentiam , et Divina Attributa , atque inter Attributa ab se invicem
distinctio illa, quae virtualls , seu rationis ratìocinatae dicilur »,
agnoscenda est-, ila quemadmodum s. Cyrillus Hierosolymilanus

ut,
loquitur, Deus « unus et idem cum sit, innumeras divinitatis ope-
retiones emitlit * ». Re quidem vera, variis, etdislinclis concepli-
bus, seu, ut Maximus Marlyr

secundum diversas considera- inquit,
iiones Divinas perfecliones cogilamus, alque huius concepluum
'*,
varietatis fundamentum in ipso Deo esl. « Sic ergo dicendum est,

quod in Deo est sa jiientia, bonilas, et huiusmodi, quorum quodlibet
est ipsa Divina Essenlia, et ita sunl unum re. Et quia unumquod-
que eorum est in Deo, secundum sui verissimam rationem, et ratio
sapientiae non est ratio bonitalis, io qumtum huiusmodi, relin-

quitur quod sunt diversa ratione non tantum ex parte ipsius ratio-
cinanlis, sed ex proprietate ipsius rei * »', siquidem Divina Essen-
lia , et Eius Attributa , etsi in ipso Deo una res sirit ; tamen res
illa est virtualiter raultiplex , utpote aequivalens pluribus perfe-

ctionibus crealis realilerdistinctis, et diversos producit efFectus,qui a
causis realiler dislinctis produci solent. « Sicut si aliquis per unam
') In r.b. I Seni. Disi. Vili , q. IV, a. 1 ad 2.

*) De Triti. f lib. VI, e. 7 , n. 8. Brevius s. Bcrnardus : « Do magniludino ,
bonitatc, iuslitia, sapientiaque idem per omnia, quod de Divinitate scntimus: unum
in Deo sunt, et cum Deo i; In Canl,^ 5erm. LXXX, t. I, p. 351, ed. cil.
») Cf voi. Il, 0«/ó/., e. 11, art. 7, p. 66, et 67.

*) Catech. VI, n. 7. Opp. p. 91, Parisiis 1720.
^) De Trin.. Dial. I, Opp, f. H, p. 399, Parisiis 1675.
«) In lib. I SenLt Disi. II, q. I, a. 2 soU
TilEOLOGIA NATVIULIS 9J
qualìtalem possel effimere operationes omnium qualìtalum,in illu una
qualitale omnes qualitates babet, ita Deus in ipso Esse suo omnes
perfecliones babet *
». Hinc s. Anguslinus : « In Dee unum aliquod
est ,
quod omnia valel* ».
quod , observante eodem Aqai->
i6a. Id ipsum eo confirmatur
,
naie,nomina Divinorum Altributorum non suut synonima, sed etsi

omnia eamdem perfectionem, atque enlilalem significent, non tamen
illiim sub eadem omnino ratione significanl ^
quapropter coocepli-
bus, qui bis nominibus exprimunlur, diversae rationes in ipso Deo
respondent, ila ut summa Dei perfectio non solum ob nostri inlel-
lectus debilitatem, sed etiam ob ipsam Divinae perfecliouis eminen-
tiam, uno conceptu concipi , atque uno nomine nominari non pos-
sit: « Pluralitas istorum nominum non tantum est ex parte intelle-
ctus nostri forraantis diversas conceptiones de Deo ,
quae dicuntur
diversae rationes , sed etiam ex parte ipsius Dei , in quantum scili-
cet est aliquid in Deo correspondens omnibus islis conceptibas, sci-

licet piena, et omuimoda Ipsius perfectio' ».
i63. Haec autem, quam asserimus, virtualis dislinclio maximam
Dei simpHcilalem,nedum extenuat, solidius obfirmat. Etenim « boc
ipsum ad perfectam Dei unitatem pertinet,quod ea, quae sunt mul-
tipliciter, et divisim, et in aliis, in Ipso sunt simpliciler, et unite.
Et ex boc contingit ,
quod est unus re , et plures secundum ratio-
nem ;
quia iutellectus noster ila multipliciler apprehendit Eum,si-
cut res mullipliciter Ipsum repraesenlant * ». Atque ut id clarius
patescat, advertendum est distinctionem rationis ratìocinalae^ quae
est inter Attributa, et Essentiam,vel ioter Attribula inter se,non ita
intelligendam esse, ut unum aliud excludat, sed ita ut unum aliud

implicite complectatur ; nam , ut recte ad hanc rem Gonetus argu-
mentatur, « non polest Esseutia Dei, vel Eius Attributum concipi,
saltem cum fundamento in re , nisi ut actus purus , et simpliciter,
sive in genere entis infinitus. Ergo , cum de ratione actus puri sit
quod non possit concipi ut perfectibile per addilionem alterius, et

in polenlia ad illud; et de ratione infiniti simpliciter, sive in genere
entis,quo<I in se formaliter includat omnem rationem entis, quae non
involvil limitationem, et ira perfectionem, infinito eaini nihil potest
addi inilio genere, in quo est infioitum-, manifestum est Essentinm
Divinam non posse concipi cum fundamento in re , nisi ut inclu-

dentem , saltem implicite , omnem perfectionem, et entitatem At-
*) Uè ente et es»., e. Vt.— «) De Trin.^ lib. XV, e. 17, n. 28.

') In lib. I Stat.j DisL II, q. I, a. i ioi.^^) I, q. Xlll, a. 4 ad 3.
9^ THEOLORIA NATVBALIS
tributi, nec unum Attribulum, nisi ut includens impìicile perfeclio-
Bem, etentitatem Essenliae,omniumq«e aliorum Allribulorum '.
164. Quarto denique: Nulla est in Deo compositio ex subiecto, et
accidentibus'w.Nihil in Deo,aiebat s.AuguslinuSjsecundum accidens
dicitur'.Ets.Epiphanius«Affectiones in Deo esse aliquas dicere sacri-
legum est et impium)).*Re quidem vera,accidens comparalur ad sub-
iectumjsicut aclus ad potentiam,«cum sit quaedam forma ipsius "
»;
in Deo autem, ut iam ostensum est, nulla esse polest composilio ex
potenlia,et actu. Insuper,accidens aliquem modum essendi denotat,
qui essentiae advenit.Alqui Deus ex ipsa sua Essenlia perfeclionem
essendi habet , et ideo nihil Jiius Essentiae advenire potest. Ergo.
« In Deo nulla est difFerenlia babentis, et habiti, \el participantif,
et participali', immo Ipse est et sua natura, et suum esse; et ideo ni-
hil alienum, vel accidentale potest Ei inesse" ». Quod argumenlum
ita etiara enunciari polest: Cum Deus ex ipsa sua Essentia totani in
se plenitudinem essendi compleclatur , consequitur, « quidquid in
Eo est j esse suam Essenliam ' », ac proinde nullum in Eo fingi
potest accidens. Quapropter s. Auguslinus : « Quidquid secundum
qualitates illic {in Deó)à\c\ videtur, secundum substantiam, vel es-
sentiam est inlelligendura. Absit enim ut spiritus secundum sub-
stantiam dicatur Deus, et bonus secundum qualifatem, sed utrum-
que secundum substantiam ' ».
i65. Superest ut argumentaì exbibeamus, quibus compositionem

logicam^ ex genere nempe, et difFerenlia, in Deo admitlendam non
esse oslendilur. (c A recta ratione , iam docuit s. Cyrillus Alexan-
drinus, longe alienissimum est genus de Deo nominare* ».Et sane,
quODÌam differentia determinal, et perficit genus " ,
genus est velut
perfeclibile , et differentia velut perficiens , si ve genus comparalur
ad differentiam tamquam id, quod est in potentia ^ ad id ,
quod est
actu\ quapropler in iis, quae ex genere, et differenlia componunlur,
potentia, et actus distinguuntur. Alqui, uli paulo aule oslendimus,
•) Man. Thom.i Iracl. I, e. 4, § 1, p. 62, ed. cif.
*) ff Divina simplicitas excludit compositionem subiecti et accidentis i ; I , q.

XL, a, 1 ad 1.-») De Trin., lib. V, e. 4, n. 6.
*) Jclv. haer.^ lib. Ili, Aelii Confutalio XIV, n. 1, Opp. t. I, p. 933, Colo-
Diae 1682.—*) Qq. dispp.^ De Pot.^ q. VII, a. 4 e. — ") Loc. cil.
') In lib. 1 Seni.^ Dist. XLIII , q. II, a. 1 ad 5. Et alibi: e Ipsiitn esse non
potest parlicipare aliquid , quod non sit de essentia sua ,
quamvis id ,
quod est,
possit aliquid aliud parlicipare, nihil enim est fornialius,aut sìmplicius quaiu esse.
Divina autem substantia est ipsum esse. Ergo nihil ])abel,quod non sit de sua sub*
stantia: nullum ergo accidens Ei inesse potesti; Contr. Gent,^ lib.l, e. 2$, n. 1.
") De Triti., lib. XV, e. 5, n.b\— ") De Trin., Dial. II.
»") Cf Log., pars I, e. J, art. 2, p. 15, voi. I.

TiiEOLOGU NATVBALIS 97
Deus , Clini sit aclus puiissinms , uullo inoiio ex potenliu , et uctu
conslat. Ergo. «, In onini co, quod est in genere, oportel esse com-
posilioncm niateriae, et formae, vel aclus , et polentiae^ qucxl qui-
(leni in Deo esse non polest ,
qui est actus purus , ut ostensum est.
\ ade rclinquitur, qmxl non |)otest esse in genere* ».
j66. Praeterea Deus iofìnilam perfectionem totius esse compie-

,
1 titur. Alqui illud quod ex genere et differenza conslat , ad ali-

, ,
quod genus, et ad ea , quae illius generis sunt propria , deiermina-

tur; ac proinde tamquam infìnitum , et totum esse in se habens in-
telligi nequit. Ergo, k Cum Deus sit simpUciter perfectus , conc-
prchendit in se pcrfecliones omnium generum -, haec enim est ratio
simpliciler pcrfecli. Quod aulem est in aliquo genere, determinatur
ad ea, quae sunt illius generis; et ita Deus non potest esse in aliquo
genere ^ sic enim non esset infinitae essentiae, nec absolulae perfe-
clionis ; sed Eius essenlia , et perfeclio limilarelur sub ratione ali-
cuius generis determinati '^
».
i6j. Denique, si Deus in aliquo genere esse poneretur, Ipsum ,
et res crealas in aliquo convenire dicendum foret, nempe vel in es-

se, vel in subslantia. Atqui hoc est absurdum,quia inter inflnilura,
et fìnitum, atque inter illud, quod est a quod est ab :t-
se, et illud,
lio, nulla proportio naturae est. Ergo^ Apposite Henricus a Gan-

davo : ft Quare cura multo rainus in aliquo reali conveniant Crea-
tor, et crealura,quam duae creaturae,substantia scilicet,et accidens,
JLiumG multo plusdistet ratio cssendi Creatoris a ratione essendi creU;-
turae ,
quam differì ratio essendi unius creaturae a ratione essendi
alterius , nullo modo commune reale Deo ,
ens polest esse aliquod
et crealuris ; et ideo absolule dicendum , quod esse non est aliquid
commune reale, in quo Deus communicet cum creaturisjcl ila si ens,
aul subslantia praedicalur de Deo, et crealuris, hoc est sola nomi-
nis communitale, non rei ^ ».
168. Speciali mautem quod allinei ad esse, ipsum Deo, et rebus
') 09' dispp.t De Pot.^ q. VII, a. 3 e.

^) Loc, cit. Qua in re idem Àquioas monct es eo ,
qaod Deus ab alils rebus
differat, a non sequi quod aliqua differcntia differat, scd qaod diCTcrat ab aiiis per
suam substantiam ; hoc enim nccesse est in primis , et simplicibus dici ; bpino
enim differì ab asino, rationali differentia: ralionalc autem ulterius non diiTort ab
asino aliqua differcnlia, quia sic esset abire in infinilum, scd scipio 4; Ibid. ad 2.
») Cf de bis Pbiìos. Chrùl., Log. voi. I, e. 1, ari. 9, p. CCLXJV-CCLXXI^
et art. 10, p. CCXCIIICCCI.
*) Op. eli. , art. XX, q. II, n. 6. Cfqaae In Onlòl.,c. 1, art. 1, p. 7, n 1,
et p. 8, n. 1, voi. li, scripsimus coalra Gioberlium , et Heghclium Deum caie«
goriam gcnus esse asscrenles. . *
Elem.Philos CimiST IH. Pars II. -?

9^ TIIEOLOaiA ftfAiVPAUS
crealis commune esse nequit. Nani ,

praelerquam quod ens , ul in
Ontologia demonslravimus *j!amquani gcnus assignari nc(juit,Deus,
el res ab Eo creafae secundum ipsam ralionem enlis difFerunl, quia
Deus est esse a se, et res ab Eo crealae babenl esse ab alio. lamve-
lo, si Dcus,et res ab Eo crealae secundum ipsara rationem enlis dif-
ferunl, ens nequil esse aliquid ipsis comaiune,quippe quod « quae-
cumque, aienle s. Thoma, non conveniunt in uno genere generalis-
simo, non potest de eis aliquid univoce dici ».
169. Praeterea, si ens esset aliquid Deo, et rebus crealis commu-

ne, oporleret in Deo esse ab essentia revera distingui ,
queraadmo-
dum revera in rebus ab Eo crealis dislinguilur; alioquin diversa ra-
lione DeOj el crealuris convenirci, proindeque commune ipsis esse
non posset. Atqui in Deo esse ab essenlia seiungi non potest ,

quia
esse , et essenlia in Eo unum sunt. Rursus igitur palei omnino re-
pugnare quominus ens sii Deo, et creaturis commune. « Impossibile

est aliquid univoce praedicari de Deo, et creaturis, diversa enim
habìludo impedii univocam praedicationem enlis, Deus aulem alio
modo se habet ad esse, quam creatura, nam Ipse est suum esse ,
(juod nulli ereaturae competi!; unde nullo modo de Deo,el creatu-

ris dicilur * ». Audiatur etiam Henricus: «Si Deus in essentia dif-
ferret a creatura , el conveniret cum ipsa in esse, necessario in Deo
a'ia esset inlentio, qua est ens, et alia, qua est Deus,elsi idem esset
re, sicut alia est inlentio, qua Socrales convenil cum asino,in quan-
tum est animai, et in quantum est bomo,etiamsi sit una forma sim-
plex, qua est homo, el qua est animai * ».
*) Cap. I, art. 1, p. IO, el II, voi. II.
«) In lib. I Sent., DisL XXV, q. I, a. 2 sed cantra.

^) Qq. dispp.y De Pot. q. VH, a. 7 e. Viti, eliam Cont. Genl.f Ih. I, e. 25j
*) Jòid.y art. XXI, q. HI, n. II. Hinc idem Doctor Solcmnis scile docuit in*
Icllecltim non posse conccptum realcm enlis sibi conficerc, quin illud aat Deum,
aul ciealuram esse concipiat. Nam si ens, quod Deus est, aliud est, quam quod
sunt res creatae,liquct non posse existere conceplum realem eatifi simpliciter diclì)
qui Deo, et rebus crealis communis est. (Vid. Onlot.y eli, art. 3, p. 31, n.2, voi. II.)
Furiasse dicel quispiam: Nos possumus inlcUigere esscy quod est Deus , et esse,
quod est creatura ,
quin considercmus Deum esse boc esse, et res ab Eo creatas
esse lioc cMe, atquc hoc pado esse ambobus commane intelligere; quemadmoduni
si consideravcrimus Petrum esse hominem, el Pauium esse hominem , quia consi*
deremus Petrum esse hunc hominem , et Paalum esse hunc hominem, nolioncm
hominìs Pelro, el Paulo coraniunera conGcicmus.Àt vero advcrtcndum est, hoc, quo
esse Dei ah esse crealurae dislinguilur, band significare aliquid adJilura tu) est e
Dei, uut TW eise crealurae, sivc aliquid, quo esse Dei , aut esse crealurae cum
esse Dei comparalum delerminalur, scd signiiicalur lotum id, quod est esse Dei,
et tptura id, quod est esse crealurae. . . Nam, quoniani e per ipsum suum esse, ut
Aquinas inquil. Deus differì a jquolibel alio esse » ( Q// df'spp.^De Poi., q. VII,
TilEOLOGU NATTRALIS 99
170. Ifaquc nomcn enlis Deo,et rebus crcalis non secundum com-
munem significatjonem liibuilur,setl secunclum significationem pro-
priani) et imnieclialam;siquiilcra aliud esse immediale significai cum
Dco, aliud cum rebus Deo nomen enlis ab-
creatis Iribuitur.Etenira
solule :icceplum convenit, quia, quemadmodura s. Thomas adverlit,
hoc nomen, Qui f.s/,quod ipsemel Deus sibi dedil *, esse absolutum,
sive totum significai, cum reliqua omnia ens par lieiJalum, sive a-
liquid enlis denolenl *.
171. Ncque substanlia potest esse genus, in quo Deus el creatu-

rae conveniunt. Elenim ,
praelerquam quod nulla categoria stricte
accepta, queraadniodum alibi adnotavimus s ^ in Deum cadere pot-
a. 2 ad 4), t^ste Dei non secundura aliquld, scd sccundum lolum, quo esl, ab esse
crealurae di»tingaalur neccsse est.Quapropter non possumus exse Dei, aut eise crca-
turae inlelligere,quin ipsum hoc ette intcIligamus.Contra ca,si coasìdcrcmus Pclrum
esse bumincm , el Paulum esse bominera , quin considercmu3 Peirum esse bunc
bomineoi, et Paulum bunc bominem, oolioncm bominis utrìquc communcm babc-
bimus', si quidam , cum bumanitaa cadem in ulroquc sii , Pclrus non distingui-
lur a Paulo ex eo, quod est homo , sed ex eo , quod est bic homo , et non illc
homo, qui est Pauius, scilicet doq quod bumanilatem babet, sed quod banc, scctB
ae in Paulo, determinalam babet.
») Cf p. &Ì-86.
•) I, q. IV, a. 3 e. e Dlcendura quod duplicitcr allquid de aliquo pracdicalur.
Uno modo essenliaiiler , alio modo per parlic^pationem ; lux enim praedicalur de
corpore illuminato participatire, sed si cssct aliqua lux separala, pracdicarelur de ea
essenliaiiler. Sccundum ergo hoc dicendum est, quod ens pracdicalur de solo Dco
essenliaiiler, eo quod Esse divinum est esse subsislens, et absolutum; de qualibct
autcm creatura praedicalur por participaliooera, nulla enim creatura est suum es«
se ì'^Quodl.ìì. a. 3 c.Hanc ob ralioncm sanctus Damasccnus(/?e Fide orlhod.^ lib.I,
e. IV, p. 127, 128, Opp..^ t. I, ed. Lequicn), inquit,Deum nihll esse ex iis, quae
sunt, ( non ut nullatenus sii; sed quia super emula, quae sunl, atquc ctiam supra
ipsummet etse Ipse sii i (cf p. 7S). Bic aulem advcrtendum est nomcn en/tx, si
non secundum communem signìGcalionem, certe sccundum aliquam analogiam.sive

similitudiBcm Dco, et rebus ab Ek> creatis conTcnìrc. Nam Deus proprie, et primo
dicitur etse^ quia esse suum ab alio non babet, sed est ipsum suum esse; res crea-
tee autem nvminaotur etse^ quia£j«e a Deo babcot, ideoquc ipsius Esse Divini si<
nililudinem praeseferuot. (Cf Bear. Gand., Op. eit. , art. XXI, q. II , n. 71.)
Bine s. Augustìnus assemit res creatas non omnino esse, quia non .sunt id , quoJ
Deas est, nec omnino non esse ,
quia sìmililudincs tcj Esse Dei sunl. e Et ia-
spexi, ait, celerà infra Te, et vidi noe omnino esse, nec omnino non esse;cssc qui-
dem, quoniam abs Te sunt, non esse aulem quoniam id ,
quod es , non sunt 1 ;
Con}. , lib. VII, e. JIj D. 17. Cf OnloL, e. Il, art. 3, p. 32, voi. II.
•; Onlol.^ e. 1, ari. I, p. 8, n. 1 , voi. 11. < Quod ex iis (praedicamentls),

inquit s. Augustinus , scu Auclor libri De cognilione verae vilac^ nullum proprie
Deo conveniat , manifesta ratio probat. Nam si dixerimus quod Deus substanlia
sii, quae omnibus subsiàlcre Iribuat ] et per quam omncs res esse bobeaot; mox
lOO TlIBULOUia NAiVitALlì»
est, genus secunJum eamdein rationem de omnibus, qiiae aìnì)it,in-
ferioribus praedicalur. At esse siibstantiani diversa prorsus ralio-
ne Deo, et crealuris conveuit. (c Deo, ad rem inquit s.BonavenUira,

non est superius , quia Eo non est siruplicius, nec univocum, quia
subslanliae ratio non competit uniformiter Creatori. Deus eiiim est
ens per se, quia nullo egetjcrealura est per se, quia non est in alio,
ul in sul)ieeto, egei tamen alio ad sui conservationem * ». Ad haec,
in crcaturis esse subsfanliam significai alteri substare, sive subesse ,
lum quia in creaturis substanlia est subiectum, seu substralum ac-

cidenlium, tun» quia, cum in substantiis creatis ^ssew^/rt distingua-
tur ab essf, esse substanliani^ sive non esse in alio^ subest essenliae,
seu rei, ita ut non esse in alio sit modus ,
qui essenùani , seu rem
delerminet. E contrario, in Deo,cuius « proprius modus essendi est,
ut suum esse subsistens " », nibil, quod alteri suliest, nibilque,
sit
quod, tamquam accidens, Ei inbaereat, esse,el intelligi potesl. <iNo-

men subslanliae, ait s. Thomas, imponilur a subslando, Deus autem
nulli subslat %>. Et alibi: « Ad hoc quod aliquid sit proprie m gene^
re subslanliae, requirilur ul sit res, quidditatem habens, cui debear
tur esse absolulum, ut per se esse dicatur,vel subsislens^ et ideo pot-
cst contingere quod aliquid. . . non sit in genere substantiae, sicut
species. . ., quia res illa non habet quidditatem aliam,nisi suum es-
serci propler hocDeus non est in genere subslantiae,sicut species *».

lya. Ilaquc substantia non stride, prout nempe categoria est,sed
tanlum late de Deo praedicari potesl: Deus simpliciler non est ac- (c
cidens, nec tamen omnino proprie potest dici subsfantia*, tum quia
nomen substanlia dicilur a substando, tum quia subslanlìa quiddila-
Icm nominai, quae est aliud ab esse eius.Vndc illa est divisio entis
creali. Si tamen non fierel in hoc vis, largo modo potesl dici subslan-
univcrsalia, el individua, de quibus substantia praedìcatur; genera, et species, in

ijuibus vcrselur, simul ci novera accidcnlia, quae ei necessario inhaereanl, animo
occurrunl ; quae cuncta liquct quia minime in Dcum concurrunt ^; e. 3. Addcre
Itibct locum sancii Doctoris,in quo doluit se categorias in Deo admisìsse, alqac io
Iiunc crrorem lapsum esse dixit, quod omncs modos essendi in Deo ipsum Deum
esse non advcrlcrat. e Quid hoc , ait , mihi prederai ,' quando et oberai, cum
ctiam Te, Deus meus , mirabilitcr simpliccm, atque incommulabilem, illis deccra
pracdicamcntis pulans ,
quidquid cssct omnino comprchcnsum , intclligcrc cona-
rer ? quasi et Tu subiectus esscs magnitudini tuae , aut pulcritudini, ut illa es-
seni in Te, quasi in suhiccto, sicut in corporc , cum tua magnitudo, et tua pul.
critudo Tu ipse sis ?ì Con/., lib. IV, e. 16, n. 29.
*) In iib. J Sent., Disi. Vili, p, 2, a. I, q. 4 nd ar.ff.
«) 1, q. XII, a. 4 e. Cf OntoL, e. Ili, art. I, p. I0i)-I0(>, voi. 2.

=) In lib. I Smt., Dist. Vili, q. IV, a. 2 sol.
4) la lib. Il ideili., Disi, IH, q, I, a. G sul.

lillUìLOtìI \ N»TVn.\L|S IO!
tia.qiinr laiuen iiilelligilmsupra oiiiiicm suhslanliam ciealam,nnan-

(iiin atl jcl, cjiukI est jKMft'clionis in subsiantia,ut non esse in alio*».
Id ipsuni fixplicans Henricus Gandavensis adverlit , cum categoria
subslanliae e rebus finilis in Deum transfertur , duo in ea mulari ,
quac aliquam imperfeclionem babent, et terlium manere, quod per

fectioncm denotai. Ea, quae rautantur, sunt, primo, quod Substan-
lia Divina , secus ac substanlia creata , esse ab alio non accipit •, se-
cundo, (|uod non est, uti substantia creata , subiectum accidentium.

liiud vero manet, quod esse in alio non habet, seu quod in se subsi-
slil'. Qiiinimmo, substantia , si ex ea parte consideretur ,
quatenus
non esse in alin^ sive actum subsistendi denotat, potius Deo, quam
rebus ab Eo orealis convenit ; seu, ut idem Henricus ait , verissime
Deo convenil ^quanto verius in se subsistit^ quam alla '.Qiiare Sehn-
lasli«! p«isl Dioriyîufn Areopagitam *, et Bnètium, ut hunc pcrfc-
clum, (juo Deus substanlia est, modum designarent,Ipsum non tani

snbstaiitiain, quam sapra omnem substantiam dicendum esse sanxe-
rniil. « Non convenit , verba sunt Boelii , definitio substantiae Deo,

qui non bahct quidditatem suam praeter suum esse. Vnde Deus non
est in genere subslanliae, sed est supra omnem substantiam '
».
lyj. Ex eo,quod demonstravimus,compositionera ex differentia,

et genere a Deo araovendam esse, illud tamquam corollarium infer-
tur, quod Auctor libri De Cognitione verae vitae^ iam docuit,quod
nenipe Deus nulla propria definitione determlnari polest^ . Eleni m,
uti s. Thomas argumentatur: « Omnis definitio ex genere ,et diffe-
») In lib. I SenU, ibid. ad 2.

*) Op. cu., a. XXXIf, q. V, n. 19. Cam haec ita se liabcani, liquct ss. Pa-
ircs , et Schuiastìcos pugnanlia secum haud composuissc co quod Dcum esse sub-
stantiam modo asscruerunt, modo ncgarunt. Eteoim, cum ipsi substantiam, prout
denotai esse ,
quod essenliae subest, et quod subiectum accidentium est, conside-
rarunt, Dcum non posse dici substantiam docuerunt. A cum coasideraverunt sub-
t
stantiam ,
prout subsislenliam ia se denotat, non modo Deum esse substantiam ,
sed etiam quidquid in Deo est , nonnisi substantiam esse statucruot. a Hoc est ,
ìnquit s. Àugustinus, Deo esse, quod subsistere » {De Trin. , lib, VII, e. 4, n.
9). Et alibi: e In Dei substantia, non est aliquid,quod non sìt substanlia, quasi
aliud sit ibi subsfantia, aliud, quod accidil substantiae , sed quidquid ibi inteliigi
potcst , substantia est > ; De Fide et Symb., e. 9, n. 20.
*) Loc. eit. Et s. Bonaventura : e Nomen substantiae . . . potest dici a . .
per se stando, non per aliud ; si sic, proprie est ia Diviais , et magis propria .
quam in crcaluris j; In lib. I Seni,, Disi. XXIII, a. I, q 2 resoi.

*) De Div. JVom., e. 1 passim,
') De Trin,, lib. I, Opp., p. 1024, Basilcae 1570.
«) Qq. dLpp., De PoL, q. VII, a. 3 od i; cf lùid.^ q. îii, a. À ad 1.
') Cap VII.
lOl TIIEOLOGIA NATVUàLlS
rentia constai . . . •, oslcnsum est autem quod Divina Essenlia non

concludi tur sub aliquo genere . . . Vnile non polest esse Eius a-
"
li(j[ua diffiuitio ».
ARTICVLVS SECVNDVS
De Dei immutabili late
i'j\. Nomen mutationis, olente s. Thoma ^ , « ostendit esse ali-
quid aliter se habens nunc,quam prius quoad aliquam )),vel scilicet
naturae perfeclionem, vel quoad aliquod voluntatis consilium. lam

inter commiines notìones^ ut Sallustius inquit , Deum, esse immuta-
bilem, recenselur ', et inter vuljâris philosophiae decreta hoc esse A-
risloteles asserii, nimirum , Vivinum omne primum , summum."
, ac
cjue necessario esse immuiahile *», siquidem ex summa Dei simpli-
cilate , Ipsum mimquam. a senwtipso alterum ejfici ",
et perfectione
seu mutationem cuiuscumque generis ab Eo amovendara esse adeo

pronum est intelligere, ut, aiente s. Auguslino, a aliquid substan-
tiae, atque naturae [Divinae) commutationem, vel conversionetn a-
iiquo modo pati posse si quis opinetur , mirae demenliae , impiela-

tisque damnandus sii ° ». Hinc, quemadmodum s. Thomas adver-
tit , (t quidam antiquorum quasi ab ipsa ventate coacti , primum
,
Principium immobile esse posuerunt' w, atque, teste Afro Doclore,

non pauci veteres sententiam creationis mundi ab aeterno in animum
suum induxerunt,(c ne si aliquando primum Dei opera coepla dicun-
tur, priorem suam sine inilio vacalionem, eamque inertem, ac de-
sidiosam, et ideo sibi displicentem damnasse quodammodo, atque oh
hoc mutasse credatur* ».
175. At vero ,
quoniam recentiores Pantheistae Deun[i,quem sibi
fingunt , internis mutationibus continuo seipsum perficere obgan-
niunt 5 neque haeretici maxime inter Socinianos , dcfueruntj qui
,
mutationem quoad Divinae Voluntatis decreta admiserint , nonnulla

praestat argumenta proferre,quibus quantum necesse sii Deum irn-
mulahilem. et informahilem, credi ' evincitur.
176. Atque in primis , Deus est primum Ens , ac proinde est i-
*) Comp. Theol., e. 26.—») Conlr. Geni., lib. IF, e. 17.

') De DiiSi et Mundo, e. 1. *) De Caelo, lib. [, e. 9. —
') Orig., In lib. liegnorum^ Hom. un., e. I, p. 222; (^p, i. I, Parisiis 1601,
«j De tnor. Eccl. Cadh., lib. I, e. 10, n. 17.
') ì, q. IX, a. 1 e— «) De Cw. Dei, lib. XII, e. 17.
'; Tcrt., Jc/v. Prax., e. 27 j (?/;/;. t. f, p. 438, Parisiis 1658.
TIlEULOGt.i iM.4lVK.«Llà ìoS
psum Esse al>sqiie alicuius potcìiliae jHjrmixlionc; e contrariu) ipâ
mutationis noliò alìquani ^raestfcri polentiaiitule/Hyse\x-, oume^^quod

mulatur^ est aliquo modo in pò lentia \ nani cura mulari sii aliter se
Labere,ac anlca^ solum mulari polcsl i«.l,qucKl aliquid polesl liaberc,

quod antea non habuit , aut non habel, quod antea tiabebat '. £r<û
impossibile est Deimi aliqiio modo mulari *.
177. Ad idem valel nrgumentatiojquam Auctor libri de Trinilalf y
qui Novalianus inscribitnr, ex eo, quod Deus est ipsum essCy ac pro-
inde sibi hoc vindical nomen,Jô siim qui sum^ confeciL « Et ideo
dicil Ego surn qui sum. Quod eniirl
, est, ideo hoc habet nomen,
quoniam eamdem scraper sui obliuel qualilatem *, immutatio eniiu

tollit illud nomen quod est* ». Hinc etìam iilud s. Augustìni per-
spi(!Ìiui', nerape eideui uomini, k Qui est, subesse manenlis in se,
atque incommulabiliter stse habentis naturae signitìcalionem »•; id-
que « verissime dici Esse, quod aliter nuuc se habere,quam habebat

aulea, non polest * ».
178. Praelerea, subiectum, quod mutatur, diversas formas susci-
piendi cap.ix est , atque, ut s. Thomas ioquit,(( qu.iijtum ad aliquid
manet , et quantum ad aliquid transit;sicut quud movetur de albe-

dine in nigredinem , manet secundum sub^tantiam »; ac proinde
qunmdam composilionem, sallem ex subslantia, et accidente in se
admittit.Atqui Deus, utpole simplicissimus, quamcumque respuit
compositionem. Ergo *. Audiatur s. Bernardus « Deus hanc sibi :
vindicat miram , singularemque suae Essentiae simplicitalem, ut

non aliud, et aliud , non alibi quoque , et alibi, sed ne modo qui-
dem, et modo inveniatur in Ea^ nerape in semel manens, quod ha-
bel, est ; et quod est, semper et uno modo est: in Ea et multa in
unum,et diversî in unum rediguDtur,ut nec numerositate rerum su-
mat pluralilatem, nec alterationem de varietale sentiat^ )>.
') t Omne qoodcumque (raasfiguratur, inquìt Tertulllanus, ia aliud, desiait esse,

quod fuerat , et ìncipit esse ,
quod non erat > ; Loc. cit. Et s. CyrUIus Alex. :
C Quid cnim aliud istud est, quaeso, a potenlia ad aclum migrare, quam mulaCio,
et crassa vcluli quaedani vicissitudo ? Quod enim pulatur aliquid esse naturali po-
tenlia, necdum tamea istud actu suscepit, eatenus stat in potcnlia,cum noddam ac-
cepcrit motioDcm ad actuin; sed io principio suo et primario ilio adhuc moretur.
Quod si forte motioncm ad aclutn susceperit,ia aliud quiddam trauàibit, quam quoJ
erat in principio 1; De Sancla Trin., Dial. II, Opp. t.V, p.45S, Lulctiae ì6òS.
•) !, q. IX, a. I e.—') De Trin., e. IV.
*) De Mot. lUun.y e. 1, n. I. Cf De Civ. Dei^ lib. Vili, e. 11, ubi etiam addit
t Tebcmcnler hoc tenuisse Plaloucm, et diligcntisslmc commcnilaàse >.

*) Loe. cit.
•) In Culli., Serri LXXX, Opp. l, J, p. 351, Vcnd'ùs 15%. Harc Immulab;-

Io| THEOLOGIA NATVRALIS
1^9. Deniqne^ ut s. Thomas pcrgit, illud, quod mwlahir, « motu

suo aliquid acquirit , et pertingit ad iìlud ad quod prius non per- ,
ii ngebat; Deus autem,cum sit infinitusjcomprehendens in seomnem

plenitudinem perfectionis tolius esse, non potest aliquid acquirerC)
nec ad quod prius non pertingebat. Vnde
se estendere in aliquid ,
nullo modo sibi competit motus * ».

180. Idem argunientum haec pauca s. Irenaei verba compleclun-
tur: « Deus quidem perfeclus in omnibus, Ipse sibi aequalis, et si-
milis * ))^ lum illa s, Augustini: « Semper manet mutari nescit , ,
nulla ex parte corrumpitur, nec proficit, quia perfectum est '»•, id,
quod a s. Nysseno Deus « ipsum quod est, vita

ita probalum fuit :
est in Ipso operans, quae neque maior, ncque minor accessione, vel
substraclione fit. Nam quod in maius fit incremenlum, in infinito

locum non habet. Quod autem secundum naluram impalibile est,
motionis, quae fit secundum decrementum, non est capax * ».
181. Quod autem ad Divinae Voluntatis decreta speciatim atti-
net, eorum imrautabilitalem, per quam, ut Origenes inquit, « alie-
na est Divina Natura ab omni passionis, et permutationis afFectu *»,
ex infinita Dei intelligentia idem s.Irenaeus arguit iis verbis:« Deus,
oum sit totus mens, totus ratio, semper idemjCt similiter exislil" ».
Et sane,mutatur decretum voluntatis, quatenuscognoscitur cius mu-
tandi ratio quae antea ignoiabatur
,
quod intellectus ab initio non ,
omnia diiigenter perpendil, nec omnia singillatim novit. Atqui Di-

vino Intellectui omnes rerum connexiones in qualibet temporis cir-
rnmstantia possibiles innotescunt. Ergo. Idipsum eo confirmatur

quod, ut loquitur Maximus Tyrius, quicumque mutat sentenliam ,
« si in melius a deteriore transfert animum,malum antea consiliuin

coeperat. Sin ab optimo in peius descivit, male utique a priore de-
Jilatis cum simplicifate connexionem signiGcavit ctiam s. Augastinus iis vcrbis;
a Est itaque bonum solum simplex ; et ob boc solum incommutabile ) quod est
Ocus. Ab boc bouo creala suiit omnia bona , sed nua siuiplicia, ci ob boc mula«
bilia li De Civ. Dei, lib, XI, e. 10.
') Uid.
2) Adv. haeres., lib. IV, e. XI, n. 2; Opp. t. I, p. 240, Vcneliis 1734. Cf
s. Ililarius, In Ps, li, n. 18; Opp. p. 35, Parisiis 1693.
^) in Ep. loan. e. 7/7, traci. IV, n. 5.
''*)
Jdv. Eunom. , Orat, XII, pars allora, Opp., t. Il, p. 740, Parisiis 1638.^
Eadcm fere raliunc argumcntatus csl Plato in lib. II De Iiepuòl.,j>, 381 C. Vid.
llcnr. Scbiirmann, De Deo Platonis , e. Ili, p. 29, ,30, Monaslcrii Gucstpha-
lorum 1845.
') IJom. XXIII, in Num.; Opp. t. I, p. 163, ed. cil,
'} Lib. II. e, XXXVJil; lì. 4.

THCOLOGIA NATVn.iLlS lOJ
stivjl. liiiprobitas autcm in Deum non cadit ». Tlaque, ut s. Cy- '
rilii ferba usurpemus, k Deus velul fìxus in suis bonis ac slabili-

tus, ab uno in aliuil migrationcm non patilur. Estquc subslautialis
ilJa slabililas, non voluutalis et rationis ^ ».
182. Obiic. Deus iiasci, et poenitere dicitur.Atqui haec maxi-

i**
mum mutalionis argumentum sunt. Ergo.

18J. Resp. j disi, mai. , extrinsece , et quoad effeclum conc, ,
7fiai,j inlrinsece^ et cjuod aff'eclum, neg. viai.\ sub eadem disi, neg,
et conc, niin.'^ neg. cons. Sane iram, furorem, taedium, aliasque id
generis passiones , sive animi perturba tiones a Deo , aeque ac coiru-
plionem, et morlem , alienissimas e&se Aruobius ostendit , siquideni
« ubi est ullus. . . alTectus^ ibi necesse estesse passionem-, ubi passio
sita est^perturbalioneni consentaneum est cousequi; ubi perturbati©
est, ibi dolor, et aegritudo est; ubi dolor, et aegriludo est, iniminu-
tiiMiij et corruplioni iam locus est ;
quae duo si vexant , adest vici-
nus interitus , mors omnia fìniens. et cunctis adimens senlientibus
vitam' ». Quod speciatim altinet ad iram, ipsa, docente Aquinate,
« longe a Deo est secuudum rationem suae speciei non soluti quia ,
t iLctus tristiliae est , sed etiara quia est appetilus vindictae ,

pro-
])lcr tiistiliam ilhita ex iniuria ira non qui- conceplam *». Quocirca
licin secundum aiFcctum considerala,sed tantum penes effectum Deo
altribuilur ita nempe ut nomine irae , quemadmodum s. Augusti-
,
niis inquit, iudiciuni^ quo irrogatur poena peccalo ' , significetar

,
êl ex bumunis motibus translato vocabulo , vindicta eius quae
tt
,
non nisi iusla est **

». Ad quam rem opportuna sunt ctiam illa
•) DIss. XXX.—») Op. eil. Dtat. h »• V, p. 394, ed. cif.
^) Ditpp. Jdv. Ceni., lib. I, p. Il, ed. cit. Oinc s. Àuguslinus ila Dcum al-
lof|uUur: e Amas, nec acstuas , relas, el securus es, pocnilel le, el non dolcs,
trasceris, et traoquiUus es, opera mulas, nec mulas coBsilium >; Con/., lib. I,
e. 4, B. 4.
*) CoiUr. Cent., lib. I , e. 89. Hanc irae notioncna Iradidit Arisloleics ia lib.
II lielh.^ ubi iram dciinivit: e Appctilio ullionis cuiu dolore ex illata iaiuria t.
Tcrlullianus iram , aliusquc Luiusniodi aiTeclus Dee tribuisse arguìlur. Al iis lo-
cis , ex quibus haec ehis senlenlia colligilur , vocabulomia abusa exceplo , Boa
alìud sibi voluisse vtdetnr, qoam Mareionilas ,
qai Dcum nulfan remm humana-
rum curam gererc Gugcbant, refellere. CÀ Do Margerie, (Û3C. phil. de Ttrt. ,
e. 4, p. 66.
=*j JJe Civ. Dei, lib. XV, e. 23.
«j Enchir., e. 33, n. 10. Cf Qq. LXXXlll, q. 52- Eodem fere modo loqni'ar
s. Iltlarius: cPoena palienlis, ira esse crcdilur decerncnlis. Alque ila ìrascìlur Deus,
< uni per poenae dolorein iram decreti in se scntiaul esse puniti : quae i>oti per
«iemutalioucm nalurac ia tram ex placobililalc comuiola csl, icU ex couslKuliùii
ÌOU TnEOLOGI.% NATVRALiS
,
s. Ambro6Ìi verba: « Ncque enim Deus cogitai sicut homincs , ut
aliqua £i nova succedat sententìu; ncque irascitur quasi mulabilis \
seà ideo haec Icguntur, ut exprimatur pcccatoruin noslrorum acer-

bitas, quae Divinam meruerit offensam: tamquam eousque increve-
rit culpa, ut etiam Deus, qui naluraliter non movetur aut ira , aut
odio, ;tut passione ulla^ provocatus videatur ad iracundiatn' ».
184. Eudem ratione poenitentiam, quae Deo attribuitur , exp1i<
candam esse iam s. Augustinus monet ,
qui Siinp1ì(!Ìo inquirenti ,
qualitersit locus poenitenliae in Deo,respondel ncque praescienliani

proprie dici de Deo,quasi Ipsi sii aliquidfuturum,quod praenoscat^
ncque in Eo omnia ulcumque pracscicntc esse posse pueiiilentiam.
« Quapropler, inquit,cutn legimns etiam Dominum dicenlem,Poe-
Tììtet me^ consideremus,quid id esse solcai. In hominibus opus poe-
nilcndi est , cuni procul dubio reperitur voluntas mulandi. Sed in
homine cura dolore animi est ; reprehendit enim in se quod temere
fecil. Auferamus ergo ista, quae de humana infirmitale,atque igno-
rantia vcniunt;et remaneal soium velie, ut non ila sii aliquid quem<
admodum eral. Sic potest aliquantulum inlimari menti noslrae ,
qua regula inlelligatur, quod poenitet Deum.

enim poenitere Cum
dicitur, vull non esse aliquid; sicut fccerat, ut esset. Sed lamen et
cum ita esset, ita debebatêt cura ita esse iam non sinitur, iam non
debelita esse, perpetuo quodam et tranquillo acquitatis iudicio,quo
Deus cuncla mutabilia incommutabili voluntate disponil ^ ».

i85. Obiic. 2" Deus alternis vicibus diversa, imo opposita vult.
!Ergo mulabilis est.
186. Resp., dìst. ««/.,ila ut successio illa, et varietas spectet ef-
fectus Divinae Voluntalis, cono, ant.y ipsum aclum Voluntatis Dei,

Tieg-. «ni.; neg. cons. Sane, elsi ea, quae Deus decernil, sibi succe-
dant, et inlerdum cum mutua oppositione eveniant, lamen Volun-

tas Divina, quippe quae aelernilate, et unico aclu voluntatis illa de-
cernil, immobilis permanet. « Idem ipse raanens, inquit Origenes,
mutabilia prò eorura natura admioistrat, et ratio postulai illa admi-

nistrari * ». Et sane , uti scile ad hanc rem monet Thomas, a-
s.
liud est mutare voluntalem,el aliud est velie aliquarum rerum mu-
taiionem. Potest enim aliquis , eadem voluntate immobiliter per-
poenae ira sii punlcndis. Banc autem poenae ebnstilutionem iram nuncupari, atque
esse, Ioannes in Evangelio ostendit, diccns: Natio viperarum, quìs vobis moastra-
!vit fugcrc a futura ira > ? In Paaltn. Il, Opp. t. II, n. 17, p. 35, ed. cit.
*) De Noe et Arca^ e. 4, Opp.^ t. I, p. 134, Romac 1580.
») Lib. Il, q. 2. Cf s. Thom., I, q. XIX, a. 7 ad 1.
?) Conlr. Cela., lib. VI, n. 62, Opp. t. I, p. 680, Parisiis 1733.

THEOLOGIA N%tVR4LIS ìoy
manente, velie quoti nunc lìal hoc, el postea fiat conlrarium " w.IJ-
ipsum s. Ephremus hac comparalione declaraverat: « Novi homi-

nem, eunulem medicura, et fabrum, ferrarium, el aedium striiclo-
rem, oeconomiim, et agricolam, inspectorem , et doctorera , argen-
tarium et fìgulum , coquum , et mercatorem
, , multasque alias ar*
tes callentem. Verum in nulla earum artium cura versaretur, nalu-

ram amiltebat.Quomodo non multo magis Deus immulabilis
igitur
erit, quamvis multa faciat, et diversa velit ?" »
187. Ad hanc etiam rem s.Augustinus explicans, quomodo Deus

immotus in se manens, hominem prout iustus , vel peccator est, di-
ligit,aut odio habet, esemplo utitur Solis, qui unus, et idem prò
varia dispositione subiecti, in quod agit, ceram liquefacit, et lutunt
indurat, oculos sanos vegetat, el lippos excruciat. «i Quid est ìq- ,
quit ,
perversus eris cum perverso ? Perversum te pulabit perver-
sus.Non quod uUo modo pervertatur Deus: Absit : Quod est , est.
Sed quemadmodum Sol oculos puros, sanos, vegetos, fortes habenli

tranquillus apparet ; in oculos autem lippos quasi tela aspera iacu-
lalur ; inluenlem illum vegetat , hunc excruciat, non mutatus, sed
mutalum^ sic cum coejêris esse perversus, et libi Deus (lerversus vi-
dcbitur; tu mutatus es , non lUe. Erit ergo libi poena, quod bonis
gaudium < ».
188. Obiectionibus, quae ex. crealione mundi in tempore dncuali

tur, necnon ex denoniinationibus Creatori?, Domini, Regis, quibus
inde appellatur, occurrimus in Cosmologia*. Illud autero, quod ibi
ex s. Augustino exscripsimus, relaliones nempe, quas Deus ob crea-
tionem mundi cum rebus habet, esse quidem reales in creaturis, sed
in Deo dumlaxat logicas^ seu ralionis ,
praestat hoc loco dilucidius
cxplicare.
189. Sane, relalio realis in utroque estremo illud sibi vult,quod
causa relationis sii utrinque eiusdem ralionis; e. g. inter duo,quae ,
tamquam duplum, et dimidìum secum invicem referuutur , relalio

in anibobus est realis ,
quia causa , ob quam unum ad alterum , et
vicissim referunlur, nempe quantitas, est in utrof{ue extremo eius-
dem ralionis. Idem dicatur de rebitione inter agens, et patiensy si-
») I, q. XIX, a. 7 e,
) Seri». Jdv. haeret.^ Opp. t. Il, p. 262, Romae 1743.
'j In Paalm. LXXU, n. 7. Et in lib. V De Trìn., e. XVI, n. 17 : f Cara
iralus matis dìcitur,cl placidus bonis, itli mutai](ur,non Ipse: sicul lux intìrmis oca-
lìs aspcra, Grmis Icois est, ipsorum scilicct mutationc, non sua l. Cf s. lustin.,
QuaesU el reapon. ad Orthod., q.\X.X\l^ Opp. p.413, Luteltac Parisiorum 1615.
^) Cap. VII, art. i, p. 477 Sfjq., voi. 11.
1 o8 TIIKOLOGII* NATVUAI.IS
<|ui(lcni causa, oh quam sibi invitcm rcfeiunlui'j csl pcifcrlio ti

Iriusque , omne enim «gens crealum per snam :K;lionem pcrfici-
tnr, soli in ncfu constituitur, et patiens vi actionis ab agente pro-
«odenlis aliquam in se perfeclionem suscipit. E contrario , si nulla
in uno cxtremorum causa extat, ob (juam ad aliud referlur, proin-
deque causa relationis est diversae ralionis, relationon est utrin-
que reiilis. E. g., « nummus est extra genus illius actionis ,
per
<[uam fit pretium, quae est convcntio inter aliquos bnmines facto.
Homo eti:im est extra genus aitiiìcialium actionum, per quas sibi i-
mago constituitur. Et ideo nec homo habet relationem realem ad

suam imaginem, nec nummus ad pretium, sed e contrario ». At- *
qui relalionuni inter Deum , et crealuras causa est omnino diversae

rationisjimmo in crealuris est causa, cur ad Deum Deo
referantur,in
autem nulla est causa, cur ad crealuras referalur- siquidem substan-
lia Deijcum sit ipsum esse per se subsisteus,est prorsus absolula ab
omni reali respeclu ad quodcumque aliud extra se ^; atque « Deus

non agit per actionem mediam, quae inlelligatur a Deo procedens ,
et in creaturam terminala, sed sua actio est sua substantia, et quic-

quid in ea est, est omnino extra genus esse creati, per quod creatu-
ra refertur ad Deum ; nec iterum aliquod bonum accrescit Creatori
ex creaturac productione' ». Ergo, « cum creaturae ordinenlur ad
iDeum, et non e converso, manifestum est ,
quod creaturae realiter
referuntur ad ipsum Deum, sed in Deo non est aliqua realis relatio
Eius ad creaturam, sed secundum rationem tantum, in quantum crea-
turae referuntur ad Ipsum* »; nempe«in quantum inlellectus no-
steraccipit Deum, ut terminum relalionum creaturarura ad Ipsum**».
') Qq. dtspp.f De /*<»/., q. VII, a. IO e. Quare de bis relalis est t dicenduni,
quod, licet, posilo uno relativoriini, ponalur aiiud, non tanica opoftct quod codcm
nodo ponatur utrumque, sed suflicit quod unum poaatur secundum rem, et aliud
secundum ratìonem i; iòid., ad 12.

') e Idem esse, inquit luslinus , LaLilum non admtttit 9 ; Op> cit. , q. CXIII,
p. 467, ed. cit.—') Ibid.^ e.
*) I, q. XIII, a. 7 e. Eamdem sententiam propugoans Suarez ita concludit:
e Divina ergo Natura ,

polentìa , et reliqua altributa tam sunt absuluta in se ,
lamque abstracta , et indcpcndentia ab omni ordine creaturarum , ut sive creatu-

rae cxistant, sive non, nec secundum rem, nec secundum veram foruialitatem rca-
Icm refcrant Deum ad crealuras. Vndc nec vere possunt concipi, ut sic denorai-
uanles, vel refarentes Deum, sed omnis denominatio, quae ut respectiva concipi-
lur in Deo ad creaturam, est tantum secundum ralionem, et modum concipicndi
nostrum i; Met. di'spp., disp. 47, sect. IS, § 25.
*) Qq. dt'spp., ibid.y a. 11 e. Hoc ipsum s. Bonaventura doeuit : i Quoniara ,
ait , intcHcctus nostcr cum iulciligit aiiquid rcl'erri ad aliquid , intclligit ctiaiu
comparar! illud ad il'ud , ideo intclligit Deum per modum respcclus , et relatio-
nis. cui rcspcctui in Deo lilill rcspondct, n'si Divina Ebscnlia ; ex parte taiucii
190. Ptucstat rursus ;(uilire sunctum Ductureoi hoc alio peis|>icuu
uuxlo raliociouuleiiittt Iliiiusmodi rcluliones, c|uue sunl :id suos cife-

clus^rcaliler in Dto non possimi. Non eniin
esse in Eo esse possuiit,
sicut ncciilcnlia in subieclo,cum in Ipso nuUunt sii accidens. . Kec
eliaiu possunt esse ipsa Dei suhslanlia-, cum eoini relativa sinl quae
secundum quodanimodo se habenl
esse ad aliud , o|X)rteret . . .
(jiMul Dei substinlia hoc ipsum quod esi, ad aliud dicerelur. Quod
aulem hoc ipsum quod est, ad aliud dicilur , quwlaramotlo ab ipso

dependei, cum nec esse, nec intelligi sine eo possit. Oporlel igilur
quod Dei suhslanlia ah alio extrinseco essel dependens ; et sic non
esscl |ìer se ipsuin necesse, ut ostensum est. Non sunt igitur huius-
mculi lelaliones secundum rem in Deo* ». liane oh rationem illae
rt'laliones de Deo,uli cuna s. Augusiino disimus ', incipiiint dici se-

cundum accidens eiusj ad quod dici alicjuid Deus incipit relative *.
igi. Iliud aulcm dignum est , quod hic adnolelur intelleclum ,
non aliquid vanum conimentiliumque sibi fingere cum relaliones

, ,
crcalurae bene aliqnid respondef. . . Ergo . . . huiusmodi nomina dicfa de Deo

non imporlant rclalionem in Deo secundum rem , sed solum secundum modum
inlelligcndi 1; In lib. I 5en/., Dist. XXX, art. 1, q. 3 resol. Subdit eliam: a Ad
illud, quod obiicitur, quod est ibi respeclus causac , et cfFcctus , dicendum quod
respcclus cffeclus ibi est vere respeclus, et Tcre relatio, scd respeclus causae ncn
CSI respeclus , nec rclalio in Deo secundnm rem , sed secundum modum intelli-
gendi, secundum rem vero subslanlia, vel essenlia j; Ibid. ad arg.

») ContT. Geni., lib. II, e. 12.—*) Cosmoi., loc. cil., p. 479, n. 1.
^) Piaculum forct rrrba praeterìre, quibus idem Aquinas laudalum s. Aaguslinl
locum explicuit : e Dicendum quod huiusmodi relaliones , cum de Deo dici inci-
piant propler mutalioncm In creatura faclam, palei quod causa, quare de Deo dì-
canlur, est ex parie creaturac, el per accidens de Deo dicunlur. Non quidem ac-
cidens, quod in Deo sii , ut Auguslinus dicit, sed secundum aliquid extra Jpsum
cxisleas ,
quod ad Ipsum accidcnlalitcr comparatur. I\un cnim esse Dei a crea-
tura dependet, sicut nec esse aediGcatoris a domo. Vnde sicul accìdit acdibcatori
quod douius sii, ila Deo, quod crealura. Omne enim dicimus per accideus se ba-
bcre ad aliquid, sine quo illud esse potest i; Qq. dispp., De Poi., q. VII, a. S
ad G. Idipsum s. Bonaventura deciarat bunc in moduoi: ... e Tertio modo dici
secundum accidens, est per oppositionom ad neccssarium, ut illud dicalur accidc«

re, quod necessario non inest ; el hoc modo huiusmodi nomina dicunlur de Deo
secundum accidens ,
quia non dicunlur de Ipso necessario , scd dicuntur de Ipso
per se ,
quia per comparationcm ad crcaturam. Comparatio aulcm ad crealurant
per se est, quìa Deus est sua actio ; sed tamca quia Deus agit per volualalcm ,
quae non semper, nec de necessitate conluncta est aclui; ideo non necessario; et
quantum ad hoc cadit ibi ratio diccndi secundum accidens. Vnde hic modus di-
ccudì per accidens opponilur per se in crcaturis rationc cius, quod ad dici per
se sequitur nocessarium in crealurìs. In Deo autem non; qiioniam Ipse scipso fa-
cit, et Tolunlarie facit ; et ideo in Deo non habct oppoiitìuncai ad per se > ;
ib iL, a. I, q 2 Tt'iol.
,
I 1 O TIIEOLOGIA NATVBALIS
Uomini , Creatoris , iiliasque id genus in Deo ponil. Nam ,

quamvis
illae rclaliones non significent aliquiil reale in Deo ,
per quod Ipse
ad res a se crealas referlur, tamcn indubium est inlellecUim lum a-
liqua, uli s. Thomas adverlil, in Deo intelligere, quorum gralia il-
las relaliones in Deo ponil, lum esse, uti s. Bonaventura nionuil, a-

liquod reale in rebus crealis, cui relaliones in Deo respondenl.a In-
Tenit (/n/e//cc/«s), Aquinas ait, in ipso {Deo) virlulem,et essentiam,
ci operationem ,
qua creatura producilur in Ipsum relalionem ha-
bens, et ideo esscntiae illi, vel operalioni habiludinem atlribuit, et,
secundura quod inlelligit, nomina relativa iraponit. Vnde patet re-
sponsio ad primum^ ^^^^ intellectus noster ncque cassus, ncque va-

nus esljquia habet aliquid respondens in re,quamvis non secundum
modum, quo est in ralione * ». Et s. Bonaventura: « Quod obiici-
tur, inquii, quod vanus est intellectus, dicendum quod falsum est
quia intellectus fundatur super aliquid , scilicet super relalionem
crealurae, cui respondet relatio secundum dici in Deo " ».
191. Ilaque si relaliones, quas Deus habet cura creaturis , non
sunt reales in Deo ', illud explicatum reddilur, « nomina imporlan-
lia relalionem ad creaturam praedicari de Deo ex tem[X)re,non pro-
pler aliquam mutationem Ipsius,sed propler crealurae mutalionem,

sicut columna fil dexlera animali, nulla mulatione circa ipsam exi-
stenle, sed animali translato* ». Hinc s. Auguslinus, pro[50sita obie-
ctione adversus immutabililalem Divinam pelila ex lemporaneis de-
nominalionibus Creatoris, et Domini, sic difficultatem hoc exemplo
solvit: « Nummus cum dicilur pretium, relative dicitur, nec tamen
mulatus est, cum esse coepil pretium, ncque cum dicitur pignus ,
et si qua sunt nummus polesl nulla sui mulatione

similia. Si ergo
toties dici relative ut ncque cum incipit dici, ncque cum desinit,
,
aliquid in eius natura, vel forma, qua nummus est, mulalionis fiat-,
quanto facilius de illa incommutabili Dei subslanlia debemus acci-
pere, ijl ita relative dicalur aliquid ad crealuram, ut quamvis tem-
poraliter incipiat dici , non tamen ipsi substanliae Dei accidisse ali-
quid inlelligatur, sed illi creaturne, ad quam dicilur ?* » Sirailitu-
*) In lib. I SenU, Disi. XXX, q. I, a. 3 lol. Cf Conlr. Geni., lib. IT, e. 13.
) In lib. I Senl.f Dist. XXX, a. 1, q. 3 ec/ ar^.
•) Adnotandum autem est non deesse inler Pliilosophos, et Thoologos, qui re-
laliones Dei ex tempore esse aliquid reale in ipso Deo lucntur , simulquc liane
senlenliam cum immutabilitatc Divina componunt. Cf prac caetcris , Uaynaud,
Theol. Mar., Dist. VII, q. 1, ari. 5, n. 70 sqq., Opp., t. V, p. 379, Lugdu-
ni 1665, et Card. D' Aguirre , Op. cu., Disp. XXSIV, scoi. I-V , p. 628 sqq.,
ed. cìt.
4) I, q. XllI, a. 7 e.— «)«^ 7V/«., lib. V, e. 16, n. 17.
TlIfcOIiCtGlA NATVMALIS 1 I I
diui ab Angustino allatae aliuni a(liun>î( Ioanncs Cypnssiriotus :
«Sicuì si una facies maneal,cuius forma nulla parte, et nullo modo

varielur, et |ionamus mullas circum facies ex fulgi>re illius emica-
re. .. ; ad hunc raodum recte quis dicat non distribuì, aul partir!,
aut muUiplicari Deum *, sed nos potius ab Ea), tamquam similitu-
dines, et imagioes esemplarium Eius, dislinctos,el variatos esse '».
ARTICVLVS TERTIVS
De jieternitate Dei
193. Deum esse aeternum , « cunclorura , teste Boelio , ralione

dfgentium commune iudicium est* Quin immo iam longe antea ».
Pialo banc communem Velerum traditionem fuisse asseruil', eam-

que Aristoteles veram esse demonsiravit*. Vnde Terlullianus irri-
det idololatras illos, qui vetustos^ novosque Deos sibi fingebant*.
194. Tarn aeternilalis notio, quidquid Mosbemius dical* , aplio-
ribus cxplicari nequit verbis, quam per?ulgata illa Boetii defiai-
tione: Inlerminabilis vitae tota simula et perfecia possessio '. Dici-

iur possessìo^ ad designandam eius sfabilitatem*, illud enim posside-
re dicimur, quod firmiter, et quiete babemus, et a quo nallatenus
dimoveri possumus *. Subditur tota simili , ut aelernilas a quavis
duratione creata distioguatur, cuius nulla tota simul est, sed sue-
cessionem exposlulat*. Additur j^fr/ècâ, ad excludendura ««ne tem-
) Dee. 3, e. IO, Jn Biblioth. Max. Pairum, t. XXI, p. 397, ed. cit.
») De Cofuol.^ lib. V, pros. VI, Opp., p. 949, ed. cU.

») Phaed., Opp. t. I, p. 106, ed. H. S.— *) ifelaph., Ilb. XIV, e. 7.
") Adv. ilare., lib. I, e. 8; Oj^. t. I, p. 290, ed. cil. Cf s. Ioana. Clir|-
sost. , Bom. I in e. I Joann.
"J Adnot. ad Cttdworth. Sytt. int.^ e. V, sect. I, § 25, t. II , p. 783, leaae
1733. Petrus Bayle ( Dici. htst. crii. , art. Za&arella, t. IV, p. 2901 , 2902 )
Boethii deCnilionem impugnai, non quidem ut certi statua! alìquid , sed ut more
suo nihil a nobis sciri ostendat.
') Opp. cit.j loc. cit. Eisdem verbis utilur s. Ànsclmas : e Cius aeternitas,
inquit, est intcrmiDabìlis vita, sixnul perfecte tota existeas i; i[onol.,c. 24, Opp.f
p. 13, 14, ed. cit.
^J ( Aeterniias, inquit Tertullianus, amitti non polest, quia nisi amilti non pos-
sit, aeternitas non est i; Jdv. Oerm. , e. 12, Opp.^ t. I, p. 142, ed. cit.
^) e Si aeternitas est , idem Doclor ait, demulari nullo modo potest i ; i&t'J,
Bine s. Tbomas: e Tempus babet prius, et posterius; aevum autem non habct ia
se prius, et posterius, sed ei coniungi possunl; oclemllas autom non babet prius,
ncque posterius, ncque ca conipalitur i ; I, q. Xi , a. 5 e. Cf Onlol. , e. Vii ,
art. I, p. 199.
Ili TIIKOLOGIA NATVRALIS
jìorisj quoti licci sii lolum simul, et parlibus careat, lamen non csl
aliquid perfeclum, nec in eo res aliqua perfecte possidelur *. Dici-

lur vero aelcrnit:ìs| possessìo vilae^ polius quam ess^jquia a vivere,
ut ad Lane rem adverlil s. Thomas, se extcndit quodammodo ad o-
peralionem, non aulem esse, protensio autem duralionis videtur at-
tendi secundum operationetn magis, quum secundum esse^ ». Deni.

que dicilur aeternitalem esse possessionem vilae Inter min abili s^ ut
significelur illam omni prorsus limile carerà , ncque habere posse
inilium, aul finem '.
195. Ilaque « ex duobus notificatur aeternilas. Primo ex hoc

quod id, quod est in aeternitale, est interminabile , idest principio
et fine carens,ui terminus ad ulrumque referatur.Secundo per hoc,

quod ipsa aeternilas successione carel tota simul existens* ». Quo-
circa audiendus non est Lockius, qui aeternitatem ex infinita tem-
poris mulliplicatione repetit ^^ nam, praeterquara quod ex finito in-
finitum fieri posse pugnai, ratio velai quemque ex mulliplicatio-

ne tcmporis, cuius essentia in successione consisti l, notionem aelcr-
nilalis, a qua quacvis successio omnino semovenda est, componere:
« Tempus, opportune inquii s. Thomas, nihil aliud est, quam nu-

merus prioris, et posterioris in motu-, in eo aulem ,
quod earet rao-
tu, et scraper eodem modo se habet, non est accipere prius, et po-
sterius. Sicut igitur ratio temporis consislil in numeratione prioris,
et posterioris in motu,ita in apprehensione uniformilalis eius, quod
est omnino extra raolum,consislil ratio aelernitatis « ». Quod profe-
') Hoc innuìssc videtur s. Augustinùs , cum quasi per antonomasiani attribuii
aetcrnitali, quod in ca slabilitas sii; Serm, CXVII, de verbia Evang, loann. I,
e. VII, n. IO.—*) I, q.X, a. 1 ad 2.
^) e Sempilcrnum, scripsit Origencs, vel aeternura proprie dicitur, quod nequc

initium, ut csset. habuit, ncque cessare umquara polest esse, quod esli; De princ,
lib. I, e. 2, n. 11. Observaute autcm Ricbardo Victorino, i aliud videtur sonare
acternum, aliud autem scmpiternum. Sempitcrnum namquc esse videtur, quod ea-
ret initio, et line. Aeternum, quod caret utroque, et omni mulabilitale, et quam-
vis forsìtan neutrum sino aitero invenilur , recte tamen intcr nominum significa-
tionem dislinguitur. Quid ilaque aliud est aelernitas, quam diuturnitas sino initio,
et Cne, et carens omni mulabilitate j ? De Triti. , lib. II, e. 4, Opp. , p; 232,

Vcnetiis 1692. Cf s. Aug. , Qq. octogintalres, q. XIX.
<) I, ibid. — «) Ess. etc., liv. II, e. 14, § 27.
") I, q. X , a. 1 e. Illa verba, in apprehensione uniformilalis consislil ratio
aeternttatis , moncnle Caictaoo (/« h. /.) non quidem de formali apprehensione,
quae est in nostro inlcUcctu , et praetcr exlrinsecam dcnominalionem niliil rei
apprrhcnsac addii, iiilclligenda sunt , sccus ad aelcrnilatis ralioncm quacdam no-

stra apprcliensio perlincret; sed eorum scnsiis est, ralioncm formalem aclornilatis
in ipsa rationc propria, et lormali uniformilalis consistere ,
quae est conceplus
TIIEOLUGIA NATVnALIS Ili
ciò iam monuil s. Auguslinus iis verbis: « Spatia leniporis praele-
liti.-!, et fuluris molibus conslanl- niliil autem praeleritum in aeler-
no, ci nihìi t'ulurum est ' ».
196. liane, quum tlefioivimu?, aelernitatem cum Dìvinitate con-

iunclam esse, sivej^ ut Terlullianus inquit, Dei esse censum*, vix
argunìenlatione probare allinei. Alque in primis, « nihil tara pro-
prium esl Dei, quam semper esse* »; seu in Dei exislentia, ac vita
Dee inilium, nec finis excofritari potest. «Deus,inquit idera Terlul-
lianus, si est vetu5, non eiil-, si est novus, non fuit. Novitas initìuin
teslificalur, veluslas finera comrainatur. Deus antera Iam alienus
ab initio, et fine esl, quam a tempore, arbitro et melalore inilii, et
finis*». Et sane, Deus, cum ita natura sua necessario exislat, ut
non exi-lere non possit, semper extitisse debuitj alioquin, si aliquan-
do incoepisset esse, cum prius non existerel, lune non essentia sua,
et necessario, sed conlingenter solura existeiet , atque illud esse ,
quod babet, aul a nibilo, aut ab alio recepisset. Ita quoque per-
spicue appaiel quod Deus ipse semper exislere debebit-, alioquin
si aliquaudo desinere posset, non essentia sua, ac necessario , sed
conlingenter exisleret, ac illud esse, quod babet, ab alio ipsi au-

ferri posset , Eiusque duralio ab alio penderei j id quod ab Entis
necessarii natura manifestissime abborret.

igj. Hunc
niodum Hugo Victorinus aigumentatur « Quod
in :
a senielipso est non esse non potest. Quidquid enim a semelipso

,
est, buie idem est esse, et id, quod esl , et constai , quia nulla rcs
a semetipa dividi, aut separari {)otest. Cui igitur idem est es^se, et
obieclivus, cui conceplus nostcr formalis respondct (Cf Suarcz, Dispp. in^/.,Disp.
L, s^cl. IV, n. I2j. Quod si quaeras , cur s. Thoniaa ud signiCcandam Lane uni-
forniitalis ralìonem apprehensionia ooniÌDe fuerit usus, cum facilius diccre potuìs-
sct proprìaro aeteraitatis ralioDem in iâ formali raliooe uoiforaiitalis coDbistere,

respoudet Caietaaus ila loculum fuiîse s. Tliomam, quia nomine coaccplionis prò*
priam uuiuscuiusquc rei rationem sigaiGcare solemus. Conzalez aulem aliam ex
ipsis s. TLomae fcrbis colligìt ralìonem \ e oam , ait, quia in eis cootrappoailur
uniformitas tue immulabilis successioni molus secundum prius , et poslehus , et
sucressio molus, sive sii intrinseca, sive superaddila, ut babet rationem tempons,
explicAlur per numertim, qui in ea, licci sii secundum rem, ul accipitur prò nu-
nero numeralo . lamen complelur per nostrum intelleclum , ideo oporluit eliam
rationem uniformilatis explicare nomine apprebcnsionis , ul servaretur correspon-
deotia 1; Comm. et Dtspp.^ Disp. XX, soci. iV, p. 143, Neapoli IG3S.
') De vera Relig., e. 49.— *) Jdv. Herrn., e. 4. l. I, p. 138, ed. ciL
») S. Ambros., Jn Ps. MlU. Opp. , l. li, p. 169, ed. cil.
*j /Idv. 1/arc. ,loc.cil. Haec Teriulliani verba co profulimus consilio.ut quanta

insania Rrausiani ( cf Arbcus, Covrs de psychol. ) Deuu tempori obooiiuoi «!•
mlttant, iiitelligalur.
Elem.I*hilo> Christ ni. Pars II. 8
I l4 'IHEULUUU ;\^TV1ULIS
id quod est, necessario semper est, quia a semetipso separar! nihil

polesl. Si igilur quicìquid a semetipso est, Imic idem est esse, et id^
quod est, qui aliunde esse non accepit, sequitui- necessario, ut sem-
per sii, utque aliunde auferri non possil, quod aliunde dalum noa
sii * ».
198. Denique Dei aeternitas quamcumque successionem respuit.

Nam ubi nulla est mutatio , ibi nulla est successio ; in Deo autem
nulla mutatio est. Hinc s. Thomas : « Ratio aeternilatis conse-
. quitur immutabililatem, sicut ratio temporis consequitur motum.

Vnde cum Deus sit maxime immutabilis, sibi maxime competi t esse
aeleinum * ». Id ipsum ex omnimoda perfectione Dei evidentissi-
me consequitur. Elenim ens, cuius duratio, ac vita successive evol-

vitur, per vitales actus ,
quos successive promit, successive ad se
perfìiîendum tendit, siquidem vivens per vitales actus semetipsum
perficit. Atqui Deus est ens iibsolute perfectura. Ergo ab Eius du-
ralione, àc vita successio quaevis amovenda est.
igg. Quas rationes s. Augustinus paucis bisce complectitur ver-

bis: tt Summum Bonum, quo superius non est , Deus est , ac per
hoc incommutabile bonum est, et ideo vere aeternum , et vere im-
mortale « ». Itaque Dei aeternitas , aiente eodem Afro Doctore ,
«. ipsa Dei substantia est, quae nihil habet mutabile; ibi nihil est
praeterilum, quod iam non nihil est futurum

sit; quasi nondum ,
sit; sed non est ibi nisi est. Non est ihìfuit et cri/, quia et quod
fuit, iam non est, et quod erit, nondum est, sed quidquid ibi est,
non est nisi est * ».
^00. Cum haec ita se habeant , Aeternitas Dei , si ad temporis

differenlias relata consideretur, non nisi liìmquixin i<. n une, guod inva-
ria ium adest omnibuspar tibus temporis hileWìêndd est ' ». Quae
quidem loquendi ratio imbecillitati nostrae est accommodata, siqui-»
dem de re agilur, quae mentis nostrae angustias longe excedit *; at
vero tamquam inanium verborum crepitus, quemadmodum Clarkius
*) Erud. Didascalicae, lib. VII, e. 17; Opp., l. Ili, p. 21, Vcnctiis 1588.
*) I, q. X, a. 2 e.
—
') De nat. boni contr, Manich.i e. 1. Cf iòid.^ e. 39.
*) Enarr. in Ps. CI, Serm. II, n. 10.
^) In lib. I Seni., Dìst. XXXVII, q. II, a. 1 ad 4. Opportuna etiam suot haec
s. Pelri Damiani verba: ( Onmìpolenti itaque Dto non est beri, vel cras, sed ho-
die senipiternuni, cui nibìl defluii, nibil acccdit , cui iiìbil csl varìuiii, nibil a se
diversum. lllud bodie aeternitas est incominutabilis, indcficliva, inaccessibilis, cui

videlicet nibil uddi, ulbil valet iuiminui ì; Epistolarum lib. 11, Epist.XVII; Opp.
U I, p. 123, Romae 1606. Cf s. Anselm., Proslog., e. 22.
*) Huc illa s. r.regorii M. verba speclant: « Cum in lencbris positus internum
lumen, siculi est, ucscial, liomo de Aetcrnilalc disscrcro cupicns, coccus de luce
TIIEOLOGIA N.ATVR.4LIS I I 5
asscruit *
, ìjabentla non est -, hoc enim sibi vull ,
qnotl Aeternitas
Dei, Clini sii simplex, et indivisibilis, ac loia simul, omnibus tem-
poris differentiis, praelerilo, praesenti, et futuro, tota simul, atque
eodtm invariabili modo respondet, seu eminenter aequivalet ", sit-
fjue seniper ìb se eadem, ac prò nobis instaos aeluale *, seu simpli-

ciler esse *.
•joi. llenà pugnans j quemadniodum Mosbemio YÌdelnr* , band

est illud ,
quod Scboliislici etiam docent , qnidquid in qnacurnque
parie iemporìs e*/, coexisteie aelerno^ quasi praesens e idem'. Ete-
nini, ut opportunis D. Thomae comparalionibus utamur, sicut di-
stantia, quam puncla, et lineae in circumferenlia babent, minime
impedii, quiu centrum omnibus illis adsit '-, et sicut plures succes-
sive Iranseunlcs , etsi sibi invicem non siul simul praesentes , scd
nnus post allerum pergat, tamen minime impediunt, quin iìli, qui
ab excelso qundam loco eos inluelur, simul praesentes sint *^ ila nec
successio, aul dislanlia in rerum crealarum duralione, quae diver-

sis exislunt temporibus ,
quin omnes simnl aelernitali praesentes
sint, impedire polest. Quapropler, ut idem Aquinas adverlit, res,
quae in diverso eveniunt tempore , cura aetemitate coexisteie di-
cuntur, non iamen quod quadam parie temporis agilur^ seviper fuit
(xislens*^ aeque tic, etsi lineae in eodem centro unilae sint, non ta-
men unitae inter se soni in circumferenlia. Et sane, ea quae succes-
sive praetereunt, in nane aeternitatis sunl aclii^ non quidem prò o-
mnij sed prò sua duralione. E. g., simul in aelernilafe Adaaius, et
Anlichrislus praesentes sunt ,
quia aeternitas indivisibilis tempori
Adami, et Antichristi aclu coexistil\ Adamus quidem, prout aeter-
loqullur i; SJoral.^ Hb. XXVII, c XL, n. 67; Opp. t. I, p. 885, ParlsHs 1703.
Bine s. Augustinus : s Quis tenebit cor homiois, el Cget iliud, ut paululum stet,
,et paululum rapìat splendorem semper stanlis Aeternitatis, et comparet cum tem-
Iportbus ouniquam slantibus, et videat esse incomparabilem; et videat iongum lem-
pus, nìsì ex multis praciereunlibus motibus, qui simul extendi noa possuut, Ion«
ûm non fieri ; nua aulem quidquam praelerire ia aeleroo, sed totum eê prae-
^Beos ? > Conf.^ lib. XI, e. 11, n. 13.
*) Traùét de C exislence eie., t. 1, e. VII, p. 108, 109, ed. cit.
*) e Aeteruilas loia simul exìstens ambit totuin tempus. . . Vode omnia, quae
mt io tempore, suot Deo praeseulia i; I, q. XIV, a. 13 e.
') e Aeternitas sua praoseatialiter totum temporis decursum allingit , et ultra
Firansceodit j; Comp, Theol., e. 133.
*) l In Deo noa cadit praclerìtum, et fufurum; sed quidqnid est in £}, csl to*
[tum ia praeseati aeternilale >; Qq. dispp,. De PjI., q. I, art. 5 ad 2.

=) Op. cit., ibtd., p. 783.—®; CuìUr. Cent., Ub. I, e. 66.
') Coatr. Gent.^ ibiJ.
*) Qq. dispp.. De Per., q. H, a. 12 e, ci I. q. XlV, a, 13 ed 3.
*; Conlr. Cent., tbiJ.
liG JUtiULOtilA li\T\n\Lliì
niiiis langit tempus, quo erat Adamus, Aniichrislus vero, proul ea-
(lem aetcmilas tangit tempus ,
quo Aalichristu» erit. Quocirca ae-
lernilas quidem tota , sed non iotaliter^ seu , uti aiunt, secundum
totani virlualem siiam laùiudinern^ rebus, quae successive praeter-
eunt, coexislil.
20'2. Celerura, eaedem, quas Scholastici adhibent,loquendi ratio-
nes apud PP. usitatae occurrunt. Prae ceteris s. Gregorium , et s.
Damianum proferimus: « In Deo,ait ille, nec praeterita, nec fulura

reperiri queunt, sed cuncta tnulabilia immutabiliter durantêt quae
simui in seipsis exislere non possunt, UH simul omnia assisluni, ni-
bilque in Ilio praeterit, quod Iransit, quia in Aeternilate Eius mo-
do quodam incompiehensibili cuncta volumina saeculorum Iranseun-
tia nianent, currentia stant'». Iste autem: « Omnia, quae apud nos
elabendo discurrunt , aut per temporum vicissiludines se variant ,
apud illam hodie stant, et immobiliter persererant. In ilio scilicet

llodie dies ille adhuc immobiìis est, in quo mundus iste sumsit o-
liginem-, in ilio iam et ille nihilominus est, quo iudicandus est per
aeterni iudicii aequilatem " w.
203. lilud autem, quod in controversiam adducilur, an ea, qiiae

in tetnjXìre evenient, tMilum intcHigibiliter, an etiam physice, et
ab aeterno Deo praesenlia, infra expenderaus. Sed, an-
reali ter sint
Icquam hunc de aelernitate Dei articulura claudamus, de nonnulliS)

quae circa eius notionem quaestionibus apud Scholasticos occur-
runt, aliquid delibare nostri operis ratio iubel.
204. In primis, fere omiies Scholastici *
cum s. Thoma ' aeler-
lìitatem proprio sensu durationera esse docent, quoniam duralio,se-
tMiudum sui ratponem ,
permanentiam in esse , ac proinde aliquam
perfectionem significat. E contrario, nonnulli cum Aureolo *, quia
duralione quaradam successionem /?/Yoriò' ei posterioris denotari o-
pinanlur , ipsam aeternitati repugnare consequenter tenent. Ast
M Morale lib. XX, e. 32, n. 63, t. I, p. 667, ed. cit.
^) Loc. cit. Àddanlur haec pauca s. Aasclmi: e Quemadmodum pracscns tem-

pus coiitìnet otnnem locum , et quae in quolibct loco sunt ; ila aeterno praesenli
biiuul (Idiiditur omnc lempus , et quae sunt in quolibet Icoipore. . . Habet enim
acleriiilus buum simul, in quo suut omnia, quae simul sunt loco, vel tempore, et
quae sunt diversis in locis, vel temporibus » ; De concord, praesc. Dei cum liò,
arò., e. 5, p. 125, od. cit. Vid. s. Hilar., /« Mailk.^ e. XXXf, a. 2.
») ( f OnioL, e. VII, art. I, p. 198, voi. II.
*) « Sciendum quod Ina piaedicta nomina {aclerntias, tempus , et aevum) »i-
gniGcant duiatioacm quamdam ]); Io lib. I Sent» } Dist. XiX , q. II , a. 2 sol.

Cf I, q. X, a. 1 ad 2
») In 1 Dist. IX, q. If, alt. 2.
THEOL<KiU XA1TH.4LIS ììj
f;il«o; s"qni(ìpm snrcesslo, quin aJ (turalioricm consti lucrictani eoo-
cnrrat, ipsam polius imperfectam reddit. Elenim aliquid durare di-
citur, qnamdìu in esse peruianet, adeo ut si amittat esse^ duralio-
nem simul amittat; quocirca eo perfeclrus aliquid durat ,
quo tni-
nus ab esse deficit Atqui successio , cum iu iis inlelligenda

'. ,
sii
qnae codem modo dqd perseveranl, ncque sunt aclu, sed de poten-
ti:! in actum transennt , aliquam essendl defectionem expostulat.
Ergri 5uccessio est quaedam durationis imperfeclio tantum abest , ,
ut iilam coiislitual •. Elsi autem aeternitus sit duralio , lamen po-

lius nnmen possessionìsy qaam durationis in eius defìnitiooe adbi-
belur, nam « duralio dicil quaradam distensionem ex ralione nomi-
nis; et quia in Divino Esse non debet intelligi aliqua talis disten-
5Ìo, ideo Boelius non posnit durationem , sed possessionen» , meta-

pborice loquendo ad significandum quietem Divini Esse ; illud e-
jiim djcimur possidere, quod quiete et piene babemus; et sic Deus
po-s<»dere rilam suam dicitur,quia nulla inquietudine molestatur *».
3o5. Altera quaestio in eo Tertilur , an aeternitas Dei niensura

E/t.se permaneniis * ap{)ellari possit. Circa quara quaeslionem baec
rerta nobis videntur. i" Aeternitas Divina fatnquam realis mensura
JEs.se Divini baberi non potest, tura quia Deus non est realiler men-
suratus, tum quia realis mensura realem distiuctionem inter naensu-
ram, mensuratum assumit, quae profcclo inler Aelernitalem, et
et
Esse Dei non existit « Divina masuitudo nullo modo est mensu-
:
rabilis, vel mensnrala nec ab alio, nec a se. Primo quia mensura-
tio ponit terminationem, et Divina magnitudo non babet terminum
intra , nec extra. . . Secundo quia commensuralio non est unius

quantiiatis ad se, sed duarum %. t»* At vero rationem mejisurae ab
aeternitate Divina quemadmodum Vasquez
,
*, et Suaresius cod-
tendunl, omnino amovendam esse baud inde consetjuitur. Et sane,
Divinae aeternilali latio mensurae aliquo modo convenil ; nara ex
immutabili uniformitate Divini Esse manifestatur nobis infinita ,
tota sjmul, et iuvariabilis Eius duratio '. Atqui notio unius^^LC pro-
») Ii> tib. I SenL, Disi. XIX, q. Il, a. 1 soì.

^) Vid. Gonet, Ctyp. ihom. , l. I, Disp. iV, art. VII, § 2, p. 109 , Coloniae
^grìppmac >67J, et ex recentìbus Baliiinotti, Tent» nul, j e. Xj p. 327 , Paia-
vii 1SÌ7.
*) lu lib. I Seni., Disi. Vili, q. II, a. 1 ad 6.
*> I, q. X, a. 4 e.
5; In lib. I Sent., Dist. XIX, q. 1, a. 1 ad 4»

•) D,*p. XXXI, e. b et 6.
*; D.ii'p. iHti.j Disp. L. secl. IV,
llS THEOLOGIA NaTVBALIS
inde uniformilatis hahet rationem mensurae *. Er^ô , ul Capreoli
verba usurpemus,^ non possumus apprehendere aeternilatem, ni-
si per aliqualem proporlionem, et sitnililudinem ad mensuiam* ».
Ex quibus inlelligitur rationem mensurae convenire aeternitati ae-
cundum appreìien!>ioneìn nostrum '; cum fundamento tamen in re,
quia aeternilas est unita';, et « unum, aiente Aristotele, est mensa-

ra omnium, et ad unum reducitur omnis mensura *.
206. Illud autem Suaresius conlra Ferrariensem ^

recte adverlit,
quod mensurae relalio, quatenus ex nostri intellectus apprehensione
pendet, in ratione formali aeternitatis includi non potest;« alias nisi
nos Divinum Esse apprehenderemus, aut per nostram apprehensio-

nem aliquid Ei altribueremus, in Deo non esset aeternilas, quod ri-
diculum est ® ».
ARTICVLVS QVARTVS
Ve immensìtate Dei
207. De immensitate Dei, qua (c Ipse universa sinu perfectae mar

gniludinis et potestatis inclusit, intentus semper operi suo, et va-
dens per omnia, et movens cuncta, et vivificans universa,et conspi-
», panca dicamus.
ciens tota '
208. Itaque immensitatis nomine illud significalur altributum ,
quo Deus virtutem habel omnibus possibilibus rebus, et locis sub*-

stanlialem suam praesenliam ita exhibendi ut haec nullo umquam ,
termino defìnialur , sed omnia superexcedat **.

Exìnde consequitur
ut Deus, licet sit supra omnia per excellentiam suae naturae ^, ta*
men in omnibus rebus, et locis creatis, nempe ubique adsil, et qui-

dem non soìum per potentiamîn quanlum omnia eius potestati sub'
quantum omnia nuda sunt^ et aperta
duntur-) et per praesentiam^ in
oculis Eius^sed eliam, id quod proprie ad immensitalem perlinet,
^) In l'ib. I Sent.^ Disi. XIX, q. II, a. 1 sol.
«) In I Dlst. VI, q. un., art. 2.

^) « Aefernitas, inquit est allud, quam ipse Dieus ; unde non
s. Thomas , non
(licitur Deus modo niensuratus , sed accipitur ibi ratio
aclerniis, quasi sit aliquo
mensurae secundum apprehensionem nostram »; I, q. X, a. 2 ad 3'.
*) MeL, lib. V, e. 6, et lib. X, e. l.—^) In lib. I Conlr. Geni., e. 10.
") Zoe. cil.—'') JNovat., Dd

Triti., e. II, ed. Mignc, t. Ili, p. 889.
Haec immensitatis nolio, adverlcnte s. Alhanasio , ex ipsa vocis vi signifi-

*)
calur. e Ne quaeralis, ait, loci magniludiucm tantam, ut quae possil Dei magni-
tiidincm capere. Non cnira quod ininicnsum est, in mcnso ests; Lib. conlra Sa-
bella (jrerjaleSj n. IO, Opp, t. li, p. 44, I'aris;;s /CDS.
Tfl£<tL(HilA NATVII.tLIS ll^
per essentìani '
, (jtiia subslanlia mia lulesl omnibus ut causa, es-
tendi ".
209. lam, quoniam, uli alibi adnolavimns , nobis non lìcet spi-
ri li bus locum praefiniie, nisi ab illorum operationibus •, ad de-

monslrandum Deum esse uhique et contineri nusquani *, s. Tho
mas argumenlum ex Eius in omnibus immediala operatione iu
re ac merito hausit. Equidem Deus in omnibus operalur Ipse -,
enini est , qui omnibus dat esse , atque ila ul nihil durare pos-
si!, nisi Deus ipsum conservel eademque vi, qua produxe- ,
ral, ipsum perenniler tueatur. Ergo Deus est intime ac sub- ,
stantìaiiter piaesens omnibus rebus. Et sane, omne agens oportel ut
coniungafur cum eo, in quod agit, vel per se, vel per suam virlu-
lem; virlus aulem Dei est ipsa substantia Dei, rum in Ilio non sint
accidentia. Ergo ipsa substantia Dei intime adesl omnibus rebus :
H Deus est unicuique intimus, sicut esse proprium rei est intimum
ipsi rei, quae nec incipere, nec durare posset , nisi per operalio-
nem Dei, per quam suo operi coniungitur, ut in eo sit ' ». Rursus:
« Ex parie Dei non iureuitur diversitas in re-, sed ralione t;inlum,
secujìdum qnod dislinguitur in Ipso Essenlia, Virtus, et Operalio.
Esseutia aulem Eius cum
omni creatura, non est in sit absolula ab
creatura quantum applicalur sibi per operationem et se-
, nisi in \
cuudum boc quod operalur iu re , dicilur esse in re per praescn-

,
tiam , secundum quod oportel operans operalo aliquo modo prae-

sens esse et quia operati© non deserit Virtutem Divinam
: a qua ,
exit, ideo diciltJr esse in re per potenliam: et quia Virtus est ipsa Es-
'
senlia, ideo consequilur ut in re eliam per essenliam sii v>.
210. Quod si Deus est in omnibus rebus ex eo quod dal eis esse,
virtutem , et operationem. , ob eamdeni ralionem est in omni loco ,
quia dat ei esse , et virtutem locativam '. « Deo in loco esse con-
\enil, et ubique, et non quidem, ut mensuralum loco, sed ut dans
') e Per incìrcumtcriptam suhstantiam, inquit s. Gregorius M., nusquam de-

esl i; Maral. 1 Ib. II, e. 12, n. 20, t. I, p. 47, ed. cil. Et s. Bornardus;« V-
bique aequalìter totus est per suam sìmplicem subslanliam i; Uom, III Super
mittut esl\ Opp l. l, p. 12, ed. cit. Uiuc Anaslasius Palrìarciia Antloclienus t'mpu-
dentet^tl bliuphemoa {Orai, il De Incircumscriplo^ la BMlioih. Max. Puiruni^
I. JX, p. 229, td. cil. ),el Hugo VictorUms ( Iract. I Sum. Seul., e. 4, 0/in.
t. HI, p. 188, ed. cit. ) Veritalis calumuialores eos nppcllant, qui Deum per
ipsam buam sub&taoliaiu rebus et locis omuibus adesse dencgant.
") 1, q. VIII, a. 3 e. el ad I.—'; Anthivp., e. IV, ari. 2, p. 146.
*) Clem. Alex., S/rom., lib. VII,, n. 11, Opp. t. 2, p, 831, Oxoaii J713.
») In lib. I Seni., Uisl. XXXVll, q. I, a. 1 soL
"j lùtii., a. 2 óuL — ') I, q. cil. a. 2 e.
ia!*> TIIEOLOQIA NATVHALIS
Joco naluram locandi, et continenil'i -, sicut tlicitur es'so in ìiomine,

in quantum dal hominì iiulurani bumanilutìs, et in qualihet re esse
dicitur, in quantum dat rebus proprium esse et naluram * ». Nc-
,
que obiicias cum Saisset Deum sicut extra tempus , ila extra locum
esse oporlere ", siquidem tempus successionem , locus autcm per*
manenliam praesefert.
!ìii. Hoc argumentum, quod a s. Anselmo' Aquinas rautuatus
est, tamquam infirmum ad evincendam Dei existentiam in omnibus
rebus, Scotus tenet, bis praecipue rationis momentis adduclus : i**
quia limiles agentium naiuralium impediunt quominus aclionem ,
suam in distans exerant , id quod in Deum profecto non cadit ; a"

quia sicul Sol in visceribus terrae per virlutem a se difFasam, quae
<adem non est ac eius subslanlia, operatur; ita virlus , quae a Deo
procedit in effectibus, potest esse aliqua virlus sibi extrinseca, alque
a se distincla, et ideo ex ilio principio, quod nempe Deus per vir-
lutem sunm cum effectibus coniungitur, Ipsum per suam subslan-
liam rebus adesse band necessario inferri potest*.
9, ic«. At Doctor Subtilis hac in reballucinatur.Etenim quod spe-
rtat ad primum, agens,non prout finilumest,sed prout est agens, o-
])0rtet ut cura effectu vel per suam subslantiam, vel per suam vir»
lulem coniungatur;siquidem sicut forma, ut forma est,effeclum suutn
])roducerejnempe materiam perficere nonpolest,nisicum illa coniun-
gnturîta agens, proul agens est, non potest in aliqnid agere,nisi per
virlutem suam cum ilio coniungalur,eique adsit.Adde bis, quod, ut
recle Suarez adverlit,<( agere in distans, esto in aliquo agente possit
Tideri perfeclio,non tamen potest esse perfectio simpliciter, sed sup-
posila imperfectione ; absolute tamen multo raelius est esse omnino
indislans a suo effectu, ut non solum ex virtute agendi,sed etiara ex
modo et disposilione, seu propinquitate babeat summam perfectio-
nem in agendo, summumque dominium in effectum. Vnde valde
crravit Auctor libri de Mando ad Alcx.,existimans ad perfectionem
gubernaloris pertinere , ut in uno tantum loco existat, et effitMcia
.«uà etiani in dislantia loca influat ; boc enim pertinet ad quamdara
') In lib. I Smt., ihid., q. Il, a. 1 sol.

2) Manuel eie, Thènd., § 2, p. 465, Paris 1846.
') (( Iitom , ali , pst ernia V)e\ , pi Potcsfas Eius. Sicut ilafiiic Poleslas Dei csl
Kompor, et ulvqucjifa qiiidriuid csf Deus. ul)ifiue et scraper est %\De Fida Trin.,
e. 4, Opp. p. 45, ed. cil. Plura ss. PI', loca, quibus idem cxliibclur argumcn-
(iim, eongenint Tliomassin, Thi-nl. Dngm.^ lib. V, e. 4, n. 3 sqq., p. 2.55 sqrj.
Parisiis 1684, et Pclav., De Theolog. Dotjm.^ t, I, De D.:o , Deitjuc propriet.y
Jih. Ili , e. 8, p. 1156 sqq., Vcnctiis ìHìj.
^j In I Disi. XXXVII, q. un.
j
TUROLOGU NATVIIALIS ^^l
peiTcclìnncin bominum , sup{H>sila eurutn iin|>erfeclione ; ubsolule

iamen non esl pcrfectio, mulloque melius est per seipsum adesse o-
mnibus suis cffeclibus, si id possil sine distratlinne, aul diminulio-
ne suae virlutis •». Vnde s. Bonaventura iam adnotavit, quocJ etsi a-
êns creatura, ubi non est, operelur, tamen « non est simile in Dee.
Nam si attendatur hoc in artifice creato, hoc venit ex defecta per-
iectionis;quia enim agens creatura limitalum est, et differt a sua vir-
lute, potest operati per virtutem, ubi non est • ».
31 3. Quod ad alterum altinet , Deus non operalnr in rebus per

virlulem a se diffusam, adeoque sibi extrinsecam, atque a se distin-
ctam^ virtus enim ,
qua res creanlur , atque conservantur, infinita
sit oportet , atque ideo ipse Deus '. Audiatur Hugo Victorinus: k Si
Dei virtus ubique est5cum alia non sit Dei virtus,quam Deus, con-
slat ,
quod nusquam Deus deest ». Itera: « Deus per semetipsura
cuncta propria virtute facit; ubicuraque praesens esl opere, praesens
etiam necesse est, ut sit Deitate * ».
2i4« Porro ex argumenlatione, qua nullam rem creatam esse, in

qua Dei substantia non exislal,ostendimus, Eius immensifas quoque
£tenim, cum Deus ideo in rebus intime adest,quia ilias
colligitur.
«reat, Eius vis in rebus existendi non minor sit oportet ,

quam vig
rescreandi^ niqui, praeter res productas, Deus virtute poUet creandi
quidquid est possibile; ergo Deus vira habet exislendi non solura in
rebus iam crealis, sed in quacumque re possibili,ac proinde est im-
mensus.
21 5. Accedil quod si Divina vis in rebus existendi adstruatur io
') Op. efl., Ditp. XXV, secl. VII , § 12. Dices etiam: Prius inlelligilur ali-
quid esse in loco, quam ibi operari.nam sicut operari sequitur esse, ila opcrari in
loco sequitur esse in loco. Ergo praesenlia Dei in omnibus locis ex Eius operatione
liaud recle infertur. Al conlra , sicut in corporalibus , licei substanlia sit prior
gttanlitale, tamen substantia corporea non est prius in loco, quam sit io eo quanti*
ta«, quia non eit in loco, nisi per quantìlatom; ila similiter licet in entibus spi-
ritualibus prius concipiatur esse absolule, quam opcratìo, non tamen esse in loco,
quia in eo non sunt, nisi per operalìonem. Cf Coozalez, Commentar .et Disputai,
Disp. XVI, p. 107, et 108, ed. cit.
•) In lib. I Seni., Oisl. XXXVH, p. F, a, 1, q. I ad arg. Huc cliain illud 5.

Tliomac special: e Nullius agrnlis, qunniumcumque virtuosi, arlio proccdil ad a»
rn|uid dìsians, nisi in quantum in illud per media agii. Hoc autem ad maximam
vìriutcm Dei pertinet, quod immediate in omnibuK agit; unde niliil disfans est ab
Eo: I, q. Vili, a. I ad 3.
^ Idipsum s, Thomas probat ex co, quod, e cum Orns sit prima causa omnìuRt,
:>ua virtus est immcdialissima ooinibus > ; In lib. I Sent.^ Oist. XXXVII, q. I
,
a. I ad 4.
^) Ervd. theol., lib. VII, e. ìd, l. 3, p. 21, ed. cif.
l 2'>. lIli.tM.tK.iA i^llVIULIS
rebus liinlum pioduclis, nulla huius clclerminntionis ratio sufficions

neque ah exlrinseco^ ncc|ue ab Inlrinseco assignari possel. Non qui-
dcm ah extrÌTìseco^s\(\vi\Aem Divina subsfanlia nuUam prorsus sui cau-
sam habere potesl^neque ah //?<r//7seco, substantia cnim,quae ex sune
naturae necessitate exislit, in omnipraesentia sua, aeque ac in per-
feclione,nullos ex se exigit limites,quinimrao nullam a se omnìprae-
sentìae amplitudinem excludil.Qaocirca,etsi universa creatarum re
rum compages quibusdam finibus circumscripta sit , ideoque
certis
Deus iìnitae solunì rerum compagi adii praesens sit; Divina tamen
Immensitas, aliorum Attribulorum instar, infinita est •, nam omni-
bus rebus possibilibus praesentiam suam exhibendi viitutem babet.
« Illud, raonet s. Bonaventura, cogitandnm est, quod Divinum Es-
se sicut non potest cogitari babere terminum in duratione , sic non
potest cogitari, nec debet habere terminum in cxistentia, et praesen-
tialitate. Et sicut non potest cogitari habere intercisionem in dura-
tione, sic nec in prae=:entialitate * ».
216. Quo autem hoc Dei altributum recle inlclligatur, haec prae
oculis habenda sunt.
1° Improbe immensilate Dei prò suo sysleraate utuntur Panthei-
stae, nam Essentia Divina, ut iam s. Thomas, post s. Auguslinum *,
inonuit,esf intra rem^cjuasì operansêt agens esse imiuscuiu.^que re",
non vero quasi pars veniens in conslilulionem eiiis*. Et a libi: «Deus
dicilur esse in omnibus per essentiam, non quidem rerum, quasi sit
de essentia earum,sed per essentiam suam, quia substantia sua adesl
omnibus, ut causa essendi * ».
1^ Immensitatem Dei cum PjÌus simplicitate conciliari non posstj
falso Baylius putavit*. Etenim « Deus omnem locum replet , non

sicut corpus ; corpus enim dicitur replere locura , in quantum non
compatilur secum aliud corpus: sed per hoc, quod Deus est in ali-
quo loco, non excluditur, quin imo per hoc replet o- alia sint ibi,
mnia loca, quod dal esse omnibus locatis,quae replent omnia loca*».
Egregie ad rem s. Auguslinus inquii: « Sic est Deus , per cuncla
di£fusus . . non tamen per spatia locorum quasi mole difFusus, ila
.
") In lib. I Sent., Dl?t. XXXVII, p. II, a. 1, q. 3 ad arg.

^) « Incommulabili cxcellcnlique poteutia (esl Deus) et interior omni re, quia
in Ipso sunt omnia, et exterior omni re, quìa Ipse est super omnia >; De Cai.
pvlitt., lib. Vili, e. 26, n. 48.
*) In lib. I Seni., ibid., q, I, a. 1 ad 1.
*) I, q. cit., a. 3 ad I. Vid. eliam Contr. Geni., lib. I, e. 26.
^) R(p. anx quèsl. (P un Prov.^ part. 2e, O/V-, '• "I, e. 15.
«) 1, ibid., a. 2 e. Ci Orlgen. Coni. Cels. , lib. VI, n. 71, voi. I. p. 686,
gJ. cit.
TIlKOLOfilA M\TVIULIS I U ^
111 io iliniìJiu mumli corpore sii dimiiiius , et in alio Jimiilio liiiiii-
dius, atque ila per (otum (otus ; sed in solo coelo tolus , et in sola
terra tolu^, et in coelo, et in terra lotus, et in nullo coutentus loco,
sed in seipso ubique tolus '

».
3" Exinde piane colligitur ulrumque modnm, quo res crealae

sunt in loco, nempe circumscriplive , vel definitive "
, Deo prorsus
repugnare, a Ipse enim, ut scribit s. Cyrillus Hierosolymilanus, in
omnibus est existens (/oc/s), et a nullo circuniscriptus ' ». Et sane,
circiimscriptive est loco corpus, quia, ut cum s. Bonaventura dixi-
mus *,« ita est in illo,quod tolum in loto, et pars in parte secundum
commensurationemnje contr;irio,uDeu«, ut pergil Afer Doctor, ideo
esse dicitur. .tolus, quia non parti rerum partera suam praesentem
.
praebet,et alteri parti alleram partem , aequales aequalibus, minori

vero minoi"em,maiorique miiioremised non solum universitali crea-
turae, verura eliara cuilibet parti eius tolus pariler ad est '». Qua-
propter, secus ac corpora,w/^//o conlinetur loco ^. Neque definitive^
seu non ibi est, et hic non est, sed u si Deus est , ubique praesens
est '
»', quin immo, uti iam demonslravimus, iti est, aienle s. Leo
ne M., tolus ubique praesens, ut omnia totus fxcedat '. Et sane,
quemadmodum s. Bonaventura argumenfatur, «quia a nullo depen-
def, nec dependere potasi, a nullo difEnilur, nec potest difSniri ^ ».
Vnde Deus « dicendus est tolus in quolibet loco, non lamen totali-
ter " ». Ex quibus intelligilur etiaro quomodo Deus omnia intra
*) Epitl. ad Dardanum CLXXXVII, e. IV, n. 14. Vnde snperius diserai: t fu

co ipso qucd Deus dicilur ubique diffusus, carnali resistendura est cogitalioni, et
mens a corporis sensibus avocanda, ne quasi spatiosa magnitudine opinemur Deuoi
per cuncta diffundì, sicut humus, aut humor, aut aer, aut lux isla diGfundiiur... ,
sed ita potius, siculi est magna sapientia i. Brevius s. Biìarusti Deus et ubi-
'que semper est, et lotus semper et ubique est i; Iracl. in Ps. CXLIV, n. 21»
p. o68, ed. cit.
*) Cf Onlol., e. VI, art. 1, p. 1S3 , 1S4 , voi. II. Quoniam Deus neque ct'r-
cumxerr'piite, neque definitive est in loco, Lane loquendi rationem, Dcum esse m
loco, haud proprie adhiberi s. Ioannes Damascenus adnotavit, siquidem ip<a Deuni
loco circumscribi, aut definiri innuere videlur. e Et qu'dcm Deus, ut qui mate*
riae expcrs sit , et incircumscriptus , in loco non est. Ijise enim sui ipsius locus
est, omnia implens, ac super omnia existens, omniaque Ipse complectens. Atlamca
in loco esse dicilur, Deique appellatur locus, ubi Eius virlus, et operatio maniff»-
ila sunt >; De Fide orih..^ Lb. I, e. 13, p. J49, ed. cit. Cf s. Tbcm., In !ib. i
6en/., Disi, cit., q. II, a. I tol.

'-, Catcch. VI, n. VIIL Cpp. p. 92, Parisiis 1720.
^J Oalo!., p. IS3, n. 8. — ^) Epist. e»/., e. V, n. 17.
"i Epial. CXXXVII, e. Il, o. 4— '> Eaarr. m P». LKXIF, n. 9.

») Serra. XXIII, /« A'ativ. Dom. Ili, e. 1; Opp.t. I, p. 199, ed. Migne l.UV.
't In lib. I Seni., Disi. XXXVII, p. 2. art. I, q. 2 ad arj.
'"j Ibid., 1. \ ad arg.
-
Ii4 TllliUI.UtilA .\,»TVU,»LIS
se'ipsum ìiabeie^ et omnia conlinere dicendus sit. « 1 nei rcum seri

plus, s. Gregorius M.
inquit, Dei Spirilns omnia intra semelipsum
ha))(l-, qnae tamen et implendo circumdal, et circumdando implel',
et suslinendo lranscendit,ettranscendendo suslinel'». Sanctus Dama-
?cenus autem "vocal Divinitntem m omnia implenlem,a nulla re cora-
prebensam,imo vero ipsam universa compleclentem,el continenlem,
ao praehabenlem , substanlias omnes sine pollutione penetrantem ,
ullra res omnes, et essenlias longe provecliorem • ».
4" Deus non est rjuidem ubiqiie ab aeterno , nnm in quocum-
qne est aliquid, illud oporlel esse, quia in nihilo nihil omnino est.
Sed ncque locus, neque aliqua res ab aelerno fa«riinl-, er<TO ncque
Deo ab aelerno convenil ubiquc, vcl in rebus esse*. At vero ab ae-
lerno immeostis est, quamvis effeclum nullum extra se produxissel,
nullique proinde rei exlrinsecae praesens essel, quia niniirum ab ae-
lerno res produ(!ere , ipsisque adesse poterai. Neque ex eo ,
quod
Deus incipit^ vel desimi ease in re^ aliquam mulalionem Deo ad ve-
nire arguì potesl^ nam boc, aionle Serapbioo Doctore, « solum est
.«seounduin rei mulalionrm, non secundum mutalionera Eius, ut pu-
la si, aere illuminato , intelligalnr creari crystaliu^ , radius incipit
esse in co, et, cryslallo amolo, desinil ^s>&<d^ nulla farla mnlalione in
radio * ». Quoti s. Cyrillus significavit iis verbis: « Manet illa {JDi-
vina suhslarìti(i) in se pura, et naturidis cum altero connexionis éx-

pers, permeai tamen omnia admirando quodam alque inetTabili mo-
do "
»; necnon s. Auguslinus, ubi ail: uNovit venire non recedeus
ubi eral ; novit babire non deserens quo venerai " ».
•) Maral., lib. XVI, e. 31, n. 38, t. I, p. 315, ed. cit.
") De Fide crih., lib. IV, e, 8, p. 132, ed. cit.
') In lib. I Seni. , Disi. XXXVlI , q. ||, art. 3 aot. Addii etiam hanc aliam
rationcm : a Cum dicitur, IJeus csl ubique , inipurlatur quaedani rclatie Dei ad
crcaluram, fundata super aliquam opcrationem, per quam Deus in rebus dicìlHr :
omnis autcm rcialio ,

quao fundatur super aliquam operalionem in crraluras pro-
rcdentem, non dicitur de Deo , nisi ex tempore; sìcul Dominus , et Creator , et
liuiusmodi; quia buiusroodi rclationes actuaics sunt, et exigunt acta esse utrum»
qua exlrcmorum; sicul ergo non dicitur operar! in rebus ab aelerno, ila uec esse
in rebus, quia boc opcrationem Ipsius designai ì\ ibid.
*) Jbid., ari. l,q.2 resol.ìlcm, quemadmodum subdit ipsc sanctus Doctor,i cum
res nioTclur, Deum non dimìttit, nec ad Dcum accedil, noe Deus cum re veiiil ;
quia sic est in re, ut sii extra rem idem, ideo nec res Eum dimittil, nec novuni
invcnil. Et lioe csl inlclligibiie, si quis pelosi inlclligere, quoti Deus sii immen-
sus. simplex , et infinilus. Quia cnim csl immensus , ila est inlra ,
quod extra ;
quia simplex, secundum unum, ci idem csl intra, ci exira ;

quia inlinilus, ideo
nec dimitlilur, nec acquirilur aliud in re, ucc ab Ipso ilur ad Ipsum cuui dimit-
tilur, ul alibi, et alibi invenialur »; lùid, ad arg,
'') Eptsl. CXXXVII, e. 2, n. 4.
•=} 'J'hrsaiir.. A:--Hit. VI. J. V. p 4Y, ni ril.
IIIK'JLUGIA NAlVRALIS 1^5
6° Deus extra inunduiu eixleni molo est, quo fuit, aoleqnain ip-
sum niunduni crearel. « Anlequam, ail s. Augusliiius, Deus faceret
coeiutn, et terram, ubi habitabat ? In se, et apud se hubilabal ' ».
Et s. Bernardus: « Vbi erat ( Deus ) autequatn raundus fieret , ibi
est. Non est ,

quod quaeras ultra , ubi erat -, piaeter Ipsum iiihil
erat ; ergo in seipso erat" ». Hoc idem ostendit Deum in spatiis ,

quae vocant miagtnaria^Skcia non esse; huiusmodi enim spatia , ut
cum s. Auguslino diximus, nihil suoi*. Illae autem loqueiidi ra-
tiones, quibus Deus ultra^ vel extra omnia esse diciluc, non quidem
acluuiem Dei in iili$ spaliis existeotiam signifìeant , sed virtutem ^
qua Dei immensilas totum hoc universum excedit, ita ut in infinitis

lebu-:, si eas condulisset, existeret *. « E-t , iiiquit s. Augusiiuus,
cxlerior qmoi re, quia Ipse est super omnia * n.
ARTICVLVS QVINTVS
De Scientia Dei
517. Ad illas Divinas perfectiones, intelligentiam scilicet, et vo-

luntatem, ex quibus vita Dei maxime ostenditur *
, serniociem no-
strum convertimus. Atque in primis de Divina Intelligentia ila dis-
«erimu5, ut dogmatum, quae in dubium venire non possunt, ratio-

nes exbibeamus^ ea autem, quae in conlroveisiam vocanlur, ìeviter
perstriogamus, illud s. Augustini prae oculis habentes: « Ne forte
hoc a me, fratres, expectetis, ut expìicem vobis ,

quomodo cogno-
scat Deus. Hoc solum dico : non sic cognoscit ut homo non sic co-,
*) In Ps. CXXII, n. 4. Et alibi: e Vbique scilicet, qaia nusquam est abseas,
in seipt>o aulcm, quia non continetur ab eis, quibus esl praesens, lamquam siiia
eis esse non possit 1; Epist. CLXXXVH, e. 6, n. 18. Consouant bis illa Tenui-
iiani verba: e Ante omnia Deus erat solus. lps« sibì Duindus,el locus, et omnia 1;
Cvutr. Prux ., e. 5, Opp. 1. I, p. 423, ed. cit. \ ueciiou illa Miaulit Felicuì ;
( Qui euite muadum fuent sibi ipae prò muodo >; Octav,^ p. I4l, ed. cit.
•) De cvnttd.i lib. V, e. 6.
») Cotmoi., e. VI, art. 2 , p. 193, voi. 2.

*) Illa ,
qua? existcntiae Dei in spatiis imagioariis favere Tidcnlar, Aquioatis
verba, e Deus nou soinm est in illis, quae sunt, fuerunt, et cruat, scd etiam in
illis,quae possunt imagioari esse 1 {Quodlib. II, art. 1), ab eodem sancto Dodo*
re ita explicanlur: t Deus dicitur esse extra coelum , non lamquam in loco, aut
vacuo , sed quia non coatinetur , aut claudilur sub conliaeulia raruni ccrpora-
lium %\ In iìb. De Cotlo^ lect. XXI.
») Vid. Ice. cil. p. 122, n. 2.
•) Vid. s. Thom., Conir. Cent.} lib. I, e. 97.
luG TIIEOLOGIA NiTVHALIS
gnoscit ut Angelus', eli quomodo cognoscil, dicere non audeo. quo-

niam et scire non possum *
».
VLìS. Admillendam esse in Deo intelìigentiam ", argumenlo, quod

ex ipsius Dei immalerialitale s. Thomas sumit ', piane evincitut :
« Immalerialilas alicuius rei est ratio, quod sii cognosciliva*, et se-

cundum modum immaterialilalisest modus cngnilionis.Vnde in II de
^«/m.dicilur quod planlae non oognoscunt proptersuammalerialila-
lenr, sensus autem cognoscilivus est, quia receptivtis est specieruni
sine materi;!,, et intelleclus adliiic magis cognoscilivus ,
quia magis
separalus est a njateri;i,el imn>ixlus,ul dicitur in III de ^nìma.Yn-
de cum Deus sii in sumnio immateriali lalis ut ex superioribus pa- ,
lei, sequilur quod sunimo cognilionis" ».

Ij^se sii in
aig. Idipsuni confirmatur i"ex eo, quod Deus est naturae insù-
iulorj alque ideo finem rebus naluralibus praestiluit,quae illum si-
Li praestiluere non possunl ; non autem posset naturae finem prae-

stiluere^ nisi intellìgeret '. 2" Ex eo quod pulcherrimus mundi ordo
>) Enarr. in Ps. XLìX, n. 18.

*) Haec verilas, adnolante s. Tlioma , < tantum apud homines inraluit , ut ab
intclligendo nonicn Dei iniponerenl ; uaoi Theos, (juod sccundum Graecos Dcum
sìgoiiicat , dicitur a iheasie ,
ûod est considerare , voi viderc 1 ; Conlr, Genl,^
lib. I, e. 44.
*; Hinc vehemeuler falsus est Clarkius, qui {Op. di.,, t. I, e. IX, p. 125, 126,
ed. cit.) intelìigentiam Divinam a priori dcnionslrari non posse conlendit.
*; Sapienter id sancii s. Thomas. Etcnim si id , (juod altcrius formam habet
sìue materia, et secuudum esse repraenenlalivum iil unum cum ilio, est cogao-
6ccns,et si immaterialilas est ratio, ob quam aliquid formas aliorum sine materia
Labet, el Iil unum cum eis secundum esse repraesenlativum (Cf Jiilhrop., e. VI,
art. I, p. 193, 194), immaleriulilatcm esse ralìonem, ob quam aliquid est cogno-
scens, nianircsto consequilur. INeque dicas voiuntatem , omnesque eius aclus, ba«
kitusque esse immaleriales, quia cognosccntes sinl. INam, ut prube adverlit Con-
zalcz, ( 60 modo, quo conveait alieni immateri.ilitas, convcnil ei cognoscìbilìtas:
sed immaterialilas uliler convcnil formis substantialibus, el alìler accidenlalibus,

»ara formis subslanlialibus compelil per se; accidenlalibus autem compelil in or»
dine ad aliud, quatenus suul iustrumenla cognitionis , vel (IFectus , aul passiones
cius; et ila voluntali , et habilibus in illa existcntibus, sicul compctil immateria-
lilas non tamquam supposito per se subsislenli lamquam accidenti
, sed eius, ita
cliam compelil ei cognoscibilitas ;

perlinenl euim suo modo ad ordinera intcillgi-
bilcm ,
quatenus volunlas est passio conscquens naluram intelleclualcm mediante
intelleclu, et ita dicitur appctitus intellectualis s; Op. cit., Disp. XXXIV, scoi.
11, p. 345, ed. cil.
"^) I, q. XIV, a. 1 c. Vid. cliam Qij. dispp., De Ver., q. II, a. 2 e.
") Conlr. Geni., ibid. El in lib. 1 Seni. , Disi. XXXV, q. I, a. 1 sol. , hoc
argumentum fusius proscquilur, inqniens: a Oaiiic agciis habet aliquam intentio-
flcm, et dcsidcrium liais. Oumc autem dcsiJcriuui finis prucccdit aliqua cognitio
TUl-OLOUlA NAIVKALIS t'Àj
summum in Deo inlelligeuliam manifeslal *. 3" Ex eo, qu«Kl w Deo

nulla perfeclio deesl, t|uae io aliquo genere entiiira invenialur, . . ^
inler perfeclionesautem rerum potissima est, quoJ nliquid sit intel-

lectivum *)).4°« Kx eo, quod entia,qua3 /nagìs accedimi ad Deum,
noLilius cognitiouem parlici paiit^ sicut bomines plus quam bru-
ta, et Angeli magis bomiiiibus; unde oportet quod io Deo nobilissi-
ma cognilio inveniatur* ».
avo. Haec Divina intelligentia scientiae nomine recte appellalar,
dunimodo scientia nonnisi prò certa , alque infallibili cognitione
aotipialur.Apposile Aquinas nosler:«iHomo secundum diversa cogni-
ta babet diversas cognitiones", nam secundum quod cognoscit princi-
pia,du-itur babere iulelligenliam,scieuliam vero secuudum qu(xi co-

gnoscit conclusioues; sapientiam, secundum quod cognoscil causam
ultissìmaiD^consiiium, vel prudenliam, secundum quod cognoscit agi-
bilia. Scd baec omnia Deus uDa,eLsimplici cognilioueci gnoscit.Vnde
simplex Dei cognitio omnibus istis nominibus nominari potestîta la-
men quod ab unoquoque eorum, secundum quod in divinam praedi-

calionem veniljsecludatuiquidquid imperfeclionis est, et retineatur
quidquid perfeclionis est * ». Quare a scientia in Deo non est qua-

lilas, vel babitus, sed substantia, et aclus purus ' »•, siquidem nulla
coniposilio in Deo esse potesl, uibilque in Eo est, nisi siraplicissima,
et perfeclissima substantia*, ncque est discursiva, cognilio enim di-
scorsiva quidam motus est ,

quo intelleclus ex potentiali ad actaa-
lem conclusionis cognitionem progredilur , atque banc non eodcm
actu, ac praemissas sed novo actu qui illi succedit cognoscit *.
, ,
« Scientia quae in nobis invenitur, babet aliquid perfectionis,et ali-
quid imperfectionis. Ad perfectionem eius pertinetcertitudoipsius,

quia quod scilur, certiludinaliter cognoscilur ^ sed ad imperfectio-
pracstiiurns finem, et dirìgens in finem ea quae sani ad Gaem. Sed ia quibusdam

ista cognilio non est coniuocla tendenti in ficem; unde oporiet quod dirigatur per
aliquod prius agcns, sicut sagitla (endit io deteroiinatuoi tìnem per determicalio-
ueni sagillontis; et ita est in ooinibus, quae agunt per neccssitalem naturae, quia
liorum operatio est determinata per intelleclum aliqueni inslitueuleni uaturam. . •
In aliquibus autem ista cognitio est cooiuncla ipsi agenti, ut palei in animalibus.
V'nde oportet quod primum non agat per necessitalem naturae ,
quia sic non es-
sei primum, sed dirigerelur ab aiìquo priori intelligente. Oportet igilur quod agat
per intelleclum, et voluntalcm, et ila quod sit intelligeus, et scieas 9.
») Vid. p. 4142.—*) Conir. Geni., ibid.. n. 5.

») In lib. I Seni., Disi. XXXV, q. I, a. 1 sol,
) I, q. XIV, a. J ad 2.
^; Ibid. toc. cit. ad 1. Bine illud s. Augustini. e Nosse e( esse: ( Illi (in Oco)
unum est 1; De Tria., lib. XV, e. 14, n. 23.
'; a voi. I. Ih^nam.i e. HI, art. 9, p. 320 323.
>V.8 TIIEOLOGIA NATVIULIS
ntm peiiinpt tliscursiis iiilelleclus a principiis in conclusiones, qua-

luni esl scicntia; hic enim cìiscursus non contingit , nisi secundiini
quod intellectus cognoscens principia, cognoscit in potcnlia tantum
cnnclusiones, si enim aclu cognosceret, non esset ibi discursus, cum
Tnotus non sit , nisi exitus de potentia ad actum. Dicitur ergo in
Deo scientìa ralione cerlitudinis de rebus cognilis, non autem ralio-
ne discursus * ». Idipsum iam s. Augu<tinus adnolaverat. « Cum
dempsero, inquit, ab humana scienlia mutabililalem et , transìtus
quosdam a cogilalione incogihilioncm. . . Cum baec cuncta detraxe-
ro, et rellquero soluni vivacitatem cerlae, atque inconcussae verita-
lis , una, atque aeterna conlemplatione cuncta lustrantis, imo non
reliquero, non enim boc babet bumana scienlia, sed prò viribus co-
gitavero, insinuatur mibi utcumque scienlia Dei " »,
221. Porro Deus seipsum intelligit. Hoc probalur iêo quod nul-
la ex perfectionibus, quae in creaturis exìstunt, Deo potest deesse.
Et sane, quemadmodum s. Tbomas argumentatur,» rerum omnium
perfectiones in Deo maxime iuveniuutur. Inter alias autem per-

fecliones in rebus creatis inventas maxima est intelligcre Deum ,
cum natura ititelleclualis aliis pr:ieemineal,(-uius perfectio est intel-

liiiere: nobilissimum autem inlelligibile
o Deus esl. Deus ijiitur ma-
is ' n
xime seipsum intelligit ' ». 'x Divina Essenlia est maxime in se
intelligibilis, atque, uti maxime inlelligibilis, est intime praesens
Divino Intellectui^ immo Divlnus Intelleclus , et Divina Essenlia
sunt unum. Atqui « ex hoc aliquid intelligilur in aclu, quod inlel-
lectus in actu,et intellectum unum sunt * ». Ergo. iii actu

22'^. lllud etiam minime dubium esl, Deum ita se intelligere, ut
seipsum compì ehendal quod significai Deum ila seipsum perfecle

\
cog nascere ^sicut cognoscibills é-ò^^-Equidemintelligibililas Dei tanta
Qq. dt'spp.f De Ver.^ q. II, a. 1 ad 4.

')
De diversis quueationibus ad Sìmplicianum^)

*) lib. II, q. 2, n. 3. Et alibi :
e Cum deccdant, et succedant tempora, dou deccdit aliquid, Tel succcdit Scieatiae
Dei j; De Trin.^ lib. VI, e. 10, n. 11.

') Conir. Geni., lib. I, e. 47, n. 6.
*) Ibid., n. 3. Idipsum explicans {ibid.^ ad I), inquit: e Diccodum quod com-
prehcndere, si proprie aecipiatur, signìiicat uliquid liabens, et iucludcns allcrum.
Et sic oporlei quod omne comprchcusum sit iinilum, sicut omnc inciusum. INon
sic aulem conipri.-hciidi dicitur Deus a seipso, ut intellectus suus sit aliud , quain
Ipso, et capìut Ipsum, et includat. Sed huiusmodi loculiooes per ncgationem sunt
expunendae. Sicut enim Deus dicitur esse in scipso ,
quia a nullo citeriori con-
tinctur, ila dicitur comprcheodi a scipso, quia niliil est iui, quod luteat Ipsum >.
Cf quae scripsimus p. 66.

"; 1, q. XIV, a. 3 e.
theologia natvbalis i?9
C5t, quanta est Eius actualitas , twumqiioclque enim est cqgnoscibile

secundum modum sui actus; nirsus Dei vis cognitrix tanta est,(juan-
ta actualitas Eins est, quia per hoc ,
quod Deus aclu est , et ab o-
mni materia^ et potentia separatus^ cognoscitivus est. Ergo intelli-
git, quanta est Eius intelligibilitas, ac proinde Deus tantum seipsum
cc^noscil, quantum cognoscibilis est*.
Ili. lam Divina sai ipsius cognilio praecipuum Intellectus Divi-
ni obiectum est, ila ut Deus seipsum primo, ac per se intelligat, ac
proinde ,
quemadmodum
alibi innuimus , cognitionem sui ex aliis
rebus non acquiral. Ad quod evincendum satis haec duo argumenta

sinl: 1° Illud per se, et primo ab intellectu cognoscitur quod per .
se, et primo per speciem, quae forma , et principium intelleclionis

est, ipsi repraesentalur. Atqui species, qua Deus intelligit, est sola
Divina Efsenlia, siquidem species est principium intellectionis; ni-
hil aulem a Divina Essentia distinctum potest esse principium intel-
lectionis. Ergo *.
•^ Primarium obiectum divinae mentis praestantissimum sit

oportet^ Deus aulem est obiectum omnium praestantissimum^ eiô
nonnisi divina Essentia^ primarium obiectum divinae mentis esse
polest.ct Intelleclum est perfectio intelligenlis ... Si igitur aliquid
aliud a Deo sit primo intellectum ab Ipso, eril aliquid aliud perfe-
ctio Ipsius. et Eo nobiliusj quod est impossibile ' «.
iol^. Haec etiam demonstrant cognitionem, quam Deus sui ipsius
babel, non fieri ^ quemadmodum in nobisy per quemdam. discursum,

secimdum quem est exitus^ et rediius in animain nostrum^ dum co-
^noscit se ipsam *. Quod adnolatum volumus adversus doctrinani
illam Transcendentalium, qua Absolutum conscienliam sui,eo quod
in seipsum redit, adquirere sanciunt. Etenim, uti ex iam dictis per-
spicitur. Deus est maxime maxime c(ûoscib'lis
cognoscitivus^ et ,
eo quod est infine separationis a materia^ cum ab omni polentiali-

iate sii immunis -, « unde Eius natura secundum hoc quod habet ,
esse realilersecundum hoc competit ei ratio cognoscibililatis. Et

,
quia secundum hoc etiam Deus est, secundum quod natura sua est
sibi^ secundum hoc etiam cognoscit, secundum quod natura sua est
maxime cognoscitiva ; unde Avicenna dicit, quod Ipse intellector ,

et apprehensor sui est eo quod sua qaidditas spoliata
, scilicet a ,
materia, est res, quae est Ipsemet'' ».
') De liac re vid, quae diximas p. 66, n. 6.

•} Cf s, Tliom., Contr. Cent., lib. I, e. 4S.
') Ibid.-^î Qq. dispp., De rer., q. II. a. 2 ad 2.
=*) Ib;d. e.
ELESl.PlIILOS.CniUST ni.PjlBS II. CI

l3o THEOLOGiA NATVBALIS
2 25. Insuper Deus^ cum seipsura cognoscal j omnia alia cogno-
scit, tum quae acli» sunt, tum f£uae actu non sunt , sed erunt, vel
fuerunt, vcl riec sunlj nec erunt, nec fuerunt, sed tantum esse pos-
simi. Equidem Deus, cutn perfecte seipsura cognoscat , virtutem
suam perfecte cognoscit ; ac proinde cognoscit ea omnia, ad quae
sua virius se extendit^ nam virtus alicuius rei perfecte cognosci non
poteste nisi cognoscantur ea ^ ad quae virtus se extendit '. Atqui
Virtus Divina ad omnia, quae sunt, vel esse possunt, se extendit.
Ergo Deus omnia cognoscit, tum quae in aliqua differentia tempo-
ris existenliam habent, vel habuerunt, aut habitura sunt-, lum qûae
sunt mere possibilia ".
226. Circa ea ,
quae actu non sunt , advertendura est ipsa , etsi
simpliciter non sint, tamen aliquo modo esse; nam « ea, quae non
sunt actu, sunt in potenlia vel ipsius Dei, vel creaturae, sive in po-
lentia adiva, sive in passiva, sive io potentia opinandi, vel imagi-
randi, velquocumque modo significandi ' ». Atqui quidquid ali-
quo modo est, a Deo cognoscitur, quia, a cum Deus sit ipsum esse,
in tantum uuumquodque est, in quantum participat de Dei simili-
tudine * ». Ergo a et ea, quae sunt in potentia , etiamsi non sunt
in actu, cognoscuntur a Deo '
». Ilaque a quaecumque possunt per
creaturam fieri, vel cogitari, vel dicijct etiam quaecumque Ipse fa-
cere potest-, omnia cognoscit Deus, etiamsi actu non sinl '
».
227. Ex. bis consequitur i** Deum cognoscere eliam futura con-
tingentia, et libera*, cum enim « Deus sciat omnia, non solum quae
actu non sunt, sed etiam quae sunt in potentia sua, vel creaturae -,
horum autem quaedam sunt contingentia nobis futura , sequitur

quod Deus contingentia futura cognoscat ' ». Accedit quod ab ae-
terno est veruni futura contingentia, et libera in tempore esse futu-
ra*, ergo illud dicatur oportet aut Deum ab aeterno latuisse aliquam
veritalem , id ,
quod absurdissimum est ; aut omnia futura contin-
gentia et libera cognovisse. 2" Cognoscere etiam futura conditiona-
•) I, q. XIV, a. 9 e.—») I, loc. cit.— ») Ibid.

*) Ibid., art. cit. ad 2.—") Loc. cit.
^) Quuad aainii cogitatìones, e divina nalura eliam tacili quae infra nos volva-
mus, agnoscit > (Orig., De Princ.j lib. IV, n. 37 , 0/>p. t. i
, p. 195, Parisiis
1733). Elcnim e sicut Deus cognoscendo suum esse cognoscit esse cuiuslibet rei,
ila cognoscendo suum inlelligere, et velie, cognoscit omnem cogifationcm, et vo-

luntalem i; Conlr. Geni., lib. I, e. 68. t Perspicit Ille, aiebut s. Cypriauus, ab-
dila, et secreta alque occulta considerai. . . . Vidct Ille corda , et peclora sin-
gulorum, et ìudicalurus est non tantum de factis, sed et de vcrbis et de cogita-

tionibus noslris : omnium mentes volunlalcsque concpptas in ipsis adhuc ciausi pe-
cloiis lalebris inluclur i; De iapsis, O/p. p. 134, Osonii ltiS2.
'; I, q. XIV, a. 13 e.
TBEOLOfiU ffATVBALIS l3l
la, nenipe quae numquam fient, sed quae fierenl, si a causis libe-
ris impleretur conditio, quam non impleLunl. Etenim huiusmodi
futura nonminus vera sunt, quam quae absolute futura sunt ; imo
fulunim contingens est secundum ralionem prius verum condilio
nate, quam absolute. E. g., si verura est quod Petrus ,
positus in
talibus circumslanliis, peccet, certe, antequam in bis positus esset,
\erum era!jquod,si in iis poneretur, peccarel *.3* Deum cognoscere
infinita. Etenim « Deus suam virtulem perfecte cognoscit. Virtus
aulcm non polest cognosci perfecte, nisi cognoscantur omnia, quae
|H)lest5 cum secundum ea quantitas virlutis attendatur. Sua autem
virtus, cum sit infinita, ad infinita se e&tendit. Est igitur Deus in-
finitorum co^nitor * ».
2^8. Circa modum

quo Deus haec omnia coguoscil, in dubium
,
Tocari non potest, quin Deus unico, et simplicissimo intuitu omnia

ab aeterno et eodem semper, ac invariabili modo cognoscat-, siqui-
,
dem,cum scienlia Dei sit Eius Essentia*, et baec sit simplicissima •»
ac in se omnino immutabilis, sequitur ut et de scientia Eius idem

omnino dicendura sit. Audialur s. Petrus Damianus : a Sic omnia
temjionì, ])racterita videlicet ,
praesentia et futura intra suae provi-
sionis aroana complectitur , ut nec novum aliquod sibi penilusacce-
dal, nec aliquid ab Eo per cursus momenta recedat. Ssd nec diver-
sis obtutibus diversa cousiderat, ut cum intendit praeteritis, vacet
a praesentibus, vel fuluris, vel rursus cum praesentia, si ve praeteri-
ta considerai, oculos a futuris avertati sed uno dumtasat, ac simpli-
ce praesentissimae Maiestalis intuitu simul omnia compreheudit * ».
Accedat illud s. Bonaventurae: « Quoniam divina cognitio . . . est

idem quod Deus, Deus eadem essentia, et eodem modo se habens,
et
ideo una cognitione, et eodem modo cognoscit Deus se, et alia a se,
quia per seipsupi nullo modo varialum, nec diversificatum ^ ».
') Cf s. Aug., LJb. De corrept.^ et gratta^ e. 8, n. 19, ubi ex verbis Sap. :
lioplus t»t ve malilia mutarci intellectum eius, coiiigit praedèslinatos singularì

Dei bcnitìcìo ex bac vita morte immatura subtrahi, quos, si diudus viverent , in
peccalum lapiuros , et cxinde gratia , et salute prI?auJos fore Deus praesclTÌt.

Vudc sequitur Deo notum fuisse id , quod revera non cooligit , contìgisset autem
c?rlìssiuie, si vita illorum longius producta fuisset. Boc ipsum bomioes testantur,
cum Dcum precanlur, ne ilia noxia permiltat, quae ipsos palraturos esse praevidet.
*] Cinlr. Genl.^ ibid.^ e. 69. Et I, q. XIV, a. 12: cCum Deus sciat non soiuoi
ea, quae buut actu, sed eliam ea, quae suut in potentia vel sua , vel creaturae;
baec aulcm conslet esse inlinita, uecesse est dicere ,

quod Deus sciat ioBoita >.
Rursus: ( Deus scit eliam cogitationcs, et affeclioncs corJium, quae in iaiiaitum
muUiplicabuniur , crcalurìs ralionalibus permanentibus absque line 3 ; ibid.
») Cf p. 127.—*} Epslolar. lib. Il, Ep^ XVII, Opp. l. I, p. 122, Houiae I60G.
») In lib. I Seni., Dist. XXXIX, a. U, q. I, resol.
l32 THBOLOGIA NATVlULIg
29.9. Iletn, cerfum est, uli paulo ante iam innuimus ', speciem,
qua Deus omnia pers[Jicit,non nisi ipsam Eius Essenliam esse pos-
se , ita ut haec tymquam principium formale Divinae Intellectio-
nis habenda sit. Re sane vera, species intelligibilis est actus ipsius
intelleclus, et perfectio eius. Alqui non aliud, nisi Divina Essen-
tia, actus et perfeclio Divini Intelleclus esse polest.Ergo. Equidetn,
si Deus per aliquam speciem, quae non sit ipsius essentia, res in-
telligeret, haec admittenda forent absurda , a Deo res intelligi per
speciem, quae in Eo recipilur, et quae accidentaliter cura Eo con-
iungilur" \
quinimmo, quoniam ft intelligere Dei est Eius esse, si
inlelligeret per aliquam speciem ,

quae non sit sua essentia, esset
aliquod aliud a sua essentia ,
quod est impossibile. Non igitur in-
telligil per aliquam speciem, quae non sit sua essentia ».
2J0. At vero, Essentia Dei non solumest, quemadmodum oslen-
dimus, species intelligibilis, medium, quo Deus ressive, ut aiunt,
inlelligii *, scd etiani medium in quo^ idest ratio, qua cognita, Deus
alia a se itileUigil '; secus divina Essentia non esset primo et per se
inteliecla •, id quod, uli demonstravimus *,a ralione abhorrel.Sane,

« operatio intellccUialis speciem , et nobilitatem babet secundum
quod est per se et primo inlellectum, cu'n hoc sit eius obieclum.
Si igitur Deus aliud a se inlelligeret ,
quasi per se et primo intel-
leclum, Eius operatio inlellcctualis speciem, et nobililatem accipe-
ret secundum id ,
quod est aliud ab Ipso. Hoc aulem esl impossi-
bile \ cum sua operatio sit Eius essentia-, sic igitur impossibile est,
quod intellectum a Deo primo et per se sii aliud ab Ipso ' ».
281. Quae cum ila se hubeant, Deus res in seipso non vero in ,
seipsis intelligere dicendus esl. « Licei s. Ambrosius inquit o- , ,
innia coeleslia, et terreslria, ac minima quaeque perspiciat Deus ,
') Cf p. 129.—") ConlT. Cent., llb. I, e. 45.—») Ibid.

*) « Duplex, alt Card. Golii , solct distingui medium servicns cognilioni altc-
rius. Vnum, medium incognitum, seu medium quo; et hoc est spe-
ijuod vocatur
cies, scu torma intelligibilis, quam vocamus speciem impressam, quae est quidem
ratio cognoBccndi obieetum, quod repraosentat, et principium cognilionis, ipsa ta-
Bien ut quod non cognoscìlur. Aliud, quod vocatur medium prius cognilum , seu
medium guod, ve! in quo; quale est vcl speculum, in quo quis videi obieetum in
eo repraesentalum; vel causa, in qua cognita ccgnoscitur effectus in illa contcn-
lus, vel obieetum prìmarium, in quo cognoscitur obieclum secundariura j; Thcol.

Schei. Dogm. eie. , l. 1, traci. IV, q. II., dub, 2, § 2, p. 189, Vcnetiis 1750.
*) Nobis eliam non monentibus ,
quisquis intelligit hoc Divinae Scicnliao me-
dium non ita accipicndum esse, ut unus cognitionis actus alteri inservial , siqui-
dem per ipsum nonnisi ordo, quo se excipiaul obiccla, quae simplicissimo actu Di-
viuus Inlellectus cognoscit, signitìcatiir.
c) Vid. p. 129. — '')
Op. cu., ibid., e. 48.
THEOLOGIA NATVRiLli lòi
nihil lamen extra se intelligere, sed siogulu in se inlueri dicilur 'n;
«ive, ut loquitur s. IreDaeus,a semetìpso exempliim et figuralionem
rerum accìpit *.Et sane , « in seipso cognoscitur aliquid ,
quando
cognoscitur per speciem propriam adaequatam ipsi rognoscibili >»;
alqui Deus perhanc speciem, ut dixìmus , res non cognoscit,secus
perfectionem aliquam ab ipsis acciperet,sed per essenliam suam eas
cognoscit.Ergo « dicendum est,quod Deus seipsura videi in seipso,
quia seipsum videi per suam essenliam-, alia autera a se videi non in
ipsis, sed in seipso, in quantum essenlia sua conlinet similitudinem
aliorum ab Ipso* ». Rursus, eo quod Essenlia Dei est etiam me-
dium, in quo Drus res cognoscil, profeclo « id ,
quod est extra se
ipsum, non intuelur, nisi in seipso' »; id quod adeo certum pula-
iril s. Auguslinus, ut contrariam opinionem sacrilegam appellave-
ril; « non enim, inqnil, Deus extra se quidquam posilum intueba-
lur. . . ,nani hoc opinari sacrilegura est ^w.Siquidem qui ila sentii,
ut iam adnotavil s. Irenaeus , eamdem babet senlenliam , ac Deum
fuisse cjuemadnioduìn nulUus momenti artijicem , et quasi primuin
discentem puerum , (jul de alienh archetypis iranstulit '.
1^1. Elsi auieni Deus res in seipso cognoscatj lamen i** eas per-
fecliori ralione cognoscit, siquidera perfectius in Divina Essenlia,
quam in seipsis eae repraesentanlur%adeo ut cùgnitionem rerum in
seipsis decolorem. speciem idem Afer Doctor appellet '.
a** Deus secundum propriam earura naturam '•, al-

res cognoscil
que non solum quantum ad id , quod commune est omnibus , sed
eliam quantum ad ea, secundum quae distinguunlur. Eleni m, « cum
Deus iu se omnes perrectiones contiueal,comparalur Dei Essenlia ud
omnes rerum essentias,uon sicut commune ad propria, ut unilas ad
numerosj vel ceulrum ad lineas-, sed sicut peifeclus aclus ad imper-
feclos; ut si dicerem: homo ad animai, vel senarius, qui est nume-
rus perfectus , ad imperfeclos sub ipso couleulos. Maaiicslum est
aulem, quod per aduni perfeclum coguosci [wssunl actus imperfe-
cti.nou solum in communi, sed eliam propria cognilione. Sicut qui
cognoscil hominem, cognoscil animai propria cognilione- et qui co-
gnoscil senarium, cognoscil triuarium propria cuguiliuue. Ì3ic igilur,
*) Traci, in Symb., e. 1, 0/p. l. IV, p. 66, ed. ed.

•) Jdv. Haer., lib. II, e. XVI, n. 3, Opp. t. I, p. 137, Veaclils 1734.
I, q. XIV, a. a e.—'-) Ibid.—^} IbiU. ad 1.—
^J Q^. octoginlatres, q. 46.
';
') Op. cit.y Ili). Il, e. VII, n. a, p. 124, ed. ciU

*) f Omnis creala subslaolìa; s. Auscloius ioquK, tanto vcrius est io Verbo, id
est in inlelligenlia Crealoris, quam ia êipìa, quaolo vcriu;> cjlìàuI creati ix, quain
L-reata ebsentla j; iloaol., e. 26j Opp. p. 17, ed. cil.
'J De Gen. ad Un., lib. IV, e. 25, u. 43.-'") 1^ 5. cX, a. 6 ad 1»

l34 THEOLOGIA NATVRALIS
cum EsSentia Dei habeat in se quicquid perfeclionis habet essenliia
cuiuscumque rei alterius, et adhuc amplius; Deus in seipso potest

omnia propria cognilione cognoscere. Propria enira natura uniuspn-
iusque consistit, secundum quod per aliquem modum Divinara pe^-
fectionem participatj non autem Deus perfecte seipsum cognosce-
ref,nisi cognosceret, quomodocumque participabilis est ab aliis sua
»] quocirca perinde non est res cognoscì proid simt in
*
perfectio
seipsisj ac cognosci in seipsis-^ Deus enim res cognoscit etiam prout
sunt in seipsis, non tamen eas cognoscit in ipsis, quasi ipsae sint in
Deo cognoscendi ratio, sed in seipso. Paucis, si cognitio spectetur
ex parte cognoscentis^ (c sic veruni est, quod Deus non cognoscit
res , secundum quod sunt in ipso, quia ex similitudine rei,
nisi
quae est idem cum ipso existens )>. Sin cognitio spectetur ex parte
cogniti^ Deus « non cognoscit in rebus solum esse-, quod babent in
ipso, secundum quod sunt unum cura Eo, sed etiam esse , quod
habent extra Ipsum secundum quod diversificantur ab Eo " ».
3° Quoniam Deus res prout in seipsis sunt cognoscit plures , ,
,
in Mente Divina ideae admittendae sunt. Et sane,« Ipse Essenliam

suam perfecte cognoscit^ unde cognoscit Eam secundum omnera mo-
dum, quo cognoscibilis est. Potest autem cognosci non solum secun-
dum quod in se est sed secundum quod est participabilis secun-
-,
dum aliquem modum simililudinis a creaturis. Vnaquaeque eniru

creatura habet propriam speciem, secundum quod aliquo modo par-
ticipat Divinae Essentiae similitudinem.Sic igitur in quantum Deu^
cognoscit suam Essenliam ut sic imitabilem a tali creatura, cogno-
scit Eam ut propriam rationem et ideam huius creaturae',et simili-
ter de aliis. Et sic patet quod Deus intelligit plures raliones prò-
prias plurium rerum, quae sunt plures ideae ' ». Pro qua senten-
tia idem Aquinas * aucloritatCj s. Augustini utitur docentis ^ singu-
') Ibid. e. Id ipsum confirmai eo quod res , quae in communi tantum cogno-
scuntur, non perfecte cognoscuntur ; ignoranlur enim ea, quae sunt praccipua 11-
larum rerum, scilicet ultimae perfectiones, quibus perficilur proprium esse earurii.
« Si fgitur cognitio Dei de rebus aliis a se essct in universali tantum, et non iii
speciali sequeretur quod Eius intelligere non esset omnibus modis perfectum ì;
{Loc. cii.)
") Qì' d^^PP-ì De Ver.^ q. Il, a. 3 ad 2.

•) I, q. XV, a. 2 e— 4) Ibid.
^) Qq. octoffintatres, q. 46. Cf quae de hac re scripsìmus in Cosmol., e. VII,

art. 2, p. 463, 464, voi. II. Oppido igitur deceptus est Malebranchius , qui ex-
lensionera inlelligibilera , eamque inCnitam , non vero quorumcuraque corporum

ìdeas in Deo existcre arbitratus est. {.De inquir. ver., Illustrationes ad lib. II,
Rep. ab obiecf. 3, \ol, II, p. 283 S57., Gcncvac J753; CI lòid., lì^p. ad Dom.
THCIÙLOGU NATTIIUS |35
Ha r& creatas propriis rationìhus coitditas esse, easque raltones m
Bieote Creatoris existerc \ idque a religioso , et religione imbtUo
negati non posse *. Quin iramo infinitae snnt in Deo ideae , siqui-
dem, ut s. Bonaventura argumentatur, « quia Deus potest facere
infiniU»)qnamvis namqaam faciat, nisi finita, ideae, Tel raliones
cognoscendi snnt in Deo iofioitae.qnia non tantum sunt entium, Tel
futnrorum, sed omnium Deo possibilium; nihil eoim potest Dea» ,
qnod non actu cognoscat • ».
«3;^. Monente atitem eodem Seraphyco DoctoTe,«in kleis non esl
plttralitas se;undam rem.sive secnndum id.quod sunt.sed secunduna
id, ad quod sunt, idesl ad ea, qaae sunt extra, scilicet ratione con-
notatorom^ nt sunt ipsa ideata ' » \ nempe haec ideamm pluralitas
Begh^ e. 3, voi. il, p. 1^ gqq. ). Eteniai , pneter^paa qnod ea , foae

braociiìiis de bae mfiiiita eitensioDe aobiBavit, ot soo loev
pufaant, et Deo indigna soni, ila, qaod ad leni paeseotan aUìmHfi
est s. Tbooias: e Si ipse «do
Vnireni csl per se creai» a Deo, et iateidos db
Ipso, neces^ est , qnod haêat ideaa ordjnis Volverà. Balio «riem alìcaios lo-
tios habeii non potest, nisi hdieaiitnr proprìae ratràaes eonm , ex qatbos lolwÉ
coostiloilar. Sical aediBcatar speeieai docans eooeipere noa p(MMt,aisiapadip8aa
esset propri* raô caiuftlibel partìam óas. Sia i^tor oportef, qaod ia nenie Oi-
à\na stfit proprìae raliones oaMÙam renun > (1 1 q* XT , a^ 2 e. ; cf Md. , q.
XIV, B. 11). ^'ec qaemqaaai Btoreat , qood Makbranâs coaleadlt , eaia , qÉi
siogulorum corpomm ideas ia Deo esse sfalaif , diqaid bmììmIìs , ef figurali in
Deo ponere. Vt eoim aioaait s. Bonaveaiam: e Ree aeemoimm ren , oee secaa^
doB ralioaeai opaitet qaod idea habeat ideali pniprieUles; aa« rei corporalis ert
siBÌiilado spirilualis , et caaipasiti est sìaiililado àoiplex , ctiaa i» crealarìs 1

(Id lib. I S*ut.^ Disi. XXXV, a. 1, q. IV, ad arg.). Ad qaaa ren sciie docoit
s. Thomas ioteUectan eognoscere res scmadaBi saae aatarae BMidan , boe est
,
immaterialiter; al, dam intelleclos res cognosdl seenodaa BMdaiai soae oatanè,
eas cogTHJScere, proni io se saot. dob esia cogaoseeret rea, aisi eagoosoeret eas,
qoaies ipsee saot. (i, q.XiV; a. 6 ad 1; c( Dtfuam.^c. Ili, art. 3, p. 267, fol. I).
Quod quidem polio r >
Oeo dìceadnni est. Raoi Oeos fenua noliliam na«
ab ipsis rebus bauri:. .1 iam onteBdiBiBs,eas in saa Essenlia oognaseil,qaip«
p« qaod Ipsae earam auctor est, easque in se perfbctiori modo coapIecUtar. laat,
coH Dcvs l ehui proprias oaluras lorgitus sìt, perspieirani esl Enm ìpsas in pro<
priis naturis eogaoseeie, qaia earaa imperfediones ia Ipso poaantur.
'j Merito, e( optijoo iure ita loquitur s. AagasUaas; nani, secaadaaa Afooia-
tem, Disi aiiiilttaatur , oooseqaeietar opiaio Epicaracoraa, qai

bae plures ideae
omnia a casu acciderei vel Falalùtanoa, qai aeeidere ex neeetritale
jtoneixint
naiurae {Qj. dùpp.^ De Fer.^ q. Ili, a. 1 e), ¥d ftcfiilanironiai, qui pume

rumi Denta babere rmtemtiemem wmam lamlum , teiUeet ereatarae im wùveraaU ;
*ed creatwraram tUttinetimuu faetam tue per atia* eaatar, Aid.^ a. 2L
') la ìib. I SemL, Disi. XXXV, a. 1, q. V ad ary,
'i Ibid. , q. li ad ary. Et rorsas : ( Keeadaa qaod ùeat ratio eogaasoeadi
est una, et tamco plura cognita distiactìssiae repiaescalal secaadaar projpcìas con*
diiioues, tic Dirisa cogmùo, quantum ad aifisua cogac«ccad>, <}ai e^ itt ipsa^ est
l'io THEOLOGU NATVBALIS
non quidem ad formam inlelleclualem, quae mentem ad cognilio-
nem determinat , quasi haec forma in Deo una non sii , sed ad res
intelleclas referlur. Quapropler plures in Mente Divina esse ideas ,
Divinae Simplicitati haud repugoat; nam,ut s. Thomas inquit,tt non
est contra simplicitalem Divini Intellectus, quod multa intelligat ,
sed contra simplicilatem Eius esset, si per plures species Eius intel-
lectus formaretur ». Quod idem hac alia ratione explicans , ait :
"
«Cum hoc nomen idea nominelEssentiam Divinam secundum quod

est exemplar imitatum a creatura, Divina Essentia erit propria idea
istius rei secundum delerminalum rationis modum. Et quia alio
;iiodo imìtantur eam diversae creaturae, ideo dicitur, quod est alia
idea, vel ratio, qua creatur homo, et equus*, et exinde sequitur quod
secundum respeclum ad plures res, quae Divinam Essentiam diver-
simode imitanlur, sit pluralitas in ideis, quamvis Essentia iniilatu
sit una. VerLi gralia, sicut ex praedictis patet, quidquid perfeclio-
nis in rebus est, hoc tolum Deo secundum unum, et idem indivisi-
Lile convenit, scilicet esse, vivere,et intelligere, et omnia huiusmo-
di. Cum
aulem omnes creaturae iraitentur ipsam Essentiam quan-
tum ad esse, non tamen omnes quantum ad vivere*, nec iterum illa,
quae imitantur Ipsam quantum ad esse , eodèm modo esse partici-
pantj cum quaedam aliis nobilius esse possideant^ et ex hoc efficitur
alius respectus Essentiae Divinae ad ea ,
quae habent tantum esse ,
et ad ea, quae habent esse, et vivere, et similiter ad ea, quae diver-

sitalem esse habent; et ex hoc sunt plures raliones ideales, secun-
dum quod Deus intelligit Essentiam suam ut imitabilem per hunc,
vel illum modum. Ipsae enim rationes imitationis intelleclae, seu
modi, sunt ideae^ idea enim, ut ex dictis patet, nominai formam ut
inlellectam, et non prout est in natura intelligentis ^w.
234. At vero circa rationem, qua Deus in seipso celerà a secogno-
scat, satis implexa quaestio, praecipue quod special ad futura contin-
gentia et libera sive absolula, sive conditionata, occurril. Quae qui-
dem controversia maxime apud Theologos agitatur oh connexionem,
quae inter ipsam, et illorum diversa de gratiae efficacia systemata
existit. Scilicet, ne minuliores persequamur senlentias ', Deus celerà
una , et simplex, non distincta ; sed in comparationc ad obiectum , distinctc co-
gnoscìt. Cum ergo dicitur , Deus cognoscit omnia distincte , si dislinctio ponitur
in cognitione per comparalionem ad cognosccnteni, falsa esl ; si autem per coni-
paralioncm ad cognitum, sic Label verilatcm s.
') r, q. XV, a. 2 e — «) In lib. I Seni., Disi. XXXVI, q. Il, a. 2 sol.
=«) Cf Th. Gerboni, Jnslit. theol., t. 2, Disp. Ili, lib. Vili, capp. VIII-XI, p.
302 sqq.. Romac 1797.

TUEOLOGU «ìtvb.ilis ì3y
a se in seipso vel taniquam in causa, vel tatnquam io speculo omnia
repraesenlaote cognoscere dicitur. Ex illorum sentenlia,qui primum
teoent, Deus in sua essenlia, proul per libera volunlatis suae decreta
est determioala, nempe in suo decreto intrinsece efficaci, seu in de-
creto praewo/zo^w, futura absoluta libera videi*, futura autem con-

ditionata etiam in suo decreto, quod quidem absolutum penes sub-
iectum estjconditionalum autem penes obieclum'.Qui vero alterum
docenlj futura libera, sive absoluta, sive conditionala a Deo cognosci
putaot in sua essentia,prout voluntatem humanam supercomprehen-
£^7,nempe quatenus Deus voluntatem bumanam perfectissiaie com-
prebendit,ac proinde non modo quid ipsa aliquandooperabitur,per-
spicit, sed quidquid operatura esset sub qualibet conditione possibi-
li, si in ea reapse consliluerelur; vel in eorumdem fulurorum veri-
tate obiectiva, quam, secluso Divino decreto, in seipsishabent, nem-

pe in determinata veritate ,
quam ea, etsi nuraquam forlasse futura
sinl, logice babent, eo quod,cum omnis enunciatioaut vera, aut fal-

sa esse debeat, in bis duobus pronunlialis, Petrus in his , cuti his
*) Ex iis, qui Lane laentor senlentiani, pleriqne Deum agnoscere peccali coli-
talem la decreto pracmoTenle,eius autem malitiam in decreto permìUente opiaaa-
tur. Oiximus plerique, quia non desunt, qui peccata in forma apposita, nerape in
bono a Dco cognosci doccant, sccundum illud s. Tfaomae, e malum non est per
se cogooscibile ,
quia de ralione mali est, quod sit privatio boni ( I, q. XIV,
a. 10 ad 4 ); ac proinde e per hoc ipsum, quod Deus cognoscit bona, cognoscit
etiam mala,sicul per lucem cognoscunlur tcnebrae j; ibid., e. Hac in re iliud ad-
notare opporlunum est, quod Origcnes, ubi ail, Peccalum nescil Deus, et pecca'
iores nescil Deus ( Eom. IV m
Gea. e. XVII, Opp. t. I , p. 12, Parisiis 1604),
Deum aliquid latcre minime docet , sed id sibi vult , quod Deum peccatum da-
ninal, et peccatorem, buncquc oculorum suorum intuilu indignum babet ; subdit
cnim: e Ilaec autem dicimus, non blaspbcmum aliquid de Dco sentlcntes, aeque
iguurantiam aJìcribcntes £i; sed ita inleUigimus, quod bi
,
quorum aclus Dco est
indignus, indigni etiam Dei notilia dicautur ).

'j Dccretum absolutum ex parte subiecli, et condilionatum ex parte obiccli est,
ut ìnquit Gotti , e quod actu quìdcm cxistit, de re tanica poncnda non absolute,
sed sub aliqua conditione, seu quo Deus absolute statuit aliquid futururo, si talis,
vel talis condilio ponatur ,

quod bic explicari potesl: vaio dare Pelro ,
quae pò-
gtukiveril, ti oravtrit; vel, voio ipsi dare graliam, ai audiat concionem, Dici-
tur lioc decrclum subicctive absolutum, quia actu existit in Ceo. . . Dicitur quo-
que cuodiliunatum obiective, quia res decreta non erii, nisi conditio praeiixa po-
oatur, ad dìflertntiam decreti absolute obiectivi, quo res decreta indcpendcnler ab
omni condilione erii i (C*/>. cit., Iract. IV, q. VI, Dub, li , § 1 , p. 2"20 , ed.
cit. ). Quoniam huiusmodi decreta absoluta ex parte decernentis sunt , ab iis di-
stinguunlur, in quibus decernens ^ctu non babet voluaiatem quidquam determina-
te facicndi, baberet lamen, si certa conditio ponatur, ut si dicam, veilem curre-
re, ai virea mihi svj}ìctrent\ quo quidem decreto oiitil certi staluilur} sed rcUa-
auilur àlolucadum iii futuro, si coudiiio pooalur.
l38 THEOLOGIA NATVBiLIS
circumstantiis peccahit ; Petrus in his , aut his clrcumstantiis non
peccabit, disìunctionis eius parlem alterutram veram esse oportet*.
a35. Cum hac, quara velut historico more innuimus, quaestione
connexionem alia controversia habet, an scilicet praeler scienliam
simplicis intelligentiae et visìonis scientia media agnoscenda sit. Vi-
delicet, etsi scientia Dei sit in se simplicissima, et maxime una, dì->
hilominus secundam diversam habitudinem ,

quam conci pimus ha-
bere ad sua obiecta , dividi solet in eam ,
quae dicitur simplicìs in*
tellìgentiae , et eam ,
quae scientia visìonis appellalur. Scientia vi-
sìonis dicitur ea,qua Deus cognoscit res, quae in aliqua differenti»
temporis exislenliara habent , vel habuerunt , aut babiturae sunl.
Scientia vero simplicìs intelligentiae est , qua cognoscit res omncs ^
quoque modo esse possint, si ve reipsa aliquando futurae sint, sive
non; a Quaedam
licet non sint in actu, tamen vel fuerunt, vel erunl,
et omnia Deus dicitur scire scientia visionis ; quia, cum intelli-

isla
gere Dei, quod est Eius esse^ aeternitale mensuretur, quae sine suc-
cessione existens totum tempus comprebendit, praesensintuitus Dei
ferlur in totum tempus, et in omnia, quae sunt in quocumque lem-
pore,sicut in subiecta sibi praesenlialiter. Quaedam vero sunt, quae
sunt in potentia Dei, vel creaturae, quae tamen nec sunl, necerunt,
nec fuerunl , et respectu horum non dicitur habere scientia^n visio-
nis, sed simplicis intelligentiae * ». lumvero, nonnulli aliam admit»
) Ncque, subdunl , inde infercndutn est Dcum a voluntale liommum ad co"

gnogccndum delcTiiiiiiari,alque omnia in seipso non cogiioscere. Etenim,uti prae-
ceteris inquii nuperus Tongiorgius, e lux determinata est ex se ad omnia obiecta
sibi pracscnlia iliuwinanda , modo ab obiectìs accipit ;
ncque liane TÌrtulcm ullo
quod autcm hoc quam aliud illuminetur , hoc sane ab ipsa ìilu-
polius obicctum,
luinationc non pendei. Simili modo Essentia Divina , ut supra explicavimus , est
ex se detcrminata ad cognosceodum quìdquid verum est , unde omnia in seipso
Deus cognoscit; quod autem hoc potius, quam illud sit verum, hoc utiquc, quan-
tum ad humanas actioucs perlinet, non a Dei scientia, sed ab hominis voluntatc
dependet. Ex hoc autem sequitur Uìvinam scientiam ab hominis voluntate, eiusquo
clectione pendere, tamquam a conditione ponente terminum , quera ipsa altingut,
dum altingit omnia. Sed hoc Divini iutelicctus indcpcndenliae nihil profccto de-
Irahit »; Itialit. phil.^ voi. Ili, Theol. , lib. IH, e. 3, art. 6, p. 43S , Bruxel-
les 1862.
) I, q. XIV. a. 9 e. Adnolante eodem sanclo Doclore, « scientia simplicis noli-
tiac, et visionis nullam differentiam important ex parte scientis, sed solum ex parte
rei scitae. Dicitur enim scientia visionis in Deo ad similitudinem visus eorporalis,qui
res extra se positas iuluetur. Vnde per scientiam visionis Deus scire non dicitur,
nisi quae sunl extra ipsum, quae sunl vel praesentia, vel praeterita , vel futura.
Sed scientia simplicis notitiae est eliam eorum , quae nec sunt , nec crunt , noe
fuerunl : nec alio modo scit Deus ista et illa. Vnde non est ex parte scicntiac ,
quod Deus taliuila aou vidcat, sed ex parte ìpsorum visibilium, quae non sunt &;
THEOLOfiU NATYBALIS l3c)
tuot scicntiam, quam mediani vociiapt, qua nempc Deus non mere
possibilia,noD ab$olule futura, secl conditiooate tantum extitura co
gnoscit; quid scilicet in quoque slatu sivq boni,sive mali praeslilura
sit bumana voluntas, si in bis, vel illis circum^tantiis, sub bis, vel
iUis auxibis a Deo posila fiêrit. £am proinde ita defiaiunt: Scien*
tiujqua Deus ante omne suae volunlatis decretum certo novlt^ quid
volunlas factura esset^ si decerne/ et eam poneve in tatibiis circum-
stantiis^ vel in tali rerum ordine^ et sub tali auxilio^] duasque il-
lius assignant proprietales , alleram ,
quod sit ante omne decretum
divioae Toluntatis, alteram, quod ea dirigatur in decrelis feren-
dis ; eam denique mediani appellanl, vel quia infutura condi-
tionata ferlur, quae sunt media inler futura possibilia, et absoluta,
vel quia inter scientiam necessariom , et liberam medium locum
tenelj est enim necessaria, si ad Deum referatur, quia aclum libe-
rum divinae voluntatis praeveriit-, libera autem, si ad voluntates
humanas, quia ab earpm libero arbitrio illius obiectum dependet.
a36. lam ex diclis band difficuller intelligilur scientiam huius-
modi ab iis adstrui, qui futura contingentia conditionala non in ali-
quo divino decreto , sed in voluntate creata supei comprehensa , vel

in ipsa veritate obiectiva eventus extituri , si conditio, quara impli-
cai, reapse ponatur,a Deo videri senliunt; e contrario ab iis impro-
Deo illa fulura cognosci docent *.
barij qui in decrelis suis a
îj. Ad demonslrandum accedamus scientiam Dei esse causam
rerum. Sane, baec ,
quam ipsi etbnici Pbilosopbi agnoverunt*, ve-
ritas ,
perspicuis evincitur arguraentis. Etenim ila se babet scien-
tia Dei ad res, quas produci t, sicut scientia artificis ad res,quae arie
fiunt. Alqui scientia artificis est causa rerum, (juae arte fiunt. Ergo
scientia Dei est causa rerum, quas Ipse producil*. IJ ipsuiu eo cou-
Qq. dùpp.^ De Fer.f q. Il, a. 9 ad 2. Hinc vidcs quam pueriliter luJat verbis
D. Klee , cum baoc scientiae disiinctioaeai ratioae subiecti cagnoscentis , idcst
Dei , et non ratìooe obiecti sub vario respeclu cogooscibìlis perperam iotclligeas,
Tbeologos irridet; Kathol. Dogmal., voi. 1, p. 17, Mogual. 1835.
4) Cf Golii , Op. cit. , Iract. IV , q. VI, dub. 3.
") Qui scientiae mediae adversantur , ita ctiam argumcntari soicnt: Conditio ,
ex qua fulura couditionalia pendent, tcI ponenda est , vel non. Si primuai, ipsa
vere suut fulura, et ideo pertiueut ad sciealiam visionis. Si alterum, lune nuni'^
quam mere possibilia sunl , proiadeque ad scicutiam simplicu

cxistunt, et inielU-
gentiae referunlur. Ergo , coacluduot, prorsus iuulilis est scientia , quae dicllur
media,
') Cf Arbl., Met.^ lib. XII, e. 2; Phya.^ Ub. VIU, e. I,et De Antata , lib. I,
e. 2 ubi Anaxagorae opinionem approbat ,

qui princìpium omnium rerum esse io*
^llectum omnia moventem assercbat.
^) I, q. XIV 5 a, 8 c, IIuc special illud s. AugUjlifli ; i Saplcalia. Dei ,
per
ÌÔ THEOLOGIA NATVHALIS
firmalur,quocl scientia divina, si in rerum contemplalione dumla-
xat consisterei, earumqiie nullo modo causa esset, a rebus pendere,
et mensurari dicenda est , id quod omnino falsum esse paulo ante
ostendimus. Hinc s. Thomas discrimen inler scientiam nostram, et
scientiam divinam ex eo etiam assignat ,
quod « sicut scibilia natn-
ralia sunt priora, quam scientia nostra et mensura eius; ita scientia ,
Dei est prior, quam res naturales et mensura ipsarum' »•, alque ,
alibi res ideo veras esse docet, quia Intellectui Divino, a quo pen-
dent, adaeqitantur *.
238. Adhaec, primae et perfectissimne causae primus et perfe-

clissimus operandi modus proprius esse debet-, atqui buiusmodi est
operari non quidem n:ituraliler sed per scientiam, et voluntalem"; ,
ergo. Etenim agens naturale ut ab alio dirigatur indiget, nempe

ab intelligente, quod ipso,tamquam instrumento, utitur", ncque suis
actibus dominatur; cumque sit determinatum ad unum, ad plura
specie diversa eius virtus haud porri gì tur *.
^39. lam vero ex bis ,

quae protulimus , argumenlis, illud per-
spicilur, scientiam Dei esse causam rerum « secundum quod habet
quam sunt omnia, secundum arlcm conllnet omnia, anlcquam fabricel omnia » ;
Traci, 1 in loann. Ev., e. 1, n. 17. Et alibi de sapienlia Dei haec habet. « la
qua sunt immensi quidam atquc iuGniti thcsauri rerum iutelligibiliutn , in quibus
sunt omncs invisibilcs, alque inconimulabilcs raliones rerum, etiam visibilium, et

niulabiiium , «|uac per Ipsum fuclac sunt. Quoniam Deus non aliquid nescieos fe-
cit, quod nec de qiioiibel Iiomme artilìce recle dici polest ;

porro si scieus fecit
uninia, ca uliquc tVcit, quae noverai »; JJe Cw. Det, lib. XI, e. 10.
») Jòid., a. 8 ad 3.
"*) JòùL, q. XVI, a. 1. Id ipsum s. Augustinus docuit lis verbis: ( Nos itaque
quae fccibti, videmus, quia sunt; Tu autcìn, quia vides, ea sunl »; Cotif'ss.f lib.
XIII, e. 35, n. 53. Et alibi: a Iste muadus nobis nolus esse non posset, uisi es-
sel; l)co autcìu nisi nolus cssel, esse non posset j; De civ. Dei, loc. cit.
S;
Vid. p. I2t), n. 7, et Costnol., e. VII, art. 3, p. 477.
*) Conlr. Geni., lib. II, e. 2S, et Qq. dispp.. De Poi., q HI, a. 15 e. Dices:
Filius in Divinis per modum natvrae, et non per mudwn Uberlalis procedit, ef
lanien illc est nobiiissimus proccdondi modus ; ergo procedere ab aliquo per mo-
dum naturae , nobiliur modus est ,
quam procedere per modum Uberlalis. Hanc
obiectioncm, uti advcrtit Gonzalez , e iam solverai s. Tbomas Q'/. dispp. , loc.
ciL, ubi iiiquil, quod in iis, quae sunt propter lincm ,

procedere per intelieeluin
ci liberlalem est nobiiior modus procedendi, quam procedere per modum naturae,
quia quod procedit per modum naturae, et est propler lìnem, causalur ab inslru-
mento direclo, et molo ab alio; nam in boc habet verum, quod opus naturae esl
opus intclligeuliae; at vero Filius in Divinis non est propter finem, sed ipsemet
csl linis omnium; et ila in Ilio nobiiior modus procedendi est per modum naturae.
quam procedere per arlem, aul per intellecluui, ut applicatura per modum iiber-
ialis »i Op. ciL, JJmp. XXXVIII, sect. I, p. 377, ed. cit.
THEOLOtìU ilATTBALIS ì^^
voIuDtatera adiunclam-, secundum quod est cau<a unde scientia Dei,
rerum, consuevìl nominari scienlia approbalionis ». Exìnde facile
inlelliges i" scienliam Dei non esse causam peccati^ siquidem illius
deformi lalem, ut alibi dicemus, Deus non vult, et approbat sed ,
dumtaxal permiUit " ; a" quamvis Scientia Dei sit aeterna, tamea
creaturas non esse ab aeterno ; nara «e quia res procedunt a scien-
tia mediante voluntate, non oporlet quod in esse prodeant quan-
,
documque est scienlia , sed quandocumque volunlas determinai* ».

240. Insuper quidam eflfeclus proveniunt a Scientia I)ei^ median-
tihus causis securtdis. Quoniam vero a omnis effectus non solum se-
quitur conditionem causae primae, sed etiam mediae . . . , ideo res
scitae a Deo procedunt ab Eius Scientia . per raodum causarura . .
sccundarum ; nec oporlet quod in omnibus modum scientiae sequan-

tur * )), ex quo consequitur non omnes res a Deo scilas esse neces-
sarias, licei scienlia Dei sit necessaria*.
1^1. Explicandum superest, qua ratione cerlitudo et infallibili-

tas scientiae Divinae cum futurorum conlingentia subsislere possit.
24^. In primis, illud ,
quod iara innuimus futura conlingentia
certo et infallibililer a Deo cognosci, eo confirmalur, quod Deo fu-
tura omnia sunt ab aelerno pniesentia : « Quis hominum, perbelle

uit s. Augustinus ,
potest islam capere Sapienliam, qua Deus novit
omnia, ila ut nec ea, quae dicuntur praeterila, ibi praelereant , nec
ea ,
quae dicuntur futura, quasi desini, expeclcnlur, ut veniant ,
«) I, q. XIV, a. 8 e.
•j e Quaedam , alt iilem Afer Ooclor , facil Deus , et ordinai : quaedam vero
(antuiu oid.Ddt. luislos et facìt, et ordinai ;
peccatore^ auteoi, ia quauluni pecca-
tores sual, non facit , sed ordinai tantum ) {Lib. ùnperf. Dd gen. ad liti. , e.
5, 0. 25j. Id ex eo amplius declaratar, quod, uti autca adaotaTinius , e maiuoi

uoa est per se cogiioscibiie ,
quia de ralione uiali est ,
quod sit privatio boui >
^p. lo7, D. 1). Quare e scientia Dei non est causa mali, ^€d est causa boni, per
quod coîiuscit malum ij I, q. XiV, a. 10 ad 2.
^ì Qì *^'^PP'ì ^fi ^£>'-) q- li; a. 14 ad 2.

*> Jb,U. e.
') Ib.d, ad 3. Baec, quae docuimus , bisce s. Bonavcnlurae rerbis magis cx-
plunanlur: ( Futurum in triplici Quoddam euiui est, cuius Deus est
ditTercntìa est.
tota causa , ut suul ilia, quae creaolur. Quoddam , cuius creatura, aut volualas
est tota causa, ut suiit defeclus , et peccata. Quoddam cuius Deus , et creatura ,
simul suut causa , ut saat opera naiuralia , et opera moralia ,

quia Deus coope-
ratur crealurae. Secuudum hoc iotolligendum , quod rcspcciu primi futuri divina
praescientia est tota causa; respeclu vero secundi futuri nec est causa, ucc tota,
quia non babet causam cfficieotem, sed deticientcm, est tamen causa sui oppositi;
respeclu vero terlit eàl causa, sed non tota 1 ; la iib. 1 Stai.. Dist. XXXVIii,
a. I, q. I TCiOi, _^
l4?> THEOLOGIA NaTVRALIS
sed et praeleritn , et futura cum praesentibus sint cuncta praesen-»
lia ?'' » Hinc Deus futura, et contingentia acque certo, ac ìlia^ (juae
actu existunf, cognoscit.
24^' Ad cuius rei penitiorem inlelligentiam praeslat illud, quod
Aquinas docet, animo rependere *, contingens nempe secundum du-
plicem ralionem considerari pos«e , vel in seipso, prout exislit , vel
prout est in sua causa libera. Prima ralione non ut futurum, sed ve-
lati praesens, atque determinatum habendum profecto est , atque
ideo cerlae subiicitur cognitioni *, altera autera ratione sumitur ut
futurum, et nondum determinatum, proptereaque certae cognitioni
non subditur, sed solummodo in sua causa per coniecturam cognosci
potest.Quare qui effectum contingentem in causa illius tantum co-
gnoscit, per coniecturam cognoscit 5
qui autem in se, et prout exi-
stit, cum certitudine. lam Deus contingentia| cognoscit non solum
prout sunt in suis causis, sed etiam prout sunt in sei psis, atque de-
terminata ad unum, quia licei contingentia fiant successive, ideoque
etiam successive a nobis cognoscantur tamen cognitio Dei est ae- ,
terna, quemadmodum Ipse aeternus est-, aeternitas autem tota sìmul

existens totum tempus complectilur*. Deus igilur omnia futura con-
tingentia cognoscit prout actu sunt ab aeterno simul ; alqui ab ae-
terno simul sunt actu praesentia Deo; ergo Deus iìla futura, proni
praesentia aeternilali, ac proinde certo, et infallibiliter cognoscit".
*) De Triti. , lib. XV , e. 7 , n. 13. « Quid est pracscienlia , alibi ait , nisi

scienlia fuluroruni ? Quid aulcm i'ulurum est Deo, qui omnia supergredilur tem-
pora ? Si eniin scienlia Dei res ipsas Label , non sunt Ei futurae , sed praesen-
les, ac per hoc non iam praescicntia , sed tantum scienlia dici polest. Si autem
sicut in ordine temporalium crealurarum , ila et apud Eum nondum sunt, quae
futura sunt, sed ea praevenil- sdendo; bis ergo ea sentii, uno quidem modo secun-
«lum futurorum praescienliam; altero vero modo secundum praesenlium scienliam.
Aliquid ergo temporaliter accedit scienliae Dei, quod absurdissimum, atque faisis-
sinium est » ; De diversis quaestionìbus ad Simplicianum , lib. II, q. 2, n. 2.

Et s. Grcgorius M.:c Sciraus quia Deo fulurum niiiil est; ante Eius oculos prae-
tcrita nulla sunt, praesentia non transeunt, futura non vcniunt.Quippe quia omne
quod nobis full , et erit , in Eius prospeclu praesto est, et omne ,
quod praesens
est , sclre potesl ,
potiusquam praescire »; Maral. , lib. XX, e. 32, n. 63. Opp.
l. I, p. 666, Parisiis 1703. Brevius s. Anselmus: a Praescicntia Dei non proprie
dicitur praescientia; cui enim omnia sunt semper praesentia, nou Label futurorum
praescienliam , sed praesenlium scicutiam ij Dialogus de casu diaboli^ e. 21,
p. 71, ed. cit.— •) Cf p. 115.
') a Contingens aliquid dupllciter polest considerari.Vno modo in seipso, secun-
dum quod iam in actu est, et sic non consideratur ut futurum, sed ut praesens,
ncque ut ad utrumlibet contingens, sed ut determinatum ad unum; et propter hoc
sic infallibiliter subdi polest certae cognitioni, utpolc sensui visus, sicut cum vi-
deo Sortem sedere. Alio modo) polest considerari contingens, ut est in sua causa.
TIIEOLOGU NATVRALIS l4^
a44* I^m I>a^ certitudo, et infallibililas Scientiae Divinae fulu*

rorum contingenliae minime obstat. Gontingens enim, ut cum Aqui-
Dale loquamuT) cum a Deo^ t^touI ncia esi in sua praesentialiUiley
cognoscalur, sic necessarium erit esse^ sicut necessarium est Sorlem
sedere ex hoc,qucKl Sortes sedere videtur. lam haec necessilas rerum
contingentinra haud toIiit,siqaidem non est necessitas ahsoluta^ sed
consequens ,
qua Dempe onwey quod est , diim est , necesse est esse.
Quare sicut, haec enunciatio, Quod videtur sedere^ necesse est se-
dere^ accipienda est in tsensu composito^ non antera in sensu diviso^
ila haec enunciatio, Quod Deus scit faciendum ^ iilud necessario
fiet\
^45. Hanc rationem s. Auguslinus urget, ut illam, quae Philoso-
phorum ingenia lorsit , extricet di£Gcuhatem; nempe qui fieri pot-
este ut crealurarum actionesj dura a Dee iam futurae praevidentur,
sint liberae'. Sane, futura a Deo praevisa, ut iam diximus, et certo,
Et sic consìderainr a( fularuin, e( ut coniingeos nondam determinatam ad unant,

quia eausa conlingrns se habel ad opposi la , et sic contingens non subditur per
certitudinem alicui cognilioui. Vnde quicumque cognoscit effectum contingenlcot
io causa sua tantum, noa habct de eo, nisi coaiecturalem cognilioncm. Deus au-
tem cognoscit omnia coutingeDtia, non solum prout sunt in suis causis, sed etiam
proat ununujuodque eorum est aclu in seipso. Et iicet contiogectia iiant ia acla
successive , non tamcn Deus successive coguoscit coutingenlia, prout sunt io suo
esse, sicut nos, sed îmul ;
quia sua cognitio mensuralur aclernitate, srcut eliaui
Bunm esse. Aeternitas aulem tota simul existeos ambii tolum (cmpus. Vnde o*
moia, quae sunt in tempore, sunt i3oo ab aeterno praesentia , non soium ea ra-
(ione, qua habet ralioncs rerum apud se praesentes , ut quidam dicunt , sed quia
Eius inluitus fiTlur ab aeterno supra omnia ,
prout sunt in sua praesenlialitate.
Vnde manifestum est , quod contingentia et infallibili ter a Deo cognoscuatur , ia
quantum subdunlur Divino conspeclui secundum suam praescntialitatem, et tamea
suut futura coQtingeotia suis causis proximis comparata ) ; I, q. XIV , a. ì'à e.
Circa hanc futurorum praesentiam in aeterailate difficilis,uti alibi innuimus (p.lI6)y

exislit quaestio, an scilicet ea sint Deo praesentia in aeternilate obieclive tantum,
qualenus nempe sunt in mente Dei,quo modo futura sunt etiam praesentia Prophe-
tis, dum ea praevident, an vero prout Dobis, quae iam existunt ,
praesentia sunt;
quod quidem non ita est intelligendum, ut futura iam producta siot ia aeteraitate,
antcquam producantur in tempore, sed ila ut sint Deo realiter praesentia ratione
ipsius aeteroitatis, quae, u (potè mensura infinita non solum supergreditur, sed etiam
compieclilur omnes durationes ioferiores , et quidquid ia aliqua illarum differeutia
existit,ac proinde absqus mutalione ulla vel vicissitudine simul est cum quacumque
differentia temporis, ia quo futura aliquamio existent.Banc alteram sententiam, ull
ex verbis, quae paulo ante protulimus, coliigitur, s. Thomas amplexos est, quam
explicat eiemplo illiusqui cum ab aliqua aUitudine lotam vi'am tnluealur^ si-
,
mul emnes iranteuntes per viam; Ibid. ad 3. Cf D' Aguirre , Op. cit. ,
viiiet
Ditp. XLIV, secl. 1 sqq., p. 784 sqq., ed. cit.

*) ibid. ad 2, et Lonir. Geni., lib. 1, e. 67.
*) Haec dilTicultas paganis pUiiosopbis tanta visa fai!} al nonaulli proplerea bo<
I
et infuUibiiiter, non tamen necessario fieni: « Sicut tu, aitj memo«
ria tua non cogis facla esse, sic Deus praescien-
quae praeterierunt,
tia sua non cogit facienda,quae futura sunl'w.Quinimmo tantum ab-
est, ut praescientia Dei imponat causis liberis necessitatem,ut potius
ab ipsa Dei praescientia conservetur liberlas. Etenini,ut idem sanctus

Doctor argumentatur, futura eodem modo reipsa futura sunt, quo
a Deo per praescientiam futura cognoscuntur. Atqui praescivit Deus
quaedam libere eventura, ncque enim praescientia Dei naturam no-
strae voluntatis destruit, quae « ôluntas non esset, nisi esset in no-
stra poteslate ». Ergo illa libere evenient. u Non igilur per Dei prae-
scientiam mihi potestas adimitur, quae praeterea mihi certior ade-
rii, quia Ille, cuius praescientia non fallitur, adfuturam mihi esse
praescivit"». Et alibi: « Non propterea nihil est in| nostra voluntate,
quia Deus praescivit quidquid futurum esset in nostra voluntate.
Non enim qui hoc praescivit, nihil praescivit. Porro si Ille, qui
praescivit quid futurum esset in nostra voluntate, non utique nihil,
sed aliquid praescivit, profeclo, et Ilio praesciente, est aliquid in
nostra voluntate' ». Exinde concludit : « Quocirca nullo modo co-
gimuraut, relenta praescientia Dei , tollere voluntatis arbitrium,
aut, retento vuluntatis arbitrio, Deum(quod nefas esl)negare prae-
scium futurorum, sed utruraque amplectindur,utrumque fideliter, et
"Veraciter confitemar* ».
Atque haec quidem optime consislunt etiamsi scientia Di-

9.^6. ,
vina causa, et quidem fjftclrix horum futurorum asseratnr, il:» ut

Deus non ea cognoscatjquia futura sunt, sed polius futura .sinl,quia
ipsa noveril ". Ncque enim Duus cfficit tantum ut nos opcremur, ,
niinctn libcrum esse negarcnt, atque e contrario alii cum Cicerone polius Dei prae-
scientiam in dubio ponereiU, ita ut , aienlc s. Augustino (De Civ. Dei , iib. V ,
e. 9 ), dum homints voluerint facere Itberos , Jecerint sacrìlegos, Damiroii ho-

dicrnae scbolae eciecticae patronus illorum titcni iioc modo componit: Procul du'
bìo et Deus praevidel futura., et homo liber est ; Deus enim non praenoscit ,
711.»/ ea., quae necessario futura sunl ( Cours de philos. ). Mira sane , et pror-
sus cclcctica concilialio !
») De Iib. arò.., Iib. Ili, e. 4, n. 11.

•) 8.—') De Civ. Dei, iòid.—*) Ibid , e. 10.
Ibid. e. 3, n.
^; Diximus et quidem ejfecirtx ; iliud enim quod antea statuimus , scicntiam
,
Dei esse causam rerum, a nonnullis de causa effeclrice , ab aliis de causa dire'
(Sirice intelligitur; atque ideo secundum istos Deus ideo novit futura ,
quia futura
sunt; secundum illos, ideo res sunt futurae, quia sciuntur a Deo. Apud PP. haec
duplex loquendi ratio eliam oceurrit (Cf Estius, In IV Iib. Seni, Commenl., In
Iib. I Disi. XXXVUI, § 1, t. I, p. lOS, Parisiis 16S0 ). Secundum s. Tbomam,
illae cnuQciationes, quibus aliqui PP. Dcum ideo pracscire uliqua , quia sunt fu.
tura, asseruBt, inlcliìgeadac sunt de scientia specutativa, uon iam de scientia pra-
ÛFOLOGIA NATVRALIS I 4^
sed eliam ul lìbere opcremur, sìquidem sua t-ffìcnoia non modo enti-
latem , scd edam liberum modum et ab aeterno
actus attingit ,
non solum effeclura futurum praescivit, sed eliam contingenter, et

libere fulurum. « Si Deus providit hoc futurum , hoc erit, sicut
Deus autem illud esse futuruna
providit illud esse fulurum; providit
contingeoter; sequilur ergo infaliibiliter, quod erit contingenter,
non necessario '.
t^y. Quae cum ita se habeant , ii$, qui , scientia Dei futurorum
conliiigentìum Kernel posila, aut scientiam Dei falli posse, aut con-
tingentia evadere necessaria obiiciunt, facilis responsio est. Elenim
Deus cognosrit futurum, non ul fulurum, qua ralione est contin-
gens, et polest non evenire, sed ul praesens, qua ralione est d«ter-
itiinatum ad esse. « Non sequitur quod simpliciter dioalur necessa-
rium ; nec quod scientia Dei fallatur, sicut et visus mcus non falli-
tur, dum video Petrura sedere, quamvis hoc sii conlingens* ». Quod
ul magis perspicuum fiat , recolendura animo est fulurum ,
prout
subest scienliae Dei, non posse non evenire, ex quo fit ut scientia
Dei non sit fallibilis '
\ absolute tamen posse non evenire, ex quo fit,
ut contingenter existal. Quocirca idem Doctor noster, ut paulo ante
innuimus, illam enuncialionem explicans, «ì Pé'ws semi hocconiin-
gens fulurum esse ^ hoc erit^ haec habet: « Quiindo in antecedente
}X)nilur aliquid perlinens ad actum animae, conseqiiens est accipien-
dum non secutidum esse, quod in se est, sed secundum quod est in
anima. Aliud enim est esse rei in seipsa, et esse rei in anima. Vt
pula si dicani: si anima inlelligit aliquid, illud est immateriale, in-
dica ,
quae nimìrum coniunela bxibel volualalis Divinae decreta; vcl e secundum
causam conscqucnliae , non secundum causam esseodi. Sequitur enim , si aliqua
eunt futura ,
quod Deus ea praescierit , noa tamea res fulurae suat causa ,
quod
Deus sciat i; I, q. XIV, a. 8 ad 1.
*) Cmtr. Cent., Kb. HI, e. 94. Cf s. Bonav., Io lib. I Sent.j Dist. XXXVIII,
a. 1, q. 2 re»oì.
«) Q<j. ditpp.. De Fer., q. II, a. 12 ad 2.

') e Quod obiicilur, iaquit Scrapiiycus Ooctor, quod alitcr polest esse , dicea*
|dum quod aliter potetit esse, quia Ucus polest alitcr pracscisse y et cura pooitur ,
|Uod aliter sit ,

ponilur quod alitcr praescit. Quando ergo ìofertur ,
polest aliter
esse, quam sit, et Deus praescivit sic; ergo aliter, quam Deus praescit,distinguea-
da est conclusio ,
quia polest inlclligi dirisim, sic vera est, et est sensus. Deus
praescit hoc evenire, et possibile est illud non evenire. Si autem cooiunclim, falsa
ei>l , et est sensus , illud esl possibile, quod Deus praescit uno modo, ut evenial
aliomodo. Et est fallacia compositionis in ilio proecssu; sicut liic, carrons potest
non muveri; ergo possibile cst,quod aliquis carrai, et non moveatur, non sequitur.
Siiuililer cum quacritur ,
quod pouitut ,
ponendum est ; scd cum assumit , Deus
praescivit, Iioc est «pposilum posilo , et ideo est ncgauduui > ; toc. tit., a. 2,
q. 1 ad arg.
lÌU:M.PBil.OS.CfiRiST.ni.rARà U. JO
"^
1 46 TIIEOLOGIA NATVBALIS
telligendum est, quod illud est immateriale, secundum quod est in

intelleclu , non secundum quod est in seipso. Et similiter si dicam:
si Deus scivit aliquid, illud. erit, consequens intelligendura est, proul
subest divinae scienliae, scilicet prout est in sua praesentialitate, et
sic necessarium est, sicut unieceàeDS ', (luìa omne y quod est ^ dum
esly necesse est esse ' ».
ARTICVLVS SEXTVS
Ve volimtate Dei
24^. Postquam de sumraa Intelligentia Dei panca delibavimus ,
nonnihil de Eius voluntate dicamus oportet*, siquidera, aienle Divo

Thoma 5 « voluntas consequitur intellectum * ». Ilaque in primis
an 5 quomodo in Deo voluntas existat,inquirimus ; deinde quod
et
pertinet tum ad eius ol)iectum,tumad varias,quibus spectaii potest,
rationesjtum ad ipsius libertatera brevi sermone complectimur.
249* ^^^ admittendam esse in Deo voluntatera piane demon-
slratur bunc in modum: Natura intellectualis per formam intelligi-
bilem aclu intelligens constituitur, aeque ac res naturalis per suam
formam naturalera in esê naturali constituitur^ atqui res naturalis
ralione suae formae naturalis ita comparata est, ut si perfectionem
sibi consentaneam assecuta sit, in ea quiescat-, sin ea careat, ipsam
ossequi nitatur. (c Vnde et natura intellectualis ad bonum apprehen-
sum per formam intelligibilera similem babitudinem habel, ut scili-
cetcum habet ipsum, quiescat in ilio; cura vero non habet, quaerat
ipsum-,et utrumque pertinet ad voluntatem.Vnde in quolibet haben-
le intellectum est voluntas. Et sic oportet in Deo esse volunta- . .
tenij cum sit in Eo intellectus' ».

aSo. Praeterea , si Deus voluntate carerei ,
pluribus , monente
s.Bonavenlura, destilueretur perfectionibus. Eleni m 1" dominium in
res creatas exercere non posset , nam voluntas est illud, penes quod
residet potesias ', 2° non esset felicissimus*, siquidem a voluntas est,
in qua consislit voluptas summa, sive felicitas *, beatus enim est qui
') Ij q. XIV, a. 13 ad 2. Et s. Bonaventura: ce Nolandum quod duplex esl ne-
cessitas, scilicet absolula, et respectiva. Nccessitas absolula, quae opponitur 0011-
tingentiac, dicllur necessllas consequcntis. NeceEsitas rcspecliva dicilur ncccssilas

coQsequcntiac, et Iiaec non opponitur cootingcnli; nam aliquod conlingcns neces-
sario sequilur, ut si ambulat, necessario scquilur, quod niovctur. Dicendum ergo
quod in pracscilo non est nccessitas absolula, scd soluoi nccessitas consequeoliaci
quia necessario scquilur. Deus pracscil bocj ergo hoc erit >; loc. cit.
'') J, q. XiX, a. 1 e.—') Ibid,
,
TNEOLOCIA NATTIULM ì
^-J
babet omne quod vult-, unde nihil delectalur , iiisi Labens volunta-
%tm'j vel alk}uid simile voluntati « ;
3* iustitia £i non esset attri-
buenda, cara k voluntas est illud, penes quod residet iustitia, et ae-
quitas; iustitia enim non est aliud, unde quam rectitudo voluntatis;
non habentia voluntatem non sunt capacia iustitiae » ; 4° Summa
iiberalitas £i esset denegaoda ; quia » voluntas est vis , secandura
quam attenditur summa Iiberalitas^ omnis enim Iiberalitas venit ex
amore, sed constai quod amor est aclus voluntatis ». *
< 35t« Cx ipsa autem infinita simplicitate £>eicolligitur voluntatem

prt»estantiori prorsus modo quo ,
in nobis est , in Deo agnoscendara
esse *, quod quidem perspicuis verbis ab eodem Serapbyco Doctore
ila explicatur: « Yoiluntas in nobis est per diflferenliam a subslantia,
et actu ^ et per dislantiam a fine. In Deo autem peromnimodam in-
difierentiam borum , scilicet subslantiae, virlutis, actus, et finis. Et
quia in nobis est per diilerentiam a substantia, et ab actu, ideo aliis
est praesidens, et secundum diversos actus variabilis. Propler diflfe-
rentiam enim a substantia, in qua possuntet aliae potentiae radicari,

praesidet aliis potentiis, utsensui, et appetitui. Propter differentiam
ab actu, est variabilitas afl'ectionum. In Deo
secundum alterationem
antem neutrum , et ideo nec regit inferiores potentias , nec babet
variari secundum affectiones varias. Et quia in nobis est per distan-
tiam a fine, inde est, quod est indigens, et ideo in ea est fuga et ap-
pelitus, et cadil in ea tristitia, et malitia, quia potesl a fine obligari,
cum non Deo nec fugam , nec appetitura* ba-
sit illi coniuncta. In
bet, nec tristitiam nec malitiam, sed omnimodam laetitiam, et ii|-
,
stitiam'». Hinc etiam illud intelligitur voluntatem in Deo esse ,

non ut quaerat Jinem , sed ut quiescai in Uh, « Dicendum , inquii
s. Thomas, quod voluntas in nobis pertinet ad appetitivara partem.
Quae licet ab appetendo nominetur non tamen bunc solum babet ,
acium , ut appetat quae non babet , sed etiam ut amet quod babet
et delectetur in ilio \ et quantum ad hoc voluntas in Deo ponilur ,
quae semper babet bonum ,
quod est Eius obiectura cum sit indif- ,
ferens ab eo secundum essentiam* ».

262. De sanctilate autem Divinae Voluutatis, hoc e^t de eximia
et per se indeficienti morali rectitudine ^, nihil est cur dicamus. £•
>) Io lib. 1 Senl.y Disi. XLV, a. 1, q. I in arguendo.

*) f Appetitus , alt s. Tliomas , e&t proprie rei noodum habilac > ^ la Itb. I
Seul., Disi. XLV, q. I, a. 1 ad 1.
•) Loe. cil. in retot.

*) I, q. cil., a. I ad 2.
*) Sancium , si elbj moicgiae tox speclelur. dlcUur quasi saucìlum ^ sancilum
I f8 TIIEOLOGIA NATVRALT?
ienim Ens pollssimum ncquit profccto ea carere perfeclione ,

qiiae
prae celeris ita propria est agenti ralionali, ipsumque ita deccl, ut
cxiiide boni isimpliciler dicti et rem,et nomen, et laiidem consequa-
tur. Quapropler tanta est Dei cum quavis improbitate morum re-
pugnantia ,
quanta cum sui ipsius negatione vel interilu. Hinc
« Deum, aiebat Terlullianus , sufficit dici, ut necesse sit bnnutn
credi. . . . Bona igitur erit voluntas eius ,
qui, nisi bonus , non
erit Deus * ».
253. Quod ad obiectum Divinae Voluntatis attinet, indubiumest

obiectum •primariwn esse ipsam Divinam Essentiam , secundarium
antera esse res extra Deum. Et sane primum ila probatur: « Bonum
intellectum est obiectum voluntatis. Id autem ,
quod a Dee princi-
paliter inlelligilur , est Divina Essentia. Divina igitur Essentia est
id, de quo piincipaliter est Divina Voluntas ». Insuper:<( Vnicuique

volenti principale volilum est suus ulliraus finis; nam finis est per
se volilus , et per quem alia fiunt volita. Vltimus autem finis est
jpse Deus, quia Ipse est summum bonum. Ipse igitur est principale
volilum suae Voluntatis * ».
254. Alterum autem :(cVoluntas consequitur intellectum. Sed

Deus suo intellectu intelligit se principaliter , et in se intelligit om-
vcro quasi sanguine sacratum, afque Grmalutn. Solebant cnim vcteres, caesa fi-
clima, eius sanguine sua foedera firmare; inde factum est primo, ut sanctum di-
ccrelur quidtjuid religionem utcumque praeseferret, quasi religione consecratum,
ci quod minimo violandum est. Hanc ob ralionem s. Thomas (2' 2ae, q. LXXXI,
a. 3 e.) sanclitatem in nobìs a' religione non difFerre sccundum essentiam , sed
sccundum rationcm Ja nobis quidem, eo quod sanclitatem hoc modo Deo
docet.
non convenire manifestum per se est. Secundo inde etiam factum est , ut san-
ctum intelligerctur quidquid a prophanis csset scgregalum, quasi purum et imma-
tulatum.a Potcst etiam, subdit idem sanctus Doctor, hoc nomen, sanctus, ad man»
ditiam perlinere, ut intelligatur sanctus, quasi sanguine tinctus, eo quod aniiqui-
tus illi qui purificari volebant cit.). £t

, sanguine husliae tingebantur t (Loc.
,
Diouysius: e Sanctitas est ab omni scelere libera omnino perfecta , et omni , et
ex parte immaculala purilas » (De Div. Nom,, e. 12); nempo quasi puritas sa-
cra, vel polius dignitas ex puntate et segregatione ab omni macula et labe; sì-
quidem haec purilas et scgregatio, quippe quae singularis excellcntia est, consc-
crat quodammodo qui ca ornatur , singularlque veneralione dignum cllicit. Hinc

sanctitas prò rectiludine morali ponitur, omnium virtulum pieni ludiuo qui* sive ,
bus vircs, facultalesquc omnes agcnlis ralioiialis ad agcndum sccundum rcctau ra-
tionis normas pcrlitiuntur ; ex liac cnim reclituJine, pracserlini cum esimia est,
agcnlis purilas in operalione derivulur, et ex vi puritatis consccratio ,

qua scili-
ect laudcm , honorem ci vcnerationcm nicrclur. Vid. Emanuel. IMaignao , Phtt,
sacra, l. I, e. 16, p. 526 sqq., Tolosac I6i>l.
') Scorpiae. ado. Gnosticos, e. V, 0/ip. l. I, p. 523, Parisiis i6!>S.

«*) Conlr, iicnt.t lib. 1, e. 74.
TIIBOLOGU NATVRALIS I
{9
nia alia. Igilur simililer principaliler vultsc, et volendo se vultom"
Dia alia * ».
a55. Ex bis illud etiam pcrspicilur, obieclum, uli aiunt,ybr//ia-

/p, seu molivuni dìvinae Volunlalis esse ipsaiu Eius Bonilatem, ila
nempe ut divina Bouitas sit Deo ratio volendi quaecuraque extra se
irull*. Elenini illud, quod voluntas propler seipsuin \uU, est unica
ralio, qua celerà velit;hinc ultimus finis, cura propler se appelalur,
ralio esl, cur caelera appelanlur. Atqui illud, quod Dei volunlas
propler seipsum vult , est Eius Bonilas. Ergo». Audialur s. Augu-
slinus: ft Quomndo ergo diligit? ut nobis utatnr, an ut frualurPSed
si fruilur , egei bono rostro-, quod nemo sanus dixerit*, omne enim
bonum noslrum Tel Ipse esl, vel ab Ipso est. Cui autem obscurum,
Tel dubium esl, non egere lucem rerum barum nitore, quas ipsa il-
luslraveril ? Non ergo fruilur nobis , sed ulitur. Sed neque sic
. . .
ulilur, ut nos; nam nos res, quibus ulimur, ad id referiraus, ut Dei

bonitate perfruaniur^ Deus aulem ad suambonitalemusum nostrum
referl* ».
!i56. Praelerea, si divina Voluntas aliqua ralione a bonitate crea-
ta mover elur, amor, quo diligerei crealuras, non tantum effeclivus,
seti eli;im affeclivus essel; siquidem amor effeclivus bonitalis obie-
cli, cum quo illa orialur, nequit ab ipsa allici,seu move-
ipse sii, a
ri. Atqui ymor, quo Deus diligit crealuram, non esl affeclivus, sed
') Ibid.f e. 75 .Qua in re advertit idem sanctus Doclor Deum non diccndum
esse velie oiuoìa, aeque ac omnia, quac esse possuul, cognoscit.Namiaclus cogoo*
scilÌTac TJrlulis e^t , secundum quud cognilum est iu cognoiccnle ; aclus autcni
TJrlulis appelìtivae est ordinalus ad res, secundum quod in seipsis sunt. QuicquìJ
autem potcst kabere rationcm cnlis , et veri , lolum est virlualìtcr in Deo , sed
non totum exìslit in rebus crcalis. Et ideo Deus cognoscit oinue rerum, non ta-
men vuit omne bonum; nisi in quantum vult se, in quo virtualiter omne bonum
ciislit >; I, q. XIX, a. 6 ad 2. Cf Cosmol., e. VI, art. 5, p. 446.
*) Cum Toiuutas Dei dicìtur ,
quod est suum bonum , id
non ette , nisi eius
non eodem modo intelligendum est , sicut in voluntate notlra , e quae vuit bo-
num suum, quo sciiicct pcrGcìtur sicut bne, vel per quod Gncm consequilur; sed
Voluntas Divina vult bonum suum, quod est ipsa, et quod ab Ea est, et non per
quod iuvalur j; In lib. I òVn/., Dist. XLV, q. I, a. 2 ad 3. Insuper , cum Vo-
Juulas Dei ab Eius Bonitate moverì dicitur , hoc secundum sirjnifcandi modum
accipiendum osi, nam voiilum est idem voluntali; Qq.diipp.^ De Fer.., q, XXIII,
a. I ad 7.
*) I, q. cit., a. ] ad 3. Exinde etiam sanctus Uoclor Inferi oliccforura mullKudi-

nem, quae Deus vult, Eius iniiailae siniplicitali minime obsture. Nam < sicut in-
lelligcre Divinum unum est, quia multa noa videi, nisi in uno. ita velie Divinum
esl unum , et simplex ,
quia multa non vult , nisi per unnm ,
quod e:>t Buuilas
sua 1; ibid., a. 2 ad 4.
*) D. Djclr. Christ -,
Hb. I, n. 34.
l5o THEOLOGiA NATVBALI8
tantum efFecliviis *. Ergo divina Voluntas nullo modo a bonitate
creala movelur.
757. Minor ex eo ostenditur,quod amor affeclionis lrahit,et trans-
format amantem in amalum dum -, e contrario Deus omnia trabit ad
seipsum, repugnatque Ipsum in creaturara tiansformari.w Non, ita
s.Bernardus Deum alloquitur, afficeris a nobis, vel ad nos, cum nos

amas^ ... : nos a Te , et in Te , et ad Te afficimur, cum ama»
musTe*».
258. Quod si Deus aliquid propter aliud, e. g., gloriam creaturae
propter eius merita velie dicitur, illudjDroyj/ernonquidem aliquam
causam ex parte volentis significat, sed tantum ex parte rei volitae,
nempe, ut s. Thomas docet, non propter hoc vult Jioc^ sed vult hoc
esse propter Iwc *;quare , subdit Card. Gotti, « non propter merita
vult gloriam, quasi bonitas mediorum sitalliciens, et raovens voltin-
latem divinarti ad volendam gloriam homini, motivum enim unicum
est sua bonitas; sed Deus vult gloriam dari propter merita, ita ut
haec sint quidem causa gloriae dandae, et volilae, non autem Dei
volentis *». Sed de bis in Capite sequenti, ubi de fine creationis dis-
seremus, sermo redibit.
aSg. Circa varias rationes ,
quibus divina Voluntas considerari
polest, Celebris est apud Scholae Doclores illa divisio, qua Voluntas
vel beneplaciti^ vel signi apj:)ellatur, prout pr/T^r/e, vel metaphori'
ce de Deo dicitur. « Voluntas proprie dieta vocatur voluntas bene-
placiti-, voluntas autem metaphorice dieta voluntas signi, eo quod
ipsum signum voluntalis voluntas dicitur ' ».
aGo. Itaque voluntas beneplaciti est actus interior eiusdem divi-

nae Voluntatis.Quoniam vero homines per aliqua signa, quae sunt
operatio^permissiOf praeceptum^ prohibitio^ consiUum ^ volunlatem
suam exprimere solent; ita metaphorice in Deo dicimus voUmlalem
illud, quod in nobis signum voluntatis est. Haec autem voluntas si-
gnitttribus modis se babet ad voluntatem beneplaciti. Qiiaedain enim
est signi, quae numquam incidit in idem cum voluntale beneplaciti,
sicut permissio, quae permiltitmala fieri, cura mala fieri numquam
'} e Quia volunfas nostra dod est causa bonitatis rerum , sed ab ca movctur ,
sìcut ab obieclo; amor nosler, quo bouum alicui volumus, non est causa bonitalis
ipsius, sed e converso , bonitas eius vel vera, vel acstimala provocai amorctn ,
quo Gius bonum conservari, quod babct, et addi, quod non Iiabet, et
volumus et
ad boc opcramur. Sed amor Dei est ìnfundeus, et crcans bonitalem in rebus > *
he Fer.^ q. XX, a. 2 e.
») De Amore Divino^ e. 4, Qpp. l. Il, p. 314, ed. cit.

') I, q. XIX, a. 5 e. aìB»
*) Op, cit., i. I, traci. V, q. 1, dub. II, § 3.—^) I, q. XIX, a. 11 e.

THBOLOGIA NATVBALIS l5c
Telit; quaedam autem semper idem incidit, sicut operalio; quae-

in
dam vero quandoque incidit, et quaudoque non, sicut praeceplum,
probibitio, et consilium '». Cura vero dicitur voluntatem signi non
scraper incidere in idem cum vólunlate beneplaciti, hoc intelligen-
dum est, non quatenus cum nulla volunlale beneplaciti, sed quatenus
cum illa, quae nobis videtur,non coniungitur.E. g.,cum Deus prae-
cepil Abrahamo , ut filium suum Isaacum immolarci, putabat ille
Deuni velie buiusmodi sacrificium*, at non haec erat in Deo volun-
tas beneplaciti, sed ut manifesta fieret Abrahami fldes, et obedien-
(ia. Ila etiam Deus permittjt peccatum, Eius tamen voluntas bene-
placiti non est peccatum, sed, ut postea dicemus, bonum, quod ex
peccalo eruit.
t«6i. Voluntas beneplaciti per aniecedentem, et consequentem di-
sLinguitur*.\o\\xnVàs antecedens dicitur quae circa rem,prout in sei-
psa est •,con5c<^//c/75, quae circa rem,prout cum pecuiiaribus suis cir-
curastantiis adiuncta est, versatur. En quomodo utraque ab Aquinate

nostro explicelur Quae quidem distinclio non accipilur ex parte
: «
qua nibil est prius, vel poslerius, sed
ipsius voluntalis divinae, in
ex parte volitorum. Ad cuius intellectum considerandum est, quod
unumquodque, secundum quod bonum est, sic est volitum a Deo.
Aliquid uulem potest esse in prima sui consideratiune , secundura
quod absolute consideralur, bonum. vel malum, quod tamen, prout
cum aliquo adiuncto consideratur, quae est consequens consideralio
eius, e contrario se habet. Sicut hominem vivere est bonum, et ho-
minem occidi est malum secundum absolutam considerationem; sed

si addatur circa aliquem hominem, quod sit homicida, vel vivens in
periculum mnltiludiuis , sic bonum est eum occidi , et malum est
euro vivere. Vnde quod iudex iustus anlecedenter vuU

potest dici,
homicidam vivere, sed consequenter vult homicidam suspendi '».
262. Ex bis facile intelligilur voluntatem Dei illa,quae vult , eo
tamen modo, quo vull, semper assequi. Quod praeclaris bisce ver-
bis s. Auguslinus docuit: « Non sic constitula sunt opera Domini ,,
ut creatura in arbitrio libero constitula Creatoris superel volunta-
») Qq. dispp.i De Fer., q. XXIII, a. 3 ad 6.

») Jbid. e.
*) I, q. XiX , a. 6 ad 1. Addaolur baec pauca s. Ioannis Cbrjs. : i Est VO'

lantas princeps el quae praecedii : est enim efiam alia volnnlas : ut pula volun-
tas prima est, ut uon percant qui peccarunt : voluntas secunda est, ut qui facti
sunt inali pcreant j; In Ep. ad Eph. e. I, Uom. !, Opp. t. XI, n. 2, p. 5, Pa-

risiis Vl'ik. Cf s. Aug. 5 de Spir. et itti. , n. 58; Conlr. luiianum^ lib. IV, n.
42; Enchtr., e. 79; s. Damasc. , /?( F/(/« orih., Uh. lì, e. 19; s. Aus., De voi.
Dei. e. IV.
,
l5a THEOLOGU NATVBALIS

<€m, etianisi centra Eins fycial voluntatem. Non vull Deus, ut pec-
ces^ nam prohibet. Tamen, si peccaveris, ne pules hominem fecis-
se quoti voluit , et Deo accitlisse quocì noluit. Sicul eniin vult, ut

liomo non peccet, ita vuit peccanti parcere, ut reverlatur, et vivai;
ita vult jwstremo in peccato perseverantem punire, ut iustiliae po-
tentiam contumax non cvadat. Ita, quiilquid elegeris, Omnipolenti

non deerit, unde suam de te compleat voluulalem * ».
263. Cuius rei hanc s. Thomas ralionem assignat: « Potest ali-
quid fieri extra ordinem alicuius causae parlicularis agentis , non

autem extra ordinem alicuius causae universalis , sub qua omnes
causae partioulares comprehenduntur^ quia si aliqua causa particu-
laris deficiat a suo effeclu, hoc est propter aliquam aliam cau-
sam particularem impedientem, quae continetur sub ordine cau-
sae uiiiversalis. Vnde effeclus ordinem causae universalis nullo mo-
do |>olest exire. . . . Cum igilur voluntas Dei sii universalis causa
omnium rerum, impossibile est, quod divina voluntas suum effe-
ctum non corisequaiur. Vnde quod recedere videlur a divina volnu-
tate secundum unum ordinem, relabilur in ipsam secundum alium.
Sicut peccator, qui, quantum in se est, recedit a divina volunlatè

peccando, incidit in ordinem divinae voluntatis, dura per Eius iu-
stitiam punilur" ».
264« Explicandum superest, quo modo Dei voluntas circa diver-
sa ,
quae respici t obiecta , se habeat. De qua re s, Thomas disse-
rens, inquit: « Quidquid Deus vult in seipso, de necessitale vult^
quidquid auiem vult circa crealuram , non de necessitate vult *
».
u65. Atque in primis, Deus necessario seipsum vult.Elenim « vo-

luntas divina habet prò principali volito id, quod naluraliter vult,
et quod est quasi finis voluntatis suae, scilicet Bonilas sua, propter
') In Pi. ex, n. 2. Et In lib. De correpl. et gratia, e. U, n. 43: e Velie, at
uotle in volcntis, aul nolentis est potcstatc, ut Divìiiani vuluntatcìn nuii impcdìut
nec superet poleslatem i. Cf elìam Epiat. CXX. flìiic, raoiienle Tertulliano, ìilud,
quod in oralione dicimus, â/ voluntas tua^ iulclligeudmu est e non quod ulìquis
obsistat ,
quouiiuus voluntas Dei tiat, et Ei successum voluntatis suae oremus i ,
sed ila ut in omnibus pclamus Oeri voluutatem Eius , ut nos ambulare fucial in
via maudatorum suorum, et nos ad regnum coclorum perducat; i quae ut iuiplcrc

possiuius, opus est Dei voluntate i; De Orai., e. IV; Opp. t. I, p. 371, ed. cit.
£t s. CyprianusuNon ut Deus faciat quod vult, scd ut nos facere possimus quod
Deus vult. riam Deo quis obsistit, quominus quod velit faciat ì ? De orai. Dota.f
n. XIV, ed. Migne, t. IV, p. 528. Vid. Caiec/t. Cane. Trid,, Para IV, Paiiio
3% § 17 sqq., p. tì36 sqq., Parisiis 1830.
«) I, q. XIX, a.6 e. Cf Qq. dispp.. De Vcr.^ q. XXIII, a. 2 e.
') Ql- dixpp., De Ar., q. cit., a. 4 e.

. ,,
THBOLOGU NATVBAUS |5i

quam vult quidquid vult ». Atqai «. respectu huius volili volun-
Us necessitutem habet, cum ipsum tendut per modum naturae ».
in
Ergo « respectu illius principalis volili, quod est sua BoiiilaS) vo-
luntas divina oecessitatera habel, non quidem coacliotiis, sed nata»
ralis ordinis . . . ^ non eniiu potest Deus velie se non esse bonum,
el per consequens se non esse intenigentem,vel polenlem, vel quod-
cumque eorum, quae ratio Eius Booilatis includit * ». Quod argu-
nientum huc profecto redit: Yoluiitas necessario inhaeret ultimo fi-
ni, ita ut opposituni nequeat velie. Atqui divinae Voluntatis non
est alius finis, quam ipse Deus. Ergo Deus necessario vult se ipsum.
Piaeleiea, « ouinis peifectio et bonitas , quae in crealuris est, Deo

convenit esscntialiter. Diligere aulem Deum est summa perfectio
rationalis cieaturae , cura per hoc quodaramo<lo Deo uriiatur. Ergo
in Deo essenlialiter est ; ergo ex necessitale diligit se , et sic vult se
esse • ))
^G6. Mauifcstum autera est hanc, qua Deus seipsura vull, neces-
sitatem non solum quoad specijicatlonem obiecti^ sed eliam quoad
extrciluun inlclligt;ndam esse, iti ut a volitione sui ipsius absistere
non possit. Etcuiui impossibile est m Deum non velie aliquid actu
esset enim volens in poteutia tantum^ quod est impossibile , cam
suum velie sii suum esse »; cum ergo Divina volunlas velit « saura
esse, et suam boiiilatem, ut principale obiectum, quod est sibi ralio
voleudi alia, et in omni volito suum esse^ et suam b<jnitatem velit,
sicut visus iu omni colore videt lumen* » ; constquitur ut uln;qua
necessitate specljicallonisêi exercitii suum esse et suam bonilalera
velit.
'jiGy. E contrario, circa res extra se « liberlas, ut Tertullianus

ait , non necessilas Deo corapelil* », vel , ut s. Irenaeus scribit
a Deus non ab aliquo motus , sed sua sententia, et libere fccil o-
mnia * ». El sane, hoc dogma ille ex eo confioil, quod nulla niagis
in humine imagoêl simililudo Dei deprebenditur,quam libcrum ar-
biU:um ', si([uidcm ne cogilalione quidem fingere pos-ûmus Deum
liberiate, cûae peilectio pura, seu simplicìler .simplex per se est,
) Ibid. — ») Contr. Ceni., lib. I, e. 80.

»; JbiU. — ; ^àv. Ucrm., c. X\l. Opp. i. I, p. 143, ed. dt.
') Adv. hatr., l.b. Il, e. 1, n. 1, Opp. 1. I, p. 116, Vcodiis 1734. S. Am-
broìius eiiiiicans ilia verba., Ilaec omnia operalur unu*, al</ue idem spiriitit di-
vtdens aingulii pruul fuU ^ iiiquit e prout vuU, idest prò liberac \oluniatis ar-
bilrio, 00(1 pio iicccssilatis ubseijuio ); Ve FiJe, lib. il, e. 3. Opp, 1. IV, p. 98,
ed. cìl. Quinam lib.Tlalem arbitrii Deo denegavcriul, diximus ìa Cosmol.., e. VI,
ari. 3, p. 4oO, 431, et e. Vii, ari. 1, p. 452, 433, voi. II.
^ Contr. ilurc, l.b. II, e. V, p. 217, ed. cil.

deslilui, (lum eam hominibus indidcrìt. Iste autem exeoquod Deus

primum £ns est: <( Non decet eum, qui super omnia sii Deus, cuoi
sit liber etsuae potestatis, necessilati servisse dicere, alioquinneces-
sìtatem maiorem et domina liorem faciet , quam Deum , quanto id ,
quod magis potest, antiquius sit omnibus ' ».
268. Denique ex ipsa natura voluntatis s. Thomas ita argumen-
tutur: Volunlas necessario vult ea, sine quibus finis esse non potest;
non autem ex neeessitate , sed libere vult ea , sine quibus finis esse
potest. Atqui Deus vult alia à se^ in quantum ordinantur ad suam
bonitatem^ ut injinem, Bonitas autem Dei est perfecta^ et essepot-^
est sine aliis , cum nihil Ei perfectionis ex aliis accrescat. Ergo
Deus res extra se non necessario , sed libere vult *. Quare « licet
Deus ex necessitate velit Bonitatem suam, non tamen ex necessitate
Tult ea , quae vult propter Bonitatem suam, quia Bonitas Eius pot-
est esse sine aliis 'w.Id ex eo magis manifesluni fl{,quod Deus « non
agit propter suam Bonitatem, quasi appetens quod non habet,.sed
quasi volens communicare quod babet-,quia agit non ex appetitu fi-
nis, sed examore finis ^ ».
269. Porro perspicuum est tum potestatem faciendi malum, tum
deliberationem, tum mutationem a divina Liberiate araovendasesse.
Sane i** a ad ralionem liberi arbitrii non pertinet , ut indetermi-
nate se habeat ad bonum, vel malum ; sed hoc ad libertatem arbi-
trii pertinet, ut actionem aliquam facere, vel non facere possit. Et
hoc Deo convenite bona enim, quae facil ,
polest non facere , nec
tamen malum facere potest ^
». 2" Deliberalioj seu inquisito ratio-
*) Op. cii., lib. I, e. V, n. 4.'
) I, q. XIX , a. 3 e. Haec si considerasset Clarkìus , Dei libertatem non ita

descripsìsset, ut cum polcnlia agcndi , sive spontoneìlale confunderel ( vid. lié-
ponge à la un savanl de Cambridge ad calccm I voi. Trai-

première lettre di' ,
tès de f existence et dea attributs de Dieu , p. 363 sqtj., ed. cit.). Qua in re
turpìus pcccavit Cousinus , uli iam adDotaTiiuus in IJynamil, , e. IV, art. 4, p.
361, 362. voi. I.
*) Ibid. ad 2. ( Non est ncccssitas, alibi inquit, divinac voluntatis ex amore,

quera habct ad suam bonitatem ,
quod velit boc, vel illud circa crealuram ; nec
incst Ei aliqua necessitas respectu totius creaturae; eo quod Divina Bonitas in se
peri'ccta est, ctiamsi nulla creatura existeret, quia bonorum nostroram non eget,
ut in Psalmo XV dicilur. Non enim Divina Bonitas est talis iìnis, qui eOicialur ex
bis, quae sunt ad Gnem', sed magis, quo efiiciunlur, et perficiuntur ea, quae ad
Ipsum ordinantur j; Qq. dispp.. De Fer.^ q. XXIII, a. 4 e.
*) Op. cit,^ Di jPot.y q. HI, a. 15 ad 14. Vid. Bossuct, Discovrs sur F hist.
univ.i p. II, e. 1.
>) In lib. II Sent.y Dist. XXV, q. I, a. 1 ad 2. Hiac s. Augiistinus: K Nuui.

quid quia ( Deus )
peccare non potest , ideo libcrum arbilrium bubere orgundus
est ;i ? De Cit: Dei, lib. XXII, e. 30.
,
TBEOLOGM NaTVBALIS i55

num ek defectu cognilionis oritur ;
quocirca , cum in Deo cogniti»
sino di^corsu sit, etiam electio in Ipso est sine deliberalione. « Ipsa
ralio rerum ogendarura consilium in Deo dicitur, non propler in-^
quisitionem, sed propter cerliludincm cognilionis, ad quam consi"

liantés inquirendo perveniunt * ». Exinde etiam patet indifferen-
tiam in divina liberiate agnoscendam esse, non quidem suspensio-
nis , ti passivam cum non TÌdeamus quid agendum
,
qua nempe ,
sit, manemus; sed indiflferentiam pale'

suspensi in nostra electione
itaiis et aclìvam , seu qua quis ad aliquid determinate agendum
,
non est alligatus', siquidem Deus omnia vult propter suara Bonita-
tem, cum qua oihil eKtra ipsum necessariam habet connexionetn.
3* Libertas eleclionis in eo consistit ut eligeos ilio quo eligit | , ,
momento possi t , prout mavuk, eligere, vel non eligere. At iam ,
posita illa electione, cum Enti omuiscio nulla deinceps innotescere

possit prudens ratio immota moneti
mutundi sententiam, electio iila
Quocirca ratio, cur Deus senlentium non mutet, non defectas libe-
rae electionis, sed plenitudo perfectionis est, qua fit, ut nibil novi
umquam possit addiscere. a Dicendum quod Voluntas divina se
habet ad opposita non quidem ut aliquid velit, et postea nolit
,
quod Eius immutabilitati repugnaret, nec ut possit velie bonum ^

et malum, quia defeclibilitatem in Deo poneret, sed quia pofest hoc
velie, et non velie * m.
ayo. Ncque , cum liberlas virlus ad utrumlibet sii , Deus quo-

àammodo in polentia dicendus est. Etenim « ad utrumlibet esse
alicui virluti potest convenire dupliciter-, uno modo ex parte sai ;
alio modo ex parte eius ad quod dicitur. Ex parte quidem sui ,

,
quando nondum consecuta est suam perfectionem, per quam ad u>

num delerminetur^ unde hoc in ini perfectionem virtutis reduridat,
et ostenditur esse potentialitas in ipsa, sicut in intcllectu dubitan-
ti?, nondum assecutus est principia^ ex quibus ad alterum de-
qui
termiuetur. Ex parie autem eiusj ad quod dicitur invenitur aii- ,
') I, q. XXil, a. 1 ad I. Et alibi: e Quod elcclio sequalur consliiuni , quod

cum inquisitione agitur, accidit eieclioni, sccundum quod invenitur in natara ra«
tioaaii, quac Torltatis noliliam capii per discursum rationis. Sed io natura intel*
lectuttli, quae hubct !>iiupiicciu acceplionem verilalis, invenitur electio absque in-
quisitione praecedeiile, et sic electio est in Deo >; Qq. dtspp.^ De /êr., q. XXIV,
a. 3 ad 4.
*) Ibid. ad 3. Et s. Auguslinus: e Vnde non Eum modo velie hoc, modo velie
ìMud, sed semel ci simul et semper velie omnia, quae vult, non iterum , et ite-
rum, nequc nuuc isla, nunc illa, nec velie postea quod nolcbat , aut nolle quod
prius volebai; quia ialis voluntas mutabilis est , et omne mutabile aelernum non
est; Deus autem noslcr aetcrnus est i; Con/., lib. XII, e. 15, n. IS.
I
|56 TIIF.OLOGIA NAIVRALIS
qua virtus ad utrnmlibet esse, quando perfecla operalio virlulis a
neutro dependet , sed tamen ulrunaque esse polesl ; sicut aliquis ,
qui diversis ìnstrumentis uli polesl aequaliler ad idem opus perfi-
ciendum. Hoc autem ad imperfectionem virlulis non perlinet, sed
magis ad eius eminentiam, in quanlum ulrumlibet opposilorura ex-
cedit, et ob hoc delerminalur ad neulrum. . Sic aulem est in di- .
vina Volunlale respeclu aliorum a se ' ».

271, lllud denique observandum est, liberam volilionem Dei
speclari posse aut ralione enlitalis divinae, qualenus nempe est in
Deo, aut ralione lerminatlonis ad creaturas. Si priori modo consi-
deretur, estquidem necessaria; sin altero modo, est libera. Quure
illud, quod aclus Dei liber addii supra necessarium, non est aliud.
Disi relatio buius aclus ad creaturas , scilicel babiludo , seu respe-
clus, ei terminatio ud creaturas. Kursus haec /e/-mi/j^^//o polesl et
ex parte Dei, et ex parie creaturarum speclari. Si ex parte Dei con-
siderelur, qualenus est actio vitalis, et intrinseca, non dislinguitur
ab ipsa subslanlia Dei; si vero ex parte creaturarum, est aliquid de.
^
fectibile, seu, quod deesse possibile sii.
.
272. Ex quibus ,
quantum tenuitas nostrae mentis patilur, il-
la expeditur difficultas, quomodo nempe aclus liber sit Deo in-
ternus, et tamen, cum liber sit, possit esse , vel non esse. Sane,
cum in relatione divini aclus ad creaturas, duplex respeclus sit di-
slinguendus , alter ex parie Dei, sub qua ralione intrinsecus est ,
ila tamen ut ordinera ad creaturas habeal , alter ex parte creatu-

rae, sub qua mere extrinsecus, dicendum est aclum li-
rulioue est
berum Deo inlernum quidem ralione
posse esse, vel non esse, non
enlitalis, nec ralione solius merae lerminationis extrinsecae, quia
bacc aclum intrinsece liberum consliluere non polesl, sed ralione

lerminationis inlrin>ecae ad aliquid exlrinsecuni. Qiiare divina li-
berlas consislil in intrinseca indift'crentiî relatioiiis divini actus :id
obiecta extrinseca ^. Id videlur iimuisse s. Thomas, ubi ail: u Ali-

quando :diqua causa necessaria habet non necessatiam habitudinem
ad aliquem effeclum, quod est propler defcctum effjctus, et non
propler defcclum causae. Sicut virtus Solis babi l non necessariam
h:ibiludinem ad aliquid eorum ,
quae conlingetiler bic eveniunt,
non propler defeclum virlulis solaris , sed propler defecluin effe-
») Conlr. Gent.^ lib. I, e. 82.

*) Circa diversas rationcs, cjuibus noJus huius diflieullalis exsolvilur, vld. Sua-
rez, Uetaph. Dispp., t. I, Disp. XXK, secf. IX; Gonet, Op. cil., Iract. IV, e.
2; D'Aguirre, Op. ài., Disp. XXXV, XXXVf, XXXVII; Maiguan, P/ill. sa-
era, l. I, e. 12, p. 274 scjq., et e, 13, p, 304 s(j(|,, ed. cil.

THROLOGIA WATVBALlS iSj
cins nori necessario ex causa provenienti^. Et simil iter, (juod Deus
non ex necessitule velit utiqnid eorutn, quae volt , non accidit ex
defecfu voluntalis divinae, sed ex defeclu ,
qui competit volilo se-
ctindum suam rationera, quia scilicet est tale, ut sine co esse pos*
sii perfecti Bonitas Dei. Qui quidem defectus consequitur omne
Loiiura creatum '
n.
273. Hae»*, quae circa libertalis dìvinae naturam adnotavimas ,
respoiisura pr; ebent arguinenlis ,

quae advcrsus hoc dogma ab in-
sanis auctoribus afferri solenl. Alias obiectiones, quae ipsi vel ex eo
quod intellectus, et voluntns in Deo non disfinguuntur, vel ex im-
mutabilitate Dei, vel ex aliis capilibus pctere solent, alibi exsufflu-
vimus *.
j4* m"<} vero hic adiiciendum est , Coasinium ex eo , qaod

!»
Deus causa absoluta est liberlatem Eius in rebus creandis admo-

,
dum inscite negasse*. Etenim ex nolione causae absolutae illud tan-

tum inferendum est, Deum virlute res creandi non ab alio donari ,
scd vi suae natarae frui; numquam vero Illum necessario res crea-
re. Quinimmo eo ipso, quod Deus est causa absoluta, suinma Eius
liLeilas innolescit; Ens enim absoluium, cum sibi pienissime suffi-
ticns sitnullam necessariam relaJionem cum re exlrinseca invol-
,
>it- nempe, ut iam cum s. Thoma pnulo ante diximu=, «non inest
Ei aliqua neces5Ìlas respeclu totius creaturae, eo quod Divina Bo-
nitas in se pcrfecta est, etiamsi nulla creatura existeret, quia bono-
') I , q. XIX , a. 3 ad 4. Circa Divioam libertatem illud etiam in quaestione

versatur, an Dei volunlas potuerit ab aelerno mere negative se habere circa crea^
luras, scu liberlatem circa eas nullo modo exerccre ; an potuerit ab aeterno non
velie decernere alìquid circa ipsas; an tandem debueril positive crcaturas velie,
aut nelle. Sunt qui opinanlur volunlatem Divinam non potuissc nullum actura circa
crcaturas cxercere , immo ne poluisse quidem velie non drcemere aliquid eirca
ipsas, sed debuisse positive aut velie, aut nollc creaturas. Atque boc ratìonis mo-
mento inniiuniur: Divina volunlas est, aeque ac Divina scientia, actualissima; «t«
qui Divina scientia ad omne scibile porrigalur cporlct , ita ut perfecla haud fo-
ret , si circa aliquid non versaretur; ergo etiam Divina voluntas, cum sit actua-
lissima, ad cmnia ab inlellectu repraesentala se porrigere debet, ac proinde nul-
lum acfum circa creaturas exerere poluisse tcnendum non est ;
quinimmo Deus
crcaturas debuisse positive velie , aut nolie verosimilìus iis videtur, eo quod e-
xercitium iibortalis ad eiusdem pcrfectioncm spectal. Alii autcm io contrariala
alcuni H?nlentiam, nam nullus aclus crcaturas respicicns atiquam addit pcrfectio»
nem Deo , ac proinde potcrat Deus non solum velie omissioncui volìtioais , aut
oolitionis circa crcaturas, sed ctiain nulltira actum circa eas exerere, nempe ve-
gatve circa eas se liabcre. Vid. Gotti, Op. cit., tratt. V, q. Ili, dub. V, § l-llf,
t. 1, p. 278, 279, Vcnctiis 1730.

•) Cf CnitnoL, e. VI, art. 5, p. 443: 44G; et c.Vlf, art. 3. p.477 sqq. vof.lf.
'j Jnlrod. à l' hiilotrc de lu pàii., kc. V, p.40, Ckuir, t.I; BruxtUfis i»40.
l58 THEOLOOiA NATVBALIS
rum nostrorum non egei, ut in Psalni. XV dicitur, non ^nim Di.»
vina Bonitus est talis iinis, qui efficiatur ex hÌ9 > quae sunt ad fi-
nem, sed magis quo efGciuntur, et perficiunlur ea, quae ad ìpsum
ordìnantur *». Hinc idem sanctus Doctor ex
quod Deus est causa eo,
prima , eius libertatem argumentatur:per hoc quod habe( <i Homo
liberum arbitrium, dicitur suorum actuum dominus. Hoc auteofi
maxime competi t primo agenti, cuius actus ab alio non dependet.
Ipse igilur Deus liberum arbitrium babet • ».
275. Frustra eliam regerit Ecleclicus philosophus Deum in re-
bus creandis liberum non fuisse eo quod Ipse est simul sub^taotia,
£t causa , non potuit esse umquam substantia , quin esset
et ideo
causa*, tum eo quod in Deo vis agendi, quae eadera ac Eius natura
pst, egsentialiter acluosa sit oportet '. Etenim, quod special ad pri-
mum , etsi in Deo omnia unum , idemqne re ipsa sint, tamen non
omnia unum, idemque significant*^ id quod in re, de qua bic agi-
tqr, locum babet, nara, quemadmodum alibi ostendimus", alia est
notio substantiae, alia notio causae. Hinc s. Thomas; « Dicendum

quod esse non dicit actum ,
qui sit operatio transiens in aliquid
extrinsecum temporaliler producendum, sed actum quasi primura^
velie autem dicit actum secundum ,
qui est operalio ', et ideo ex
diverso modo significandi aliquid attribuitur Divino esse^ quod non
:)ttribuitur Divino velie* omitlendnm ,
». Ncque illud quod etsi
Deus non potuerit esse substantia, quin sit causa^ tamen necessilas
crcationis perperam inde inferlur , siquidem illa , quae de Deo se-
cundum se ìpsum dictinlur^ sunt necessaria absolule ^ at non itera
huiusmodi sunt illa , quae importuni comparationem Dei ad exi'
tum creaturarum in esse, ut creare; quapropter, quamvis Esse Vi-
vinum sit in se necessarium^non tamen creaturae exeunt a Deo per
necessitatemi sed per liberam voluntatem '.
2j6. Ex bis responsi© ad alterum eliam intelligitur^scilicet Deus

est quidem essenlialiler actuosus,al non item essentialiter creator-,si-
quidem essentialis aclivitasDei versatur circa operalionem internam,
qua Deus seipsum cognoscit,et diligit, non vero circa produclionera
Feiuin, quae, ut iam diximus, cum Divina Bouilate necessario non
«onneclunlur. Ncque illud obstat, quod vis agendi in Deo quin- ,
«) P. 154, D. 3.
*) Conlr. Geni., lib. I, e. 88.
•j Fragm. phil.^ Jverlisa.^ Oeuvr.) t. II, p. 7 sqq., Bruxelica 1841.
«) Cf p. 94 9U.
») Oniol., e. IV, ari. 1, p. 106.
*) Q9' dispp.i De Fcr,, g. XXIII, a. I ad 7.-'j Ibid, ad ti.
TUeOLOGU NATVnALIS l5r)
iiumo i{isa opcratio ab Eius natura non Jìslinguilur. £leniin, « sic*
ut voluotas, et essentia, et sapientia in Deo idem sunt re,sed ratioue

distinguuDtur^ ila eliam dislinguunlur et operaliones secundum ra-
tiones diversorum aUribulorum ,
quanivis sit una tantum ipsius cr
peratio, (juae est Eius essentia. Et ideo, quia creatio rerum, quam-
vis sit operalio Essentiae Eius, non tamen in quantum soium est es*
sentia, sed etiam in quantum est sapientia, et voluntas ; ideo sequi-
lur conditionem scientiae, et voluntatis; et quia voluntas libera esl^
ideo dicitur Deus ex liberiate voluntalis res facere , et non ex natu-
rae oecessilate '»,
ARTICVLVS SEPTIMVS
De Polentia Dei
ojy, « Posse, aìebat Lactantius, Dei est; nam si non polest,Deus

non est * » •, quocirca « non alia lege credendus est ,
quam ut o-
nniia posse credatur ' ».
w^S, Nomine potentiae Dei , ut cuique compertum est, non in-
telligitur potentia jDo^stW ,
quae esl prìncipiunt patìendì ab alio^
seà potentia activa^ quae est principium agende in alitid*. Scilicel
))otenlia Dei est « ipsa scientia , vel voluntas Divina , secundum
quod est principium effectivum Hinc dicimus Deum intelligen-
^ n.
do, et volendo res extra se producere, atque omnia,qnae operatur,
operari, secundum illud Ps. CXLVIII: Jpse dixit^ etfacia simI.,
Jpse nìiindavit^ et creala sunl.aQui^ inquit s. Irenaeus, simul ut
quod cogilavit ° n. Et Novatianus: « Cuius vo-
cogitavi!, perficit id
luntatem non tantum sine aliqua molitione opera subsequuntur ,
sed ipsa statim opem cum voluntate procedunt' ».
279. Vi haec uotio Divinae Potentiae dilucidius explicelar, me-

moria revocandum est ad operationem agenlis inlellectualis finiti
concurrere intellectura , et voluntatein, veluti principia mediala,

atque potenliam, quae opus exequilur, tamquam principium im-
<) io lib. I SenL, Dist. XLIII, q. II, a. 1 ad 2.

•) Div. Inst., lib. H, e. 6, Opp. t. I, p. 300, ed. MFgae.
*> Tert., De resurr. car.^ e. XI, p. 484, ed. cit.
*) I, q. XXV, a. 1 e— =) Ibid. ad 4.
«) Adv. haer.^ lib. I, e. XII, n. 2, Opp. t. I, p. 57, ed. cU.
^) De Triti. j e. VI, ed. Migne, (, III, p. 896. Haoc ob ralioaetn s. Thomas
potenliam Dei ivperaciwam proprie diccodam esse sancii ,
quia e aedo Eius oon
est per tDodum molus j sed pei modum operalioais >; la lib. 1 SenL^ DiU.Vll,
q. I, a. 1 ad 3.
iGo TIIEOLOGIA NATVRALIg
niedialum. lam « polentìa non ponitur in Deo , ut alìquid diffe-

rens a scienlia , et voluntate secundum rem , sed solum secundum
rationem , in quantum scilicet potenlia importai ralionem princi-
cipii exequentis id, quod voluntas imperat, et ad quod scienlia di-
rigit*, Deo secundum idem conveniunl'w.Insuper k aclio

quae Iria
Dei non est aliud ab Eius polenlia, sed ulrumque est Essentia Di-
vina * ». Ex quo illud etiam consequitur, Divinam Polentiam esse
quidem principium efFecluum , qui per ipsam producunlur , non
vero principium aolionis, qua res producunlur, nam actionis, quac
ipsa Divina Esfêntia est,nullum principium esse potesl.MSic igilur
in Deo salvalur ratio potenliae quantum ad hoc , quod est princi-
pium effectus; non aulem quantum ad hoc, quod est principium a-
ctionis,quae est divina Essentia, nisi forte secundum modum inlel-
ligendi , proni divina Essenlia , quae in se simpliciler praehabet
quicquid perfectionis est in rebus creatis, potesl intelligi et sub ra-
tione actionis-, sicut eliam inlelligitur et sub ratione supposili ha-
bentis naturam , et sub ralione naturae. Sic igitur in Deo salvalur
ratio potentine quantum ad hoc ,
quod est principium efFectus' »,
a8o. lam, elsi, leste Tertulliano, ipsi idololatrae Deum omnia
y-ovsc novenni * , ila ut ,
quemadmodum scribil s. Petrus Damia-
nus , « nemo illorum in hanc ausus sii prosilire ves;»nìam, ut Deo
notam impossibilitalis udscriberel ' » ,
praest:it nihdominus unum,
et allerum argumentum proferre,unde polentiam Dei infìnitam e&st
oportere, aeque ac Eius Essenlia, confici tur. Et sane: « Vnumquod-
que,secundum quod est actu et perfectum, secundum hoc est prin-
cipium activum alicuius ° ». Quapropler « unumquodque tantum
abundat in virtute agendi, quantum est in actu'». Atqui Deus est
aclus infinitus. Ergo.
) Loe. cil. Cf s. BoD., In lib. I Sent.j Disi. XLV, a. I, q. H od ary.

*) Ibid. ad 2. < Poicntia , inquit s. Bonaventura, est omnino inditFerens et ab
esscDtia, et ab actu >; In lib. I Sent., Dist. XLII, a. 1, q. Cf locuni 1 ad arg.
B. Ansclmi cil. p. 120, n. 3. Qua in re Aquinas nioiict non oportere quod Polca'
tia Dei semper tH eoniunc.'a effeclui , sicut nec quod crcaturae /aerini ab ac
terno ; elenim e Potcntia Dei semper est coniuncla actui, idcst operationi , nam
operatio est Divina Essenlia, sed cffectus scquuntur secundum iniperium volunta-
tis, et ordincm Sapicntiac »; Qq. dispp.^ De Pot.y q. I, a. 1 ad 8.
»j 1, q. XXV, a. 1 ad 3.
*) Adv. Marc, lib. I, e. 10, p. 201, ed. cil. s Non dico, subdlt s. Augusli-
nus , da inibi Clirislianuni, da mibi ludacura, sed da inibi puganum iduloruin cul-
turem , daemonuui scrvum,qui non dicat Deum esse Ouinipoteiileiu. Negare Chri-
stuDi polcsl, negare uiunipolenleiu Deum non polcst >; De Temp ,
Scrm. CCXL,
e. 2, n. 2. tiClcin. Alex., Slrom., lib.V, n.XlV, p.708 sqq., t. II, Oxonii iliS.
») tpislular. lil). 11, Ep, XVll, p. 121, ed. clt.—'^) 1, q. eit., u. I e..
'; Qq. diapp.i De Pol.-^ q. I; a. 2 e. Hoc argumculuw ;uuujs»c vidclur a. .\u-

,
THEOLOGI& NATVRALIS l6l

a8i. Praeterea,i(in omnibus agenlibus hoc invenltur,quocI quan-
to aliquod agens perfeclius habet formam, qua agit tanto est ma» ,
ior eius potenlia in agendo. Sicut quanto e«t aliquid mngis calidunif
tanto habet niaiorem potenliam ad caìefaciendum. Vndcj cum . .
ipsa essenlia divina, per quam Deus agit, sit infinita, sequitur quod
Eius potenlia sit infinita ' ». Eadem fere ratione s. Bonaventura ar-
gumenlatur: « Potenlia divina est omnino in se simplex, et omni-
no habet essenliam, sive subslanliam simplicem-, omnino etiam ab

illa est indiflferens, et ideo omnimoda unione est unitissima, et ideo
infinita * ».
282. Hanc infinitam Dei potenliam PP., ut iis obviam irent, qui
Deum materia , ut mundum conderet , opus habuisse efi'uliebanl ,
saepius extuìerunl. Cum iis, quorum praeclarn verba alibi exscri-

psimus *, s. Irenaeum, et Lactantiura adiicere hic lubel. a Attri-
buere enim, ait ille, substanliam eorum, quae facla sunt, virtuti et
Tolunlati eius, qui est omnium De^s, et credibile, et acceptabile
et constans, et in hoc bene dicetur; quouiara quae impossibilia sunl
apud homineSj possibì/ia sunt apud Deum. Quoniam homines qui-
dem de non possunl aliquid facere , sed de materia subiacen-
nihìio
ti Deus autem,quam homines hoc primo me]ior,eo quod materiam
-,
fabricalionis suae , cum ante non esset, Ipse adinvenil* ». Iste au-
tem: « Faber sine ligno nihil aedificabit, quia lignura ipse facere
non potest ; non posse aulem imbecillitatis est humanae. Deus vero
facit ipse sibi materiam, quia potest. Posse enim Dei esl^ nara si non
potest, Deus non est. Deus facit ex eo quod non est, quia per ae.
gasilnus , ubi ail: f Ille piane omBìpolens vere solus dicUar ,

qo! vere est > ;
Contr. Fautt., lib. XXVI, e. 5.
•) 1, iA»rf., a. 2 e.
*} in lib. I Seni., Dist. XLIII, a. l,q. I retol. Bnc etiam illud s.Irenaei rererrl
potest: f Deus quidem cum semper sit idem, et innatns, qnantnm ad Ipsum cst,omnia
possìbìlia Ei j; JJv. haer., lib. IV, e. 38, n. I, Opp. t. I, p. 283, ed. cil. Monet
autem idfm Serapliycus Dodor {t&id., q.3) iufìailam Potcntiam illod non expostulare,
ut effectum producat inllnitum.Quod idem ab Aquinale decSarafur hunc io modum:
c Dicendum quod potenlia agentis univoci tota manifestatur in suo ofleeln. . . Sed .
potenlia ageolis non uniToci, non tota manifestatur in sui olTcctus produciione. . .
Manifeslum est aulem quod Deus non est agens univocnro, unde relìnqullur quoJ
effeclus Eius scmpcr est minor, quam potenlia Eius. IN'on ergo oportet quod ma-
ìiifeslelur infinita potenlia' Dei in hoc quod producat effectum inCniium. Et etiam
sì nullum effectum produccret , non esset Dei potentia Frustra , quia frustra est
quod ordinatur ad Gnem,quera non altingit; Polontia autem Dei non ordinatur ad
effectum, sicut ad finem, sed magis ipsa est finis sui cffrclu? j: I, fj. XXV, a. 2 e.
•/ LosmoL, e. VII, a 2, p. 456, n. 3.
) /i{/r. haer.. lib. II. e. X, n. 4, p. 127; ed. eli.
Elem.Philos Christ 111. Pars II.
, {
l6a THEOLOGIA NATVBALIS
ternitatem forlis est, per forlitudinem, poteslalis immensae, quae
fine ac modo carel, sicut vita factoris '».
283. Exinde sequilur Dei polenliam ad omnia, quae sunt aLso-
lute possibilia, producenda parem esse. Cuilibel enim potenliae a-
ctivae respondet velul obieclum proprium quoddam possibilìs ge-
nus; sicut potentia caUfacllva referlur^ ut ad proprium obiectum ,
ad esse calefudibile'^ divinae igilur potenliae, quae est infinita, re-

spondeat Decesse est obiectum, quod omne genus excedit, seu quic-
quid rationem ejìlis habere polest. Alqui huiusmodi est quodcura-
que est absolute possibile. Ergo divina Potentia ad omnia ,
quae
sunt absolute possibilia,extenditur".
284. Id ipsum Richardus Viclorinus confecit tum eo quod Deo
maias aliquid non pò test cogilari} « maius namque est omnipoten-
babere, quam qualenicumque polenliam, cui aliquid desil de
liiin»
omnipolentiae plenitudine' )>i

tum eo quod per ipsam suam essen-
\\[xn\ ]X)lens f,s7;«quod enim Deus polens est, polentiae participatio-
ne esse non polesl^ siquidem potenliae plenitudo non est aliud ali-
quid, quam Ipse. Constai ilaque Eum polentem esse potenliae ple-
nitudine. Vbi aulem plenitudo polentiae est, nullum posse deesse
potest * ».
285. Ex bis argumenlis perspicitur magno in errore versati Abae-

lardum, aliosque, qui, ut me-
alibi adnolavimus *, Deum plura, et
liora ,
quam quae fecil Quae quidem
, facere non posse blateranl.
sententia praeterquam quod , uti iam diximus*, ex illa orlum ha-
buit, qua non aliud possibile esse, quam quod aut est, aul futurum
erit, asseritur, id quod et in se absurdum esse, et ad absurda conse-
claria ducere demonstravimus ', bisce s. Thomae argumentis piane

explodilur: i** Virtus perfecla ad ea omnia porrigitur , circa quae
proprius eius effectus versatur^sicut perfectus arlifex ea omnia pot-
est efficere, quae suae arlis propria sunt. Est aulem Virtus divina
infinite perfecla , alque proprius Eius efFectus est quidquid babet
rationem enlis. Igitur ea omnia Deus potest efficere ,
quibus ratio
») Loc. ett. p. 159, n. 2.

*) I, a. 3 e.—») De Triti., lib. I, e. 21, Opp., p. 230, 231, Venclils 1592.
*) Ibid. , e. 24, p. 231. Hoc argumenlum pracsefcrrc videnlur illa Tcrtulliani
verba:c Sic Deus potcns, dum omnia ipsius, uiide et omnipoteiis >j Adv. Marc,
lib. II, e. 5, Opp.i l. I, p. 217, ed, cil.
*) Cosmol.f e. VIH, a. 1, p. 497. Ex rcceiitloribus Divinam Polenliam in con-

dtnda, et conservanda rerum universitatc omnibus nomiuìbus impcnsaui aUjue ad-
bibitam cste cxistimat Scblcicrmadierus, ut videre est apud Guil. Gass, De Dei
indole et allribulis Origencs quod docueril, p. 44, Vralislaviae 1838.
*J OntoL, e. Il, art. I, p. 17, n. 3.— 'j Jbid.

TBBOLOGIA iNATTBALIS l63
entis non repugnat. Ratio auleni entis iis tantum repugnat , qnac
contradictiunem involvunt. Quidquid ergo contradiclionem non
implicat , potest a Deo fieri. lamvero multa sunt in rebus creatis,
quae, si essent,nullam conceptuum pugnare involverent,sicut patet
praesertim circa numerum ,
quantitatem , et dìstantias slellarum,
aliorumque corpcirum , in quibus, si alitar se haberet ordo rerum,

nulla essel contradictio '. Haec igitur possunt a Deo fieri*.
a" « Quod non subsit potentiae alicuius agentis

effectus aliquis ,
polest ex tribus contingere. Vno modo , per hoc , quod non habet
cum agente affinitatem , vel similitudinem , agens enira orane agit
simile aliquo modo; unde virlus, quae semine hominis, non est in
potest I
roilucere brulum, vel planlam, hominem autera potest, qui
tamen praedicla excedit. Alio modo propter excellentiara effectus ,
qui transcendit proportionem virtutis activae*,sicut virtusactiva cor-
poralisnon polest producere subslantiam separalam. Tertio modo

propter maleriam determinatam ad effectum in quam ageos agere ,
non j>otesl;siculcarpentarius non potest facere serram,quia sua arte
non potest agere in ferrum, ex quo fit serra. Nullo autem istorum
modorum polest aliquis effectus subtrahi divinae virtuti. Ncque e-
nim propter dissimililudinem effectus aliquid ci impossibile esse
potest, cum orane ens,in quantura habet esse, sii Ei simile, ut supra
ostensum est ; nec etiam propter effectus excellentiam , cum oslen-
sum sii, quod Deus est supra omnia entia in bonitate , et perfectio-
ne \ nec ilerum propter defeclum materiae, cura Ipse sit causa raa-
leriae, quae non est possibilis causari, nisi per creationem; Ipse et-
iam in tigendo non requirit maleriam , cum , nullo praeesislente ,
rem in esse producat •, et sic propter materiae defeclum Eius actio

impediri non potest ab effectus productione. Restai igitur quod di-
vina ¥irtus non determinetur ad aliquem effectum , sed simpliciter

omnia potest'».
3° « Cum potentia Dei ,
quae est Eius essentia , non sit aliud ,
quam Dei sapienlia, convenienler quidem dici potest, quod nihii sit
ÌD Dei potentia, quod non sit in ordine divinae sapienliae, nam di-
vina sapienlia totum posse potentiae comprehendit-, sed taraen ordo
a divina sapienlia rebus inditus non adacquai divinam sapieatiam,
sic ut divina sapienlia limiletur ad hunc ordinera. Manifestum est
enira, quod ista ratio ordinis, quam sapiens rebus a se fuctis irapo-
nit , a fine sumitur. Quando igilur finis est proporlionatus rebus
propter finem factis, sapienlia facientis limilaturad aliquem deter-
») Conlr. Ceni., lib. Il, e. 22.— *j IbiJ., e. SS,-"») Ib!d., e. 22.

l64 THEOLOGIA NaTTRALIS
minalum ordinem. Sed divina Bonitus est finis improporlionabili-
ter excedens res creatas. Vnde divina sapientia non delerminaliir

ad ordinem rerum, ut non possit aliiis cursus rerum effluere. Vnde
dicendum est simpliciter quod Deus potest alia Tacere, quam quae
fecit ' w.
a86. Neque aliud a PP. tradilum accepimus. « Piane niliil, scri-

Lil Tertuliianup, Deo difficile. Sed si laro :)brupte i;i praesumptio-
nibus noslris bac sententia ulamur, quidvis de Deo confingere po-
terimus, quasi fecerit, quia Tacere potuerit. Non autem quia omnia
polesl Tacere credendum esl illum fecisse etiam quod
. ideo utique
non fecerit, sed inquirendum * ». Quibus germana sunl
an feceril
illa Theodoreti verba: « Voluit aulem non quaecumque poterai ,
sed quae salis esse censuit. Facile enim Illi fuerat decies, aut vicies
mille mundos producere ^ quandoquidem operum omnium facilli-
mum est velie. Nam et nobis ipsis omnium facillimum esl velie;
sed volunlalein noslram non illieo sequitur facultas. Deus autem
universorum quae vult omnia {mlest.Divinae siquideni volunlali fa-
cultas adiuncla est. Neque lumen rerum creationem sua poleslate

commensus esl, sed quae voluit ea fecii *
»
aSj. Hinc Areopagila, ralionem reddens virUttis , seu potenliae
Dei, banc praecipue afferl, « quod super omnem modum possit e-
liam infinile infinitus virlules ab iis,quae iam conditae sunl, diver-

sas producere, et quod numquam possint infinitae , et in infinitum
mulliplicando produclae virtutes supra modum infìnilam ipîus
lirtulis, quae procrealrix est, tfficientiam obtundere * ».
') I, XXV, a. 5 e. Eo (antum sensu, quemadmodum idem sancius Doctor

q
adverlit Deus non potest Tacere alia, quam quae fecit, quod acmpc e supposi to,
,
quod ]pse Qoa veiit alia facere, vel quod praesciverit se non alia facturum, non
potest alia facere; ut iatelligatur composite, non divisim y^Qq- diapp.^ De Pot.^
q. I, art. 5 e.
•) Adv. Praxeam, e. IO, I. I, p. 246, ed. cit.
•) Graecarum ajftctionum curatio, Serra. IV, Opp. i. IV, p. 537, Luleliae Pa-
risiorum 1642. Item et ea, quae fecit, perfcctiora reddere potest Deus, e Ergo,
inquit Hugo Viclorinus, Ipse tnelior esse non potest. Sed quod fecit omne melìus
esse potest, si tamcn Ipse voluerit qui potest. Et ipse quod fecit, melius Tacere
,
potest ; non taroen corrigcas male factum, sed bene factum prooiuvens in melius;
uon ut Ipse, quantum ad se, melius faciat, sed ut quod fecit, Ipso idenlidem ope-
rante, et in eodtm perseverante, melius fiat »; De aacramentis fidei^ lib.II, Par.f,
e. 22, Opp. t. Ili, p. 228, Venetiis 1588.
*) De Div.Aom.f e. Vili. «Quare Ulae loquendi rationes, quibus PP.Deum velie
quidquid potest doccnt , non quidem co sensu accipienda sunt , ut plura ,
quam
quae reipsa velit, Deus non| possit , alque ut quod nolit id non possit ; sed illud
signilicaot, quod Deus, quemadmodum s.Gfcgorius Nysscnus inquit, ( quiJquid to<
TUBOLOGU NATVIIALIS 1 65
208. Ncque ex co,quod potentia Dei cum Divina Scientia, et vo-
luotale unum idemque est ' , ipsam non Disi circa ea ,
quae Deus
decrevit , versori recte colligitur. Nam polenlia est quidem in re
UDUm idemque cum divina scientia, et voluntale; at vero propriutn
conceptum ab utraqae distioctum praesefert, siquidem potentia ia>
telligitur, ut exequens^ voluntas, ut imperans ^mìeWecius^ et sapien-
tia ^ « quod atlribuitur potentiae secun-

ut d/'rigens*. Quapropter
dura Deus posse secundum polentiara abso-
se consideralae, dicitur
lutam, et huiusmodi est omne illud, io quo potest salvari ratio eu-
tis , ut supra dictum est. Quod autem attribnitur potentiae divioae
5eoundum quod exequitur imperium voluntatis iustae hoc dicitur ,
Deus posse Tacere de potentia ordinata. Secundum hoc ergo dicen-

dum est, quod Deus potest alia facere de potentia absoluta, quam
quae pruescivit, et praeordinavit se facturura, non tamen potest es-
se ,
quod uliqua faciat, quae nou praesciverit,et praeordinavit se fu-
cturum,quia ipsum facere subiacet praescieoliae, et praeordinationi,
non autem ipsum po>se, quod est naturale. Ideo enim Deus aliquid
facit, quia vult, non tamen ideo potest, quia vult, sed quia talis est
in sui natura ' w.
289. Denique circa omnipolentiam Dei illud etiam adnotatum vo-

lumus, ubnolute^ si ve intrinsecus impossibUia ad eius obiectum non
pei tinere ^. u Neque, verba sunl Origenis, ad absurdissimum illud
luerit, simul e£Bcit, quod cum voluotale concurrealem vìrluiem htSaei > {Caieché'
tie<k OraliOf e. 8, Opp. t. 3, p. 63, Parisiis 163S),Tel quod Deus, ut s. Epipha-
uii verbis utamur, e est praepotens, et quodcumque libituoi est molitur, ita tamea
ut quae dif inìtatem ipsius deceant, perpetuo faciat. Nam nibil est, quod Toiuatati
ìpsius adversatur, quo minus quae velit, prò eo ac difioitati suae coaveait,exeqaa'*
tur i{Jdv. haer., lib. IH, n, \U,Opp. t. I, p. 818, Coloniae 168U. CS p.151, 132j.
Bine s. Àugustious : f Tuac io ciarlssima luce sapieatiae videbitur ,
quod Quac
p'orum fides babet, aolequan manifjsta cogoitioae videalur, quam cerla,et iimau*
Labilis, et eSIcacissima sìt voluntas Dei,quaoi multa poît,et nua Telit,aibil aulem
velit, quod ooa possi! ); Enehir.y c.â, d.24. Cf De tuU. ti graU^ c.7.
•) a p. 159, 16U.—«) lb,d.
'j I, q. XXV, a. 5 e. a s. Boaav., la lib. I Seo/., Oist. XXXJX, a. 1, q. I
tid arg.
*) Nolalu digna suol haec verba absolule , sire tiUrituecu» impostibilia , p{u«
rìuia eaim suat , quae a oobis fieri nequeunt ,
qaae tamen Heo possibilia sunt,
s«ûodum illud Lue, e. 18, v. 17: Quae impogtiòiiia sunl apud hominei, pot-
èiòitia suiii apud Deum. Bioc reclisàime Terttilliaaus ioquil: e Male Deuiu uo-
luul ,
qui noa putaot itluui poàse quod aon putaat ) (Dà returr. cara., e. 38,
t. I, p. 499, ed. ciL). ti Cbrysoslouius: e Noa enioi adco egeaus est Oeui , ut
ta mIuju operelur, quae ratiuciuioritui tuorum ìmbccilltlate comprebeudi possunti
( Vom. XFJI IH 1 Cor., Opp. t. X, n. 3, p. 148, Parisiis 1162. ). Quapropter
B. UiLuiuà iiicicJuJujj bdcicUcodijuc; *|ui offioia ^''itlci fiijslgiia ad iuibccillaiQ suam
l66 TIIÈOLOGIA NATTBALIS
praesidium confugimus omnia , esse Veo possihiUa. Scimus e-

nim ìWnà omnia non complecti ea, quae fieri posse repugnai et
cogilari *. En quoraodo ad hanc rem s. Thomas argumenlalur :
« Gum Deus sit aclus maxime , et principale ens ... 5 Eius aclio
non nisi ad ens terminari potest principaliter, et ad non ens conse-
quenter. Et ideo non potest facere quod affirmatio , et negalio siot
simul vera, nec aliquod eorum, in quibus hoc impossibile includi-
tun Nec hoc dicitur non posse facere propler defectum suae polea-
tiae , sed propter defectum possibilis
quod a ratione possibilis de- ,
fecil; propler quod dicitur a quibusdamquod Deus potest facere , ,
sed non potest fieri " ». Quinimmo, queraadmodum nos monuit

5. Anselmus, infinita non esset potentia Dei; si haec utcumque attin-
gere posset ; ita enim Deum alloquilur : « Sed et omnipotens quo-

modo esj si non omnia poles? Aut si non potes corrumpi, nec men-
tiri, nec facere verum esse falsum, ut quod factum est non esse fa-
ctum, et plura similiter,quomodo poles omnia? Aut haec posse non

est potentia, sed impotentia. Nam qui haec potest, quod sibi non
expedit, et quod non debet, potest^ quae quanto magis potest, tanto
roagis adversitas,et perversitas possunt in illum, et ipse minus con-
tro illas.Qui ergo sic potest, non potentia potest, sed impotentia '».
ratìoncm cxpcndcre voluot, ila rcdarguit. e Omnis itaque inGdelitas stuIlUia csl,
quia impcrfccli sensus sui usa sapientia dum omnia inGrmltatis suae
, opinione
inoderatur ,
putat efBci non posse quod non sapit d; De Triti., lib. Ili , n. 24,
p. 823, ed. eli.
') Contr. Cels., lib. V, n. 23, Opp. t. I, p. 595, Parisiis 1733. Et ibid., n.
24, p. 696. a Sed et faicmur Deum nihil conlra rationem, nihii conlra seipsuqi
posse facere j.
*) Qy- dispp.. De Pot.^ q. I, a. 3 e.
^) Proslog. , e. 7. Eadem ratione loquitur s. Augustinus. e Quisquis dìcif, iSi
omnipotens est Deus, faciat, ut quae facla sunt, facta non fuerint, non videi hoc
se dicere; si omnipotens est, faciat , ut ca, quae vera sunt , co ipso , quo vera
sunt, falsa sint >; Contr. Faust. Man., lib. 26, e. 5. Et alibi : (c Nec potestas
Eius minuitur , cum dicitur mori , fallique non posse. Sic enim hoc non potest «
ut potius, si posset , minoris esset ulìque potestatìs. . . Dicitur enim omnipotens

faciendo quod Tult, sed non patiendo quod non vult; quod Ei si accidcrct, ncqua-
quam esset omnipotens j; De Civ. Dei, lib. V, e. 10. Ceteris praetcrmissis, haec
Bugonis Victorlni praeclara verba adiicimusrsPotestas duplex est,aUera ad aliquid
faciendum, altera ad nihil paticndum.Sccundum utramquc Deus omnipotens veris-
sime afllrmatur; quia nec aliquid esl,quod Ei ad patiendum corruplionem possit in-
ferro, nec aliquid, quod ad faciendum, impedimenlum alFerre. Omnia quippe facere
pulest, practcr id solum ,

quod sine eius lacsioue iicri non potest ; in quo tamen
non minua omnipotens est , quia si id posset , omnipotens non esset. Dico ergo
quod Deus omnia potest, et tamen seipsum deslrucrc non potest. Hoc enim posse,
posse non esset, sed non posse. Itaque omnia potest Deus, quae posse potentia est.
Et ideo vere omnipotens est ,

quia impolcns esse non potest > {De Sacr, fidei}
1UEOL0GIA NATVBALiS 1
G^
ago. Reliquura esl,ul Donnull;)s,quas alibi *
praetermi&inius,quac-
sliones, bic veluli oj>poi tuniori loco expediamus.
agi. Atque in primis quaerilur , utruni , necne ab ipsa Polenlia
Dei interna rerum possibililas sit repetenda.Iam, cootra iliud,quod
Okamus docuit *, meritati consenlaneum est iuternam rerum possi-
bilitalem non ex divina Potentia, sed ex non repugnaolia termino-
rura ducendam esse, Vbi quaestionis status bene est defìoiendus.
Cum diciraus, possibilitutem rerum a divina Omnipotentia non re-
peli, dependenliam essentiae rerum a Deo,qui est primum ens,baud
excludimus; scd ex modo nostro concipieodi Omnipoleotiam ab Es-
senlia divina dislinguimus; atque creaturas esse possibiles dicimus,
non ideo praecise quia Deus est omnipoteas, sed quia, cum nullam
repugnanliam in suis notis essentialibus incìudant , entis raliooem
praeseferunt, aJque ideo buiusmodi sunl, ut a Deo, primo et infini-
to Ente, effici queaot. Re sane vera, ut argumentatur s. Thomas*,
si res ideo jKissibiles conci perenlur,quia Deus efficere polest, in cir-
cu!um vitiusum inciderenius, idem enim essetjac si diceres,res sunt
possibiles, quia Deus efficere polest; et Deus illas efficere potest,quia
sunt possibiles.AdhaeCjsi entia quaevis idcirco essent possibiliajquia
Deus il la producere potest, dicendum forct ideo solum aliquid esse
impossibile ,
quia Deus illud efficere non posset ; imbecillitas ergo
causae esset unica ratio i m possi bil ita rerum, quod profecto infiui*
ti s
tae Dei Polentiae notionem pessumdaret. At baec absurda evane-

scunt, si antequam cum divina Potentia conferantur,
statuatur res,
interna perfrui possibilitate, quae ex consensu notarum illas consli-
tuentium exurgit. Interroganti enim causam, cur aliquid impossi-
bile sit, e. g. , homo irrationalis , vel lapis cogilaos idoneum re- ,
spoDsum io promptu e^set , nempc, quia baec , et similia raliooem
lib. I, pari. 2, e. 22, Opp. l.IH, p. 228,ed.cit.).Ei Lis inlelligifur posso peccare,
mentirì, aliaqae Luìusmodì, quippe quae cum Dei natura pugnaat, Soler absolute
impossibilìa esse recensenda. e Non polest peccare, non potest menliri, oca pot*
est fallì; tanta non potest, quae si posset, iioo esset omuipotens) tS- Aug., Her-
tnonet ad populum^ Serm. CCKIIi, e. 1, D.Ij,st?e Deus non esset. Hioc magno
in errore versalur Genuensìs, qui ( Slelafb., p. 3, e. 3, Prop. XIV, 172, Nea-
poli 1756) Ikum menltn\ errare, peccare inler ea, quae a PhilosopLis moraliter
impossibiiia appellautur, adnuuaerat.c Quid ergo, verba suat s. Ambrosii, £i impos-
sibileT Illud utique, quod naturae Eius coatrarium est, non quod virluti arduum.
Impossibile est £i n)eDliri,et impossibile istud non infirmitatis est, sed virlulis, et
maieslatis, quia veritas non recìpit mendacium, nec Dei Virtus lefilatis erioreffl i;
Annoi, in Num., t. I, e. XXIII, Opp. t. 1, p. à59, ed. cit.
') OaioL, e. 2, art. I, p. 19.

*) In I DUI. XXX, q. 2.-») I. q. XXV, a. 3 e.
l68 TIIEOLOGU NATVBALIS
entisnon habent, sive ex notis mutuo pugnanlibus coalescunl,fjuae
seinvicem deslruentes in obiecto , quod faciendum fingitur , nihil
relinquunt. Vnde convenientius dicitur quod ea^qiiae contradictionem
implicant , non possimi fieri ^ qiiam quod Deus non possilfacere ',
292. Reiicienda est eliam Cartesii sententìa, qui internam re-

rum possibilitatem a Divina voluntate, ac arbitrio pendere docuil" ;
siquidem , eius iudicio , res intrinsecus possibiles ex eo evadunt ,
quod Deus sic eas esse velit, ut, si aliter voluissetj possibilia etiam
secum pugnantes, impossibilia iudi-
essent ea, quae nunc, ob notas,
cantur. At quomodo impossibilia per voluntatem Dei possibilia e-
ladent ? Profecto cum id , quod notis sibi invicem reluctantibjus
conflatur, puta circulus quadratus, sit nihilum^ seu non ens , actio
divina prò suo obiecto haberet non ens\ atque idcirco ex voluntate
Dei aliquid simul esset , et non esset ^ non esset , quia intrinsecus
repugnans est nihils esset autem, quia produci fingitur. Ncque li-
mitibus circumscribitur Dei potentia,ex eoquod ad impossibilia non

porrigitur •, namque , ut iam adnotavimus , non ex defectu divina«
poteutiae contradictoria fieri nequeunt, sed quia ipsa obiectura di-
"Vinae potenliae esse nequeunt. Audiatur iterum s. Thomas :« Cum
Deus sit ipsum esse subsistens, manifestum est quod natura essen-
di convenit Deo infinite absque omni limitatione , et contractio-
nej unde Eius virtus adiva se extendit infinite ad totum ens, et ad
orane id, quod polest habere rationem entis. Illud ergo solum pote-
rit excludi a divina potenlia ,
quod repugnat rationi entis et hoc
-,
non propter defectu m divinae Potentiae, sed quia ipsum non pot-
est esse ens , unde non polest fieri. Repugnat autem rationi entis
non ens simul et secundum idem existensûnde quod aliquid simul
sit, et non sit, a Deo fieri non potest, nec aliquid contradictionem
includens * ».
293. Accedit quod, data Cartesii sententia, illud etiara conceden-

dum forel,Deum ex libero voluntatis arbitrio malum morale respue-
«) Jbid.
") Cf loc. cil. in Onto/., eli, art. 5, p. 55 , n. 3. Idem sensi! Poirelus ,
CogitaUonum raiionaltum de Deo^ Anima et Maio, Uh, HI, e. IO, p. 290 sqq.,
'Amslelodami 1685. Sunt qui suspicantur Carlesium in hanc ingressutn esse scnieu-
tiam, ne suo decreto, quo essenliam corporis in Irina dimensione consliluit, Illa ,
quae Ecclesia circa ss. Euchar isliae Sacramenlum docet, loilere viderelur. Cf quao
diximus in Cosmol. , e. 1 , art. 8, p. 282 , et 283, n. 1.
^ì Quodìib. Ili, a. 1 e. Cf Canir. 'Geni., lib, li, e 25. Bino BaldinoUi valde
»ecte inquit: « Quae enim iniuria facuUatem toliere faciendi niliilum vi maxima ?
quìa potius iniuria ex maxima aclione niliili cffeclum deducere 1 ; Metaph. yt-
ner.j e. 1, § 9, p, 24, Patavii 1817.
THB0L06IA RlTTRALIS 169
re, non esse autem intrin«ecus impossibile ut hoc ub Ipso fìat. Àst i
aiente eodem sancto Doclore, «dicere quod ex. simplici voluntule dc-
pendet iuslitia, est dicere,quod divina voluntas non procedal secua-
dum ordinem sapieotiae, quod est bbsphemum ' ».
294. E contrario , alii Philosopbi internam rerum possibili lalera

sic luentur , ut eam non modo a Dei potentia et voluntate , verum
etiam ex intelleclu , et essentia non pendere ducant. Ita opinuntur
Genuensis , et Slorchenau ,
quorum alter docel raundum pendere
quidem a Deo quoad existentiam, at minime quoad essentiam '^ al-
ter vero asserii in absurdu bypolhesi Dei non existentis posse res frui
possibililate interna, licet quoad externara possibiliialem intereanU
Contra buiusmodi sentenliam salis sit haec reponere: i** Quid ii pbi-
k)sopbi nomine essentìae intelligunt ? Nihil certe aliud , quam id

quo res est id quod est. At qucmodo res potest rationem enlis ha-
bere, si priraam ens fingatur non esse ? Sane in quolibet genere ,
ablato primo, tollantur oportet universa, quae sequuntur, nec ali-
quod potest esse ens secundum,si nullum sit Ens primum. Quisnu-
merum potest concipere, si nulla fingatur esse unitas ? Quid vero e-
runt essentiae illae possibilitate interna gaudenles, si Deus fingatur
non esse ? Erunt profeclo essentiae secundae ; at quomodo secun-

dae in ficta bypolbesi non existentis Dei V Proinde s. Auguslinus ita
Deum alloquilur: « Apud Te rerum omnium instabilium sunt cau-

sae , et rerum omnium immutabilium immutabiles maneut origi-
nes, et omnium irrationabilium,et teroporalium sempilernae vivunt
ralioues* ».
2" Interna rerum possibililas est profecto quaedam veritas; at
res denominantur verae a feritale intelleclus ; unde si nullus Intel-
leclus esset aetemus , nulla veritas essel aeterna '. Quare « ratio
circuii , et duo et Iria esse quinque b;ibenl aeternitatem in Mente
Divina* ». Quod magis perspituum ex eo fit, quod « suum (^«)
iutelligere est mensuraj et causa omnis allerius esse , et omiiis aU€-
') Qq. ditpp.^ De Per., q. XXIII, a. 6 e.

*j Op. eù., l. I, Para I, e. 1, Def. XVI, p. 19, ed. cit.
»; Insl. met., lib. I , Ontot. , secl. II, e. I, § XXXVI sqq., p. 46 sqq. , Ve-
DCliis 1794.
*) Cvuftst.^ lib. I, e. 6 — =*} I, q. XVI, a. 7 e.
*) Jbid, ad 1. Ad id prufeclo alluduat iila Lciboilii vcrba : t Veruni est i«

Deo non modo esse foDlcm ekisleotiaruin , verum etiaoi essenliarum ,
qualenos
reales sunt, aut eius, quod in possibilitale reale est. Praeterea intcUcctus Dei est
regio verilatutn aeteraaruui, aut idearum, unde dt-peudcut, et 6Ìne ipô nibil te»-
lildtis forct in possìbililalibus, et ubil non modo exisicrct, sed nibil cliam possi-
bile foret ]) Princ. pàii., § ii, p. 708; ed« tierdioaiia.
tyo THBOLOGIA NATVRILIS
rius intellcclus ' m-, quocirca inlelligibililas divinae Essenliae, per
quam Deus omnia intelligit, essenlias, et verilatem rerum tara exi-
quam possibiiium delerminat.
stentìum,
3** Si possibiiium fundamentum, et ratio a Deo nullo modo pen-
deretj Deus in possibiiium cognilione a re sibi extrinseca, imo a se
prorsus independenle perficerelur-, id, quod maxime repugnat. Ac-
cedit quod nemo est , ut s. Auguslinus adverlit ,
qui « audeat di-
cere Deum irrationabiliter omnia condidisse. Quod si recie dici et
credi non polesf, reslat , ut omnia ralione sint coudita , nec eadem
ratione homo, qua equusj hoc enim absurdum est existimare. Sin-
gula igitur propriis sunt creala ralionibus " ». lam vero has ratio-
lìes, ut cum eodem Afro Doctore, et cum Aquinale alibi adnotavi-
mus ', arbilrandum est non esse nisi in Mente Creatorìs-^ secus di-
eendum foret Deum guìchjuam extra se positum inliieri , ut secun-
dtim id constitueret ,
quod constituehat , id quod opinari sacrile-
gum est *.
CAPVT QVARTVM
De Attribufis Del rclatlvls
tsgS. lam diximus" Allributa Dei relativa ea esse ,

quae aliquam
relationem ad crealuras involvunt , ita nempe , ut vreulurae refe-
rantur ad Ipsum Deum , sed in Deo non sit aliqua relatio Eius ad
crealuras , sed secunduni raiionem tantum , in quantum creaturae
referuntur ad Ipsum *. Quomodo htiec altributa inlelligenda sint ,
iam explicalum nobis est '. Ea autem ,

quae circa ipsa scitu neces-
saria sunt , creationem , conservationem concursum , et Providen" ,
tiam complectuniur, siquidem creaturae a Deo pendent lum in eo

quod esse incipiunt lum in eo quod admirabili Eius Consilio in
,
suum finem diriguntur, atque Eius virtute conservanlur, et opera-

tiones suas exerunt. « Universorum, apposite sanctus Damascenus,
opifex, provisorque ac conservator Deus est * ».
•) 1, q. XVI, a. 5 e. Cf p.l40.— ») Qq. octoginla tres, q. 47.—») Pag. 133.

*) Loc. Cf p. 133-135. « Ideae, ait tbid.^ sunt principales quaedani formae,
d'I.
Tel rationcs rerum siabiics, atquc incominut&biles , quia ipsac forrnatae non sunt,
ac per lioc aclernac, ac senipcr codcm modo se habenles, quae Divina Inlelligcnlia
coBtincntur. Sed cura ipsae ncque orianlur, ncque inlereant, secundom ea's tamen
formari dicitur orane quod oriri, vel inleiire potcst, et orane, quod orilur, vel in
teril ì. Cf quae scripsimus in Cosmol. , e. VII , a. 2, p. 643, 644. Vid. cliam

Vespignani, V Esemplarismo Divino^ e. 2, ci 3, p. 24 sqq. , Imola 1866.
=) P. 87.-«) 1, q. XV, a. 7 e.—') P. 107-111.
*j De Fide, lib. li, e. 3, Opp. l. I, p. 158, ed. cil.
TIIEOLOGIA NATVBALiS I7I
ARTICVLVS PRIMVS
Recenliorum phitosopliorum fahae opiniones circa crealionem

refutaniur
296. Deuni omnium causam Cosmo- tssc per crealionem iara in

logia argumentalione tura dircela, lum indircela confccimus'. Quo-
niam aulcm ibi de crealione, proul sui lermini, nempe mundi ra- ,
lionem habet ,
praecipue disseruimus , hoc loco circa ips;ìm,prout
ipsius Dei aclio est, praeslal nonnulla adnolare.
297. In primis falsae illae notiones crealionis expungendae sunt,

quas nonnulli Philosophi veluli Chrislianae doclrinae consentaneas
venditant. Cousinii, Gioberlii , et Gunlheri Iheorias in pauca con-
ferimus.
298. a Homo ) inquit Ecleclicorum coripbaeus , non ex nihilo ,
sed ex seipso educit aclionem, quam nondum facit, sed facluru* est.
En crealionis imaginem \ divina siquidem crealio eiusdem nalurae
est. . . Deus, dum mundum creai, eumdem non e nihilo, sed a se-
ipso trahit , ex illa nimirum potenlia cfficiendi , et creandi ,

cuius
nos parlem tantum faabemus. Diflferenlia aulem omnis inter crealio-
nem divinam, et noslram eadem est ac dififerenlia Dei, et hominis ,
causae absolutae, et relativae* ».

299. Haec Cousinii Iheoria ,
quae , ut inferius videbimus , aper-
tissimum conlinet panlheismum, i° inani superslruitur fundamen-
to; siquidem,ut alibi adnolavimus*, ad crealionem, quemadmodum
a Scholasticis tradita, et ab Ecclesia definita full *, impugnandam
ex ilio velerum physicorum decreto , De nihilo ni/iilfit , adductiis
fuit,quod quidem pronuntialum conlra doctrinam crealionis rerum
ex nihilo nequicquam obduci iam oslendimus*.
«) Gap. Vir, a. 2, p. 434 t(^.

) IiUrod. à r hial. de la phil., Ice. V, Paris 1828.
') Cosmol., e. VII, ari. 2, p. 465, n. 5.
*) Sane in Concìlio Laleranensi IV sub (nnoceilio HI an.l2lD, io primo cap. Fir-
ìuiler dcrinilum fuit : < Deum esse unum univcrsorum principium , crcatorcm o-
mnium visibilium, spiritualium et corporaliuni.qiii sua omnipotcnli virlute simul ab
iailio tcmporis utraoiquc de nihilo condidit crealurara spirilualeBi, et corporaleai,
angeiicam videlicet, et mundanam u.Quod dogma ilerum tradidil Synodus Vâtiea-
na ( Conslilult'o dogmatica de Fide Calhoiica , Sess. Ili, e. 1 de Deo rerum
omnium creatore)) alque Loc sanxit canone: e Si qttis non conlìleatur, mundum,
resque omoes, quae in eo continenlar, et spiriluales et materiales, sccunduro lo
tam suatn substanliam a Deo ex nibilo esse productas . , . anatlietna sii t; de De9
rerum omnium CrealorCi eoa. V.—') Co&jaol.y ibid,^ f . 4€a sqq.
i'JI THBOLOGIA NATVRALI9
2** Nimio plus ineptit Cousious,cum humanam volendì actionetn
cieationi assimilai ^ siquidem actio volendi est quoddam accidens ,
quod animus in se gignil, ita ul ipse eius subiectum sii-, ac proinde

non ex niliilo, sed ex se illud Irahere iure dicilur; e conlrariottcrea-
turam universam, ul s. Auguslinus mouuit, ncque consubstantialem
Deo, neque coaeternam fas est dicere, aul credere ' »; nam « crea-
tura ita esse dicilur a Dea , ul non ex Eius natura facla sii; ex Ilio
enim proplerea dicitur, quia Ipsum auclorem habet, ut sit , non ita
ut ab Ilio nata sii, \el processeril, sed ab Ilio creata, condita, facta
sii* »; nempe res creatae non iosunt Deo, velut in subieclo, neque
eas Deus in se gignil tamquam modos, quibus afficitur, quemadmo-
dum animus volitiones suas elicit, sed eas extra se omnino producit,
tamquam substantias iìniias, et a se piane distinctas.Quocirca Deus,
aienle Tertulliano, totum Jwc ex mhìlo protuUl *
, atque , ut idem
s. Auguslinus subdil , res « non genuit de seipso, ut hoc essent
quod Ipse est, sed eas fecit de m7w7o*)>,id quod eliam catholica di-
scìplina dici iubel '.
3° Ex Cousìniana defìnilione crealionis sequilur omnia possibi-

lia , seu omnia quaecumque cogitamus , vel cogitare possumus , a
Deo esse creala, imo, quod magis mirum, nibil esse creabile, seu
') Lib. imperf. de Gen. ad liil.^ e. I, n. 2.

*) De Anima et eius origine^ lib. II, e. 3, n. S.
') I)e lieaurr. carnif, e. XI, p. 584, ed. cit.
*) De Gen. cantra lUanich.^ e. 11. Et alibi : « Non de seipso , hoc est , de

sua natura, alque substanlia genuit, sed de uihìlo, hoc est, de nutla re feci! liaec
Deus >; Op. imp. eonlra Julian.^ lib. V , n. Xlilll. Hinc ereationem et produ-
clionem ex nihilo tain(|uan] vocabuta , quae idem signilicant , accipienda essa
6. Ioann. Cbrysost. docuil; In Ep, 11 ad Cor. e. V, v. 7.
^) Lib. imptrf. De Gen. ad iiti.j e. 1. Alia loca, iu quibus hic, aliique PP.
eaindein luquendi rationein adbibent, crealionein nempe esse produclionem ex ni-
hih Tid. in Cotmol.f c.VII, art. 2 passim. Vid. etiam De Decker, Z>' orihodoxte
et f Vniversiiè /lAr^, Bruxelles 1841. Addaulur baec pauca Hugonis a s.Viclore:
« Quod crealum esl,de nìliilo faclum est. Nam quod de aIÌ4U0 factum est,factuui «jui-
deai est , sed creatura non est, quia de nihilo factum uun est >; De Sacramene
Ha Fidti, lib. I, pars I, ci, p. 221, Opp. t. 3, ed. cit. Ulne temere prorsuti,
et insolenter loquilur Cousinus, cum suam de creatìone doctrinam ab omnibus Do-

c-toribus^ qui ex primis in sanciitalt /Mer«n/,lraditam esse blaterai (/^ra^/w. t. I,
p. XÛ.jnec uon Vaclierulus,qui, ul abbi cliam iiinuin)us(6W/i>o/., c.VII, urt. 2,
p. 461, n. 3i, veteres If^.dubilanttrêl vbscure crealionem insinuasse cunlendit.
Cf zinnale* ae phthsophie chrèùenne^ n. 9S, Paris 1848, p. 8<i, Examen de i* At-
stoire crilique de f Ècole d' Jlexaiidrie par Vacberol. Hac de re contra Cou-
sinum, et Vacberolum erudite di&seruit £p. lûrlb. d' Avanzo, Oputcolt ttulvgieo-
biblici, Opusc. IV, Z/e' Profeti in Francia ai sec. KlX, pari, li-lll, p. 151 sji ,
IS'apoU 1854.
TilEOLOGU SIATVBALIS ìji
nibil a Deo rrenri posse. Nam Deu*, dum cogitai, ponlt nclionem,
quae Deo habet; sed aclio quae sui causam in

«ui causani in solo ,
Deo babel, esl, secundum illam defìnitionera, creatio ; ergo quid-

quid, et quoties Deus cugitat, id creai*, et ideo, cum Deus, utpote
infinite intelligens, omnia possibilia necessario cognoscat, adeoque
omnia cogilel, illaque, utpote immutabilis, scraper, et eodem modo
rogitel, sequilur Deum omnia possibilia scraper creasse et creare ;
quapropter f-a, qune creala sunt, numquam potuerunt non existere,

sive non sunt unde sequilur nibil Deo esse possibile, et
possibili:» ;
bine ncque creabile. Ergo haec definitio creationis in se ipsa re-

pugnnt, et undequaquc implicai '.
3oo. Giobertius eliam haud cohaerentia de creatione Icqnitur ;
siquidem, secundum ipsum, res a Deo creari idem valet, ac illas ra-
tionem sui sufficienlem in Deo agnoscere ".latn res in Deo rationem
sui agnoscunl,eliamsi non nisi velut Eius iiffecliones ponanlur.Crea-
tio igi'ur, secundum Gioberliura , tamquara modificationum ipsius
Dei produclio , et ideo non tamquara produclio ex nihilo intelligi
polest, nam, aiente s. Angustino, hoc est cuique nalurae de nihi-
(t
lo faclam esse ,
quod esl Dei nalurae non esse , quae immutabilis
sola esl ' ». Quin aulem reipsa ille Philoôphus creatioiiem ea si-
gnificaliooe acceperit, nibil dubitalionis habet produclio enim mo- ,
dorum nomine verae crealionis ab ipso donatur *. Inanis aulem est

illa distinctio ,
quam inler creationem , et productionem modoi um
assignat, hanc nempe, secus ac illam , esse actionem ,
quae a causa
per virtutem aliunde acceplam, exercetur*; nam, etiam hac admis-

meiae modificationes Dei essent,lamen crea-
sa distinctione, res,elsi
ri dicerentur, dummodo Deus illas adibitale sua ,

quae a superiori
causa non pendeat, in se gigoeret.

3oi. Ncque illud omissura voluraus, nempe creare^ ex Gioberlii
senlentia, idem esse ac individuare'. lam creationis terminus sane
quidem est quid individuum , seu quid subsistens. « Creari proprie
esl rei subsistentis , cuius est proprie esse, et fieri '
». Ast vero di-
versa prorsus significatione enuuciationem suam esplicai Pedemon-
lensis philo50j)bu.i.Ipse enim Deum generale aliquod esse docel, quod
*) Hanc arguinenlalionrni exscripsimus ex Rolheniue, Insl. phit. theor.^ Mei,

tpeeiaU»^ Fa» Prima, Coimot., scct. 1, e. IV, p. 53, a, 1, Paris J846.
•) /«iroii., Tol. 2, p. 223.
') Op. impeif. cunn-. Juiian., llb. V, n. XLll.
*j /Af«/., e. 4. p. i90.— *) Jbid., p. 1»8.
•) Jbtd., p. 214. (J ProioloQia^ Saggie III, § I, Dell'alio creativo, voi. I
,
p. 43'J, Toriuo \ô7.

'',
Qq. di^pp.. De Fer., q. XXVII, a. 3 ad 9. Cf I. q. XLV. a. 4 e.
Ij4 TlieOLOGIA NATVRALiS
per crealionem redilìturimlividuum *,et ideo res eatenus crearÌ5qua'

tenus in ipsis idea generalis determinatur,quae in radice, seu, prout
intuilione apprehenditur, est ipsmn Ens absolulum, nempe Deus *.
Hinc crealionem dialecticam Dlvinam appellai' , vel molum Entls

ad existena *, vel divisionem^ qualenus Jdeam dispescit^ ut ei reall-
iatemjinilam imperliate et mulliplìcationem^ qualenus res divisas
in unum colllgit , et infinite auget ". Quae omnia cura philosophiae
Iranscendentalis decretis ,
quorum abnorrailalem iam alibi ostendi-
mus *, et ilerum in postremo capite confirmabimus ,
piane consen-
tiunt.
3o2. Denique de modo, quo crealionis dogma a Guntherianis ex-
plicatur, panca verba facere operae prelium putamus.ldea crealio-
nis in systemaleGuntherianorum est idea roa non eô Divini. Hinc
ad cognoscendam eorum de hoc dogmale doctrinam,oporlet in anle-
cessum videre, quomodo Deus, eorum quidem senlentia, ad ideam

Tou non ego pervenial. lamvero Guntherus hoc ita explicat: « Deus
non est Pater, nisi quatenus habet Filium^ nisi enim Filium habe-
rel,esset principium absolutum. Porro Deus,qualenus Pater, est per-
sona; ut aulem sit Persona, necesse est, ut distingualur a Filio, et a

Spirila Sancto, quod quidem fit, cum cogitai se tamquam non Fi-
lium ) et non Spiritum Sanctum. Quoniam vero Filius , et Spirilus
Sanctus sunt etiam duae Personae altera ab altera dislincta , conse-

quens est, ut Filius cogitet se lamquam non Palrera, et non Spiri-
tum Sanctum; et Spirilus Sanctus cogilel se lamquam non Palrem,
et non Filium. Iam unaquaeque e tribus Personis , afHrmans suam
subiectivitatem, debet negare alias duas Personas , tamquam prae-
dicata,quae ad se non pertinent.Quemadmodum igitur tria momen-
la affirmativa adefficiendam lolalilatem tou ego Divini concurrunt ,
ila tria momenta negativa simul coniuncla cogilationem formalem

TOJ non ego Dei consti luunt. Et quoniam ô ego absolutum est for-
ma entis absoluli,cogitatio formalis tou non ego absoluti conlinet co-

gitaliouem non entis absoluti, seu puri Nihili ' ». Hisce principiis
cohaerens Gunlherus docci ideam to-a non ego Divini sponle sua ori-
ri ex idea iriplicis personal itatis Divinae ', ac proinde reductionem
») ìnlrod.^ voi. II, p. 175.—») Ibid.^ p. 214; Errori, l. I, p. 340.

») ProloLf ibid., p. 458, 482.— *J Op. cit., ibid.^ p. 4G2.
=) Ibid.^ p. 4G8.
«) P. 67, sqq. , et Dynamil., voi. I, e. VII, ari. 3, p. 447 sqq. Vici, de bis
Zarelli, // sistema filosofico di Fincenzo Gioberli , e XI, p.l24 sqq., Parigi 18iS,
'; Eurislheus et Heracles (gerui,), p. 153, Vindob. 1843.
"; Eurislheus eie, p. 514.
TUEOLOGIA NATVLABIS 1^5
in actum non ego Dei esse intimitus coUìgatam cum formatione
tcu
Divinarum Personarum *. Ex. quo colligit « rationem, ex qua 73 non

ego Diviuum est in aclu , esse in Vialectica vitae Vivinae *. Deus
enim cogitnns suam TÌtam in quadam negatione, negat suara perso-
nalitatem, seu cogilat suum ro non ego, nempe suam irapersonalita-
tera * ». Observat eliam creationena esse actutn, quo completur vila
Trinilalis Divinae. Revera Guntherus putat Deura ex eo esse, quijd
se sibi revelat. lam creatio, ipse ait, ex qua mundus exìstìt , est a-
quem Deus se sibi
ctus defioitivu;, per revelat; si quidem cognoscit
se non solum tamquam Divioitatem,sed etiam tamquam Crealoiem.
Vnde concludit Crealiooem esse necessarìam ad Deum absolule per-
iìcieodum *.
3o3. Ex mullis ,
quae ad versus tam inusilatum systema afferri
possunt, horum seleclum facimus.
1**
Guniherianorum exposita doctrina ex absarda mellimlo , ab
ipsis ad universara rem Iheologicam instituta, consequilur. Gunthe-
rus enim, eiusque discipuli scientiam Revelationis ad scientiara me-
re rationalem redigere conanlur *, atque ad hanc ralionalem dogma-
tum cognilionem acquirendum , illam tantum philosophiam oppor-
tunam esse existimant quae in , conscientia fundatur, seu in perce-
lebri ilio pronunliuto Carlesii , Cogito , ergo sum *. Hinc GuntUe-
*) Lydia, Ann. philoaophict\ an. 1830, p. 55.— •) /iid.

') Aurorae ausiralca et 6oreaieMy 2 ed , Viiidob. J80O. p. 213.
*) Cf huius doctrinac esposìtionem in Epkeia. La Scienza e la Fede , voi.
XXIX, p. 406, 407, Napoli 1855.
^) Gunllicrus disertis vcrbis edicit concordìatn intcr scienlìaia , et Fidem non
in eo stlam esse , ut rado ancilla, et pedissequa sit, scd ut ralione naturati de-
monstrenlur, iostaurealur, oovoque examini sabiiciaatnr ,
quae per Revela(i«neni
inoolescunl, cum ratio perfectiorem, quam Revelalio, cogailioaeni suppeditet (Ly-
dia, an. 1849 , passim ), Hinc GuolLeriani plenis, ut aiunt , buccis eoaclamaat
e prope adesse, cum
eorum omnium, per quae liomo refertur ad Deam,
cognitio
futura erit no&lrarum investigalionum effectus, quia opus Labeamus illa per Eccle-
siae mag'sterium ediscere, idque futurum esse, cum Ratio , et Fides, Telut duae
eiusdem Patris primogcoilae , niuluas sibi operas Iradeot ; tunc enim ambo quot-
quot in coelo el in terra suol, vera maairestabuiit > ; Eurittkau» eie, p. 251,
527, Vindob. 1845.
*j Verbis dici vix polcsl, quanta admiratioae atque observaatia Gtintlients pr«-
seculus fueril Carlesium. Omnium Laec apostrophe: e
instar sii Gedeon liuma-
nae scieutiae ; tu lum in Ecclesia ,tum extra Ecclesiam minime cognilus , quin
etiam calumniis iinpctilus fuisti, cum iamen tcmporum calamilales crescant, quia
nullo in prelio tua uomla habeutiir. At tu, gloriose bumanac sapiiuiiae marljr,
Qoslcr in scieiitia praeceisor, benigno lumine iios, tuos successores, tuìquc admi-
rulores, respice, ut animosi, alque forles noslris in laboribus, ac pugnis dureiuus,
quuad viclus cadat etiam ullimui luorum \ìviU\xmt\Couvioiuaii'treijrtui'yjgvtm.)j
p. 480, Vindub. 1820.
•
176 TnrOLOGIA NATVRALIS

riani persummam auJaciam affinnanl ro fgo debere esse principium
omnis verae Tbeologiae, sicul nninis sanae philosophiae principium
est, et caput *; unde famosutn illud eorum effalum: « hominem ha-
Lere in seipso clavem, quae ad sancluarium Gbristianorum dogma
tum aditum patefacit'».Iam haec methodus quanto detrimento uni-
versae Theologiae sii j hic demonstrare ad rem non est'. Ceterum ,
quisquis id per semetipsum indicare poterit ex ipsorum Gunlheria-

norum verbis , qui illud ex sua melhodo inferunt , quod ad cogno-
scendum quidquid ad Deuui pertinet , salis est observare quidquid
in nostro tu) ego evenit ; siquidem de to) fgo Divino , ac de tw ego
humano eadem prorsus proportione potest disputari, qua Geometrae
dispulant de duobus triangulis , magnitudine tantum difFerentibus ,
caetera omnino similibus*.

2** Cum haec ita se babeant , nemini mirum videri debet illos
Theologos heterodoxam notionem Divinae Trinilatis confinxisse.

Quoniam theologicajn disputationem nobis aggredi non licei*, erro-
rem illum maxime nominamus , Personas Divinas ex cognitione ,
quam unaquaeque sui habet, constitui. lam id, praeterquam quod
') Quomodo argumcntis e conscientiae pena petilis Trinitatis roysterium Gun*

iberiani demonstrare adailanlur , ezposuimus in Phil, Chriat. , Dynam,^ voi. lly
e. VII, art. 21, p. 859, 860, Neapoli 1862.

*) latti capita prò phil. et theolog. , aucloribus Guniher et Pabst , p. 136 j
Vindok. 1834.
) Vid. Phil. Chriat.^ ibid., p.S83-886.Abnormitalera Imius methodi docuit Sj-
nodus Vaticana iis verbis: e Ac ratio quidem, iìde illustrata, cum seduto, pie et
Sobrie quaeri(,aliquam, Deo dante, mysteriorum intelligentiain eauique fructuosissi-
niam assequitur, iutn ex eorum, quae naturalitcr cognoscit, analogia, tum e myste-
riorum ipsorum ncxu inter se et cum Gne hominis ultimo; nunquam taaien idonea
rrddìlur ad ea perspicicnda instar veritatum, quae proprium ipsìus obìeclum con-
slituunt. Divina enim mysleria suapte natura inlellectuoi creatura sic excedunt,
ut eliaro rcvelalione tradita et iidc suscepla , ipsius tamen fidei velaminc conte-
da quadam quasi caligine obvoluta mancant , quamdiu in Iiac mortali vita pe*
et
rrgrinamur a Domino; per iidcm enim ambulamus et non pei* speciem . . . Nc-
que enim fidei doctrina, quam Deus rcvclavit, velut philosophicum inventum prò-
posila est liumanis ingeniis perfìcienda s; Constil. dogmat. De Fide Cathol.,
Scss. Ili, e. IV, De Fide et Ratione,
*) Opera Giinihcri a sacra Indicis Congregalionc proscripta fuerunt , Decr» 8
lan. 1857; cui decreto Auctor se Iiumillime subiecit. Legesis Epiat. Pii IK ad
JCmìnentiaaimum Archiep. Coioniensem de Giinthcrianismi damnatione , 15 lun.
1857. Vid.etiam Epbera. La Scienza e la Fede, voi. XXXIII, pp. 186 sqq., 39i).
*) Inter Iheologos Guntlieri, aliorumque adversarios Icgcre licet Dobmayr (5y*/.
tfirol.f t. V, 5 99 sqq., Salisbacì 1807-1819), Dieringer {Dogmatica Calholica,
grrm., § 24, iVioguntiae 1847), et, mullis omissis, Seliwelz, Thcologia dogmati-
ca cathnlicu. part. 1, soci. Ili, tit. 2. § 52, l. I, p. 337-3.Ì4, Vicmiac 1855.
THEOLOGIA KATVLAiriS Ì-J
vcrae nolionl personae conlradicil *. Personas Uivinasnon per ori-
ginem ,
qu email ni od uni Theologia nos docel* , sed per cognilionem
dislingui statuii;unde alio errore se Guntheriani obslringnnt , co-
gnilioitein unam in Deo ah alia distingui,aeque ac una ab alia Per-
sona dislinguilur. Quid autem sibi vull Deum ad cognilionem roo

sui non fgo pervenire, suani personal ila te m negando ? Nonne ìà ab
eo dissentii ,
quod Deus « uno actu omnia in Essentia sua intelli-
git ? *
» Accedit quod, aclus, quo Deus suam negai personalilatem,
aliquid in Deo essedeberet,et quoniam « quirquid est in Deo , est
Deus* 1», illud erroris portenlum, actum negationis Deum esse, as-
serendum lord.
3° Si crealio , ex qua mundus existil , est actus defioitivus ,
per
quem Deus se sibi revelat,et aclus,quo completur vita Trinilatis Di-
TÌnae,consequiiur lum creationem es^ necessariam, ac proinde exi-

slenliam mundi esse acque necessariam, alqne existentiara Trinila-
tis; lum mundom esse aeternura, uti aeterna est Trinitas. Quae duo
corollaria ip«e Guntberus non solum fussus est , Sed constanter in-
culcavit. a Est quidem, ail , non futilis, sed stride scientifica pro-
positio,in vila Divina duo revelalionis momenta manifl'stari, ad in-
tra ad extra, inter quae nec prius est, nec posterius; re-
scilicet, et
enim ad extra scraper comi lata est revelationem ad intraêsi-

velalio
òem profecto ratione, qua dicitur in Symbolo tres Divinas Personas
nec prius, nec posterius esse '
».
3o4- Denique propositi nostri ratio expostulal, ut s. Ansclmi, et
Aquinalis ,
qui velut pantheisticae circa creationem doctrinae a
Gunlherianis insimulantur, patrocinium suscipiamus.
*) Vid. quae ilpmonstravimus in Onfol.., e. Ili, art. 3, p. 129, voi. II.
*) e Trinilas Prrsonarura multiplicatur in Divìnis per relatlonos , quae rcaliler

suol in Deo, 5C:lÌL'et rilaliones origrnis, sed relatio^ quae consigniiicalur, cani di-
ritur, Deus scit se ìpsum , non esl aliqna rclalio realis, sed ralìonìs tantum i ;
Qq. ditjtp.. De Fer., q. Il, a. 2 ad I.
*j f lo Deo esl tanlum unum iulelligere j; Qj. dispp.. De Poi., q. Vili , a.
2 ad 11. £t Dgcior Sorapbycus: e Diccndum quod Paler, Filius, et Spìritas Sau-

clus in omni operatone convoniunt, sed in relationc dilFenint i; In lib. I SetiL^
Dist. Il , a. \ ad arg. Àddaatur baec pauca s. Anselmì
, q. l : e Nosse trsbus
Personis est commune; quoniatn non per hoc, quod aiii sunt ab inTÌcem, sed per
hoc quod unuai sunt Faler, Filius, et Spirifus Sanctus, cognoscunt »; jOe Procew.
Sp. 5., e. XIX, p. 38, ed. cit.— <) Qq. dispp. De Por. q. IX, a. 9 ad 6.
*) EurisUieus eie, p. 513. Ad banc Gunlberianorum doclrìnam digitum infen-
dtsse Tidelur Sauclac llomaDae et Vnìversalis Inquisitionis Congrcgatio ( die 18
Se pi. 1S6I) cum dcclaravit luto tradi non posse banc propositloacia : Creatio sic
explicari palesi: Deus ipso actu speciali., quo se iateUigit , ei tmil tamqunm
dialinclum a determinala erealura, homine^ r. g.. crealuram produfif.
ELEM.rUil-OS-CuBlST UI.PaKS H. i%
IjS THEOLOfilA NATVnAUS
3o5. Et primo, a Gunlhero *, s. Anselmus tanti erroris arguilur
eo quod in Monolcîo sancii res crevtiasârilequam Jierent^non fuisse

nihil quantum ad rationern Jacientis^ per quam^ et secundum quam
jierent ", subdilcfue,£//«w /òr/naAn rerum ^quae in eius rat ione prae-
cedebat^ inlelligendam esse quamdam in ipsa ratione intiinam locu-

iionem. ", et hanc non esse aliud-, quam summam esseniiam *. Exin-
de conficit germanus Theologus crealione res non prorsus ex nihilo
fieri, sed quasi ex ipsa divina natura educi. Idem a s.Thoma tradilum
fuisse asserit,quippe quia sanctus Doclor crealionem ait esse ema-
natione?n totius entis a causa universali', quae est Deus ' » •, unde,
quemadmodum subdil Knoodt ',creatio a sancto Doctore generalioni
hominis comparalur, quae est ex non ente^ quod est non homo '.
3o6. At quanta iniuria tantis Doctoribus illa noxa a Gunlherianis

affingatur, admodum facile cognitu est. Etenim s. Anselmus in iis,
quae obiiciunlur, locisjuon nisiûti iam diximus*,exemplaria rerum

in Mente Divina existentia inculcai^. En sanati Docloris luce cl;»-
rioia verha: « Nullo namque pacto fieri potest aliquid rationabiliter

ab aliquo , nisi in facientis ratione praecedat aliquod rei faciendae
quasi exemplum,sive,ut aplius dicitur, forma, vel similitudo, aut re-
gula.Patel ila(jue quoniam priusquam fierent universajerat in ratio-
ne summae «aturae quid, aut qualia , aut quomodo futura essent -,
quare cum ea, quae facla suut,clarum sit nihil fuisse anteqnam fie-
rent, quantum ad hoc, quia non erant quod nane sunt, nec erat ex
') Euristh. eie, p. 523.—«) Cap. IX.—«) Gap. X.

*) Cap. XII. Panllicislae etiam eadctn ralioue doctrinam s. Anselm» circa crea-
tionem inlerprelantur , et de cius palrocinio se iactant. Scd de )iìs in postremo
capite , ubi de pantticismo. Cf interim nostrum los. Prisco , S. Anselmo ed il
Panteismo in Eplicm. La Scienza e la Fede, voi. XXXIX-XL , Napoli 1860.

*) I, q. XLV, a. 1 e.
°j Rnoodt, Cuntker, et Ckmens, v. 1, p. 233; v. 3, p. 42.
') I, toc. cit.—'') Vid. Cosmo/., e. VII, art. 2, p. 464.

'^) Hanc Toritalem ostendimus p. 134, 135, 139,n. 4, 170, necnon in Cosmol. ,
Ice. cit. E re est adderc ImncTertulliani locum: e INam ut primuni Deus voluit ea
quae cum sophiae ratione ut sermone disposuerat intra se, in substantias et specìes
6uas edere, ipsum optimum protulit scrmonem ... ut per ipsum 6crenl universa
per quem crani cogitata al<]ue disposila, imo et facla iam quantum in Dei sensus
{Jdv. Praxeam, e. VI, l. I, p. 423); necnon iilum s. Augusfini: « Noverai ergo
Deus omnia, quae fecil, antcquam faccrct. ôn enim po^suinus Eum diccre igno-
rala fccìsse, el ea non nisi facla didicisse, nescissc quid facerct, sed scisse quod
fecil. Hoc enim , si de aliquo artilìce liumiue diccreiuus, iusipicnlissime sapere-
inus. INovcrat ergo ea facienda, non facla, noverai ut faceret , noa quia fecerat.
Proinde ,
quamvis iam nota esseut , quia nisi a sciente non ticrent , non lamea
iiacla esse coepcrunt, quae ut Oerent sciebanlar, antcquam (icreol i; Ad Orosium
catara Priacti, el Orig., e. Vili, n. 9,
TilEOLOGIA NATVRALIS i;9
quo fìereni; non tamen nihil erant, quantum ad ralionera facìenlis,
per quam et secundum quam flerenl '».Alque,ut magis liane espia-
net senlentiaro, exemplum artifìcis adhibet, inquiens: u Illa auteni
forma rerum, qnae in Eius ralione res creandas praecedebat, quid
est aliud, quam rerum quaedam in ipsa ralione loculio; veluti cum
faber facturus aliquod snae arlis opus, prius illud intra se dicit
mentis conceptione ? * » Tara baec doctrina cum creatione ex nibilo
optime cobaerel. Etenim siculi opus,nntequam exlerius fìat,ÌD men-
te artìficis exislit, et in ea est aìiquid vivens , cum tamen in seipso
sit corpus inanimum, ila res omnes in Mente Dei, et aliquid, et vita
sunt, et tamen in seipsis nihil eranl ; unde secundum iotam suam
'
fitibstant/am^ sire ex nibilo produclae sunt ; siquidem forma illa
exemplaris est aliquid, secundum cuius imìlationem'' , non vero a-

liquid , ex quo res constituuntnr. Ad rem s. Thomas : « Forma ef-
fectus, quae est in agente principali, vel instrumcntali , . . . non

ad hoc ordinatur , ut ipsamet in effeetum flual , sed ut ab ea , vel
j>er eam similis fiat in efFectu '^
».Quocirca secundum Anselmum, s.
uti iam s. Bonaventura monuit , non quidem creaturae secundum

esse, quod haheni in proprio genere ^ aliquid Essenliae Dei sunt ,
sed ideae earum in Deo, oh infioitam Eius simplicitalem, idem,
*) Cap. IX. Vocibus formae . et aimilitudìnis premisene s. Anselmus ulilur ,
secundum iilud s. Augustinì: e Ideas latine posàumus vel formas, rei specics di-
cere , ut verbum e verbo transferre Tideamur ) ; Qj. ocloginla Ires ^ q. XLVI.

Vid. eliam Cic., Top. e. VII. Eodem slylo loquitur sanctus Damascenas: t In Eios
Consilio expressae eranl formae, et imcgincs eorum, quae priusquam ficrenf, ab Ipso
praeGnita erant >; De Imcginibvs, Orai. Ili, n. 19, Opp.^ t. I, p. 334, ed. Le-
quìen, Parisiis 1712.
•) Cap. X. Ob Lane ralionera ait cllam, gin'JquiJ /adtim esl^ sive vivat^ the
non vival^ aul quomodocumque sit in se. in Ido esse vilatn; Cap. XXXV. Quo
eodem ezemplo looge anlca usus fuil s. Augusiinus: k Faber faci t arca m. Primo
io arte Label arcam. Si enim arte arcam non iiabercl, non esset unde fabrìcanJo
illam proferret. Sed arca sic est in arte, ut non arca ipsa s't, quae videtur oca-
lis. In arie invisibiiiter est : in opere visibllitcr erit. . . Altendife ergo arcam
in arte , et arcam in opere. Arca io opere non est vita : arca in arte rila est
j
quia vivit anima artiticis , ubi sunl isla omnia, anlcqiiam prufcrantur. Sic ergo ,
Fralres cbarissìmi ,
quia Sapicnlia Dei ,
per quam facta sunt omnia , secundum
arlcm conlinet omnia, anieqnam fabricet omnia; bine qnae fiunt per ipsam artem,
non continuo rila sunt, sed qnidquid factum est, vita in II'o est. Terram vides :
CSI in arie terra. Coelum vides : est in arte coelum. Solem , et Lunam vidcs :
sunt et isla in arie. Sed foris corpora sunl: in arte vita sunt i; la Joann. Ev.
e. I, Traci. 1, n. 17. Cf s. Thom., I, q. XVIII, a. 4.
') Vid. O/i/o/., e. V, ari. 1, p. 163, el CoanoL^ e. VII, art. 2, p, 466.

*) Cf Onlol., e. V, ari. 2, p. 165, not. 2.
') la lib. IV Sen/., Disi. I, q, I, a. 4, sol. 4 ad 3. Et alibi: e Forma etera
plaris non ... est forma, quae est pars compositi >; !, q. !!l. a. 8 ad 2.
l8o TIIEOLOGIA NATVRALIS
ac Elus Essentìa, sunl ; nempe, ul s. Thomas ait) in qiianliàn est
siniilitudo^ vel ratio huias^ vel illius rei *.
3oy. Ex his eliam perspicitur, iniquius Guniherianos facercjCum

emanatismi s. Thomam redarguunt*, siquidem nihii frequenlius in
suis operibus inculcai ,
quam quod Deus nihil est de substanlià
cuiuslibet rei '. Omnium instar sit hic locus : « Cura causae sint
quatuor, Ipse non est causa materialis nostra : sed se habet ad nos
in ratione efficientis, et finis, et formae exemplaris, non autem in
ratione formae inhaerentis. quod Deus sit . . Non possum dicere,
essentia nostra, vel subslanlia, vel aliquid huiusmodi * ». Greatio-
nem igitur enianationis voce , non secundum Gunlherianorum in-
lerpretationem, sed Iato sensu acceplae, piout nempe originem re-
rum a Dee significatja sancto Doctore appellari omnino apertum est.
Quid vero si idem s. Thomas sensum, quo illam vocem adhibet, ab

tnianiitismo proisus alicnum , dilucidis verbis exponit ?» A quo
{îib Esse Divimi^^-Miêsse creatum efFeclive, et exemplariter /n<'i/?a/ *.
Et alibi : « Onines perfecliones ejfluiint ab Eo , sicut a prima cau-

sa non aulcai efjlaunt ab Eo sicut ab agente univoco ( qnemad-
^ ,
rnodum dicendum farei ysi res ìpsius Vivìnae substanliae essent pro-
prio sensu emanalioìies ) , sed sicut ab agente ,
quod non convenit
rum suis efFcclibus ncque in ratione speciei, ncque in ratione gene-
ris '
»i idquod Gunlhero asserenti crtaluras secundum s. Thomam
ita a Deo emanare, ut velut species in Ilio, tamquam in genere con-
tineanlur % directe adversatur.
3o8. Denique conjparationem,quam s. Thomas inter creationem,
et hominis generationem insti tuit , Gunlheriani in alienum sensum
delorquent. Elenim sanctus Doctor hoc sibi vult, quod homo , an-
tequam generetur , est non homo , siquidem non potest aliquid ge-
nerari, nisi careal forma, in quam transil*, ac proinde ex ilio nar-
ticulari non-ente ,
quod est non homo , fit homo. Quocirca cum in
crealione totum esse rei producalur , res , anlequain creelur, est o-

innino non ens^ seu nihil, et ideo illud, quod crealur, est ex nihilo.
En eius verba; « Quod procedit secundum emanalionem parlicula-
rem , non praesupponitur emanalioni -, sicul si generatur homo, non
luit prius Jiomojsed homo fit ex non homincjet album ex non albo.
*) la lib. 1 Seni., Disi. XXXVI, dub. I.-") F, q. XV, a. 2 ad I.
*) I, q. Ili, a. 8 e; Contr, Geni., lib. I, e. 26i Ih l^b. I Seni., Disi. XIX,

q. V, a. 2 sol. et iktasim in hoc nostro opere.
*) lo lib. 1 Seni., Disi, XVIII, q. 1, a. 5 sol.
») In lib. I Seni., Disi. Vili, q. J, a. 3 sol.
«^ I, q. VI, a. 2 e.—'') toc. c«.~«; Cf Cosmof., e. I, art S, p. 2;»7.
THBOL06IA » ATTUA LIS |8l
Vode si coosideretur eindnaiio totius eolis uaiversalis a primo prin-
cipio, iinp>os.sibile est, quod alrquod ens pruesiippoDatur liiiic ema-
oatiooi. Idetn autem quod nullum ens. Sicut igilur ge-
e^t oibii
,
neralio homiois est ex non ente , quod est non homo ^ ita creatio j
quae esl enkasatio lotios esse, est ex non eute, quod est nibil ' ».
ARTICVLVS SECVNDVS
Nonnullae qttaestiones circa creationem excutmnUir
3og. Vi crealionis notio amplius declaretur, nonnullae, quae cir-

ca ipsaui agilantur, quaesliones cxsolveie operae pretium est.
3io. Prima quaestio est , an creatio aliquid sit in creatura. Cu-
lus qn:iestiooij status ut recte iutelligalur , illud in memoriara re-
vocandum esl , actuni voluntatis Dei idem ac Eius subslantiam es-
se 5
quapropter iiiler omnes constai creationem , si prout esl actus
divinae volunl;itis spectetur,ab ipsa Dei Essentia distingui non pos-
se. Al Tero, an creatio ,
prout rationem babel actionis ,
qua Deus
res extra se produciti sii aliqoid extra Deum io creatuiis exislens ,
in controversiam a pud Scbolasticos adducitur.
3ii. Durandus*, cui Suarez', Vasquez * aliique adstipulantur,
creationem Teluti actiouem formaliter transeuntem considerant ,
cumque teceaot huiusmodi actionem ab agente egredi,et esse in pa-

tiente, creationem aliquid ab ipso actu Voluntatis divinae distin<
cium, quod in crealuris exislat, esse docenl. Nisi quod ipsi in expli-
c.mdo quidnam sit baec creatio ,

prout ab actu divinae Voluntatis
dislinguilur , inter se dissentiunt \ siquidem secundum aliquos est
i[)samet essentia creatuiae^ alii autem quoddam accidens ab entità-
te creaturae distioctum, alque quemdam creaturae modum esse o-
pinantur'.
3i2. E contrario s. Thomas* , cui omnes veteres , recentesque
Tbomistae sufifniganlur, creationem in passivam-, prout ipsum fieri
creaturae , et activani ,
prout ipsam Dei actioneni significai , qua
quidquam extra se ex mhilo proferì ,distÌDguitjdocetque illam dum-
*) I, «j. XLV, a. ! e, Cf Rieuigea, La fiiotofia antica ecc., voi. V, e. Ili ,
§ i, p. 534, Roma 1S68.

*j Comment. la Petri Lombardi Senlenlias iheologietu , !it lib, li. Disi. I,
q. !, n. J2, p. 126, Venet.b 1586.—^) Ditpp. JUei , t. I, Ihsp. XX, secl. V.
-•) Commentar, ac Dispai, in Primaru Parler» s. Thomae^ i. lì, Ditp. CLXXIII,
e. IV, p. 261, Lugduni 1619.
^) De bisce variis sentcatiis cf Card. D' Aguirre , Op. cil. , Disp. XX , sect.
IV, p. 359 aqi , ed. cU.— ^) I, q. XLV, a. 3, et Qi- '^^PP^ ^^ ^'''j 1 ^h a. (3.
182 THEOLOGU NATVBALIS
ìaoidl esse ulìquid in creatura, atquc consistere in reali eius adDcutn
relatione, umique cum illius entitate concreari; islam vero non esse
aliquid in creatura, sed in eodem Creatore esse ipsummet suae Yo-
luntatis, seu im perii actum, quo res extra se producit ',
ói'ò. Haec posterior sententia cum ventate magis congruere di-

cenda est. Et sane 1** creatio non fìt per motum , vel mutationem*,
siquidem per motum , vel per mutationem aliquid fieri , illud ex
aliquo praeexistente fieri significat , dum e contrario, creatio, quip-
pe quae est productio totius esse a Causa universali , ex nullo fit
praeexistente. Alqui, quoniam actio, et passio in uno molu conve-

niunt, et dumtaxat secundum diversas illius motus ad agens, et ad
patiens relaliones differunt' , sublato motu ab actione et passione ,
nihil in ipsa praeler illam relationem intelligendum superest. Ergo
creatio in creatura non aliud est , nisi illa ,
quam ad Deum reipsa
habet,relalio.
2° Creationem activam idem esse ac Essentiam Dei cum relatio-
ne ad creaturas ex eo , quod Deus est actus purus , aperte demoo-

stratur. Etenim, quemadraodum ob eam rationem actus intelligen-
di, et volendi sive necessarii, sive liberi, ila etiam actio creandi i-
dem est, ac divina Essentia. Rursus , « semper in ordine potenlia-

rnm, et acluum quod est prius est potentiale respectu sequentis
, ,
ci ullimum est completivum *». Ergo, sicut inde consequitur re-
pugnanlia in hoc quod virtus inlelligendijet volendi in Deo per in-

teilectionem, et volilionem a se distinctam complealur, ita consequi-
tur etiam virlutem creandi per actionem a Deo compleri non posse
dislinclara; secus polenlia adiva Dei ad suam actionem , tamquam
eius principium eiEciens, comparari dicenda esset , id quod fulsum
esse iam adnotavimus '^.
Peibelle ad hanc rem s. Gregorius Nysse-
nus : « Non enim quemadmodum in aliis ,
quibus aliqua potenlia
activa est a natura, hoc quidem polentia ceruilur, illud vero secun-
dum aclus complementum ex. ; gr.,semper quidem dicimus esse
navium fabricatorem in potenlia habenlem arlem navium fabricaa-
darum operari vero cum in operibus ipsis suam oslendit scien-
^
tiam-, non sic in illa beala vita; sed lolum, quod quidem in illa in-
telligitur, cfficax est , et aclus est, volunlate sine medio ad finem

proposilum transeunte **».
sibi
3j4- Ncque ex eo,quod crcalio est actio transiens, ipsam in crca-
») Cf OmoL, e. V, art. I, p. 163.

») Cf ibid., p. 157, n. 6, et Cvsmol., e. VII, a, 2, p. 468.
') OatoL, tbid., p. 159.—^) Comp. TheoL, e. 31.— =•) Pag. 160.
*J ddv. Eun.i Orai. XIF^ Pars alteraj Opp. L II, p. 'il6, Parisiis i637.
TltEOLOGM NATVB.4LÌ5 l83
tura uliquid esse pokest inferri, nitm aotio Iraosiens , ut alibi dixi-
mus', prout actio est , in ipso agente m:inet , et transiens dicitur
quoad terminum , sive effèctuti> eius y qui extra subiectum agens e*
; id quod maxime in actionibus
xistit transeuntibus Dei locum ha»
bet. Siquidem bae noa nisi virtualiter^ et emioenler traoseuDtes di-
ci possunt ; Deus enim , secundu-ra connmiineni loqueodi rationem
apud PP., intelligendo, et volendo res extra se producit*; quoniam

tamen per actionem divinam aliquid a Deo distinctum producitur,
eadem- divina actio transenna aequi?alet actioni , idesl ob vim pro-
durendi effectum aà extra transiens appellatur *.
3i5. Denique illud adnotandum qua Deus est, quod etst actio,
extra se aliq»id ogil, ab ipsa divina aeternu volitionenon distingua-
tur, tamen niundum ab aeterno creatum esse inde minime sequitur^
Ktenim^quemadtnodum libera volitio creaudi,quae idem ac Volun-
tas divina est effi;clus libere volili aeteraam existentiam baud in-
,
feri, sed dumtaxat in illa differenlia temporis,pro qua extiturus de-
eernilur; ita etiam actio creandi , quan>vis eadem ac essentia , et

volìtio divina sii , effectum inferi in ea teraporis difEerentia prò
,
qua illius exislentia extra causam ponitur.
3i6. Alia in medium profertur quaestio, an scilìcet possibile sii *,
ut a Deo aliqua condatur creatura , cui supernaluralem virtutem

communicet aliquid ad determinalam speciem rerum pertinens
creaodi ', e. g.j Angelus, qui aliquid materiale, vel aliam inferiorem
') O/Ito/., il»d., p. 160, 161.—*) Cf p. 15».

•) Cf D' Aguirre, Op. cii., ibid., secl. II, n. 16, p. 352, et ToDgJorgi, liut.
phil., voi. 3, Theol.^ lib. 3, e. 6, art. 1, p. 461, Bruxelles 1862.
*) De possibiliUite Iiì'c agitur; nam quod spectst aà factum j solum Deum esse
omnium Creatorem vera Fides docet. Quod quidem a PP. passim tradilum} prae-
sertìm coalra Arianos, qui Filium Dei ab ipso Deo creatum esse blaspbcmautes,
a ceterìs creafnris ex hoc (anium diifcrre aiebaot, quod ille diiiota^ , idesl sine
lillo medio creatus fuerit a Deo ; reliqaa vero iussu taalum ipsius ab ipso Filio
creala fuerint; et a s. Augusliau elìam adversus Platouicos illos (cf énihrop. ,
e. VII, a. 1, p. 241) ,
qui rerum crcationcm mtnoribus Oiis , idesl lalelligeoliis
commissam esse asserebaut [De Civ. Dei , tib. Xil, e. 24) \ \a Concilio Latera-
uensi IV deiinilum fuit in cap. FirmileTy tie Summa Trin. et Fide calAoi. Vid.
p. 171, n. 5.
^JDiximus aliquid ad determinalam speciem rerum perlinens, nam vim cieao-

di quodcumque genus rerum creaturae communicari minime posse in disceptatio»
nem ooo venit, quippe quia manìfesla repugnaatia in ilfa vi apparel. Et sane l'*
in illa obiecti creabilis latitudine nulium taolac perfectionis determinari potest ,
quin aliud maìoris perfectionis crcari possit; ergo in creatura, si totum illud ob-
iecium sua virtule complecteretur, infinita virlus, et perfectio exislerei; 2^ Si illa
creaturae fiitu^ omae eas creabile uatTef&« po^set cuue ,

po&act eliaiu seipsam
l84 THBOLOGIA NATVB^LIS
«ubslanìiam spirilualera creandi virlute polJeal; ila lamcn, ul islam
cum dependenlia ab acluali Dei concursu exerceat, eadera ralìouc ,
qua quaelibet causa secunda a Causa prima in agendo pendet.

Siy. Sentenlia, quae nullam in eo invenit repugnantiam , quod
alicui creaturae, tamquam causae principali , ea tamen ,
qua dixi-
inus, ratione, virtus aliquid creandi a Deo comraunicetur, Duran-
dum praecipuum habuit patronum *. At vero adversam sentenliam
s. Thomas, omnesque fere Scholastici, licet diversis innitantur ra-
lionibus^, docuerunl^. Nobis potiores partes deferendae videntur
argumentis.quibus Doctor noster virtulera creandi ila soli Deocou-
Tenire arguii, ut nulli communicari possil*.
3 18. Et sane 1° virtus alicuius efficientis non tantum ex re facla;
sed ex modo modus producendi ex ni-
faeiendi aestimanda est; atqui
hilo infitìitam vim arguii; nam ad producendum aliquid ex poten-
lia remola requiritur magna virlus\ et ex remotiori maior ; et ideo
ad producendum aliquid ex nulla potentia, seu ex niliilo requiritur

virtus infinita quam absque ulla dubilalione in creaturara cadere
^;
repugnai ^. Quod idem vtrba illa s. Cyrilli Alex, complccluutur :
creare , utpole quae sub latitudine cnlis crcabills continelur ; nìLil autetn posse
scipsum creare, vcl efllcere cvidens omaino est ; Cf Suarez, Op. cit., Disp. XX,
sect. IIj n. 4 et 5.
. ') In lib» li Dist. I, q. IV. Idem fere opinati sunt Gabriel Bici (In lib. II Disi.,
IV, art. 3), aliiquc, dura nulla sufficienti ratlonc repugnantiam illam estendi exi-
stimaut.
'*) De bis vid. D' Aguirre , Op. cii. , Disp. XVI , sect. II-IV , p. 309 sqrj.
,
ed. cit.
') ÌVeque aiiud a PP. assertum fuit: e Soli naturae Divinae, inquit s. Cyrillus
Alex., Jribucndu et reiinquenda sunt quae ipsius sunt propria, et peculiari»: quo-
rum unum ae praecipuum est, ex nibilo creare posse s; Thesaur.y Assert. XVUy.
Opp. t. V, p. 182, Veneliae 1638.
Has ralioncs iam innuimus in Cosmol., e. VII, art. 2, p, 467.
*)
*) Quod si obiicialur, subdit s. Bonaventura , quod creatura palesi super ea ,
guae aumtne distanlj e. g., non currentem facit currere, inter guae, nipote con-
Iradictcrie opposùa^ est distantia infinita; diccndum quod ens et non ens non
ce
dicuntursummc distantia, quia oppouunlur contradictorie, scil quoniam nibil bubcnf

commune, nec quantum ad genus pracdlcabilc; sed quieseere et movcri , quod ,
prò codcm accipilur, utroquc modo habcnt commune; et ita non est distantia in
Unita, ncc est simile j; In lib. 1 Seni., Dist. XLIII, a. J, q. I ac^ arq.
^) ( Virtus facienlis non solum eonsidcratur ex substaotia facli , sed etiam es
modo faeiendi; maior enim calor non solum magis, 6cd et citius calefucil. Quam-
vi9 igitur creare aliqucm ctleclum iìuilum non demonstret polenliam intinilam ,
lamcn creare ipsura ex nibilo dcmouslral poteutiam intìnitam. Quod ex pracdlclis

patct. Si enim tanta maior virtus requiritur in agente, quanto potentia est magis
remola ab actu, opodct quod virtus agcalis ex uulla pracsuppoaila materia^ quale
J .
TlitOLUGIA NATVRALIS 1 8
« Absurdum hoc est (îreaiuram esse crealrucm )^ nulhi cnim crea-
tura creiindi i'acullalcm iiabcl '
»; necnon illa sancti Daniusceni:
« Curii creaturae sinl, rerum minime conJilores sani * »
•2**
In cieatione aiicuius rei non prcnlucilur esue soluni sccuntlum
tlcterniiiiaiam ralionem , eo modo , quo gencrans praeiaceuli male-
riae illutl dat, e.g.j esse ignis*, sed lolum esse rei e nibiloextrahilur,
Denipe scciindiim omnia, quae esse illius rei babel^ ac proinde effe-
clus creationis est esse sub ratione maxime universali. Atqui, quo-
niam uni versa liores effectus in untver&diores el .priores rausas re-
duci oportel, actio,cui effectus maxime uoiversalis respondei, solius
causae priniae , et universalissimae ,
quae Deus est, propria esse
potesl '. Ergo *.
3ig. Al potesl ne creatura sallem tamquam causa iuslrumenlalis

^
aliqnid creare ?
agens est crcans, sit inEnita, qoìa nulla proportio est nulilus potentiac ad aliquata
potcnliam, quam praesupponit vìrtus agcntis naturulis, sicul non eiitis ad ens. Et
quia nulla creatura Label stmplìcilcr puleclìam iotiiiilam , ut supra probalum rst,
rclinquitur quod nulla creatura possil creare » ( I, q. XLV, a. 3 aJ 3; cf Q<f
dispp, , De Pol.^ q. IIF, a. 4 e.). Quocirca e in protiuctiunc uinìuiae crealurae
manifcstalur infinita polenlia Dei > (In lib. Ili Seat., Disi. I, q. I, a. 3 ad 3).
Idem argumcnluoi prac alìis adliìbuerunt Alb. M. (In |ib. II Seni., l>ist. I, a. 7),
ci Uenr. Cand. Quodlib. IV, q.uit. p. 321, Seravalli Veneti 16U8 ). Iltud aulem
(
his fere verbis urget Caielanus: i Si ad produccndum aliquid ex nìbilo virlus fi-
nita suifìceret , sequerctur id, quod oniuino falsuoi est, ncmpc acqualeiu virluteia
requiri ad produccndum alìquìd ex aliqua materia , et ex uihilo. Sit enim virtus
croatrix Hnila, ut qualuor, virtus aulem producens ex materia reroola sii, ut duo;
ergo virlus necessaria ad produceudum aliquid ex materia duplo remotiori eri(
saltem, ut tria; ergo ad produccndum ex ulteriori materia duplo etiam remotiori,

irit necessaria virtus, ut quatuor ; ergo tanta virtus rcquiritur ad produccnduu
aliquid ex aliqua materia ,
quauta ad crcauJum i; Comm. t'a h. l. Oudoi argu-
mentationis formam iavenies pcnes eumdeui s. Tiiouiaoi , De Fot,, ioc. ctl.
*) Op. ciL, Asserì. XXXII, p. 352.
«) De Fide, l.b. II, e. 3, Ofp. t. I, p. 158, ed. cit.
') nane ralionem inauisse videtur idem s. Cyrillus, ubi ait: cNcque enim taì>
est dicere quae singularia sual ac propria Divinae et iueifabilis naturae. ea pos-
se naluraliter quibusdam incsse rebus ab ipsa condilis >; Conlr. Jultaa.-, lib. Il,
OpT. t. VI, p. 62, ed. cit.

*) Verba
, quibus hoc argumentum exfiibelur , exscripsiniu< in Casmol. , Ivc.
cil., Eiusdem argumcnti vim propugnai Kleutgen, La FU. ani. esposta e
n. 4.
d'fusa, trad. voi. V, irati. IX, cap. 3, § 4, p. 5(Ì3 sqq., ed, cit.
*) Etiam hic, un illud possibile sii, tantum inquiritur,nam, monente Eslio, f si
quis dicert-l Deum in rerum crealionc inslrumeDlo aliquo usum fuisse, conira Fi-
dem loqui videretur. An aulem sìmilitcr senlieodum s<t de eo, qui diserei, Oenm
modo , quando creat animas raliouales , ìd Tacere mediante aliqua causa instru-
mcutali ^ diver&a quaestio cA. . . Hoc louo sulis c«t o^l uììóìs ; sylum rema
l86 TilEOLOGIA NATVBALIg
òio. lam , nulla creatura naturale inslrumentum ad creandum

esse polesl. Et sane, in memoriam revocandum est, ad ralionem in-
ittrumenti perlinere, ut per uliquìd s>bi propiiurn dispositive ad ef-
fectuDi principalis agentisconcurral '.Atijui nuDa crealura potest per
aliquid sibi proprium dispositive operam suatn interponeread aclio-
nem Dei creaiilis, quia creatio, cum sii productio rei ex nihilo, cui-
)>bet , circa quod actio instranienti versori possit , adiluiB praeclu
dit. Ergo *.
òìi. Hoc argumentum, si bene pensetur, illud etiam demonstrat,
creaturain ne supernaturali (juidem vidute ad huiusmodi aclionem,
qua tamquam instrumentum physicum ad aliquid creandum ìnser-
iîaf, elevari posse*. Elenim ideo evincilur crealuram non posse esse
pljysicum inslrumentum ad creandum, quia ad propriam huius ge-

neris instrumenti ralionem perline! per aliquid sibì proprium ope-
rari dinfyu si live ad causae principalis effeclum. Quare nec divina
virlule ad crear>dum assumi poteril , et simul inlegram propriam
huiusmodi iiislrumcnti ratioucm manere*.
Dcnm immediate, et absqttc cooperatione euiuscamqne altcrius causae, lotuni hoc

universum ex nlbilo pruduxisse » (Comm. in qualuor lib. Seni.., In lib. Il, Oist.
I, § 2, p. 2, t. I, Parisiis 1G80). Bue speclat, aienCe s. Thoma (I, «j. XLV, a.
5 e.), error il)e Avieennae, qui initio faelam a Dea d'ili! inteMigen*ianv primam;
f um per cam, aHas,alque ahas intcMigentras, ac postremo a novissima iotel^ìgentia

eondilum esse mundum hunc corporeum.Nisi quod, seenaduin alies, Arabs philoBo-
|)hus crealura», lias per iilas , tamquam per eausas principales , non vero instru»
mentales produci ducaisse ìnteMigendtis est. Cf ILIeutgeo, Op. til.j i&id.j f. 563.
») Cf O/i/o/., e. V, art. 5, p. 178.
*) ( Causa seconda inslmmentalis noa participal actioaen» causae tuperiorts ,
nìsi in quanlum per aliquid sibi proprium dispositive ofieralur ad effeclum princi-
palis ageulis. Si igitur nibil agcret secunduiH illud, quod est sibi proprium, fru-
stra adhiberetur ad agendam. ISec oporteret esse determinata instrumcnta doler
minatarum uclionum. Sic enim videmus , quod secHcis scindendo lignum , quod
habet ex proprielalc suae furmae, producit scamni iormam, quae est cffectus pro-
prius principalis agentis. Illud aulem, quod est proprius cffecliis l>ei creaalis, est
illud, quod prapsupponilur omnibus aliis, scilicel esse absolute. Vndc non polesl
aliquid operari dispt)siiivc, et inslrumcnlaliter ad hunc ell'oclum, cmn crealio Hon
sii ex aiiquo [Macsupposilo, quod possit disponi per adiotìcm inslruoicnlalis agcn-
lis »; I, q. XLV, a. 5 e.
•) Bine s. Thomas arg»mcntfllit>ncm s»am piane, ci omnino eoncludil, inquicns:
« Impos» bile est,quod alicui crcaturae coiivenial creare ncque virlule propria^neque
insti umcntalilLT^sivc ptr minislcrium >; ìà>d. Quam impossibililalem s. Hilanus laiii
ili. vfibis signilicavil; « Huuianae inlelligenliae sen^ûs hucc respuit, ut Cicaloi crea-
tura sii, qniu cicalio por Ocalurcm est »: De Trin., lib. XH,a.!>,p.lil5 ed.cil.
*) Idem dotucruiit Alb. M, , In lib. Il Seni., Dist. I, a. 7 ; Sculus iu bb. IV
5ent.^ l))St. Vj ali;ijue. Diversam aulem scutenliaui amplext suiil iVlasiòlei Sunleu-
THEOLOGiA NiTVRALIS loy
AfiTlCVLVS TERTIVS
Dejine creationis
322. « Triaj inquii s. Auguslinus, quaedum maxime sciend;i de

creatura nobis oportuit intimari^ quis eain fecerit, per quid feceril,
quare feceril* ». Quoniam Deum esse causam cffeclricera mundi ,
atque illum per crealiooem condidisse iam demonstralum est, qua-

re illum Deus fecerit^ explicandum superest.
3a3. In primis, Deum, qui sapientissimus est, fìnera aliquem in
mundi crealione inlendisse lamquam cerlissimum asserimus, quia ,
K de agentibus per iulelleclum non esl dubium, quin aganl propler

finem^ agunl enim praeconcipienles in inlelleclu id quod per actio-
nem consequunlur , el ex lali praeconceplione agunl-, hoc enim est
agere per intellectum " »•, a** quia, cuni finis sii illud, propler quod
causa efficiens unum polius, quam alium effeclum g'gnit'5 Deus,
niài finem aliquem in mundi crealione sibi praesliluissel, temere, el
insipienler illum con fec i sse I ', al quis uudeat dicere Deum irralionu-
òililer omnia condidisse ?* Ad quod argumenlum illud s. Thoraae
similitudine accedil : « Produclio Dco oplime facla
rerum a osi;
optimi enim esl oplime facere unumquodque.Meliusesl autem fieri
aliquid propler finem ,

quam absque finis intenlione , ex fine enim
esl ratio boni in bis quae fiunl. Sunt igilur resa Deo faclae propler
finem * w.
tiarum, In lib. IV, Dist. V, et Durandus , In lib. il Senl.^ Dist. !, q. 4. Quam

opiaìonem ipsc etìam s. Thomas velut probabiletn aliquando babuit ; In iib. Il
Hent.y Dist. I, q. I, art. 3; et in lib. IV, Dist. V, q. I, a. 3 sol. 3 ad 4. Circa
difficultatcs, quae coutra ncganleai seulentiara in medio pouuntur, ci' Gotti (T^êo/.
Scholcul. Dogmat.^ t. I, Iract. Vili, q. 1, dub, 3, § Ili, p. 43ì», 4;i6, Veneliis
1750) , aliosque Theologosj iliae euim a quibusdam Tbeologiae dogoialis plcruoi-
que suinuntur.
') De Cv. Dei^ lib. XI, e. 21.— «) Coni. Geni., lib. III, e. 2.
', Cf Oaiol., e. V, art. 2, p. 163, voi. II.
*) S. Aug. Qq. ocloginta tres, q. XLVI.

^) Coinp. Theol. , e. 100. Subdit ibidem : e Buios eîam signum apparct iti
bis , quae natura aguulur ,

quorum nibii in vanum est, sed propler iincm unum-
quodque. Inconvenieus autcm dicerc est , niagis ordinata esse ,
quae buiil a na-
tura, quam ipsa institutio naturae a primo agente, cum totus ordo naiurae cxmde
dcrivelur. Manifestum est igitur rcs a Deo productas esse proptcr iioem ». Brevi-
ter Albenagoras : e Sapìentis opus uullum temcrdrìum . . . N'biI ,
quantum ad
Dei intentionem, inter opera Eius tcmcrariuai t; De tesuir. moriuorum^ p. 52.
iQter Opp. S. luîai, Lulclìac Paiiîoruiu 161^.
iSS TIIEOLOGM NATVRALIS
3'2,f.
Wisi quoti , dum m orani crealurae convenit agere propler
tlcsiderium finis, quia unicuique crealurae acquiritur bonum ab a-
lio, quod ex se non habet ... Deo 5 compelit agere propter amo-
reni finis, cuius boniliili nihii addi polest * ».
3a5. Quaestionis autem, quisnara ille fuerit finis, duplex sen<;us
esse polesl: 1° quaenam fueril ratio ipsius aclionis Dei, non qnidcm
proul actio Divina est Essenlia Ecus^ ciim enim Essentìa Divina
non si t propter finem^neq ne ipso aclio Dei propter finem esse'pot€st\
xed ex parte illa^ qua ejfectum crealurae comnuinicaL*'^ 2° ad quein
finem Deus suuni ordinaverit opus.
326. Si primo sensu (juaeslio accipiatur, respondemus ralionem
ìlhim esse divinam ips;im Bonilalem, ex qua crealuris perfecliones
8uas communicare voluil. « Ad produclionera creaturarum nihilaii
liud movet Dcum, nisi sua bonitas, quam rebus aliis communicare
voluil ' ». El alibi: « Ex cuius ( divinae Bonitatis ) amore est, quod
Deus eam communi(;are vult * »•, siquidem iam ostensum a nobis
est solam divinam Bonilalem esse rationem, cur Deus velit quae-
cumqiie exlra se vult ' ». Ostensum est quod Bonitas Dei est ratio
volendi quod alia sinl, et per suam voluntalem res in esse producit.
Amor igilur , quo suam bonilalem amat j est causa crealiwiis re-;
rum * ».
327. Quoniam autem buiusmodi finis nempe divina Bonitas ,
« nullo modo dependei ab bis,quae sunt ad finem, nec quantum ad
esse, nec quantum ad perfeclionem aliquam », sequitur, quemad-

niodum paulo ante monuimus, Deum non velie « alieni suam Boni-
iatem communicare ad boc,ut sibi exinde aliquid accrescatised quia
est sibi conveniens, siculi fonti bonilalis. Dare
ìpsam couiiriunicaie
autem non propler aliquod commodum ex dalione expeclalum, seJ
propler ipsam bonilalem, el convenienliam dalionis est actus libe-
''
ralitatis ».
'J In lib. Il Disi. I, q, I!, a. 1 sol. Hinc iam vides quanta slolidilalc Robniclus
{!)<: la nature, p. V, e. 74j Deum, eo quod nibil possit acquifere, proptcì liiicm
aycre iniìcielur.
') In lil). Il Seni., Disi. I, q. II, a. 1 ad 4.

") Cuuir. Geni., lil). Il, e. 46.
*) Qg- dispp., De Poi., q. Ili, u. 15 ad 14. Q'iod; ilsdem fere verbis iaiu ab
Origene trudiluni fucral: t Hic {Deus) cum in principio crearci ea, quac creare
voluit . . . nullam babuit aliam creandi causam, nisi propler seipsuin ,
id est Lo
iiitalcm suam »;De Principiis, lib. I, n. (>, p. 99, ed. cit.
«; P. 149, 150.— «) Contr. Geni., lib. IV, e. 20.

') Jbid., lib. I, e. 93. El (lib. Ili, e. 18) alt eliam : « Deus, qui es,l pri.uum
agcns oauiiuni rerum, uum sic agii quasi iui attione aliquid acquiraf, scd juasr
THEOLOGIA NATVHALIS 1 89
iiS. Quntl si alter sit quaeslionis sensiis, haec in monioriain re-
voi'aucia nobis suul: t*' Io mundi creatione Deus quaradam veluli
gradalionem iuter omnia cntia creala constituit, ut a fossilibus ad
vegelabilia,ab bis ad animalia ralionis expertia,et a brulis ad ratio-
jialiii i^radus fierel *. •x" Vnumquodque ex bis geaeribus rerum spe-
cialein finem praestitulum sibi babet, ila tameo ut finis unius ad
finem allerius concurrat, et omnia ad Deura tamquam ad finera ul-
timum, ordinem babeant *. Itaque Deus rerum omnium ulliinus fi-
nis est. Et sane finis noo nisi in bono consistere potest; et siculi fi-
nis particularis rei est qu(xldam bonum particulare , ita finis uni-
versalis rerum omnium est quoddara bonum universale. Atqui bo-

num universale est ,
qvod tal per se^ et per sitani essentiam bonum^
buiusmodi aulem bonum aliquid ex iis, quae mundum constiluunt,
esse nequit , siquidem in loia universilale crealurarum nullum est
bonum ,
quod non sii parlicuiare si ve parlicipaùve bonum. Ergo ,
« illud bonum, quod est finis totius universi, oportet, quod sit ex-
trinsecum a loto universo n, nempe Deus*. Insuper, finis inler alias
causas prima lum obtinel * alque finis jìosterior est causa (juod
; ,
pra ecede ns finis intendaturûl finis-^ non e nini rnoveiur aliquid in fi'
nem proxinuim^ nisi propter finem poslremum. Exinde consequi tur
ullinium finem esse primam omnium c-ausam. Atqui prima omnium
causa esl Deus. Ergo Deus est ullimus omnium finis '
». Omnia
qnaecumque sunt iaola , vel ab Ipso immediate , vel mediantibus
causis secundiÀ, in Deum ordinanlur, sicut in finem '
».
329. Res aulem diversae, prò suae nalurae diversilate, ad finem

isluni iulcnduntjsciiicet crealurae irratiouales ad Deum ordinunlur
iit in finem per viwn assintilalionis tantum, nempe, in quantum par ^
sua acliour aliquid clargialur, quia nua est in polealia, ut aliquid acquifere pos-
sìl, sed solum in aclu perfecto, ex quo polest elargir! >. Et s. Augustinus: e Ex
plenitudiuc quippe fionitatis tuac creatura tua subsi&lit, ul bonuro, quod Tibi nihil
prodesscl, nec de Te acquale Tibi esset, lameo, quia ex Te iierì potuit, ouii de-
esscl i; Co.-/., lib. XIII. e. 2, n. 2.

') CI Coèino/., e. V, art. I, p. 377.
*) Jòid., art. ó. p 40<5-40U, ubi etiam (p. 403, noi. 3) telclogiaui immanen-
tem a Geroianis i^ànlliei:>lis admi.>:>am refi-liuuus.
») I, q. CHI, a. 2 t— a *) Onlol., e. V, art. 2, p. 166.
') Conir, Ceni., lib. HI, e. 17. ( Ilioc est, subdit saoclus Ooctor, quod dicilur
Proverò, e. 16, v. 4: ymi-ersa propler srmetipsum operalm tal lAus, cl^Jpa-

calyp., e. ull., v. 13: /i'jo sum ulphi, el onuffu, priuiusy et noviastmus 1.
^} Jbid.j t riuccc pnicruai (Deus) ioquit Areupagila , cbl omnium priiicipìum
ul causa etbcieiis, ci ut causa tinalis ad quaoi lendìt oiuuc studium et appetitus.

Finis ouiniuw .... qualenus omnia iu Eius voluulale lerminaulur 2; Dt Div.
iôm., e. iV. § 7. Oi>p. U I. p. i97, Viucliis 1755.
ig'^ Tiirni.nr.iA natvralis
ticìpant alìcjuìd de Dei. niniil'i Indine:, crealurae nutetn rallonales su-

per Iwc habenl^ ut ad ìpfium Deum cagnoscendum, et amamlum sua
operatione perllngant *. Hinc inleìligilur cur finis buie rerum uni-
versilati praefixus esse dicalur divinarnm Perfeclionum manifesla-
lio, ex qua exlrinseca gloria Dei exurgil Elenim res mundanae,
**.
cum in eo, quod sunt, et in eo, quod agunt, nliquam similitudinem

Dei prò modulo suo parlicipent,praeslanliam sui Opificis veluli ira-
presso vestigio necessario exhibent , omnesque simul sua varietale ,
el apla disposilione Sapìentiam, Pulcriludinem, Bonilalem, aliasque

divinas perfectiones pandunt. Crealurae aulem rationales non solum
in sui excellenlia , el pulcriludine excellenliam, pulcritudinemque
Condiloris manifestanl, sed eliam, cum facultatibus cognoscendi, et
nmandi Deum polleanl, Eius perfectiones laudare, Eiusque volun-
lati se libere ad ipsuni per
subiicere tenenlur, alque ila pei lingunt
suam operalionem^ bealiludinemque assequunlur '.
33o. Ex bis magis,magisque perspicitur resanon ordinari in Deum
sirut in finem,cui aliquid acquiritur,scd ut ab Ipso ipsummel suo mo-
do conseqnanlur * »•, nam «Deus non ordinai crealuras in finem boni-

lalis suae,(juasi per eas bonilalem suam assequalur,sed ut ipsae crea-
lurae divina operatione similitudinem aliquam divinaeBonilatis ac-

quiranl,quod esse non possel, nisi Eo volente et faciente '
». Et alibi:
« Nobis expedit Eum nosse,non

quod Deus suamglo- illi,unde palet
riam non quaerit propter se, sed propter nos^w.Quam verilalem s.Hi-
larius praeclaris bis verbis inculcavit « Amari se a nobis exigit , :
non utique amoris in se nostri fructum aliquem sui causa ipse per-
cipiens, sed amore ipso nobis potius, qui Eum amabimus, profutu-
ro. Nam amari se, sibique nos obsequi^ idcirco ut nobis bene sii, ex-
petit, ut digui bealitudinis, ac bonilalis suae munere per merilura

amoris sui et obsequii iudicemur. Bonilalis aulem usus,ut splendor
solis, ut lumen ignis, ut odor succi, non praebenli proficil, sod u-
'
lenti ».
') Qq. diifp., De Fer., q. V, a. 6 ad XX, a. 4 e.

4, ci q.
'') e De iiibilo, inquit Tcrtullianus , (mundum) in ornamcnlum raaie-
cxpressil
Etatis suac; undc et (ìraoci nomcn munito •/.crrjj.cv accommodarund; Jpolog, , e.

XVII, p. 173, LugJuni nalaTorum 1718, Dicilur aulem gloria externa, ul a fflo
ria interna Dei distinguatur, quae in notilia, et diteclionc sui ipsius consislit. CI
.s. TIjoin., In 1 Cor. e. Il, lecl. II.
=") De l'er., q. V, ibid.^^) Contr. Cent., lib. Ili, e. 18.
«) In lib. I Seni., Disi. XLV, q. I, a. 2 ad 4. Cf p. 149, 150.
«) 2* 2ae, q. CXXXII, a. I ad 1.
') Iti Psulm. II , n. 15 , p. 34 , ed. cil, El s. Hicronymus : i Non quod

Deus laude alicuìus indigcal , sed quod laus Dei laudaloribus prosit , et doin
per singula opera maicstalein ipsius magni'udineni cugnoscunl , ad laudanduia

THEOtOGIA N4TVRALIS IQt
33 1. Itaqiic tolam rem ila concludimus: « Deus prcxliuit re? in

esse proplei suani Bonitalem communicandam crealuris, el j>er eas
repraesenhiiidam ' w.
3Ì2. lam circa expositam doclrinara haec observalu digna sunl:

1* Investiijutio finis, oh quem mundus a Deo crealus sii, lemer.iria,
queiiKidmodura lui. Simon contendi!, haud est. Elenim, docente
Aquinate, « cum finis respondeat principio , non polest fieri ut,
principio cognito, quid sit rerum, finis, ignoretur" ».
1° Ex
quod Voluntalem Dei a causa estranea determinari re-
eo,
pugnat, negundum non est cum Clarkco» queraadmodum in Co- ,
smologia moouimus Deum sine aliqua

'
,
ratione res producere ;
non enim res extra Deum, sed ip?a divina Bonilas lamquam ratio,
CUF eas Deus velit, assignalur: « Res creatae, quas Deus vult, non
se habcnl ad divinam Voluntalem, ut finis , sed ut ordinata ad fi-
nem -, propter hoc enim Deus creaturas vull esse , ut in eis sua Bo-
nilas ,
quae per essenliam mulliplicari non |>ote?l , sallem simili-
tudinis participatione in plures effundatur ^

». Diximus lamquam
ratio, non caiisa^ nam Bonilas Dei, tamquam vera causa finalis, si
ad res comparctur, non lamen respectu divinae Volunlatis .qua eas

vult, habenda est, tum quia voluntas , actio, et bonilas unum, i-
demque in Deo sunt*; tum quia « si aliquis uno actu velit finem,
et alio quae sunt ad finem , velie finem erit ei causa vo-
actu ea ,
lendi quae sunt ad finem-, sed si uno actu velit finem, et ea, quae
sunt ad finem , hoc esse non poterit , quia idem non est causa sui
ipsius. . . Vnde sicut in Deo inlelligere causaui non est causa in-
telligendi efFectus, sed Ipse intelligil effeclus in causi; ita velie fi-
Eum miraculo sluporis t. V, p. 226, Romae

erumpant i; /« Eph. I, /4, Opp.
1571. Vane ilaque et iaepte Petrus Bajlius Repome aux quettions iC un Pro- (
vintàal, t. Il, e. 84) cbristianos Doclores, cuoi munJum a Deo ad laudem divi-
nae gloiiae crealum esse sctscunt, vituperai, quasi Deum doceaat sludio laudum
el gloriac l'erri, eaque acccosum hoc opus molilum esse.
^) I, q. XLVII, a. I e.
•) La Rtitgion nalurtlle, pari. 2, e. I, p. 128, Paris 1857.

') 1, q. CHI, a. 2 e. Neque, queraadroodum in Cosmol. (e. V, art. 3, p. 411-
416 ) Oileodirous , tenicrdrìa est inquisitio fiDÌuni particularìum ,
quibus diversae
specics rerum in;>erviunl , nisi de iis agalur, quos ipse Deus occultos voluii , et
ideo invcbtìgari proinbuit. Cf ibid.^ e. Vili, art. 2, p. 507.
«; Gap. Vili, art. 2^ p. b06, 507.

=) Qq. dispp., De Acr., q. XXIII, a. 1 e.
*) e Aclio divina est Elssenlia Eius; et ex hac parte non qnarrìlpr lìnis eìas,
seiêx p'irte illa, qua rlTeclum crcalurae cumwuaical i; Io lib, II Sei.t., Disi. 1,
q. Il, a. 1 ad i. Vid. i'.

I85J.
19* 1 UFOLOGIA !«ATVRALIS
fiem non est Ei causa volendi ea ,
quae siinl ad finem * ». Al vero
assignanda est divinae Voluntatis ratio*, qualenus Deus vitll ea^
cjuae sunl ad fiTìem.^ ordinari in finem } ita ut non iam propter hoc
velil lioc.^ sed velit hoc esse propter hoc '. E. g., « Deus vult ho-
minem habere rationem ad hoc, ut homo sii; vult aulem hominem
esse ad hoc, quod completio universi sit vult •, autem bonum uni-
versi esse ad hoc, quod habeat bonitatem ipsius * ». Itaque a Vo-
luntas Dei rationabilis est, non quod aliquid sit Deo causa volendi,
sed in quantum vult unum esse propter aliud ' ».
3** Ex iis, quae iam oslendimus, « salis liquet , ut Athenagorae
verba proferamus, quod irispeclu primariae, et universalis rationis
hominem Deus creaverit ob scipsum, suamque et bonitatem, et sa-
pientiam, quam facile in omnibus rebus crealis perspicias' ». Quo-
circa manifeslus est error Kantii ', Arhensii ^, aliorumque asseren-
tium Deum creasse hominem propler hominem, celerà omnia non
nisi propter hominem facla esse ^.Adversus quam senlenliam maxi-
mi est illud s. Bonavenluraeargumenlum: (i Si (Deus) effectus non
ordinarci ad se, vel non faceret propter se , cum Ipse bonumsit ,
a quo omne bonum, iam effectus non esset bonus. Quoniam ergo
lUilitas crealurae tota attendilur in ordinalionem ad bonum, quod
Deus est , ideo charitas Dei omnia convertii ad se '"
». Itaque « ad
hoc, ut s. Anselmus inquit, facfam esse ralionalem naturam certum
') I, q. XIX, a. 5 e. Cf p. 149. Huc spedarli illa s. Auguslini verba: « Cau-

sas Voluntalis Dei scirc quaerunl, cura VoluiUas Dei omnium, quae sunt, ipsa sit
causa. Si enim liabct causam Voliiiilas Dei , cbt aliquid quod antecedal Voluti-
,
lalora Dei, quod ncfas est credere. Qui ergo dicit, quare focit Deus coelum , al
Irrram, respondcndum est ci ,
quia voluil. Volunlas enim Dei causa est codi, el
lerrac, el ideo niaior est voIunJas Dei, quam coelum, ci terra. Qui auleui dicii,
quarc voluil Deus facere coelum , et terram ? maius aliquid quacrit ,

quam est
Volunlas Deij uiliil aulem maius invcniri polesl j; De Gen. contr. Munick.^ I,
e. 2, n. 4.
»») Cf Cosmol , e. Vili, art. 2, p. 507.—=) I, loc. cit. Cf p. 150.
*) Contr. Ceni., lib. I, e. 86.— =*) I, ibid. ad 1.— •*; Op. cit. ibid., p. 53.
') Idealisme tranacendenlal^ trad. par Grimblot ,
pari, V, p. 343-348 , Paris
1S42.
'^) Corso di drillo naturale, (rad. Trincbcra, p. 118, 119, 148, Napoli 1841.
"; Hacc senlcnlia, incolumi Fide Calbolica teneri non polesl; nam Synodus Va-
ticana circa iincm crcationis mundi liane edidit delìnilionemicSi quis mundum ad
Dei gloriam coudilum esse negaverit, anatbcma sii i; Constiluti:> dagmcUica de
Fide Calholica , Scss, HI, De D.o rerum omnium crpatore, can. V.
'") In lib. If iV/;/., Disi, I, p, 2 , a. Il, q. I ad arg. El ibidem monuil,qaod
si obiiciatur, quod charitas alienum commodum quaent, « dicenduin, quod sebus
est in nobis, et in Deo. i\am bonum propriuni
in nobis difTcrt a bono communi;
sed iu Deo lonuni suum est bonum communc, nam ipse e&i bonum omnis bum »>
THBOLOGU NATTRALIS ì(ji
esl, ul summum Bannni super omnia amarci, el diligerei non pio-

pler aliud, seti propler ipsiim * ». Creaturae autem liomìne inferio-
re?, fisi ad eius ulilitatem quadam ralione ordinalae sinl",tamen ad
-Dei gloriati) manifestandam leodunt , tamquam ad ultimum suutu
finem, quem lum immediate , tura mediate altingunl. Immedia-
tu qiiidera , quia ex ipsa sui natura sapienliam , bonitatem eie.
Divini Opifìcis palam faciunt, et in semetipsis , tamquam in spe-

culo quaedam divinorum allributorum veluli vestigia expressa ge-
runt \ mediate quia homini inserviendo concurrunl ad eamdem
,
divinorum allributorum manifeslationera quam homo ralione, et ,
liberiate praeditus peculiariter praeslare debet. Audiatur ilerum

Serapbycus Doctor: « Est notandura, quod finis, ad quem res or-
dinantur , duplex est. Quidam enim est finis principalis , et ul-
tìmus; quidam esl finis sub fine. Si primo modo loquimur de fine,
sic omnium crealurarura lam rationalium, quam irrationalium finis
est Deus,quia omnia propler senietipsum creavit Altissimus, omnia
enim fecit ad laudem suae Bonitalis. Si autem loquamur de fine non
principali, qui est finis quodammodo, et finis sub fine, omnia sen-
sibilia alia facla sunt hominem. Et hoc insinuai Philoso-
propler
pfaus, cura dicii: Sumus finis nos quodammodo omnium eorum^ quae
sunt. Insinuai eliam Scriplura multo excellenlius, cum dicit : Fa-
ciamus hominem ad imaginem, et similitudinem. nostrum-^ et prae-
sit piscibus maris eie. Quia enim homo rationis capax esl, ideo ha-
bel liberlalem arbitrii, et natus esl piscibus dominari.Quia vero per
similitudinem natus est in Deum tendere immediate , ideo omnes
creaturae irralionales ad ipsum ordinantur, ul mediante ipso in fi-
nem ullimnm perducanlur' ».
•) Cur Deus homo^ lib. II, e, 1, Opp. p. 87 ed. cil. Et Auclor libri De dili-
gendo Deo: < Ad quid creala esl ralionalis creatura ? Ad laudaoduui Deum, ad ser-
viendum Ei, ad frueDdum Eo, in quibus ipsa prolicit,Don Deus»; c.2, Inter Opp.
s. Augustini, t. VI. De qua re illud eiusdem s. Augustini inler omnes constai :
e Fecisli nos ad Te, Domine, et inquictum esl cor nostrum, donec rcquicscat In
Te i; Con/, lib. 1, e. 1. Cf Ladani., De ira Dei, e. XIV.
*J e Inferiores creaturae corporales in usum hominis cedere videotar , et ei

quodammodo esse subiectae >; Contr. Cent.^ lib. IV, e. 55. Quare e bomo noa
est finis omnis creaturae sic ut ultimo inlenlum ab omnI creatura, scd sicut illud^
cui provenit utilitas ex omni creatura; et boc cuntingit proptcr communicalionem

eius cum omni creatura >; In lib. Il Sent., Dist. I, q. II, a. 3 ad 2.
*) la lib. Il Sent. , Dist. XV , a. Il , q. I resol, Hinc vides quanta inìarìa
asseruerit Giobertius {Protol.^ Saggio IV , p. G09, toI. li, ed. eli.) in uno ho-
minc finem mundi a Scbolasticis fuisse constitulum.
Elem.PhilosXhrist, III. Pars II. i j
194 THEOLOGiA NATVR.iLIS
ARTICVLVS QVARTV6
De Providentia Dei
3J3. Postquam de fine creationis mundi disseruimus, ratio ordi-

nis postulai, ut ad rem, quae, Boétio aienlc, omnium quaesitu ma-
xima est *j nempe ad Providenliam-j quat;,nl Doclor noster inquitj
<{ proprie est ad confcrendum ca quae promovenl in finem , et re-
movendum ea, quae impediunt '

», sermo noster convertalur.
334. Providentia duo compleclilur, sciliccl rerum ordinem in di-
vina Mente, alque ipsius ordinis per certa media execulionem.w Ad

Providentiam duo perlinent , scilicet ratio ordinis rerum provisa-
rum in finem, et execulio huius ordinis, quae gubernatìo dicitur'».
Si prima significntione accipiatur, definitur a Boètio: « ipsa divina
ratio in summo omnium Principe constilula ,
quae cuncta dispo-
ni! • » ; nempe singula ad proprios fines . et omnia ad finem uni-
versalem *. Sin altera , est, ut ait Nemesius, « Dei Volunlas, per
quam omnia,' quae sunt, apte gubernantur ° ».
335. lam , Sadducaeis praelermissis ,

quorum error de negala
') De Consol., lib. IV, pros. VI, Opp. p. 933, ed. cil.
') la lib. II SenU Disi. XI, q. I, a. 3 sol.

») I, q. XXII, a. 3 e.
*) Ibid. Eisdem verbis ulitur s. Tbomas; Est ratio ordinis rerum in finem in
Mente Divina exisiens. Ratio ordinandorutn in finem proprie providentia est ;
I, q. XXII, a. 2 c.Quare Providentia, ut idem s. Thomas docet, hoc sensu acce-

pta proprie, seu formalittr est in inlelteclu^ i{a famen , ut praesupponat votun-
totem finis ; Jbid., art. 1 ad 3. Sane providentiam in actu intcllectas formaliter
consistere voi ex ipsa nominis ethymologìa satis indicalur; providcrc enim idem
est, ac quae sunt facienda procul videre ; videre autem non est aclus voluntatis,
eed intellectus.
') Ex bis perspicitur providentiam , secundum nostram intelligendi rationcm ,
distingui 1° a scientia, haec enim tum circa Jinem, tum circa ea., quae sunt ad
finem^ versatur; autcm circa ea, quae sunt ad finem, secundum (juod in fi-
illa
nefn ordinantur ( Qq.

dispp.^ De Ver., q. V, a. I e); 2° ab arte divina, si-
quìdem ars divina dicilur respeclu produclionis rerum ; providentia autem dicit
vrdinem in finem artificiati ( ibid. ad 9 3" a lege aeterna quia haec goiie-
) ; ,
rales regulas et principia opcrabilium tradii; providentia vero de motibus crealu-

rarum secundum illas rcguius disponit , illasque ad suos iines ordinai ( ib/d. ad
6 );
4° Denique ab idea Divina; nam idea est forma esemplai is rei alisolute con-
sidcralae; providentia vero est forma rei, qualenus ordinatur in lincm ;
ihid. ad
J. li Gonet, Manuale Thomistarum, l, J, traci. V, e. 1 , § IV , p. 474, 47'j ,
ed. cil.
•j De nut, hom., e. 43, p. Hi, ed. Malliiael, Halae Magflrborgicae, 1802.

THBOLOGU «ATVLABIS .igj
Dei Pioviilenlia in conlcntionem uJJucitur', hoc do^nituailDuiaole
«Kxlein Nemcsio, suslulerunt omnes ii, qui lorluilae alomorutu con-
rursioni ea omnia lribuebant,quae in mundo conlingunt,u atque hi
qui(lem,sub(]it idem Auclor^convenienter soisprincipiis exislimant^
nam qui |û!anl hoc universum casu,^ temere esse conslilulum, me-
rito dit-unt omnia vacare providentia^quorum enim nemo creator est,
eorum quis sii procuratorPEst enim evidens temere deLere ferri,qua€

a principio temere procreata sunt * ». £x iis Epicurus vitae bealae,
tjuae Deo maxime propria est , nihil adversum raagis esse » quam
curis variis,rerumque administratione turbari, arbitrabalur '.
336. Item, Providentiain negarunt omnes ii qui, ut Eusebius ,
referl ^ « stellis non exteriora solum , verum etiam volunlales eo-

slms cogi *, sive, omnia fato fieri « opinabanlur ' ». Quin haec fuerit
Sloicorum sentenlia *, licei ipsi egregia de Providenlia loqui videan-
tor*,nulIum dubium est. Ipsi enim omnia omnino,ipsumque Ceum
legibus/i/// ,
quod Chrysippus nexiun indeclinabilem appellai",
') Vid. Buddeus, Theses theol. de atheism. et superttit., e. 3, § 1, p. 144,

Lugiluni Batavorum 1767, et Moshemius, JdnoU. ad tyst. inleii, Cudtvort, , e.
1, § IV, p. 7, n. 2, lenae 1733.

•) Op. eit., e. 44, p. 113, ed. cil.
') Lacrt., lib. X, srgm. 77. Dioc apod Ciceronem Velleius' vilam Dei Uà dc-
scribit : t Est ca, qua nil beatius, nibìl omnibus bonis afOuentius cugitarì potest.
?lihil enim agìt; nullìs occupationibus est impiicatui; nulla opera tuolitur, sua sa-
piemia et vìrlute gaudel: habet exploratum fere se sempcr cum io maximis, tum
in aeternis voloplatibas i ; De nal. Deor. , lib. I , e. 19. Ab Epicuro aliquam
generalcm Providenliam agoitam esse evincere conatos est lac. Rondcllus ( De
vita et moribus Epicuri, Amstclodami 1691). At eum frustra id s^gressum esse
satis ex hoc uno constat, quod ipse Petrus Gasscndus, etsi Epicurì admirator, tamen
adeo non dubitai negatam ab eo providentiani , ut potius islam eius seoteatiam
tamquam absurdam rcfcllat; In noi. ad lib. X Diogenig Laerlii, Opp., t. V, p.
128, et Physic, scct. I, lib. IV, e. 6, Opp.^ t. I, p. 319, Lugduni 1638. Cf Bru-
ckerus , Lisi. crii, phiios., l. I, p. Il, e. 3, p. 1287, Lipsiae 1767.
*) Praep. Ec, lib. VI, pattim.
=>) Cf s. Greg. Naz., Orai. HI, Opp. l. I, p. 66 , 67 , Parlsiis 1630. Priscillia-
nislarum etiam baec sentenlia fuit; de quibus ita scr'psit Leo M. in Epist. dog-
mal, ad Turnbium Asluricensem £';JMCo;}tjr7i:cUndecima ipsorum blaspbemia est,
qua fatalibus stellis et animas hominum et corpora opìnantor obstrìngi s ; Vid.
Enchiridion Symbol, et definii, guae de rebus Fidti et morum a Conciliia Ot'
cumenicit, et Hummis Pontificibua emanarunt. § XIV, p. 37, Wirceburgi 1856.
•} Cf quae scripsimus in Dyaam. e. VI, art. 4, p. 358. et 35J), voi. I.
,
') Vid. Bruckerum, Uiscellanea hist. phil. hit. crii.., Observ. IX, De ttoicis
aubdolis Chrutianorvm imitalotibua.^ § V, p. 329, Augusiac Vindclicoram 1748.

"j Casui fortuito ab Epicurea sebola constitula opponcbal Clirjsippus, uli ridere
est apud Gelliura {Noci. Ali., lib. VI, 0.2, p. 169, Parisiis 15S5), Sempilernam
fati legem, et indeclinabilem rerum striem et caUnam , volreniem semeliptam,
196 TIIEOI.OOIA NATVBALIS
subiecerunt*.
337. Ex veteribus Philosopbi^ aliqui etiatn fuerunt, qui divina»
Providentiae finem in orbe lunari fecerunt, eique idcirco reliqiias
mundi parles subduverunt alii singulariura corruplibilium , re- •,
rumque faumanarum curam a summo Deo cui rerum spìritualium ,
totiusque mundi quoad genera , el species providentiatn in primis

tribuebant , celeris Geniis esse commissam arbitrali fuere. Prima
senlenlia Aristoteli *, altera Fiatoni • assignatur *. '
ieseque implicantem, per aeternos consequentiae orJinet, ex quibua opta eonne-

xaque est. Rane definitionem illustrai Thomasius, De exust. mundi stoica^ Diss.
Xllf, p. 166 sqq. , L4psiae 1672. De variis futi sigoiGcalionibus tnox dicemus.
') Cf Budd. , Jnalecla Aiti. phil. , De erroribus Stoicorutit in phii, mor. ,
5 VIF, p. 176 sqq., Hnlae Saxonum 1724; Tliesea Theol. ctc, e. Vf, § IV, p.
336 sqq., ed. cit.; el Brucker, Op. cit, , Observ. V De Provideniia Stoica, p.
148 sqq., ed. cit.
•) Laerl., lib. V, srgm. XXXIF. Cf Clem. Alex., Cohort. ad Gftitiles^ n. V,
p. 58, (^p. t. I, Oionii 1715: Euseb., Praep. Evang., lib. XV, e. V, Opp.
t. Il, p. 798, Parisiis 1628. Cf quae diximus in Cotmol., e. VII, ari. I, p.4S0,
voi. II. S. BonaTcniura, Sertn, VI in Hexaem, , scripsit Aristolelem exemplar'ta
rerum io Mente divina denegasse , atque inde adductum fuisse, ut Providentiam
divinam (ojlerel, pracmiorum, et pacnarum dislribulionem non admilterct , aeterni-
talemque mundi, et, qui ab ipsa oritur, fatalismum tradcrcl. Vid. de Margerie,
Ettai tur la philotophie de taiat Bonav., c.2, p. 40-49, Paris iSliS.Scd de Ari-
slotelis hac in re senlenlia legere ìuvat dispulalionem Vao Lomburg Brouwer,
An et quatenu» Philotophi , qui ante Socratem etc, Sect. VII , p. 87 iqq.,
Lugduni Batavorum 1824.
') Vid. Tideman , De Deo Pìalonia , p. 133 sqq. , et 173 sqq. , Amstelodam!
1830. Baoc Plalonis opinionem ila enarrai e. Thomas: e Posuit Pialo , ut Gre*
gorius Nysseaus dicit , triplicem providentiam. Quarum prima est summi Dei ,
quae primo, el priocipaliter providet propriis, id est omnibus spirilualibus, et in-
lellecLuaIihu5,coosequeQter vero loti inundo,quanlum ad genera, el species, et uni*
versales causas , quae sunt corpora caeleslia. Secunda vt-ro est qua providelur
singularibus aoimalium, et plantarum, et eorum generabilium , et corruplibilium
quantum ad eoruin generationem , et eorruplionem , et niutationes alias ;

quatu
quidem providentiam Plato attribuii diis ,
qui coelum circumeunt. Tcriiaui vero
providentiam ponit rerum , quae ad humanam vitam perlincnt \
quam quidem at*
tribuit quibusdam daemonibus circa terram exislealibus, qui secundum ipsum hu-
nanarum actionum sunl custodes. Sed tamcn sccunduui Platoueui secunda, et ter-
tia providenlia a prima dopeodel; nam Deus summus secundo^ et tcrlios staluit ,
provisores ) .; Contr. Gent.^ Uh. 76. De geniis, alque daemonibus agiiitis

Ili, e.
a Platone cf Alcinous , De doclriu. Plot, , e. XIII ,

p. 3J, inlerp, Dyon. Larn-
bim», Luleliae 1567; Aleiners, tìt'st. doclr. de Deo vero , Pars «Itera, sect. Vf,
p. 4L8Lemgoviac 1780; Tidemau, Op. cit., p. 173 sqq. ; H. Scburioaiin , De

,
Deo IHuloaist p. 36 sqq., Alonaslerii Guestpiialorum 1844.

*) Turpiler Aliucinalur Moshcmius inquieus banc eamdcm Plalonis ftealeniiam Ulta
IHBOLOGiA -«ATVRiLIS 1^7
338. £x recentioribus philosopbìs Donaulh Cud-vrortum '
secuti
ad excelleolium lantum rerum , Tel ad genera, et species divioani
Providentiam coarctant* *, alii , inter quos lui. Simon , Saisselus ,
aliique Rationalislue *
,
generales tantum leges ei assìgnanl* ; alii
denique eam omnino negant,atque hi sunt Deistae ',omnesque Pan>

theistae *, et Materialislae '.
33^. Haque divinam dari Providentiani y eique entia prorsus o-

mnia, vilissima licet, et abiectissima subiicij ac ub illa regi y et gu-
bernuii demonstraadum nobis est'.
3^0. Alque in primis , necesse est adraittere divÌDam Providen-
liam, proul iptam rationem ordinis in Mente divina significat. Ete-
nim orone L>ouum, qnod naturaliter in rebus inveuitur, a Deo crea-
etiam inltr Chrislianot placuitte^ quorum magna futi in primis aurtorìlat (Of.
cii.^c. 1, § XXXI, n. 6, p. 48, ed. cit.)> Etenim, quemadmodum s. Thomas ian
monuit , illa quantum ad hoc , qood
Platonis e positio Catbolicae Fìdei consoaat
omnium providentiam reducit in primum auctorem. Videtur aateia
Deum, sicut io
senteatiae Fidei repugnare quantum ad hoc, quod non omnia particularia divioafl
Providentiae dicit esse tubiecla i {Contr. Gent., ibid.). Scilicet, Deus habet ^«t-
dem mimtlrot gubemat per tuperiO'
executores auae providentiae, el inferiora
ra , at Tero ipse in suo inlelleclu habet rationem omnium etiam minimo/rum ,
€t quaseumque causas aliquibus effeclibus proffecit^ dedit virtutem ad iilos tfft»
ctui producendos, Quocirca Deus habet immediate pr»»idetitiam de rebus omni»
6us', I, q. XXII, a. 3 e, et ad 1, 2.
') Dissert. de nal. genttr., ad cap. Ili St^sl. inttll, e. Ili, $ I, IV» t. I , p*
ISO sqq., ed. cit.
*) Ex bis memoramus Fridericum M. regem Borussiae, Philos, dà Sant-sou*
eis, I. I, ep. 3 i M. de Mauperluis. Vìd. quae scripsimus ia Anthrop. , e. II
,
art. 2, p. 18, 19.
') Cf de bis André Pezzaoi , Exameiì des questioni etc. , Elud. Il j p* lOS
sqq., Paris 18S9.
*) Cf Cosmoi.y e. VI, art. 3, f. 431. Exinde factum est, ut blstoria tamquani
inflexibilis geometria ab eie considcretur. Vid. Cousin, Introduci, à fhistoir. de

la Philos. sept. lec , p. 59, ed. cit.
') Cf Cosmol. ibid. Deistae dicMtur ,

qui omnem Relig'onem supematuralem,
veluti &gmentum, el imposturam, Pontificum, aut Principum respuunt, aliaque ca«
P'talia ipsius Rcligìonis naturalis dogmata, inter quae divinam Proridentiam, impu*
gnant. Varias deismi formas exposuit Samuel Clarke in suo opere, Trat/è de F exi-
stence, et des attributi de Vieu, t. li, e. 2, (rad. de V angl., Amsterdam 1744.
•) Cosmol., ibid., p. 430.— ') ìbtd.y p. 431.
*) Hoc dogma (uiperrime a Concilio' Valicano bisce verbis definiium fuit: e V-
nìversa vero, quae condidit, Deus providenlia sua tuelur attrae guberaat , atiin-
gens a Bae usque ad fincm fortiler , et disponens omnia suavìler. Omnia «nim
nuda ei aperta suot oculis Eius, ca eliam, quae libera creaturarum acticoe futu-
ra suBt i; Consiii. d<igm. de fide CaiA.j Dei Filiuij Sess. Ulj e. I,. de Dea re-
rum gmnium creatore.

lf)8 T1IE0LOG1A NATVBALIS
lutii sii oporlelj slquidcm Deus csl causa prima univcrsalissima. At-
qui « in rebus invenilur non solum bonum ,
quantum ad subslan-
iiaili rerum,sed eliam quantum ad ordinem earum in finem,et prae-
cipue injinem ultimum, qui est Bonitas divina ». Hoc igitur bonum
ordinis in rebus creatis existens a Deo creatum est. Atqui Deus est
causa rerum per suum intellectum , ac proinde oporlet in Ipso ra-

iionem cuiuslibet sui effeclus praeexistere.Ergo necesse est, ut ratio
ordinisrerum in finem in Mente divina praeexistat. a Ratio autem

ordinandorum in finem proprie providentia est* ».
34f. Insuper admittenda est divina Providentia, prout rerum gu-
bernationem significat. quicumque facil aliquid propter
Et sane, «
finem, utitur ilio est autem quod omnia, quae

ad finem. Ostensum
habent esse quocumque modo, sunt effectus Dei et quod Deus o- ,
mnia facit propter finem qui est ipse. Ipse igitur utitur omnibus
, ,
dirigendo ea in finem. Hoc autem est gubernare. Est igitur Deus per
suam Providentiam omnium gubernator^ ».
342. Aliud argumentum ex Bonitate, et Sapientia Dei pelilur,at-
que ita a sancto Damasceno exhibetur: «Natura bonus et sapiens est
(/fe«s); qua igitur bonus, providet ncque enim bonus fuerit, qui 5
non provideat. Nam et bomines et bruta filiis suis naturali affeclu'
prospiciuntjac vituperant qui non prospicit qua vero sapiens, opti- *,
meres procurai '

». Eadem ratione argumenlalur s. Thomas: (cNon,
convenit summae Dei Bonitati,quod res productas ad perfectura non
perducat. Vltima autem perfectio est uniuscuiusque in consecutione
finis, Vnde ad divinam Bouilatem pertinet, ut sicut produxit res iti
esse, ita eliam eas ad finem perducat, quod est gubernare* ». Hinc
Tertullianus: « Deum
non negans confilelur et providura ^ ». K^
Lactantius contra Epicurum rem agens,inquit: « Si est Deus,utiquc
providens est, ut Deus-, nec aliter Ei potest Divinilas attribui,nisi et^^
praelerila tèneat, et praesenlia sciat, et futura prospiciat. Cum igi-

tur Providentiam sustulit (jBp/tMr/^s),etiam Deum negavit esse. Cum
autem Deum esse professus est, et Providentiam simul esse oonces-

sit.Alterum enim sine altero nec esse prorsus , nec intelligi pot-
est " ».
') I, q. XXII, a. I e.—'») Contr. Cent., lib. Ili, e. 64.

"yDe Fide orth., lib. Il, e. 29, Opp. t. ì, p. 196, ed. cit.
^) I, q. CIII, a. 1 e.
=*) Jdv. mare, lib, II, e. 24, p. 228, ed. cil.
•) De ira Dei, e. 9, Opp. L II, p. 98, 99, ed. Migae 1844. Piane slmile do-
tuil Alhcnagoras : « Operici cos, qui oAm admillunl ut condilorem Luius uni-
versilalisj iliius ipsius sapiculiac allriLucre omnium rerum cuslodiam ae procura-
.
TUeOLOttLi NATVHALIS I99

343. y, quotl ex ipsa Dei natura demouslravimus , ex coostaoli
rerum ordine, eurumque stabili in suis ugendi;» motibus harmooia ,
atque consensu coofìrmatur. Profecto omnes res , ut saepe diximus,

ad suos ordinantur fìnes , atque inter eas extal nexus piane mirabi-
lis, ita ut una alteri inserviat , et ex omnibus apte coDuexis consur-
gatVniversi pulcritudo.Alqui ex hac rerum ordinatlone,sive dispo-
sitione divina Providentia ostendilur-, siquidem « ipse ordo certus
rerum manifeste demonstrat gubernationem mundi', sicut si quis ia-

traret domum bene ordioatam , ex ipsa domus ordinalione , ordina-
toris ralionem perpenderel '
>. Ergo. < Omnium, Nemesius inquit,
permanentia , et maxime eorum, quae oriuntur , et occidunt , situs
item, et ordo rerum,qui semper idem conservatur, et astrorum cur-

sus, qui nifail umquam varialur, et annui circuilus, et anni tempo*
rum restitutio, noctium, et dierum semel in anno aequalitas, utris-
que vicissim, ncque maiore, neque minore parie, augescenlibus, eè

decrescenlibus, ijuoniodo, si nemo provideat, simiiiter administrari,
ci perseverare possil ' ? »
lioapm, 8i modo fuodamento coDslllalo ac prìncipiìs semel admìssU iahaerere ve«

liat >; De returr. mortuorum ^ loter Opp. m, lutlifii j p. 60, Lutetiae Partsio*
rum 1615.
*) I, toc. cit.
*) De nat. hom.., e. 42, p. I07,I08,ed. cit. Quoniam rero Damiron (apad Leve-
que, La de PJnvitibie , Èiudet de psyc. et de tìiéodicèef part.' 3, § I, p.
acience
16S, Paris 1865) argumeotationem islam mancam censet, addaatur liaec s.Ioaoa*
Chrjsostomi: e Si breve boc , et modìcum corpus, medicamìaibas, et medicinali
scientia ulens, anima interius ipsum disponente, ac multa pbiIosophia,et innumera»
Inlibus aiiis autiiiis , non semper iu bone stala permanere valet , sed perit , et
corrumpilur saepius, (urbatione in ipso facta; qaomodo tantus mundus, tantas ha-
beas corponioi moles , et ex eisdeoi compositus elementis, nisi multa providentia
froeretur , tanto tempore imperturbatns manere potuisset ? Nec eoim cum r<<
tiene fieri posset , ut provideotiaui quidem babens interius , et exterius noatruui
corpus, tìx ad sui coaservationem sufficeret ; laulus vero mundus nulla £rueos pro-
videntia, per tot anoos nil tale palerelur, quale corpus nostrum. Quomodo eoim
nullum borum eIemealorum,quaeso,proprios transceadit termÌDos,nec reliquacmma
consumsil ? Quis vero ipsa ab inìlio coniunxil ? . . . Quis usque in tantum tem-
pus contiaet ? Si enìm simplex, et uniforme fuisset mundi corpus, non tara impos-
sibile fuissct, quod dicilur; quaudo aulcm lauta eiemenlorum pugna fuil ab inido,
quis tam demeos , ut pulet , sine cogente haec per se convenisse , et cooìuncla
roansisse ? Si cnim nos noa natura , sed voluntate male mutuo affecti sponts
non convenimus, donec manemus inimici, offcuso ab invicem animo disaidemus
sed allero indigemus ,
qui nos cuniungat , et poslquam coaiunxerit, consiriogat,
et in pace manere pcrsuadeat , neque ruri>um resilire; quomodo clcmcnta neque
ralionc , neque ulto sensu pracdila , ac sibi per naturam inimica et ad versanti a,
conveaisseal, et congrcsia fuissent , et allerum cum altero polui^êol permane-
!200 THEOLOGU NaTVBALIS
344' Itlipsum ex perpetua, alque manifesta omnium gentìum con-
sensione evincilur. a Res singulas, ait Nemesius , regi providentia
magno argumento est,quod naluraliter eius notilia hominibus est in-
sila. Nam difficili et necessario nostro tempore slatim ad Numen di-
Tinum,et preces confugimus', velut natura nosjsine doctrina, ad Dei
opem perducente. . .In repentinis perturbalionibus, et timoribus, si-
ne electione, neque deliberate, Dei Numen invocamus. Quidquid au-

tem naturaliter quamque rem insequitur, in eo tanta vis est ad de-
monstrandum, ut contradici nihil possil'».
346. Denique, sublata Dei Providentia, omnis religio est reiicien-
da. « Si Dei providentia, inquit s. Augustinus, non praesidet rebus
humanis, nihil est de religione salagendum * ». Et sane: « Quis ho-
nos, ait Lactantius, deberi potest nihil curanti, et ingrato ? An ali-
qua ratione obstricti esse possumus Ei , qui nihil habeat commune

nobiscum ? Veus^ inquit Cicero'^ si talis est^ ut nulla gralia , nulla
hominum cJiaritate ieneatur valeat. Quid enim dicain propitius , ,
re, nisi potcntia quaedam esset ineffabilis , quae congregaret , et congregata

semper hoc vinculo cobìbercl ? iNon cernis, quomodo corpus hoc, aoima avolaa-
te , defluit, et tabesclt, et perdilur , et ia suam quodque eiemenloruoi revertilur
sortetn ? Hoc ipsum profcclo et ia Iioc fìeret mundo, si virtus perpetuo gubernaas
ipsum rcliquisset propria deslitutum providentia. Si enim navigium sino guber-
uator e non persisleret, sed facile subaiergerelur, quomodo subsisleret mundus laa.
tura temporis, gubernatorc nomine ? Et ne quid plus dicam: navigium , mundam

esse pula; earinam, suppositam terram; velum, coelum; vectores, homines; mare,
subiectam abyssum: quomodo igilur tanto naufragiura tempore non est factudi ?
Oimitte enim navigium per diem unum absque gubernatore, et nautis , et statim
submersum videbis. Sed mundus tale nihil passus est, quinque millia , et mul-
to plus iam habens annorum. Et quid dico navigium ? Casulam aliquis parvam
io vineis compegit, et fruclu ablato dcsertam reliquit, et ncque duos saepe dics
permanet, sed solvitur, et brevi cadit. Igilur tugurium quidem absque previdente
non staret ; creatura vero tanta , tam pulcra, tam mirabilis, et leges noctis , et
dici, alternarumque horarum choreae, et naturae cursus varius, et omnimodus iu

terra, io mari , aere , coelo, et plantis , et animalibus volanlibus , natatilibus ,
gradientibus, serpientibus, et in hominum genere omnibus illis digniore , tantum
lemporis, absque ulla providentia, stabilis permansissel > ? Hom. X ad populum
Aniiochenum, n. 2 3, Opp. t. II, p. 108, 109, Parisiis 1718. Cf Minut. Octav.,
n. XVII; et Theodoref., De Prov. Orat. II, Opp. t. IV, p. 332 sqq., Lutetiae
Parìsiorum 1642.
*) De nat. hom. , e, 44, p. 117, ed. clt. Eadem ratiooe loquitur Salvianus :
e Cura ergo omnes, etiara religionis cipertes, et quadam necessitate compulsi, et

sentiri omnia a Deo, et moveri, et regi dixerinl: quomodo aunc Eum iocurio&um
quidam, ac ncgiigenlem pulant, qui et senliat omnia per subtilitalem, et moveal

pfcr rortiludiaem, et regat per potcstatem, et cuslodiat per benignitatcm 1 i De
vero iudìcio , et Provid. Dei, lib. I , p. 2 ,
Romac 1564.
*J De ulilil. crcdendì^ e. XVI, n. 31.
THKULOGIA NATVRAtiS lOt
sii? esse cnirn propiliiis pulesl nemini. Quid contemplius dici po-
luit in Deum ? Valeat, inquii ^ id est, abeat, et recedaf, quando pro-
desse nulli polesl * ». Nulla quoque virtus, et honestas, ncque pro-
fnde sooielas, quae nonnisi in iustilia innililur, esse posset. « Mul-
tum refraenal hominum, inquit idem Laclantius,conscienlias,«ìi cre-
dumus nos in conspeclu Dei vivere, si non tantum quae gerimus , ,
videri desuper, sed etiam quae cogitamus , aut loquimur , audiri a

Deo pulamus Quid
homine liuculentius, quid immilius,
* »; « erit
si, demto nielu superiore, vim legura aut fallere poluerit , aut con-
temnere ? Timor igilur Dei solus est , qui custodii hominum in-
ter se societatem , per quem vita ipsa sustinetur , muoitur guber- ,
nalur' ».
J-fò. Idem bac alia ralione ab Afro Doctore confirmatur:«Dicen-

dura est nullam fuisse fiiturara iiistitiam in bominibu', si res hu-
manas non curarci Deus. Quia omnis ista hominum iustitia,quam et
tenere animus humanus recle faciendo polest,et peccando amittere,
non impriraerctur animae, nisi esset aliqua incomrautabilis iustitia,
quae integra inveniretur a iustis,cum ad eam converlerentur, inte-
gra relinqueietur a peccanlibus, cum ab eius lumina averlerenlur.
Quae iustitia incommutabilis ulique Dei est, nec eam porrigerel ad
iliustrandos ad se conversos,si res humanas non curarci* ».
3^7 .lam Dei Providentiam et gubernationem ad omnes res singu-

lares, inRmas quoque, atque vilissimas se porrigere, ita lamen, ut
pecaliari qnodam modo ad creaturas ralionales spectet,ex ailatis ar<
gumcntis coniicitur. Sed praestat haec apertius edicere. Atque ia
prrmts: « Cum omne agens agat propter finem, tantum se extendit
ordinalio effectuum in finem, quantum se extendit causaìitas primi
ygentis. . autem Dei, qui est prìmum agens, se extea-
. Causaìitas
dit u.eque ad omnia entia non solum quantum ad principia speciei,
sed etìam quantum ad individuala principia , non solum incorra-
ptibilium , sed etiam corro ptibilium. Vnde necesseest, omnia,
quae hubent quocumque modo e&se^ ordinata essQ a Deo in finem.
) De ira Dei, e. Vili, Opp., ì. II, p. 96, ed. cit. Et Salvianu>: t Si ncgli-
gìt Deus io hoc saeculo genus iiumanum , cur ad Coeluoi quutidie raanus tendi-
mus ? cur oralionìbus crebris misericorJiam Dei quaerìmus ? cur ad ecclesìasticas
demos carrimas ? ad aitarla supplicamus ? nulla est enioi uobis ratio precandi, si
spes tollilur impetrandi. Vidcs ergo quam stulta , atque ioanis sii huiui> pcrsua-
sionis asscrtio ,
quae ubique si rccipitur , nihil peailus de religione scrfalur »;
Loc. cit.^ p. 5 et 6.
•) tbid., e. 97 Vili, p.
») Ibid., e. XU.. r
—
Ili.
*) Ltbt de divera. quaesUonibui odojinla tribus^ g. S2, n. 2.
202 THEOLOGIA NATVnALIS
. . . Cum ergo nihii aliud sit Dei providenlia,quam ratio orJinis
rerum in finem, ut dicium esl,necesse esl omnia, in quantum paili-
cipanl esse, in tantum subdi divinae Providenliae ' ».
343. Eodem modo circa divinam gubernationem ratiocinandum

esl.Etenim ideo Deus est gubernator rerum, quia est causa earuin,
nam « eiusdem est rem producere , et ei perfeclionem dare , qaod
ad gubernantem perlinet Vnde sicut nibii potest esse , quod . . .
non sii a Deo creatum, ita nihil polest esse j quod Eius guberua-
lioni non subdatur *».
349. Quod argumenlum ila amplius confirmalur: « Omnes cau-

sae secundae in boc quod ,
causae exislunt , divinam similitudinem
tonsequuniur. Invenilur autem hoc coinmuniter in causis produ-
cenlibus aliquid, quod curam babent eorum, quae producunl, sicut
animalia n;ilurabler nutriunt foelus suos. Deus igitur curam babet
eorum, quorum causa existit' ». Hioc s. Augustinus illud sancii :
« Tolum Dei providenlia fil * ».
350. Praelerea ,
quanam ex causa Deo adininislratio harum re-
rum esset deneganda ? Num quod res Eum lalcanl ? Al quomodo

eas creassot, nisi cognovissel ? Au quia non potest ; aut providendo
fatigaturPNibil profecto minus, Deus enim est infinite omnipolens^
atque simplici voluntalis nutu omnia peragit. wQui nimirum, ver-
ba sunl s. Gregorii M., cum sit semper omnipotens, sic intendil o-
innibus, ut adsit singubs, ut simul omnibus numquam desil. . . .
Sic itaque . . . summa regit, ut ima non deserai; sic imis praesens
est, ut a superioribus non recedal *
». Neque dici potest, uolle Eum
res gubernaie,aut res crealas incapaces esse gubernatiouisjr» im <c Dei
voluntas est universaliler omnis boni, cum sit ipsa bonilas; bonum
autem eorum ,
quae gubernautur , in ordine gubernationis maxime
consistita». Ad rem Tbeodoretus: «Quod vero et vebl,idem ipse lu-
culenlissime teslatur. Nec enim aliquo cogente mundi opificium
aggressus est, nec rerum indigus mundum inlroduxit, sed quia bo-
nus est , et bonilafem omni mensura nuiiorcm possidel iis quae , ,
non eranl, ipsum esse dare voluit. Qui ergo tanta erga baec, quae
non eranl, bonilatc usus est , qua ralione ca quae iam facla suni , ,
') I, q. XXH, a. 2 e.
») I, q. CHI, a. li e. Cf Alhen, , Legalio prò Christianis, Inter Opp. s. Ju^
slini, p. 28, ed. cil.
») Conh\ Geni., Iib. Ili, e. 75.

4) Enarr. in Ps. CXLFIII^ n. IO.
=*) Maral., lib. XVI, e. 8, n. 12, Opp. U F, p. bOj, Parisiis 17015.
*) Conir. Geni.) lib. Ili, e. 7S.
TUEÓLOGIA NAT¥RALIS 2o3
ncoligerct ? • » Non sunl atilcm res trealac incapaccs gubernutionis;
rei|isa eniin ordinanUir ad invìcem , earumque multae guberaaolur
cliam luiinanae rationis industria*.
35i. lamveio Dtusjìer se ipsutn immediate inferiora singularia
curare diccndus est*. Si enim non ila, hoc m ideo est, vel quia e:i
despicit , vel ne Eìus dignilas inquinelur. Hoc auteni irrationabile

est. Nani dignius est provide aliquorum ordinationem extogilare,
i|uam in eis ojierari.Si igilur Deus
omnibus operalur.sicul osten-
in
sum est, nec in hoc aliquid Eius dignitali dcrogatur, quinimrao per-
linet ad Eius universalem, et summiim virlulera ^ nullo modo de»
spiciendum est Ei , \el Eius dignilatem commaculat , si circa liaec
singularia immediate providenliam habeal * ». Huc illud s. Am-
brosi! special: « Quis operator negllgat operis sui curam ? Quis de-
serai et deslilual ,
quod ipse condendum pulavit ? Si iniuria est
regere , nonne est maior iniuria cum aliquid non fecisse
fecisse ?
nulla iniustitia sit, non curare quod feceris, summa inclemenlia ^ ».

353. Id ipsum ex divina Sapienlia comprobalur. Elenim « omnis
sapiens ,
qui provide sua virlule ulilur , in agendo mnderalur suae
virlulisusum, ordinans ad quid, et quantum provenial \ alias virr
tus in agendo sapientiam non sequerelur. Constai aulem ex prac'
missis quod divina Virtus in operando usque ad infima rerum per-
vcnial. Igilur divina Sapienlia est ordinativa, qui, et quol, et qua-
li ter ex Eius virlute progrediantur effectus, eliara in iufiniis rebus.
') De Prov., Orai. II, p. 357, ed. cit. Cf Nemesins, Op.cit., e, 44, p. 115
sqq., ed. cit.
•) Contr. Gent.y toc, cii.
') Conlr. Cent. , ibid.t e. 76. Brevilcr s. Grog. M. t Per se munJum rcgit,
quem per se condidìt >; ilorai., lìb. XXIV, e. 20, n. 46, p. 7S2, ed. cit.
*) Loc. cit. Quìbus profcclo non obslal ille eiusdem Doctoris Iccas : e I-icet
Deus sciai numerum omnium individuorum , non (amen numerus vel boum , tcI
culicom, vcl aliquorum liuiusmodi est per se pracordinatus a Oeo j (ijq- XXill,
a. 7). Elenim, ut observat Tb. Cerboai, s. Doelor e illud laatum acgat in loco
citalo, numerum individuorum irrationabilium per »e^ et ratione aui a Oco esse
pracordinalum eo modo, quo ab eodem suut pracordinatac specics ipsorum indivi
duorum. Vult ergo individua esse praeordinata propler spccies, quae singularilcr
ad perfcclionem speclant totius univcrsilalis rerum i; tuaUt.lheol,^ i. Il, Ditp. Hi,
hb. X, e. 2, p. 433, Romac 1797.
') ^ Off..,
lib. I, e. 13, Opp. i. IV, p. 6, ed. cit. Quam ob ratioaem Euse-
bitts haoc prolulit senlentiam: e Est non impia minus, quam lalsa coîlatio, qumi
Deus, qui ci sapicnlissimus ipso sii, ci opcrum suorum curam suscipcrc vrlit idem
òc (wssit , minora ,
quibus tdcilius piovidcrcl ,
quod minora sint, lamquam p'ger
ac mollis quispiam et LLorum maûiiuJinc frac tus omniuo despiciat, una inmaiO'
rum gubcrnalione dcii&us jj Op. cit.f lib. XII, e, 52, p. 633, ed. cit.
2o4 THEOLOGU NAITRALIS
Est igilur Ipse ionnediate sua providentia omnium rerum ordinem
excogitans ' ». Quod quidem ex ipsa mirabili struetura cuiusque
rei optime declaravil s. Augustinus: « Quis disposnit membra pu-
licis el culit!Ì5, ut habeant ordinem suuin , habeanl vilam suam, ba-
beant motum suum ? Vnam besliolam brevem considera, quam vo-
Jueris. Si eonsideres ordinem membrorum ipsius , ci animationem
vitae, qua movetur , ul prò se ûgit niortem , amai vilam , appetii
voluplales, devilal moleslras, exeril sensus diversos , viget in motu
congruo sibi. Quis dedil aculeum culici ,
quo sanguinem sugai ?
ûam tennis fìstula est, qua sorbel. Quis disposuit isla ? Quis fectt
isla ? Expavescis in minimis, lauda Magnum * ».

'Ò5'3. Porro illud non negamus , cjaod divina operatio non exchi-
dìt operationes causar uni secundarurn. Al vero hae seciindae causae
non nìsi divinae Providentiae execulrices sunl^ siquidem ea, « qofae
ex operalionibus secundarurn causarum proveniunt, divinae Provi-
dentiae subiacenl,cum Deus omnia singularia ordinel per se ipsum,
«t supra cap. praec. oslensum Alque, eliamsi causas secnn- esl '
».
das adbibeat, el per monente Estio, elian» qunad

illas agaf, tamen,
execnlionem providentiae, Deus rebus immediate providel. « Pro-
l'idet, inquam, hoc pacto immediate, quia immediale in omnibus o-
peralur , nimiriim immedialione virlutis , el suppositi , ut loquun-

tur. Quod ex eo constai, quod tam virtus, quam essenlia Dei omni-
bus adest inlime , et absque allerius cuiuscumque causae depeft-
dentia * ».
354. Denique, quam vis singula quaeque divina Providentia coai-

plectalur, tamen diversunode ea gubernantur a Dea secundum ea-
rum diversitalem '. « Omnia, quae sunl, Creatoris sui providentia
ìndigenl-,peculiariteraulemunumqnodque prò sui natura, et ad quod
condilum est * ».Hinc crealurae rationale», cum sint per se agentes^
iamquam hahenles dominium sui /iC/«.?, peculiari quodam modo a Deo
gubernantur, nempc « ab Eo inducontur ad bonum et retrahuo- ,
Xur a malo per praecepla, et prohibiliones , el praemia , et poenas.
•) Lee. eit.
)Eaarr. In Pi. CXlVIll, n.10. Cf De Gen. ad litt..ì\h.y, e. 21, n. i2.

Quanlum in iis, quae villa et imperi'ecta habenlur, intìiiKa Dei saptcntia, ci Ba-
nilas rctuceant, fassus esl ipse Plinius iis verbis : e In bis tam parvis, alque tam
Bullis, quac ratio, quanta vis ,
quam incxtricabilis pcrfeclio ? > Nalur, Uittor.j
). Il, lib. XI, e, a, p. 488, Parisiis 1685.
»j Conir. Geni., tbid., e. 77.—*) Op. cit., In Dist. XXXIX, § 8.
*) I, q. CHI, a. 5 ad a.
*; Alhejwgoras. Jkresurr. morluorum) Iniet Opp, 8. lusliai, p. 60, ed. «U.
IHEOI.fMìU >I.4TV««I.IS Vo5
Hoc auiem niotlo non jîthotii.iiiUii a Dco nealurae irrali(»ii-jles,i|uae
agunlin., <•! non agiinl ' ».
355. Poslquam Providenliam Dei luculentissimis rationibus evi-

cimu.<:,arguoien(is, quìbus ea impugnatur, respondeamus*.
Obiic. 1° Manifcstum experientia est impios prosperam in
hoc niundo vilam agere, e contrario iustos innuraeris ufHigi calami-
') I, loc. cil. Cf Contr. Gent.^ lib. Ut, e. 112. Hac signiBcalione, uii idem sao-
cJus Ooclor adrertit , iotelligendum est ìliad Apostoli 1 ad Cor. , e. IX , . 9 :
Numquid de bobut cura ett Dea ? Nempc e Apostolus non totaiiter subtrahit
boTet a cura gubernationis difinae , s«d solum in quantum ad modum, qui pro-
prie compelii raliooati creaturae > ; I, toc. cit. Vid. s. Aug. , Enarr. in Pt,
CXLV, n. 13. Eadem ratiooe explicanda sunt illa s. flieronjmi verba: e Absur-
dum est ad boc Dei deducere maiestatem ut iciat , per momeata singula, quot
nascontur culices, quotve luoriantur, quae cimicum, et pulicum, et muscarum sic
in terra muliiludo , quanti pisces la aqua natent , et qui de minoribus maiorum

praedae cedere debeant> (/n cap. 1 Habacue, Opp. t.V, p. 258, Romae 1371),
Mon enim sanctus Doctor res, quae minutae , vilesque videnlar, ab omni prorsus
providcntia excludit , sed tantum ab illa speciali ,
qua bominea reguntur. Et sa-
ne eo quemdam apochrjphum librum refutare, in quo rcpti-

loci sibi proposuerat
libus, et pìscibus, ceterisque animanlibus , immo et arboribus Angelos ad custo-
diam destinatos esse dicebatur. Quare ila prosequìlur: < Non simus tam fatui a-
dalatores Dei, ut dum potentiam Eius etiam ad ima detrahimas, in nos ipsos in-
iuriosi simus, eamdem rationabilium , et irrationabilium providentiam esse dicen-
les I. Vnde palei s. nieronymum illud tantum negare, quod iis rebus , quemad-
nodum hominibus, Angeli praesint. Ceterum, tantus Ooctor apertissime sibi ad?er-
saretur , si divinam Providentiam ad viliora atque minuta non se extendere pu*
taret. Contrarium enim manifeste docet exponens illa verba Christi , Nonne duo
patMerei atte veneunl; ait enim : e Si parva animalia absque Deo auctore noa
decidunt , et in omnibus semper est providentia , et quae in bis peritura sunt ,
sine Dei vuluotale non pereunt ; voi, qui aeterni eslis, non timerc dcbetis, quod
absque Dei vivatis providentia l (/n Hallh. e. X, v. 29, t. V, p. 2'i). Et tbid.
in e. VI, p. 12: i Voiatilia absque cura, et aerumnis Dei aluntur providentia >.
Item , in e. XXXII //<ere«i., t. VI, p. 400: e Sunt qui Providentiam Creatoris

asqoe ad rationalia confiteantur , bruta aulem fortuiti! casibus asseraat vel peri-
re , Tel Tivere. Propbeticus sermo dcclarat nìhii esse, quod fugiat providentiam,
et seientiam Dei, quia alia propler se, alia in usum hominis creata sunt l. Deni-
que in Epitt. Jll ad Helwd. t. I , p. 14 : e Crealorem non in coelo tantum

miramur , et terra , sole , et oceano , elephantis, camelis, equis, bobus ,
pardis,
ursis, leouibus , : sed et in minulis quoque animalibus, formicis , calice, muscis,
vermiculis, et istiusmodi genere, quorum scimus magis corpora, quam nomina ,
eamdemque in cunctìs admiramur solertìam i.ìNeque praetermittendum,non deesse,

qui velini laudatuni s. llicronjmi locum unum esse ex illis, quos ipse Doctor ait
non ex tua , ted ex contradtcentium inletltgi de bere pertona; Jdv. RuJJtnum j
lib. 1, , t. Il, p. 152 Vid. Est., Op. cit. , In Jib. 1 Hent., Dist. XXXIX, § 10.
') Obiecliones pclitas ex malis, quae sunt in mundo ,
partim alibi (p.42 sqq.)
prapocrupavimus, parlim sequeaii capile refeiicmus.
k
'>o6 theologia natvralis
talihiis. Al(|ui i(l repugnai iIivmimc Providenliae^quae profeolo insta
esse (It'beret. Ergo, a Al nonnulli, aiebal Oiigenes, ut primum pro-
Tidenliae nienlìo facla est, perturbali iis, quae hic probis iraprobis-
que conlingunt, praepropere in hane abiere sententiam, quae provi-
dentiam fallii '
».
356. Kesp. Transeat Tnaior\ neg. min.\ neg. cons. Diximus/ra//-

seat mai or ^ tum quia non semper fit , ut boni in aerumnis , impii
vero in prosperilate versentur ; tum quia falsura est laetos florere
impios , dum suis deliciis , ac corporeis voluptatibus fruunlur , el
vexari pios,dum miseriis affliguntur; polius enim illi perpetuis con-

scienliae slimulis , et curis dilaceranlur'* ; bi vero in suis miseriis
maxima vóluplale perfruunlur ^. Geterum ex eo, quod mala in bo-
nos, et bona in raalos provenianl, tantum abest, ut vel iniustiliac
accusari Deus possit, ve! Illius negari Providentia, quin polius el
somme iustus, et maxime providus bine Deus ipse appareat. Exin-
de enim oslendilur, Providentiam divinam eliam ultra buius vilae
terminos protendi/ ita ut Deus utrisque, si ve bonis, si ve malis, in
\ita altera prò mentis vel praemia, vel poenas impertialur. « Si
nunc, ail s. Auguslinus, omne peccatum manifesta plecteret {ìhus)
poena,nihil ultimo iudicio servari putarelur'')).Quoniam vero nullus
est lam bonus, qui non aliquando delinquat, neque tam malus, qui
aliquod bonum morale quandoque non agat,aequum est, ut boni a-
liqua poena temporaria pleolantur, et mali aliquod temporarium
praemium recipiant.dHumililer cogitantes, quanivis longe absint a
facinorosis,flagiliosis,atqueimpiis,tamennon usque adeose a delictis
depulant alienos, ut nec temporalia prò eis mala perpeli se iudicent
dignos*»;«Placuit Divinae Providentiae praepararc in posterum bo-
na iuslis,quibus non fruentur iniusli,et mala impiisjquibus non ex-
cruciabunlur boni '
». Acoedit, quod si nunc virtus sine praemio,et
scelus sine supplicio numquam relinquerenlur,boraines servili affc-
clu virtules solum propler praemia seclarenlur,ct a viliis solo poe-
*) Conir. Cela. lib. I, n. 1, p. 329, Parislis 1733. (tSi dii, alt Colla apud Ci-
ècronem , res hominum curcnt, bene bonis sii, male tnalis, quod aunc abest »;
De nat. deor., lib. IM, e. 'òi.
*) De iis ila luvcnalis, Sai. XIII:
Poena autcm vchemens, ac mullo sacvior illis,

Quas et Caedltius gnavis invenit, aut Radamanlus,
Nocle dieque suum gcsiare in peclore Icslein.
') Hinc inler ipsos ellmicos Horalius magnani exisliraabal iuslorum fclicllalem,
JVtl conscire sibi^ nulla pallescere culpa.
) Vid. s. Aug., Liber de diversis qnaeslionibus oclcginla Irtbus , q. 82,

») De Civ. De>\ lib. I, e. 8.--«y /ÒU., e. 9.— 'j /bid. e. 8.
TlIbULOClA N4TVIIALÌS > O^
nae melii so abslincrt n(; uiuie dcLitiis moraliiiin ji-liohuiii liiiis ab-
essel.aSi, incjuil idem sanctus Doclor5omnibus ctìs^res secundas^^ê-
tentibus daret, nonnisi propter talia pmemia servìendum Illi arbi-
traremur, nec pios uos facerel talis seivitus, seti polius cupidos, et a-
Taros • M. Nec omittendum qnod Deus impios fiorerà permillit, ut
ex bonoruin ab Ip>o receplorutn consideialione,et piorum esemplo

ad meliorem frugem revocentur; vexari aulem pios, ut in virlutum
cxercitio magis confirmenlur. « Patienlia Dei ad poenitentiam invi-
tai malo5,sicut fl:igellum Dei ad patientiam erudii bonos ». Et s.
Gregorius Magnus: « Omnipotens Deus ideoquosdam perculil, ulel

percussos erudial, et non percussis occasionem praebeal bonis ope-
ribus ». Quare bona, et mala huius vilae ralionem mediorum ad
futuram adquirendam felicilatem babere dicenda sunt.
35^. Plura igitur sunt, quibus eajquam Increduli regerunt, ob-
iectio iam pridem soluta a PP. est *.Quociica impudenler asseruit
B ylius illi difficultali in bunc usque dieni responso nullo satisfieri
potuisse *. Ceterum,providenliam Dei negarcjquia non oranes illius
effeclus assequimur, manifeslae insipientiae aeque esl,ac mulla,qiiae

etiam noslris oculis patenl, in dubium revocare, quia eorunideni
rationem persppctam non b;ibemus. Hinc s. Gregorius Nazianzenus,
postquam pluribus ostendit exemplis,«habere quidpiam aequabile
apud Deum etiam illam, quae videlur, inaequalilaleni », recte ani-
madvertit eos, (jui de Providenlia divina dubilant, « non mulluoi
ìis) qui nausea, ei vertigine laborant,dissimiIes esse,qui omnia sur-
sum, deorsumque verti pulant, cum ipsi vertaiitur * ».Et sane, di-
vina Providentia totam rerum creatarum Iam raultipliciura, atque
') Jbid., e. 8.-*) Ibid. , e. 8.

') Maral. ^ lib- VII, e. 24,0. 29, p.224. Pracslat haec alia eiusdem saucli Do-
cloris praeclara verba afferre : e Saepe diu (olerai ( Deva ) , quos in perpeluum
damnat; nonuumquam vero concile perculil, quia pusillanimilati innocentium con-

solando concurrìt. Aliquando ergo omnipotens Deus diu pracvalere iniquos pali-
tur , ut iuslorum mundius vila purgetur. Aliquando Tcro iniustos ceieriler truci*
dal , eonimque interitu innocenlìum corda couiirmat. Si enim nunc omnes male
agenles percuterel, exlrcmum iam iudicium quis cxbibcret ? Si aulem nulium o-
mnino percutcret, quis Deum res liumanas curare credidissel ? Nonnumquara rrgo
iniquos ferii, ul ostcndal, quia inulta mala non deserit. IS'onuumquam vero iniquos
diu lolerat , ut ronsiderantibus instnuet ad quod cos iudicium rcserret i ; Op.
cit.j lib. V, e. 18, n. 33, p. 154, 135.
*) Vid. Riccardi , La Provvidenza divina ecc. , e. 2 , p. 46 sqq. , Tori-
no 1837.
^) Dtcl. hisl. et crii.., art. fìujin.
', Orai. XVI; e. XLII, XLIII, Opp. t. I. p. 230, ed. cil.

,
JoS TilEOLOGiA N«TVH,4LIS
«liver5!:)riim nnivorsitaleni compiei lilm, cacîic- efsi plerunique inler

se non solum dissimilia, sed eliain contraria sinl, intra nnutn ordi-
nem Quid ergo stultius fingi potest, quam ob aliqua, quae
retinel*.
non percipiunlur, divinam Providentiam e medio lollere, licei non-

nisi eadem Providentia omnia regi posse sii tam perspicuum, quara
quod maxime ?
Audialur s. Thomas: « Ex hoc quod nescimus,
qua de causa divina Providentia singula dispensel, non est lamen
dubium, quin in omnibus bonis, et malis, quae eveniunt, sive bo-
jiis, sive malis , sit recta ratio , secundum quam divina Providentia
omnia ordinat. Et quia eam ignoramus , videtur nobis , quod inor-

dinate , et irralionabiliter eveniant. Sicul si aliquis intraret oflSci-
nara fabri, videretur ei ,

quod instrumenta fabrilia essent inutiìiter
niulliplicala , si nesciret rationem utendi unoquoque quorum la- ,
men multiplicatio ex causa rationabili apparai eijqui virtulem arlis

inluetur» ». Ad quod idem illa s. Augustini verba spectant: « Si
quis tam minutum cernerei, ut in vermiculato pavimento niliil ul-
tra unius lessellae modulum acies eius valeret ambire , vituperarci

arlifìccm veiut ordìnationis el composilionis ignarum, eo quod va-
rietalem lapillorum perlurbatam putaret, a quoilla emblemata in
unius pulcritudinis faciem congruenlia simul cerni collustrarique
non possent. Nihil enim aliud minus eruditis bominibus accidit ,
qui universam rerum coaptationem atqueconcenlum imbecilla men-

te coraplecli el considerare non vaìentes,si quid eos offenderit,quia
suae cogitalioni magnum est*, niagnam pulanl rebus inhaerere foe-
ditalem * ».
358. Obiic. 2° Plura fortuito eveniunt in mundo. Ergo non o-

mnia Dei Providentia regunlur*.
359. jResp.j disi, ani. ,
quateniis^w^/ extra ordinem causarum
') a Providentia, alt Cletnens Alex., res adminislrans, posila in rerum divìna-
rum et tiumanaruin scienlìa , per quam cas, quae sunt in raundo, repugnantias
creationis pulcherrimam existìmat barmooiam ac concordiam >; Strom., lib. IV,
n. VI, Opp. l. 1, p. 581, ed. cit.
•) Vid. Gerboni, Op. ci/., t. Il, Ditp. Ili, lib. X, e. 1, p. 426, ed. cit.
'ì De Ver., q. V, a. 5 ad 6.
) De Ordine, lib. I, e. 1, n. 2. Vid. p. 42-45. Hinc Origenes: « Curo cer-
lum sit omnia, quae in hoc mundo sunt j vei geruntur, Dei providentia dispea-
sari ,
quaedam quidem satis evidcnter apparcnt quod providentia guberoatione
digesta sint: alia vero tam occulte, tamque incomprehensibilitcr explicanlur , ut
penitus in bis lateat divinae ratio providentiae >; De Principiis, lib. iV, n. 6,
p. 162, ed. cit.
^) Sunt qui fortunae :am casibus omnia ponunt,

El nullo crcduni niundura reclore nioverij luvcn,} Sat, XIII.
THEULOGU MATVBALI5 'AOt)
particularium^conc. ant.^ qualenus /5/"ae/er ordlnem divinae guher-

nationis contingunt , neg. ani. ; neg. cons. Responsio est s. Tho-
mae: « Dicenduni qucxl aliqua dicuntiir esse casualia in rebus per
onlitiem ad causas particulares, extra quarum ordinem fiunt ; sed
quantum ad diyinam Providenliam pertìnet, nihil fit casu io mua-
do * M. Sane fieri potest, et interdum fit , ut quidquid , si ad cau-
sas inferiores referatur,sit forluitum,non vero, si ad aliquam causani
ipsis superiorem. idem sanctus Doctor, si duo servi ali-
<i Sicut, ait
ruius domini miltantur ab eo ad eumdem locum,uao de altero igno-
rante , concursns duorum servorum , si ad ipsos servos referatur ,
casualis est ,
quia accidit praeter utriusque intentionem ; si autem
referatur ad dominum, qui hoc praeordinavil, non est casuale, sed
per se intentum* ». lamvero ila se res habet circa ea, quae forlui-
lo evenite in mundo dicuntur ; nempe « praeter ordinem alicuius
parlicularis causae aliquis effectus evenire potest, non autem prae-
ter ordinem Giusae universalis. Cuius ratio est, quia praeter ordi-
nem particularis causae nihil prosenit, nisi ex aliqua alia causa im-
pedienle,quam quidem causam necesse est reducere in primam cau-
sam universalem. Sicut indigestio contingit praeter ordinem virtu-
tis nulritivae ex aliquo impedimento, pula, ex grossilie cibi , quam
necesse est reducere in aliam causam , et sic usque ad Causam pri-
mam universalem. Cum igitur Deus sit prima Causa universalis non
unius generis tantum, sed totius enlis, impossibile est, quod aliquid
contingat praeter ordinem divinae gubernalionis.Sed hoc ipso, quod
aliquid ex una parte videlur exire ab ordine divinae Providentiae ,
qui consideratur secundum aliquam particularem causam , necesse

est, quoti in eumdem ordinem secundum aliam causam»».
relabatur
Ilaque nihil fortuiti in hac rerum universitate evenit, quippe quod
« ea, quae hic per accidens agunlur sive in rebus naiuralibus, sive
humanis , reducuntur in aliquam causam praeordinantem, quae est
Providentia divina* ».
') I, q. CI», a. 7 ad 2.—*) 74iV/., a. 4 e. Cf p.lol, 152.

») Jòid., q. ail, a. 7 e.
*; Jòid., q. CXV, a. 1 e. Et s. Augustinus:cNihil fit vlsibilitcr,el sensibjljter,
quod non de interiori inTÌsìbiii,atque inlelligibili aula summi Imperatoris aut iu-
beatar, aut perniillatur i; De Tnu., Itb. Ili, c.4, d. 9. Et alibi: e Nullo modo
aliquid legibus summi illius Dei crealoris, ordioatorìsque sublrabitur, a quo pax
uoiTersilatis admiaislratur >; De Civ. Deiy lib. XIX, e. 12. Cf ibiJ. , lib. V, e.
7, et Qq. LXXXIII, q. 24. Hiac in lib. I /?e/rac/.,c.l,n.2;retraclat aliquoties a
se usurpatum nomeo forlunae^ inquiens: < Sed in eisdcm tribus iibris meìs (Con-
erà JcaJemicos), non mibi placet tolics me appellasse Forlunam , quarnvis noa
aliquam Oeam voluerim boc nomine inleiligi , bcd fortuilum rerum evcntum Tel
ELEM.PuiLOS.CHRlST.ilI.PàRS II. I {
aio TIIEOLOGIA NATVBALIS
36o. OLiic. V Si Providentia Dei ad omnes , el singuìos effectus
perlineat, divinae Voluntali iniuriosus est, qui in gerendis negoliis

et suam el alionim curam interponi l ; qui morbo laborans sanita-
,
tem in remediis quaerit;haec enim omnia Deo summe provido cotn-

mittenda sunt. Alqui falsum consequens. Ergo et antecedens.
36i. Kesp., neg. mal.Ei sane « divina operati© non cxcludit ope-
raliones causarum secundarum * »•, atque « Deus unicuique rei or-
dinavit actiones secundum proprielatera suae naturae », quapropter
« expectare a Deo subsidium, in quibus se aliquis polest per pro-
priam actionem iuvare, praelermissa propria aclione,est insipienlis,
et Deum tentantis. Hoc enim ad divinam Bonilalem pertinel, ut re-
bus provideat, non immediate omnia faciendo, sed alia movendo ad
proprias actiones». Scilicet Deus,quemadmodum paulo anle adno-
tavimus , omnia quidem per se in finem dirigit , utitur vero| cau-
sis secundis ad execuiionem illorum, quae sunt ordinata in finem.
« Non est igitur expeclandum a Deo, ut omni actionc propria, qua
sibi aliquis subvenire potest, praetermissa, Deus ei subveniat ; hoc
enim divinae ordinationi repugnat , el Bonilati Ipsìus ». Id unum
postulalur ab eo ,
qui divinam Providenliam agnoscil, ut scilicet to-
tum sui laboris eventum Deo permillal , et referat Ipsiusque vo- ,
lunlatem in omnibus animo submisso veneretur.aHoc, subdit idem

sanctus Doctor, dispositioni divinae subiacel,quid cuique ex actione
sua proveniat. Praecipit ergo Dominus nos non debcre esse sellici los
de eo, quod ad nos non perlinet , scilicet de evenlibus nostiarum
aclionura non aulem prohibuil nos esse sollicitos de eo
•,
,
quod ad
nos pertinet scilicet de nostro opere* ».
,
36^. Ex bis etiam illi arguuntur, qui divinam Providenliam ideo

denegant ,
quia sua cuique negolia ,
prout magis , vel minus indu-
stria, viribusj immo et fraudibus unusquisque utilur , respondent.
Etenim sapienler disposuit supremus provisor, ut humanae indu-
ìn corporìs nostri, vel in externis bonis aut malls. Vnde et ilia rerba sunt ,
quae
nulla religio dicere prohibet, forte^ forsan, (orsilan, fortasse, fortuito, quod tauien
lolum ad divinam revocandum est Providentiam. Hoc etiam ibi non tacui, dicens;
Etenim fortasse, quae vulgo Fortuna nomìnalur, occulto quodara ordine rcgitur,ni-
hilque aliud in rebus casum vocamus, nisi cuius ratio et causa acereta est. Dixi
quidem hoc; verumtamcn puenilct rae sic illic nominasse Jortunam, cum videam
boniines babere in -pessima consuetudine, ubi dici debct. Hoc Deus voluit, dicere,
Hoc Toluit fortuna 9.
•) Contr. Geni., lib. Ilf, e. 77. Quare divina Providentia, «Isi allindai a fne
usque ad finem fortiter j tamen diaponit omnia suaviler\ iâp VHI, 1,

•) P. 204.—») Op, cil., ibid., e. 135.
,
TlieOLOGIA K.4TVRALIS 211

strìae plrrumque * responderel eveiitus ^ ne scilicct in olio homines
delilescerenf, seti ratione ac viribus acceplis ulerejilur,
363. Obiic. 4° Admissa Dei Providenlia, cuius decreta certe fru-
slrari non possunt, actum est de nostra liberiate ; nec ulla erit coo-
lingentia , sed omnia ita erunt , ut non possint non esse , nec aliter
esse. Ergo.
364. ilesp.5 ^^ff'
^"^' ^^' Providenlia neque a nobis libertalem,
ncque a rebus contingenlibus contingentiam escludi iam docuil s.
Tbomas. xSon excluditur quidem libertas. « Cum enini divinae Pro-

videuUue non solum subdantur e£fectus, sed etiam caussae et modi
essendi , non sequitur , quod si omnia Dei Providenlia agunlur
quod nibil sit in nobis; sic enim sunt a Deo provisa^ ut per nos li-
bere fianl * M. Idem dicendum de contingenlibus Deus enim ipse \
providil , ut quaeJam necessario, quaedam conlingenter evenirent.

« Quibusdam effectibus preparavit caussas necessarias, ut necessario
evenirent, quibusdam vero caussas conlingentes , ut evenirent con-

lingenter secundum condilionem proximarum caussaruni * ». Non
ergo frustrantur divina decreta j nam « cuncta eveniunl eo modo ,
quo Ipse providet , sive necessario si\e conlingenter * ». Et sane ,
K si Deus providil hoc fulurum, hoc erit, sicut Deus providil illud
esse fulurum*, providil autem illud esse fulurum conlingenter ; se-

quitur ergo infallibililer, quod erit conlingenter, non necessario*».
365. Anlequam banc de divina Providenlia tractatiooem desera-
mus, anjalum, de quo plurima superstitiose tura philosopbi , tum
poetae veleres tffiuxerunt*, admittendum sit monere par est.
') Diximus plerumque; non scraper enira eventus induslriae respondenf, sed a-
liquando a Oco aliter ordiuantur, puta cum per media prorsus inopia negotìa dif-
iìcillima felicem sorlìuntur eiitum ; vel cum impiorum magnae vires irritae reJ-
duator, etc. , siquidem f ea, quac ex libero arbìtriu iiunl , divinae Providentiae
subduntur ;
providenlia enim hominis conlinelur sub Providenlia Dei, sicut causa
parlicularis Fub causa universali >; I, q. XXII, a. 2 ad 4.
«) Conlr. Cent., lib. Ili, e. 94; cf ibid., e. 12 ci 73.
») I, q. XXll, a. 4 e.—*) I, ibid., ad 2.
^) Conlr. Gent,^ ibid. , e. 94. e Effectus divinae Providenliae non solum est,
aliquid evenire quocumque modo , sed aliquid evenire vcl conlingenter , Tel ne-
cessario. Et ideo evenit infallibiliter , et necessario, quod divina Providenlia di-
sposnit evenire infallibililer , et necessario , ci evenit conlingenter ,

quod divina
ratio habet, ut conlingenter evenial i ; 1 , q. XXli , a. 4 ad 1. Ad quam rem
< considerare elinm oportet, quod sicut divinae Providenliae imroobilitas necessila-
tem rebus provisis non imponit , ita etiam nec orationis utilitatem cxcludit. Iôn
enim ad hoc oratio ad Deum funditur , ut acterna providcatiae disposili© immu-
tetur, boc enim impossibile est; sed ut aliquis illad, quod desiderai, assequatur a
Dee 1; Coatr. Cent,, lib. HI, e. 95.
*) Opiniones Graecorum ,
quae de fato , et libertatu morali in rulgus icrebaa-
!tigt THEOLOGU NaTVBALIS
366. Porro, aliquando novnen futi vere , et calholice adhibetur ,
coque, ut Boèlius inquit , significnlur, « immiUahilis rerum mobl-

lium dispositio per quam Providentia suis qnueque ordlnibus ne-
,
r/// *»; vel, ut ail s. Thomas, « ordinalio secundarum causai um ad
effeclus divinilus provisos * ». Quocirca « secundum hanc acce-
ptionein negare fulum est Providentiam divinan» negare* ».

367. Ast idem vocabulum, monenle s. Auguslino , non in re ve-
ra consuevit Elenim eo nomine ahsolula, et indeclina-

inlelligi *.
quae non ex Dei Voluntale, sed a na-

Lilis necessitas significabatur,
tura ortum habeat ' ^ vel perpetua causarum , efFectuumque se.

ries, quam Deus quidem ipse fìxerit, sed necessario , et ex qua dein
omnes mundi eventus ita necessario consequuntur, ut nulla ipsius
Dei vi solvij aut mutari possent^j vel fatum ustrologicum^ sive ge-
nelhUacum^ quo adslruebatur futuram hominis cuiusque sortem ex
ea, quae, ipso nascente sit, astrorura positione ila pendere, ut prae-
dici ex ilia certo, et infallibiliter possit'.
368. Itaque , etsi fati nomine inlelligi possit ipsa divina Provi-
dentia, omnia, quae iìunt in mundo, iuxia naturam, et conditionem
causarum, a quibus proveniunl, idest libera libere, et necessaria ne-
cessario disponens •, tamen « nomine fati non est a iìdelibus libere
tur, et quae apud poelas occurruat, reccasuit Brouwer, in Comm. de Sophoclit

tragaediisy p. 30 sqq., et in opere , Uisloire de la civtUtation morale et reii-
gieute de* Crecty le Part. , t. II, p. 427 sqq. Cf etiam Pleyté, Ditt. exktben*
praecipua piacila veterum Fhiloaophorum de liberiate morali , Trajecti aii Rhe*
num, 1839.
') De Con»., lib. IV, pros. VI.— «) I, q. CXVI, a. 4 e.
») Contr. Genl.t lib. Ili, e. 93.—*) De Civ. Dei, lib. V, e. 9.
") Hoc fatum physicorum Epicurus appellavit. e Praestat enim fabulas de diit
amplecti, quam pbysicorum servire fato >; Diog. Laert., lib. X, segai. 134.
*) ( Eadem necessitas, ait Seneca ex Stoicorutn placitis, et Deum alligai: ir-
revocabilii divina pariter , et bumana cursus vebit. lUe ipse omnium condìlor ,
ac rector scripsit quidem fata , sed sequilur ; semper paret , semel iussit i ; De
Provtd., e. V, Opp. p. 52, Lutetiae Parisiornm 1627. Oe boc fato disserens La*
clanlius: S Illud vero, inquit, quale est ? osse fata quibus dii omnes , et ipse lu-
pitcr pareat ? Si Parcarum tanta vis est, ut plus possint, quam coelcstcs universi,
quamque ipse rector, ac dominus; cur non illae potius r<>gnare dicantur, quarum
Icgìbus ac statutis parere omnes Deos necessitas cogit 1 ? Div. Itisi., lib. 1, e.
XI, p. 168, ed. cit.
'') Cf s. Aug,, De Civ. Dei, lib. V, e. 5-9. Huiusmodi fatum ita a s. Grego-
rio Mazìanzeno describilur : a Alii induxerunt siderum principatum qucuidam ra<
tionis cxpcrlcm , atquc indissolubilem , res arbitratu suo , immo ctiam necessario
contcxcntium, et errantium quarumdam , alque lixarum stellarum cungres»uj , et
rcccs&iones , ac motionem, quae mundo dominelur > ; Orai. XVI De Pauptrum

amore, Opp. t, I, p. 260, 261, ed. cit.
THIiOLOGIA NATVBALIS 31 3
utendum , ne viJeamur illis asseolire ,

qui male de fato senserunt.
Vnde Augustinus dicil io 5 De Civ. Dei , e. i : 5* quis virlutem y
vel potestutern Dei nomine fati appellata sententiam teneatf lingnam

corrigat. Et Gieg. Hom. in die Epiph. dicit secundum eumdem m-
itWtciMxnÂbsit afidelium nienlibusîd aliquid faium esse dicant'».
ARTICVLVS QVARTVS
De divina rerum conservatione
369. Actio divina, qua fit, ut creaturae iu existentia perdurent ,
conservatio divina nuncupatur.Iam post constilutani Dei Providen-

tiani,de conservatione agimus, siquidetn, ut s. Thomas advertit,« ex
hoc quod Deus res sua providentia regil, sequitur quod in esse con-
servet ' ».
3^0. Creaturas omnes divina conservatione indigene, ut esse per-

ganl , ante oculos apparel. Elenim ponas ens quodpiam a Deo
1° Si
non conser vari, hoc ipso ponis non omnia omnino pendere a Deo.At-
«pii id cum Dei perfectioue aperte pugnat. Ergo, a** Si iam ad ipsa
entia finita menlem couvertis, ultro hoc videbis. Ipsa enim sunt con*
tingentia; quod autem conlingens est,buiusmodi est prò quocumque
momento temporis, nulla eniminler partes duralionis successivae ne-
cessaria datur connexio. Ergo, quemadmodum creaturae,utpote con»
tingentes, non vi naturae suae existere coeperunl , aut incipere po-
tuerunt , sed vi actionis divinae ; ita nec vi naturae suae perma-
nent , aut permanere possunl in existentia , sed vi ipsius divinae a-
Agamus, apposite s.Hieronymus inquit,semp€r gratias
ctionis. M lar-
gitori,sciamusque oos nibil esse,uisi quod donavit, iu nobis Ipse ser>
vaverit' ».
371. Quibus argumentis maius robur accedi t eo quod ad conscr-
vatiooem vis infinita exigitur *•, et ideo sicut ob hauc rationem crea-
turae exislere ex se non potuerunt, ita in existentia ex se permanere
non possunt. Id praeclaris bis verbis s. Io;innes Chiys. eounciavit :
« Non est minus continere, quam mundum fecisse. Sed si mirabile
•) Contr. Cent., !ib. ili, e. 93. Cf Quodlib. XII, a. 4.

) Contr. Geni., lib. JI, e. 65. Cf I, ^. CHI, a. 4 e.
') Epitt. ad Cletiph. adv. Pelag., Opp. t. I, p. 188, ed. cit, El alibi; « Fuit
tcmpus, quando universa non fueruot, et rursum , si voluerit Creator, ia Dibiium
revcrlenlur > ; Jn cap. 3 Eph., l. V|, p. 238.
*ì e Oporlet quod idem sit causa rei , et conserrationis ipsius: nam conserra*
lio tei Qoa est, ai&i coaliDualio esie ipsius ì; Conlr. Cent., lib. IH, e. 63.
21 4 THEOLOGU iNATVRALIS
aliquid opoilel dicere, est etiam maius. Num illud quidem est ali-
quid ex nihilo producere *, quae facta sunt autem, ad hoc , ut non

sint, recedentia continere, et Inter se dissidentia coniungere, hoc est
ilhid itiagnum et admirabile, et indicium magnae virlutis *
».
3y2. At quamquam pbilosophi in hoc conveniant ,

quod nempe
creatura ope divina serYantur,dissenliunt tamen in explicanda ratio-
ne, qua eiusmodi conservali© perficiatur. Alii enim conservationem
directam^ et/jos///t;aw,alii, inter quos Grousatius* et Galluppius *,
indirectam tantum, et negativam propugnant. Conservatio dìrecta^

el positiva ila explicatur, ut Deus iugi quodam influxu res condilas
in exislentia retineat. «Dicitur aliquid rem aliquani conservare per
se directe, quando quod conservatur, dependet a con-
scilicet illud,
servante 5 ». Conservalio autem indirc-

ut sine ea esse non possit*
ela.) et negativa in eo tantum consistit, quod res, postquam e nihilo
condilae sunt , propria virtute suam continuant existenliam atque ,
a Deo eatenus pendenl, quatenus Ipse eas non destruit.Quapropler,

posila conservatione dircela, res in nihilum abirent, statim ac ab eis
ìnfluxus divinae actionis cessaret. Quod a s. Bonaventura bis verbis
asseritur: a Cum ponilur quod divina virtus se subtrahat, per con-
sequens ponilur creaturae annibilalio ^m.E contrario, si tantum in-

dircela conservalio agnosci velit, ad rerum annihilationem positivus
actus divinae Voluntatis requirilur.
3y3. lamvero, argumenta ,
quae creaturas , ut existere pergant ,
divina conservatione indigere demonstrant, conservationis directae ,
et posilivae indigentiam simul ostendunt. Ergo Pbilosophi ,

qui
conservationem indireclam admittunt , sibi non consentiunt , sive
ipsam conservationem verbis retinent, re negant. Et sane creaturae,
tJum non exislant a seipsis, pendent a Deo non modo ut fiant , sed
etiam ut permaneant in existentia , seu non solum acceperunt esse
a Deo, qui eas fecit , sed etiam ,
postquam sunt factae , illud esse a
Deo iugiter habent ;
quapropter , nisi Deus iugiter in eas influeret
esse, statim in nihilum abirent. « Quoniam mundus, inquit Ray-

mundus de Sabunda ,
quasi extractus est de non esse ipsum prae-
cedente, ideo totum eius esse pugnai quasi conlra non esse, sem-
per est in potentia ad non esse de se, et semper potest non esse de
natura sua. Rediretergo iteium in nihilum, quo semper quasi ver-
') Jn Epist. ad ne6r., Hom. Il, n. 3; Opp., l. XII, p. 17, Parisiis 1735.
•) Exam. du Pyrrhon., sect. XI, p. 453 sqq.
') Lezz. de, Icz. XCIV, voi. II, p. 340 sqq., Napoli 1854.
») I, q. CIV, a. 1 e.
') la liò. II Seni., Disi. XXXVII, a. I, q. Il ad arff.

THEOLOGIA NATTBALI8 li 5
git, nisi ipsum Drus, qai est esse, manuteneret, et ()éfenderet conti-
nue '
». Atqui in hoc conservatio positiva, et directa consislit. Er-
ô. Rem ila explicat s. Thomas*: «Sic ut aer, dum dies est, singulis
niomentis iiluinioatur a sole et si quando sol desinit illuminare
,
statim affunditur tenebris , ila creaturae siogulis roomentis habent

esse a Deo; atque stitim in nihiium reciderent , si actio divina vel
uno momento ab eÌ8 cessarci». £t ulìbi: «Ad hoc quod creaturae

subsislanl,Ojiortet, quod Deus semper in eis operetur, non per mo-
dum, quo domus fit ab artifice, cum,actione cessante, adhuc domus
manent, sed per modum, quo illuminatio aeris est a sole; undc ex
hoc ipso qutxl non praeberet creaturae esse, quod in Eius volunta-
le est constilutum, in nihiium creatura redigeretur* ».
374- Hanc doctrinum, simulque argumenlationem, qua statuitur,

PP. patenter edixerunl. Salis sit unura,el alterum nominare. «Grea-
toris, verba sunl s. Auguslini, oranipolentia , et omnipotentis, atque
omnitenentis virtus causa subsistendi est omni creaturae -, quae vir-
lus ab eis, quae creata sunt, regendis si aliquando cessaret , simul
et illorum cessaret species , omnisque natura concideret* ». Et
) TAeol. noi.., tit. 23 apud Frane. Holberg, De Iheol. noi. Raim. De SabW'
(/a, CommentaliOy p. 46, Halis 1843.—') Loc. cit.
') De Fer. , q. V, a. 2 ad 6. Fusius s. Bonaventura: e Quia creatura «st »
r( accipit esse ab alio, qui eaca fecit esse, cum prius oon esset, ex hoc non est
suum esse, et ideo ooo est puros actus; quia habet possìbilitalem,et ratione buìus
babei fluxibititatem, et Tariabili(ateai,ideo caret stabilitate, et ideo oon potest esse,
nisi per praeseutiam Eius, qui dedit ei esse. Et exemplum huìus apertum est io
impressione fonuae sigilli ia aqaa , quae noa cooservatur ad momeutum , nisi
praesenle sigillo. Et iterum, quia creatura de nibilo producta est, ideo habet Ta*
nitatem; et quia nihil vanum in seipso fulcitur, Decesse est, quod omuis creatura
sustentetur per praesenliam Tirlulis ; et est simile, si quis poneret corpus poode»
rosom in aere, quod est quasi toquui, si noa susteataretur; sic et io proposito >;
la lib. I Seni., Disi. XXXVII, p. I, a. 1, q.

I resol.\ Et ibid. , lib. 11 , Disi.
XXXVil, a. i, q. 2 retol. : e Oicenduoi quod . . . omnem conserTaticnem De-

cesse est a Dco esse. Et ratio buius est oecessitas , et ìudigentia ex parte crea-
turae. Omnis cnim creatura ex nbilo est et aliunde babet esse. Quia ex oibilo ,
est, ideo quodammodo vana est et vanitati subiecta est. Quìa vero aliunde ba»
,
bet esse; ideo esse est sibi quodammodo accidentale. Contrario modo est io Deo.
Vnde Hilarìus VI! de Trinilate: Esse oon est accidens Deo, sed subiisteas veri-
tas , et manens eausa , et na<!uraiis generis proprielas. Sicut igitur tanuoi noa
polcst fulciri nisi per Terum et stabile , et accidens non potest fuiciri nisi per
eubiec'tum, sic esse creaturae non potest ('onser?ari absque muaiUceatia crcalricis
essenti ac B.
*) Dt Gen. ad liti., lib. IV, e. 12, n. 21. Et tiiV., lib. IX, e. 15: « Si Deua
subtrahat operalionem suam intimala ,
qua naturam creaiam sustinet , continuo
lamquam cxtiucta nulla remancbit, et nibi Deus lontineniec uperelur, ncc aliarum
rerum, nec aogcloiuw natura sub:>iAtciwt ;j Ci ibid. , lib. .Vlii , e. 12 , et Ds
3t6 THEQLOGIA NATVBALIS
s.Cyrillus Alex, proferens verba illa Apostoli, In Ipso vìvi/nns^mo^
vemur^ et sumus^ haec habel: « Cuncla (Deus) vivificat, vita curo
sit secundum uaturam, universorum opifex , suae proprietatis vim
infundens nec enim aliter conservari possent
eis ineffabili ratione ^
in e&se suo , quac ortum e nihilo ceperunt alioqui enim ad suam :
naturam redirent, idest in nihilura,nisi coniunctione et relatione ad

£um, qui est, sui »; Quare s. An-
ortus infirmitatera superarent *
selmus adeo hanc veritalem perspicuam esse docet , ut nullum de

«a dubium occurrere queat. « Dubiura, ait, non nisi irralionabili
menti esse potest, quod cuncta ,
quae facta sunt, eodera ipso susli-
nente , vigent , et perseverant esse ,

quamdiu sunt ,
quo faciente ,
de nihilo habent esse, quod sunt^».

3^5. Accedit 9
quod si creaturae sua virtute in existenlia perma-
nerent, in nihilum non nisi per positivara actionem Dei redigi pos-
sente exquo sequeretur ut efFectus positivae actionis Dei sit nihi-
,
Jum, quo quidem nil absurdius effingi potest'.

3^6. Ad maiorem rei perspicui latem duo hic sunt adnotanda; 1"
« Conservatio rerum a Deo non est per aliquam novam actionem ,
sed per continuationem actionis, qua dal esse* ». Eadeni nempe a-
Giv, Dei , lib. XII , e. 25. Fere eadem rallone loquilur s. Greg. M. : e Aliud
est esse, aliud prìacipaliter esse; aliud mutabilitcr, atque aliud immutabilitcr esse.
Suat enim liacc omnia , sed principaliter noa sunt ,
quia in semetipsis miaime
subsistunt. Et uisi guberoantis manu tcaeanlur, esse ncquaquam possunt >; Morai.y
lib. XVI, e. 37, n. 45; Opp. t. I p. 518, ed. cit. Et infra : s Cuncla quippe
,
ex nihilo facta sunt , eorumque essentia rursuni ad nihilum tenderei , nisi eam
'Auctor omnium regiminis manu retincret >. Religio nobis forct haec s. Hilarii
verba praetcrirc: e Ergo ad Sabbati diem, ex quo odium commovebatur, respon-

sum est : Pater meus usque modo operatur , et Ego opervr. Est ergo opus Dei
Sabbato ? Est piane: nam nisi esset, coelum diiaberetur , lumen solis occideret,
terra non starct, fructuum omnium incrementa deCccrent hominum interi-
, vitae
rent, si Sabbati lege virtutum constitutio otiaretur >; In Psalm, XClj a. 7; Opp.,
p. 238, 239, Parìsiis 1693.
') Lib. IX m Ioann.; Opp. t. IV, p. 793, ed. cit.
*) Monol., e. 13; Opp. p. 8, ed. cit. Et paulo post: « Sicut nihil factum est,
nisi per creatricem Essenliam, ita nihil viget , nisi per ciusdem praesentem ser-
vatricem potentiam D.Hinc omnes Theologì hanc conservationem communi consensu
luentur, eamque tradidit etiam Catechismus Cuncilii Tridentini bis verbis: < Quem-
admodum omnia ut csscnt Crcatoris sutnma poteslale clTectum est ; ita ctiam nisi
conditis rebus perpetua Eius Providenlia adesset , atque cadcm vi

,
qua ab iuitio
constilula sunt, servarci, slalim ad nihilum recidcrent, alque id Scrlptura dcclarat

cura inquilij^'""'*'"''' possel aliquid permanere^nisi Tu voluisses ? Pars l,n.XXlV.
') Vid. Suarcz, Dispp. Mei. , disp. XVIII, sect. XI, n. 7, et disp. XXI, seci.
I, n. 14.
*) I, q. av, a. I ad 4.
THEOLOGIA NATTBALtS 217
ctioDCj qua Deus deJil crealuris esse , cum cas produxit , conservai
illas io esse singulis momentis ', siquidem « conservatio rerum io
esse nihii aliud est ,
quam influenlia esse rei , scilicet qucxl Deus ,
quamdiu res est, cansat, el efEcit esse rei *». Haec autem contiima-
tio, raonente Suaresio, w non est intelligenda de contioualione pro-
pria, sed nostro modo inlelligendi , seu per coexistenliam ad veram
successionem continuam. Continuatio enim proprie dieta solum est
in re divisibili^ creatio autem , el conservatio sunt una aclio indivi-

sibilis; unde eius unitas maior est, eiusque duratio non est per suc-
cessionem , nec per veram continuationem, sed per eiusdem indivi-
permanenliam ' ».
sibilis aclionis
3^7. 2" Exinde intelligitur quomodo accipiendum sii celebre il-

)ud,quod Leibnitius etiam probavil*, Scbolasticorum effatum: Con-
yervatio est continuata creatio.ìam Galluppius,Bay'eum secutus *,
illud ila interpretalur ,
quasi nempe singulis inslautibus crealurac
in nihilum reverterentur , et iterum per novam creationem ad exi-
stentiam redirent, unde inferi illud eOTatum absurdum esse, quippe
quod liberlatem voluntatis humanae prorsus tollit*. At perperam
sententiam huiusmodi tantis Doctoribus Galluppius attribuit*, siqui-
dem omnino oppositum ipsi docuerunt.Audialur praeceteris s. Tho-
mas: « Sicut influentia solis per irradiatiouem est semper quamdiu

aer illumioatur, ut possit dici semper,sol facit lumen in aere';ita divi-
na Bonitas semper esse rebus influii^ non aliud, et aliud, sed unum
et idem. Nec tamen res dicuntur semper . . . creari. . . , sed lune,
cum primo esse acceperunt' ». Itaque ilio eflfato Scholastici hoc
sibi volucruot ,
quod nempe entia contingentia eamdem habent in-
') e Deus eadem viriate, qua esse rebus tribult, eas in esse proprio conservat.
Vade non magis ostendit dirinam Potenliatn producilo creaturarum , quam earani
coaservatio >: Io lib. li Sent.j Disi. XV, q. Ili, a. 3 ad 5. Et alibi : e Opcra-
lio Dei, quae est per se causa , quod res sit , non est alia secundum quod facit
priocipium emendi, et essendi continuationem i; Qg.dispp., De Pot.^ q. V, a. I
ad 2. Cf Suarex, Op. cit.^ Disp. XXI, sect. Il, n. 44. Attamea creatio et con-
servatio ratione distingunntur ,
quatenas utraque rei eETectionem sigoiticat , ita
vero , ut illa rem antea non foisse, haec rem antea fuitse iodiceU
) la lib. Il Senl.^ Dist. XV, q. Ili, a. 1 ad 5.
^) Loc. cit. Breviter s. Bonaventura: e Quae {tvccessiva duratio) quidem suc-
cessiva est non ratione rx'gcntiac ex parte Dei conservantis , sed ex parte rei
conservatae >; in lib. il Sent.^ Dist. XXXVII, a. 1, q. li ad arg.
*) Theod.y pari, ili, § 385, 386, p. 613, ed. Herdmann.
*) Dicliou. hiat. et crii., L Ili, art. Pyrrkon., not. B.
*) Loc. cit. Eadem ratione cuiiservalioncm lulciligire vidclur Giobcrlius, Pro-
iol., voi. I, Saygio I]l, § |^ p. ^'ó. ed. cit.
') lòtd. ad 4.
2lB THEOLOGIA NATVRALI8
digenliam Volunlalis divinae, ut existenliam continuent, quam ha-
buerunt , ut esistere inciperent ;
quod eadem aclione, qua Deus ab
aelerno voluit , ut illa exislerent, voluit etiam, ut aliquanidiu exi-
slerent; quod idem actus divinae Voluntatis, qui illa conserval,suf-
fìceret eliam ad eorum crealionem, si nondum existerent-, quique si
cessarci, etiam eorum exislenlia desineret. Paucis, effalo ilio dogma

positivae conservationis, per quam Deus aiente s. Ioann. Chryso- ,
stomo « porlat omnia, hoc esf, gubernans quae cadunt continet * ».

et per quam,ut inquit s. Hi]arius,« universilascoeli palma Dei tene-
lur,et universilas terrae pugillo continetur * », Scholastici perbelle
signifìcarunt.
3y8. Obilc. i" Caussae creatae opera eflSciunl, quae simul effecla
pergunt exislere, etsi assidua artifìcis manu minime leneanlur. Er-

go a fortiori res effectae a Deo, qui est caussa perfectissima, et effi-
cacissima, non indigeni assidua Eius actione, ut exislere pergant.
3j9. Resp. , 77^^. coTìs. , et parit, Riitio discriminis est ,

quod
caussae secundae non ipsum esse^ sed tantum quosdam modos pro-
ducunt^ Deus aulem ipsum esse largilar creaturis, quae proinde a
Deo dependent non solum ut fiant , , sed ut permaneant in esse ,
quod acceperunt. In hoc autem Deus est causa perfectissima, et el-

fìcacissima, quia Ipse solus est a se, celerà vero sine Ipso esse non
possunl '.
38o. Hac ratione Bonaventura allatae obiectioni occurrit:« Ad

s.
jllud, quod obiicitur, quod artifex crealus polesl facere per se opus
stabile, dicendum quod non est simile , eo quod arlifex crealus sic
facit rem, quod non facil eius principia intrinseca, non enim polest
in totam substantiam.Et proplerea res facta conservari polest in pri-
mis, et propriJs principiis, quae non dependent a perpetuitale arti-
fìcis-, aulem est in opere Dei ^ omne enim opus, quod Deus
non sic
facit, secundum lolum sui facit, et ideo tolaliler ab Ipso dependei,
el sine Eius adiutorio conservari non polesl*». Quiniromo s. Thomas
argumenlum in adversarios relorquel \ sciìicel , assignal in primis

discrimen inler agens, quod est causa sui cffeclus secundum esse ,
atque agens ,
quod est causa sui effectus secimdum fieri lanlutn^ et
non dircele secundum esse eius ,

quod quidem conveniL et in artifi'
*) Loe. cit.'-'') De Trin., lib. I, D. 6; Of>p. p, 768, ed. cH.

'J Cf s. Tliom. In lib. I Seni., Disi. XXXVll, q. 1, a. 1 sol. et ad 3. Bine
s. Augusitnus aìcbal.i Ncque enim sìcut struclor aediuni, cura fabricavcrii, abs>
ccdit, aiquc, illo^'ccssanlc, atque abscedentc, slat opus cius; ila mundus vel iutu
oruli slare pulest,sì ci Deus regiinen sui subtraierit f^De (jcn, ad Itlt,^ ioc. cit.
*) III lib. Il Seni., Disi. XXXVll, a, I, q. Il ad ary.

THEULOGU N.4TVRALIS 319
cialibus^ et in rtbiis nuturalibus. Deinde arguii hunc in modum:
« Otimis effeclus dependet a sua causa , secundum quod est causa
eius. . . Sicut igilur fieri rei non polest remanere , cessante actio-
we ageutis ,
quod est causa effeclus secundum fieri; ita «ec esse rei
polest remanere cessante actione agealis,quod est causa effeclus non

solum secundum fieri, sed etiam secundum esse* ».
36i. Obiic. 2° Quaelibet res naturalis tendit ad esse. Ergo pol-
est naturaliler conservari in esse, ideocjue divinae actionis influxu
son indiget.
362. Paucis sic respondei s. Thomas: « Licei quaelibet res natu-
raliler appetal sui conservalionem , non tamen quod a se conserve-
tur , sed a sua causa * ». Et s. Bonaventura recte admodum obser-
val eo ipso,quod res esse appetit,divinam conservalionem prò certa
sumi. «Et si obiiciatur, quod naturalis inclina tio cuiuslibet rei est
ad durandum in essQ . . . , dicendum quod verum est de princi-
piis rei salvatis in esse, super quae fundatur illa inclinalio. Si au-
tcm creatura sibi relinquerelur, principia rei in esse non conserva-
rentur, imo io seipsis deficerent,et ideo inclinalio ad esse perirei 'u.
ARTICVLVS QVINTVS
Ve concursu divino
38J. Ea est divinae Providentiae efficacia,ut nihil in muudo con-

lingat ,
quod Ei nequeat acceptura referri. Hiuc non solum ipsum
esse rerum, sed et effeclus quicunique a creaturis producuntur, do-
minio Dei subsunt. Tam dependenlia creaturarum in agendo ab actu
divinae Voluntatis concursum divinum consliluit ,
qui proinde de-
finir! potest: Actus divinae voluntalis efficienler * injluens in crea-
turarum actiones^ quae ad ordinem naluralem " spectanl.
384. Dislinguitur autem hic concursus in mediatum , atque int-

mediatum. Medialus in eo tantum consislit, quod Deus vires qui- ,
bus creaturae agunt, conservet 5 invnediatus in eo , quod Deus , ut
') I, q. CIV, a. 1 e.
«) Qq. ditpp.. Da Pot.^ q. V, a. 1 ad 13.—') Loc. cit.

*) Uiximus ejjicienter , ut ìalelligalur concursum , de quo b<c loquimur , esse
physìcum , seu buiusmodì , u( Deus per modum ageatia io actioacs creaiuraruot
snflual. Qui quidem concursus ab ilio, qui dicitur moraiù, et io allicieado, cofi-
iulendo, adhoitando, (crrcndo cunsiblit, appriuie distmguitur.
^) Diiimus ad ùrdiuem naluralem^ quia supernafurales aclus crcalurarum impe-
ciale, ei &upcraa!urale auiiLum. quod gialla dicitur, ex{>o:-lulaat.

a'20 THKOLOGIA NATVOALIS
causa prima , cum ipsa creatura operante, ut causa securida , opcre-

lur, atque euindem effecturu cuni iHa produrat-, sive existenliam ef-
feclus sua et ipse Deus aclione immediate altingalêx quo fil,ut cou-
cursus immediatus eliam simultaneus in scholis dici soleat.
385. Quoad concursum mediatum, quin sit creaturis ad singulos
aclus necessarius, nemo est, qui dubìtet. Quare inquirendum nobis
est , utrum , nec ne concursu simultaneo creaturae , ut agant, indi-
geanl.
386. lam immediato Dei concursu crealuras indigere ad singulas
suas actiones probamus contra Durandum ,
qui Deum existimavit
nonnisi mediate cum creaturis agere, quatenus scilicet operandi fa-

cultatem primo orlu concessit,et iugiter conservat *. i** Quidquid
iis
hnbet rationem entis,Deum babel immedintum auctorem-, cum enim

Deus sit primum Ens, Ipse est, qui omnibus principaliler dat esse.
Atqui quilibet effectus creaturarum babet rationem entis. Ergo o-
portet, ut creaturarum effectus immediate pendeant a Deo". Prae-
stat idem arsumentum bac forma exbibere: Crealurae,dum ali- alia
quid producunt, rationem entis aliquo modo allingunt. Atqui ratio

entis , utpote effectus universalissimus , Causae universalissimae ,
nempe Dei,proprius effectus est.Ergo creaturae,dum agunt,effectum
proprium Dei aliquo modo attingunt. Atqui causa , quae effeclum
proprium alterius excellentioris causae producit , nonnisi per eius
influxum agii. Ergo'.
») Io 2 XXXVII, q. 1. Hacc senlentia non ita Durandi esl

Disi. I, q. V, Disi.
propria, ut omnium eam in Sctiolam invexeril. Etenim, ut iam refert

ille primus
s. Augustinus, alìqui fucrunt, qui pularunt e tanlummodo mundum ipsum factuoi
a Deo, edera iam fieri ab ipso mundo, sicul Ille ordinavil, et iussil Deum au- ;
*em ipsum nihii operari j; De Gen. ad lilt.y lib. V, e. 20, n. 40.

) Hinc, observante eodem s. Tlioma, € cum aclio ... sii ens qaoddam . . .,
Beqiierelur, si acliooes ... a Deo non sunt,quod aliquod ens essentiam liabens
a Deo non essel ; et ita Deus non essel universalis causa omnium enlium ; quod
est contra perfeclionem primi Entis > ; In lib. II Sent. , Disi. XXXVII , q. II ,
a. 2 iol. ( Et huius eliam signum est , subdil s. Ioannes a s. Thoma ( Cursus
philos. Thomial.^ pars II, q. XXV, art. 1, p. 523, Lugduni 1678), quia si Deus
suspendal concursum , cffeclus non crii, slquidem non potesl alìquid habere esse,
si Deus non communicct iliud, alias non posset Deus annihilare effeclum aliquem
tausae crealae; annihilalio aulem non lil nisi per suspensionem concursus ; ergo
si ett'eclus non indigeni concursu Dei , non sunt annihilabiics per suspensionem
eius t.
*) ( Jpsum esse esl communissimus effectus, primus , ci inlimior omnibus aliis
l'ffeclibus. Et ideo soli Deo competit secundum virlulem propriara talis cffeclus.
Vnde eliam , ut dicilur in libro de Causi», inlclligenlia non dal esse, nisi prout
est in ea Virlus divina. Sic ergo Deus est causa omnis actionis, prout quodiibet
agf'os ebl inslfumculum diviuae Virlulis operaulis »; De Poi,, q. III, a, 7 e.

IHEULOGIA ?l.4TVft.\LIS '>. M
•jt° Effeclus immpilidle tlejiciulel ab eo, per cuius aclioncra existit;
quapropler si effeclus canstie creulae immediate ab ipsa creatura, et
tantum mediate a Deo penderei , ipse magis a creatura ,
quae est
causa secunda,qu:im a Deo, qui est Causa Prima, penderei. A fqui iti
absurdum est. Ergo'. FIoc argumenlum exeo maiusaccipit robur,quod

« cura Deus sit prima causa omnium , sua Virtus est immedialissi-
nia omnibus. Sed quia Ipsemet est sua Virtus, ideo non tantum est
imniediatum principium operaliouis in omnibus, sed immediate ia
omnibus operans " w.
3"
Admisso concursu dumtaxat mediato,creaturae accepissent qui-
dem Deo facullalem agendi sed in ea exercenda sibi ipsis snfiì-
a ,
cerent;et quoniam ex legilima facultatis exercitatione ciealurae |)er-

fìciuntur , ipsae sine ulio Dei influxu meliores evaderent , et perfe-
cliores. Atqui id absurdum est ac impium*. Ergo Deum ad singu-

los aclus creaturarum immediate concurrere tenendum est. « Et
ideo, concludit .Doctor Serapbycus, haec positio, quae dicil omnem
aclionem esse a Deo , secundum quod actio est, absque omni arabi-
guifate tenenda est * ».
38j. Vi autf-m contursur. butusmodi rile inlelligatur,op€rae pre-

tium eril haec adnotare: i* Idem effeclus Deo, et crealuris non at-
') e Quia Deus, alt s. BonaTenlura, est causa primordialissima, ideo est iofluen-
llae maxiniae in cauâs socundas ; et adeo magnae inQueatìae, ut haec modicum,
seu quanlumcamque parum , dum tamen aliquo modo sit ens, procedat ab aliqua
causa creala, nisi cooperante divina Poteatia i; In lib. II Sent.j Dist. XXXVII,
a. 1, q. I retol.
*) In lib. I bent.^ Dist. XXXVII, q. I, a. 1 ad 4. e Primi agenlis, alt ibid.^
TÌrtus est immedialissiina i. Quod ita pcrbclle explicat: e Sint A, B, C tres cau-
sae ordìnatae, ita quod C sit ultima, quae exercet opcrationem; constat tunc quod
C exercet opcrationem per virtutem suam; et quod per virlutem suam boc possit,
hoc est per virtulem B, et ulterìus ,
per virtutcm J. V'ode si quaeratur ,
quare
C operatur, respoodetur per virlutem suam, et quare per virlutem suam ? propter
virluteni B; et sic quousque reducatur in virlutem Causae Primae i. Cf eliam
Contr. Cenl.f lib. Ili, e. iO. Huc referlur ìllud s. fionavcnlurae: e In omni ope*
ratione Deus op<ralur intime, et immediate, cum Dei Voiuntas sit prima, et sum-
ma causa omnium specierum, et motioauu jj la iib. 11 Seul.^ Dist. XIV, f.lf
a. Ili, q. I resol.
3) e Oainis polentia creata, subdit Scraphycus Docfor, quanlum est de se, de-
fectiva est , otc est pure activa ; ergo quantumcumque faciat modicam operalio-
nem , necesse habet adiuvari ab ea potcolia , quae est actus purus propter ornai*
modam impermixlioncm cum materia; et quae sola sibi sufficit, nullo modo indi-
gens adiuvari a causa alia t; in lib. II Sent.y Dist. XXXVil, loc. cit.
*) Loe. cit. Et B. Albertus de sententìa quae immediatum Dei concursum ne-

gai , ita loquitur: e Alia op-n'O, ( uempe aliquem acium non esse a Deo) fere
cessit flb aula , et a multis mudernorura reputalur bavrclica ij lu lib. Il Seni.,

Disi. XXXV, a. 7.
Vi'i» THEOLOGIA NATVBALIS
tribuìliir « quasi parlim a Deo , el partim a naturali agente fiat ,
sed lolus ab ulroque secundum alium modutn ; sicut idem effeclus
lotus attribuitur inslrumento, el principali agenti eliatn totus ' »,
Ncque audiendi sunt qui etsi in eo conveniant, quod effectus par-

lira a Deo , partim a creaturis dicendus haud sit ; tamen neqûe a
Deo , ncque a creaturis totara causalitatem quae ad illum efFe- ,
clum producendum expostulalur, adhiberi opinantur, sed ipsam ex

utriusque concursu inlegram exsurgere *. Et sane causalitas divina
est causalitas causae universalissimae ; atqui haec attingit omnia ,
quae effectus praesefert , cum omnia ex illius partici patione sint ;
ergo repugnat integram non esse causalitatem divini concursus; si-
quidem propter universalitatem suam omne illud attingere debet ,

quod attingit causa secunda *. Itaque effectus a Deo, et a creaturis
procedit totus, non tamquam a duobus agentibus unius ordinis^ sed
a primo ^ et secando agente^. Nam u sicut non est inconveniens
quod una actio producatur ex aliquo agente , et eius virlute ita -,
non est inconveniens quod producatur idem effectus ab inferiori a-

gente , et a Deo, ab utroque immediate, licet alio, et alio modo*».
Et alibi:» Vna actio non procedit a duobus agentibus unius ordi-
nis, sed nihil probibet, quin una et eadem actio procedat a prima,
et secundo agente * ».
2* Circa unitatem actionis, quae a Deo , et a creatura elici tur,
advertendum est actionem creaturae ,

prout actio est,esse quaradani
participationem, et effectum actionis divinae; quocirca actio illa est
effectus respertu actionis divinae-, est autem actio , et non effectus

respectu potentiae creatae. Hinc, subdit Ioannes a s. Thoma , actio
creaturae « est eadem cum concursu Dei ad extra, qui est effectus.
et participatio divina , licet distinguatur ab actione increata et ae-
terna Dei, cui US est participatio, et effectus ad extra '». Paucis,con-
cursus divinus , si tamquam actio immanens Dei spectetur , est in
ipso Deo tamquam volitio, et substantia Eius; si vero prout concur-

sus ad exiruj est effectus Dei,cum quo actio creata unum aliquid et
*) Conlr. Geni., loc. cit,
») Apud Suarez, Mel.y Disp. XXII, secl. I, n. 23.

') Cf Ioana, a s. Thoma , Op. cit., Pars II, q. XXV , ari. 1, p. 525 , 526 ,
ed. cit.
*) I, q. IV, a. 5 ad 2.
») Contr. Geni. , ibid. Cf Oatol. , e, V, a. 4, p. 175, 176. Idem adoolafur a
s. Bonaventura: e INcc una causa derogat alteri; sed lotus cITeclus est a causa
creala, et totus a Toluntate ÌDÌiuila increata >;In iib. I Seni., Dist. XLV, a. Il,
q. 2 ad arg.
«) I, q. CV. a. 5 ad 2.—'; Op. cil., ìùtj., p. 523. / ,
indivisum constitiiitur. Qtiud c|uidem non ila est inteltigendum, ut
concursus divtnus cum Deus
cuusalitutc creala coaequetur,tum quia
sine creato concursu polest rem producere,tum quia, cessante odio-
ne creata, concursus divinus, rem produclara conservando, udliuc
permanel.
3** Concursus immedialus a Philosopliis diversa ralione explica-
tur. Alii eniin illum dumtaxat siniuàuneuni, aVii autem etiam prae-
vium esse contendunt. Illi nempe docent Deura agere cum creatura,
ila ut eam adiuvando comitetur dumt:ixat, non praeveniat. Isti au-
tem arbilranlur Deum non solum adiuvare creaturam inler agen-
dum, sed eliara ipsam ad actum effioienler praemovere *. Quare se-
cundum hos Philosophus Deus non solum dedit, et conservai acti-
vas virlutes causarum secundarum , et simultanee cum illis concur-
rit ad producendos efFeclus , sed etiam eas ad agendum pbysice ap-
plicai , seu movet. Quaeslionem huiusmodi hic pertractiire nequa-
quam vacai. lUud tantum ostendendum nobis est, concursu divino,
quacumque ratione explicetur , libertatem nostr.irum aclionuni ne-
quaquam adimi,sed potius confirmari. Sane, admisso concursu dum-
taxat .simultaneo , res manifesta est. Etenim, secundum buius ci»n-
cursus propugnatores , Deus causis liberis concursum indififcirentem

exhibet, quo nempe ipsae ad bunc, vel illum actum exerendum uti
prò suo lubitu possint. Quaie huiusmodi concursus ad neutram op-
tionis parlem causam liberam movet , sed eam tantummodo adiu-
vat , et ad agendum ,
prout libet , integram potestatem relinquit.
') nìnc concursus praevìut nomine praemotìonis physìcae ctìam appellar! so>
let. Eius notionem perspicuis his verbis trodidit Goudinus: e Phjsica praemotio,
sive praedeterminatio est influxus Causae Primae , receptus non quidem imme-
diate in elfectibus, sed in causis secundis ,
quo Deus ipsis aclualem efficacitatcìn
ìnspirat, quo eas movcl, et applicai non solum obieclive^ et moraliler, alliciendo,
et soadendo, sed etiam physice, et active, iolerius inclinando, applicando , de-
terminando ac ullimam illam actìvitalem , ad quam sequitur actio, influendo , et
ideo dicilur molio phyiica. Sed quia motio, et applicatio rirlutis activae ad agcn*
dum est prior natura, quam ipsa aclio, sicut omnia via est prior suo termino, et
omnis causa suo cfiectu , ideo motio illa dicìtur praevia molio, seu praemolio >;
Op. cit., 3' pari., q.IV, art. 2, t. IV, p. 83, ed. cil. Et ibid., ani, p.98, 99.
e Siculi Deus in ratione primi Enlis influii continue rebus omnibus ipsum esse^
quod est ultima aclualitas in linea cnlis , idque per iofluxum praevium , et pliy-
sicura ... ; ita quoque in ralione primae Causae caeleris omnibus influii in
ipsum agere, quod est ultima aclualilas in linea operandi, adire applicando vir-
tules operativas ad agendum iuxla cuiusque naturam, et conditionera. . . Uunc i-
gitur influxura, hanc applicationem, qua Deus reddil causas secundas in actu se-
cuiido agcntes.qua virlutes acìivas transfcrl ab olio ad exercitium, qua omnibus
uliiuiuui uciualilulcm inQuil , v oc Aiaus praemoltoncm s.
•J!'>4 TflE<»LOGIA NATVRALI9
Philosoplii nutem ,
qui physicam praemolionem luenliir , ila ralio-
cinanlur: Volunlas praemola agii, el delerminat se ipsatn taniquam
proximum agens, et determinans. Atqui ad rationetn liberlalis non
perlinet , , seque determinet , lamquam
ut volunlas agat ex seipsa
prima causa a superiori non dependens *, sed tamquam causa proxi-
ma a primo motore applicata. Ergo physica praemolio liberlatem
voluntalis sartam , tectamque relinquit. Porro voJuntatem a primo
motore, nempe a Deo moveri, et simul liberam esse probant ex eo,
quod Deus unumquodque , prout eius natura expostulat movet ; ,
modus aulem agendi voluntalis esl , ut libera sit in eleclione bono-

rum particularium^ volunlas ergo etiam sub praemotione libere o-
peratur. Ncque obstat, quod volunlas praemota sequi debeat illud ,
ad quod ptaemovetur; id enim oslendit quidem divinae praemotio-

nis infallibilitatem , quia Dei ìutentio defìcere non potesl, nullam
vero necessitatem inferi.
4" Ex eo quod Deus actione sua in quamlibet opera tionem crea-
turae influii, auclor peccati habendus non est; nam, ut docets. Tho*
masjtteffectus caussae secundae defìcientis reducilur in
caussam pri-
mam non defìcientem, quantum ad id, quod babet enlitatis, et per-
fcctionis, non autem quantum ad id , quod habet de defectu. Sicut
quidquid est motus in claudicatione, caussatura virlule moliva,sed
quod est obliquitatis in ea, non est ex virtute motiva, sed ex curvi-
tale cruris. Et similiter quidquid est enlitatis, etaclionis in actione
mala reducilur in Deum,sicut in caussam, sed quod ibi est defectus,
non caussatur a Deo , sed ex caussa secundu deficiente** ». Eadem
*) ( Dominlum , quod habet Toluotas supra saos aclus ,

per quod in eius est
polcstale velie, vel non velie, excludit delerminalioDem virtutis ad unum, et vìo-
leuliam causae exlerius agenlis , non autem inQuenliam superioris causae, a qua
est ci esse et operari >; Contr. Gent., lib. [, e. 68.
*) I, q. XLIX, a. 2 ad 2. e Illud, alibi inquit, dlcilur ad malum coopcrari,

quod inclinat ad actionem, secundum quod actio deformitati substat , unde mala
est. Boc autem Deo non convenìt ; et ideo non oportct, ut ad malum cooperar!
dicatur, quamvis actionis illius causa sit, in qua malum consistit, secundum quod
ìniluit agenti esse, posse et agere, et quidquid perrcctionis in agendo est 9 ; In
lib. II Seni., Disi. XXXVII, q. II, a. 2 ad 2. Et tbid. ad 5: < Sicut aclio, quae
peccati deformitalem habet, dicilur bona, in quantum est actio, bonitate naturae,
non propter hoc quod aliquando inventatur separata a dcformitate , sed quia bo-
nitas illa naturae deformitati substat; ita Deus dicilur esse causa illius actionis, in
quantum est aclio, et non in quantum est deformis, hoc modo quod actionem non
faciat a dcformitate separatam , sed quia in actione deformitati coniuncta hoc,
quod est actionis , facit , et quod dcl'orraitatis , non facit. Etsi enim in aliquo
rffcctu plora inseparabili ter coniuncta sint, non oportet, ut quidquid est causa eius
quantum ad unum , sit causa eius quauluat ad ullerum \ sicut natura est causa
THEMXtGU N.^TVHALIS ttyj
raiionc l<x|uiliir s. Bijnavcnlura: « Cuni voliintas increata est bo-

na , qiiae coopcratur voluntati crealae , volunlas creala potest esse
(leordinata,e( rulione illiiis polcst venire defeclus circa operalionem
illam. Vnde sicul videmus, quod in aliqua operatione ,
quàè est a
I>eo, et a virtute creala , ex defectu virlulis creatae tolaliler deficit
operalio illa , sic eliam ex deordinalione illa Tolunlatis crealae con-
lingil depravari illam acliooem '
».
ÒSS. Id ipsum ex sententia Philosopliorum, qui pliysicam prae-
ifiolioneni admittunt, dicendum
Deus enim,secundum ipsns, vo- est;
luiilutem pniemovel ad aclionem pravani, non quidem ut prava est,
sed ut aclio est. Quam rem his praeserlim s. Thornae verbis expli-
rant: « Molus primi movenlis non recipitur uniformiler in omni-
bus inobiiibus,sed in unoquoquc secundura propriura modum.Cum

itaquealiquid esl in debita dispositione ad recipiendum raotum pri-
mi movenlis , sequilur actio perfecla secundum inlentionem primi
movenlis. Sed si non sii in debita dispositione,et aplitudine ad reci-
piendum molum primi movenlis, sequilur actio imperfecta . . Sic .
ei-go dicendum quod cum Deus sii primum principium molionis

,
omnium, quaedam sic movenlur ab Ipso,quod etiam seipsa movenl;

sicul quae habent liberum arbilrium, quae, si fuerint in debita di-
5|X)silione, et ordine debito ad recipiendam molionem, qua raoven-
tur a Deo, sequunlur bonae acliones, quae tolaliler reducunlur in
Deum , sicul in causam. Si aulem deficiant a debito ordine , sequi'
tur actio inordinala , quae esl actio peccati. Et quod ibi esl de
sic
. aclione, reducilur in Deum sicul in causara. Quod aulem esl ibi de
inordinatione , vel deformitate, non babet Deum causam, sed soluni.
liberum arbilrium * ».
38g. Quod si quis, adnofanle Serapbyco Doclore, arguraenlum a

pari instilual hunc in modum: Qui adiuvat aliqueìnfureni scienier
ad actionein J urti , sive velit ipsurn iuvare ad furtuni^ sive non^ni-
oruli quantum ad subslantiam eius , et non quantum ad defcctum caecitalis-^quae

ex naiurae d^Tcclu incidit >. Idipsum s. Augusfinus s'gnificavit^ ubi ail : e Ppc-
catum qutdeni non per Ipsum {Deum) factum esl, et manifestum est ,
quia pec-
catum niLiI osi, et niLiI tiunlbomìaes, cum peccant >; In liaan.Ev. e. l, tracLl,
n. ì'ò. Vndc Ueum ita alloquilur : e Hoc solum a Te non est qiioJ non est ,
n)olusi(uc Tolunlalis a Te ,
qui cs , ad id , quod miaus est, qua lalis molus de»
liClum, alque peccalum esl »; Conf^ lib. XII , e. 11,11. 11.
'j In lib. Il Senl.^ Disi. XXXVII, a. 1, q. I ad arg. Atque ibidem : e Deus
iilt aclioni non dal nisi bonitatem naiurae ; liberum auleoi arbilrium non privai
eam bonitate naiurae , sed bonitate moris. EU ista duo non iiabent opposilioncm,
videlicet quod aliquid habeat bonitatem natura^, et prlratum sii bonitate moris s.
*) Ql- fitipp-, He malo^ q. HI, a. 2 e.
Fli M l-HiLos Christ.III.Pars II. IJ
9.26 THEOLOQIA NATVBALIS
hilomimis dicitur currere cumfure^ et culpa furis ei attribuiUir\ si
ergo Deus adiuval hominem ad actionem, substralam malitiae et in-

iuslitiae^ videtiir quod talis deformitas tamquam. auctori atlribuen-
da sit Deo ^ responsio in promptu est -, nempe ,
quod « hoc non est
simile ,
quia decens et conveniens est, quod homo proximum non :
adiuvet in ea aclione,in qua quis ambulai non recte; imo polius de- \
bel impedire, cum ipse nec sciai, nec possit inde booum elicere,
nec ad illud adiutorium aliqua lege adslringilur, êd polius prohi-
belur. Non sic autem est in proposilo. Primo ,
quia decet divinam i
liberalitalem, ut soleiii suum oriri faciat super bonos et malos; nec i
debel ìnfluentiam virtutis suae subtrahere nec bonis,nec malis, mà-

xime secundum illam influenliam, quae respicit primum esse. Se-
cundo vero, quia decet divinam Providentiam sic res, quas condi-
dil, administrare, ut eas agere proprios motus sinal. Tertio fero,
quia Ipse novil, et scil inde bonum elicere-, et ideo cum cooj>ei*alur
peccatori in aclione, laudabililer facil; et ideo nullo modo mulitia,
qnae reddit suum auclorem culpabilem, est Ei atlribuenda * ». Sed
de bac re fusius in raox sequenti capite.
CAPVT QVINTVM
De Vnifafe Del
390. Ex ipsa Dei natara,huc nsque secundum inlelligentiae no-
strae capfum explicala, Ipsius unitas manifestissime deraonstratur,

srquidem,aiente Tertulliano, « Deus, si non unus est , non est* ».
Haec autem unitas non tantum in eo consistit, quod sit Deus indi-
visus in se,et a quolibet alio divisus;quod enim hac ratione unum est,
aliis eiusdem ordinis,et naturae aditum non praecludit'^sed maxime
in eo,quod cuiuslibet alterius sibi aequalis consortiura excludit, ita
ut proprie imicus dicendus sii. « Deus, . . . apposite s. Bernardus,
') Jbid., a. Il, q. I, ad arg.

•) Jdv. Uatc., lib. I, e. 3; Opp. t. I, p. 198, Parisiis 1638.
') Id signiticavit Origenes, ubi inquii: ( Non tantum numero unus designatur,
qui utique super omnem Dumcrum esse crcdendus est s ; In 7 li'b. Re<j. , n. 4,
Opp. i.n, p. 483, Parisiis 1733. Hoc scnsu cliam s. Ambrosìus inquit; ( Deus
unus est, non unus numero »; In Exposit. Ev. Lucae, e. XVIII, lib. Viti, Opp.
I. Ili, p. 144, ed. cil. S. Basilius aulcm {Epiil.CXLl, Opp. l. H, p. 925, 926,
Parisiis ÌC18) Deum unum natura , non numero appeliandum esse censet ,
quia
( omnis numerus illa signiticat, quae nialerialeui et circumscriplam nuturam sor-
tila suDt. Illa enim simplicissima solitodo , atquc slngularis unitas slmplicein , et
incircuuscriptam significai essealiaui s.

THKOLOGU ?I%TVL«RIS 1 f^
%\ (Jici posili, unìsîilUl.s est. V'nus est sol, i|Ui>J non sii aitei , unu
luna, (jucmI aeque altera non sii. Aiqiic iJ qiiiJetn Deus, sed plus.
Quiil plus ? V'nus est eliani sibi. . . Niliil in se nisi se liabet. . .
Hinc (le Eo , in quo

Boti.ius; ILìc vere e.«l numerus , unum nuilus
nulluin in V\o aiiud praeter idquod est'». De Iiac unitale Dei tra-
olalìoneni sust ipinius nemo enim ex iis , qui Melapliysicae studia
\,
exmlunl, est, qui Roussovii negligentiam , alque segniticna non re-

pi'elieiuJ;il, niliil sibi curae esse, unum, an duo, un plura |efuiu
principia «.'unsliluenda sinl , aperte confilenlis*.
ARTICVLVS PRIMVS
Ve erroribus adversus unilaiem Dei
Jgi. Turpissimus ille error ,

quo plures admittuntur dii , appel-
lalur PolylJieismus. In quera lotum fere Elhoicorum vulgus inci-
dit ;
quia immo tanta deorum ab iis excogitata fuit muUitudo , ut
Hesiodus eorum triginta niillia numeraveril*.
Sgo, Et5Ì autem haec insana deorum multitudo ab Etbnicis non
in diis maioìihus , sed niinoribus^ quos Naso alicubi de plebe Deos
appellai, agnita fuerit, tamen, secus ac Lamennaisius asseruit *,plu-
res Deos ab iis cullos fuisse vel ex hoc oslendilur, quod Ecclesiae
PP., qui profeclo paganam tbeologiam, ac religionem adprime cal-
iebant, perabsurdum hunc errorem ooines ad
unum adversus illos
explodendum susceperunt ^.
3g3. Polylheismus saepe cum idololalria confundilur, quaravis
baec,si proprio sensu accipiatur,non omnes polylheismi species am-
pleclatur. Cultus enim polylheistarum valde mulliplex fuit , cuius
hae praecipuae formae numerantur ; Felicismiis , seu cultus rerum
quarumlibet, tum vivenlium, tum vita carentium, uti plantarum ,
*) De Consider., lib. V, e. VII, Opp. t. II, p. 144, Vcnclns la90.

•) Émile, l. Ili, p. 56.
') f Triginla millia sani Geniorum in alma terra ìmmorlalium
< Qui custodes sunt IiomiDUm artlculale loquenLium i;
I *)
Uanichèe,
Etto* sur
et
C indijjfer^nce eie., t. IH,
lib. IX, e. 4, § 42, 2 voi. in 4** 1734-1739 ),
du Uanichéisme ^
pauim:
Op. et Dter., v. 200.
Beausobrius {Uitt. criiigue de
alìique Frolestanles hoc ipsum, nempe cultura, quo ElLnici piures Deos proseque-
bantur, iiuiu5modi fuisse, ut ad unum supremum Oeum referrelur, insinuare adai-
lunlur,ea mente, ut Ecclesiae Catholicae, in eo, quoJ cultura in Sauciurum ima-
gines adhibet , eiusdem paganoe superstUìonis notara inurant.
"*} Vid. Perrone, Prael. iheol. , t. Ili, Iract. de Deo , pari, i , e. II , p. a9
sqq., Nrapoli 1840^ et Bergier, Dici, de theol. , t. Ili, p. Il sqq., Paris 1844
0128 THEOLOGIA NaTVHALIS
ignis, fluviorum, eie, Sahaeismus , seu astrolntria \ Zoolatria , seu
cultus aDimalium ; Anthropolalria , seu cultus hominum , uli he-
roum , et saepe lyrannorum ; Idololatria proprie dieta, seu cuUus
slaluarum , et imaginum ,
quae velul dii habebantur ; Vaemonola-
iria^ seu cultus daeraonum, et geniorum ; denique fuerunt etiam ,
c^xix bello ^
paci ^ febrl ^ timori etc. altaria erigerent, et cultura ex-
li iberent '.
394. Ai vero Polytheismus , ut iara alibi diximus , ncque sera-
j3er, Etenim quoad priinum, antiquissima

ncque ubiqueobtinuit *.
historia Mosis, quae, elsi sacra agnosci nolit, omnem me- tamquam
relur fidem *, ab humani generis inilio Deum unum ac verum homi-
nibus se revelasse, et ideo monolheismum fuisse primaevum eorura
fidem. Iota quanta est , testificatur. Quae quidem cum cerlis ve-
terani populorum historiis adprime cobaerent, ex quibus novimus
a pud :tntiquos Indos, Sinas, Aegyptios, Persas , anliquissimos Grae-
cos, Romanos, nec non apud Germaniae , et Scandinaviae populos
vestigia primitivae Revelalionis circa unilalem Dei reperiri ^.Hinc
s. Thomas : « In piima aetate non fuit idololatria propter recen-
tcm memoriam creationis mundi , ex qua adhuc vigebal cogniti©
unius Dei in mente hominum * «.Polytheismus aut paulo ante di-
luvium, aut ,
quod probabilius est ,
post diluvii tempora primum
apparuil* , cum apud Noachidas , causa diluvii per orbem iam
dispersos, doclrinae revelalae fuerint tractu temporis vitiatae. Quo-
circa per duo miilia annorum circiter unius Dei cultus in terris
viguit. « Tempore Abrahae coeperunl homines a fide unius Dei

deviare, ad idololatriam declinando ' ».
395. Quod si quaeras, unde ortum habuerit illa tam incrcdibilis

paganorum superstilio , respondet s. Thomas duplicem fuisse cau-
sam ".« Vna quidem dispositiva, et haec fuit ex parte hominum, et
hoc tripliciter. Primo qìiidem ex inordinalione affectus, prout scili-
cet liomines aliquem hominem vel nimis ainantes , vel nimis vene-
») Vid. Lacl., Div. Inst., lib. I, e. 20, el s. Aug., De O'v. Dei^ lib. IV,c; 8.
») Cf Dynam., e. X, art. 10, p. 600.
') Vid. Cellerier, De /' autoritè des livrea de Mo'ise eie.
^) Vid. Auctores , quos hac de re prolulimus ìd Epliem. La Scienza è la
Fede, voi. IX, p. 90-93, Napoli IS45.
») 2' 2ae, q. XCIV, a. 4 ad 2.
') Vid. Aui'lores tauJalos in Dynam.^ loc. cii,
') 2* 2«, q. CLXXIV, a. 6 e.
') Jòì'd., q. XCV , a. 4 e. Ad quas' rniisas eae facile revocanlur ,

quas re-
ceiisuil Clcm. Alex., Cohorl, ad Genles, a. Ili sqq. , Opp t, I, [>. 'S'a sqq. ,
Venctiis I7a7.
lUfiOLOfiU MATVEALIS • ^9
r^Dle^^ honorem Jiviuum ei iropeuderunt '. Scoundo ,
propter hoOf
(juod homo nalunililer de repraescntatione deleclalur. Et ideo ho-
mincs rudes a principio videntes per diligentiara artificum invigi-
nes hominum espressive facLis , divinitatis cullum eÌ5 impende-
ruDl'. Terlio, propter iguorantura veri Dei, cuius excelleotiam ho-
mines non considerantes, quibusdam crcaturis, propter pulcnludi-
nem , seu virtutem , diviuitatis cultum exbibuerunl '. Alia autem
causa fuil consumaliva ex parte daemunum, qui se colendos horai-
nibus crranlibus exhibuenint
j io idolis dando rcspousa , et aliqua,
quae videbantur hominibus mirabilia, faciendo* ».
3g6. Quod spettai ad allerum, polytbeismus tainquiim error uni-
versale babendus non est. Etenim i° praeter gentem hebraeam ,
quae certe floreulissima fuil' , eliam , ut ioquil s. Augustinus , in
') e Privatia vero, sciibil eliato Lactaotius, sioguli populi gentis, aul Drbis
tiiae condilores, seu viri furtitudine iosigaes crani , seu foemioae castilale niira-
biles, summa Teoeratioue colueruat ; ut Aegjplii Iside.tij .\Jauri lubam , Macedo-
nes CabrrHm, Poeni Vratium, Latini Faunum, Sabini Sancuin, Romani Qairiaum.
liiodeta ulique modo Atbenae MinerraiB, Samos lufloneai, Papbos Venerena , Le-
mnos VulcaouB, Maxos Liberum, ApoUinem Delphi. Sic per populos atque regio-
ncs, varia sacra suscepâ sunt, dum grati bomines esse in suos priacipes cupiuof,
el quod alius booores, quos vita carenlibus deferant, inteniie non possuut i; Bt
folta rei., lib. I, e. 15, Opp. ». 1, p. 194, ed. cil.
*) Id primum apud Pbeenices, et Aegjptios in more fuil positum, el ab iis ad

aliof populos transUlum ; Vid. Easeb., Praep.Evang., lib. 1, e. IX, p. 32,ed.cit.
*) Cuo, e. g-, a sole tot iu se collala beneficia viderent, illuni tam^juam du-
laen talutabant. Quam solis veneratìonem Heruum et Dacmonuai veneralio-
ne antiquiorem fuisse niouet Eusebius ,
qui eam a Pboeaicibus, et Aegyptiis aJ
ijraecos tran:>ia(aiu esse refert; Op. cil., lib. I, p. 29. Nounulla autem animalia
propter uUlitatem, quam bomioibu» afierebant, ia Deorum numerum accepta esa«
auctor DobÌ3 est Cicero: t Ipsi, qui irrìdentur, A^gj'ptiì nullaoi beliuam
, nlsi ob
aliquam uliitaiem, quaoi ei ea capereut, consecraveruol; yelut Jbes maximana »im
serpentum CDrificìuot, cum sint aves excelsae, cruribus rigidis, corneo proceroque
rostro : atcriuDt pestem ab Aegjpto, cum rolucres angiies ex vaslitate Lybiae ten-
to Àfrico ibtectas ioterticiuiit atque coosumunt : ex quo fit , ut iiiae oec morsa
vivae ooccant, nec odore morluae. Possuoi de «choeumonum utilitate , de croco-
diiorum, d« feiium dicere: sed nolo cise longus. Ita concludam belluai a barbarli
propter benebcium consecratas j; De noi, deor,, bb. I. e. 3().
*) Ex bis Vides quam iurpiter erraveriat Augustus Comte , alìique Saosimo-

oiani ,
qui cullum in primaeva aetaie ab bominibus adbtbitum (eticisniuiB futsse
contendunt, S«d de bau abnormi senleutia vtd. quac late disaeruimus la nostro
Op. / principali stilemi aul Crtierio , e. II, § VI , p. 213-233 , Napoli I85S ,-
necnon in Epb. La Scienza^ e la Fede^ *ol. cit., p.Sl-lOS. .Aule illos auiem Mi-
rabodius {System, de la Dfalure, 1. Il) opioionem de uno Deo a stulta illa vete-
rum opinione de anima mundi ortam csì>e, ac proiode posleciorum dumtasat aetatum
hominibus placuisse per summam stultitiam et impielalem auûs e»t scribete.
»J Wrgscbeider {Op. cit.. Paro 11. e. 1, § 39j noi. J^ p. 246^ ed. cit.) eia-
23o THEOLOGIA NATVHALIS
celeris liac , atque illac genllhus alti fuerunt ,
qui veruni coliterinl
Religionem ', eorumque numerum hauti valde exiguuni fuisse ino-
nuit Richardus Viclorinusjnbi Isaiae locum, j4d me clamai ex Seir^
intèrpretatus est: « Non autem solummodo multi ex bis, qui Seir
ei aiit , huiusmodi Dominum clamoribus inlerpellabant , sed etiara
ex aliis nationibus innumeri in Christi
adventum suspirabant, Chri-
sti adventum desiderabant,et cum omni desiderio expectabiint. Hinu
est illud lacobi Patriarchae de Chrislo vaticinium: Et Tpse eril ex-
peclatio gentium. *)).2** Omnes illi, qui primis Ghristianae Religionis
temporibus adversusGentiles scripserunt,boc sibi probandum susce-
perunl,maximi nominis Philosophos unum rerum omnium parentem,
ac Deum professos esse'. 3° Neque apud plebem paganorum unius
supremi Dei notio omnino obliterala fuit, ralionis enim lumen,qufxl
Terlullianus tesllmonium animae naliiraliler Christlanae appellat,
haud omnino in eis extinclum fuit *. Atque a maior popularitas ge-
neris humanij ne nominis quidem Mosis conjpotes , nedum inslru-

mentij Deum Mosis tamen norunt : etiam tantam idololalria domi-
nationem obumbranle, seorsum tamen illuni quasi proprio nomino
Deum perhibent , et Deum deorum , et, si Deus dederil , et, quod
dacorum vulgus nunÙDa ab aliìs populis eulta prò verls diis halNiìsse ;
potcnlìa
({uidcm letiova minoHbus 9 asserii. At cum in errore versar! vel ex lioc uno
coniici potcst, qucd tota, quanta est , Lex Mosaica unum Deum pratMîcat , Dco-
rutnque ,
quos Genles colcbant , fatuitatem singulis fere paginis aperti. Hinc si
T]uaDdo gens illa ab institutis suis dctìciens falsa numina coluit , illieo per Pro-
phetarum admonilioncs ab impio tioc cuUu se rcvocavit.
') Liber ad Dcograltas, «cu Bpist. CU, rj. II. n.lS.Et alibi:«Nec ipsos ludaeos
cxistimo audcrc conlenderCjncminera perlinuisse ad Deumjpraetcr {sraelitas,ex quo
propago Israel esse coepit, reprobalo eius fralre malore. Populus coim revera, qui
proprie Dei populus diceretur, nulius alius fuil: Iiomincs aulem quosdam non ter-
rena, scd coclcsli socictale ad veros Israeiilas supcrnae cives patriae pertincnles
etiam in aliis genlibus fuisse, negare non possunt, quia si negaut, facillimc con-
vincuntur de sancto et mirabili viro lob ,
qui ncc indigena, nec prosel^tus fuil ,
sed ex gente Idumaea genus duccns, ibi orlus , ibidem mortuus csl ;
qui divino
sic laudatur eloquio, ut quod ad iuslitiara ,
pictalcmque adtìnct , nuIlus ei iionio
suorum temporum coaequetur. . . Divinitus aulcm provisum fuisse non dubito ,
ut ex hoc uno sciremus etiam per alias genles esse potuisse, qui secundura Deum
vixerunt, Eìque placuerunt, pertincnles ad spirilualem lerusalem »; De Civ. JJei,
lib, XVIU , e. 47. Vid, Bcrgicr, Traile de la vrai relùjion ^ le pari. , e. I ,
art. J, Paris 1780.

*j De Incarti. Verbi^ e. 2, p. 282, Veneliis 11)02.
^) Vid. Huockc , lieliyionis naturatis , el lievelalae principia^ i. F, secl, If,
art. 2, p. 110 , ed. eit, Vid. cliara Brenna , De gciLcrin liumani conseasu eie.,
1. II, p. l,c, 3, p. 18 s(|q., et e. XX, p. 129 sqq ,

ed. cit.
^) JpuJoff., e. XVII, Oj>p. t. ], p. Gì, ed. c/t.

THI0L06I1 MATVBALIS a3l
Deo place(,€t, Deo comaiendo %. Quod si multi ex iis reipsa,ut aa-
tea dixinius, plures coluerint Deos, id ex eo evenisse diccDdum est,
quod ad dictaroen illud rationis animum attentum non teuebant ,
vel quod secum ipsis discrepabant.
39^. Opinioni de pluribiis diis Dithelsnuis^ seu doctrina de du-

plici Deo , altero bonorum omnium causa, altero mali omnis et ca-
lamitatis fonte, proxime accedi t.
igS.Ditbeismus yulgo Manicbaeismus a Manete appellari consue-
vit , ai longe antiquiohs prae Manete fuit aetatis , siquidem inter
Persas, Aegyptios , aliosque orientaies populos sacra fuit islius do-
ctrinae Iraditio '.Altaraen non adeo pervagata,ul omnibus fere gen-
tibu5 , ipsisqiie politioribus Philosopbis eam iosedisse opinionem
cHm PJHtarrbo* dicatur*,siquidem dualitas principioruni,Deus nem-
pe , et materia tamquam principium passivum , quae quidem vai»
de communis fuit, alia est a dualismo, de quo hic sermo est '. Illud
in'?uper ndnotandum,quod non omnes iijqui duo principia, alterum
boni, alterum mali causam, effinxerunt, illa tamquam duos Deos
aeternos, aequales, qui in mundi administratione aeternis pugnis
stse: fa tigarent, opinati fuere *;quemadraodum enimipse Plutarcbus
testatur*, multis veterum , Persis , Aegyptiis , et aliis persuasum
fuit Deum causam boni potestate et robore longe superiorem esse
Deo , unde malum eê naseitur •, immo bunc mortalem esse, sen-
simque deletum, atque extinctura 4ri*.
') Aio. itore.y lib. 1, e. X, p. 201, ed. cA. f Rane ob r«tionem aiebat UH'
ni>(ius is Ociovtfì,c.V: < Audio Tu{gas,cuin ad coelum manus teiiduat,n>hil aliud,
quam Deum Deus verus, et, si Deus dedefit i.Cf

dicunt, et, Deus inagnus est, <4,
cimilia L«c<antìi rttha in Dynam.. loc. aU,
•) Vid. Christoph. Wolf. in Mantchaeismo anle Uanichoéot^ Bamburgi 1707, ubi
filerasque seotas ,
quae rei iure, vei iaiuria opinionLs buius arguuntur, enumerai.
') De laide et Otiride, p. 369, 370, Opp. t. II, Lutetiae Parisioruoa 1624. Ei
adslipulatì sunl Spencer (£le fftr co emù*., e. 19, sect. i), W'iodet, {De vita futi'
clorum «/a/K, p. IS sqq.), et haacus fieau>obre, Op. eit.
*) Vid. J^èm. de Jâd. dei i' Itucripl., t. 50, p. 355, ©t 377.

") Zoroatter Persarum Prophela , et Legìslator coodilor dogmatis de duplice
principio independcDte, aitero boni omnÌ8, altero mali auctore, a piurimis (uibelur.
Verum id «ine uUa dubttatione asserere non Ucet, nam Tiiomas Bydeusi Felerun
Persarum et maôrum reltgtonia hisloria^ Oxonti 1760 ) Zoroailrera eiuscuodi
quid docui^se diserte negat, atque non desant, qui ex illa docirina Zend-dvettae
{ì. \ , 28 pari. p. 414, t. 2, p. 343, 344, traci. Aoquetil Duperron, Parh 1771),
scilieet duo universorum principia ab tndefioila aeleroilale profecla esse moHo-,
tbeismura veterum Persarum arguendum cpmantur. Vid. Bergier, Dici, ihtoi.^

art. ManichèÌMme , I. H, p. 729, ed. cil.— *) hoc. cit.
') Vid. MoslieiQ , in nil. ad ^ysf. in'.elL Cììj/k»., c. IV. § 27. noi. 34, f. I,
p. j4j, ed. ci(.

'aÌì TilEOLOnU NATVRALIS
Jgg. A Piiganis ad nonnullos Chiislianos error ile duplici boiio-

rum, et malorum princijiio pervasila siquidem Apelles ', Ccrdo ",
Marcio ', Gnoslicos * secuti eam haeresim induxisse leguntur. Sed
longe celebriorem illuni reddidit Manes, seu Manichaeus , Persa ,
qui leste s. Augustine, u duo principia ìnler se diversa, et adversa,

eadémque aeterna, et coaeterna, hoc est, seniper fuisse, composuit*,
duasque naluras, alque substanlias, boni scilicet, et mali , seiûens
alios anliquos haerelicos,opinalus est "
n.Ah eo secta Manichaeorum
denominationem snmsit ,
quae plerisque in regionibus propagata ,
âriis induta formis,Gatholicam Religionem pluribus saeculis dive-

xavil.
t 4oo* ^" recenti aelate Manichaeorum palrocinium Petrus Bayleus
suscpit, nullumque non movit lapidem, ut eam impielatem tot pro-
stralam vicibus renovaret *. Statuit nempe Manichaeorum hypollu-
sim rationibus a priori absurdam demonstrari, scd a poaleriori con-
sideratam approbalione esse dignam.
ARTICVLVS SECVNDVS
jRefuiaitir Po/ytheismus
4o*' Nonnulli Scriptores, etsi Deum unum esse non negcul, id
*) Vid. s. Epiph.j Contr. Haeres. , lib. I, t. 3 , n. I , Haeres. XLIV , Opp,

Mfì\. 1, p. 381, Coloniae 1682, et s. Aug,, De Haeresib., Haeres. XXIll.
^) Vid. s. Epiptt., ìbid., Haeres. XLI, p. 300, et s. Ireo., Jdv. haeres., lib.
I, e. 27, Opp. l. I, p. 105, 106, Vcneliis 1731.

^) Vid. s. Epiph., ibid.^ p. 306; s. Iren. , toc. cit.; Euseb., îWor., lib. IV,
e. 10, iiiler tìisloriae Ecdesiasticae Scriplorcs , t. I, p. 132, Auguslae Tauri-
norum 1746; Tcrtull., De Praescr., e. 51, p. 418, et Jdv. Marc, lib. I, e. 6, p.
199, ed. cit.
*) S. Ireu. tbid., e. 29, p. 108; Cf Lewald, Comment.elc, De Doctrina Gno-

stica, Heildebergac 1818. Hinc Celsus, ut referl Origenes , Christianos oinnes u»
oneraret invidia, Gnosticorum ipsis somala exprobrabat;Con/ra Celsum, lib.VI,n.b3
S(jq., Opp. voi. 1, p. 673 sqq., ed. cit.
*) De Haeresib.j Haeres. XLVI. Vid. eiusdem sancii Doclorìs libros contro Fan-
stum Jdmantum,et Forlunatum. kuclor ari, Manichéisme in Diciionnaire des scìen»
ce^phiiosophiques, t. IV, p. 97 sqq., Paris 1849, post Bcausobrc(0/j. ci/., cuius
audaciam repressi! l*. Aug. Georgius in dlphabelo Tibetano^ p. 169) , Manetis
errala mitigare conalur.Al in acre piscari videtur; siquidem lidcs babcuda est s.
. Augustiuo, qui (uni auuis l'ere uovem in caslris Manicbueorum versatus lui(, (uni
cum praccipuis iilius haercsis asserloribus et scriptis , et coram lam saepc con-
gressus fuit, alquc ex corura el scriplis, et vcib.is crrorcs eduxil.
*; Dici. ààl. crii., art. AJanichèenSy JUarcionìles , Pauliccns, Orifjéne, Xeno,
phon, el in Dialogis^ ti in l{r\>, à un Prucinciul.
THEOLOGIA NATVB.4LIS uSi
tanun a Theologis , alque l'hilosopliis potiiis sutui , (juiiin probaii
runquerutitur '.Quocl quantum inique asseraiil ostenHinms exhiben-
tlo, et urgendo argunienla, quibus D. Thomas, PP. vestigiis iii-
&isici)s , in hac demonstranda veritate utitur.

^01. Alque in primis Deum ila esse unum, ut pìures esse Deos
absulule repugnel, probatur ex surama Eius simplicilate: Sane « il-
lud, unde aliquid singuiare est hoc aiiquid, nullo modo est mullis
cuniraunicabile ». E. gr. unde Socrales est /lumo , uiullis

, illud ,
coiumunicari potesl \ scd id unde est àie homo , non polest com- ,
inuuicari,nisi uni tantum. «Àtqai,cum Deus ex sui natura sit ipsum

Esse subsistens », « ipse Deus est sua natura », ac proinde « secun-
dum idem est Deus, et hic Deus ». Ergo, sicut si S(H;rates per id
essel homo, per quod est hic Iwnio^ non jx)sseut esse plures homi-
nes, aeque ac non possunt esse plures Socrates j ila impossibile est
plures esse deos *.
4o3. Praeslat circa hoc argumenlum audire Richardura a s. Vi-

ctore: «Di versa substantialitas facit substantiam diversara. Singula-
risautemet individua non potesl facere nisi unam.Incommunicabilis
itaque est J5«/?/é"///a«5quia sic est subslantia subslantiae unius,ut non
p«jssit esse allerius. Si igilur idcirco incommunicabilis dicilur esse ,
quia non polest essealteriussubstautiae,quantomagis si Danielis sub-

idipsum per omnia, quod subslaulialilas sua? Divini-
stantia esset
lasautem ipsa est idem ipsum per omnia, quod divina substantia ,
idem, inquam, quod singularìs ilia substantia, quae sola est et a
semetipsa, et a qua sola sunt celerà omnia. Tarn igilur non polest
ipsa divinitas communicabilis esse, quam non possunt divcrsae sub-
slantiae esse una, et una diversae^ ».
*) Apud Garkium, Op. eit. , Lettre à un Eeclésifutique etc. , p. 391 , 302.

Sed iam ante ipsos Okamus (In I Disi. Il, q. 10, a. 2) uaiUlem Dei ralione na-
turali evidenler demonstrari ooa posse cxìslìmavit.
) 1, q. XI, a. 3 e. Neque buie argumenlo obslat illud, quod Fides nos docet,
Daturam scilicet divinam trìbus Personis communìcari. Elenim natura divina non
dividìtur io (ribus divinis Peràonis, scd una numero, el indivisa raanens, coinmu-
nicatur Patri, Filio, el Spiritui Sanclo ;
quoclrca licei in Iribus , mane! una nu-
mero, et esseulìaliter singuiaris, scu , ut cum Oamasceuc loquamur,ciWt<;«a i/i
e/ivùù divinitas est; ac velut in Iribus solibus sibi iaviceoi cohaereolibus , nulla
loci intercapedine disiunclis, una cademque lucis lemperatio alque coniuoclio i;
De Fide orlhodoxa , lìb. li, e. 8, Opp. t. I, p. 140, ed. cit. Id ìp&um sanctuà
NazianzeDus adnotasse videtur, ubi inquit : e Quibus el simplex natura , et cadcm
esseotia est, bis quoque proprie umus vox convcuil ì] Oial, XXXII; Opp. \. ì.
p. 520, Parisiis 1630.
') De Trin., lib. If, e. XII, p. 233, ed. cit.
tii^ TUBOLOVIA NATVHALIS
404. Ex quo argumenlo illud Tertulliani intelligilur, a Cur non

plura , si duo ? quando locupletiorem oporterel credi substantiani
«livinitatis , si corapelerel Ei numerus. Post unum numerus. . . .
Quae duo admittere, eadem potuil et plura; post duo

{ratio) poluit
leninij multitudo; unione iam excessa * yt. Videlicet, si Natura di-
vina pluribus diis communicari possel,ipsa innumeris, imo infinilis

diis foret communicabilis; siquidem natura, quae pluribus commu-
nìcatur, ad cerlum numerum individuorum non determinalur , sed
<|ua ralione potest esse in duobus ,
potest esse in ceotum , in mille,
«t sic usque in infinilum *.
405. Secundo demonslratur ex infinita Dei perfectione,Ens enim

summe perfeclum non nisi unum esse potest. Siquidem si plara
«ssent, certo quotlam discrimine inter se distinguerentur; alioquin,
sieadem prorsus natura singulis illis communis esset non multi- ,
plex, sed unicum ens summe perfeclum admitteretur. lamvero il-

lud, in quo differrent imperfectio esse non potest, quippe repu-
,
gnat in Ente summe perfecto imperfectionem aliquam esse. Difler-

rent igitur aliqua perfectione quae uni inesset , atque alteri non
,
conveniret; ideo nulium ex entibus illis infinite perfeclum eril. I-
taque Ens summe perfeclum non nisi unum esse potest. Deus ergo
ita €sl summe unus, ut omnino epugnet plures i esse deos '. « Deus,
*) Jdv. Marc, lib. I, e. V, p. 199, ed. cit.

*) Quod aulem divina Natura, cum sii pluribus divinis Personis cominunicabi-
lis, uun quidem Personis numero iniinìtis , sed soluin tribus communicabilis est ,
ex eo explicalur.quod « divinis Personis non coinmunicatur ISatura divina immedia-

te per se ipsam, sed inediis actionibus immanentibus; quae cum tantum duac sint,
neinps intellcctus, et voluutatis , ideo non sunt nisi duae Personae procedcntcs ,
et una, a qua procedunt ,

quarum quaclibet cum sii in .suo ordine infinita , non
clinquit naturam divinam in eo ordine amplius communicabikm > ; Vid. Gotti ,
OJp. C/7., t. I, traci. It De Deo, q. Il, dub. 1, § MI, p. 99, ed. cit.
'j «Deus comprehendit in se totani perfeclioncm esseadi.tSi ergo esseol plures

Dii, oporlcret eos dilTiTre. Aliquid ergo conTCoirct uni, quod nofl alteri. Si auten^
Log esset, perfcctio eorum deessct, et sic ille, in qiK> csset privatio non
alteri ,
•csset siniplicitcr pcrfeclus. Impossibile est ergo esse plures Deos »; Jòid. Quam
ratiocinalionem perspicuis bisce verbis iam s. Ioaanes Damasccnus insinuaverat :
« Deus perlfclus est, et absque deleclu, si ve boMitalero, si ve potentiam specles,

principii, ac finis cxpcrs, sempitcrnus, incircuniscriplus, ac dcniquc , ut rem uno
verbo compleclar, omnibus niodis est perfeclus. Quociroa si plures Deos esse asse-
ruerimus, inter plures discrimea animadvertcrc, neoesse eril; nani si nibil diseruut-
nis inler eos reperiaiur, unus polius est, quam niuUi. Si aulcni discrimen aliquod
inter eos exislil, ubi tandem erit illa perfcctio ? Elcnim si vel bonilalis, vel p&ten-
tiae, vcl sapienHae, vel postremo temporis ralione altquid in co ad peireolioiiein

desideretur, Deus certe non erit. Al vero idenlilas sibi per omnia cooslans, unum
potius, quam mullos oslcndtt i; Op. di.) lib. I, e. 3, p. 'J2o, ed. rjt.
THCOLOGIA NATVK.4LIS lS5
SI pcrlectus esl, ut esse tlebet, non potesl esse, nisi unus, ut in Eo
siut omnia ' ».
406. Pnieclara aulcm sunt verba, qnibus idem Tertullianns u-

nilalem Dei ex summa Eius |)erfeclione derivandam esse docuit :
« Deuni auteni ut unum esse debere quaere quid sit Deus ,

scias ,
et non al ilei* Quantum bumana condilio de Deo definire

invenies.
polest id definio, quod et omnium conscientia agnoscel
, Deum ;
summuni esse, magnum, in aelernilale constitutum, innatum, in-

(eclum) sine inilio, sine fine. Hunc enim statum aeternitati censen-
dura, quae summum magnum Deum efficiat; dum hoc est in Deo i-
psa, atqoe ila et celerà-, ut sit Deus summum magnum, et forma et
ratione et vi et polestate. Cum de islo conveniat apud omnes . . .
quaeerit iam conditio ipsius summi Magni Pnempe ut nihil Illi ad-
aequelur, id est ut non summum Magnum quia si fueril,
sit aìiud ;
udaequabilur^ et si adaequabitur,non eiitiam summum Magnum,

eversa conditione, et, at ita dixerim, lege, quae summo Magno ni-
hil sinit adacquati. Ergo unum sit necesse est,quod fueril summum
Magnum, par non habendo, ne non sit summum Magnum *m.
407. Quod autemTertuIlianus ex omnium perfectionum complexu
infert etiam ex iis singulis inferri potest. Et sane , ut unum , et
*,
alterum esemplum proferamus, unitas Dei ex notione Enlis neces-

sarii lucuienter evincitur. Ens enim necessarium hoc sibi vindicat,
ut sui non existeotia repugnet; ergo si plura existerent entia neces-
saria, eorum non Kursum, cum ens necessa-
existentia repugnarel.
1ium ex sui natura a nullo pendeat, sibique ad exislenduni sufficiat,
posset unuraquodque eorum exislere, quin alia exislanl, ex quo fit
ut eorum non-existenlia non repugnaret. Itaquc, pluribus admissis
enlibus necessariis, eorum non existentia repugnai'et simul, et non
repugnaret. Ergo vel unum tantum esl Ens necessarium, vel nul-
•) Laclant., Dh. Just., lib. I, e. 3, Opp. l. l, p. 123, ed. cit.
*) Jdi'. Marc.^ lib.l, e. llT,p. 197ed.cit. Et JÓ»</.,c. V:tQuae rafio duo sumoia
Magna composuit Duo summa Magna, duo paria, cui operae pretio, cui emo-
?. . .
lumcDto depularentnr ? quid intcrfuil numeri, cum duo paria non diiFt-rant uno?»
Polrori iure ex notione summi Magni inferendum esl dari non posse aliquos Deo»
inferiores:c Dispictamus ae<]ue ci liane partcm , an diversilas saliem duos capiat,
si parilttas capere non potuif. Porro et bic eadem regula Summi Magni patroci-
nabatar nobis, ulpote quae lotum statum vindicet diiHnitatis. . . Cum ergo sum-
mum Magnum cogatur agnosccre {Uareicn) ,
quem Oeum non negai, non polest
admilli, ut Summo Magno aliquam ad<c-riba( diminulionem , (]uia sobiicìaiur aiii
bummo Magno. . . Nega Deum, i|ucm dicis dclfriorem; nega Summum Magnum,
quera crcdis roinorera. . . Asaoiceos diìiailattoi negasli duefiiUUciB fj' Ibid
, ,
r. VI, p. 19S. 199.
,
•ìò6 THEOLOUU NATVHAL'o

luni. Quoti arguiiienluni ex iis Kichardi Vicloriui verbis confeci?-
nius: tt Si quis dicat plures deos esse, convinci poterit ex hac con-
sideratione, ununiquemlibel ah altero quolibet esse ,
quorum sin-
gulis sit proprium non nisi a semelipsis exislere* ».
408. Idem Richardus id ipsum ex immensilate Dei cora proba t :
« Imniensum sane merito quod nulla mensura comprebenr

dicilur,
ditur. Immensum dicilur, quod nulli mensurae aequale , vel com-
parabile invenilur. Si ergo plures dicimus immensos, erit quilibet
eorum cuilibet alteri incornprebensibilis, crii quilibet eorum alteri
incommensurabilis. Nullius ilaque mensura ab altera cuiuslibel al-
terius compiebenditur, el consequenter unaquaeque quamlibet al-
leram supergreditur: erit ergo unaquaeque quavis altera maior; erit

el unaquaeque quavis altera minor. Quod si est impossibile , imo
quia est impossibile, impossibile erit plures immensos esse. Quod
si nullus est quolibet altero maior, vel quolibet altero minor, sicut
unusquisque eorum est comprehensibilis, et commensurabilis sibi ,
sic erit comprebensibilis , et commensurabilis cuilibet alteri. His

allegatis , indubitanter coUigere possumus ,
quod omnino non est
nec esse polesl immensus, nisi unus * ».
409. Denique lerlium arguraenti genus s. Tliomas ex eo sumil »
quod Deus supremus rerum omnium conditor esl,;Uque moderator*^

jieuipe « ipsa creatura, ut aicbat s. Irenaeus in qua sumus per , ,
ta, quae in aspeclum veniunl, hoc ipsum testante, unum esse, qui
jeam fecerit, et regat* ». Si enim quidquid creatur , ab unico so-
lum Deo crean potest, iam potuit raundus siiie alioium subsidio e-
xistere. Quis autcm eum ajrpcllaveril Denni, sine quo munduscrea-
n potuit ? (i Quale est enim, verba sunt Tcrtulliam, ut aliquid ex-
traneum Deo sii, cui udiil extraneum esset, si quis esset ,?quia Dei
•) Op. CI/., iòiil., e, XIV, p. 235, ed. cì(.
') Op. cit., tbid. , e. VI, p. 233 , ed. cit. Et s. Irenaeus : « Queraadmodura
poleril super liane alla Plenitudo, aul iiiitiuin, aul poteslas, aul alius Deus esse,
cum oportcal Deum lioruni omnium IMerouia in immenso omnia circumcoutiaerc,
et circumconlineri a ncmine ? Si autem ex(ra illuJ esl aliquid, iam noa omnium
est Pleroma , nrqiic conlinet omnia: decrlt entra Pleromiuli , aut ei qui sit super
omnia Deo hoc quod extra cum dicunl. Quod autem deest , et delibatum est ab
aliquo, Loc non est omnium pleroma. Et lerminuro autem,et medielalcm,et liriem
habebil ad eos, qui suul extra eum »; Adv, Uaeres. , lib. Il, e. J, n. 2, Opp.
f. I, p. 116, ed. cit.
') Hoc lerlium arguraenli gcnus saactus Doctor praeter loc. cii. persequUur el-
iam in q. CHI, a. 'i.
4} Op. cit., Iib. II, e. XXVH, n. 2.

ÌHF()U)(ilA iNtTVRAI,IS l-^n
/
hoc omnia llllus is'ê, el omnia ad Illiim pcrlinere ». Sin ve-

esl, '
ro qiiidquid a |>liii-il)as illis efficilur, ab unoquo^pie eorum piaeslari

non potesl, eorum Deus essel; siquidem, observante s.Allia-
niillus
nasio, « inter homines perfeclum arlificem, sed im-

neque etiam
Lecillem appellaverimus qui non soius, sed cum multis unum opus
absolveril " ».
4«o. Item ordinala rerum omnium dispositio , et apla lolius
mundi per lejres constanles gubernalio supremae Caussae inlelli-
gentis unilatem manifeste exhibet. Si enim plures hae causae es-
seni , et taraen in unitatem ordinis , et disposilionis conveni-

rent, una ab altera penderei, nee proinde essent dii. « Nemo est ,
ita Lactantius argumeulabalur , qui quidem sapiat , rationem-

que secum putet , non unum esse intelligat, qui et condiderit o-
mnia , et eadem qua condidit virtute moderetur. Quid enim ,
multis opus est ad mundi regimen suslinendum ? nisi forte arbilre-

mur, si plures sint, minus h.ibere singulos nervorum atque virium.
Quod quidem faciunt ii, qui mullos esse volunt-, quia necesse est
imbecilles esse: siquidem singuli, sine auxilio reliquorum, ianiae
molis gubernaculura suslinere non possenl. Deus autem ,
qui est ae-
terna mens , ex omni utique parte perfectae consummataeque vir-
tulis est. Quod si verum est , unus sit necesse est. Poteslas enim,
ve! virlus absolula relinet suam propriam firmilatem. Id autem so-
liduni existimandum est, cui nihil decedere-, id perfeclum, cui ni-
hil possil accedere ». Si vero non convenirent,non exisleret ordo.
« Non Tident , subdit idem
Auclor,qui deos mullos esse ere-
duol, fieri posse ul aliqui diversum velinf;ex
qua re disceplalio in-
ter eos et cerlamen oriatur ; sicut Homerus bellanles inter se deos
finxil; rum alii Troiam capi vellent, alii repugnarenl. Nisi enim
singularum partium polest;is ad unam proviJentiam referalur, non

polerit summa ipsa con>lare unoquoque nihil curante amplius, -,
quam quod ad eum proprie pertinet: sicut ne res quidem militaris,
') JJv. Marc, lib. f, e. XI, p. 201.

) Orat. Contr. Cent. , n. 39, Opp. I. I ,
pars prima , p. 3S, Parisiis 1698,
Rine s. Cyprianus : e Neque enim Illa sublimitas potest babere consortem , cum
sola oinnem Iciieal poteslateui »; De vanii. Jdol,, Opp. p. li, Oxonìi 1682. Qu. bus
addas lìcet bacc s. loaiinis Damasceni verbartQuid iusuper aiTerri potest ,
quin si
mundus a niuitis gubernetur,Don dilabatur,corrumpaturque, el inlereaUquippe cum

inter guberuatores pugna vulgo persp^ciatur ? discrimen siquidem pugnae et con-
tenlioui adilum facìt. Sn autem qu:s dicat singulos parti praecsse ;

quaeram ex
€0 quis butus ordinis auctor fuerit , imporiumque inter ipsos parlitus sit ? tiic e-
nim polius Deus unus crii j; De Fide oriAod , lib. F, e. V, Opp.^ l. I, p. J29,
ed. cil --'; Div. iusl.^ I.b. I, e. 3, p. I2:ì J2i, ed. cit.
238 TIIF.OLOGIA NATVRALIS
nisi unum liabeal ducem uno exercilu tot

altane reclorcn». Quoti si in
fuerinl iniperalores, quol legione», quot cohorles, quol cunei, quot

alae, primura nec inslrui polerit acies, unoquoque periculum recu-
sanle ; nec regi facile, aut temperar!, quod suis propriis consiliis u-
terenlur omnes, quorum diversilale plus noceanl, quam prosinl:
sic in hoc rerum naturae imperio, nisi unus fueril, ad quera lotius
summae cura referalur, universa solvenlur et corruent * ». Alque
s. Alhanasius : « Si plures mundo praeessent , ordo iste servari
non posset , sed omnia confusione piena essent , dum unusquis-
que omnia ad suum arbilrium traheret, et adversus alium pugna-
rei" ». Hinc Origenes Celsum ita arguebat « Quanto igitur evi- :
dentius, quanto bis omnibus figmentis melius est argumenlum, quo

quis ex praeclaro rerum , quae in mundo conspiciuntur, ordine per-
suasus illius mundi veneralur condilorem, unius secumque omni
,
ex parie consentieniis unum ? ' » Accedit quod , quemadmodum

s. Irenaeus monuit, sì umisquisque Deus suis conlenlus non eril^ et
curiose agii de alienista iniustus erit, et avarus , et cessans esse

quod Deus est. Et unaquaeque conditio suum fabricatorem glorifica-
bit , et ipsi sufficiens erit , et alterum non cognoscet: si quo minus
apostata iustissime ab omnibus iudicata dignissimam concipiet poe-
nam*».
ARTICVLVS TERTIVS
Specialia argumenta adversus Manichaeisiìmm afferuntur
4i I. Ad explodendum Manichaeismum rationes, quibus iam Dei

unilatem probaviraus ,
possent exhiberi. Cura enira ostensum sit
unicum esse Deum, qui omnium aliarum rerum conditor extiterit,

piane probaturnuUum esse locum alteri Principio increato , quod
malorum quorumlibet prima causa existat *. Sed praestat etiaui ex
aliis capitibus commentum illud refellere, scilicet i" eo quod dua-
») Ibid., p. 124, 125.—») lòid., n. 39.

»; Conir. Ceis., lib. I, o. 23, Opp. t. I, p. 340, ed. clt.
*) Op. cit,, ibid.^ e. I, p. 116, ed. cit.
^) Hoc principium, sccundum Priscillianistas, leste s. Leone, csl diabolus; si-
quidcm in Epiilola XV dogmatica ad Turrtbium Episcopum Asluricensem de

erroribus PriscilUanislarum^ in qua Iti capilula Turribii approbat, haec habet:
« Scxta annotatio indicai, cos dtcere quod diabolus numquain fuerit bonus , nec
natura eius opiticium Dei, sed cum ex Cbao et lenebris emersisse : quia scilicet
nullum sui iiabeat auclorcm , sed omnis mali ipse sit principium atquc subslan-
lia j; Gap. VI, Opp. I. I. p. 22(i, Logduni 1700.

1IIF0L0GI« N'ATVRtLm 3 iQ
litas prinrì pioni m n INlanii-Iiaeis acimissa a ralione prorsus ablior*

rei; a" eo cpiocl rini,ob i|iiem pirogilala fnil, adversiitur, seu inopia
est ad honorum , et malorum, quae in niundo sunt , originem ex-
plicandam; ^° eo quod malum cuiuscum(jue generis sub unico I)eo

summe perfecto consislere pofest.
4»^. Qtiod speclat ad prirnum Per principiutn «urame malum
:
vel intelligilur ens infinite contraiium principio bono in omni re ,

ni tenebiae oppooiintur luci ; vel intelligilur principium consors
earumdem perrectionum illius, excepta sola benevolenlia, ita ut sit
quaedam natura divinaruni perfeclionum parliteps, sed ad niulura
maxime propensa. Atqui ulroque sensu repugnat principium sum-
me malum. Erô.
4i3. Prima pars minoris ita demonstratur: 1° Cum malum op-
ponatur bono % sumuium malum, si re ipsa daretur, omne bonum
tolleret. Atqui bonum converlitur cum ente. Ergo si summum ma-
lum daretur , hoc tolleret omne ens sive esset non ens ahsolute ,
sumlum; et ideo summum malum non aliler concipi polest, quam

veluli Nihil absoUUum. Atqui notio NUiili absoìuli se ipsam de-
struit, quia essel simul omne ens, et nullum ens. Ergo notio mali
summi est notio, quae se ipsam destruil. In quod argumentum il-
lud s. Dionysii adprime quadrai: u Quod autem bono prorsus pri-

\alum est, id nusquam ullo pacto vel fuit , vel est , vel eril , vel
esse potest. Denique si bonum penitus sustuleris, ncque essen-
. .
tia erit, ncque vita, ncque appetitus , ncque molio ncque quid- ,
quara aliud *».
') Vid. Ontol., e. II, ari. 9, p. 90.

») De Dtv. Nom., e. IV , § 20 , Opp. I. I , p. 869, 370, VcneiHs 1735. El
ièid., § 20, et 2], p. 371: < Malura itaque non est res alìqua. Quia ne rebus
quìdetn ìuest malum 1. Exiode Arcopagitam exìstentiam mali denegasse, et opti-
mismo plotìnìano adbacsisse Rationalistae conficiuat , cum Pantbeistis

alque ila
stelisse, in quorum systsmale cooclpi neqaìt quomodo ullum malum in mundo e-

xistat. Al perperam : Etenim Ouctor ille, ufi iam adnotavìt s. Bonarentura, e lo-
quitur per se, quod scilicet non est in exislentibus, secundum quod existcntia, sed
potius secundum quod dedcientia, cum sit prìvatio et defectusi; In lib. li Seni.,
dist. XXXIV, a. H, ([. 2 ad arg.). Et sane, ipse Ortentalium errcrem, de quo bic
sermo est,confulaturus, non nogavit ullum malum esse in mundo, sed docuit malum
non esse ullum ens, ncque ens per se, seu ens absolutum, neque ens per partici-
palionem ,
quia omne eus bonum est , sed esse prìvationem, seu defeclum boni.
< Etenim, alt, si bonum est id, quod est, et appetcndum, et Taliduin, et efficav,
quomodo quidquam possit id, quod bono conlrarium est, cum et essentia eareat,
et Tolunlute, et polenlia , et actione ? 1 {iòtd., § 32, p. 377} Et paulo ante :
e Reliquum est igìlur malum esse debilìtatem quamdam, defeclioneroque e ìkmio

(/ót</., § iO, p, 376). Inde confecit 1° malnm ooa esse in Deo, neque aliqaid di-
•Jt.fo THRni.OGU NATVRAIJS
9° Malum, ni alibi oslendiinus, in bona fimdalur % ac proiiule
non polesl esse omrtino separalum a Irono. Alqui summuin malum
oportet esse absque consorlio omnis boni. Ergo nihil est summuni
malum ^.
3" Nihil inlelligi potest valuti summura malum, nisi quoti per
suam essentiam malum est, quemadmodum non aliud summum Bo-
num, nisi quod per suam essentiam est bonum. Alqui repugnat a-
liquid esse per essenliam suam malum, quia omne ens, prout est
ens, est bouum *. Ergo summum malum esse repugnai*.
vinum, quia Deus est Ens absolutum, seu ipsum esse, a Non igitur, aìl, in Deo
malum est, ncque malum
quid divinum d {Ibid. § 21, p.37l) ; 2° Malum la
est
naluris creatis non essersi prò malo aliquod esse nalurae crealae intelligalur,sed
esse in naturis crealis, si prò malo ìntolligatur dcfectus alicuius cnlis,quod natura
rei cxposlulat.cQuare, inquii, ncc in daemoDÌbus,ncc in nobis ita malum est, quasi
malum sii res aliqua, sed ut dcrectus,et carenila perfcctionìs bonurum proprìorum t
{Ibid., § 24, p.374).Itaque Àreopagila In ea sententia versalus est, malum non esse
in rebus per se, quia illud ex principiis propriis rerum non orìlur, sed esse per
accidens^ quia in res irrepit, cum baec ab iis, quae perfcctionem suam oonsliluunt,
aliqua ex parte excidunt. < IMalo status Iribuendus est per accidcns, et propler a-
liud, etnon ex proprio principio 9 (/6/</. .§ 32, p. 376). Hac doctrina et duali-
slarum, qui principium supremum per se malum , et Pantlieisiaruoi , qui nullum
malum revera in natura esse autumabanl , errores confutavit. Cf Phil. Chrtsl.^
Dynatn., t. IH, p. 1464, 1465.
*) OntoL, ibid., p. 91.—*) Conlr. Genr, lib. IH, e. 15.
') S. Leo post verba, quac paulo ante protulimus, subdit: e Cutn Fides vera,
quae est Calbolìca, omnium creaturarura sive spiritualium, sive corporalium bouam
couiitealur substantiam , et nuUam esse naturam s ( Ibid. ). Atque Conci-
mali
liura Floreutioum , declarans Fidem Sacrosanctae Romanae Ecclcsiae , quae
e. iirmìssinie credit, proiitetur, et pracdicat unum vcrum Deum esse omnium . . .
visibilium Crcatorem: qui, quando voluit, bonitalc sua universas tam spirilualcs ,
quam curporales condidit creaturas; bonas quidem,quia a summo Bono factae sunt,
sed mutabiles quia de nihìio factae sunt v, addit: a nullamque mali asserit esse
naturam, quantum natura est i;Vid. Enc/uridion Symbolorum et Definitionum
in
guae de rebus Fidei et morum a Conciliis oecumenicis et Summis Pontificibus

emanar uni. Documenl. LXXII, Concilii Fiorentini Decrela , Bulla Eugenii IV,
Cantate Domino, p. 208, Wirccburgi 1856.
*J Cf Onlol., he. cit. Quae ut magis perspicua Gant, illud monendum cense-
nius, quod nullum est argumcntnro, quo inferlur mala, quae in mundo sunt, ad
aliquid, quod est per essentiam suam malum, reduci, aeque ac boua ad aliquid ,
quod est per essentiam suam bonum. Enimvero bona, quae in mundo sunl, ad a-
liquid ,
quod est per suam essentiam bonum, rcducuntur , quia omncs res bonae
sunt ex eo, quod particìpes sunl iniinitac Bonilatis Dei. hi (C nullum ens , ut s.
Thomas ait, dicitur malum per participalioncm, sed per privalioncm particìpatìo*
nis. Vnde non oportet fieri reduclionem ad aliquid, quod sit per essentiam malum i;
1, q. XLiX, a. 8 ad 4. Cui concinit Uoctor

Serapliycus « Ad illud, quod obii- :
cìlur, quod magis et minus accipìtur sccundum maiurem et miuorem accessum ad

termiaum; diceudum, quod veruia est in bis, quae dicuul posilionemj non aulem
THROLOGU NATVRALIS Vt.\t
4>4.y\i^nc eamdcm repugnanliam s. Bonaventura variis ar»uinpn-

Jis <Iemonslral,ex qnibus haec seligimns: i**«Omnis potentiaût dicit
Philasoplius , est de genere honorum ; ergo si aliquid est summe
nialum , illud omnino nihil potest ; summum
sed in omni genere
plus potest, quam illud , quod est citra summum ; si ergo illud ,
quod non est summe malum aliquid , potest, illud , quod est sum-
me malum, multa potest; ergo eo ipso, quod est summum, multa
potest, et nihil potest ; sed haec duo sunt incom possi bilia ; ergo ».
Omnis scienlia est de genere honorum non tantum scìentia

7.° « ,
boni, verum etiam scientia mali; scire enim malum bonum est. Si
ergo aliquid est sumrae malum , caret notitia boni, et mali ; ergo
nescit Tacere aliquod malum, nec laedere sed hoc ipso, quod ma- -,
lum est, scit laedere bonum ergo hoc ipso quod summe malum ; ,
est , scit, et nescit bona , et mala *, sed ista sunt incompossibiiia ',
ergo.
summe malum; ergo illud erit ifa omnipotens in malo.,
3° «Si est
sicut summe bonum in bono ergo omne malum subiacet eius po- ;
tentiae ; sed cuiuscumque boni corruptio est malum ; ergo cui us-
cumque boni corruptio subiacet potentiae summi mali; ergo si sum-
me malum est, potest corrumpere orane bonum; bonum, quod sed
potest corrumpi non est summum; ergo si est ponere summe ma-
,
lum, nihil est summe bonum, et si non est summe bonum; nihil est
bonum ; ergo a primo ad ultiraum , si summe raalum
est ponere ,
nihil est bonum *

». Quapropter « dicendum quod ponere malum ,
aliquid esse ,
quod nihil habeut de bono , non solum est perversi-
tatis haereticae, sed etiam manifestae caecitatis, et stultitiae »; si-
quidera illa argumenta « manifeste convincunt errorem istum esse

iutuum, et coecum, et auctorera, sive inveritorem suum oslendunt
fuisse excaecatum et impium; numquam enim in tantara tenebrosi-
tatem intrusus essel impius Manichaeus, nisi fuisset lunge ante ser-
¥us Dei tenebrarum ,
qui excaecavit mentem eius , ut non fulgeret
in eo illuminatio Teritalis,quae super omnem irradiai intellectura* ».
4i5. Has oh rationes s.AuguslinusManichaeis merito obiicit ma-

gis absurda ab iis ,
quam a Paganis , circa divinitatem tradita esse.
« Vos Paganis diciraus deteriores, eo tantum similes, quod mullos
est in his, quae dicunt privationeni; imo acc'pluntur per rfces>um. Vede magìa
malum dicìtur, quod magis reccdit a Lono , ei (âia numquam tantum reccdit ,
quin adhuc magis possit , hinc est , quod num juam ert ibi pcnere summam >;
Jbid.f a. II, q. I, ad arg,
•) In lib. Il Seul.., Disi. XXXIV, a. li, q. I in opponendo.
*) lòtj.., retai.
Fa-cuPniLos Christ.III.Pabs II. i6

St^l THEOLOGIA NATVRaLIS
deos colitis , co fero in peiorem parlem dissimiles ,
quoti iUi prò
diis ea colunt, quae suntj sed dii non snnt: vos autem colitis €a ,
quae nec dii, nec aliquid sunt, quoniatn prorsus nulla suot '».
416. Altera minoris pars demonstratur hunc in modum: »**

Ens
infinite perfectum nonnisi unum esse potest. Ergo fingi nequil ali-
qua natura divinarum perfectionum particeps.
2" Nulla natura attributis secum pugnantibus constare potest.
Atqui haec duo, naturam aliquam esse divinarum perfectionum

participem, et esse simul ad malum maxime propeusara, sibi ad»
versantur. Ergo '.
3* Intelligi nequit, quomodo Ens infinite perfectum possit ma-
lum prosequi. Etenim ens intelligens capere mala Consilia non pot-
est, nisi ex ignoratione recti, vel utilitatis alicuius spe. Atqui ens ,
quod aeternum,el independens, atque infinite intelligens adstruitur,
rectum ignorare nequit , et sibi sufficiens nullius utilitatis conside-
ratione a recJo avocari potest. Ergo malum prosequi nequit.

417. Itaque evidenlibus rationibus a priori repugnantia dualismi
evincitur. Quod cum ila sii, illud systema nullo modo potest de-
monstrari verum a posteriori \ sic enim idem csset , et non esscl
repugnans. Fallitur igilur Bayleus , atque ratiocinandi leges ipsis
<yronibus perspectas ignorai , cum dualismum falsum a priori fa-

telur, sed verum a posteriori demonslrari contendit.
4 18. Quod spectat ad alterum, in systemale Manichaeorum ho-
norum, et malorum, quae in mundo sunt, origo explicari non pot-
est,sive principium illud malum tamquam mera priv.itio, sive tara-
quam aliquod ens adstruatur. Etenim si esset privatio , seu nihd ,
ipsum velut alicuius rei causa intelligi haud potest. Sin aliquod ens,
ac proinde aliquid boni, hanc entitatem vel a seipso, vel a princi-
pio bono haberet. Si primum, duo essent principia sumrae bona ,
et ideo, secundum illud systema, nuUum malum posset in mundn

extare. Sin alterum, ratio, cur mala in muodo exislant ,
principio
summe bono, utpote principii mali causae , adscribenda foret \ id
quod a Manichaeorum sententia abhorret.
419. Praeterea , licet etiam hac alia ratione argumentari : Duo

principia, quae Manichaei fingunt, vel aequalis sunt virlutis, ve!
inaequalis. Atqui si prius, tunc ncque bonum, ncque malum erit
in muodo, quia vires aequales, et oppositae sgsg mutuo ehdunl.Ad

rem s. Alhanasius: «Inter illos, qui paria possunt, neminem, qui
excellat, et fortior sit, invenies. Etenim si, nolente alle; n , alter
*) Centra Fauslum, lib. XX, e. 9.—») Cf p. 148^

THBOLOGIA NaTVRALIS 94-^
exislit) aequnlis certe umborutn vis et imbeciliitas est: aequalis qui-

eleni vis, quia alter allerius voluntatem, esistendo, vincil; imbecil-
litas vero, quia, ipsis nolentibus, res praeter mentem eveniunl: si-
qiiiUem bonus, invito malo , et vicissim malus, bono nolente , exi-
stit *
». Si vero posterius, tunc vel unice bonum, vel anice malum
oblinebit, nempe, si praevaleat Principium boni , malum bacchari
non sinet, nec sioere poterit; si principium malum viribus superius
sit, nullum erit bonum. Ergo in Manichaeorum hypolhesi ratio
bonorum, et malorum, quae in mundo sunt, explicari baud potest.
Ncque bonorum , et malorum origo melius explicalur j si
îo.
duo principia foedus quoddam iniisse, ne u-
fingas cuni Baylio illa
Irumque u suis efiectibus producendis impediretur. Nam in primis,
foedus buiusmodi naturae ulriusque suppositi principii adversatur.
Siquidem, asserebat Manes, quemadmodum s. Arcbelaus testatur ,
Deum bonum in firmamenti medio regnum suum locasse, ut suam,

quam cum Deo malo oppositionem habet, designarci". Quocirca in
sententia Manichaeorum, natura utriusque principii talis est, ut u-
nnmquodque , quantum in ipso est , non nisi efiectus propriae na-
') Orai. Adv. Geni., n. 6, Opp.. t. I, Pars prima, p. 6, ed. cit.
*) Jcla disputationis Arehelai Epùcopi ifesopotamiae , et Maneli» haeretiar-

chae. Ea protulit Zaccagni in Colteci, manument. Eccl. graec. et latin. , Romae
1698. Manetem Arcbelaus ila etiam alloquebatur : e Vsquequo dignitate nomiois
menttris ? Deum elenim solummodo nomine appellas, et deitatem ipsius Lumanis
iuGrmìtatibus comparas . . * Si . . . Deus mnrum conslruxit, timidum se hic, et
nihil fortiludinis se babere designai ). Ibi etiam iliud absurdum !VIaneti exprobrat,
Deum malum esse iocreatum, aeteraum, et iodcpendentem,
quod doceat acque ac
Deum bonum et illi nìbilominus e diametro opponi. Oeniqae ceterìs
; , omissis ,
observat Manetem non fuisse suae doclrinac arcbitectum, sed eam aotea tradilam
fuisse a quodam viro suppari Apostoioruin aetatì, qui Scjthianus vocabatur. (Vid.
Bernard. hl&recìial^Concortiantia Sanctorum Palrum Eeclesiae Graecae a'que La-

tiaae^ t. II, Doctnna s. Arehelai, p. 226, 227, Auguslae Vindelicorum 1769). Haec
Ada sjriaco sermone conscripta, et ab Hegemonio in graecum conversa, Arehelai
Episcopi Cascborum in Mesopotamia cum Manete disputationem exhibeut.Ea velut
fabulosa exsufflat Beausobre (Op.o/.); dum nihil tota retro antiqoitate ils valgalins
faerat; siquidem ipsa teslantur s. Cyrillus Hiero5ol.,qui (Co.'ecA.VI,n.XXVi[-XXX,
Opp. p. I04-106, Parisiis 1720) ex Actis bisce iam graecis Manetis errata dcsum-
psit; s. Epiphanius, qui {Adv. haeret., Haeres. LXVI, lib. II, tom. II, n. X, Opp.
Tol. I, p. 627, ed. cit. ) in baeresi Manetis partem Actorum inseruit ; Socrates,
qui {Bist. Ecel.^ lib. I, e. 22 , Inter Bi*loriae Ecclesiasticae Scriptores, t. II,
p. 48, ed. cit.) Manetis hisloriam ex Aclis iìsdem cootexuit; Photius, qui in Bi-
btiotheca (n. LXXXV, p. 203, Rolhomagi Xô'ii eadem Acta recensuit; s. Biero*
nymus, qui ( De Firit illuitribiit^ e. 72; apnd Fabricium, Bibìiolheca Eccletia-
altea., p. 161, 162, Uamburgi 1718) scribit hos Syro sermone primitus composi-
tos fuisse, deinde in graecum traaslalo»; Beraclìanus, qui, ut scribit Phodus (/oc.
e /.), ait s. Archclaum everlisse id ,
quod Manichaei Evangelium appellant , et
Gigauleum Iibrum, aique Tbesauros.
,
o44 TIIBOLOGIA NATVRiLIS
turae consentaneos praeslare conetur-, rum hoc autem neces«ario co-

natu nequit simul consistere, ut per se patel, suppnsila hypolhesis
foederis initi. Quam in rem illud Lactantii eliam quadrai : « Ne-
cesse est , ut suos quisque limites aut Iransgredi nequcat , aut, si
transgressus fueril, suis alterum finibus pellai * ». Deinde,si prin-

cipium sumrae bonum tolerare malum potesl ,
quia ad id foedere
sese adstrinxit, quin tamen bonum esse desinai, eliam absque eon-
sorlio principii summe mali non desinit esse sunime bonum j
per»
mittendo mala in mundo.
421. Quod denique ad tertium caput attinel, quaeslioni de origi-
ne nialorum magnam quidem lucem afFert Revelalio, quae nos do-
cet mala, quae in mundo occurrunl, vitaraque humanam vexanl ,
non esse ex primo Dei Consilio, qui homines rectos , et sine ullfj
malo, et defectu animae vel corporis creavit, sed esse nostri proto-
parentis poenam peccati'. Quocirca malum, observanle 5. Angu-
stino, tt duplioiter appeìlatur, unum, quod homo facil, alterum ,
quod palilur-, quod facit, peccatum est; quod palitur, poena . . .•,
ita homo male facit quod vnlt , ut male patìalur, quod non vult •.
Sed neque naturali rnlioni argumenta omnino desunt, quibus ma-

lum cuiuscumque geneiis, ipsaque hominum peccala sub unico Deo
summe perfecto consistere posse oslendat.
4^2. Et sane non alia nialorum genera admiUi possunt ,
quam
physictim,^ et morale*'^ alque islud quidem dicitur malum culpae ,
si in actione humana invenitur , cum haec ad morura regulas or-

dinem non habel -, illud vero ve! sequilur conditiunem natui ae ,
quae aliquo bono privatur , et dicilur malum naturae , uli est re-
rum corruplio, vel est in punitionem culpae, et dicitur malum poe-
nae", Atqui tum malum physicum , sive naturae , sive poenae ,
*) Loc. cit., p. 124.

*) Hiac Ralionalislae , cum doctrinam de peccalo orìgmali inythicam fiogani
vel cum Voltairio {Remarques sur les pensèes de Pascal) malum mficientur, uti
Lerminier ( Elude </' hist. el de morate ) et La Reuve , Folnpté, Pcriracu , et

criliq. tilièr. eU:.), vel, uti Damiron ( Essai sur V hist. de la pàti. , passim) ;
Jouffroy {Court de droit natur.., Paris ÌS'ÒS, lib. V, t. i, [>. 141; Melange» pài-
ioioph.j Paris 1840), illud veluti oecessarium couditioais bumanae effectum, qui
proinde Deum ipsum auctorem liabet, agnoscuat.
') Conlr. Jdtm. Man., e. 26.
*j Nec dari, nec dari posse malum , ôd vulgo melaphybicum dicitur , ostea-
dimus in Onici, y e. II, art. 9, p. 9'ò.
") De ii8, quae noxia , et inulilia in rebus esse dicuntur , et quae inlcr mala
phygwa recenseulur , vid. p. 42-44. Addimus liaec s. Ambro&ii : e Sid forte
diceut a!ii]u': Quid quod cuiu uiiiibus eliam lellialia et p€iiiii;ioaa geui'rantur ?
TUEOLOGIA NATTMÎLIS 3^5
tum malum morule sub uqìco Deo sumrae perfecto coas)sler« pot<
est. Ergo.
4^3. Veritas mìnoris ila evincitur: Quod ad mala pbysica spec-
ial, ìlla ad Deum, tnmquam ad causam , non dìrecte^ sexx per se ,
sed indirecte , seu per accidens referuntur. Siquidem quoad mala

Tìatttrae ^
quae praecipue in corruptione , vel in tendentia ad cor-
ruptionem consistunt , eorura causa est Deus, non quatenus mala
effirii; sed quatenus fertur in bonum, quocura contraria quaedaiu
privatio coniungitur. « Agens, ait s. Thomas, in quantum sua vir-
tute producil aliquam forroam, ad quam sequitur corruptio, et de-

fectus , caussat sua virtule illam corruptionera , et defectum. Ma-
nifestum e«t autem, quod forma, quain principaliter Deus intendi!
in rebus creatis, est bonum ordinis Vniversi. Ordo autem Vniver-
si requirif, qutnl quaedara sint, quae deficere possint, et interdum
deficianl '. Et sic Deus in rebus causando bonum ordinis Vniversi,
ex consequenti, et quasi per accidens causai corruptionem earum'».
Cum li-itico cooium, qaod ioter alimenta vitae Doxium reperitur, et Disi praerisnoi
Tuerit, consnevit saluli nocere. Inter alia quoque nutrimenta vìtae helleborum de-
prelienditur. Aconìta quoque falluot freqaenter, et decipiunt coUìgentem. Sed hoc
ita est , ac si repreheoda& lerram ,
quia non omoes homines boni. Sed quod plus
est accipe, quia non omnes boni angeli in codo.Sol nimio calore spicas torret, adarit
gigaentium prima exordia. Luna quoque viantibus iter demonstrat, latronum prò*
dìt iosidias. Num igitur dignum est, bis (quae utilia sunt posthabenles) Conditoris
gratiam non cunfiteri , et ut propter aliqua alimentorum noxia, Creatorls prospl*
cienliae derogemus ? qua:»] vero omnia gulae causa debuerint procreati, aut exi-
gua sint quae ventri nostro divina indulgeolia ministraverit. Oefìnitae nobis escae
5uiit, et nolae omnibus ,
quae et voluptatem generent , et corporis salubritalema
Singola autem eorum , quae generantur e terris , spscialem quamdam rationem
faabenl ,
quae prò virili poriiorte complent universae pleniludinem creaturae. Alia
ergo esui, alia poluì, alia alii nascuatur usui. iNihil vacat , nihii inane germinat
terra.Quod libi putas inutile, aliis utile est, immo ipsum libi frequeoter alio est
n«u utile. Quod escam dou adiuvat , medicinam suggerii, et saepe eadem, quae
tibi noxia lunt , avibui , aut feris inooxium ministraot pabulum. Sturni Tescuolur
conio, oec fraudi est eis ,
quoniam qualilate sui corporis venenum succi letbalis
evadunt Helleborum autem periti lovjuuatur e>cam esse, et alimoniaoi co-
iuroicum, eo quod naturali quodam temperamento sui corporis vim pabuli nocea-
tis evitcnt .... Non solum igitur nulla in bis reprebensio Creatoris, sed eliam
ìiKTcmenlum est graliarum.S quidcm quod ad periculum putabas esse goneratum,
ad reroedia tibi salutis operalur. Nam et id quod periculi est ,
per proTideotiam
decliiiatur : et id quod saluti», per indusiriam uoo amittitur i; BexaemeroJi, )>b.
Ili, c.IX, Opp , t. I, p. 26, 27, ed. ci.

') Id IX eo facilius per&ptcitur, quod, ut in Cosmol., e. ì. art. S, p. 259 ii>
ximns, non cssel gencratio unius, n:bt esset corruptio altenus.

*) I, q. XLIX, a. 2 e. Quomadj ofdo Vui«-cr»i ina-qiialitatcm rerum, aliarum
nempc, quat- iuvofiuplibik^, aliari»m>ûe, quae corruplibiles siutj eiposiulet^ sanctus
1^6 THEOLOGIA N.^TVBALIS
4u4. Idem dicalur tìe malis poenae ,

quae riempe con?equunlur
culpum: « Ad orclinem Vniversi perlinet oido iustitiae, qui requi-
rit , poena inferatur. Et secundum hoc Deus est
ut pecca loribus
auctor mali, quod est poena ^). Et sane, ut subdit s. Bonaventura,
« defectus poenalis insepainbiliter consequilur defectum culpabi-
lem; impO:;sibiIe est enim, ut dicit Augustinus, esse dedecus pecca-
ti sine decere vindiclae * ».
Dodor cxpKcal i5»rf., q. XLVIII, a. 2 e; Contr. Gent.^ lib. IH, e. 71, et in lib.
Il 5enf., Dist. XXXIV, q. F, a. 1. Atque lilc nolatu dignum est ordinetn soeie-
lalìs iuaequalilatem condilionìs homiaum, quemadmodum ordo universi inaequali-
latem rerum naluralium, expostulare. E. g., sì omnes diviles forent, e nuUus e-

rit artifcx , non archileclus, non faber , non calcearius , non plstor , non sulor ,
non fabcr aerarius non f'unium conteclor, non aliud quidquani buiusmodi : quis
,
cnim divitum umquam baec Iractare voluerit, quando ii eliam, qui haec tractant,
cum opulenti fuerint, non ultra suslinent horum operum miseriam ? t S. loann.
CLrysost., Dom. XXXIV In
I Cor., n. 5, Opp. t. X, p. 316, Parisiis 1732.
*) Malum, ail etiam, naturalis defectus vel malum poenae vult, volendo
fbid. i
aliquod bonum , cui coniungitur tale malum. Sicut volendo tustitiam , vult por*
nam, et volendo ordincm naturae servar!, vult quaedam naturaliter corrumpi i ;
J6id., q. XIX, a. 9 e.
«) In Ito. II Sent., Dist. XXXIV, a. 1, q. 2, resoì. Atque hic utramque pa-
ginam facit captiosum illud praeverlere argumentum , quo quis , cum pcccalum
sitnihilum , Deum bominem peccantem prò nibìlo punire contenderet. En quo-
modo idem Scrapbycus Doctor, explìcans quanam ratione peccatum dicendum sit
nìliilum, illud sopbisma exsolvit: « Dicendum quod malum, sive peccatum dupli-
«;ìler potest acclpi. Vno modo abslraclive , alio modo concretive. Secundum au-
tem quod malum dicitur concretive , sic concernit illud, quod deformat , vel ali<
quam substantiam; et sic dicitur peccatum res mala, utpote actio mala, vel ani-
ma mala. Et boc modo malum aliquid est, et babet esse naturae. Si autem ali-
quando dicatur ipsa rcs mala , sive peccator nibil esse , boc dìcilur quantum ad
bene esse ,
quod quidem est esse ordinatum. Vnde cum dicunlur bomines nibil
fieri, cum peccant, boc non dicitur, quia omni esse priventur, sed quia privantur
esse ordinato ,
quod quidem est esse completum, et de quo dicit Boelius ,
quod
esse est quod ordinem retinet , servatque naturam. Contingit iterum loqui de co
malo, sive de peccato abstraclive, et boc modo malum , sive peccatum in redo,
sive pracdicatione formali non est aliquid, sed nibil ,
quia non est ens , nec bo-
num, sed privatio boni. Quamvis autem malitìa, vel peccatum nibil sit in recto,
in obliquo tamen alicuius est , et alicuius ut opposili, et alicuius ut subiecli. A-

malum enim est privatio boni; et quia sic est pri-
licuius ut oppositi utpote boni;
vatio boni, ut tamen non sit omnimoda boni adnibilatio, sic privai bonum , quud
relinquit bonum; unde sic privat bonum graliae , quod relinquìt bonum natu-
rae ; sic privat aclum , ut relinquat apliludinem ; sic privat bouuin quantum
ad effcclum , ut tamen in subicclo relinquat dcbilum ... Est eliam alicuius
entis ut subiecli , quìa est in aliquo ente ; non cnim est omnimoda privatio,
sive adnibilatio . . . Dico ig'lur, quod pcccalum est nicrilum poenae , non so-
lum ralione privaliouis , sed eliaui ralione debili relioti , et boni privali ;
unde non est bomo dignus punir! solura quia bono card , sed quia carcf ,
THEULCMilA NATVBALIS I^J
4» 5. Insù per corrtqjUo^ et malum in rebus sequitiir ex co quod
res creaiae agunt stcundum modtim propriae naturae\ lìdtva propter
contrarietatem^ et reptignantiam^ quae est in rebus^ una res est al-
*.
terius corrupiiva
4a6. Quae curo ita se habeant, ita argumentamur: Si infinita Det
perfectio exposlularet, ut mala pbysica a rebus subtrabantur, diccD'
dum foret Deura debere auferreab Vni?ersoordinem,qui est ipsius
Vnitersi booum, atque impedire quominiis res crcatae aganl secua-
dum niottum propriae naturae. Atqai buiusmodi consequeatis fal-
si laleui nemo est ,
qui non videat.Ergo mala physka sub Deo som-
me perfeclo consislere possunt.
4 '.7. Ex quod Deus Vniversi ordinem sine uUius mali

e\> aulein,
admixtione obtuiere potuisset, inferrebaud licet Tpsum ratione suae
BoDilalis ad bo<' teneri. Nam in primis nostrum non est definire

,
utrum niebus sii illum ordinem obtineri per pbysica mala, an sine
illis. Deinde, etsi hoc alterum melius aestimetar, tamen dici non
|K)test Deum , ratioue suae Bonitatis , ad id, quod est melius, te-
neri ".
4i8. Adde bis, quod mala pbysica jobservante s. Basilio", ad no»

stram utilitatem inducuntur', si quidem plurimum conferunt, ut fi-
nem nostrum, nempe felicitatem,et certius,et facilius consequamur,
exercendis enim virtutibus occasionem praebenl , culpas contractas
abstergunt, animum ad praesentium volaptatum contemptum,atque
ad aeternorum bonorum araorem adducunt. E. g., « divilias, subdit
laudatus Doctor, quidem auferl {^Deus) iis, qui male illis utebantur,
inslrumenlumqiie fuerant.Morbum inducit iis,quibus
illis iniustitiae
magis expedit membra babere impedita, et impetus ad peccaodum
iardiores. Mors veuit, ubi finis adest vitae iam expletae, quem cui-
libet ab inifio fixit iustum Dei iudicium longe nostram utililatem
prospicientis. Fames, et siccitates et inundationes, communes quaé-
ei (febei Iiobere. Et licet carenila illa DÌhìl sit , debifum tamea babendi aliq^T^
esi; et ideo ex hoc non sequitur ,
quod Deus puoiat bominetn prò bìIiUo ,
quasi
peccatu» dìIhI sit. Boc «utem apertum est, si quis coosidereé in sensibili exeni*
pio, sciiicrt , cuna rex incarcerai serruai ,
quia non reddidil (ributum ; ve] cum
allquis rredilor incarcerai aliqucm, quia non solvit sibi pecuniam mutualam; pri-
Talio enim non per se, scd cum debito est in causa ); Jòid., a. II, q. 3.
*) Conlr. Genl.^ ibid.
*) Cf Cmmc/., c. Vllf, art. 2 p. ^3 sqq. Nullum ex huiusmodi nalurae de-
,
fectibus duci posse argumeutum contra Dei bonilalem conlcssus est ipê Spinoza
(Traci, theoi.potit., e. VI, p. 241, Opp. l. I , ed. cil. ), atque etiam Bajlius ,
art. MantcAeens, D.
'; Uom. Quod Deus non est aueior maU, Opp. t. I, p. 423, Facisii» 1618.
,
7.^8 THEULOGIA NATVIULIS

ilani suiil civilalum ac genlium plagae, hoininum peccala imraodii*
punienles. Vt enim benefacil medicus eliani ubi corpori molesliam
el tlolorem inferi, cum morbo namque bellum^gerit, non cum af-
groto', sic el bonus Deus salulem omnibus per ca&ligalionem ac poe-
nara distribuii *
Quare huiusmodi mala, bene iis utentibus bona
».
sunl, atque, ul Tbeodoretus ait, non nisi improprie el vulgo mala
uppellantur: « Mala proprie appellamus, non ea,quae vulgo exisUi

xnantur, paupertalem, aegriludinem , et alia bis similia, quae cala-
wilales appellare nonnuUis mos est, sed malitiam, libidinem, caete-
rasque iniquilales " ».
429. Denique illud ilerura observalum volumus , quod mala ,

quae noslrara vilam comilanlur,alque ipsa mors locum non babuis-
sent 5 nisi a primaevo innocentiae statu nalura bumana delurhala
fuisset. Quare illorum malorum quae tamen plus quam decet , ,
exaggeranlur ', origo ex peccalo originali repetenda est. Deum vero

hunc generis humani lapsum perniiltere poluisse ex diceodis con-
slabit.
430. Ad malum morale quod allinei , ipsum inesl in aclione ,
quaea morum regula deficil. Causa igilur huius mali, uli iam s.
Basilius adnotavil,in volunlale tantum crealurae ralionalis sita est.

« Principium ac radix est peccati ea, quae in uobis poleslas est, et
urbilrii liberlas ^ ». Elenim , cum creatura ralionalis libera sii, el
limiiibus circumscripta,de£ìciendi capacilalem babel,alque liberiate

uli ad bonum, vel abuli ad raalum polesl. « Bonum ex hoc,quod e^t
creatum , aliquo modo polesl deficere ilio defectu , ex quo maluni
voluntariura procedila quia ex hoc ipso, quod est creatum, sequi-
lur quod ipsum sii subiectum alteri sicut regulae , et mensurae* ».
Quocirca orilur hoc malum, ul s. Nyssenus inquit, « in libero ani-
mi arbitrio el eleclione •, lune sislens, quando fueril aliquis animae

recessus ab eo, quod bonum est et boneslum "n. Deus autem « ma-
lum culpae, quod privai ordinem ad bonum divinum , nullo mo-
do vult ' ». Et sane , « malum quod in defectu actionis consi- ,
stil, semper causatur ex defectu agentis. In Dee autem nullus defe-
clus est, sed summa perfeclio. Vnde malum, quod in defectu aclio-
*) Loc. cii.
') Graecarum affeclìonum curatioy Serm. V, De nalura haminis, Opp, t. IV,

p, 550, Luleiiae Parisiorum 1642.
•) Vid. Fred. Benedici., Theodicea, Aanabergae 1822.
*) Op. cit., p. 422.
**)
Qy. disppi De Malo, a. 3 ad 9.
*) Catechetica OiaUo, e, y,Opp. l, 3, p. 53, Parisiis 1638.
'} ì, q. XIX, a. 9 c.
THFOLOGIA NATVBALIS U-fo
ins crnsistil , ?el ex tlefeclu actinnis non reducilur in
cuusulur,
Deum, sìcut in cuusani ' ». Quin immo inaiutn morale prorsus a
Deo reprobari ostenditur ex eo, quoti severissime illud prohilêl, et
insuper noliones insti, et iniusli hominura cordibus inscripsit , et
valida media, quibus ad bonum incitamur, et a malo abducimur,

nobis hirgilur. « Nec idem, ad rem aiebat Terluliianus , bubeodus
est delit ,
ti :iuctor condemna-
qui invenilur interdictor , imo et
tur* M. Et Theodorelus post verba paulo ante prolata subdil; « Nos

nutem ipsi baec facere audemus: causa profecto islorum sumus, non
Deus qui contraria legibus sanxil ' w.Quare neuliquam Deum velie
uialum monile*, sed illud permillere tantum dici debet ,

quatenus
nempe illud non impedii , sed sinit , ut agentia ralione , ac proinde
J»bertate pratdita prò lubitu operenlur. «Per privationem cohibitio-
nis. . . peccata dicuntur permilli a Deo, in quantum non impedit,
cum impedire possel*». Quae privalio cohibitionis, ut subtlit s. Bo-
naventura, non est consensio. Nani« permillere raalum est duplici-
ler ; aut non cohibendo manum , vel animum nec in facto, nec in
relributione non cobibendo manum, sed ta-
, et sic consentire est: vel
men puniendo transgressorem,et arguendo conlinue,el sic non con-

senlit, et hoc modo Deus perraitlit, et non consentii "».
«) I, q. XLIX, a. 2 e. Cf p. 224.
*) Jdv. Alare., lib. II, e. 9. Bine s.Ànselmus boc praeclaro olilar argumcnto,
ul ostendat peccatum nullo modo Deo, velul causae, adscribi posse : lusta voluntets
bumìnis est ea, qua vuU id , quod Deus vult eam velie, inìusta vero e contrario
rst ea, qua vult id, quod non vult Deus eam velie. Vode sequllur, quod si Deus
vellet bominem peccare, homo peccando non peccarci, simulque voiuntas eius iu-
ila, et iniusta foret ; iusta, quatenus conformis esset divìnae Voluntati, qua Deus
vellet illam peccare; iniusta, quatenus eidem Voluatati repugnaret, quae prohibet
pecc&re; De lib. ari., e. 8. Quod idem argumentum oonfecerat sanctus Njsscnus
its verbis:c Nulli reprehensioni affine esset vitiam,ut quod sui effectorem et patrent
Deum sibi adscribcret i; Loc. cit.
') Loc. cit. Alquc alibi ita Deum alloquentem inducit: e Cum iudex sim, pu-
nire nolo , sed supplicia praedico , ut comminatione peccatores prudentiores effi-
ciam: et admoneo, et consulo, ut omnem speciem iniquitatis odio habeant, et ili-
8lae, et moderalae mentis curam gerani >; Interpretatio in Psalmot, Ps. LXXIV,
Opp. t. J, p. 696 ed. cit. Lubet addere baec Novatiani verba: e Non enim potc&t
Gerì ut sii iuitialor, aut arlifcx ullius mali opcris, qui nomen sìbi porfecti vindicat
et parentis et iudici:>: maxime cum omnis mali opcris viadex sii, et iudei ;
quo-
oiam et non aliunde occurrit bomini malum , nisi a bono Deo recessissef i; De
Trin., e. IV.Inler lacobi Pamelii JnnoU. inTertulL, p.739, 740,Parisiis l63o.
*) Hanc verilalem ipsi etboici agoovere; Vid. Sali., De Diis et Alando, e. 12,
*; In lib. ly Seni, Disi. XXXIII, q II, a. Il tol. 2 e. Eadcm ralione loculus
fucrat Oem. Alex. « Rcòlat ul brcvilir dicamus ea,quae suiit buiusmodi, evenire,
Deo non probibenle »; Slrom., lib. IV, n. 12, p. 602, Opp. l. I. Oxoni» 1715.
•; la hb. 1 Senl.^ Disi. XLVlIj a. J, q. 3 c</ arj.
u5o THEOLOGU NATVHALIS
43 1. lana vero haec mali moralis permissio divinae peifeclioni buuci
lepugnat. Etenim 1° ila Deus permiltit pece a tu m , ulhocexiisy
cjuae Deus intendi! , necessario non consequatur. Deus enim hoc

unum intendi!, ut creatura rationalis liberiate sua reclc utatur, at-
que ita felicitatem, ad quani illam destinavi!, assequatur. Ita Ter-
luliìanus Marcioneni redarguebul : « Tota ergo libertas arbitrii ia
utramque partem concessa est illi , ut sui dominus constanter occuF-
reret, et bono sponte servando , et malo sponte vitando ; qnoniami
et alias posilum hominem sub iudicio Dei , oportebat iustum illud

efficere de arbitrii sui meritis , liberi scilicet. Ceterum nec boni ,
nec mali merces iure pensaretur ei ,
qui aul bonus , aut malus ne-
cessitate fuisset inventus, non volunlate.In hoc et lex constituta est,
non excludens , sed probans liberlatem , de obsequio sponte prae-
stando , vel tranpgressione sponte committenda : ila in utrumquc
exitum libertas paluit arbitrii '». Quocirca « si semel homini per-
miserat arbitrii libertatem et potestatem, et dlgne permiserat, sic-
ut ostendimus, utique fiuendas eas ex ipsa institulionis auctoritate
permiserat^ frnendas autem quantum in ipso^ secundum ipsum^ id
est secundum Deuni, idest in bonum " ».

2** « Administratio universitatis , uti post s. Augustinum • in-
quit s. Bonaventura , est ut Deus sic res conditas administrel , ut

cas agere proprio molu sinat* ». Deus autem permittendo malum
morale naturam rationalcm modo, qui illi consenlaneus est, guber-
nat, eam enim validis auxiliis instruit, ut peccatum cavere possit,
sed si ipsa ad peccandum libere se determinet, non impedii ,

quo-
minus prò suo lubitu se determinet. Audiatur ilerum Tertullianus:
« Igitur consequens erat , ut Deus secederet a li berta te semel con-
cessa homini , id est , contineret in scmetipso et praescientiam et

praepotenliam suam, per quas intercessisse poluisset, quominus ho-
mo male liberiate sua frui aggressus,in periculum laberetur.Si enira
ìnlercessisset, rescidisset arbitrii libertatem, quam ratione, et boni-
tate permiserat * ».
3" Deus ncque ex sua sanclitale , ncque ex sua benignitale, nc-
que ex sua sapientia peccatum impedire lenetur. Non quidem ex
sua sanclitale; siquidem sanclitas Dei exigil, ut Deus peccatum odio
interne infinito improbct, non vero ut lenealur omne peccalum dc-
pellere ,
quemadmodum ex eo, quod Deus virlulera necessario a-
') Àdv. Marc, lib. Il, e. VI, p. 218.—») Ibid., e. VII, p. 215.
») De Civ. Dei, iib. VII, e. 30.
J) In liò. I iyent.. Disi. XLVll, a. I, t{. 3 rcsol.
*) Op. cit , lib. Il; e. VII, p. 218.
THE0L06U MATVRALIS 201
mat, non licei concludere Eum teneri efficere , ul omnia virtulis ,
ci pielalis opera cxistant *. Ncque ex sua benigoitate Deus «nini -,
non lenelur omnibus donis possibilibus hominem cumulare , nec

proinde privilegiura non peccandi ei concedere. Ncque ex sua sa-
pientia^ si quidem S:ipientia Dei haud postulai, ut Deus illa mala
permittere nequeat, quae ab Ipso ad maximum bonura, et ad fìnem
sibi praestilutum ordinari possunt. « Quamvis malum, secundum
quod exit ab ;igente proprio, sii inordinalum, et ex hoc per priva-
lionem ordinis definiatur», tamen nihil prohibet ,
quin a superiori
agente ordinelur* »; scilicel mala moralia a Deo ad bonuni, et ad
fines suos ordiuanlur , non quidem qualenus Deus velil illa mala ,
ut bonum bonum, et ex
consequatur, sed quatenus vertit malum in
ipso malo elicil bonum. « Vull bonum consequens, ex quo malum
ordioatiir; ex quo sequilur , quod velit mala facla ordinare , non
aulem, quoil velit ea fieri* m; nimirum, si humo sua pravitate bo-
num malum conTertit, Deas
in , e contrario, sna Sapientia efficit ,
ut bonum ex malo nascalur. « Sicut , inquit s. Àugustinus , mali

homiues male utuntur creatoris bonis,sic Creator bonus bene ulitur
homiuibus malis. Novit quid inde agal , qui tolum creavit huma-
num genus. Aurifex portai, aurifex appendit. aurifex librai. Piclor
novit ubi ponat nigrum colorem , ut sii decora pictura \, et Deus ne-
scit, ubi ponat peccalorem, ul sii ordinata creatura ? *» Hinc idem
sanctus Doctor: « Ncque Deus omnipotens,quod etiam infideles fa-
Icn'ur, rerum cui summa potestas,ullo modo sineret mali aliquid
esse in operibus suis, nisi nsque adeo esset omoipolens, et bonus,
ut bene faceret et de malo'».£. g., « nisi Deus anlerioribus saecu-
lis servarci sua palieulia peccalores, unde nascereniur hodie tot
fkleles? . Quid diabolo nequius ? Et de illius nequilia quanta bo-

.
na fecit Deus ? Non funderelur prò salute nostra Sanguis Redem-

ptoris ,nisi per nequiliam desertoris *».Hinc, ul advertit s. Thomas,
« non esset palientia Marlyrum , si non esset perseculio fyranno-
rum* »j atque ex scelere omnium atrocissimo in Christum Filium
•) e Oiccndum, inquit itlem Scrapliycus Doctor, qeod, zeltit oboial petcalo^ ve-
runi est salvo iure iustitiae; et iuslitia, prout est ordo Vniveiî, boc exigit, «t Deui
permiUat bomiflem secuodutn imperium suae voluotalùi; Jhid, ad arg,
') 07' d^^PPì De Fer., q. V, a. 4 «d 3.
») lo m. 1 Seni., Disi. XLVI, q. I, a. 4 tot.
*) Sermone* de tUvertù, Sertn. CCCI, e. 5, o. 4.
*) Enehir., e. XI, n. 3. Vnde De«s e mb cis (erealuris iiSeris) adeiait lune
polcstalem (peccandi), potcMititis, «t melitis esse iudicans cliara de malis bene fa-
rere, quam mala esse non sincre i; De C'iv. Det\ lib. XXii, e. 1,
•J Strm., loc. cil.-'j I, q. XXII, a. 2 ad 2.

uSi THEULUbU NATVBALiS
Dei palratum Deus boniiin omnium maximum, nempe opus noslrae
redemplionis eduxit-, el, ne plura conseclemur, divinae iuslitiae,
clementiae, aliorumque attribulorum manifeslatio,quae mundi or-

dinem maximopeie commendai , absque mali moralis permissione
nullum haberet iocum. Quod ita a s. Bonaventura enuncialum fuit:
« Occasione mali sunime manifestatur divina misericordia in eleclis*,
in Filii Vnigeniti donatione ,

prò inimicis secundum tempus. Sum-
nie etiam manifestatur Deiiustilia in aeterna punilione reproborum.
Vnde Auguslinus li De Civ. Del: Si omnes remanerent in poena,
in nullo apparerei misericordis gratia redimentis. Rursus ; Si omnes

transferrenlur ad lucem, in nullo apparerei severitas ullionis *».
432. liaque Deus non vult, sed dumlaxat permitlil malum mo-
rale. Atqui haec permissio divinis Perfectionibus nihil obesi. Ergo
mala moralia sub unico Ente Iocum habere possunl.
infinite perfecto
4i3. Bem totani ila perstringimus:Ex malis cuiuscumque generis
nihil divinae Perfeclioni delrahitur.Ergo frustra, praeter principium
summe bonum, aliud principium summe malum Manichaei commi-
niscunlur *. Itaque, ut s. Aujjuslini verbis ulamur, «islos verbosos
et miseros (quid enim aliud milius dixerini)penilus desere, qui duni
nimis quaerunl, unde sii malum, nihil reperiunt, nisi malum' ».
434. Obiic. 1" Effdcluum opposilorum oppositae sunt causae.Al-

qui bonum, et malum sunt effeclus sibi invicem oppositi.Ergo sic-
ulsummum Bonum est causa boni, ita summum malum admitlen-

dum est, quod sii causa mali.
435. Resp., dlst. mai., si sermo habealur de causis proxirais, el
particularibus, conc. mai. ^ si de causa remola, et universali, neg.
mai» Dist, etiam min.-^Wà tamen,ut ad eumdem finem ordinari pos-
5Ìnt, conc. min., secus, neg. min.', nrg. cons. Vlramque dislinotio-
») In lib. I Seni. Disi. XLVII, a. 1, q. 3 retol. Vid. ibid., Dist. XLVI, a. 1,
q, 6 reaol., ubi eliatn adverlit maiorem cxurgere in raundo dcGorem ex malorum

permissione, ( quia vis divina, elicicns bonum ex malo, pracpolens est malo , et
ideo bonum, quod inde elicit,praevalct bono, quod malum corrumpit; et ideo plus
vaici Vniversum nunc, quam valuisset lune, in quod nuno modo eommendalur Sa-
picnlia Creatorìs. Vndc Grcgorius in benediclione caerei paschalìs,0 feìix culpa^
ijuae talem tneruìl hahere Reciemptorem. El exemplum est de scypho sano ,
qui
frangilur , et religaiur lìlo argenleo, vcl aureo, quia meliur est post, quam an-
te, non ratione fracliouis, scd ralione religationis ».
Ex iis, quae adbuc demonstravimus, « cxcludilur eliam , ut s. Thomas ad-

";
verlit, quorumdam enor, qui propler boc, quod mala in mundo evenire videbanl,
diccbaiH Deum non esse. Essel autem e conlrario argucudum: S> malum est,
. ,
Deus esl. Non eniui essel malum, sublato ordine boni, tuius privali© est uialam^
liH- au(cu) ordo non cssel, si Oeus non csset »; Conlr. Geni,, ì'b, IH, e, 71,
'j De uiiliL cìcdendi. f. 18, n. 36.
TilR'il.iHìl.4 M^TVRAl.lti '>!ìi
neu) es D. Tlioma aTPpimus. QiickI ad priniam attinet, « cfinha-

ria, inqiiil sanctus Doclor, ronveniunt in genere uno, et ctiara rrm-
veniuDt in ratione essendi. Et ideo licet habeaot causas particnlares
conlrarias , lumen oporlel devenire ad unam primam caasam com-
munem * m. Alquc id gcneralim circa effedus contrarios inlelli-
gendum cum de malo, quod opposilum bono est sermo

est, nani ,
est, illud eliam observandum est, ma/um proprie effectani dici non
posse ", siquidem malum est « inciden.i effeclibus , sed non est fa-
ctum jìer se loqiiendo'n. Quod eliam s. Basilitis insinuavit iis ver-
bis: K Non enim subsislit, velut animai, iniquitas^ neque ipsitis es-
sentiam subsislenlem slatuere possumiK. Nam m ilum boni piivalio

est. Oculus creatos eî , cacci las ex oculorum perdilione provenit.
Ex quo nisi oculus corruplibilis fuisset naturae, numqu:im caecilas
successum babuisset. Sic et malum in propria subsistenlia non est,

sed in aniniae laesionibus gignitur*».
/f36.Alleram distinctionem ex bis eiusdem Aquinatis verbis con-
ft-cimus : «Res babent contrarietalem ad invicera ,
quantum ad pro-
ximos efTeclu'-, sed tamen concordanl eliam contraria in ullimu fine,
ad quera ordinantur secundum barraoniam,quam constituunt, sirut
eliam palei in mixio, quod cnmponitur eliam ex contrariis; et ex
boc sequilur quod ageniia proxima sunl contraria, licei agens pri-
miim sit unum; quia iudicium de ageulejct fine est idem, cum bae
duae causae in idem incidant^ ».
437. Eidem obiectioni, quod ad malum morale allinei, s. Bona-

Tcnlura respondit hunc in modum « Ad illud , quod obiicitur, :
quod contrariorum coutrariae sunl causae; dicendum quod ista prò.

positio babel verilatem, secundum quod intelligilur de conlrariis,
quorum ulrumque est aliqua natura, et in causis agentibus natura-
liler, et quae sunt ad unum effectum deterniinatae; aliter manife-
slum est esse falsam. Nam idem Deus, eliam secundum Manichaeos,
f«cit calidum et frigidum; et eadem ralionalis potenlia, secundum
Philosophum, est causa oppositorum et ideo non babet locum in
;
malis ,
quia malum non naluram aliquam secundum quod
dicit ,
malum -, el quia est a volunlale secundum quod libera , quae non

est determinala ad allerum contrariorum * ».
4 »8. Obiic. 2° lJeu> aut vult loilere mala , et non polest ; aut
poleslj et nun vult; aut neque vult, neque polest; aut et vult, et
•) 1, q. XLIX: a. 2 ad I.— «) Qg. diapp., De Poi., q. Ili, a. 6 ad 2.

») Utd. ad 3.—*) Cip. cil., p. 427.
*) In iib. Il Stnt., Disi. I, q. I, a. I ad 4.
') in .10. Il òeiU., Disi. -\.\XiV, a. l; q. I ad arg.
';i54 THEOLOGIA NATVHAUS
potest. Si vult , et non potest , imbecillis est , quod in Deum non

cadit. Si potest , et non vult , invidus ,
quod aeque est alienum a
Deo. Si oeque vult, neque potest, et invidus, et imbecillis est. Si
vult, et potest, unde ergo sunt mala ?
4Ì9. Responsio ex dictis constat. Deus enim potest utique omnia

mala lollere, non vult tamen, ne impediatur bonum Vni versi. Ne-
que proplerea est imbecillis, aul minus bonus, quia omnipotenliam,
et bonitatem suara patefacit,cum ex ipsis malis bona eliciat. Face-
re malum propler bonum nullo modo bonis competit unde facere ;
malum propter bonum in homine reprehensibile esl, nec Deo pot-

est attribuì; sed ordinare malum in bonum boc non contrariatur ,
bonilati; et ideo permiltere malum propter aliquod bonum inde e-

liciendum Deo atlribuitur *.
440. Obiic. 3" Secundum illud eSAamjQiddquid est causa caU'

sae , esl causa effectus , pecca tu m , cuius causa est liberum arbi-
trium, leducitur, tamquam in causam, ad Deum, qui est causa li-
beri arbitrii. Atqui id sanctitati Dei repugnat. Ergo.
44' • Resp., neg, mai.\ conc. min,'^ neg. cons. Et sane illud effa-
tum ad rem non facit; nam a effectus causae mediae procedens ab

ea, secundum quod subditur ordini causae primae, reducitur elium
in causam primam \ sed si procedat a causa media, secundum quod
exit ordinem causae primae, non reducitur in causam primam*, sic-
ut si minister faciat atiquid contra mandatum domini, boc non re»
ducilur in dominum, sicut in causam. Et similiter peccatuni, quod

liberum arbitrium commiltit contra praeceptum Dei , non reduci-^
tur in Deum, sicut in causam ^». Addatur etiam responsio s. Bo-
) Qq. dispp.ì Ve. Ver, , q. V, a. 4 ad IO. e Polesl , ila Epicuri argumenio

respoaiierat Lactanlius, mala tollcre, sed non vull ; nec ideo tamen invidus est.
Idcirco enim non tollit, quia et sapientiam simul tribuit, et plus boni ac iucundi*
latis in sapicntia,quam in malis molestiae. Sapientia enim facit, ut etiam Oeum
cognoscamus, et per eam cognilionem immortalitatem asscquamur, quod esl sum-
mura bonum >; Da ira Dei, e. 13, Opp. t. II, p. 121, ed. cit. OIj quam respon*
isionem Baylius (art. Pauliciens , litt. E) Lactanlio gravìter succcnset , eo quod
in slatu inuocenliae sapientia, et virlus, quin uUum esset malum, eminebant. Al
intiipienler agii, nam ad ilium, de quo Epicurus loquebatur, Lactanlius speclavit
slalum, nempc in quo multis bumo obnosius est malis, ducuitquc baec utilia esse,
quìppe per ea sapientiam, et virlutem possumus nobis comparare.

*) 1* 2"®, q« LXXIX, a. 1 ad 3. e Peccatum , alibi ait, refertur in volunfa-
tem , sicut in causam ; et quarnvis voluntas sìt creata a Ueo , in quantum est
quoddam ens , non tamen quantum ad hoc , quod defcctus ex ipsa incidere poi-
est. Est enim possibilis ad dct'eclum ex hoc, quod ex nihilo est. Quamvis autem
Deus sit causa Toluntatis , facicns eam ex nihilo, boc tamen, quod est ex nihilo
e'^se, non habel ab alio, sed a se; uude secundum hoc non Itabet causam idiam;
THKOMtGU N.*TVB.4I,I«; Ì*»5
naventurae : « Ad illiui, (|uod ubìicKur, quoti quic(|uiii est causa

causae, est eliam causa causali ; diceoduni quod contra istam pro>
posilionem peccai locus sophislicus secundum accidens,sicul et con-
tia illam, qua dtcilur, quando alleruni de altero praedicalur , de
quocumque praedicatur subiectutn, et praedicatura ; utraque enira
pro|)ositio habet intelligi de praedicato, et effectu, quod ita conve-
lli t uni, quod non est exli-aneum alteri. Non antera sic est in pro-
posilo. Nam etsi bonura est causa muli , hoc non est secundum
quod habet a sumo:o bono; sed ratione defectibilitatis, quam habet
denihilo'». Itaque « liberlas arbitrii, ut cum Tertulliano loqua-
tnnr, non ei culpani suum respuet, a quo data est, sed a quo non ut
debuit administrata est*». Quod Origenes eliam explicavit his ver-
bis : « Libertas unumquemque voluntutis suae vel ad profeclum
per imitationem Dei provocavit, vel ad defectum per negligerili:)in
traxit. Et haec existit causa diversitatis inter rationales creuturas ,
non ex Conditoris voluntate, vel iudicio originem trahens, sed prò-

priae libertalis arbitrio'».
442. Obiic. 4" Praevidit Deus hominem male usurum libero ar-
bitrio. Ergo, cum sii infinite Ixjnus, debuisset et impedire. Quod si
bonitas finita patrisfamilìas necessario exigit, ut impediat,quominus

sui fìlii bonis, quae accepluri sunt, abutantur, multo raagis bonitas
infinita id praestare debuit.
443.Resp., neg.cons. Haec difficullas,ut Origenes raonuit, « sim-

plices fortasse et tardos perraovere possit , non item eum qui in
rerum natura introspicit. Novit enim virlutem natura esse usque
adeo liberam, ut, sublnta liberiate, ipsa e medio tollatur * ». Quia
immo cum homo essentialiter sit rationis particeps , atque liberlas
sii essentialis idem fuisset condere hominem li-
rationis proprietas,
beriate carentem, ac non hominem, quod intrinsecus repugnat.Nec
liberlas est de se malorum scaturigo, sed solum illius abusus, cum
inala non falaliter, ac necessario, sed contingenter ab illa deriven-
tur. « Defeclus culpabilis , apposite adverlil Doclor Seraphycus ,
non sequitur necessario nec iuseparabiliter ad naturalem defectum.

Vude non necessario sequitur, si alicubì sii defeclus natumlis, quod
ibi sit culpa *».Neque ullum tam fatuum hominem esse pulamus ,
et ideo defcctus, qui sequitur ex ca, secuodum quod ex oibilo est, non oporlet ,
quod io ulleriurein causam reducatur 1; lu Itb. II Sent.^ Oist. XXXVII, q. Il,
a. 1 ad 2.
') Loc. cit.—*) Adv. Marc, lib. Il, e. IX, p. 220.
') De priucipits, lib. Ili, n. 6; Opp. t. I, p. 99, Parisils 1755.
) Conir. Ceis., hb. IV, n. 3, Opp. l. I, p. 504, ed. cil.
*j iu ito. il Seni., t).st. XXXIVj a. I, q. 2 resol.

:ì5G thrologu natvralis
quem libertnlis a Deo sibi concesâe poenilere possi! , rum il!a sii
etiam ìnnumerabilium bonorum fons.Poluissel uliqiie Deus absoliile

impedire, ne homo peccaret, retenta nihilominus liberiate ',ast,cum
iJ noluit, tantum abest, ut malorum permissio Eius infìnìtae boni-
iali obsit, quìn potius illam mirifìce manifestet, uti iam demonslra-
tum est.
444* En quomodo allatae obieclioni responderant s. Basili us, et
s. Cyrillus Alex. « Sed cur j ait ille, in structura, inquis, non ha-
huiraus , ut peccare non possemus , ita ut ne nolentibus quidem
contingeret ut peccaremus ? Quoniam , inquam , et tu servos non
quando vinclos in custodia retines , benevolos tibi esse exislimas ,
sedcum sponte omnia, quae erga te oportef, videris agere. Sic item
Deo eum pula fore amicum non qui coaclus sed , , qui sponle sua
virtuteque iili obtemperat. Virtus vero ex voluntate perficilur, non
ex necessitate. Voluntas autem ab illis pendet, quae in nobis snnt
sita. Quod vero in nobis silum est, voluntarium et sponlaneum est.
Qui ergo factorem reprehendit, quod non tales nos natura fecil, qui
peccare nequeamus, nihil aliud opinari videtur, quam naluram ra-
tione carentem ea,quae rationis est particeps, esse potiorera, et illa ,
quae non moventur, nec mente ducuntur, iis, quae eligunt , iudi-
omnino praeslare.
cant, conferunl, Desinamus ergo Eum . .
,
qui
sapiens est , Desinamus inquam meliora
velie corrigere. , , ,
quam
Deus fecerit, indagare* ». Iste autem: « Quod dicet forsan aliquis
eorum qui ila sentiunt: Cur primum hominem formasti de terra ,
qui omnia nosti ? Nec enim ignorabas casurum illum, spreto, quod
acceperat, mandalo. Quid porro hinc sequitur ? illud videlicet, ut
praecognitionis causa aut nihil omnino creare debuerit aut certe ,
crealuram nullam rationis compotem omnino producere, ut irratio-

nali tantum et sensus experli naturae Deus imperet, nec ipse omni-
no natura sua Deus cognoscatur. lllud autem maxime consideran-
dum arbitror, universi opificem intellectualibus creaturis volunla-
tissuae habenas commisisse et spontaneo motu eo ferri permisisse,
quo quisque velit ? Qui ergo melioribus recte se applicuerunt, glo-

riam suam servant et bonorum sibi commissorum participes ma-
,
nent, et felicitate, qua excidere nequeunt, perfruuntur. Qin vero

propriis affvctibus corrumpunlur, cupidilatem actu, quo nefas erat,
") Hinc cum iis non< consentimus ,

qui Baylium confutantes, sanscruat Deum ,
concessa semel liomini libertate , non amplius mala impedire poluìsse. Sane, uii
iam s. Auguslinus monuit, ilesipiunt qui negant e Deum tnalas liominiim volun-
tates,quas voluerit, quando volucrit, ubi volueril in bonum non po»se converlere >;
EHchìr.,c. 98, n. 23. — «) Op. rit., ihiU.. p. 42i), 43U.
THEOLOGU NATVKALIS tJ^
aLilucil , Uignas sccleribus suis pocnas dabunt, et ub ingrati animi
noxam iure <iamnali giave et aelernum supplicium luenl * ».
44^> Eiemplum autem patrisfatnilias, qui bonus non esset, nisi
prospiceret, ne filius abuteretur bonis ei traditis , nullam vira ba-

bai ; nam pater est provisor particularis ^ Deus vero est provisor
universalis. « Aliler autem, docente s. Thoma, de eo est, qui cu-
ram habet alicuius particularis, et de provisore uni versai i^quia pro-
visor particularis excludit defectum ab eo ,
quod cius curae subdi-
tur , quantum potest ; sed provisor universalis permittit aliquem
defectum in aliquo particulari accidere , ne impediatur bonura
lotius "n.Acccdit quod pater naturali officio impedire tenetur quae-
cumque filii mala impedire potest Deus autem, ; uti demonstravi-
mus Don tenetur omnia impedire mala quae
, ,
potest. Quocirca
« Deus peccati causa etiam indirecta dici non potest,nec debetj quia
lametsi non praebeat auxilium,quod non pec- si praeberet, homines
carent, hoc totum facit secundum ordinem suae sapientiae, et iusti-
tiae , cum Ipse sit sapientia , et iustitia ^ unde non imputatur £i ,
quod alius peccel, sicut causae peccati^ sicul gubernator non dicitur
causa submersionis navis, nisi quando subtrabit gubernationem , po-
tens, el debens gubernare* ».
ARTICVLVS QVARTVS
Exploditur sententioj quae polyOteismum potius quam

monolheismum òocietatis incolumiiali favere ienet
Anlequam ab hac circa Dei unitatem tractatione manum a-
44^.
moveamus, illud , quod veteres nonnulli, teste s. Augustine % as-
seruerunt, quodque Haynal ', aliique Increduli, ut maximam Re-
velationis ulilitatem, ac necessilatem imminuant,rursus in medium
«) In Ev. /oaan., Ub. IX, Opp. t. IV, p. 730, ed. cit.
*) I, q. XXII , a. 2 ad 2. Vbi notanda aliquem , ot exdudatur

est vox illa
Baylii Bophìsma, quo Deum mala permittentem assimilai regi, qui Minerei crescere
teditioneM , et ptriuròationes in tota regno^ ut gloriam acquireret procurati re-
medi*. Natn hac ageadi ralioae noo aitqua regni mala particularia rei permiN
teret, sed ageret centra bonuia commune regni, quod ipse curare debet- Quocirca
iaeptiulmum esl Bajlii exempluin. Vid. locum s. Bonavealurae, qoem eiscripti.
nus p. 225 226.
») V 2m, q. cit., a. 1 e. Cf ibid.y q. VI, a. 3 e.
*) Epiàl. CXXXVIII ad Uarceliinum^ e. IV, n. 18, ubi e4iain illam iasaniaoi

TÌiu dignam esse ioquit.
*J Vid. Feller, Biographle miverselle, t. Ili; p 294- Nevers 1S43.

Flem.Philos Christ HI. Pars li. j
-
%SB TUBOLUtàU NAlVUALIS
proferre audent, explodamus opoilet, |>olytlieÌ5iuuin scilicet socie-
lati conservuodae ,
perficiendaeque inagis idoneum esse-, id quod
praecipue tum ex eo,quod cullus deornm in Romanorum dicliouem
ac leges orbem redegit , tura ex eo, qnod monolheismus bellorurti
ac discordiarum fons extilit , estendere conanlur.
447* Isioi illud in primis adveitimus, quod, cum monotheismus

rationi sit consentaneus ,
polylheismus vero monslruosum sit erro-
ris portentum , vel a priori coUigitur societatis incolumitali et fé-
licitati immane quantum obesse ; siquidetn
illum prodesse , hiinc
non nisi quod rationi consonum est, societati prodesse potest '. Sed
lubet argumenttitionem a posteriori concinnare hunc in modum :
Paganorum religio et absurda in Theologia^ et quoad ritus imptt-

ra , et quoad bonos fruclus sterilis fuit*. Alqui huiusmodi religfo
nedum bonis hominum moribus effingendis, eorum vìtiis fovendis
idonea est , ac proinde quìn de societatis felicitate bene me rea tur ,
funditus illam evertit '. Ergo.

448- Jfê sane vera,!* praetermissis vana et ridicula deorura mul-
litudine , atque illorum officiis ,
quae scurrilitati mimicae magis ^
quam divinae consonabant dignitati , satis sit eorum commemora-

re perversos mores*, siquidem tempia, sacrifìcia, sacerdoles, Gracu-
la habuerunt ebriosus Bacchus, raulierosus Hercules, impius in fra-
trem Romulus, in patrem lupiter , aliique ,

quorum nota turpissi-
ma vita ^ diisque omnia ea atlribuebantur ,
quae non nisi 111 con-
temptissimum hominem cadere possunt.
a° Huiusmodi theologiae accommodati erant Paganorum religiosi
ritus. Sane deorum festa erant sacrifìcia humana oraculis indicta ,
et ubique ferme olim observata *•, Gladiatorum speclacula, et ludo-
rum celebrationes , in quibus rnalorum morum licentia , ut inquit

Tertullianus,/7/e/as erat^ et occasio luxuriae religio deputabatur'',
vel, ut narrat non aves, non quadrupedes, non
s. Àugustinus , «
denique sanguis humanus,sed multo scclesttus pudor humanus im-

^
molatus intereal ».
3** Quocirca virtutis fruclus emillere non potuit pagaùorum reli-
") e Infandorum idolorum cultura omuis mali «aura est, et taitiom et finiti ;Sap.
«. XIV, T. 27.
*) Vid. Booke, Op. cit., l, II, Appcndix, Confutatto Religionum a Christiana

Jitcrepantium, e. II, § IV, p. 3H2 sqq., ed. cit.
») Cf s. Aug., De Civ. Dei, lib. IV et VI, et Arnob. , Diepuf, ado. Gent.

,
jlb. IV, p. 130 sqq., Logduni Batavorum 1651.

«) Vid. Hooke, ibtd,^ p. 353-35!$.
*) ^polog., e. 35, p. 2SÌ. Kugduni Bntiivorum l7IS.-«) Epiat, XCI, H. 5.

TIIEOLOtilA MiiVKALrS 2^9
giù; sK|iii(iem nailu ,fuit, nec|ue esse potuit in deos, quules valgo
coleLant., ahomìnandis vitiis inquinato^, pietas-, nulla honeslus mo-
rum apud eos, quorum flagitiis exempla deorum incitamento erant.
« Nec est, apposita Lactantii suut verba, difficile docere, cur deo-
rum cullores boni et lusti es«e non possinl. Quoraodo enim sangui-
ne abstinebunt, qui crucntos colunt deGs,Martem atque Bellonam ?
quomodo aul parentibu* p.jrrenl. qui expulsorem palris sui lovem;

aul natis ex se irtfantibus,qui Saturnutn ? quomodo pudicitiam tu^^
huntur. qui rollini deam nudam et adulteram, et quasi apud deos
prostitntam ? Quomodo se a rapinis et i'raudibus abstinebunl, qui
Mercurii furta n<»?erunt, dricenlis non fraudis esse decipere, sed a-
siutiae ? Quomodo libidines coercebunl, qui lovem, Herculera, Lir
berura, Apoliinem, ceterosque veuennlur, quorum adulteria et
stupra in mares et foemiuas non tantum doctis nota suat,sed exprt-

muntur etiam in theatrìs, atque canlantur, ut sint omnibus ootio^
ra ? Possunt ne inter haec iusti esse homines, qui, etiamsi natura
sunl boni,ab ipsis tamen diis erudiantur ad iniuslitiam ? Ad placan-
dum enim Deum quem colas, iis rebus opus est,quibus illum gau-
dere ac delecturi scias. Sic fit ut vitam colentium Deus prò quali -
tate norainis sui formel, quoniam religiosissimus est cultus ' ».
Qninimmo de ipsis ,
qui clarissimi babebantur , viris , sic aiebat
Tullilis : « Quotus qtiisque pbilusophorum invenitur ,

qui sii ita
anin.o, ac vita constitutus, ut ratio postulai pqui disciplioam suam

non ostentalionem scienliae, sed legem vitae putet ? qui obtempe-
ret ipse sibi , et decretis suis pareat ? Videre licet alios tanta levi-
tate, et iactutione, ut iis fuerit non didicisse nielius: alios pecuniae
oupidos, gloriae nonnullos. multos libidiuum servos^ ut cum eorum
vita mirabiliter pugnet oratio * ».
449* P' contrario, s. Cyprianus Pbilosopbos Christianos pagania

obiiciens, inquit: « Nos autem, Fralres dilectissimi, qui philosophi
non verbis,sed factis snmus,nec vestitu sapienti:im,sed veritate prae-
feiimus : qui virtutura cnnscientiam raagts, quim iactantiam novi-
•) Dtv. Intl., Iib. V, e. IO, p. 58S, 584, ed. cil. Mipsum falciar ipse Bay
leus, Coniin des peiisè^s divine» , § 53, Si, 126, 129.
•) Qq. Tuseuli., lib II, e. 4. Alque luvenalis :
t EgregiuiTi, sanrlutnque virum si cerno, bibembri
Hoc monstrum puero, veì miraoti sub aratro
Piscìbus iD?eutis, aul loetae couiparo mulae i j
8*U., IS; Cf Conrad. Huogiu:» , De Romanorum luxuria et corruplissimù mari-

òut, qutbu* rempublicam , iibertuiem , el ampiititmum tmperiurtt rorrupûn! ,
et pe'amuJeJerunl, Hardern .k i7lS, el 1. LtrLad, IS'ouveit. Demontt.Evanqtl ,
2 puri., t. i. e. 7 S44.
Dius, qui non loquinmi- mugna, secl vivimus quasi «ervi et cuUorcs
Dei *».Afque in universum Paganorum religioni Clirisliaiiam,quae
monotheismum profitetnr, Lactantins obduril bis Terbis:(( Qnae est
enim superstilio illorum rleoruin,qiiae vis,quae disciplina, quac eri-
go, quae ratio, quod fundametitum, quae substant>a,quo tfjndil, aut
quid pollicelur , ut ab bomine pr^ssil fìdeliter servari , furtilerque
defendi ? in qua nihil aliud video, qiiam ritum ad solos digitos pec-
tinentem. Nostra vero Religio eo firma est, et solida , et immula-
bilis- quia iuslitiam docet,quia nobiscum semper est ,
quia tutu in
animo colentis est, quia mentem ipsam prò sacrificio babet. Illic ni-
hil exigitur aliud, quam sanguis pecudum, et furaus, et inepta li-
batio: bic,bona mens, purum pectus, innO(vens vita. Illuc veniuat

sine delectu adulterae impudicae , lenae procaces , obscaeuae mc-
retrices*, veniunt gladiatores, lìilroiies , fures , venefici , et precan-
tur nihil aliud, quam

impune committant.
ut scelera Hic vero . .
etiam levi conìmuiiicjue peccato loius est nullus. Et si quis ad sa-

crificia non integra couscientia venerit audit quae illi Deus com- ,
minetur^ Ille, qui lalebras cordis videt ,

qui peccalis semper infe-
slus est,qui exigif iuslitiam, qui fidem poscit. Quis hic malae meati,
aut malae preci locus est ? * »
45o. QuiiC cum ila se haheant ,

proposilam thesim bisce s. Au-
gustini verbis concludere lubet : « Pioinde qui doclnnam Cbristi
adversjtm dicunt esse reipublicae, denl exercituna falem qiuales do-
clrina Cbristi esse miiites iussil , dent tales provinciales , tales ma-
ritos, tales coniugcs, tales parentes , tales filios, tales dominos, ta-
les servo?, tales regcs, tales iudices, tales deniquc debitorum ipsius
fisci rcdditores et ( xaclores, quales esse praccipit doctrina Christia-
na , et audeaiit eam dicere advcrsam esse reipublicae , immo vero

non dubilent eani confi Ieri miignam, si obtcmperelur, salulem €$sq
reipublicae* ».
i^5i. Qua fronte vero pseudopolilici asserere audent , morothei-

smum bellorum fontem exlitisse ? Nesciunt ne quot bella Aegyptii,
Persae, Graeci, Romani, aliaeque gcntes polytheismo addiclae, re-
ligionis causa afquo colore gcsserunt ? Sed illud eoram errorem
piane obtruncnt, fjnod monolheismus religionem vi et armis propa-
gare, nedum praecipit, vetat, dum polylheismus eiusmodi nefas per-
') De iono palicnliae, Opp. p. 211, Oiouii 1682.
») Ibid., e. 20, p. G17, filS, ed. cit.
*) Epist. cit , e. 2; D. 15. De his ,

quae tevilcr afiigimui , y\i. FMter, Ca-
fechismo filosofico^ ( trad. ), lib. IV5 e. SJ , a 6, p. 351) sqr[. , Napoli 1857 \
Bergicr, Dictùmn, de ThéoL, t. If , p. 244 sqq., ed. cil.aliosque nostrae Re-
ligionis Apologplas.
THEOLOGU XATVRALI» sÓl
miiiit, ri praecipit. Quocirca, etiamfti detur raonolfaeismum ioter-
dnm bellorutn et Jiscurdiuni cuusain fuisse, hoc per accidensâtûe
«X hotninurn, non ipsius doctrinue \ilit> evcDUSc semo tanus nega-
re potesl.
4S1. Nemini autem oegotiuni i'acessal Roinniìi ùnpcrti pi'opaga-
tio, siquideoi, ut iam s. Auguslinus uuiDUil: a nun illorum deorum
cultu Komanum imperiiini pru|>agaliinì , alque servatum fuit n j
sed quia u vcleres, primiquc Ruinuni . . . iaudibus avidi ,

pecu-
nia» liberales erant ,
glor iam ingeutem, divilias lioncslas volebant :
hanc urdentissime dilexeruut, propler hanc vivere voluerunl ,

prò
hac el mori non dubilaveruut: celt^ras cupidilales buius unius inge-
sii cupiditule presserunt : i|>saDi deiiique putriam suain ,
quoniam
«ervire videbatur ingloriurn , dominuri vero alqiie im|>erare glorio-
•um ,
prius oniiii studio iibenim , deinde domitium esse concupie-
runl * ».
45i. Scd iam Tertullianus « pracsuniptionem dicentium Ho*
maoos prò merito religiositutis diligeulissimae in tantum sublimita-

tis elalos , ut orbem occuparint , et adeo deos esse , ut praeler cc-
teros floreant, qui illis ufficiura praeler ceteros facianf, scilicet ista
merces a Komanis diis prò gralia expensa e«l », iam in suo ,5^x7/0-
gelico " data opera impugnaverat. Ex iis ,

quae ibi praeclare scri-
psit , baec proferimus : « êd quamj vanuiu cài fastigi um Kumani
fiomiois religiositatis raeritis deputare , cum post imperium , sive
adhuc regnum ;iuctis iam rebus religio profecerit. Nam elsi a Nu-
rti'à coocepla est curiosilas supeislitiosa, nondum tamen aut simula-
crÌ5, aut teraplis res divina apud Romanos coustabat: frugi religio,
ci pauperes ritus, et nulla Capilolia certanlia coelo, sed lemerarja
de cespite altaria
, et vasa adliuc et Deus Samia, et nidor ex illis,
ipse nusquam. Nondum enim lune ingeuia Graecorum alque Tusco-

rum fìugendis simulacris urbem inundaveranl. Ergo non ante reli-
grosi Romani, quam magui: ideoque non ob hoc magni, quia reli-
giosi. Alqui quomodo ob religionem magni, quibus nuignitudo d^
irreligiosi late pruveuit ? Ni fallor euim , omne regnum vel impe-

Tium bellis quaerilur, et vicloriis propagatur, Porio bella el viclo-
nae captis et eversis plurimum urbibus Constant. Id ncgotium sine
deorum iuiuria non est. Eaedem slrages moenium el templorum «
pares coedes civium et sacerdotum, nec dissimiics rapinae sacraram
divitiirum el profanarum. Tot igitur s-acriUgia Roinauurum ,
quot
») De Civ. Dî, l.b. V, e. 12.

*) Cap. XXV.
2.6» THEOLOGIA N.4TVRALI8
tropbaea : tot de tllis ,
quot de genlibus Iriutriphi: tot manubiae ,
qiiot mancDt adirne sitnulacra caplivorum deorum. Et ab hostibus

ergo suis suslinent adorari , et illis imperium sine fine deceinutit ,
quorum magis iniurias ,

quam adulatìones remunerasse debueranl.
Sed qui nihii sentiunt , tam impune laeduntur, quam frustra co-
]uulur. Certe non potesl fidei convenire , ut religioni» mcrilis ex-
crevisse videanlui ,
qui, ut suggessimus, religionem aul laedendo
ereverunt, aut crescendo laeserunt. Etiara illi, quorum regna con-
flata sunt in imperii Romani summam, cum ea amitterent, sine re-
Jigionibus non fuerunt '
. Itaque cum s. Cypriano concludimus :
«Non ergo de religionibus sanctis , nec de auspiciis , aut auguriis

Bomana regna creverunt ^ sed acceptum tempus certo fine cùslo-
(diunt ».
4^4* Ceterum illius Imperii propagalio tamquam divinie Provi-

dentiae proprius effcclus habenda est. Audiatur s. Leo M. « Vt
nutem huius inenarrabilis graliae [Redemplionis) per toluni mun-
dum difFunderelur effectus , Romanum regnum divina Providentia
praeparavit ; cuius ad eos limites incrementa perducla sunt ,
qui-
bus cnnclarum undique genlium vicina, et contigua esset univer-
sitas. Dispositio namque divino operi maxime congruebat, ut mul-
ta regna uno confuedei areni ur imperio, et cito pervios haberet po-
pulos praedicatio generalis, quos unius tenerci regimen civitalis »)).
CAPVT SEXTVM
De Panlheismo
455. Ex iis, quae superius de infinita Perfeclìone Dei dieta sunt,

non solum eorum error qui nonnisi unam esse posse divinam na-
,
iuram inficiantur, sed eliam commentum illprum, qui Deum cum

hac rerum universitate confundunt , refellitur. Qui profecto error
adeo hac nostra aelate pervagalus est , tamque latits quaqueversus
egil radices, ut non solum scientias metapbysicas, sed etiam mora-
lès, pbysicas ,
physiologicas, imo et bisloriam, litteras et artes im-
mane quantum deturparet.Quapropler paucis quidem propter tem-
])oris angustias , sed fortiler lelerrimum boc erroris monstrum im-
pugnandum nobis est.
») Pag. 25S-2S6, ed. cit. — 'J De idolorum vauitale; Opp. p. 13, ed. cit.
') Scrm. I.XXX in Nat. riposi. Pelvi et fault , e. 2i Ojp. t. I , p. 164,
Lti°;duni J700,
THCUL06ÌA NATfBALIS a6i
ARTICVLVS PRIMVS
PanlheUtaium piacila recensenlur
456. Priucipio ,
pantJieismi nomine deîgnatur illud pbi!o£0-
phiae systemaîu, quo utnniu, quae sunt, et esst possunt,sive omnis
rerum universitas unam eamdemque substantiam efBoere putantur,
quae Vnum, sive Deus est , et nullo modo extra Tel praeter haDC
rerum universitalem invenilur.
45^. Inter anliquos Philosophos non pauci panlheismum propu-
gnarunt. Vi ceteras gentes omitlnmus , omnes ferme Indorum phi-
losophorum Scholae panlheismum mngi« , minusve redolent , sed
eum, omni remota ambage^ docuit pLilosophia Vedanta, quae cum
libris sacris, F'edas appellalis, consentanea sii, orlJwdoxa putaba*
tur *. Vedanlici pLilosophi contendunl unicum exlare ens infinitum
Tioxaxue Brahrna ^ resque multipiices, et romposilas ,
quae praeler
illud exislere dicunlur , esse calentis phanlasiae ludibrio. Nam si
multiplex quidquam exlaret,boc nonnisi a Brabama originem habe-

ret; quare dicendum forelj Brabama babere in se principium mul->
tiplicitalis, et imperfecliouisj quod cura rei infinitac notione mani-
feste pugnai. Inde ortum duxit efTulum illud scholae Vedanticae :
Brahnia solus esislit , et quidquid non est Brahma j est humana»

ìnentis ludibrium. Quo menlem suam Vedanlici clarius explicarent,
bis imaginibus usi sunt. Brahma est relul uranea aelerna ,
quae te-
lam creationis e sinu suo continuo educit, et vicissim in se reducit;
aut moles argillacea, cuius formae sunt cunctae res sÌDgulares ; aut
oceanus , cuius res crealae sunt fluctus, spumae, gullae, quae licet
aliae ab aliis distinctae videanlur, tamen revera ab oceano non di-
stinguunlur. Immo cunctae res vix dignae sunt ,
quae totidem di-
versa Brabmae nomina, ipsa quidem omni significatioae vacua, exi-
sliraentur *.
4^^* Scbula Vedanlica, ab antiquis temporibus incepla, ad ao>

stram hanc aelalem usque perduravi!^ siquidem constai lUius placi-
*) Qui Vedarum aliquam cotiliam asseqaì voloerit , legere debet Colebrooke ,
Eaants tur la Phil. dea Jndotu , trad. et ada. par Pauthier , Paris 1S34. Ipsi
aulpm suoi numero quatuor, eorumque Ires priores ipsum Brahama Vyaàe , oera-
pe colieclori dictassc fcrunt. De illorum aelate nih.l iiquel , cuui variae de ca
eruditorum seateotiae sio(; Cf RiUer , Biitotre de la philoM. tuiciea.^ li?. Il, e.
2, Tol. 1, p. 61 sqq., Paris 1S3S.

"j Vid. Hug, Windischmaanij De Têclogumeuù f'cdanikorum^ Bonnae 1833.
'ì64 THEOLOGIA NATVHALI.S
tis addiclum fuisse celebrem Rara-Mohun-Roy ,

qui anno i8J3 in"
Anglia vita defunctus est.
459. Inter Gtaecos Schola Elealica, quae a Xenophane orla Par-

inenideni,Zenonem Eleatem, Melissum Sam4um magistros habuit ',
jllud effatum , Omnia esse unum , et P^num esse omnia , omniuru

prima in formam disciplinae enuntiasse videlur ". Ceteris, brevila-
tis ergo, praeterniissis, Parmenides in libro de Natura (llsri yuatos),
cuius fragmenta tantum extant, docuit sensibus non esse fìdendum,

sed rationi', ralione autem nos edoceri, quod est, ncque incipere,
iieque desinere, sed esse unum, inlegrum, immutabile, infinitum;
quidquid esse dicilur, aut semper esse, aut numquam, siquidem ex
iiihilo nihil oriri potest *. Notalu dignum est illud Parmenidis,quod
tamquam proprium inventum hodierni Pantheistae sibi vindicant -,
hoc est, guod cogitai^ et quod cogìtatur^ unum idemque est '.
460. Quin autem omnes eos graecarum Scholarum instilutores ,
qui in pantheisraum ofFendisse arguunlur persequamur nolissi-

, ,
mum est huius erroris labe illos infectos fuisse , qui ipsum Deutu
prò anima mundi repularunt, ila ut eum non tantum prò forma
assisletite , sed etiam prò forma informante habuerint. Quocirca
pantheismi convincuntur Stoici, ex quorum mente est Deus mundi
forma informans, cum materia insolubili nodo connexus*.
461. Postquam ab Evangelii praeconibus creationis dogma, quo
pantheismus omnino destruilur, promulgatum fuit , Neoplatonico-
rum schola, quae primnm Romae et Alexandriae , deinde Athenis
"viguil ,
panlheismum tueri prò viribus adnisa est. Horum praeci-
pui habiti sunt Piotinus, et Porphyrius, qui Romae*, lamblichuset
Hierocles, qui Alexandriae; et Plutarchus, Syrianus et Proclus, qui
Athenis scholns habuerunt'.
462. Piotinus , omnium aetate et praeslantia primus, doclri-
'j Vid. Roschmannus , Dissert. hislorico-philosophica de Xenophane , e. I, §

VI, p. 19, 20, Allorfii 1729.
) Cf Riaux, Essai sur Parmèn. d' Elèct Paris 1840, et Peyron, EtnptdacHM
et Partnenidis fragmenta^ Lipsiae 1810.
') Parmenides ratiunein a sensu non specie , sed tantum gradu quodam disore*-
TÌt;. ralìonem cnim docuit a membrorum lemperatione pendere, et effici, immo io
hac rcipsa consistere , idcoque variare io singulis Iiominibus ,

prout temperatto
tuembrorum in iilìs variat; cf Arist., i/e/., lib. I, e. V.
*) Vid. Arist., Physic.^ lib. I, e. II.
^) rtpi t^miwj, V. 88, cdidil Fulleborn.

'*) lacobus Thomasius peculiari dìssertatione ex instiluto evincit Sloifium Detim
esse furiiiani mundi informanlem; De exust, mundi Uloica, p. 177.Lipsiac 167lf.
^) Vid. Jiuàrop'j/., e. Vlf, ari. I, p 241, n. li.
'
THE<»LOGIA ?I*TVBAMS a65
fiam stiaru ila adsliuxit. Omnium principiumAbsolutum, quod esl
prorsus uoum , el simplex sif, nec obieclum, nec ratio sii, nequ«
nioveatur , ncque sii in tempore , neque in «pa-
neque quiescat ,
tio, omni omnino praedicato cureal, non sub-

quanlitate, quaìilate,
stantia non cogit;ins aliquid, sed ipsum absolutum esse el cogita-
,
re '. lllud autem , quod est , aul esse potest , non aliqunndo or^
tum est , sed ab omni aelernilale full in Vno et Absolulo*, a ,
quo per diversos eflluxus emanai*. Siilicel ab Vno, quod omnium

rerum e^sentia esl*, fluii lamquam e sole lux, IntelUgentia abso- ,
ItUa^ swìis. Haec ,

qualenus f^nitalem taraquam obieclum suuta
conlempìalur, fil subieclum, atque ab obiecto dislinguitur, el qua-
tenus possibile in finitale considerai ,
possibile determinatur,ac rea-
le (cy) fiJ. Ex (juo consequilur , ut Intelligenlia sii et ipsa prima

realilas , el omnium realitatnm fundamenlum el principium, el si-
mul cogitafio , res cogitata , et subiectiun ccgitans. Tandem eo

ipso 5
quod scraper , et 8em[>er eotlem rarnio , el semper quidquid
novi cogiiat, omnia, quol sunt, producit, cunclasque res exislenles

compleclilur *.
463. Ab Intelligenlia Jnima universalis producitur-, quaeeliam

cognilione politi, sed longe inferiori, quippequod res non in seipsa,
sed in ìnleUigentia contemplatur. Anima, dum res in Intelligenlia

conlempìalur, illas ex vi conlemplationis producit, proindeque ex
animarum parlicularium, inter quas
ea oriuntur omnes ordines ani-
ma humaca gradum suum occupai.

464. Anima bumana, ope conlemplationis, sive, quod idem est,
productionis conlinuac mundum sensilem creai ,

qui proinde non
realilas esl, sed realilatis speculum, sive imago mundi inlelligibi-
iis*, lenebris animam ^formam^ sive vini ,sive naturam imperli-
•) Ennead. VI, lib. IX, e. I sqq., ed. Creuzer, Oionii 1835. Oecrela Plotfai
Enneades niultis implexisque Terborum involucris obrulae exhibeiil. Al Porphjriu»,
cius discipulus, brevibus, luculentisque seotcatììs iila amplexus est, cum io aliis
'ibris, (ttoi praesertim in eo, quem Seatentiae ad inUlligi bitta ducenteM iasoripsit;
ed. Lucas Helstenius, cum disserlatioue de vita et scrìplis Porpbyrii, Rumae Iti 30.
•) Enn. V, |,b. I, e. 6.
»; Cf Jnihropoi., c.VII, ari. I, p. 241.—*) BnneadMS, lib. IX, e. I sqq.
») Ennead. IV, lib. IH, e. 17, Enn, VI, lib. VII, e. 12-13; Hb. Vili, e. 16.
"j Enn. I, lib. IH, e. 1. Oama^cius, neoplatonìcae schoiac postrema^ Doclor,
antecessorum suorum paradoza decreta adhuc exaggeraTÌt.(Vid. unicum e<us, quod
superest, opus: Azopiit /.cu /.Ìjtu^ xipi r^-j rptoriuv «py^^y, Quaetttonett et io-
lutiones ds Piincipits, cuius primam parlem edidil los. Skopp, Fraiicor.ad Mora.
1826; quod Bpeclat ad rrliqujs parici, tf, ii racal , Rucllc, De Phtlo»ophe Da-
matcius Eladc eie. , Paria 1867 }. Conlcudit cairn ,
primum rrineipium doo ><a
ab6 THEOLOGIA NAIVP.ALH
lui ,
quipj)e sinere non polesl , ul quidcjuam cogitalionis expers
circa se existal, atque hoc paolo ex lenebiis corpus sibi conficil, et
inaleriam sensilem producit.

465. luxla hanc doclrinani Plolinus generalionem idearura cura
rerum generalione confuiid»l,al<|uc aliam ab alia minime distinguila
si quidem non aliud enlium gerius, (jtiam spiritus admillit,et spin-
lum cura ideis unum idemque habel; ttx quo subiecluni cogitaDsoe-
que a cogilalione, ncque a re cogilata distìngui deducil.
466. Paiilheislica dodi ina Neoplatonicorum misticismi philoso-

phici noia dislinguitur nempe sumit peifeclam rerum cogni-
,
qui
lioneni menfi humanae ex mysiica sive arcana quadam eius cura ,
Deo unione obvenire. En quoraodo rem islam Plolinus explicat. A-

riim.'e humanae, eo quod maleriani sensilem immediate altingunt y
desiderio abripiuntur in corpore aliquo sibi vilaniconfioere,ob idque

ab anima universali discerpunlur, atque a giadu suo descendunl, et
in malum prolabunlur *.Verum quanlavis vi anima humana corpori
;idhaereat,semper aliqua ex parte in animae universalisconiunctione
perseverai, et per cara cum Intelligentia communicans, vilam con-
malum, in quod
templalionis vivit. H(;c in slalu anima com[)arans
lapsa est, cum bono, quo fruebalur ad gradum , a quo descende- ,
rat^ ascendere cupit, atque |jer auimum universalem el in ea per ,
Inlelligentiam ad Vmmi pervenire, in eiusque intuitione conquie-

sceie adlaborat. Quo id assequulur , opus ei est seipsam non solum
a vinculis sensuum solvere, sive passiones animi deserere, sed etiani
ab omni aclione intellectuali cessare, atque a-dualilale subiecli et
obiectj ad absolulam simplicitatem à2r/.u)or<y pervenire , in qua Dei
simplicitalis et unilalis parliceps fil '. lUud eliam aduotandura est,
esse ab antecessoribus suis deKnitum, ut omni^ prorsus dislinctionts et determÌDa-
tioniii expers sit ; ncque facilius inlelligi posse, qtiomodo ab Vno, quodcumque sit
processionis genus, possil multitudo oriri, quin Vnura elinm post mullitudinis pro-
cessioncm destrualiir; qui enira tieri polesl , ut natura absolute simplex evadat ?
Ipsr outem in ea senlentia luii ,
primum omnium l'riiicipium neque esse partici-
pabiìe , neque imparticipibile , sed quidquam utroque exisiendi modo suprrius ,
quod omnia producit, conservai, et perKcit; iuxla Vnum, sive Primum Principìum
exislere principìum quoddam corport-um, quod est omnis disliiictionis, el multipli*
citali» elenienluin, atque ex boc, poétquam ab Vno separalum est, omnem mulli-
ludiiicra orili. Quo autcni modo hoc secundum principìum ab Vno separelur , et
cum eo ab aelerno exlil<TÌl, Damascius minime explicavit. Priocipium ipsura aulem

modo Nihil^ modo Faeuum, modo Noctem, modo Abyssum. cuius non solum nulla
tognitio, sed ne ulla quidem suspicio nobis esse polest, appelluviljilludquc idcirco
iiun nisi silcniio colcudum cbsc autumavil.
') Cf Jnihi'opol.i e, I, ari. I, p. 3.
*; Enu. VI, lib IX, eli. Vid. diiihrop., e. Vili, art. 2, p, 279.
THKUtOSIA NAfVnALIS 967
quoti c|uia Vnuni, sccuiiduiu Neoplatouicos^ iiun anima, non iotel-
Jigenliu, Don ens, non alitid quid pia in,sed es( supra intelligentiani,
fi supra ens , uno verJx) , supra omne quod sensu ani intelleclu
, ,
cogno'Jcilui , tradilum ab eis est animum nostrum, rum ab Vno ab-

sorbelur, nec io se, nec extra se aliquid videre, atqne ideo cooscien-
tiam suam aniiltcre '.
467. Sed l.-indem, salutari luce Evangelii paganae pbilosopbiae le-
nebris dispulsi«,felerrinium panlheismi monstrum penitus iuleretn-

ptuni fuit. Re sane vera, non nisi penes Arabes , ad quos phdoso-
phia aristotelica iam ex Sufismi *, et Neoplatonismi dogmatis adul-
') Enn. VI, lib. VII, e. 34, et 35. Mysiycisaius i«in io India excullus fuii fn-
Ifssimiim a Vnlantìbus, siquidetn quaindam anìniarum saoclarHm curi Dt-o ia hac
vita coniunctiunem admìltebaot. per quam omnia sivc praelerila, sive prae>entia,
BÌTC fulura cognosoerenl. De scctis mysticis Indiae legesis Diiboie ikloeura , m-
alttutiom, fi rèrètncniea des petiplea de /' Inde, Paris 1825); Colebrcoke ( Et-
tot *nr la philos. de» Jndoua. ed. cit.) ; Bocbinger (De la ve mniemplalt've ,
ascèit>/ue. et myil que chez les tndovs, Paris i851 ; Cb.irma, K»*at aur laphil,
orientate, p. 21-107, Paris 1842: Eugcn. Burnouf (7»i/ro«/. à /' hiaioire du Boud-
diame ìndlett. Paris 1844). Ex libris Indorum ad oiysliciìtaium iDlelligeiidum valde
confert Bbagavad-Gila , id est altnt Chtianae et érdjanae coUoqumm de rebua

divini* ,
quod est episodium poematis Baratbeae ab A. G. Schlegel iatinilale do-
natum, Bonnae 1823. Vbi aulem mysticisrous primum exorlus sii , et quem cur-
sum conFccerit, anleqaam ad graecos perveniret. Inter erudilos non convenit. Pie-
rique in ea scntentia versantur , iilum ab Indis ad Persas , alque ab bis ad lu-
daeos Alcxandriae drgenies promanasse, et Graecos a ludaeis, vel ah ip$ìs fndis,
aut Persis exrepisse (Cf Boulerwek. Philosoplwrum Jltxnndr, et Neoplalon. re-
censio accìtr aliar , Inter Comm. Sociel. receotiores, I. V , p. 231 sqq. , Gollio.
gae 1823, et Bitter, Hiat. de la phtl. ancten. , Jib. XII , sccl. 2 , e. 5, t. IV,
p. 338, et 339. ed. cit.). At nibil revera io promplu est, quod mysl<cismum ab
India reliquas gentes, et non e converso Indiam a Persia, aut ab alia gente ex»
cepisse coonDonslral. Probabile cliam csl ipsum cuiusque genti:: propnum fuisse ,
alque ex communi ilio populoruiu persuasione inolevisse , quod hooiini, peccalis

vilae anleuc(ae corruplo , nunnisi per plures purgatioues ad prislioae et aelcruae
vrtac beatitatem pervenire licei. Certe, traditio, ulul corrupta, de quodam peccalo
origioaii apud cunclas velustas gentcs viguil ; cf Cbassay, Letlrea aur la chùle
primitite, in Epbein. V Lìniveratlé calhol. , ser. 2, voi. V et VI, Paris I84S.
Vid. etiam La bcenza e la Fedi, voi. IX, p. 94-%, Napoli 1845.
*) Sufismi . sectae mahunicdanae , doctrina bue redil animum humanura lum
:
denique integra verilale potilum iri, cum non soium cuuclis aSectibus , scd etiam
omni cogitationc expulialus ita Deo adbaeret, ut inter ulrunique neuipe codino- ,
Ccens, et cognitum omnis distinclio toilatur cumque ad bauc Dei contemplatio- ,
ncm, sive unionem tui tum Deo, pir diversos gradus ascendere, in quorum postre-
mo a Deo abôrplus couscieDliam sui amiltif, seque ipûm aonibdat. Uunc animi
statum di.yparKtonfm di'^partiioida , sive afm'hiluOonem vocant, et nonnulli etiam
renlitalem.^ quia animus in annihilafìone sui rea in essenliis suis deprcfaendit ; cf
auclorcs; quos prolulimus in Phil. ChTial.^ Dt^na'n.^foìMìy e. Vii. p. 1168-1169.
-
'jb8 TlIkOMM.M NATVRALIS

ferata pei venil •, el ludaeos Kiibulae slodiosos ", paiitheistioa phi-
losnphiu exculla fuit.
468. Commemorandi eliam sunl Scolus Erigena *, el Almaiicus
Carnolensis *
, a cuìiis plarilis parum ahiiidit Dinantius *, qui rea
lismum usque ad panthei<mum protruderunl. Alque hic adnotarc
par est, Realium senlenliam in doclrinam de unilate subslaiitiae
ruere*. Hoc viliiim Kealibus obiecluin est non soluiu a Baylio',
cui Buddeus', Bruckerus *, Reimannus"*, alque inler nuperos Re;
niusatus "j Schimdius '*
,
Haureauviu-> '*, alii(|ue pollicem prcv
*) Cr quae scripsiraus ibtd.^ p. I!ft7-I168.

Nomine kabalac Hebraeoriiai sequiorì» aelatis philosophia designalur , qui
';
veram et genuinam doctrinam revelalain per pliilosuphematum a gentilibus aoce-

ptorum adtuixtionem absurdis comincnlis dcpravarunl. De eius origine vid. Bufile^
Hisloire de la phtloaophie moderne ( Irad. par Jourdain ), t. IH, p. 2«, e. V ,
p. 317 sqq., Paris 1816, el Amand-Salntes, fjlgtoire de la vie et dea ouvrage»

de B. de opinata , e. IV, p. 3'i s<|q., Pnris 1842. De «fiinitate autem doctrinae
L-abbalisticae cutn panlheismo ,
quam inliciari adilititur Frejstadt ( Philosophia
e tbbalitlica et Paniheismua ^ Regiinonlii Prussoruni 1832), vid. praeter Buble
{Op. cil.^ t. li, p 2, e. V, p. 316 sqq.), Ad. Franck, La Kabbale ou la Phi-
ioaophie religieute dea Hebrcux^ p. 2, e. IV, Paris 1843.
') En panca cius verba: < Causa si quìdem omnìutn propterea dicitur creare ,
quoniam ab ea universitas eorum, quae post cam ab ea ureala sunt , in geuera,
et species et numcros, diifereiilias quoque, celeraque,quau in natura condita eoa-
sideranlur, mirabili quadam «iivioaquc raulliplicatione procedil 1; De divi*, na/.,
lib. Il, e. 8, p 86, ed. Scbiuterus , Monasterii Guestpltalorum 1838. Et lib. I,
paaaim: e Est ( Ihvma natura) omnium essenlia s.

^) e Omnia, Almaricus aìebat, sunt Deus: Deus est omnia,Creator, et creatura
idem. Ideae crcanl, et creaniur. . . El sivul alterius nalurae nou est Abrahana ,
alterius Isaac, ,sed unius, alque ciusdem ; sic dixil umilia suut unuiu , at ooania
sunt Deus >; Cf Martini Poloni CAron., lib. IV, p 393, Antuerpiae 1574; Ni-
col. Trìveltì apud Daeliurium, Spicil.^ t. IH, p. 184, Parisiis 1722; OJoaem ep.
Tusculanum apud Gersonum , De concordia melaphyaicae cuin logica, Opp. , !•
IV, pars II, p.298, atquc eiusdera Gersuni Lectionea auppr /Uarcum, l. I, p.484)
et Scrtn. de Spiritu Sondo, t. Il, p. 784, Parisiis 1606.
') Legesis B. Alb. M., Sum. iheul. ,
par. I, Iract. IV, q. 20, et s. Tbom. ,
In Itb. II Seni., Disi. XVH. q. I, a. I aol.

*; Lege, si plura cirpis ,
quae de hac re scripsimus in Ina'.it. Log. et Mci.^
e. XVIII, § 227-232, p. 262 261>, Ncapoli 1851.

') Diction., ari. Abnilnrd. noi. C; art. Ceaalp., noi. C; art. Stilpon, oot. H.
*j De spinosiumo aule Spinnsam^ § 17, inler /inaicela p/ulos., p. 399 sqq. ,
Halae Saxonum 17:^4 ; />? J'Aeismo et svpersiii. , e. I

, § 23 , p. 65 , Lugd.
Ba(av. 1676.—") /hai. crii, phil., t. Ili, p. 912, Lipsiae 1766.
'") IHsl. atheii'ni^ sccl. 3, e. 4, § 7. p. 340, 341. Hildesiac 1725.
") éhèliird, lib. Il, e. S. t. Il, p. IO; e. IO, p. 99, l.'>9, m.l. I, Paris 1845.
'^) Èliides sur le mysl>i:;.înc. allem. au XJ l^ .stée/e, e. 5, § 2, 3, Paris I84T.
") Hialoire de la phtl. òVw/,, t, X, i. I, p. 231 sqq.; ibid.^ e. X.\.X, t. U»
p. ì)01 :;(}q.
IHKoLUiiU Mi1VH4l,iS :/(>9
seiuni, «ed eti;im u Coiicepliialibiis ^ el Noiiiiti.ilihus luediae aela-

tis. E. g. , Abaelurdiis Realibiis obieoil ,
quoti in sophìsma, magni
asini senlentiam in schoiis uppellatum , incunerenl \
quo nimirum
asinus ad humanae nalurae praest:inliam extollitur. Si enim ani-
mal est idem in honiine, ac in bestia, aînns el homo unum sunl *.
Quoti isli ab Aristotele didicerunl ,

qui observavit , si universale
est subslantia, nempe quidquam reale, omnia fore unam tllam sub-
slanti:im. En eius verba : « Videlur impossibile substantiam esse
quodcumqne eorum qnae umversaliler dicuntur. Primum enim
,
substanlia uniusruiusque, quae propria cuiusque est, quac alii noa

est ; universale verocommune. Htic enim dicitur universale quod
pluribus natura aptnm est inesse. Cuius igilnr hoc erit subslao-
lia ? aut omnium, aut nullius. Omnium vero non est possibile m- ;
nius aulem si erit celerà quoque hoc erunt. Quorum enim

, sub-
stantia una , et quod quid erat essf ( hoc est essentia ) unum ipsa ,
quoque unum sunl * ». Hanc cognalionem senlenliae Realium cum

pantbeismo bistoria mirifìce confirmat. Si enim illos exceperÌ3,quos
Catholicae Fidei studium a tanto erroris portento absterruit , reli-
qui, uti Neoplatonici, Scolus Erigena, Almaricus Carnotensis et Da-

vid Dinantius , de quìbus iam diximus, aliique, quos moz profere<
mus, pantheismum magis, minusve professi sunt*.
469. Saeculo autem XIV Frat. Eckartus mysticismum, qui , ut
ex iam dictis constai, cura pantbeismo colligalur *, excoluil ', cuius
errores Ioaones XXli* damnavit Bulla In Agro Dominico an.i33o'.
Porro ipse post Neoplatonicos Heghelii, eiusque gregalium verus
') De generibtii et tpecieòiu apud Cousinom, O^tr. inedit. (TAbèlard , Paris

1836; necnoii Glotsulae etc., apud Rémufât, Op.cit., iib. Il, cX, t. n,p.9S,99.
•) Mei., Iib. VI, e. 13.
*) Exinde colligilur Rosellium ( Summ. Phil. etr., Log q. VI, a. 2, not. 3,
,
p. 2bJi, 269. Romae 17S2), alìosque ìncas:>um laborare , cum ad Scotìstarum, et

reliquorum Realium defensiouem alia illorum dogmata in niedium proferunt, quae
cum PantLei>mo adverâ fronte pugnant. Nam nos lubenlcr falemor , scholarun
Uoclores, (jui Realium piacila amplexali sunt, a panhei^nii errore profitendo ab-
horruis&e ; sed ca piacila ciuscemodi esse contcndinins , ut ad paiUbei&aiDm ne-
cessario ducaat.
•j Vid. Franckius, De la rerlitude, Rapport à i' Acad. etc, Pari» 1847. De
Almarico, et UinaDtlo Tid. CosuioL, e. Vii, a. 2, p. 462, ubi etiam (p.464,Q.2)
Almarici erroreì> &b loiii/ccntio Ili dauiiiatos fuisìie adiiotavimus.
*) Vid. Cross, De Eck->rio Phiiot., Bonnae 1858.

•) Vid. Enchir\di9n eie, Docum. LXVI, p. 179-181, ed. cil.
"*)
Multa fraginpola ad Erkarti doctrinam inlelIigeDdan ?idere est apud Carol.
Scmidt, Du mytiìctame oUemand au XIF tiècle, ialer Cummenl. dead. Parti,
V. 11 iiatuHl* éirauQ.. Pan» tt>47.
•>70 THROI.OGIA >\TVHAr,1S
inagister ]ia))e;u](is esl '. Ciiius rei, praelerquani quod uLsolulnin,

liiculenlamque ilenionslraiionetn ex romparhlione placitorum Eckar-
li, el Heghelii Sohmidtons confecif , illud indubium arguinentuni
esl, quod Heglielius, eiusque discipuli Eckarlum extulerunl. Reve-
ra Heghelius Eckarlum ', el reIi(|uos mysiicos saec. XIV, tamquam.
veros philosophiae cuslodes *, laudavit, et, ut de reliquis eius asse-
rii» lacearnus, Martensen soripsil Eckarlum a illud panlheismi ge7
iius professum fuisse, quod omnis verae philoôphiae, omnisque ve-
rae religionis Cave autem, ne cum eodeni
fundamenlum esl * ».
Sf'hmidteo, aliisque comites Eckarto adiungas Tauleruoi, Susonem,
et Busbrochium. Nam si quae in eorum operibus aliquantnm dura,
et ambigua occurrunt,easecundum GalholicaeFîdei,et sanaephiloso-
phiae dogmata commode expiicari posse Bossuelus " demonslravil '.
•) Vid, quae scrìpsimus io Phil. Christ.^ tbid.^ art. 40, p. 1506.

•) Op. cii., passim, praeserlitn n. V, § 4, p. 419 sqq.
') B/st. phil. (gorra.) t. Ili, p. 148.
<) Ibid. p. 194.
*) In suo opere De Magislro Eckarto (
gorm. ) apud Schmidt, Op. cU.^ § 4,
p. 482, ed. cit.
•) Inslrucliona sur lea ètats W oraison , Irailé I, liv. i, § 18, Oeuv. voi.
Vili, p. 25, 29, ed. cit.
') Ad hanc rem valde opportiintim est adnolare , huiusmodi myslicismum ,
de quo loculi sumiis. conrunilcndum non esse cum misticismo calholico, qui se>
rundum Sacrae Scripturac , ot Tradilionìs doctrinam , a ss. Patribus expositus,

et inoulcalus, saccuio XI per duos Victorinos Hugonem, et RicLarduiu scientiae
formam accepit, et sccunduin Areopagitam Theologia myslica diclus fuit. lam-

vero theologia myslica docel unionum arcanam cum Deo, quam aniraae sanclae
quandoque >il liac vita assequunlur , esse doiium supcroaluralo el extraordina-
rium, <|uod Deus ipsis largilur , ad eamque animus per aclus supernaturaies Fi-
dei , Spei , et Clianlatis pervenire. Ex quibus coiiticitur a Tiicologiam mysti*
Cam , ut alt P. Cordicrius , tara iu substantia sua ,
quara in modo proceden-
liì, esse snpenialuraicui , sì quidem el principia eius, et media, et iinis, et in
bunc teiidendi modus nalurae vircs, alque ordnieni pcnilus trauscendunt s ( Isa-
jfoge ad Mysticdin l heologtam ., l'raef. ail Opp. s. Dionysii Areopagilae ^
voi. I, Paribiis li>44 ; cum uiyslici.smus philosopbicus iiaec orani-a pio naluralibus
liabeat. iVIy.-ticì&uius calhulicus secuiidum meliiodum psycbulogicum proccdil ; 8i
quidem Mystici docent, auinias ad cum supernaliii aloni slatum per considcraliooes
offfptivas disersoium geiM'ium rerum, tamquam por gradus, ascendere, alque in

primo gradu genus sensilium ponunt. ( Vid. s. ìôna\pn\.^ I liner arium mentis ad
Dcum, e. 1 el 2.) Tacendura aulem non est qiiosdam (bpologos et mcdiae, el re-
f-entis aelatis myslicismum catiiolicmu ioedìs, aut saltem l'alsis dogmatibus corru*
pisse; ex quo psewlo'my siici,rtiins^ sivo uiyslicismns helevodoxus exlitit.Haec ino-
nìlos inveues volHÌiiius,quia pierique hudierui Katiouaiistac nullum,quod rei sabsian-
tiam altiuet, discrimen ìnler myslicismum phiiosophicuvi., intor chiiîtiaoum orlào'
doxuni, et iutcr cbii^liuuum hi'tnodoxutn agao:>cuut.
470. Io philosoiihia auleni recenti B^nedirliis Spiuoza, ijui Ain-^le-
lodami Baiavorum naius speculo XVIIJudaicam primo/leincle Chri-

5;tianam,nullam tandem religiooem professusesl,eo omnes sui ingenii
nervos intendiijut integruin pantheismi systema concinnarci '^ unde

Teteri Panlheistanim seclae novum Spinozisnii nomen accessit. Ipse
in Etilica * per long.inidefinilionum,axiomalum. et proposilionum

seriem artificiose contextam pantheismum miilhematica melhodo
denionstrasse sibi adblandilusest. Multa eius argumenla sic in pauca
contraili posse nobis videnlur:Qiiidquid est,aat siibsta/ìtìaÂui aitri-
butum, aul affeclio esl. « Per substanlium.ait, inlelligo id quixl in se
est, et per se concipilur; hoc est, ruius conceplus non indiget conce-
ptu alterius rei ,a quo formari dcbeal*». «Per attributum intelligo
id, quod inlellectus de substantia pcrcipit, tamquara eiusdem essen-

tiam consliluens* ». « Per modum inlelligo substanliae aflfectiones,
sire id, quod in alio est, per quod eii:«m concipitur' ». Ex bis de-
finitionibus colligitur non posse extare duas, aut plures substanlias

eiusdem attribuii', quia si extarent , distingui non possent ncque
ex diversitate atlribulorura iuxta bypolhesin , ncque ex diversitate
aSectionum ,
quipjê substantia prior est natura suis aflfectionibus.
Si duae substanliac eiusdem attributi extare iiequeunt,consentaneum
est, si sinl plures substanliac, eas nihii inlcr se<e commune habe-
re '
, ncque pioinde ali;im ex alia inlelligi posse". Quod cum ita
se babcat, liquet substmliam ab alia subslantia non posse produci ,
alteramque non posse *, quia causa, et effectus

allei ius causam esse
quidquam commune haberc debenl , et notio effectus sine causae
nolione concipi nequit. Quod autem est causa sui,huiusmodi esl, ut
*) Spinozae praelusU Tordanus BruDus Nolanus ,

qui veterum Panlfaeislaniin
SCrima oumpilans dotuio pii)iiiei!>mì systema condiiiil^ iiuperisque Paiiih 'isds Ger-
maniae praelusil. Longuni ìndicem librorum. quos vulgavil. H. Buf^hilté exlibiiit
io Lrxtco phtL ari. Brttuo, t. I| p. 594, et b95. Hans 1844. Missis multis alìis,
qui de Uruiio data opera scrìpserunt (Vid. Teonemann . àlanual della storia
della Filosofia, trad.. terzo periodo, § 297, t. Il, p. 146, Napoli 1853), legea-
dus est tiartholmèss, Jordano Bruno, Paris 1846.
«; Opp., l. Il, ed. Paulus, Iciiae lb03.
'; Op. cil.j pars pritua, Uef. Ili, p. 35, ed. cit. SpiB06a haoc notionem substaa»
tiae ., ex qua (olam iunm phìlosophlam dentava , a Cartesio mutuatus est. i\aa]
Cartcsius {Lts prìueipti de la phU., part. I, § 51. Opp., t. I, p. 2j4, ed. Gar-
nier, Paris Ifc'oS^ doeuit e nos, cum substanliaiu eoncipimus, non aliud eoneiperc,
alsi rem, quae ita exislit, ut non msi se ip;>a ad «xisleudum iiid goal i.iiiuc Spi-
nosaui e Carlesìi p'iiiostpli.d auum paatiicisuiuni elicuisse concotk liisloricoruoi o>
piniv est. C( qua« de hac re scripsimus in Phil. Cftrùt-, Inlrod., p. 129, d. I.
*) Def. IV, ìòid.—*) /),/. V, ibtd — •; Prop. V, p. 57.—') i'rop. Il, p. 37.
•> Jxtom. V, p. 36.— •> Prop. VI, p. 38.
'yj'*. TIIP.oI.OGIA MATVR4LIR
eiiis essentia existenli >m involval '. Id, cuius essentia existentiain
constituit, necessario existit. Ad nalurani suhslantiae igilur perlinel
existere ". Praelerea Komnis substantia est necessario infinita '
»,
nam si finita sit, dehet termiriari ab alia eiusdern nalurae^ hoc est
eiusdem attributi; at repugnat extare duas substantias eiusdern ai-
tributi.
471. His positis, facile oslendit Spinosa unicam existere substan-

tiam, eamque esse Deum. « Per Deum, ait, intelligo ens absolute
infìnitum, hoc est,substantiam constantem infìnitis attribulis, quo-
rum unumquodque aelernam et infinilamessentiam exprimil*.Iam-
vero I** Deus necessario existit', quia,cum sit substanlia, ad natu-
ram substanliae pertinel existere: a** a Praeter Deum nulla dari, nc-
que concipi potesl substanlia namque, cum Deus in-
* ». Non dari;
finitis attribulis constet, nulla substantia esse potest, quae aliquod
non habeat uttributum cum subslantia Dei commune, quod ex pro-

posilione V absurdum est. Ncque concipi ; si quidein concipi non
potesl, nisi conci piaUir ut existens,cum subslanlia ex prop. VII natura
sua existal. Ergo praeter Deum nulla dari , ncque concipi polcst
subslantia. Cum porro praeter sub^-lantiam non sinl nisi attributu
et affectiones, liquet oninia,quae sunt,aut attribula esse,aut aiFectio-
nes Dei. At non altributa , si quidem altributa ab ipsa subslanlia
non distinguuntur ' ; restai ut sint Dei allribulorum aflfecliones
, :
« Res particulares nihil sunt, nisi Dei allribulorum atFecliones,sive

modi , quibus Dei allribtita cerio et determinalo modo exprimun-
lur * ». lam omncs res, quae extant, aut corpora sunt , aul cogi-
laudi modi *. Inter Dei infinita altributa sunt extensio , et cogita-
iio"* ». Palei igilur res exlensas infinilae extensionis, et res cogi-

lantes infinilae cogilalionis esse modos : « Per corpus intelligo mo-
dum , qui Dei essenliam ,
quatenus ut res extensa consideralur ^
certo, et determinalo modo exprimil" ». a Singulares cogilationes,

sive haec et illa cogitatio, modi sunt. qui Dei naturam certo et de-
'^
terminato modo exprimunt ».
•) D'f., VI, p.3S.— ») Prnp. VII, p. 58.—') Prop. Vili, ibid.

) De/. 35.—^) Prvp. XI, p. 42.-") Prop. XIV, p. 46.
I, p.
*) Revera Jxiom. I ai(: « Omnia, quae sunt , vel in se, vel in alio sunt »,
quod in Demonsir. IV, p. 37, ita explicat,( hoc est extra intellectum uiiiìl datur
praeter substautiam, eiusque afTccliones 1. In Epiat, XXVIII ( t. I, p. 524) de-
claral attributum esse ipsam sub:>tautiani, coasideralam resptclu iu(eileclu.x, sttì>-
ttanliae cerlatn taletn naturam Inbutntis.

*) Prop. XXV, Coroll., p. 39.—') Pars II, De mente, d.iiom. V, p, 78.
••) Ibid., prop. I, el II5 p. 78-7y.— ") Ibid.^ Dnf. I, p. 77.
•) Prop. I, p. 78-79.
TUeOLOGU natvralis oj?
472. Hinc in rerum ualura nullum ilaliu- cowliutTens , seJ omnia

ex necessitale divinae nalurae determinala sunt ad certo modo exi-
stendum, operandum % et proplerea « quidquid esl,
el in Deo est,
et nihil Deo esse , neque concipi potest' ». Ex his omnibus
sine
colligit Spinosa « Deum esse unicum, hoc esl, in rerum natura non
Disi unam suhsluntiam dari, eamque absolute infìnilam esse' », et
« omnes res singulares et cogitanles, et corporeas esse nalurales iU
liu» affectiones* ».
473. Spinosa vix unum, aut alterum suffragalores habuit; e con-

trario innumeros, eosque doctissimos, lum inter Calholicos, tum In-
ter ipsos Protestantes adversarios naclus esl *. Verura, saeculo pro-
xime elapso vertente, poslquam Emmanuel Kantius criticam phi-
losophandi mcthodum invenit ,
pantheisraus a gerraanis philoso-
phis' maxima animorum contentione inslauratus fuit,mullosque et-
iam nunc propugnatores habel.
474* Kantius , etsi a pantheismi placitis abhorreret , ea tamen
docuil, quae panlheismo viara straverunt. Ipse enim, ut alibi dixi-
mus ' , demonstrare aggrcssus est nostras notiones Dei , mundi , et
Too eô esse inlellectus nostri formas mere suhiectivas , ideoque nos
ralione Iheoretica non posse cognoscere utrum quidquara reapse ex-
tra noslram meulem existat, necne; allamen ratione prac//ca trium
•) Pars I de Dìo, prop. XXIX, p. 61.—") Prop. XV, p. 46.

") Prop. XIV, Coroll. I, p. 46.
*) Ibid., CoroU. II. Spinosae mentcm explicat , et defendlt Abraham CuITcIe-
rus exemplo circuii, in quo aequalìtas quadrati, duplicisquc in eo rectanguli eoa"

tinetur ; e quemadmodum enim , ait , illa acqualitas scmper in circulo contenta
fuit, et erit,licct mcmoralae lineae numquam ductac fuisscni; codem fere
rectae
modo etsenlia mundi ab omoi aeternitate in Dei Esscnlia fuit conlenta, et ex ea
emaoavit , atque in aclcrnum in ea conlinebitur : illa aulem nullo modo est ex
nihilo iuxta innalaui nobis verilatem,qu3C nobis ab ipso Deo dictatur, quod ex ni-
liilo nihil fit i; Specimen arlis raliocinandi naluralis et arli^cialis, ad ponto
aophiae principia manuducens, Bamburgi 1C84. Ex bis vidcs aliena dicere Car.
Libelt Posnaniensem, cum Spinosam extra pantheismi culpam ponere adnitilui in
Distert. de Panlheismo in philospphia, p. 29 sqq., Berolini 1830.
^) Vid. Buddeus, Theses theolog. de superst. et alhetam. , e. 1 , § 26, p. 99
sqq., et e. VI, § VI, u. 267, p. 363, ed. cit. laler ipsoa Protettantes inquimus,
siquidem quamdam inlcr protetlantismum et panlhî^smum neccssiludìnem existere
ostendil MoehIer, La òimòolica (tcad.)j lib. 1, e. 3, § 27, p. 251<2S4, Napoli
1850.
*) Germanorum pantheismum mysticismo neo-platonico haud absimilem esse
ostendit Aruol. Wilmans, I)e sitnil, inter myst. purum et kantianam rtlig. do-
ctr.^ Balis Sax. 1848. Vid. etiam Borger, De mysticiamo^ Hagae Comituin I8'^0.
Cr quae diximus p. 269, 270.
') Cf Dynam., e. VII, art. 3, p. 440 sqq , et e. VHI, art. 8, p. 5S5 sqq.
Elem.PuilosChrist. III. Pars II. 18
a^4 TilEULOKU MAlVBALia
illarum nolionum ohiectivam realUalem uobis patefìeri, quippe si-
ne illis scientia morum non posset cxislere. . . Fide igilur , noa

scientia^ nobis de Vei^ mundi, et tou eô existenlia constare poleat.
475. At neque dubitandi, neque credendi melhodus Kantii suc-
cessoribus probata esl; quapropler ipsi, scholarum elealicae, et neo-
platonicae principia amplexi, ideas noslras a rebus ipsis non distin-
gui, idque, quod unum, idenique professi
cogitai, et cogilatur, esse
sunt. Ex hoc principio alterutrum inferre poleranl, nempe autillud
unum, quosimul id, quod cogitai, et id, quod cogilalur,conlinelur,
esse ipsum to ô, celerasque res non aliud esse,nisi pbaenomena, ab
ipso ilio ego cogitante producla,quae non aliler,quam vi nostrae co-
gilationis subeistunt^ aul esse non quidquam subiectivum, et relati-
Tum, quemadnioduni ro ego est, sed quidquam obiectivum , el ab-
solutum, nempe huiusmodi,ut subiecti,el obiecti priucipium sit.Prior

senteiitia Ficbteo, altera Schellingio arrisit.
47(3. Sane Fichte eo usquc deliravit, ut a Tti> ego puro, se» sinc
conscientia, iufinilo , indivisibili , ipsum ^® ego non putum , seu
cura conscientia sui ipsius , divisibile , et fìnilum , alque ro non
ego, seu niundum poni , necnon Deuin creari sibi persuaderai '.
Eius systeraa vocari solet autotheismus, quia homo seipsum Deura

efficit , aut panegoisnuis ,
quia omnia. T(d ego contineri statuii.
Schelling vero Deum docuit esse Ahsoluiuìn^ %^.\x prineipium iden-
titatis absoluiae , id nempe quo , in res, et ideae , subiectum, et
obiectum, "f" ^go, et ''<'

non ego, omui difFerenlia ablala, unum idem-
que sunt*, Absolulum tantum existere, ceteraque esse formas, sub
quibus illud seipsum maniteslat *. Scilicet Idenlitas absoluta, quae
Deus esl, per continuam sui ipsius evolulionem se sub formis ma-
teriae, et spiritua, obiectivi, et subieclìvi, realis, et idealis mani-
festai, atque hae formae extra Abholutani Jdentitalem phaenomeni'
ce, sive apparenter ab se distinguuntur, sed in Tdentitate abìôlula^
in qua vere exislunt, unum, ideuique sani*. Quam ob rationem Ab-
') Vid. Dynam., toc. cit., p, 443. Islae positloncs thetia, anliihesia , et syn-
ihesia appeilantar; quomodo ipsac, secuuduin Fichleum iìaat, eafosuimus toc: ctt,
2) Vid. ibtd., p. 444.

') Absolulum , sccuaduni Schcllingium, non eodem gradu iq siogulis positiooi-
bus se maaitestat. Sì realitas escedit, materia\ sin idealilas,«p{r(/uj vocatur: qua

de re spiritus et materia bunt duae praecipuae formae, sab quibus Idcntilas ab-
soluta se manifestai : ulrumque totatn et individuam idenlitalcm absolutam com-
pleclilur, sed in natura sub forma ro-j este, sive realilatis, in spiritu sub formq
Tsu cogrtoscere, sive idealilatis. Ex bis conGcilur, ideas cuin rebus mirilicc con-
sentire, imo ideas a rebus , et res ab ideis non distingui , Dcumquc infinito suo
'
intelleclu rcs simul ccgilare , ci creare , rcsque ipâs esse ex^^mplaria idearnm
THF.OLOGU 3I4TVIIAÌJS ?î*
solutum IrnlilJ'&renl/urn omnium dijferenùum Solieitinoiiis a[>peUa-
vil, quia PO omnia, quae extra ipsura ab se dijferre videntur, in eo

non (Jifix-runt.
477.. Hegelius aulem hic non subsislil ; naraque non solum rem
cogilanlem , rem cogilat;im confundit , sed ulramque rem cum
et
cogilîliuue unum idemque esse contendit , iliud pronuntiatum sta-
tuen.s ; Qtiidquid est reale , est ideale , et quidquld est ideale 5 est
reale '. Quaie , ex eius senlenlia , illud , quod celerà omnia com-
pleclilur, non est neque subieclum, neque oLieclum, verum cogi-
t#lÌQ, seu Idea, vel Idea-Ens, quae quidein in se est absoluta , et
indelerminata, seti cum seipsam secundum quasdam leges, quae ab
Hegelio rnomenta anpellantur, Qso\\\\.êgo.mundiun^ et Deuni pro-
duci l '.
imo ipsas ìdeas. Inlellcctus iiumanas non radocmalione, sed intuiticne identilalem
àbsolulam, sire Deum apprebendìt, et opc huius tniuttionis intelkclualia iotelle-
clui diviao se parem eiBcit, atque adeo cum ipso unus idemque eradit. Qaunìam
?ero res et ideae in Deo unum et idem .'unt , consentaneum est , ideas uostras
esse rerum perfeclam et absolutam mensuram , leges spirilus esse lypos leguai
uaturae. et ts ego esse simul contemplaloreui et ereatorem rerum ; ex quo iit
,
ut mundus idealis adamussim convenìat cum muudo reali, et scientia spiritus sciea-
tiae nalurae respondeat. Bine apparet , Scbeliingii doctrinam diclam esse idea-
iiatnum obiectivum ,
quod , cum in ideis scìentiam cotiocasset , illas ab obiectis
iioa distingui exislimavit. Scbellingius in Vniversilate Beroliuensi anno 1S31 cri-
ticam pbilosopbaodì rationem repudia?it , aliamque pruposuit , in qua ratio uon

prtocipiìs a priori , sed experienlia innisa incederet. Verum syslema suam aoa-
dum Incis usura donavit. Vid. Lébre io epbem. Revue des deux moncies, lan. 1849.
') Exinde inteiiigitur, cur Hegeiius uoam esse rerum, et scieatiae rerum origi-
nem, et io scientia formam , et id, quod forma cooliaelur , uoum, idemque esse
decrevit. Qjamobrem ipse totam phiiosopbiam iotra logicae caoceilos coegit ;
ex quo sequebalur rationem pbitosopbandi esse ipsam pbitosopbiam, siquidem lo-
gica, ut ab initio diximus , non est aliuJ ,

quam commuiiis ratio pbilosophaadi ,
sire commuaìs modus scieodi. Cf Carol. Kubo , De Diaieclica Pialonit , Bere-
lini 1843.
*) Idea Hegeliana, uti iam inuuimus in Dyaam., ioc. cil. p.4i4et443, primum
poiiìt seipsam capacem evolutionis ; deinde se sibi opponit ; demum oppooeas se
sibi, sui conscia iit, alque ita in se reverlitur. Idea Igitur per tria mamenla sa
evoivit, in quorum primo est idia pura , sive idea iu se; in altero natura, sive
idea extra se ; io postremo gpirùus , sive idea prò se. Primum momentum est
potilio, secui)dum negalio, tertium negalio negationis, sive affirmaiio. Iam, cum
spiritus sit puslremum aiomentum evolutionis Ideae, illud nempe ,
per quod Idea
sui conscia evadìt, iiqucl spìritum Ideam , sive Eus in se complecii , ideoque ra-
tionem bumanam eamdem esse cum ratiooe divina ; ìtemque spìritam scientiam
sibi comparare, quateuus processum Ideae repctit, et recogitat. Ex hts patet He-
gelium sjstematis sui matcriam a Scbellingio, tbrmam vero a Ftciiteo muluaium
vsê, eo quod Idta rerera a.bil aliud est , quam Idenlitat absoluta; et posilio ,
2^(1 THEOLOGU NATVUALIS
478. Ncque a panlheismo disiai alter Germania Krausius qui ,
non modo in Germania, sed eliam extra eius fmes asseclalores ha-
tuit , eosque praeserlim in Vniversilale Bruxellensi *. Docel ipse
Spit'Hum et Naturarti diversis modis exprimere esseoliam Enti» in-
finiti et absoluli; tolum mundum quocumque modo speclatum esse
in Deo, quia essentia mundi in essentia Dei conti netur; Deum esse
nnitatem et identitatem Spirilus et Nalurae, aliaque permultajquae

pantheismum haud latenter exprimunt".
479. Panlheismus opera Victoris Cousinii e Germania in Gal-

liam transmigravit. Hic ecleclicorum Galliae dux se panlheistara
quod verbo negat, re faletur*. Reve-
esse praefracte inficiatur; sed
ra ipse docet Deum esse unicum , et multiplicem, aeternitatem, et
tempus, spatium, et numerum, summum, et infimum gradum en-
tis, finilum, et infinitum, simul Deum, naturam, et humanilatera ;
Deum, cum mundum creat, non quidem e nihilo, sed e seipso il-
lum educere , ideoque creationem aliud non esse quam evolutio- ,
nera, et apparitionem Dei in mundo*, creationem esse necessariam,

quippe quod, cum Deus sit causa absoluta, non potest non creare,
hoc est, seipsum manifestare, et cum sii caussa infinita, huiusmodi
manifeslatio erit constans, et infinita^ Deum idcirco necessario, et
semper creare '.
, nempe thgti, antitkeai ,

ntgalio , et nj^rmatio et
Iriologìac' diAleclicae Flcblei
syntheai adprime nomea obtinuit , quippe Ideam

respondent. Idealismi absotuti
esse ìpsum Absolutum statuii. De similitudine autem iater Ideam Hegelii et. ,
Subitantiam Spinosae vid. quae scripsimus in Phil. Chritt.^ Dynam.^ voi. II, e.
Vili, art. 21, p. 854, n. 3. Adnotaadum etiam est Giobertium modo au/o/Adimum
Fichtei , modo pantheismum Hegelii sine ulla ambage professura esse. De qua re
vid. p.l73, 174, nec non aliud opus nostrum, / principali sistemi etc. , e. IH ,
§ Vili, p. 444 sqq., Napoli 1858.

') Prae ceteris Krausìi asseclis eminent Lbeonardi in suis Praef, ad philote-
phiam historiae et philosophiam religiosam Krausii (gcrm.); Tiberghicn, Essaig
théorique et kistorique sur la generation des connaissances humaines ctc, Bru-
xelles 1844 ; et, aliis praetermissis , Arhens, tum in opere Cours de philosophie
f il à Paris sous les auspices du gouvernementl de 1838, tura in opere Cours
du droit naiurel , Bruxelles 1844 , qui eliam Spinosae dcfensorcm se praeslat ;
vid. Leon de Montbciilard, V Eihique de Spinosa, p. 51, 52, Paris 18SI.
•) Leetiones circa vera quae aunt scientiae fundamentum (germ.) 1829.
*) Fragments, Prof, de la prem. édit.
*) Inlrod. à /' histoire de la philosophie^ Cours de 1828, 5« lecon.

") Ex quibus, alquc ex aliis, quas de eodem Cousinio relulimus,seatentii> (p.l57
et p.l71),colligìlur ipsum incptis strepere verbìs, ubi panlbeismi noxam a se ainolir-
CQutendiU De qua re vid. Ephem.Za Scienza e la Fede^ voi. Ili, p. 392, n. 2j
necaoa ca, quae erudite, accuralequc disscruìt Bona?. Attanasio iam Episc. Lipar.
THBOLOGIA ?IATVRiL» 277
4^0. Panlbeismuin eliam apertissime professa esl in Gallia Saa-
sinionianorum secta, auclore Henrico a Sancto-Simooe, a quo no-
men accepit. Ipsa enim venditavit, Deum tantum esse; Deura esse
quidquid est, et quidquid est, in Deo et per Deum esse:, Deum vero
seipsum duplici rjtioue manifestare, tamquam niateriam , et tam-
quam splritum. Imo S.insimoniani mundum prò Deo babuisse tì-
dentur, siquidem Deum non aliud esse, quam unitatem, ordinero,
et harmoniam mundi aliquando docuerunt '.
4^1. Etsi haec teterrima secta iam paucis abbine annis , ob eius
gregalium dissidium, evanuerit, tamen non desunt ex eis, qui pan-
tbcismum itisinuare pergunt. His omnibus palmam praeripit Petrus
Leroux, infensissimus Gatholicae Religionis bostis.Qui quidem,dum
fatelur se a pantbeismo abborrere, ea docet, quae nonnisi cum pan-
tbeismi placitis stare possunt. Revera ipse in ea versatur opinione,
Deum esse vitam, quae in singulis rerum generibus invenitur , i-
deoque Deum non esse extra mundum ,

quippe mundus non est
extra Deum, et natuiam cum aeternitate et infinitate coufundi *.
In buDc censum veniunt quoque Garolus Fourier, eiusque assecla*

Fourìerisiae^ si ve PJialensteriani appellati". Compertum etiam ett
in Pantbeistarum castra commigrasse ab. Lamennaisium, qui unì-
cam admittit substantiam simul fìnitam , et infinitam , docetque
omnes res singulares esse totidem Dei fluxiones,quae tres praecipuas
eius proprietates, Potenliam, Intelligentiam^ et Anwrem^ limitibu*
circumscriplasjdi versa exbibent ratione*.
4Ba. Denique putidum pantbeismum materialisticum hodie pro-
fìtentur in Gallia Positivistae^ qui Deum non nisi Naluram sensi-
biltm agnoscunt , alque in Germania omnes ii, qui Hegelianismum
in «isdem Epbem. , voi. IV, p. 161 sqq. Àccedit cousiniaaum dogma de raiioné
impertonati omnino pantbeisticum esse (vid. Dynam.j e. IH, art. 3, p. 270), at-
que, ut scìte Sthalius {Storia delia FU. del diritto, lib.X, sez. I, e. 1, p. 417 «I
418, et sei. 2, e. 1, p. 457-459, Torino 1855) advertit, cum Jdentilate abaobOa
Scbellìngii, ei cum Idea Hegelìi mirìfìce consentire. Vid. etiam quae circa notit*
nem substantìae a Cousinìo traditam scripsimus in Ontol., e. Ili, ari. 1, p. ÌOS»
*) Vid. Exposition de la doctrine de Saint-Simon par Bazar, Paris 1810. Cf
etiam Tbouissen, Le Socialisme dépuia P anliguitèj'utgu' à la ComHluiionfran-
âise du 14 janvier 1832, Louvain 1852. De Sansimonianis vid. quae scriptimoi
in op. nostro, J principali sistemi eie, e. Il, § 3, p. 177-179.
') De r Aumanitéy de aon principe et de lon avenir, Paris 1840.
•) Vid. Thèorie dea guatre mouvements, p. 50.
*) Etquiaae ci' une phiiosophie, Paris 1841-1846. De Sansimonianis, Leroux ,
Fourier , et Lamcniiaìsio Tid. etiam .Maret, Sj^gio sul Panteismo ((rad.), e. 2,
p. 4'o s(]q., ?iapoli 18i°J.

278 tHEOLOGU NaTVBALIS
in maleriallsmum dynamicum traducentes , Deum ipsam matcriam
essentialiter activam esse, ex cuius internis viribus omnia ,
qiiol-
quot sunt , efficiunlur , Quod quidein pan-

impio ore proferunt *.
theismi genus a Tianscendentalismo ortum duxil; sì enim Absolu-

lum propria destituitur personalilate , atque nonnisi aliquid inde-
lerminatum est , cuius vita in continua mnlalione posita est , ad-
modum fàcile fuit inferra unicum illud ens a Transceodenlalibus
confìctum non esse aliquam absolutam,et immutibilem realilalera,
sed in natura sensibili, quae in perpetuo fluxu versatur, consistere.
ARTICVLVS SECVNDVS
Pantheismus generatim impeiitur
483. Ex hactenus dictis evidenter colligilur omnes circa panlheis-

mum opiniones in eo consentire, quod omni'i, quae sunt, elsi mul-
ta , et contraria videantur , unum tamen , idemque esse slatu:int ,
quod unum appellant Deum^ sed tamen difFerre alias ab aliis 1" ex
natura huius unius rei, sive unicae substanliae,e. g., secundum a-
liquos , ipsa est Ahsoluluìn actu existens ,
quod omnia quaecum- ,
que existunl, in se oomplectitur ^ secundum alios est aliquid im- ,
'^personale^ et quasi in poleniia , quod per successivos , et indefini-
'tos motus seipsum constiluit, et peificit. 1'^

Ex natura rerum, quas
unicae subslantiae modos vocant ; alii enim eas lamquam reales ,
etsi a divina substantia non distinclas; alii tamquam phaenomena ,
seu forraas apparentes, sub quibus Absolutum seipsum manifestai,

âdmiltunt. 3" Ex ralione, qua res singulares ex unica substanlia e-
manant^ e. g., ex sentenlia aliquorum, productio mundi est quae-

dam necessaria emanai/o transiens e divina substantia*, alii vero eam
in perpetua , et necessaria evolutione immanente illius unicae sub-
slantiae consistere autumant.
484. lani portentosum panlheismi errorem gravibus bisce ver-

bis enunciavit Pius hWoc. Maxima quidem^^ lun. 1862:
PP. IX in
« Insigni improbitate ac pari stullitia band timent asserere, nul-

lum supremum sapienlissimum providenlissimumque Numen divi-
num rerum universilale distinclum, ac Deum idem

exisleie ab bac
esse,ac lerum naluram,et iccirco immutationibus obnoxium,Deum-
que reapse fieri in bomine el mundo , atque omnia Deum esse . et
•) Vid. de Iiis CvsmoL , e. V, ari. ò, p. 404, e. VI, art. 3, p. 4il, u. 4 :
e. VII, art. J, p, 452; AnthropvI., e. V, art, I. p. Ifil-IBÌJ.

TilEOLOtiU :<ATVBALIft 779
ipsissimam Dei habcre sub>(antiam) ac unam eaDiJemque rem esse
Deum CUOI mundo, ac proinde spiritum cum materia necessitatem ,
cum liberiate, verum ciiin falso, bonum cura malo, «t iustum cutn
iDiusto. Quo certe uihil dementius, nibil magis impium nihil cen- ,
tra ipsam rationem magis rrpugnans fingi et excogitari unquam
potest '
». Quocirca inter polisînios tristis5imae nostne aetatis,quos
in Syl/ubo proscripsit, enores panlhcisrauni reccnsuit '^ nec non
in ConstitiitìoDe dogmatica de Fide Calholica^ edita in Sessione III
Sacrosancti Oecumenici ConciliiVaticani,hoc sanxit dogma: «Sancta
CathoUca Apostolica Romana Ecclesia credit et confìletur.unum esse
Deum verum et Tivum,Creatorem ac Dominum eoe li et terrae,omni-
potenteui, aeternum, immensura,incomprehensibilem, intellectu ac
voluntate, omniqiie perfeclione infinitum-, qui cum sit una singula-
rÌ5, simplex omnino et incommutubilis substantia spirituaiis, prae-
dicandus est re et essentia a mundo distinclus, in se et ex se bea-
tissimus, et super omnia, quae praeler ipsum sunt, et concipi pos-
sunt, ineffribililer excelsus » a.Atque etiam contra diversas panthei-
snii formas hos auctoritate sua firmavit canones: « Si quis dixerit,
unam eamdemque esse Dei et rerum omnium substantiam vel essen-
t!am",analliema sit ».« Si quis dixerit, res fìoitas,tum corporeas,tum
spirituales, aut saltem .spirituales e divina substautia emanasse^ aut
divinam essentiam sui manifestatione vel evolutione fieri omnia ;
aut deoique Deum esse ens universale seu indefinitum, quod sese
determinando constituat rerum universitatem ingenera, specieset
individua distinctam^ anatbema sit * ».
485. liaque nos primo pantheismi generatim inspecti abnormita-

tem eviocemus deinde quaedam contra diversas eius formas ad-
,
notabimus quin lamen ca recoquamus, quae circa idearum ori-

,
ginem adversus Transcendenlales ' diximus, nec non ea, ex quibus

contra atbeos materialistas *
Deum a mundo distiuctum esse proba-
tum est.
486. Principio, substantiae unitas, qua pantheismus superstrui-

tur, cum experientia pugnat. Et sane, i** ex interna experientia ni'
bil certius est, quam esse in nubis subiectum cogitans, quod perso-
nulittite et conscieotia adeo sibi propria pollet, ut alteri communi-
») Vid. Alti Pontificii eie, p. 377, Napoli 1865.

•) Vid. ibid., p. 13.
*) Cap. I, De Dea rerum omnium Creatore.
^) Canones D^ Dea rerum omnium Creatore^ Can. i et 4,
') Vid. Dynam., e. VII, ari. 3, p. 44ì>-451.

•) Vid. p. 25, et p. 4^ |9j aique >«m:< citt. p. 278^ n. 1.
:ìdo TIIEOLOGIA NATVBALI8
cari nequeal, quin destruatur ^ si quidem si mene co'gilaliones , et
affectiones, quasi facta conscientiae aliorum, admillanlur, mea con-
scientia evanescit. Vnde s. Augustinus: « Cutn ( mens ) se novit ,
substanliam suam novit, el cum de se certa est , de suLslantia sua

certa est '».Atqui in panlheismo quaecunique unius subiecti ab alio
distinctio perimitur. Ergo. 2" Experimur in nobis amoris grati

,
animi , aversionis , aliasque huiusmodi affectiones ,

quae ad sub-
iectum a nobis distinctum referunlur. Atqui haec omnia nihil in
systemale pantheistico significant. Ergo. 3° Experimur aliquid exi-
stere, quod nobis non inhaeret, et in nos agit, nonnumquam sine
nobis, et conlra nos *. Ergo alia existunt a nobis, et a noslris affe-
ctionibus disUncta, eaque substantiae sunt, siquidem illud, quod in
alio est, sive non est substantia, nonnisi per illud, in quo nem-
est,
pe per substantium, quidpiam agere potest.

4^7- Deinde, pugnai panlheismus cum ratione. Etenim i°secun-
dum pantheismi theoriam,omnes homines sunt unum inlelligens, el
quoniam volunlas intellectum consequitur , omnes homines sunt
unum volens; bine unum dumtaxat est ens intellectu, et voluntate
praeditum, omnesque intelleclioues, et volitiones humanae ad hoc

unum perlinent. Atqui intellecliones , et volitiones hominum sunt
diversae; siquidem alter intelligit,quae non ego*, ego intelligo, quae
non ipsejalter vult, quae non egOjCgo volo,quae alter non vult',quae
mihi grata, ipsi ingrata sunt ; absurdum autem est nullam esse in~
ter homines differerìtiani in iis, secundura quae homines cZ/vers//^-
cantiir ad invicem '. Ergo.

a" In rebus, ex quibus mundus conflatur, opposilae differentiae
conspiciuntur, non solum accidentales, sed etiam essentiales, puta
extensio, et cogitatio^ quapropter, Paulheistarum sententia admissa,
eadem sub.stantia ex opposilis proprietalibus constitueretur, alque
in unico eodem subiecto oppositi modi, vel oppositae manifestatio-
nes simul stare deberent. Atqui nil hoc absurdius. « Nulli rei ,
aiebat s. Augustinus, duo simul insunt contraria. Nullus enim aer

simul est el tenebrosus et lucidus: nullus cibus aut polu» simul
*) De Trin.^ lib. X, e. 10, n. 16.

*) Cf Dynam., e. X, ari. 2 passim, vot. I.
'} j Si sii . . . uDus inlelligens . . .

,
per conscqucns unus volens, el unus
ulens prò suac volunlatis arbilrio omnibus illis secundura quae liomioes diversi-
iìcanlur ad invicem, El ex hoc ullerìus scquilur , cjuod nulla sii dilTerenlia inter
homines ,
quantum ad libcram volunlalìs eicclioncm j scd eadem sii omnium l ;
De ttnÙPie ihteìlccius'y rf I, q. LXXV'l. a. 2 e.

«TflBOLOGU NA'IVRALI!» aS I
dulois el amarus:nullum corpus siniul ubi album, ibi et nigrutn »

nullum simul ubi deforme,, ibi et formosum ' ». £^rgo.
488. Nos non lalet Panlheislas Transcendenlaìes unilalem Enlis
tum varietale rerum,nobis in hoc niundo occurrenlium, componete
Tolenles, aulumasse illud unicum Ens esse indelerminaluni, et illi-
tnitatum, alque se ipsum delerminare cum , in qualibel formarum,

sub quibus apparet, se ipsum quodammodo negai, limilesque sibi
ponil.
489. Al conlra, unicum Ens Panlheistarura vel tamquam maxi-
me abstraclum, si ve ideale^ vel tamquam maxime concretum,nem-
pe realissimum primo modo accipiatur, ad eius coa-
inlelligilur. Si
ceptum, ut in Onlvlcgia diximus *, omnes alii conceplus reducun-

lur; ex quo conscquilur, ut in unaquaque formarum, per quas u-
nicuni ens se ipsum delerminare Panlheistae auluinant, ratio entis
esse intelligatur. Atqui, si in illis formis ratio entis cootinetur, re-
pujrnat unumquamque ipsarum esse negalionem entis. Ergo. Acce-
dit bis ,
quod in ente ,
prout ens est , nulla negatio, aut privalio
esse, el cogilari polest, quia negatio, et privalio sunt non ens^ seu
nihil '; et ideo ens per negalionem determinari absurdum est*. Sin
unicum ens Pantbeistarum altero modo accipiatur,certe inlelligi ne-
quit, quomodo illud, quod omne esse actu habet , in diversis for-
mis , sub quibus se evolvil, sibi ipsi limites ponal , seque ipsum
quodammodo neget. Nam, si in diversis formis, sub quibus appa-
ret, sibi limites poneret, esset illimitalum, quia in se est omne es-
se^ simulque limitalum, quia formae, sub quibus se evolvil, ipsum

limitant. Alqui illimitalum, et limilalum in eodem subiecto se in-
vicem perimunl, quia illud, quod unum eorum ponit, allerum lol-
lit. Ergo si unicum Ens in diversis formis, sub quibus se manife-

stai, vel eTolvit,se ipsum negaret, in singulis ipsis se perimeret.
490* Sed quam inepte Pantheislae ad illud figraentum confu-

gianl, amplius explicalur hoc ,
quod s. Anselmus suppeditat , ar-
gumento:«cQuoniam, inquit sanctus Dactor,summa natura suo quo-
) Enchirid. de Fide^Spe et Charilate^c. 14 n.4. Hinc sanctus Oamascenus:

e Sccunda proprielas ( contrariorum ) est, quod fieri non possit, ul contraria «i-
mul sint in ìndividuis secundum idem. Ncque enim Socrates simul et calere, et
acgrolare potcst, aut membro codcm cale&eri pariler ac frigeGeri >; DiaUct.^
e. 57, Opp. t. I, p. 60, ed. eli.
•) Cnp. II, art. 2, p. 23.

*) f Privalio, s. Thomas ali, non est de cssentia alicuius entis in genere collo'
cum niliil entis sit non ens
rati, >; In li&. Il Seul., Dìst. XL, q. i; a. I ad 3.
Quomodo Deus delcrmiualus dici possii, explìcarimus p. 69i
'; Cf p. 20, H. 2.
'-202 IHEOLOGIA NA'IVBALIS
tlam modo singulari non solum est, seci et vivit , et sentii , et ra-
tìonalis est : liquel qnoniam omnium, quae sunt , id quod aliquo ,
modo vivit, m;igis est illi simile, qiunn id , quod nullatenus vivit:
etquod modo quolibet vel corporeo sensu cognoscit aliquid, mugis
quam quod nibil omnino sentita et quod rationale est, roagis quum
quod ralionis capax non est. Quoniam vero simili r.ilione quaedan»
naturae magis rainusve sunt, quam aliae, perspicuum est. Quemad-
modum enim natura illud ptaestantius est, quod per naturalem es-
sentiam propinquius est praestantissimo:ita utique illa natura magis
est, cuius essentia similior est summae essenliae.Quod sic quoque a-
lìimadverli facile posse exislimo.Nempe si cuilibel substantiae,quac
et vivit, et sensibilis , et ralionalis est , cogitalione auferatur quod
ralionalis est, deinde quod sensibilis, et postea quod vitalis-, postre-
mo ipsum nudum esse quod remanet ;
quis non intelligat quod illa
substanlia ,quae sic paulatim destruitur, ad minus, et ad minus es-

se gradatim perducilur ? Quae autem singulatim assumpta quamli-
l)el essenliam ad minus et ad minus esse deducunt, eadem ordiua-
tini assumpta ilbim ad magis, et magis esse perducunl. Patet igilur
quia magis est vivens substantia ,
quam non viveos et sensibilis -,
,
quam non sensibilis; et ralionalis, quam non rationalis. Non est i-

laque dubium, quod omnis essentia eo ipso magis est, praestantior-
que est, quo similior est illi essenliae, quae suinme est , et summe
praeslal '
». Atqui bis omnino contrarium in sententia Transceo-
dcntalium adslruilur; nam, cum Absolutum in quavis forma sub ,
qua se manifesfat, limites sibi ponal, et seipsura negel, consequitur

naturam cuiuslibet rei co imperfectiorem esse, quo plures sunt for-
mae ,
quibus Absoluluni in illa se manifestata e. g. , non viventia
"vivenlibus praestare. Ergo sententia Transcendentalium refragatur
ci, quod « omnis inlcllectus iudicat, naluras quolibet modo viven-
tes praestare non vivenlibus, sentientes non senlienlibus, ralionales
irralionalibus " ».
491. Adbaeo, vel primo obtutu repugnanlia panlbeismi occurrit,

eo quod illud unicum ens Deus asseritur, ita ut Deus tamquam e*-
se omnium rerum consliluatur. Re quidcm vera, i** « principium
naiuraliler prius est eo , cuius est principium : esse antera in quì-
busdam rebus babel aliquid quasi principium , forma enim dicitui"
esse principium essendi j et simililer ageus quod facit aliqua esse
*) lUonol.y e. XXt, Opp. p. 16, ed. cit.Brevìus Arcopagila: « Eslque, hoc ve-
runi , illa, t)uac Dcutu magis participant, Ipsi quoque enotere viciuiora 2»
; De
Div. i\om., e, V, § 3; Opp. t. !, p, 44:i, 444, Veuetiis Uoó.-î Ibid.
THBOLOGIA NATVR.tLIS .i83
actu. Sì igitur esse divioum sii esse uniuscuìusque rei , sequitur

({uod Deus, qui est suum esse, habeat aliquum causani^ et sic non
crii necesse esse per se, cuius contrarium supra ostensum est '». 1"
<«Ipsuni e<;se cofnmune non est aliquid praeter omnes res existentes,
Disi in inteilectu solum. Si igitur Deus sii commune esse , Deus
non eril aliqiia res existens,nisi quae sii in inteilectu tantum. Osten-
sum est autem supra , Deum esse aliquid non solum in inteilectu ,
sed in rerum natura. Non est igitur Deus ipsum esse commune
omnium " ».3'* Esse rerum, quae in mundo aspectabili sunt, exma-
ieria^ et forma constiluitur. Atqui Deum nec causam maleriulem^
nec causam fornialem rerum esse posse iam alibi demonstravimus*;
id quod etiam hoc argumenlo comprobalur. « Nulla pars com-
alio
positi potesl esse simpliciter prima in enlibus, ncque etiam materia,
et forma ,
quae suntprimae parles compositorum-, nam materia est
in potentia, potentia autem est posterior actu simpliciter-,forma au-

iem,quae est pars compositi,est forma participata; sicut antera par-
ticipans est posterius eo, quod est per essentiam, ita et ipsum parti-
cipatum; sicut ignis in ignitis est posterior eo, quod est per essen-
tiam. Ostensum est autem quod Deus est prìmum ens simpliciter *».
49:». Quae cura ita se haheant , ea Dei nolio panlheisticum sy-
stema consequitur, qua nulla absurdior fingi potest ,
quamque qui
adstruat, proiectae^ ut Eusebius ait, ac projligalae impielatis retts
est pronuntiandus *. Elenim 1" « si Deus est esse omnium rerum,

non magis dicelur vere , lAipis est ens ,
quam Lapis est Deus * ».
Adnotavit id Laclantius ubi ait: « Si Deus mundus

est ., ergo . .
et homo Deus est, quia pars est, ut dicitis, mundi. Si homo ergo ;
et iumenta, et pecudes, et caetera genera besliarum, et avium, et

piscium '
». Quod ipsum etiam Origenes Celso obiecit: « Sequitur
ex illius senteiitia, si mundus est Deus, omnia, quae in ilio sunt ,
«) Conir. Cent., lib. I, e. 28.—«) Ibid.

') V«J. Cosmol., e. VII, ari. 2, p. 462, 463, voi. 2.
*) I, q.III,art. 8 e. Haec saacti Docloris argumentatio cum illa, quam Origenes
conlra Celsum adliibuit, quamdam liabct afOnitalcni. C Quidquid cnim , inquìt, in
mundo est, mundi sunl parles , non lollus auleta pars Deus. Nam pars est quid
impcrfectum, quod Deo minime convenit. Forle eliam,8i qui voluerit altios scru-
(ari, Deum nec parlem, nec tolum esse probaveril. Sane tolum constai ex parti-
bus. At numquam summuni Deum admilti patietur ex
ratio partibus cooflatum ,
quarum singuiac non possunt quod rciiquae omnes 13 Coatr. Cels., \ib. I, n. 23;
{^p. t. I^p. 340, Parisiis 1733.
*) Praep. Evatiff., lib. Ili, c. IO; Opp , l. Ili, p. lOi, Parisiis 1625.
*) Conlr. Gent.y loc. cit.
') Div. Imtii., lib. II, e. VI, t. I, p. 282, ed. cil.

'J^^^ THfiOLOtìlA NATVBALIS
ulpole parles eius, diis esse adnuiuei'unda: consequeus item est, ut
unimuntes quaeque^muscae , culices, vermes , onine serpenlum ge-
iius ,omnes volucrum , pisciumqiie species iiiter deos referri de»
Jbeant * ». « Quod si ila est , subdit s. Augustinus quis non vi- ,
deat quanta in^pietas et irreligiositas consequatur, ut quod calcave-

l'it quisque, parlem Dei catcet, et in omni animante occidendo,pars
Dei trucidelur ? * »
'j>° Deus neque immutabiìis esset, siquidcm hoc ipso ^
quod ali-
quid ex aliquo fit, mutatur id, ex quo fit ^ ideirco mutaretur Deus,
ex quo omnia, secundutn Pantheistas, constituunlur. Ad rem s.Aur
iSelmus : summae nalurae materia potest esse aliquid mi?
u Si ex
nus ipsa , summum bonum mutari et corrumpi potest quod ncr :
4as est dicere ' ». Neque infinitus essel quia vel ex rerum finita- ,
rum colleclione exurgeret vel esset indefìnitus , qui «ine fine se

,
cxplicat quorum ulrumque verae notioni Infiniti repugnat. Nequ«

\
perfectissimus,quippe omnes mutationes,defectus,errores, miseriae,

quibus les obnoxiae sunt,Deo altribuendae forent *. Neque «anclis-
simus, quia, ex Pantheistarum principiis, innumera, quae in mun-
do observanlur , flagitia Deo adscribenda essent. Neque liberiate
pollerei, nam, secundum Pantheistas, omnia, quae sunt, aul neces-

sario a Dei natura determinantur , aut Dei necessaria , et perpetua
evolutio sunt. Paucis, Deus,quemadmodum s. Anselmus argumenf
lalur, nuUatenus bonus foret. Etenim dubium non est, quia nulla-
tenus est bonum ^per quod mutatur vel corrumpitur summum bonum,
Alqui in systemale pantheislico summum bonum, quod profecto in
sui evolulionibus, vel manifestatiouibus mutatur, per ipsani sum-
mam Essentiam mutari dicendum esset , siquideui nihii praeler
summam Essentiam esset. Ergo summa Essentia , nempe Deus
nullalenus esset bonus '.
3* Denique , Deus ex pugnanlissimis qualilatibus constarct ;

plurima enim ,
quae in mundo sese invicem repelluut , in Deo
*
simul consistere deberent. E. g., essel Deus simul cxtensus ,
'J Op. cit.i lib. V, n. 7, t. I, p. 582, ed. cil.
•) De Civ. Dei, lib. VI, ci.

') Atonol., e. VII, Opp. p. 6, ed. cit.
*) Vid. locuoi s. Àugustiui, quem prolulimus in ànihrop.^ e. VII, ari. I, p.
244, n. 2.
*) Loc. cil.
') Hoc loco occasioDcra arripimus Malebrancliiura redarguendi, qui,uf suam il-
latn explicarel scnlenlìatn , menteru scilicet hunjaoatii uon alia ralione notionet
corporuDi adipisci posse , nìsi quod haec in Deo videi ( De inquirenda veritale «
TUfeUl.OGIA MATVRALI6 iHj
et cogilans proimleque corporeus , el simplex ; el quoiiiuni inler
,
r«« corporeas aliae inoventur, aliae quiescunt, aUjue iiiter ras cogi-
tantes id, quod una novit, altera sub eodem respeclu ignoratêt id,
quod una aniat, aversatur alia, Deus simul moveretur , et {juie5ce-
rct, unum idemque sub eodem respeclu cognosceret , et ignoraret,
amaret, et aversaretur. Immo, cum Deus omnia sint , Deus se ver-

sus se ipsttm moverei, seipsura cognosceret, et ignoraret, amarel, el
aversaretur.
493. Quod si cum Pantbeistis idealisticis nostrum ego^ et mun-

dus exterior, atque ea , quae in nostro animo , et in mundo (ìunt ,
inter pbaeoomena , fallacesque illusiones reiiciantur ; non minus

absona Dei notio inde exurgit; siquidem , cum nullum in iiia by-
pothesi, praeter Deum, sit subiectom cogitans, illusiones illae non»
Disi in ipsum Deum cadere possent. Deus igitur, Ens nempe per-
feclissimum, illusioni, quae maxima imperfeclio est, obnoxius fo-
ret. Celerura conlradictiones ,

quibus , secundum boc pantheismi
genus , notio Dei impiicatnr, in postremo articulo m."gis manifc-
stas faciemus.
494* Ex his impias, quas panlbeismus' paritêt quae, ut s. Au-

guslinus inquii, sine verecundia dici non possunt^ conclusione» in-
lelligere potes*. Et sane, 1° Panlbeismus abnormi Iheoriae pro-
gressus latissimam viam sternit. Etenim qui evolutionem successi-
lib. Ili, e. 1-6, Genevae 175S ), infioitam exlensionem inlelligibilem ia Deo pò*
uit (cf quae diximus p. 134, n. 5), subdens meotem Doslram partem illius exten-
sionis in Deo percipere. lam 1° si extensio inlelligibìlis infinita est in Deo , ea
Tel Deus , vel Dei atlributam sit oportet. At perapicuum est, utroque modo Dei
Qotionem destrui, siquidem extensio concipi nequit sine aliqua Rgura, quae, CQin
infioitalem excludat , Deo prursus repugoat. 2° Si nobis licet . ex Malebrancliii
seotenlia , aiiquas parte* citensioflis inlelligibìlis in Deo seorsum vìdcre, extea-
sioocm iolelligibileui diftdi ,

proiodequ« quidquam divisìbile , et compositum in
Deo existere prò certo habcndum est. Neque iavabit eam intinitam statuere. Maia-
qae, cum notio extensionìs sine partibus inlelligi non possi t ,

quo maior est ex<
tensìo , eo maiorem numenim partìum habet , et sì nsque ad infioitum progredì

putetur , intìnìlus partium numenis Iribucndus illi est. Accedi! bis ,
quod Male*
braocbius secum pugnai, siquidem ipse illam exiensioncm simul rem quamdam a
Deo creatao, et Deum facit; rem crealam a Deo , cum doceat Deum exleosi»>
nem cognoscerc, quod illam creavit; Deum, quìppe contendil animum corpora in
illa exleosione videntem, in DeO re ipsa videre. Haec de abnormitate Malcbran-

cbianae exteniioais intelligibilis. Quanta autem falsitate meus nostra illam ex-
tensionem, atque ita corpora in Deo ridere Malebranchius as:scruerit, osleodimof
io Jntiitut. Logicae el iletaphysicae, e. Ili, p. 137 sqq., Keapoli 1851.
') Teterrima pantheismi conscclaria ipse Baylius Spiaotae eiprobrafit , Dict,
BiMt. crii., art. Spinoza.

') Loc. eil.
•ì8(ì TliEOLOfìlA NATVRAIJS
vani Kiiiis inrinili udmiltunt ,
qua lius formae grn«laliin peiToctio-
rcs evadimi, consequenler concludere debenl priniaeviim staluin re-
rum imperfeclum fuisse, subindeque ad perfeclionem, si ve a varie-

tale ad unitatem, a chaos ad urdiuem, a malo ad bonum paulatim
accedere.
2° PanUieismus est eiusmodi syslema philosophicum, ut ex eo ra-
tionalisnius in Thcologiam sponle veluli sua derivelur. Revera, su-
pernaluralismus duo genera verorum admillil, nempe unum inlel-
ligibilium , alterum superintelligibilium ,

quia duos rerum ordi-
nes agnoscil, unum rerum , ex quibus nalura componilur , alterum
rerum, quae supra naluram sunt. Al panlheismus nonnisi unicum
genus verorum inlelligibiliuin admittere polest, quia, cum omnia,
quae in hac rerum universitale cernunlur, veluti /br/was, vel mo-
dosj vel rnanifestaliones unius Enlis^ si ve Ideae cousiderel, uni-
cum rerum ordinem reapse admillil. t^rgo, si panlbeismus in llieo-
logiam christianam inducalur, buius dogtnata nonnisi veluli veri-

lales inlelligibiles speclari possunt. Sed hoc est absurdum syslema
iheologiae cbristianae, quod railonaUsnuis theologicus vocalur.Pan-
tbeismus igilur ad rationalisraum ibeolosicum ducit *.
3**Quin immo panlbeismus nonnisi larvatus atheismus est*.

« Cuiusmodi porro, ad rem aitEusebius,Dcus iste fueril, cuius par-
tes et terra, et terrae monles,inanimae videlicet, ac rationis expertes
corporum moles effi(;ianl ? Quis ;iulem verutn censeal. Igni?, A- et
quae, boc est ratione careni is flnxaeque maleriae foetum germanum

ac fralrem , Deum praedicari?^ » An non idem est Deum nega-
re, quam Illuni velati quiddam ex opposilis qualilatibus constans,
') Quid sii ratìonalistnus theologicus, esplicavimus in Dynam.^ e. VII, art. 4,
p. 462, n. 5 , Tol. 1. Certe quisquis Spìnosae Traclafum thfologico-poUlicum^

et Epistolas ad Oldenburgium atleule legit, non potuit, quin aniuiadverteret Fhi-
losophum hcbraeum nihil in sacris Scripturis agnovisse, quod vires tiumanac ra-
tionis praetcrgrediatur, et praecipua systeaiata ralionaiisuii iheulogici ,

quae nu-
peri Rationalistae Germaniae adeo promoveruol, Iradidisse. (De rationatisino liieo-
logico Spinosae, eiusquc diversis inodis, cf Li Scienza e la Fede — Spinosa e.
t moderni razionaiisd — , voi. X, p. b-17, et p. 241-264, voi. XI, p. 100117,

et p. 401 423, voi. XIV, p. 2(13-275.) De Fichlco, St^hcllingiu, et Hegelio, qui
pantheistuum sub diversis funnis protessi sunt, dubitare neiuini licei , cum illos
diversa sistemata rationalismi tbeologici ex insliluto propugnasse, roultusquc theo-

togos protestanles Germaniae ad se pcrUaxissc exploratuin omnibus sit. Cf Barili.
D' Avanzo , nunc Episcopum Calvens. eie. , Opuscoli leologico-biblici , IVa(Ki-
li 1854.
*) Vid. lui. Simon, Uisloire de f ècole W
Alexandrie^ t. I, Prèl". p. 42, Pa-
ri» 1845, et Léou de Monlbeillard, De f Eth't/ue de Spinoza, p 84, Paris tS54.
») Loc. cu., p. 105.
THEULOGIA N.trVRALiS 18^
aut ffuitidare abslraciiim, quod ex necessitale se evnlvit, et oppisi
tis niaieriae , et spiritus fui'mis se manifestat
, atlmitlere ? Quod '
maxime exitiosum pantheismi consectarium Inbet oraculo Pii PP.

IX confinnare, siquidem in laudata j4llociitione pantheislas eo i/n-
pieiulis et impudtntiae devenisse alt , ut coelum pelere , ac Detim
ipsum de medio ioUere conentttr *. Quare panlheismus omnera re-
ligioiiemêtiam nalura1eni,destruit. Quam enim reverentiam,fjuem-
que araorera Deus huiusmodi sibi \iudical ? « Si unius, aiebal s.
Augustiiius, eiusdemque substanliae Creator, et creatura essel, non
repreheuderenlur quia servierunt crealurae potius quam Creatori ,
quoniam cuicumque servissent , ab eadem natura atque substantia

non recessissent *
».
4** Panlbeistae animarum immurtalitatem aut aperte inficiantur ,
aut sermone retinent, re aulem lollunt. Et sane alii animas ita ab

unica substantia absurptum iri arbitrantur, ut personaìem, et indi-
viduam exislentiam p:oi5Us amittaut, uti prae caeleris Scbellingia-
ni, et Hegeliani; alii falalem. et numquam desituram in varias fur-
mas transmulationura seriem sioguiis bominibus assign;mf, uti San-
simoniani, Kiausiaui , el Fouiienstae omnes deuique in eo c«>n-
^
veniunt, quud omnes homiues sire boni, si?e mali eidem fato sub*
iicianlur*.
5" Secundum pnntbeismi homo iibertale espoliatur. tutu
piacila ,
quia propria deslruitur personalitate tum quia omnia ex necessi- ,
tate divinae Natuiae determinarla fluere, emanare dicuntui*. Ex quo
consequilur eliam nullam esse posse distinctionem inter virtulem ,
et \itium*, sublata enim libertate, omne discrimen inter bonum, et

!nalum morale tollitur. Quae consectaria declaravit etiara Summus
Ponlifex iis, quae prutulimus *, verbis; a Haud tiinent astenere u-
nam eamdenKjue rem e-ise necessitatem cuni liberiate veium cutn ,
ial<o, bonum cun) malo, et iustum cum iniusto ».

6° Demum, ne cuncta |)ersequamur*, pantbeismus societatem ci-
\ilem funditus evertil. Etenhn societas sine legibus consistere non
polest. lani leges in panlheismo locum nullum habent , tum quia
') Vfd. Scfaarer , Ueêl el C Hegèlianiime , io Revue de» deux mondet ,

15 Férr. 1861.
*) Vid. Jlii Poniifeii, toc. cit.
') Contro Secundinum à/anichaeum, e. 7,
*) Vid. Jnihrop., e. Vili. ari. 2, p. 278; art. 6, p. 312; art. 7, p. 316.

»j Pag. 279.
*) De al iis pantKeismi coosectsriis ef Maret, Sajjio gul panleitmo (trad.), e.
VI, p. 19S scjq.. ed. eli.
t88 TIIF.OI.O(;u NATVRAIJS
ijui legem Ieri :il) iis dislinjûulur oporU;!, (juihus \e\ inilicilur,)»an-
theistne vero entium pluralilatem , et personalilalein iniìciaiitur ;
tum quia qui legem constiluìt necesse est, ut illis praeslel, qui legi
parere debent ìd quod cum urticae substantiae ,
^ si ve unius Entis
dogmate non convenit. Inde eliam palei quodlibel aucloritalis prin-
cipium, omnisque iuris et ofBcii regulam, ideoque quodcumque so-
cietatis vinculum in panlheismo de medio tulli, u De auclorilate
autem , subdit luudatus Ponlifex et iure ita temere efFutiunt ut , ,
impudenler dicant , auclorilatem nihil aliud esse , nisi numeri et ,
materialium virium summam , ac ius in materiali facto consistere ^
et omnia humana facta iuris vim habere.Iam porro commenta coni-

mentis, deliramenta deliramenlis cumulantes, et omnem legitimani
auctorilalem, atque omnia legilima iura, obligationes, officia eou-
culcantes, nihil dubitant in veri legitimiqne iuris locum substiluere
falsa ac mentita virium iura,ac morum ordinem rerum materialium,
ordini subiicere *
». Denique pessimum illud societatis malura ,.
quod nomine socìalLsmi^ vel comunismi appellatur, ex theoriis pan-

theislicis emergil"^ siquidem, creaturarum realilale et aclivitate de-
slructa, quae in unica absorbenlur substantinjconsequenter panlhei-
stae, ut ait idem Summus Ponlifex in eadem Allovuiione^ « omnia
legitimae cuiusque proprietatis iura invadere,(lestruere contendunl,
ac perperam animo et cogitatione confingunt et im iginanlur ius
quoddam millis circumscriplum limilibusj quo reipublicae Stalum
poUere exislimant, quem omnium iurium originem ac funleni esse
temere arbitranlur' ».
495. Obiic. 1" Si essent aìiae substantiae, praeter subslantiam in-

fìnitam, ipsae sane perfecliones quasdam haberent, quibus substan-
tia infinita carerei. Atqui substantiae infinitae nolioni repugnat eam
quibusdam perfeclionibus carere. Ergo repugnai extare alias sub-
stantias, praeter subslantiam infinilam.
496. Resp.j disi, mai,^ ita ut illae perfecliones non sint in Deo
eodem modo, quo in substantiis ab Eo dislinclis, conc. mai,^ non
*) ViJ. Ani Pontificii Cìi..\t.'ilS.Qaac panllieismi consectaria Ires proposiliones
•tiam in Syllabo § Vll,n.l)9, GO, 61 proscriplae coaiplectuntur: Ius in materiaU

facto consititt , et omnia hominum officia tunt nomen inane,, et omnia humana
—
facla iuris vim habent Auciorilas nihil aliud est, nisi numeri et materialium
f
virium aumma— Fortunata adi iniustitia nullam iuris sanclitati detrinuntum
pfftrt. Vid. ibid., p. 22.
*) Cafolus Fouricr socìalismuni in suis soriplis de aeconomia politica inlesu^t.
Ea contrada reperilur in opere ,*Fuurier et son aystème par IVI. Gatti de

Gamond.
») Loc. cil. Cf eliam SyUabum, § IV.
THROLO«IA MTVRAI.IS V$9
sifit in Dea mcklo eminonlioii ,
'""^' ffuit. ; cane, iih'h. ; nrir, const
Di<iiinrli«)nis, quam allulimus. ratio ex ii>, quae alibi docuimus*,
evidenler perspicilur.
497. Eadcm oliiectio alia eliam ralione efferri «olel , Jnjìnilatrm

nem|.e Dei prohiLere , quominus alia praeter Ipsum exislant. Ast
« infinita^ D«i , respondei Suaresius , . . . non est nifìnitas multi-
Iiidini5, sed intensiva entis, et ideo non lollit , quin possint es&e a-
lia enlt:',i qtiibns dislingualur Deus hoc ip^cquod ipso Deus est ini»
finilijs. alta \ero finita; Die est a se, alia ab Ipso. Nec est simile d«
corpore quanto (quod si esset infìr.itum, non admiflerel secum alia
corponi ) ; nam illi naturale est excludere aliud quantum ab eodent
loco ; unum autem ens maxime per se subsislens non excludit alia
entia a rerum universitate, seu ab existendo . ut sii dicam; quia en-
tianon habent formalem repugnantiara in existendo simnl in rerum
ratum,sirul babentduo quanta ad simul existendum in eodem sub-
itelo. \nc!e uUerius dicitur, si illa repugnantia quanlilatum impe-
diatur, non repugnare ex eo capite, quod cum corpore uno infinitae
magnìtudinis sinl alia corpora quanta ;
quia possent esse penetrati-
ve rum ilio in eodem spatio * ».
498. Obiic. a** Subslantia infinita cum sub<:tantii? (ìnitis coniun«

quidquam maius unica substantia infinita. Atqui hoc est ab-
età est
surdum, .oiquidem illud quo quidquam maius esse polest , non est
,
infinitum. Ergo absurdura est esse substunlias finilas praeter in-

fìnitam.
499. Resp., disi, mai.y quidquam maius quoad numerum, cane,

mai. )
quoad perfectionem , nfg. mai. ; cono. min. ; nrg. cons. lis -,
quae ad huiiis rei explicationem alibi tradidimus , hunc olium D.

Thomae locum :idiicimus: « Finilnm infinito additum non facit ma-
ius^ sed facil plus; quia ififinilum, et finitum «uni duo* ».
500. Obiic. ò° Deus dicilur esse omnium., et omnia dicuntur e$se

in Deo., alque esi>e. participuliones divinae Elssenliae. Alqui h;ie lo-
quendi rationes «ignificanl res extra Deum ah ipso Deo reipsa non
distingui. Ergo.
5oi. Resp.. neg. min. Eleoiiu , i** « Deitas dicitur esse omnium
«•ffective, et cxemplariter , non autem per es.sentiam * m. Prasclara
») Vid. p. 71 sqq. -•; De Dea. lib. II, e. l.~») Vid. p 74, 75.
4; lo lib. IV ò>u<., Disi. XLIX, q. 1, art. 4, tot. I ad 4.
*) 1, q Iti , a. 8 ad 1. Cr In lib. I Sent. , Dis». Vili. q. I , a. 2 toì. Quo

in loco observal etuia ooa aJiter inlelligeudum esse illud Dionysii, Ette ommym
ett tufereue Divimlaus. e C>jm enim , inquit etìam alibi, Dirioitaleia super o-
Bo'a dixit osteodit s«cuudum oaiuram tuam ab omoibiu

,
diitiacluoi ,
et super
ELQI.PalLOa Cmi3T Ill.PiRS II.
]^
,,
ago TI1B0L0GI.4 NATVRilLIS
sunt haec « Sane ase omnium flixerim Deunt

è. Bernardi vcrha :
non quia itla sunt) quod esl Ille , sed quia ex Ipso el per Ipsum ^ ,
et in Ipso sunt omnia. Esse est ergo omnium, quae facla «uni, ipse
faeton corum, sed causale, non materiale ». '
'
a*'Creaturae in Deo esse diruntur « uno modo, in quantum conti-
nentur, et conservantur viilute divina, sicut dicimus ea es'^ê in no-
bìs, quae sunt in nostra potestate. . . El hoc modo inletligendum est
verbum Apostoli dicentis: In fpso vivimus ^mjvemurêt sumis^ quia

etiam nostrum vivere, et nostrum esse , et nostrum moveri causatur
a Deo. Alio modo res dicuntur esse in Deo sicut in cognosccnte • ».
Et S.Bonaventura: «Haec, Deus est in rebus, n)n est conversa huius,
Res sunt in Deoj sed haec, Deus est esemplar rerum. El huiu*:, . .
Deus est in rebus, conversa est, res cuntinentur a Deo, et conservan-

tur ab Ipso*».
3* « Greaturae non dicuntur divinata Bonilalem partìcìpare
quasi partem essenliae «uae , sed quia similitudine divinac Bonila-
IÌ8 in esse constiluiintur , secundum quam non perfecte divinam
Bonitatem imilanlur , sed ex parte* » -,
alque ita ul a cre:iturae
non perlingant ad hoc quod sunt similes Deo secundum suam na» ,
turam similitudine sperici » sed tantum « attingant ad Eius si- -,
railitudinetn secundum repraesentationera rationis , intellectae a

Deo ^r>. Adhaec ista loquendi ratio illud quod alibi explicavi- ,
omnia collocalum. Ex hoc vero , quod dixit , quod DiTtnilas est esse omDium ,
ostendit quod a Deo in omnibusl quaedam Divini Esse similitudo reperilut- ); Con-
tr. Gent.y lib. I, e. ì!6. Quanta iniuria Monletus, silique Ralionalistae Auclorem
lìbrorum Areopagiticorum panthcismi virgula notaverint , osleodìmus io Phil,
Christ.i Dynam., voi. Ili, e. VII, art. óS, p. 1453 sqq., Neapoli 1862.
') Òerm. IV in Canile , Opp. l. I, fol. 240 , ed. cit. Lf s. Àug, j SoHloq.y
lib. 1,0. 1 , et sanctus Damasc, De Fide orthod ^Wh. I, e. 12.
") I , q. XVIH , a. 4 ad I. Cf Qq. dispp. , De Poi. , q. IH , a. 16 ad 24.
f Quomodo, scribit Origenes, in Deo vivimus, et moveniur, et sumus, niai quod
viriate sua uoiversum constriugit , ci continel mundum ^ % De Prmv.. , lib. II »
e. 1, n. 3, t. I, p. 78, ed. cit. Et Lontra Ceiaum, lib. Vi, n. 71, p. 6iii>, mo-
net Deum esse tpirùum omnia permcanitm el omnia in se comprehcndentem ,
quateuus e cura et provìdciilia Dei pervadit omnia, sed non ut Stuicorum spiri*
lus: et providcntia quidem conlìuet omnia, quibus providet, et ea cumpreheudit ;
sed non ut corpus continens id quod ci ìp»DRi corpus est; sed at potettas divina
quae cunaplectitur quidquid ipsa compitbendilur t. Quocircu, aieiite «. Auguslino,
e quamvis {creaturae) nihìl cbse possint sino Ipso, non sunt quod Ipte >, De Ctv^
Dei, lib. VII, c. 30. Cf p. 99, n. 2
') tu lib. I Seul., Disi. XXXVlI. p. 1, a. Il, q. 2 ad arg.
*) In lib.II 6enr., Disi. XVIi, q. I, a. 6 ad 1. Et alibi: e Essenlia divìila ne«
leeuBduffl se augmenlabilis, et multiplicabitis est, sed solata raultiplicabilis est se-
cundum simililudinem, quae a multis participalur i; Conir. Geni., lib. I, e. 75.
») I, q. XLIV, a. 3 ad 1.
THKOtdGlA MATVR.4LIS Vc)I
nius ', signiFiiat, neotpe w cûckI cns praedicatm Je Dro essenCiali-
(er, eo quoil (iivinum est esse subsìstens, et absolulum -, de qualibet

aulem creatura praedicatur per participationem ; nulla enim crea-
tuia est suuni esse,secl est habens esse*».Qiiod quidetn in causa est,
ut infìiiiia sit distiintia inler Deum , et creaturas. « Nam, ail s. Àn-
selmus, qu: ntuDi illud esse, quod per se est quidquid est j et de ni-
bilo facit otnne aliud esse, diversuai est ab eo esse^ quod per aliud
Ct (if tubilo quidquid est « tantum omnino distat summa subslautia
ab bi5, qu:te non sunt idem quod ipsa * w.
Sol. Obiic. 4** Nolio essendi in se, sivc subsistendi , ut alibi di-
cium est*, dumtaxat Deo pienissime convenit. Ergo nulla substan-
Ila, praeter Deum, dari polest.
5o3. Resp., nfg. cons. Sane aliquid, ut s. Tbomas docet, polest
dici proprium alicui, vel quia ipsi ita convenit, ut nalli alii subie-
rlo convenire queaf, « ut cum dicilur proprium hominis esse risibi-
le, quia nulli estraneo a natura bomiois convenit », vel quia illud,
quod de subiecto praedicalur, elsi aliis subieclis quoque conVeniat,
lamen eo modo,quo ipsi convenit, nulli alii subiecto convenire queat^
ul « cum dicitur boc proprie esse aurum, quia non habet admixtio-
nem allerius metalli ^ ». Hoc praesliluto de substantia Dei idem, ,
ac de esse Cius , dicendum est: nempe quem;idmodum esse est pro-

prium Deo non eo quod res creatae non sunt enlia, sed eo quod es'
se ilio modo, quo convenit Deo, nempe, prout est purum , seu sioe
admixtione ullius privationis , aut potentiae , nulli naturae creatae
convenit*; ita Deus proprie substantia est, non quia nulla res crea-
•) Pag. 61.
*) Quodlib. il, a. 3 e. Cf OiUoLy e. Il, art. 7, p. 72, n. 2.
*> Monoi., XXVI.
e.
«) Fag. 101.— ^) In lib. I Sent., Disi. Vili, q. I, a. 1 ad I.
•> Cf p. 83. S. Bonaventura quaestionem , Jn veritat stt proprùtaa divini

E^te^ bunc in modum explaaat: e Diceadum quod Terìlas babet Irìpllcem compa-
ratìoaem. Bab«t enim comparationem ad subicctum quod informat, ad principiura
qaod repraeseotat, et ad inlelleclum quem exciiat. la comparatiooe ad (ubiectuat
Tcritalts, dicitur »eritas, actus et potentiae indivisio. In comparatione ad princi-
piiim, dicitur «rit4i& summae veritalis et primae repraesentatio, sive iniitalio. In
comparatione ad intellecturo, dicilur veritas rstio dìstingu^ndi. Et ìa omoibuf illis
conparai ioaibus dupiicitpr potest accipi veritas. Vno modo ,

prout distingui tur
conlra falsii&leiu; aliu mod«, prout distinguitur conlra permixtionem , secundua

qito4 verum dicilur purum et icnperniixtuai. Proul veritas dividitur cooLra fallila-
|tm, quae e^l privatio indivisionis, iiu.tdliobìs, cspr^ssiouis: sic rum io creaiur*
sit aliquo ojodo ioveoire et iodivisioDem, et imitationem et eipressiooem. sic est

veritas non tantum in Creatore, sed etiam io creatura, et sic non assignatur Dei
froprietas. Alio modo, prout r«rit4s dindilur coatra peraiiiionen , <i?e impan-
,
ag^ THEOLOGIA NATVHALI8
Jia substantia est, sed quia subslanlia ,

prout perfectum actum sub-
sislendi dcDoIat, nulli rei creatae , sed Deo diimlaxal convenit. Ila-
que ex co , quod Deus proprie substantia est , non fluit res creatas
aon esse, nec dici posse substantias , non secus ac ex eo quod case ,
propriissime de Deo praedicatur , non sequitur ipsura non posse

'.
praedicari de rebas creatis
ARTICVLVS TERTiVS
Nonnullae animadversiones adversus mysticìsmutn

proponuntur
5o4' Myslicismus, qui utdiximus*, pnniheismo agnatus est

,
tum ex melhodo, quam sectalur, tum ex momentis rationis, quibus

innititur, tum ex dyriamilogicis, et idealogicis principiis , quac su-
mit, cotnmentilius esse oslenditur.
òo5. Et 5;iue, quod special ad primum, myslicismus ab idea si-
vc Entis, sive Vuius, sive Absoluli , eiusque evolulione proficisci-

tur, atque eius cardo in cognilione immediata Dei consistit,ac pro-
inde melbodum ontoiogicam ,
quam reprobavimus »
,
persequilur.
E. g., Philo, qui verus myslicismi auctor fuisse perhibetur, docuit
eumdem Deum, qui Moysi apparuit, cumque eo coUoculus est, ap-
parerò pbilosopho divina contemplalione immerso , el sicul oculus
videi res corporeas, et auiis perei pi t voces, ila m«-'nlem humanam,
divino lumine perculsitm, intueri Deum, eiusque voce impleri *.
falem, sic est in solo Deo; nam in solo Deo est indivisio pura, non permista alieni
dÉTersitafi; io solo Deo est imitalio et slmilitudo pura non pcrmixta alieni dissi-
miiitudint; et in solo Deo est exprcssiu luminis non permixti obscuritale. In crea-
tura autcm est indivisio cum actus, et polentiae dÌTersitate,et ìmilatio cum dissimi-
litudine; est ulterius in ea expressio cum obscuritale ; et ideo boc modo est ve-
ritas divini Esse proprietas ; et sic accipiunt Magister , et Augustinus , ci Uie-

ronymus ; vocant enim veruro esse quod niliil habet de vanitatc , nihii de noa
entitate >;>; In lìb. I Seni., Dist. Vili, p. I, a. 1, q. i reisoi.
') Id lacuicntor Thomas docuit, siquidcm, postqunm monuit Deum

s. dici sub-
stantiam, quantum ad id, qw d èst peiftclionis hi substantia, adiecit: e El ideo

non sequitur, quod omnc, quod est substanlia, sit Deus; quia nihiI alìud ab ipso
recipit praedicatìonem substantiac sic acceptae, sccundum quod dicitur de Ipso ;
et ita proptcr diversum modum praedicandi non dicitur substantia de Deo , et

creaturis uuivoce, sed aaalogice j; Ibtd.^ q. IV y a. 2 ad 1. Eleoìai ^ adaolante
S.Anselmo,! si quantio llli (Deo) est cum aliis nominis alicuius commBBÌo, ralde
procul dubìo inteliigeoda est diversa significatio i ; Afcnol. , loc. ett. Cf qos9
•cripsimwfr p. 84. — *) Pag. 2C9.— *; Vid. Dynam., e. VII, art. 4.
*) Vid, eius opera passim, ed. Mangcy, Londiai 2 voi, infoi, 1842. Cf Euscb.^
{>ratp. Ev., lib. VII, e. 13, et lib, XI, e. 15.
THBOLOtilA NATVBALIS ^gB
506. Quod ad alterum altÌD«t, ideo Neoplatonici doouerunl ani-
mato non posse culmen suae perfcctionis attingere nisi in Deum ,
absorbeatur quia animam ab essentiu Dei promanare, secundum

,
pbiIo«opbiae nrientalis placitaêxistiniaruntj et insuper ideo cooten-

derunt mentem humanam non posse Absolutuin cognoscere , nisi
simplificationìs ope personal it aleni suani exuat , seque esse ipsum-

met Ab<ui(ilum cognoscal ,
quia rati sunt cognitionem tum perfe-
ctan) evadere, cum subiecturaêt obiectum cogitalionis unum idem-
que fianl '. lam borum prinaum in Jnlhropologia* alterum in Vy- ^
ìianiilogia * (>eiabsurdum esse vidimus.

507. Denique quoad tertium , i* nullam facultatem ralione su-
pci iorem agm)S<-.i posse in homi ne ostendimus *. E contrario, Pro-
clus , eiusque sucressores facullalem jnlellectu superiorem ',et ««-
peres.stniialem *
homini concesserunt, per quara ipse cum Vno, si-
\e VniJale, primi» omnium principio, et fonte coniungilur '.
a* Neoplalonici, quippe qui tenent mentem humanam ab Vno,

nempe Absolulo non distingui, sed esse peoni iarem ^raci!«^ , sive
modurn protessionis^ sive, ut hodierni Plotiniiini loquuotur, evolu-
tionis Absoluti , in ea sententia versantur , unionem animae cum
Deo, et ì dentificationem^ uti aiunt ,
quae inde efficitur , ts&e eflfc-
«lum tialuralem ipsius animae. Ast, animus bumanus , si quaudo ,
') Plolinui ad id explicandum slaluit 1° obiectum intellecius esse iotellìgìbilc,
on prout p«r sui similitudiDem repracsenlatur, sed prout ia se est , sive inlelli*
gibile purum; 2"quoDÌain non est intelligibile, nisi id, quod in intellectu est, int«l«
lecluiB inlelligìbilia in se habere, proindeque ea in se intelligere; 3° eo quod in-
tsllertus inteliigibiiia in se babet, et ÌL)sc quoque aliquid intelligibile est, et actos
per se est, intellectum, intelligenliam, sire actum intelligendi, alque iatelliîbile

raapse unum idenique esse; Enn, V, lib. Ili, e. 5, p. 931.
•; Gap. VH, art. I, p. 243, 244.
»; Gap. Ili, art. 1, p. 253, tbidy art. 2, p. 263, 264; e. VII, ari. 3, p. 451,
voi. I. e Inlellectus creatus ialellìgit Deum non per identitatem naturae, sed ptr
unionem ad Ipsum, quae est vel per àliquam simililadinem . . ,, vel per uoioneni
ad ipsam esseiUiam lucis increatae , sicut erit in patria 1; In lib. Il Sent.y Dì«t.
XVII, q. I, a. 1 ad 4.
*) Dyiiam., e. Ili, art. 9, p. 330 sqq.
^) De Provtd., e. XXIV, Opp. ed. Gousin, toI. I, p. 41, Parisiis 1?20.

"){.Ititi, iheol., a. CXXni, Parisiis I85a.
'; Banc facultalein ab inlellcctu , et voluntatc dirersam Plotinus ila dcfiniTÌt ,
ut proprius ad facultalem moralem quam ad intcllectualem accederet ; Proclus

,
cciiJra; unde Ploliuus illam £j3<ora, amorem ( Enn. VI , e. 34, p. 1326 ) ,

vel
É/.craa/y, ec>tasiai (Enn. VI, lib. IX, e 11, p. 1410, alque alibi) dixil; Proclus
Mro fixvtOiVy maniam divinan (De Provtd , e XXIV , (^p. voi. cil. , p. 41) «
enihuusKtsmum {Com. A«/n., lib. VI, e. 41, et 43, O/i/». ôl. VI, Parisiis 1827)j
et illumi.ia'.ionem (tbid,^ lib. V, toI. V, p. 214 et 2 lo, Parisiis 1823],
99 I TIIEOLOGU NATVBALIS
ut Aquinas ait 5 a senslbus ahstractus alujua praeler senswn inspi-
alt , « talis abstraclio fil virlule divina , et lune proprie elcvalio
quaedam est ,
quia , cum agens assimilet sibi paliens , abstraclio ,
quae fit virtule divina, quae est supra hominem , est in aliquìd al-
tius, quam sii naturale homini '.uHanc abstractionem, per quam a-

DÌma ad divina contemplanda cxtollilur, non natura, sed Dei bene-
fìcio ei convenire sanctus Doctor saepe monuil:«Dicendura quod na-
turale est homini, ut in divina tendat per sensibilium apprehensio-
jiem, secundum illud, Bom. I , Invisibilia Dei per ea , quae ad a f
sunt^ ìnteltecla conspiciiinlur\ sed iste modus, quod aliquis eleve-
tur ad divina cura abslraclione a sensibus non est homini nalura-
lis' ». Et paulo inferius: « Dicendum quod ad modnm , et divini-
tatem hominis pertìncl, quod ad divina elevetur ex hoc ipso, quod

homo factus est ad imaginem Dei. Et quia bonum divinum in infi-
nitum excedit humanam fucullalem, indiget homo ut supernatura-
liter ad illud bonum capessendum adiuvetur,quod fil per quodcum-
que beneficium graliae s ». Alque eliam animae sanctae , vila fuu-
ctae, Essenliam Dei per lumen gloriae vident*,et per visionem Es-
sentiae divinne cum Deo coniunguntur. Quocirca unio animae cum
Deo, sive in hac, sive in allera vila, ab identijicatione^ quam Neo-
platonici propugnant, valde discriminalur, illa enim, secus ac ishi,
ncque substanlialiter, quasi anima unum idemque cum Deo evade-

re possil ", ncque naluraliter fil, peramoiem, qui realem di-
sed
slinclionem inter amanlem, et amatum exposcil *, et per graluilatn
supernaluralium donorum largilionem elBcilur.
») Qq. dispp., De Ver., q. XIII, a. I e.

•) 2* 2»e, q. CLXXV, a. I ad I. Cf Dynam,, e. VII, art. 4, p. 460, 461.
') Ibid. ad 2.—*) Cf p. 78-80.
') Cr Jnlhrop., e. Vili, art. 7, p. 318. e Natura divina non est commuoica*
bilis, nisi secundum simililudinis participationem i; I, q. XII, a. 9 ad 1.
*) Id ex ipsis iis S.Bernardi verbis, quibus Rationalistae hunc sanctum Oodoreni
in Neoplatonismi crimcn adducunt, nempe, Mens est quaedam vis aniinae,qua inhae-
remus Oco, et fruimur(Zê Amore Dei^ e. 10), manifeste colligitur. Etenim,si anima
ex eo, quod per mentem Deo iohaeret, Deo fruilur, certe per mcntem ita Vieo non
inhaeret, ut idem spiritus Dei evadat; siquidcm is,qui alio frui(ur,ab eo, qui frnitur,
realiter distinguitur. Rine s. Bonaventura: i Qui adhaeret Deo unus spiritus est,
quia unius et conformls volunlalis est »; lu lib. I Se«/., Disi. XXXI, a. II, q.l Tesol.
Audiatur bac de re Gersonus: a Qui adhacret Deo, unus spiritus est. Banc usi*
tatem nullus sane polest inielligerc ,
quantumcumque verba mul-
, vel exponcre
iipliccnlur, ad alium sensum, quam per assimilalionem. De qua dicit Ioanoe* in
Canonica : Scimus quod , cuvi Ille apparucrit^ similcs Et ertmus. . Assini- .
fatio autem non tollit , sed pcrGcit nuturam, ncque lollit quod babet creatura in
froprio genere, quoniam illud perdere nisi per annihilationcm anima raliooalis
VMIOLOGIA NATVBALII ^^$
3" Propria cuiusque Dostrum, hoc tsi personalis e$ì intelligea-
(ia, qua Teritaies aelcrnas, tt imcuutabiles, ac proinde Absolutum

cognoscimus *
, ita ut ,
quernacIniCKlura s. Augustinus ìnquit , ca
UTìusquisque sua mente conspicial *. Quioimmo ipsae purae et sa4)-
clae animaeâieDleeodem sanclo Doctore,raliones aeternas rerum,ex
quarum visione beatitudinem assequunlur,per inlelligenliam saam,
etsi dunis supernuturalibus auctaoi , intuenlur : u Sed anima ratio-
naiis iiiter eas res, quae suot a Deo coBditae,omDÌa superat, et Deo
proxim:i est, quando pura est \ eique in quantum cbaritale cobae-
serit, in (itntiim ab eo lumine ilio intelligibili perfusa quodammo^
do, el illustrala cernit, non per corporeos oculos, sed per ipsius sui
primipaley quo excellit, id est per intelligentiam suam^ islas ratio-
nes, quarum visione fit beatissima' ». Ergo quam longissime a ve-

ntale ab'>st,meDlem nostram non posse Absolutum cognoscere, Disi
simpl/jìca ti o/lìti ope personalilatem suam exuat.
4" Turpiler in se incununt Neoplatonici , cum ad perfeclam
et>gnìtiuuem Absoluli, alque ad unionem cum £u animam pervem-
re non ptsse ânciuut, nisi personali btem sui, seu, ut personalità-
lem Bulionalistae explicant , cooscientiam sui amìttat, atque ila s«
esse ipsum Absolutum cognoscat siquidem non nisi per conscien- \
tiam sui possel anima se ^sie ipsum Absolutum cognoscere. Accc-

dunt absurda,quae illa animae absorptio in Absoluto complectitur,
eo quod inde, ut iam alibi ostendimus , maximam sui imperfectio-
nera anima potius assequeretur *.
5o8. £x iÌ5, quae haclenus ostendimus, coucludendum etiam e<t

mysticismum neoplatonicum immane quantum a mysticismo scripto-
rum Calbolicorum diflferre et quod dirersis methodis construuntur,
et quod diversas naturas habent, et maxime quod mediis omnimode
differentibus ubtioenlur. Ab hoc discrimine, quod iam innuimus ',
explicatius declarando in praesentia supersedemus, quippe quia co»

piose bac de re in PJiilosophia Christiana disseruimus *.
Bumquam polest; ac jproiode sequilar quod simililuda adducfa per 4}uaf«mcumqa«

Doclofem d« ìofusione goiUe aquae in dolium vini fortissimi ad un'onem aoimae
contemplantis cum Deo, tamquam sit omaimoda similitudo , repudianda est proc-
CQS tamquam hòbens errorem, immo insaniam Almarici condemnati poneotis crea-
turam verti in Deum, et in suora esse el principium ideale ) ; LecUorus super
Harcum^ Opp. l. I, p. 4S4, ed. cit.
•) VmI. Dyiwm , e. HI, art. 3, 4, 9.— ) D« Uh. arò., lib. !I, e. IO, n. 28.
'j Ltb. de ditersis ûaeiiionibus, q. XLVI, n. 2.
') Jiilhrop.y e. Vili, art. 7, p. 317.-'j Pfig. 270, n. 7.

•j Dynam.^ I. Ili, e. HI, Mi. 36 4!.
^9^ THEOLUGiA NAtTBALIif
AHTICVLVS QVARTVS
Quaedam adversus Spinosam^ alionque Panlheislas

adnulantur
Sog. Tolum, quantum csl, «pynoziani systemalis aedificium am-

bigua substantiae nolione innililur ,
qua explicala , fundilus illud
corruit *.
5 IO.Sane 1* Spinosa Deum unicam esse substanliam ex eo de-

duxit quod cuni dixeril subslantiam esse id , quod per se , seu in
,
te e&i illud per te esse ila aoo.epil

, ul non solum inhaercntiani in ,
olio subiecto , sed eliara causam effectiicem a subslanlia distinctam
«xduderet, unde nonnisij unicam .substanliam divinum exislere pos-

se collegit. Al hoc falsum esf ' , quia in definitione substanliae esse
per se , sive in se non denolat eam buiusmodi esse debere , ul non
recipial esse suum ab alio sed denotai eam non babere esse suum
,
in alio ,
tamquanj in subiecto. Quamobrem s. Thomas scile adver-
til substanliam dici posse rem ,
quae non habet esse suum per a-
}iud j si per to aliud inlelligatur causa fornialis , qnippe quod cau-
sa formalis est intrinseca cuique rei , non vero, si per to aliitd cau-
sa effectrix inlelligatur, quia res crealae esse suum a Deo ac-
ci pi uni*.
2** Spinosa substanliam ila definivit, ul in ea essentiani ab esse
Jion distinguerei ,
quia non dixit substanliam esse essentiam , seu
J'cm, cui convenit esse in se, sed en<!, quod in se est*, unde pronum
ei fuit omnem causam ab ijìsa subslanlia diver?am excludere ; si-
quiJem si in subslanlia essenlia ab esse non dislinguilur , necesse

est j ul ipsa per essenliain suam existat. At vero , ul idem s. Tho-
mas scile advertit , « substanliae nomcn non significai hoc soluui ;
quod est per se esse, quia hoc, quod est esse, non polesl per se es-
se genus . . ., sed significai essentiam, cui compelit sic esse , idei>l
') Cf Gerdil , Della esistenza di Dio e della immalerialìtà delle nature itt'
tclUgenli, Opp. l. II, p. 285 sqq., ed. Rom., et Bcrgier, Tratte de la vrai re-
li'g., l. Il, e. 5, Paris J830.
) Cf Log.f p. I, e. I, art.-4j p. 23 , voi. 1/ et Ontol. , e. Ili, art. I
, p.
JfiJi, voi. II.
*y c Esse crealam noo est per aliquid aliud , si ly per dicat causam forma-
Icm intrinsecam ; immu ipso foimalitcr c&l creatura; si autcm dicat causam fur-
nialem extra rem, vel causam cÉfccliTamj sic csl per Divinum Esse, et non per
te j; In lib. I Seni., Disi. Vili q. 1; a. 2 ad 2. Cd Feaariensem ,
In lib. I
,
Contr. Geni., e. \)2.

THRULOGU NlTVflALIS 397
|i€r s€ esse, qiiod lumen esse non csl i[)sa eius esscutiu *
». Et .sane,
subslanlij, CUD1 sit quaeduin cale^ôria. rem secundutn uliqueni mo-

duui tssejìdi ileleiminutim signifìcure debel ; ac proinde iutelliî
non poiesl., nisi in ea el aliqiiid ,
quud quodaoi uiudo est , et qiii-
duni niudu>, quu ipsum est, dislinguuntur '.
i^ lilud praelermissum nolumiu», duo vitia quoque lalere in de-
monstrulione ,
qua Spiiio>u unicaui subsiantiam divinam esistere
statuit. Priuiuni est ,
qu*KÌ buiusmodi deiuonstratio in se ipsam in-
curri!. Eleuim, cum deiìnitio substaotiae, quam Spinosa tradidit ,
nonnisi Deo convenire possi t , liquet Pbilosophum bebraeuu pri-
mo subsiantiam ila defini visse, ut esse Dei re vera significare!, de-

inde ex nutione subslantiae, quam sua defìuitione tradidit , Deuui
dumtaxat e-:se subsiantiam deduxisse. Aiterum est , quod Spinosa
ex solo coiiceplu substuutiae argumenlum ad exìstenliam eius peli-
vit. Enimvero , cum nolio subslantiae dicilur esse essentia , idest
res, cui convenil non esse in alio , vel secundum Spinosa m , ens ,
quod per se est , et per se concipitur ,

procul dubio non affiruialur
esse revera in natura rem, cui convenit non esse in alio , sive ens ,
quod per se est, sed illud tantumniodo decernitur, si quid est, cui
4*onvenit esse non in alio , hoc esse subsiantiam. Quocirca nolio,

quae definilione subslantiae conlinetur , si ad intelleclura ,
qui il-
laro effurmal, referatur, absolula est, al si referatur ad naluram re-

rum , est mere bypothetica ,
quia ipsa slatuit re vera existere sub-
slanliaii), si res, cui convenil non es^ in alio, existat*.
4° Proposilio illa, non poasunl duri duae, ani plures subslantiae
eiu'idem nuturae, seu altriòuti\ ex qua Spinosa unicam exlare divi-

nam subsiantiam confecit *, ambiguilalera babel, atque ila dislui-
guenda est : iNon possunl dari plures subslantiae eiusdciu nume-

ro naturae , sive attributi , conc, , non possunl dari plures sub-
slantiae eiusdem specie naturae, neg. « Nibil prohibet, ap|)Osite s.
Thomas, id quod «st uno modo divisum, esse alio modo indivisum,
sicul quod est divisum numero, est indivisum secundum speciera ,
•) I, q. in. a. 5 ad 1. Cf Log. loc. cil., et Ontolog.^ ibiJ., p. 104, 103.

•) Bine, albi adnolavimus (p. 83, 8i), subslanlia, prout categoria est, in
uti
Dcum cadere nequil , quia io Dco essentia ab esse distingui haud potest. Vid.
etiam Onloi., e. I, art. I, p. S, a. I, et iòtd. , e. HI, art. 1, p. lOS , 106 ,
ol. I.
') Cf Phil. Christ., Log. toI. 1, e. I, ari. IO, p. 291, 292.

*) Vid. p. 271. Non abiiniili ratione ulebalur Da»id de Oinando apud s.Tbomani,
ut Deum esse matcriam primam oalcoderel ,

quem solide refelht sanctus Doctot
CoiUr, Geni.) Itb. I; e. 17.

'jyB TUEULOGIA MiTVBALIt
et sic coutingat aliquiU esse uno modo unum, alio modo multa * ».
E. g., « humuriiias non est una in Sorte, et Platone, quavissit uni»
secundum propriam rationem*». Quocirra « muli;» individua, quae
sunt unum genere, vel specie , sunl simpliciter multa '». Haec au-
teni, quara innuimus, disliiictio inter idenlitalem specifìcam ^ et
numericam ab i|Jso Spinosa , uli B;iylius adnotavil *, negari non

potest-, siquidem, ex eius sententia, homo est quaedam species mo-
difìcationum , et Socrales est individuum buius speciei. Exinde
cliam salis superque apparai , duas, pluresque subslantias aliquid
commune inter se babere |KJsse, ideoque nullam esse rationcm il-
lam ,
qua Spinosa non posse alteram substanliam alterius causam
esse conlendil. Celeruru, etsi duae subslantiae sinl naturae orani*
nodiversae, ita ut nibii babeanl commune, tamen relatio causae et
siquidem sunt effectus, qui nc-

efFectus inter eas intercedere potesl,
que secundum rationern speciei ^ nec\ne secundum rationem generis
parlicipant aiwililudinem causae , sed tantum secundum aliqualem
analogiatn '.
5° Manifesta falsilas in illa definitione continetur, qua « resdi-
eitur finita, quae alia eiusdem naturae lerminitri non potcst ». Si-
quidem propria notio finiti, et infiniti a circumscriplione lermino-

rum, quae dari possit, ob inlrinsecam rationem ipsius
vel repugncl
rei, non vero ab exstrinseca lerminalione pendei. Et sane corpus a-
liquod finitum esse conci pimus,etiamsi nulla alia exislerent, aul el-
ìam cxistere possent corpora.
6** Ne omnia, quae Spinosa agglomerat ,
persequamur ,
unam ,
et alteram ex contradictionibus, quae ubique occurruni , indicabi-
xnus. Sane, subslantia , eius sententia, « est id , cuius conceptus

non indiget conceplu alterius, a quo formari debeai w.Alqui, iuxla
eumdem Spinosam, cogilatio non indiget conceplu exlensionis 3 a
quo formari debeat, sed per se concipitur*, ilem, extensio non indi-
gel conceplu cogitalionis, a quo formari debeat. Ergo extensio , et
cogitali© sunt duae subslantiae. Immo buiusmodi atlribula ,

quae
per se concipiunlur, infinita agnoscil Spinosa in Deo. Ergo vel fal-
sa est definitio subslantiae, vel infinilae sunt substantiae ". Praele-
rea « duae, aul plures res, ail ille, dislinclae sunt , vel interse di-
stinguunlur vel ex di>ersilale allribulorum substantialium,vel ex di-
*) Qq. ditpp., De Poi., q. Il, a. 1 e.
») I, q. XI, a. 1 ad 2.-.') P 2»», q. XVII, a. 4 e.

^) Loc. cil.
*) I, q. IV, a. 3 e. Vid. O/I/o/., e. V, art. B, p. 181, Tol. II.
•; Vid. Hoocke, Op, ctt., t. I, scct. I, p. 87, ed. cit.

THiOLOGU !<IATVIIALIf 399
Tersita(« affeclionUDi > ». Alqui uilribulum e&t « id ,
quoti latel-
lectus de substantiu perei pit, lamquam eìusdem essenliam consti*
tuens • ». Igitur,si res distingnuniur ex diversitate altribuloruni^ et
atlribiilum {"ei e«senti;ini consliiuil ^ implicai in (ermiiiis , ut Lo-
gici inquiunt, exteusionem, et cogitatiouem, quae suol altiibula di-
versa, ad eamdem substantiam pertinere, el tameo pertinere Spino-
sa contendit.
5 II. Ad Pantiieislas transcendeotales quod attinet , iam demon-

straluni a nobis fuit , i** .lbû^datD esse illatn melhodutn ,
qua ipsi
cognitionem nostrani a priori investigare conantur*; »* nibil eo in-
ranius dici posse, quod anima sii unica suae cognilionis causa* ,
immo obiecla suae cognilionis sibi conslrual *; 3° a vero lunge abes-

se pronuntiatum illud, quod ipsi a Neoplatonicis * acceperunt,2<i«a«
rostras a rebus non distingui ^ alque subiectnm ccgilans ^ el ohie'
vluni^ (juod cogitatur , unum idemqtie esse '. Omnes itaque huius-
niodi pantbeismi formae everluotur,siquidem non nisi tribus iis ab-
Dormitatibus fulciuntur.
5i2. Insù per errorum portenta, muìtaqueabsurda, quae comple-
clunlur ro ô purumYicìAeì^ìdentitas AbsohUa Schelliiigii,el Idaa-
Ens Hegelii, turo hornm evoìutiones, el posiliones,alque rationes ,
quibus haec explicantur, eliam alibi recensuimus*. Quae me- si in
moriam revocentur.baud diffioulter intelligere licet, quantum impia

et abnormis sii nolio Pei,quam isti Pbilosophi obtrudunl. Sane, se-
ctindum Firbleum, Deus i* est to ego purian , quod seipsum tam-

quanj puruni {>onit,«ive,ut ipse blaterai, creai; i" est nostrae mentis
figmentum, nani, quimadmodum Ficbteus ingenue fassus est , Ires
illae positiones , non ego , ego non purutn , el Deus omni obiecliva
realitnte destituuntar *,
3** est inBnitum, et simul sibi limiles assi-
gnat.
Secundum Schellingium, \° Absoìutum,sive Deus non tant-
5i3.
quam illud, in quo orane actu est, sed laraquam illud, in quo ^\i-
qnìé polentiale est, intelligendum forel '. Iam Absolulum, in quo
aliquidpo/en/za/c est, secum pugnare raanifeslum est, siquidem il
ìud quod polentiule est^ mutalionem praesefert, cum Absolulum il*
lud, quod omnino in actu^ ac proinde immutabile e«l siguifìcet :
') Blh.y p. I, Prop. IV.—•) Ibid., Defin. IV.
*) DynamiL, e. X, art. 8, p. 586, 587, rol. I.
«) Dynamil.^ e. Ili, ari. 6, p. 291, 292.

') Log., pars 3, e. II, ari. 2, p. I<>8, voi. I.
*) Cf p. 265. — 'i Dyttamit., e. VII, art. 5, p. 451.

•) Ibtd., p. 447-431. -•; Ibid.^ p. 449,430.
3oo THBOLOOIA NATTfiALig
« Causa niufabilitatis est polenlia; causa immulabilitalig est aclus^
estenim de ratione potenliae quod se habet ad esse el non esse, ,
sed secundum quod aliqiiid magis perficitur ab acln, firmius fil in

ilio; id vero, quod ex se est aclus , omnirio immutabile est' ». u®
Immo Absolutum Schellingianum non est, uli vidimus *

, nisi
JPrivalio ab.wluta. sive meruin Nihil. Hinc Oken Scbellinsii disci-
pulus eo usque insaniit , ut Absolulum , sive Deum Magnum Ni-

hil appellaril *.
5i4. Deniqur, secundum Hegelium, i** unicum ens, sive Abso-

lutum , et Itifinitum ,
quod ipse vocat Jdea-Ens , est aliquod jL^rt-
vative indeferniinatum omnis determinationis expers * , und«

, seu
collegit Jdeam-Eiis esse put um, putumque nihil '. lam, quoniam
luhil est negati© enlis , Idea-Ens essel ens ,
quod non est ens^ si-
ve ens, et non en^. i* Ex evolutione Ideae-Enlis , ut Hegelius alt,

emergunt mundus, spiritus, et ipse Deus. Quare, cura Idea-Ens sii
nìhilum , Deus, uti alibi adnotavimus , orirelur ah actione vacui

super vacuimi , ti nihill saper nihilum *. 3* Nos non latet non ens
conne(;li cum ente per to fieri^ seu devenire
ab Hegelio quod ,
ipse
tamquam principium effingit quod sii medium inter non ,
ens ^
et ens , et ex quo non ens delerminatur ad boa, ut sit ens. Ast tan-
lani nbnormilatcm baec Hegelii sentenlia coniplectitur, ut ea, quae
de Heraelito idenlilatem conlrariorum cum llegelianismo valde
affinem sancienle s. Thomas apprime dixit ,
pronuntiare iure ap
merito nobis liceal: n Veium est, quud hoc dixit, non tamen hoc
poluit opinari. Non enim necessariuin est, quod quidquid aliquis
dicit , hoc mente suscipiat, vel opinetur' ». Sxne ''^^
fieri ali-
quid medium inter ews, et non ens esse non posse iam argumentalione
ex Aquinate deprompta demonslralum nobis est *. Insù per non ensj
seu nihil prorsus incapax est, ut aliquo modo determinelur, seu ali-
quid fiat , siquidem illud determinatur , cuius anibitus per quid-

quam ipsiadditum e genere superiori ad inferius «ontrahitur; alquì
liibilo nequit quidquam addi non ens igitur non est caj ax ullius ;
determinationis. Adhaec tantum abest,ut^^W,seu devenire sii prin-

cipium, ex quo ens explicari potesl, ut ipsum , cura aliquidpoên-
') In lob e. ty, iect. 111.—=') Ibid., p. 449.
) Ibid.^ D. 'ò.—^) Vid. p. 67.

^) Quae quidcm illatìo haud Icgitima esl ; nam ens privative indilerininatuffi
est ens communissimc; huiiisinodi aulcni ens cum nihilo confuiidì non posse adno>
lavimus in Ontot., e. Il, ari. 3, p. 34, voi. 2.
«) Vid. OnloL, tbid.^-') In I.b. IV Idei., lecl. VI.
') Onlul.^ e. Ilj art. 4, p. 38, ii. I, .
THl'OLuGl't NATVBaIJ* iu I
itale sii, ens iam aotii exislens , «^luxl fil , se«> deifinit , et ratuain ,
per qua DI fìt, suixiudi.il , hauil etiim possibile ext ,

quetnadmodum
saepe cuoi Aquinate diximus, ut aliquid de potenlia in acliirn, nisi
per ens iam actu ,

prrgredialur. Denique quis lam vchcmeoler al-
luciiiari poteri, Deum, cuius essenti:! est ipsura esse,, seu, cuius
ut
natura, ut s. Thomas inquit, a maxime et purissime actus est '» in
aiiquo, quod per continuas evolaliones fieri indigpat , ut realiter
sii , seu |>otius quod semper Jìat et numquam sit, consister» effu- ,
tiat ?« Cum i psa ( Swmma Natura)^zà rem s.Anselmus, sola omnium

natnrarum babeat a se sineaìterius nalurac ausilio esse quidquid est,
quomodo non est singnlarìter absque suae creatarae consorlio quid-

quid ipsa est ?" »
5i5. Alque hic , antequani commenta ista Transcendentiìiura

deseramus, illud, quod caput eorum systemalis est, Deum tamquam
ens commiuìe^ non vero a1i(fuid persona/e esse, ilei um diìuere par
esse censemus». Iam s.Th>mas illos philosophos, qui diviuum Esse
in idem esse commune omnium redegerunt, eo quod illi , aeque ac
isti, rmllajil addillo , in lurpem errorem prolapsos esse adnotavil.
Eleni m id, quod commune est^ vel universale ^ consideraUtr quidein

òine addilionv^sed sine additione esi>e non palesi; e.g.,a animai non
potest esse absque raliouali, vel irrationali differentia, quamvis sine
bis differenliis cogitelur ». Insuper universale , « licei cogitetnr
absque additione , non tamen absque receptibililatc additionis est ;
nam si animali nulla difFerentia addi posset, genus non esset ». K

eonlrario « Divinum Elsse est absque additione, non solum cogila-
tìone, st<ì etiam in rerum natura ; et non ^lum absque additioue ,
sed tliam absque receplibilitatc additionis* ».

5i6. Sed piaestat audire etiam B.Alberlum M.,qui,eoqu«xl Deus
fcre^ isi proprie est^ pianura, firmumque argumeutuni ad hanc rem
confici l : « Vere e?se est ,
quod -impliciler esse e^t , et quod nihil
umquam habuit,vel habet, vel ha be bit de non esse admixlum,sicut

verum aurum dicilur, quod nihil alienae nalurae habel admixlum.
Proprie aulem e>t, in quo est idem quod e-l et esse. In quo enira
diversum eoi quod est, ci esse , per aliud est , quam ipsum sit ».
Atqui esse , quod omnibus commune est, est esse commiscibile «t
et parlicipabile, secuudum cooimunitalem analogiae dictum de o-
mnibus^tl hoc non est esse sinipiniter, sed secundum quid: nec est
esse vere, sed cum non esse permistum:êrum enim in naturis op-
') De Pai., q. II, a. I e—') Monol.j e. XXVI.

»; Vid. p, 67-71.—*; CoHir. Cent., lib. [; e. 2G. Cf p. 69.
.)02 THROf.OSf^ NATVBAI.IS
poiiiliif permixio « a, Kv<r(> pionunri:)liiiii illud rranscendentaliurn

eumdein seulentiam hubet, ac quae Deum vere , et proprie esse in-
ficiatur.
Sr^. In refellenda Cousinii sententia non est cur immoremur.E-

teniin illas, quas ndhibel, loqiiendi rationes , Deum esse simul ae-
ternitatem, et lempus , infìnitum -, et fìnitum etc. , ex eo derivasse
dicendiis esl,quod in defìnienda substanliae notione Spinosae vesti-
gia pressil . lilorum autem dogrnaluiu abnormitalem res necessa-
rio a Deo creari, atque creationem in eo consistere quod Deus mun-
dum ex seipso educit , iam ob oculos posuìmus *. Et sane « quod
cre.ilum est, aiebat s. Cyrillus Alex. , non ex essenlia ipsius Crea-
loris sumitur * ». Vnde Dens,quemadmodum docuit s. Bernardus,
nihil ex se deponil in creaturis '. Quanam autem ratione res ex Dea
sint, ila perbelle explicavit s. Augustinus : « Ex Ipso non lioc si-
quod de
gnificai, Jpso. Quod enim de Ipso est, potesl dici ex Ipso^
non autem omne ,
quod ex fpso est, recte dici tur de Ipso. Ex Ipso
enim coi lum et , terni, quia Ipse fecit ea , non autem de Ipso, quia
non de subsianlia sua. Sicut ali(|uis bomo si gignat fìlìum, el f.iciat
domum, ex ipso filius , ex ipsodomus sed fdius de ipso, domus ;
de terra et ligno. St^'d boo quia homo est , qui non potesl aliquid
etiam de nibilo facere -, Deus autem, ex quo omnia , per quem om-
nia, in quo omnia; non opus habebat aliqua materia, ([uaui {psc- non
feceral , adiuvari omnip<>lentiain suam^». Quoad vero creatiouis
necessitatem , quam Cousinius ex absuluia Dei natura inducit , au-
diatur ilerum s.Thomas a Quidquid jin Deo : est , est sua essen-
tia-, et ideo tolum est aelernum , et increatura , et necessarium ;
sed tamen efFectus, qui ex Eius operatione procedit, non necessario

procedil ,
quia procedit ab operatione, secundum quod est a v»>luo-
tate, et ideo producit efFeclum secundum libeilatem volunlalis' ».

Quare res creavit Deus non propter necessariam evolutionem sive,
manifesta tioneni, sed propter bonilafem suam*. «Quoniam ipse qm-
«) Summ. Throl., p I, (ract. IV, q. XIX, memt)r. I.
*) Vid. quac diximus in OntoL, e. Ili, art. I, p. 105, not. 3.

») Cf p. 157, 158, et p. 171 17;'., el Co.smol., e. VII, ari. 3, p. 476 s.jq.
) Thrr'aur., Asserì. XXXII; 0;»;» l. cit., p. 332, ed. cif.
») De Consid., Uh. V; Opp. t. II. lol. 144, ed. cit.
•) Ve Munich , e, XXVIII.
nal. boni adv.
') Io lib. I Sent., Disi. XMII, q. II, a. 1 ad 3. Et I, q. XXVIII, a, I ad S;
C Cum creatura procedat a Deo in diversilate naturae , Deus est extra ordlnnai
totius creaturae, nec ex Eius natura c»t Eius hubitadu ad creaturas ; noa caiia
producit creaturas ex necessitate suae naturae , sed per inteltectum, ei veiualateaii.
•) Vid p. 188.
THPOI.OOIA NATVRAI.'f 3oi
dem , inquii AreO|iagila, esl e«seiili:i boiiilalis, el non simplui ru-
tione boDÌ(a<i, creala vero omnia, quae sunl , eltam ipsius sui esê
causam liabent D«*um, in hoc ipso esse, quod divinum Nunìen emi-
nenler habel tamquam essenlia bonitafis, perquam ulique Lonitatem
cliam omne, quo<l est, produxit. Alque bine solvunlur fatuae opi-
niones eorum,qui ausi siint dìcere, insitam esse Dee natura quadatn
Tim creandi, sicut insitum est araneolis lexererper solam enim b>ni-
tatem ineSubiii voUinlale Deus produxit cieaturas '
s.
Ex bis et aliis quae antea passim exposuimus intelligis

5i8. , , ,
fdliscere fuddamentum Panlheismi Kraiisii , eiusque discipuli A-
rbeosii-, siquidem eorum scntenlia in illa vcrborum aequivocali<»ne,

euius veram signifìcalionem iam explaiiavinius *, superstruitur,qua
omnia, et proinde eliam mundi essenliam in Dei Esseiilia asseritur
contineri.lam Deus,doceiite eodem Areopagita, ila omnia in se con^
tinel^ ut, « cum sii in se exrellenler, nibil in ulla re uUa ex parte
sit, sed secreius sit ab omnibus , cum in se ipso eodem aetei noque
modo sit. perstetque, et maueat, atque idem semper sit, eodemque
mod«» se babeal ' ».
Srg. Praestat baec pauca Aquinalis nostri adiicere: « Dicendum

quod creatura dicilnr esse in Dee dupliciter. Vno modo sicut in
causa gubernante , et conservante esse creaturae ^ et sic praesuppo-

nitur esse creaturae distinctum a Creatore ad boo quod creatura a
Deo esse dicatur. . . Vnde creatuni hoc modo exisiens in Dee lion
est creatrix essentia. Alio modo dicitur creatura esse in Deo sicuL
in virtute causae ageutis, vel sicut in cognoscente^ et sic creatur.i in
Deo est ipsa Essentia divina , sicut dicitur Ioann. 1,3: Quod /<z-
cUim estj in Ipso vita erat * M.Quam s. Tbomae doctrinam decla-
rat. Estius bis verbis: « Cura res a Deo cognitae non sinl in Deo
secundum seipsas sed tantum secuudum furmas inleUigibiles , di-
,
cendum non est res in Deo esse per essentiam, »ive essenliam ipsius
Dei intelbgas , sive rerum cognitarum. Nam pbrasis illa , esse in
Deo res per essenfinm signitìcat rem esse eiusdem essentiae cum
,
Deo,quomodo Filius in Patre per esêntiam esse dicitur. Ipsas la-

men rerum essentias esse in Deo per cognitionem verissime quis di-
xerit*».
520. Ncque ilUid praetei mitteudum, antiquiorem diem in Krau-
siano commento adscribendaui es<e,quam praesefene videlur.Eteaim
') De DIv. IVom., e. l, § 5; Opp. t. I, p. 310, ed. cit.~*; Vid. p. 290.

») Epul. IX ad Titum, § 5, l. I, p. 615.
) Qq. dùpp., De Poi., q. IH, «. 16 «d 24. Cf f. 170, et 17».
*; lo ito. J Seni., di»l. XXXIX, § I.
s
^<»| THR()I.O(il4 N4TVRALI»
itin» B. Alhertus IVI. sfiit('iili;im eoruri» conìtiìfMiìoral ,

qui » quia
hoc, quod pyradigmaliler forma esl, ab eo, quod essenlialiler forma
e.sl,nescierunl distinguere, ideo dixerunl omnia esse unum in forma.
Et quia Deus prima forma est, dixerunl omnia esse Deum ». Quod,
subdit itlem Doclor, « est erroneum. Paradigma enim de suo essen-
tiali nihii dal formato, sicut sigillum in metallo nibil dal eerae: scd
fìguram, quae extrinsecus terminus eius est, dat ei: ila tamen quod
tolain relincat quae secundum essê est in metallo. Sic dicilur dare:
et) quoti simile imprimit in cera : quae tamen non est similis , nisi
per imilalioncm, et non per aequalilalem; deficit enim a figura si-
gilli in hor,quod viitutem sigillandi non habet ullerius, sicut figu-
ra sigilli, {[uae multa vaici sigillare. LI autem (juod sic facil ,

quod
quoad omnia sua mancl extrinsecum faclo et nibil de essentialibus ,
suis largitur facto, non potest esse forma essentialis faclorum * ».

S*?. I. Concludimus itaque cum s. Anse\mo omnia in Jêrbo^ per
(juoil ft/cla sunfj esse veram siìnplicemque essentiani Dei-^ in farti
vero non esse siniplicem ahsolutamqiie essentiani , sed verae illiua
essentìae l'ix alic/uam imi tal ione in *.
bii. Fouricri'5lis,pfFiitientibns Deum vitam esse, quae in singulis
febus reperi tur, occurril s.Augnslirius praeclaris iis vcrbis : « Quae

vita dicilur in Di o, ipâ est essentia liLiiis alqué natura. ISou itaque
Deus viît,nisi vita,qiiod Ipse sibi cst.Fliec atitem vita non talisesi,
qualis inest arbori, ubi nullus est intcMcctu^, nullus est sensns. Noe
talis, qualis inosl pecori •
babel enim viia pecoris seiisum qninquff
partitum, sed intellectum habet nullum", at illa vita, quae Deus est,
sentii atque intelligil omnia *, et sentit mente, non corpore -,

quia
spiritus est Deus. Non autem sicul animalia, quae habenl corpora,
t>er corpora sentii Deus; non enim ex anima constai et corpore: ac
per hoc simplex illa natura sicul inlelligit, sentii, sicut seiilil, in-
telligil-, idemque sensus qui intclKclus est Illi. Nec ila ut aliquan^
do esse desislat, aut coeperit-, immorlalis est enim. Nec fnislra <)e
Ilio dicium est, quod solus b;ibel immorlalitatcm: nam immorlali-

las Eius vere inimortalilas rsl , io cuius natura nulla est commu-
latio ».
523. Nibil opus est , ut ad versus Lamennaisium peculiaria ar-

gumenla proferamus ; ideo enim res nonnisi tot idem effluxioneH Dei
esse ceosuit ,
quia perperam sibi persuasil earum creationem si* ,
ve ex nihilo productionem illud abnorme pi aesefcrrequod nihi-

,
«) Summ, ThfoL, p. 1% traci. IV, q. XS, mpmbr. 2.
•) Uonol., e. 29.-') De 7V»n., lib. XV, e. V, n.7.

THBOLOGIA .«lATVRALIS 3o5
lum lamquam aiiqum! eleraentuni ree ipâs constituens poualui '.
lam quantum Christiana creulionis notio ait«Da a Latuconaisiana io-
lerpretatione sii, ilerum atque leitio osteiidinius*, quae, uh iatn i.
Anselmus adnotaverat,t/Ù7 quidem palesi^ vera tanien ease non poi-
est . . . , et qtiotÌ€S esse ponilui , impossibtUs inconvenienlia con-
stquititr ».
5a4' Dcnique adversus omnc pantlieismi genu*s tnaxinii suol haec

Aucloris de Symòoh ad Calec/uimenos verba : « Ipsa rerum natu-
ra, ipseque mundas opehbus famuiutus sui incredulos sua quadam
voce convincit . et antniam perêtàani iocrepans dicit : Quid est ,
misera, quod erras in me , et degcoer faofa oblita es a quo quanta

creala sis, cui coeium et leira lam pulcra domus nullis meritis prae-
ccdentibus constructa est ? Resjxjodent et singula quaeque elemen-
ta clanianlia , et ipsis suis operibus suum denionslraiilia aititi-
ccm. Clamai coelura: Non sum Deus: nam si Deus esseru, nulla
me nnbiiatio obumbrare potuissel , nec tenebrae succederenl luci
nieae; sed lux integra , incorrupta , rnviolataque mansisset , sicut
raanet lux illa vera ,
quae islam lucem tem(X>ralem creuvit in me
propler te.Quid me, homo colis ut Dcuui^ quem
Ciamut et sol: ,
\ides orlu occasuque concludi ? Deus nec orlum habet , nec oc-
rasum ; sed tu illum deferendo tnaguum incurrisli casura. Sed
(unsideras magnum atque mirabilem esse me ego aulem aguosco :
habere super me , qui et me creavit , et te. Cura aulem opera et

spleudoris et caloris mei tibi deserviant, quomodo me pio Deu co-
Icndum ducis, ujsi quia verum Deuni colere uescis? Ila lunaetstel-
lae islam similcm proferunl vocem : Non vides, inquiunt, o homo,
spalium nos agere nocturnum, excludi luce, nec terminos trinsgrc-
di conslitutos, quos ad solatium quielis tuae omniputcns arlifex ter-
Diiuavit ?Nun sumus Deu»: cuuviucimus luam servteodo
lalsilatcm
ad poenam luam. Clarnat mare, et
tibi omnia, quae in eo sunl:Noa
sumus Deus. Praebeo enim , ut mihi iussum est, famulatum, pcr-
Tium iter cariuae suscipiens motus congruos, flatus ventorum; di- ,
ngeus gressus, ut ad portum desidetaluui, eliaiu rapieute te avari-

tia, nulla interposita tarditate perducam. Ammalia veio^ quae gì-
«) Op. "M.. I. I. p. 110.

») Pa;;. 171 sqq., et f:osm.!Ì., e. Vlf, art 2, p. 465, 466.
*) Monol.^ e. Vili. Qadeaam sit.sccundum s-Ankelmum, iuterpr«tat:o productio-
nis ex nthilo. cxplicafimus in Cosm-iL. e. \f| , art. 2. p 460, n. 3, et p. 466,
n. 7. Varia aalem loca huìus Doctori» hoc in capite eo Consilio prolulimus , nt
eliogues rcddcrcBlur germani panibeistae, (|uij uli iaoi maaimus (pag. 7S, a. 4),
ds clos aiirtor'lale ì;!oriari audent.
EifiM.rajtcs.CHaisi.lII.PARS li. ao
^q6 THEOLOaU N4TVRALI3
gnuntur ex me, tibi in e^c;)in ilonatu esse cognoscis, Cam ergo pec
omoh) agnosc;tm modulura niellai^ tu qunre descris nnlinem tnum,
deferendo omnium Creatorena Deum ? Clamat terra; Ergone , ho-
Hio, deita(is mihi norarn aJscribis ? Ideo non agnoscis quid sim,
ûia oblilus es qui sis. Non agnoscis materiam tuam non agnosri». ;
quia limttm roeum e8,ex me quidem formalum, sed, quod non sum
«go, animatum. Non agnoscis quia inter omnia animalia, quae ex
me procreata sunt, tu solus sub Deo pene mundi dominus constitu-
tua es ? Merito non intelligis, quia cum esses in bonore, non inl«l-
lexisli, comparatus es iumentis, insipientibus,et similalus es ìIIìs'n.
Lubet buie, quam instituirous , de De^ Iractalioni finem laudati
s. Anselmi verbis iraponerc: Ad memorandum et inlelligenduro,
a
atque aranndum Summum Bonum totum debet bomo referre quod

vivit. Ad hoc omnis cogilalio omnis volulatio rordis retorquealur,
,
acualup , conformetur, ut infatigabili affeclu memor sis Dei, intel-

ligas Deum, ames Dcura; et tuae creationis digniiatem, qua ad ima-
ginem Dei creatus es, salubriter expriiuai * ».
TERTII ET VLTIMI VOLVMINlS
FINIS
») Cap II, n, i, Inltr Opp. ». Aug t. VI.
•) ìftJU. I, § I, Opp. t. I, p. 202, «il. cit.
IVIhll ob«la« Iiupriniatar

Antomvs Caw. AMttia d' Pro Deputato
Caaioc Tbaolagu» LkOPOLDVS CaW. ftTfiftlUO
/
/T
'(*^-
Vi
>,.
\\t -4J. _vV„^n|?f/z^

,
:^"^*e^
v--^\
f*' .#
^^*.
». * ,i/ i>-^^1^
^'^•* ''^-.>
^*»
Îri
#:

Element A Philo Sop 03 Sans

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Element A Philo Sop 03 Sans

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

n

CVM ANTIQVA ET NOVA

lUTBOPOLITAKAK KCCLESIAK HSAPOLITAKAB CANONICO

Ree rcTOfO . . . homìsem som* •, et

<|uar« rìl; Mia Fel. Ottat. n.iyi.

TYPIS VINCENTIl MANFREDI

CAPVT I. Qiiaenam sit ammae , et corpaiis uino in ftotmme ,

Art. V. Systemaia influxus pbysici, et Rosminii expeoduotir 33

seti plurcs animae. an una anima ratiotialis .... 61

operatiooum vitalium, resol vuotar 107

Abt. vii. Refutantur argumenta indIrecCa Vitalistarum caa-

mechanicos, et dynamicos ostenditur 165

tione, vel in vi cogiiandi constituunt, refutatur. . . - 183

I. He.actenus tum demando in universum, tum de corporibus

annulus quo natura \isibilis cum invisibili copulalur, ul unica

inde universitas rerum crcatarum efficiatur *.

») Cf. Cotmol., Introd., p. 220.

quit 8. Thomas , dicitur minor rauiidus ,

rnm > ( In loann. Ev. e. V, traci. XVIII , n. 7 ). et alibi e Homo quiddan» :

medium est ioter pecora, et Angeles i; De Cw. Dei ^ iib. IX, e. 13 , a. 3 ;

poris facultatibus ad caelera animalìa, el inanima , ralione ad corpore vacanles

animam homine ita inter se coniungi, ut unam personam,unam-

naturalis efficiatur 2** utrum necne anima rationalis sit unicnm

principium diversarutn operalionum hominis , nempe vegetandi ,

sentiendi, alque inlelligendi -,

Fraecipuae Philosophorum opiniones exponuntur

3. Omnes Philosopbi, qui in homine non corpus tantum, ut Di-

quod ex anima , et corpore conflalur. Haec persuasio vulgo homi-

») De liis alias.— ") Cap. H, art, 6, p. 62.

unionem animae cum corpore, secundum Platonem, Plotinuni,néc-

corpore propugna vit, quia docuil animara esse principium formale,

1 ilms Ecttlesiae vehemeriter inculcata fuit, e quibus' nominare sa-

tÌ8 esl s. lustinutn ', Athenagoram ", e. Irenaeum* Tertiillianurn *,

6. Veruni, poslquam philosophia, ob inipios Proteslanlium co-

natus, a Fidei Calholicae castris defecil, Iheoria Plalonis, et Pio-

ta principiisj rursus in scenam prodiit. Ipsa, Cartesio in primis au-

rlore,adeo pervagata esl, ut theoriam aristolelico-scholasticam onini-

Ecquid eniin aliud est homo

ran, App. Pars II, p. 593.

premendum noti est Alhcnagoram ex hac doclrloa ad probandam resurrectioncm'

{àdv. Mar<:ion.,\\\i. IV, e. 37), et rursus Ex hac duplicis substantiae (

•) Médu, li«, 5 8, p. 164, ed. ciL

io eo, quoti iiilelìigit, el vu!l, et imaginatur., sed eliani io eo,quo(l

j. Ex hac Cartesii doclrina repetenda est erigo trium sysleraalunv

8. Theoria Cartesii Kaoliunteo perduxit,ut lotam rationem homi-

probarunt, ac excoluerunt, in causa fuit, cur fere omues nuperi Phi-

') Lea prineipes de la phil.. Pori. 1, § 8, l. F, p. 230, el 231» ed, cit.

g. Tandem in Italia Rosniinius mediam inler Carlesium,el Kan-

ainimam, aut solam conscientiam, sed animam, prout conscia $uip-

Substantialis animae^ et corporis unio in homine adslruUur

10. Postquam praecipuas opiniones de hac controversia exposui-

Miblata, nonnisi absurda, vitiosaque anlhropologia construi potesl ,

ipsaque fundamentum quoque est tbeoriae cognitionis humanae ,

quam Dynamilogla statuimus.

I Thomas, de unione animae cam corpore disserens, secun-

') Cf. OntoL, e. ni, art. .3, p. 129, el 130.

siologie, Nouveaux métanges philosophiquea^ pubi, par Damiron, p. 163-203, Pa-

corporis, nul lolitis aiiimae,secl ulriusqueV E. g., cerlucn nobis est

cura anima sii immaterialis, res materiales nihil in ipsam per se ,

sìve immediate agere possunl *. His praestilulis, licei nobis secun-

tnrae, unam, eamdemque aclionem exerere non possunt, proplerea

li. Alterum ex eo petilur, quod in corpore cum anima coniune-

*) € Nihil corporeum polest {oiprimere in rem incorpoream >j I, q. LXXXIV,