Buffers

Buffer: oplossing van een zuur samen met zijn eigen geconjugeerde base, beiden in redelijke
hoeveelheden (‘redelijke hoeveelheden’ betekent: de concentratieverhouding [zuur] : [base] moet
tussen 1 : 10 en 10 : 1 liggen).

Nut van een buffer

Een buffer heeft een vaste pH-waarde. Die pH-waarde hangt af van a) het soort zuur/base en b) van de
concentratieverhouding tussen zuur en base.
De pH van een buffer verandert weinig, wanneer er een (sterk) zuur of een (sterke) base aan de
oplossing worden toegevoegd. Dezelfde toevoeging aan zuiver water (zonder bufferende stoffen) zou
een veel sterkere pH-verandering teweegbrengen.
Ook is een bufferoplossing bestand tegen verdunnen met water: de pH verandert ook bij verdunnen
niet of nauwelijks.
Bij veel proeven met biologische stoffen of materialen (bijvoorbeeld met eiwitten/enzymen, of zelfs
met organismen) is het van belang dat de pH niet teveel verandert. Een buffer als
omgeving/oplosmiddel (in plaats van zuiver water) zorgt daarvoor.

Wat is er in zo’n bufferoplossing aan de hand?

Voorbeeld: oplossing van HAc én van NaAc (NaAc lost op tot Na + en Ac–). Zuur = HAc en
geconjugeerde base = Ac–. N.B. HAc = CH3COOH en Ac– = CH3COO– (acetaation = ethanoaation).
Er heersen in zo’n oplossing twee evenwichten (behalve het waterevenwicht, maar dat verwaarlozen
we toch...):

(1) HAc (aq) + H2O (ℓ) H3O+ (aq) + Ac– (aq)

en
(2) Ac– (aq) + H2O (ℓ) OH– (aq) + HAc (aq)

In evenwicht gelden dus (tegelijkertijd!) twee evenwichtsvoorwaarden:

[ H 3 O + ][ Ac − ]
(1) K z = en (2)
[ HAc ]
[OH − ][ HAc ]
Kb =
[ Ac − ]

Evenwicht (1) en (2) werken elkaar tegen, zodat bij redelijke hoeveelheden HAc en Ac – nóg meer dan
normaal geldt dat:
- de [HAc] in evenwicht praktisch gelijk is aan de oorspronkelijke concentratie HAc, die we aangeven
met [HAc]0 of ook wel met c HAc .
- de [Ac–] in evenwicht praktisch gelijk is aan [Ac–]0 (ook wel met c Ac − aangeduid).

Berekenen van de pH van een buffer: kan met hetzij de evenwichtsvoorwaarde van het zuur (K-waarde
bij (1)), hetzij die van de base (K-waarde bij (2)). In de regel doet men dit uitgaande van het zuur, dus
met (1) en de bijbehorende evenwichtsvoorwaarde. Zie Pulsar-Chemie H15, bron 12.
Verstoren van de bufferoplossing door toevoegen base of zuur: nieuw evenwicht. Zie Pulsar-Chemie
H15, bron 13.

Alternatieve formule (handiger!) voor pH-berekening van een buffer:

[base uit het Z / B − koppel ]

pH = pK z + log (Henderson-Hasselbalchvergelijking, “HH”)
[ zuur uit het Z / B − koppel ]

Dit is een logarithmische vorm van de evenwichtsvoorwaarde van evenwicht (1). Het is wiskundig
anders geschreven (dus een vermomde formule), maar komt op hetzelfde neer! Zoals gezegd geldt
voor een buffer (dus bij redelijke hoeveelheden base en zuur) dat [HAc] ≈ [HAc]0 en [Ac–] ≈ [Ac–]0.
Verstoring door toevoeging zuur of base? Bereken de nieuwe waarden van [HAc] en [Ac–] en vul die
in de HH-vergelijking of de gewone evenwichtsvoorwaarde in. Daaruit kun je dan de nieuwe pH
berekenen. Zie Pulsar-Chemie H15, bron 13.
Verdunnen van buffer: verhouding [Ac–] : [HAc] ofwel breuk [Ac–]/[HAc] blijft gelijk, dus [H3O+] cq.
pH blijft ook gelijk.