Πρόγραμμα μαθημάτων θεωρίας Γενικής Εντομολογίας

http://eclass.uth.gr/SGEA117/
17/02/21 Εισαγωγή στη Εντομολογία και τη σημασία των εντόμων

Γενική Εντομολογία 24/02/21

03/03/21
Εξωσκελετός, δερμάτιο και έκδυση
Ανατομία, κυκλοφορικό και αναπνευστικό σύστημα
10/01/21 Νευρικό και ενδοκρινές σύστημα
17/03/21 Μυϊκό σύστημα
24/03/21 Αισθητήρια όργανα
31/03/21 Αναπαραγωγικό σύστημα και αναπαραγωγή
Νικόλαος Παπαδόπουλος 07/04/21 Ανάπτυξη εντόμων και βιολογικοί κύκλοι
Καθηγητής, Εργαστήριο Εντομολογίας & Γεωργικής 14/04/21 Συστηματική και ταξινόμηση εντόμων Ι
Ζωολογίας, Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, Τμήμα
Φυτικής Παραγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 21/04/21 Αμετάβολα και Ημιμετάβολα Έντομα
Τηλ.: 24210 93285 12/05/21 Ολομετάβολα έντομα
E-mail: nikopap@uth.gr 19/05/21 Σχέσεις εντόμων και φυτών ξενιστών
26/05/21 Οικολογία εντόμων
02/06/21 Εισαγωγή στις στρατηγικές και μεθόδους αντιμετώπισης εντόμων
09/06/21 Επανάληψη

1 2

Σύνοψη της σημερινής διάλεξης Εξωτερική μορφολογία

• Εξωτερική μορφολογία
• Εξωσκελετός και σωματικά τμήματα
– Μέρη του εξωσκελετού
– Έκδυση
– Σωματικά τμήματα
• Κεφαλή και εξαρτήματα
• Θώρακας
• Κοιλιά

3 4

Μορφή του εξωσκελετού Στρωμάτωση του εξωσκελετού

και χιτινώδης κατασκευή
Δερμάτιο
Πλεονεκτήματα:
Cement και κηρώδες στρώμα 1.Δυνατός και εύκαμπτος
Επιδερμάτιο 2.Αδιάβροχος
Ινώδες (Εξωδερμάτιο – 3.Ελαφρύς
Ενδοδερμάτιο) 4.Ευπροσάρμοστος
Επιδερμίδα – Υποδερμίδα Μειονεκτήματα:
Τρίχες και αντίστοιχα κύτταρα Βασική μεμβράνη 1.Περιορίζει το μέγεθος
2.Πρέπει να αποβάλλεται
όταν το μέγεθος
μεγαλώνει
Κυλινδρική κατασκευή 3.Απαιτείται χρόνος για
Σκληρίτες σκληρωτίνηση
Μεμβράνες
Ραφές
Αποφύσεις

5 6

1
 Σημασία του εξωσκελετού Μικροκατασκευές και λειτουργίες του
Σκληρός, ελαφρύς Ένστικτο
εξωσκελετού
Μικρό Κ.Ν.Σ.
Προστασία εξωσκελετός περιορίζει
την ευφυεία Μεγάλοι
Προβλήματα πληθυσμοί
κίνησης Σύντομος
κύκλος ζωής
Μικρό Πολλές
Όχι βλεφαρίδες Έκδυση μέγεθος
Γρήγορη
μεταλλάξεις
ή υδροσκελετό
προσαρμογή
Προσακτρίδες Μεταμόρφωση
Πτήση Προβλήματα
Διαφορετικές με εχθρούς
οικοθέσεις Πρόβλημα
αφυδάτωσης Αυξημένη
διασπορά Πολλά είδη
Ποικιλοθερμία Εντομοκτόνα
διαλυτά σε λιπίδια
Πρόβλημα
διάχυσης Τραχειακό
Ξερά Στεγανότητα αερίων σύστημα
αποχωρήματα

7 8

Σημασία εξωσκελετού και Λειτουργίες εξωσκελετού

ενδοσκελετού
• Αποθήκευση θρεπτικών συστατικών
• Δημιουργεί το αιμόκοιλο • Αντοχή και σκληρότητα
• Διαπερατότητα
• Ανοιχτό κυκλοφορικό σύστημα • Χρωματισμός

• Απλούς τρόπους αναπνοής

9 10

Αντοχή και σκληρότητα Διαπερατότητα

Νερό
• Αρκετά ανθεκτικό και σκληρό περίβλημα, • Κηρώδες στρώμα (διάταξη υδρόφοβου άκρου με κλίση
• Παρέχει κάποια ελαστικότητα. 25ο προς τα έξω, πυκνό στοίβαγμα μορίων, δυνάμεις
– Παραλλακτικότητα μεταξύ ειδών, μορφών, σκληρίτες Van der Waals) αποτρέπει την απώλεια νερού.
μεμβράνες, περιεκτικότητα σε ρεσιλίνη. – Θερμοκρασία
• Κύλινδρος (εξωσκελετός) 3 φορές πιο
ανθεκτικός από ίσης μάζας συμπαγή ράβδο Εντομοκτόνα
(ενδοσκελετός). • Εμπόδια: στρώμα κηρών, cement.
• Οικονομικότερη κατανομή μάζας. – Εντομοκτόνα πρέπει να είναι μερικώς λιπόφιλα, αλλά και
μερικώς υδατοδιαλυτά για να κινηθούν στο εσωτερικό του
• Προστασία του εσωτερικού κατά την κάμψη. εντόμου.
• Περιορισμοί στο μέγεθος. • Πάχος εξωσκελετού, καναλικοί πόροι
(κυττοπλασματική προέκταση), μεμβρανώδεις
περιοχές, αναπνευστικά στίγματα.

11 12

2
 Μεμβράνη βάσης
Μέρη του εξωσκελετού
• Άμορφο, μη κυτταρικό
• Δερμάτιο
στρώμα από
– Επιδερμάτιο
• Cement
ουδέτερους
• Κηροί μουκοπολυσακχαρίτες,
• Κουτικουλίνη πάχους 0.5μ.
• Έσω επιδερμάτιο • Παράγεται από
– Ινώδες δερμάτιο αιμοκύτταρα και
• Εξωδερμάτιο υποδερμικά κύτταρα.
• Ενδοδερμάτιο
– Χητίνη – Πολυακετυλο γλυκοζαμίνη
– Δομικές πρωτεΐνες (αρθροποδίνη)
• Μεμβράνη βάσης ή βασική μεμβράνη
• Υποδερμίδα Μεμβράνη βάσης

13 14

Οινοκύτταρα (Oenocytes) –
Υποδερμίδα (hypodermis ή epidermis)
Μονοκυτταρικοί δερματικοί αδένες
• Συνεχής λεπτός (Unicellular dermal glands)
ιστός, μονόστιβο • Οινοκύτταρα:
επιθήλιο
υποδερμικών – Διάμετρος >100μm
κυττάρων. – Η δραστηριότητα τους σχετίζεται με τη
• Οινοκύτταρα, διαδικασία της έκδυσης.
μονοκυτταρικοί
δερματικοί – Παράγουν τα λιποπρωτεϊνικά συστατικά
αδένες του επιδερματίου
• Χρωστικές • Αδένες:
(insectorubin).
– Έχουν αγωγό μέχρι την επιφάνεια.
• Επούλωση
πληγών. – Κυκλική δραστηριότητα που σχετίζεται
Υποδερμίδα με την παραγωγή νέου δερματίου.
– Εκκρίνουν το cement του επιδερματίου

15 16

Στρώμα Schmidt ή υποδερμάτιο Δερμάτιο

(subcuticle)
• Επιδερμάτιο
• Ινώδες δερμάτιο
(εξωδερμάτιο &
• Μη καλά Επ ιδερμάτιο ενδοδερμάτιο)
σταθεροποιημένο Εξω δερμάτιο – Χιτίνη και
ενδοδερμάτιο Ενδοδερμάτιο
δομικές
Υποδερμίδα
πρωτεΐνες

Βασική
μεμβράνη

17 18

3
 Δερμάτιο Ινώδες δερμάτιο
• Περιβάλει όλο το σώμα, • Ενδοδερμάτιο και εξωδερμάτιο

• αλλά και • Χιτίνη και δομικές πρωτεΐνες

– Πρόσθιο έντερο • Χιτίνη
– Αδιάλυτη στο νερό, αλκάλεα, αραιά οξέα και οργανικούς διαλύτες.
– Οπίσθιο έντερο – Αζωτούχος πολυσακχαρίτης
– Τραχείες και τραχεΐδια – Μόρια χιτίνης ενώνονται με δεσμούς υδρογόνου και δίνουν
μικροϊνίδια (microfibers)
– Αδένες – 25-60% ξ.β. του ινώδους όχι στο επιδερμάτιο
– Με ομοιοπολικούς δεσμούς συνδέονται με πρωτεΐνες
– Αγωγούς του αναπαραγωγικού συστήματος (γλυκοπρωτεϊνικό σύμπλοκο).
– «Αρθροποδίνη» όχι μόνο ένα είδος πρωτεϊνών
• Υδατοδιαλυτές και λιποδιαλυτές πρωτεΐνες

19 20

Χιτίνη – Χημική σύσταση Χιτίνη

CH2OH
H NHCOCH3 • Μόριο χιτίνης
H O
N-acetyl-D- O H H
glucosamine
OH H
επαναλλαμβαν- H
όμενες μονάδες OH
H O
δημιουργούν
H
H O
αλυσίδες b Γειτονικές
αλυσίδες
H
NHCOCH3
συγκρατούνται
με δεσμούς
• Μόρια χιτίνης
CH2OH
υδρογόνου
δημιουργώντας
ενωμένα με δεσμό
Γειτονικές
μονάδες που
μικροϊνίδια υδρογόνου
ενώνονται στις
θέσεις 1-4b

21 22

Μόρια χιτίνης και τρόπος σύνδεσης Ενδοδερμάτιο

Εξωτερική εμφάνιση
• Μικροϊνίδια της επιδερμίδας
προσανατολίζονται
Όρια κυττάρων
παράλληλα το ένα με το
άλλο δημιουργώντας ένα
στρώμα
• Μικροϊνίδια σε διαδοχικά
στρώματα ακολουθούν τη • Χιτίνη σε στρώματα (lamellae).
φορά των δεικτών του • Σε κάθε lamella παράλληλα μικροϊνίδια
ρολογιού δημιουργώντας
ελικοειδή διάταξη • Σε διαφορετικές lamellae διαφορετικός προσανατολισμός των
– Αυτή η διάταξη δίνει αντοχή
μικροϊνιδίων.
σε σπασίματα • Μεταξύ των lamellae επικάθονται οι πρωτεΐνες (σύνδεση με
• Πρωτεΐνες ομοιοπολικούς δεσμούς).
παρεμβάλλονται • Είναι εύκαμπτο και ελαστικό.

23 24

4
 Εξωδερμάτιο Άρθρωση τμημάτων

• Αρκετά σκληρό και δύσκαμπτο.

• Δέψη πρωτεϊνών με κινόνες (πολυμερισμός που
σταθεροποιεί ζωικές πρωτεΐνες).
• Δημιουργούν τη «Σκληρωτίνη»
• Λόγω σκληρωτίνωσης δεν επηρεάζεται από το
υγρό της έκδυσης.
• Η Διφαινολική Οξειδάση το ένζυμο που συμβάλει
στη δέψη των πρωτεϊνών.
– Χρωστικές γενικά στο δερμάτιο.

25 26

Άρθρωση τμημάτων

27 28

Κανάλια πόροι- Επιδερμάτιο

κανάλια κηρών
• Επικοινωνία επιδερμίδας με • Σχηματίζεται από εκκρίσεις
επιφάνεια δερματίου. υποδερμικών αδένων
• Εναπόθεση-διόρθωση κηρών, (cement) και κυττάρων
διαδικασία δέψης. (υπόλοιπα στρώματα).
• Συνήθως μετά την έκδυση γεμίζουν
• Cement
με κυττοπλασματικό υλικό.
Κανάλια Πόροι • Κηρώδες στρώμα
– Σχηματίζονται κατά την εναπόθεση • Στρώμα πολυφαινολών (?)
του νέου δερματίου • Κουτικουλίνη (0,01-0,03 μ)
– Κυττοπλασματική προέκταση ή
νηματοειδή κατασκευή (filament) • Έσω επιδερμάτιο ή
Κανάλια κηρών πρωτεϊνούχο επιδερμάτιο
– Από το τέλος του εξωδερματίου (0,01-10μ).
έως στρώμα πολυφαινολών,
συνέχεια των καναλικών πόρων.

29 30

5
 Επιδερμάτιο
Cement
– Πρωτεΐνες που έχουν υποστεί δέψη και λιπίδια
ή ουσία όμοια του shellac.
Κηρώδες στρώμα
– Εστέρες μακράς αλυσίδας λιπαρών οξέων.
– Τρία στρώματα
• πυκνά στοιβαγμένα μόρια σε υγρή μορφή, με τις
υδρόφοβες ομάδες προς την επιφάνεια (συνεπώς
επιδερμάτιο υδρόφοβο και λιπόφιλο).
• Στρώμα κηρών ελεύθερα διατεταγμένων
• Εξωτερικό στρώμα με κρυστάλλους κηρών (όχι σε
όλα τα έντομα).
Επιδερμάτιο
Στρώμα πολυφαινολών
– Πολυφαινόλες και λιποπρωτεΐνες που έχουν υποστεί δέψη (ίσως όχι
ξεχωριστό τμήμα, αλλά τμήμα της κουτικουλίνης που έχει υποστεί δέψη).
Κουτικουλίνη
– Πιθανώς αποτελείται από λιποπρωτεΐνες
– Περιβάλει την εξωτερική επιφάνεια του εντόμου, τραχεΐδια, πρόσθιο και
οπίσθιο έντερο, αγωγούς αδένων.
– Λείπει από την επιφάνεια αισθητηρίων οργάνων και μέσο έντερο.
• Επιλεκτικά διαπερατό
– Αδιαπέραστο στα ένζυμα του υγρού έκδυσης,
– Διαπερατό στους κηρούς.
• Ανελαστικό
• Υπεύθυνο για τη διάταξη των κηρών
• Πιθανή εμπλοκή στο σχεδιασμό του σχεδίου της επιφάνειας του
δερματίου.

31 32

Έκδυση
Έκδυση
Προ της έκδυσης
• Αποβολή του παλαιού δερματίου προνυμφών
• Αύξηση όγκου
υποδερμικών
κυττάρων και
μίτωσης (αύξηση
ριβοσωμάτων).
• Απόλυση
• Ο χώρος που
δημιουργείται
γεμίζει με υγρό
έκδυσης (αρχικά
ανενεργό) που
αποτελείται από
πρωτεάσες και
χιτινάσες.

33 34

Έκδυση
Έκδυση
• Έναρξη εναπόθεσης • Εναπόθεση νέας
κουτικουλίνης του νέου κουτικουλίνης.
επιδερματίου.
• Μεγάλη δραστηριότητα
• «Ενεργός παράγοντας» οινοκυττάρων.
εκκρίνεται από υποδερμικά
κύτταρα διαπερνά την νέα • Δέψη των εξωτερικών
κουτικουλίνη και ενεργοποιεί στρωμάτων της κουτικουλίνης
το υγρό έκδυσης. και έκκριση πολυφαινολών.
• Σχηματίζεται η μεμβράνη • Ταυτόχρονη έναρξη
απόλυσης (από στρώματα παραγωγής νέου ινώδους
χιτίνης παλιού δερματίου). δερματίου από τα εξωτερικά
• Πέψη (διάλυση) παλιού προς τα εσωτερικά στρώματα.
ενδοδερματίου (80-90%
απορροφάται και • Σχηματισμός καναλικών
επαναχρησιμοποιείται). πόρων.
• Δεν επηρεάζεται παλιό • Λίγο πριν και μετά την έκδυση
εξωδερμάτιο και επιδερμάτιο, εναποτίθενται οι κηροί.
μυς, αισθητήρια όργανα.

35 36

6
 Έκδυση Μετά την έκδυση
Κατά την έκδυση
• Έκκριση κηρών.
• Υπάρχει νέο επιδερμάτο και
ενδοδερμάτιο. • Συνέχιση εναπόθεσης του ενδοδερματίου.
• Διαχωρίζεται από το παλιό με • Εναπόθεση cement
στρώμα αέρα και την
απολυσιακή μεμβράνη. • Σκληρωτίνιση (δέψη πρωτεϊνών)
• Σχίζεται το παλιό δερμάτιο εξωδερματίου.
κατά μήκος ορισμένων
γραμμών (ecdysial line) με
κινήσεις του εντόμου
(κατάποση αέρα, αύξηση
πίεσης αιμολέμφου).
• Τέντωμα νέου δερματίου.

37 38

Άλλες διεργασίες Χρώμα

• Συγκέντρωση ο-κινόνης και χρώματος.
• Παραγωγή μελανίνης (προσδίδει σκούρο
χρώμα στο δερμάτιο).
– Οξείδωση της Dopa → dopaquinone →
πολυμερισμός, οξείδωση, δεκαρβοξυλίωση →
μελανίνη.
• Μείωση περιεκτικότητας σε νερό (↓ΝΗ2).
• Πυκνότερο στοίβαγμα χιτίνης και
πρωτεϊνών.
• Χρωστικές ουσίες.
– Μελανίνη (εξωδερμάτιο ή υποδερμίδα),
ο-quinone, καροτενοειδή, φλαβόνες κ.α.
• Ανάκλαση συγκεκριμένων μηκών κύματος
λόγω φυσικών χαρακτηριστικών της
επιφάνειας.

40 42

Rhodnius και Cimex Τερματισμός κύκλου έκδυσης

• Διόγκωση της κοιλίας λόγω διατροφής →
ερέθισμα που μεταβιβάζεται στον
εγκέφαλο → έναρξη εκκρίσεων από
MΝSC → έναρξη κύκλου έκδυσης
• Υψηλά επίπεδα εκδυσόνης σταματούν τη
λειτουργία προθωρακικών αδένων.
• Υψηλά επίπεδα εκδυσόνης και JH
σταματούν την παραγωγή
θωρακοτροπικών και αλατοτροπικών
ορμονών.
• Έλεγχος ορμονικού περιβάλλοντος με
χημειοδεκτικά αισθητήρια.

44 45

7
 Ερωτήσεις
Ανακεφαλαίωση • Τι γνωρίζετε για τον εξωσκελετό και των ενδοσκελετό
• Εξωτερική μορφολογία των εντόμων;
• Ποιες είναι οι ιδιότητες του εξωσκελετού;
• Εξωσκελετός και σωματικά τμήματα • Ποιά είναι τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα του
– Μέρη του εξωσκελετού εξωσκελετού;
• Ποιά είναι η σημασία του εξωσκελετού
– Έκδυση
• Ποιά είναι τα στρώματα του δερματίου; Περιγράψτε
– Σωματικά τμήματα συνοπτικά
• Κεφαλή και εξαρτήματα • Τι είναι η έκδυση των εντόμων, ποιά τα στάδια της και
• Θώρακας από ποιούς ορμονικούς μηχανισμούς ελέγχεται;
• Τι γνωρίζετε για τη χιτίνη και την κουτικουλίνη, σε ποιό
• Κοιλιά
στρώμα του δερματίου βρίσκονται και ποιά τα
σημαντικότερα χαρακτηριστικά τους;

57 58

Εντομο – Quiz! Εντομο – Quiz!

Η επιτυχία των εντόμων μπορεί μερικώς να Ο εξωσκελετός των εντόμων αποτελείται
αποδοθεί στην παρουσία κυρίως από πρωτεΐνες και

•κεραιών •χόνδρους
•βελτιωμένων •ασβέστιο
γονιδίων •εκδυσόνη
•εξωσκελετού •χιτίνη
•πτερύγων

59 60

Ερωτήσεις
Εντομο – Quiz!
• Ποιά είναι η σημασία του εξωσκελετού;
Στο σύνολο των αρθροπόδων μόνο τα Μειονεκτήματα πλεονεκτήματα
έντομα υφίστανται έκδυση. • Ποιά είναι τα μέρη του εξωσκελετού,
• Τι γνωρίζεται για τη χιτίνη και τη
• Σωστό κουτυκουλίνη;
• Λάθος • Δώστε τον ορισμό της έκδυσης και
περιγράψτε τα στάδια της
• Τι είναι το στρώμα Shmid
• Ποιές είναι οι λειτουργίες του εξωσκελετού
• Από τι αποτελείται το επιδερμάτιο

61 62