Augustinus. Opera Omnia. (Caillau, Guillon Ed.) 1835. Volume 4.

) ;
(11 fSi'"^ X-
COLLECTIO
SEf.ECTA
SS. ECCLESI/E PATRUM.

c\\.
; ,
. :
( - > .
'
^*5««"—
PATRES QLIINTI ECCLESIjE SyECULL
6'. JUGUSTINUS.
IV.
'
!'":)•'
ij-
%':. i \:vi;:)Li);:
' r-
! )
6k
H'^~
t :>-
t.W-
•
. .
'
:.. 'i
Â.
''
. '-
:i. "; ! T'!.

. -
/ \' !
o ./'5
SANCTI AUREIJF
i:VUGi:
HIPPOXENSJS EPISCOPI
. OPERUM ^'^^--^-
CLASSIS 11.
OPERA APOLOGF/riC \.
DE CIVITATl' DEl CONTRA PACWOS

A I.IBRO XIX AD XXII.
DE VEUA llEf.IGIONE I.IIJER U.XrS.
CLASSIS 111.
OPERA EXEGETIC.V.
nE nOCTRINA CIIHISTIAXA I.IBEH I. ET II.
rxi.
I ', )
•
;i.''(<i
; , Tt /!.! ']<]
'U\
. .'
. :" . iiil ;i<i'
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI
,:',';i. :
AD MARCELLINUM,
DE CIVITATE DEI,
CONTRA PAGANOS
''
"^'y:' -[,^':"'
'•'':'''''
'
i.'!;^;..!^. ,.
'
LIBRI XXII. .;.
^'
''''':' '
^^^LIBER XIX.
In qvo de riNiws rTRirsniT. civitatis, trhren.t. ac ccki.estis disputatur.

ReCENSENTDR DE BONORI M ET MAI.nr.lM FINIBIS OPINIONES PHlLOSOPHORrM ,
am BEATITVDINEM IN HAC TITA FACERE IPSI SIBl FRISTRA CONATI SUNT : QDl
IILM OPEROSICS r.ErELLCNTtU , IPSirS CIVITATIS COELESTIS , SEU POPBLI CHRIS-
TIANI REATITrDO ET PAX (Jl .ENAM SIT, grALISVE IIIi; llAIir.r.l , VEL IN FrTrRLM
SPERAUI POSSIT, DEMOSSTUATUR.
'^^^-
''•;;';_;; caput t.
Qund in qiifrsfione , qiiam de finihiis honoriitn ef

mnloriim pliiJosopliicd dispiifafio venfihnnf , dii-
cenfas-ocfoginfd et ocfo secfas esse posse Varro ,
perspexerit.
\. QuoNiAM de Civitatis iitrinscpe' , teiTcnrie scilicet et
ccjelestis, debitis finibus deinceps mihi videodisputandum;

'VideD. Guillontom. XXI, p. 276-281.
1.
4 S. AV6VSTIM rpiscopi
prius cxponcnda siint ,

quantum operis huju3 terminandi
ratio patilur, argumenLa morlalium, quibus sibi ipsi bea-
litudinem faceri; in hujus vitse infi-Hcitatc moliti sunt, ut
ab corum rcbus vanis spes nostni ([uid dillcrat quam ,
Deus nol)is dcdil, et res ipsa,hoc est, vera bcatitudo

quam dabit, non tantum auctoritate divina, sed adhibita
ctiani ralionc, qualem proplerinfiddes possumus adhibere,
chircscat. Dc finihus cnini bonorum et malorum multa et
muhiphcitcr inlcr sephilosophi disputarunt: quamquass-
tioncm maxima inlentioncvcrsanlcs , invcnirc conati sunt
quid cliicial hominem ix'atum. lllud enim est finis boni
nostri ,
propter (piod appetcnda sunt caetera , ipsum au-
tem propter se ipsum : et illud fmis mali, propler quod
vitanda sunt cpelera , ipsum autem proptcr seipsum. Fi-
ncm crgo boni nuncdicimus, non (juo consumatur , ut
nonsit, sed (juo perficiatur , etfinemmaU,
utplenumsit ;
non ([uo essc desinat, scd quo usquc noccndo perducat.

f ines ita([ue isti sunt , summum bonum , ct summum
malum. De quibus inveniendis, atquein hac vila sununo
bono adipisccndo vitando aulcin suHimo malo, multum,
,
sicut diii , laboraverunt ,

qui studium sapicntiae in hujus
.srrculi nec Uimen eos, quamvis
vanilatc profcssi sunt :
diversis errantes modis naturac limes in tantum ab itinere

verilatis deviare pcrmisit ut non alii in aiiimo ahi in , ,
corpore, bonorum poncrcnt cl ma-

alii in utro((uc fincs
lorum. K\ ([ua liipertita velut generahum distributione

scctarum, Marcus Varro in iibro de l'hih)sophi;i lam mul-
tam dogmatum varietatcm diligenler ctsubtihtcrscrutatus
advcrtit ut ad duccntas-octoginta-oclo scctas, non qu;e
,
jam essent, sed qua3 esse possent, adhibens quasdam dif-

fercnlias , facllhme pervemTet.
II. Quod utbrevil«.'r ostendam, indeoiiortet incijiiam ,
tjuod ipsc advcrtit , ^'t posuitiii ]\[>ra iUiMuoiato : ([uatuoy

:
IIL LlVllAib ULl, LlliEK MN . O
fssc qiucdani, quae homines sine magistro, sinc iillo doclri-

nce adminiculo, sine industriavcl arle vivcndi, quaevirtus
dicilur, ctproculdubiodiscitur, vclutnaturalitcrappetunt;
aut voluplaicm, cpia dclcctabilitcr movctur corporis sen-
sus; aut quietem, qua fit ut nullam molcstiam quisque
corporis patiatur-, aututranKpic, quam tamcn unonomine
vokiptalis Kpicurus appcUat : aul uuivcrsaliter prima na-
tur;e, in quibus ct hrcc sunt, ct alia , vd in corporc, ut
mcmbrorum inlegritas , ct salus atfpie incolumilas cjus;
vel inanimo, ut sunt ea qua; vcl parva vcl magna in ,
hominuni repcriuntur Ingcniis. Ilrecigilur quatuor, id cst,

voluptas, quics, utrumquc prima natune, ita sunt iu ,
nobis , ut vcl virtus, quam poslca doclrina inscrit, proptcr

hrcc appctcnda sit, aut ista propLcr virtuLcm . autulraque
proptcr se ipsa : ac pcr lioc fiunt liinc duodccim sectje
per hanc enim rationcm singul;« triphcanlur ;
quod cuni
iu una demonstravero didicilc non criL id in csetcris in-
,
Ncnire. Cuni ergo vohqilas corporisauimi virLutiaut sub-

ditur, ;uit prrefcrtur , aut jungitur, tripertita varialur
di\ersilate sccLarum. Subditur autcm virLuLi ,
quando in
usum virtuLis assumilur. PcrLinct quippc ad NirtuLis oUi-
cium, ct vivcre patria^, et propter paLriam iihos procrearc;

quorum neutrum fieri potest sinecorporisvoluptale. iNam
sine ijla ncc cibus potusque sumilur, ut vivatur; nec
concumbitur, ul gcncraLio propagctur. Oum vcroprcelcr-
lurvirLuli, ipsa appeliLur proptcr si.> ips;mi, îrLus auteni
assuracnda crcdilur propLcr iliam, id esl, ut nihii virLus
agat , nisi ad conscqucndani vil conscr\andatii coiporis
volupLatcin : quoe vita dcformis csL ([uidcm , ([uip])c ubi
virtus scrvit domina; vohiplati ;
quamvis uullo modo h;cc
diccnda silvirtus : sed tamcn ctiani isla liorribilis turpitudo
quosdam pliilosoplios patrouos ct dcfcnsorcs suos habuit.
Virtuti porro vohiplas jungilur ,

quaiido neuLra errum
,
6 S. ALGLSXiM EPISCOI'1
propler altcram, scd proplor se ipsas ambre appcluntur.

(jua propler sicut voluplas vcl subdi ta , vel prnela ta ,vc] j uncta
virliili, li'cssectas facit; ila c[uics, ita ulrumtjuc, ita pri-
nia iiatnr:c alias ternas invcniiintur cHiccrc. Pro varictatc
(luippcluimanarumopinionuni \irhili .ili(|uando subdun-
lur, ali([uaiid() ]ir:pfcruntur , ali(|uantlo junguntur, acsic
ad duodcnarium sectarum numcrum pciTenitur. Sed iste
(|uo(|ue numcrus duplicatur, adhibita uua diUerentia,

socialis vidclicet vitae quoniam c[uisqiiis sectatur aliquam
:
islarmn duodecim scctarum, profcclo aiit propter se

lanlum id agit, aut etiam propler socium, cui debet
hoc vclle(juod sibi. Quocirca duodecim sunt eorum, qui
propter sc tantum unamcpiamcpie tcncndam putant, et
aliae duodecim eorum cpii non solum propter se sic vel
,
sic philosophandum esse decernunt scd ctiam propter ,
alios , cjuorum bonum appetunt sicut suum. Hae autem

sectae viginti-quatuor itcrum gcminantur , addita diffe-
rentia ex Academicis novis , ct fiunt (luadraginta-octo.
Illarum cpiippeviginti-cjuataor unam([uamque sectarum
potest quis(]ue sic tenere ac defendere ut certam, c[uem-
admodum defcnderunt Stoici quod hominis bonum
,
quo beatus esset , in animi tantummodo virtute consiste-

ret : potest alius ut incertam , siciut defcnderunt Acade-
mici novi , c[uod cis etsi non ccrtum , tamen verisimile
vidcbatur. Yiginti-cjuatuor ergo liunt [icr cos, qui eas
vclut certas propter veritatcm, et alisc viginli-cpiatuor
pcr cos , (|ui casdem quamvis incertas jiroptcr vcrisimi-
litudinem se(|ucndas jnitant. Rursus, ([uia unamquamque
istarum quadraginta-octo sectarum polest c[uisque sec[ui
hahitu cfctcroriim iihilosoîhoriun , ilcmquc ]iotcst alius
hal)ilu Cynicorum, c\ liac cliam dilkrcntia duplicantiu",

et nonagint.i-scx (iunl. Dicndc (juia earum singulas cjuas-
cjue ila tueri homincs possunl at(juc seclari, ul aut otio-
. ,
I)K i:i\ IXATE DEI , LlliLU \1\. 7

sam diliganl vit;ii)i, sicullii, qui laiiluinniodo sUidiis doc-
IrinrEvacarevolucrunt, atquc valucrnnt; ant ncgoliosani,

sicnthi (|ni, cnm phiJosopliarcntur, tamcn adminislratione
rcipublicro rci;cndisqne rcbus hnmanis occupatissimi fne-
runt : aut ex utroque genere tcmperatam, sicut hi (|ui
parlim crudito otio, parlim neccssario ncgotio, ahcrnanlia
vitse snie tempora Irilnicrunt : propter has diHcrcntias
potcst etiam triplicari lumierus iste sectarnm, ct ad du-
centas-octoginta-octo perduci
III. ILtc de Varronis libro, (|uantum potni, breviter
ac dilncide posni , scntcntias cjus mcis cxplicans verhis.
Qnomodo antem reintatis Ccieteris nnameligat, (juam vult
esse Acadcmicornm vcti^ru.m, quos a Platonc institntos
usque ad Polemoncm, ([ui ai) illo (piartus cjus scholam
lcnuit, (juse Academia dicta cst, habuisse cerla dogmata
vuJt videri et ob hoc (Ustinguit ab Academicis novis
;
([uibns incerta sunt omnia ((uod [ihilosophiae gcnus ab ,
Archcsila ccc|iit succcssorc Polcmonis eamque scctam, ;
id est, veternm Academicorum sicut dubitalionc ita ' ,
omni errorc carere arbitrctnr longum cst pcr onniia de- ,
monstrare nec tamcn onuii cx [larle rcs omiltenda (^st.

:
Removct crgo prius illas omncs diticrcntias, ([ure ninue-

rum mulliplicavere sectarum : ([uas ideo rcmovendas
[lutat, quia non in cis est iinis boni. Ne([ue enim cxisti-
mat ullam [^hilosoplhfe sectam csse dicendam, qusc non
co distct a caeteris, ([uoddiversos Iiabeat fines bonorum et
malornm. Quandoquidcm nulla est homini causa philo-
sophandi, nisi ut bcatus sit : ([uod aiUem hcatum iacit,
ipse cst finis boni : nnlla cst igitur causa philosojihancli,

nisi finis boni : (juamobrcm <[u;e nnllum honi finem
sectatur, nulla phiIoso[)hiie sccta diccnda cst. Cum crgo
([ULcritur de sociali vita , utrum sit tencuda sapicuti , ut
' ViJo Oicw. 1. 1. de lc4. ct iii AcuJciuic.

8 S- AIL.I31I.M hl'lSLIll'l
siimmiiiii boiuim, (\uo lit lioiiio beatus, ila \elilclcHrel

amici siii , ({ueiiKulmodum suiim , an su,x'tantummodo
hcatiludinis caiisa facial (juldquid lacit; nou de ipso sum-
nio bono qu.xstio est, sed de assuinendo vel iion assu-
nicndo socio ad luijus paiticipalioucm boni, non propter
seipsum, scd propter eumdcm socium, ut cjus bono ita
gaudcat, sicul gaudct suo. Itcm cum (pircritur dc Acade-
micis iiovis , <piibus inccrla sunl omnia. ulrum ita sint
lialK'ud;c, in (juibiis iiliilosopliaiidum cst , an slcut aliis
philosopiiis [ilacuil, c(,Tlas eas liabcre dcbeannis; non

quicritur ([uid iii boni fine sectandum sit , sed de ipsius
boni vcritale, ([uod sectandum vidctur , utrum sit, nec
ne ,dubitandum : lioc cst ,
yt id planius eloquar, utruin
ita scctandum sil , ut ([ui scctatur, dicat esse vcrum*, an
ita, tU ([ui scctalur, dicat vcruni sibi vidcri, cliainsi forle
sit falsum ; laiiicn ulcr<|uc scctclur unum atquc idcm
bonuiii. Inilla ctiam diHcrcnlia (juic adliibctur cx habilu
et consuctudine Cynicorum, non ([iiirritur (pusnam sil
finis boni, sed ulrum in illo babitu et consuctudinc sit

vivTudum ci, (pii vcrum seclalur bonum ([uodlibet ei ,
vcrum vidiâtur csse atc[ue scctandum. ])cni([uc fucrunt,
qui cum divcrsa s(X[Uercnlur bona finalia, alii virtutcm,

alii volii|)lal('m , cumdcni lamcn babilum ct consuctudi-
ncm tcncbaiit, cv ijua C\uici a[)j)ollal)antur. Ila illud
([uid([uid esl, unde pbiloso[ilu Cyiiici discernuntur a c;cle-

ris, ad cliîcndum ac tcncuduni bouuni,([uo bcati fierent,
ulii(uc nilvalcl)at. Nanisi ali([uid ad boc interesscl, pro-
fccto idcm habiliis ciimdcm liucm sc([ui cogcrel, cldivcrsus
liabilMs ciimd''ii) sciiui lliicni iion jincrcl.
^S; , .j;i..|i
DE ClVriAiL DL), LlIiLU \l\. 9
'VV^^ \ Vt\ \\ \\ WV\ VV\\ VlT^ W»^ VVH %VV^ VVVkaT^^ ^\-t X^VX^ VVV« VVM \avk \\^^ vvvt %% ^v^^
CAPUT ir.
Qnoinodo , remotis oninihns diffcrenliis ,

qmr^ non
sectct} sed qmvstiones sunt, ad tripertitam snnunl
,
honi defmilionem T' arro peri,'emat, qnarnni tamen

iina sit c/i"enda.
In irihus quoque illis vilre geiieril)us, nno scilicct non

segniter, scil in contemplatione vel in([uisitione veritatis
otioso, altero in gerendis rebus hunianis negotioso, tertio
cx utroque genere temp(>rnlo, cum (pKieritur quid horum
sil potius ehgendum, non linis bonihabct controversiani;
sed quid horum Irium difficultatem vel facihtatem afierat
ad conse([uendum vel relincndum fuiem boni , id in ista
qu;cstione versatur. Finis euim boui, cumad eunic[uisi[uc

pcrvenerit, protinus Ijcatuni facil. In otio autcmhtterato,
vel in negotio publico, vel quando utrunique vicibus agi-
tur, non conliriuo (|uisqu('' jjcatus est. Mulli ([uippe in
(|Uolil)ethorum trium possuut vivere, et in appeteudo
boni fine (juo fit homo bealus, errar^;. Alia est igitur
qurcslio de finibus bonorum et malorum, qua; unam([uam-
que philoso[3horum sectam facit et ali;TC sunt ([UKsLiones :
de sociali vita de ciinctalionc .Vcademicorum, de vestilu

,
ct victu Cynicorum de tribus vilrc generibus, otioso,

,
acluoso , ct ex ulro([uc niodilicalo : quarum nulla cst, in

qua dc bonorum ct malorum liniijus disputalur. Proinde
quoniain Marcus Varro has qualuor adhibens dilfereu-
lias, id est , t'\ vila sociali, ex Academicis novis , ex
Cvnicis, e\ isto vit.e g(.'nfre triperlito adsectas ducenlas-
ocloginta-oclo jiervtnit , ct si ([u;c aliic [)ossunt simi-
lilcr adjici; rcniolis cis omnil)us, ([iioiiiam dc scctaudo

,
10 S. ALGUSTIKl i;i'iSC(>l>I
suinmo bono iiullam inferiinl (luicslionem , el ideo secU-a

nec sunt , nec voeandfcsiuit , ad illas duodecini, in qui-
bus qujTerilur (juid sil bonuni lioniinis , ([uo assecuto fit
bcatus, ut ex cis unam vcram, cpeteras falsas ostendat esse,

rcverliLur. ?sam rcnioto illo tripcrtito genere vi(<c , duae
paiLcs hujus nunicri dctraliiuiLur, ct sectac nonaginta-sex
rcmaucnt. Rcuiota vero diUcrcntia ex Cynicis addita, ad
diniidium rcdiguntur, ct (|uadraginla-octo fiant. Aule-
ranuis ctiani (juod (>x A(\^dcmicis novis adhibiLum Cst,
rursus dimidia pars rcmaneL, id est, viginli-(juatuor. De
quoquc
sociali viLa (]uod accesserat , similiter auferatur,
duodecim sunl rcli([uac, c(nas ista diirerenlia, ut viginti-
([uatuor fiercnt, duplicaverat. De liis ergoduodccim nihil
dici polest, cur sect<ne non sint habendae. Nihil ([uippe
aliud in eis qu.-srilur, (|uam fmcs JDonorum ct malorum.
invcutis auLcm bonorum (inibus, profccto e conlrario
suuL malorum. Uro autem ut iiant diiodecim sechr, illa
(piatuor triplicantur, volnptas, quies, utrumquo, cl prima
uaturiTp, ([II,;' primigcnia \'arro vocaL'. Tlnec ([iiippc qua-
tuor dum singiUaLim virluli aliquando subdunLur,ul

non proptcr se ipsa sed proptcr officium virtutis appc-
,
tenda vidcantur , aliqnando prrefcruntiir , ut non propter

se iîsa, scd pro|)Lcr Ii.tc adipiscenda vcl conscrvanda
ncccssaria virlus puLctur, ali^piandojungitur, ut prop-
ler se ipsa ct virLus, ct isla appcLenda credanLur; qua-
Lernarium nuiivrum Irijilum nxldunl , cL ad dnodcciin
secLas pervcniuuL. E\ illis auLcm (juaLuor rclnis Varro
trcs toUiL , voluptatcm scilicet, et([uielcm, ct utrunKjue:
non quod eas im|M"obct, S(^d (juoJ priinigenia illa naturan
et voluptalcm in sc hnbeant, et (jiiioiem. Qiiid ergo o|nis
ostex his duabiis lri;i ([iia-dam facerc, duo scilicct , dum
singillatim .ijDjieLunLur volupLas auL ([uics ; cL LcrLium
' YiJ»; Ciecr. I. a. Je liiiibus, . ;

'
Dli ClVITATli DEI , LlBKIl Xl\. • 11
ciim ambff simiil; quanrlociuidcin primanalnrfo,et ipsas,

t't pnrlcripsas alia nuilta contincant:' l)c Iribus ergo scc-
tis ci plaocl (liligcnlcr cssc Iractandiuu, (pia;nam sitpoliiis
ciigenda. ^'on ciiini viMain plus (piam unam vera ratio
cssc |HTmIuil, siê in liis tril)ussit,sivealicnl)i alibi, (piod
]iost vidcbimus. Intcrim de liis tribus ([iioinodo unain
Varro quantum breviter aperte([ue possumus, dis-
eligat,
scramus. Isla; uempe tres sectfe ita fiunt, cum vel prima
natura- proptervirtutcm, vel virtus proplcr ]irinia naturfe,
vcl utra(pie, id est, et virtus et prima naturfe propler se
;frr'!':: ,. (^ p-',-!r';r: :->
ijisa sunt expetenda. :
:
-v"^' CAPUT III.

^•'-
;'V
" - '
'
i)c Irilms seclis sumniiint lioniinis honuni qunTcnli-

Ims , quam eligeiuhun Varro defuiiat , sequens
veteris Acadcmia' , Antioclio aiictorc, sententiam.
I. QciD ergo istorum Irium sit verum atqaesectandum,

modo
isto persuadere conatur. Primura ,
quia summum
bonum in philosoîhia noii arljoris, noii ]iecoris, non Dci,
sed hominis (pircritur, (juid sit ipschomo, qufcrendum
putat. Scntit quijipe in ejus naturaduocssc qufcdam, cor-
pus et animam ct horum quidem duornm mclius csse
:
animam, longccpic prfcstabilius omnino nou dubitat; scd

utrum anima sola sit homo, ut ita sit ei corpus tancpumi
cquus oquiti. Eques cnim non homo et equus, sed sokis
homo est idco tamcn cijiies dicitur, c[Uod alicûo modo
:
sc habeat ad cqunm. Aii corpus soluin sit homo, ali(]uo

modo se hahens acl animam, sicut ]ioculum ad potioncm :
non cnimcalix et potio, ([uam conlinct calix, simul dici-

{•J. 6. AH.L311M ti'i»cori
lur poculum , scd calix solus 5 idco lamen quod polioni

contincnd.c sit acconunodalus. An vero nec anima sola,
nccsoliim corpus, sed simul utrumque sit homo, cujus pars
siluna, sivo anima, sivccorpus, ille autem lotus ex
utrocjue constet ul liomo sit sicut duos equos junctos
, :
l)igas vocannis, quoruni sivc dexter, sive sinister, pars

csl liigarum, unum vcro corum c[uoc[UO modo se liabeal
ad alterum, bigas nondicimus, sed ambossimul. Ilorum

autem Irium hoccligit lcrlium, lioniincmcpienccanimam
solam , ncc sohun corpus, sed aniniam simul ct corpus
csse arbilratur. Proinde summum bonuni hominis, (juo
fit b(;atus , tx utriusquc rei bonis constare dicit, etanimre
scilicct ct cor])oris. Ac per hoc prima ilia natur.x' propter
sc ipsa cxislimat cxpelenda , ipsar..quc virtutcm (piam
doclrina inscrit velul artem vivcndi, ([urc in anima; bonis
csl cxccllenlissinmm l)onum. Qnaproptcr cademvirlus, id
cst, ars agendte vitK, cum acccpcrit prima naturre, qua;
sine illa cranl, sed lanicn crant cliam c[uando cis doctrina
adhuc dccrat, omnia proptcr se ipsam appelit, simulque
cliam se i|isam onunbusque sinud et
; se i|isa uUtur, co
line ut onuiibus dclcclelur al([uc ix'rl'ruatur, magis mi-

nusque, ut ([u.xque intcr se majora at([ue minora sunl,
tamen onuilbus gaudens , el c[u:rdam niinora , si ncces-
sitas postuLit, [iroptcr majora vel adipiscenda vel tenen-
da, contemncns. (Jmniam autem bonorum vel animi vcl
corporis, nihil sibi virlus omnino pr;e[)onit. Ilaec enira
benc utitur el se ijjsa, et cffileris, qurc homiucm laciunt

bcatum, bonis. Ubi vero i[)sa non cst, ([uaudibet multa
sint bona, non ];ono c^jus sunt, cujus sunt ; ac per hoc jam
ncc cjus bona diccnda sunt, cui male utenli utilia csse
non possuut. lla'c ergo vila hominis, c[u;e virlute ct ahis
animi el cor[)oris bonis, sine quibus virtus cSse non polesl,

IVuitui , bcata csse dititur : si vcro el aliis, sine ([uibus
nr. dviTATC dei, liber Xi\, , 13
esso virtus potest, vc4 uHis, vcl pluri})us, l)oatior ; ,si autcm
prorsiis omuibus, ut uuUnm omuino bonum desit, vel
animi vel corporis, Ijcatissimn. I\'on cnini lioc est vita,

quod virtus quouiam uou omnis vila, scd sapicns vita
•,
virtus cst ct
: tameu ([ualiscumque vita sine uUa virtuto
potcst essc virtus vcro Hine ulla vila non polest essc. Hoc
;
et dc mcmoria dixcrim al(juc ratiouc, ct si c[uid aliud talo

est in hominc. Sunl cuim Ii.tc ct autc doctrinam, sino
liis autem non polest csse idla doclrina ac per lioe ncc :
virtus, qu;c utiquc discitur. Bcneaulcm currcrc, pulclirum
csse corporc, viril;us ingcnlibus pra?valcrc, ct Ciietcra hu-

jusmodi lalia sunt, ul ct virtus sine his cssepossit, et
ipsa sine virtulc : ])ona sunt tamcn •, cl secundum istos
cliam ipsa propter sc ipsam diligit virtus, ulilurquc ilhs ct

fruilur, sicut virtutcm dccet.
II. Ilanc vitam beatam ctiam soeialcm pcrhibent esso,
qu.T amicorumbona propter sc ipsa diligat sicut sua, cis-
(]uc proplcr ipsos hoc vclit ipiod sibi; sivc jn (Kmio sint,
sicut coiijux et Jihcri ct (pucum([uc domcstici 5 sive in
loco, ul)i domus cjus cst, sicuti cst urbs, ut sunt lii qui
cives Yocantur-, sive in toto orJjc, ut sunt gcntcs, quas ei
societas humana conjungit-, sivc in ipso mundo, qni cen-
sctur nomine ca^li ct terrije, sicut esse dicunt dcos, c[U06
volunt amicos cssc liomini sapicnti, quos nos fimiiliarius
Angclos dicimus. Dc bonorum autcm ct c contrario malo-
rum fmibus ncgant ullo modo essc dubitandum, ct lianc
inter se et novos Acadcniicos adirmant csse dislantiam,

nec eorum interest c[uidquam, sivc cyuico, sive alio quo-
libet haliitu ct vietu in liis fmibus, quos veros [lutant,
c[uisquc philosophctur. Ex tril)us porro illis vitT gcncri-
bus, otioso, actnoso, et cjuodcx utro([uc composilum cst,
hoc tcrtium sibi placere ass(^vcrant. Hscc sensisse atque

docuisse Acadeniicos veteros, Varro asserit, auctore Antio-
16 s. Air.tstlfî EMs<!opi
contraria, Bive illa co«itemus, sivc vitleamiiSt si digae

(onsit]rrcmu>", Incrvmns tcnere vix ^-lossnmMs, aul forle
nec possunius. Quid diram de his, fjui diemonnm iialiuii-
turincursns? L'l)i liabcnt ubsconditnm vel obrulam intel-
ligentiam suam, quando sccnndum suam voluntatcm et
anima corum ct corporc malignus ntitur sjiiritus? Et ([Uis
conlulil hoc nialum in hac vita cvcnirc non posscsapicnli?

Dciudf |)(rccprio vcrilalis in liac cnrnc (luahs aul (juanla
csl, (juaiulosicullcgimusin \craci hl)ro Sapicntia' : « Cor-
u pus corruplibilc aggravat nnimam , ct licprimit tcrrc-
)t na inhabitalio sensum nndta cogilantcm '? » Impctus

porro vel actionis nppctitus, si hoc modo recle latine
a])pcllatur, ca (juam r.rneci Yocnnt '>-y" ,
quia et ipsani
priniis natunc dcputant bonis, nonnc ipse est, quo gcrun-
tur (.'liani insanorum illi miserabU(;s motus, cl facta qunc
horninus, (juando pcrvcrtilur scnsas raliotjuc sopilur?
]\\. Porro ipsa virUis, (puc non cst intcr prima nalur.T,
qnoniam cis postca doclriua inlroduccnle supervenit,
cum sil)i bonorum cuhncn vindiccl humanoruni, cpiid
hic agit nisi pcrpetua bclla cum viliis, ncc cxtcrioribns,
scd inlcrioribius^ ncc alicnis, scd planc notris et propriis',
maxime illa ,
qnae grnece oaoo<rj-4n , laline temperantia
nominatur, cpia cnrnnics fronantur lil)idincs, nc in (pi.T-
(pic llagitia mcnlcm conscnlicntcm trnhant? IScquc cnim

nnllum cst vitium, cum sicul dicit Apostolus : n Caro
>) concupiscit adversus spiritum^ ; )> cni vitio contraria
virlitj est , cum sicut idcm dicit : « Spiritus concupiscit
» advcrsus carnem. H.icc (mim, inquit, invicem adver-
!) santm-, ijt non ea qu.r vullis facialis^. )> Qnid autem
fnccre rolumus, cnni pcrfici volunnjs fincm summi boni,
nisi nt caro adversus spiritum non concupiscat, ncc sil in
nobis hoc vitinm, contra quod spirifus concujîscat ? Qnod
nr. nvrT^TK iJFr , UKrr, \i\". 17
iii li.ic \ ila (HKiimis \(liiiuis, qiifiiiiiim l.ic* re iioii v:il( imis,
id snllcm iii ;i(rnilorio Dci /iuiaimis, ik' (iirni ooik upis-

i'('iili Mtlvcrsus s|iiriUim, sjiiritii siiccumbcnli' cctlamiis,
ct ad pcrpclraiidnm pcccaliim luislra consciisionc pcrlra-
iiaiimr. Ali.-.il cr:',o iil, ((icindiii i:i Ikh' bclio iiilcsliiiu
suauis,jaiii nosbcaliliulincm, ad ([uam viucciido vohimiis

pcrvciiirc, adcplos cs.-;c crcdaimis. Et (piis cst us(pic adco
sa|)icns, ul coiilrii liljidiucs iiiiilum lial)cat onmino cou-
lliclum;'
lY. Quid iihi virlus, (pia^ prudcnlia dicilur? Nonno
lola viîhiulia sua bona disccrnil ;i malis, ut in iilis ajipc-
tciulis istis(pic vit;iudis luillus crror olircnat;' Ac ])cr lioc
et ipsa uos in nuilis, vcl m;da iii uoliis cssc tcsl;itiir. Ipsa
cniiii docct uos, uuiliim cssc atl pcccaudiim cous(Ulirc,

bonumtjuc essi' ad pccc;uidum uou cousculirc lil)idiui.
lllud lamcu m;ilum, cui uos non couscntire docel j)ruden-
tia, facit tcmperautia, ucc priidcntia, nec lempcrautia
tollit liuic vitic. Quid justitia, cujus iminus cst siia eui([ue
tribuerc, (uiule fil in ijiso liominc ([ui(l;im jiistus nrdo iKi-
tuiM>, ut auima subdalur l)i o ct liuima! caro, ac pcr lioe

l)co ct auima ct c;iro, ) uonne (lcmonstr;il in co sc adliue
opcre laborarc polius ([iiam in luijus opcris jam liiic rc-
c[uiescere ? Tanlo ([iii|i[)i; iiiiuus auima subtlitur Dco,
([iiauto minus Dcum in ipsis suis cc^/italionibus eouci[)it;
et lanlo niinus aninue siibditur caro, ([uauto inayis ad-

versus spirilum coiicupiscit. Quandiu ertô nobis iucst
li.TC iniiruiitas, Ii.tc [icstis^ liic lant;uor, ([iiomodo uos j;!m
salvos ; et si noiiduiu salvos, ([uoiiiodo j;iiu bc;itos illa
iin;ili bcatitudiiic diccrc aiidebimc^s ? Jamvcro ilhi viiliis,
cujns nomcn est iorlitud.o, iii ([uantacmu([ue s;i|)icntia
evidcutissima lcslis cst liuiuauorum uudorum, ([ikc com-

pellitur [latientia tolcrarc. Qu;ic mala Stoici [)liiloso[)lii
miror cjna iroutc m;iia uon cssc coiilciid;ml, ([uibiis iiilcn-

exi. 2
f
I
16 s.. Arflfsffî EJ>iS(!opT
contraria, sive illa cogitemus, sive videamiB, si digne

consideremu;;, l.iervmas tenere vi\ ^-M^ssunnis, aul torle
ncc possunius. Quid dicam de liis, qui dcemonum jiatiun-
turincursns? Ulu liabent absconditam vel obrutam intel-
ligcnliam suam, quando secundum suam voluntalem et
anima eorum et corpore malignus ntitur spiritus? Et ([lus
coniidit hoc malum in liac vila evenirenon posse sapienli ?

Deinde perceptio veritatis in liac carnc qualis aut cpianta
esl, (juando sicut leijinuis in veraci liliro SM|)ienti;v : « Oor-
» pus corruptiliile agi;raval animam , et deprimit lerre-
» na inhabitatio sensum midta cogilantem '
? » Impetus
porro vel nctionis appctitns, hoc modo recte latino si
ajipellatur, ca (juam Grneci Yocant qnia et ipsam '>-;j-^.^

,
primis nalur;c drpulant l)onis, nonne ipse est, quo gerun-

tur eliam iusanorum illi miserabiles motus, el facta qure
liorremus, (piando pcrvertitur sensus ralioque sopitur?
lll. l'orro ipsa virtus, qu;i' uon est iiUcr prima nalurnr',
quoniam eis postea doclrina inlroducenle sup(M'V(mit,

cum sibi bonorum cnlmen vindicct luunanorum, (juid
liic agit nisi pcrpetua beUa cum vitiis, nec extcrioribus,
sed interioribiusj nec alienis, sed phuie notris ot propriis;
maxime illa ,
quae graece ouowjvr: , Liiine lemperanlia
nominatur, cpia carnales frenantur libicHncs, ne in (jure-
(jue llagitia menlem consenlientem tr;diant? Xeque enim

nullum est vitluni, cum sicul dicit Apostolus : d Caro
>} concu})iscit :idveisus spiritum'- : » cni vilio conlraria
virtus cst , cum idem dicilsicul ; « Splritus concupiscit
» adversus carncm. H;cc cnim , imjuil , invicem adver-
V santur, ul nou c;i Quid autem
qunr vultis faci;ilis*. »
facere volumus, cum

volumus fincm summi boni,
perfici
nisi ut caro adversus sjiiritum non c()iicu|)isc;it, ncc sit in
nobis hoc vitium, contni quod spirifns concujiisc,at ?Quo(l
•Sap. w. i"'. — iCal. T, »-. — Mlii'K

nr iurT\TF iiTt , ne.rr, \iv. 17
ii) li;u' \ ila (|ii;inu is \iliiiiiis, (]iioni;:in Ijccn' non \ :il( iiui.s,
i(l .s;illi'iii in ;i(ljiiliiri() l)ci liici^niuis, nc c;iriii coiK upis-

ccnli ;idscr,sus s|)irilum, siiirilii .succuiubcnlc cc(l;inms,
(I ;i(] iicipctr;in(liiiii ]i('cc;iluiii nostr;! conscnsionc ])crli;i-
li;iiiiiir. \l).-,il cr;',o ul , (|ii:iii(!iu iii lioc liciio iiilc;liu(j
suimis,j;iiii iios he;ililu(liiiciii, ;;(! ([u;iin viucciKlo voluimis

])ci'V('iiir(', ;k1('!)1os cssc ci'c(1;iiiuis. EL (]uis csL nsijuc acico
s;i])icns, iil coiiha libidiiics luiiluiii iiabc;il onmino coii-

'
llicliiiu
IV. (Juici ili;i virlus, ([Uiie iirudculia dicilur? Nomio

lot:i vi;;il;iiUi;i sua ijona disccinil ;i in;iiis, iil iii iilis ;ii)])c-
tciulis islis([ue vit;mdis nulins error obrciiaL;' Ae ])er iioc
et ipsa nos iu inalis, vcl in;da iu nobis esse leshitur. !])sa
enini docet nos, iii;iluni csse ad peccanduni cc)ns( ntire,
homiiiuiue esse ad pccc;mduin uon conscnlirc libidini.
lllud tamen iiuiliuu, cui uos nou consculire docet pruclen-

ti;i, facit tcnipcranti;!, iicc prudcnlia, nec leniperaiUia
tollit liuic vitrc. Quid justilia, eujus nunuis est sua euiîue
trilniere, ( unde fit in i[)so lioniine (iuid;mi juslus ordo na-
tur;c, ut aninia subdatur D(ô ct aniiu.ie c;iro, ac pcr lioo
Dco et aniiiia et c;iro, ) nonne denionstr;it in co se adhuc

opere laljorare polius quain in Imins opcris jam iine rc-
ciuiescere ? Tanlo c[iiippi! uiiniis ;iiiiiiia suljditur Dco,
(|aaiilo minus Deuiii iii ijisis suis co5.;italioiiil)us coiici|)iL;
et t;uiLo niiiius aiiini;e siiljdilur earo, c[u;mLo iiKiyis ;id-

versus spiriuim concuiiiscit. QLKUuliu erô uobis iiicst
li.TC inrirmitas, h.TC ])estis, liic languor, ([uomodo nos j;uii
salvos 5 et si noiulum salvos, (luomodo j;iin l)c;itos illa
fiiiali beatitudiue cliecre audehimus J;mivcio 1' iii;i vii lus,
cujiis nomen esl iortitudo, iu (juantacunuiue s;i])iciilia
evidentissima tcslis csL humanoruiii riialoriun, cpKe com-

peliiLur palieiUia lolerarc. Ou;o niai;i Stoici [iliiiosoiilii
miror ([ua iVontc m;il;i uoii esse conLcndaiU, ([uibus iatcu-

cxi. 2
18 S. AlGUSTIXI EPISCOPI
lur, si lanta fuerint, ut ca sapicns vel non possit, vel non
tlebeat sustinere, cogi euin morteni sibimet inferrc, atque
ex liac vita emigrare '. Tanlus autem supcrlji;^ stupor
est in his liomiiiibus, liic se liabcre lineni Ijoni el a se
ipsis fieri l)eatos putantibus, ut sapiens eoruni, hoc est,
(|ual('in mirabili vnnitale describunt, etiamsi excDccetur,

oljsurdescat, obmutcscal, niembris dejjililetur, doloribus
crucietur, et si c[uid aliud talium malorum dici aut cogi-
lari polcsl, incidal in (>um, ([iio sibi mortcm cogatur in-
fcrre, hauc in his malis vitam conslitulam, eos non pudeat
beatam vocarc. O vitam l)eatam, cjuac ut fiuiatur, mortis
([Uiorit auxillum ! Si beala est, maneatur in ea : si vero
|)ro[)ti'r ista mala lugilur ab e;i, ([uomodo est beata? Aut
([uomodo ista non sunt mala, c[ua3 vincunt fortitudinis
bonum, eamdemque fortitudinem nonsolum sibi cedere,
verumctiam delirare com[)ellunt, ut camdcm vitam ct

lugiendam? Quis usque
dical beatani, et jiersuadcat esse
adeo caecus cst, ut non videat, cjuod si bcata esset, fu-
gienda non esset? Sed si prbpter infirmitatis jiondus, cjua
j)rcmitur, lianc fugicndam falcntur ; quid igitur causae
cst, cur nou ctiain miscram fracta supcrbi;c ccrvicc fatcan-
tur? Utrum, obsccro, Cato '^
ille jialientia, an jiotius im-
jiaticntia se pcrcmit? Xon eniin hoc fccisset, nisi victoriam
Cnesaris impatienter tulisset. Ubi est fortitudo? Nempe
ccssit, nempe succubuit, nempe usque adco superata cst,
ut vitam be;itam derelinquerct, dcscreret, fugeret. An-
non erat j;im beata? Miscra ergo erat. Quomodo igitur
m;il;i non crant, qu;c vitam niiseram fugicndanKjue fa-
ciebant ?
V. Qnapropter ctiam i[)si ,
qui mala ista esse confiL'ssi
sunt, sicut Peripatetici, sicut veteres Acadcmici, ([uorum
sect;im Varro defendit , tolerabilius quidem loquuntur :
' Apu'l Ciccv. 111. de finilnis ct i. Tu5c. — ' Cato Vticcnsis.

DE CIVITATE DEI, LIBEU XIX. 19
sed eorum c[iiO([iio mirus est orror, quod iu his malis, etsi
tam gravia siul, ut morto fuiîonda siut, alj ipso sibimot
illata, qui haec patitiu', vitam beatam tamou esse conten-

dunt. « M;da suut, inquit, tormonta atquo cruciatus cor-
poris ; et tanto sunt pojora, quanto potuorint esse majora :
quibus ut caroas, ex hao vita fugioudum ost. » Qua vita,
obsecro? Hao, Inquit, ipiae tanlis aijgravatur mahs. Certe

ergo beata ost in eisdemipsis mahs, propter qure dicis esse
fugiendam ? An idoo lioatam diois ,
quia hcet tibi ab his
mahs morto discodoroi' ahquo judi-
Quid si orgo iu eis
cio divino tenoreris nec pormittereris mori ncc unc|uam

, ,
sine ilhs esse sinercris? Nompe tunc saltem miseram talera

chceros vitam. Non igitur proptoroa misera non est, quia
cito rohncpiitur : ([uandoquidom si sompitorna sit, etiam
abs te i[:)so misora judicatur. Non itac[ue propterea, quo-
niam Ijrovis ost, nuHa misoria doljot vidori; aut c[uod est
absurdius , c[uia brovis misoria est, idoo etiam Jjoatitudo
Magna vis est in eis mahs, c[UEe cogunt homi-
appollari.
nem, secundum ipsos etiam sapiontom sibimet auferre ,
quod homo est cum di(\ant, etverum dicant, hanc esse

:
naturse [irimam c[uodam modo ot masiuiam vocom ut ,
homo concihotur sibi, ct proptorca mortem naturahterfu

giat' , ita siln amicus, ut esse so animal , et in hac con-
junctiono corporis atque animse vivorc voht, volicmonter-
C[ue a[i[:>otat. Magna vis estin oismahs, c[uibusiste naturae
vincitur sonsus, <[uo mors omni modo omnibus viribus
conatibus([Uo vilatur; ot ita vinoitur, ut c[ua3 vitabatur,
optotur, appetatur ; ot si non potuoritahunde contingoro,
ab i[)so homine sijjimot inforatur. Magna vis est in eis
mahs, qure fortitudinom faciunt homicidam si tamon :
adhue diconda osL forlitudo, c[n,e ita liis mahs vincitur,

ut hominem c[uom siout virtus regcndum tuondumque
,
'
Cicev. in I. Ctffic. ct in m ct v. de finibus.
2.
•20 s. AvcusTiNi Knscopi
suscepil, 11011 niodo nou possil pcr pntienliam ciistodiro,

sccl ipsa insnpcr cogaliir occidcro. Dcbot cpudoni ctiam
morlcm sapicns fcrrc palicntcr, sed qnne accldit alinnde.
Sccnndnin islos anlcm si cam sihi ipso infcrrc compelli-
tiir, jiiolcclo I;;li'ii(liiiii ol cis, iioii sdliiiii niala, secl intole-
raiiiiia cliaiii niala csse, c|n;c lioc ciuii ])crpclrarcconipcl-
Innl. VilaiL;ilnr, <\\v.v. isloniin lam ni;it;noraiii t;iiiupie
griiviuiii iii;il(iriiin ;iuL prciniUir oncrihus, ,iul subjacet

casihus, luillo modo iicala dicerolnr, si liomincs, qui lioc
clicunl, sicnlvicLi malis Lnt^ravcscentibus, cnm sibi inge-
ninl morlein, ccdunlinfclicitati, ita victi certis rationibns,
cum quaerunl bcal;im vilam, dignarcntur ccdere veritati,
ct nou sihi put;irent in ista mortalitale fiiie siimmi boni

csso gaudenduni; nhi virtntos ipsa", quibns liic certo niliil
melius atque utilins in liomine repcritnr^ quanto majora

suiit adjnloria contr;i viin pcricnlorum , bihorum , dolo-
rnm, tanto lidcliora teslimonia miscriarum. Si enim verae
virtutos sunt, cpirc nisi in eis, <[iiihus vora inest pietas, esse
non possunt ; non se pronientnr lioc posse, ut nullas rai-
serias patiantur liomines, in qnibus snnt : uec[ue enim
mendaces snnt venc virtut«s, ut hoc profiteantur : sed nt
vil;i ]iuiiian;i, c[U3c tot ct tantis hujns saeculi malis esseco-
gilur niiscra, spe futuri saeculi sit bcata, sicut et salva.
Quoniodo enini hcat;i cst ,
qu?e nondum salva est? l'nde
et aposloliis l';uiius non de hominibus imprudeutibus,
iniiialiciilihiis, inlcm|ieranlibus ot ini(|uis, sod de his, c|ui
secuiidum veram ])ictatem \ivercut, et ideo virtules c[uas

liabcrent, veras habcrent, ail S|ie euim salvi facti su- : ((
» nius. Spes autem cpi;e videtnr, non cst spes. Quod enini
» cjuis vidct, <|uid s]KM-at? Si autem c]uocl non vidomus
« s]icramus, i">cr paliontiam cxpcotanins'. » Sicut orgo
spe salvi , ila s]>c bcali iacli suiiius : ct siciil salutem , ita
' R.iiii. vm. 2.j, ari.

, ,
DE CIVITATE 1)EI, LlBEa XI\. 21

hentitudinem , noii jam tenemus prriesenteni , scd expec-
tamus fuluram el hoc « Per patientiam ;« (juia in malis
:
sumus, ([urv. patieutcr tolurare dcbcmus, donccad illa ve-

niamus bona, ubi omnia erunt, ([uibus ineHabilitcr dclec-
teniur; nihil erit autcm, c{uod jam tolerarc dcljcamus.
Talis salus, qu?e in iuturo erit saeculo , ipsa crit ctiara
finaus l)catitudo. Qnam bcatitudincmisti philosophi, (pio-
niam non vidcnlcs noluut crcderc, hic sibi conantur fal-
sissimam fabricarc, qiianto supcrbiorc , tanto mcndaciore
virtute.
•VVM \V\\ VVW^VWV WV\ VW* VWV VVVV WVV VVW VVT» vwv vvvv vv w vvw vvw ww w vv w vv w
CAinjT V.
Desociali vita, qiun cum maxiine ex])Clen(hi.sit, nnd~
tis offensionitius scepe suln'crtitu/-.
Qcon aulcm social(>m vilani volual cssc sapiculis, nos

nuillo aniplius approbamus. Nam undc isla Dci Civitas,
dc (|ua hujus Opcris cccc jam undcviccsimum librum vcr-
sanuis in maulbus, vcl iuchoarctur cxortu , vcl piOL^redc-
rclur cxcursu, vc! appnheuderct dcbitos (incs, sl non
cssct socialis vita sanclorun) ? Scd in liujus moitalilatis
a^-rumna quot ct cjuaniis aljundct malis sociclas huniana,
quis enumcrarc valcal? c[uis fo.-liinarc suilicial ? Audiaut
apud Comicos snos liomincm cuui scnsu at(|uc conscnsu
oninluiu hominunr diccrc :
i)ii\i nto.'i'iii; q:i.;;!i ibl nii? "i '.Tii vidi .'

iiali filii
Alia ciir;! ' :
QuiJ itidcm illa , r{uae in amoie vitia commcmorat i(.lcm
Tcrcntins
Illjiilla.'
Siispicioiu-s , in luicili.c , In.lica:,

IJolhiin , pa', vuisuin - :
' TciciU. AJdili. Act. V, 5c. '[. — = Liini.cl'. .Vcl. i, sc. i.

22 s. ArfirsTiNi episcopi
nonnc rcs luimanas iibi(jue implcvcrunl? nonnc ct in

amiconitn lionestis amoribus plcrumquc contingunt ?
Nonne his usfiuc(pia([ue plennc sunt res human.T, ubi in-

jurias, suspieiones , ininiieilias, ])elliini. mala eerta senti-
nius; paeein vero ineertiim !)onum, (juoniam corda eorum,
euiii (|iiibn3 eaiu liiieic! voliimus, ignoramus ; et si nosse
liodie |)ossemus, (juaiia eras 1'nlura essent uticjue nescire-
mus. Qui iôrro iiiler seamieioressolent esse, vel debcnt,

quam qui una etiam continentur domo ? Et tamcn quis
inde s(?curus est, eum tanla mala ex eorum occultis
s,Tj)e
insidiis extiterint; tanto amariora, quanto pax dulcior

fuit; quae vera putata est, cum astutissimc fingerctur?
quod omnium pectora sic attingit, ut cogat in
Proj)ter
gemitum quod ait Tullius :((Nu11,t sunt oecultiorcs insidiae,
quam lipe (juse latenl in simulatione ollieii, aut in aliquo
necessitudinis nomine. Nam eum, (jui j)alam est adversa-
rius, facile cavcndo vitare possis : lioc vero occultum,
intcstinum ac domcsticum malum non solum cxistit , vc-
rumetiam opprimit, antequam j)rosj)icere atcjuc cxplorare
potueris'. Propter quod etiam divina vox illa : (( Et ini-
» miei bominis , domestici (>jus '

, » cum magno dolore
cordis auiiilur; (juia elsi (iuis(jue tam fortis sit, iit rcfpio
anirao ])erferat 5 vel tam vigilans, ut provido consilio ca-

vcat,cjii,e adversHS euni molilur amieitia simulata corum :
tamen homiiuim perfidorum malo cum eos essc pessimos ,
experitur si ipse bonus est

, graviter cxcrucietur necesse
,
est sivc scmpcr mali fuerint , ct se bonos finxerint -sive

-, ,
in istam malitiam ex bonilate mutati sint. Si ergo domus

commune jêrrugiiim in liis malis liumani generis tuta
nou esl, (juid civitas, (pi.Tfjuantomajor est, tanto forum,
(jiis lilibus ct eivilil)us et criniiualibus j)lenius , cliamsi
(liiicseanl . uonsolum liabu!enlce,vcrum sjepiuselcruentfc,
' ilMh. X, 3G.
DE CIVITATE DEI , LIBEn Xl\. 23
seditionos, ac IxUa civilia , a quornm evcntis sunt ali-
quanclo liberrc civitates, a periculis nunquam ?
CAPUT VI.
De crrore Intnunioruin jndicioruiv, cum veri/ns Itifei.
Qi m ipsa judicia hoiiiinumliominibus, qu.T civitalibus

inde (juantalibet pace manenlibus decsse non possunt, (jua-
lia pulamus esse, (piani misera, (juam dolenda? Quando
quidemliijudicant, (juiconscientiascorum^decjiiiinis judi-
cant, cernerenequeunl. Undesacpecogunturtornientis in-
noc(^ntium lestium ad alien.am causam perlinentem (ju.Trere
vcritatem. Ouid eum in sua causa (juis(jue torquetur, ct
cum (ju;eiitur ulrum sit nocens , crueialur, ct innoccns
luit jiro incerto scelerecertissimas jifenas •, non cjuia illud
commisissc dctegitur , sed (juia non commisisse nesciturl'

:)
Ac per lioc ignoranlia judicis j)lerum(juc cst calamitas

innocentis. Et quod est intolerabilius, magisque jjlaugen-
dum, rigandumquc, si fieri jiossct fbnlilnis lacrymarum ;
cum jn-oplcrea judex tor(jueat accusatum, ne occidat nes-

ciens innocentem fit jier ignoranti:e miseriam ut ct
, ,
tortum et innoeentem oceidat, quem ne innoc(mtem occi-

deret lorseral. Si enim secundum istorum sajtienliam de-
legerit ex liac vita fugere , fjuam diutius illa suslinere
tormenta-, cjuodnon commlsit, commisisse se dicit. Quo
damnato etocciso, utrum nocentem aninuocentem judox
oeciderit, adliue nescit, fjuem ne innoecnlem nesciens
occideret torsit : ac per lioe innocentem, et ut sciret tor-
sit, ct dum neseiret oceidit. In liis tenebris \ilvc socialis,
sedebit juclcx ille sajiiens, aiuion sedejjit? Sedebit jilane.
24 S. AIGLSTIM EPiscori
Constringitciiinieniii, ct adliocolliciumportrahitliumana
socictas, quam descrere nefas ducit. Hoc enim nefas csse
non ducil , <|no(l tcstcs innocontes in causis torcjuontur
alienis : ([uod lii (jui argunntnr, vi ddloris pleruni([uc su-
perati, ct dc sc falsa confcssi, oti.mi [luniuntur innocontcs,
cnm jani torti fnerint innoconlcs : (juod etsi non niortc

pnnianlnr, in i[)sis vel cx i[isis tormontis phTunuûc mo-
riuntur: ([uod ali({uando ct i[")si, ([ui arguunt, humanae
sociotali lorLasse, nc crimina impunita sint, prodcssc cu-
pientes. et nientiontihns tostihus, rco([uc i[oso contra tor-
monla dnranle inHuanitor, nec falontc proharc quod ,
ohjiciunl non valentos, ([nannis vora o))joccrint, a judicc

ne.scionto damnantur. ILx^c tot ct tanta mala non deputat
essc pcccata non cnim hncc facit sapions judex nocondi
:
voluntatc, scd necossitalc ncsciondi; ct tamen quia cogit

humana .societas, neccssilalc ctiam judicandi. Htcc cst
crgo ([uam dicimus, miseria certc hominis, otsi non mali-
lia sapienlis. Anvoro nocessitatenoscion(liat(|ucjudieandi
tor([net insontos ,
punil insont;'S, ct parum est illi cpiod
non ost reus, non sit insn|)or et healns? Quanto oonsi-
si
dcratius ot hominc di^nins, ai;noscil iaista nocossilalcmi-

scriam, cam([uo in se odit ; ot si pic sa|)it, clamal ad Deum,
K l)c ncccssilalihus meis orue mc' i' »
,
LiE LIVITATE DEI, LIDEa XIX. 25
\\\\ \ \%%\W\ \\\% \W\ VX^lt W'^'» wv% x-vw \ V-V» W VV VWV WW WVV WVV VVW \W\ VWV W V vvt
CAPUT VII.
De (Uversilatc Unpîuuui» , qua sociclas liominiui) di-

rimiluv ; et de miseria />e/loriuii , eliam qua' jiista
dicu/iliir.
PosT civltaleni vcl iu-l)eni scquitnr orbis tcrrfe, in quo

terlium gradnm ]xinunt soi ietatis hnmnnrc ,, incipientes
a domo, ntque inde ad nrl)em, deinde adorbem progrc-
dicndo vcnicntes (pii nlicjne, sicut aqnarum cougeries
:
qnanto majrtr est, tanlo periculis ]ilenior. lu qnoprinnim

lingunrnm diversilas honiinem alienat ab liominc. Nani
si dno sibimel inviccm fiant obviam,neque j^rtftcrire
scd simul csse aliqua ncccssitate cogantnr, ([uorum neu-

ter norit lingunm nltcrius ; facilins sibi nnimnlin nuila ,
clinm diversi generis ,

qnnm illi , ciun sinl lidmines nmbo,
S0cinntni\ Oiinndo enim (|uro seulliuil , iiiler si^ eonuiui-
nienrc uon jiossunt, projiler solam liiign;e diversilalcm ,
niliil prodesl ad eonsoeiandos boinines Innta simililiido

nalurric ; ila iit lihenliiis bomo sit eum eau!^ suo, (pmnr
cnm liomine alieiio. At enini opcra ilala csl ut impeiiosa ,
ciîtas non sobun jugnm, verunu linm liiiguam suam

domitis gentibiis jier j)acem societalis imponeret; jicr
fjnam nou de(?sset, imo et nlnindnrct etiaiu interpretuin
cupia. Yeriim esl : sed boc (pinni nuiltis el (jiinin grnudi-

Inis bellis , ([unnln tlragc lioniinum , ([unnin ellusioncbu-
mani sanguiiiis ronipnrnliiiu csl ? Oiiihus linnsaelis, iion
cst tnmeu eornmdcm malorLim (Inila miscrin. Qiiannis
eniin uou deiuerinl ne(pie bostes desint, xlcrnc nnlioiies,

, (
contra quas scmj)er bclla gcsta sunl , clgcrnntnr : laincu

26 s. AfGrsTiNi EPiscoPi
clinm ipsn impcrii latiludo pcpcrit pcjoris gencris bella ,
socinlia scilicel et civilia •, (jiiibns miscrabilins qnatitnr ge-

nus bumannm , sive cnm bclligcratnr , nt aliqnnndo con-
qniescant •, sive cnm timctnr, ne rursus cxnrgant. Quo-
rnm malorum mullas ct mnltiplices cladcs , dnras et diras
neccssitatcs, si nt digiinm cst eloqni velim ,
quanquam
ncqna([uam sicut rcs postidat possim ;
quis crit probx.ic
disputationis modus? Sed sapiens, inquinnt, jusla bclla
gcstnrns cst. 0'iîsi non , si se bomincm mcminit, mullo
magis dolcbit instornm neccssitatcm sibi extilisse bcllo-
rum cjuia nisi justa cssenl ci gerenda non essent , ac
: ,
pcr boc sapicnti nnlla bcUa cssent ! Iniquitas cnim parlis

adversrc jnsta bclla ingcrit gcrcnda sapicnli : qu.-c inicjui-
tas nti(iuc bomini cst dolcnda , c|uia bominuin cst, ctsi
nulia cx ca Jxllnndi ncccssilr.s nascerelur. Hscc itaque

mnln lam mngnn , tnm borrciuln, tam s?cva , c[nis(|uis
cnm dolorc considcrat, miscrinm latcalur. Quistpiis au-

tcm vcl pniitur ca sinc animi dolore, vel cogitat, mullo
nii([uc miscrius idco sc pulat bcalum, c[uia ct Innuauum
pcrdidit scnsum.
CAPIT vin.
Quod a/nic/Ua hononim secura esse nonpossit, clum
a pcricuUs, quw in hac vita sunt , trepidari necesse
sit.
Si aulcm non contingnl ([n.Tdam ignoranlia similis dc-

mcnli;c, ([u;c lamcn iu luijus vit;cmiscrn couditionc s;vpe
conlingil , nt crcdntur mI amicus cssc, c[ui inimicus csl,
vcl iiiiinicus, ([ui nmicuscsl; ([uid nos consolatur in bac
,,
DE civitAte dei, liber xik. 27

liumana socictate crroribus .Trumnis([iic plciiissima, nisi
llclcs non ct nuiUui dilcctio vcrorum ct bonorum

licla ,
amit:orum Quos quanto plurcs ct in locis plunl)us habe-

?
nuis, tanlo longius latiusijiK-' nuMuimus ne ([uicl cis con- ,
tingal mali dc tantis nuilorum agt;cribus hujus srcculi.

lS"on cnim tantummoclo solliciti sunuis , ne iame , nc hcl-
lis, ne morhis , ne captivitatihus aifliganlur , nc in cadcm
scrvitute talia patianlur, qualia ncc cogitare suflicimus :
vcrumetiam uhi (imor est multo amarior, ne in pcrfi-

,
diam, malitiam, ncquitiamc|uc nuilcntur. Et quaudo ista

coutingunt, (tanto uticjue plura, ciuanto illi suutplurcs,
et in ])lurihus locis , ) etin nostram notitiam pcrfcruutur,
(piihus cor nostrum flagris uratur ,
quis polest , nisi qui
lalia sentit, advertere? Mortuos cjuippe audire mallcmus,
cjuamvis et hoc sinc dolorc non possimus audire. Quo-
rum cnim nos vita propter amicitiic solatia delcctahat ,
unde fieri potcst ut eorura mors nullam nobis ingcrat moes-

lituchncm? Quam qui prohibct ,
prohibcat, si potest
amica collocjuia ; interdicat amicalem vcl iutercidat affec-
tum ; onniium huraanarum necessitudinum vincula mcn-
tis imrniti stupore disrumpat ; aut sic eis utendum cen-
scat, ut nuUa cx eis animum dulccdo pcriundat. Quod
si fieri nullo niodo potest, ctiam hoc ([uo pacto futurum
est, ut ejus amara mors ncn sit, cujus dulcis est
no!)is
vila? Hinc cst euim ct luclus, c[uoddam non inhunuini
cordis c[uasi vulnus, aut ulcus, cui sanando adliii)cntur
officiosne consolationes. IS'on cnimproplcrca non cstcjuod
sanetur quoniam cjuanto est animus mehor, tanto in co

,
citius faciliiisquc sanatur. Cum igitur etiam de charissimo-

rum nioitiiius maxime c[uorura sunt humansc socictati
,
olficia ueccssaria, nunc mitius, nunc asjoerius alUigatur

îla mortaliuin ; morluos tamcn eos, quos diligimus,
c[uam vel a fide , vcl a honis moribus lapsos , lioc est
28 s. ArGTSTiNi Eriscon
*
iii ip>;a nnima morluos niuliro seii viiloro mnllonnis : qiia
ingciili ninlcria mnlonim plcnn osl tcrra ;

proptor quod
scriptum ost : « NimKinid non lcnlalio est vita humana
» supor tcrram'i' » Kl proplcr ((uod ipsc Dominus nit :
« Yne mundo al)Soandalis^.i) Et itorum : « Quoninm ahun-

» dnvit, inquit, ini(juitas, rorrigoscctoharitas mullorum'.»
Ex quo fit, ut honis amicis mortuis gralulcmur, ot cum
mors oornm nos conlrislct, ipsa nos ccrtius consolctnr :
quoniam m.ilis cnrucrunl, (juihiis in hac viln olinm honi

hominos vol contoruntur vol depravanlur, vol in ulroque
,
poriclilnntur.
CAPUT I\.
De amlcilia sanctoruin ylngeloritm , qucp homini in

hoc muiif/o non potest esse manifesta propler fal- ,
laciam dirmonitm , in quos iiicic/crunt , qui nniltos

sihi (lcos coleiulos pularunt.
In sooiclnlo vero sanctoruni Angolorunt, (juam philo-

sophi illi, ([ni nolîs dcos nmicos osse voluorunt, ([uarlo
oonstitucrnnt loco, vohil ad nuindiun vonionlos ah orhc
lcrrnrnm , ut sic quodnm modo com})loctorontur ol ca'-
liun; nullo modo quideni metuimus
ne lales amici vc>l ,
morle nos sua vcl dcpravntione contristonl. Sed quia

,
nohis non oa (|ua honiiuos ramilinrilale miscenlur, ((juod

otinm i|)sum ad a'rninnns hii jus |)crtinct vil.r,) ot nli( junndo
Snlnnns, sicul lcgimus, Irnnsfignrnt se vclul Angehun hi-
cis'', nd tcntnndos oos quos itn vcl crudiii opus est, vel
(iooipi juslum osl; magna Doi niiscricoidia nocossaria ost,
' J jjj. vii, I. — ' yVMh. wiii, ;. — 'Id. xxiv, i2. — 12 Cor. xi, i^.
,
iiE rnir.VTi: nn, iir.En xiv. 29

ne quisquani cuin Jjoiios Angelos amicos se liaberc put.it,
lialjcat malos dicuioncs auiicos lictos , cos(|uc lanto no-
ccntiorcs ,
quanto astuliorcs ac 1'allaciorcs iiatiatur iuiuii-
cos. Et cui niauua istTi l>ri uiiscricordia ncccssaria cst

Jii;>i niagu;c luuuau;c luiscrirc , (|ikc iynoraiilia lanfa prc-
iiiitur, ut iacilc islonuii siniulaliouc lallatur? Et iilos
(liii(.lcm pliilosoplios iu iinpia Civilate, ([ui dcos sibi aini-

cos essc dixcriuit, in d.cinoncs inalignos iiicidisse ccitis-
siinnm cst , tpiibus tola ipsa Civitas subditur , rctcruuin
cuin cis liabitura sup|i]iriuiu. E\ corum (piippc sacris,
vcl potius sacrilcyiis, (|uibus cos colcudos , v\ cx liidis
iminuudissiinis , ubi coruin criinina cclcbrantur, (piibus

cos placaudos pulavcruut, cisdcni ipsis auctoribusct cxac-
loribus laliuin tantoruin([ue dedecorum, satis ab cis (pii
colantur apcrtum cst.
*V\*\V\^ VV\* V»/\% VlX^ VVV>\H\VV\\VA\1V1'\» VV»\\\\* WViXWWV^» V»\\V\ VVVWVWWVV
CAPUT X.
{Juisjiiiciui sanctis de siipcnitit liiijui vittc tenta-

tionc pttrtttux sit.
Sei) ncfpic sancti cl iidclcs unius vcri Dci suminique

cuhorcs, ab coruin liillaciis ct nudtiionni tcntatii)nc sc-
curi sunt. In hoc ciiim loco inhrmitalis ct dicbus inaliL;-
nis etiam ista sollicitudo non csl inutilis; nt illa sccuri-

las , nbi pax plenisslma at(|ue ccrtissima est, dcsiderio
ferventiore ([U.Tratur. Ibi cnim ciuut nalurre muuera ,
hoc cst, (]ure natnr.e noslra! ab omuiuin naturarum
Crcatore donanlur, non solum bona , vcrumctiam scm-
pitcrna ; uon soluiu iu animo , (|ui sanatur jjcr sa|)ientiam,
verumeliam iii coiporc , ((uod rcsurrcctioue rcuovabitur.

,
30 S. ACGUSTINt EPISCOPI
ll)i virlnles, noii conlni nlla vilia vcl mala qii.TCumque
certantcs , sed habentes victoriae prnemium seternam pa-
ccm , (]unm nullus adversarius cnim
in(|uieLet. Ipsa est
beatiludo (iiialis, consumen-
ipse pcrreclionis fniis , (pii
tem non habet finem. Hic antcni dicimur quidem beali

(piando pacem habemns, (|nanLulaeumque hic haberi
poLesl in vita bona sed h:ec beatiludo iUi, (juam finalcm
;
dicimus, beatitudinicomparata, prorsus miseria reperitur.

Hanc crgopacem, qualis iiic potestesse, morlales homines
in rel)us mortalil)us ([ur.ndo habemus, si recte vivimus,
])onis ejus recte uLiLur virLns :quando vero eam non ha-
i)cnuis, etiam malis, qune homo patitur, beneutitnr vir-
tns. Scd tunc est V(>ra virlus, ([uando et omnia bona
qnii)us benc utitnr, eL qnid(piid in bono usu bonorum ct
malornm facit, et se ipsam ad eum fmem refert, u])i no-

]jis talis et tanta pax cril, (pia mclior et major esse non
possit.
V\'V\VW\\W*VWVVWVWV'VAWV\V%\\V\VV\'\V\'*.'VX.\\'\WV\\ WVVVWVVWWW* VVWWVWI
CAPUT XI.
De heatitudine pacis a>ternce , in qua sanctisfiiiis est,

id estj vera perjectio.
QuAPROPTEH possumus dicere fiues ])onorum noslrornm

esse paccm, sieut oclernam esse cUximus vitam pricser- :
tim quia ipsi Civitati Dei, de cpia uobis est ista opero-
sissima chsputatio, in sancto dicilur Psalmo : (c Lauda
)) Jernsalem Dominum, coUaudaDeum tuum Sion. Qno-
» niam confirmavit scras poilarnm luarum, l)encdixit
» filios tuos in te, (jui posuil fines tuos paccm '. » Quando
' Psal. cxLvii, 12-14.
DE CIVITATE DEI, UBER XIX. 31
enim confirmatoc iucrint ser;e portarumcjiis, jam in illam
nullus intral:)it, ncc ab illa ullus exibit. Ac pcr hoc fines
ejus eam dchcmus hic intclligcrc paccm, t[uam vokimus
(lcmonstrarc fmalcm. Nam ct ipsius Civitatis mysticum
nomcn , id cst Jcrusah^m , t[uod ct anlcjam (hximus,
Yisio pacis intcrprctatur. Scd ([uoniam pacis nomcn ctiam
in his rcbus mortahbus frc([ucnLalur , ubi utit[uc non est
vita actcrna ;
[iroptcrca rincni Civilatis hujus, ul)i erit
summum bonum cjus, a;tcrnamvitam mahiimus comme-
morarc t[uam paccm. Dc c[uo fine Apostokis ait: (( Nunc
» vcro hbcrali a jicccato, scrvi autcm facti Dco , Iiabetis
» fruclum vcslrum in sanctificationcm, iincm vcro vilam
» :elcrnam'. » Scd rursus t[uia vita «tcrna ah his c[ui fa-
miliariiatcm )ion hahcnt cum Scripturis sanctis, potcst

accipi cl;am malorumvila; vcl sccundum (juosdam cliam
]ihilosophos, proptcr anima3 immortalitcni; vcl ctiam
sccundum fidcm nostram, propter p(enas interminabilcs
impiorum, t[ui utit[ue in cetcrnum cruciari non potcrunt,
nisi etiam vixcrint in aetcrnum : profccto linis CivilaLis
hujus, in ([uo sunnnum habcbit bonum, vcl pax in vita

a'tcrna, vcl vita fclcrna in pacc diccndus est, uL facilius
ab omnibus [wssitintclliiî. Tantumcstcnimiwcisbonum,
ut cLiam in rebus tcrrcnis att[ue mortalibus nihil gratius
soleat audiri, nihil dcsidcrabiiius concupisci, nihii postre-
mo possit mclius invcniri. Dc C|uo si aIit[uanto diutius
lotjui voluerimus, non crinnis, ([uantum arjjitror , oncrosi
legenLibus, ct proplcr fuicm Civilatis hujus, dc c[ua nobis
scrmo cst , et propLer ipsam didcedincm paeis (j[u;e omni-
bus chara est.
' r.oni. VI, 22.

,
32 S. ALCUSTINI EPISCOPI
CAPHT xu.
Qnnd cllam hellantiam sa'\'ilia omnesque hominum
inqitieliulines ad pacis Jiiwm ciipianl ptivetiire
sine ciijiis apjietitu niil/a naliira sit.
I. QroD enlin mcciiin quisciuis res luiinanas naturain-

([uecoinmuiiein uUunique inlueturai^noscil , sicul iicino
esL qui gaudere no!il , ila neino est qui paceni liabere udlit.
(Juaiulo(|niclein et ijisi, ([ui hella volunt, niliil aliiul (iiiam
vincere vojual : ad gloriosain ergo pacein bellaiulo cu-
piuntpervenire. Nam quidest aJiudvictoria, nisisnbjectio
repugnantium ? ([uod cum lactun^ luerit ,
pax erit. Pacis
igitur intentione gernntur et bella, ab his eliam qui vir-
tulem hellicam student exercere iinperando at([ue pugnan-

do. Unde |)acein constat belliesseoptabiiein finem. Omnis
cnim hoino (tiain helligerando pacem r('(|uirit ncino :
autem Ixllum iiacilicando. Nam et illi (|ui pacem, in ([ua

sunt, periurhari volnnl, non p:u'ein odernnt,sed cam
pro arbitiio suo cuiiiunt commutari. Js'on ergo ut sit pax
noliint, sed ut ca sit quam volunt. l)eni(|ue etsi |)er
seditionem se ab aliis seiMraverint, cum eis i[isis conspi-

ralis vcl conjuratis suis nisi (|ualemcum([uepacis spc^ciem
teneant, non cfliciunt ([uod intcudunt. 1'roiiule lalrones
iîsi, nt vchcmenlius ettulius inrcsli sinl [utci creleroruin,

]iaccm vohuil h;d)ere sociorum. Scd ctsi uiuis sit tam [irre-
[lollcns virihus et conscios ita cavens, ut nulli socio se

commillal soliis(|ue insidians et praevalens, quibus [)otne-
rit o|ipressis et extinctis pr.-iedas agat, cuin eis certe ([uos
oiX'iderc non polcst. et ([iios viilt latere ([uod faeit. ([ua-
. ,
DF rn iTATF nn, iiiier xiv. .T3
lomruniqiu' iiiuhrain p:icis tcnct. In clomo autcmsua ciim

iixorc ct cum liliis, clsi quosalios illic liahct , sluclct pro-
leclo esse pncatus : cis quippi^ ad nulum ohfcmpcranti-

hus sinc duiiio delcctalur. Nam si noii fiat , indii;natiu'
corripil , îndic.at: cl domus su.ns paccm, si ita ncccsscsit,

cliam s;c\iciidi) coiiqiniiii ; (piam srailil cssc iionpossc,
uisi cuidam priiicipio, quod i|)sc in domo sna cst, c;rtcr;i
iu cadcm domcstica socictatc suhjccta sint. Idcoc[ue si of-
fcrrclur ei servitus plurium , vcl civilalis vcl yimtis , ita ut
sic ci scrvirent, qucmadmodum sihl domi suse serviri vo-
Ichat ; non sc jam latrtmcm latcbris condcrct, scd rcgem
conspicuum suhlimarct , cum cr.dcm in illo cupitlitas
et malitia pcrmancrct. Paccm itacpie cum suis onnics lia-

bere cupiiint, quos ad sunm arhilrium volunt vivcre.
Nam ct cum (|uihiis bdlum ;;criint, suos faccrc, si pos-
sint, volunt, cisquc suhjcctis lcycs su;c pacis imponore.
II. Sed faciamus ali(|ucm , (pialcm canit poctica ct fa-
])u]osa narratio ; ([uem fortassc, propfcr ipsam insociabi-
Ijilcm fcritatcm , scmi-liomincm ([u;im liomincm diccro
ma]uerunt. Qiuimvis cryo liiijus rcLiiium dii';c s[)cluiicae
fucrit solitudo , lanupie malitia singnlaris , ut cx liae ci

nomen in\ cntum sit ; iiam malus i;r;ccc /.x^^ca dicitur, ((uod
ille vocaliatur : milla conjiix ci blandum fcrrct refcrrct-
que sermonem , nullis filiis vcl ;illiidcrct [wrvulis, vcl

grandiusculis impcraret , nullo ;iniici colloquio fi uere-
tiir, nec Yulcani patris, ([uo vcl liinc tantuiii noii |)aiuiii
fclicior fuil, ([ui;i l;ilc monslriim ipsc non gcnuil : niliil
cui(|uam darct, sed ;t ([iio possct ([ui(l(|uid vcllct, ct

quando possct, ct (piantuin vcilctaurcrrct : tamen in ijisa
sua spcluuca solit;iria, cujus , ut dcscrihitur,

SciDpeKjiie ruCfiiti
CeJo tcpt.b,'il liinnus '
>
Vlis. .'Eni-ul. vtii.
.'•'.' ..... •.
cxi. 3
:,
34 S. ArGtSTINI EPISf.OPI
niliil aliiul qiKini paiciu volchat, iii ([ua iicmo illi mo-
Icstus csset, ncc cjus qiiielem vis ullius teirorve tur-
barct.Cum corporc suo denicjuc pacem haberc cupiebat
ct quantum liabcbat, tantum illi Jjcne erat. Quando-
([uidem membris obtempcrantibus imperabal et ut suam :
morlaHtalem adversum se ex indigentia rebellantem ac

sedilionciu famis ad dissoeiandain atciiic cxchidendam
dc corporc aniniam concitantem, quanta posset fesli-
natione pacarct , rapiebat, necabal, vorabat, ct (juamvis

immanis ac ferus ,
paci tamen suic vitsc ac salulis im-
maniter ct fcrociter consulebat : ac per hoc si paccm,
quam in sua spehuica atf[ue in se ipso haberc satis agebat,
cum ahis etiam haberc vellet ncc malus, nec monstrum, ,
nee scmi-honio vocaretur. Aut si ejus corporis Ibrma, et)

atrorum ignium vomitiis al) eo deterrebat homimim so-
cietatem ; fortc nou noccmn euiîdilate , sed vivcndi ne- i
cessitate sicvicbat. Yerum isle non fuerit, vcl quod magis

credendum cst , talis noii fucrit ,
qualis vanitate poetica
describitur. IVisi eniin nimis accusarelur Cacus, parum
llerculcs laudaretur. Talis crgohomo, sive s(Mni-honip,
melius, ut dixi, creditur non fuisse: sicut mulla figmcnla
])()cl:iiinn. I|)s;e cnim siTcvissime fcrfc tuulc ille partem
liabuil fcrilalis, (nam scmi-fcrus dictus cst,) genns pro- <
'
priuiu ([uai^lam [laec custodiunt, cocundo, gigncndo, pa-
ricndo, foctus fovcndo alcjuc nutricndo, cum sint }")Icrae-
(jue insociabilcs et solivaga; , non scilicet ut oves , cervi

columbre, sturni , ajx-s ; sed ut l(.'ones , vulp(\s, aquil.Te, j
noelunc. Qu;^ enim tigris non fdiissuismitis immurmurat, '
ct pacata fcritate blandituri' Qms

quantumlibet milvus,
solitarius rapiuis eircumvolct non conjugium copulat,
,
ni(hun cougcrit , ova confovet puUos alit, et cjuasi cum

,
sua niatrefamilias societatem domcsticam quanta potest

pace conscrvat.^ Quanto magis homofertur quodam modo
DE CIVrXATE DEI, I.IBER XIX. 35
natiirae suec legibus ad ineuudam societatera pacemque
cum hominibus quantum in ipso est, omnibus obtinen-
,
dam cum etiam mali pio pace suorum belligcrent om-

; ,
nesque , si possint , suos facere velint , ut uni cmicti et

cuncta deserviant; quo pacto, nisi in ejus pacem , vel
araando , vel timendo consentiant? Sic enira superbia
perverse imitatur Deum. Odit namc[ue cum sociis aequali-
tatem sub illo : sed imponere vult sociis dominationem

suara pro illo. Odit ergo justara pacera Dei, et amat ini-
quam pacem suam. Non amare tanien qualemcumque pa-
cem nuUo modo potest. Nullimi quippe vitium ita contra
naturam est, ut naturae deleatetiam extrema vestigia.
- Itûe pacem iniquorum in pacis comparatione
III.
justorum ille videt nee pacem esse dicendam, qui novit

prreponere recta pravis et ordinata perversis. Quodauteni
pei^versum est, hoc etiam nccesse est ut in aiiqua et ex
aliqua et cum aliqua rerum parte paeatum sit, in quibus
est , vel ex quibus constat ; alioquin nihil esset omnino.
Velut quisquam capite dcorsum pendeat perversus est
si ,
utiqne situs corporis et ordo menibrorum quia id c[uod -,
desuper esse natura postulat , subter est, ctc[uod illa sub-

ter vult esse, desuper laetum est; conturbavit carnis pa-
cem ista perversitas , et ideo est molesta : verumtamen
anima corpori suo pacata est, et pro ejus sakite satagit,
et ideo est qui doleat ; cjuaB si molestiis ejus exchisa dis-
cesserit, c[uanchu mcmbrorum manet compago
non est ,
sine quadam partium pace quod remanet et ideo adhuc ,
est qui pendeat. Et quod terrenum corpusin terram niti-

tur, et vineuio ([uo suspensum est renililur, in suse
pacis ordinem tendit , et locum quo rec[uiescat ([uodam
modo ponderis voee poscit, jamc[ue exanime ac sine ullo
seusu, a pace tamen naturali sui ordinis non recedit, vel
cum tcnet eara , vel cum fertur ad eam. Si enim adhibean-
3.
^C) S. ATT.rSTrNI EPISCOPl
liir inedioamenla, alqiic; cmaLio, ([ua" formam oatlaveris
dissolvi dilahi(|ue non sinat , adiiuc pax. (ju.edam partes

parliinis juni;it , totanicpie molem applioal tcMirnoct con-
venienti, ac })er lioc loco pacato. Si antem nulla adhi-
i)eatiir cura condiendi, scd naturali cursni rclincjuatur,
laiidiu {|uasi lumultuatur dissidentiinis exlialationibus,
et nostro inconvenientibus scnsui : id cnim cst quod
donec mundi eonveniat elementis, et
in ])utore scntilur,
iiicorum paccm particulatimpaulatimc[ue ciiscedat. Nullo
modo tamcn inde ali(p\id lcgiinis summi illius Crcatoris
Ordinatorisque subtraliitur, a quo pax univcrsatis admi-
nistratur : quia clsi de cadavcic niajoris animanlis anima-
lia minula iiascantm-, cadcm lege Creatoris quaeque cor-
pviscula in salulis pace suis animulis scrviunt : ctsi
mortuorum carnes aJD aliis animalibus dcvorentur, eas-

dem leges per cuncla dilliisas ad saiutem generis cujus-
c|uc mortaliuiu, coui^rua, cougruis pacilicaiiles, cpiaqua-
vcrsum tr.iliaiitur,et reijusquibuscuiiupie juiigantur, et in
ves cpiaslibet convertantur et commutentur, invcuimvt.
/VMVWiVVî'\l'\%WX\V\'\tV't\\W'tVV\\iW'U.VA.\V\\\lV\\VVl\l.Vl\l\\\V\X\VV\\l\l\\.V\\WX^
; ;;:i: , ; CAPUT XIII.
De pace uni^'CvsaU, qucv inter quaslibet pevturbatii)-

iies prnHiri lege naturie dum siib fusto
non potest ,
fiidice ad id quisque pev\'enil ordinatione , (juod

nieruit voluntate.
I. Pax itacpie corporis , cst ordinata temperatura par-

tium. Pax auinife irrationalis , ordiuata requi(?s appclitio-
lunn. Pax animre rationalis, orcliiiata cognitionis aclio-
uisipie cons.Misio. Pax corporis ct aninue, ordinala vila

:
UE CIVIXATE Dlil, LlUliH \l\. 37

ct salus aniiiianlis. Pax liominis niorl.nlis et Dci, ordinata
in fule sub seterna lege obedientin. l'a\ boniiinnn, nrdi-
nata eoneordia. Pax donuis , orilinata inipeiaiidi akjue

obedicndi eoncordia ccjh.ibitantiuni. Pa\ ci\ilalis, ordi-
nata imperandi at([ue ol)c<.liendi eoneordia civium. Pax
ecclcstis Civitatis, ordinalissima ct concordissima societas
Irucndi Dco ct invicemin Dco. Pa\ onmium rcrum, tran-
(juilHlas ordinis. Ordo est parium disparium([uc rcrum
sua cuic|ne loca trilnicns dispositio. Proinde miseri , ([uia
'in quantuin miseri sunt , utique in ]iace non sunt, tran-

quillitate ([uidem ordinis carent, ulî |ierluriKitio nulla
est : vcrumtamcn quia min'ito juste([ue miseri sunt, iii ca

([uo(jue ipsa sua miscria priv^lcrordinem essenon jiossnnt
non quidem conjuncti beatis , sed ab eis tamen ordinis
lcge sejuncti. Qui eum sine perturiâtione sunt , rebus in
(juibus sunt, ([uantacumf[uc congrucntia coa|)tantur : ac
per hoc cst in cis ordinis nonnidla trancjuillitas : incst
crgo nonnulla |iax. Veruin idco miseri sunt , (ima clsi in
ali(jua seeurilalc uon non lauK n ibi suiil, ubi se-

dolent,
curi csse ac dolerc non dcbcant miscriores aulcm, si pa\ :
cis cum ijisa lege non csl, qua naluralis ordo administra-
lur. Cum autem dolent, ex qua jiarte dolent, pacis jxH'-
lurbatio facta est in illa vero adhuc paxest, in qua nee

:
dolorurit, nec compago ipsa dissolvilur. Sicut crgo cst

([uaedam vita sine dolore, dolor aulem sine aliqua vita
essenon jjolesl : sicest jiax([ua'dam sine nllo bdlo, iielluin
vcro esse sine ali([ua pacc non jjolcsl; non secundum id
qtiod bellum est, sed sccundum id (juod ab cis vcl in cis
gY^ritur, (|u;b aliqnie natur.nc sunl ; ([uod nullo modoessent,

si non qualicumque jiace subsislcrent.
11. Qua|iropt( r natura cst , iii qua nullum malum esl, vcl
ctiamiu([u;i uulluin jioteslesscmalum : ('sseautcinnalur;i,

inqu;i nidliun lionum sit, uon jiotcsL. Proindc ncc ijiiius
,
;
38 '
S. AliGVSTlJXI El-lSCOPI
diaboli natura, m quantum natura cst, malum est sed :
pervcrsitas eam nialam facit. Itaque in veritate non ste-

tit' sed vcritatis judicium non evasit
, in ordinis tran- :
quiilitate non mansil, ncc ideo lamcn a potcstate Ordi-

natoris effugit. Bonum Dei quod illi est in natura non ,
,
-eum subtrahit justitisc Dci qua ordinatur in pccna nec , :
ibi Dcus bonum inscquitur {|uod crcavit, scd malum quod
ille commisil. Nc(|uc enini totum auiert quod naturae de-
dit; sed aliquid adimit, aliquid relinquit ; ut sit qui doleat

quod adimit. Et ipse dolor tcstimonium cst boni adempti
et boni reiicti. ISisi enim bonum reliclum esset, bonum
amissum dolere non posset. Nam qui peccat, pejor est, si
laetatur in damno Qui vero cruciatur,

requitads. indc si
nihil acquirat boni, dolct damnum salutis. Et quoniam

aequitas ac salus utrumfjuc bonum est, bonique amissione
dolendum est potius quam laetanduni ( si tamen non sit ,
compensatio mclioris , melior cst autcm animi ;ec|uitas
quam corporis sanitas, )

protecto convcnicntius injustus
dolct in supplieio, quam laetatus est in delicto. SiCut ergo
I?etitia dcserti boni in peccato testis est voluntatis malse
ita dolor amissi boni in supplicio testis est naturre bonae.
Qui enim dolct amissam natune su;c pacem, ex aliquibus
reliquiis pacis id dolet quibus fit , , ut sibi amica natura
sit. Hoc autcm in cxlremo su]iplicio rccle fit, ut iniqui et
impii naturalium Iwnorum damna in cruci;itibus deneant,
sentientes eorum ablalorem justissimum Deum quem ,
contem])scruut bcnignissimum largitorcm. Dcuscrgo natu-

rarum omnium sapieutissimus conditor et justissimusiOr-
dinator, f[ui tcrrcnorum ornamentonmi maxinumi inslituit
mortale genus humanum, dedit bominibusquacdam bona
luiic vitpc congrua, itl cst, jiaccm tcmpfiralcm jiro moclulo
morlalis viUc in i[)s;i salute ct incolumilate ;ic socielatc
"' '<"< i.')il .h< '
Joan. vm, 45. '
,
LIBER XIX. 3»
sui gcneris, et (fUt-cque huic paci vel tueud.-ic vd recupc-
rnndae necessaria sunt, sicut ea qu.x- aple ac convenien-
ter adjaccnt sensibus , lux isla visibilis, aurrc spirabilcs
aquic polabilcs, ct ([iMd(|ui(l ad alcnckim, ((^gcnchnn ,
curandum, ornanduniquc corpus congruit •, co paclo

;rquissimo, ul qui mortalis lalibus bonis paci niortaliuin
accommodatis rccte usus fucrit , accMpiat ampliora al([uc
meliora, ipsam scilicet immorlalilatis paccni, (^([uc con-
venientem gloriam et honorem in vita pctcrna ad frucndum
Deo , et proximo in I)co : qui autcm perpcrani, ncc illa
accipiat, ct Iipcc amiitat.

-;;!;.; >i;. ;•..>! -
"! ::;. - '
,
i
'
./ ,<, ..: ^. !''>', '^-^
i^^^WVWWWW» VW^X^WX WV-^-WV* VW\ WV» ^W^VW^ VW* iWM-WVIVVW vw wvw wwv»
•<;- •'' cAPUT xiv. ;

':" 'y^ '
-^
\
^y
Deordine ac lege, .<n\>e Cfrle.sfi, sii'e tervena, pcrquani

socielali huniaiuv eliam cloininando consulilui; cui
'"
et consuteiulo sen'ilur. ''" '
•
''
Omms igitur usus rcrum tcniporalium rcfcrlur ad fruc-

lum terrenae pacis in Civilalc tcrrcna in calesli autcm :
Civitate refc-rtur <ad fructum pacis fetcrn.ne. Quaproptcr si
irrationalia essemus animantia, nihil appctcrcmus pr.ttcr

ordinalam tcmjicratnra partium corporis et rcquicm ap-
pctitionuni : niliil crgo pr.Tter quictcm carnis ct copiam
volujitatum, ut pax eorporis prodcssct p;ici anim.T:;. Si
enim dcsit pax cor]5oris , inqicdilur ctiam irrationalis pax

animae; quia requicm appctilionum consequi non polest.
IJlrumque autem simnl n paci [irodcst ,
qu.trti' intcr se
ha])cnt anima ct corjius, i(.l csl, ordinatae vit.e ac saluiis.
Sicut cnim p;iccm corporisaniarcsc ostcndunt anim;mti;i,
cum fugiunt dolorcm ; ct [laccui anim;c, cuni proplcr
40 s. Aii-i!>ii:si Eiuscopi
cxplendas iiuliiênlias appctitionum voli*])lalem se(|ium-

lur : ila morleni fui;iiiido s.ilisiiulieant (piaiitumdiligant
pae.em , (|ua sibi eoiieilianlur aiiiina et eorpus. Sed ([uia
lioinini ralionalis aniina iuesl, tolum lioc (juod liabet

comnuuu' cuir. hesliis, subdil paei aniniit; ralionalis , ul
menle ali(|uid eonteniplelur , et scciinduni lioc ali([uid
agal, iil sit ei oidinala eot;uilionis aetionis(|ue conscnsio,

quam pacein ralioii.ilis aiiinire di\erainus. Ad hoc enim
>elle dehelneeddloreniolestari, nec desiderio perturiiari,
ncc moile dissolvi , ut ali([iiid ulJe cognoscat, ct secun-
dum eam coguitionem vitain mores([ue comiionat. Sed
ne ipso studio cogniiionis propler humanac mentis infir-
mitatem in [leslem alicujus erroris iucurrat, opus habet

magislerio divino, eui certus oIjl('m]U'ret, et adjutorio, ut
liber ohteinpcrcl. Kt ([uoniam ([uandiu est in isto mortali
cor[iore, [leregrinatur a Domino ambulat perfidem, non
;
])er s|)eciem' : ac [)erhoc omnem [)acem vcl corporis, vel

animit^ vel sinuil cor[)oris ct anim.x, refcrt ad ilhun pa-
ccm , ([u;c liomini mortali cst cum Deo immortali •, ut ei
sil ordinata in fide sub tTtcrna lege ol)edientia. Jamvero

(|uia duo pricci[)ua priree|)l;i, hoc est, dilectionem Deiet
dilectionem [)roximi doeel magister Deus ; in ([uibus tria
iuveiiillu)nu)i|Uie(liligal, Dcum, se ipsum, et proximuni;
at(|ue ille iu se diligendo uoii erral, ([ui diligit Deum :
consequens est , ut cliam proxinio ad diligendum Deum

consulat, ([uein jubetur sicut se i|)suindiligere. Sicuxori,
sic llliis, sic domeslicis, sic crcteris ([uibus [lotuerit homi-
nibus ; et ad hoc sibi a [)ro\imo, si forte indiget, consuli
velit : iie per boe eril piiciitus, ([Uiiiilum in ijiso est, omni
lioinini, [)aee luiiiiimiiii, id cst, ordiiialii (uneordia : cujus
liic ordo est ,
[iriiniiin ul nulli noeeiil, (leinde iit etiam
prosit cni potuerit. I'rimilu6 crgo inest ci suorum cura :
12 Cov. V, C-s. •,;": ;.::• j>; .> ;';-m'H.i;i jiuji

,,
DE CIVITATE UEI , LIBKll XIX. il
ad oos (|uippc lialict oppnrluiiiorem facilioreniquo adi-

tuiii consuiendi, vcl nalurrE ordiue, vel ipsius socictatis
iuiman.x'. Unde Apostolus dicit » Quisrjuis autem suis, :
)) ct maxime domesticis non ])rovidet fidem dcncgat ,
)) et cst infidcli detcrior'. » Hine itacjuc ctiam pax do-

mestica oritur , id est , ordinala impcrandi obedicndi-
(|ue concordia colialjitanlium. Impeianl cnim, cjui con-
sulunt : sicut vir uxori, parcntcs fdiis, dominiscrvis. OIjc-
diunt auteni quilnis considitur : sicut mulicrcs maritis
filii parentibus, scrvi dominis. Sed iu domo jusli vivenlis
ex fide , et adluic ab illa ca-lcsti Civitatc pcrec;rinautis,
etiam (jui impcrant , scrviunt eis, (juilnis videntur impe-
rare. Neque cnim dominandi cupiditatcimperant, scd o(U-
cio consulendi ; nec principandi superbia, sed providcndi
misericordia.
VW\-V\A^ WW VM^VWIV wv*lwvvvv\ wvvvwv wvv vvvv vwv vvvv w ww ww vw^ ww wvv
;' •-':'-
.
CAPUT \V. / ';';''
./v
De Uheiiafc naturali , cl de .seiviliitc , ciijns prima

caiusa peccatiiin cst, cjiia /lo/iio mahe vo/u/ilatis,
etiamsi /loii est /iiancipiuiii alte/ius hoiniiiis , sei-
i'iis est propriie lihicliius. •:..< r, >•
Hoc naturalis ordo prsescrilîl, ita Devis homincm coii-
didit. Nam, Dominetur, iniquit, ])iscium maris, cl vo-

«
» latilium ccx-li, ct omniuui re])cutium, ([une rcpuutsuiêr

)) tcrram^ » Rationalcm lactum ad iinayinem suain iioluit
nisi irrationabibbiis dominari : non homincm liomini, scd
hominein pecori. Indc primi justi, pastorcs pecorum, ma-
gis (|uam regcs hominum conslitutisunt : ut eliam sic in-
' I Tiiii. V, 8. — - tiei). I, 26.

42 S. AlGlSTIKI EPISCOPI
siiiuarotPeus, quid postulclordo croaluraruru, quid exigat
merilum pcccatorum. Couditio quipjie scrvitutis jurc in-
tclligitnr imposila peccatori. Proinde nus(juam Scriptu-
r.irum lcgimus servum, antcquam hoc vocabulo Noc jus-
lus j)eccatum filii vindicaret'. Nomen ilaque istud culpa
meruit, non natura. Origo autem vocabuli servorum in
lalina lingua inde creditui' ducta, quod lii. qui jure belli
jiossent occidi, a victoril)us cuiu scrvabantur, servi rie-
bant , a scrvando appelJati ;
quod eliam ipsum siiie pec---
cati mcrito non cst. Nam cl cum justum geritur bellupi,

pro pcccato ct a contrario dimieatur : et oranis victoiia,
cum etiam malis provenit, divino judicio victos humiliat,
vel emendans peccata, vel puniens. Testis est homo Dei
Daniel, cum in captivitate positus, pcccala sua et peceata
pojûH sui confitctur Dco^ : ct hanc csse causam ilUus cap-
tivitatis pio dolore tcstatur. Prima crgo sei"vitutis causa
jwccatum est: ut homo liomini conditionis vinculosubde-
retur : quod non fit nisi Dco judicante, apud cjucm non
est iniquitas, et novit diversas poenas merilis distribuere
dclincjuintium. autcm supcrnus Dominus dicit
Sicut :
« Oninis cjui facit peccatum scrvus cst jicccati' » ac , :
j)cr hoc multi (juidcni rcligiosi dominis inicjuis, non tamcn
lil>eris serviunl : (( A quo enim quis dcvictus est , huic et

)) scrvus addictus cst^ » Et uticjuc fclicius seryitur ho-
mini, cjuam libidini ; cum sacvissinio dominatu vaslct corda
mortalium , ut alias omiltam, libido ipsa dominandi. Ho-
minibus autem iilo pacis ordine, cpio aliis alii subjecti
sunt , sicut prodcst humiHtas ser\-icntibus, ita nocet su-
dominantibus. Nullus autem natura in cjua ]:)rius
jierbia ,
Dcus liomincm condidit, scrvus cst liominis, aut peecali.

Ycrum ct jiccnalis servitus ca lcge oniinnlur. (ju.t natu-
ralcm ordinem conscrvari jubet, jicrlurbari vetat : quia
' Cjcn. 11, jo. — = Dan. is, 5. — ^ jyau. viu, jjj.r;- lafeti. ii, ig.
DE CIVITATE DEI, LIBER XIX. 43
si coutra cam lcgem nonessct factum nihil csset poenali ,
servitutc cocrccndum. Ideoc|ue Apostolus etiam servos

nionet subditos esse dominis suis' , et ex animo eis cum
bona voluntate ut scilicet si non possunt a domi-
servirc :
nis lilieri (ieri ,suam scrvitutem ipsi quodam modo liljc-

ram faciant; non timorc subdolo, scd fideli dilectibne
servicndo , doncc transcat iniquitas, ct evacuetur omnis
principatus, et potcstas liumana , et sit Ueus oninia in
oninibus.
:':.: : CAPUT XVI. '
•^'\
;i ,i!i •i;;i j De cequo jurc (loiniiianch. . -^n
QuociucA ctiamsi habuerunt servos justi patres nostri,
. sic quidcni administraljanl domcsticam paccm , ut sccun-

dum h.TC temporalia lôna, fihorum sortem a servorum
conditione distingucrcnt-, ad Deum autcm colcndum, in
quo .Ttcrna l)ona speranda sunt, omnil)us domus su?c
mcmbris pari dilectione consulcrcnt. Qiiod naluralis ordo
ita prsescribit, ut nomen patrumfamilias hinc exortuni
sit, et tam lale vulgatum , ut inique etiam dominantcs
hoc se gaudeant appcllari. Qui aulcm vcri patresfamilias
sunt, omnibus in lamilia sua lanquam filiis ad colcndum
et promerendum Deum consulunt; desidcrantes atquc

optantcs vcnirc ad cfclcstem domum, ubi nccessarium
non sit ollicium imperandi mortalibus, quia neccssarium
non erit jam in illa immortalitate fc-
ollicium consulendi
licibus quo donec vcniatur, magis dcbent patres quod
:
dominantur, cjuam scr\i tolcrarc <[uod scrviunl. Si quis

' EpLcs. V, 5.
Ai S. AUGtSTIKl E1'ISC01'I
autoni in clomo pcr inobrclifnlinm domcslicrc paci ad-

versalnr, corripitur , scn vcrbo , scu vcrbcrc, scn quo-
libet alio gcncre pa-nae jnsto atque licito, quantum so-
cietas bumana concedit ,
pro cjus cpii corripitnr utililatc,
nt paci nndc dissilncrat coaptclnr. Sicnt cnim non cst be-
ncficcn(i;c adjuvando ciliccrc, ut l)onnm rjnod niajus cst
aniillaliir; ila non cst innocentiê parccndo sinerc , nt in
niabini t;raviu,s incidatur. Pcrtinct crijo ad innoccntis of-
ficiuin, non soliun ncinini inabun infcrrc, vcrumcliani
co]nl)cr(!a ])cccato, vcl punirc pcccaiinn- iil aul ipse (pu
plix-titur, corrioatur expcrimento, ant abi terreantur
cxcmplo. Quia igitnr bominis domns initium sive parti-
cula dcbct esse civitatis, omnc autem inilium ad aliciueni
sui gcneris lincm , ct omnis pars ad nnivcrsi, cujus pars
cst , intcgriLatcm rcfcrtnr ;
salis apparct cssc consc(picns,
nt ad paccin civicam pa\ domcstica rcfcratur, id cst , ut
ordinala im]-icrandi obediendiqne concordia cobabitantium
rcfcratnr ad ordinatam imperandi ob(>dicndi(]nc concor-
diam civium. Ita fit, ut ex lcgc civilalispnrccpta snmere
patrcmfamilias oporleal, qiiibus donnim snam sic re-
gat, ut sit jxK-i accommodata civilatis.
'''''f':'l:''- CVPrT XVll.
Uncif cw/cs/is Socictas citin tcrrena CiûUilc paccin

habcat , ct uiicle discoidiain.
- I v,i, '.'.[^.'.^''u :] •,\\\ ' .
''.
SEDdomns boiniiuiin. (lui iion vivunt ex fide, pacem
lcrrcnam c\ biiins lcmiioralis vila- rclius ( ommodisrjuc
scctalur, Doiuus auLcni bouiinuni c\ iidc vivcntium , cx-
,,
DE riVITATE DEI , IIIiEr. \I\. A^l
jtoctat oa (|iifc iii rulunim .iclenia proniissa suiU , tcirc-

iiis(|uc rcl)us ac tcniponilibus lanc|uani pcrcgiiiia ulilur,
nou (|uil)ns cnpintur ct n\citatur ipio tciulit in Dcuni
sed([uibus susteiUi;lui' acliiicilius toleranc]aniinime(|ue an-
gcnda oncia corpoiis c(irni|itil)ilis , (|uod aggravat ani-
iiiaiii'. lilcirco rcnnn \il;c liiiic iiiorlali nccessariariiiii
uli'is(pie lioiiiiniiiiis ct utriipic donuii coniiiiiinis cst usus 5
.sed fniis iilcndi (|ui([ue suus proprius , nuilluni([ue diver-

siis. lla cliaiii tcrrcna C.ivilas, (|u.'e non vivit ex fide ,
lcrrcnam pacein a|i|iclit ; incoque dcfiL;it impcrandi obc-

diendi([ue coneoidiam civium, ut sit eis de reinis ad inor-
talem vilam pcrtincntilius immanarum (ju.Tdam conipo-
sitio voluntalum. Ci\ilas aulciii ccclcslis, vcl polius pavs
cjus, (|ure in liac niortaiitale [x^rcgrinalur , ct vivit ex
iide, eliam ista pace ncecssc cst ulalur , doncc ij)sa , cui
talis pax iicecssaria cst, morlaiilas Iranseat. Ac [)cr lioe
dum a|iud terrciiam Civilatem, vciulcaptivam vitani suae

pcreyrinalionis ayit, jam ])roniissione rcdemptionis ct
dono spirifali tan([uam pignore aceepto , legii)us terrenoe
Civitalis, (juibuslisec administranlur, qua; susteutaiul.Te
mortali vitre accomiuodata sunt . obtcin[ierare non du-
Litat : ut (juoniam communis cst ipsa mortalitas, scrve-
tnr in rel)us ad cam pcrliiienlibus iiil(.'r Ci\itateni utram-
(jue concordia. Vcrum cjuia terrcna Civilas liabuit quos-
dam suos sapientes, qiios divina Iniprol)at diseij)lina
(jui vel susjiicali vcldceepti a d.xMuonilms erederenl nuil-
tos deos conciliandos esse rcbus iuiniauis , ad quorum di-
versa quodam modo oilicia diversa subdita pcrtiner<.'nt,
ad alium corjius ad aiium aniiiius, iiKjue ijiso cor[)ore
,
ad aiiiim ca[)ut, ad alium ccrvix ct cictcra siiii;ula ad ,
sinyulos; slniililcr in animo adalium iiiL;cuiuni, ad alium

doctrina, ad alium ira , ad alium eoiKuj)isccnlia; iiujue
' .Sap. i\, ifi. :
'/, — '. '.':. .(..' ,:
:::'. ' ::'
^C) s. AiGrsTrNi r.pisropi
ad aliuiii pcciis, ad alium

ipsis ie!)iis vila? :uljaccnlibii.s ,
Iriticum, ad alium vinum, ad aliura olcum ad alium ,
sylva;, ad alium numnii, ad alium navigatio ad alium ,
bclla atquc victorifc, ad alium conjugia,ad aliiim partus

ac fijccunditas , et ad alios alia caetera; cadeslis autcni Ci-
vitas unum Deum soluin colendum nosset , eique tantum-

modo scrviendum scrvitulc illa , qu.s graece >.iT5=!a dicitnr,
ct nonnisi Dco dcbctur , lidcli pietate ccnseret : lactum

cst, ut religionis leges cum'terrena Civitate non posset
habere communcs ,
proque his ab ca dissentirc haberet
neccsse, atque oneri essc diversa senticntibus, eorumque
iras, otodia, et persccutionum impctussustincre, nisi cum
animos adversantium ahquando terroresuaemultitudinis,
et sempcr divino adjutorio propulsaret. Hsec ergo cccles-
tis Civitas dum percgrinatnr in tcrni ex omnibus gen- ,
tibus cives evocat, atque in oranibus linguis peregrinam

coUigit societatcm non curans quidqnid in morijjus, le-
-,
gibus , institutisque diversum cst, quibus pax tcrrcna vel

conquiritur, vcl tenetur; nihil corum rcscindens , nec
destruens, irao etiam servans ac sc([uens : ([uod licet
diversum in divcrsis nationibus, ad nnuni tanicn eum-
dem(|uc rmcni tcrrcnae pacis inlcnditur, si rcligioncm, qua
unus sumraus ct verus Deus colendus docetur , non im-
pedit. Ulitnr crgo etiam coelestis Civitas in hac sua pere-
grinatione pace terrcna, et de rebus ad morlalem ho-
minnm naturam pcrtincntibns , humanarnm voluntatum
compositionem , fjuantura salva pictale ac religione con-
ceditur, luetur at(pie appetit, carafjne terrenam pacera
rcfcrt ad ccelcstcni jiaccra : (juae vcreila jwx csl, ut ra-
tionalis duntaxat ciraturae sola jiax habenda atque dicenda

sit, ordinatissim;» scilicct ctconcordissima socictasfruendi
Deo , et inviccin in Dco ; cjuo cum vcntura iucrit , non
eril vita mortalis , sed planc certcque vitahs ; nec corpus
;
DF. CIVITATE DEI , LIBER XI\. 47

aiiiniak', qiiod diimcornimpilur, aggravaL aniinam', scd
spiritalc siiic ulla iiidigentia cx omni parte subditum vo-
liuitati. Hanc pacem , dum percgrinatur in fide, liabet
ati|ue ex liac fide juslc vivit , cum ad illani pacem adipis-
ccndam refert qiudt[uid Jjonarum actionum gerit crga
Deum ct proximum ,
quoniam vita civitalis iiliquc socia-
lis cst. , . .
ia\VV\\VX'V\%VV-%VVV**VV^VVV»\'VV'\A'VV\XVWVV\'»VVMVV^XVV\'VVV»VVWVâ*VVV*'^^
h., [.-:.; CAPUT XVIIL- :v - '.
ijnain dwersa sit ylcademue noi'cv amhiguitas a

i . M, I. constantia jidei chrisliancB. . -
QuoD aulem attinet ad illam diirerentiam tiuam de ,
Academicis novis Varro adhii)uit, quibus incerta sunt

omnia omnino Civitas Dei talcm dubitationem tanquam
,
dcmenliam detestatur, habens de relms quas mentc at- ,
que nilitine comprcheiidit etiamsi parvam prnpter cor- ,
pus corrti]itil)ile, (|uod aggravat animam , (pioniam sicut

dicit Apostolus : <( Ex parle sciiiuis-', » tamcn certissimam
scientiam : credit(]ue sensibus in rei cujusque cvidenlia,
([uibus per corpus animus utitur ([uoniam miserabilius ;
fallitur, qui nun(piam pulat eis esse credcndum. Crcdit

etiam Scripturis sanctis et vcteribus et novis, quas Cano-
nicas appellamus, unde fides ipsa concepta est, ex c[ua
justus vJvit^5 per quaui slne dubilatione ambulamus ,
quandiu peregrinamura Domino ^: ([uas;dvaat([ue certa,

de ([uibusdam rebus ,
qiias ne([ue sensu , neqiie ratione
pcrcepimus , iic(|ue nobis per Seripturam canonicam ela-
> Sap. i\, i5. — 'I Cor. xiii, 9. — Mlaljac. 11 , '\ : t-t Koiii. 1 , 17. —
42 Cor. V, 6.
^8 S. AUGUSTIM FPISCOPI
juoruiU, ncc per teslcs quibiis iioii crotloic al)3urdum

csl, in iioslnnn notiliam pcrveuerunl , sine justa repre-
hensione clul)itanuis. . - •
CAPUT XIX.
De /ui/'i/ii ct Diori/jits popitli c/iristiani.
NiHiL sane ad istam perlinet Civitatcin quo liabifu vel

more viveiuli , si non est eontra divina pnceepta , istani
fidem , ([ua pervcnitur ad Deiiin ,

quisque sectetur : unde
ipsos cpiocpie pliilosophos , cpiando Christiani ruint, non
habitum vel eonsuetudinem vieUis ,
qu;p nihil inipedit
reliyionem, sed falsa dogmata nuitare compcllit. Lnde
illam , cpiam Yarro adhibuft ex Cynicis, diHerentiam , si
niliil tuipiter alque inlcniperanter ai;at, omnino non eu-

rat. Ex tribus \cro iliis vitic ycnciibiis, olioso, aeluoso,
etex atrocpieeomposito, cpiamvis salva fide cpiiscjue pos-
sit in cpiolibet eorum vitam dueere, el ad sempiterna

praemia pervenire-, interest tamcn c[uid ainore teneat ve-
ritatis, quid olllcio eharitatis impcndat. Nec sic c[uisque
debet esse otiosus, ut in eodem otio utililati'in non cogi-

tct |)ro\imi ; nec .sic actuo.sus, ut eontcmiilationcin non
rci[uirat Dci. \\\ otio non iners vaeatio dclcitare dcbet ;
sed aut in([uisitio , aut invciUio vcrilatis : ut in ea quis([ue

prolieiat , et ([uod invcncrit lcncat , et altcri nou invidcat.
In aclione vcro non amandus est honor in hac vita , sive
potentia ;
([iioniam omnia vana sub sole : sed 0]")us iiisuni,
c[Uod per eumdem honorem vel potentiam fit , si recle

at([ue iililitcr fil, id est , ul valeat ad eam salutem sub-
ditorum , ([une scMûndum Deum est : uiule jam superius
nE civiTATE nn, iiBEn xik. 49
(lisputaviimis. Proptor qiiod ait Apostoliis : « Qni opisco-
» palum (lesidcral, bonum opus dcsidcrat'-. » E\ponere
Noluit (piid sit cpiscopatus; ([Liia nomcii cst opcris, non
lionoris. Gr.Tcnm cst enini , alque inde duclum vocal:)U-
lum, cpiod ille qni prrcficitur, eis quiinis priclicilur super-
intendit, curam corum scilicct gcrens : It^': quip[)e,
super; w.-.-o; vero , intentio cst : ergo -'.o/. -:w, si veli-
mus, latinc sniierintcndcre possuiiuis diccre; nt intclli-

gat non se csse episcopum ,
qui pr:cesse dilexcrit, noii
prodesse. Itaquc a studio cognosceiule veritatis nemo
proliihetur, quod ad laudabile ])ertinet otium : i.ocvs
vcro siPEraon , non potest, elsi ita

sine ([uo regi populus
teneatur atque administretur ut dccet lamcn indeccntcr ,
appetilur. QuamolDrcm otii.m sa.^ctijm ([utcrit cliaritas

verilatis negotium justuni suscipit necessitas charilatis.
:
Quam sarcinam si nuUus iniponit, perci|)iend;e al(|ue in-

tuendiie vacnndum est veritati si autem imponitur sus- : ,
cipienda cst propter cliaritatis necessitatem : sed nec sie
omni modo veritatis delectatio deserenda est , nc sulHra-

liatur ilJa suavitas, etopprimat ista necessilas.
^^vvv^ w%*wwvw'\vvv\i\\\v\\'v\vv\«\\ vv\-\\\\\v%.\-. VW\\.V\\\\V\\\1\*.V\\V\\\».WV
CAPUT XX.
Quod cU'e9 sanctomni in vitd' liujus temporc spe
• . hcatisint.
Quamobrem summum bonuni ri\ilalis l)ei cum sil
reterna pax atque jêrfecta, non ncr (jn;uii luortales tran-

seant nasceudo at(pie moriendo , scd iii ([u:i iinniortales
mancant nihll adversi omnino paliendo: ([uis cst f[ui
' Vi<Ic f.upra c. C>. = i T'iii. iir, i.
c.xi. 4
,
50 S. AUGISTIXI EPisr.on
illam vitam vrl bealissiinam ncgct, vd in ejus com-

paiatione istam , cjuac hic agilur ,
quantislibel animi ct
corporis extemarumquc rerum bonis plena sit non mi- ,
serrimam juclic(;t? Qnam tamen quieumque sic habet, ut
ojus usum referat ad illius finem cjuam diligit ardentis-

,
sime, ac fidelissime speral, non absurde dici ctiam nunc

bcalus polest, spe illa polius, (juam re isla. Res vero ista
sinc spe illa, beatitudo falsa et magna miseria non enim :
veris animi i)onis utilur. Ouoniam non est vera sapienlia,

qua! intentionem suam in his, cpise prudenter disccriiit,
gerit fortiter, cohibet tcmperant(ir, justeque dislribuit,
non in ilium dirigit finem, ubi erit Deus omnia in omni-

bus, a!ternilate certa et pace perfecta'.
.\\\> VW^ \\\\\\V*\\\\\\\^\»\\\\\\\\\\\\\\\l\\\\\\\\\\\\\\W\\V\\VW\»\\\\\\M\^
......;..,.:;::,,;;'..
^^^P^T XXI.
yîi secundinn definitiones Scipionis ,

qiice in (Udlogo
Ciccronis siint iinqucnn fuevil
, vomana respii-
hlica.
I. 0"^ APi">PTKR nune est locus, ut cpiam potcro breviter

ac chhicide expediam, ([uod in secundo hujusOperis li])ro
nie clemonslraturum essejiromisi, seeundum definitiones,

quibus apiid (îceronem utilur Seipio in libris de Repu-
])lica nunîuam rem|Mil)lieam l"uiss(> romnnam. Biwiter
,
enim rempnl)lieam dcliuit esse rempopuli. Qure dcflnitio

si vera esl, nuncjuam fuit romana respu])Iica cpiia nun- :
([u.nu fuil res |)opuli ; ([iiam clefinilioncm voluit essc rci-
pul>lie;ic. Populum enim esse definivit cfctum miilliludi-

ris.jurisconseiisuet utihtatiscommunionesociatum. Quid
Cov. XV ' jS.

I I ; .
.) ,
,,
DE CIVITATR DEI , I.lTiEU Xl\. T) 1
iiiiLom clical jiiris coiiseusuni , dispuiaiulo expliial; pcr

lioc oslcntlcns gcri sine juslilia non possc r^^mpuljlicam :
ul)i crgo jusLilia vera non cst, nec jus polcst. Quod enim
jiuc (it, profl^cto juste iit. Quod auLcm filinjusLc, nec
jure licri poLcsL. Non cnim jura diccnda sunt vcl putanda
ininua lioniinum constiluLa cum illudcliam ipsi jus esse
:
dicauL, quod dc justitiaci'onLc manavcrit ; talsunujuc csse,

quod a quil)usdam noii rcctc senlicnLibus dici solet, id*
cssc jus, quotl ci qui pius potest, ulile est. Quocirca ubi
non cst vera jusliLia, juris consensu socialus coeLus homi-
num non poLcst csse; ct ideo nce populus, juxla iilam
Sciplonis vcl (uecronis dcfuiiLionem : ct si non populus ^
ncc res populi ; sid tpialiscumtpic mulLiludinis ,
quae po-
puli nomiu(; di<j,na non esL. Ac pcr hoc, si rcspublica rcs
populi csL , cL populus non cst qui consensu non sociatus
cstjuris, non cst autem jus, ubi nulla juslitia est procul :
dui)io colligitur, ubi justitia non est, non esse rempubli-

cam. JusLiLia porro ca virLus csl, qure sua cuique distri-
buil. Qu.-e igitur justitia cst liominis, (pifcipsum liominem
Deo vero tollil, et immundis diiemonibus subdit? Hoccine
cst sua cui(|uc distriijucre? An (jui fundum aufert ei a
quo cmptus esL, cL tradiL ci qui niliil in co habct juris, in-
justus ; et c[ui sc ipsum aufcrt dominanti Deo, a cjuo fac-
tus est, etinalignis servit spiritibus, justus est?

II. Disputaturccrteaccrrime atque fortissime in cisdem
ipsis dc llcpubhca libris advcrsus injustitiam pro justitia.
El cjuouiam cum prius agcretur jiro injusliLiaB partibus
conLra jusLitiam , ct cficercLur nisi pcr injusliLiam rcmpu-
bfieam sLarc augcricjue non posse ; hoe vciuLi vahdissimum
posiLum craL, iujusLum csse, iil horaincs hominibus do-
minantibus si.^rviant; cjuam tamcn injustitiam nisi sequa-
tur impcriosacivitas, cujuscst magna respublica, non eam
possG provinciis impcrare ; responsum cst a ]>artc jusli-
k.
rr2 s. AiT.rsTiM F.risr.ori
tiic , ideo juslum ossp, quod lalibus homlnibus sit iitilis
servitus, et pro iilililate eorum fieri cum recte fit, id cst

cum improbis autertur injuriarum licentia ; et domiti se
mclius lial)cbunt ,
quia intlomiti deterius se liabuerunt :
subdilum([u(; esl, ut ista ratio firmaretur, Ycluli a natura

sumptumnobileexempliim, atquedietum est Curigitur : ((
Deusliomini, animus inqx/rat coriioii, ralio libidini canle-

risquo vitiosis animi parlibus')? iMane lioc exemplo satis
edoctum cst quibusdam esse utilcm servitutem et l)eo ;
quid(W ut serviatur, utile esse omnibus. Serviens autem

Deo aninnis, recte imperat corpori, inque ipso animo ra-
tio Doniino Dto sul)dita, recte iinpiM-at liludini viliis([uc
cnpteris. Quapr()[iler ubi homo Deo non servit, (piid in co
])utandum esl csse jiistiti:e (juando([uidem Dco non ser- -,
viens , iiidlo modo [lolest iuste aniuius corpori, aut hu-

niana ralio \iliis iiiqierare? Etsi in liomine tali non est
uila jiislilia, [irocul dubio n(^c in hominuni coetu , ([ui ex
iiominibus talibus constat. Non est liic ergo juris ille con-
sensus, qui liominum multitudinem po|)iilum facit, cujus
res dicitur esse respublica. Nam de utilitate quid dicam,
ciijus cliam communione sociatus ca'tus liomiiuim , siciit
se habet isla dcfmilio ,

[lopulus niincupatur? Quamvis
eiiim, si dilit^ciUcr attendas , ncc utiliâs sit idla viven-
riiun , (]iii vivunt im[)ie; sicut vivit omnis f[ui non servit
Deo , servit([ue d.-emonibus , tanto magis im[5iis ,
quanlo
jnagis sii)i, cum sint immundissimi spirilus, tan(]iiam diis
sacrificari volunt : tamen qiiod de juris consensu diximus,

salis esse arbilror, unde appareat ])er lianc dcfinitioniTO
non esse po[iuliim , cujiis respublica esse dicatur, in (|uo
justitia non est. Si enim dicunt non spirilibus immundis,

sed diis bonis at([iie sanctis in sua rcpublica servisse Ro-
manos ; nunKjuid eadem toties re])etenda sunt, quae jam
salis, imo ullra quam satis est, diximus? Quis enim ad
,
UE CIVIXATE DEI, LIBEK XIX. 53

hunc lociim per superiores luijus Operis libros pervenit,
([ui dubitaie adbuc possit nialis et impuris dacmonibus ,
servisse Uomanos, nisi vel niniiumstobdus, vcl impuden-

tissime conlentiosus? Sed ut taceam quales sint ,
quos
sacrificiis colebant ; in lege veri Dei scriptum est : « Sa-
" crificans diis eradicabilur, nisi Domino tantum'. d Nec
J)onis igitur, nec mabs tbis sacribcari vokiit^ qui hoc cum
lanta comminationc pricccpit.
CAPUT XXII.
An vcias sit Deas , ciii Cliristiarii seiviunt , cai soh

clebcdt sacrificiifi.
Srh responderi potest : « Quis isle Deus cst , aut uiulo

tbgaus probatur , cui debei'ent ol)lemperart' lloniani, ul
i-uibnm deoriuu ]ira'ter ipsum colercnt sacriiieiis? .Maguio
cTcilatis est , ;idhuc qn.erere ([uis isle sit Deus. Ipse est
Deus , ciijus Prophcice pr;edixcrunt ista quae, ccrnimus.
l[3sc est Deus , a i[uo responsum acce[iit Abr;diam ; » Iii
» semine tuo Ijcnedieenlur omnes genles'-. » Quod iii
Cliristo iieri , <[ui secundum carnem de illo semine exor-

tus esl^ iidem ipsi ([ui rerii;inserunt luijiis noniiuis ininuei,
Nelint nobnlve , cognoscunl. Ipsc csl Deus, cujus diviiuis
S[)irili!s \ivv eos kieulus est, <[iiorum pr£edict;i nt<|u<' coiu-
pkna [)er Ecelesiam ,
quaiii \idcnuis toto orbe dilfusaui
iu libris sun;'rioribiis posui. l]ise est Deus , <[uein Vaiio
do<'tissiiuus ildiuanoiiuii ,!ov<'iu [lutat, quanivis nescicns
tpiid lot[u;iiiu' : ([und lamen itleo commemorandum [lU-
lavi, (|uoni;Hn vir lant;e seienti;e ncc nulkim istumDeuin
' txoj.xxii, 20. — =Gcn- wii, iS.

:
64 S. ALOlSlliM tl>l.Si:ol'l
potiiit cxistimare^ nec vilem. Hiinc cnim cum essc cre-

didil, t|iuMn sinnnumi [nilavit Dcuni. Poslrcmo ipsc est
Dcus, qucm doclissimus pliilosophorum (juamvis Chris- ,
tianorum acerHmus inimicus, etiam per eorum oracula,

quos deos pulat, Deum magnum Porphyrius confitetur.
****VW\V».l/\*VV\V\'V\\V^'\V\1,\VV\\\\A\\\*\\\\\t\1\*\l\ \\\\V\V\V\V\\\\\\\V\VV*WV
CAPUT XXTII.
Qiuc Porphjrius dicat oraculis deorum responsa esse

de Christo.
I. Nam in lihris quos w >.'.-;<« t;'.>.',5-,.;;a; appellat, in qui-

bus exeqnitur atque conscribit rcrum ad philosophiam per-
tincntium vchif divina, r"sponsa ut ipsa vcrlia cjus, queni-
admodum cx lingua gra?ca in laiinam inlcrpretatasunt,
ponam : «Interroganti, inquif,qucmDcumplacando revo-
care possil uxorem suam a Chrislianismo, haec ait versibus
Apollo. « Dcinde vcrlxi vclut Apollinis ista sunt : » Forle
magis poleris in aqua imprcssis litteris scril)cre, aut adin-
flans pennas levcs per aiha ut avis volare ,
quam pollut3e
revoces impiic uxoris sensum. Pcrgat ([uomodo vult ina-
nibus fallaciis pcrsevcrans, ctlamcnlationibus fallacissimis
mortuum Deum cantans, quem a judicibus recta sentien-
tibus pcrditum ,
pessima in speciosis icrro juncta mors
inlerfecit. » Dcindc post hos versus Apollinis ,
qui non
stantemetro lalinc interprclati sunl, subjunxit atquc ait
« quidcm tergiversalioncm irrcmcdial)ilis sententiae

In his
eorum manifcslinil diccns Quoniam Jud;ri suscipiunt
, :
Deum magis quam isti. » Ecce ubi dccoloraus Christum,

Jud<x'os ]>roposuit Cluistianis , confitcns (piod Judnei sus-
cipiant Dcuin. Sic cnim cNposuil \ersus ApoUinis, ubi a
:
DE CIMTAJE DKI, LIIJLR Xl\. 00

jiidicibus rccta sonlicntibus Cliristniii dicil occisuni , tnn-
iinam illis jnstc juilicantilins, nicrito sit illc pnnilns. Yi-

tlcrit ((uid dc Cinislo vatcs nu:ndax Ainillinis dixcrit,
ati[ue istecrediderit, ant lortasse vatcm, quod non dixit,
dixisse iste ipse conlinxerit : quani vcro sibi constct, ve]
ipsa oracula intcr se iaciat convenirc, postea îtlcbinins.

llic taraen Judicos, lani|uani Dei susccptorcs , rcctc dicit
judioasse de Christo ,
quod eum morte pessima excru-
cianduni esse censucrinl. ])eus ilaqne Jutheorum, cni
pcrliibet testimonium , audiendus liiit, diccns : u Sacrili-
» cans diis eradicalnlur, nisi Domino lantum'. » Scd ad

manifestiora veniamus , cl audiamns i|uam mat;nnm Dcnni
dicat csse Jnda>oruni. Itcm ad ca qu;o intcrroâvit Apol-
linem , ([uid mclius, vcrijum sive ratio, an lcx : « Kes-
pondil, inquit, vcrsiiius, ha^c dicens . » Ac deinde sub-
jicit Apoilinis versus, in quibus et isti sunt, nt quanlum
f satis est inde decerpam. (( In Deum vero, in(|nit, genera-
torem, regem anle omnia, ([uem tremil ctelum et
et in ,
terra, atque mare, etinfVrnorum abdita ct ipsa numiua ,
perhorrcscunt : ([uornm lc\ esl Paler, <[nem valde sancti

honorant Hebraei. » Tali oraculo dei sui A[)oIlinis, Por-
phyrius tam magnuni Dcum dixit Ilebra-orum , nt enm
eti|)sa numina [)erhorrescant. Cum ergo Dens iste dixerit
« Sacrilicans diis eradicabiUu', » miror (juod ipsc Por-
[ihyrius non [lerhorrucrit , et sacrilicansdiiseradicari non
formidaverit.
II. Dicit ctiam bona [iliilosophus iste deClnisto, ([uasi
oblitus illius,(le tjua [jaukiantc locuti sumus , eontume-
liae su;e , aut qnasi in somnis dii ejus maledixerint Christo,
ct cvigilantes cum bonum esse cognoverint, digne([ue
laudaverint. Denique t;in([uam mirabilc alitjuid at([ue
iucrcdibile prolaturuj: n Pr,etcid|iiniunem, iiHjuit, pio-
' LxijJ . wu. :iu. , . ,
5G s. Ai(.i.siii\) KPisi.ori
if^cto (|uil>iis(l;im A iiltMliir rssc (|U0(1 (licUiri sunuis. Chris-

luiii onim (l;i piissininiii |ir()nunii.-i\(M'unl cl immort.ilcni
ijiclf.m, ct ciim I)on;i ])i;ct'ic;iti(ini' cjus ni-minciinU :
(',!iii,l!;;n(),s vcio iwlji'.!;):;, iiKjuit . cl cont;imin:ilos , et

cr;oi'c imi^liiMtos cssc dicunt; ct imiltis t;ilii)us .ndvcrsus
eos l)l;isp!'cmiis uluntur '. » Dciiulcsui^jicitvclut (lcorum

oracuki I)l;isphcni;inlium (^hristianos. Et post haec « l)e
(jhristo autcni, iiujuit, intcrroganlihus si est Dcus, ait
llccatc : ()uoniam (jiiidcm immoitalis anima post corpus
ut inccdit , nosli , a sapicntia autcm ahscissa scmpcr errat,
viri piclate pr.TStantissimi cst ill;i anima , hanc colunt
alicna a se verilato. )> Dcindepost verba hujus (juasi ora-
culi sua ijise contcxens : « Piissimuni igitur virum,in(juit,
cum tlixit, et ejusanimani, sicutctaliorum piorum ,
post
obitum immortalitate donatam, et hanc colere Christianos
ignorantcs. » InterrogaiUibus autcm , inquit : (( Cur ergo
damnatus cst? )> Oiaculo respondit dea : <( Corpns(jnidem
del)ilit;intibus tormcnlis scmper opposilum est : anima
autcm piorum coelcsti scdi insidct. Illa vero anima aliis
anim;il)us fatalitcr dedit , cjuibus lata non annucrunl deo-

rum obtincre dona , nc(juehabere Jovis immortalis agni-
tionem, errore imjjlicari. Propterea crgo diis exosi : (juia
(juibus falo non iiiit nossc Dcum , ncc dona a diis accipe-
rc, his tahilitcr dcdit islc crrorc implicari. Ipse vero jiius,
ct iii c(rliiiii . sicut jiii , conccssit. Ilaque hunc cjnidem
iion l)l;isj)hemal)is , miscrcbcris aulcm hominum demen-
tiam , c\ co in eis facile prcecejjstjue pcriculum. »
III. Quis ita stullus est , ut non intelligat aut ab homine

callido , coque Christianis inimicissimo h.Tc oracula fiiisse
conficta, aut consilio simili ab iinpuris dscmonibus ista

fuisse resj)onsa; ut scilicct cjuoniam laudaiU Christum,
propterea credantur veraciter vituperare Chrislianos \ at-
' Uoeg cadiiii piKce apud Euscbiuin 1. iii. de Pniioiist. Evan;;. c. 6.

,
DK CIVITATK Utl, LIBEU Xl\. 57

([110 ila, si possiiit, inleicliulant Aiaiii salulis .ictornfe, in
c|iin fit qnisquo CliristianusP Su.'o quippo noocndi astuti;c
niillcfornii sontiuiU non osso oonlrariuni, si orocialur ois

lau(lanlii)us C.hristuin , (liiin lanicn crodatur otiain vitu-
perantihus Christianos; ut onm, qni ntrunu|uo credidoril,
taloni Christi faciant landatorom , no vclit osse Christia-
nus : ac sic quamvis ab illo laudatus, ah istorum tanien

d.emonum dominatu onm non liheret Christus. Prccsertim
quia ita laudant Cluislnm, nl (juisquis iii eum talcm cre-
diderit, ([ualis ah ois pncdicalur, Christianns vorus non
sit, sed Photinianus hsereticus ,quitantummodohomincm,
non etiam Doum noverit Christum ot idoo por eum sal- :
vns esse non possit, noc isloruin mendacilo(|norum dse-

monumlaqucosvitarc vel solvore. Nos aulem no([ue Apol-
linom vitnperantem Christum , neque Hecaten possumus
approhare laiulantom. Illetpiippe tanquam iniquum Chris-
tum vult crodi, ([uom a judicihus rocla sontiontibus dioit
oocisum ;
ista hominem piissimum , sed hominem tantum.
Una est tamen et illius et hujus intontio, ut nolint ho-
mines esse Chrislanos ; ipiia nisi Christiani orunt , ab
oorum erui potcstate non poterunt. Iste voro ]ihiloso-
phus , vol potius qui lalibus advorsus Chri.stianos (|uasi
oraoulis oredunt ,
prius raoiant , si possunl , ut intcr so do
ipso Christo Ilccate alqiu; Apollo conoordcnt , oniiu|uo
aut ambo condomnent , aut amho collaudcnt. Quod si
facero potuisscnt, nihilominus nos ol vilu]ioratorcs ot
laudatores Christi fallaoes dfcmones vitarcmus. Cnm vcro

corum deus et dea intor se do Christo, illo vilujiorando
ista laudando dissi^ntiant •, profcoto ois blasjihcmanllhus
Christianos noii (^rcdunl homincs , si rcolo ipsi scnlianl.
IV. Sane Christum laudans, vel Poipliyrius, vel IIo-
cate, cum dical eum ijisum dedisso falaliter Christianis,
ut implicarentur ervore , caiisas tamcn ojusdeni, sicut
58 S. AtGlSTlNI EPISCOI'1
piitat, paiidit onoris. Qiins antequamcx verbis cjus expo-

nam, priiis (|Uirro : « SilataliterdeditCliristusClirislianis
crroris implicalionera, utrum volens. an nolens dederit.
Si volens ,
quomodo justus ? Si nolens ,
quomodo beatus ?
Sed jam causas ipsius audiamus erroris. « Sunt, inquit,

spiriliis lerreni niinimi loco (piodam maloruin ditmonum
polestali sui)je(li. Ab his sapienles Hei)rieoruni , (piorum
muis iste etiam Jesus fuit, sicutaudisli divina ApoUinis,
qurr snperius dict;i sunt; ab liis crgo llebra;i diimonibus
pcssimis et minoiibus spiritibus vetabant religiosos, et
ipsis vacarc prohii)ebant : venerari autem magis C(elestcs
deos, amplius autem venerariDeum P;itrem. Iloc autem,
in(]uil, el dii ])r;eei|)iuiit, et in su]ierioribus oslendimus,
(|U('nKidniodum animam iidvertere ;id Dcum monenl, et
ilhini (olcr^; ubique imperant. Verum indocli el impitje
natura- , (luil)us vere latum non concessit a diis dona oIj-
tiiierc , neque habere Jovis immortalis notionem . non

audicntes et ihôs et divinos viros , deos quidem omnes
recusaverunt prohilDitos autem dyemoncs et hos nonodis-
,
se, sed revercri. Deum autem simulantes colerc , cii sola

pcr quae Deus adoratar, non agunl. N;im Deus quidem,
utpote oranium 1'ater, nuiliusindiget : scd nobis est bene,
cum eum per jusliliam et castilatcm aliiis^jue virtutes
adoramus , ijisam vilam

precem ad iijsum f';tcientes, per
inlitationem efinquisitionem de i]Jso. hKiuisilio enim jjur-
gat, in(]uit : imitalio deilicat ailectionem ;id ipsura o])C-
rando. Bene cjuidem pricdicavit Deum Patrem , et quibiis
sil colendus moril)us dixit. Quibus pricceplis ])ro])hetiei
libri ]5leni sunt Hebrieornm, quando sanctorum vila sivc
vitiiperalur , sive l;nid;ilur. Sed in CIiristi;inis l;intum
crrat,aut tanlum caluniniatur, qaantum volunt d.-emo-
iies ,
quos ojiinatur deos , (juasi cui(juam dillicile sit reco-
lere. i\ux lur|)i;i . (jacC dcdecora crga dcormii obse^juium
Dli CIMTATE Ui:i, LlUtU \1\. f)!)
in tlieatris agehanttir et templis ; et attendere qu.T h-

gandir, (licantiir, aucliantur in ecclesiis, vcl Deo vero
quicl olleratur; et hiuc intclligere ulji apdifu-iuni, et ubi
ruina sit morum. Qmi autem huic dixit vel inspiravit,
nisi diabolicus spiritus tam vanum apertumque menda-
,
ciuni ,
quod d;emones ab Heiirreis coh prohibitos reve-
reantur potius <jiiam oderint Christiani ? Sed Deus ille
quem cohierunt sapientes He])raeorum , eliam coelestibus

sanctis Angelis et Yirtutibus Dei, quos Ijeatissimos tan-
(|uam cives in liac nostra peregrinalione mortaH venera-
muretamamus, sacrilicari vetat, intonans inlegesua,
quam dedit populo suo hebraeo , et valde minaciter di-
cens : «. Sacrilicans diis eradicabitur'. » Et necjuisîuam

pularel diipmonibus jiessimis, tcrreniscjuc spiritiljus, quos
iste chcit minimos vel miuores, nc sacrilicetur esse jir.e-
ccjitum; cjuia et ipsi in Scrijiluris sanctis dicli sunt dii,

non Hebr.Torum , sedgcntium ; cjuod evidenter in Psalmo
Septuaginla interpretes j)osueruut, dicenles : « Quoniam
)> omnes dii gentium dpemonia ^ : )> ne quis crgo jiutaret
istis cjuidem dKmoniis j^rohibitum, cwlestijjus autcni vel
omnil)us , vcl ahcjuibus sacrilicari csse jiermissum , mox
addidit, « Nisi Domino soh , » id cst, nisi Domino tan-
lum : ne Ibrte in co (juod ait : « Nisi Domino soli, » Do-

minum solcm eredat esse cjuispiam , cui sacriricanduin
jiutat : cjuod non ita esse intelligendum, in scripturis
grsecis facillime rcperitur.
V. Deus igitur Hcl)i.Torum, cui tam magnum tanlus

etiam iste jibilosojihus j-)cibibet testimonium, lcgem dcdit
bebr.ieo poj)ulo suo, licl)r.To sermone conscriptam, non
obscuram et incognilam, sed omnibus jam gcntibus dida-
malam, in cjua lcge scriplum est « Saerificans diis cradi- :
» cabilur, nisi Domino tantum'^. » Quid opus est in hac
'
L\oJ. x.\ii, 20. — l'sal. .\i-v. — ' t.\od. .wii, -.'o.
» ?;
60 S. AK.LSIIM E1'ISC0M
cjus logc', cjiiscjue Pioplictis ile hae re niulta porquircre

Imo .lou p(i([iiir('i'e, uoii euini ahslriisa >el rara suut;
scd apeita et eichra eoliiêre, et iu hae tlispulatioue inea

ponerc : (piil)us hiec ehirius apparet, miUi oinuino nisi
tantuin Deum Ncruin et sunuiuiin \ohiissesaerilieari.
siiii
Eeee hoc uuum hreviter, imo granditer, uiinaciler, sed

veraeiterdietum ah illo Deo, c|ueni lain excelleuler coruni
tloctissiini pr?echeaul, aiidiatur, tiiiuatur, impleatur, ne
iuoI)edienlcseradieatio eonsc(pialur. « Saerilicans, intpiit,
» diis eracheahilur, iiisi Doiuiiio tantiiin : » uou ipio rei
egeat ahcujus, sed cjuia nohis cxpechl, iit res ejussimus.

» Iliuc enim eanilur in sacris Litleris Ilehracorimi: (tDixi
» Domino » Deus uieus cs tu,cpioniani ijonorum nieorum
:
» uou eges '. liu jiis auUnn ]ira?ehu issimum alcjue optimum
sacriiiciiiin iion ipsi suinus, hoc est Civitas ejus, cujus rci
mysLeriuni eelehramus ol)hilionihiis nostris, <.\i\vc iicleh-
hus uolrc suiil, sieul iu hhris pni'ccth'utihus chsputavinius.

Cessaluras enini vietimas, tpias iii unihra ruturi oilere-
haiit Jud;ei^ et uiuun saeriritium gentes a sohs ortu usijue
ad oeeasuni, sieut jam fieri eernimus olilaluras, jier Pro-
phetas hehraôs oracuhi inerepuere chvina : ex cjuil)us
cpiauluni satis visumest, nonniUlaproluhmus, et huicjam

operi asjiersimus. Quaproplcr uhi noii esl isla juslilia, ut
seeuudiun suaiii graliani tivitali ohechenli Deus iinperet
unus et sumiiuis, ue euitpiam sacrilicet nisi tanlurasil)i ,
etpcrhoein omnihushomiuihusadeaunltjnieivilateinperti-
nenlihus atcjue ohedieutihus Dco, animus etiam eorpori,
alfjueratioviliis, ordineIegitimondehlcriin|ieret5Ut(iuem-
admodum justus unus , ila ea-lns populuscjue juslorum
vivat ex fide, (pire o|)cratiiri)er dileelioncm, cpia honiodi-
ligit Deum,sieul dihêiidus est Deus, el proxiinum sicut
semetipsum : uhi ergo uou esl ista justilia , iiroreclo nou
• l'sal. XT, 'j.
PK CIVITATK nr.I , I.IBER XI\. 61
pst coetiis honiimim juris consensu ct iililitatis coniniu-
nione sociatus. Qnod sl noncsl, iitic|UPpopulusnoncst, si
veracstluccpopulicl:.-(inilio. Eryo ncc rcsjmhlica cst : cpiia
respopuli noii cst, ubi ipse populus non cst.
l%A/M W'\'» W*^ WVWVMVVXWVÂX^tV» W^l tuWVWV^ W\ \WV% WVl VVV\ \V\1 WWVW\ WV\ V*
CAPUT XXIV.
Qiia defiiutione comtet popiiU et reipuhliccc nuncu-
pationem recte sihinon so/ittn Ronianos, sed etiaw
regna alia vindicare.
Si autini populus non isto, scd alio definiatur niodo,

velul sidic.ttui', pojiulus cst ccetus mullitudinis rationalis,
rcruni cpias diliiît concordi conununionr sociatus : profcc-
to ut vidcatur cpialis cjiiiscpuc populus sit, illa sunt intuenda
cpi.Te diligit. Qafrcunicpie tamen clilij>at , si ca'tus est
multitudinis, non ]iocorum, sid rationaliuni crcalurarum,
ctcorum c[urc diliyit comnuniionc coneordi soeiatus cst,
non ahsurch; populus nniunn)nliu' tanlo uti([ue mclior, ;
C[uanlo in mclioriljus ;
lanlcxpie deterior, cjnanto csl in
deterioribus concors. Secundum islam clclinilioncm nos-
tram romanus populus, populus est; et res cjus sine du-
bitationc respublica. Quid autcm primis temporibus suis,
quidvc sccpientibus populus iil;' dile\erit et cpiibus ,
moribus ad cruentissimas scdiliones, alc[ue inde ad soeia-

lia al([ue civilia l^clla pervenicns, ipsam concordiam, ciuce
salus ([uodam modo est popnli, ruprrit atipic corrupcrit,

testatur Iiistoria de <pia in pr.TCcdcntibns libris nnilta
:
posuimus Ncc idco iamcn vcl ipsumnon esse popnluin,

'.
vel ejus rem diserim non csse rcmpuhlicam, cpiandiu

manet cjualiscumcpK.' multitudinis ralionalis ca'lus, rcrum
I
Liljor I, c. 3o ; ot lili ii cf m, otc.
G2 ' S. ALGVSTIKl EPiscon
ciuns diligil concordi comiiuiniouc socialns. Quoil aulcin
dc isto populo cl de ista republica dixi, hoc dc Atlicnicn-
sium vcl ([uorunicunKiuc Grsccorum, lioc dc .E^ypliorum,
lioc dc iila priorc Babylonc Assyriorum, nuando in rcbus
suis publicis impcria vcl parva vcl magna tenuerunt, ctde

alia (juacumquc aliarum gonlium intclligar disissc atque
scnsisse. ricneralitcr quippc Civitas iinpiorum, cui noii
impcrat Dcus obcdicnli sibi, ut sacrificium non ofrcrat,
nisi tantummodo sii)i, et per hoc in illa ct animiis corpo-

ri, ratioquc vitiis rccte ac fidclitcr impcrct, carct justitife
verilate.
iv%/v% \x\y ww \.\\\\wy \w\ \\\\ \\w \\\\ \\\\ \\\\ « w^ \\\\ \v\\w\\\\%\ wxwwt \\*\ \%t
CAPUT XXY.
Qnod non possint ihi vene esse virlules, uhi no/i cst
vera religio.
QiAMLinEr cnim videatur animus corpori, ct ratio \itiis

laudaliilitcr impcrarc; si Dco animus ct ratio ipsa non
scrvit, sicut sibi scrviendum essc ijDse Deus praecepit,

nullo modo corpori viliisque recte impcrat. Kam (jualis
corporis atipy vitiorum polcst csse nicns domina, vcri

Dei nescia, ncc cjus impcrio subjugala, sed vitiosissimis
diciiionilnis corrumpcntiijiis prostiluta? Proindc virtut(^s,
quas sibi habcrc vidclur, pcrcjuas impcratcorpori cl vitiis
ad ([uodlil)ct adipisccndum vcl tcncndum, nisi ad Dcura

retulerit, etiam ipsae vilia sunt potius quam virlutes. Nam
]icctaquil)usdam tunc ver.-r; ct honcstffiputcntur csscNir-
tulcs, cum ad sc ij^sas rcferuntur, nec proptcr aliud cxpe-

tuntur ; cliam tunc inflatce ac superbpe sunt : el idco non
' \"\Ac lil). xm dc Trinit. c. 20 ; et lib. Mv, c. i ,,
-
1
DE CIVITATE nKI, LTBER XI\'. G3

\irtiilcs, sod vitia jiulicaiula sunt. Sicut onini noii cst a
canic, secl supcr carncm, quocl carucin iacit viverc : sic
non est ah homine, sod supcr liomincm, (juod homincm

facit bcatc vivcrc ;
ncc solum homincm, scd otiam quam-
libot Potcstalom Virtutomquo cadostcm.
WWWVM/WW%/\\ t WWI/W IVW VtAVW\« Wl W^\ WWl \ V\ W\ V VV\>1\ W L\/W WW\ W\*\/W vv\>
t, *.
CAPUT XWI.
JJe pace popuU alienati a Deo, qiia utitur ad pieta-
tem populus Dei, duni in hoc peregrinus est nuindo.
QrociRCA ut vita carnis anima cst, ita bcata vita lionii-

nis Deus cst, dc quo dicunt sacr.x Littorrc llobrpeorum :
« BoaLus populus, cujus ost Dominus Dcus ipsius '. » Mi-

ser igitur populusabisô ahenatusDco. Diligil tamcn ipso
ctiam quamdam pacem suam non improbandara, quam
quidom non liaijcbitin fino, quia non ca bcno utitur antc
(incni. Hanc antcm ut interim habcat in hac vita, iiostra
etiam intorost quoniam quandiu permixtae sunt ambre

:
Civitalcs, uliinur ot nos paco Babylonis : cx cjua ita pcr

fidom Doi populus liboratur, ut apud hanc interim pcre-
gi'inotur. Propter cpiod cl Apostobis admonuit Ecclcsiam
iit oraret pro rcgilnis ojus alque subbmilius, aildens et
dicens : « Ut quictam ot Irancjuinam vitam agamus cum
>; omni pietato ot charitalo -. « Et prophota Joremiascum
populo Dei votori vcnluram pr;Tenuutiarot captivitatom,
et divinitus imperarct ut obodicnter in Babyloniam ircnt,
Doo suo oliam isla palicntia siTvionlos, monuit ot ipse
ut orarotur pro ilhi, diccns : » Quia in cjus cst pace pax

» vcslra^, » uliquo intorim tomporabs, c[u;c]jonis mahs-
cjue communis est.
Psal. cM.iii, i5. — 'iTini.11,2. — ' Jerem. xxix, 7. ..

'
,
64 3. AUCtSTTM EPKCOPI
CAPUT xxvir.
l)e pace scivientium Deo , ciijiis perfccta tranquil-

/ilas in liac tenipoiali vita non /jotest apprehendi,
Pax aiitem noslra propria , cl lilo est cum Deo per

fidem, et in .ipternuni erit cnm illo per speciem '. Sed
hic sive illa comninnis, sive nostra propria, talis cst pax,
ut solalium miseria; sit potius i[uam hiatitudinis gau-
dium. Ipsa ([uoque noslra justilia, qiiamvis vera sit prop-
ter veri boni finem, ad quem refertur, tamen tanta est
in liac vita , ul potius pcccatorum rcmissione constet
([uam pcrfcclione virtulum. Tcslis cst oratio totius Civi-
talis Dei, qurr peregrinatur iu terris. Per omnia qui[jpe

memhra sua clamat ad Deum : « Dimitte nohis dcbita
» nostra , sicut et nos dimitlimns dchilorilms nostris'^. »
Ncc [")ro cis (\st clficax htec oratio, ([uorum fides sine ope-
rihus morlua cst' : scd pro cis i[uorum fides per dilec-
tioneni operatur *. Quia enim Dco ([uidcm subdita , in

hac tamen condilione niortali , et corpore corruptihili
quod aggravat animam*, non perfecte vitiis ratio impe-
rat , ideo nccessaria cst juslis talis oratio. Nam profecto
quan([uam impcrctur, ne(|uaquam sine conHictu vitiis
imperatur. Et utique aliciuid suhre[Mt in hoc loco infir-

niilatis eliam hene confhgcnti, sivehoslil)us talihus victis
suhjeclis([ue dominanli , unde si non facih o[ieratione,
certe lahili loculione aul volatili cogitatione peccetur. Et
ideo ([uandiu vitiis imp(n-alur, plena pax non est : ([uia
'2Cor. V, 7. — 'MaUli. V, 12.— 3 Jjcob 11, 17-26. — 4G.il. v, G. —

;
UE CIVlTATn DKI, I.mKn M\". 05

ct illa qiirc rosislunt ,
periciiloso dcbelhmtiu- piwlio •, et
illa (|uro vieta stiiit, iioiulum s(\'uro triumplianlur otio,

sed acliiue soliicilo premuiilur imperio. lu liis ergo t<'nla-
lioilibus, (ie ([uihus omnilnis in diviuis ekxpiiis breviter

(lictum cst ; « Nuin([uid non tentalio cst vita humana
D su[)er terram' ? » r[uis ila îverc se praesumat, ul dicere
Deo : « Dimille iiobis debita noslra, » non neccssc hajjeat,
nisi homo elatus? Nec vcro magnus, sed inflatus ac tu-

iTiidus, cui |)(n- justitiam resislit ,
([ui gratiam largifiir liu-
milibiis. l'ropter ([uod scriplum cst : (( Dcus superl)is

» resislit, ]uuiiilil)us autem dat graliam'^ » llic ita([uc in
unor[uo(iue justilia cst, ut ol)edicnti Deus liomini , ani-
mus cor[)ori , ratio autciii vitiis etiam repugnautibus im-
peret , vel subigendo, vel resistcndo ; atf[ue ut ab ii)so
Dco pdalur el merilorum gralia , el \cnia delietorum ,
ac dc acceplis bonis graliarum aclio persolvatur. Tii ilia
vcro pacc finah, ([uo reterenda, ct cujus adipiscend.T^

causa habcnda cst ista justilia, (luouiam sauala immor-
talitale at([uc incorruptioue natura vilia nou habcbit, uec
uiucui([ue iiostrum vel ab alio vcl a se i[iso ([uid([uam re-
pugnabit, non o[ius crit ut ratio vitiis, ([urc nuila eruut,
im[5erct : sed impcrabit Dcus homiui , aiiimus corpori
tanta([ue obediendi ibi erit suavitas et facilitas, ([u;inta
vivendi regnandi([ue febcitas. Et lioc omnibus
illic iii
atque in singulis reternum erit, ?eternumciue esse certum

crit : et idco pax beatitudinis hujus, vel bcatitudo [xacis
hujus, summum ])onum erit.
' Jol). vii, I. — -.Iicub. IV, (5; ( t I rufr. V, 5.
CXI.
60 S. AVGrSTINl EPlSCOPt
^\\\\\\\\\\»\\\^%\\^ \\\\ WA^WX^WA^XW* V\\\\\\\ V\\> V\\\ VVV\V\\\ VWWWXWWW
•' '
CAPIT XXVIM. """V"
In (jtiem fiiwni venliirus sit exilus inipiorum.
EoKiM ;uili'ni (jui iiou pcrrmriil ;id ist;im Civitatcm

Di'i, erit e coiUniiio miscria SL'iii|)iteriKi ,
qme etiam se-
cunda mors dicitur : t[uia nec aiiim;i ibi vivere dicenda
est, qu.T a vita I)i;i alienata erit; nec corpus, (juod aelcrnis
doloribus suhjacebit. Ac per hoc ideo durior ista secunda
mors erit, (juia finiri morte non poteril'. Sed quoniam
sicut miseria beatitudini , et mors vitsc , ita bellum paci
videlur esse contrariuni^ nierito qu.x-rilur, sicut pax in
Lonorum finiJnis prredicat;i est atque laudata , (|Uod vel
quale bellum in finibus malorum c contrario possit intel-
ligi. Yeruin qai lioc c|u<ierit, attendatquid in bello noxium
perniciosumque sit, et videbit nihil aliud (^sse, quani
inter sererum adversitatem atqueconflictum. Quod igitur
bellum gravius et aniarius cogitari po|fst, quam ubi vo-

luntas sic adversa est passioni , et passio voluntati , ut
nullias earuin vlcloria tales ininiiciti;e faiiantur; et ubi

sic confligit cuin ipsa natura corporis vis doloris, ut neti-
trum alteri ccdat? Hic enim quando contingit iste con-
flietus, aut dolor vincit sensum mors ;idimit; aut
, et
uatura vincit, el dolorem sanitas tollit. Ibi autem et dolor

pcrmanet , ut adligat ; et nalura perdurat , ut sentiat :
(j!;ia utrum(|ue ideo non deficit. ne pocna deficial. Ad hos

:aitem fmes boiiorum et malorum, illos exjietcndos, istos
cavendos, cjuoniain per judioium transibunt ad illos bora,
ad istos mali; di' hoc judieio, quanlum Deus donaverit.
iii consoqurnti vdluiuine disput;ibo.
' Apoc II, ^ .1 \i,
1/ I
Df: CIVITATE DF.l , HBER XX. 67
iiSt
•.'!''-' ^^Êi\ XX.; ^f.,
:'•'.
:.,;:
, . ):i^)lhl:( •::!::' 1 : : . :;:.•::' , '...; i : . ' f '

. '!,: :::
De jroicio Novissivn, iiEyi'!-; iiisTiMONiis cusi Novi, Tuji vrTr.nis instp.vmenti ,
grir,i:s iieni'ntutuk FUTUnrM.
:n- ' . .. ..- C/'iPUT I.
Qitod qnamvis oiiini temjiore Deiis judicet , in lioc

tamen lihro de novi.s.simo eju.f judicio sit proprie
disputandum. '
I. De die iiltiiiii judicii Dci, c[nod ipse donavcrit, locu-

.turi, eunK[U(' assertiiri adversus impios et ineredulos ,
tanquam in irdilieii liindamento prius ponere testimonia

divina debemus. Quibus qui nolunt credere, humanis
ratiunculis falsis atque fallacibus contravcnire conantur,
-ad hoc ut aut aliud significare contendant quod adhibe-
tur testimoniuni dc Litteris sneris, aut omnino divinitus
essediclum negenl. Nam nullum exislimoesse mortalium,
:qui cum ea, sicut dieta sunt, intellexerit , et a summoac
vero Deo per animns sanelas dicta csse crediderit , non
-eis cedat atque conscntiat : sive id etiam orc fateatur,
sive aliquo vitio fateri erubescat, aut metuat -, vel etiam
pervicacia simillima insani.ie, id quod falsum esse novit
aut credit, conlra id quod veruiii esse novit aut credit,
etiam eontentiosissime defendere moliatur.
II. Quod ergo in confessione ac professione tenet omnis
Ecclesia Dei veri , r.hristum de coelo esse venlurum ad
vivos ae mortuos iudienndos, Inuie divini iudieii ullimum
,
68 S. AIGUSTINI EPISCOPI
(licni (licimus, id cst , nnvissimum lcmpus. Nam por quot
(lics lioc jiiilicium lcndalur, inccrlum csl : scd Scriptu-
rarum mon? sanctarum dicm ]ioni solere pro tempore,
nemo (jui illas Litteras (piamlibct ncÎiycnlcr legerit,
ncseit. Ideo aulcm cum diem judicii Dci dicimus, addi-
nius ullimum vcl novissinuim ;
quia el nunc judicat, et
ab humani gcncris initio judicavit, dimittens de paradiso,
et a ligno vitce scparans primos homincs peccati maf;ni
jicrpctratorcs ' : imo ctiam ([uando Anyclis peccanlihus
iion pcpcrcit '', fpiornm princeps homincs a se ipso sub-
vcrsus iuvidcndo subvcrtit, pro(nil dubio jiidicavil. ?êc
sine illius alto justoquc judicio , et in hoc aerio cceIo, et
iii terris, et dfcmonum hominum miserrima vita est
et
crroribus ii'rumnisque plenissima. Verum elsi nemo pec-
casscl, non sine ])ono rcctotpTe judicio univcrsam ralio-
naleui crealuram perseverantissime sibi Doniino suo co-
hrercntcm in fcLcrna beatitudine retineret. Judicat ctiam,
non Koliim univcrsaliter de g(^nere dicmonum at^pu; ho-
minum, ut miscri sint projHcr primorum mcritum jicc-
calorum; sed etiam de singulorum operibus propriis,
gerunt arbitrio volnntatis. Nam et drcmones ne tor-
t[ux>
queantur, precantur^ : ncc ulique injuste vcl pareitur eis,
vel pro sua qui(jue improbilate torquentur. Et homines

plerumque aperte , semper occulte , luunt pro suis factis
di\initus jxDPuas, sive in hac vita , sive post mortein ;
([uamvis iiulius liominum agat recte, nisi divino adjuve-

liir auxiiio; nullus dtrmonum aut hominum agat inique,
nisi diviiioeod('m![ue justissimo judicio pcrmittatur. Siciit
enim ait Ajiostolus : (( Non est iniquitas a]iud Deum*. »
Et sicul i[ise allbi dicil : (( Inscrutabilia sunt judieia Dei

)> et investigabiles viic cjns \ » Non igilur in hoc libro do
Ccn. m, 23. — ' s Pelr, ii,
'i.— ' Mntlb. vin, "Jg. — 4nom. ix , i^.
— «II XI. 33.
UE CIVITATE DEI, LIBEU X\. 69
illis primis, ncc dc islis iiiediis Dei judiciis, scd dc ipso
novissimo jiidicio ,
quantum ipsc Iribucril, disputabo ,
(piando Christus dc ccelo vcnturus cst vivos judicaturus

et mortuos. Islc f[uippc dics judicii propric jam vocatur,
co ([uod niillus ibi crit imperitae querchc locus, cur in-
justus ille sit felix, ct cur justus ille infclix. Omnium
iiamque tunc nonnisi bonorum vcra ct plcna fclicitas, ct
omnium nounisi malorum digua ct summa infclicitas
apparebit. ^^;; . • •
, ^. - •:..;; .: . .' .>
"?'""; ^'.'•, '^' ''' '•^ ['';'':'-

-
,CAPUT II.
'
De varielate rciinn liunianarum , cul iwn polc^ît

dici decsic judiviuni Dci, quanwis nequcat vesli-
isari. '
'-,
^,
,' ^.
_
. ,;
NuKc aulcm cl inala rcquo animo ferrc discimus ,

([u;c
patiuntur et boni; ct bona non mngnipcndcrc, qua" adi-

jiiscuulur ct mali. Ac pcr hoc cliani in liis rcl)us, in (pii-
bus non a[)paret frivina jiislitia , sahilari.s csl divin.a doc-
trina. Nescimus cniin iiuo judici!) Dei l)Onus ille sit pau|ii'r,
mahis ille sit dives isle gaudcat, ([ucm pro suis peifhlis
:
moribus cruciari tlebuisse mocroribns arlntramurj con-

tristelur ille, ([uem vita lauda1)ihs gaudere debuisse [ler-
suadct : cxcat de judieio non soliiin iiuibiis, vcriimcliam

damnatus innoecns , aut iniqiiitale juchcis [iressiis , aut
falsis obrulus testimoniis; e contrario seclestus adv(.'rsaiius
ojus nou solnin iiii[)iiiiili!s , ênuiicliani vindic;ilus in-

sultct : impius optime ^;ile;it, [lius l;inguoi'e t;ibcseat :
latrocincntur sanissimi juvencs; ct ([ui nec verbo quem-

quam kcdcrc polucrunl, divcrsa morJjorum alrocilatc
70; s. Aioi»ii,M hi'i!>i:ori
aQliganlur : infantes utiles n^biisluimanisimniatura morte

rapiantur; et (jui vidcntur nec nasci dchuisse, diutissimc
insuper vivant : plenus criminibus sublimetur honoribus,
et hominem sine querela tenebrae ignobihtatis abscon-
dant , et csctera hujusmodi, quae quis colligit, quis enu-
mcrat? Quas si liaberent in ipsa velut absurditatc cons-
tanham, ut in hac vita in qua « Humo, sicut sacer
,
» Psalmus eloquitur, vanitati similis laclus est et dies ,
» ejus velul umbra pr.Ttcreunt ', » nonnisi mah adipiscc-

rentur transitoria l)ona ista at<[iie terrena , ncc nisi boni
talia paterenlur mala , posset hoc rcfcrri ad judicium
justum Dei, vcl etiam benignum; ut qui non erant asse-
cuturi ))ona .Tterna, qu;v faciunt bcatos, temporalibus
vel decipercntur pro malilia sua, vcl pro Dei misericordia
consolarentur bonis; et qui non erant passuri seterna tor-
menta , temporalibus vel pro suis qui!)uscumque et qnan-
tuliscumque peccatis aflligerentur, vel proptcr implcndas
virtutes exercercntur malis. Nunc vero ([uando non solum
in malo sunt boni, bono mali, quod videtur injus-
et in
tum-, verumetiam plerumquc et malis mala eveniunt et ,
bonis bona proveniunt niagis inscrulabilia fiunl judicia

:
Dei, et invesligabiles viac illius'. Quamvis ergo nesciamus

([uo judicio Dcns ista vcl faciat , vel ficri sinat apud ,
c[uem sunnna virtus est ct summa sapicntia summa([ue

justitia, nulla infirmitas, nuUa tcmerilas, nuUa iniquitas :
salubriter tamcn discimus non magnipcndere scu bona ,
scu mala , ([u.-c videmus esse bonis nialisquc communia 5
et illa bona ([uaercrc (jua; bonorum , at([ue illa mala ,
maxime fugere, quae pro|3ria sunt niaiorum. Cum vero

ad illud Dci judicium vcncrimus, cujus lempus jam pro-
pric dicsjudicii, ct ali([uando dics Domini nuncu[)alur-,
non solum t[u;ccum([ue tunc judic;djuntur, vcnnnctiam
' l'tal. c\Llii, 4- — =Koiil, XI, 3o. ,,.. , ,1! \^
UE CIVITATE DEI , TlbKH W. 71
(jiia-cuiiKjue al) initio judicata, et qu.ecuiiKiue us'jue ad

iilud terupus adluic juilicanda suut, anpaiebunt esse jus-
lissima. Lbi hoc t[uo([ue manifeslabilur , c[uain justo ju-
dicio Dei iiat, ut uuuc tam niulta ac jiene omnia jiista
Judicia l)ei scnsus nientesqut^ inoiilaliuni lateant; eum

lamen in hac re piorum llileni non hiteat, justum esse
([uod latet.
f-ri. î ;:;''.:.: '!j / fC ''.t U '''^\ '
;. :. ,m'*
1 ' ,
: , ! i ' .
X\V\V\\V\\VW\*.W\\V\Vv\\\V\\\tl\\WVV-.\K\V\^>k1.'VViV\MWV\\'\WW\l\'V*W*\VX'W\\\*
'o;ri'> _::.; ^
'
— .
CiAPL'!' lli. .
;'; ;•),. r;- l. [r/r
ciiiieii;-^ cr ::'•'. ' ':•; ,
': '
Qnid i/i lihro Kcclesiasle Sdloimtn de his , (iiiie i/i
lidc vita et bu/iis et //lalis su/it co//i//iii/iia , dispii-

tarit. '
. ..,,::. : : ., :
Ne.mpe Salomon saîivntissimus iv^x Isrrc!, ([ui rcyiKnit
in Jerusah.Mii , lilirum (jui vo^.âtiir Eceh.'siaslcs, el a Ju-

da'is ([UO(]ue haljetur in sacrarum c.inimi' Lilleraruni, sie
«
exorsus est : 'Nânitas vanitanliinu , cH\it Ecclesiastes;
» vanitas vanitanlium, et omnia vanilas. Qute liomini

» alniudanlia in umni I:dK)re suo, (jiio laborat sul) soh'' .' >'
Et cum ex hac senteiUia connecteiet c;vlera , commemo-

rans ;erumnas errores([ue vil:e hiijiis, et vaneseeules iu-
terea tem[ioruin laîsiis ,
ubi nihi! polidiiui ,
nihil stabilc
retinetur : in ea reriim vanitate sub solc, illud etiam de-

[ihirat ([uodam niodo, ([uod eum sil aljundantia sa[iienti;e
su[ier insi[iicnti;im , sieut aluindanlia lueis su[ier tcne-
Ijras', sa[iienlis([ue oculi siut in c;ij)ilc i|)sius, et stulliis
in tenel)ris amlnilel ; iinus tamdi incursus incurrat om-

nibus , uti([ue in li;ie vita (|u;esub sole ;iL;itiir ; significans
videheet ea mala, (jULe bonis ct malis vidcnuis esse eoni-
' l-cclc. 1, 2, 3. — Md. II, i3. .• _ . ..

72 s. AiGisiiNi Epfscori '
miinia. Dicit eliani ilhul, quoil tt Ijoni palianUir nialn ,
lanciiiani inali sint, et inali, lan(|nam ])oni sint , ailipis-
canlur bona , ita loqurn.s ; k EsI , intiuit, vanilas, qua;

» facta cst super terrani; quia sunt justi, supcr quos ve-
)) iiit sicnl factum impioruni -, et sunt impii , super quos
» venil sicul ficlnm justoium. Dixi quoiiiam hoc (jnoque
)) vanitas'. » lii hac vanitatc, eui (piaiUum satis visum
csl , inlimandoc, totum islum lihrum vir sapicnlissimus
(lcputavit non utique oh aliud nisi ut cam vitam dcsi-
; ,
dcrcmus vanitatcm non liahct sui) hoc solc, scd

, (|u;c
vcritatcm suh ilio ([ui fccit hunc solcm in hac ergova- :
nitalc, nunuiuid nisi justo Dci rcetoque judicio similis

eidcm vanilati factus vancsccrcl homo? \n diehus tamcn
vanitalis suic intcrcst iihuinuim, ntrum rcsistat, an oh-
tcmpcrct vciilati , el utnim sit cxpcrs verae pictatis , an
parliccps : non proptcr vil.c hujus vcl hona ae(juircnda ,
vcl mala vil.inda vancscendo Iranscunlia ; scd propler

fulnrum judicium, pcr^piod crnnlel honis hona, ct malis
inala sinc line mansura. Deni([uc islc sapiens hunc li-
,
])rum sie conclusit , ut diccrcl : « Dciim time, ctmandata

» cjus eustodi ;
quia hoc cst omnis lioino : quia omne hoc
» opiis Dcus adduccl omni despecto, sivc in jiidiciiun in
» honnm Quid hrevius, verius^ salu-
, sive inahim^. »
hrius dici [wluit? Deum, in^juit, time, et mandala ejus ((
» cuslodi ([uia hoc est omnis homo. » Quicumque euiin

;
csl, hoc cst , cuslos utic[ue mandatorum Dei ([uoniam :
([iii lioc non cst, niliil cst. Xon eniin ad verilalis imagi-
ncm reformatur, remancnsinsimiHludiucvanilalis. uQuia
» omnc lioc opus, » id esl, ([uod ah liomine sit in liac
vita « Sive honum

, sive malum Deus addneel in judi- , ,
» cium, in omiii des[)cclo, » id est, in onini eliain qui

conlcmplihilis hic videlur, el idco nccvidctur : quoniam
' ' •-
'
tCclc. Mll, l^. = IJ Xll; IJ, I.(. ,- .
DL CIVITATE DEI, LIEliU NJC. 73
J)ciis et ipsuni vidul, iicc eiini dcspicit, ncc cuni judicnt
pnclcrit.
l\vw\\vw\vv\vvwvvwiv\\wvw\\%\v\v\vvv\\v\\vvt\*v\\ivwtv\\vvi\ivwi\v\\\v*
-'"^'.." -; '•
CAPUT lY.
-'-- "^'^••:;
Quod ad dijfercadum dc nu^nssiino judiclo Det,]\ o\'i

primum Testamenti ac deinde Jcieris testimo- ,
nia prolalurus sit.
llcjisilaciue ullimi judicii Dci teslimoniade Scripluiis

sanctis qu.p poncrc institui, priuscligcnda sunt dc lihris
Instrumcnti novi ,
Quamvis cnim vctcra
postcado vctcris.
priora siut tcmpore nova lamcnautcponcnda sunt digni-

,
lalo (pmniam illa vctera prrcconia sunt novorum. Nova

;
igitur poncnlur prius, qure ut fnmius proljcmus , a.ssu-
mcnlur ct vclcra. In vetcrilnis hahciUur Lcx cl Proplic-

t;c,in novis Evangclium et apostolic.x Litteric. Ait au-
tem Aposlolus « I*cr legcin enim cognitio pcccali.Nuiu-
:
» autem sinc Icge juslitia l)ci manirestata cst, tcslKicala
» per Legem ct Prophctas : juslilia autemlV'i,per fidcm

» JesuChristi omnes qui crcdunt'. » II.tc justilia Dci
iii
ad Novum ]icrlinct Testamentum et tcstimonium h.ibet ,
a vctcrihus lilîris, Iioc est , a Lege ct Prophetis. Prius

ergo ipsa eausa pon(MuIa est, ct poslmi testes inlroiUiccndi.
Ilunc cl ipse Jesus Christus ordiucm scrvandum csse dc-
monslrans. (( Scriha, incpiit , erudilus in regno Dci , si-
» milis estviro patrifamilias ,

profcrenti de thesauro suo
» nova ct vetera -. » Non dixit : <( Yelcra et nova : » ([uod
iUi(pie di\isset, nlsi maluiss( t mcrilorum ordiuciu sciâre
(puun tcmporum.
'i;oin. 111, 20, 12. — -W.iUli. .\iii, 'j>.

74 6. ALtiVbXlM ElUSCOl'!
A%«.V\\t,V'\\V\.\\\\\\v\.\'VV\\\ wwwwwwwwwwwwwvwwwwwwwvvwvwww
.. , . GAPUT Y. , .
Qnibus senlcnliis Doinini Sahdtoris (li\'inuni jucii-

ciunifuturum infine sceculi declaretur.
I. Eiiou ipse Salvator cuni ol)jiirgarct civitatcs, in

quibns virlutcs magnas fcccrat, ncquc crcdidcrant et cis
alicnigcnas antcponcrct : « Ycrumlanicn, imiuit , dico

» vobis , Tyro ct Sidoni rcmissius erit ui dic judicii (juam
» vobis'. » Et paidopost altcri civilati : ((Anicn, inqiiit,
» dico vobis, quia tcrrac Sodomorum rcmissius cril in die
» jadicii (juam libi^. » Hic evidcntissime pnedicat dicm

jndicii cssc vcnturum. Et alio loco : (( Yiri Ninivitic, in-
» (piit, surgcnt in judicio cum gcneratione isla , et con-
» dcmnabunt eam ; (juia poenitentiam egerunt in priedi-
» calione Joiire, ct cccc plus quani Jona liic. Rcgina
» Auslri surget in judicio cum gcncralionc ista , et con-
» demnabit cam ; (juia venita linibus tcrrse audire sa-
» pienliam Salomonis, et ecce plusquam Salomon liic'.»
Duas hoc loco rcs discimus , et venturum essc judicium ,
ct cummorluorum rcsurrcctlone vcnturum. l)c îini\itis

cnimcl rcgina Auslri ([uando isla dicclKit, dc iiKirtuis sinc
dubio Io(|ucl)atur, (|iios lamcn indic)U(licii rcsurrccturos

esse jMTcdixil. >icc id(!o dixit : (( Condcnmabunt, » quia
ipsi judicabunt : scd (|uia cx ipsorum comparationc isti
mcrito danuiabuntur.
II. Kursus alio loco, cluu dc Iiominum l)onorum cl
malorniu nunc |M'rmi\lione ,

postea scpanitione , ([Uie uti-
((uc dicjudlcii riUuracst lo^picrctui' , adliibuit siiuilitud:-
'Mattli. w, 22. — -IbiJ. 21. — 3 IJ XII, ji, 4j.

DE civnAie uti, iiBEK x\. 75
ixein de Lritico seniinato ot super seminatis zizaniis, eam-
que suis exponens Discipulis : « Qui scminat , inquit, bo-
» num semen , est Filius hominis : ager autem est mun-
)j dus : bonum vero semen hi sunlfilii regni; zizania autem
ft filii sunt nequam : inimieus autem qui semiuavit ea
» est diabolus : mcssis auLcm consummatio siEculi est,
» messorcs vero Angcli sunt. SicuLergo colliguntur ziza-
» nia, et igui comburuntur: sic erit in consummatione
> S8eculi. Mittet Filiushominis Angelos suos, et colligent
» de regno ejus omnia scandala, et cos qui faciunt iui-
a quitalem, etmitlent cos in caminum ignis :ibi erit flc-
a tus et stridor dentium. Tunc justi fidgebunt sicut sol

*» in regno Patris eorum. Qui habet aures audiendi, au-
» diat'. » Hic quidem judiciumvcl dicm judicii non no-
minavit, sed mullo eum clarius ipsis rebus expressit, et in
finc sreculi futurum esse priedixit.
III. Item Discipulis suis : «Amen, inquit, dico vobis
» quod vos (jui scculi ;slis me, in regcneratione, cum se-
a derit Filius hominis in scde majestatis sure, sedebitis et
» vos super sedcs duodecim ,
judicantcs duodecim tribus
» IsraeP. » Ilic discimus cum suis Discipuhs judicaLurum
Jesum. Unde et ahbi .ludrois thxil : u Si ego in Beelzebub
» ejicio daemonia, fdii vesLri in(|uoejiciunt? Ideo ipsi judi-
Ncc (luoniam super duodecim sedes
» ces veslri crunt.- »
Sessurosessc duodeeim solos homincscum ilJojuthcatu-

ail,
rosputaredebcmus. Duodenario(|uippe numero, universa

quoedam significata cst jutricantium nudLiLudo propLer ,
duas partes numeri septenarii, (juo significaLur plcrunujue

universilas : (juae tlua; jiarLcs, id est, Iria et tjuatuor, al-
tera jicraltcram muhlijIic:iLffi duodecim faciunL. Nani cL

quaLuor lcr, cl Lria quater duodecim sunt : et si qua alia
'
' MaUli. xiii, 37-1)3. — -IJ. xi\, 28. — ÎJ. xii, 27. — 4 ViJe lCnar. in
Ps. xux, n. 9.
76 S. AtcrSTIM EPISCOPI '
liiiiiis duocleiiaiii nrnncri, ([unc ad hoc valcat , ralio ropc-
rilur. Alioquin quoniam in loruin Jnda- tiadiloris apos-'

tciluni Matlhinni lcgiiuus ordiualum '
;
nîoslohis 1'auhis,
(|ui 1)Ims illisduiuibus Jaboravil^, ubi ad judicandumscdcat

non hahcbit : qui profccto cum aUis sanctis ad numerum
judicuni sc]KMliucrcdcinonstrat, cumdicit : « Nescitisquia
Angclos judicahimus ' » Dc
quoqnc judicandis in hoc ipsis
numcro duodcnario similis cansa est. Non cnim quia dic-

tum cst « Judicanlcs duodccim trihus Isracl, » trihus
:
Lcvi, qu;« tcrtia-dccima cst al) eis judicanda non crit, ,
aul solum illum populum, non ctiam cfetcrasgcntcs judi-

cal)uut. Quod autcm ait « In rcgencralionc, m proculdu- ,
hio morliiorum rcsurrcctioncm nominc voluil rcgcnera-

tionis intelligi. Sic cnim caro nostra rcgcncral)itur pcr
iucorrupfioiicm , ([ucmadmodum est anima nostra rcgc-
ncrala ])cr fidcm. . .v.,,;- ,i
IV. Multa pnvlcrtô; qnre de ulliino judicio ita dici
vidcnlur, nt diiigcnlcr considcrata ivjKriautur and)igua,

V(>l niagis ad aliud ])crlincntia ; sive scilicet ad cnm Sal-
vatoris advcnlum , (]uo per tolum hoc tcm]ras in Ecclesia
sua vcnit, hoccst, in mcmbris snis, ])articidalim al(]uc
paulalim , (juoniam lota corpus cst cjus ; sive ad cxcidium
terrenfe Jerusalcm : ipiia ct dc illo cuin l<)(]uitur, j^lc-
rnm(]U(> siclo<]uilur, l;in(]uaui dc liuc s.cculi at(]uc dc illo
dic jiidicii novissimo ct luaguo Io(juatur; ita nt dignosci

non possit onmino, nisi ca (]u.t apud Ircs Evangelistas
Matlhrcum, 3Iarcuiu, cl Lncam dc hac rc simililcr dicta
sunt, intcr se omnia ('onfcranlur. Qua-dam ([uipiie altcr
ohs(mrius, altcr c\[")li(at piauius nt ca qua> ad unam rcm :
jicrlincnlia diciinlur, apparcat nndc dicanlur. Quod l;i-
ccrc utcuni([U(,' curavi in (pKidiiin cpislola . (juam rc-

scri|)si ad hcnKc mcmorirc viruiii Ucsydiium, SalonitaiKC
" .Vtt, 1, 2il. — •
l Q.H\ XV, 10. — -MJ. VI, 3. '•
,
DE CIVITATE DEf, LTBEU X\. 77

iirbis opiscopnm, ciijus cpistolnfi liluhis est : Dc fiiic sre-
culi, II.•-)/--:. .
V. Proindu jani illnd liic dicnm, qnod in Evangelio

sccundum Maltiiccum de separatione bonorum et malo-
rum lcgitur per judicium pivTscntissimum atque novissi-
mum Christi. « Cnm antem vemril , inqnit, Fihus ho-
)) minis in majestale sua, et onnies AngeH enm eo, tnnc
)) sedem majestalis sufe, et eongregaljuntnr
sedebit snper
» ante cum omnes gentes, et separal)it eos ab inviccm
)) sicnl pastor segregat oves ab hnpdi.s : et statuet oves
)) quidem a dextris suis , h;ipdos autem a sinislris. Tunc
» dicet Rex liis, qni a dcxtris cjus crunt : Vcnite hcnc-
)) dieti Patris mei ,
jiossidete paratnm voIjIs regnum a
)) eonstitntione mnndi. Esnrivi enini, et dedistis inihi
» nianducare; sitivi, ct detbstis niilii bibere-, hospes eram,
M ct coUegislis nie-, muhis, et eoopernistis me ;
inlirmus,
» me; in eareere eram et venistis ad me.
et visitaslis ,
» Tunc respondeljnnt ei jnsti, dicentcs Doniine, (piando :
» vidimns tc esnrienlem , et pavinuis : sitienlem, et dc-

» (hnuis lil)i potnnii' Quando anlem te vidimns liospitem,
» et eoliegimus te; ant nndnni , et cooperuimus tei' Ant
)) qnando te vidimns inliinunn , aut in earcere, ct veni-
» mus ad te? Et respondens ll(,'x dieet illis Amen dico :
» vobis ,
quandiu uni ieeistis de his fratriluis meis mini-
» mis , milii feeistis. Tunc dicet , inquit , et liis C[ui a si-
» nistris erunt : Diseedile a nie maledicti in igncm netcr-
» nnin, qui paratns est diabolo et angelis ejns'. » Deindc

similiter eliam his ennmerat, (piod illa non tecLrint, qnae
dextros feei.sse memoravil. Simililcrqne inlerrogantilins ,
quando eum viderint in liorum indigenlia eonstilntum :
qnod minimis snis faclum non est, sibi l'act(nn non iuissc
respondet sermoncmquc concludens «Et lii, incinit,
•, :
Jâtth. xvv, 3i-|i.

78 s. AvovsTiM F.Piscon
» iii siippliciuni .Ttmiiiin ihiinl, jiisli autem in vilam

)) ;<'t('manT. » Joannosvero evangclistaapcrlissimo narrat
ciini in rcsnrrcctioni' morliiornni 1'nlnrnni pr.-cdixissc jn-
dicuini. (jnni cnim dixisscl : « Nc(|uc cnim Patcr judicat
» quemquam, sed judicium omnc dcdit Filio, ut oranes
)) honorificcnt Filinm, sicnt lionorilicant l'atrcm : t|ui
)) non liunorilicat l"iliuni, non lionorilicat l'alrcm, qui

» misitillum'^ : » protinusaddidit : (( Amcn, amcndicovo-
» bis,(|iiia (jni vcrjjum mcnin audit, ct credit ei qui me
)) misit, liabct vilaniirtcrnain 5
ct in jndiciiim non vcnict,
» scd Iransiit a mortc in vitaiii'^. » Eccc liic dixit lidclcs
suos in judicium non vcnire. Quomodo ergo per judicium

scparajjuntnr a malis, ct ad cjus dcxtcram stalnnU, nisi
(inia lioc loco judicium pro daninatione posuit? In tale
quippc judicium non venient, qui audiuntverbum ejus,
et eredunt ci cpii misit illnm. ',;i . ;.,
%%/W WV\ \A.%\ W\\ W\\ XV\\ W\\ \A.\.\ \v\\ \\\\ wv\ -vw W%\ XV\\\,W\ VW.\ WVV VWV VWWVl
"
CAPIJT Yl. '
'
Qiice sit prhna restirrcctio, qitce secunda.
Deinde adjungit, et dicil ; (( Amen, amen dico vobis,

» t[uia vcnit liora, ct miiic cst, (juando mortui audicnt
» voccm Filii l)ci; ct qui audicrint, vivcnt. Sicul cnim
H l'atcr liabct vitam in scmctipso, sic dcdit et Filio habere
» vilam in scmctipso ^ )> Noiidum d(.' sicnnda rcsurrcc-
tionc, id cst corporum, locpiitur, qu;e in tinc iutnra est;
sed dcprima, quoenunc Hancquippc ut dislingucrcl,

est.
ait Ycnit liora, ct nunc est.

: (( Non autem ista corpo- )>'
rum, scd ;ininiarum csl. llabcnt cnim ct aninue morlcm

suam in inipictatc at(pi(! [)ccc;itis sccundiiiii ([iiam iiior- :
'Mallli. XXV, 16. — 'Jo.in. v, -n, i?>. — ' Ihi.l. — 'i Ibid. zS, ^6.
:
DE CIVITATE DEI, MBER XX. 79

tcm mortui sunt, (.h ((iiibus idcm Doiiiinus ait : « Sinc
)) mortuos sepdiro mortuos suos ^ ; » ut scilicet in anima
mortui, in corpore mortuos sepelircnt. Propter istos ergo
impietatc et iniiiuitatein nnima mortuos : « Yenit, inquit,
" hnra, et nunc est, ([uamlo morttii audient voeem Filii
» l)ei ; et cpxi audieriut, vivent ' . Qui audierint » dixit, cjui
ohedierint, cjui erediderint, et uscjue in (inem persevera-

verint. Xec tecit hic nllam diirerentiam honorum et malo-
rum. Omnihus enim bonum est audire vocem ejus, et
vivere, ad vilam pietatis ex impietatis morte transeundo.

De qua morte ait apostokis Pauhis : « Ergo omnes mor-
» tui sunt, et pro omnibus mortuus est, ut cpii vivunt,
» jam non sihi vivant, sed ei qui pro ipsis mortuus est,
» et resurrcxit ^. » Omnes itaque mortui sunt in peccatis,
n(>mine prorsus execpto , sive originalihus , sive etiam
vohintate addilis vel ignorando, vel sciendo, nec faciendo
quod justum est : et pro omnihus mortuis vivus mortuus
estunus, id est, nullum liaijens omnino pcccatum : ut (|ui
•per remissionem peceatorum vivunt, jam non sihi vivanl,
sed ci qui pro omnibus mortuus est propter peccata nostra,

et resurrexit propler justificationem nostram-, ut credentes
ineum rpii juslifieal impium ex impietatejustilicati, tan-
1 quam exmorte vivifieali, ad priuiam resurreetionem, quae
nunc est, pertinere possimus. Ad hanc enim primam non
pertinent, nisi (pii i)('ali erunt in .Tternum : nd secundam
vcro, de qua mo\ locuturus est , ct heatos portinere do-
cebit, et miseros. Ista est misericordiap, illn judicii. Propter
quod in Psnlmo scriplum est : « Miserieordiam et juchcium
» canta')0 tibi, Domine'' . »
11. De cjuo judicio consequ(niter adjunxit, ntque nit

<( Et potestatem dedil ei judieium fncere, cjuia FiUus ho-
» minisest^ » Hicostciidit, cjuod ineacarne venietjudi-
Maftl). viii, 22. — 'aCor. v, i4, i5. — 3Ps,-il. f:, i. — 4.Ioaq. v,^;.
80 S. AlOUSTI.M EPISCOri
cnliini'?, in qiia voncrat jiulioandiis. Ad lioc cnini ait:
u QuDiiiani l''iliiis liominis csl. m Ao deinde subjungens

undc agimus : « Nolile, inf[nit, mirari hoc, quia venit liora,
M in (|ua onini'S qui in nionunicntis sunt, audient vocem
» cjus; ct procedcnl qui hona fcccrunl, in resurrcctlo-
)) nom vit;p; (lui veroniala c<^crunt, in rcsurrcclioneni ju-

» dicii'. » lloc csl illud judiciuni, <|uod pauloante, sicut
iiunc, pro daninaliont^ posucrat, dicens : « Qui verbum
» nicuni audit, ct crcdit ei qui niisit me, liabet vitam
» acternam, et in judicium non veniet, sed transiit a morte
» in vilam^ : » id est, pcrtinendo ad ]iriniam resnrrec-
tioncni, qua nunc Iransilur a morte ad vilain, in damna-
tionem non veiiiet, quam significavit appellatione judicii
sicut etiam hoc loco,Qui vero mala egennit,

ulji ait : «
» Ke-
in resurrcctionem jndicii, » id est, damnalionis.
surgat orgoiii prima qui nonvult in secunda rcsurrec-
,
tionc daninari. « Venit cnim hora, ctnuncest, quando

» inorlui audient vocem FiHi Dci; et qui audierinl, vi-
» vcnl \»idest, indamnationemnonvenicnl, qu:esecunda
jnois diciliir iiuiiiain inorlem, postsccundam, qu.ie cor-

:
))oruni fuLura est, re:>urrectionem, prrccipiLabunlur, <[ui

in prima, ([u;e csl, non rcsurgunt. u Venlet
aniinarum
» enim hora, » ( ubi non ait u Et nunc est » qnia in : ;
fme Sfficuli erit, hoc est in ullimo et niaximo judicio Dei, )

((quando onines qui in nioiuuncntis sunt, audienl voceiu
» cjus, et [iroccdent. » Non dixit qucmadmodum in \m-
nia : u Kt <[uiaiidicrint, vivent. » Non enimomnes vivent,

ca scihect vila, (|u:e ([uoniam bcala est, sola vila diccnda
cst. Nani uti([ue non sine ([uahcnmque vila [K)ss<yit amhre,
ct de monumcntis, resurgente canie, procedcre. Qnare
auli,'ni non omnes vivent, in eo quod sequitnr, docct :
u Qui hona, inquit, feccrnnt in rcsurrcclionem \\[:v, »
I
Jn.in. V, a8, 29. — ' IbiJ. 2|. — MbidemaJ.
rr rivtTAxr pft, j.ip.tv. w. 81
lil siint c[iil vivciit : (i (}tii vcro maia egfriint, iii i"(?siirreo-
>i tionem jiulicii, » lii sunt (|ui non vivcnt -, ([iiia secunda
iiiorte morientnr. Mala quippc egerunt, cjuoniam male
vixerunt : male autem vixerunt, c|U:e nunc c[uia in prima,
cst, animarum resurrectione non revixerunt, aut in co
c[uod revixerant, non in iinem usque maiiserunt. Sicut
ergo flure sunt regenerationes, de ([iiihus jam supra locu-
tussum, una secunclum iidem, f[u,T. nunc iit p:'r haptis-
mum;alia sccundum carnem, f|u";i' iict in ejus incorrup-
tione atf[ue immortalitate per judicium magnum attjue
novissinumi : ita sunt et resurrectiones dufe, una prima,
x[uee. et nunc animarum est, quae vcnire non per-
esl, et
mittit inmortem sccundam alia sccuiida, ([ux nunc non

;
est, scd in sa>culi iiiie fiilura i^st. ncc animarum, sed cor-
porum est, ([u:e pcr ultimam judicium alios mitlct iu

secundam mortem, alios in eam vitam, quae jion haliet
mortcm. ; ; ;
(WV> \Wk VWV VV\\ \\\\ \.\\\ \\l\\ \W\ WVWVM-VIAV WV* WV\ \V\V VVVV VVVVVWV WW VWVV%
^''•';' "•':' CAPUT VII. -=-^ '

'^
• .
Be duahiis resiin-eclionibus ef de mille aimls qiiid

^''in ^poca/rpsi Joannis scriptuin sil, et quid dc cis
''
rationahditer sentiatur. -•^-••-'i'' • " ' m
~ I. De liis dualnis resurrectionilius idcm Joanncs cvan-

gelista in lihro, qui dicitur Apocalypsis, eo modo locutus
'est, ut earum prima a ([uihnsdam nostris non intellecta,
incuperetiam in cpiasdam ridiculas fahulas vcrteretur. Ait
"quippe in lihromcmoraio Joannes apostoliis Et vidi : ((
0) Angelum descendentem de cnelo hahcntem clavem ,
« ahvssi, et catcnam in inanu sua. et tcnuit draconem

C\!. t>
82 S. AVGtSTCNl EPISCOPI
» illum serpcntem antiqiuim, qiii cognominatus est Dia-
» bolus etSatanas, et alligavit illum niille annis, et misit
)) illinn in ahyssuni; et tlausit, ct signavit super eum,
» ut non soduceret jam gentes, donec finiantur mille
» anni : jiost haec oportet eum solvi hrevi tempore. Et
» vidi sedes, ct sodentcs supcr eas, et judicium datum
» cst. Et anima' occisorum j^roptcr tcstimonium Jcsu, ct
» propter verhum Dci, ct si qui non adoraverunt hes-
» tiam, ncc imagincm cjus, nec acccpcrunt inscriptionem
» in tVonte aut in manu sua, et regnavemnt cum Jesu
» millc annis : rehqui eornra non vixcrunt, donec linian-
» turmiilc anni. Haec resurrectio prima est. Beatus et sauc-
n tiis (!St. (]ni liahct inhac priina rcsurrcclionepartcm. In
» istiss(nundaniors noniiahetpotcslalem^sedcruntsacer-
» dotes Dci et Christi, et regnahunt cum eo mille annis ' . »
Qiii proptcrh.Tc hujus lihri verha primam rcsurrectionem

fiiliuatn suspicati sunt corporalcm, intcr c;iptcra niaxime
numcro annorum millc pcrmoti sunt, tanquam oporteret
in sanctis eo modo velnti (anli temporis fieri sahhalismum,
vacatioiK? scilicct sancla jKist lahorcs annorum scx mil-
lium, cx qno crcatus est honio, ct magiii illius pcccali
mcrito in hujus uiorlalitalis rcrunuias dc paradisi fclicitatc
dimissuscst, ul (juoniam scriptum (.'st : (( Unus dics apud

u Dominum sicut millc anni, et mille anni sicut di(;s
» unus '^, » sc\ annoruni millihus tan(|uam sex dicbus

implclis, sc(jualur vclul sahhati scplimiis in annis mille
p(jstrcmis, ad hoc scilicct saljhatum cclci)randum resnr-
{jientihus sanelis. Quic opinio csscl utcum(|uc tolcrahilis,
si ;ili(]Ufe dclicise spiritales in illo sahbato afluturac sangtis
])cr Domiiii pnrscntiam crcdcrcntur. j\;mi ctiam nos lioc

opinali ruiuuis ;diquando. Sed cum cos. qui tuncrcsmTCxc-
rint, dicant immodcratissimiscarnalibus cpulis vacaturos,
i; Apoc. XX, 1-')— '-^ Pctr III, 8. ;.;,i-j;:i \-, ,i?-r/dl
nE civrrATK nr.i, iibkr xx. 83
iii quilnis cibus sil tauliis ;h: pot.iis, iit noii soJum luiUam
inoclcstiam teiioaut, scd moduui ([uoquc ipsius iiuncduli-
talis c\ccdanl : luiUo modo ista iiossunt nisi a carnalibus

( rcdi. Hi autcm tjui spiiitalcs sunt, istos ista crcdcntes
iu.\xa-'j.- appcllanl granco vocabulo •, quos , verbum e
verbo cxprimcntcs, nos possunuis 3Iilliarios nuncupare.
Eos anlom longum cst refellerc ad singula ; scd potius,
qu(.'madiuodum Scriptura bacc accipienda sit, jam debe-
nuis ostendere.
II. Ait ipse Dominus J<!sus Christus : « Nemo potest
1) introii\> in dom.um. Ibrtis, clvasa ejuseripere, nisi prius
» alligavcrit forlem '

: » dial)(3lumvoIcns inlclligilbrtem,
(juia ij)se genus luimanuiu potuit tcnere captivum ;
vasa
vero ejus, qutfi fuerat crepturus, fidelcs suos futuros,
(juos ille in divcrsis pcccatis atque inipietatibus possidc-
Jiat. Ut ergo aJJigarctur Jue ibrtis, propterea vidit iste
Apostolus in ApocaJyjisi « Angclum dcscciidenlem de

)) cceJo , habentem cJavem abyssi et catenam in manu ,
)) sua. Et tenuit iiKjuit, draconcm iJJum scrpentcm an-

,
» tiquum, qui cognominalus cst Uial)olus et Satanas, et
» alhgavit eum mille annis, » Jioc est, ejus potestatem ab

eis scducendis ac possidcndis, qui fucrant Jiberandi, co-
hil)uit atcjuc frenavit. MiJJe autcm anni duobus modis
possuut, cjuantum mihi occurrit , intcJligi : aut quia in
ultimis annis miJJe ista rcs agilur, id est , sexto annorum
milJiario tanquam scxto cJic , cujus nunc spatia posteriora
volviuitur; sccuLuro dcinde sabbato, quod non habet
vesperam, requie scihcet sanctorum ,
qurc non liabet fi-
nem ; ut hujus milliarii tanquam dici novissimam partem,

,ûoe remancbat uscjue ad terniinum s,TccuIi, mille annos
appellaverit; eo locj-uendi modo
quo pars significatur a
,
toto : aut certe mille annos pro annis omnibus hujus sne-
' Mavc. 111, 27. , - . •!
6.
»
84 S. AVaUSTINI EPISCOPI
culi posnit •, ut porfocto numoio uotaretur ipsa tcniporis

ploniliido. Miilcnnrius rjuippe numcrus dcnarii numeri
quadratum soliduni r( ddit. Deccm quippe dccics ducta,
fuint ooiilum ; c|ii;t' j:un fiL;iu'a fpi.idrala, sod plana cst.
Ut autoni in nlliliidinoni surgat ol sdlidadat, rursus ,
ccntum docics multiplicanlnr, ol millo sunl. Porro si cen-

tum ipsa pro univcrsitalo alitpiaudo ponuntur, ([ualc illud
cst, rpiod Dominus omnia sua dimiltonti ct cum soqucnti

promisit, dicons : « Accipict in hoc sacculo centuplum ' :
quod cxponcns quodam modo Apostolus_, ait : « Quasi

)> niliil liahontos, ot omnia possidcntos- : » quia ct ante
jain dictmn crat : k Fidolis hoininis tolus mundus divi-
» tiarnm ost^ : » quanto magis millc pro universitatc po-
nuntur, ul)i cstsolichlas ipsiusdonarinccpiadralnr.T? Unde
noo illud molius intolligitnr, quod in l'salmo lcgitur :
« Mcmor fuit in SK^culum tcstamcnti sui , vcrhi ([uod

» mandavit in mille gcnerationes*, » id cst, in omnes.
111. (( Et niisit illum , inrpiit, in ainssum » : ntique
diahohnn misit in al)yssum. Quo nomino signifioata ost
multitndo innumorahilis impiorum ,

quoruni in m.iligni-
tatoadvorsus Eoclosiam Doi multnmprolundasunt corda :
non quia ii)i diaholus anto non crat; sod idoo dicilur il-
luc missus ,
quia exclasus acrcdentihns plns ccepit impios
possidorc. Plus naiiKjue possidotur a diaholo qui non ,
solum alienatus ost a Doo verumcli. m gratis odit scrvicn- ,
tes Deo. Kt clausit, inquit, ct signavit supcr oum ut

((
,
» jam non seducorct gcntes, donec fmiantur mille anni. »
(( Clansit su])or oiim , » diotum cst, intordixitoi nc possit

c\ir(!, id ost, ôlilum transgredi. (( Sigiiavit aulom , »
(piod addi^ht, signiricasse milii vidctnr, qnia occultiim

csse vohiil, (pii poitinoant ad jiartom diaholi , (I (pii iion
' ]*!aUli. XIX, >() c' M:nc. \ , ?o. — ' T Cor. vi . lo — 'Prov. vy;i. —
IJL ClVllAIIi UEl , Lll;£ll \\. 8.">
jicrtiiioant. Hoc qnippe in saeciilo isto jirorsns lalct qui,a ;
pt qiii videtur stare, utrum sil casurus ct (|ui vidctur :
jacere , utrum sil surrccturus, iuccrtnm cst. Al) cis aulcm

gentilnis scducciulis liujns iulcrdicti vinculo ct claustro
diabolus proliibetur atiiuc coliibctur ,
quas perlincntcs
nd Christumseduccbat antca, vcl tcnebat. Has(.'nim Dcus
clcgit mundi constilutioncm crucrc dc polcslatc
antc '
tcncbrarum, ct IransfcMrc in rcgnum ^''ilii cbaritalis surc,

sicut Apostolus ait^ Nam scduccre illum gcntcs cliam
nunc, ctsccum trabcrc iu .Ttcrnamprenam, scd non pr;e-
dcstinalas in aitcrnam vilam, (|uis fidclis ignorat? Ncc
movcat, (|uod sa>pe diabolus scducit cliam illos , (|ui jam
rcgcnerati in Cbristo , vias ingrediunlur Dci. <( Novit cnlm
» Dominus quisunt (^jus^ : » c\ bis in .Ttcrnam damnatio-
ncm ncmincm illc scducit. Sic cnim novit cos Doniinus ,
ut Dcus , (|ucm nibillatclctiam futuroruni: non ut bonui,

(jui bomincm ad pncscns vidcl, ( si lanicn vidct , cujus
cor non videt, ) ([ualis autem postca sit fulurus, ncc sc
ipsum vidct. Ad iioc crgo ligatus cst diabolus, ct inclu-
sus in abysso, ut i.am non scducat gcntcs , cx quibus
constat Ecclesia , ([uas antca scductas tcncbal , antc([uam
essct Ecclcsia. Ncc cnim dictum cst, ut non scduccrcl
ali([ucm;scd <( Ut non scduccrcL, intjtiil, jam gcntcs, » iii
t[uibus Ecclcsiam [jrocnl duljio voluit intclligi Doncc

. «
)) fmiantur, iniûit, millc anni, » id cst, aut (|nod rcma-

net de scxto dic , ([ui constat c\ millc annis; ant onnics
anni ,
quibus dcincc[is hoc s:cculum jicragcndum cst.
lY. Ncc sic accipicndum cst (|uod ait : « IJt non sccbi-
ceret jam gcntcs, doncc fuiianlur niillc anni ; (juasi pos-

tca seducturus slt casiUuUaxat g('ntcs, c\([nibus [iraidcs-
linata conslal Ecclcsia, a([uibus scdaccndis illocstvinculi:)

daustroque proliibitu^. Scd aut illa loculione dictum lsI,
' U;'h(.s. I, '(. — >GjUtt. I; ij. — ' :; TiHi. iij kj.

, ,
86 S. AVGLSTtKI EriSCOPI
HiiaD in Scripturis aliquoties invenitiir, c[ualis est iii
Psalnio « Sic oculi noslri ad Dominum Deum nostrum

:
)) donec miscreatur nostri'; » ne(jue enim cum misertus

fuerit , non erunt oeuli servorum ejus ad Dominum Deum
suum ; aut certe iste est ordo verborum : « Et clausit , ct
» signavit super eum , doneciiniantur mille anni ; )> quod
vero interposnit, « Ut non sedncerel jam gentes. » ita se
halxt, ut al) luijus ordiuis connexione sit liberum, et
seorsus intellig(!ndum , velut si posl adderetur, ut sic se
haberct' lota sententia : « Et clausit , el siguavit super
)) eum, donec fmiantur mille anni, ut non seduceret jam
» gentes ; » id est , ideo clausit , doncc fmiantur millc
anni , ul jam non seduceret gentcs.
• 'V'
'•'
CAPUT VIll.
' ' De aUimtione et soliifione diaboti.
I. <( PosT haec, inquit, oportet eum solvi brevi tem-

» pore*. » Si hoc est diabolo ligari et includi, Ecclesiam
non posse seduccre; h.iec crgo erit solutio cjus, ut
possit? Absit : nunquam enim ab illo Ecclesia seducetur
prrrdcstinata et electa ante mfiudicoustitutionem , de cpia
dictum est : « Novil Dominus ("|ui siml ejus ^
: » et tamen
hic erit etiam illo tempore , cjuo solvendus est diabolus
sicut ex cjuo est instituta , hic fuit et crit omni tempore
in suis ulique (jui snccodunt nascendo morientibus. Kam
pnnlo postdicit, (juod solutus dlabolus scductas gentes
toto orbe h^rrarum altrahct in bcllum adversuseam,
cjuoruui hostiuiu muncrus crit ul arcna uiaris. (( Et as-
» cenderunt , incjuit, super terr;c latiludiiicm, et ciiixe-
' Psal. cxMi, 2. — '.\[)0C XX, 3. — ' aTim n, ig- .

'
'
,
UE CIVITAIE DEl, LlJjEll W. ^7

» rnnt castra sanctorura, et dilectaincivilatem : ct descen-
M dit ignis de cfclo a Deo, et comedit cos : et (.lial)olus
» qui seducebal cos, niissus est in slagnum ignis ct sul-
» phuris , ubi el bestiaet pseudo|iroplieUi-, et crueiabun-

)) tur die ac nocle in s;pcula sfcculorani'. » Seil lioc jam
ad judieiuni novissimum pertinet, (piod nunc propterea
connnemorandum putavi, ne ([uis ex.islimet co ipso paryo
tempore quo solvctur diabolus iu bac tcrra Eccleaiam
, ,
non fuLuram illo hic cam vel non invcnienle cum fiic-
, ,
rit solulus, vel absumenle, cum iuerit modis omnibus
persecutus. Noii itaque ]« rtotum lioc tempus, (piod libcr

iste compleclitur, a primo scilicet adventu Ghristi usque
jn saecuU Hnem , (pio eritsccundus ejus adventus, itadia-
Lolus aUigatur , utejus haec ipsa sit alligatio, per hoc in-
tervaJlum , (piod mille annorum nuniero aj^pellal, non
seducere Eeelesiam ; cpiandoquideni illam nec solutus
utique seducturus est. Nam proleclo si ei alligaii esl, non
posse seducere, sive non permilti; ((uid erit solvi, nisi
posse seducere , sivc permilti ' Qmd absit ul iiat : scd ali-
gatio diaboli , est non |)erniitli exercere tolam tenlatio-
nem quam ,
potest vel vi vel dolo ad seducendos bomi -
nes, in partem suam cogendo violenter, fniudulrnterve

iallendo. Quod si permitleretur in tam longo leniporc et
lanta infirmilate mullorum ,
plurimos tales , ijuales Deus
id perpeti non vult , et fideles dgicerel , et ne creder(jnt
impediret, quod ne faceret, alligatus est.
II. Tunc aulem solvetur, (piandoct breve teinpus erit.
Nam tribus aiuiis et sex mensibus legituj' totis suis suo-

rumc[ue viribus sasviturus , et tales erunt, cum ([uibus ei
belligerandum est, ut vinci tanlo ejus im|)etu insidiis-
([ue non possint. Si autem nuuc[uam solveretur, mi-

nus appareret cjus maligna j)otentia minus baucta^. ,
'
Apoc. xx, 8-10. !-•.'.;;. :':•;.. :ir.;: :!,J./!l
,
88 S. ALGUSTIM EPISCOI'1
Civilafis fidelissinia paticntia probarotnr-, minus dc-

nicpie pcispiccrclnr. (iiiam magno cjns maio lam bene
fucrit usus Omnipotcns : qui cum ncc omnino abstulit a
tcntatione sanctorum, quamvis ab eorum interioiibus ho-
niinibns, ubi in Deum crcditur foras missum, ut forinsc-
tus cjus o]-)puL;nationc proficcrcnt ; ct in cis , cjui sunt ex
parte ipsius, nc quantam posset cirundendo et
aliiLjavit,
exercendo nialitiam, innumerabiles infirmos ex quibus

Ecclesiam niullipbcari ct inqileri oporlcbat, abos crcdi-
luros, alios jam credentes, a fidc pictatis bos deterrcrct,
hos frangeret; et solvet in iine , ut quam fortem adversa-
rlum Dci Civitas snpi ravcrit, cum inijcnti gloria sui re-
demploris, adjuloris , corum sane,
libcraloris, aspiciat. In
qui tunc fulnri sunt sanctornm alque iidcbum compa-
,
ralione quid sumus? Quandoquidem ad illos probandos

tantus solvclnr ininiicus. cum quo nos ligato lantis peri-
culis dimicamus. Quamvis cl Iioc lcmporis intenallo
quosdam mililcsChristi tam prudcntesetibrtes fuisse atque
csse, non dubium est,ut eliamsi lunc inistamortalitalevi-
verent, quando ille sohetiir, omnesinsidias cjus atque im-

petusctcavercntsapicnlissinie,ctpalicnlissimesustincrcnt.
III. H.ec aulem alligalio diaboli non solum faeta cst
cx quo cfcpil Kcclesia pr;rlcr .hidrcam tcrram in nalioncs

alias aliasquc dilatari ; scd ctiam nunc iit , ct lict usîue
ad terminum saeculi ,
quo solvendus est. Quia et nunc ho-
mincs a!) infidclitatc, in qua ipsccos possidcbat, conver-
lunlur : ad fidcm, el usqucin illnm lincm sincdubio con-
\('rlenlur : cl uticpic unicuique istc forlis tunc alligalur,
quando ab illo tanqnam vas ejus eripitur : et abvssus ubi
inclnsiis cst. noii in i isconsuniptn cst, (luandosunt mor-
tui ,
qui tunc ciant (piando esse c(e]Ht inclusus : scd suc-
cesserunt eis alii nascendo, nUjiic succedunl . ilonec (i-
niatiir boc Sieculum , (jui odcrinl Chrisliauos , iu (piorum

,
UE CIVITATE DEI , LlliER x\. 89

([uolidio, vdut in;ibysso, crecis et profuncJis coiclibus
includatur. Utrum aulcm cliam illis ultimis tribus annis
ct mcnsibus scx, quando solutus totis viribii^ saevilurus ,
cst aliquis in qua non lucrat

, sit acccssurus ad (lilcm ,
,
nonnulla qutcstio cst. Quomodo cnim stabit quod dictum

cst: « Quis intrat in domum lortis, ut vasa cjus eripiat
» nisi prius albyavcrit fbrtem ', » si ctiam solulo eripiun-

tur? Ac pcr hoc ad lioc cogcrc vidclur isla scnlcntia , ut
credaniusillo, licctexiguo, tcmporc ncmin(>m acccssurum
cssepopulocbristiano, scdcumeiscpii jamChristianirepcrti
fuerint, diabolum puiiuaturum : cxquibus cliamsi ahqui
victi secuti eum fucrinl, non cos adpr:cdcstinalum lihorura
Dci nunicrum pcrlinere. Ncquc cnim Irustra idcm Joan-
iies aposlolus, (|uict hanc Apocalvpsim scripsil, in Epis-
tola sua de cpiiljusdam dicit : « E\ nobis cxicrunt, scd non
» erant ex nobis : nam si fuisscnt cx nobis, mansisscnt
» utic[uc nobiscum^. « Sed quid iiet dc parvulisi' Niiuium
(]uippe incrcdibile cst nullos jam natos ct nondum bapli-
zatos pr;eoccupari Christianorum filios illo tcmporc in-
lantes , nullos ctiam ipsis nasci j;un diebus ; aut si crunt,
jioncos a parcntiJHis suis adlavacrum rcgencr;itionis modo
quocunupic pcrduci. Quod si fict, quo paclo solutojam
diabolo vasa ista cripienlur , in cujus domum ncmo inlrat ,
iit vasa cjus cripiat, nisi prius alligaverit cum.^ Imo

vero id polius est crcdendum , nce qui cadanl dc Eccle-
sia , nec qui acccdant Ecclcsirc illo tcnqwrc dcCuluros :
sedprofecto tam fortcs crunt ct parcntcs pro bîplizandis

parvulis suis , ct hic cpii tunc' priiiiilus crcdituii siint, ut
illum fortem vincant ctiam non liyatiim , idcsl, omnibus,

c(ualibus antca nuncju;im , vel arlibus insidiantcm , vcl
urgcntem viribus , cl \igilantcr intelli<;ant, ct toleranter
fcrant; ac sic illi ctiam non ligalo cripiantur. >'cc idco

' M.iUli. XII, 21J. — ' I Joan. n, iij.
90 S. AtGlSTIM EHSCOPl
ialsa erit evangclica illa scntenria : « Quis intrat indomum
M forlis, ul vasa ojuseripiat, nisi prius alligaverit fortem? >»
Sccundiini cnim scntcntire ejus vcritalcm, ordo iste ser-
vatus csl, utpriusallii;arclur lortis, ercpliscjue vasis cjus,

longe latequc in omnibus gentibus cx firmis et infirmis ita
nniUiplicaretur Ecclcsia , ul ex ipsa rerum divinitus prse-

dictarum ct implctarum rolmstissima fidc ctiam soluto ,
vasa possit aufcrrc. Sicul cniin iatcndum cst multorum

refrigcsccrc charitatem, cum abundat inicpiitas, etinusita-
tis maximis<|uc persccutionibus at(pic fallnc-iis diabolijam

soluti , eoscjui in libro vitae scripti non sunt esse multos ,
cessuros :ita cogitandum est , non solum cpios bonos fide-

lesilliid tcmpus invenict, sed^^nonniJlos ctiam qui fbris
adhuc crunt . adjuvantc Dei gratia, pcr considcrationem

Scripturarum, in (juilûset alia et finis ipse prsenuntiatus
cst, qucm venire jam sentiunt, ad cr(xlcndum quod non

crcdcLant, futuros essc firmiores, ct ad vinccndum ctiam
non ligalum diabolum fortiores. Quod si ita crit, proptc-
rea prDecessisse dicenda est ejus alligatio , ut et ligati et
soluti expolialio sequcrelur : cjuoniam de hac rc dictum

est : « Quis intrabit in domum fortis, ut vasa ejus eripiat,
» nisi prius allig<iveril forlt:m? »
.11.. !
,
DE CIVITATE DEI, LIBER XX. 91
^M^^^Vt V%jV\ V%'\t\\'%'f'VVV«VVV%'VVk\VVVXVVV\VVV\VV\'«VV%^\'VV«\^/\'t'VV%^^^'VVV'tVVV\'V«<
t''^f'>i!'^ '
^-
CAPUT IX.
' '•'' -''''-'
•.;- !> »i" . , . , -.
Quod sit rcgiium scnictoruni cum Christo per mille

annos, et in quo discernutur a regno ceterno.
1. Ikteuea diim mille nnnls ligatus cst diabolus', sancti

regnanl cum Chrislo ctiani ipsis mille annis eisdem sine
dujjio, et eodem modo intelligendis, id est, isto jam tem-
pore prioris ejus adventus. Excepto ([uippe illo regno, de
cjuo in fine dieturus est : « Venite benedicti Patris mei',
» possidete paratum voljis regnum- » nisi alio aliquo ,
modo , longe quidem impari, jam nunc regnarent cum

illosancli ejus, (juibus ait : « Ecce egovobiscum sum us-
» que in consummationem sajculi' ; » prolecto non etiam
niuic diceretur Ecclesia regnumejus regnumve ccelorura.
Nam uti([ue isto tempore in regno Dei eruditur scriba
ille, (jui profert de tliesauro suo nova et vetera*, de quo
supra locuti sumus. Et de Ecclesia collecturi sunt zizania

messores illi, cjuae permisitcum tritico simul crescere uscjue
ad messem : ([uod exponens ait : « Messis c!St finis sicculi
» messores autem Angeli sunt. Sicut ergo colliguntur

» zizania, et igni comburuntur •, sic erit in consummatione
» sfeculi : miltet Filius liominis Angelos suos, ctcolligent
» de regno ejus omnia scandala^ » Numc]uid de rcgno
illo, ulji nulla sunt scandala? De isto ergo regno ejus,
c[uod est hic Ecclesia, colligentur. Item dicit : (( Qui sol-
» verit unum de mandatis istis minimis , et docuerit sic
' Apoc. XX, g. — =MaUli \\v, j!\. — 3 [j \xviii, 20. — "* lU. xiii, 52.
— * IbiJ. 09-4^.
92 S. AlGtSTlKI EPISCOI-I
» lioniiiirs, iiiiiiiimis vocabiliir \n icgno cwlorum qui :
» autcm fecerit, et sic docnerit, magnus vocabitur in regno

» coelorum '. » Ulrumque dicil in regno crclorum , ct
f|ui non lacil mandala qure docct, boc cst cnim solverc,
non scrvarc, non laccrc; ct il]um cjui facit cl sic docct , :
scd isluni miiiiinuiii, illiim mai;iuim. \'A ('nnliiiuo sccutus
adjnnît :» Dico cnim vohis, (|uia nisi abundaveril justi-

» lia vcslra supcr Scribarum ct Pharisreorum ^, » id cst,
siipcr jiistiliam corum (|ui solvunt rpiod doccnt. Dc Scri-

his enini ct Pbaris;ris dicit alio loco : (( Quoniam dicunl,
» ct non faciunt'.» Nisi ergo super eosabimdavcrit justilia
vcstra, id est, ut vos non solvatis, sed faciatis polius quod

docetis , (( INon intral)itis, iiKpiil , in regnuni cadorum. »
Aliomodo igilurinlclligendum cst rcgnum c(êlorum, ubi

ambo sunl , ct ilb; scilicct qui solvit (piod docet , et ilh;
(|ui facit ; sed illc minlmus, iste magnus : alio modo au-
lem regnum c(T'lorum dicittir intrat nisi illc ,'
quo non
(pii facit. Ac pcr lioc ubi utrunKpie genus csl Ecclesia ,
cst, (iiialisiiunc est ubi autem illud solum erit, Ecclesia

:
cst (jualis tiinc cril

, (|iiaiulo malus iii ca non cril. Ergo
,
Ecclcsia cl iiunc csl rcgnuin r.bristi, rcgnumi|ue ca.'lo-

rum.Ûcgnanl ila(]nc cum illo ctiam nunc sancti cjus, ali-
tcr ()uidcm , (|uam lunc rcgiiabiint : ncc lamen cum illo
rcgnant zizania, (|uamvis in Ecclcsia cum triti(;o crescant.

Ilcgnant cnim cum illo. f[ui laciunt ([uod Aposlolus ait:
(( Si rcsurrcxislis cum (iliristo, ([u.t sursum sunt sapite,
'» uM Cbristus est in dexlera Dei scdcns : qu.ie sursum
'
n sunt([u;rrilc,nou([u;psuper tcrram'.» Dequ;ilihus ilcm
dicit , ([uodcoruin convcrsatiosit in (•«lis. Poslrcmo rcg-
"nant ciim illo. ([ui modo sunt in rcgno cjus ut sint
co .
ctiam \\)s\ rcynum ejus. Quomodo autem sunt regnum

Cbristi, qui, ut alia taccam, quamvis ibi sint donec colli-
'M;iUli. V. iij. — 3_ îbiJ. :io. — -'IJ xsiii, 3. — ^Coloss. jii, i, -^.

nE CIVITATr, liKI, LIBKIt w. OJ?
ganliir m fiiie ssf^culi de rcgno ('jiis omiiia scamlalM, ta-

meii illic sua quaTunt, non (ju.-c Jesu Cliristi 1'
II. Delioc ergoregno niililiie', in quo adhuccunihoste

confligilur, et a!i([uando repuynatur repui^nantibus vitiis,
alic[uando cedcntibus imperatur, donec venialur ad ilkid

pacatissimum regnnni, ulii sine hoste regnaljitur, ct de hac
prima resurrectione qune nunc cst, liber isle sic loquitur.
Cum enim di\isset alligari dialjohmi mille annis, et jios-
tea solvi brevi tempore, mox recapitulando c|uid in islis
mille annis agat Ecclesia vel agatnr in ea : » Et vidi , in-

1) tiuit , sedes et sedentes super eas , et judicium dalum
)) est^. » Non hoc putandum est de ullimo judicio diei ;
sed sedespraepositorum, etipsipnepositi intelligendi sunt',

per (|uos Ecclesia nunc gubernatur. .hidicium autem da-
tum nuUum melius accipiendnm videtur, ([uam id quod
dictum est : (( Qu;e ligaverilis in terra , Ilgata erunt et
)) in ccelo; et c[nnc solveritis in terra , soluta erunt et in
» ca'lo'.)) Unde Apostolus, (( Qnid enim mihi est, inquit,
)) dc his cjui foris sunt judicare:' Nonne de his ([ui intus
h stmt vosjudicatis* ? Etanim.T, in([uil, occîsorum prop-
)) ter testimonium Jesu, etpropter verbum Dei^:» subau-
dilur quod poslea dicturus est : <( Regnaverunt eum Jesu
)) mille annis , » animre scilicet Slarlyrum nondum sibi
corporibus suis redditis. Ne(|ueeniin piorum anim;c mor-

tuorum separantur abEcclesia, qu,'e diam nunc estreg-
num Christi. Alio([uin nec Dei fieret eorum ad altare
memoriain communicatione corporisChristi nee alic[uid ;
prodesset ad ejus in perieulis baptismum currere.Tie sine

illo finiatur hrec vita ; nec ad reconciliationem, ,si forte
malamve conscientiam ([uisc[ue i\h eodem
per ])(i'nitentiam
corpore scparatus est. Cur cnim fmntisl;!, nisi c[ui;i fide-
Plnllp. 111, ')o. — ' .\iioc. XX, .'! — ''

Wallli. xviii, 18. — i 1 C,oi\ v, 12.
54 S. AVGUSTIKl EPISCOPI
les, etiam deluneti, membra ejus suut? Quamvis ergociuu

suis corporibus nondum jam tamen eorum animse reg-
,
nant cum illo, dum isti mille anni decurrunt. Unde in

hoc eodem libro et ahbi legitur : « Beati mortui , (|ui in
» Domino moriuntur, amodo et jamdicit Spiritus, ut re-

- « quiescant a Lrburii)ussuis; namoperaeorumsei|uuntur
» illos'.» Regnat itaque cum Christo nunc primum Eccle-
sia in vivis et mortuis. «Propterea enim, sicutdicit Apos-
» tolus, morluus est Christus, ut et vivorum et mortuorum
M dominelur^.» Scd ideo tantummodo IMarlyrum animas
•
commemoravit quia ipsi pr.T2cipue re^nant murtui cpii
,
,
usque ad mortem pro veritate certaverunt. Sed a parte

totum etiam coeteros mortuos intrlHgimus perlinentes ad
Ecclesiam, quod est regnum Christi.
111. Quod vero sequilur « Et si qui non adoravervmt
,
» bestiam, ncc imaginem ejus, nec acceperunt inscriptio-

» nem in iVonte, aut in manu sua' : » simul de vivis ac
mortuis debemus accipere. Qutc sit porro ista bestia,
quamvis sit dilijêntius inquirendum, non tamen abhorret
a fide reeta, ul ipsa iuipia Civilas inlelligatur, et popuhis
infidehum contrarius pupuk) lideli el Civitali Uei. Imago
vero ejus simuhilio ejus mihi videtur, in eis videhcet ho-
minibus, qui velut fidem profitentur, et infKiehter vi-
vunt. Fingunt enim se esse quod non sunt, vocanturcpic
non veraci eiligie, sed fallaci iuiagineChristiani. Ad eam-
dem namqne besliam pertinent non solum aperte ininiiiji
nomiuis Cluisli et ejus gIoriosissim;c Civitatis, sed eliam

ziiania, qu;c de regno ejus, quod esl Ecch'sia, in fme SyC-
cuh colhgenda sunt. Et cpiisuntciuinon adorant bcistiann,
nec imaginem ejus nisi qui faciunt cjuod ait Apostohis
, :
« Nesitis jugum ducx^ntcscum infidehhus*? » Nonadorant
enim, id csl, non cousentiunl, non subjiciunlur neque :
• Apoc XIV, i3. — -Rom. xiv, 9. — ' Apuc. x\, \. — iaCor. v), 14.
,,
DE «IVITATE DEl, LIBF.n XX. 95

accipiunl inscriptioneiii , notam scilicet criminis , in
fronle ,
propter prolessionem ; in manu propter operatio-
nem. Ahiiis igitur malis alicîi, sive adluic in ista mor-
tali earne vivenles, sive defiineti , regnant cum Christo
jam nune, (pioilam modo iuiie tempori congruo, per to-
tum lioe inlervallum, cpiod numero mille significatur an-
norum.
IV. « Reliquieorum, inquit, non vixerunt' Hora enim .
» nunc est, cum mortui audient vocem Filii Dei; et qui

» audierint vivcnt" « reliqui vero eorum non vivent.
, :
Quod vero suijdidil « Donec finiantur mille anni , » in-

,
telligendum est quod eo tempore non vixerunt, quo vi-

,
veredebuerunt, ad vitam scilicet de morte transeundo. Et

ideo eum dies vencrit, quo fiat et corporum resurrectio
non ad vitam de monumentisprocedent, sedadjudicium-,
ad damnationem scilicct, quae secunda mors dicitur. Do-
nec enim finiantur mille anni, quieumque non vixerit, id
est isto toto temporc quo agitur prima resurrectio
, non ,
audierit vocem Filii Dei, et ad vitam de morte transierit 5
profeeto in secunda resurrectione, quae carnis est, in mor-

tem secundam cum ipsa carne transibit. Sequitur enim
et dicit : « Htec resurrectio prima est. Beatus et sanctus
» qui habet in hac prima resurrectione partem', » id est,
partice])s ejus est. Ipsc est autcm particeps ejus, qui non
solum a morte, qurc in peccatisest, reviviscit, verumetiam
in eo quod revixerit ,
permanebit. « In istis, inquit , se-
» cunda mors non haljet potestatem. » Habet ergo in re-
rupiis, de quibus supcrius ait :a Reliqui eorum non vixe-
» doncc finiantur mille anni » quoniam isto toto
runt , :
temporis intervallo quod mille armos vocat, quantum-

,
cumque in eo quisque eorum vixit in corpore, non revixit

a morte, in qua eum tenebat impictas, ut sic reviviscendo
' Apoc. XX, 5. — = I .Toan. v, 2'). — 'Apoc. xx, 5, G. ^

. -
,:
'
00 '^'^S. kiidViTt^l EPTRCDPI
primrc hsnnTofinnis parlitvps CiiTcl, nt([iio in POpdtes-

lateni sccunda niors non haberct.
-infii f;l i (: -.•i^-'' . (x-. , if [ -ll!; ..\\->.
-ris.inr.ilinî. ol- CAPUT X-
Qaid respondenduin sit eis , t/ui piiiant resitrrec-
j,
lionein iid sola corpura, non etiani ad animas
_:
perlinere. ,(,., ^,.;.y \,.,^,[^.-.. „ .vjf,,,,
! Slnt c[ni pulaiit resniTCCtionem dici non posse nisi
cbrporuni : iclcoqne istani (juo([ue in corporibus priniani

futuram csse conlcndunt. Quorum cnini csl , inquiunt,
i:adere , eoruin cst resurgcre. Cadunt autem corpora mo-
riendo : nam et a cadcndo cadavera nuncupajilur. Non
ergo aniniarum, imjuiunt, rcsurrcctio polcst csse , scd
corporum. Scd quid conlra Aposlolum dicunt, qui eani
rcsurrectionemappcUat? Nani secundum interiorem, non
sccnndum cxleriorcm liomincm uti([uc rcsurrcxcrant
quiljus ait : « Si rcsurreîstis cum Chiislo, qu.iR sursuni
))
"sunt sapitc'. )) Quem seiisum verbis aliis ahbiposuit,
dic(Jns : (( Ut ([ucmadmodum Christus a mortuis resur-
)) rcxit pcr gloriam 1'alris, sic ct Jios in novitate vitae
'))
ambulcmus'^. » Hinc cst ct illud : (( Surge qui dormis,
)) et exurge a morluis , (.'l illuminabil tc Chrislus'. » Quod
aut(>m dicunl , uon [lossc rcsurgcrc , nisi ([ui cadunt ; et
idco putant nsurrcctioncm ad corpora , non ad animas
p.ertinerc ,
quia corporum est cadcre- cur riou audiunt
(( Non rcccdatis ab illo, nc cadatis : » et, (( Suo Domino stat
» aut cadit^ : » ct, « Qui putatsestare, vidcat nc cadat''? »
Puto cnim c[uod in anima, non in corporc casus iste ca-
' Coloss. 111, 2. — ' Koiii. VI, /(. — 'Eiihcs.v, i.'). — 'i Roin. xiv, 4. —
---
•'^
I Cnr ^. 12.
.
TlE aVITATK HEI , LIBER XX. 97
vcndiis cst. Si igitur cadcnlium cst resurrcctio , cacUuit
autcm ct aniniix}-, prolccto ct animas rcsurgerc confiten-
dum cst. Quod aulcui cuni dixissct : « lu istis secunda
)) mors non lialjet potcstatem, )> adjunxitatqueait: « Sed
)) crunt sacerdotes Dei ct Christi , ct rcgnabunt cum co
)i millc aniiis non utique de solis cpiscopis et pres-
' : )>
!)ytcris dictum cst, qui propric jam vocantur in Ecclesia

saccrdotcs : scd sicut onnies Christianos dicimus propter
mysticum chrisma , sic omncs sacerdotes, quoniam mem-
hra sunt unius saccrdotis. Dc quibus apostolus Petrus,
(( Plcbs, inijuit, sancta, rcgale saccrdotium-. )) Sane,
licct brcvitcr atc[uc transeunlcr, insinuavit Deum csse
Christum(l )^ diccndo : (( hoc
Sacerdotes Dci ct Christi, »
cst, Patris ct Filii; quamvis propter formam scrvi, sicut

fdius hominis , ita etiam saccrdos Christus cllcctus sll in
rclcrnum, sccundum ordinem Mclcluscdcch ^ De qua rc
iu hoc Op(n'e non scmcl diximus.
'!'..'
. CAPUT X[. ,
Dc Gog et JMagoa;, giios nd perscquendam Ecclc-

siain Dci soJnUix propcjtncm swculi diahuJus in-
cilabit.
(( Et cum finiti fucruit, inquit , mille anni, solvelur

» Satanas de custodia sua , ct cxibit ad scducendas na-
)) tioncs, qnnc sunt in ([uatuor angulis lerrfc, Gog ct
» Magog , cl Irahfl cos iu bcllum, (jiKjrum luuucrus cst
)) ut arcna maris''. )> Ad hoc crgo luuc scducct, ut iu hoc
bcllum trahal. Nam ct anlca niodis quii)us polcral ,
|icr
.\poc, XX, G. — "1 !'f(i'. ir, c). — M's:il. lix, .'(. — ^ Xyoc. w, 7,
cxi. 7
»
J)R S. AUGUSTINI EPISCOn

ninla mulla ct varia seduceljat. « Exiliit » autcni dictuni
est, in apcrtam ptrsecutionem de lalebris crumpcl odio-
runi. II;oc onim erit novissima ])Lrscculio , novissimo im-
minentejudicio, quam sancta Ecclesia tolo terrarum orbc
]iatietur, universa scilicet Civitas Ghristi ab universa dia-
boli Civitate ,
quanlacumque erit utraque super tcrram.
(jcntcs c]uippc ista>, quas appcUat Gog ct Magog , noii s!c
sunt accipicncke, lan(]uam siut aUijui in aUqua parte ter-
rarum barbari constiluti, sive quos quidam suspicantur
Getas ct Messagctas, proptcr lilleras liorum nominum
primas, sive alicjuos alios alicnigcnas , ct a romauo jurc
scjunctos. Toto namcjuc orbe terrarum significati sunt isti
essc, cum dictum est : « Nationes quae sunt in quatuor

)) angulis tcrrfc : » casque subjecitcssc «Gogct Magog.
Quorum intcrprctationcm nominum cssc comperimus
Gog tectum Magog dc tecto ,tanquam domus, et :
ipse qui proccdit dc domo. Gentcs igitur sunt, in (luil)us

diabolum vclut in aJjysso superius intclligebamus iadu-
sum; ct ipse deillis quodam modo sese efferens et proce-
dcns ut illne sint tcctum ipse de tecto. Si autem utrura-
:
,
quc rcfcraunis ad gcntes, non unum horum ad illas, ahcrum

ad diabolum ct tcclum ipsre sunt (|uia in cls nunc in-
: ,
cluditur ct (juodam modo tegitur inimicus antiquus ; et

dc tccto ipsre crunt ,
quando in apcrlum odium de opc^rto
erupturre suiU. Quod vcro ait :« Et asccndcrunt super
» tcrrae latitudincm, et cinxcrunt castra sanctorum et di-

» lcctam civitalem '
: » non ulique ad unum locum vc-
nissc, vcl vcntiui csse signifi(!ati sunt, quasi alirjuo uno
loco futura sint castra sanctorum ct dilccta civitas ; cum
ha'c uon sit nisi Clnisti Ecclcsia tolo terrarum orjje dif-
fusa : ac |jcr lioc ubicuuKpic tunc crit ,
qu.T in omuibus
gcutibus crit, cjuod signihcatum est nomine latitudinis
'
Apoc. xt, 8. '
DE civitAte DEI, LIBER XX. 99
teiTse, ibi erunl caslra sanctorum, ibi erit dilccta Dco
I
civitas ejus; ibi ab omnibus inimicis suis, quia et ipsi in
oninibus gentibus cum illa crunt, persccutionis iUius im-
manitate cingetur, hoc est, in anguslias tribulationis arc-
labitur, urgebitur, concludctur^ nec militiam suam de-
seret, c(u.e vocabido est appellata castrorum. , ,
CAPLIT XI I.
An ndultimum supplicium pcrtineat impiomm, quod

dcsccndisse ignis de coslo , et eosdcni comedisse
mcmoratur.
Ouon vcro ait : « Et descendit ignis dc coelo , ct

)) comedit cos ' : )> non extremum putandum cst id esse
supplicium, quod erit, cum dicerctur : « Discedite a me
» nialediiti in igncm rcternum^. » Tunc([uippe in ignem
mittentur ipsi , non ignis de coelo veniet super ipsos. Hic
autem benc intelligitur « Ignis de coelo, » de ipsa firmi-
tato sanctorum ,
qua non cessuri sunt saevientijius , ut
eorum faciant voluntatem. Firmamenlum cnim cst coe-
lum cujus firmitate illi cruciabiuilur ardenlissimo zelo
, •,
quoniam non potcrunt attrahere in partes Antichristi

sanctos Christi. Et ipse erit ignis, ([ui comedet eos, et hoc
<( a Deo » quia Dei munere insuperabilcs iiunt sancti,
:
unde e\ci nciantur inimici. Sicut enim in bono positum

^st, « Zelus domus tuic comedit me » ita e contrario : :
« Zelus occupavit plebem ineruditam et nunc ignis ,
» contrarios comedel^ Etnunc » utique, cscepto scilicet
uhimi illius igne judicii. Aut si cam plagam, (|ua percu-

> Apor. XX, 9. — '
Millts. sxv, \i — '^
P?.il. i.xvni, 10. Isni. xvvi, 11.
juxtn i.\x.
,
,
100 s. ArcrsTiM episcopi
lientli sunt Eoclesirc persecutores , venicntc jam Chrislo

c(uos viventcs invcnict super tcrram , (piando interficiet
Anticlirislum spiriluorissui', igncmappcllavit dcsccndcn-
tcmdcccelo, coscpic comcdcntcm , ncquc hoc ultimum
supphcium crit impiorum, sedillud cjuod facta coqwrum
rcsurrcctione passuri sunt.
CAPLT XIII.
An tempus pcrsccutionis AnlichristimiUe annis an-

numeramhim sil.
WjLc persccutio novissinia, qupe futura est ah Anli-

christo ( sicut jam diximus , cjuiaetin hoc Uhro superius,
,
ct apud Dauielem prophetam posilumcst, ) tril)us annis

ct scx mcnsibus crit. Quod tempus, c|uamvis cxiguum ,
utrmn ad millc annos pcrtineat, quiljus et dialiolom liga-
tum dicit, ct sanctos regnarc cum Christo; an eisdem
anuis hoc parvum spatium supcraddatur, atque sit cxlra,
mcrilo amhigilur. Quia si dixcrimus ad eosdcm annos hoc
pertinerc, non tanlo tcmporc, scd prohxiore cum Christo
rcgnum sanclorum reperietur cxtendi, cpiam chahohis
alhgari. i'rolecto enimsancticum suo llcgc ctiam in ipsa
praecipuc persecutione regnabmit mala tanta vincentes
cjuando jam chahohis non erit alligalus, ut cos pcrsccpii
oniuihiis viribus possit. Quomodo crgo isla Scriplura
eisdem millc annis utrumquc detcrminal, chaljoh scihcet
alhgationcm, regnumquc sanctorum; cum trium anno-
ium mensium intervallo prius
ctscx dcsinat alJigatio dia-
boh, cpiam regnum sanclorum in his mille annis cum
a Tlicss. II, 8 ;
.1 Apoc. xx, >).
,
:
Dli (IVITAXE DLI, LIUER XX. 101

Chrislo? Si rfiiteni dixerinms parviim perscciUionis liujiis
hocspaliuninoii computauduni iuinillo anuis, setl cis ini-
plctis potius adjicieuduni ; ut proprie possit iuLelHî, ([uod

cum dixissct : « SacerdoLcs Dci ct Chrisli regna]>unl cum
» eo mille anuis, » adjccit : « Et cum fmiti luerint inille
)) anni^ solvetur SaLauas de cusLodia sua; » isLo cnim
modoet rcgnum sancLorum cL viuculum diaboli simul ccs-
satura cssc significal , uL deinde perseculionis iJlius lem-
pus nec ad sanctorum regnum, nec ad custodiam Satanrc,
quorum uLrunKiue in mille annis cst, perLincrc , sed su-
peraddiLum et cxtra compuLandum cssc credaLur : co-
gemur fateri sanctos iu i!la persecuLiouc regualuros uou
essc cum ChrisLo. Scd ([uis audcaL diccre, Luuc cum illo
nou regnaLura sua nlendjra , ([uaudo ei niaxime aLc(ue for-

lissimc coliasrehuut , cL ([uo Lemporc ([uaulo criL acrior
impelus hclli , lauLo inajor gloriu nou ccdeudi, tauLo

deusior coroua marLyrii? AuL si propLcr tribuIaLioues
quas passiui suul, nun diceudi suut regnaLuri; consc-
quens cril, uL cliam supcriorihus diehus in eisdcm millc
annis quieumquc trihulaljanfur sauetorum , co ipso tem-
pore tribulatiouis surc eum Christo non regnasse dicautur
ac per lioc cL illi, ([uorum auimas aucLor lihri hujus vi-
(hsse sc seriJjiL occisorum [iroplcr tcsliuionium Jesu ct
propter vcrljum Dei, uou regnahaut cum Christo ([uando
lâliehantur persecutioucm ; ct ipsi reguum Christi non
crant, c[uos Christus excclleutius possidehat. Ahsurdis-
simum id quidem et Quuii modo avcrsandum. Sed ccrtc
animaevietrices gloriosissinioruiuMartyrum, omuiJ)US do-
lorihus ac laboriJnis siqieralis at(|ue uuitis ,
[)(istea([uam
mortalia memJjia [ôsiieruut, cuni CJuislo uli([ue reg-
naverunt ct rcgnant, doncc liuiauLur mille anni, ul
postea rceeîtis ctiam corporihus jam immorLaliJjus reg-
nent. 1'roiude trihus illis aunis al([uc chmidio,auiraceocci-
102 S. AtGUSTINI EPISCOri
sorum pro ijus inartyrio, ct qu.ie antea de corporibus
|
cxicrunt, ct (|u,c ipsa novissima pcrsccutionc sunt cxi-

tur.T, rcgnal)iint cum illo, cloncc liniatur mortalc ssecu-
lum , et ad illud regnum , uLi mors non erit, transeatur.
Qnncirca cum Clirislo rcgnantium snnctorum plurcs anni
crunl, qnam vinculi diaholi et custodinc : quia illi cum
suo regc Dci Filio ,
jam diai)olo non ligato etiam pcr trcs
illos annos ac seniissem, rcgnabunt. llcmanet igilur , ul
cum audimus : « Saccrdotcs ))ci cl Clirisli rcguabunt cum
» illo millc annis, ct cum finiti luerint mille anni , sol-
» vetur Satanas dc custodia sua' ; » aut non regni hujus
sanctorum intclligamus annos mille finiri, scdvincidi dia-
boli al(juecustodioc ; ul aiinosmille , id cst , annos omnes
suosqu.Tqucparsliabeal divcrsis ac propriis prolixitatibus
finicndos, ampliore sanctorum regno, breviore diaboli
vincuJo : aut ccrtc, (juoniam trium annoriim et scx men-
sium brcvissimum spalium est , compulari noluisse cro-
datur, sive quod minus Salanac vinculum, sive quod
am|)Iius videtur rcgnum habcrc sanclorum : sicut dequa-
dringcntis annis in scxlo-dccimo hujus Operis volu-
minc disputavi; quoniam jilus ali(juid erant, et tamen
(juadringcnti suiu nuncupati : ct talia sacpc repcriunlur
in Liltcris sacris, si (juis advertat.
Apoc. XX, (j.

UE ClVrrAXii UEl , ElliEl; \x. 103
\»A-i VVl\ V».\» VVAXWX^t-WWV^^X-WWV^WX-^^X-VX-VVW* VW» W»-'» WMVVMWHWI^VXVIW
,, ;: .;
,
. CAPUT XIV.
De damnatione diaholi cum suis, ct pcr rccapilatci-

tioncin dc rcsiirrcclionc cor]>orea oinniam morluo-
ruin, ct dc judicio ultiincc rctrilnitionis.
PosT lianc autem commemoralioneni novissim.ie perse-

cutionis, Lreviter compleelitur totum, ([uod ullimojani
indicio diabolus, et cum suo principe Civitas inimica pas-
sura est. enim « Et diabolus, qui seduceljat cos,
Dicit :
» missus est in stagnum ignis et sulpluu-is qno licslia et ,
» pseudopropheta et crucial)untur die ac noeto in s.ne-

;
» cula speculorum'. » Bestiam bene intelligi ipsam inipiam

Civitateni, suprajam diximns. Pseudovcropropbela ejus
aut Anlieluislus est, aut imago illa, id est, fiL;nientum do
(pio ibi locuti stuuus. PosL hipc ipsum novissimum jndi-
cium, (piod erit in secunda resurrectione mortuornm, quic
corporum est, recapitulando narrans, quomodo fuerit sibi
revelatum : thronum magnum cl can-

« Etvidi, inipiit,
» didum, et sedentem super eum, cujus a facie fugit c<e-
» lum ct terra, et locus corum inventusnon est. » Non
ait « Vidi thronum niagnum et candidum

: ct seden- ,
M tem super cum, et ab ejus facie fngit ccehun ct terra, d
(pioniam non tunc factum est id est antequam esset , ,
de vivis et mortuis judicatnm : sed enm se vidisse dixit in

throno sedentem, a cujus facie fngit ccehnn et terra ; sed
postea. Peracto quippe judicio tunc esse desinet lioc c(f'-
hun ct h.TC terra , (piando incipiet esse crchnn novum
et terra nova. Mutnlione nam((ue rerum , non onuii
modo interitu transibit hic nuuidus. Unde cl Apoitolus
'
,\l")OC. xx, g, 10. — =IljiJ. II.
, :
lOi S. ALGtSIlKl i;i>iscoi>i
ail : « I'iTotci:il onim (igiira luijiis iniiinli, volo vos sinc solli-
» ciUidiiiL' csse'. » Figiira crgo pnelcril,noiinalui"a. Ciiin
crgo se Joaiincs vidissc dixissct sedcnlcm .super lliro-
nuni, a cujus lacio, (juod postca iuUnuiii rsl, fugil coc-
liimct lcrra : « Kt vidi , iiujuit , niorluos nia^nos ct pu-

» sillos; ct aperlisunt libri ; el alius libcr apcrluscst, qui
V osl vittc uniuscujus([uc ; ct judicali sunt mortui ex ipsis
» scripluris lii)roruni sccuudum faclasua.^ » Libros dixit

csse apcrtos ct libruni : sed libruni cujusmodi non tacuit
« Qui cst, in([uit , vit.x uiiiascujus([uc. » Ergo illlLibri,
(|uos priorc loco posuit, intclligcndi sunt sancti etvetercs

ct iiovi, ut in illis ostenderctur ([Uio Deus ficri sua maii-
data jussisset ; iii illo aulcni, ([ui cst vil;c \iniuscujus([ue,
(juid horum quisquo non Qui lilicr
fccissct, sive fecisset.
sicarnaliter cogitctur, quis cjus magnitudincm aut lon-

gitudincin valcat ficstimarc ? Aut ([uanto tcmporc legi
poteril Jibcr, inquo scriptic sunt universa; vit£c universo-
lum? Au tantus Angclorum nunicrus aderit, ([uanlus ho-
miiuim crit, ct vilam suam ([uis([uc ab Angclo sibi adlii-
bilo aiidict recilari?Non crgo iiiuis libcr crit omniuin,
scd singuh singulorum. Scriptura vero isla unum volens
jnlelligi, « Etalius, iii([uit, liljcr aj)erlus esl. » Quoedam
igilur vis cst intelligenda divina, ([ualiet ut cui([ue oj)cra
sua, vel bona vcl niala, cuncta in mcmoriam rcvoccntur,
ct mentis intuitu mira cclcritatc ccrnanlur, ut accusct,
vcl cxcusct scicnlia conscientiam ; al([uc ita simul ctom-
nes et singuli judicenUir. Qiuc niniirum vis tlivina , libri
nomen acccpit. In ca quippe quodam niodo lcgitur, quid-

([uid ea facieiitc rccolilur. Ut autem osteiidat, qui inor-
tui judicaiuli siiit, [)usilli ct magni , reca[)itulando dicit
taiKjuam ad id redieiis, ([uod pr;ctcrierat, poliusvcdislu-
lerat :_« Et exliibuil inarc morUios, (|ui iu co cranl, cl
'
I Cor. vii, Ji, j2. — Âpoo. XX, 12. ;
:
DE CXVrfATE UEl, LIDER X. 105

» mors c't infernus leddiclerunt morluos, quos in sc lia-
» bebant'. ;> lloc procul dubio prius factum cst, ([uani
essent mortui judicati : ct tamen illud prius tlictum
est. lloc cst crgo quod dixi, rccapitulaudo cum ad iil re-
diisse quod intermiscral. Niuicautcm ordincm tciuiit, at-
quc ut cxpbcarctur ipse ordo, commodius ctiam dc judi-

catis mortuis, quodjam dixcrat, suo rcpctivit loco. Cum
enim dixissct : « Et cxhibuit mare mortuos, cpii in co
» erant, etmors el infernus rcddidcrunt morluos, quos in
» se habebant : » mox addidil (piod paulo ante posucrat
« Et judicati sunt singuh sccundum facta sua. » IIoc cst
enim quod supradixerat Etjudicatisuntmortuisccun-: ((
» dum lactasua. »
tli WiVWVWVW\ 1vvv tvwvW\V\ l V l\rW WVWVVVV^VWW\ WW WW i^VV V%/VV wv\xvv\ vwv
CAPUT XV.
(_>»/ sint morliti ; quos ad judiciumexJiihiiit mave, vcJ
quos mors et inferi redcJiderunt.
Sed cjui sunt mortui, quos cxhibuit marc, qui in co

craut? Neque cnim ([ui in mare moriunlur, non sunt in
inferno, aut corpora eorum scrvantur in mari aut, ;
quod est al)surdius, marc habcbat bouos mortuos, ct

infcrnus malos. Quis liocputavcrit? Sed profecto conve-
nientcr cjuidam hoc loco marc pro isto srcculo positum
accipiunt. Cum ergo et quos hic invcnict Ghristusin cor-
pore conslilutos, slmul significarct cum iis, cjui rcsur-
recturi sunt, judicandos, ctiam ipsos mortuos appcllavil,
ct bonos, (juibus dicitur : n Jlortui cnim estis', ct vita
» vestra abscondila cst cum Chrislo iu Dco" \
'> ct ma-
' Apoc. XX, i3.— 2C0I0SS. ui, 3.
—,
lOG S. AtGUSXiNI EPISCOl-1
los , di! (iiiibus dicilur : u Sine mortuos scpeliio mor-

1) tuos suos '. » Possunl morlui cliani proplcr lioc dici
ijuod morl.-ilia gcrunt corpora-, undcAposlolus : « Corpus
» tpiidcm, inîuit, mortuum est proptcr peccatum; spi-
» rilus autcm vita cst proptcr juslitiam'^ ; » utrunKpie in
liominc vivcnlc, atipie in lioc corporc constituto cssc dc-
monstrans, ct corpus morluum , ct spirilum vitam. Nec
tamen dixit corpus mortale, scd mortuuin : quamvisea-
dcni paulo post otinm mortalia corpora , sicut usitatius
vocantur, appellct. llos crgo mortuos cxhibuit maro, (|ui
in co crant , id est , cxhibuit homines hoc sneculum ,

qui-
cum(jue in eo crant, quia nondum obierant. « Et mors et
» inrcrnus, iniiuit, reddidcrunl inortuos, quos in sc habc-
» bant^. » Marc cxhiljuit, quia sicut invcnli sunt , affuc-
runt ; mors vero ct infernus rcddiderunt, (|uoniam vitrc,
dc (juajam c\ierant, rcvocarunt. Ncc fruslra fortasse non
salis luit ut diccret « mors, » aut « inlcrnus » sed ul ;
utrumque dictum cst : Mors, proptcr bonos, qui tantum-

modomortem ]-)erpeti potuenint, nonctinfcrnum; infer-
nus aulcm proptcr malos , cpii etiam pocnas apud infcros
pendunl. Si cnim nou absurde crcdi vidctur, anticiuos
ctiam sanctos ,
qui venturi Christi tcuucrunt fidem, locis
(piidem a tormentis impiorum rcmotissiinis, sed apud in-
feros fuisse, doncc cos indc sanguis Christi ct ad ca loca
dcscensus erueret ,
profecto deinceps boni fidelcs efluso
illo prctio jam rcdempti. prorsus inferos neseiunt , donec
ctiam rcc(^ptis corporibus , bona rccipiant ([wvc merentur.
Cum aulcm dixisset : « Et judicati suntsinguli secundum
» facta sua * •, breviter subjecit ,
qnemadmodum fuerint
judicati : « Et mors et infernus, in(|uit, inissi sunt in stag-
» num ignis ' : » his nominibus signilicans diabolum
' Mallh. viu, 22. — =Rojn. viii, u. — ^lbiJ. ii. — 4 Apoc. xx, I2.
SlbiJ. i3. .. i .
. • >-
DE CIVITATE IIEI, LIBEIl \X. 107
(|UOiiiam niortis cst auclor cl inlcrnarum pcenaruni, uui-
vcrsamque simul dsemonum societatem. Hocest enimquod
supra evidentius piVTeoccupando jam dixerat « Et dialw- :
» lus , qui scducebat cos, missus cst in stagnum ignis et

» sulpliuris. »Quod ilji verooljscuriusadjunxerat, dicens:
-«< Quo et bestia pseudoproplicla : » hic aperlius, « Elqui
» non sunl inventi, in([uit, in libro vitae scripti, missi sunt
» in staQnum icnis'. » NouDeum libcriste commeinorat,
no oblivione fallatur : scd prnedcstinationemsignificat eo-
rum, quibus oeterna dabilur vita. Ncc[uc enim nescit eos
Deus, ctin hoc libro lcgit , ut sciat : scd potius ipsa cjus
pr.TScicntia de illis, ([ure falb non potcst, libcr cst vitse
in ([uo sunt scripti, id est, antc prsecogniti.
CAPUT XVI.
De coclo mwo , et terra nova.
autem judicio, (pio prrenunliavil judicandos

EijviTo
malos, rcstat ut ctiamde bouis dicat. Jam cnime\|)bcavit
quod breviter a Domino diclum est « Unint isti iii sup- :
» plicium fetcrnum^: » sequitur ut explicet, c[uod eliam

ibi conncctitur : « Justi autem in vitam oeternam. Et
»vidi, inc[uit, ccielum novum , ct terram novam. Nam
» primnm ccjelum et prima lerra recesserunt, et marc jam
» non est^ » Isto fiet ordine ,
quod supcrius prncoccu-
pando jam dixit, vidisse se super thronum sedenlem*, a
cujus faciefugit coehim et terra. JucUcatis cjuippe his, (|ui
scripti non sunt in libro vila3, ct in aeternum ignem mis-

'
Alioc. XX, ij. — ^lLiJ. ij. — ^mjiUi. \\y, 46. — 4Apoc. xxi, i. —
^ IJ. XX, II.
108 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
sis, (qui ignis cujusmodi, cL iii (|ua niundi vel^ rcruin
jiarlc lulums sit, lioniincm scirc aijjilior ncmincm , nisi
Ibrlc cui SpiriUis tlivinus oslciuiiL,) lunc iigura liujus

muncli mundanorum ignium conllagralione pr3etcril)it, si-
cut laclum csl mundanarum aquarum inundalionc dilu-
vium. llla ila([uc, ul dixi conllagratione mundana clc- ,
menlorum corrupLihilium (|ualilalus qux corporibus ,
nosLris corrupLibilibus congriiebanL, ardendo pcniLus iii-
tcribunl ; al(|ucipsa subslanliaeas(pialilaLcsliabc])iL, (luu-

corporiluis imniorLalibus miral)ili muLaLione convcnianL:
ut sciiicct mundus iu mclius innovatus. Apte accom-
modcLurliominibus cLiaincarneinmclius innovaLis. Quod
auLem ait : (( ELmare jam non csl : » iitrum raaximo dlo
ardore siecetur, anct ipsum vertalurin melius, nonfacile
dixcrim. Ccclumquippcnovum et terram novam ruluram
lcgimns : de mari auLcni novo ali^piid me uspiam logisse
non rccolo nisi (piod in hoc eodein libro rcpcriLur
; :
(c Tanijuam marc vitreiun sunile crystallo'.» Sed tunc

non de islo iine sircnli lo([uebaLur ncc projmcdixissevide- :
tur maro, sed Tancjuam mare. Quamvis cL nunc, sicul

(( )>
amat propheticaloculio propriis verbis LranslaLa misccre,

ac sic (juodam modo vclare qiiod diciLur, potuit de illo
mari dicerc : (( Et mare jam non cst : » dc quo snpra

dixcral : « l!!t cxhibuit mare mortiios, cjui in cocrant". )>
Jam cnim tuiic non crit hoc s.TCulum vita mortalium tur-
bnlenlum cL [)rocellosum , (juod maris nominc figuravil.
' A|>oc. ir, VI ct w, 2. — ' M, XX, i3.

DE CTVtTATE DET , LICEn XX. 109
A''VVVtVlA^VVV^Vil^VV'^l'VtA.-\'VXA'\VVV\A/VV^V/VV\VV\'%VVV\'VVVt'V%/^
CAPUT XVII.
De Ecclesicc glovificatione sinefine post fmem.
« Et Civilatom , imjnit , magnam Jcrusalcm novam

» vidi descendcntem de ecelo a Dco, aptatam, quasi no-
» vam nnptam ornatam marito suo. Et audivi voccm
» magnam dc tlu-ono diccntcm Ecce tabcrnaculum Dci :
» cum hominihus, ct hahitahit cum eis, et ipsi crunt po-

» pulus ejus ct ipse Deus erit cum eis. Etahstergct Deus
,
» ab oculis corum omnem lacrymam et mors jam non ;
» crit, neipic luclus, nc(iuc damor, scd ncc uJhis dolor,

» quia priora ahicruut. Et dixit scdens in tln-ono : Ecco
» nova facio omnia '. » Dc ca4o dcsccndcre ista Civilas
dicitur, quoniam crclcstis cst gratia ,
qua Dcus cam tccit.
Proptcr quod ei dicit etiam pcr Isaiam Ego sum Do-

: «
» rainus faciens te ^. » Et dc ccelo quidem ab initio sui

dcscendit , ex quo pcr hujus srccidi tempus ,
gratia Dei
dc supcr vcnicntc pcr lavacrum rcgcncralionis in Spirilu
sancto misso de ciulo subindc civcs cjus accrcscunt. Scd
per judicium Dci , (|uod crit novissimum pcr cjns Filium
Jesum Christum , tam nova de Dci munere
tanla cjus ct
claritas apparci)it , ut nulJa rcmancanl vetustatis vestigia 5
quandoquidem ct corpora ail incorruptionem atc[uc im-

mortalitatcm novam cx vetcrc corruptione atque morla-
litate Iransilnuil. Nam lioc dc islo tcmporc accipcrc, quo
rcgnat cum Rcge suo miJlc aiuiis, impudentiffi niini;c
mihi vidctur cum apcrtissiiuc dlcat
: AhslcrgLl Dciis : ((
» omncm lacryniam al) ocuJis corum ct mors jam 11011 ;
' .\poc. XXI, i-r). — '

1 ai. XI., S. .jiixl.i Lxx.
110 S. AUGTJSTIHI EPISCOn
» erit, nequc Jucliis, ncqiic clamor, scd ncc ullus dolor. »
Quis vcro tani sit alisurdus, et obslinalissinia contcnliono

ycsauus ,
qui audeal allirmare in luijus mortalilalis aerum-
nis, non dico populum sanctum, sed unumqaemque
sauctorum , «jui lianc vcl ducat , vcl duclurus sit , vel
(liixerit vilam, nullas habcntem lacrymas etdolorcs; cum
potius quanto quisque est sanctior ct dcsidcrii sancti ple-
nioij tanfô sit ejus in orando fletus ubcrior? An noa est
vox Civis supernrc Jernsalcm : « Factrc sunt niihi lacrymrc
» mcac panis dic ac noctjc '
? » Et, « Lavalio per sinyiUas
» noctes lectum mcura , in lacrymis meis stratum meum
» rigabo ^. » Et, « Gcmitus mcus non cst absconditus a
» te '. » Et, « Dolor nicus renovatus cst^ » Aut vcro
non ejus fihi sunt, c[ui ingemiscunt gravati% in quo no-
limt cxpoliari , sed supcrvestiri , ut absorbeatur mortale
a vita? Nonnc ipsi sunt, qui primitias habentes Spiritus",
in semclipsis ingi'niiscunt, adoplioncm expectantes rc-
demptioncm corporis sui? An ipse apostolus Paulus non
crat supcrnus Jerosolymitanus , vel non multo magis hoc
erat, c[uando pro Israclitis iValribus carualibus suis Iris-
illi crat magna
titia et continuus dolor , corth cjus'?
Quando autem mors non erit in ista Civilate , nisi c[uando
dicetur mors couleutio tua? Ubi est mors acu-
; « Ubi est
» Icus tuus? Aeideusautcmmortiscst[icccatum'. » Quod
tunc utique non crit, quando dicetur « U])i est? » Nunc :
vcro non quilibet infimus cives iilius Civitatis, sed idcm

ijisc Joanncs in Epistola sua clamat : « Si chxerimus, quia
» [leccatum non liabcnuis, nos i|)sos scducinius, ct vcri-
» las in nobis non est". » Et in hoc c[uidcm Libro, cujus
nomen est Apocalypsis, obscure nudta dicuntur, ut men-
Psal.XLI, 4- ''>' TI, 7. 'U.XXTVII, 10. '(

W. XXTVIIl, 3. —
5 1 r.cir. V, \. — < Uom. vni, 23. — 7 IJ, vt., ">.. — * i Cor. xv, 55, 56.
— ' i Joari. 1,8,
,
DE CIVITATE DEI, LinEU XX. 111
iem legcntis cxerccanL, clpauca in co siint, cx quorum

manifesLationc indagcntur ca^tcra cum loborc : maxinie
quiasic cadem multismodis rcpetit, ul alia alquc alia di-
^crc videatur ; cum alitcr attpie hrec ipsa dicere vestigc-
tur, Verum in liis verbis , ubi ait : « Absterget Dcus

» omncm lacrymam ab oculis corum ; ct mors jam non
» crit, ncque luctus, nequeclamor, sednec ulkis dolor : »
tanta luccdicta sunt cksajaJp iJUuxaclimmortalitatc al-

ijueâeteruifcsit; sauctQrum,,(tunc enimsolum, atquc iWi
solum ista non erunl,) ut nuUa del)eamus in Litteris sacris
quaerere vel lcgere manifesla , si haee putavcrnnus obs-
£ura.
4/VIV%/M'VVMVVVt'VVVk'Vl/M'VVV«^/&/M'VVV\VV1/%'VVV\'VVV\'VVV%'V'VV^
„,„f;"'"'^;';'^';
caput xviii. ^'
Quid apostohis Petnts de nosnssimo Dei judicio

: . prcedicarit. .
.. .
NuNcjam videamus, quidctiam apostolus Petrus de hoc

judicio seripscrit: « Yenient, ini[uit, in novissimo dicrum
» illusione sccundum proprias concupisccntias
ilhulentes,
» suas euntes ct diccntes Ubi est promissum prresenticC
:
.)) ipsiusPcx quoenim patres dormierunt, sic omnia persevc-
3) rant ab inilio creaturoe. Latet cnim illos hoc volentes

» quia cceli erant olim et tcrra de a([iia, et per aiûam
.» constituta Dei verbo; pcrquap, <|ui tunc erat mundus,
u aqua inuiulatus deperiit. Qui autem iiunc sunt C(eH ct
» terra, eodem verljo repositi sunt, igni reservandi in chcm

» judieii , et [)crditionis hominum impiorum. Hoc unum
» vero nonlateat vos, eharissimi, ([uia uausthcs apuclDo-
» minum, sicut milleanni;et milh; anni, sieutdies unus.
;
112 S. ArCCSTINl EPISCOPI
» Non lardnt Poniinus promissum , sicut quidam tardila-

» tcm cxistimant : sed palicnter fcrt jjropter vos , nolcns
» ali([ucm perire, scd omncs in pfjenitcntiam convcrti.
» Ycnict autem dics Domini ut fur, iu quo coeli niagno
» impetu transcurrcnt : clcmenta autem ardcntia resol-
» vcntur •, ct lerra, ct qune in ipsa sunt opera exurcntur.
» Ilis crgo omnijjus percuntibus_, qualcs oportct csse
» vos in sanctis conversationibus cxpcctantes , et prope-
» rantes ad prnescnliam dici Domini ,
pcr quam coeli ar-
» dentcs solventur, ct clcmcnta ignis ardore dccoqucn-

» tur? Novos vcro ca;los, et tcrram novam , sccundum
» promissa ipsius cxpectamus, in quibus justitia inha-
» bitat'. » Niliil liic dixit de resurrcctione mortuorum :
scd sanc de pcrdilione miuuli luijus salis. Ubicliam com-

mcmorans factum anlc dilavium vidctur admonuisse ,
quodam modo, quatcnus in fine liujus sneculi mundum

istum pcriturum cssc crcdamus. Nam et illo tempore
pcrisse dixit', qui tunc crat^, niundum : nccsolum orbcm
terr.Tc , verumetiam coclos, quos utic|ue istos aerios in-
tclligimus, quorum locum ac spatium tunc atpia cres-

ccndo supcravcrat. Ergo totus, aut pcnc totus aiir istc
ventosus, (quod coelum vcl potius ccelos vocat, sed istos
utiquc imos, nonillos suprcmos, ubisol, ctluna, ct sidcra

conslituta sunt,) convcrsus fuerat in Inimidam c[ualitatcm
atc[ue lioc niodo cum tcrra jicrierat, cujus tcrr.ne utic[ue
prior facies fuerat deleta diluvio. « Qui aulem nnnc sunt
» inqitit, ccdi et tcrra , codcm vcrbo rc]-iositi sunf , igiii
» rcscrvandiin dicm iudiriictperdilionishominum inqiio-

» rum. » 1'roinde ([iii cckU, ct ([u.neterra, itl est, qui
munchis, pro co mundo qui diluvio periit, cx cadcm a(|ua
rcposilus cst, ipsc iL;ui novissimo rcscrvatur in dicm jncli-
cii ct pcrditionis hominum impioruin. Nam et hominum

';>rctr. III, 3-ij.
.
DE CIVITATr: UET, LIDEU XX. 113

^M-opter mngnam f[iinnul,iin coniiminionem , non duljitat
clicerc peiditioiiem rulurain ;
cmn tnmen cornm ([unm-
vis mansura natura. Quccrat ior-
in jptcrnis poenis, siL
sitaii ali([nis si post lactum judicium mundus isle ar-
,
debit, ante(|nam pro illo c(x'lum iiovum, ct terra nova

reponritur, co ipso temporc conflagrationisejus ubi erunt
sancti, cum eos liabenles corpora in aliquo corporali
loco esse necesse Possumus responderc futuros cos
sit.
esse in superioribus pnrtilms, ([uo ita non ascendet ilnmma

illius incendii ([uemadmodum nec undn dduvii. Talia
,
(luippe illis incrunt corporn , ut illic sint, ubi csse volue-

rint. Sed nec igncm conllagrationis illius pertimesccnt
immortales atque incorruptibiles iacti : sicut virorum
trium corruptibilia corpora al([ue mortnlin, iiicamuio ar-
denli vivere illasa potucrunl'
'-''' 'l^--^ CAPUT XIX.
Quid aposiolits Paitlus Thcssahmicensihiis scripsc-

I it, et dc manifcstationc Anlichristi, ctijits tcmpus
dies Dontini sttbscqttettir.
I. MuLTAs evangelicas apostolicnsrjue scnlentias do dl-

vino isto judicio novissinio video mihi esse pra'lcrenndas,
ne volumen in nimiaiu longitndinem jnovolvaLLu-
lioc :
sed nuUo modo cst [irfeLereundus aposLolus 1'nulus ([ui ;
scribens nd Thessalonieenses « Rogamus, in((uiL, vos :
» lintrcs, pcr ndveuLum Domini nostri Jesu CiuisLi, et

» iiosLrac congregatiouis in ipsuin, uL non ciLo moveainini
'Dnii. 111, '.>'\. '

cxi. 8
114 S. AIGUSTIM EPISCOn
M mciilc, iKnuc lcrrf;iniini,ncqucpcrspiiituni,ncqnepcr
» vcrhiim, ii('(nup( rEpisLohim lanquam pcr nos niissam,
)) quasi insLcUlics Uomiiii : nc quis vos scducaL ullo modo.
?) Quoniam nisi vcacrit rcfuga primum , cL rcvclatus fuerit
» homo pcccaLi, fJius intcrilus ,

quiadvcrsaLurcl superex'
» LolliLur supra oninc c[uod diciLur Dcus, auL quod colilur :
» iLauL iii Lcniplo scdcaL, osLcnLans se lan(juam siL Dcus.

» Non retinctis inmcmoria quod adliuc cura essem apud
,
» vos, h.Tecdiccbam vol)is? cL iiunc (piid dcLliicat scitis,

)) iil rcvcletur in suo tcmporc. Jani ciiim inystciium ini-
jn quitalis operatur. Tantumquimodotcnctteueat, donec
» dc mcdio Gat : ct tunc rcvciabitur iniquus, quem Do-
» minus .Icsus intcrficict spiritu oris sui, ct cvacuabit il-
.» luminaliouc pr.TcscnLi.T, susc eum , cujus esL pra^scnLia

» sccuiKhmi operalioncni Satanae, m orani virtulc, et sig-
» nis cL prodi'j;iis mendacii. cL iii omni scchictionc ini(]uita-

c» lis, his (pii pcreunt ; pro co ([uod dilcclionem vcrilalis non
» rcccpcrunL, uL salvi fiercnl. Et ideo mittet ilhs Deus
» opcrationcm erroris, ut credanl mcii(hicio, ct judiccntur
» omncs (pii non crcdidcrunt vcritati : scd conscnscrunt
» ini(juilali '. »
lI.vNuUi dul)ium est eum dc Antichristo isUi dixisse;

dicuKpic judicii, (hunc cnini appcUal dicni Domini, ) non
cssc vcnlurum, nisi ilic prior vcnerit, ipicm rcfuyam vo-
cat, uticiuc a Domino Deo. Quod si dc omnibus impiis
tncnto dici potcsl, cpianto niagis de islo? S(xl in ([uo
lcnijilo Dci sit sessurus, incertum est : utrum in illa ruinn
lcmph, cpiod a Salomone rege conslructum est, an vero

in Ecclesia. Nonenim templum ahcujus idoli aut damo-
nis. lcmpluniDci Aposlolus diccrct. Unch' nonnulli ,'non
ipsuni prliuipcni, scd univcrsum quochim modo eorpus

ejus, iclest,adeum pcrliucnlcm li(iminuni iiiiillitudincm
' aTliesi:. 11, r-ii

DE CIVITATE DEI, IIBÛ XX. 115
simul ciim ipso suo priiicipe hoc loco iiitelligi Aiitichris-
lura voluiit : rectitisquc putant etiam latiue cliei , sicut iii
grseco est, non In lemploDei, » setl, <c « In templum Dei

»: sedeat, » lanquam ipse sit templum Dei, quod est Ec-
clesia' : sicut dicijinis : « Sedet in amicum , id est, velul
njTiicus; 1) vel si ([uiil aliud islo loeulionis genercdici solet.
Quodautem ait a Et nunc c[uid iletineat scitis, » id est,
:
(|uid sit inmora (px causa sit dilationis ejus, n Ut reve-

,
H letur in suo tempore, » scitis quoniam scire illos dixit, :
aperte hoc dicore noluit. Et ideo nos, qui ncscimus f|uod

illi sciebant, ])ervenire cum laJjore ad id t|iiod sensit
Apostolus, cupimus, nec âlenius : prrcserlim quia et illa
qufeaddidit, luuiesensumraeiuutobsenriorem. Nam (juid
est Jam enim mysterium ini([uitatis opeialur. Taiitum

: ((
)! qui modo teiiet teneat donec de niedio tiat ct tunc , ;
)( revclabitur iniquus?» Ego prorsus quid dixerit, me fa-

teor ignorare. Suspiciones tamen hominum, tjnas vel au-
dirc, vel legere ])Olui, non lacebo.
: Quidam putant hoc dc impcrio dielum fuissc ro-
III.
mano et proptcrea Paulum apostolum non id aperte scri-

;
bere voluissc ne calumniam videlicet incurreret quod

,
,
romano imperio male optaverit, cum speraretur actcr-

num, ut hoc quod dixit Jam enim mysterium iniqui- : (c
)).tatis opcratur, Neronem voluerit inlejligi cujus jam )>

,
focta vclut Antiehristi videbanlur. Unde nonnulli ipsum

resiirrecturum, et futurum Antichristumsuspicantur. Alii
vcro ncc occisum putant, sed subtractum potius, utpu-
laretur occisus ; ct vivum occultari in vigore ipsius tctatis,
in qua fuit, cum crederctur extinctus, donec suo tempore
revcletur, etrestituaturin rignum. Sed multum mihimira
est hsec opinantium lanla pr.TSumplio. iHud tamen ([uod
' Viile Ilioronjiii, iii Diiii. xi, ol Scvrr. Sulpil I. :>, lii I. Vidr iiisii|i. Siiclini.
in Norom.' , cl T.ic. lili, >, lii,"-!

116 s. ArorsTiM episcopi
ait Apostolns : « Tanliiin iiui modo lenct tcneat , donec

» (le incdio liat : » iioii ahsiirdedo ipso lomano iniperio
credilurdicliim, taiu|iiam dictum sit, « Taiitum ([ui modo
iinperat imperet, donec de medio fiat,» idesl, de medio
toUalur. « Et lunc revelal)ilur ini(|uus : » quem signifi-
caii Anlicliristum, nnllus ambigit. Alii vero et ([uod ait :
» Quid delineat scitis; cl niysterium opcrariini([uitatis,»

non pnlant diclum nisi de nialis ct liclis (jui sunt in
, ,
Ecclcsia, donec pei"venianl ad tantum numerum , ([iii
Anlichristo maijnum populum faciat : ct hoc esse myste-

rium iiiifjuilatis , ([uia vidctur occultum. Hortari aulem
Apostolum fidcles , ut in fide quam tenent tenaciter ,
persevcrcnt, dicendo :(( Tanlnm (|ui modo tenet teneat,

» donec de medio fiat » hoc cst, donec cxeal de racdio
:
Ecclesioc mysterium iniquitatis, {[uod nunc occullum est.

Ad ijisnm cnim mysterinm pertinere arbitrantur , quod
ait in Epislola sua Joannes evangelista : « Pueri , novis-
» sima hora est : et sicut audistis , (piod Antichristus sit
» vcnturus nunc autem Anlichristi multi facti smit

; :
» unde cognoscimus quod novissima sil hora. Ex iiobis

» exiernnt sed non crant ex nobis. Qnod si fuisscnt ex
:
» nobis, permansissent uti(jue nobiscum*. » Sicut ergo

antc finem in hac liora, inf[uiunt, (juam Joannes novissi-
mam dicit, cxit^runt multi hreretici de medio Ecclesise,
(pios midtos dicit Antichristos : ita omnes tunc indc cxi-
bunt, qui noii adChristura, sed ad illum novissiraiun
Antichristnm pcrtineJHuit, ct tunc rcvclabitur.
lY. Alins crgo sic, alins auteiu sic Apostoli obscura
verba conjcctant : quod tamen eum dixisse non dubiuin
cst, noii veniet ad vivos et mortuos jndicandos Christus,
nisi prins vcncrit ad scducendos in anima mortuos advcr-
sarius cjus Anlichrisliis ; tpiamvis ad occuUum jam judi-
' I JcWll. II, Ip, 19.
I)K CIVITATE DEI , HBEU x\. 117
diciiimDci pcrliiicat, ([nodnl)illosecliicciitiir. « l'rooscnlia
» cjuippc cjiis crit , siciit diclum cst , sccuudum ope-

» rationcm Satanse, in omni virtute, cl sis;nis, prodigiis
)) mcndacii omni scduclione inicjuilatis his f[ui

, ct in ,
))[icrcunt. Tunc cnim solvctur Salanas, ct [ler illum

))
Antichristum in omni sua virtutc miral)ililcr c[iiiilcin, scd

mendacitcr oîcrabitur. Ou.ie solct amliiLî, ulruin pro[)tc-
rca dicta siiit siL;na ct [irodiiîa nicndacii, cjuouiam mor-
lales scnsus [icr pliauLasmala dcccplurus cst; uL (|uod noii
lacit, lacere vidcatur : an ([uia illa i[)sa cLiamsi crunt
vera prodlgia, ad mcndacium pcrtrahcnl crcdiLuros non
ca [lotuisse nisi clivinitns ficri, virlutcm diaholi ncscicnlcs;
maximec]uando tanlam, ([uantam nunc|uam habuit, acce-
perit potesLaLcm. Non cnim ([uando dc ccclo ignis ccci-
dit , ct tanLani Ihmiliani cum lantis grcgibus iX'Coruni
sancti Job uno impcln absum[isil, et tiu!)o irrucns ct do-
mum dejiciens filios cjus occidit ,
[)haiUasmala rucrunt :
quac tamcn fucnint opcra Salanre, cui Dcus dcdcrat hanc

potestatcm. Propter ([uid liorum crgo dicla sint prodigia
ct signa mcndacii , tunc potius a[iparcbit. Scd projiler
([uodlibet horuin dictum sit, scducentur cis signis atc[ue
prodigiis, c[ui scduci mcrcbunlur « Pro co c[uod dilcc-

:
)) tioncm vcrilalis, iiic[uit, non rcccpcrunl, uL sahi (ic-

» rcnt. » jScc dubitavit A[ioslulus acldcre , ct diccre:
(( Idco miltct illis Dcus opcralioncm crroris ; ul crcdant
)) mciidacio. » Dcus cnim mitlct : ([uia Dcus diabolum
facere ista jicrmittct, justo i[isc judicio, c[uamvis faciat
ille inicpio malignoc[uc consilio. « Ut judicenlur, in([uit,
)) omncs , c|ui non crcdidcrunl ^critali, scd conscnscrunt

)) inic[niLaLi. » Proindc iuclicaLlscchiccnlur, ct scducti ju-
dicabuntur. Scd judicaLi scducciUnr illis judiciis Dci oc-
cultc justis, justc occultis, (juibus ab iuitio [xccati ralio-
nalis crcalunc nun([uam judicarc ccssavit : scchicti aulcin
,
liS s. xVoisriM tMScoii

iit(lio;il)iuilin- mnissimrt 'innniH'slO([iiL' jndicio pi r Jcsuiii
ClirisLiim, jnsLissinic jadicaLuram , injusLissime jndica-

lum. • • -' 'M'> 'i: r
''<;<'
•WVi WVl WM W*% \W» 'WVX \%V\ WWW\\ \W\'WV\ VW\ \W\ \W\ W\\ \W\ \W\ VW\ WV\rt\
CAPUT XX.
Quid idem Apostolus in prima ad eosdem Epistola
dc resurvectione morluorum docuerit.
I. Sed hic Apostolus tacuit de resuiTCctione mortuo-

ruiii : ad cosdcm autcm scribens in Epistola pnma:« No-
» lumus, in(juit, ignorarc vos, fVatrcs, de dormicntibus,
)) iit non conlristemini, sicut ct cseteri, qui spem non
» habcnt. Nam si credimus quod ,
Jesus mortuus est, ct
)) resurrexit : Deus eos cpii dormierunt per Jesum
ita et
» adducct cum eo. lloc cnim vobisdicimusinvcrho Do-

» niiiii, (juia nos vivcnl(>s, c[ui rchtpiisumus in advcntum
» Domini, non pr.xveniemus eos qui antc dormierunt :
n quoniam i[")so Dominus in jussu, ct in vocc Archangch,
» ct in tnba Dei dcsccndct dc ccelo 5 morlui in Christo

» rcsurgenL primo : dcindc nosviventes, qui rehqui su-
» mus, simul cum ilJis rapicmur in nubibus in obviam
» Cliristo in acra; ct ila scmpcr cum Domino erimus'. »
Hrcc verba apostohca resuncctionem mortuorum futu-

ram, quando veniet Dominus Chrislus, utiquc ad 'vivos cl
mortnos jndicandos, [ir.-icclarissimo ostendunt.

II. Sed ([u.Tri solot, nilrum ilhquos hic viventes inven-
turns cst Christus, c|uorum personamin se atc|ue illos (jui
tunc secum vivebant, Iransfigurabat Apostohis, nnnquam

omnino morituri sunt 5 an ipso temiioris puncto, quo cum
TLcss. IV, 12-1G.
Dli CIVITAIE DKI , LlUtll \\. 119
resurgonlilnis rn|ii('nliu' iii iinhihiis iii ohviani tlhrislo m
acra, ad imniorlnlilatem per iiiorLeni mira celerilatc tran-
slbunt. Necjuc enim diecndum cst fieri non posse, nt
dum pcr aiira iii sublime portantur, in illo Sjiatio et mo-
riantur, et reviviscant. Quod enim ait: « Et ita semper
» cum Domino erimns » non sic acciiiienduin cst, lan-
:
•quam in aerc nos dixcrit sempcr cum Domino cssc man-

suros; quia nec ipsc utique ibi manebit, quia veniens
transiturus est. Venienti cpiippc iliitur obviam , non ma-
nenti : Sed « Ua cum Dominoerimns, )> id cst, sic erimus
habenles corpora sempitcrna, ulueunupie eum illo lueri-
mus. Adhunc autem seiisum, (pioexistimemusctiam illos,
()Uos hic vivos inventurus cst Dominus, in ipso paivo

spatio ct passuros morlcm et acecpturos immorlalilatem,
ipse Ajiostolus nos videtur urgere, ul)i dieit: « IiiChristo
» omnes vivificabuntur' : » cum alio locodc ipsa loquens
rcsurrcclionc corporum dieat : « Tu quod seminas nou ,
» vivilicatur, nisi moriatur^. » Quomodo igitur, quos vi-

ventes hic Christus inveniet, pir immortalitaiem in illo
viviriealnuitur, etsi non nuiriantur- cum videanuis prop-

ter hoc « Tu quod seminas, non vivificatur,
esse dictum :
» nisi moriatur.i'» Autsi rectc non dicimus scminari, nisi
ca corporahominura, qua; moriendo quoiiuo modo revcr-

tuntur in terram ; sicutseschahet etiam illa in Iransgres-
sorem patrem geiieris humaiii divinitus ]n'olala senteiitia,
<( Terra cs, et in terram ihis' : » latendum esL istos, quos
nondum dc corporibus cgrcssos, cum vcnietChristus, in-
veniet, et islis verbis Apostoh, el ilhs dc Cenesi non le-
neri : quoniam sursum in nubilDus rapti , non utiquc se-

minantur^, quia nec eunt in tcrram , nec rcdeunt ; sive
nullara prorsus cxpcrianLur morLcm, sive paululum in acrc
moriauLur.
'
I Cor. XV, 22. — =lL)iJ. 3(i. — 3(j(,u,ni^ if) , ,,; . . .;">:!
120 S. ALUISTI.M EI'JSC01>I
III. S«l aliud nirsiis occiurit (|iiod idciii dixil Apos-

,
lolus, cuni de rcsuneclione corponim ad Coiinlliios lo-

(|ucrctur :« Omncs icsurgcnius ', » vcl sicut alii codices
haljcnl : «Omncs dormiemus. » Cum ergo nec resurreclio

ficri possil, nisi niors prsecesscrit ; nec dormitioncm pos-
simus ilJo loco inlcUigcrc, nisi morlcm f|uomodo omncs
;
vcl dormicnt, vel rcsurgcnt, si lam multi, cjuos in corpore

invcnturus cst Cliristus, ncc dormient , nec resurgcnt?
Si crgo sanctos, f[ui rcporicutur Clirislo vcnicntc vivcn-
les , ci([ue in olniam ra|ncntur, crcfliilcrimus in codcm
raplu de mortalihus corporihus exituros, et atl eadem
niox immorlaiia rcdiluros, nuUas in verhis ApostoU pa-
licmurangustias, sivcuhi dicit : « Tu t[uod scminas, non
)) vivificatur, nisi moriatur; » sive uhi dicit : « Omncs rc-
» surgemus, » aut « Omncs dormicmus : » quia nec illi pcr
imniorlahtatcm vivificahuntur, nisi, f[uamli!)ct pauUdum,
tamcn ante morianlur ; ac pcr hoc ct a rcsurrcctionc non
cruntalieni, t[uam dormitio prnecctUt, f|uamvis brevis-
sima, non tamcn nulla. Cur aulcm nobis incrcdihilc vi-
dcalur iUam mulliludincm corporum in atirc f[uodam
modo seminari , atquc ihi prolinus immortalilcr alquc
incorruptibiUter reviviscere , cum crcdamus , f(uod idcm
ipso ApostoUis apertissimc dicit, in ictu oculi futuram
resurrcctioncm^, ct in memhra sine fme victura tanta fa-
ciUtate tamf[ue ina?stimahiU velocitate rediturum anti-
quissimorum cadavcrum pulvcrem.^ Ncc ab iUa senten-
tia, f[uahomini dictum cst, « Terra cs, el in terram ibis,))
luturos illos sanctos arhitrcmur immuncs, si eorum mo-

ricnUum in lcrram non recident corpora, scdsiciitin ipso
raplu moricntur; ila ct resurgenl. (Uim fcrcnlur in atira,
« In tcrram quippc iJjis,» cst, « In lioc il)is amissa vita,
([iiod erasantcquam sumercs vilam :» id cst, Uoc eris exa-
• I Cor. XV, 5i. — =Ibia. 52. - ,v/.'

DE CIV^TATE DEI, LIBEU XX. 121
nimatus, qiiod cras nnleqiiam csses animatus. Tcrrac

quippc insudlavit Deus in facicm llatum vit.f, cum faclus
est honio in animam vivam : tanquam cliceretur ; « Terra
es animata, (|uod non eras 5 terraerisexanimis, sicut eras.»
Quod sunt antequam putrcscant omnia corpora mor-
cl
Luorum : quod crunl ct illa si moricnlur, ul)icum([uc
,
moriantur, cum vita carebunt, quam conlinuo rcccptura

sunt. Sic crgo ibunt in tcrram, ([uia cx vivis hominibus
terra erunt : (jucmadmodum it ia cincrcm , ([uod lit ci-
nis ; it in vetustatera , cjuod fit vctus ; it in tcstam ,

quod
ex luto fit tcsta : et alia sexcenta sic lo([uimur. Quomodo
autem sit futurum ([uodnunc pro nostrrc ratiuncuki; viri-
bus ulcunKiuc conjicimus, tuiic crit polius, ut nossc pos-
simus. Rcsurrcctionem c[uippc mortuorum futuram cssc
in earnc , c[uando Christus venturus cst vivos judicaturus
ct morLuos, oportct, si Christiani cssc volumus, ut crcda-
mus. Sed non ideo de hac re inanis cst hdcs nostra si ,
qucmadmodum fulura sit, perfecte comprehcndcre non

valcmus. Vcrum jam , sicut supra proniisimus dc hoc ,
judicio Dci novissinio ctiam prophcLici vcLcrcs liljri ([uid
prsenuntiaverint , cjuantum saLis esse videbiLur, cleijcmus

osLendcre : (jutc, sicuL arliiLrov , non lanLa mora nec(-'sse
eriL Lractari ct cxponi, si islis, (jure pritmisimus, lccLor cu-

raverit adjuvari.
iiz S. AtJciusilKI El-lSCoVl
CAPUT XXl.
Qnid Jsaias propheta cle ntortuonmi resurrcctione
cl de retrilnilione judicii sil lucutus.
I. PnornETA Isaias: « Rcsurgcnt, inqiiit, morlui, ot rc-

» surgcnl <[ui in scpulcris crant : ct loctahuntur omncs
» qui Bunt in tcrra ; ros cnim qui abs te est , sanitas illis
)) cst : lcrra vcro inipiornm cadct'. )> Tottim illud su-

pcrius adrcsurrcctioncmpcrtinel bcatorum. Quod autcili
ait : (c Terra veroimpiorum cadct, » beneinlelligitur dic-

tura, corpora vcro impiorum ruina damnalionis cxcipict.
Jam porro si dc bonorum rcsurrcctionc quod dictum est,
diligcntius ct distinctius vclimus intucri, ad primam rcfc-

rendum cst quod diclinn cst « Rcsnrgent mortni » ad : ;
sccundam vcro quod sccpiilur « Et rcsurgcnl qui in se- :
» pulcris crant. » Jam si ct illos inqniramus sanctos, quos

liic vivos inventurus esl Dominus eis congrue deputa- ,
bitur quod adjun-xit « Et lcTtabunlur omncs qui sunt in

:
» lcrra 5 ros cnim c|ui al)s tc est , sanitas illis cst. » Sani-
latcm loco isto, immortalitatcm rcctissime accipimus. Ea
namque est plcnissima sanitîs, c[uae non reficitur alimcntis
lanquam quotidianis medicamcntis. Itcm dc judicii die
spcm prius dans bonis, dcindc lcrrcns malos idcm Pro- ,
pheta sic loquitur « Hoec dicit Dominus : Ecce ego de- :
» clinoin eos ut flumenpacis, ct ut torrcns inundans glo-

» riam gcntium. Filii corum supcrlunncrosporlabuntur,
» cL supcr gcnua consolabuntur. Qucmadniodum si tpicm
» maler consolelur, ita ego vos consolabor; et in Jeru-
» salem consolabimiui : cl vidcjjitis, ct gaudebitcor vcs-
Isai. XXVI, 17.
,
f IV.
I)K <nVIT\lE RCI, LltEU \\. 1 2»
» Iriim, ct ossa vestrasiciu herha cxoriehUir ; El eoi;nos-

» celur manus Doniini colenlilms cum commina-
: ct
» bitur contumacibus. Ecce enim Dominus ut ignis

i> veniet, et ul tempestas currns ejus, reddercin indigna-
1) flamma ignis. In
tione vindictam, ct vastationem in
))igneenim Domini judical)itur omnis lerra, et in gladio
» ejus omnis caro nudti vulnerati erunt a Domino'. »
:
In bonorum promissione flumen pacis profecto alnui-

dantiam pacis illius tlebemus accipere qua major csse ,
non possit. Hac utiqui' in fme rigaljimur de qua in : prfc-
.^cedenti liljro alnmdan er locuti sumus. Hoc flumen se in
eos declinarc dieit, quibus tantam bealiludinem polli-

cctnr, ut intclligamus in illius felieitatis regionc ,
tpue in
'
coelis est , hoc Oominc omnia satiari. Sed quia et terrenis
'•eoriJoriJDUs pax ineorruptionis atque immortalitatis inde

inOuet , ideo declinarc se dicit hoc flumen , ut dc super-
nis quodam modo cliam et homincs
inferiora perfundat ,
a^quales Angelis rcddat. Jerusalem quoquo non illam ,
([ure servit cum filiis suis scd liberam matrem noslram

,
. intelligamus seeundum Apostolum ?ctcrnam in ciclis '^

, ,
Ibi post laborcs ferumnarum curarumquc mortalium con-

solabimur, tanquam parvuh ejus in humeris genibusquc
portali. Rndes enim nos ct novos blandissimis adjuloriis
-
insoHta nobis illa bcalitudo suscipict. Ibi vidcbimus, ct
gaudebit cor nostrum. Nec expressit quid videbimus : seil
cjuid , nisi Deum? ul implcatur in nolns promissum cvan-

•
geheum : d Hcati miuido corde ,
quoniam ipsi Deum vi-
"» omnia illa
debunt'^; » ct , c[ure nunc non videmus
-crcdentes autem, pro modulo capacitatis human.T, longc
minus quam sunt at([uc incomparabiliter cogitanuis. « El
» videbitis, in(|uit, ct gaudebit cor vestrum. » Ilic crc-
ditis, ibi vidcbitis. - > - •
'Isai. Lxvi, 12.— ^C.-J. iv, G. — sjiattli. v, 8, ;:•-•

,
12A S. Al,GtJSTINI EPISCOl'1
II. Sed c|noninni clixil : « Etgaudebit cor vcslrum : »
nc putarcnnis iila bona Jerusalem ad nostrum tanlum-

modo spirilum pfrlinerc; « Etossa, inc]uit, vcstra ut
» )ierl)a exorieiiLur ' : » ubi resurreclionem corporum
strinxit, velut cjuod non dixerat reddens : neque enim
cuiii vidcrinius , fiel ; scd cum fueril iaeta , videbimus.
Nam ct de coelo novo ac terra iiova jam supra dixerat
dum ea c[ua; sauetis promiltuntur in fine , sappe ac midti-
formiter diccrcl : « Erit, iiKiuit, ccelum novum et terra
» nova, et non cruul mcmores priorum, nec asccndcnt in
» cor ipsorum : scd hctiliam et cxultationem invenicnt
» in ca. Ecce cge faciam Jerusalem exultationem , et po-
» ]iulum nicum Lctiliam; ct cxultabo iii Jerusalcm et
» lietabor in populo mco ; ct ultra non audietur in illa
» vox fletus^ : » ct csetera, cjuse quidam adcarnales Ulos
mille annos referrc conantur. Loculiones cnim tro]iicrc
propriis projihclico more misccntur : ut ad inlcUectum

spiritalcm inlenliosobria cumquodam ulili ac salubri la-
bore pervcuiat : jDigritia vcro carnalis, vcl incrudilne atc]uc
incxercitala; tarditas iucnlis conlcnla lilterae su]ierficie ,
niliil putat intcriiis iXHiuiicndum. llfec dc pro]ihelieis

verbis, qufc antc istum locum seripta sunt, satisdixerim.
In hoc aulcm loco , undc ad illa digressi sumus , cum
dixisset Et ossa vcstraul hcrlia cxoricntur, » ut resur-
: «
rectionem quidem carnis, scd tamen bonorum, se nunc

commemorarc monstrarct, adjunxit « Et cognoscclur :
» manus Dominicolcnlibuseum. » Ouid esthoc, nisi nia-
nus dislingucntis cullorcs suos a contcmporilius suis?I)e

c[uil)us sequcntia contexens, « Et comminabilur, inquit,
» conlumacibus, » sive, ut ait alius Intcriircs , « iucre-
» dulis. » A'cc tunc commina])itur : scd cjuac nunc di-

cuntur minaciler, tunc cllieacilcr imiilebuntur. « Eccc
Isai. Lxvi, 14. — - I'l- !.", 17-20. ' ,'•-1
,
nc civitAte df.i, libeh xx. 125

» cnim Domimis, in([uil , iiL ignis veniet, ct lU tcmpestas
» ciirrus ejus, reddeie iu indignatione viudielam , et vas-
» taliouem in llamma ignis. In igne euim Domini judica-
» bitur omuis tena
et iu gladio ejus omnis caro,multi :
» Domiuo'. » Sive igne, sive tempes-

vulnerati eruut a
tale sive gladio, pocuam judicii significat quandoquidem
, :
ipsum Domiuum t[uasi ignem tlicit esse vcnturum eis ,
prolccto fiuibus poenalis ejus crit advcntus. Currus vero
I
ejus, ( nam pluraliter dicti sunt ,
) angclica ministeria non
'
inconvenicnter aeeipimus. Quod autcm ait omncm ter-

ram et onuiem earncm in ejus iguc et in gladio judicari
non etiam Iiic spiritalcs inLelligamus et sanctos , scd ter-
renos at([ue carnales, de cjualibus dictum est : « Qui
» terrcna sapiunt : et , Saperc sccundum carnem , mors
» est- : omnino caro appeliantur a Domino
» ct qualcs ,
ubi dieit a Non permaneljit spiritus meus in bominibus

:
» istis, quoniam earosunl^ » Quodvero bie [lositum est,
« Multi vidnerati erunt a Domino » isto vulneie fiet :
mors secunda. Potest ([uitlcm ct ignis. et gladius, et vul-

'
nus aecipi in bono. Nam et ignem Dominus velle sc dixit
imitLcre in mundum'''. EL visrc sunt illis linguac tlivisre

velutignis% quando venit Spiritus sanctus. Et « Non , :
» veni inquit idcm Dominus

, paecm mitlcrc in ter- ,
» ram, sed gladium". Et scrmonem Dei dicit Seriptura )>
gladium bisaculum' proptcr aciem geminam tesLamcn- :
torumduorum. Et inCantieo Cantieorum, cbariLate se tlicit

saneta Ecelcsia vulncratam vclut ainoiis impclu sagiL- ,
taLam**. Scd bic cum lcgimusvdaudimus ullorum Domi-
num esse venLurum quemadmodum Iia3c inLclIigenda ,
sint, clarum est.
' Isai. i,xv, i5, iC>. — 2 riiili|). m, 19; ci Kom. viii, G. — 'Ooii. vi, 3.
— "i
Luc. XIV, 4'J-
— '.Vcl. 11, 3. — ''.Hallli. \, j^. — ; Ik^Ln'. iv, 12. —
^Cant. II, 5. seo. i.\x.
;,
12G S. AUGUSTINI EnSCOPI

III. Dcindc brcvitcr conimcmoratis cis ,
qui pcr hoc
judicium coasuiiieiilur ' ; sub (iyura ciborum iu Lcge ve-
tere vctitorum , a quibus se nou absliuucrunt, peccatores,
imi/ios(jiiL' siynificans, rccapitiJat ab iailio gratiam Novi
l\:slamcnli a primo Salvalorisadvcntu us([uc ad ultimum
judicium, dc cpio iiunc aginuis, pcrducens finicnsque ser-
monem. Narrat namquc Dominum dicerc se venire , ut
congrcgct onincs gcntcs , cas([uc vcnluras ct visuras glo-
riam cjus. « Omncs cnim, siciit dicit Apostolus, pec-
» cavcrunt , et cgent gloria Dci ^ » , Et rclicturum se dicit
supcr eossigna ,
qu;r iiliiiuc niiranlcs crcdant in eum : et
cmissurum cx illis salvatos in gcntcs divcrsas , ct ia lon-
gin([uas insidas ,
quae non audierunt nomen cjus , neque
vidcrunt gloriam cjus; cl annuntialuros gloriam ejus in
gcutibus; ct adducturos fratrcs istorum , (jnibus loîuc-
batur, id cst, in fidc sub Deo Patrc fratrcs Israclitarnm
elcctorum-.adducluros aulem cx omnibus gentibus munus
Doniino ia jumcalis ct vcliicalis , (
qiuTe jumcnta ct vehi-
cida bcac intciligunlur adjutoria cssc divina, pcr cujusque
gcneris ministcria Dei, vel angelica, vel juimana , ) in ci-
vitatcm sanclam Jcrufialem, (ju.x-nimc in sanctis fidclibus
cst diUasa pcr terras. L"|ji caim divinitus adjuvantur, ibi
crcdunt : ctubi crcdunt, ibi vcniunt. Comparavit autcm

illos Dominus , tanquam pcr similitudincm, filiis Israoil
oHcrcalilnis ci saas hoslias cum psahnis in domo cjus

cpiod ubiîiic jam 1'acit Ecclcsia : ct promisit ab ipsis sc
acccpturum sibi Saccrdotes etLevitas; quod iiiliilominus

ficri nunc vidcmus. Non cnim ex gcncrc carnis ct san-
gainis, sicutcratprimnm sccundam ordinem Aaron; S(?d

sicut oportcbat in Tcslamcnto Novo, ui)i sccundum or-
dincm Melcliiscdccli, sammus saccrdos cst Christus*, pro
cajus([ue mcrilo (juod in cam gralia divina contuleril
' Isai i.xvi. 17 ; il f<^'y]. — ^Pinni 111, .>>. — 3p.«sl. c.ix, 5.

LIDER XX. 127
gacerdoLcs cl LcviUus d\'^[ miiic vidcnuis : qni noii islo
pominc, quod sacpc asscqiuuUur indij^ni, scd ca ([ua3
non est bonls malisf[uc commnuis , sanclilate pcnsandi
IV. Hacc cum dc ista , cjuoe nunc impcrlitur Ecdcsi.T ,
pcrspicua noljis([uc nolissinia Di'i miscralioni' dixisscl ;
promisit ct fincs ad c|uos pcr ullimum judicium lacla bo-

norum maloruui([uc discrctione vcniclur, cliccns pcr
Prophctam, vd dc Domino diccns ij«c Proplicla : <( Qiio-
» modo cnim ccelum novum nova mancbit co-
ct tcrra
» ram nic, dixit Dominus , sic scmcn vestrum cl
stabit
« nomen veslrum : et crit mcnsis ex mense, et sabbatum
» cx sabbalo. Vcnict onniis caro in conspcctu nico ado-
» rarc in Jcrusalcm, dixit Dominus : et egrcdi(?nlur, et
» vidcbunt mcmbra homiiuun c[ui prrcvaricati sunt in me.

» Vermis corum non morictur, ct ignis corum non ex-
» lingnclur, ct crunt visui omni carni'.» Ad lioc istc
Propheta tcrniinavil hlirum , ad ([uod lerminabilur sne-
cuhun. Quidam sanc non inlcrprctali sunt«Mcmbr.i lio-
a minum, » sed « Cadavera virorum'~, » pcr cadavcra sig-
nilicantes cvidentem corporiun pcenam quamvis cadaver

:
nisi caro cxanimis, non solcat nuncupari; illa vcro ani-

niata erimt corpora, alio([uin nulhi potcrunt scntire tor-
mcnta : nisi lorte ((uia nutrluorum erunt corpora, id est,
eorum c|ui sccundam mortem cadent, ideo non absurdc

in
etiam cadavcra dici possunl. Unde est et illud, ([uod ab
eodem ProphcLa diclum jam su|ira posui « Terra vero :
)) impiorum cadet. » Quis autcm non videat a cadcndo

esse a|5pelhala cadavera? « Virorum » aulcra [iro eo po-
suisse illosinleiprcLcs, quodest hominum, » manifcstum ((
cst. Nc(|uc cnim ([uis([uam dicturus cst [irfcvaricalriccs
fiacminas in illo su[iplicio non futuras scd ex jwtioic : ,
' I-,11. i.xvi, Ô-S^- — Iljid. in Viil^.il.'), ,. .,, ,

128 s. ArcrsTiNi episcopi
pr.TScrtim de quo focniina facta cst, uterqiic sexus acci-
pitur. Vcrum ([uod ad rem maxime perlinct , cum el iu
])oni.s dicitur : « Vcnict omnis caro : » (juia omni gc-
ex
nere hominum populus iste constabit ; non enim omncs
liomincs ihi crunt, quando in p(xnis plures erunt : scd ,
ut diccrc c(eperam, cum ct in ])Oiiis caro, ct in malis
meml)ra vel cadavcra nominanlur ])rofecto post resur- ;
rcclioncm carnis, cujus fides liis rerum voca])u]is omnino

fumatur, i]]ud (|uo Ijoni ctmaii suis finibus dirimentur,
luturum csscjudicium dcclaratur.
CAPUT XXH.
(Jaalis fiilitm sit egressio sanctorum nd videndas

pcenas malorum.
Sed quomodo cgrcdientur ])oni ad videndas pcenas

malorum? Numquid corporis motu l)eatas iilas relicturi
sunt sedes , ct ad loca poenalia perrecturi , ut malorum

tormenta conspiciant pr.Tsentia corporali? Absit : scd
egredientur per scicntiam. Hoc cnim vcrbo significatum
est, eos qui cruciabuntur extra futuros '. Propter cjuod
et Dominus ,ca loca tenebras esteriores vocat : quibus
contrarius cst ille de quo dicitur servo bono
ingrcssus . :
(dnlra in gaudium Domini tui^ » nc illuc maliputenlur :
ingredi, ut sciantur-, sed ad illospotiusvelutegrediscien-

tia,qua cos cognituri sunt, boui ; (piia id quod cxtra cst
cognituri sunt. Qui enim crunt in p^jcnis, quid agaturin-
tus in gaudio, Doniini nescient : qui vero erunt in illo
gaudio, (juid agatur foris iu illis tcncbris cxtcrioriljus
' itatlli. xKv, 3o. — - II>iJ. 21. •

nE CIVITATE DKr, LIEEn w. 129
scicnt. Idco dictum cst : « Egrcdicntiir , » qiiia cosctiam,
(|iu foris ah cis crunt, utiqucnon latcbunt. Si cnim lioec
Prophctre nondum lacta nossc potucrunt, pcr hoo quod

crat Dcus, quantulumcumque crat, in corum mortalium
mentibus ;
quomodo immortales sanctijamfacta tuncnes-
cient, cum l)eus erit omnia in omnibus' ? Stabit ergo in
illa beatitudine sanctorum scmen ct nomen : somen sci-
liect de quo Joannes ait : « Et semen ejus in ipso ma-
)) nct » nomcn vcro, de quo pcr luuie Isaiam dictum
^ :
cst Nomen relernimi daho eis. Et crit eis mensis cx

: «
» mcnse ct sabbatum ex sabhato tancpiam hma ex luna ,
u ct requies ex rcquie ^ : » quorum ulrum(|ue ipsi erunt

cum ex his umhris vctcribus ct li mporalibus in iJla lumina
nova ac senqjitcrna transibunt. In pccnis autcm ma-
lorum ct incxtiuguibilis ignis et vivacissinnis vcrmis , ah
aliis at<|ucaliis ahtcr atcpie ahtcrcst cxpositus. Alii quippe
ulrunujue ad corpus , alii utrumque ad animum retu-
lerunt : alii propriead corpus igncm , Iropice ad animum
vermem, quod crcdihilius esse vidctur. Sed nune dc hae
diderentia non est tcmporis chspulare.De judicio nam(|ue
ullimo, cjuo liet dircmptio bonorum ct malorum, hoc volu-
men implere suscepinuis : de ipsis vero prrcmiis ctprenis
alias diligentius disserendum est. : .;!•, . ,
' I Cor. XV, 28. — 'I Jo.iii. 111, 9. — 'Ht:{\. xlvi, 6 ; ct ixvi, 23.
'. vv :-.n-,l:
ij';
-
I
CXI.
130 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
WX^ \AiV« W%\ \^^^ VW^ %V\1 \ w^ v\/vt \w\ ww \\\\ ww ww ww w\^ \w\ w w \ w\ \w\ w
'
-'
'
[-' CAPIT WTII.

(^)iia' prophetai'erit Daniel de persecutione Anti-
cltristi, et dc jiulicio Dei, regnoque sanctorum.
Daniei. dc hoc ullimo juclicio sic prophctat , ut Aiili-

chiistum piius (luoquc veutuinun esset pnenunliot, at-
«lue ad lelernum regnum sancloruui perducat narratio-

ncmsuam. Cum enim visione propliclica quatuor Ijcslias
significantes ([ualnor regna vidjssct ; ipsumquc qnartum
a (punlam rcgc superatuni, qui Antieluistus agnoseilur ;
et post iiicc ;elcrnum rcgiuim Fiiiihominis, cpii intelligi-
turChristus: « Horruil, iu([uit,spirilus meus,ego Daniel

» in liai)itudine mea, cl visus cnpilis mci contiu'hahant
» nie. Et aeccssi , in([uil, ad unum de stautibus, et veri-
» tatem (jUtX'reham ah eo de his omnihus : et dixit miiu
» vcritatem '. » Deinde, c[uid audierit ah illo, a qno de

omnihus Iiis ([uncsivit, tanquam co sil)i cxponc^ntc, sic lo-
quilur: u llie ([ualuor hestire magna', ([uatuor regna sur-
» gcnt in terra . ([u;c auterentur, et accipient regnum
» s:incti Allissimi -, ct ol)tincbuul illud usc[uc in saeculum,
» ct us([ueins3CCuhims;eciUorum. Et qu;ereham, in([uit,
» diiigenter de bcstia quarta, c[uae erat differens prre omni

» bcstia, tcrribilis amplius: dentcs ejus ferrei, et un-
» gues ejus ,icrei, mauducans et conuuinuejis , et reliqua
» pedibus suis conculcans : et de cornihus ejus dec(W,

» ([u;c cniut in ca|iite cjus, ct d(! allcro cpiod ascendit,
» el excussil (lcpnorii)us tria : cornu ilhid iu c[uo crant
» oculi, ct ()sio([Ucns magua ;

ct visus cjusiuajor caeteris.
n Vidcbaui, ct coruii illud facicbal l)ellum cum sanctis :
1 D.iii. vii, I 'i-i;
.1X3
DE CIVITATE DEI, LIBEU XX. 131
» ct prrevalebat ad ipsos, doncc veiiit Vctustus dienim,
)) ct rcgnum dcdit sanctis Altissimi et tempus pervenit, :
» et regnum obtinuerunt sancti '. » Hsec Daniel qusesisse

sc dixit. Deindc quid andicrit, continuo subjungens: Et «
» dixit, 1) quo qupesierat, respondit,

inquit, id est, ille a
ct dixit :« Bcstia quarta, quartum regnum erit in terra,
)) ([uod praevalebit omnibus regnis; et manducabit om-

)i uem tcrram, et conculcabit eam, etconcidet. Etdecem
)) cornua ejus, decem reges surgent : et post eos surget
1) alius, qui superaljit malis omnes, cpii anto eum fuerunt;
» ct trcs reges bumilinbit, et verba adversus Altissimum
1) loquetur 5
ct sanc-tos Altissimicontcrct. Et suspicabitur
» mutare tempora et lcgcm : ct da])itur in manu ejus us-
» ([ue ad tt'ni[ius, ct tcmpora, et dimidium temjDoris. Et
» judicium scdcbit, ct priucipatum removcbunt ad exter-
I) minandum et perdendum us(^|uc in finem et regnum, et ;
» potestas, etmagnitudo regiim, qui sub omnicoelo sunt,

» data est sanctis Altissimi. Et rcgnum ejus regnum scm-
» piternum et omncs princi[xitus ipsiscrvicnt, et obau-
:
» Huc usque, inquit, finis sermonis. Ego Daniel,

dient.
» multum cogitationcs meae conturbabant me, et Ibrma
» mea immutata cst super me, ct verbum in corde mco
» conservavi^. » Quatuorilla rcgna exposuerunt quidam
Assyriorum , Persarum , Macedonum , ct Romanorum.
Quam vero convenicntcrid fccerint, qui nosse dcsidcrant,
legant prcsbytcri Hieronymi librum iu Danielem, satis

diligenter eruditef[uc conscriirtum. Antichristi tamcn ad-
yersus Ecclesiam saevissimum rcgnum, licet exiguo spatio
temporis sustinenduni , doncc Dci ultimo judicio regnum
sancti accipiant sempiternum, qui vel dormitans hoec Ie~
git, dubitare non sinitur. Tem[-)us quiîpe et tempora et
dimidium temporis, annum unum esse et duos etdimidium.
' Dnii. VII, --^T — ' TliM 03-28.
9.
132 .
•
S. AUGUSTINI EPISCOPI
ac per hoc tres annos ct scniissem, etiani numcro dlcrum
poslcriiisposilodiluccscit, aliquando in Scripluris et mcn-
sium uunicro doclaralur. Yideiilur enim tcniporaindcfinile
hic diclalinyiialaliua :sedpcrdu;iKinuunu'rumdirtasunt,
qnemLatini non habent. Sicut autcm Graeci, ita hunc di-
cuuturhaberc ct Jlebnei. Sic crgodicta suntlcinpora, tan-
(piam diccrcntur duo tcmpora. Vcrcri mesanc fateor, no
indcccm regibus quos tancpiam dcccm homines videlur ,
ijiventurus Antichristus, ibrte lidlanuir, atque ita ne illc
inopinatus adveniat, non cxislcntibus tot rcgibus in orbc

romano. Quid cnim si numero isto denario univcrsitas
regum signiticata est ,
post quos ille venturus est ; sicut
millenario, ccntenario, scptcnario significatur plerumque
univeisitas, ct ahis atquc aliis nunieris, quos uunc coin-
mcmorare non est neccsse .?
II. Alio loco idem Dauiel « Etcrit, inquit, tempus :
» tribulalionis (pialis non luit ex quo nata cst gens su-

,
» per tcrram usque ad tcinpus illud. Et in tempore illo

» salvabiturpopulustuus omnis^qui inventus fueritscrip-
)) tus in liltro. Et mulli dormicnliinn in terrae aggcre exur-
» gent : hi in vitam a:tcrnam , cl hi in opprobrium et
» in confusionem rcternam. Et inlelligcntcs fuJgebuntsi-

» cut cJaritas firmamenti, ct cx justis multis sicut stcUae
» in sfficula'. » Et adliuc sentcutice illi cvangehc.x cst
locus istc simillimus, de rcsurrcctione dmitaxat mortiio-

ruin corporum. Nam qiii illic dictisuiit esse « In monu- |)
» nicnlis , » ipsi hic <( Dormientcs in tcrr.-ie aggcre , » vel
sicut alii interprctati sunt, « In t(.nr.'c pulvcre. » Et sicut
ibi, « Proccdent , dictum est : ita bic ^ cxurgent. » Sicut

ibi :Qui bona fcccrunt, in resurrcctioncm vil.nc; qui
<i
» autcmmala cgemnt, in resurrectionem judicii » ita et :
islo loco « lli in vitam retcrnam, et hi in opprobrium

:
D.m. XII, 1-3. — - Jo.-in, v, 28.

1)E CIVITATE DKI, LIBEU i.X. 133
« ct \n confusionem aeternani. « Non autem diversum pu-
lclnr, quod cum il)i positum sit « Omnes ([ui sunt in :
» mouumcnlis, » liicnon ait Proplieta « Omncs, » sed, :
)• ^[iiili dormicnliiun in tcrrnc aggerc. » Ponit cnim

nrH|uando Scripluia pro omniijus nndtos. Propterca et
Aliralia; dlctum cst : « Patrem mullarum gentium posui
lc '
: » cui tamcnalio loco : « \n scmine, in(|uil, luo hcne-
»• diccntur omnes gentcs ^. » De tali antem resurrectionc
luiic quoque ipsi prophet.ne Danieli paulo post dicitur :
« Et tu vcni , et requiesce : adhuc cnim dies in complc-

» tioncm consummalionis , et rci[uiesoes , et resurgcs in
=''" -'"'' '•«'••'•'''
» sorlc tua iu fme dicrum^.» !
'
'rur'1'l.i" CAPUT XXIV. ::..'";'::.; r, :;•!'-
J/i Psalmis dmndicis ,

qiuu de fmc scucidi /iiijiis ct
iioi'issimo Dei jadicio prophetcutur.
I. iMtn.TA dc judieio novissimo dicuntur in Psalmis, scd
corum plura transcuntcr ct strictim. IIoc tamcn quod dc
fine hujus s.TCuli apcrtissiuie dictum est ihi , nequaquam
sik;nlio pra;teriho.<( Principio tcrram tu fundasli, Domine,
» ct operamanuum tuarum sunt cccli. Ipsi pcriliunt, tu
» autem permanes : et omnes sicutvcstimcnlum veteras-
» cent, ct sicut opcrtorium mutabis eos, et mutabuntnr;
» tu autcm idcm ipse es, et anni tui non dcficienl^ »
Quidest([uod Por[5li)rius, cum iiiclalcm huidcl Hchrrco-
rum qua niagnus ct verus ct i[5sis numinihus tcrriliilis
,
ah eis colilur Deus ChrisLianos oh hoc arguit maximrc

,
stultitia; cliamex oraculis deorum suorum, quod istunr

,
mundum dicunt esse periturum ? Eccc in liLleris pictalis
' Gen. xMi, G. — ^ IJ. \xii, i8. — ' Dau. mi, i3. •
— ^ l's;il. ci, 26-2S. •
134 S. AlGLSXiM E1>JSC0P1
Hcbiâeoium dicitur Deo, quein coulilente taolo pliiloso-

pho, eliam ipsa uunruia peihonescuut : « Opcraniauuuni
« luarum suiil cn:li, ipsi pcribunt. » Nuimjuid quando
coeli pcribunl , nuuidus , cujus iidem cceh superiorpars
esl cltutior, uou puribit? Si lisec seutenlia Jovi disphcct,
cujus, utscrii)it istc philosophus, vchit gravioris auctori-
tatis oraculo in Chrislianorum crcduhtalc culpatur; cur
r.on similitcTsapicntiam, tanquam stultitiam, culpatHc-
bnnorum, in ([uorum hbris piissimis invonitur? Porro si
in illa sapicutia ,
qu;e Porphyrio tani muUum placet, ut
eam deorum quoque suormn vocibus praedicet, legitur
cfcloscssc pcrituros; cur usque adcovanacstista fallacia,
ut in fide Cliristianorum, vcliutcr caelera, vclpr.ê cifite-
rishoc dctestentur quod in ca pcriturus creditur mun- ,
dus c[uo utique nisi pereunte cceh non possunt perire?

,
Et in Littcris quidem sacris, qu:c proprie nostr.-c sunt,

nou Hcbr.Tis noljisque comniuucs, id cst, E\angclicis ct
Apostohcis hbris legitur « : Pi"aeterit figura hujus mundi' : »
lcgitur : « Mundus transil- : » h'gitur : « Ccduni cttcrra

» transibunt ^. » Sed puto quod« Pricterit, Iransit, Iran-
» .sibunt, » alicjuanto mitius dicta sunt, quam « pcri-
» bunt. » In Eiîstola quocpie Petri apostoU, ubi aqua

inundalus, qui lunc erat ,
perisse dictus cst mundus^,
satis chuum cst, ct ([uae pars mundi a toto signiticala, ct
quatenus perisse dicta sit , ct qui cceU repositi igni rescr-
vandi in chcm judicii et perditionis hominum iinpiorum.
Etineo quod paulopostait : « Ycnictdies Uomini utlur,
» in quo cocli niagno impetu transcurrent, eiemcnta au-
» tera ardentia resoiventur , et terra , et quoe in ipsa sunt
» opcra cxurentur; » ac deinde sulijecit: « His onmibus
» pcrcunlibus c|ualcs oportet vos esse'? » possunt illi
I t C.iir. vii , 3i. — = I Joan. ii , 17. — ^ Mullh. \xiv, 35. — âPelr.

m, <> — 5 ll.iiJ. 10, II. ... .,,._'.'. — ': .li, . l - .0 ,U)f lIDo
DE CIVITATE UEI, LIBEn X\. 135
coeli intelligi perituii ,
quos dixit rcpositos igiii rcscrvnii-
dos, etea elementa accipi arsura, qutc in liac inia muiidi
partc suljsislunt procellosa ct lurlndcnla , in (|ua cosdcin
cielos dixit cssc rcpositos , salvis illis supcrioriluis , ct in

sua integritate manentibus, in quoruni lirmamcnto suul
sidera constituta. Jsam ct illud quod scriplum cst stcllas ,
de coelo essc casuras ', pr.Ttcr quod potesl nndlo proba-

bilius ct alitcr intclligi, magis ostcndkr;iinansuros cssc il-
los coelos : si tamcn stclJse indc^ casurffc sunt ; cum vd

tropica sit locutio , ipiod cst crcdibilius , vcl in isto imo
ccelo fulurum sit , utiquc mirabilius quani nunc fit. Undc
ct illa Virgiliana :
Stella larom ducons inulta cniu Incc cucuiiit^, ''-' '- '-
ct Idaease condldit sylva. Hoc autem quod de Psalmo

commcmoravi,nulIuin ccclorumvidctur rclinqucrc, ([uod
pcriturumcsscnondixcrit. Ubicnim dicitur: <( Opcrama-
» nuum tuarum sunt cccli , ipsipcribunt; » cpiam nullum
corum ab opcre Dei, tam nullum corum a pcrditionc sc-
Non cnim dignabuntur dc 1'ctri aposloli locu-
ccrnitur.
tionc, ([ucmvchcmcntcr odcrunt, lIcl)r;corum dctcndcrc
pictatem, dcorum suorum oraculis approbalani ; ut s;d-
tcm ne totus mundus pcrilnrus cssc crcdalur, sic a lolo
pars accipialur, in co cpiod dictuin est: (( I}isi pcribunt, »
cum soli cccli infimisintpcrituri^qucmadmodum inapos-

tolica illa Epistola a tolo pars accipitur, c[uod diluviopc-
risse dictus cst mundus , ([uamvis sola cjus cum suis ccrlis
pars ima pcricrit. Scd ([uia hoc , ut dixi , non dignabun-

tur, ne vel apostoli Pclri approlicnt scnsum, vcl tanlum
concedant connagralioni novissimfe, c[uaulunulicimus va-
luissc diluvium , ([ui nulhs acjuis , nullis namniis totiun
genus humanum possc pcrirc contcndunt : rcstat ut di-
' Matlli. xuv, 29. — = Virg. /Enoid. 11. .. :

,,,
J36 S. AtGCSTlM EPiscori
cant ,
qiiod propterea dii conim licbraeam sapicntiam
laudavcrunt, qiiia istiim Psalmum non legerant. u ,-•:'
II. In Psalmocliam quadragesimo-nonode judicioDei
novissimo intelligilur diclum : « Dcus manilcstus vcniet
» Deus noster , et non silcbit. Ignis in conspectu ejus ar-
» dc])it, ct in circumilu cjus tcmpcstas vnlida. Advoca-
» bit cfflum sursum, ct terram discerncre populum suum.
» Congregateilli julBtos cjus, qui disponunt testamcntum
)) cjus super sacrificia'. » Hoc nos dc Doniino nostro Jcsn
Christo intelliginms, qucm de c(jc1o speramus csse ven-
lurum ad vivos ct mortuos judicandos. Manifestus enim
veniet inter justos ct injustos judicaturus juste, qui prius
vcnit occultus al) injuslis judicandusinjuste. Ipse, inquam,
« Manilcstus veniet , ct non silebit, )) id est , in voce ju-
dicis evidcns apparebit ,
qui prius cum vcnisset occidlus,
antc judicem siluit, quando sicut ovis ad immolandum
ductus cst , ct sicut agnus coram tondcnte fuil sinc voce^,
(jucmadmodum de illo pcr Isaiam lcgimus propbutatum
ct in Evangclio videmus implctum '. Dcignevero ettem-
pcstate, cum in IsaYiC proplictia tale aliquid tractnrcmus,
quomodo csscnt h:cc intcUigcnda, jam diximus. Quod
vero dictum est : « Advocabit ciclum sursum : )> quoniam
sancti et justi rccte coelum appcllantur; nimirum hoc cst,
quod ait Apostolus : « Simul cum illis rajiicmnr in nubi-
)) bus in obviam Christo in acra^. » >'am sccundum lil-
teroe superficiem, quomodo sursum advocatur ccelum

<juasi possit cssc nisi sursumPQuodaulcm adjunctum cst,
« Et terram disccrncrc populum suum si tantunnnodo ,
sidjaudiatur « advocabit , » idest, advocabit et tcrram ,
nec subaudiatur « sursum , » hunc vidctur habere scnsum

sccundum rcclani fidcm , ut ccrlum intclligalur in cis qui
' Pal. XLi>; , 3-J. — - Isai. Liii, 7. — *M.i(lli. xxvi , Gj. — JiThcss.
V , I G;
DE CIVITATE 1)E1, LILER XX. 137
ciim illo sunt judicaturi , ct lerra iu cis qui juilicandi
sunt : ut« Advocabit coelum sursum, » nonhic intclliga-
mus : (i Rapiet in ai-ra 5 » sed : « In judiciarias sedcs criget. »
Potest et illud inlelligi. « Advocabitccelum sursum, » ad-

vocabit Angelos insnpernis et excelsis locis , cum (juilnis
tlescendatadfacicndumjudicium: (( Advocabitet lerram,»

id cst , homines in lcrra uti([ue judicandos. Si autem
ntrumcpie subaudiehdum cst, cum dicitur, (( Et terram, »
id est, et (( Advocabit, » et (( Sursum •, » nt iste sit sensus :
« Advocabit ccclum sursum, et terram advocabit sursum : »
nihil mehus inteUigi existimo, ([uam homines c]ui rapien-

tur in oJjviam Christo in acira , sed coelum dictum prop-
ter animas, terram propter corpora. (( Discernere » porro
« populum suum » , ([uid est , nisi per judicium sepa-
rare bonos a mahs , tanc[uam oves ab hcedis ? Deindc
conversio sermonis ad Angelos lacta cst : (( Congregate
M illi cnim per angelicum ministc-
justos ejus. » Profecto
rium tanta autem c[n?crimus, ([uos
res peragenda est. Si
justos ci congregaturi sunt Angeii-, « Qui cHsponunt. in-

» ([uit, testamentum ejus super sacrificia. » H;ec est
omnis vita justorum, disponere lestamentum Dei su[icr sa-

crificia. Aut cnim opera misericordire sunt Supersacri- ((
» ficia, » id est , sacrificiis praeponenda juxta sententiam ,
Dei diccntis : « Misericordinm volo c[uam sacrificium ' »
aut si « Sujicr sacrifieia, » in sacrificiis intelligiturchctum,
qnoinodo snper terram fieri dicitur quod fit utique in terra :
profecto ipsa opera misericorchresunt sacrificia c[uibnspla-

cctur Deo, sicut in hbro hujus Operis decimo me disscruisse
reminiscor inc[uil3Usoperibus chsponuntjustitestamenlum
:
Dci, quia propter promissiones, qure Novo ejnsTestamcnto

contincntur, ha^c fnciunl. Unde congrcgntis sibi justis
suis , ct ad suam dexteram consULutis , novissimo utiqucj
' Osco VI. 6.

,
138 S. AlGUSTIM EHSCOPI

judicio, dictxirus cst Cliristus : « Venite beiiedicti 1'atris
» mei ,
possidcle p:ualiim vol)is regnum a couslilulione
» myndi. Esurivi cnini , etdetlistis milii manducare' : »
ct CiCtcra qusc ii)i profcruntur de bonorum opcribus bonis,

ct de eorum prcemiis scmpitcrnis per ullimam sententiam
judicantis.
't.VW VVW VVW V WVWV» VVV\ V1VV VVW VVVV VVV\ WW \VVVVVV\ VWt VV V\ VVVt VVVV VVkt vwvw
-;• !;.M :;,::. v,ni;rc_CAPUT XXV.
De proplietia iMatachice , qua Deijudiciuin ulliinuin

declaratur, et quoruindani dicitur per purificato-
rias pcenas facienda inundatio.
Pfi.oPHEiA Malacbias , sivc Malacbi qui ,

ct. Angclus dic-
tus est, qui etiam Esdras sacerdos, cujusalia incanonem
scripta recepta sunt , al) ab(|uibus crccbtur ,
(nam dc iJJo
hanc esse Hcbncoruni opiuioucm dicit Hicronynuis^, )
judicium novissimum proplictal , diccns Ecce venil

: «
» dicit Dominus omnipolens : cl quis sustuic])il dicm in-

» troitus cjiiB, aut (piis icrrc potcril ul aspicial cumi'
1) Quia ipsc ingrcdilur quasi ignis confhUorii , ct quasi
» bcrba lavantium : et scdebit conflans, ct emuudans,
» sicut aurum ct sicut argcnlum , ct cmundal)it fibos
» Lfvi , ct fundcL cos sicut aurumct argcnluiii : ct cmnl
» Domino ofTcrcntes bostiasin justilia. Et placcbil Domino
» sacrificium Juda ct Jcrusalcm, sicut dicbus pristinis
» ct sicut annis prioribus. Et acccdam ad vos iu judicio ,
» et cro tcslis vclox supcr malcficos , ct supcr adulteros,
» ct supcr cos qui jurant in nominc mco mcndacitcr, tt
Matlh. \xv, 3^. — ' Uici . l'roa'm. in Malacliiaiii.

^j ,,«»rf),i
,

» <|iu liaudaiit mercedem mercenario, et opprimunt per
» polentiam viduas, et percutiunt pupillos, etpci-vertunt
» judicium adveufe, ct qui uon timent me, dicit Donii-
» nus omnipotens. Quoniam ego Dominus Deus vester

» et non mutor '. » Ex lus qua? dicta sunt, videlur evi-
dcntius apparere in illo judicio quasdam quorumdam
purgatorias pounas futuras. Ubi*enim dicitur: « Quis sus-
» tinebit dieni introilus ejus , aut ((uis lerre poterit , ut
» aspiciat eum ? Quia ipse ingreditur quasi ignis confla-
» torii , et quasi herba lavantium : et sedeljit conflans
» et emundans, sicut aurum etsicutargentum, ct emun-
» dabit filios Levi , et fundet eos sicut aurum ct sicut
« argentum : » quid aliud intelligendum est ? Dicit talo
alic[uid et Isaias : « Dominus sordes filiorum et

LavaJjit
» liiiaruni Sion , et sanguinem emundabit de medio eo-
M runi spiritu judicii et spiritu combustionis'-. » ?Jisi
forte sic eos dieendum est emundari a sordibus , ct cli-
quari quodam modo , cum ab eis mali per poenale judi-

cium separantur , ut illorum segregatio atque damnatio
purgatio sit istorum , ([uia sine talium de caetcro permix-
tione victuri sunt. Sed cum dieit:'<(Et emundabit filios
» Levi, et fundet eos sicut aurum argentum, el enuit
et
» Domino oirerentes liostias in justitia et placebit Do-,
» mino sacrifieium Juda et Jerusalem , » ulique ostendit

eos ipsos , (|ui emundaljuntur , deinceps in sacrificiis jus-
tiliiv Domiuo esse [>Iaciluros ac per lioc ipsi a sua injus- ,
titia mundabunlur, iu ([ua Domino displicebant. Hostitic

porro in [ilena perfecta(|ue justitia , eum mundati fuerint,
ipsi erunt. Quid euim aeeeptius Deo tales ollerunt, ({uam

se i[isos ? Verum isla ([utestio de purgatoriis poenis , ut
diligentius pertractetur, in tenqnis aliud differenda est.
Filios autem Levi et Juda ct Jerusalem , ipsam DeiEccle-
' Malach. ui, 1-6, — =lsai. iv, 4.
,
140 s. AUGLSIIM EPISCOPI

siani clebctnus accipere
non cx Hebrseis tantum sed cx ,
aliis cliani gentibus congregatam nec talem (jualis nnnc : ,
csl, ubi « Si dixerimus, quia ])cccatum non habemus
» nos ipsos s(>ducimus, et verilas in nol)is non est » scd :
qualis Innc erit, velut area per ventilalionem, itaper ju-

ilieiuiu j)urt;ata novissimum; eis quoquc isûe mundatis,
([uibus tabs iiuuulatio necessaria est; ila ut nuUus omiiino
sit, (|ui offerat sacrificium pro peccatis suis. Omnescnim
qui sic oirerunl ,
profecto in peccatis suut, pro ([uibus
dimittendis ollerunt, ut cum oblulcrint, acceptunupie
Deo fuerit, tunc dimittantur.
<*%%% \W» VV^^'».^^ \Vl^ WVV VV\-k V\\VXW\ VV*t VVVV VVVV VVVV VVVVVVVV VVVV VVVV VVVV VVW VI
j\> ifu)''-'ui Ai.' .

' >;.; '
-.;'-t:;i-.In:.b uJ;; CAPUT XXVI.

De sacrificiis cjniv sancti ojferent, Deo sic placitnra,
(juomodo in diehus pristiais ct annis prioribas
.. placuerunt. ii'!,^. ,. ,;; f;;ij-:...!' ju
VoLEKs autem Deus ostendere Civitatem suara tunc

I.
in ista consuetudine non luturam, dixit idios Levi oJjIa-

turos bostias in justilia non ergo in peccato, ac per lioc
:
non pro peccato. Unde intelligi potest in eo t]uod secutus

adjunxit, al(jue ait : « Et placebit Domino sacrificium
» Juda et Jerusalcm, sicut diebus pristinis, et sicut annis
)) prioribus', » irustra sibi Judfcos secundum legem Vc-
leris Testamenti sacrificiorum suorum prcetcrita tempora
polliceri. Non euiin tuue in justitia, sed in peccatis hos-
lias olVerebanl, ([uaiido pro peceatis priceipue ac primilus
olfere])ant, us([ue adeo ut sacerdos i|)se, quem de].)emus
uti([ue crederc cretcris fuissc? justiorem, secundura Dei
' Joan. V, 8. — • Malacli. iii, .^. ; .
.., ,;.,,; .,,., ^,,, .,[ir.kV. •
DE CIVITATTi DEI, LIBER XX. \î
niandaUim soleret piinmm pro suisonbrrepcccatis, (leintlc

pro popnli '. Quaproptcr c^ponere nos oportct fjuomodo
sit accipiendum quod dictum cst : « Sicut diebus pris-
1) tinis, et sicut annis priorlhus. » Fortassis enim tcmpus
illud comnicmorat, ([uo primi liomin(\s in paradiso tue-
runt. Tunc cnim puri atfjue integri al) omni sordo ac labe
-peccatise ipsos Deomundissimas lioslias offerebant. C.Tte-
rnm ex (pio commiss?e pr.ievaricationis causa inde dimissi
bumana in cis natura damnata est, excepto
suiit, atcpie
uno Mediatorc, ct post lavacrum regencrationis qnibusquc

adhnc parvubs « Tscmo mnudus a sordc, sicut scrip-
:
tum est nec infans, cujus cst vita unius diei supcr ter-
,
» ram -. » Quod si respondetur, etiam cos merito dici
posse ollerre bostias injustitia, (juiolleruntinfide; « Jus-

» lus cnim ex fide vivil ' » (piamvis se ipsum seducat,
;
si (bxerit se peccatum uon haberc ct ideo non dicat, (piia ;
cx fide vivit : num([uid dicturusest rpiispiam hoc fidei tem-

pus illi fiui cssecori"f|nan(hnn, f(uan(lo ignejudicii novissimi
mundabuntur, ({ui ollerant hostias injuslitia? Ac per hoc
([uoniam post talem mundationem nullum peccatum jus-
tos babituros essecredendum est, profecto illud temjws,
([uantum attinet ad non habere peceatum nuUi tempori ,
comparandum cst, nisi quando primi homines in paradiso

ante prosvaricationcm innocentissima fclicitate vixerunt.
Recte itaquc intcUigitur hoc signilicatum csse, cum dii^-
tum est : « Sicut dic!)us pristinis, et sicut annis priori-
» biis. M Nam ct per Isaiam posteaquam ccelum novum

et terra nova promissa est, intcr caetera, qurc ibi de sanc-
torum beatitudine pcr allegorias ct frnigmata exequitur ,
(juibus expositionem congruam reddere nos proiiibuit

vilandse longitudinis cura : (( Secundum dies, inr[uit, ligni
' Lcvif. XVI, VI ; f l Ilcbr. vii, 27. — ' .1 >l>. xiv, 4- junla ixx. — ' Kom,-
I, 17. I Joan, I, 8. ct Helir. k, 38.
;
142 S. AUGUSTIM EPISCOPI
)) vit.T crimt dies populi mei '. » Quis autem sacras Litle-
ras altigit, et ignorat ubi Deus plantaverit lignum vitse,

a cujus cibo scparatis illis liominibus, quando eos sua de
paradiso ejccit iniquitas , cidem Jigno circumposita cst
jgnea terribilisque custodia '^
? ,
.
II. Quod si vit.'P, (pios com-

([uis(]uain illos dies ligni
mcmoravit proplicta nunc aguntur Eccle-

Isaias, istos (]ui
si;c Christi dies esse contendit, ipsuiiKjue Christum lignum
vilae prophctice dictum, ([uia i])se est Sapicntia Dci, de
(jua Salomon ait « Lignum vitso est omnil)us amplectcn-

:
M tilius cam ^ » nec annos egisse ali(]uos iu paradiso illos
primos homines, undc tain cito ejecti sunt, ut nuiium ibi
gigncrcnt fiHum 5 et idco non posse illud temjius inleJligi

in eo ([uod dictum est : « Sicut diclms prislinis, ct sicut
» annis prioribus : » istam praetereo (juoestionem, ne co-

gat ( (juod prolixum cst ) cuncta discutere, ut ali((uid
lioriim vcritas manifcstata confirmet. Video ([uippi^ alte-
rum sensum, nc dies pristinos ct annos priorcs carnalium

sacrificiorum nol)is pro magno munere per Prophetam
promissos fuissc crcdamus. llosliii! naiiKpie ill;e vcteris
Lcgis in quibusque pccoribus immaculalre ac sinc ullo
prorsus vitio jubebantur ofFerri, et significabant homincs
sanctos, qualis solus invcntus cst Christus, sine uUo om-
nino ppccato. Proinde quia post judiciuin, cum fucrint
cliam igncmundati, (juicjusmodi mundatione sunt digni,
in omnibus sanctis nullum invenietur omnino peccatum,
at(jue ila seij^sos olfercnl in justilia, ut tal(?s hosli.e omni
niodo immaculat;c ac sinc uUo vilio sint futurac, crunt
profecto sicut pristinis diebus et sicut annis prioribus,
(juaudo in umbra hiijus rci futura' mundissim.TR oHcre-
banturhosti.Tp. H;ec crit nanKjucmuiulilia tunc in iinmor-
IsaT. ixv, 22. — - Gcii. III. .;; ..„! ,< ., o,

, „.^,i , -, ,
;
DE CIVITATE DEt , LIBEIl XX. l43

lali cnrne nc mcntc snnctoruni, qux fignraljatui' iii illa-
rnm corporiljus hostiarum. •'- ••>"i.'.v.-..-. •....

III. DciiHlc proptcr cos qui non niundationc, scd dam-
nalionc sunl digni : « Et acccdani, incpiit, ad vos in
» judicium, ct cro tcstis vclox supcr malelicos ct supcr
)) adultcros ', » et CTtcra, quibus damnabilibus cnume-
ratis criminibus, addidit : « Quoniam cgo Dominus Dcus
» vcstcr, ct non nuUor- : » tan(|uani diccrct : « Cum vos
;JTiiltayerit. cl iu dclcrius culpa vcslra, ct in mcbus gratia
mca, cgo non nuUor. » Tcstcm vcro sc dicil iilurum, quia f
in judicio suo non indiget testibus cuiiKpie veloccm, sive :
quia rcpcnLe venlurus est, eritquc judicium ipso inopinato

cjus adventu celerrimum ,
quod tardissimum videbatur
sivc quia ipsas convineet siac ulla scrmonis prolixitate
conscientias. « In cogitationilnis i;nim, sicut scriptum
)i est, impii inlerrogatio crit-*. » Et Apostolus : « Cogita-
)x tionibus, inquit, accusantibus, vcl ctiam exeusaiitibus
» iudie (pia judicabit Dcus occulta hominum, secundum
.» Evangehum meum per Jcsum Christum *. » Etiam sic
ergo Dominus futurus tcstis intclhgendiis cst yelox, cura

sinc mora revocaturus cst in memoriam, unde conviiuat
pnniattpic conscientiam.
' MaK-icIi. 111, f). — ' IbiJ. C. — 'Sap. 1,9. — ^ Roin. 11, i5, 16.
..i-.-',;?;
•1^4 -''^
s. ArGusTiM Eprscopi
^W^^ VV%^%V%^ VW\ VVW VV\^ VVM WVt VWl \X\y WW VWl \%\\ VW^ VW\ WV« WWVMV^WWM
CAPUT XXVII.
Z?^ scparatione honorum et maloriim, per quam

no{>issimi iudicii discretio cleclaratur,
iLLrt) ctiam, quod aliiid agens in octavo-decimo libro

ex islo Propheta posiii, ad jndicium novissiniura pcrti-
net, ubi ait : « Erunl mihi,dicit Dominus omnipotens, in
» die {[ua cgo facio in acquisilioncm : ct cbgam cos sicut
M ebgit homo fdium suimi quiservit ei : et convertemini,
» el videbitis ([uidsit intcr juslum ct iTiiquum ctintcr ser-
^) vicnlcni Dco ct cum qui non scrvit ei Quia ccce dies ve-
' .
» nil ardens sicut clibanus , et comburct eos et erunt ,
» omncs alicnigcnne, ct univcrsi qui faciunt iniquitatem,

» stipula : et succcndct eos dies veniens, dicit Dominus
» omnipotcns : et non relinquctur in cis radix, ncque ra-
» mus. Et orietur vobis, qui timetis nomen meum, Sol
» justitine, et sanitas in pcnnis ejus ; et egrediemini, et
» salictis sicut vituli de vinculis rclaxati : et conculcabitis

M iniquos, et erunt ciiiis sub pedibus vestris, dicit Domi-
» nus omnipotcns '. » IIicc dislantia pr;rmiorum atque
pccnarum juslos dirimcns al) injuslis, qua^ sub isto solo in
hujus vitaj vanitate non ccrnitur, ([uando sub illo Sole
juslitia; in illius vita; manifcstatione clarebit, tunc profecto
erit judicium ([ualo nunqiinm fuit.
'Malacli. III, i;, i8. — MbiJ. iv, i-3.
i
DE CIVITATE DEI, LTBEU XX. 145
CAPUT XWiir.
De lege Moysi spiiitaliter intelligenda , ne in dcun-
nahilia muinnira carnalis sensiis incurrat.
QuoD vero subjungit idem Propheta : n Jlcmentote legis

» Moysi servi niei, fjuam mandavi et in Cliorel) ad om-
» nem Israel '
: » prrceepla et jndieia opporlune eonnne-
morat, post deelaratum tam magnum lulurum inter ob-
servatores legis conlemploresque diserimen simul etiam ;
lU discant Legcm spiritalitcr inlcliigerc, ct invcniant in ea
Christum, per (juem judiccm lacienda est intcr bonos et

malos ipsa diserclio. Non «nim JVustra idcm Dominus ait
Judaeis ; « Si credcretis Moysi, crcdcretis ct mihi; dc me

» enim ille scripsit ^ » Carnalitcr quippc accipiendo le-
gem, et ejus promissa terrcna rerum caleslium iiguras esse
nescientes, in ilJa murmura corrucrunt, ut dicere aude-
rent ; « Yanus est qui servit Deo : et cpiid amplius, quia
» custodivimus mandata ejus, ct quia ambulavimus sup-
» pliees ante lacicm Domini omnipotentis ? Kt nune nos
» beatos dieimus alienos, et aedificautur onuies qui faciunt
» jniquitatem Quibus corum vcrbis quodam modo
^ »
Propheta compulsus est novissimum prccnuntiare judi-

cium, nbi mali nee saltem falso sint beati, sed apertissime
appareant miserrimi et boni nuUa tcmporali saltem mi-
;
seria laborcnt, sed clara ac sempitcrna beatiludine pcr-

fruantur. Dixcrat quippc istorum talia quredam 'veflia
etiam supcrius diccntium « Omnis (pii"ladittWi:ilunV, :
» jjonus cst in consncclu Doniiiî, eftali^s 'î-jilaibnt* »
= .!u.-ir). V, -{O."— ?M.-,1:icti. -iVi, i^ if.'. ^ 'r'lJ: ir/i^.
OXI. i'l
146 s. ArcvsTiM EPiscopi
Ail li.TO, iiif[uani, coiitra Deuni niuriiiura peiTCiii-runf,

legem Moysi carnaliteraccipicndo. Undeetillc in Psalnio
septuagesimo secundo, pene commotos dicil luisse pedes
suos, et cflTusos grcssus suos, utiquc in lapsuni, quia zela-
vit in peccatoribus, pacem peccatorum intucns 5 ita ut
.inter csetera diceret : « Quoniodo scivit Deus, et si est
» scientia in Altissinio '
? » Dicerct etiam, « Kumquid
» vaiic justilicavi cor nicum, ct lavi in innoccnllbus ina-
» niis nieas * ? » Ut auleni solvcrct hanc diflicUlimain
qua'slioncm, qu?e lit, cuni vidcnlur boni esse miscri, ct
lcliccs niali : « Hoc, inquit, labur cst antc mc, donec
» introcam iii saiictuarium Dei, et intcUigam in novissi-
» nia •'. » Jucbcio ([uijipe iiovissimo non sic crit : scd in
apcita iniquoruni iniscuia, ct apcrta fclicitate justoruni,
longc c[uain nuiic cst aliud apparcbit.
.. :^ CAPUT.XXIX.
De ad^cnla EUie nnte judlcium , cujus pnedicatione
Scri/j(ura?uin secreta reseraiite Judtei com>erten-
lur ad Chri.stuiu. . ., ...r ; i
CuM autem admonuisset, ut meminissent legis Moysi :
tponiam prsevidebat eos raulto adhuc tempore non cani

spiritalilcr, sicutoj)ortuerat, accepluros, continuo sub-
jecil: « Et ecce cgo mittani vobis Eliani Thesbitcn, aute-
_» quam veniat dics Domini magnus et illustris qui oon- ,
,>^)ye>'tet cor patris ad lllium, et cor lioniinis ad proximum
»suum, ne fortc vcuiens percutiam tcrram pcnitus-.

Per hunc Kham magnuiu mirahilciiu[ue iMophctam ex-
'
Psal. LMi, II. — ' IbiJ. j3. — ' Ibid. iG, 17. — 4 Maladi. iv, 5, C.
*U .IZ.T
posita sibi lcgo, ultimo temporc antcjndicium, Jud.Tos in
Chiistum vcrum, id est, in Cluistum nostrum cssecrcdi-
turos, celeberrimum cst in sermonibus cordibusque fide-
lium. Ipse quippe ante advcntum judicis Salvatoris non

immcrito spcratur csse vcnturus : quia etiam nunc vivere
non immerito creditur. Curru namque igneo raptus est
*
de rebus humanis, quod evidcntissime sancta Scriptura

tcstatur. Cum venerit crgo, cxponendo lcgem spiritaliter,
quam nunc Jud;T?i carnaliter sapiunt, « Convcrtet cor

» patris ad filium, >> id est, cor patrum ad filios •, singula-
rem quippe pro numcro plurali intcrprctcs Scptuaginta
posucrunt. Et cst scnsus, ut ctiam filii sic intclligant le-
gem , id est, Judsei, ciueraadmodum patres eam intelJcxe-

runt, id est, Prophetse, in quibus crat ct ipsc Moyses. Sic
enim cor patrum convertetur ad filios, cum intcUigentia
patrum perducetur ad intcHigcntiam filioruni ; " Et
» cor fifiorum ad patrcs corum, » dum in id quod scnse-
runt ilH, consentient ct isti : ulî Scpluaginta dixerunt :
« Etcor hominis ad proximum suuni''. » Sunt enim inter

se valde proximi patres ct filii. Quanquam in verbis Sep-
tuaginta interpretum, qui prophetice intcrprctati sunt,
potest sensus abus idemque elcctior inveniri ; ut intelliga-
tur Elias cor Dci Patris convcrsurus ad Filium non utique :
agendo utPater diligat Filium, sed docendo quod Pater

diligatFifium; utet Judrei, qucm prius oderant, diligant
eumdem qui noster est, Christum. Judaeis enim nunc
,
aversum cor habet Deus a Christo nostro, quia hoc putant.

Eisergo tunc corcjusconvcrtctur ad Filium, cum ipsi con-
verso corde didicerint dilcctionem Patris in Filium. Quod
vero sequitur Et cor hominis ad proximum suum, »
: «
id est, convertct Efias ct cor hominis ad proximum suum ;
quidmelius intclligitur, qunm cor hominis ad liomincm
4 Jiot;. II , 1 1 .
— ' M.ilncli IV, (i jiixl.i Vnl;;.-il.-iiii
iO.
H8 s. AUGUSTiNi r.piscon
(lliribUini? llmn cnim sil iii lornia Dei Dousnostcr, for-
niani servi accipiens esse tlignalus cst etiam proximus
nostcr. IToc crgo lacietElias. « Nc iortc, inquit, vcniam,
» ctpercutiam terram penitus^. » Tcrra sunt enim ,
qui
tcri'cnasapiunt-, siculJutkci carnales uscjue nunc : cx (luo
Nilio contra Deummurmura illa vcncrunt: « Quiamalici
» placciU, ct vanus cst qui scrvit Dco^. »
CAPLT XXX.
Quod in Ubri.s Tcteri.s Testameuti,CHtnDeus legilur
judicdturus , non eindenter Chrisli /jersona rnons-
trc/urj scd e.r quibusdam testimoniis , ubi Donii-
nus Dcus loquilur, app<irc((t iu>n diibie quod ipse
sit Chrislus.
I. McLTA alia sunt Scriplurarum lestimonia divina-

rum de novissimo judicio Dci; quce si omnia coUigsm,
nimis longum crit. Satis ergo sit, quotl et novis et vctc-
ribus Lilteris sacris lioc prrcnuntialum csse probavimus.
Scd veteribusperCiuisLum luturum esse judicium, id cst,
judiccmCbrislnm decoelo essevenlurum, non tam, quam
novis, evidenlcr expressum cst proptcrca qnia eum ibi :
dicit Dominus Deus seessevcnturum,velDon)inumDeum

dicituresse venlurum nonconscquentcr, inlenigiliu-Cdn-is-
tus. Dominus cnimDeus etPater est, et Filius, et Spiritus
sanctus nequc lioc lamen inlestatum rclinquere nos opor-
:
tct. Primo ita([ue demonstraiuhmi cst, quemaibnodum
Jesus Christus laiKpiam Dominus Deus lo([ualur in projihc-

ticis Libris, et tamen Jesus Christus evidenter appa-
reat 5 ut et ([uando sic non apparct ct tamen ad illud

' Malatli. II, 17. — IJ. 111, 14.
,,
I)E CIVITATE DEr, LIEER XX. 149

ultimum judiciuni Dominus Deus dicilur csso vcnlurus
possit Jcsus Cliristus inlclligi. Est locus apud Is.iiam
proplictnm , (jui lioc <iuo(l dico evidenter ostcndit. Deus
pnim per|Proplielam : « Audi mc, in(|uit, Jacob et Tsrncl
» c[ucm cgo voco. Ego sum priuuis, cl cgo iu sempitcr-

» num : ct manus mea fundavit tcrram ct dextcra mea ,
» firmavit c(*?lum. Vocabo cos, etstabunt simul, ct con-

» grcgabunturomncs, ct audieut. Quis eisuunliavilli.Tc?
» Diligens tc, lcci voluntatem tuam super Babylonem, ut
» auferrem semen Clialdffiorum. Et locutus sum , ct ego
» vocavi : adduxi eum et prositeram leei viam (^jus. Ac-
» cedite ad me, et auditc brce. Non a principio loculus
» Sum in abscondifo: quandofiebant , ibi cram. Etnunc
» DominusDeus misit me, ct Spirilus eius'. » Ncmpe ipse
est, quilo([uebalur sicut Dominus Dcus : nec tamen intel-
ligeretur Jesus Clnistus, nisi addidisset : « Et nunc Do-
» minus Dcus misit me, et Spiritus ejus. » IIoc cnim dixil
secimdum formamservi, de rcfutura ut^jnspr.-ctcriti tcm-
poris verbo quemadmodum apud eanulem Proplictam
;
legitur :
(t immolandum ductus est*. » Nou
Sicut ovis ad
enim ait, <( sed pro eo quod futnrum erat
Ducetur : »
pracleriti temporis vcrbum posuil. Et assiduc prophctia

sic loquitur.
II. Est et alius locus apud Zacliariam, (piihoc cviden-
tcrostcndit, (piod Omnipotcntem misitOmnipotens : ([uis
quem, nisi D( us Patcr Deum Filium? Nam ila scriplum

est : (c H.TC dicit Dominus omnIp()l(!US : Post gloriam mi-
» sit me super gentcs, quie spoliavcrunt vos; quia ([ui
M letigerit vos, ([uasi cpi tangit pupillam oculi cjus. Eccc

» ego inferam manum meam supereos, ct crunt spolia his
» qui servierant cis ; etcognoscetis quia Dominus omnipo-
» tens misit me'. » Ecee dicit Dominus omuipotcns,a
' Isai. xi.vui, la-iG. — "Id. lih, 7. jnxta l\x, — 'Zocli. 11, 8,9.
150 S. ALGLSriM EIMSCUH
Domiiio oiiimpolenlo se missum. Qiiis hic audeal iiUci-
ligere nisiCluislum loquenlem , scilicet ovibus quae pe-
lieranl donms Israel? Ait nam([ue in Evangelio : « Non
» sum missus, nisi ad oves qu.e pcriuiuuldomus Israei' ; »
quas hic comparavit pupiilae ocuii Dei ,

propler excel-
lenlissimum {iilcctionis atFectum ;
ex (juo gcnere ovium
eliani ipsi Apostoii luerunt. Sed j)ost gloriam resurrec-
tionis utique suae, quae ante(pinm fieret, ait Evan-
gehsta : « Jesus nundum erat giorificatus^ ; » etiam super
gentes missus est in Apostoiis suis : ac sic impletum cst
(juod in Psalmo iegitur : « Eruesmede contradictionibus

') popuii, constitues mein caput gcnlium' : » ut qui spo-
liaverant Israelitas, qiii])US(|ue Israelitic servierant, i[uando
sunt gentibus subditi , non vicissim eodem modo spolia-
rentur, sed ipsi s[iolia fierent Hoc enim
Israehtarum.
A[30stolis promiserat, dicens : «Faciam vos piscatores
hominum*. » Et uni eorum : « Ex hoc jam, inquit ho- ,
>' niiues eris cajiiens^ » Spolia ergo fierent, scd in bonum

lanquam erepta vasa iili forli, sed fortius alligato.
III. Itcm per eumdi-^m Prophetam Dominus lofjnens :
« Eterit, inc[uit, in die illaqu.Tcramauferreomnesgentcs

M quse veniunt contra Jerusalem, et eirundam super do-
» mum David , et super habitatores Jerusalem Spiritum
» gratireetmisericordiac êtaspicient ad me, pro eo quod
» insultavcruut; et [ilangent super eum [)ianctum quasi
» super cliarissimum, et doicbunt doiore quasi super uni-
» geuitum^. » Numc|uid nisi Dci est auferre omnesgentes
inimicas sanctae Civilatis Jerusalem ,
quse « Veniuntcon-
» tra » eam, id cst contraria; sunt ei, vel, sicut aiii sunt
intcrprelati « Vcniunlsupeream, » idest, ut cam sibisub-
jiciant : aut super domum David cllundere , et super ha-
' Mattli. XV, 24- — =Jii,in. vii, Sg. — 'Psal. ilvii, 44- — ^MalUi. iv, ig.
— ^Luc. V, 10. — ''Zacli. XII, g, lo.

DE CIVITATE DEI, LlIiEn XX. 151
bitatorcs ejusdem Civitatis Spiritum gratiaj et misericor-
diae? Hoe uti([ue I)ei est, et ex persona Dei dieitur per
Prophetam : et tamen hunc Deum h;cc tam mngna (>t tam
divina facientem sese Chiislus ostendit adjungendo al-
,
que dicendo : « Et aspicient ad me ,

pro eo <juod insul-
» tavcrunt, ct plangcnt supi'r cum planclum (piasi supir
» charissinunn (sive dilcctum,) ct dolcbunt dolorc (junsi
» super unigenitum. » Poenitelît (piippc in dic illa Ju-
(l.eos, ctiam eos ([ui accepturi sunt Spiritum grali.T et
inisericordi.TC, ([uod in ejus passione insullaverint Clnislo,
cum ad cum aspcxerint in sua majcstate vcnientem, eum-
(|ue esse eognoverint, c[ueni prius humilcm in 'suis pa-
rcntibus illuscrnnt : (juamvisct ipsi parcni(;s corum tanta;
ilhus impictalis auclorcs rcsurgcnles vidcljunt cum ,
scd
punicndi jam, non adhuc corrigendi. Non itacjuehoc loco
ipsi inlelligcndi sunt, ubi (hctum est : " Et enundam
» super donnun David et supcr habitatorcs Jcrusalcni
» S|iirituni gratifc et misericordiic; et aspicient ad nie,
» jiro eo ([uod insultavcrunt : » Scd tamrii de illorum
stirpe vcnientes, (|ui j)crEliani illolcmj)orcsunl crcdiluri.
Sedsicutthcimus Judtcis : (( Vosoccidislis Christum, (|uam-
vis hoc parentes eorum feccrint : sic et isti sc dolcbunt
fecisse quodam modo, (juod fcceruntilli, ex(juorumslirpe
descendunt. Quamvis ergo accepto Spiritu gratia: ct nii-
sericordi.e jam fidcles non damnabuntur cum inipiis j)a-
rentibiis suis ; dolebunl tanien tancjuam ijisi fecerint, (juod

ab illis factuni est. Non igilur dolcbunt realu criminis,
sed jiietatis alfectu. Sane ubidixcrunt Scptuaginta intcr-
pretes: (( Et aspicient adme, pro eo (juod insultave-
» runt: » sic intcrjirctatum estex hc])ra?o: Et asjiicicut ((
» ad mc, (jucmconfixcrunt'. » Quo(juidcin verbo cvidcn-

tius Cliristus apparct crueifixus. Sed illa insullatio, (ûani
Sic in Vulgal.i rcpciitur.

ir)2 S. ALGUSTIKI EPISCOPI
Scptuaginta poncrc maluerunt , cjus univcrsnc non clcfuit
pnssioni. Nani cl delcnlo, ct allignto, ct ndjudicalo, ot op-

probrio iguoniiniosi€ veslis induto, cl spinis coronalo , ct
calamo in capite percusso, ct irridentcr fixis genibus ado-
rato, ct cruceni suam porlniui, ct in ligno jam pcndenti
utique insultaverunt. Proinde interiirclationcm non sc-
quentcs unam, scdulramque jungcntcs, cum et n Insulta-
)> verunt, » et « Confixcrunt » leginms, plenius veritalem
dominic.T passiouis agnoscimus.
IV. Cunr crgo in propbcticis Lilteris ad novissimum
judicium facicndum Ueus legiturcssc vcnturus, ctsi ejus
alia distinetio non ponalur^ tantummodo proplcr ipsum

judicium Cbristus dcbet inteUigi : quia ctsi l*aler judi-
cabit ,
per adventum Filii bominis judicabit. Nam ipsc
per suae prrcscntire manifeslalionem (c Nonjudicat qucm-
» quam, sed omnojudicium deditriUo' : » qui manifes-
taljitur bomo judicalurus, sicut bomo cst judicatus. Quis
estcnim abus de quo item Deus loquilur per Isaiam sub
,
nomine Jacob ct Isracl, dc cujus semine corpus acccpit?

quod ila scriptum est « Jacob pucr mcus, suscipiam :
» illum : Israiil electus meus, assumpsil eum aniina raea.

» Dcdi Spirilum mcum in illum^ judicium gcntibus pro-
» fcret. Non clamavit, necjue cessabit , ncquc audietur
» foris vox cjus. Calamum quassatum non contcret, ct
» linum fumans non extinguct-, scd in vcritate proferct
» jndieium. Refulgeljit, et nou confringctur, doncc ponat
» in terra judicium ; ct in nominc! cjus gcntcs spera-
» bunt^. » In hebrseo non legilur « Jacob et Israel : » sed
quod il)i mcus, » nimirum S(;ptuaginta
legiair « Scrvus
interprctcs volentcs admonerc qualenus id accipicndum
sit, quia scibcctpropter forniam servi diclum est, in qua
se Altissimus liumillimum prncbuit , ipsius liominis nomca

' Joan. V, 22. — -I>ai. \lii, 1-4.
,
DE ClMTATE DEr, LIBEU XX. 153

ail fum signiricandum posuorunt , dc cujus gencre cadom
sorvi forma susccpta csl. Datus cst in cum Spiritus
sanctus ,
quod ct columbac specic' , Evangclio toslc,
nionslratum est. Judicium gontibus prolulit, quia pra;-
nunliavit futurum, quod gcntibus crat occultum. Mansuc-
tudine non clamavit , ncc tamen in pr.xdicanda veritatc
cossavit. Sed non cst audita foris vox ejus , noc auditur 5
quando(iuid(nn ab ois (pii foris ab ojus corporc prpccisi
sunl , non illi obodilur : ipsosquc suos porsocutoros Ju-

dseos,qui calamo quassato, pcrdila integritatc, ct lino fu-
manti amisso lumino comparati sunt, non contrivit, ncc
cxtinxit; quia pcpercit cis , qui nondum vonorat cos ju-
dicare, sed ab eis judicari. In vcritato sano judicinm
prolulit, prfodicons cis ([uando puniondi esscnt, si in sua
malignitato pcrsistcronl. Rofulsit in montc facios ojus , in
orbc fama ejus : nec confractus , sivo conlritus ost ,
quia
necpie in se , ncque in Ecclesia sua , ut cssc dosistoret
porsooutoribus oossit. Et idoo non ost factum , noc iiot
(piod inimici ojus dixorunt , vol dicunt : « Quando mo-

» nomenoins-. Donoc ponat in torra
riolur, ct pcribit
» judiciuni-'. » ost (juod absoonditum
Kccc manifostatum
(|UiT"ro])amus. Hoc cnim osl novissimum judioium ([uod ,
ponct in torra, cum vcnorit ipse de cfclo. Do quo jam vi-

dcmus implotum quod hic ultimum positum ost « Et
,
:
» in nominc c^jus gontos sporal)unl. » Pcr hoc ceric ([uod
negari non potcst, ctiam ilhid orodalur quod impudontor

ncgatur. Quis cnim sporarot ([uod cliam hi qui nokmt ,
adhuc crcdere in Christum jam nobiscum vidcnt, ct ,
quoniam negarenon possunt, denlibus suis frcndont et ,
tai)escunt? Quis, inquam, sporarct gontcs in Christi no-

mine speraturas, quandotencbatur, hgabatur, codobatur,
ilhidobatur, crucifigobatur quando ot ipsi Disoipuli spcm ;
'Mallli. 111, iG. — =rsal. \i, 6. — 'Isai. xlu, 4.

154 S. AUGLSilM EPISCOPI
perdidcrant, (|iiaiu ia illo liabcrc jam cceperanti' Quod

tunc vix unus lalio spcravil in crucc, nunc spcrant gcntcs
longe lalcciuc ditFiisae •, et ne in acternuin moriantur, ipsa
in (jua illc mortuus cst , crucc signantur.
V. Nuikis igilur vel ncgal vcl duliitat , pcr Jcsum
Christum tale quale istis sacris Littcrispraenuntiatur, lii-
turum esse novissimum judiciuin, nisi qui eisdem Lilteris
nescio ([ua incrcdibili animositatc scu ca;citato, non crc-
dit ,
quaejam vcritatem suam orbi demonstravere lcrra-
rum. In iJlo itaquc judicio vcl (îrca illud judiciuni has res
didicimus cssc vcuturas, Eliam Tbcsintcn, fidcm Judrco-
rum, Anticbrislnm perscciiturum, Cbristum judicaturum,
mortuorum rcsurrectionem bonorum malorumc[ue di-
,
remptioncm, nuuidi conflat;ralioncm, cjusdcmquc rcnova-

tionem. Qute omnia ([uidcin vcntura cssecrcdcndum cst:
sed quibus modis et quo ordine veniant
, inagis tunc ,
rcrum cxpcricntia, quam nuiic valct consc([ui ad

doceiiit
lierfcctumbominum inlclligcutia. Existimo tamcn eo ([uo
a me coiumcmorala sunt oidiiie essc vcntura.
VL Duo nol)is ad hoc Opus pertincntes reh([ui sunt
hbri, ul, adjuvaulc Domiiio, jiromissa c()m|)lcnmus : (|uo-
rum uiius crit dc maloruiu suj^j^licio, alius de fchcitalc
juslorum : in quibus maxime, sicut Dcus donaverit, ar-
gumcnta rcfellentur luiinana ,
quae coutra praedicta ac
promissa divina sapicnter sibi miseri rodcre videntur, ct
salubris fidci nutrimcnta vclut falsa el ridcnda contcm-
nunt. Qui vero secundum Dcum sapiunt, omnium quac
incrcdibiha vidcntur bominibus cl tamcn Scripturis ,
sauclis, (juarum jam vcrilas multis modis asscrta est,

coulincntur maximum argumcntum tenent veracem Dei
,
omnipotciiliam ,
qucin ccrtuin habciit, ludio iiiodo iu cis
[ootuisse mcntiri, cl posse facerc cjuod im[)ossi])i]c cst

infidch.
,,
DE CIVITATE UJ£i, J-lBEIl XXI. 1^3
iVVV» *VV\ V\*^ VVV» VVM VVW^îVVkVVV^ V*/V» Vl/M VVW^VVWVl/M^VtAÂ^^
LiiiER xxr.
lU; FINE DEBITO CIVITATIS DlAIinLl , SlTPLirid SCIllCET nAMNATIlKlM SEMPITEnW) ,
DEIICE UIMAS19 COSTRA ILLUD ISCnEDULOUtM ARGEMENTIS.
CAPUT I.
De ordine disputationis ,
qua prius disserciuluni est
de perpctuo suppUciu dainnatoruin cuin diabolo
quani de Klerna felicitate sanctoruin.
Cuji per Jesiim Clnistum Dominum nostrum',iiulicem

vivorum atque mortuorum ad debilos fmes amljrc per- ,
vcnerint Civitates, qnarum una cst Dei, altcra diaboli

eujusmodi supplieium' sit futnrnm dial)oIi et omnium ad
eum pcrtinentium , in lioe lihro nobis , (juanlum opc di-
vina valebimus, diliiênlius dlsputandum est. Ideo aulem
hunc tenere ordinem malui ut postca disseram de feli- ,
cilate sanctorum quoniam utrumque cum eorporilnis

,
erit ; et incrcchijilius videtur esse in ;cternis corpora du-

rarc crucialibus, quam sine dolore ullo in tctcrna beatitu-
dine pcrmanerc. Ac per hoc cum illam poenam non de-
bere cssc incredibilem demonstravero , adjuvabit mc
plurimum, ut multo facihus omni carens molestia immor-
tahtas corporum in sanctis fulura credatur. Nec a divinis
ordo islc abhorret eloquiis nbi alit[uando(iuidem bono- ,
rum Ijcatitudo prius ponitur, ut est illud : « Qui bona fc-
' ViJcD. CuiUoii, toiu. XXI, pag. 281-283.

,
\M S. ArCfSTINI EPISCOPI
H coiiinl, iii icsurrcctioncmvila;; ([iii nutcm mnln ogciuiit,
» in rcsurrcctioncm judicii' : » scd nliciunndoct postcrius,
ut est : Mitlct Filius hominis Angclossuos, ct colligcnt
» dc icgno cjus omnin scnndnln , ctmittrnt in cnminum
» ignis nrdcnlis; illic crit (lclus ct slridor dcntiuni ; tunc
» justi fulgchunt sicut sol in rcgno Pntris sui'^ : » ct illud,
<( Sic ihunl isti in snppruiiini .Ttcnuun ,

jusli nutcm iu
» vilnm fclcrnnm^.» Etin rrophclis, (juodcommomornrc
longum cst , nunc nunc iste ordo si cpiis inspicint
illc , ,
invonitur. Sfd cgo istum qua causa elcgerim, dixi.
•WM \\/V\ W\\\t\\\V\t \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\\\\\ \V\\ \\V\ \V\\ \\V\\W\ V\
CAPUT IT.
yhi ])n.ssiiit corpnra in ustionc ignis esse pcrpetna.
Qcii) igitur ostcndnm , uiuh? convincnntur incrcduli

humnnn corpora nuimnln ntcpic viventin, non solum
])ossc
nunqunm mnrtc dissolvi scd in tctcrnonim (luocpic ig- ,
nium diirnrc lormcntis? Nolunt cniiu lioc nd Omnipo-

tonlis nos rcfcrrc potinitinm , scd nlicpio oxcmplo porsun-
dcrisibi flngitant. Quibussi rcspondcbimus cssc nnimnlia
profccto corruplihilin , cpiin mortnlin ,
qunc taiucn in mc-
diis ignihus vivnnl : nonnulliim ctinm gonns vormium in
acpinrum cnlidnrum scnturiginc rcpcriri ,
quarum fcrvo-
rcm ncino impunccontrcctat ; illosautcm non solumsinc
ulln sui frsiono ibi cssc , scd cxtrn csse non possc : aut
nolunt crcdcro, si oslcndcrc non vnlomus; nut si valuc-
rimus sivc oculis dcmonstrarc rcs ipsas , sivc per testcs
idon(;os cdoccrc, nou satis hoc css(; nd oxomphim rci , dc
qua (]u.Tstio cst, (\idcm infidolilate conlcndcnt : (piia
' Joan. V, 29. — sM.itlli. xiir, 4i-|3. — *U. "itv, 46-

,
DE CIVITATE DEI , LIBEn XXI. 1 57

lifcc ;inimalia nec semper vivunt, ct in illis fervpribiis
sinc doloribos vivunt, suse quippe naturse convenientibus

vcgetaiitur illis, non cruciantur clemeulis ; (piasi non in-
crcdibilius sit vegetari ,
quam eruciari talibus rebus. Mi-
rabilc cst cuini dolcre in iguibus, et tamcn vivcrc : sed
mirabilius vivcre in ignibus , ncc dolerc. Si autcm hoc
crcditur , ciir uon et illud?
- .
CAPUT III.
Aa consequens sit , ut corporewn dolorem sequatar

carnis interitas.
I. Sed nullum est , inquiunt, corpus, quod dolere pos-

sit, nec possil mori. Et lioc undc scimus? Namde corpo-
ribus quis certus cst d:emonum utrum in cis doleant
,
quando se aliligi magnis cruciatibus conlilenlur? Quocl

si respondetur terrenura corpus solidum scilicet atc[uo
conspicuum nullum esse, atque ut uno potius nomiue

id cxpliccm nullam esse carnem qufc dolere possit mo-
, ,
ricpic non possit quid aliud dicitur, nisi quod sensu

:
corporis homincs et experienlia collegerunt? NuUam

namque carncm nisi mortalem sciunt et linec cst corum :
tota ratio ut ([uod cxpcrti non suut

, ncqiia([uam esse ,
posse arbitrentur. Nam cujus ralionis cst dolorem facero

mortis argumentum cum , vitre pclius sit indicium? Etsi
cnim qurcrimus ulrum semper possit vivcre
, certum ;
lamen est viverc omne quod dolet dolorcm([uc omnem ,
nisi in rc vivente esse non posse. Nccesse est ergo ut vivat
dolcus, non cst nccesse ut occidat dolor quia ncc cor- :
pora ista morlalia et uti([ue morilura, omnis dolor oc-

,
,,;
158 S. AUGtSTINl EPISCOPI
cidil^ et ul dolor alicjuis possit occidere, illa causa est,

quoniam sic est anima conuexa huic corpori , ut summis
doloril)US cedal , alque diseedat : (|uoniam et ipsa com-
pago membrorum atque vilalium sic inlirnia est, ut eam
vim, quae magnum velsummum dolorem facit, non valeat
suslinere. Tunc autem tali eorpori anima et eo eonnectitur
modo, ut illud vinculuui sicutnidla tcniporis longitudine
solvitur, ita nullo dolore rumpatur. l'roinde etiamsi caro
nunc talis nulla est ,
qusp sensum doloris perpeti possit
mortcnKpie non possit erit tamen tunc lalis caro, qua-
:
lisnuuc non est sicut talis erit et inors' ((ualis nunc

;
non est. Non enim nulJa sed sempiterna mors erit ,
quando iiec vivere anima poleril Deum non liabendo, ncc

doloribus corporis carcre moriendo. Prima mors aniniam
nolentem peUit e corpore, secunda mors animam nolen-
tem tenet in corpore ab iitraque morte communiter id
:
non vult anima, de suo corpore paliatur,

hal)etur, ut(juod
II. Atlendunt autcm isti contradictores nullam esse
nunc carnem quic dolorem pati possit mortemque non

,
,
possit ct non attendunt esse tamen alicpiid tale cjuod

;
corpore majus sit. Ipse quippe animus , cujus pr;csentia

corpus vivit et regitur , ct dolorem pati potest , et mori
non potest. Ecce inventa rcs est, quae cimi sensum doio-
ris habeat , immortalis est. IIoc igilur erit tunc ctiam in
corporibus damnalorum, quod nunc esse scimus in ani-
mis omnium. Si aulein consideremus diligenlius , dolor
(jui dicltur corporis , niagis ad animam })crlinet. Animrc
cnim est dolerc, non corporis, etiain (piando ci dolendi
causa cxistit a corpore , cum in eo loco dolet , ubi loedi-
tur corpus. Sicut crgo dicimus corpora senticntia, et cor-

pora viventia , cum ab anima sit corpori sensus et vita
ita et corpora dieimus doliiiUia, cum dolor corpori nisi ab
anima cssc non possit. Uulet iUupie auima cum corpore
,
DE CIVITATE DEI , LIBER XXI. 159

m co loco ojus, ubi ali([iiid conlingit ut doleat. Dolet el
sola, quamvis sit in corpoic , cuni ali{[ua causa etiam in-
visiijili tristis est ijisa coqiore incolumi. Dolet etiam non
in corj)oie constiluta : nam ulique dolcbat divcs ille apud
infcros , ([uando dicebat : « Crucior in hac flamma'. »
Corpus autcm ncc exanime dolet, nec animatum sinc

anima dolct. SI crgo a dolore argunacnlum rcclc sumcre-
tur ad mortcm, ut idco mors possit accidcre, quia [lotuil
accidere ct dolor, magis ad animam [lertineret mori, ad
quam magis pcrtinct et dolere. Cum vcro illa, f[u<TC magis
dolcrc [lotcst, non [oossit mori, quid momenti alFert cur
i!la cor[iora, quoniam fulurasunt in doloribus, i(.leo ctiam
moritura csse crcdamus? Dixcrunt ((uidcm Platonici cx

lcrrcnis corporilnis moribiuidis(juc mcmbris esse anima?
ct mctucrc , ct cu[)crc , ct dolcrc , atqiie gaudcre. Unde
Virgilius:
M-,; :vi.,;;Hinc . . .•
inquit, (id est, cx moribundis terreni corporis membris)

Meliiunt cupiunt<]ue, dolent g.iiuleiilque^.
Scd convicimus cos in quarto-dccimo liujus Opcris libro,

liabcrc animas sccundum ipsos ab omni ctiam corporis
labe purgatas, diram cupiditatcm ,
qua rursus incipiunt
in corpora vclle rcvcrti. Ubi aul<^m potcst csse cupiditas,
profecto ctiam dolor [lolest. Frustrata quippe cupiditas
sivc non perveni(-'ndo ([uo tendcJiat, sive amiltendo quo
[lervencrat, vertitur in dolorcm. Qua[iroptcr si anima
([ua> vcl sola vcl maximc dolct, haljct tamcn quamdam
[iro suo modo innnorlalitatcm suam, non ideo mori [toIc-
runt illa corpora , t[uia dolclHint. Postremo si corpora
faciunt, ul aniniicdolcant, cur cis dolorcm [xissunt, nu^r-
hm vcro inferrc non possunt, nisi quia conscquciis noncsl,
Luc. —
)i.vi, 2/]. = Virg. /Kueiil. vi.
IGO S. AtlGCSTINI F.PISCOPI
iit niortcin faciat, quod dolorcm facit. Cur ergo incrcdi-

Jjilo est , ita ignes illis corporibus dolorem posse inferre,
iion morteni, sicut ipsa corpora dolerc animas faciunt,
i|uris tanu,'ii uon ideo mori coguut? Non esl ergo necessarium
futurai mortii' argumentum dolor.
'vv\y v%\l vww^\iwv%wy* \w^ \\\\ \\%vv\>\ \ v\\ \v\\ \v\\ \\\\ vvw \\\\\v\\\\v\\w\v»
CAPUT IV.
De naturalihm excmpUs , quorum consideratio do-

ceat possc intt^r cruciatiis viventia corpora perma-
nere.
I. QtAPiioPTEn si, ut scripserunt qui naturas animalium

curiosiusindagarunt,salamandrain ignibus vivit-, ct qui-
dam nolissimi Siciliic montes, ((ui tanta diuturnitate tem-
poris atque velustate usque nunc et dcinceps flammis
aestuant, atciuc integri perseverant, satis idonei testes
sunt non omne quod ,
ardet , absumi ; ct anima indicat
non omnc, quod dolcre polest possc ctiam mori quid ,
;
adluic a nobis rerum poscuntur cxenqÎa, quibus docea-

mus non esse incredibilc ut homiiium corpora sempi- ,
lerno supplicio punitorum, ct in igne animam non amit-

lant, et siiie detriiucnlo ardeant, et sine interitu doleaul?
Habebit cnim tunc islam carnis substantia qualitatem ab
iJlo inditam^ qui tam miras ct varias tot rcbus iiulidit,
quas videmus , ut eas ,

nou mircmur.
quia multne suut ,
Quis eniin nisi Deus creator omuium dcdit carni pavonis

mortui ne putrescerct? Quod cum auditum iucrcdibilo
apud Carlliaiîucm nobis cocla ajipo-
viderctur, cvcnit ut
nerctur Ikcc avis dc cujus pcctore pulparum, (juauluiu
:
Nisum cst, dcccrplum scrvari jussimus quod post die- :

PE rTA'iTATr. Dri , itbkp. \\i. 161
qu.TCumque cocta
riim tanlum spatiiim, qiianto alia caro
putresccrot prolalinn atquc oljlatum
,
niliil nostrum ,
olFcndit olCactuni. Itomquc repositum post dies amplius

quam triginta idem quod erat invenlum i^^t idemque
, :
post annum, nisi f[uod aliquantum corpulentiic siccioris
et contraclioris fuit. Quis pale.T dedit vel (inn fiiyidam

vlm ut obrulas nives scrvet vel tam fervidam^ ut poma
, ;
immatura malurel ?
II. De ipso igne mira quis cxplieet, quor[U.Tqup adusta
nigrescunl cum ijise sit lueldus; et pcne omnia qure

,
ambit et lamljit, colore pulcherrimus decolorat, atque

ex pruna fulgida carbonem leterrimum reddit ? Neque id
quasi regulariter deflnitum est ; nam e contrario lapides
igne candente pcrcocti, et ipsi fiunt candidi , et quamvis

ille magis rubeat, illi alijicent, congruit tamen Inci quod
albumcst, sicutnigrum tenebris. Cum itaque ignis in lig-
nis ardcat, ut la|)ides coipiat , conlrarios liabet non in
contrariis rcbus elfeetus. Etsi eniin la[iides ct ligna di-
vcrsa sunt : contraria tamen non sunt, sicut album et ni-
grum, quorum in lapidibus unum facit, alterum in lignis,
clarus illos clarificans, Iiaec obfuscans; cum in illis defi-

ceret, nisi in istis viveret. Quid in carbonibus , nonne
miranda est et tanta infirmitas , ut ictu levissimo fran-
gantur, pressu facillimo conterantur-, ct tanta firmitas,
ut nullo humore corrumjiantur, nulla actate vincantur,
usque adeo ut eos substernere soleant, qui limites figunt,
ad convincendum liligatorem, ([uisc[uis [losl ([uantalibct

tempora extilerit, fixumcjuc lajMdem limitem non esse
contenderit? Quis cos in terra hunvida infossos, ubi ligna
putrescerent , tandiu durare incorruptibiliter posse, nisi
rerum ille eorruptor ignis effecil ?
Intueamur etiam miraenlunualcis, cxcepto eo, do

III.
quo jam satis diximus c[uod igne candjcat, quo alia

,
cxi. 11
,:
1G2 S. AUOUSTINI EPISCOPI
tetra rcihliuiliir, tti;mi occullissime ab igno ignenn con-

cipil, cuni(|U(; jam ^loba langentibus Irigida tam latenler
serval, uL milli nostro sensui prorsus appareat, sed com-
pertus expe»imenlo, etiain duin non npparet, seialur
inesse sopitus. ProiHcr quod eam calceni vivani locpiimur,
vchil ipse ignis latens anima sit invisibilis visibibs cor-
poris. .lamvero (|uam mirum est, cjuod cum extinguitur,

tuiic aceenditur? L't enini occulto igne careat, aqua in-
luudilur, atjuave pertunditur -,
et cum ante sit Irigida
inde iervescit, unde lerventia cuncla frigcscunt. Velut

eipirant^; ergo illa gleba discedens ignis, (pii latebat, d\>-
paret, ac d(Mnde tanquam morte sic frigida cst, ut adjecta
unda non sil arsura , el (piam calcem vocal)amus vivam,
voeemus extinclam. Quid est quod liui(^ miraculo addi
posse videatur, et tanun additur? Nam si non adliibeas
a(|uain sed oleuni, ([uod inagis ionies esl ignis, nuUa
,
ejus iKn"fusione vel infusione fervcscit. Hoc miraculum si

dc abcpto indico lapide legcrcmus sive audircmus, ct in ,
nostrum e^pcrinicnlum venire non posset profecto aut ,
mendaciuni putaremus, aut certe granditer miraremur.

Quarum vero rerum anle oculos nostros quotidiana do-
cnmenla versantur, non genere minus mirabili scd ipsa ,
assiduilate vilcscunt , ita ut ex ipsa India ,

qu;e reniota
est pars orbis a nobis , desierimus nonnulla mirari . (|u<t
ad nos polncnint niirand;i perduci.
.:IV. Adamanlem lapideni multi apnd nos babent, et

maiiiue auriiices insignitorcsquc gemniarum, qui Japis
nec ferro , nec igni , nec alia vi. ulla perhibetnr prscter ,
hircino sanguine vinci. Sed qui cum habent at([ue nove-

runL, nuni([uid ita niiranlur, ut lii ([uibus primum \)0-
tcntia ejus ostcnditur? Quibns autcm non ostenditur

fortasse nec crcdunt ; ant si credunl. iiic\|icrln mirauLur
et si conligerit experiri, adhuc (juidt^ni iniranlur insolita.
DF. CIVITATE DEI, IIBEH XXI. 163
sed assidiiitas cxpciiciidi paiilalini sul)lraliil admiralionis
incitamenUini. Mai>iiclcni lapidcm novinuis mirabilcm
ferri esse qnod cum primum vidi, vchemen-
raptorcm :
Quippe ceniebam a lapide fcrrcum annulum

ter inhorrui.
raptuni atque suspcnsum dcindc tanquam lcrro quod ;
rapuerat, vim dcdisset suam, comnuuicmque fccisset,

idcmannulus admotusest altcri, eunujuesuspendit, atque
ut ille prior lapidi , sic alter aunulus priori annulo cohae-
rebat : accessit eotliMU modo tcrtius, accessit et quartus^
jamque sibi ]3cr mulua circulis neîs , non implieatorum
intrinseeus , sed cxlrinseeus adlucrcntium ,
quasi catcna
pcpendcrat annulorum. Ouis istamvim lapidis non stupe-
ret ,
qu.i; illi non solum inerat , verumctiam pcr tot sus-
pensa transibat , et invisibilibus ea vinculis subligabat?
Sed multo cst mirabilius, (piod a fratrc et coepiscopo
meo Sevcro Milcvitano dc islo lapidc compcri. Se ipsum
namque vidisse narravit qucmadmodum Bathanarius ,
quondam comes Afric.ie, cum apud eum convivaretur

Episcopus, eunulcm prolulcrit lapidem, ct tcnucrit sub
argento, ferrum([ue super aigcntuni posncrit; deinde si-
cut subter movcbat nianum, ([ua lapidem tcncbat, ita
ferrum dc super movcbatur, alquo argcnto nicdio nihil-

que paticnte, concitatissimo cursu ac recursu intra lapis
ab homine, supra ferrum rapicbatur a lapide. Dixi quod
ipse couspexi, dixi quod ab illo audivi, cui tanquam ipse
viderim crcdidi. Quid cliam dc isto magncte Icgcrim di-
cam. Quando juxta eum ponitur adamas, non rapit fer-
rnm-, et si jam rapuerat, ut ci appropinquaverit, mox
remittit. India mittit hos lapidcs : sed si eos nos cognitos
jam desistimus admirari, quanto magis illi a quibus ve-
niunt, si eos facillimos habent, sic forsitan habent ut nos
calceni , (piam miio modo acpia fcrvcscenlcm ,
qua solet
11.
164 S. AUGI.ST1NI r.PISCOPT
ignis oxtingui, ct olco non ren'csccntem ,

quo solet ignis
accendi, quia in promptu nobis cst, non miramur.
.'.,-::>' ..- CAPUT V.
Qnnnta sint quorum ratio ncqucat apwsci, et tamen

cadem vera essc, non sit amhiguum.
I, Vehumtamp!* liomincs infRleles ,

qui cum divina vel
prfclerita vel iiitura miracula pr.Tdicanius, quaeillisexpc-
rienda non valemus ostendere, rationem a nobis earum
llagitantrerum ;
quam quoniam non possiunus rcddere,
(excedunt enim vires mcntis liuman.x',) esistimant lalsa
Gsse qu.if dicimus ; ipsi dc tot mirabilibus rebus, quas vel
videre possumus, vel videmus, dcbcnt reddcre rationcm.
Quod si fieri ab homine non posse pei-vidcrint, fatendum
csteis non ideo nliciuid non fiiissc, vd luturuni non cssc,
quia ratio inde non potcst rcddi ;
quandoquidem sunt
istade (juibus simibtcr non potest. Non itaque pergo per
plurima, qu?e mandata sunt littcris, non gesta atque trans-
acta, sed in locistpiibusque mancntia ;
quo si quisquam
irevoluerit ct potuerit, utrum vera sint, eiplorabit, sed
pauca commemoro. Agrigcntinum Sicili.c salem pcrhi-
bent cum fuerit admotus igni, vchitinaqua fhiesccre;
'
:
cum veroipsi aqiiae, velut in igne crepitare. Apud Gara-

mnntas ([ucnulam foutcm tam frigiduni dicbus, utnon bi-
batur ', lam fervidum noctibus, ut non tangatur. In Epiro
alium fontcm, in cjuo faces, ut in caetcris ,extinguuntur
accensae^; scd, non ut incaeteris, accenduntur exlinctne.
• Plin. I. \»î , r. 7. — ••
M. I. v, c. 5. — ^ M. I. •? . r to3. c\ Mola
1 2, c. 3.
DE ClVnAXE Dlil, LlBEil XXI. 165
Asljesloii Arcadiic lapidem proptcrea sic vocari ,
quod ac-
ceiisus semcljamiior. possit extingui'. Lignum cujusdam
ficus iEgyptifc , non ut lijj^na cKtera iuaijuis natare, sed
mergi ^; et ciuod est miraljilius, cuni in imo aliquandiu
luerit, inde ad aquae superliciem rursus emergerc, quando
madeiactum debuit humoris pondere praegravari. Poma
in terra Sodomorum gigui quidcni^,et ad maturitatis fa-
ciem pervcnire ; scd morsu pressuvc tcntata , in funium
ac favillam corio fatiscente vanescere. Pyritem lapidem
Persicum tenentis manum, si velu menliusprematur, adu-
rere, propter ([uod ab ignc nonicn accepit ^. In eadem
Pcrside gigni etiam lapidcm Selenitcm, cujus interiorem
candorem cum luna crcsccrc at([ue deficerc ^ In Cappa-
dociaetiam vento cquas concipere, eosdem([uc ftetusnon
amplius tricnjiio vivere ^ Tilon lndi:einsulam copraelcrri
cietcristerris, quod omnis arlior, qua3 inea gignitur, nun-
quam nudatur tegminefoliorum.
De liisatqucaliisinnumerabilibus, qnae iiistoria iloii'
II.
factorum ct transactorum, sed mauenlium locorum tcnet,

mibi autem aUud agenti ea persequi nimis longum est,
reddant rationem, si possunt, infidelc^ isti, qui nolunt
divinis Litteris credere ;
quid abud ([uam non putantes
€as esse divinas, chj quod rcs babcaut incredibilcs, sicuti
hoc est unde nunc agimus. Non cnim admittit, inquiunt,
ulla ralio, ul caro ardeat, nec assumatur; doleat, nequo
moriatur ratiocinatores videlicct magni, qui de onunims
:
rebus t[uas csse mirabiles constat, possint reddere ratio-

ncm. Rcddant ergo de bis ', ([ua.' pauca posuimus, ([ua3
procid dubio si csse ncscirent, et ea futura csse diceremus,
' Plin. 1. xixvii, c. 10. — 2 Id. xiii, c. 7. — ^Josoplil. v, JebelloJuJ.

et Solin. c. 38. ct Tacitus 1. v. — 'il'lin.1. xxwi, c. ig.ctl. xxxvii, c. 11.
— 5ii,ij. c. 10. — **
Solin. c. !\' . ViJc cli.mi IMin. 1. viii, c. !\'2. — ; Sub'
(iiuli, ralioniMii,
;
:
160 S. AUGtSTlM El'16C0l'l
mulK) niiiius crederent, ([uam (juod nunc dicontibus no-

bis nolunt crederc aliquando venturum. Quis enim eonim
nobis crederet, si (juemadmodum dicimus futura bomi-
num viva corporn, ((uu3 semper arsura atquc dolitura.
nec tamen aliquando moritura sint, ita diceremui in l"u-
turo s;eculo luturum salem, (|uem faceret ignis velut in

aqua fluescere. eumdemquefacereta(|ua velut igne crepi-
tare 5 aut futurum fonlem, cujus a^jua in refrigerio noctis
sic ardeat, ut non possit tangi ; in aestibus vero diei sic
algeat, ut bibi non possit aut futurum lapidem, vcl euni
(jui suo calore manum constringentis adureret, vel ciun
«jui undecumque accensus extingui omnino non posset, et
caetera quae prsetermissis aliis innumeris comraemoranda
interim duxi ? Hfec ergo in illo srecido . ([uod futurum
est, si diceremus futura, nobisque increduli respondorent
« Si vultis ut ea credamus, desingulisredditeralioncm : »
nos non posse confiteremur, co (juod istis et similibus Dei

miris operibus infirma mortalium ratiocinatio vincerctur
fixam tamen apud nos esse rationem, non sine ratione
omnipotentem facere unde animus humanus infirmus
,
ralionem non potest reddere et in nudtis quid(^m rebus :
incerlum nobis esse cjuid velit ; ilhid tamen esse certissi-

miun, nihil eorumilli esse impossibile, quaecumque volue-
rit : eique nos credere praedicenti, quem neque impoten-
tem, no(jue montientem possumus cred«n'c. Hi timen fidei
reprchcnsorcs, exactores(jue rationis, «juid ad ista respon-

dent, de quibus ratio reddi ab honiine non potest, et
tamen sunt, ot ij)si rationi nalurn; vidontur esse contraria ?
Qusc si lulura esse diceromus, simililor a nobis, sicut
eorum (ju.ie futura esse dicimus, ab infidelibus ratio pos-
ceretur. Ac per hoc, cum in talibus operibus Dci dcficiat
ralio cordis ct scrmonis humani, sicut ista non idco non
)jE CIVITAIK UKI, LliitU XXl. JG7
sunt, sic iion idco lIkuu illa non erunl, quoniani ralio de
utrisque ab honiino non potest reddi. -
CAPLIT V!.
Qiiod iion (mutia inivdcidd natiirnUa sint, sed ple-

raqae Inmiaiio i/iiêiiio niodificala , pleraque aiiteni
Ûemoniuii arle coniposita.
I. Hic forle respondiant : « i'rorsus ncc isla sunt, nec isla

crcdinius, lalsa dc liis dicla, falsa conscripta sunt ; « ct
adjiciantraliocinantes, atqucdiccntcs : «Sitalia crcdcnda

sunt, crcditc ct vos quod in casdcm littcrns cst rclaluni,
fuisso vcl cssc quoddain Ycncris fanuni, alquc ihi candc-

labruni, et in co biccrnani sub divo sic ardentem, utcani
nulla tcmpcstas , nullus imber cxtingucrcl, undc sicut
ille lapis , ita ista >.ox.voi iogeiTo; , idc cst , Inccrna inextin-
guibilis noininata est. Quod propt'jrca potcrunt diccrc,
iit respondcndi nobis anguslias ingerant : qiiia si dixcrimus
non essc credcndum, scripla illa miraculorum iniirmabi-
mns, si autcm credcndum esse conccsscrinuis, conlirnia-
])imus numina paganorum. Scd nos, sicut jani in libro
duodc-vigcsimo bujus Opcris dixi, non babcmus ncccssc
.omnia credore, quae continct liisloria t;ciiliuin, cum ct ipsi
Inter se bistorici, sicutait Yarro, tpiasi data opcra ct (juasi
ex industria pcr multa disscntiant ; scd ca, si volunnis,
credimus c[ure non adversantur bbris, quibus non dubita-
nius oporlcrc nos ercderc. Dc bis aulcm miraculorum
locis, nobis ad ca i\me. iutuiM jicrsuadcrc incredubs vobi-
mus, satis illa sulliciunt, c[Uie nos ([uo([ue possumus ex-
periri, et eorum testes idoncos non dillicile est invenire.
J()8 S. ALGlbTUiI EFLSCOl'1
l)e islo autem iauo Ycncris ct lucerna inextinguibili, non

soluni in nullas coarctamur angustias, vcrunicliam lalitu-
dinis nobis campus apciilur. Adilimus cnim ad islam
lucernam inextinguijjilcm , ct humauarum et magicarum,
id esl, per homines dffimonicarum artium, et ipsoruni per
sc ipsos d.cmoiumi muUa miracula qurc si ncgarc volue- :
rimus, eidem ipsi cui crcdinuis sacrarum Lilterarum advcr-

sabimur veritati. Aut ergo iii lucerna illa mechanicum
aliquid dclapidc Asbestoars humana molita cst, aut arte
magica faclum est, (piod homines illo mirarcntur in tem-
plo, aut d.cmon quispiamsuh nomine Neneris tanta sc cJli-
cacia prtBsentavit, ut hoc ibi prodigium et appareret homi-
nihus et diutius permaniMct lUiciuntur autcm dLcmones ad
.
inhabitandum per creaturas , (pias non ipsi , scd Deus

condidit , delcctahilibus pro sua diversitale diversis, non
ut animalia cibis, scd ul spirilus signis, qusc cujusque
dclcctationi congruunl, pcr varia genera lapidum, herha-
rum,lignoruni, auiinahum, carminimi, rituum. Ut aulcm
illiciantur ab hominibus, prius cos ipsi astutissima callidi-
tate seducunt, vcl inspirando eorum cordibus virus occul-

tum, vel etiam fallaeibus amicitiis apparcndo, eorumquc
paucos discipulos suos faciunt, plurimorumque doctores.
Neque enim potuit, nisi primum ipsis docenlibus, disci
quid quiscpic illorum appetat, (piid exhorrcat, (juo invitc-
lcturnomiue, ([uo cogatur uude rnagica; artcs earumque
:
artifices extiteiunt. Maximc autem possident corda mor-

talium, ([ua potissimuin posscssione gloriantur, cum se
transfigurant in Angclos lucis '. Suut crgo facta eorum

plurima, quse quanto magis mirabilia coufitemur, tanto
cautius vitaic debemus. Scd ad hoc uude nunc agimus,
nobisetiam ipsaproliciunt. Si cnim li.ccimmundi ckemo-
ncspossunt, quantopotcntiorcs suntsaucti Angeli, (juauto
'
'
2 tor. XI, 1
1
:
169
potentiorest his oniriibus Deus, qui tantorum miraculo-
lum cirectores etiam ipsos Angelis lecit ?
II. Qaamobrem si tot et tanta rairifica, quse \i.-ni,i-ii\>.o.-:%
appellaiit, Dei creatura utentibus humanis artibus fiunt,

ut ea (jui nesciunt opinentur esse divina ; unde factum
est, ut in (juodam teniplo lapidibus magnelibus in solo
et camera proportione mai^nitudinis positis, simulaerum
fcrreum aeris illius mcdiointerutrumquc lapidem, igno-

rantibus (|uid sursum csset ac deorsum (juasi numinis ,
potestate pendcret ; (juale aiiquid ctiam in illa luccrna

Veneris dc lapide asbesto ab artifice fieri potuisse jam di-
ximus : si magorum opera, quos nostra Scriptura venefi-
cos et incantatores vocal, in tantum d;t?mones extollere
potucrunt, ut congruere hominum sensibus sibi nobilis
Poeta videretur, de ([uadamfirmina, qme tali arte polle-
ret, dicens
ll.i;c se canninibus pronilllit solvore nientes,
(Ju;is velit, ast aliis Uuras innnitlere curas;

,
Sislere aiiuaui lluTiis , et Terlere sidera retro ;
.J
Koclurnosque sciet ninnes , mugire viJcbis

Sub |iedibus lerrani , ct Jcsccndere montibus omos ' :
quanto niagis Deus potens est facere quic infidelibus sunt

incrcchbilia, sed illius quandoquldem facilia potestati ;
ipse lapidum aliarumquc vim rerum ethominumingenia,

qui ea niiris utuntur moths, angelicasque naturas omni-
bus terrcnis potenliorcs animantibus condidit, universa
mirabilia niirabili vincentc virlute, et operandi,jubendi,
sinendique sapientia, utcns omnibus tam mirabiliter ,
quam creavit ?
' Yirg. .CneiJ. iv.

170 S. AtGLSTlAl EHSCOl-I
ViM \vi\ X vw i-v^t w^« vv%^ vv%% \^\^ w^-v \ VXl ^V%\ \ W^ X\ \\ X V \\ \V%^ V\IX \X\^ VV%^ vw% \4
CAPIJT Vll. ' '
Quod m rebus mins stinima credcndi ratio sit omni-

potentia Creatoris.
I. Ct R ita([ue laccrc iioii possit Dciis, ut et rosurganl
corpora mortuorum , cl igin! a;linno crucicntiu' corpora

ilamnatorum , (pii fccit mundum in ccvlo , iu tcrra , in
acrc, in a(juls , inuumcrabilihus miraculis pk^num ; cum

sit omnibus tiuibus plcnus csl procul dubio niajus ct cx-
cellentius etiam ipse mundus miraculura ? Sed isli cum
(piibus vcl contra quos aginnis, (jui et Dcum csse crcxlunt,
a (juo lactus cst niundus , ct deos ab illo fiictos pcr quos

al) illo muudus, ct miraculorum cireclri-
admiuistralur
ccs, sivo spontaneorum sive cuUu ct rilu (juolibct im- ,
pcratorum, siv(! ctiam nuigicorum muudauas vcl uon nc-

gaut, vid iusupcr et pnrdicaut potcstatcs , ([uaudo cis
rcrum vim mirabilem proponimus aliarum, qu;c ncc ani-

malia suut rationalia, ncc ulla ralione pr;rditi spiritus ,
sicut sunt ca ,
quorum pauca commcmoravimus rcspon- ,
dero assolent : Vis cst ista naturae, natura corum sic se

((
bab(^t, propriarum istre sunt efficaciae naturarum. Tola

ita([ue ratio cst , cur Agrigcnlinum salem flamma fluere
faciat nqua crc^Mtarc, (juia b.rc cst natura cjus. At hoc
,
csse potius contra naturam videtur, quae non igni, scd

aqu.T dcdit salcm solvcro lorrcro autcm igni, non aqu.-r. ;
Sed ista , inquiunt , s;dis Inijus natur;dis cst vis, ut his

contr;uia pati;itur. H.ec igitur ratio rcddilur et de illo
fonte Garamanlico, ubi una vcna frigct dicbus , noctibus

fcrvet, vi utraquc molcsta tangentibus. Ilacc et dc illo
alio, qui cum sit contrcclanlibus , frigidus, et facem

,,
UE CIVITATE Dbl, LlBEIl XM. 171

siciit alii Ibntcs Lxtinguat acccnsam , dissimiliter tamea
atque mirabilitcr idcmipse ascenditextinctam. Hsec ctde
lapide asbesto, cui cum nidlum habeat proprium,
igneni
accepto tamen sic ardet alieno, ut non possit extingui.
Hrec dc ctcteris qn.ie pigct retexere ,
quibus licet vis inso-
lita contra naluram inesse videatur, alia tamen de illis
non redditur ratio , nisi ut dicatur hanc eorum esse na-

luram. Brevis sano ista est latio , fatoor, sufficiensque
responsio. Sod cum Dous auctor sit nalurarum omnium,
cur nokmt fortiorem nos reddere rationem, quando aU-
(|uid vclut impossibile nohmt crcdere , eisque redditio-
nem respondemus hano csse vohm-
rationis posccntibus
tatom omnipolontis Doi; qui corte non ob ahud vocatur
Omnipotens, nisi quoniam quidquid vuU polost qui po- ;
tuit croaro tam muha qux nisi ostondorontur aut a

, ,
credendis hodio(|uo toslibus dicorontur, profocto impos-

sibilia putarentur, non sohun quae ignotissima apud nos
verumetiam quaj notissima posui. lUa enim quEO apud

nos prreter eos quorum de his hbros k'gimus non ha-
, ,
bent tostom, et ab eis conscrijita sunt, qui iion suuL divi-

nilus docti attpie humanitus faUi forte potucrunt hcol ,
cuiquo sine rocta roprohonsiono non crodero.

II. Nam noc ogo volo tomoro crodi cuncta qUc-E posui,
<{uia nec a mc; ipso ita croduntur tan(|uam nuUa de iUis
sit in moacogitationo duliitatio, cxcoptis his qnce vol ipse

sum experlus, et cuivis faciio ost oxporiri ; sicut de cak'o
quod fervet in a([ua , in oko frigida ost , do magnoto la-
pide ,
quod noscio qua sorbitione insensibili stipulam
non movoat , ot forrum rapial; de carnc non putrosconte
pavonis , cum putruorit ot PhUonis 5 do paloa sic frigente
ut fluescere nivom non sinat , sic ealente ut maturosccre

poma eompellat; de igne fulgido, quod secundum suum
iulgorem lapidos coquendo candificot, et contra eumdem
,,
172 S. AtGUSTINI EPISCOl'1
suum fulgorcni urendo plurima obfuscct. Tale estqudd

et nigue niacuke oHundunlur cx olco splcndido, similitcr
nigi"8e linea; de candido imprimuntur argento. De carboni-
bus ctiam, quod acccndcntc igne sic vcrlanturin contra-

rium, ul dc lignis pulchcrrimis telri , IVagilcs de duris
imputribilcs dc pulribilibus fiant. H.xc ipse qua^dam cum
nudtis, quaedam cum omnibus novi, et alia plurima,quae
huiclibroinsercrclonguni fuit.Dchisautcmqupcposuinon
experta , scd lccta, pnttcr dc foutc illo, uln faccs cxlin-
guuntur ardcntes et accenduntur cxtinctae , et de pomis
terrte Sodomorum forinsccus quasi maturis , intriusecus
fumeis, ncc testcs ah([uoties idoncosa quibus utrum vera
essent audircm ,
potui repcrirc. Et illum (piidcm fontem
non invcni, qui iu Epiro vidisse se dicerentj sed qui in
GalJia similcm nosseut nonlongea Gratianopoh civitate. De
fructibus aulcm Sodoniitiuum arborum, non tantumht-
lcr.x' fidc dignae indicant, vcrumctiam lam multi se lo-
([uunlur expcrtos ut hinc dubitarc non possim. Caetcra

,
vcro sic liabeo, ut ncque aflirmanda, ncque ncganda

decreverim sed ideo etiam ipsa posui quoniam apud
;
,
eorum, contra quos agimus, historicos lcgi ut ostcnderem 5
qualla mulla. mullii[uc ilh^runi. nuUa rcddita ratione, in

suorumlittcratoiuui scriptalittcris crcdant,(piinobis crc-
dcrc,([uandoid(podeorumexperientiamsensumquetrans-
grcchtur, omni[)olcnlcm Dcum dicimus essc facturum
ncc reddita ratione diguanlur. Nani ([u.-e mclior ct vali-
dior ratio dc rebus tahbus rcdditur, ([uam cumOmnipo-
tens ea posse facere pcrhibetur, ct facturus dicitur ,
quae
prnEnuntiassc ibi legitur , ubi alia nuilta prtcnuntiavit
(ju.'e fccissc monstratur? \\tsc qui[)pc facict, (juia se fac-
lurum essc pr.Tdixit ,
quie impossibiha putantur ,
(pii
jiromisit ct fccil ut al; incrcdulis gcntibus incrcdiJjilia

crcdcrcntur.
4/\l,W%\» VWVIU w\«.VV\\ VWWI WVt V VW WW\ \wwwwwwwwvwwwvvwvwvvwvww
';;'";
'vV"^-" CAPUT Ylll.
Non esxe contra naliiram , cum in aliqua re , cujus

natura innotuit , aliquid ah eo quod erat notum
incipit esse diversum,
I. Si autem )iropterea respondent se non credere qufe

de hunianis semper arsuris necunquam morituris corpo-
ribus dicimus, f[uia humanorum corporum naturam no-
vimus longe ahler iustitutam ; unde ncc illa ratio hinc
reddi potcst, quac deiUis natnris nhrabihlnis reddebatur,
ut dici possit : «Vis isfa naturahs est, rei luijus isla natura
cst; » ([uoniam scimushumanre carnis istam non esse na-
luram hal)emus (juidem quod n^spondeamus de Litteris
:
sacris hanc ipsam scilicet humanam carnem ahler insti-

,
tutam fuisso ante pcccatum, id est ut posset nun(|uam ,
periêti niortem ahtcr autcm post peccatum qualis in

;
,
cerumna hujus mortahtatis innotuit, ut |)erpetcm vitam

tenere non possit. Sic ergo ahtcr (piam nobis nota cst, ins-
tituetur in rcsurrectione mortuorum. Sed quoniam istis
non credunt Litteris, ubi legitur quahsin paradiso vixe-
rit homo quantumque fuerit a necessitate mortis alie-
,
nus quibus uti([ue si credercnt, non cum ilhs de pcena

,
damnatorum, c[urc futura est, operosius ageremus; deht-

teris eorum c[ui doctissimi a)iud illos fuerunt
, ahquid ,
proferemhnn cst quo apparcat posse fii^ri ut ahlcr se

,
,
habeat qurcque rcs , ([uam prius in rebus innotucrat suae

determiuatione naturae.
n. Est in Marci Varronis hbris, quorum inscriptio cst:
T)p gente popuh 1{omaiii, cpiod cisdcm vcrliis, f[uilnis
, ,
174 S. AUGrSTIIII EPISCOPI
ibi lcgitur , ct liic ponani : « Iii ccclo , inqiiil , niirabilc

exlitit portcntum : riam in stclla Ycncris nobilissima
(ju;inirlaulus Vcspcrugincm Homcrus Ilcspcron appcllal, ,
pulchcrrimam diccns, Castor scribit tantum portcntum

cxtitissc ul niularct colorcm, magnitudincm, figuram,
,
cursum quod factum ita ncque antca ncque postca sit.

: ,
Hoc factum, Ogygc rcgc,diccl)ant Adrailus Cyzicenuset

Uion Ncapolitcs, mallicmatici nobiU:s.« Hoc certe Yarro
lantus auctor portcntum non appcllaret nisi esse contra ,
naturam vidcrctur. Omnia quippe portenta contra natu-

rani dicimus esse sed non sunt. Quomodo est enim con-
:
tra naturam quod Dci fit voluntatc cum voluntas tanti

,
,
utique Conditoris conditre rci cujustjue natura sit? Por-

tenlum crgo fit, non conlra naturam, scd conlra quam
est nola natura. Quis autcra porlenlorum numcrat mul-
titudinem ,
quse historia gentium conliuctur? Sed nunc
in hoc uno attendamus ,
quod ad rcm , de qua agimus,
pcrtinct. Quid ita dispositum est ab auctore nalur.c coeli
ct lcrrae, (jucmadmodum cursus ordinatissimus sidcrum?

Quid tam ratis legibus lisisque firmatumP El tamen quando
illc voluit, qui summo rcgil impcrio ac potcstatc (piod
condidit , stclla praecaetcris maguitudinc atquc splcndore
notissima , colorcm , magnitudincm figuram et ( quod
, ,
cst niirabilius ,
) sui cursus ordincm lcgcnKjue mutavit.
Turiiavit profccto tunc, si ullijam lucruntcanoncs aslro-
logorum ,
quos vclut incrrabili compulalione dcpr.TCtcri-
tis ac futuris astrorum motibus conscriptos habent, quos
canones scqucndo ausi sunt dicerc hoc quod de Lucifero
contigit , ncc antca , ncc postca contigisse. Nos autcm in
divinis Libris legimus ctiam solem ipsum et stetisse

cum hoc a Domino Dco pctivisscl vir sanctus Jcsu Nave ,
doncc cneptum jir.-x-lium victoria lcrminaret': ct rctror-
.lo». 1, i3.
;
DE CIVITATE DEI, LIBER XXI. 175

sumredlsso, ut rogi Ezecliine quindecim anni ad vivcndum
additi '
, lioc etiam prodigio promissioni l)ei significaren-
tur adjunclo. Sed ista quoque miracula ,

quse meritis
sunt concessa sanctoruni , c[uando credunt isli facta, ma-
gicis artibus tribuunt. Unde illud est quodsuperius com-
niemoravi dixisse Yiijîlium
Sistere aqiiam fluviis, et Tcitore sidcra refro '.
Nam et fluvium stetisse su|)erius, inferiusquc fluxisse ,
cumpopulusDei, ductoresupra memoratoJesuNave,viam

caperet ' , et Elia propheta transunte , ac postea discipulo
ejus Elisaeo id esse factum in sacris Litteris legimus*; et
retro versum fuisse maximum sidus, regnante Ezechia,

modo commemoravimus. Quod vero de Lucifero Varro
scripsit, non est iUic dictum alicui homini petenti id fuisse
concessum.
IIL Non ergo de notitia naturarum caliginem sibi fa-
ciant infideles, c[uasi non possit in aliqua re divinitus ficri
ahud, ([uani in ejus natura per humanam suam experien-
tiam cognoverunt: quamvis et ipsa, qufc in rerum natura
omnibus nota sunt non minus mira sint essentque stu-
, 5
penda considerantibus cunclis, si solerent homines mirari

mira iiisi rarn. Quis enim consulta ratione, non videat ,
in hominum innumeraljih numerositate, et tanta nalurae

simiUtudine, valde mirahihter sic habere singulos sin-
gulas facies, ut nisi inter se similes essent, non discerne-
retur specics eorum ab animafibus creteris et rursus nisi ;
inter se dissimiles essent non diseernerentur singuli ab

,
hominibus caeterisPQuos ergo similes confitemur, cosdem

dissimiles invenimus. S( d uiinibihnr est consideratio chs-
simihtudinis quoniam simihtuchnem justius videtur ex-

;
-poscere natura communis. Et tamen cjuoniam qute sunt

' r?,i7. Twvni . 8 — ' Viri .'Eneicl iv, — ' .Io5. iv, rS. — 4 4 Re;;. ii,
8->i- ...
,
176 5. ArcrSTTJfl EPTSCOPI
rara, ipsa snnl mira, niiilto amplius admiiamur quando

duos itasimiles reporimus, ut in cis discernendis aut seni'
pcr aut iVccpionter erremus.
, .
IV. Scd rpiod dixi scriptum a Varronc, licet corum sit
hisloricus idcnic[uc doclissimus, forlasse vcrc laclum cssc

non nou diu mansit talis cjusdem sideris
crcdunt-, autquia
cursus , miuus isto movcntur
sed rcdltum csl ad solitum ,
cxcmplo. Habcnt crgo aliud (piod ctiam nunc possit os- ,
tendi, cisque puto dcl)crc sulliccrc, cpio commoncantur ,
cum ali(|ui advcrlcrinl in ali([ua institutionc naturre

camque sibi notissimam lcccriiit, non sc inde Dco dcbere
praescribcre ,
quasi cam non possit iu longe :diud , ([uam
eis cognita est , verterc at([ue mulare. Terra Sodomorum
non luit utique ut nunc esl : scd jacebat simili caetcris
facic, cadcnujue vcl ctiam ubcriorc fcrcunditate poliebatj
nam l)ei paradiso in divinis cioi[uiis comparala cst. Hacc
posteaquam tacta de coeioest', sicut iliorum^ c[uoc[ue
attcstatur historia , ct nunc ab cis qui veniunt ad ioca
illa conspicitur, prodigiosa fuligine horrori est, et poma

ejus interiorem favillam mcndaci supcrficie maturitatisin-
ciudunt. Ecce non crat taiis, ct taiis cst. Kcce a Condi-
tore naturarum natura cjus in hanc fccdissimam divcrsi-
tatem mirabiii mutatione convcrsa cst : el ([uod post
tam longum accidit tcmpus , tara iongo tcmpore perse-
verat.
V. Sicut crgo nou fuil impossibilc Dco ,
quas voluit
institucre-, sic ei non esl im[iossibiie, in quidquid vo-
iuerit, quas instituit, mutarc naturas. Unde iilorum
c[uoque rniracuiorum muititudo sylvcscit, ([urc monstra ,
ostcnta, jiortcMila, prodigia nuncu|iantur : ([u.c recolere ct

commemorarc si vclim, hujus Opcris c[uiscrit iinis? 3Ions-
tra sanc dicta perhibent amonstrando, quod aliquidsig-
•Can. xnt, in, — "Tnrif tili
,
DE fiMTATii: nr.r , libT'R \\i. 177

iiificando demonstrent 5
et oslenta ab ostcndendo ; et
porfentn a portcndcndo , id cst ,
prncostendcndo ; et pro-
digia , qiiod porro dicant , id est , fiitin-a prfcdicriiit. Sed
viderint cornm coiiicctores, qiiomodo cx cis sivefallantur,
sive instinctuspiritaum, qnibus cura csl tali pccnadignos
animos hominnm noxiae curiosilatis retihus imphcare
etiam vera pr.Tdicant, sive muUa diccndo ahquando in
aliquid veritatis ineurrant. No!)is tamcn ista c[u:e vchit
contra naturam fiuiit , et contra naliiram ficii dicunlur,
( morc liomiuum hiculus cst ct Apostohis, diccndo
(pio
contra naturam in ok'a insitum olcastrum faetum cssc;
participem pingucdinis olerc ', ) ct monstra, ostenla, por-
tenta, prodij;ia nuneupantur, hoc monstrare dcbcnt , lioc
ostendcre, vel prfeosttndcre, lioc pr.Tdiccre, cpiod fac-

turus sit Deus ([u.t de coqwribus liominum sc prrcnun-
,
tiavit csse facturum nulla inipecliente chtficultatc, nulla

,
pr.Tscrihente h'ge nalur.T. Quomodo autcm |)rTnuntia-

verit, satis in hbro supcriore ducuissc ine cxistimo, de-
ccrpendo de Scripturis sanctis el novis ct vcteribus , non
quidcm omnia ad hoc pertinentia ,
sed qure sulHccrc huic
Operi judicavi.
' Rom, XI, i7-2'(.
cxi. !:>
178 S. AUGUSTINI EPISCOPI
CAPLT IX.
De gehenna , et (Vternarum qualitate poenarum.
I. Quon igiliir (le .seiii|iiteriio siipplieio daninatonim

pi-r siiiiiii Pioplieiatii Deus ilixit, fiel, oniiiino fiet : «Ver-
» iiiis eonim iioii inoricliir, et ignis corum non extin-
» ijiiiliir'. )) Ad lioceiiiiii velieineiiliiis eoninieiulandnm,
eiiani Doiiruius Jesus, euin inembra (|u;c liominem scan-
dali/.aiit pio liis liominibus poncret, (juos ut sua membra
dextra (juis diliL;i( . eaiiue pr:reiperet anipulari : u Bo-
» niini est , iiKpiit , libi debilein introire iii vilam , (juam
» duas manus habentem ire in geliennam, in igiiem inex-
» tinguibilem , ubi vcrmis corum non moritur, et ignis
» coruin non extinguitur^. » Simililerdcpedc : (c Bonum
» esllibi, iiKjiiit, claiidum inlroire iu vilain oeternam,
» (|iKini (luos pcdcs liabenlem mitli in gehennam ignis
)i inexliiiguibilis, ui)i vermiscorum iion morilur, ct ignis
» iioii exliiiguilur'. » Non dc oculo « Bo-
aliter ait ct :
» num est tibi luscum introirein rcgnum Dci, quamduos

» oeulos liabcntem iiiilti in gehcnnam ignis, ubi vermis
M eoriim non nioritur, et ignis non cxtinguitur '• » Non
euni iîguit uiio loeo cadem verl)a tcr diccre : qucm non
terreal isla repelitio, et illius jKcna' comminatio tam ve-
liemeiis ore diviiio?
II. l'lruni,[ue aiileni lioruni, igiiein seilicct abiuc ver-
ineiii , (|ui voliiuL ad auiiiii |)oenas , non ad corporis per-
linere, diciiiil eliani nri dolore aiiimi scro al(|ne infrue-
'hal.iAvi, >.!^.— -Mnir. iK,.',9 , -ti.— 3|i,j,|. .',S, ^(i — i Ibi.l 47, 48.
::

tuose poenitentis eos qui fucrint a regno Dei separati : et
ideo iguoin pio islo dolore urente non incongrue poni po-
tuisse conlendunt unde illud Apostoli est « Quis scan-
: :
» dalizatur, et ogo non uror ? » Eumdem ^ etiam vermera

'
putant intelligendum esse. Nam scriptum est , inquiunt

« Sicut tinea vestimentiHn ct vennis lignum, sic moeror
)) excruciat cor viri'. Qui vero poenas et animi et cor-
»
poris in illo supplicio tuturas esse non dubitant, igne uri

corpus, animum autem rodi quodam modo verme moe-
roris alHrmant. Quod etsi crcdibilius dicitur; quia utique
absurdum cst, ilji dolorcm aut corporis, aut animi defu-
turum ego tamcii facilius est ut ad corpus dicam utrum-
:
que pcrtinere quam ncutrum et ideo tacitum in illis

,
;
divin.ie Scripturrc verbis animi dolorem quonlam conse- ,
quens esse intclligitur ctianisi non dicatur, ut corpore

,
sic dolente animus (|uoc|uc sterili poenilentia crucietur.

I>egitur (juippe et in veteribus Scripturis : « Vindicta
» carnis impii, ignis et vcrmis'. » Potuit brevius dici
« Vindicta impii. » Curcrgo dictum cst, «Carnisimpii, »
nisi quia utrumcjue, id cst, ct ignis et vermis, poena crit

carnisi' Aut si vindictam carnis propten\a dicere voluit,
(juia lioc in liomine vindicabitur, ([uod sccuudumcarnem
vixerit, (
propter hoc enim vcniet in mortem secundam ,
quam significavlt Apostolus diccus : « Si cnim secunduni

» carnem vixeritis , moriemini^ ;
)» eligat (|uiscjue cjuod
placet , aut ignem tril)uere corpori animo vermem hoc ,

;
proprie, illud tropice; aut utrumque proprie corpori.

Jam enim satis superius disputavi, posse animalia etiam
in ignibus vivere , iii ustione sinc consumptione , in do-
lore sine raorte ,
per rairaculum omnipotentissimi Crea-
toris : cui hoc possibile esse qui negat, a cjuo sit quidcjuid
' 2 Cor. XI, 2g. — » Supplc , ilolorom. — ' Prov. xxv, so. — 4 Eccl- vir,
ig. — 5i\om viii^ i3
12.
:
190 s. Air.rsTiNi rpiscopi
in naturis oniiiibus miralur ignorat. Ipse enim estDeus,

qui omiiia in hoc mundo magna ct parva miracula qua;
commemoravimus, et incomparabilitcr plura qurc non
commcmoravimus fecit camcpic ipso mundo uno at([ue
, ,
omnium maximo miraculo inclusit. Eligat ergo unum de

duol)us<piis(iui' (piod placct, utrum ct vcrmcm ad corpus
propric. au ad aiiimuui translato a corporalibus adincor-
poralia vocabulo existimct pertinere. Quid autem horum
verum sit, rcs ipsa cxpeditius indicabit,quando crit
scicntia tanta sanctorum , ut cis cognoscendarum illarum
pccnarum ncccssaria non sit cxpcricntia, sed ea qurc tunc
crit plcna ahiuc pcrfccta, ad hoc quocpie sciendum sa-
picntia sola suillcial. ISunc cniui cx partcscimus' , doncc
vcniat quod pcrlcctum cst. l)um tamcn nullo modo illa
corpora talia lutura esse credamus , ut nullis ab igne

afficiantur doloribus.
*1VV\\lVt%lXV\\\^\VV\\l\\\\\\M\^\\\A\\\^\\\»\V*\\V*\\\\\\\\\\\X\M\\\ VVWWW
CAPUT \.
jin ignis gehenncc, si corporalis est, possit malignos

spiritits , id est , cheniones incorporeos tactu sito
acliirere.
I. Hic occurrit quferere : Si non crit ignis incorporalis,
sicut cst animi dolor, sed corporahs, tactu noxius , ut co

possint cor|)ora cruciari ;
quomodo in eo erit etiam poena
spirituum malignorumPIdem quippe ignis erit, supplicio

scilicet hominum ntlrii)utus ct d;rmonum, dicentc Christo
« Disccdilc a mc malcdicti in igucm setcrnum, qui para-

» tus csl diabolo cL Angelis cjus'^. » Nisi quia sunt quae-
,
UE l.lVriAjE UEl, LlBEr. \)s.l. ISl
dam sua eliam diemonibus corpoia , sicut doctis liomi-

nil)us visum est", ex isto acre crasso atquc liumido;, cujus
impulsus vcnLo flantc sentitur. Quod gcnus clcmcnti si
nihil ignc iicrpcli posscL , non urcrct fcrvcfactus in l)al-
neis. l't cnini ural ,

prior uritur , facitcjuc ([uod patitur.
Si autcm ([uis(|uam nulla habcrc cor|iora drcmoncs asse-

veral^ non csL dc hac rc aut Ial)orandum opcrosa inquisi-
tione, aut contentiosa dispuLatione certandum. Curcnim
non dicannis ,
quamvis miris, famcn veris modis etiam
spiritus incorporeos posse pojua corporalis ignis allligi
si spiritus hominum , cLiam ipsi profccLo incorporci , ct

imne potucrunL includi corporalibus mcmbris vi tunc ,
poLcrunt corporum suorum vinculis insolubihLer alligari?

Adhserebunt ergo si cis nuUa sunt corpora spiritus dic- ,
monum, imospirilus dticmones, licct incorporei, cor[)o-

i"eis ignibuscruciandi : non ut ignesipsi, quibus adhaerc-
bunt, eorum junctura inspirenlur, et animalia fiant, qua;
constent spiritu et corpore ; scd , ut dixi , miris ct ineffa-

bilibus modis adhicrendo, accipicntcs ex ignibus [^(cnam,
non dantcs ignibus viLara. Quia ct istc alius modus, quo
corporibus adhserent spiritus , et animalia liunt , onniino
mirus est, nec comprehendi ab hominc polesl, ct hoc ipse
homo est.
II. Picerem quidcm sic arsuros sine ullo suo corpore

spiritus, sicuL ardcbat npud inlcros illc divcs, quando di-
cebat : « (^rucior in hac tlamma - : « nisi coiwcnicntcr
responderi ccrncrcm, tnlcm fuisscillam flammam, (juales
oculi quos lcvavit , et La/arum vidit ,
qualis lingua cui
humorem cxiguum dcsidcravit infinidi , r[ualis digitus
Lazaride ([uo id sibi ficri postidavit : ubi tamcn crant sine
cor[)oribus animrc. Sie crgo incorporaliscl illa flamma qua
exarsit, et illa gutlula ([uam poposcil ;
([uaiia cliam sunt
' ViilcSîi. VII, ;<il, '). — ' Li;c. xvi, 2.^.
,
182 S. AtGLSTlKI fcPiSCOlM
visa dormicntium sivo in cxlasi corncnliinii rcs incorjX)-

ralcs, habcnlcs lamcn simililiidincni corporum. Nam ct
ipse homo cum spiritu, noncorpore , sit in tahbus visis
ila sc lanu'n tunc similcmsuo corpori vidct, ut disccrncre

omnino nun possit. At vcro gchcnna illa, quod ctiam
stagnum ignis cl sulphuris diclumest, corporeus ignis
eril, el cruciabit corpora dainnatorum' aut cthominum ,
ct daenionnm suhda liominum aiiria diemonum

, aut , ;
tantum hominum eorpora cum spiritilnts, dicmones aulcm

spiritus sine corporibus, haTcntes sumendo poenam, non
impcrticndo vitam corporahl)us ignibns. Unus quippe
utrisquc ignis crit", sicul Ycritas dixit.
'V\^'W%%VVV^'WV%^/V%^ VVV^ VWl^VVVVWVV vvvv vwvvvvv vwv vwvwvv vwwvvwwvvwvw
CAPLT XI.
yiii hoc ratio jiislitici' habecit , ut noii sint extensiora

pcenarum tempora , quani Juerint peccatoruni.
Sic autem cjnidam corum , contra ([uos defendimus

Givitatcm Dei, injustum putant, ut j)ro pcccatis quam-
libctmagnis, parvo seihcet tcmjwre jierpetratis ,
poena
(juist|uc daninctur ;elcrna; ijuasi idhus id nnquam jus-
titia Icgis attcndat, ut tanta mora tcmporis quiscjue pu-
niatur , (juanta mora tcmporis unde jiuniretur admisit.
Octo gcnera jicenarum in lcgibus esse scribit Tuihus,
damnum, vincula, vcrl)cra, lahoncm , ignominiam, cxi-
hum mortcm
, , scrvitutcm. Quid liurum cst (juod in breve
tempus pro cujus^juc pcccati ccleritate coarctetur, ut tanla
vindicclnr morula quanla ,
(lcj)rchcnditur jicrpctratum ,
nisi forte taho? Id enini agit, ul hoc j)atiatur quis^jue

'
Apoc. \», 9. — = JlaUh. \xv, 41
UE CIVIXAIE UEI, J lUIiH XM. 183
(|nod fecit. lindL' illnd esl Lcgis ; « Ocnlum pro ocnlo,
» dentem pro dcntc'. cnim « Ficri potcst , ul tam brcvi
lempore quisquc nmitlat ocidum severitate vindict.T ,
([ttam tulit ipse alteri improhitate peccali. Porro autcni

si alienae focminae osculum infixum , ralionis sit vcrhcre
vindicare, nonne qui illud puncto lcnqioris fcccrit , in-
comparabili horarum spatio verhcratur, ct suavitas vo-
luptatis cxigu.T diulurno dolorc punilurP Quid , in vin-
culis num([uid landiuquis([ue judicanduscst cssc dchcrc ,
tp.iandiu fccit unde mcruit aJliyari ; cum juslissinie an-

nosas poenas servus in comîcdiiûs pcndat, qui vcrjjoaut
ictu celcrrime transcunte vcl Inc-cssivit dominum , vcl
plagavil ? Jamvcro danmum, iynouiinia, cxiJium, scrvilus,
cum plcrum([ue sic infliyuutiu', ul nulla vcnia rclaxc^^nlnr,
nonnc pro Ihijus vitre niodo siiuilia pcenis vidcr.liu' .'cLer-
nisP Idco ([uijjpe .Ttcrna esse non possunl , c[ui;i ncc i|isa
vita, c|u.T his plcctilur, porrigitur in .Ttcrnrmi : ct tanicn
pcccata , C[U.T vindicanlur longissimi lcnqioris jKrnis,

brcvissimo tcnqiorc pcrpctrantnr; ncc([uis(|uani cxtilil (|ui
censcrel tamcitonoccnlium finicnda csse tormcnla, c|uam

cito factum est vel liomicidinm , vcl adultcriuni , vcl sa-
crilegium, vcl ([uodlihct aliud scclus, non t(>m|)oris lon-
gitudine, scd inii[uitatis ct imiiiclalis magniluchnc nn -
tienduni. Qui vero pro aliquo grandi crimine morle
mulctatur, num([uid mora c[ua occiditur, ([ut perbrevis
est, eiiis supphcium lcges Tstimnnl, ct non cpiod cum in
sempiterninn anfcrnnt d(' sociclate vivcntinm ? Quod cst
autom de ista Civitatc mortali liomincs sup[ilicio prim.T
mortis hoc est de Civitate illa immorlaji homincs su[i-
,
plicio secundT mortis aufcrrc. Sicut cnim non cliiciunt

leges hujus Civilatis , ut in eam ([uisqne revocelur oc( i
sus; sic necillius, ut in vitam revocctur ;ctcrnam , se-

• Exod. 21, 2).
.
184 S. AtGLSlIM EPISCOPl
ciinda morle damnatus. Quomodo ergo verum est , in-

(juiunt, ([uod ait Claistus vestcr : « In (jua mensura
» mensi fuerilis, in ea remetietur vohis', » si temporale
peecalum supplieio punitur seterno? Nec attendunt, non

projiter a'([uale temporis spatium, sed propter vieissitu-
dinem mali^, id est, ut (jui mala fecerit, niala paliatur,
eaindcm dictam fuisse mensuram.Quamvis lioc inea re pro-
])rie possit aecipi, de (pia Dominus cum lioc diceret, lo-
(juebatur, id est, dejudiciisetcondemnationibus. Proinde

qui iudical et condemnat injiiste, si judieatur et con-
demnatur jusle, in eadeni mensuia recipit, (piamvisnon
hoc (juod dedit. Judicio eiiim fecit judicio patilur ,
:
quamvis fecerit damnatione quod iniquuili cst, patialur

damnatione quod justum est.
CAPUT Xil.
De mognitudine prceiâricationis primm , ob quiim

(eterna paena omnihus debeatur, qui extra gra-
tiam fu erin t Sa hui toris
Sed poena oeterna ideo dura et injusta sensihus vidc-

tur Inmianis (piia in hac infirmitale morihundorum sen-
,
suum dcest ille seiisus aUissinia} purissim;cque sapientioc,

(pio sentiripossit quantum nefas in illa ]irima praevarica-
lione commissum sit. Quanto enim mai;is homo frueha-
lur Ueo, tanlo majore impietate dcrehipilt Deum, et Ihc-
tus est malo dignus feterno qui hoc in se percmit honum,
,
quod esse posset ;v;ternum. Hine est universa generis hu-

mani massa damn;ita (pioniam qui hoejMimitus athnisit,
:
' Luc. VI, 38. — - Vide Kp. 1,11. ad Deoîalia<, ij

}.
DE CIVHATE L)E1, LIBEU \X1. 185
cum ea qupe in illo fiierat radicata sua stirpe punitus
est, ut nullus al) lioc justo clehitoquc supplicio, nisi mi-

sericordia ct iudcl)ita gratia libcrctur ; alquc ita disper-
liatur genus humanum , ut in quibusdam demonstretur
quid valeat miscricors gratia, in crclcris quid justa viudic-
ta. Ncc[uc cuini ulrumc|uc dcmoustrarctur in omnijjus :
([uia si omncs rcmancrcnt in poenisjustae damnationis ,
in nullo ap]iarcrct miscricors yratia rcdimcntis : rursum

si omncs a tcncbris transtcrrcniur in luccm , in nullo
ajipareret sevcritas ultionis. In ([ua proptcrca nuilto plu-
res c[uam iii illa sunt, ut sic ostendatur ([uid omnibus de-
heretur. Quod si omnibus rcddcrclur, juslitiam vindi-
cantisjuste ncmo rcprchcndcrct ([uia : vero lam midli
exinde liberantur, estunde agantur maximce gratiae gra-
tuito muneri hberantis.
CAPUTXIII.
Conlra oplnionem eorian ,

qni pulanl criniinosis
supplicia post morteni causa piirgationis adlii-
heri.
quidem, ([uamvis impunita nulla vclint cssc

Pl.vtonici
peccata tamen omnes pccnas cmendationi adhibcri [lu-
,
tant,vel humanis inflictas lcgibus, vcl divinis, sivc in

hac vita sive post mortcm si aut [larcatur hic cui([uc,
, ,
aut ita plcclalur ut hic non corrigatur. Ilinc cst Maronis

illa senlcntia, ubi cum dixissct deterrenis corporibus mo-
ribundisc[uc mcmbris, c[uod animae

Hiiic mcluuut cupiunltiue, doleiit gaudcnlque, nec auras
Suspiciunl, tlausa; lcncbris ct carccrc cicco '
:
' Virg. .tnciJ. M.

186 s. ALGiJSTi«i episcopi
sccutus adjuuxil, atquenil:
()uin rt supremo cuin luniine vita rcliqiill :
id cst , cum dic novissimo reliquit cas isla vila.
Non t.imcn ( inquit ) omnc tnilum miscris, nec fimditus omiies

Corpor.t cxccclunt pestes, penitusquc nccessc csl
Mull.i iliu concieta nioJis inolescere niiris.
Ergo etercentur pfcnis , vctcrunitpie malorum

Supplicia cxpciKlunt : ali:e panduntur inancs
Suspcns.i: ad venlos, aliis sul> ûri;ite vasto
Infcctum cluitur scclus, aut ciuritur igni'.
Qui hoc opinantur, nuUas pitnas nisi purgatoiias volunt

csse post moilem , ul ([uouiam teiris superioia sunt ele-
menta, aqua, aer, ignis,cx aliquo istoruin nuindelur
per exi)iaLorias pcenas , ([uod lerrena eonlagione eonlrac-
lutn csl. Atirquippe aceipilur in eoquod ait: « Suspcnsse
« ad venlos. » Acpia in eo quod ait « Sub gurgite vasto.»
:
Ignis aulem suo nomine exprcssus est, eum dixit « Aut :
» exuritur igui. » Nos vero etiam in hac cpiidem mortali vila
esse cpiasdam pcrnas purgatorias confitemur, non cpiibus

allliguntur, quorum vita vel non inde fit melior, vel potius
inde fit pejor; sed ilhs sunt purgatoriaR, tpii eis coerciti
corrigunlur. Cfclerieonines pieuic, sivc tem])orariffi , sive
sempiternse , sieul unuscpiiscpie divina providentia trac-
tandus est , iufei untur , vel pro peecatis sive prreteritis ,
sive in (|uibus adliuc vivit ille qui plectitur, vel pro excr-
ccndis dcclarandisipic virtutibus,per homines ct Angclos
seu bonos seu malos. Namet si quisc[uam mali ali([uid al-
terius improhitatc vcl errore patiatur, peeeat quidem lio-
mo, c[ui vel iguorantia , vcl injiislitia cui([uam mah alic[uid
facit : sed non peccat Deus , ((ui justo ,
quamvis occulto ,
judieio fieri sinil. Scd temporarijis iKciias alii in hae \ita

laiUum , alii post mortem , alii ct nunc ct luuc , vcrumta-
Virg. .EnciJ. vi.

1)E CIVllATE LIEI , LIUER XM. 187
moii anlc jii(litium illiKlsfVLTissimumnovissimiuiKjue pa-

tiunlui'. iSon ;uilcm omncsveniunt in sempiteinas pfrnas,
qua; post illud judicium sunt futuiae qui post mortcm

sustinent tcmporales. Nam ([uibusdam , (piod iii istonon
remittitur, rcmitti in futuro skcuIo % id cst, ne futuri
sacculi uctcrno supplicio puniantur, jam supra diximus.
CAPUT XIV.
De pocnis ieinporaUbas istius vitce ,

qnibus subjecta
est huinaiia conditio.
Uarissimi sunt autcm qui nullas in liac vita , sed lan-

tum post eam prenas luunt. Fuisse tamen ali([uos, ([ui
usque ad decrepitam senectutem ne levissimam (juidein
lehriculam senscrint, (|uictam([uc duxerint vilam ipsi ct ,
novimus ct audivimus : (|uan([uam vila ipsa mortalium

tota poena sit , ([uia tota tentatio est, sicut sacrac Littera;
personant, ubi scriptum esl: « Num([uidnon tentatio est

)) vita humana supcr tcrram -? » Non cnim parva poena
est i[3sa insipienlia, vcl inqieritia ,
quae usque adco f'u-
gienda merito judicatur , ut pcr pccnas dolorihus plenas

pucri cogantur (ju.xque artificia vel litteras discere : ip-
sumque disccre, ad cjuod pcenis adiguntur , lam pn-nalo

est eis , ut nonnun([uam ipsas [xcnas pcr quas conqicllun-
lur discere, malint ferrc, c[uam disccrc. Quis autem non
exhorreat, ct mcri cligat; si ei pro[ionatur, aut niors
perpctienda, aut rursus infantia? Qute (|uidcm quod non
a risu, sed a iletu orditur hanc luccm ([uid malorum
,
ingressa sit, nesciens prophetat quodam modo. Solum ,
' Mattli. xu, 32. — ' Job. vii, 1.

188 S. ALGtSXIM El'ISCOl'1
(luando nalus est, ierunt risissc Zoroastrcni' , nec ci bom

aliquid monstrosus risus ille portcndit. Nam niagicaruni
artiuni {'uissc perhil:)ctur invcntor qu?e quidcm illi nec ad :
pr.escntis vit;c vanam fdicitatem contra suos inimicos

prodessc potuerunt. A >'ino ([uipperege Assyriorum, cum
cssctipseBactrianorum, belJo superatusest. Prorsusquod
scriptum est : « Grave jugum super fdios Adam a die exi-
» tus de vcntrc matriscorum usque in dicm sepulturae ,
» in matrem omnium', » usqueadeo im|)leri necesseest,

ut ipsi parvuli per lavacrum regenerationis ab originalis
peccali, quo so!o (enebantur, vinculo jani sohiti , mala
multa paticntcs, nonnulli ct incursus spirituum maligno-
rum aliquando patiantur. Qu.e (piidcm passio absit ut
cis obsit, si hanc vilaui iii iLla rclale ctiam ipsa passione
ingravcsccntc et animam dc corporc cxcludentc finicrint.
WW \V\% Wk\ \\X\\\\\ \\\\ \\\\ \X\\ W\\ \ W\ \\ \\ \\\\ \\\\ VV\\ \V\\ \VW \\\\ \VWV\\\ \\
CAPUT XV.
Qiiodomnc opiis gratlo' Dci cruenlis nos cle profun~
ditate veicris mali, adjuturi sa'cuU pertineat no-
vitatcm.
Vehumtamen in gravi jugo quod positum csf super fi-
lios Adam , a (Hc cxilus de venlre matiis eorum usque in

diem scpuhur.x in malrcm omnium, etiamlioc malum mi-
rabilc rcpcritur, ut sobrii simus, al([uc intclhgamus hanc
vitam dc [leccato illo nimis nefario, quod in paradiso pcr-
pctratumcst, factam nobisesscpoenalcm, tolumque([uod
noI)iscum agitur pcr Tcslamcntum Xovum, non p rlinerc
nisi ad novi s.cculi h;rrcdilalcm novam, ut hic pignore ac-
' rliii. lib. vii, t. i(j. -- ^ Eccli. XL, I.

,
DV. civttAtt: TtT.x. :.iBr,R \\i. 189

ceplo, illud cujus lioc pignus ost suo lcniporo conscqua-
mur : nunc autcni nnibulcmus in spe' ct proficicntes de
die in dicni , spirilii tacla carnis niortiricenuis. « Novit
» cnim Dominus f[ui sunt cjus - : » cL « Quotquot Spiritu
» Dei aguntur, lii 1111! sunt Dei % » sed gratia, non natura.
Uniciis enim nalura Dei Filius, propter nos misericcrdia
iactus est (ilius liominis, ut nos natura fdii liominis , fdii
Deiper illum gralia fieremus. Manens t[uippe ille immu-

tabilis, naluram nosLram in c[ua nos suscipcrcL, suscepiL a
nolns ; el tenax Dlvinilatis surc, nostrre infirmitatis [larli-
ceps factus est ul nosin melius commutati,

: quod peccato-
resmortalest[ue sumus, ejus immortalis cljusLi parLicipa-
Lione amiLlamus et quod in natura nostra bonum fecit,
,
impletum summobono in ejus naturae bonilate servenius.

Sicut cnim [^cr unum hominem peccantem in hoc tam grave
malum devenimus: ita pcr unum hominem eumdem<[uc
Deum justificanLem ad illud bonnm tam snblinn' venie-
mus *. Nec quisquam sc debet ab isto ad illum transisse
confiderc, nisi cum ibi fuerit,idii tentatio nulla crit: nisi
paccm tenuerit, ([uam belli hujus, in ([uo caro concu[iiscit
adversus spiritum ct spiritus adversus carncm^, niultis ct
variis nunquam
certaminibus quserit. Hoc autem bellum
ullum csset, humana per libcrum arbitrium in
si natura
rectitudine, in qua facta cst, [lersliLisseL. Nunc vcro f[Ufc
pacem fclix cum Deo habere noluil, secum pugnat infelix
ct cum sit hoc malum miscrabile melius cst tamen quam ,
priora vitse hujus. 3Ielius contligitur quip[X' cum vitiis,
quam cum sine ulla conflictione dominantur. Melius cst,

inquam , bcllum cum spe reternpe pacis, quam sine ulla
liberationis cogitatione captivitas. Cupimus quidem ctiam
hoc bello carcre, el ad capesscndam ordinatissimam pa-
Rom. viu , i3 — ' aTiiii. II. K».

"
— ' Uom. viii, i'|- — iM. v, fi.
— H;j.\. I-.
-
190 s. ArcrsTiNi episcopi
cem, uhi firmissima stnhililale potiorihus , inferiora sub-

dantur, igne divini anioris accendimur. Sed si (([uod ah-
sit) illius tanli honi spes nulla (;sset, malle dehuinuis in
hujus connictationis moleslia remanere, quam vitiis in
nos dominationem non eis resistendo permittere.
CAPUT xvr.
ûb quihusgraticE legibus omnes regeneratorum lia-

heantur cetates.
Verl-m tantacsl Dei misericordia in vasa misericordiiTequse

prneparavit in gloriam', ut etiam prima hominis aetas, idesl,
infantia, t[u,'esiiie idlo renisu suhjacelcarni,et secundaqujE
pueritia nuncupatur, ubinondum ralio suscepit hanc pug-
nam, et fere sul) omnihus vitiosis deiectalionihusjacet, quia
jam fari valeat, et ideo infauliam Iransisse videatur,
licet
nonduniin ea est proecepti capax infirmitas mentis; si sa-

craraenta Mediatoris acceperil, etiamsi hanc in eis aunis
vitam fmiat , translata scilicet a potestate tenehrarum in
regnuni Chrisli, non solum pa-nis nou praeparclur seler-
nis, sed ne uUa quidem post mortem purgatoria tonnenta
patialur. Suflicit cuim sola spiritalis regeneratio, ne post
mortem ohsit quod carnahs generatio cum morte con-
traxit. Cum autem ventum fuerit ad aetalem, quê prae-
ceptum jam capit, etsuhdi potest legis imperio, suscipicJii-
duni est hellum contra vilia, et gereudum acriler, ne ad
daumahiha peccata perducat. Et si (juidem nondum vic-
toriarum consuetudine rohorala sunt , facilius vincuulur
et cedunl : si autem vincere at((ue imperare consueverunt,
Rom. w. 23.
DE CITITATE DEI, I.IBETl XTI. 191
lahoiiosa cliniciiltatL' siipcrantur. Neque id fit vcraciter
al([ue siiiccritcr , iiisi vcrfe clcI(;c(atione juslitiae : hoec est
autcm in iidc Christi. Xani si lcx julicns adsit, ct spiritus
juvans dcsit, per ipsam prohihitionem dcsiderio crescente
atcjue vincente peccati , ctiam rcatus praevaricationis ac-
cedit. Nonnuncjuani sane apcrlissima vitia ahis vitiis vin-
cuntur occultis , cjurc jiutantur cssc virtutcs, in cjuiljus
regnat sujierhia ct cjupedamsijji placendi altitudo ruinosa.
Tunc itacjue vicla vilia cum Dci amore
dcputanda sunt,
vincunlur, cjucm nisi Dcus non donat, ncc ahtcrnisi
ij«e
per IWcdiatorcm Dci et liomiiuim homincm Jcsum Cliris-
t\im, qui factus cst j:)articcjK mortalitatis nostr», ut nos
participcs faceret Divinitalis sufc. 1'aucissimi autem sunt
t^nt.ie fclicitatis, ut ah ipsa incuntc adolcsccnlia nuUa
damnai)ilia peccata comniittant, vcl in flagitiis, vel in la-
cinorihus, vclin ncfarite ciijuscjuam impictalis crrorc, scd
Tnagna spiritus largitatc o[i[)rimant , cjuidquid cis posset
parnali delcctatione dominari. Plurimi vcro, prrecepto lo-
gjs acceplo, cura prius victi fuerint prrevalentihus viliis
et prsevaricatores tjus eflcc;ti, tunc ad graliamconfugiunt
adjuvantcm , cjua fiant ct aniarius jicenitcndo , ct velie-
inentius pugnando jirius Deo suhdita , atcjue ita carni

,
pr.Tposita mcnte victorcs. Quisquis igitur cupit pcenas

evadere scmjjiternas non solum haptizctur, vcrumctiam
,
justificetur in Christo , a'c sic vere transeat a diaholo ad

Christum. Purgatorias aulcm poenas nullas luturas opinc-
tur, nisi antc illud ultinuim trcmcndumque judicium.
Nequacjuam tamcn ncgandmn cst ctiam ij)stim «Tlcrnum
jgnem pro diversitate meritorum ([u.imvis malorum aliis
levioreni, aliis futurum csse graviorcm, sive ipsiusvis atcjue
ardor pro pucna digna cujus([uc varictur, sivc ijisc iTqua-
liter ardeat, sed non aequali moleslia sentiatur.
192 s. AUGLsrrM episcopi
V\ WW \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\\\\\ \\\\ \\\\\\\\ \\\\%\-v\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\\\\\ \\\V
CAPUT XYII.
De /lis qui piilant nuUoritia liominimi pccnas in (Cter-

mun esse mansuras.
Ni'Nc jam ciim miscricovdibns nostris agcndum esse

video, el pacificc dispatandum, ([ui vcl omnibus illis ho-
minibus, quos justissimus Judcx dignos gehenna; suppli-
cio judicabit , vcl quibusdam corum uolunt crcdcre poe-
nam sempitcrnam luturain, scd post certi tcmporis metas
pro cujus([ue pcccati quantilate longioris sivc brcvioris
eos inde existimanl liberandos. Qua in re misericordior
profccto fuif Origcnes ,
qui ct ipsum dialiolum atqucAn-
gclos cjus post graviora pro meritis cl diuturniora suppli-
cia ex illis cruciatibus cruendos at({ue sociandos sanctis
Augelis crcdidit. Scd iUum ct propter hoc, et propter
alia nonnulla , ct raaximc proptcr alternantcs sine cessa-
tione beatitudincs et miserias , et statulis srcculorum in-
tcrvaliis ab istis ad illas, atque ab illis ad istas itus ac re-
ditus inlerminal)ilcs, non immcrito reprobavit Ecclesia :
quia ct hoc quod misericors videbatur amisit , faciendo

sanctis veras miserias quibus pcienas lucrcnt, et falsas bea-
vcrum ac sccurum, hoc cst, sinc ti-
titudines in quibus
moro certuni scmpiterni Ijoni gaudium non habcrent.
Longe autem aliter istorum misericordia humano crrat
aHcctu qui hominum illo judicio damnatorum miserias
,
tcmporalcs, omnium vcro ([ui vcl citius vcl tardius libe-

rautur, .Ttcrnam fiTicilatcm pulanl. Quri! scntcntip si
propterea bona ct vera quia misericors est, tanto erit me- 1
lior c| vcrior (|u;nilo iniscricordior fucrit. Evtcndalui'

,
DE CIVITATE DEI, LliSEn XXI. 193

crgo nc profundaliir fons Imjiis miscricordi.ie us([ue ad
damnatos angclos, saltem post multa atque piolixa ([uan-
lumlibot s.Tcula lihcraiulos. Cur usqiu? ad uuivcrsam n.i-
luram manat Inimanam ct cum ad angclicam vcntum
,
fucrit, mox arcscit? Non andcnt tamen se ulterius mise-

rando porrigere, etad liberationem ipsius quoqae diaboli
pcrvenire. Yernm si aliquis audct vincit iiempe istos, et ,
lamen lanto invcnilur errare deformius, ct contra recla

Dei verba perversius, quauto sibi videlur seutire clemeu-
tius.
;|!.i'-.-t; 1... ,:'-!. :
.M.MM WW WVWWl VW\ 1 VV% WW Wt/V 1 VU V^.V\ VW\ \.VV\ M/Vt WU VVV\ VMfVVM^ tVM WW
;
:' CAPUT xviir.
De his qui no\'issi/uo judicio , f>ropter intcrccssio?ies

sanctoruin , ncniincni honiiiuini putant csse (lam-
nanciuni,
.-
;:;t!Tffr';. : -;; /:.. r
I. Slnt ctiam ,
quales in coUocutionibus noslris ipse
sum cxpcrtus ,
qui cum venerari vidcantur Scripturas
sanctas, moribus improbandi sunt; ct agcndo causam
suam, multo majorem quam isti misericordiam Dco tri-
buunt erga bumannm genus. Dicunt cnim de malis ct in-
fidelibus bominibus divinitus quidem vcrum pr.xdictum
csse, quod digni sunt pccna sed cum ad judicium ven- :
tum fuerit, misericordiam esse superaturam. Donabit

cnim eos, inquiunt, misericors Deus prccibus et intcrccs-
sionibns saiKiornm suoium. Si cniin orabant pro illis
c[uando cos palicbanlnr inimicos, (|nanto m.igis ([uando
vidcbunt luimilcs supplices([ue prostratos? Ncque enim
credcndum est, aiunl, tunc amissuros sanctos viscera mi-
sericordicc, cum fuorint plenissimae ac perfcctissimae sanc-
cxi. 13
litalis, ut (lui limc oiahaiil pio iiiiniiois suis, quando et
ip.si sinr pcccnlo iioii (lant, tiinc non orcnt pro supplici-
Imssuis, (juaiulo luilluni cocpciint liabcic pcccatum. Aut
voro Dcus lunc eos non exaudict tot ct talcs (ilios suos,
(juando in tanta corum sanctitatc nulluni invenict ora-
tionis imp(?dimcnlum:' Tcstimoninm vcro Psalmi, et illi
([uidcin (|ui pcrmittunt intidclcs aUiuc impios homincs

saltem longo temporc cruciari, et poslea dc malis omni-
Inis criii, scd magis isti pro sc dicunt cssc, ubi lcgitur :
(( Nunu|uid obliviscclur miscrcri Dcus, aut coiuincbil in
» iia sua miscrationes suas*? » Ira ejus est, in(]uiuiU , ut

omncs inditiiii bealitudine scmpilcrna, ipso judicantc pu-
niantur sujjplicio scmpiterno. Scd sivcllongum, vcipror-
sus ullum cssc pcrmiserit, profecto ut possit hoc ficri,
contincl)it in irasua niiserationessuas, quod eum Psalmus

dicit nou cssc facturum. ^'on ciiim ait : « Kunupiid diu
contincbit in ira sua miscrationcs suas? u sed (juod pror-
sus nou contincbit , ostcndit.
11. Sic eigo isti volunt judicii Dci comminationem non

cssemcndacem, (juamvis sitncmincm damnaturus, (ju(m-
athnodum ejus comminationcm, tjua dixit eversurum se
esse Kinivem civitatem, mcndaccmnon possumus dicerc;
ct tamcn non factum cst, inquiuut, quod sine ulla condi-
lionc prjvdixit. Non cnim ail: « Ninive cvcrtctiir, si non
» (jgerint jKjenitciUiaii), seque correxcriiU. » Scd hoc non
addilo pncnuiUiavit lutiuam cvcrsioncm illius civitatis'.
Quam comminatiuncm proptcrca veraccm putant, (juia

h.oc pr;cdi\it Dcus (juod vere digni crantpati, quamvishoc
non esset ijjsc facturus. Nam et si poenitentibus pcpcrcit,
inquiunt, ulitjuc illos |inenitcntiam non ignorabat actu-
ros, cl lamcn absolutc ac dcfinitc corum evcrsioncni fulu-
ram essc jnaxlixit. lloc ergo crat , iiujuiunt, in vcrilatc
' Pf.il. i.Kxvi, in. — ' Jnn.T iit, 4- •

,
;
i
' ."'
Jl
DE CIVITATK DF.I, LIBER XXI. 195
severitatis, quia id crant tligni ; sedin rationc miserationis
non erat, quam nou «ontiuuiL in ira sua, ut ab ea pcfina
suppliciljus parccrct, ([uani fucrat contumacibus commi-
quandosanctum suum
natus. Si crgo tuncpepcrcit, aiiint,
Prophetam luerat parcendo contristaturus, quanto magis
tunc miserabilius supplicantibusparcet, quandout parcat
omncs sancti ejus orabunt ? Scd hoc quod ipsisuis cordi-
bus suspicantur, idco putant Scripturas tacuisse divinas,
utmulti se corrigant, vctprolixarumvelaeternarumtimore
prenaruni , ct sint qui possint orare pro eis ,
qui se non
corrcxerint : nec lamcn opinantur omni modo id eloquia
divina tacuisse. Nam quo pcrtinct, inquiunt, ([uod scrip-
tum est : « Quam multa mullitudo dulcedinis tuae , Do-
» mine, quam abscondisli uictuentibus te '. m Nisi ut
intclbgamus proptcr timorcm fiiisse absconditam miseri-
tam nudlam secretamc[ue dulcedinem?
cordicTe divinpe
Addunt etiam proptorea dixisse Apostolum « Conckisit :
» cnim Deus omncs in infidelitaic, ut onuiium miserea-
» tur^, » quosignificaret, ([uodab

illo ncnio damnabitur.
NcxMsti tamenhoc scntiunt, hanc opinionem suam us-

cjui
((uc ad hbcrationcm v(^l nullam damnalioncm diaboli

;it(|iie angclorum ejus cxtcndunt. Huuiana quippe circa
solos homines movcntur niis^îcortha, et causam maxime
agunt suam, per generalcni in genus humanum quasi Dei
miserationem impuuilalcm falsam suis [jerditis moribus
polliccntes : ac pcr hoc su[)crabant cos in prsedicanda Dei
misericordia, t{ui hanc inqmnitatemetiamprincipi dsemo-
num etejus salcllitibus pollicentur.
Psal ixx, 20. — ' Rom xi, 3?.
13.
196 S. AL'Gl.STIKI EPISCOPI
""-"^'' •'^•'^''-'''-
CAPUT XIX.
De his qui inipunitatcm omnium peccatonnn pro-
mittunt etiam /uvrcticis , proplcr participationem
'
corporis Chrisli.
•(.:;... 1
.,.. .
''
-
,
Item siuit alii, ab nRterno snpplicio Hberalionem, nec

ipsis sallem oninibiis hominilnis proinitlentes, sed tantum-
inodo Cliristi baptismate ablutis, qui participes fiunl cor-
poris ejus, ([uomodolibct vixerint, iii c[uacumque haeresi
vel impietale fuerinl, propler ilkid quodait Jesus : « Hic
)) cst panis t[ui de ccelo ilescendit, ut si ([uisex i[)so man-
» ducaverit, non moriatur. Ego sumj5anis vivus, ([ui de
)> ccelodescendi. Si C[ui3 nianducaêritex hoc jiane, vivel
)) in a>ternum '. » Ab ;eterna ergo morte, inc[niunt, ne-
cesse est istos erui, et ad vitam aelernam c[uandocunu[ue
perduci.
•
..ii:; .: ' '.iri . ...
;'.•
» Joan. Ti, 5o-52. ' ' •' ^' -•i
)'r.. ... :>.:• ^'-
'
diu', 'i! •:.; '

v^/.j i-;-.:
Kndi! •: ; ..i''M'i't'i Ai.:-. •. :.! 'li;:'' "i'

i'i'..^"] t.>) lt...M;:'' .'^
ij«l i;i':)i. -;i '
-01(1'^-;!. iC 'il''i . flî:''^, iC -'.'"•

'- ';':• ' '
•I.,!:, M.y<\ 'ij

DE CfVITATE DEI, LlBEIl XXI. 197
CAPUT XX.
Dc his qid non oninibns , sed cis tantuni qui apud

catJiolicos sunt rcnali,ctiamsi poslea in nmlla cri-
niina crrovesque proruperint , inclulgentiam polU-
cenlur.
Item siint qui lioc iicc omnibus liabcuulnis baptismatis

Chrisli ct cjus corpoiis saciamciitum, scdsolis catiiolicis,
quamvis malc vivciililjiispollicciitur ;
([uia non solo sacra-
mcuto, scd rcipsa manducavcruut corjius Cluisli, in ipso
ijus corporc conslituLi, dc (juo dicit Apostolus : (( IJnus
1) panis, luuun corpus multi sumus '
: » utcliamsi postca
ni aliipiam lirercsini vcl ctiam in gcntilium idololatriani
lapsl lucrint, tantum quia iu corporc Christi, id est, in
Ecclcsia catholica sumpscrunt baptismum Christi et man-
(hicavcrunt corpus Chrisli, non moriantur in a?tcrnnm,
•cd vitam (jnandofpic consc([uantur fctcrnam ; at([uc ilLx
(iinnis iuipictas (juauLo major 1'ucrit, non cis valcat ad
;ricrnilaLcm , scd ad diuturnitaLcm magnitudinenique
pccnarum.
' I Cor. K, 17.

,
19^$ S. ALGLSTIM EVISCOVI
Mm VIW W\t WiVt «.VM WW^VV\ VW\ W%% VW\ WW W %% WVX WW XXVX XXW WW \Wt X\X\ w
CAPUT XXI.
Z?tf his qnicos qui permanent in catholicu fide, etiamsi

pessime vixerint , et ob hoc uri meruerint , ta-
- men propter jiclei fiindamentwn salvandos esse
definiunt.
SunT .lulcm (jui proptcr itl quod scripluni esl, « Qui

)» persevcraverit nsque in finem, liie salvus crit ' : » non-
nisi in Eeelesia eatholiea perseverantibus, quamvis in ca
male viventilius, hoc promittunt, per ignem vldelicot
salvandis merito fundamenti, de quo ait Apostolus, « Fun-
» damentum enim aliud nemo potost ponere, pneterid
» quod posilum est, ([uod esl Christus Jesus. Si ([uis au-
» tem sedificat super fundamentum hoc aurum, argen-
M tum, lapides prcliosos, ligna, foenum, stipulam, unius-
» cujus(|ue opus manifestabitur. Dies enim deelarabit
» (juoniam in igne revelabitur, et uniuseujus(jue opus
» quale sit , ignis probabit. Si cujus opus permanscrit
» ([uod suiieraedifieavit, merccdcm aecipiet. Sicujusopus
» autem arserit, damnuni patietur ; i|Ke autem salvus crit,
» sic tamen cjuasi jierignem^. » Dicunt crgo cujuslibct

vitae catlioheum Clirislianiim Christum habere in funda-
mento, quod fundamentum lUiUa hferesis habet a eorporis
ejus unitale pr.xcisa. El ideo propter hoc fundamenlum,
ctiamsi mala; vitse fuerit eathoheus Cliristianus, velut qui
supenedifieaverit ligna, faniimi, stipulam, jiutant euni
salvum ficri jier igncni, id est . j)ost jKcnas ignis ilhus
liberari ,
quo igne in ullimo judieio punientur mali.
' Matlli. XXIV, i3. — 'I C.01. 111, ri-i5.

UE ClVIlATK Dlil, LIIiEU \\l. \W
'••
, CAPUT XXll. ' :::••
De his qiiL piitant ea crimina, qaic inler eleeinu.s) -

naruni opera cn/nrnittn/itar, act (lainnatiu/nsjudi-
ciuni nuri vucari.
CoMPEKi etiam c|uoscl;iin putarc t'Os tantiimniodo arsuros

illius a-tcrnitatc supplicii, (|ui pro pcrcatis suis laccrc
dignas elcemosynas ncgliyunl, juxla illud aposlcili Jaco-
bi : « Judicium aulcm siuc misciicordia iili, ([ui iiou lccit
» misericordiaiu '. « Oi'i 'rgo tcccril, iucpiiunl, (]uannis

mores iii nielius non niulavciit, scd intcr ipsas suas elcc-
mosynas nefaiic ae nc([uiler \i\crit, judicium illi cum
misericordia ruturuin csl, ut aul uulla dannialionc plcc-
tatur, aut post ali([uod tcmpus sive parvum, sivc pro-
lixum, alj illa damnatione libcrctur. Idco Judicem ipsum
vivorum atc[uc mortuorum noluisscexistimant aliud com-
memorare .se essc dic:turum, sivo dcxtris c[uil)us cst vilam
daturus .'clcrnam, sive sinislris c[uos ;rl(M'no supplicio dain-
naturus, nisi deemosynas sivc tiictas, sivc non tiiclas -. Ad
hoc [icrtincrc aiunt et in oralione Domiiiica, ([uolidianam
postulationcm : (( Dimittc nobis debila nostra, sicut ct
» nos dimittimus debiloribus noslris^. » Quiscjuis cnim
illi (jui in cum pcecavil, dimittit ignosccndo pcccatum,
procul dubio elecmosynam iacit. Quam rem Dominus sic
ipse commendavit, utdicercl, (( Sicnimdimiserilis [x-ecata

» hominibus, dimittet vobis et Pater vcsler pcccata ves-
» tra ; si aulem non dimiseritis honiiuibus, nc([ue Patcr
» vester c[ui in coelis est, dimittct vobis '. » Ergo ct ad
' Jacob. 11, i3. — > Matth. XXV, 34. — ÎJ. vi, 12.-- ^lbid. i4, i5.
200 S. AIGI>STI»I EPISCOl'1
lioo gciius flecmosynarum pcrlincl quod ail aposlolus

Jacoluis, juclicium fulurum sine misericordia ei qiri non
fecil miscricordiam. Ncc dixll Dominus, iuc|uiuut, magna
vcl [larva •, scd, u DimilleL vobis PaLer vestcr peccata vcs-
» tra, si el vos dimiscritis hominibus. » Ac pcr hoc pu-
tant etiam eis qui perdilc vixerint, donce claudant dicm
vitac hujus extrcmum, per hano oralionem, (|nahacura-
que ct quantacumquc fuerint , omnia quotidic pcccata
dimitli, sicut ipsa quolidie IrequenLalur oratio, si hoctan-
tum modo custodire mcmiucint. utquandoab cisveniam

pclun(, qui (>os pcceato (|uaheum([ue laeserunt, ex corde
dimiltanl. Cumad Ii.tc onmia, Dco donantc, respondcro,
libcr iste claudendus cst.
CAPUT XXIII.
Contra opinionem eoriim qui clicunt ncc diaholi,

nec hominum malorum perpeiuajluura supplicia.
Ac ]irlmum quocri oporlet atqiiccognosci, curEcclesia

fcrrc ncquiverit hominum disputalionem, diabolo cliam
post maximas el diuliuuissimas pocuas, purgationem vel
indulgentiam polhccntcm. Nequc enim tot sancti ct sacris
vcteribus ac novis Littcris crudili, mundaliont^m el regui
ccelorum ])catitudinem post quahacuuKiue et quantacum-
quesupphcia, quahbuscumqne et (piantiscnm([ue Angelis
invidcrunt : sed polius viderunt divinam vacuari vel infh'-
mari nou posse senlcnliam, quam se Dominus pr.Tnuntia-
vit in judicio prolaliuum at(|ue dicturum, (( Discedite a
)) me mcledicti iu igucm ictcruum, (|ui paralus est diabolo
DE CIVITATE DEl, LIBER XXt. 201
» ct aiigclis cjus'.» Sic qiiippe ostciidit cTterao ignc dia-
Ijokim ct angclos cjus arsuros. Et c[uod scriptum cst in

Apocalypsi u Uiabolus qui scducebat cos
: missus cst iu ,
» stagnum ignis et sulphuris, quo et Ijcstia et pseudo-

» propheta , ct cruciabuntur die ac noctc in srecula s;c-
» cidorum -. » Quod ilii dictum est « iEtcruum , « hic
dictum cst « In s,Tcula srcculorum : )) quibus vcrbis ni-

hil Scriptura divina significarc consucvil, nisi ([uod finem
non habcttemporis. Quamobrcm prorsus ncc aha causa,
nec justior atque manifestior inveniri potcst cur vcris- ,
sima pictate teneatur fixum et immobile, nullum regres-

sum ad justitiam vitami[uc sanctorum dialjohuii et angc-
los cjus habituros, nisi quia Scriptura, c[urc ncmincm
faUit, chcit cis Dcum non pcpercisse, ct sic ab illo csse
interim prsedamnatos, ut carceribus cahginis inferi relrusi

tradercntur servandi^, atcpe uUimo judicio punicnch,
quando eos oeternus ignis accipiet, ubi cruciabuntur in
saecula sreculorum. Quod
c[uomodo al) hujussi ita est ,
jEtcrnitate prenaj, vel universi, vcl c|uichm homincs post

quantumhbct tcmporis subtrahcntur, ac non slatim cncr-
vabitur fides, qua crechtur senipitcrnum d,Temonum fu-
turum cnim c[uibiis cficctur «Disce-
cssc supj^hcium? Si :
» dite a me malcdicti in igncm Eetcrnum, ([ui paratus est

» diabolo et angehs cjus', vcl univcrsi vd ahquicorum ))
noii semper ibi erunt , t[uid causce cst cur diaboUis ct

angeU cjus sempor iin futuri esse crcdantur? An forle
Dei scntentia, qu.x' in nialos et Angclos ct liomincs pro-

feretur, in Angelos vcraerit, in homincs falsa? Ita plane
hoc erit, si non quod Dcus chxit, sed c[uod suspicantur

1 homines pUis vak'bit. Quod fieri ([uia non [ôtcst, non
argumentari advcrsus Deum , scd diviuo polius , dum
'
.Mallli, xsv, .(1. — ' .Vpoc, XV, 'J, 10 — 3 2 Pclr. n, .\- — ^HdlU.
202 S. AlGCSTl.M ElMSCOrl
t(-mpus cst, dehent parore prfleoeplo, (pii senipiterno cu-

piunt carere supplicio. Deinde (pinlc est aclernum sup-
plicinm pro igiie diuturni temporis exisliniare, et vitam
;ctcrnam crcdcre sine (inc, cum Christus eodemipso loco,
in una eademque sententia dixerit utrumque complexus :
« Sic ibnnt isti in supplicium ,Tl('rnum justi aulcm in

,
» vitam .'oternam '

? » Si lUrunKpie .Tlernum ,
profeclo
aut utrunKpie cum (ino (liuttunun), aut utrunKpie sinc
fine perpetuum debet intelligi. Par pari enim rclala snnl,
liinc sup]irKiiim aMcnuim inde vila ;elerna. Dicere au- ,
tem in hoc uiio codemcpie sensu : Vila .Ttcrna sine linc

erit , suppliciuni pcternum fmem hal)ehit, mullum absur-
dum Unde, quia vita ;« terna sauctorum sine fine crit,
ost.
snpphcium (|uo(pio pptcrnum (pul)us eril finem procul ,
duhio non liahebit.
CAPUT XXIV.
Contia eoruin seiisiuti, (/ui m judicio Dei, omnibiui

propter sanclorain preces pulant esse pav-
reis
cenchmi.
I. Hoc autom et adversus cos valet, qui suas agentes

causas oonlra Dci vciiiiv vcrba, volut misoricordia majore
conaiilur ; ut idco vidolicot vera siiit , (juia ea (ju;e dixit
homines esse passuros ,

pati digni sunt , non quia passuri
suut. Donaiiit enim cos, iiKpiiunl ,
piooibus sanotorum i
suorum , otiam tuno lanto magis oraiitium pro inimicis ?
suis , (pianto sunt uti(jue sancliorcs , corumcjuc cilicacior
> Matth. XXV, 46.

DE ClVlXATli UEl, LIBEH. X\l. 203
estoratio, ot exauditione Dei dignior jam nullum lia- ,
bentium omnino poccatum. Cur ergo eadem pertectissinia

sanctitate, etcuncta impetrare vaientibus niundissimis et
misericordissimis precibus, etiampro Angeiisnoijorabunt,
quibus paratus est ignis .Teternus , ut Deus sententiam
suam mitiget , et reflectat in melius , eosque ab illo igne
faciat alienos? An erit forsitan quisquam, qui et hoc fu-
tumm esse pr.Tsumat, atfirmans etiam sanctos Angclos
simul cum sanctis hominibus ,
qui tunc refjuales erunt
Angelis Dei, pro damnandis et Angelis et hominibus ora-
turos , ut miscricordia non patiantur, quod veritate me-
rentur pati? Quod nemo sanae fidci dixit, nemo dicturus
est. Alioqui nulla causa est, cur non etiam nunc pro
diabolo etangelis ejus oret Ecclesia , quamMagisler Deus
pro inimicis suis jussit orare. Hoec igitur causa qua fit
,
ut nunc Ecclesia nou oret pro nialis angelis ,

quos suos
esse novll inimicos , oadem ipsa causa est ,
qua fiet ut in
illo tunc judicio etiam pro hominibus .'eterno igne cru-
ciandis ,
quamvis perfecta sit , sanctitate non Nunc
oret.
i3nim proptcrea pro eis orat , quos in genere humano

hahet inimicos , ({uia tempus est pcenitenti3e fructuosne.
Nam quid maxime pro eis orat, nisi « Ut det ilhs Deus,
» sicut dicit Apostoliis ,
ptenitentiam , et resipiscant de
|^> diaboli lacjucis, a quo captivi tenentur secundum ipsius
i» voluntalem'?)) Deni([ue si de aliquibusita corta esset,

Ut qui sint ilU, etiaui nosset ([ui licet adhuc in hac vita ,
tamon proedestinati sunt in aetornum ignem

sint constituti,
Ire cum diabolo tam ])ro eis non oraret quam nec pro
5 ,
'ipso. Sed (|uia do nullo corla ost, orat pro omnibus dun-
taxat homiuiluis inimicis suis in hoc corpore constitutis :
nec tamen pro omnibus exaucUtur. Pro his enim solis exau-
jditur, qui etsi adversantur Ecclesife, ita tamen suntprae-
B ' 2 Tim. 11, 26.
204 s. AUGt-sTiM Enscopi
destinati, ut procis oxaiidiatiu-Ecclesia, etfilii erficiantur
Ecclcsiic. Si (|ui aulem uscjue ad mortcm habel)unt cor
iiii|)(euiLens^ nec ex inimicis convertentur in filios, num-
«[uid jam pro eis, id est, pro talium derunctorum spiri-
Quid ita , nisi quia jam in parte dial)oli
libus orat Ecclesia ?
computatur, quidumesset in corpore, non cst translatus
ad Christum?
II. Eadem
causa est, cur non oretur lunc pro
itacpie
hominibus celeino ignepuniendis, cjuai; causa cst, ut nc-

(jue nunc, neciue tunc orclur pro angc-lis malis qua; :
itidera causa esL, ut quamvis pro liomini])us, lamen jam

nec nunc oretur |)ro infidelibus imj)iisque defunctis. Nam
pro defunctis quibusdam, vel ipsius Ecclesioe , vel quo-
rumdara piorum exauditui,- oralio : scd pro his (juorum
in ChrisLo regeneratorum nec usque adeo vita iu cor-
pore male gesta cst ', ut lali misericordia judicentur
digni nonesse, nec uscjue adeo bene, ut talcm miscri-
corcham reperiantur necessariain non haberc. Sicut etiam
liicta resurrectione mortuorum non deerunt quibus post
|)oenas, quas paliuntur spiritus mortuorum, ini|)ertia-
tur misericordia , ut in ignem non mittantur asternum.

Necjue enim de (juibusdam veraciler diceretur, (juod non
cis remittatur ne([ue in hoc saeculo, necjuc iu futuro -,
nisi essent quibus, etsi non in isto, tamen remitletur in
futuro. Sed cum dielum fuerit a Judice vivorum atque
mortuorum n Venite bcnedicti Patris mei, possidete pa-
:
))ratum vobis regnum a constitutione mundi » etahis c :
contrario Discechte a memalcchcti in i"nem jetcrnxmi,

: (c
)) (jui j)aratus est diabolo , et angelis ojus : )) et, cc Ibuiil

)) isti in supj)hciiun aeternum justi autcm in vitam aeter-
)) luim-' : ))nimia'j)i;esumplionisestdicere, cuicjuameorum
;cternum suj)j)licium non futurum, quos Deus ituros in
' Vidc EiichiriJ. c. iio, — ^ WalJi. xii, 32. — 3 ij. xxxv, 34-40^
DE civitatk det,Mber XXI. Sor»
snppliciiim dixit .icterniiiii , ct pcr luijns pr.Tesiimptionis per-

suasioiicm ilicerc, ut de ipsa quoque vita vcl dcspcretur
,...,..:,
Tel du])itctur .Tlerna.
III. Nemo itacpic sic intelligat Psalmum cancntem ,
« Numquid ol)liviscetur misercri Deus , aut eontiuebit in

» ira sua miserationcs suas ' ? « ut opinelur de liominibus
honis vcram , de malis falsam, aut dc bonishominiluis ct
malis angelis veram , de malis autem liomiuibus falsam
Dei esse scntcntiam. Hoe cnim quod ait Psalnms ad vasa ,
misericordipc pertinet , et ad fdios promissionis , f[iiorum

erat unus ctiam ipse Propheta ,
qui cum dixisset : Num-
» quid obliviseelur misereri Deiis, aut continebit in ira
'» sua miserationessuas-? w continuo suhjccit: « Et dixi:
'» Nunccospi, h.Tc cst immutatio dextcrfcExcclsi^. » Ex-
posuit profecto qnid dixerit: « Numquid continel)it in ira
» sua miscrationessnas? « Ira enim Dei cst ctiam isla vita
mortalis, iibi liomo vanitati similis tactus cst , et dics cjus

velut um])ra pnctereunt. In qua tamen ira non ol^livis-
[citur miscrcri Deus, facicudo solem suum oriri snper
}3onos ct malos ct pluendo super justos et in justos
,
ac ' 5
sic non continet in ira sua miserationcs suas maximcquc :
in co quod cxpressithic Psalmus, diccndo « Nunc ccepi, :
» h.TC cst immulatio dcxtenc Excclsi » quoniam in h.ac :
ipsa rerumnosissima vita, qune ira Dei cst, vasa miscri-

cordiT mutat in melius^ quamvis adhuc in hujus corrup-
tionis miseria mancat ira cjus , ([iiia nec in i[)sa sua con-
tinet miserationes suas. Cum crgo isto modo conq^lcatnr
divini illius Cantiei verilas, noncst eamneccsse ctiamilHc
Bntelligi, u])i non [X'rlinentesadCiv!tatem Deisempiterno
snp[")lici() punienlur. Si?d quibus plaect islam senlcntiam
nsquc ad illa impiorum tormenta protendere, salfem sic
intclligau t , ut maueule in eis ira Dei qure in acterno ,

cst
1 ps.ii. Lxvvi, 10. — îi.ia. II,— 'i.j.cM.Mi, i — 4M-itiii, V, 4r>.

206 S. ACGCSTIKI EPISCOPt
pr.ienuntiata supplicio non contineat Deus in liac ira sua
,
miserationcs suas ct laciat eos non taiila quanla digai

,
sunt pcen;u um atrocitale cruciari non ut eas prcnas vel ;
nunquam subeant, vcl aiiquando fiuiant, sed ut cas mi-

tiores quam merila sunt eorum levioresque patiantur. Sic
enim et ira Dei maneJ)it, ct in ipsa ira sua miserationes
suasnon continehit. Quod quidem non ideo confirrao,
quoniam non resisto.
IV. Caeterum eos qui putant minacitcr potius quam
veraciter dictum : « Discedite a me maledicti in igncm
» seternum, ' » et, « Ibunt isti in supplicium aeternum, »
et « Cruciabunlur in saeeula sreculorum,^ » et, « Vermis

M eorum nou morietur, et ignis non extinguetur, ' » ct
caetera hujusmodi, non tam ego, quam ipsa Scriptura-
divina planissime atque plenissime redarguit ac reiellit.
Ninivitae cjuippc in hac vita egerunt pcenilentiam * , ct ideo
IVuctuosam , vdut in hoc agro seminantcs , in (juo Dcus

voluit cum quod postea cum laeUtia
lacr^Tnis seminari ,
meterctur ' et tamen quis ncgabit, (|uod Dominus pr.T-

:
dixit, in cis fuisse complctum nisi parum advcrtat, qucm- ,
admodura peccatores Deus non solum iratus, verum

etiam miseratus evertat .^ Evertuntur cnira peccatorcs
duobus modis, axit sicut Sodomitrr, ut pro peccatis suis
ipsi homines punianlur, aut sicul Ninivilce ut ipsa ,
hominum peccata poenitendo destrnantur. Factum est

crgo quod praedixit Deus cversa cst !S'inive qu.f mala :
erat, et bona aedifieata cst quae non erat. Stantibus cnim

moenibus atque domibus eversa est civitas in perditis ,
moribus. Ac sic quamvis rropheta fuerit contristalus,

quia non cst factum tjuod ilh homincs timucrunt illo
prophctante venturum, faclum cst tamen tjuod luerat
Mattli. KT, 4i- — 'Apoc. XX, 10, — ' Isal. txvi, 4'|. — ^Jon. iii, 7.
— 5 Psal. cxxv, fi.

,
1)2 CIVITATE DEI , LIBER XXI. 207

Deo prnescientc prredictum quoniam noverat qui
5
prae-
dixit, quoniodo iu niclius essot implendum.
V. Ut aulem noverint isti in perversum miserieordes

t[uo pertineat quod scriptum est, « Quam multa mul-
» titudo dulcedinis tuse Domine qnam abscondisti ti- ,
,
» mentibuste'! » legant quod sequilur, « perfeeisti

» autem sperantibus in te'^. » Quid est, « Abscondisti ti-
» mentibus, perfecisti sperantibuSj » nisi quia illis qui
timore prenarum suam volunt juslitiam constituere quae
in lege est , non est justitiu Dei dulcis, quia nescinnt eam ?
Non enim gustaverunt cam^. Inse namque sperant, non
in ipso : et ideo eis absconditur multitudodulcedinis Dei;
quoniam timent ([uidem Deum , sed illo timore servili
qui nonestin eliaritale, quia perfecta eliaritas foras mittit ti-
niorem. Ideo sperantil)us in eum perficit dulcedinem suam,

insiiirando eis eharitatem suam, ut timore casto^, non
(|uem cliarilas foras miltlt, sed permanente in snpculum
s;eculi, cum gloriantur, in Domino glorientur. Justitia
([uijipe Dei Christus est, « Qui factus est nobis, sieut
» dicit Apostohis, sapientia a Deo , et justilia , et saneli-
» ficatio, et redemplio : ut quemadmodum scriptum est

') (jui gloriatur, in Domino glorietur^ » Hanc Dei justi-
li.im, quam donat gratia sine meritis, nesciunt illi qui

suam justiliam vohint constitucre et idco justiti.Te Dei ,
,
quod Chrislus est, non sunt subjeeti'^. In ([ua justilia est

nnilla multitudo dulcedinis Dei ,
propter quam dicilur in
1'sahno, « Guslate el videte ([uam dulcisestDominns'. »
Kl hanc ([uidem in hae peregrinalione gustantes , non ad

s:itietatem sumentes, esurimus eam potius ae silimus , ut
ca postea saturemur, cum videbimus eum sicuti est*, et
Psal. -txT, 20. — ' Roni. i, 3. — ' .loan iv, i8. — 4 Psal. xvm , lo
— 5, Cor. I, .'ô, 3i. — 'lioni t, 3. — :Psal. xnni . 9. — 8, Jo.-iti.
n. 7. J.
;
,
,
208 s. AuGiisTiNi npiscopr
implehilnr quod scriptiim est, « Satiirabor, cum mani-

» restabitur gloria Itia '. » Ita perficit Cliristus mullam
multitudinem dulccdinis suoe sperantibus in eum. Porro
autcm si eam, quam illi pulant, dulcedinem suam Deus
abscondittimentibus eum, (jua non cst impios damnatu-
rus , ut hoc nescientes ct damnari timentes recte vivant
ac sic possint esse qui orent pro non recte viventil)us
quomodo eam pcrficit sperantibus in cum, quandoqui-
dcm, sicut somniant, per banc dulccdincm non damna-
turus est cos cpii non sperant in eum? Ula igitur ejus
,
dulccdo quncratur quam pcrficit sperantibus in eum

,
non quam pcrficere putatur contemncntibus ct blasphe- ,
mantibus eum. Frustra itaque homo post hoc corpus in-

quirit ,
quod in hoc corpore sibi comparare neglcxit.
VI. Ilkul fjuoquo apostolicum , « Conchisit enim Deus
» omncs in intidciitalc, utomniummiscrcatur; » non ideo
dictum cst ,
quod neminem sitdamnaturus : sed superius
apparct unde sit dictum. Nam cum de Jud:cis])ostcacre-
diluiis Apostolus ki(iueretur ad Genles , ad quas utiquc
jam credentcs conscribebat Epistolas : « Sicutenim vos,
» inc[uit, abcjuando non crcdidistisDeo, nuncautem mi-
» sericordiam conscculi estis illorum incrcduhtate : sic et
» lii nunc non crcdidcrunt in veslra miscricorcha , ut et

» i|isi misericordiam conscquanlur^. » Dcinde subjecit,
unde isli sil)i crrando blandiuntur , at([uc ait, (( ('oncki-
» cnim Dcus omncs in inlidcktatc ut omnium mise-
sit ,
» rcatur^. » Qnos omnes, nisi de cjuibus loquebatur,

lan([uam diccns, et vos ct illos? Deus crgo et gentilcs et
Judfcos, qnos ]ir?cscivit ct pra-dcstinavit conformcs ima-
ginis 1'ilii sui ouuK\s in infidcbtalc conclusit: ut de ama-
,
ritudine infidelilatissua; pocnitcndo confusi, et ad dulce-

dincm miscricordise D(n credcndo conversi , clamarent il-
' Psal. XVI, i5. — 'Roiii.xi, 3o, 3i. — ' lltiJ.

nE CIVITATK DEI, l.IBEn \\I. 209
lud in Psalmo, « Qiiam multa mullitudo dulccdinis Iu.tp,
» Dominf, (|uam absconclisti timentihus lc, pcrfccisti

» aiUcm spcrantilnis, « non in sc, scd « in te » Om- '
!
nium ita(|uc miscrctur vasorum niisericordiae. Quid cst

omnium.'' Et corum scilicct cpios cx Gcntibus, ct eorum
quos cx Jnd;cis pr.Tdcstinavit, vocavil ,
justificavit ,
glo-
non omnium liominum, scd istorum omniuni
rificavit,
ncmiucm dauinaturus. > ' '-
«Wl Vt/WWVWVVÂVM VW\ VVM WV^ VW» VW» VWV VWl VWV VVVV VWV WWVVWVW^VWV VV
-'
/
'-
.
CAPUT XXV. '
'" '
y4ji lii qni inter luercticos haplizati sunt , et detC'

riures postea niale invendo facti sirnt , vel /li, qiii
apud catholicus rcnati ad /urrescs aut sc/usmatcc

transierunt , vel /u qui a cat/wlicis apud quus
renati sunt jion recedentes crinunose vive/e persti-
terunt possint privilegio sacrainentorum re/inssio^
,
ne/n cetei/u sperare suppUcii.
Sed jam rcspondcamus ctiam illis, (jui non solum dia-

bolo et angelis ejus, sicut ncc isti , scd nc i|)sis ([uidcm
omnibus liominibus libcralioncui ad icti^'rno ignc promit-
tunt'^ vcrum cis tanturn c|ui Christi baptismale abluti ct
; ,
covporis ejus et sanguinis participes lacti sunt, (|uomc)-

dolibct vixcrint, in (luacumcpic li;cresi vcl impict;ilc t'ue-
rint. Sed contradicit cis .\poslolus, diccns Manifesta ; (i
» autem sunt opera carnis, qu.a- sunt fornicatio immun- ,
» ditia, luxuria , idolonnn scrvitus, vcnefieia, inimicitiae,
» contcntiones , .Tmubitiones , aniniositates, dissensiones,
» hcerescs , invidia; , cbrictates, comessationes, ct his si-
' Roin. v[ii, 2y. — ' Yiils lil'ium ilr fide et (iptîibiis.
cxi. 14
,:
210 S. AtOUSTIM EPISCOPI
» milia : qu.T pnedico vobis, sicut praptlixi, quoniam qui

» taliaagunl, regnum Dei non possidehunt '. » Haecpio-
leclo aposlolita lalsa (!St sentenlia , si tales post quanla-
llhct tcmpura liijerati regnum Dei possidehunt. Sed quo-
niain lalsa non est, profecto regnum Dci non possidei)unt.
Et si in regni Dci possessione nunquam erunt, frterno
supplicio tenebuntur quoniam non est locus medius
:
,
ubi non sit in supplicio, qui illo non luerit conslitutus in

regno.
II. Quamobrem quod ait Dominus Jesus, « Hic estpa-
» nis (|ui de ((clo descendit , ut si (piis ex ipso manduca-
» verit , iion morialur : Egosum panis vivus ,
qui de coelo
» descendi; si quis manducaverit ex hoc panc, vivet in
» icternum'^, » (piomodo sit accipiendum , merito qu.Tri-
lur. VA ab istis ([uidem, (piibus nunc respondenius, liunc
intellectum auferunt illi, (piibus deinde respondcndum esl
lii sunt autem (pii li;uie liberationem ,nee omnibus lia-
Lentibus saeramentum baplisniatis et corporis Cliristi

sed solis cathoiicis, quamvis male viventibus, pollicentur:
(pila non solo , iiKjuiunt, sacranienio, sed rei])sa man-
ducaverunt corpus Christi , in ipso scilicct ejus corpore
constltuli: dc quo corpore ait Apostolus, (( Unus panis,
» unum corpus multi sumus-'. » Qui ergo est in ejus
corporis unilate ,
idest , in Christianorum compagc mem-
hroiLun , eiijus eorporis sacramentum iideles eomnuini-
c;inlis dc ;ilt;u"i sumere consueverunt , ipse vere dicendus
est ni;inducare eorpus Christi, et bibere sanguinera
Chrisli. Ae per hoc h;eretici et scliism;itici ab hujus uni-
tate eorporis separati possunt idem perciperc sacramcn-
lum, sed non sibi utile, imovero eliain noxium quo ,
judicenlur gr;ivius ,(pianivel taidius liberentur. Nonsunt

i[uippeineovinculopacis,quodiIIoexprimitursacramenlo.
' G.'il V, n)-î. — 'Jian.vi, ix.-tfi. — 'i Cor. i, i^.
,
DE CIVITATE DEl, LIBER XXt. 211

III. Sed rursiis etiani isti c[ui recte intelligunt, non di-
cendum esse einn manducare corpus Christi qui in cor- ,
pore non est Christi non recte proniittunt eis qui vel in
,
hseresim, vel etiam in genliJium superstitionem, ex iUius

corporis unitate lal)untur, liberationem quandoque ab
iEterni igne supphcii. Primum, quia debent attendere,
quam sit intolerabile atque a sana doctrina nimis devium,
ut multi ac pene omnes qui ,
haereses impias condiderunt
exeuntes de cathohca Ecclesia , et faoti sunt hseresiarchae
meliores habeant causas ,
quam hi qui nunquam iuerunt
catholici , cum in eorum laqueos incidissenl ; si illos hx-
resiarclias hoctacit liberari a supplicio scmpiterno, quod
in catholica Ecclesia baptizati sunt, et sacramentum cor-
poris Christi in vero Chrisli corporcpriniitus acceperunt:
cum pejor utiquesit deserlor fidei et cx desertore oppug-
nator ejus eilectus ,
quam ille qui non deseruit quani
nuncpiam tenuit. Deinde quia et liis oeeurrit Apostolus
eadcm verba jiroferens et cnumeratis ilHs carnis operibus
eadem veritate praedicens « Quoniam qui talia agunt, :
» regnum Dei non possidebunt '. »

IV. Unde nec illi in perditis ct damnabilibns moribus
debcnt esse sccuri i|ui usque in linem quidem velut in
,
communione Ecclesiae catholicDC perseverant, inluentes

quod dictum est « Qui perseveraverit usque in fmcm
,
,
» hiesalvus crit'- ; » etpervitre iniquitatem, ipsam vitae

justitiam, quod cis Christus es t, descrunt, sivc fornicando,
sive alias immunditias ilagitiorum, quas ncc Apostolus
expriniere voluit, in suo eorpore perpctrando , sive tur-
pitudine luxuria; diiiluendo , sive aliquid aliud eorum

agendo de quilnis ait « Quoniam qui talia agunt, reg-
:
» num Dei non possidebunt. » Ac per hoc quicumque
agunt taha, nisi in sempiterno supphcio non crunt, quia

Gal.v, 21.— ^M.ilMi. X, 9.-.>
IV.
.
212 S. ArGLSTIM EPISCOPI
iii Deiivgiio csse non potcrunl. Iii liis cnim perseverando

usqiie in liiijus vilBermem, non uti(jue dicendi sunt in
Cliristo pciscverasse usque in fmcm : qnia in Cliristo
pcrscvcrarc , cst in cjus iide perseverare. « Qu;e fides, ut
» eam defmil idcm Aposlolus per dilcctioncm opcratur'. ,
» Dilcctio autcm, sicut ipse alibi dicil, malum non ope-

1) rnlur'^. » Ncc isti crgo dicenili sunt maiiducarc corpus
Cliiisti, (pioniam ncc iu mcmbris compulandi sunt Christi.
Ut enim alia taccam , non possunt simul csse et mcmljra
Christi, ct membia mcretricis. Dcniqueipsedicens: «Qui
» m.inducal carncm mcam, ct lîbit sanguincm meum ,
» in me manel, et ego in eo ^, » ostendit (juid sil non sa-

cranumlo tcnus, sed revera corpus Christi manducare,
ct cjus saiiguiiicm bibcrc hoc cst cuim in Christo mancre. :
Ut in iilo niancat ct Christus. Sic cnim hoc dixit tan- ,
quam diceret : (( Quinon

non in me manct , et iii (|uo cgo
mauco, non sc manducare corpus
dicat aut cxistimel
mcum, autJjibcrcsanguinem mcum. Nonitaquc mancntin
Christo, qui nonsuiitmcmbra cjus.Nonsunt autcm mcm-
bra Christi ,
qui se faciunt mcmbra merctricis , uisi ma-
lum illud prenitcndo csse destiterint , el ad hoc lionum
reconcibatione rcdicrint.
Gal. V, 6. — 2
1 Cor. xiu, .'j . — 3 Rora. iui, lo. — 'l i Cor, vi , i5. ct
Joan. >i, 57.
.iibn"i'!i.i 't .!-,;:':, '

: , ^j ;J<;-ii;J
;-i;lu);v:;.. .. ;;;> . . 1
••' '.'.^;^!' :.;';;'
i..;ii;.'i,i .;/)ii;
-)i.i\ , ji!.J^_i; iA\;.'. i\;\'
•^ -jm:' 'j,.
v^Xi 1. ..,
,
UE CIVITATE DEi, LIBEU XXI. 213
WtVi VVi\W\WW VWVWÂ \VVM.%\'VWVVk.VV\\VV\\VVVi\ VVVl' V\ WVVvVVVVlWVVVVMrVXWVVVV^
C\PUT XXVI.
Quid sit. in fnndamento haherc Christam , et qiiibus
spondeatur sahts quasi per ignis usturam.
I. Sed liabeiit, imniiiint, Cliristiani catliolici in funda-

mento Christum , a cujiis unitate non recesscrunt, ta-
metsi huic funclameiito superfpdificavcrunt ([uamlibct
pessimam vitam, velut ligna , frenum , stipuhim : recta
itaque fidesperquamClnislusest fundamentum, quam-
,
vis cum darano, quoniam illa, qiinc superocdificata sunt,
exurentur, tamen poterit eos quando([ue ab illius ignis

per|ietuitate salvare. Rcspondeat eis Ineviter apostohis
Jacobus : « Si quis dicat se fidem habere , opera aulem
» non Iiai)eat, numquid poterit fides salvare eum'?') Et
quiscst, inquiunt , de c[uo dicit apostohis Pauhis, « Ipse
» autem salvuscrit,
tamen ([uasi per ignem'^? » Simul
si
hunc tamcn non csse certissi-

quis istcsit, in([uiramus :
mumcst, nc duorum Apostolorum sententias mittamus

in rixam, si unus cheit : « Etiamsi nKda opera quis halnterit
salvabil eum fides per if;nem-, alius autem, si opera non
habeat, numcjuid poterit fides salvare eum? »
II. Inveniemus ergo ([uis possit salvari pcr igncm , si
prius invenerimus quid sit habere in fundamcnto Chris-

tum. Quodutde ipsa similitudine([uantociusadvertamus:
nihil in.Tdificioprrrponitur fundamento : cjuisquis itacpie
sic habct in cordc Chiistuni, ut ei terivna et tem|ioralia,
nec ca cpifc lieita sunt alquc conccssa pr.Tponat, iunda-
mentum habct Christimi : si autem praeponil, ctsi videa-
' Jacob. II, 14. — 'I Cor. iii, i5.

Im- ii:il)tic rKlcMii (Miristi, non cst tamrn in co liindanicn-
luni Clirlstu.s, ciii lalia j>r:e|)onuiiliir : <iuanto magis, si
salutaria pr;cccpla contcnnicns comiiiitlat illicita, non

prreposuissc Cliristum,sed postposuisseconvincitur, cjuem
posthabuit imperantem sive concedentem , dum contra
cjus imperata sive concessa suam per flagitia dclegit ex-
plcre libidincm ? Si cpiis itacpie Christianus diligit mcre-
unum corpus cliicitur ', jam in
triceni, cicpic adli:ercns
fundamento non habetChristum. $i (piis autem diligit
uxorem suaui^, si secundum Christum, (piisei dubitet in
fundamento csse Christum Si ^ cro secundum hoc ssecu- ;'
liun, si morbo concupiscentiamm, sicut et

carnaliter, si in
gcntes t[ux ignorant Deum^, etiam hoc secimdum veniam
concedit Apostolus imo per Apostolum Christus. Po-
,
test crgo et iste Si enim

habere in 1'undamcnto Christum.
ei nihil talis aflectionis voluptatisque praeponat quamvis ,
supcrcTdificet ligna, f(jenum, stipulam, Christus est fun-

damcutum, propter hoc salvus erit per ignem. Delicias
quippe hujusmodi amoresque terrenos, propter conjuga-
lcm quidem copulam non damnablh^s, Iribulationis ignis
exuret : ad quem ignera pertinent el orbitates , et quae-
cumquccalamitates lisec. Acper lioc ci qui

c[uae auferunt
damnosa ; quia non habebit
sediiicavit, erit aedificatio ista
quod supcricdificavit et corum amissione cruciabitur,

,
quibus fruciido ulique laetabatur. Sed per hunc ignem

salvus erit merito fundamenti, quia etsi ufrum id, an
Christum halicrc ma]lct,apcrsccutoreproponcretur, illud
Christo non prseponerctur. Videiu Apostoli vcrbis homi-
nciu cTdilicantcm supcr fundamcuLum aurum, argentum,
lapides pretiosos : <( Qui sine u\orc ost , inquit , cogitat
» qiuo sunt Dei , ([uoniodo jilaccat Dco^ » Vidc alium
tedilicantem ligua , lcjeiiLun, sliiûlani : (( Qui auteni ma-
'
1 Cor. VI, iG. — ^ Uplies. v, 25. — 3 i Tliess. iv, 5. — 4 i Coi. vii, 32.
,
:
I)E CIVITAXE Dlil, 1 li;i;i'. XM. 215

>> trimoiiio jiiiiclus est, inqiiit, coiîtiit ([u;"c sunt mundi
» (|nonu)do [)l;u'(';it uxori '. Uniuscujus((n(? o[ins nianifcs-
)) tal)itur : dics cnim dccl;u';il)it '^ ; » dics utiquc tril)ui;i-
tionis; « Quoni;im in iiiuc, iuijuil, rcvclabitin'. » E;inulcm
trilju];itioncm iyncm voc;i!, sicut ;ilibi l(,'îtur : (( V;is;i (1-
» guli |irob;it fornax, ct homiiu^s justos tentatio tribul;i-
» tionis''. » Et, « Uniuscujusquc o[)us qualc sit, ii^nis
» probal)it. Si cujus o[ius [ierm;inscrit, »([icrm;inclcnim

([Motl ([nis([uc cotîlat ([u;e sunt l>ci, ([uomodo |il;icc;it
Dco , ) (( ([uod sujieracdilieavit, mcrecdcm aeci|)iet '

: » id
cst, unde coîiavit, lioc sumet. (( Si eujus ;iulcm o[ius

» arscrit, damnum [âlictur ' : »quoniam ([uod dilcxcr;it,
Bon liabcljit. « I|")sc autcm salvus erit ;
» i[uia nulla euni
tribul;ilio ;ib illius fnndaincnti sta)jilit;ite movit : (c Sic l;i-
» men ([u;isi [jcr iL;ncm. » Quod cnim sine illicicntc ;imoi"e

nou habuit, 6;ne urentcdolore non [jcrdil. Eccc, (ju;uituni
mihi videtur, iuvcntus cst ii^nis, (|iii unlluni coruni d:im-
net, scd unumditet, ;iltcrum danmiticcl, ;in)bos jJioijct.
IH. Sianlcmigncm illum islolucov()]ncr;.nius;icci|Jere,
de quo Dominus diect sinistris : (( Disccdite a mc iiialcdicti
» in ignem ceternum '^
: » utin cis eli;imisti csse ired;inlur,
qui fcdifieant siqicr fundanunluni li;^n;i , IVenum, stijiu-
lam , eos([ue e\ illo ignc jjosI tcnqjus [iro nialis mcritis ini-
[icrlitum hberetboni meritum fundanuiUi ; (juid arbltni-
ijimnr dcxtros quibns dieclur : » Venite benedieli Patris

» paratum vobib rcgnuni '^ » iiisi eos, (jui
niei, [Jossidete
;["dilicaverunt su[jer fundanientuni aurum, ;u!.i;entum, l;i-

[)idcs [jretiosos? Scd in illuni igncm, dc ([uo diclum est
<i Sic lanien qnasi [Jcr igncm, » si lioc modo cst intelli-
gcndus, utri(juc niittendi suiit, ct dcxtri scilieet, et sinis-
tii. Illo (juijjjje igne utri(juc jjrobiiudisunl, detjuodietuni
' I Cor. vii, 33. — ' IJ. lii, i3. — ^KccIi. vkvh, (;. — i i (.!or. iri, i3,
— 3 ihlj. i^. — "MrfUh. v\v, 4i- — ;
ji IIj^J
216 S. AUGI-STINI EPISCOPl
est : « Dics ciiim dcclnrnliit. (luonianiinignc rovclahitur,

•» et uniuscujusciuc opus (jualc sit, i^nis probabit '. » Si
ergo utruni(|ue proljabit ignis , ut si cujus opus pemian-

scrit, id cst, non fiicrit ignoconsumptum. (|uod super.Tdi-
licnvit, nicrcedcm accipiat ; si cujus autein opus arserit,
damnnm patiatur : proiecto non est ipse fctcrnus ille ignis.
Inillum enim soli sinistri novissima et perpetua damna-

tionc miltcntur, istc aut(^m dcxlros probnt. Sed alios
eorum sic probat, ut ;rdi(icium ([uod supcr Christuin l'un-

damemum ai) eis invcnerit esseconstruclum, non cxurat
at([ueconsumnt : alios aulcm aliler, id(^st, ut([uod super- .
.Tdifi(>averunt, ardcat, dnmnumque indc jiatianlur; salvi

fiantautem, quoninm Cluislum in fundamcnto stabiliter
positum praeccllcnti ( liaiilalc Irnucnuit. Si autem salvi

ficnt, proCccto ctnddc\lcrnmstabuul , ct cum CTteris au-
dicnt : « Vcnitc l)cncdicti Pntris mci ,
possidctcparatum
» vol)isregnnm » iion nil sinislram iibi illi crunt, (|ui
: ,
snlvi non erunl, et idcoaudicnt « Discedite a mc malc- :
» dicti in igncm .Tlcrnum. » Ncmo quipjie ab illo ignc
salvabitur, quia in supplicinm .-ctcrnum ibunt illi omnes,

ubi vermiscorumnonmorictur, et ignis nouexlinguetur^,
quo craciabuuturdienc noctc in s.TcuIa s.Tculorum.
lY. Post islius snne corporis mortcm, doncc ad illum
vcniatur, qui post rcsurreetionem corporum fiiturus est
dnmnationisct rcmuncralionis ullimusdi^^s, si Iioc lempo-
ris intcrvallo sjjiritus dcfunclorum cjusmodi igncmdicun-
lur jicrpeti, qucm non sentinnl illicjuinon bnbuerunt la-
lcs mores cl ainorcs in Iiiijus corjioris vita, ut eorum
ligun, (Vrnum, sli|)nln consumalur; alii vcro scntinnt cjui
cjusmodi sccum icdilicia jiortavcrunt, sivcibi tanlum, sive
Gthic et ibi, sivc idco hic ut non ibi, ssEcularia, (juamvis
a damnalionc vcnialia concrcmantcm igncm trausitoriai
' Cor. iiij i3. — ' I?ai. lxvI; 2'|. cl A]>oc. x\, lo.
:
DE CIVITATE UEI, LFDEU XXI. 217

tiibulatioiiis inveniant, non redargno, quia forsitnn verum
cst. Potcst (juippe ad istam trilnilationem pertinere ctiam
ipsa mors carnis, qu:e de peccati primi perpetratione con-
cepta est , ut secundum cujusquc <Tdificium tempus quod
cam sequitur tih unoquoque sentiatnr. Persecutioncs
([uoque, (juibus Martvrescoronati sunt, et cjuas patiuntur
(luicumrpie Clu'istiani, probant utraque oedificia velut
ignis, et alia consumunt cnm ipsis .Tdificatoriinis, si
Chrislum in eis non inveiiiunt luiulameiitum alia sinc ;
ipsis, si inveniunt, c|uia licct cum damno salvi erunt ipsi

alia vero non consiimunt , cpiia talia reperiunt quae ma-
neant in rrternum. Erit etiam in fmo saceuli Iribulatio
tcmpore Autieliristi , cpialis nuiujuam aiUea liiit. Quam
luiiJta eriint tiinc aedifieia, sive aurea, sive foeiiea super
optinuuii fundamentum, cpiodcst Chiistus Jesus, ulignis
ilie probet utraque, et de aliis gaudium, de ahis inferat
damnum neutros tamen perdat in (|uibus lia?c inveniet,

;
propter stabile fundamentuni. Quicumquc autem uon ,
dico u\orem, eujiis etiam commixtione carnis ad carna-

lem utilur voluplatem, sed ipsa qure ab hiijiismodi delec-
tationibus aliena sunt nomina pietalis, humanomorecar-
nalitcr diligendo, Christo anteponit, iion eum habet in
fundamenlo ; et ideo uon perignem salvus crit, scd sal-
vus nou erit, c[uia csse cum Salvatore nonpoterit, (pii de

hac re apertissime loc|uens ait : « Qui amat patrem aut
» matrem plus cpiaui me, non est me dignus et : (|ui
)) aniat filiuiu aut filiaui super menon cst me dignus '. «
VcrunKpiihasneccssitndines sic amatcarnaliter, ut tamen

cas Christo Doiuino non prreponat , malitque ipsis caivrc
quam Christo, si ad hune fuerit arlieulum tentationis ad-
ductus, pcr ignem salvus cril : (|uia ex carum amissione
tantum ncccssc csl urat dolor, (juanlum lurscrat anior.
MaUli. \, 3;.
218 i. AtCLSTlM tl'lM.Ul'l
roiTu ((ui ji.iticin, malrcin, iilios, lilias sccuiuliini Chris-

lum dilcxeiiL, ulad ejusicgnumoi)liuendunici(|uccolii3e-
rcudiun illis consulal, vel lioc incisdiligat, (juodmembra
suiiKMuisli, absil ulistadilccliorcjicriatur in lii;uis, fceno
ct otijDula consumcnda , scd jMorsus ;cdiii( io aurco, ar-
gcntco, gcmmco dcjiutabitur. Quomodo autcm polcjsteos
amarc
jilus (juani Cluistum , (juos aniat uticjue propter
ChrisLum?
- . CAPUT XXvll.
Contra eorum persuasionem, qiii putant sihi non
obfutura peccata, in (juibus, cum eleemosynas fa-
cerent, perstiterunt.
I. Restat cis respondcre, cjui dicunt .'ctcrno ignc iJlos
tantum modo arsuros, (jui j>ro jicccalis suis faccrc dignas

eleemo.synas negliguul, propLcr illud cjuod ait apostolus
Jacobus ; <( Judiciuni.autcm sinc miscricordia illujuinon
» fccit miscricordiam '. » Quicrgofccil, in(juiunt, (juam-
vis non corrcxcril pcrdilosmorcs, scd ncfaric ac nc(|uilcr
iuLcr ijisas suas eleemosynas vixcrit, ( lun iiiisericordia illi
luliuum cst judiciuni,non damnclur omiiino, aut

iiL aul
post ali(|U0il tcmjHis adamnationcnovissinialibcrcLur. Ncc
ob aliud cxisLimanL ChrisLum dc solodileclu al(jue neglectu
elecmosynarimi discrctioncm inlcr dcxteros ct sinistros
esse iacLurum, (juoruni alios in regnum, alios In suppli-
cium miLtaL LLauLcm (juotidianasibiojHucnlur,
.'elcruuni.
(ju;e faccrc omnino non ccssaut, (jualiacunKjuc ct ijuanta-

cuiiKjuc sint ,
pcr clccmosyn;is diniilLi j5oss(! jicccata ,
oralioncm ijuani docuit ijisc Doininus , ct suirragatncciu
' Jacob. II, i3. '

jiilctf.
l;L i.l\lXAJ.t 111-., LiBEl; \\!. 219
bibi adhibcic (•oiiaiiLur, cl lcstcni. Siciil Liiiiu luillus est,
inquiunt, dics, ([uo a Claislianis ha2C oralionou dicalur :
ita nullum est quotidianum f[ualecumquepeccatum, quod
per iilam non dimitlatur, cum dicimus Dimilte nobis : ((
» debita nostra » siquod sequitur iacere curemus ;« Si-

:
» cut et nos dimittimus debitoribus nostris '. » Non enim
ait Domiuus, intûiunt, si dimiseritis peccata hominil)us,

dimittet vol)is Pater vcster quotidiana parva peccata ves-
tra; » sed : « Dimitlel vobis, inijuit, peccata veslra. » Qua-
liacumquc ergo vel quanlacumque siut, etiamsi ([uotidie
perpetrenlur, nec abeisvita discedant in mehus connnu-

tata per eleemosynam venia; non negala! remitti sibi posse
prsesumunt.
II. Scd Ijene, (juod isli dignas pro peccatis commonent
eleemosynas csse faciendas : quoniam si dicerent quales-
cumque eleemosynas pro peccatiset quotidianiset magnis
et quantacumque scelerum consuetudine misericordiam
posseim[3etrarcdivinani,uleaquotidianaremissiose(juere-
tur, vidercnt rem se dicereabsurdamatque ridiculam. Sic
cnim cogei"entur fateri fieri posse, ut opulentissimushomo
decem nummulis diurnis in eleemosj nas impcnsis, homi-
cidia , et adulleria , et nefaria quaH|ue f acta redimeret.
Quod si absurdissimum ct insanissimum cst dicere : pro-
fecto si qua?ratur , (jure digna' sint pro peccatis cleemo-
synae, de quilius etiam Christi [ira^cursor ille diccl)at :
(( Faciteergofrnclus thgnos poenitentirc' ,» [irocul dubio

non invenientur eas facere ([ui vilam suam usi[ue ad ,
mortem quolidianorum crimiuum perpetratione confo-

diunt. Primum ,
quia in aufercnchs reljus alienis longe
plura diripiunt, ex quibus perexigua paupcribus largiendo,
Christum se ad hoc pascere existimant, ut licentiam ma-
lefactorum ab ilJo se cmisse , vel quotidie potius emcre
' Mattli. VI, II. — ' IljiJ. i^. — ' IJ. iu, 9.
220 S. AVGUSTIM EPISCOPI
credentes, secnri (laninnl)ilia Innta comniillant. Qni si pro

nno scclere omniasua dislribncrint indigentilnis mcmbris
Christi, nisi desisterenta talilius factis, liabendo charitatem,
qnne non agit pcrperam ', aliquid eis prodesse non posset.
Qui ergodignas ]iro suis pcccatis elccmosynas facit, prius
cas facere incipiat a sc ipso. Indignum cst cnim, nt in se
non faciat ,
qui facit in proximum, cum audiat dicentem
Dominum : « Diliges proximum tuum lancpiam te ipsum'*.»
ltem([ue audiat : <( Miscrcre turr" animfe placens Deo'. »
Hanc eleemosynam id est nt Deo placeat non faciens
, , ,
animre sua? , (puimodo dignas pro pcccatis suis eleemosy-

nas facere dicendus esl ? Ad hoc cnim ct illud scriptum
cst : (( Qui sibi malignuscst, cui bonuscrit*? » Orationcs
(]uippe adjuvant elccmosyna'. Kf utiîue intuendum est
(|'iod lcgimus : « Fili ]occcasti , nc adjicias iterum , et de
)) jirrctcritis dcprccare, ut dimitlanlur tibi-".)) Proptcr hoc
ergo eleemosynas facicnd.T sunt, nt cum de praeteritis
pcccatis deprccamnr, cxaudiamur : non ut in eis perse-
verantes, Jiccnliam malclacicndi nos pcrcleemosynas com-
jiararc credamus.
III. Idco aulem Dominns ex dextris eleemosynas al)
eis factas, ct sinistris nnn ractasscimjiutaturum csse pr.ie-

dixit, ut quantum valeant clcemosynie ad
hinc oslendcrct
priora dclcnda uon ad perpetua impune committenda
,
pcccata. Talcs autcm elecmosynas non dicendi sunt fa-

cere, cjui vitam nohnil a consuctudine scelerum inmelius
commutarc. Quia ct in hoc (]uo(l ait : « Quando uni ex
» minimis meis non l'c( istis, niilii non fecistis^, » oston-
dit cosnon facere cti:nu (juando se faccre cxistimant. Si
cnim Christiano csuricnti jiancm tanquam Christiano da-
rcnl, profccto sibi jianem juslitirc, (jnod ijjse Christus est,
' I Cor.xiii, 4- — -MilMi. XII,

3.J,
— 3 ixcli. xxx, 2|. — i IJ. xiv, 5.
— 5 IJ. xsi, I. — C MaUli. XXV, 45.

DE CIVITATE DEI, LIBEtl XXI. 221
non negaronl : tjuoniam Deus, non cni dctni-, sed quo

animodetur, altendil. Quitn-go Clnisluni diligit in Clnis-
tiano, hoc animo ei porrigil clceniosynani (|uo accedit ad

Christmn, non quo vult rccedere im|nunlus a Christo.
Tantocnim magis c[uis([ue deseril Chrislum, quantomagis
quod improbat Christus. IVam quid cuiquam pro-
diljgit
dest, quod bapiizatur si non iustilicatur? Nonne qui ,
dixit : (( Nisi quis renatus Iherit ex aqua et Spiritu sancto,

» non intrabit in regnum Dci' ;» ipse etiam dixit : (( Nisi
» ahundaverit juslilia veslra super Scribarum ct Phari-

» stieorum , non intrabilis in rcgnum crclorum'^? » Cur
illud timcndomulticurruntbaptizari, et hoc non tinicndo
aion muhi curant justificari? Sicut ergo non dicit fratri
suo, (( Fatu(;, » qui cum hoc dicit , non i[5si liatcrnitati,
sed [leccato ejus infensus est ; ahoquin reus gchcnnx crit
ignis : ila e contrario, qui porrigit cleemosynam Ciuis-

tiano,non Christiano porrigit, (|ui non in co (hligit Chris-
tum; non autcm diligit Christum ([ui iuslilicari rccusat ,
inChristo. Et ([uemadmodumsi ([uis prfeoccu|)alus luerit

hoc delicto, ut Iratri suo dicat « Fatue » id cst non : , ,
cjus peccatum volens auferre convicietur injuste, parinn
cst ilh ad hoc rcdimendum eleemosynas faccrc, nisi etiam

([uod ibi sec(uitur remedium leconcihationis adjungat.
Ibi cnim se([uitur : (( Si crgo oifcrs munus tuum ad al-
» tare, et ibi recordatus fueris, quia irater tuus habet

» alic[uicl adversum te, relinqtie ibi munus tuum ad altare,
» et vade, prius reconciliare fratri tuo , et tunc veniens

» ofleres munus tuum^ » Ita parum est eleemosynas
quantalibet facere pro cjuocumcjue scelcre, ct in consue-
ludine scelerum permanere. . • :.
IV.Oratio veroquotidiana, f(uam docuit ipse Dominus,

iindc ct Dominica nominalur, dck-t ([uidem (juotidiana
I
Jiinn. iu, '). — ' .MaUli. iv, lo. — '.'
Jtl. v, ):>.. — '( ll.iM. jS, 2.}.

222 S. AIGUSTIM EPISCOPI
peccata, cum quolidie dicitur : « Dimiltc nobis debita

» noslra ; » atque id quod se(|uitur nou solum dicitur,
sed etiam lit : <i Sicut et nos dimittimus del)iloribus nos-
» tris', » sedcjuia fiunt peceata,ideo dicilur; non utideo
fiant, quia dicitur. Pcr hanc enim nobis voluit Salvator
oslendcre, quanlumlibet jusle in liujus vitsc calii;ine atque
inlirmitate vivamus, non nol)is di,'esse peceata pro quibus
dimitlendis debeamus orare, et eis qui in nos peccant, ut
et nobis ignoseatur, ignoscere. Non itaque propterea
Domiiuis ait : « Si dimiseritis peccata hominibus, dirailtet
» vobis et Pater vester peccata vestra^, » ut de hac ora-
tione confisi, securi quotidiana scelera faceremus, vel po-
tentia ([ua non limercmus liominum lejjes, vel astuliaqua
ipsos bomines talleremus : sed ul per illam disceremus, non
putare nos esse sine peccalis, etiamsi a criminibus esse-
mus imuuuies : sicut etiam legis veteris sacerdoles hoc
ipsum Deus de sacrificiis admonuit, Cjuoe jussil eos pri-
mum pro suis, deinde pro poiiuli oHerre peccatis. ?\am ct
ipsa verba tanti Magislri et Domini nostri vigilanter in-
tuenda sunt. Non enim ait, « Si dimiseritis peecata homini-
bus,etPaterYesterdimillelvobiscpialiaeumquepeccala: »
§ed ait, « Peccata vestra.» Quotidianam quippe orationem

docebat, et justificatisulicpie Discipulis loquebalur. Quid
est ergo : « Peccata veslra , » nisi peccata sinc cjuibiis
.nec vos eritis, qui justilicati et sanctilieati estis? Ubi ergo
illi, qui per hanc orationem occasionem perpetrandorum
quotidie scelerum qurrrunt, dicunt Dominum significasse
etium magna peceata, ijuoniam non dixil : « Dimillet vobis

parva, » sed « Peccata vestra : » ibi nos considerantes qua-
libus lo(jucbatur, et audientcis dictum, (( Peccatavestra,»
uibil aliud debenuis existimare (juani pana, quoniam ta-
lium jam non erant magna. Verumtamennecipsa magna,

Matlli- VI, u. — Mlii.l 14. i->. .!i<'; --.•".
a quibus omniuo mulalis in meliiis moribus recedendum
est, dimitluntur orantibus, nisi fiat quod ibi dicitur : « Si-
)) cut et nos dimittinuis deJjitoribus nostris. » Si enim

minima pcccata, sinc quibus nonest etiam vita justorum,
aliter non rcmittuntur quanto magis nuiitis et magnis
:
criminibus involuti, etiamsi ea pcrpetrare jam desinant,

nullam indiilL;cntiam consequnnlur, si ad remittendum
aliis quod in cos (piis([uc pcccavcrit, inexoraljilcs lucrint,
cum dicat Dominus Si aiUem iion dimiseritis homini-

: ((
» bus, n(jc[ue Pater vcstcr dimiltet vobis' •'» Ad hoc enim
valcl cjuod ctiam Jacobus apostohis ait, judicium futurum

sinc misericordia ilh qui non iecit misericordiam^. Vcnire
qui[ipe debet in mcntcm cliam servus ille , cui dcljitori
dominus ejiis rclaxavitdcccm milHa talcntorum^ ([use ;
postca jiissit ut rcdderct, c|uia i|isc uon miserlus cst con-

servi sui, ([ui ci debcbat centum denaiios. lu liis crgo (|ui
fihi suiit [M'omissionis c.t vasa miscricordiae , valet c|ii()d
ait idem A[ioslohis, consequentcr adjun^cns ; (( Su|5(r-

» extdtat autcm misericordia juthcîo. » Quoniam et illi
justi {[ui tanta sanctitate vixerunt , ut ahos quocjue reci-

piant in tabernacula feterna , f[uibus amici facli sunt de
niammona iniqLiitatis', ul lales essenl, miscricorcha hbc-
rati suiit ab eo c[ui justifieat im[:)ium, imputans merccdem
secuudum gratiam non sccundum dcbitum. In corum
,
numero cst Apostolus, c[uidicit

.quippe Miscricorcham : <(
» consecutus sum, ut lidchs csscm. »
V. llh auteni c|ui rccipiuntur a tahbus in tabernacula

neterna, fatcndum cst<[uod non sinl his moribus prrechti,
ut eis libcranchs siiie suifragio sauctoruni sua [wssit vita

suUiccre , ac per boc nudto amphus in eis supercxultat
niiscricordia juchcio. Nec lamen id(;o [lutandus est quis-
(juam scelcratisslmus ne([uaquani vila vel bona vcl tole-
' Mailli. VI, r5. — ' Ja(;n!i. xi, i3. — 5 JlaUli. wm, vi. — 4 Liie. svi , <j.
224 S. AtGUSTINr episcopi
ial)iliore mutatiis, recipi iu tabcrnacula aetoma, quoniam
obscculus csl sanctis de mammona inic]uitalis, id est, de
pecnnia, vcl divitiis, male iueranlcpi.ip acf|uisitrc ; aut
ctianisi i)cne, non tamen veris sed cpias iniquitas putat ,
csse divilias ,
quoniam nescit quae sintverae divitiae, qui-
bus iili aljundant , c[ui ct alios recipiunt in aeterna taber-
naeuia. Kst ilac|uc c|uidam vitac modus nec lam malae, ut
liis (|ui cam vivunt, niiiil prosit ad capessendum regnum
coelorum largitas eleemosynarum, quibus etiam justorum
suslcntatur iiiopia , et fiunt amici (|iii in tabcrnacula
aetcrna suscipiant ; ncc lam bonae, ut ad tantam beatitu-
dincm adipisccndam eis ipsa suliiciat, nisi eorum meritis,
(pios amicos fccerint, miscricoidiam consequantur. ( Mi-

rari autcm solco ctiam apud Virgilium istam Domini re-
pcriri sinlcnliani, uliiait : « Facite vol)isamlcos dc mam-
» iiiona iniquitatis, ut ct ipsi recipianl vos in tabernacula
» .Tlcrna'. » Ctijus cst ct illa similiima : « Qui rccipit
» 1'roplictam in noniiiie l*ropliel;c , merccdem l*roplicti.c
» accipiet •, et (jui recipit justum in nomine justi, mcr-

» cedem justi accipiet ^. » Nam cum Elysios campos
poeta ille dcscribcrct , ubi putant lialiitare animas be.a-
torum , non solum ibi posuit cos ,

qui propriis merilis ad
illas sedes pervenire potuerunt , sed adjccit , atque ait :
Quique sui niemoves alios fcciTO incrcndo ',
id cst , (|iii promerucrunt alios ,

cosqiie sui memores pro-
mcreudo fcccruiU. Prorsus tanquam eis dicerent quod ,
fre(|ucntatur ore Christianos, cum se cuique sanctorum

liumilis (]uisipie commendat, et dicit Mcmor mei (\slo » , cc :
al(]ue ul id esscpossil, promerendo eilicit.) Sed quis iste

sit modus, (juse ita impediunt
et qu.-r; sint ipsa peccata,
perventionciu ad regnum Dei, ut lamen saiiclorum ami-
corum mcritis impctrent indulgenliam , dilUcillimum est
'
Luc. XVI, 19. — ' Malth. X, -li. — 'Virg. ;Encid. vi.
,
DE CIVITATE DEI , LIUF.n X\I. 225

iiivonirc, periciilosissimiim dcfinirc. Ego ccrtc iisqiic ad
lioc lcmpns ciim indc sat.ni;ercm ad coriim indaginein
pervcnirc noii potiii. Et fbrlassis proptcrea latent, no
sludium proficiendi ad omnia pcccala cavenda pigrescat.
Quoniam si scirentur qute vcl qualia sint delicta ,
pro
quibus etiani ]icrmanentlbus nec profeclu vitne melioris
absumptis inlerccssio sit inquircnda et speranda justornm,

eis secura se obvolveret humaua segnitics, nec evolvi ta-
libus implicamcntis ullius virlulis expcditionc curarct

scd tanlummodo <pi;T?rerel aliorum meritis liberari, quos
amicos sii)i de mammona iniquitatis cleemospiarum lar-
gitione fbcisset. Nunc vero dum venialis iniquitatis , eliam

si pcrsevcret , ignoratur modus, profccto ct studium in
meliora jiroficiendi orationi inslando vigikuUlus adliibe-
lur, ct faciendi dc mammona iniquilalis sanclos amicos
cura non spernitur.
VI. Vcrum ista liberatio qurc flt, sivc suis f[uibusquG
orationibus, sive intercedentibus sanctis, id agit ut iu

igncm ((uisque non mittatur feternum non ut cum fuerit :
missus post c[uantumcumque tcmpus inde eruatur. Nam

,
etilliqui putant sic intelligendum esse, quod scriplum

est, aflerre terram ])onam uberem fructum , aliam tricc-
num, aliam sexagenum, aliam centcnum ut sancti pro ' •
suorum divcrsilate merilorum alii trieenos liomines ,
I libcrent, alii sesagenos, alii centenos : hoc in die judicii
futurum suspicari solent, non post judicium. Qua o[ii-
nione quidam cum videret homines inqiunitatem sibi
perversissime polliecntes, eo quod onnn-s islo modo ad

liberationcm pcrtinere posse videantur, elcgantissime
respondisse perhibetur, bene [lotius csse vivendum , iit
inter eos c[uisque rcperialur, c[ui pro aliis intcrcessuri sunt
liberandis ; nc tam pauci sint, ut cito ad numerum suum

" MaUli. xiu, 8.
cxi. 15
cenlenum unoquoquc
vcl tricciuini, vel scxagenum, vel
eorum pervcniente, multi remancant qui erui jam dc
pcrnis illorum iiUeicessione non possint , ct iii eis iuve-
iiialur (juiscjuis sihi spein fruclus alicni tcmeritate vaiiis-
sima pollicetur. Hrec me respondisse illis suflccerit , qui

sacrarum LiKcrarum, quas communes liabcmus, auctori-
ialcm nuii spcriuuil, sed cas male intelligendo, non quod
ilJ* locpiunlur, scd lioc potius putant luturum esse quod
ipsi volunt. Hac itacjuc respcnsione reddita librum, sicut
promisinius, tcrminamus.
,
DE CIVITATE DEl , I.IDEH N\II. 227
ii%tiVM/vw\ ww vvw wwvwvtvtA t^'v«' wwvvwv%/wwvy wvfc yvw \VW WW WWWV\ WW
LIBER XXir.
DE FINE DEBITO CIVITATIS DEl nOC EST DE iETERNA FEtlClTATE SANCTOBl».

, ,
AsTRHTLU FIDES KESrilRECTlONIS CORP0RI-'M ET EXPLICATIIR 01'ALIS FUTUUA

,
SIT. Tuu DICTO QlilD ACTIRI SINT IN CORPORIBUS IMMORTALIBUS ATfite SPIRITA-
LIBUS SANCTl , OPl'S TE1'.M1NATI'R.
r.APUT l.
De conclitione J ngelorum et hominum.
I. SicuT in ])ro\inio libro sn|X'iiore promisimns , istc
liujns lotins Opcris nltimnsdis|uilationeni de Civilalis Dei
ffiterna lieatituiline eonlineiiit. Qnfe non propler irtatis
pcr mnlta sseenla loiiyituiliiiein, tameii (piandoenmqnc

!finiendam , a^tcrnitatis nomcn acccpit : sed qucniadiuo-
idum scriptum esl in Evangelio, « Regni cjns non crit
» finis. » Nee ita nt aliis moriendo decedentibus, aliis snc-

lcedentibus oricndo, spceies in ea pcrpelnitatis apparcat,
jsicnt in arbore quceperer.ni fronde vestitnr, eadcm vide-
tur viriditas jiermanere , duiii labentibus et eadenlibns
ôliis , sui)ind(! alia ([u;c nasenntur, facicm conservant
ppacitatis : sed omncs in ea civcs immortalcs erunt , adi-
piscentibns ct liominibus, quod nunqnam sancti Angeli
perdiderunt. Faeiet lioc Dens omnipolcntissimus ejus
?ondilor. Promisit enim, nec nientiri potest ; et quibus
ridem hinc qnoipie laceret , multa sua , et non promissa
pt promissa jam fccit.
Sciiptus circilcr iniliijiii anni 427.
15.
228 S. AtGUSTIM EPISCOPI
II. Tpsccsl oiiiin, qiiiiiipriiicipio ('011(11(111111111x111111. plc-

miiii l)oiiisoiiiiiil)us visil)ilil)ns;ili|uc inlcllijîbililiiisicbiis,
in (juo niliil mclius inslituil (juam spirilus, (juibus intelli-

genliani dcdit , ct suae contemplationis liabiles capacesquc
sui prastilil , at(]uc una societatc dcvinxit, quani sanc-
lam ct siipcrnam dicimiis Civitatem , iiufua rcs (|ua sus-
tciUcnlur bcati(pic sint , Ueus ipse illisest , tanquam vita
victusque commnnis. Qui li])criim arbitrium eidcm inlcl-
lectuali natunc tri!)uit talc, iil si vellcl, desereret Deum,
bcalilndinem suam, conlinuo miseiia secutura.
scilicct
Qu! cum pr.iescirct Aiigelos quosdam per elationcm, qvia

ipsi sibi ad bcalam vitam suiriccre vcllent, lanti boni
dcscrlorcs fuluros, non cis adcmit lianc polcstatcm, po-

lcnlins ct mclius esse judicansetiamdemalisbcnefacere,
([uain iiiala (>ssc non siucre. Qiie omnino nulla cssent, nisi
natura mulabilis, c[uamvis bona , ct a summo Dco atque
incommulabili bono, (jui bona omnia condidit, instituta,
peccando ca sibi ipsafccisset. Quo etiam peccato suo teste

convincitur, bonam conditani sc cssenaturam. ?(isi eniin
niagnum non ;c(piale Condiloii, bonum esset,
et i])sa, licct
profecto desertio Dci tanquam luminis sni malum ejus essq

non posset. Nam sicut c.TciMe oculi vitium est, ct idem
ipsum indicat ad lumen vidcndum oculum esse creatum,
ac per hoc etiam ipso vitio suo cxcellcutius ostendilur
creteris membris mcmbrum capax luminis, ( non eniin
alia causa cssct vilium cjus carcrc lumine :

) ila nalura
(pi;t! f'ruci)alur Dco, opliiiiam se institutam doccL ctiam
ipso vitio , (|uo ideo miscra est ,
qiiia non fruitur Deo ; tjui
casiimAngclorumvohintarininjustissimapccnascmpilcrii;i"
inl'clicll:ilis obstrinxit, at(|nc in co summo bono pcrma-
nentilius c.Tlcris, nt de sua siiic finc permansione cerli
essent, l;ui(piaiu ipsius pr;cmium pcrmansionis dcdit.

Oni {'cit lioii.iiicni ipsuni cti;im rcctum cuni codcm libcro
DE CIVITATE UEI , LlliEH X\H. 229
ailjiLno, lerrcnum c[iiidein animal, sed coelo diguuni, si
suo cohsereret auctori •. miseria similiter, si eum desere-

ret, secutura, qualis naturseliujusmodiconvenlret. Quem
siniiliter eum praevarieationc iegis Dei pcr Dei deserlio-
nem ]K>ccalorum csse pra-sciret, nec illi ademit liheri ar-
bitrii potestatem , simul prwvidens, cpiid lioni de malo

csset ipse 1'aclurus , (jui de mortali progenie merilojustc-
que damnata tantum populum gratia suacolligit, utinde
suppleat, et iiistauret parLem qure lapsa est Angelorum 5
ac sic illa dilecla ct superna Civitas non Iraudctur suo-
rum luimcro civium , (piiiietiam fortassis ct id^criorc kc-
tctur.
w^vwvwwvwv iv\w\a\ WW VVW WV\ WW WVVVVW WW W W VVW WW VW/VVWVWWt^
!-/ ' . CAPDT il.
De ceterna Dei et incommutahiU volantate.
1. MuLTA cnim fiunt a malisquidem contra voliintatcm

Dei : scd laui.T est ille sapienlicc tantrcquc virtutis, utiii
eos exiLiis sive fines ,

quosljonos ct JListos ipse pr;Escivit,
lendant omnia , cpu-c volunlati ejus videntiir advcrsa. Ac

per lioc cum Deus mutare dicitur voluntatem , ut quil)us
lenis erat, verbi gralia, rcddalur iralus, ilH potius c[uam
ipse mutantur , et cum ciuodam modo nnitatum in his
(|uns patiuntur iiiveniunt : sicut muialur sol oculis sau-
ciatis, et asper cpiodam modo cx miii, et ex delectabili
moleslus efUcitiir, cum ipse apud se ij^sum maneat idem
([ui fuit. DiciiLir etiam voluntas Dei , ([uam iaeii in cor-
cUbiis obecbentium mandatis cjus, dc ([iia dicit Aposiohis,
« Deiis cst cnim , (pii opcratur iu voIjIs et vellc '. » .Sieut
' riiiiiii. II, i3.

,
230 S. ALGLSTIMI EPISCOl'1
justilia Dei, noii solum f[ua ipse justus est dicitur, scd
illa etiam quam in homine quiab ,
illo justificatur, facit :
sic et lex ejus vocatur ,

qu.T potiiis est hominum , sed ab
ipso data. Nam utique homincs erant, (|uibus ait Jesus:
« In lege vestra scriptum est ' : » cum alio loco legamus
« Lex Dei ejus in corde ipsius*. » Secundum hanc volun-
tatem, quam Dcus operatur in homiiiibus, etiam velle
dicitur ,
quod
non vult sed suos id volentes facit
ipse , :
sicut dicitur cognovisse,quod ut cognosceretur fecit, a

quibus ignorabatur. Neque cnim dicentc Apostolo. « Nunc
» autem cognoscentes Deum , imo cogniti a Deo^, » fas
est ut credamus, quod cos tunc cognoverit Deus prEecog-

nitos antc mundi sed tunc cognovisse
constilutioncm :
dictus cst quod tunr ut cognosceretur effccit*. De his

,
loculionum modisjam et iii supcrioribiis libris memini

disputatum. Secundum hancergo voluntatem, qua Dcum
velle dicimus ([uod alios eflicit velle, a quibus futura
nesciunturf multa vult , nec facit.
II. Multa enim vohmt fieri sancti ejus ab illo inspirata

sancta voluntate, necfiunt; sicut orant pro quibusdam
pie sanrleque, et quod orant non facit, cum ipse in eis
hanc orandi voluntalcm sancto Spirilu suo fecerit. Ac pcr
hoc, quando secundum Deum volunt et orant sancti, ut
quisque sit sajvus, possumus illo modolocutionis dicerc :
« VidtDcus et noufacit: » utipsumdicamus velle, (juiut
velint isti facit. Secundum illam vero voluntatem suam,

qure cum ejus praescicntia sempitcrna est, profccto in coelo
ct in terra omnia (iua'cum(|ue voluit^ non solum prsete-
rita vel praps(^nlia, scdeliam fulura jam fccit. Verum ante
quam veniat tempus, quo voluil ul iieret, quod ante
tempora univcrsa prsscivit atque disposuit, dicimus « Fiet :
'
Joan. vm, 17. — 'Psal. xxxvi, 3i. ol Isai. 11, G. — 3 Gal. iv, 9. —
^ I Pctr. I, 20. — ^ rs.il. cxiii, alias ciLiv 11. 3.
UE CIVITATE UEI, LlliEU \X1[. 231
quando Deus volueiil. » Si autem iionsoluni h^nipus (|uo
futurum csl , vernimliani ulrum lutnruni sit ij;noramus,

dicimus : « Fiet, siDeus voluerit» : noii c|uia Deus novam
voluntatem ,
quam non hahuit, tunc hahehit •, sed qnia
id quod ex aeternitate in ejus immutahih pra'paratum est
voluntate , tunc erit.
'V\^VVVVVVAV\^lVV\\VV\lVt\L\A^VVVVlVVt'Vi\'V\k^'V\IA<%VlVV'l\A/V\V'V\VVVV\VVVVVVM\V\^VV^
CAPlJi ul i
De prnmissione ivteru(V hecititudiuis sdiictoiiun, et

perpetuis suppUciis impiorum.
QiAPuopTEn, nt c.Ttera tam niuMa pr;rlcr eam sicut ,
nunc in Chrisio vidcmus impleri cpiod promisit Ahralue,

dicens « In semine tuo henedicentnr omnes gentes
: » ' :
ita cfnod eidem semini ejus promisit, implehitur, uln ait
per Prophetam : « Rcsurgent qui erant inmonumenlis'.»

Etquod ait : « non
Erit cichnn novuni et tcrra nova, ct
« eruntm emores priorum,nec asccndcntin coripsorum ;
» scd hctitiam ct exnltationcm invenient in ca. Ecce ego

» faciam JerusakMn cxnltationem et popuhun meum Lc-
» titiam exuUaho in Jerusalem, ct l.Ttaljor in populo
; et
1) meo ;non authetur in ea vox flctus'. » Et pcr
ctnltra
alium Prophelam, quod pr.ienuntiavitdiccns cidcm Pro-
îhetiX : « In tcmpore illo salvahitur ]iopulus tuus omnis
» qui inventus fuerit scriptus in hhro : et niuhi dormieu-
» tinm in terrfc pulvcre^ : » sivc, ut ([iiichun interprctati
sunt : « Aggere, cxurgcnt ; lii in \itam ;cternam, ct hi

» hiopprohrium etconfusionem aHernam^ » Et aho loco
Goii. xjLii, S. — = Is;t[. XXM, iij. — • 14. i.w, 17-19 — ^Dnii. \ii,
1, 2. — 5 1bia. ,. __ . ,
232 S. ATJGCSXl.M EPISCOPl >:
per omiulcm Propliotani': « Accipiciilregnumsancti Altis-

» simi, ct oblincbiinl illiid usciucin saeculum, ot usquein
» s.xculumsffiCulorum'.»Et paulopost : «Rcgnum, inquit,
» ejus rcgnum sempiternum''. » Et alia quae ad hoc per-
tincntia inlibro vicesimo posui, sivcqucc non posui et ta-
nicii in cisdcm litlcris scriptasunt : venicut et lirec , sicut
cl iita vinerunt, (]u:c incrcdulinon putabant csse vcn-
tura. Idcm quippc Dcus utraque promisit utraque ven- ,
lura csse pr.cdixit, (piem pcrhorrcscunt numina 1'agano-

rum, teste ctiam Porphyrio nobilissimo philosopho Paga-
norum.
CAPUT IV.
Contra sapienles imtncU', qui piitant terrena homi-

num corpora ad ccclesle Jiabitacuhan non posse
transferri.
Sed videlicet homines docti atquo sapicntes conlra vim

tantfc auctoritatis, {ju.t omnia geneni liominum. sicut tanto
antepr.Tfdixit, in hoc crcdcndum sperandunKjue con-
vertit, acute sibi argumentari videnlur advcrsus corpoiiim
rcsurrectionem, ct dicere cpiod in tertio dc rcpublica li-
bro a Cicerone comnienioratum est. Nam cum nercidem

ct Rouuilum ex hominil)us deos esse factos assevcrarct :
(juoi uni uon corpora. inquil, sunt in coelum elata: neque
cnim natura patereUir, ut id ([uod cssct c tcrra, nisi in

tcrra manerct. II.tc est niagna ralio sapicntium, quorum
((Dominusnovit cogitationes quoniam vanre sunt^. » Si ,
cnim animac tantummodoessemus, id cst, sinc ullo corpore

' Daiiiul. VII, i8. — - IbiJ. 27. — MVal. xtiii, ii.
"
IJli CIVIXAXE UEI, LlUEl; XXII. '2'i'-'>
spirUiis, et iii ccolo liabit.intes tcrrciia animali;i nescircnuis,

nobisquc luturum csse ilicerctur, ut tcrrcnis corporibns
animandis (juotlam vinculo miraljili necteremur, nonne
multofortiusargumcntaremurid credererccusantes, ct di-
cercmus naturam non pati, ut res incorporca ligamento

corporeo vinciretur? Et tamcn plenacstterra vegctantibus
animishoec mcmhia terrcna, miro sibi modoconnexa ct im-
plicita. Curergo eodcm volentel)co,nui fccitboc nnimal;
non poterit tcrrenum corpus in ccclcsle corpus atloUi, si
animus onuii, ac per hoc etiam coelesti, corpore prsesla-

])ilior terreno corpori potnit illigari? Anterrena particula
Inm exigua potuit aliquid ccelesti corpore mclius apud se
tcncrc, ut scnsum babcret et vitam ct eam senticntcm at-
(jue vivcntem dcdignabitur ca'lum suscipere, autsuscep-
tam non polerit sustinere, cum de re sentiat cl vivat ista
mcliorc, quam cst corpus omne cceleste? Sed ideo luuic
non fit, qnia nondum est tempus quo id fieri vohiit, (jui
hoc ([uocl videndo jam viluit, multo mirabilins c[uam il-
lud c[uod ab non creditur, fecit. Cur cnim non vc-

istis
hemenlius admiramur incorporcos animos ccelesticorpore

potiores , terrenis ilhgari corporibus ,
quani corpora , li-
cet terrcna, sedibus quamvis ccelcstiJnis, tamcn corporcis

snblimari , nisi cjuia lioc videre consuevimus , ct hoc su-
mus, illudvero nondum sumus, nec alicjuando adhuc vi-
dimus? Nam profecto sobria ratione consulta mirabiiioris
cssc divini opcris.rcperilur, incorporalibuscorporalia cpio-
dam modo attcxefe, ([uam licct diversa, c[uia illa cceles-
tia, ista terrestria, tamencorporaet corpora copulare.

2^4 S. ALGLbXlM EPISCOM
'\l\ *WV\WVAM.'V VWViWV WV* WWWW VWV V\ W WVW W* VXW VWV VW\ VWV VVWV\*VVWV
CAPUT Y.
De resurrectione cai-nis , f/ti(ini (/iiit/tiin, inuiulo cre-

dente, non credunt.
Sei) lioc iiicrcdibilc fucrit aliqiiaiulo : cccc jam crcdidit

nuindus suijlatura tcrrcnum Christicorpus incoelum; re-
surreclionem carnis et ascensioncm in supernassedes, pau-
cissimis remancntiijus atque stupcntil)u.s, veIdoctis,vel
indoclis, jam crcdiilcrunt ct docti ct indocli. Si rcm cre-
dilMlem crcdiderunt, videanl quam sint stolidi , (jui non
crcdunt : si .lutcm rcs incretlil)ilis cr(?dita est, etiam Iioc

uti(|ueincredibile est, sic creditum cssc, (juod incredibile
cst. Haec igitur duo incredibilia, resurrectionem scilicet
nostri corporis in seternum , et rem tara incrcdibilcm
mundum idem Dcus antcquam vcl unum

cssc crcditurum ,
liorum ncrcl'\aml)o iutura csse prsGdixit. Uniun duorum

incredibiliiun jam factnm videmus, ut quod eral incrcdi-
bile,crcderctmuudus cur id (juod reli((uum cst despc-:
ratur, ut ctiam boc veniat, quod incredibilc crcdidil

mundus, sicut jara venit, quodsirailiterincredibile fuit,
ut rera tam incrcdibilcm crcdcrct mundus, (]uando-
(piidera hoc utrumquc incredibile ^yuoruni vidcmus ,
unum, altcrum crcdimus,in eisdcm littcris pricdictura

sil', pcr (|uas crediditmundusPEt ipse modus ([uo mun-
dus crcdidil sl considcrclur, incrcdil)ilior invcnilur.Tncru-

dilos libcralibusdisciplinis, ct omnino, ([uanlumad isto-
rum doctrinas attinet,impolilo3, non peritos grammaticn,
non armalos dialcctica non rlictorica inllatos, piscalorcs
• iMullli. XXVI, i3.

DE CIVITATE IJEl, LIBEH X\I1. 235
Cliristus cuni retibus fidoi ad mare hujus sreculi paucissimos
misit, ntquc ita et e\ omui geuere tam multos pisces , ct
tauto mirabiliores, t[uanto rariores etiam ipsos philosophos
ccpit. Duobus illis incredii)ilibus, si placet, imo f[uia
phicere debet, addamus hoc tertium. Jam crgo tria sunt

incrcdibilia, qu;e lamen lacta sunt. Incrcdibile est Chris-
tum rcsurrcxissc in carne , ct in coelum asccndisse cuni
carne: incredii)ile cst nuuidum rem tam incrcdibilem crc-
didisse : iucredibile est homines ignoinles, infimos j)au- ,
eissimos, imperitos rem tam incredil)iiem tam eflicaciter

,
mundo, et in iJlo etiam doctis persuadere potuisse. llo-

rum trium incredibilium prinium nolunt isti, cum ([uibus
agimus, credere; secumlum coguntur et ceruere ;
quod
non invcniunt unde non credunt tertium.
sit lactum, si
Resurrectio certe Cln-isli, ct in ctelum cum carne in qua

resurrexit ascensio, loto jam nnuido j^r.iediealur et credi-
tur si credil)ilis non est, unde toto lerrarum orl)e jam
:
creditaest.^ Si multi nobiles, sul)limcs, docti cam se vi-

quod viderunt, dinamarc curarunt, cis
disse dixerunt, et
mundum credidisse non mirnm cst; sed istos adhuc crc-
dere nolleperdurum est; si autem ut verum est, paucis-,
obscuris, minimis, indoctis cam se vidisse dicentibus et
scribcntibus credidit mundus, cur pauci obstinalissimi,
qui rcmauserunt, ipsi mundojam credenli adluic us(|ue
non credunt ? Qui propterea nuniero cxiguo ignobilium ,
infimorum , im|")eritorum hominum eredidit , ([uia in tam

contemptibilibus testibus multomirabilius divinitas seipsa
persuasit. Eloquianam([ue persuadentium, ([usEdicebant,
mira fuerunt facta non verba. Qui enim Christum in
,
carne rcsurrexisse cum illa iii c(elum ascendisse non

, et
viderant^ id se vidisse narranlibus non loquentibus tan- ,
tum, sed etiam mirifica facicntibus signa crede])anl. Ho-

mines ([uippe, ([uosunius, vel ut niultum, duarum lin-
»
236 S. ALGISTIM E1'1SC01'I
guarum luissc noverant, repenle linguisomnium gcnl.iuin

loqucnlos niiraliililcr auclicbanl. Clauilum ab nbcribus
matris ad coruni vcrbuni in Christi nomiuc post (juadra-
ginta annos incolunicni constitissc ;
sudaria de corporibus
corum ablata sanandis profuissc langucntibus'; in via
qua fucrant transituri positos in ordine innumerabilcs
morbis variis laborantcs, ut ambulanlium supcr eos um -
bra tran.sinl, continuo salutcm solcro recipere •,

et alia
nudla slupenda in Chrisli nominc pcreos facta, postremo
cLiam mortuos rcsurrc\issc ccrncbant. Qu;ie si, ut legun-
tur, gesta esse concedunt, ecce lot ineredibilia tribusillis
incredibilibus addimus; et ut crcdatur unum incredibile ,
(|uod dc carnis rcsurrectione at([uc in ccelum ascensione

dicilur, multorum incrcdibiliuni tcstimonia tanta conge-
rimus, et nondum ad crcdendum liorrenda duritia incre-
dulos flcctimus. Si vcro jicr Apostolos Christi, ut cis cre-
dcrclur, rcsurrcctionem al([ue asccnsioncm j)r,'cdicantibus
Chrisli, ctiam ista miracula lacta csse non crcdunt. lioc
nobis unura grandc miraculum sullicit ,([uod eam tcrra-
rum orbis sinc ullis miraculis crcdidit.
t
CAPUT VI.
Qnnd Pxoma conditorem siuim Romuhim diliqendo

dcumjecerit, Ecclcsia aulcni Clirislum Dominum
credendo dilexerit. '
.:
I. REcoLAMrs ctiam lioc loco illud quod de Eonudi

crcdita divinilate Tulliusadmiratur. Vcrba c^jus ut scrijita
sunt, inseram : « Jlagis cst, iu([uil , iii llomulo admiran-

,i.
\ct. II, 111 cl IV
DE CIVITATE DEI , IIBER XXII. 237
diini, quodcaelcn qui dii cx honiinibus facli cssc dicun-
tur, niinus cruditis iiominuiii s.Tculis fucrunt, ut fnigcndi
proclivior csset ratio, cum impcrili facilc ad crcdcndum
impcllcrcnlur. Ilomidi autcm :c(atcm luinus liis (-2) scx-
ccntis annisjam invclcratis littcris attjuc dnclrinis, om-
niqueillo anli([uoc\ incultaliominum, vilacrrorc suljlalo
fuisse ccrnimus. Et paulo post dc codcm r»omulo ita lo-
quilur, (juodad Inmc pertinct sensum « Ex (juo intcUigi :
potest, inqnitr, pcrmultis aiuiis ante Homcrum fuisse,
quam Komulnm, ut jani doctis hominibus ac temporibus

ipsis cruditis ad lingcnduai vix fjuidquam csscl loci. Anti-
([uii;as cnim rcccpit iabulas, fictas ctiam nonnunquam
incondite. » llrec rctas autcm jam excidta prrcscrtim clu-
d(.'ns omnc quod ficri non potcst rcspuit. Unus e numero
doclissimorum hominum, idcm([ue cloqucnlissimus om-
nium M. TuIIius Cicero, projjtcrca dicit divinilatcm
Romuli mirabilitcr crcditam, (|uod crudita jam tcmpora
fucrunt, qure falsitalcm non rccincrcnt faljularuni. Quis
autcm Romulum dcum nisi Iloma crcdidit, al([ue id [larva
ct incipicns.^ Tum dcindc poslcris scrvare fucral necesse

quod acccpcrant a majoribus, utcum ista supcrslilione iu
laclc cjuodam modo matris cbil)ila crcsceret civilas, atque

ad tammagnum [lervcnirct impcrium, ut cx cjus lasligio,
vclut ex altiorc([U(Hlam Icco, alias quoque gcntcs, quibus
dominarctur, liac sua opinionc [wrfundcrct ; ut non qui-
dem crcdcrcnt, scd taiucn diccrcnl dcum Komulum, no
civilatcm, cui scr\icbaul, dc couditorc cjus olfendcrcnt,
alilcr cum nominando qua.m Iloma qu:c id non amore
;
quidcm biijus erroris, scd tamcn amoiis errore crcdide-

ral. Cliristusaulcm quanquam sii coclcslis cL scm|iilcrn.ie
condilor Civitatis, non tanicnccm, ([uoniani ab illo con-
dita cst, Dcum crrdidit : scd idco potius (.'st coudcnda,
quia credidit. Honia condilorem suum jam coustructa ct
238 • S. AVGISTIM ErlSCOPl
dcclieala tnn([iiani ikHini coliiil in tomplo : h.TC aulem

Jorusalom coiulitorom suum Doum Clnislum, utconstrui
possot ct cloclioari, posuil in (icloi fiuulanionlo. Illa illum
amando osso deum crodidil, ista istum Ueum osse credondo
amavit. Sicutergo prseccssit unde amaret ilia, etde amato
jani libenter otiam falsum bonum crodoret : ita praecessit
undo isla crodorct, ut rocta fido, non tomore cjuod falsuni,

sed c[uod verum orat amarct. Excoptis enim tot ot tantis
miraculis, qux persuascrunt Deum esseChristiun, prophe-
tife cpiofjuo divin.-c fido dignissinuT; prfccossorunt, cjuae in
illo, nonsicut apatribus adliuccrodunlurimplendsc, sedjam
demonstrantur impletae. DeRomulo autem quia condidit
Romam, in cacpie rcgnavit, audilur, logiturvc cjuod fac-
tum ost, non quod anto fuorat prophotatum sod quod sit :
recoptus in doos, croditum tonont littenp, non factum
docent. Nidlis cpiippe rerum mirabilium signis id ei vere

provonisse nionstratur. Lupa c[uippe illa nulrix, cjuod
vidolur (piasi magnum exlitisso portontuni , (pialo aut
((uanluiu ost ad demonstrandum douni .^ Corte enim otsi
non morolrix lujia fuit illa, secl boslia, cum commune

fueritamijobus, fiator tamon cjus non hajjotur deus. Quis
autem Roinulum, aut Herculom, aut
prohiliitus est, aut
homines deos dicere, et mori maluit, quam noii
alios talos
dicero? Aut voro ali(pia gonlium colerot intor doos suos
Ronuilum, nisi Romani nominis motus cogorot? Quis porro
numerot, ciuam mulli ([uanlabbot s.ovilia crodulitalis
oooidi, ([uam Chrislum Doum nogaro nialuorunt ? l'roinde
motus quamlibot lovis indiguationis, qu;o ab animis Ro-
manorum, si non fiorot, posseputabaturexistere, compol-
lebat afKpias civitalos positas sub juro romano tanquam
doum coloro Romulum : a Christo autom Deo non solum
oolondo, vorumetiamconfitondo, lantam [lor orlxHii toriTc
Martyrum mulliludinom mclus rovooaro non potuil, non

DE CIVITATE DEI , LIBEK XXH, 239
levis oHensionis animorum, scd immcnsarum variarum-
que paniannn, ct ipsius mortis, qi\x plus caeteris formida-
tnr. Nei[ue lunc Civitas Clnisti, (juamvis adliue peregri-
narelur in terris, et haberet tamen inagnorum agmina
populorum, adversus inipios"]ierseentores suos pro tempo-
rali salute pugnavit ; sed polius ut obtineret a?ternam, non
repugnavit. Ligabantur, includebantur, cacdebantur, tor-
cpiebantur, urebanlur, laniabantur, trueiilabantur, et
multiplicabantur. Non erat eis pro salute pugnare, nisi
salutem pro Salvatore contemnere.
11. Scio in libro Ciceronis tertio, nisi fallor, de Repu-
blica , disputari nullum bellum suscipi a civitate optima,
jiisi aut pro fide, aut pro salute. Quid autem dicat pro
salute, vel intelligi qnam salutem velit, alio loco demons-
trant ; scd liis pcenis, inquit, quas eliam stidtissimi sen-
linnt, egestate, exilio, vinculis, ver])eribus, elabuntur sacpe
privati, ol)lata mortis celeritate. Cixitatibus autem mors
ipsa pocna est, quai videtur a pcena singulos vindieare.
Debet enim constituta sic esse civitas, ut reterna sit. Ita-
cjue nuUus intcritus cst reipublicac naturalis, ut hominis,
in quo mors non modo nccessaria cst verumetiam oplanda ,
perssepe. Civitas autem enm tollilur deletur, exliugui- ,
tur : simUe cst quodain modo ( ut magnis parva confera-

mus ) ac si omnis hic mundusintereatet concidat. » Hoc
ideo dixit Cicero, (piia mundum non interiturum cum
Platonicis sentit. Constat ergo enm pro ea salule bellum
voluisse suscipi a civitate, cpia fit ut inaneat hic civitas, sieut
dicit, a'terna, cjuamvis movientibuset nascentibus singulis ,
sicut perennis est opaeitasole.ic vel lauri, atque hiijumodi

cseterarum arborum, singulorum lapsu ortucpiefoliorum.
Mors quippe, ut dicit, iion hoininum singulorum, sed uni-
versre pcKiia est civilatis, (pire a pcena plernmque singulos
vintllcnl . rii(1(' mcMito qiircritiir, iitrmii roclc focprinl '. Sa-
guntini, (jiiancio univcrsanisuam civitatemintcrirenialue-
runt, c[uam fidcm frangerc, ([ua cum ipsa romana rcpublica
tencbantur in quo suo faclo laudantur ah hominibus ter-
:
rcnae rcipublicac civibus. Scd cjuoniodo buic disputationi

possent obcdirc, non vidcô, ul)i dicilur nulium suscipicn-
duni cssc Ixllum, nisi aut pro fide, aut pro salute : nec
dicitur, si in ununi simul pcriculum iln duo ista concur-
rcrint, ut tcncri allerum sinc altcriu» amissionc non possit,
(juid sit potius eligcndum. Profccto cnim Sagunlini si
salutcm cligcrcnt, fidc\s cis fucrat descranda : si fides tcnen-
da, amiltcnda ntiquc salus, sicut ct factum cst. Salus

aulcni Civilalis l)ci talis cst, nt cjnn fidc ac per fidcm
lcncri, vcl potius ac(juiri possit ; fidc autcm perdita, ad
cam (piisquc vcnirc non possit. Ourc cogitatio firmissimi
ac paticntissimicordis, tolaclanlosJIartyrcsfccil, cinalcm
nc nnuni quidem babuit, vel liabcre potnit, quando est
deus crcditus llomuhis.
CAriT YII.
Quod iil vutndds in (Vuis/iiin crederet, virtutis fue-

rit (lit,'inir, uon pensaasionis Jmmame.
Skd valdc ridlculum cst dc Romuli falsa divinitate,
cum cle Christo lo(|uimur, faccre mcntionem. Vcrumta-

mcn (lun scxccnlis fcrnK; annis antc Ciceroncm Romulus
1'ucril, at(picil]a ivtas jam fuisse doctrinisdicalur cxculla ;
ut quod ficri non poti^st, omne rcspucrct : cpianto niagis

post scxccntos annos ipslus lcmporc Ciccronis, maximc-
' Vklo ?ni)in lili m, c. t>o.

DE CIVITATE DEI, LIEEH XXIt. 24l
cjiiG postea sub Augusto atque Tiberio, cruditioribus uti-
(|ue tcmpoiibus, resurreclioncm carnis Christi at([uc iii
c(clum ascensioncm , tan(|uam \d quod ficri non potest,

mens humana fcrre non posset, ckidenstpie ab auribus
cordibusque respueret, nisi cam fieri potuisse, atque fac-
tam esse Divinitas ipsius vcritatis, vclvcritas Piiinilatis,
ct contestanlia niiraculoriun signa monstrarcnt ; ut tcr-
rentibus et contradicentibus tam muitis tanu[uc magnis
persccutionibus, pra^ccdcns in Cliristo, dcindc ad novum
saeculum in cactcris sccutura rcsurrcclioat(|ue imiuortali-
tas carnis et fidclissime crederetur, et praedicaretur intre-
pide, ct perorbem terrrc pulhdatura foecundius cum

Martyrum sanguine sercrclur. Legcbanturcnim pracconia
pra?ccdentia Pro|ihclarum, concurrclxinl oslenta virtu-
tum, ct persuadcbatur vcritas nova consuetudini , non
contraria rationi, donec orbis terra; , ([ui persequebatui'
furore, sequcretur fidc.
(fcVWWW-WM-VWWV^^VWi-WM VWtWVt WW-WWVWI VW^^WVfWVWWWWVWWWWV^
:i:i i , CAPUT VIII.
De miracitlis, qitce itt mttnchts in Clwistiim crederet

facla siint, et ficri mitndo credente non desinitnt.
CuR, inquiunt, nunc illa miracula, qure pr.-cdicatis

facta esse, non liunt? Possem qnidcm dicere ncccssaria
fuisse prius quam crcdcret mundus, ad hoc ut crcdcret

mundus. Quisquis adhuc prodigia ut credat inquirit, mag-
niuu cst ipse prodigium, qui muudo crcdenlc non cre-
dit. Ycrum lioc idco dicunt, ut ncc tunc illa miracula facla
fuisse credantur. Unde crgo tanta iidc Christus usque-
([uaquc cantatur in cceUim cum carnc sublatus.^ Unde
cxi. IG
ft45 S. AUGISTINI EPISCOPI
tcniporil)us cruditis, et onine quod fieri non potest res-
pucnlibus, sine ullis niiraculis nimium mirabiliter incro-
dil)ilia crodidit muiuUis? An fortc crcdibilia fuisse, ct
ideo credita csse dicturi sunt Cur crgo ipsi non crcdunt ?
?
Brevis est igitur nostra complcxio « Aut incredibilis rei,

;
(juie non videbatur, alia incrcdibilia, quae tamcn fiebant
et vidcbantur, fccerunt fidcm ; aut certe rcs ita credibilis,
ut nullis (juibus pcrsuadcrclur miraculis indigeret, isto-

rum nimiam redarguil infidclilatem. » Hoc ad relcllendos
vanissimos dixcrini. Nam iacta csse niulta miracula, quae
attestarcntur illi uni grandi salubrique miraciUo, (juo
Christus in coelum (;um carne in ([ua resurrexit, ascen-
dit, negarc non possumus. In eisdem (|uippe veracissimis
libris cuncta conscripta sunt, ct quae facta sunt, ct propter
quod credcnduni iacla sunt. Haec, ut fidcm iacercnt, in-
notuerunt; haec per fidem, cpiam fecerunt, mullo clarius
innolcscunt. Leguntur (|uippc in popuhs, ut crcdantur;
ncc in populis lamcn nisi crcdita lcgercnlur. Nam cliam
nunc fiunt mlracula in ejus nomine, sive per sacramenta
ejus, sivc per orationcs vd mcmorias sanctorum cjus; scd
non cadcm claritalc illustrantur , ut tanta (juanta illa
gloria diiVamcntur. Canon (juippe sacrarum Littcrarum ,
quem delinitum esse oporlebat. ilia iacit ubi(|ue recitari,

cl mcmoriae cunctorum inluercre populorum : haec autem
ubicumquc iluiil, il)i sciunlur vix a lola ipsa civitate vcl
quocumque commancntium loco. Nam plerumque etiam
ibi paucissimi sciunt, ignorantibus c;ct(!ris, maxime si
magna sit civitas; cl(juando alibi aliisquc narranlur, non

tanta ea commcndat auctoritas , ul sine diliicidlate vel
dubitalione crcdanlur, quamvis Christianis iidclibus a fi-
delibus indicenlur.
IL Sliraculum, quod Mcdiolani factum est, cum illic
l
essomus , (juando illuminatiis est caccus , ad multorum
DE CIVITATE DEI, LIBER XXII. 243
notitiam potuit pervenire, quia et grandis est civitas, et
ibi erat tunc imporator , et immenso populo teste res gesta
est , concurrente ad corpora martyrum Protasii et Gervasii:
quae cum laterent, et penitus nescirentur, episcopo
Ambrosioper somnium revelata repertasunt' ; ubi caecus
ille, dcpulsis veteribus tencbris, diom vidit.
III. Apud Carthaginem autem quis novit, praeter ad-

modum paucissimos, salutem, qu,e facta cst Innoccntio
Exadvocato vicarioe pmelectur.Te , ubi nos intertuimus, et
oculis aspeximus nostris? Venienles enim de transma-
rinis , me et tratrem meum Alypium, nondum quidem
"Ciericos, sedjamDeo servientes, ut erat cum tota domo
sua religiosissimus , ipse suscepcrat, et apud eum tunc
>liabitabamus. Curabatur a medicis ; fistulas, ([uas numc-
irosas atque perplcxas habuit in posteriore atque ima cor-
iporis parte, jam secuerant ei, et artis suae caetera medica-
imcntis agcbant. Passus autem fucrat in seclione illa et
diuturnos et acerlios dolores. Sed unus inter multos sinus
[Ifefellerat medicos, atque ita latucrat , ut eum non tan-
gerent, quem "ferro aperire debuerant. Denique sanatis
omnibus qufe aperta curabant iste remanserat solus, cui ,
frustra impendebatur labor. Quas moras ille suspeclas

habens, multuni([ue formidansne iterumsecaretur, quod
ei prcTpdixerat alius medicus domesticus cjus, quem non
admiserant illi , ut sallem videret , cum primum sectus est,

quomodoidfacerent, iratusqueillum domo abjecerat, vix-
que receperat, erupit, atc[ueait « Iterum me secturiestis? :
Ad ilhus, cjuem noluistis.esse pr.icsentem , verba venlurus

sum? D Irridere illi medicum imperitum , metumque ho-
midisbonisverbis promissionibusque lenire. Praetericrunt
etalii dies plurimi, nihilque proficiebat omne quod fiel)at.
Me dici tamen iii sua pollicitatione persistebant , non se

, >.Vi<lnUhilK,Wnfefs;«!'^'.l i'''! i'!' /fliiJCill li;.'> ifli .)i,i'l ) .b , ?ll'
10.
244 s. AiT.rsTiNi npiscopi ,
Ulum sinum ferro , sed racdicaiiicnlis esse clausuros. Adliii

buerunt el alium grandacvum jam medicum , satisque ia |
illa artc laudatum ( adluic cniin vivcbat ) Annnoniiun,

cjui, loco inspccto, idcm (juod illi ex corum diligentia pe-
riliaque promisit. Cujus ille iiictus anetorilale securus,

domestico suo medico , c[ui futuram prsedixerat aliam sec-
lioneni faceta hilavitale, velut jam salvus, illusit. Quid
plura? Postea tot dies.inaniter consumpti Iransierunt, ut
fessi atque confusi faterentur eum nisi ferro nullo modo
posse sanari. Expavit, expailuit nimio limore turbatus :
atque ubi se collcgit, farique potuit, abire illosjussit , et
amplius non accedere, nec aliud occurrit fatigato

'
ad se
lacrymis etilla jamnecessitateconstriclo, nisi ut adliiberct
Alcxandrinum (jucmdam.quitunc cliirurgns mirabilis ha-
bebatur, ut ipse facerctquod al) iilis fieri nolcbatjiratus.
Scd postea quam venit ille , lal)oremque iUorum in cica-

tricibus sicut arlifcx vidit, boni viri functus ofllcio, per-
suasit liomini ut dli potius ([ui in eo tantuni laboraverant,
quanluni ipse inspicicns niirabatur, curationis suae fine
fruerentur, adjiciens (jnod revera nisi sectus esset, salvus
esse non possct; scd valde al)borrere a suis moribus, ut
liominibus ((uorum arliliciosissimam operam, industriam,
diligentiam admirans in cicatricibus ejus videret, propter
exigimm (|Uod remansit palmam tanti inboris auferret.
,
Keddili sunt animo cjus, ct jilacuit ut codcm Alcxandrino.

assistcnte ipsi sinum illum fcrro, cjui jam consensu om-
nium aliter insanabilis putabatur , aperircnt. Quae res
dilata cst in consecpicntcm diem. Scd cum al)iissent illi

,
ex moerorc nimio domini tantus est in domo ilJa exortus

dolor, ut tnn(|uam funeris planctiis vix comprimeretur a
nobis. \'isitabant eum (juolidie sancti viri, cpiscopus tunc
Uzalensis, beata; mcmorioeSaturninus, et presbytcr G("lo-
sus , ae diaconi Carthagincnsis Ecclesiae : iji quibuscral,
,
, ,
DE CIVITATE DEI , LIBEU XXU. 245

el cx qiiibiis solus est nunc in rcbus humanis ,
jam cpis-
copus cum lionore a nobis dclnto nominandus Aurelius
cum qno recordanlcs mirabilla opcra Dci, deliac rc snepe
sumus cumc[ue valde mcminissc quod comme-
colloculi ,
,
moramus, invenimus. Qiii cum eum, sicut solebant, ves-

perc visitarcnt, rogavit cos miseraljilibns lacrymis, ut
mane dignarenlur essc prrescntes suo funeri potius quam
dolori. Tanlus enini cuni nietus cx prioriljus invaserat
poenis, ut se inter mcdicorum manus non dubitaret csse
moriturum. Consolali sunt eum illi, et liortali ut in Peo
fideret, ejusque voluntatem viriliter ferret. Indc ad ora-
tionem ingressi sumus : ul)i nobis cx morc genua figen-
tibus, atque incumbentibus tcrrfc, illc sc ita projecit,
tanf[uam fuisset alii[ao iinpellenle graviter prostratus, et
crepil orare : ([uilnis modis, ([uoatrectu, (pio motu animi,
qud fluvio lacrvmarum quibus gemilibus atque singul-
,
tibus suceutientibus omnia membra cjus ct peneinterclu-

dcntibus spirilum, quis ullis cxplicet verl)is.? IJlrum
orarent alii , ncc in hcxc corum avcrtcrctur intentio, nes-
ciebam. Ego tamen prorsus orare non potcramhoc tan- :
tummo:lobr(nitcrincordemeodi\i:((Dnmiac,quastuorum
precesexaudis, sihasnoncxaiulis? » Nihilenim mihivide-
batur addi jam posse , nisi ut expiraret orando. Sur-
rcximus et aecepta ab ejiiscopo benodictionc discessimus
,
rogante illo ut maue adessent, illis ut rcquo animo esset

hortantibus. Illuxit dies qui metuebatur, aderant servi Dei,
sicut se afiuturos esse promiscrant : ingressi sunt medici
paranlur omnia f[urc hora illa poscebat, tremenda ferra-
menta jiroferuntur, atlonilis suspensisque onniibus. Eis
autem, quorum crat m:i jor auctoritas , defectum aninii ejus
consolando erigenlibus, ad maiuis seeturi membra inlec-
lulocomponuntur, solvunturnodi ligamenlorum, nudatur
locus, inspicit medicus, etsecandum illum slnum armalus
Sl46 S. AUGUSTIM EPISCOPI
atqiui uilcnlus iaquirit. Scrulalur oculis, digilisquc coii-

trectat ; tentat deniquc modis oninibus : invcnit firmissimara
cicatricem. Jam illa Lclitia et laus atcjue graliarum actio
niisericordi ct omiiipotentiDeo ,
qurcfusa est orc oninium
lacryniantibus gaudiis, non cst committcnda meis verbis;
cogitetur potius quam dicatur. ,j ^, ^^
IV. In eadem Cartbagine Innoccntia rcligiosissima loc-

mina, de primariis ipsius civitatls, in mamilla canerura
habebat : rem sicut medici dicunt nuHis medicainenti§
, ,
sanabilem. Aut ergo pnccidi solet, et a corpore scparari

mcmbrum ubi nascitur : aut ut aliquanto homo diutius
vivat,tamen inde morte quamlibet tardius aQutura sccun- ,
dum , ut ferunt, sententiam omnis est omit-

Hippocratis
tcndacuratio. Hoc illa apcrito mcdico ct suse domui fami-
liarissimo acceperat, et ad sohim Deum se orando convcr-
terat. Admonetur in somnis , appropinquante Pascha , ut
in parte lceminarum observanliadbaplisterium, qusecum-
que iih baptizata primitus occurrisset , signaret ei locum
sjgno Christi : fecit , ct confestim sanitas consecuta est.
Medicus sane, quieidixerat utnihil curationis adhiberct,
si paiJo diutius vellet viverc, cum inspexisset eam postea,
et sanissimam comperisset, quam priushabere illud malum
tah inspcctione cognoverat ,
quaesivit ab ea vehementer
quid adhibuissct; cupiens, quantum intelJigi datur, nosse
medicamcntum ,
quo Hippocratis dcfinitio vinccretur.
Cimfique ab eaquidfactumcssetaudisset, voce velut con-
temncntis ct vultu , it;i ut illa metucret , ne ahquod con-
tiunehosum verl)um proferret in Christum, rchgiosa
urbanitate rcspondisse fertur « Pulabam inquit, magnum
: ,
ahquid te mihi f uisse dicturam. » Atque illa jam exhorres-

cente, mox addidit : « Qiiicl i;raude ftcit Chrislus sanarc
cancriun, qui quatiiiduaiium morluum suscilavil'.^ » Hoc
< Joan. xir.,ii;.i;:. i!ii;lli in?jMi:; r:i:j ,:j)j'jiJrjift .;... , .. , .,J.
DE CIVlXATli DEI, LIBKll XXll. 247
cum audissem, et vehcmenterstomacharcr, in illa civilale
atquc m persona,non utique obscuia faclum lam

illa ,
injjens miraculum sic lalcie, hiiic eam el admonendam et

peneobjurgandam putavi.Qn.Tcum mihi lesponchssetnon
se inde tacuisse, quieslvi alj eis, qnasfbrle tunematronas
amicissimas secum habclât ntrum lioc antea scissent.
,
Responderunt se omnino nescisse. Ecce, in(juam, quomodo

non taces, ut nec ista? aiidiant, ([u;e tibi tanta lamiliarilate
junguntur.Etquia i)revitcr ab caquaesiverani, feci ut, illis
audientibusmu]lum(|iieniirantil)usctgloriricaiilibusDeum,
totum ex ordine, quemadmodum gcsLum fiierit, indicaret.
V. Medicum ({uemdam podagrum in eadem urbe, ([ui
cum dcdissetnomcnadbaptismum, et pridie (piam lâpti-
zarctur, in somnis.a jiueris nigris cirratis ,

quos intelhgcbat
daemones, baptizaricodcm annoprohibitus fuisset, eistiue
non obtemperans , etiam conculeantibus pedes ejus in

dolorem acerrimum ,
qualem nuiKpiam expertus cst , isset,
magis(|ue eos vinccns lavacro regencralionis, uLvoverat,

ablui non distulissct, in baptismate ipso non soluni do-
lore, quo ultra sohtum eruciabatur vcrumctiam poda- ,
gra earuisse, nec amphus, cum diu posLea vixisscl, pedcs

doluisse quis novit? Nos tanien iiovimus, et paucissimi fra-
tres ad quos id potuit pervenire. ; . ,
VI. Ex mimo ciuidam Curuljitanus, non solum a para-

lysi , verumetiam ab informi pundcre gcnitahum, cum
baptizaretur, salvus eHectusest; ct liberatus uLi-upic mo-
lestia, tanquam mali niliil haljuisset in corpore, de fonte
regenerationis asccndit. Quis hoc praetcr Curubiin novit,
ct praeter rarissimos ali([uos, qui hoc ubicumquc audire
potuerunt? Nos antem cum hoc comperisscmus, jubentc
sanclo episcopo Aurelio , etiain iiL venircL Cartliagincm
fcciir.us : ([uamvis a tahbiis piius audierimus , de tjuorum
fide didsitare non possemus.
2-18 s. Akiusti.m eimscopi
A'1J. Vir Tribuiiiliiis Ilcspcriiis npiul nos esl, Iiahct in
territorio Fiissalensi fiinduiii Zuhwli appellntum, ubi
cuiii allliclione aninialium ct servorum suorum domum
suam spiriluum maliiinorum vim noxiam pcrpeti compe-
rissct , rogavil nosfros, me al)scnte, prcshyteros, iit ali-
quis corum illo pergeret, cujus orationibus cederent. Per-

rcxlt unus, obtulit ibi sacrificium corporis Christi, orans
quantum potuit , ut cessarct illa vexatio : Deo protinus

miserante cessavit. Acceperat autem ab amico suo terram
sanctam de Jerosolymis allatam , ubi sepultus Christus
die tcrtio resurrcxit ; camquc suspcnderat in cubiculo suo,
ne quid mali ctiam ipsc patcrctur. At ubi donius ejus ab
illa infestatione purgata est ,
quid de illa terrafieret, co-
gitabat; ([uam diutius iu culiiculo suo rcvcrenli.n causa
habcrc nolcbat. Forteaccidit, ut cgo ct collega tuncmeus
episcopus Synitensis ecclesi;c Maximinus in proximo esse-
mus : ut vcnircmns rogavit , et venimus. Cumquc nobis
omnia relulissct, eliam hoc pctivit, ut infodcretur ali-
cubi , atque il)i orationum locus fieret, ubi ctiam possent

Chrisliani ad celebranda ([uae Dei sunt congregari. Non
reslitimus : factum cst. Erat ibi jiivcnis ]iaralyticus rus-
ticauus : lioc audito ]->etivit a parcntibus suis, ut illum ad
cum locum sanctum non cunctanter alFcrrent. Quo cum
fuisset allatus, oravit, alqucinde continuo pedibus suis
salvus absccssit.
VIII. Vicloriana dicilur villa , ab Ilippone regio minus
triginta millibus abest. Memoria 3Iartyrum ibiest Medio-
lancusiimi Protasii ct Gcrvasii. Portatus est eo (juidam
adolcsccns, ([iii cum dic mcdio lcmporc rrstatis c(juum
ablucrcl iu fliiminis gurgite, dapmonem incurrit. Ibi cum
jaccrct vcl morti]iroximus, vcl siinillimus mortuo, ad ves-
|icrtinos ilhic hymnos ct oralioncs cum ancillis suis et
iiuibusdam sanctimonialibus cx more doniina possessionis

,,
UE CIVITATE DEl, LIHEU \XI1. 249

intiavil ; aU[ao hymnos cantare creperunt. Qua voce illo
quasi poroussus, cxcussus est : et cum terribili fremitu al-

tareapprehcnsum niovore non audens sive non valcns ,
tanquam oo fucrit alligatus, aut aHixus, tonol)at et cum :
grandi ojulalu i>arci sihi rogans , confitcbatur ubi adolos-

centem, et quando, ct quomodo invaserit. Postremo se
exiturum cssc dcnuntians , monibra ojus singula nomi-
nabat, ([uac se amputaturum exions niinabatur : atque
inter hcTc vcrba disccssit ab hominc. Scd oculus ejus in
maxillam fusus , tenui venula ab intoriorc ([uasi radice
pendobal, totuniquo ojusmedium, (juod nitôllum fuorat,
albicavcrat. Quo viso qui aderant , ( concurrcrant autem
etiam alii vocibus cjus acciti, ct se omncs in orationem
pro illo straverant, )(iuamviseumsanamontostaro gaude-
rent, rursus tamcn propter oculum ojus contristati^ me-
dicum qu;orcndum csso dicebant. Ibi maritus sororis ejus,
qui eum illo detulerat,
Potens cst, inquit, Dcus sanctorum
«
orationibus, dcTmonom, lumon rcddcrc. » Tunc,

([ui fugavit
sicut potuit, oculum lapsum at(|uc pcndontom, locosuo,
revocatum ligavit orario nec nisi post scptem dics pu-
:
tavit csse solvendum. Quod cum fccissct , sanissimum

invenit. Sanati sunt illio et alii , de ([uibus diccre lon-
gum cst.
IX. Hipponensem quamdam virginem scio , cum se

oloo porunxisset , cui pvo ilia orans prcsbytor instillavcrat
lacrymassuas, mox adtcmonio fuissc sanatam. Scio oliam
episcopum semel pro adolescente, quemnon vidit, orasse,
illum([uc illico d.cmonc caruisse.
X. Erat ([uidam scnox Florcntius Hipponcnsis nostor
liomo roligiosus ct paupor, sartoris se arlo pasccbat, ca-
sulam pordidcrat, ct unde sibi emerct nou liabo]);il : ad
Vigenti ^lartyrcs, quorum Momoria apud nos ost colober-
rima , clara voce , ut vcslirclur , oravil. Audicrunl cum
,,
•2;")0 -S. ALGlSTtKI EPISCOPI

adolcsccnlcs , (lui lorle adeiaut inisorcs; cumque disco-
denlera cxagitanlcs proseqiicbantur ;

quasi a Martyribus
quinquagcnns foUcs unde veslimcnLumcmcrct, pcti-
(3),
visscl. At illc lacitusambulans cjcctum grandcm piscem
,
palpitantcni vidit in litlorc, cumquc illis lavcr.tibus atque

adjuvantil)us apprchendit, ct cuidamcoquo, Catoso no-
mine, bcuc Cbrisliano, ad co([uinam conditariam, indi-
cans (juid gcstum sit , trcccntis folbbus vcndidit lanam ,
comparare indc disponens, ut uxor cjus c[Uomodo possel,

ci (juo iuducrctur, clliccrct. Scdco(puisconcidcns ]MSccm,
annulum aurcum in vcntriculo cjus invcnit , moxquc misc-

ralionc llcxus, ct rcligione pcrterritus, bomini cum rcd-
didit, diccns : « Ecce quomodo Viginti .Marlyrcs te vcs-
ticrunt. »
XI. Ad aquas Til)ibtanas cpiscopo aflcrcnte Pr.TJecto
rcliquias martyris gloriosissimi Stcpbani , ad cjus Mcmo-
riam venicbat magme multitudinis concursus ct occur-
sus. Ibi caeca mulicr, ut ad cpiscopum portanlcm ducc-
retur, oravit : Oorcs, quos fcrebat, dcdit; rcccpit, oculis
admovit, protuiusvidit. Stupcnlibus quiadcraut, prycibat
exultans, viam carpcns , ct vitc duccm ullerius non re-
quirens.
XII. Memorati Memoriam Martyris, qiia; posita est iu
castcllo Sinilcnsi, ([uod Hi[)ponensi coloniaj vicinum est
ejusdcm loci Lucillus episcopus, populo praeccdcntc at([ue
scqucnte portabat. Fistula, cujus molcstia jamdiu labo-

raverat, ct famillarissimi sui medici ,
qui cam sccaret
oppcricbatur manus, illius pine sarcinae vcctatione , re-
pcntc sanata cst : nam dcinccjis eani in suo cor[)orc non
invcnit.
XIII. Euchariuscst prcsbytercx Ilisiiania ,Calamsba-
bitat, vctcri morbo calculi laborabal; pcr Mcmoriam su-
pradicUiMarlyris, quam Possidius illo advcxit cpiscopus,
,
DE CIVITATE DEl , LIDEU XXII. 251

salvus liictns cst. Idem
morbo alio proevales-
ipse postea
leiiLe, morluussic jacebat, ut ei jam pollices ligarentur :
opitulatione memorali Martyris, eum de Memoria ejus

rcportata fuisset et superjacentis corpusmissa ipsiuspres-
hyteri tunica, suscitatus est.
XIV. Fuit ibi vir in ordine suo primarius, nominc
Martialis, xvo jam gravis, et multum a rebgionc abhor-
rens ehristiana. Habebat sane fidelem filiam et generum ,
eodeni anno baptizatum. Qui cum eum gegrotantem multis

it magnis lacrymis rogarcnt, iit Christianus fieret, pror-
sus abnuit, eosque a se turbida indignationc submovit.
Visum est gcnero ejus , ut iret ad Memoriam sancti Ste-
phani et illie pro eo quantum posset oraret, utDeusilli
daretmcntcm Jjonam, qua credere non diHcrret in Chris-
tum. Fccit hoc ingcnti gcmilu et fletu, et sinceriter ar-
dente pietatis affectu : deinde abscedens, aliquid de aUari
floruni, quod occurrit , tulit ; eique , cum jam nox esset
ad caput posuit tum dormitum est. Et ccce ante dilu-
:
lulum clamat, ut ad episcopum currerctur, qui mecum

lorte tunc erat apud Hipponem. Cum ergo audisset eum
absentem vcnire prcsby teros postulavit. Vcnerunt cre-
, ,
dere se dixit admirantibus atque gaudcntibus omnibus ,

,
baptizatus est. Hoc, (|uandiu vixit in ore habebat , :
<( Christeaccipespiritum mcum : » cum h,'ce verba bcalis-

siini Stepliani, quandolapidatus est a Judoeis ', ultinia fuisse
ncsciret ,
qu.x» huic quof[ue idtima fuerunt : nam non
multo post ctiam ipse defunctus est.
XV. Sanati sunt ilJic pcr eumdem Martyrem etiam po-
dagri duo, unus civis, percgrinus unus : scd civis omni
modo ,
pcregrinus autem per revelationem quid adhiberct
quando dolcrct, audivit ; ct cum hoc fcccrit, dolor con-
tinuo conquiescit.
252 s. AUGrsTiNi Episcoi-i
XVI. Aiuliirus nonicncst fundi , ubi ecclesia cst, ct in

ea Mcnioria Stcpliani martyris. Pucrum ([uemdani par-
vulum, cumin area luderet, cxorbitantes hoves, qui vehi-
culum Irahcbant, rota ohtrivcrunl, ct conftstim palpilavit
cx]iirans. llunc matcr arrcplum ad camdcm Mcnioriam
posuil 5 ct non sokim rcvixit , vcrumetiam illrcsus appa-
'
ruit. o
'I
^•'|
,'i. '
," .' . .
XVII. Sanctimoniahs c{urcdamm vicnia posscssionc, (pi(c

Caspaliana dicilur , cum .cgritudinc laborarct, ac dcspc-
rarctur,ad eamdcm Memoriam lunicacjus allatacst ([i\x :
antecpiam rcvocarctur, illa dcfuncta cst. Ilac lamcn tu-

nicaopcrucrunt cadavcr ejusparentcs, ct, rcccpto spirilu,
''
salva facta est.
XVIII. Apud Hipponem Bassus quidam Syrus ad Mcmo-
riam cjusdcm Martyris orabat pro ;rgrotantc etperichtante
filia , cocpie sccuni vestem cjus atlulcrat : cuni eccc pucri
dc domo cucurrerunt, qui ci mortuam nuntiarcnt. Scd
cuni , orantc illo, ab aniicis cjns cxcipcrcnlur ,
prohibuc-
runt cos illi diccrc, nc pcr puljlicum plangcrct. Qui cum
domum rcdisset jam suorum ejulatibus pcrsonantcm, ct
vestem fili.ie, quam ferebal, super cam projecisset, reddita
cst vit;c.
XIX. Rursus ibidcm apud nos Irena?i ciijusdam col-

lectarii filius ;egritudlne extinctus est. Cumque corpus
jaccrct cxaninic, atcpie a Ingcntibusct iMmcntantibus cxc-
quiae pararcntur , amicorum cjus quid;uii inter alio-
rum consohuitium verba suggessit , ut ejusdera Martyris

olco corpus pcrungueretur. Factnm est, et revixit.
XX. Itcm([uc apud nos vir Trilnniitius Elcusinus su-

pcr M(inori;nn M;u'lvris, qupcinsnburbano cjus cst, acgri-
tudinc c\ani\n;ituni posnit infanliiliim flliuni : et post
orationcm, (ju;un cuui multis laciyniisibi fudil, vivcnlcm

Icvavil.
DE C.IVITATK DEI, tlBF.n XXII. 253
XXI, Quid faciam ? Urget hujus operis implendi pro-
utnon liic possim oninia commemorare qune scio
missio, :
et procul tluljio plc'ri(|ue nostrorum, cum h?eclegent, do-

lebunt me tain nuiila prretcrniisisse, ([ure ulic[ue mecum
sciunt. Quos jam nuue, ut ignoscant, rogo , et cogitent
(]uam prolixi laboris sit non iacere

lacere, cpiod me liic
enim miracuLi .sanita-

suscepti operis necessitas cogit. Si
tum, ut aha taceam, ea lantummodo vehm scnl)ere, tpise
per hunc Martyrem id est, gloriosissimum Steplianum,
,
iacta sunt in colonia Calamcnsi, et in nostra ,

plurimi
conficiondi sunthbri : nec tamen omnia colhgi poterunt,
sedtantum de ([uibus hi)elh dati sunt, ([ui recilarentur in
populis. Id nanK[ue fieri voluimus, cum videremus anli-
c[uis similia divinarum signa virtulum eliam noslris tem-
poribus frec[uentari non debere mulLorum notitiae
; ct ea
deperire. Nondum autem ])iennium (4) ex ([uo apud
est ,
Hipponem regiuin ccei)it esse ista Memoria, et mullis,

quodnol)is certissimum est, non datis libellis, de iis c[U8e
rairabiliter facta sunt, illi i[)si qui datisunt adsepluaginta

ferme numerum pervencrant, c[uando ista conscripsi. Ga-
lamrc vero, ubi et ipsa Mcinoria prius esse coepit, et cre-;
brius dantur, incomparabili niulliludine superant.
XXII. Uzah etiam ', quoe colonia Uticae vicina est, multa
prscelara pcr eumdem Martyrem facta cognovimus cujus :
ibi Memoria longe prius quara apud nos, ab episcopo
Evodio constituta cst. Sed libeLIorum dandorum ibi con-

suetudo nonest, vel pollus non fuit nam fortasse lumc :
essejam coepil. Cuni cniinnupcrilhc essemus, Pelroniam

clarissimara fcerainam, c[ua: ibi mirabihter cx magno atcpie
chuturno, inc[uo medicoruraadjutoria cuncta defecerant,

langnorc sanata csl, hortati sumus, volcnte supradictoloci
episcopo , utlibcllum darct, cjui rccitarelur in [)opulo j et
'Vkle Scr. 323 ct 32(. neciion librum dc miiactilis S. Stephani.

,
254 S. AUGIISTINI EPISCOPI
quod hic rc-

ol)e(lienlissinie paruit. In qiio posuit ctiam,
ticeVe non possiim, quamvis ad ea, quse hoc opus urgenf,

festinaro compcllnr. A (|uodam Judnpodixitsibi fuissepor-
suasimi, ut annulum tapillatiocingulo inscreret, (juosul)
omni vcste ad nuda corporis cingeretur qui annuhis ha- :
beret sub gemma lapidem in renibus invcntum bovis.

Hoc alligala ([uasi remedio ad sancti Martyris limina ve-
nicbat. Sed profecta a Cartbaginc, cum in confinio ilumi-
nis Bagradrê in sua possessione mansisset, surgens ut itcr
peragerct, antc pcdcssuos illum jaccntcm annulum vidit,
ct capillaliam /onam, ([ua fuerat alligatus, mirata tenta-

vit. Quam cum omnino suis nodis firmissimis, sicut fuerat,
comperisset astrictam, crepuisso atque exiluisse annulum
suspicata est : (pii etiam ipsc cum integerrigimus fuissel
inventus , fulurac salutis quodam inodo pignus de tanto
miraculo se accepissepraesumpsit, alque ilhid' vinciilum
solvens, simul cum oodcm annulo, projecit in Ihimcn. Non
credunt hoc, ([ui ctiam Dominum Jesum per intcgra vir-
ginalia matris cnixum, et ad Discipulos, ostiis clausis, in-
gressum fuissc non credunt : sed hoc certe qiiaprant, ot

siverum invenerent, iila credant. Clarissima foemina est,
nobilitcr nata, nol)ihter nupta, Cartliagini habitat : ampla
civitas, amjila persona rem quaerentes latere Bon sinit.
Martyr cerle ipso , ([uo imjietranlc illa sanata cst , in fi-
lium jjcrmancntis virginiscredidit, in cumqui, ostiis clau-

sis, ad Discipulos ingressus est, credidit postremo, prop- :
ter (juod omnia ista dicuntur a nol>is, in eum qui ascendit ,
in ccelum cum carnc, in qua rcsurrexerat, civdidit •, ct
ideo per cum tant;i fiunt (juia jiro ista fide animam
, po-
suit. Fiunt ergo etiam nunc multa miracula, eodem Dco
faciculo pcr (juos vult , ct ([U(>madniodinu vult, (jui ct
illa (|u;« lci;inius iccit r sodisL;i nw siniilit«r-innotcscun(

,,,
DE CIVITATE DEI, LIBER XXII. 255

ncqiie iit non excidant animo, quasi glarea memoriae,
crcbra lcctione tunduntur. Nam ct ubi diligcntia cst
qu.TC nunc apud nos csse ca^pil , ut libclli eorum , cpii be-
neficia pcrci]iiunt, recitcntur in populo, semcl hoc au-
diunt (|ui adsunt ,
plurcsquc non adsunt , ut ncc illi, qui
JiOucrunl, post aliquot dies, quod audierunt , mcnte
retincant ,quisquam reperiatur illorum qui ei
cl vix ,
quem non indicet quod audivit.

alTuisse cognoverit ,
'
XXIII. Unum est apud nos flictum non majus ([uam ,
illa qufp dixi sed t.;m clarum at(iuc illustre miracidum

,
ut nulium arbitrer esse Hipponcnsium qui Iioc non vel ,
vidcrit, vel didicerit nullum ([ui oblivisci uUa ratione

,
poluerit. Decem ([uidam fratrcs (

quorum scptcm sunl
marcs , trcs fcemiufe ) dc C;esarea Cap[">adoci;ie suorum
civium non ignobiles , maledicto matris rccenti ,

[wtris
eorum obilu destitut?c, c[ure injuriam sibi ab cis factam
accrbissime tulit, tali [icena sunt divinitus cocrciti, ut
horribilitcr ([uaterentur onnics trcmore membrorum : in
c[ua foedissima specie oculos suorum civium non fcrentes
qua([uaversum cuique ire visum est , tolo pcne vagaban-
tur orlje romano. Ex his ctiam ad nos venerunt duo
frater et soror , Paulus et Palladia , multis aliis locis mi-
seria diframantejamcognili. Venerunt autem ante Pascha
fcrme dies cjuindecim, ccclcsiam c[uotidie, et in ea Me-
moriam gloriosissimi Ste[3hani f'rc([ucntabant , orantes ut
jam sibi ])lacaretur Dcus, et salutem pristinam redderct.
Et illic , et quacumciue ibant couvertebant in sc civitalis
,
aspectum. Nonnulli, c[ui cos alibi viderant, causamque

tremoris eorum noverant , aliis , ut cuic[ue poterant , in-
dicabant. Venit et Pascha, alquei[iso die Dominico mane,
cum jam frec[uens jio^nilus pr:escns csset, et loci sancli
cancellos, ubi Martyrium crat, idcm juvenis orans tenerct,
rcijcnte jirostratus cst, ct dorniiciUi simillimus jacjuit :
256 S. AUGUSTINI EPISCOPI ,
nou tamcn trcmcns, sicut etiam per somnum solebat. Stu-

pcnlihus, (|ui adcrant, atquc aliis pavenliiius , aliis do-
lcMitilju.s, cum cuni cjuidam vellcnl crigerc, nonnulli pro-
liibuerunt, et potius exituni expcctandum essc dixerunt.
Et ecce surrexit, et non trcmebat, ciuoniam sanatus erat,
ct stabat incolumis, intucns Inlucntcs. Ouis crgo se tenuit
a laudibus Dci ? Clamantium gratulantiimique vocibus
ecclesia usquequaque completa est. Inde ad me curritur,

ubi scdcbam jam proccssurus irruit altcr cjuisque post :
altcrum , omnis posterior novum cpiod abus prior

(juasi ,
dixerat, nuntiantes : mcquc gaudcntc et apud me gratias

Deo agcnte , ingreditur etiam ipse cum pluribus, inclina-
tur ad gcnua mca, crigitur ad oscuhnn mcum. Procediraus
ad popuhim, plcna erat ecclesia, pcrsonabat vocilnis gau-
diorum , Deo gratias , Dco laudcs nemine tacente , , liinc
atqucindc clamanlium. Sahuavi popuhim, ctrursus cadem

fcrventiorc voce clamaliant. Facto tandcm silcntio, Scrijv
turarum diviuarum sunt lccta solemnia. Ubi autem ven-
tum est ad mei Sermonis locum , dixi pauca pro tcmpore
et pro illius joeunditatc Lvtitise. Magis enim eos in opere
divino (|uamdamDci cloquentiam, non audire, sed consi-
derare pcrmisi. Nobiscum liomo prandit , et diligentei'
nobis omncm suae ac maternfe fraternseque calamitalis in-
dicavit historiam. Scqucnti ita(|uc die post Scrmoncm

rcdditum , narrationis cjus hbcllum in erastinum populo
recitandum promisi'. Quod cumex Domiuico Paseha! die
terlio ficrcl iu gradibus excdrrc , in qua de supcriore lo-
(picbar loco, fcci staie ainl)0s fratrcs, cum eorum legere-
tur libellus^. Intuebatur popuhis universus sexus utrius-
(juc, uuum stautcm siuc deformi motu, allcram mcmbris
omnibus eontrcmcnlcm. Et ([ui ipsum nou vidcraut, quid
in eo divinoe miscricordiaj faclum esset, iii cjus sorore
Scr. 321. — =ia. 322. 11 '' i •

.
!-) '•
,
DE CIVJTATE DEI , LIBEU XXIf . 257

cernebant. Vidobant enim quid in eo gratulanduni, quid
pro illa esset orandinii. Inter lincc rccitato eorum liljcllo,
de conspectu populi abire eos praecepi •, et de lota ipsa

causa aliquanto diligentius ccrperam disputare, cuni ecce
me disputante, voces alifc de I\Iemoria Martyris nov;Te gra-
tulationis audiuntur. Conversi sunt eo cpii me audiebant,
cceperuntque concurrere. enim ul)i de gradibus des- Illa
cendit, iii (juibus steterat, ad sanctum Marlyrem orarc
I
perrexerat. Qace moxutcanccllos attigit, collapsasimiliter
Velut in somnum, sana surrcxit. Dum ergo requireremus
quid factum fuerit, unde isle strepitus la^tus exliterit, in-
gressi sunt cum ilia in basilicam, ubi cramus, adducentes
eam sanam de Martyris' loco. Tum vero tantus ab utro-
que sexu admirationis clamor exortus est ut vox conti- ,
nuata cum lacrymis non videretur posse (iniri. Perducfa

est ad eum locum, ubi paulo ante steterat tremens. Exul-
tabanteam similem fratri, cui doluerant remansisse dissi-

milem et nondum fusas jircccs suas pro illa, jam tamen
:
praeviam voluntatem tam cito exauditam csse ccrnebant.

Exultabant in Dci laudcm voce sinc vcrbis, tanto sonitu,
quantum aures nostrrc ferre vix posscnt. Quid erat in
cordibus exultantium, nisi fidcs Christi, procpia Stepliani
Sanguis eHusus est ?
\Forte, '.'.'-• '-i- '-- .' •-

?.^ Martjfii. 1 ,
i.'i-' ' :
-'- .-
•-
'':i. , l!--M:! >fy:)>.ir!:-;: 'i'-', -.
-in? ':>.{: :
'.
- '
i !)i'ji:- .?:;jt!.i.i.;/n;-i -::,;'•:[ ;i,:i ., '
:
! ; ;;iiiaiO :.';.< ['-''' -.i'''! :•!•,": ;:' : '.'
-, :! j . i:.J:I:':j:J!;rr.;::- -•; ..';'(-;^^::i :i,!i;i ; .
-•i) rK.ii r. '.izK -i-.y.i :;:!;:: .:, -.

• . :i : . ; .-
•
i i.ih ,ic:\ .v,,;..;ii;:j;-!>:,;,:!i' ,; , . .:: .,,'; •

'-.
I i: , ^]l.::'i'i >'!»li ;,::.; , <iu^: ',:!.: '

, ,
'
-
'',,'!i:1 !'" : i;'i i;>xn-'"i Pri:. i

f!:; I'li.i , ,;, - ' !,; ,
,,
f,xi. 17
,
258 S. AIOUSTINI EPISCOPI
M W'*'» XtX^ VW* VV\^ \A\V \V*V \\\\ VVW W\\ WW \V\\\\\\ W\\ wwww w\\ ww VWVWW
,i >lJ
CAPUT IX.
(^Jiuu/ ii/u\>ers(i fniniaila, qua'perM(irtyres in Christi

/lomiiie Jiunf , ei jldei lestimoniani ferant , qua in
Christuni Martyres creditlerunt.
Cli, nisi liiiic ficlci altcsUintur ista miraciila, in qua

pnedicatur Cliiislus rcsurrcxissc in carnc , et in coe--
lum asccndissc cum carnc ? Quia ct ipsi Martyres hu-
jus fidci martyrcs , id cst, luijus fidci tcslcs fucrunt,
huic fulci tcstimonium pcrhihentcs mundum inimicis-
siniuin ct crudchssiinum pcrtulcrunt; cunujuc, non re-
pugnando , scd moricndo îccrunl. Pro ista fidc mortui
sunt, qui liacc a Domino impetrare possunt, propter cu-
jus nomcn occisi sunl. Pro hac fidc prtTccssit corum mira
paticntia, vil in his miracuhs tanta ista potcntia scquere-
tur. Nam si carnis in oetcrmim rcsurrectio vcl non pracve-
nit in Chrislo , velnon ventura est, sicut proenuntiatur a
Chrislo, vcl sicnt pr.-eininliala est a Prophelis, a quil)us

pra'nuntialus cst Chrislus; eur ct mortui tanta possunt
qui pro ca fidc , ([ua h;r'c rcsurrcctio praedicaUir , occisi
sunt ;'
Sivc cnim Dcus ipsc pcrsc ijisum miro modo, quo
res tcmporalcs opcratur ;rlcrnus, sive pcr suos ministros
isla liiiiîl; et cadcm ipsa quae per niinistros facit, sive
qunedam faciat eti;nnper Martyrum spiritus, sicut pcr ho-
mincs adhuc in corporc constilutos; sive omni;i ista pcr
An^clos, ([uihus invisi1)ihlcr immutahihter , ct incorpo- ,
r;ilil(T impcr;!! , opcrt^liu' ; ul (|u;c |icr Martyres fieri di-

cuntur, ( is or;Mitil)us t;uUum ct impclnmlihus, iion cli;un
opcnuilihus fl;uil; sivc ;di;i islis , :dia illis niodis , (iiii
iiullo inodo compicliciidi :i niorlalibus possunt : ci tamcn
1 .\x-\
nE fiviTATE riEi , LiBFn xxii. 259
atlcstaiUiir liscefidci, in qua carnis in setcrmim rcsurrcc-
tio prsedicatur.
CAPUT \.
iQuaiito dignius honorentur Martfres, quiideo multa

-( mira ohtinent , ut Deus verus colatur, quam dce-
! mones, quiob hoc qucedam faciunt, utipsi diiesse
i credantur.
- Hic forte dicturi sunt cliam deos suos aliqua mira fe-
cisse.Bcne, si jam incipiunl dcos suos nostris mortuis
hominil)us comparan;. An diccnt ctiam sc hai)ere deos ex
hominibus mortuis , sicut Hcrculem sicut Romulum , , si-
cut aliosmultos, quos in dcorum numcrum rcccptos opi-

nantur ? Scd noliis Martyrcs non suut dii : quia unum
eumdemque Ueum et nostrum scimus
Martyrum. Nec ct
tamen miraculis, quse perMemorias nostrorum Martyrum
fiunt, ullo modo comparanda sunt miracula qu.e facta ,
per templa pcrliilientur illorum. Vcrum si ([ua similia vi-

dentur, sicut a Moyse magi Pharaonis', sic eorum dii
victi sunl a Martyrihus noslris. Feccrinit autcm illa d;c-

mones co fastu inipunc supcrbifE ,
quo corum dii cssc vo-
luerunt : faciunt autcm isla Martyres, vel potius Deus
vel orantibus aut cooperantibus eis, ut fidcs illa proficiat,
qua eos, non deos csse noslros, sed uninii Dcum habcre
nobiscum crcdamus. Deniquc illi talibus diis suis et tem-
pla sedificavcrunt , et statucrunt aras, et saccrdotes insti-
tuerunt, ct sacrificia fcccrunt : nos autem Martyribus
nostris non templa sicut diis , sed Mcmorias sicut homi-
' Exoii. viii.
17.
260 S. AUGVSTINI EPISCOPI
iiilnis niorluis ,
quorum apud l)i;uin vivunt spirilus , fa-
bricamus ; nec ibi erigimus allaria , in quibus sacrifice-
mus Marlyril)us , sed uni Deo et Marlyrum et nostro :
.
ad cjuod sacrificium , sicut homincs Dei ,
qni mundum in
pjus conlcssione vicerunt , suo loco et ordine nominan-

tur non lamen a sacerdote qni sacrificat , invocantur.
5 ,
Deo non ipsis sacrificat, quainvis in Memoria sa-

([uippe,
ciificeteorum quia Deisacerdos cst ,nouillorum. Ipsum
:
vero sacrificium corpus est Christi, quod non oQertur ip-

sis, quia hoc suntet ipsi. Quibus igitur potius credenduin
pst miracula faeienlibus? Eis-ne qui se ipsosvolunthaberi
deos ab his quibus ea faciunt ; aii eis qui , uL iu Deiun
credatur quod et Christus est faciunt quidquid mira-
,
,
l)ile faeiunt? Eis-ne qui sacra sua etiam crimina sua

esse voluerunt ; an cis qui nec laudes snas volunt
esse sacra sua , sed totum quod veraciter laudantur,
ad ejus gloriam proficere in qno laudaiUur? In Domino
quippe laudanlur animoe eorum '. Credamus ergo eis et
vera dicentiljus, et mira facientibus. Dicendo cnini vera,

passi sunt, nt posseut facere mira. In eis veris est prjeci-
puuin, (jUdd Christus resurrexit a mortuis, et immorla-
litatem resurreclionis in sua carne prinuis ostendit , cjuam
nobis affuturam , vcl in principio novi saeculi , vel in hu-
jus fiue promisit. .
,.:.
• Psal. xxxiii, 3. . .
• , -,,. .,.,.
.;i:ioil''H; •/''' ^rAili .' . ,. 1 ;ii !i;iii. . .-K):!':
!;;).,:' i;,U':'' i.fi Jii ;...:..
-;i: ' !.' f i;i.- -.ili! r.h U 'i '

••)
-i]tr;i • •i';'j;j:;.; J-j ;':.!. hiii.' iin:-: j < .
rtij'.!'"; '; ii;' '- ;a.it;i'; fc lu : Uui -yA

-ifiii.jii Jii .ii;-: ;'.:' i;>iir t.'i "' '.'.• '.
,
DE CIVITATE DEI, LIBEU X\II. 261
.ui-Auu-:v. ;.,:. -''::' :'

.
(^^pux XI. '

'
-;' i!'-!i j v: ! . rrf;: '.

.
'
i
'-.'' i:: >
Contm Ptatonicos, qni cle naiuralihus elementonun

potiderihus argutnentantur, terrenum corpus in
ccelo esse noti posse.
I. CoNTKA quod magiium T)ei (lonum rntiocinatorcs isti,
« Quorum cogitationcs novit Dominiis, quoniam vanaj

» sunt',)) de ponderibus elemenlorum argumentantur :
([uoniam scilicet magistro Platone didieerunt, mundi duo

corpora maxima atquepostrcma duobus mediis , aercsci-
licct et aqua , cssc copulata atc[UG conjuncta. Ac per lioc
inquiunt , ([uoniani lerra al) liinc sursum vcrsus est pri-
ma, aquam,
si^cunda a([uasuper terram, tertius aer super
([uartum super acra c(elum non polest csse terrcnum cor- •,
pus iii ccelo. Momentis enim propriis, ut ordinem suum

leneanl singula elemeuta liliranlur. Eccc qualibusargu-
,
mcntis omnipotenli;e D"i humana contradicit i)ifirmitas ,
f|iiam possidet vanitas. Quid ergo laciunt in aerc terrena

lot corpora , cum a lerra sit acr terlius? Nisi forte, ([ui
per [ilumarum el [lennarum levitatem donavit avium ter-
rciiis corporibus ut [lorlcntur in aere , immortalibus fac-
tis cor[)oribus liomiuum non [loieril donare virtulcm ,
([ua etiaminsummo ccclo valeant liabitare. Animalia ([uo-

([ue i[isa terrcna, qure volarc non possunt , in ([uibus ct
liomines sunt , siciit sub aqua [jisccs , f[une sunt aquarum
animalia , ita sub terra vivcre debuerunt. Cur ergo non
saltem de seeinulo, idest, dea(|uis, sed de elemenlo tcr-
tio terienum animal carpit lianc vitam? Quare cum per-
' Psul xciii, 1 1.
,
262 S. AIGLSTINI EPISCOPI

tineat adtcnam, in secundo, (juod siipcr tcrram est,
clcmcnto vivcrc si cogatur , continuo suHocalur , et ut
vival , vivil in lerlio? An crral liic ordo clcnicntorum, vel
potius non in nalura rerum, sed in istorum argumcnta-
tionibus dcficit? Omitto dicere ,
quod jam in tertio-deci-
mo lihro di\i , (|uain iiiulla gravia lcrrcna sint corpora ,
sicul piuml)um , ct forniam tamcn al) artificc accipiant
(jua natarevaleanl super aquam : et ut accipiatqualitatera
corpus liumanum ,
qua fcrri in coelum , ct esse possit in
Ctt'lo ,
omnipolcnli Artifici conlradicitur?
II. Jamvcro contra illud (juoddixi superius , ctiam is-
I um considcranles at(juc tractantcs clcmcntorum ordinem,

(juo confidunt , non invcniunt oranino quod dicant. Sic
cslcnim liinc siirsum vcrsus tcrra prima , acjua sccunda ,
tcrtius acr, (juailiim c(clum , ut supcr omnia sit animae

natuia. Nam cl Aristotclcs quintum corpus cam dixitcsse,
ct Plato nullum. Si quinlum cssct, certe supcrius esset
coeteris : cum multo magis superat om-
vero nullum est ,
nia. In lcrrcnocrgo(juid In hac molc quid facit corjiore?
agit sul)tilior omnibus? In hoc pondcre quid agit lcvior
omnibiis? In hac tardilatc (juid agit cclcrior omnibus?

Ila-ne per liujus lam cxccllenlis naturae meritumnon po-
tcrit cflici, ut corpus cjus lcvclur in c(i'lum, cl cum va-
lcatnunc nalura corporum tcrrenoruin dcjirimcrc animas
deorsum, aliquando et animae levare sursum terrena cor-
pora non âlebunt ?
III. Jam si ad coruni miracula vcniamus, (juac facta a

diis suis ojjponunl Martyribus nostris, nonne cliam ipsa
pro nobis faccre omnino proficere ?
, et nobis rcpcrienlur
Nam inler magna miraciila dcorum suorum, jirofccto
magnum illud cst (juod Varro commcmorat, Ycstalcm
,
virgincm , ciim pcriclitarclur lalsa suspicione de stupro ,
cribrum imjilGsse aqua dc Tibcri , ct ad suos judiccs nulla

,
DE CIVITATE rjEl, LIBEU Wll. 26S

ejus parte stillante portasse. Quis a([iiae ponclus supra cri-
brum tenuit? Quis tot cavernis palentilius niliil inclc in
terram cadere pcrmisit? Kesponsuri sunl ; « Alicjuis cleus,
aut alicpiis daemon. » Si deus, nnmciuid major est Deo tjui
fecit hunc mundum ? Si dsemon numciuid potenlior est

,
Angelo, c[ui Deo servit. a c[uo faclus cst munclus? Si ergo

deus minor, vel AngeJus, vel da>nion potuit [londus
humidi elenienti sic suspendere, ut a([uarum viileatur
mulata fuisso nalura : ita-neDeus oiiinijiolens, qui omnia
i[jsc crcavit clcmenta , terrcno corpoii grave pondus au-
feiTenon [loterit , ut in eodcn clemento hahifct vivilica-
tum corpus, in ([uo volucrit viviiicans spiritus?
• lY. Deinde cum aiira medium [wnant inter ignem de
super et ac[uam suhter, ([uid esl c(uod eum inter ac|uam
et ac[nam , et inter a([uam et ti rram s;e[ic invcninuis?

Quid enim voluut esse at[iiosas nuhcs, inter ([uas ct ma-
via aer mcilius rc[ieritur? Quoiiam , ([U.tso, elcmcntoruni
poiidere at([ne orciine cflicitur, ut torreutes violcntissimi
at(|ue iindosissinii . ante(|uam suh aere in terris currant,
super aera in nuhihus pendcanl ? Cur dcnit[uc acr est nie-
dius inter summa cceli, etnuda terrarum, c[uaquaversuni

orbis extenditur, si locus cjus intcr ctclum cl ai^nas , si-
cut ac|uarum intcr ipsiim et tcrras cst conslilulus?

V. Postremo si itaest clcmcntorum ordo dispositiis ut ,
secundum Platonem duohus mcdiis id cst acre ct a(|ua, , ,
duo extrcma id est, ignis et lcrra junganlur, coeIi(iue

, ,
obtineat ille siimmi iocuni autem inii velut iiinda-

, Ii.tpc ,
minis mundi , et ideo in coelo esse non potest terra cur ;
est ipse ignis in terra ? Secundum liaiie c[uippe rationem

ita ista duo elemenla in locis [nopriis, imo ac summo
terra et ignis esse dchuerunt, ut ((ucmadmodum iidlunt
in summo esse posse c[uod imi cst ita ncc iii iiiio [losset ,
esse t[uod sumiiii csl. Sicut cigo nullam |Hitant vcl csse
2Gi S. AtGlSTINf EHSCOPI
vcl Itilnnim esse terne particiilam in ca-lo , ita nullam
jiarlicnlam vidcrcdcbnimns ignis m tcrra. Nunc vero
non soliun vcrnmctiam sub terris ita est
in tcrris ,
,
iit cum crnclucnt vertices montium praeter qnod in ;
usibns bominum et cssc ignem in terra , et eum nasci

vidcmus c\ \vvvii ([nand()(|uidem et de ligiiis et d(!
:
lapidibns nascitur, (|UcC sunt corpora sine dubitatione

terrena. Sed illc , in(juiunt, ignis est tran(juillus ,
purns,
inno\ius, scmjiilcrnns autcm tnrlndus fumeus,
: istc ,
corruptibilis at(jne corruplor. Ncc tamcn corrnmpit mon-

tcs in quibus jugitcr ;fstnat, cavcrnas(jue tcrrarum. Vc-
,
rum csto, sit illi iste dissimilis, ut terrenis habitationibus

congrnat : cur crgo nolunl , ut credamus naturam corpo-
rum tcrrcnorum ali(jnando incorruptibilcm factam ccclo
convenientem futuram , sicut nunc ignis corruptibilis his
convenit tcrris? Nibil igitur atVcrnnt cx jiondcribns atquc
ordine clemcntorum , undc omnipotcnti Dco, quominns
faciat corpora nostra talia , ut ctiam in c(elo possint ha-
hitare prfEscribant. '
'!
,
*VV\ ^l/W-WW VVM «l^ ^VM VW^ \ V\^ WVt \ V\\\\\* XlXl \VM W^* \\\\\\\\ \V\\ *V*% \V\» V»
'
CAPllT XII.
Contra cnhanntas injidcliinn , quihus Chrislinnos de

credita carnis rcsurrectione irrident.
I. Sed sorupulosissime qnn^rere, ct fidcm qua credimns

resurrccturam carucni, ita qurcrcndo, adsolcnt irridcre :
(( Ulruin In-lus aborli\i rcsurgant? Et (|U(miam Dominus

ait : « Amcndicovobis, capilliiscnjiitisvcslrinon |)cribit' : »
nlrum stalnra ct robnr ,T([iialia rutura sint omuiljus, an

diversic corj)orum (jnanlilalcs? Si cnim requalitas corpo-
' Luc. XXI, iS.

DE CIVITA.TE DEI, LIBER XXTI. 265
rum erit, unde habcbunt quod hic nonhabueruntin mole
corporis illi abortivi, si resurgent et ipsi? » Aut si non re-
Surgcnt, quia ncc uati sunt, scd cffusi, eamdcm quECstio-
nem de parvuhs vcrsant, unde ilhs mcnsura corporis, quam

nunc dcluisse videmus, accedat cum in hac setate mo- ,
riuntur. Ncque cnimdicturi sumus cosnon rcsurrecturos,

qui non sohun generationis , vcrumetiam regencrationis
capaccs sunt. Deinde interrogant ,
qucm modum ipsa
jequaHtas habitura sit. Si cnim tam magni et tam longi

erunt omncs, quam fucrunt quicunu[uchicfacruntmaxi-
mi atquc longissimi, non solum de parvulis, scd dcphi-
rimis qufcrunt, undc ilhs acccssurum sit, quod hic dcluit,
si hoc quisque rcciplct, quod hic habuit. Si autcm quod
ait Apostohis, occursuros nos omncs n In uicnsuram aMa-
» tis plcniludinis Christi » ct ilhid ahcrum, « Qiios

'
,
)) pr.iedestiuavit conformcs imaginis Fihisui'^, » sic iulcl-
ligcudum cst, ut statiira ctmodus Cluisli corporis om-

nium, qui in rcgno cjuseruut, humanoriim corporumsit
futurus : « Multis crit, inquiunt, de magnitudincct longi-
tudine corporis dctrahendum : » etubijam erit, «Capilhis
» capitis vestri non peribit, d si de ipsa corporis quanti-
tate tam muhum peribit? Quamvisct dcipsiscapilhs pos-
sitinquiri, utrum redeat quidquid tondcutibus decidit.
Quod si rcdituruni cst,qnis noncxhorrcat illam dcforml-
tatem? Nam hoc et de ungulbus vidctur nccessario sccu-
turum, utrcdeat tam multum quod corporis curatura dc-
secuit. Et ubi erit dccus ? (piod certe majus quam in isla ,
esse corruptionc potult in illa jam immortahtatc esse de-

,
bebit. SI aulcm nonrcdiljIt,crgopcribIt: ((Qiiomodoergo,

inquiunt, capilhis capltls uon pciibit?)) Demacie quoque
vcl plngucdinosimllilcrdisputant. Nam si icquales omncs
crunt , non utl([ue alii macri , alii pingiics crunl. Acccdct
•Uplics. IT, i3. — =r.oin. VIII, 2y.

266 b. ALGtSllftl EI'1SU)1>1
ergo aliis ali((uid, aliis minuclur. Ac pcr lioc, non (juocl

erat rcci])icnduni , scd alicubi acklciidum cst ,
quod non
fujt; el alicubi jjcrdenduni, ([uod luil.
II. J)e ipsis eliam conupliouibus el dilapsionibus cor-

porum mortuoruni, cum aliud verlatur in pulverem, in
auras aliud cxliaklur; sinl ijuos bcslia^, siut cpios ignis
absumal ; nauir;igio vcl (|uibuscum(juc aduisita (piidam
pereanl, utcorum carncs in liumorem putrcdo dissolval;
non mcdiocrilcr pcrmovcntur, at(jue omnia isla rccoUigi
in carncm ct rcdintcgrari possc non crcdunt. Conscclan-'
tur ctiam (pias(pic fceditatcs ct vitia, sivc acccdant, sive
nascanlur: ubi cl monstrosos partus cuin horrorc atquc
irrisioiic commcmorant, ct rc(|iiirunt (|u.cii;im cujus^pic
defbriiiiuuis rcsiiircclio sit f'ulin;i. Sicniiiiiiihii talc rcdire
in corpus hominis dixciinuis, rcsponsioncm nostram do
locis vuliicrum, cum quibus Dominum Clirislum rcsur-
rexissc prredicamus, se conl'ul;il iiros cssc i)r;vsunuuit. Scd
intcn* li.Tcc oiiinia cpiscstio dillicilUma illa proponitur, in
cujus carnem reditura sit caro, qua corpus alterius vcscen-
tis, humana visccra fame (ompcllcntc, nutritur. In car-
ncni (piippc convcrsa cst cjus, (pii talil)us vixit ;ilimentis; et
ca, cpme macicsostcndcnil, dclrimcnta supplevit. Utrum
crgo illi rcdcathominl cujus caroprius fiiil, ;ui ilU polius
cujus postea t'act;i cst , ad hoc pcrcontantur, ut lidcni rc-
surrectionis illudaiit : ac sic ;inimffi humanse, aut alter-
nantes, sicut Phito, vcras infclicitalcs l'als;is(|ue promit-
tant hcatitudiucs ; aut post multas itidcni pcr divcrsa
corponi rcvolulioncs, aliquaiido l;imcii c;im, sicut l*or-

phyrius, finirc miscrias, ct adcas nun(|n;iin rcdirefatean-
tur; 11011 lamcn corpus li;ibcnd() immorl;ilc, scd cor])us

oranc lugicndo.
DE CIVITAXE DEI, LIBEU \Xli. 267
^«VV« -VVVt VV^'\ 'V\^ -^/V^ %^/l'l VVV% ^/VV\ 'VVX'^ VV^ V VVV\ iVVV^ AA/V\ VV\^ -VVVt VVV% ^/VM A vv\
CAPIT XI II.
An ahoriwi non pcrtineant ad re.surrectionem , si

pertinenl ad niunenun niortuoruni.
Ad li.TC ergo qiiae abeonim partc contraria , mo iligc-

rcnlc, milii vidcnUiropposita, miscricordia Dci mci nisi-
hus opcm fcrcntc, rcspondcam. AI)ortivos ffcliis. (]uiciini
jam vixisscnt in utcro, ibi suut mortui, rcsurrecturos ut
afHrmarc , ila quanivis non vidcam
ncgarc non audco :
quomodo ad nou pcrtineat rcsurrcctio mortuorum, si

cos
non cxinuuitur dc numcromortuorum. Aut cnimnouom-
ncs mortui rcsurgcnt, ct crunt aliqu.ic Inuuanrc anima^ sinc
corporibus in ;ctcrnum , (pipe corjjora bumana, quamvis
intra viscera matcrna, gcstaruut : aut si omnes animre liu-
manae recipicnt rcsurgcntia sua corpora, quse bal)ucrunt
ubicumquc viventia ct moricntia rcliqucruut, non inve-
nio qucmadmodum dicamad resurrcctioncm non pcrtincre
mortuorum, quoscumquemortuosctiam in uteris matrum.
Sed utrumlibct dc bis cjuisque scntiat, (juod dc jam natis
intantibusdixcrinuis, lioc ctiamdeillis intcffigcndum est,
si resurgent.
268 S. AUGtSTlM EPISCOPI
M^MWWWMrM/^tVXW \*\\ \%\\ V\\\ V\\\\\\\ W W VWV V\\\ \\\\ \\\\\W\ \\\\ V\\\ VW\V«
CAPUT XI Y.
yi/i infantes in ea sint resurrccturi hahitudine cor-

poris, qitani /labituri crant a^tatis accessu.
QiiD ergo de infantibus dicturi snnius , nisi quia non

inea rcsurrecluri sunt corporis exiguitate, qua mortui;
sed quod eis tardius acccssurum crat temporc, hoc sunt
illo Dei opcre miro atquecelcrrimo recepluri? In sententia
quippcDomini, uhi ait : k Capillus capitis vestri non pe-
« riljit', » diclum est non dcfulurum esse quod non
fiiit,
auteuincgalum est alliiturum csse ([uod defuit. Dcfuit

autem infanti mortuo pcrfeetaquantitassuicorporis :pcr-
lccto quippe infanti deest utique perlectio magnitudinis
corporalis ;
qurc cum accesscrit, jam statura longior csse
non possit. Hunc pcrfcctionis modum sic hal)ent omnes,
ut cimi illo concipiantur atquc nascantur ; sed habcnt in
ratione , non jam mcmlira omnia sunt
in niole : sicut ipsa
latentcr in scminc, cum ctiam iialis nonnulla adhuc de-
sint, sicut denlcs, ac si quid cjusmodi. In qua ratione
uniuscujusque materire iudita corporali jam (juodam mo- .
do, ut ita dicam, liciatum cssc vidctur, quod nondum

est, imo quodlatet, sed acccssu t(Mnporis erit, vel po-
tius apparebit. In hac ergo infans jam brcvis aut longus ,
est, (jui brevis longusvc futurus cst. Sccundum hanc ra-

tionem profcclo in resurrcctione corporis , dctrimenta
non timeuuis
corjioris : (|uia elsi ac(|ualitas lulura esset
omnium ila ut omncs
, us(|ue ad gigantcas magnitudines
pervenirent, nc illi, (pu maximi fucrunl. minus haberent
' Luc. \\\, 18
'
PE CIVITATE DEl, LIBEU XXH. 269

aliquid m statura, ([uod cis contia scntenliam Cliristi pe-
riret ,
qui dixit ncc capilium capilis osse periturum;
Crcatori utique ,
qui creavit cuncta dc niliiio, (|uomodo
deessc possct , undc addcrcl quod addenduni esse niirus
artifcx nosset ? '
.;.•• i', ;;:-. _
^^^ta^VWWWWVWtWVX^lV^^/VXWVWWVVWîW^WVVVWVWVWVVWWVWVVM/VVM/W
CAPIJT XV. ...... -..--^.••-

. ^..,. ..............
y^n ad dominici corporis moduin, omnium tnorluo-

rum rcsurrectura siiU corpora.
Sed utique Cliristus in ea mensura corporis, in qua

est mortuus^ resurrexit, nec fas est dicere, cura resurrec-
lionis omnium tempus yenerit , acccssuram corpori ejus
eani niaîiiludineni, (|uain non lialjuit, ([iiando iu ea Dis-
cipulis, in qua illis cral uotus, apparuit, ut lougissimis
fieri possit aequalis. Si autem dixcrimus ad dominici cor-
poris modum eliam quorumque majora corpora redigcnda,
peribit de mullorum corporihus plurimum, cum ipse nec
capillum periturum essepromiserit. Restat ergo, ut suam
recipiat quisque mensuram , (|uam \iA haliuit in juventu-
te , etiamsi senex est mortuus ; vel fuerat hahiturus, si
ante est defunctus. Atquc illud quod commemoravit Apos-
tolus de mensura ?etatis plenitudinis Christi '. aut propter
aliud inteliigamus dictum essc, id est, ut inpo- illi capiti
pulis christianis accedcnte oninium perfcctione membro-

rum setatis ejus meusura compleatur : aut si hoc de resur-
rectione corporum dictum cst, sic accipiamus dictum,
lU nec ultra, nec infra juvenilem Ibrmam rcsurgant cor-
pora mortuorum ; sed iu (^jus ietalc et roiôre usque ad
'Eplies. IV. i3. • .
' — -r " '
'
270 S. AlGTJSTINl EPISCOn
quam Cliristum hic pcrvcnisse coguovimus. Circa triginta

quippe annos defiiiicrunt csse, etiam sajciUi hujus doctis-
simi honilnes juventulem , : qure cum fuerit spalio proprio
terminata, indejam liominem in delrimcnta vergere gra-

vioris ac senihs actalis. Et ideo non esse dictum in men- ,
suram corporis, vel in mensuram slalurae sed, «Inmen- :
1)suram setatis plenitudinis Christi. »
'VWt VWt WV\ WM WVt \\l>.\ XW* WVt \,\X\ VWk wvt wv% \ w\ \ w\ wv\ w\\ w-w w\\ vvv\ w
~.<v\sy.vAV.^y'..vv:- CAPUT XVI.
Qualis intelligenda sit sanctorum conformatio ad

imaginem Filii Dei.
Illud etiam cjuod ait, « Praedestinatos conformes ima-

» ginis Fihi Uei ', » potest et sccundum interiorem homi-
nein iiilclhyi. Unde nobis aho locodicit : « Nohte confor-
» niari iuiic saeculo, sed reformamini in novitate mentis
» vestrae\ » Ubiergo refornKimur, ne eonforniemiir huic
saeculo, ibiconformamur Dei liho. l'otcst etsic aceipi, ut
quemadmodum ille nobis mortahtate, ita nos ilH eiricia-
mur immortahtate conformes quod quidem et ad ipsam :
resurreclionem corporum pertinel. Si autcm etiam in liis
verl)is, t[ua forma resurrectura sint corpora sumus admo-

niti^sicut illa mensura, ita et isla conformatio, non ([uan-
omnes
tilatisintelligenda est, sed;elatis. ResuiL^cnt itaque
tam magni corpore, quam vel erant, vel futuri erant in
juvenili tclate quamvis nihiloberit, etiamsi eritinfantilis
:
vel senilis corporis forma, ubi nec menlis, nec insius cor-
poris ulla remanebit uifirmitas. IJnde etiam si quis in eo
corporis niodo, iu ([uo defunctus est, resurreclurum
• Uoni. VIII. -jcj. — ' I.l XII, 2 '1 ••' »'Jil'!^'
DE CIVITATE DEI , LIBEK XXII. 271
unumquemquo conlendil, non estcum illo lalioriosa con-
tradictione pugnanduni. .; -.ij •)*,;:.;!;>:.'.!, ;
A' 'VVV^ VVVk VVV\ VV\ \ VVV\ VVV% «/VVt VVV\ Vi^'^ VVV% -VVVt VVV\ '%/VVh 'VbVt -vvvt VVV\ VVV% \^^
.' ; j;iJ}ii;;Vi.> ;
'
'.- y 1
1
„,i,„.i„.,.r|,.,. CAPUT XVII.
An in suo sexu resuscitanda atque mansura sint

,
^..j .v,: 1., curpora foeininarum. . ,,;:
NoNNULi-i, propter iioc quod dictum est « Donec occur- :
» ranius virum perfectum, in mensuram setatis

omnes in
» plenitudinis Christi, et eonCormes imaînis Filii Dei', »
nec in sexu Jocmineo resurrecturas loeminas credunt, sed
in virili omnes aiunt : quoniam Deus solum virum lecit
ex limo, fbeminam ex viro. Sed milii melius sapere viden-

tur, c[ui utrumque sexum ivsurrecturum esse non dubi-
Non enim liljido ibi erit, (]u?e
tant. eonlusionis est eausa.
Nam prius quam peccassent nudi , erant, et non cunlun-
del)antur vir et foemina. Corporibus ergo illis vitia
detralientur, natura servabilur. autem vitium Non est
sexus foemineus, sed natura qutc tunc quidem et a con- :
cubitu et a partu immunis erit erunt tamen membra :
fceminea, non aceommodata usui veteri, sed tlecori novo,

quo non alliciatur aspieientis coneupisecntia ,
quiv nuUa
crit, sed Dei laudetur sapientia ;ite[ue clementia, <;[ui it
quod non crat fecit, et libcravit a corruptione quod fecit.
Ut enim in exordio generis luunani de latere viri dormien-

tis cosla detracta foemin:i tlerct ^, Christum et Ecclesiam
tali facto jam tuncprojjhelari oporlebat. SoiDorqui|i]ieille
viri, mors erat Christi, cujus ex;uiimis in cruce peiuientis
latuslancea perforatum est, atque inde sanguisetaqu;i jh-o-
' F.jilies. iv, i3. i't Hnni, viii, 29. — ' Cion. 11, 2t.
,:
272 s. AUGUsTrNi episcopi

lluxit : qune saciamenta esse novimus, (juibus spdificatur
Ecclcsia '. Nam hoc etiam verbo Scriplura usa est, uln
non legitur « Forinavit, aiil Finxit, » sed « ^'Edificavit
:
» eam in mulierem ^ unde et Apostolus sedificationem

:
dicit corporis Cbristi, quod est Ecclesia^. Creatura est
crgo Dei foemina , sicut vir : sed ut de viro fieret , unitas

commendata ;
ul autem illo niodo fieret, Christus, ut
dictum est, et Ecclesia figurata est. Qm ergo utrumque
sexum instituit, utrumque restiluet. Denique et ipse Jesus
interrogatus a Sadducieis, ([ui negabant resurrectionem
eujus scptem fralrum crit uxor. quani singuli lial)ucrunt,
dum ([uis(jue eorum velict deluncti semcn, sicut lex \)rx-
ceperat, excitare : (( Erratis, inquit, nescientes Scripturas,
» necjue virtutem Dci*.» Et cum locus essct, ut diceret
« De (jua (niim me interrogatis, vir erit etiam ipsa, non
nudier, » non hoc dixit : sed dixit, « In resurrectione enim
» neque nubent, neque uxores ducent, sed sunt sicut
» Angeli Dei iu codo \ » ^Tlqnales ulique Angelis immor-
talitate ac fi^licitate, non carne sicut nec resurrectione, :
c[ua non indiguerunt Angeli quoniam nec mori potue- ;
runt. Nuptias ergo Domiiuis futuras negavit esse in resur-

rectione, non ffeminas el ibi negavit, ubi talis qurestio
:
vertebatur, ut eam negato sexu nudiebri c(>leriore faci-

litatedissolveret, sieum ibi praenosceretnonfuturum imo :
etiam futurum essc firmavit diccndo « Non nubcnt : , >•
quod ad ffeminas pertinet « nequeuxores ducent, » cjnod ;
ad viros. Erunt ergo, quae vel nubere hic solent, vcl du-
cere uxores : scd ibi hoc iion facient.
'Joan. XII, 34. — ^licn. 11, a^. — Êi)1k;s. iv, 12. — 4>Iatlli, xiu,
19. — 5U>i.l. io.
DE CIVITATE DEI, I.IREn XXII. 273
CAPUT XVIII.
De vijo perfcclo, id est Cliri.sio et corporc ejus, id

est Ecclesia, quce est ipsius plenitudo.
rnoi>'DE qnod ail Apostolus, occursiiros nos omncs in

virum pcrfcclum, lolius ipsius circumslanti.un lcclionis
lonsidorare debemus, quse ita se liabct : « Qui descendit,
» incûit, ipse cst ct qui .nscendit supcr omncsccelos, ut
» adimplcretomnia. Etipsc dcdit([uosdamquidcm Apos-
» tolos, ([uosdam autcm Prophctas, quosdam ycro Evanjje-
» listas,quosdamautem pastorcsct doctorcs, ad consum-
1) mationcm sanclorum, in opus minislcrii, in ivdificatio-
» ncm omncs in unita-

corporis Cliristi, donec occurramus
» tem fidei, ct agnitionem Filii Dei, in virum perlectum, iii
» mcnsuram a^tatis plcnitudinisGhristi ut ullra non simus :
» parvuh, jactali ct circumhui omni vcnto doctrin.x', in ilhi-

» sione honnnum, in astutia ad machinationcm erroris :
» veritatem autem facientes in charitate augeamur inillo

» pcr omnia, qui est caput Christus cx quo totum corpus •,
i) conncxum, et comj)actuin per omnem tactum submi-

» nistralionis, secundum operationcm in mensuram unius-
» cujus([ue parlis, incrcmcntum corporis facit in icdifica-
» lioncm sui, in cliaritate'. » Eccc qui cst vir pcrfcctus,
caput ctcorpns, ([uodconstat omnibus mcmbris, quaesuo

tciiqwre complclnintur. Quotidic lauK ii cidcin corpori
acccdunt, dum .Tdificatur Ecch;'sia, cui dicitur, « Vos
» autcm cstis corpus Cluisli*, ct mcmbra'^. » Et ;dil)i :
(( Vro corpore, inquit, cjus (piodcst Ecch'sia '. » Ucm([ue
' F.plii>s. IV, lo-iG. — " I C.iir. XII. "fy. — ' C.oln s. \xiv.
cxi. 18
:

alibi : « Ciiiis panis, unum corpus multi sumus'. »
Dc cujus corpoiis rcdificalione ct liic dictuni cst^ « Ad

)>consummalioncm sanctornm , in opus niinisterii, in
» ipdific.itioncm corporisCbrisli ^ : » ac dcindesubjcctum
luidc nunc a;j;imus, " Uoncc occurramus onmes in uni-
)i tnlem fidei. ct agnitioncm Filii Dei, in virum perfectum,
)) mensuram .lelatis pleniliulinisChristl ', » et cnrtera

in ;
doncc eadem mensura in ([uo corporc inlelligenda essel,

ostendcret, dicens « Augcamur in illo pi r omnia, qui est
:
» caput Chrlslus; ex quo lotum corpus connexum, ct
» comp;uluiu pir onuuin t.icUun subiiilnislratlonis, se-
» cunduni operalioncm in nunsuram uniusciiji'S(pii> par-

» tls. » Slcut cst ergo meiisura uniusciijus(}ue partis ; ita
tollus corporis, cpiod omnlbus suis p;irtil)us conslat, est

utitpie mensura ])leniliidluis, de (jua dictum est : « In
» mensuram a>tatis plcnitudinis Chrisli. » Quam plenitu-
dinem etiam iilo commemoravit loco, ubi ait de Christo
« Et ipsum dedit caput super oninia Ecclesise^ qu.T est

» corpus ejus, plcniludo cjus, qui omnia in omnibus
» impletur^ » Vcrum si Iioc ad resurrectionis formam,
in qua crll uiuisi[uisqiu^, rcferendum csset, (pild nos im-
pcdiret nominalo vlro inlelligcrc el f(rminani, ut viruni
pro Iiomine posilum acciperemus? Sicut in eo qnod dic-
tum cst, « Beatus vir qui tlmet Donfinum ^ : » lUiquc ibi
sunt ct f(cmin,T, (.\ux timcnt Dominiim.
' I Cor. X, 17. — 'F.(ilif?. IV, c.> — 3 IbiJ. i3. — ^ II. I, 32, 33. —
5 Psal. cici.
DE civitAte bei, libkf, xxii. 275
CAPUT XIX.
Quod omnia corpoinsvitia, qiue inhac vita humano

contraria sunt decori, iii resurrectione non sint
futura, uhi manente naturali substantia in unam
pulclirituditiem et qualilas concurret et quantitas.
I. Quinjam respondcani de capillis alcpie unguibus ?
Simo'l ([iiippe intelleclo ita nihil periturum esse de cor-

pore, ul deforme nihil sit in corpore, simul intelhgitur
ea qUcT deformem factura 1'uerant enormitatem, massre
ipsi accessura esse, non locis in quiljusmembrorum forma
(nrpetur. Yelut si de limo vas fierel quod rursus in
,
lumdem limum redactum totum de toto iterum fieret,

iiun esset necesse ut illa pars limi^ (jUcie in ansa fuerat, ad
• insam rediret, aut qucC fundnm fecerat, ipsa rursus
i';iceret fundum dum tamen totum
^ reverterctur in totum,
n! est, totLis ille limus in totum vas nulla sui perdita parte
remearet. Quapropter si capilli toties tonsi unguesve de-
sccti ad loca sua deformiter redcunt nec , non redibunt :
tamen cuique resurgenti peribunt quia in eamdem car- ,
nem ut quemcumc|ue ibi locuni corporis teneant, ser-

,
\ ata parlium congrnentia, matcrirc mutabilitate verlentur.

Oaamvis cpiod ait Dominus « Capillus capitis vestri non :
1)peribit', " non de longitudine, sed de numero capil-

Inrum dictum midto aptius possit intelligi. Unde et alibi
ciicit : « Capilli capitis vestri numerati sunt omnes*. )>
Neque hoc ideo dixeriin, c|uod ali(|uid exislimem corpori
'
Liic. \xi, iS — ' I 1. xic, 7.
2T6 s. ALT.tsTiM r.piscnn
(niqnriiii pcritunim ,
qnod ii.iluralitcr iiicrnt 5 scd qiiod
tlcrormc naliini iucrat, ( non ulitjuc ol) aliud , nisi ut hinc
(|uoquc oslcndcrclur, (|uam sit p(Enalis conditioista mor-
taliuni , ) sic esse rediturum , ut servata integritate sub-
stanti;f, d(;fbrmitas pcrcat. Si cnim statiiam potcst artifox
lionio, (juam proplcr ali(]uam causam dcformcm fcccrat,
conllare, ct pulchcrrimam rcddere, ita ut nihil inde
substantiiTC, scd sola dcformitas percat, ac si (piid in illa
figura priore indcccnlcr cstabat, nec parilitate partium
congrucbat^ non dc toto , unde fecerat, amputare atque
separare, sed ita conspergere universo atque miscere, ut
ncc foeditatcm faciat , ncc minuat quantitatcm ; ([uid dc
omnipotentcArlificc senliciidum est? Ergo-ne iioii poterit
quasque deformitat(^s humanorum corporum, non raodo
usitatas verumctiam raras atque nionstrosas c[\\ve huic
, ,
miscra; vitae congruunt , abhorrcnt aulcm ab illa futura

sanctorum, sic auferreac perdere, ulquascum-
fclicitate
que earum faciunt, etsi naturaUa, tamen indccora excrc-

menta substantinc corporalis, nulla cjus diminutiono tol-
lantur?
II. Ac pcr hoc non est macris pinguibusve metucn-
dum, ne ibi ctiam tah>s sinl, (jualcs si posscnt, nec hic csse
voluisscnt. Omnis enim corporis pulchritudo est partium
congruentia cum quadam coloris suavitatc. Ubi autera non
est partium congruentia , aut ideo (piid oflendit ,
quia
pravum est^ aut idco ([uia parum, aul ideo quia nimium.
Proindc nulla erit dcformitas, ([uam facit incongrucntia
parlium, ubi ct qutTR prava sunt corrigentnr; etquod mi-
nus esl ([uam dccel, unde Crcator novit, inde supplcbi-
tur ; ct ([uod plus csl quam dccet , matcriBC servata inle-
gritate, detrahclur. Coloris porro suavitas quanta erit, ubi
justi fulgebunt sicul sol in rcgno Patris sui'. Quae claritas
M.itlli xiii, ^jS.

DE CIVITATE DEl, LIBEU XXU. 277
in Cliristi coipore, cuni resurrexit, ab oculis Discipuloriun

potius abscondita luisse, quam defuisse credenda est. Non
euim eam ferret humanus attpic infirmus aspectus, quando
ille a suis ita deljeret attendi, ut posset agnosci. Quoper-
linuit etiam ut contrectanlibus ostcnderet suorum viJ-

,
nerum cicatriccs ut etiam cibum potumque sumeret,

;
non alimentorum indigentia scd ea (|ua et boc poterat ,
polestate. Cum autem aliquid non videtur, quamvis adsit,

a quibus alia, qute pariter adsunt, videntur , sicut illam
clarilatera dicimus afFuisse non visam a quibus alia vide- ,
bantur, ivMi. Gr.Tce dicitur c|uod nostri interpretes :
Latine dicere non valentes , in libro Geneseos ciccitatem

interpretali sunt. Hane enimpassi SLUit Sodomilse, quando
quan'e])ant oslium justi viri, nec poteranl invenire'. Qure
si Ciiecitas fuisset qua iit ul nihil possit videri, non os-
,
liufii quo ingrederentur sed duccs itineris a i[uibusinde

,
abducercntur, inc[uirerent.
III. Nescio qno autem modo sic allicinuu' amorc Mar-
tyrum beatorum , ut velinuis in illo reyno in eorum
corporil)us videre vulncrum eicatrices , c[UcT pro Christi
nomiu.e pertulerunt : et fortasse videlMnuis. Non enim
deformitas in eis, scd dignitas erit, et c(ua'dam, ([uamvis
iu c;orpore,non corporis, sedvirtutispulchritudo fulgebit.
Nec ideo tamcn si alicjua Mart^rilnis am|nitata ct ablata
suntmembra, sine i[3sis membris erunt in resurrectione
mortuorum ([uihus dicLuni est
, vI.Tpillus cajîtis veslri ; <(
))uon pcribit^. Secl si hoc deceiiit in illo novo s.ieculo

)>
,
ut indicia gloriosorum vulnerum in illa immortali carne

cernantiu', uiii mcmbr:) , ut prieciderentur ,
[icreuss.a vel
sccta sunt , ibi eieatrices, sed lami n eisclem memliris

redcUlis, non [lerchtis, ap[iarebunt. Quamvis itaque onr-
nia i[u;c accidcrunt corpori vilia. tunc non erunl : nc^n
' Glll, Xl.V, II. - -' l.UC. XXI, ib.

.
278 S. ALGtSllMI El'lSCOI'1
iunt t.aiiien dopuliUKla vi'l appillancla vilia virUUis in-

dicia.
iVWk vv*-» WM WV^^VVWV^-V» VW* V W» V W\ \ Wl WVV V\ V\ VWV \W\ WVV VWV VWV VWVVVWWI
CAPUT XX.
Quod tii resurrectione mortuoruni, natura corporuin
qmhushhet modis dissipatorum in iniegrurn uiide-
cumque revocanda sit.
I. Absit auleni , ut ad resuscitanda corpora vitoeque

reddenda non possit oninipotentia Creatoris omnia revo-
care, quae vel liestisc, vel ignis absunipsit, vel in pulverem
cineremve collapsum , vel in liuniorein solutuni , vel in
auras est exhalalum. Absit ut sinus ullus secretumque
natura? ita recipiat aliquid suhtraclum sensibus nostris,
ut oninium Creatoris aut lateat cognilionem, aut cffugiat
potestateni. Deuni certe volens , sicul poterat, defmire
Cicero tantus auctor ipsorum, Mens quaedam in(juit, « ,
est soluta et libera secreta ab omni concretione mortali,

,
omnia senlicns et movens, ipsaque prccdita motu sempi-

terno'. IIoc autem reperit in doctrinis magnorura philo-
sophoruni. Ut igitur secundum ipsos locpiar, quomodo
ahi[uid vel latet omnia senlientem, vel irrevocabiUter fu-
git omnia moventem ?
II. Unde jam etiam ({uspstio illa solvenda est, quae dii-
ficilior videlur c:cleris : ubi qurcritur, cum caro morlui
hoininis etiani alterius fit viventis caro , cui potius eorum
in resurrectione reddatur. Si enim quispiam confectus
fame aUjiie conipulsus vescalur cadaveribus hominum ,
quod malum aliijuotics accidisse, et vetus teslatur liis-
' Ciccr. Tuscul. i

,
DE CIVITATE DEl, LIUER X\ll. 279

(oria , L'l noslrormn toniporuin inlclicia ('\pt'iimcnta do-
(ticrnnt-, nuin qnisquani vciidica raiioncconlcndct totuni
(lii^cslum luisse pcr imos mcatus , niliil iudc in cjus car-
iicm nnitalum al([U(; couvcrsum , cum ipsa macics, f|u;c
liut et non est, satis indicct quae illis cscis dctrimenta

siipplcta sint? .lam itatpie aliipia paulo antc pnmiisi
(|u«! adistuni quoîucnodum soivcnduir. valcre dchclnmt.
(^>iiiti(|uid cnim carniuin c\!iausil lamcs, uli([uc in auras
cst c\iiaiaLum undc di\imus oninipolcntcm Dcum posse
:
icvocare, quod fu'j,il. llcddelur crgo caro illa liomini, in

i|iio esse caro liumana priniitus c«'pit. Al) iilo (juipjie al-
lcrotanquam mutuo sunipla deputanda cst ([ua? sicutnes :
alicnum, eiredliibendaest, undc sum|itacst. Sua vcro illi,

(|ucm fames e\inanicrat, al) co (pii polcst eliam cxiKilala
rcvocarc reddctur. Quamvis ctsi omuiiHis pcrissct niodis,
iicc ulla cjus malcricsin ulli.s nalura' latci)ris rcinansisscl,
unde vellct, cam repararet Onmipolcns. Scd propk'r scn-
tcntiani Veritatis, qua dictum cst Capillus capilis V( stri
: «.
» non perilsit;» absurdum est, ulputciiuis, cum capillus

hominis perire non possit, tantas carncs lamc dcpaslas
alquc consumptas pcrire potuisse.
III. Quibus omnibus pro nostro modulo considcralis
at([uc tractatis, Ji<tc summaconlicitur, utin rcsnrrcciione
carnis in petcrnum cas mcnsura'? iiabeat corporum niai;ni-

tudo, c|uas liabcbat pcrficicndic sivc pcriccl.x' cujusque
indita corpori ratio juvcnlulisin mcnilirorum quoque ,
omniuni modalis conyruo dccorc scrvato. Quod d(,'cus ut

scrvelur, si aliipiid dcmptum fuerit indecenti alicuigran-
dilati i/i parte aliqua conslitutoe, (|uod pcr totum S|xirga-
lur, utnequcidpereat, etcongrucntiajwrtium uiiiquc te-

nealur, non cst aiisurdum, ut r,li([aid indc cliam sUitunc
corporis addi jiossc crcdamus; cum oninibus jiartibus, ut
decorcm custodiant, id distribuitur, (juod si cnormiter in
280 S. ALGtSirM EPlSC(Jl-£ •
uiia cssct, utique non doccret. Aut si contenditur in ca

qucmquc stntura corporis rcsurrccturum cssc, in (jua dc-
fiuictus cst, non jnignaciler resistciidiim cst; tantum ab-
sil omuis deformitas, omnis innrmilas, onmis tardilas,
onuiis([r.e corruptio ct si qnid aliud illnd non dccct
;
rei;iunu, in quo resurrectionis el'promissionis filii w^piales

crunt Angelis Dei, si non corpore, non setate, certe lelici-
tate.
rw\^ VW* WW WM XXW W*-* WW X^VW \X\ 1 XXW XXIXX XWX XXXX XWX XWX XW.X VW* WW^W» VI
CAPUT XXI.
Dc novilale corporis spiritalis, in quam Sanclonim
caro nuiiabitur.
Restiti ETiR ergo el f|uid([uid de corporibuG vivis, vel

post mortem de cadaveribus periit, et simul eiim co quod
in sejiulcris rcmansit, in spirilalis corporis novitatem ex
animalls cor|ioris vetuslale mnlatum rcsurget, ineorrup-
tioue at(|ue immortalitale vestilnm. Sed etsi vel casu ali-
qno gravi vcl inimicoruni immanilate totum penitus con-
teratur in pulvercra, atque in auras vel in a^juas dispcrsum
quantum ficri potest, nus(juam esse sinatur omnino, nullo
niodo subtrabi j)oterit omnijjotcnliac Creatoris, sed ca-
pillus in eo capilis non jxribit. Erit ergo spiritui subdita
caro spiritalis, sed tamen earo, uoii spiritus : sieut carni
subditus fuit spiritus ijise earnalis, sed tamen spiritus, non

caro. Cujus rei haberaus experimenlum iii nostrae poenae
deformitate. IVon cnimsccnudnm eariiem, sed uti(jue sc-
cundum s])irilnm carnales eranl, (juibns ait Ajioslolus :
« Kon jiotui vol)is Io(jin (juasi sjMiilalibiis, scd (jnasi car-
» nalibus'. « Et liomo spirilalis sic in liac vila dicilur, ut
' Coi. III, 1.

;
DE CIVlTlTE DEI , LlliEll XXII. 281

tanicn corporo adhiic carnalis sit. et vidcat aliam lcgcm
in menil)ris suis rcpngnantcm lcgi mcntis sua;' : erit au-
tem etiam corpore spiritalis , cum eadem caro sic resur-
rcxcrit, ut fiat (juod scriptum est : « Scminatur corpus
)) animaic , rcsurgct corpus spiritalc^. » Qutc sil autcm ,
et c[uam magna spiritalis corporis gratia ,

quoniam non-
dum venit in cxperimcnlum , vcrcor nc tcmcrarium sit
omnc, quod de iUa protertur, clocjuium. Verumtamcn quia

gaudium propter Dci laudcm non cst taccn-
spci noslr.TC
dum, et de intimis ardentis sancti amoris mcdullis dictum
est « Dominc
: dilcxi decorem domus tu;c''
, » dc donis ;
cjus, qua; in hac ;erumnosissima vita bonis m;disque lar-

gitur, ipsoadjuvante, conjiciamus, utpossumus, quantum
sit quod nondum expcrti^ uliquc dignc eloqui non
illud,
valcmus. Omitto cnim quando fccit liomincm rcctuni

omitto vitain illam duorum conjugum in paradisi foccun-
ditatc felicem, quoniam tam brevis fuit, ut ad nascentium
scnsum nec ipsa pervcncrit in liac ([uam novimus, in :
cjuaadhuc sunius cujus tcntationcs, inio quam totam

,
tentationem, quandiu in ca sumus, quamtuniHbcl proli-

ciamus, perpcti non dcsinimus, ([u.ic sint indicia circa gc-
nushumanum ])onitatis Dei, quis potcrit cx[)licare?
' Roni. VII, 23. — M Cor. xv, 24. — ^ Psat. iit, 8.

;
282 S. ALGLSIIM fcPlSCOPi
A<tA\ V W% WV\ VWk WW XVW VX^"» VW\X^V^'\.Vl>'t wv%wvt ww wv^ ww vw« \
CAPUT XXII.
Dc miseriis ac malis, quibii^H humanum genus merito

pniiKB prcei>aricationis obtioxium est, et a quibus
nemo nisi per Cliristi gratiam liberatur.
I. Nam qnod ad primain origincm peilinct oninem ,
mortalium progeniem fiiissc damnatam, liitcipsa vita, si

vita dicenda cst, tot ct tantis mnlis plcna lcstatur. Quid
cnim aliud indicat horrcnda quicdam profundilas igno-
ranliic, cx qua omnis crror cxistit, (|ui omncs fdios Adam
lcncbroso quodam sinu suscipit, ut honio ah illo lihcrari
sinc lahore, dolorc, timorc non possil? Quid amor ipse

tot rerum vanarum atque noxiarum, et cx hoc mordaces
cur,-», perturhationes, moerorcs, forniidines, insanagau-
dia, discordi.-e, htcs, hclla, insidiiis, iracundise, inimicitiae,
fallacia, adulatio, fraus, furtum, rapina, pcrhdia, supcr-

ijia, aniliitio, invidcntia, homicidia, parricidia, crudeliUis,
s.evilia, nequitia, luxuria, pctulanlia, impudentia. impu-
diciti.T, fornicationcs, adultcria, inccsta, cLcontra naturam
utriuscpie sexus tot stupra atcpie inmiunditiae, quas turpe
est eliam diccrc, sacrilcgia, hacrescs, hlasphcmi.TC, perju-
ria, opprcssiones innoccntium, calumniac, circumvcntlo-
nes ,
]M-;cvaricationc3 , ialsa tcstimonia , iniqua judicia ,
violentiac, latrocinia , et quidcpiid talium maloruni in

mculem non venit ct lamcn dc vila isla hominum non
,
rcccdit? Vcrum li;cc hominum sunt UKdorum, ah ilLi ta-

mcn crroris cl perversi amoris radice venicntia, cum qua
omnis fihus Adam nascitur. Nam (|uis ignorat cum ([uanta
ignorantia vcritalis, (luae jam in infanlibus manifcsta cst
,
UK (,i\rj,'.;r, dki, liber xxii. 283

el cuni (|ii;tnl;i ;il)und;inti;i v;inri' cupiditatis, f|u;i' in put'-
ris incipit apparcn-, iiomo vcniat in lianc vitam, ila ut si
dimittatur vivere utvelit, et facere quidquid velit , in

haec facinora et flagitia quae commemoravi, et qviae com-
memorare non potui, vel cuncta vel multa perveniat?
Sed divina gubernatione non onini modo deserente
II.
damnatos et Deo non continente in ira sua miserationes

,
suas , in ipsis sensihus generis humani prohil)itio et eru-

ditio contra istas, cum quihus nascimur, teneiiras vigi-
lant , et contra hos impetus opponuntur ,
plenac tamen
cliam ipsas l;djorum et dolorum. Quid enim sil)i volunt
multimod;e iormidines , cjua- coliihcndis parvulorum va-
nitatihus adhihentur? Quid paedagogi, quid magistri,

i|uid ferulse, ([uid lora ,
quid virg.ie, (piid disciplina illa
![ua Scriptura sancta dicit thlecti filii latera esse lundenda',

necrescatindomitus, doniariijue jam durus aut vix possit,
aul fortasse nec possil ? Quid agitur liis pcenis om-
nihus , nisi ut debelletur imperitia , et prava cupiditas
infrenetur, cum quibus malis in hoc s;cculum venimus?
Quid est enim ,
quod cumlahore meminimus, sine labore
ojjliviscimur ; cum laborediscimus , sinelahore nescimus;
cum laljore strenui , sine Lihore inertes sumus? Nonne
hinc apparet in quid velut pondcresuo proclivis et prona
sit vitiosa nalura , et qu;int;i ope , ut hinc liberetur , in-
digeat? Desidia , segnities, pigritia, negligcntia, vilia
sunl utique quihus labor fugitur, cum labor ipse etiara

c|ui est utilis ,
ptiena sit.
III. Sed prseter pueriles prenas, sine quihus disci non

potest ([uod majores volunt; c[ui vix alic|uid utiliter vo-
lunt , c[uot et c[uantis pcenis genus agitetur humanum
cjuae non ad malitiam nec|uitiamque iniquorum , sed ad
conditionem pertinent miseriamc[ue communem, quis
' Eccli. XXX, 12.
,
,
iS-i S. ALGLSTIM EPISCOPl
ullo scrmoiie cligorit? (jiiis iilla coîtatione comprchendit?

Quantus cst metus , ciiianta calamitas ab orbilalibus at-
quc luclu , a damnis et danuiationibus , a deceptionibus
et mcndaciis hominum, a suspicionibiis falsis, ab omni-
Ihis violentis lacinoribus et sccleribus alienis? Quando-
c|uidem ab eis et depr;edatio , et captiv itas , et vincula , ct
carceres, et exiha , et cruciatus , et amputalio membro-
rum, ct privatio sensuiuu, ct opprcssio corporis adobsccc-
nam hb;thnem opprimentis cvplcndam , ct alia multa hor-
renda saepe contingunt. Quid ab innumeris casibus qui
forinsecus corpori formidantur, .xstibus et frigoribus,
tempestatibus , imbribus, al]uvionil)us, coruscationc
tonitru, grandine, fulminc , molilnis hiatibusque terra-
rum , oppressionibus ruinnrum, ab oflTcnsione et pavore
vel etiammahtia jumentorum , a tot vcncnis fVulicum ,
aquarum, aurarum bestiarum , , a ferarum vel tantum-

modo raolestis veletiam mortiferis morsibus , a rabie quae
contingit ex rabido cane , ut etiam l^landa et amica suo
domino bestia nonnuncjuamvehemcntius ct amariusquam
leones draconcscjue mctuatur, facial([ue homincm, ([uem
forte attaminaverit , contagione peslifera ita rabiosum
ut a parcnlibus, conjuge, iiliis ,
pcjus omni licslia formi-
detur? ()ux mala paliunlur navigaules? ([u:e lerrena iti-
nera gradientes? Quis ambulat ubicumque non inopinatis

subjaeenscasibus? De foro ([uidam rediensdomum, sanis
[wdibus suiscecidit, [icdem fregit, etex illo vidnere fnii-
\it hanc vitam. Quid vidctur scdcnte securius ? Desellain

c[ua sedcbat cccidit Heli sacerdos et mortuusest '. Agri- ,
col.T, iiiiovcro omncs homincs (|uot v\ ([uantos a cwlo
et lcrra, vcl a [icrniciosis animahbus casus mctuunt agro-

rum fructibus? Soleilt tamen de frumcntis tandem collec-
tis et reconditis esse .securi. Sed ([uibusdani , (|uod novi-
lU.; IV, 18.

nr, riviTATi: nri, libeu wii. 28.')
iiius, pmvPiUiini optlmiim rnimentorum fluviiis impro-

vioiisfugientihusliominibiisilclioiiTiscjccitatcpieabslulit.
Conlia millelormcs dfcmonum incuisus, ([uis innocentia
sualidit? Quandoquidcm ne quis fideret, ctiam parvu-
los l)aplisatos, ([uihus certe nihil est innoccntius , ali-
([iiando sic vcxant, ut in cis niaxime I)co sincnte , ista
monslrclur hnjus \ilrc Ilcnda cahiniilas, ct allcMius dcsi-

(lcianda fclicilas. Jamvcro dc i|iso corpore tot cxistunt
morhorum maia , ut nee lihris mcdicoriim cuueta com-
prchcnsa quorumplurihusac pene omnihus etiam
sint. In
ipsa adjumenta et medicamcnta tormenta sunt ut homi- ,
nes a poenarum exitio pcenali eruantur auxilio. Nonne ad

hoc perduxit sitic^ntes homines ardor immanis ut urinam ,
([uo([ue humanam vcl ctiam snam hihercnt? Nonne ad

hoc fhmes, ut a carnihus honiinum alislinerc se non [los-
sent nec invcntos homincs morluos scd proptcr hoc a
, ,
se occisos ncc c[uoslihet alicnos vcrumcliam lilios nia-

, ,
Ires incredihili crudclitatc, ([uam rahida esurics facichat,

ahsumerent ? Ipse [Dostremo somnus, cjui proiDrie ([uietis
nomen accepit ,
quis vcrhis cx[ihcet srepe somniorum visis
c[uam sit in([uietus , et c[uam magnis , licct falsarum rc-

rum , tcrrorihus, (juas ila cxhihct, ct ([uodam modo e\-
primit, ut a vcris cas disccrnere necjueamus, animam mi-
scram sensusque jierturhcl? Qua falsitate visorum ctiam
vigilantes in c[uihusdam morhis ct vcnenis miserahilius
agitantur cjuamvis multimoda varietate fallacirc homiucs
:
ctiam sanos maligni dajmoncs nonnnnquam deeipiant ta-

lihus visis ut cliam si cos per hivc ad sua traduccre noii
,
potucrint, sensus tamcn corumsolo appctilu c[ualitcrcum-

([uc persuadcnd.Te falsitatis iliudant.
IV. Ah Inijus tam miscra> c[uasi c[iiihusdam infcris vi-
t;e, non lihcrat nisi gratia Salvatoris Christi_, l)ci ac
Domini nostri. lloe enim nomcn cst ipse Jcsus; intcrprc-

;
lalur c|uippc; Salvator : iiiaxime ne post hanc miscrior ac

sempiterna suscipiat , nonvita, sed mors. Nam in isla
quaravis sint per sancta ac sanctos curationum magna so-
latia; tamcn ideo non semperetiam ipsa beneficia tribuun-
tur petentibus, ne propter hoc religio ([u;eratur, (}u.'B
propter aham magis mala non erunt omnino

vitani, ubi
ulla quixTcnda est
,
et ad hoc mehores quoscjue in his
:
mahs adjuvat gratia, ut quanto fidehore tanto fortiorc ,
corde tolerentur. Ad c[uam rem eliam philosophiam pro-

dessc dicunt docti hujus stecuh, c[uam dii quibusdam
paucis, ait veram dederunt. Ncc hominibus, in-

TuUius ,
quit, ab his aut datum est donum majus aut poluit ul-' ,
lum dari usqueadeo el ipsi, conlra qucjp agimus, quo([uo

modo compulsi sunt in habenda non cjuaeumque, sed ,
vera philosophia divinam gratiam confiteri '

: Porro si
paucis divinitus datum est verae philosophiae contra misc-

rias hujus vitse unicum ausihum, satis et hinc apparet
humanum genus ad lueudas miseriarum pcenas csse dam-
natum. Sicut autem hoc ut fatentur, nulhun divinum ,
majus est donum sic a nuUo Deo dari crcdendum est

,
nisi ab illo, (]uo et ipsi ([ui multos deos colunt , ntilhin)

dicunt esse m.ijorcm.
• Cccr. lib. I. Aciilem. cx Pla(ohc in Tinio-o.

,
DK CIVITATE DKI , LICEU XXH. 287

V.
fWV^ VVV-IA^^VWW^-WW-WVS W1'\ WV* WW-VWV W ww vw^vvw wwvwt VW\^/W\ VW^-W

VV
•CAPUT x\ni.
De /lis qiuv , pneter illa mala qiice bonis malisque

cunirutinia sunl. , ad jnstorum laborem specialiter
pertinenl.
PhjEteu haec autcm niala Inijiis vilae l)oiiis nialisque

communia , habent in ea justi eliam proprios tjuosdam
labores suos , ([uibus adversus vilia militant , et in talium
prseliorum tentationibuspericulisqueversantur. Aliquando
eniin concitalius, aliquando remissius , non tamen desi-
nit caro concupiscere adversus spiritum , et spiritus ad-
versus carneni ',volumus faciamus, om-
uL non ea c[u;<>
nem mabun concupiscentiamconsunieudo; sedeamnobis,

quanlum divinitus adjuti possumus, non ei consenliendo
subdamus, vigiliis continuis exeubantes , ne opinio veri-
similis lallat, ne deeipiat sermo versutus, ne se tencbrae
oHundant, ne quod bofium est maluni
alicujus erroris
aulquod malum est bonum esse credatin- ne ab Iiis quie ,
agenda suut melus revocet ne in ea quse agenda non ,
sunt cu|)ido prsecipitet , ne super iracundiam sol occidat,
ne inimieitice provocent ad retributionem niali pro malo,

ne absorbeat inhonesta vel immoderata tristilia ne imper- ,
ticndorum beneficiorum ingerat mens ingrata torporem,

ne maledicis rumoribus Ijona consciiMitia fatigetur, ne
temeraria de alio suspicio nostra decipiat, ne aliena de
nobis falsa nos frangat , ne rcgnet peccatum in nostro
mortali corpore ad obediendum desideriis ejus, ne mem-

bra nostra exhibcantur iniquitatis arma peccato, ne oculus
'
Gal. V, 17. — 'Roiii. VI, 12
288 S. AUGUSTINI EPIsCOPI
so([iiatiir conciiplscenliam, ne vimlicaiuliciipiditas vincat,
ne in eo (|uod male delectat, vel visio vel cogitatio rcmo
retur, nc improbum aut indecens verbum libcnter au-
diatur, ne fiat (|uod non licet, etiamsi libet, ne in boc
bcllo laliorum pcriculoruuKjue plenissimo vel dc viribus
uostris spcretur lacieuda victoria, vel viribusnostris facRi
tribualur, sed ejus gratiae de quo aitApostolus Gra-
, : ((
)) tiasautem Deo, qui dat nobis victoriam per Dominum

» nostrum Jesum Christum ', » Qui et alio loco, « lu his,
» intpit,omnibus supervincimus per eum qui dilexit
» nos Sciamus tamen quantalibet virtute prrcliandi
*. M
vitiis repugnenius, vel etiam vitia superemus et sujjjuge-
mus , c[uandiu sumus in lioc corpore nobis deesse non ,
posse unde dicamus Deo « Dimitte nobis debita nostra'.»

:
lu illo autem regno ubl scm[:)er cum corporibus immor-

tali!)us crimus, ncc ]>ra'ba nobis eruut ulla , nec dcbilaj
quae nus([uam et nunc[uani essent, si natura nostra, sicut
recta crcata est, [êrmaneret. Ac per hoc etiam nostcr
iste conflictus , in ([uo periclitamur , et de ([uo nos victo-
ria novissima cupimus libcrari , ad vit;c hujus inala per-
tinet ,
quam tot tantorumque testimonio malorum proba-
nnis essc damnatam.
' I Cor. XV, 17. — ' Uom. viii, 37. — ' Mattti. vi, !>.
,
DE CIVITATE DEI, IlUEn XXII. 280
JW\'*V\A'*\V\\\V\\\V\^VV*\VV\\VVV'»VVV»\'VV'*VVV\\VV'l Vl/X^VX^lVV^lVVWVVl^V-VVVVVM v\.
CAPUT XXIV.
De boitis (/iifljds ctiani iui/w vildiii (Idiiiiiationi ob-
no.riaiii ('realor iiiiplcsîl.
I. Jam niinc considorandum cst lianc ipsani nii-

seriam gencris liumani, in qna laudalur justitia pu-
nientis, (|ualibus ct quam multis implcvcrit l)onis cjus-
dem l)onitas, cuncta qurecrcavit administrantis. Primuni
bcnediclioniMn ill.im (|uam prolulcrat anlc pcccalum,
dicens : » Crcscitc, ct niultii>licamini, ct rc])Ictc lcr-
» ram ', » ncc post pcccatum voluit inliibcrc , man-
sitquc in stirpe danniata donata loecunditas ; ncc il-
lam vim mirabilcm scminum , imo etiam mirabilio-

rem qua elliciuntur et scmina , indilam corporil)us hu-
manis et quodam modo intcxlam ,
peccati vitium potuit
aulerre, quo nobis impacta est eliam ncccssitas morlis :
sed ulrumque simid currit isto (|uasi IIiivioat([ue torrcnte

gencris liumani , malum ([uod a parcnlc trahitur , et
Lonuin quod a creanlc tribullur. \\\ originali malo duo
sunt, [jeccatum at([uc supijlicium ; in originali hono alia
dno, propagatio conformatio. Scd (|iiaiitum ad iiraesen-
ct
tem [jcrtinct intenlionem nostram dc malis, (|uorum ,
mium de nostra vcnil audacia, idcst, p^ccalum, altcrum

de judicioDei, id csl, suppliciuiii, jam salisdixinius. Nunc
dehoiiis Dci, ([u.icipsi ([uo([uc viliabctlamiialfcqucnalurae
contuht nunc conlcit, diccrc instilui. Ne-
, sive usîuc
que enim damnando aiit lotum ahslulit quod dedcrat
alioquin ncc cssct oninino; aut cam ri^niovit a sua polcs-
' C.en. I, 28.
1
cxi. 19
290 S. AIGVSTINI EPISCOPI
Inte, cliam cum cii;il)olo jxrnalilcr suhdidit, cum ncc ip-
sumdial)oluni a suo alicnaverit imperio; quandociuidcm
iil ipsius ({uociue diaboli natura sul)sistat, ille facil cpii
summc cst, (!l iacit esse ciuid((nid ali(pio modo cst.
II. Duoium igilin- illorum, (pi;c diximus hona ctiam in

naturani pccealo vilialam supplicioc(uo damnatam de bo-
uilalis cjus (|ii()(l;un \(liiti iontc m;iiKtrc, i)ropai;ationcm
im[)rimis mimdi op.Tilius hcncdictiDiic laryitus cst, a ([ui-
hus operihiis dic sci)timo rc(|uicvit. Coniormatio vcro in
illo cjus cst opcrc, cpio us^pie nuno operatur '. Ellicaccm
cjtiippc potcntiam suam si rchus suhtrahat, nec j^rogrcdi
pjterunt ct suis dimcnsis motihus jieragerc lenipora , ncc
prorsus in eo i(uo(i cre;itic sunt alicjuatenus permanchttnl.
Siei rgo crcavil hoiaiiicm Deus, ul illi addcrel fcrtilil^tlciu
cju;iindini, ((iia hoinincs alios jiropagîret, congeneraiis cis

ijDsam ciiani i)io|;;igandi possihilitalcm , non necessitatcm,
cjuihus t;imcn Vdluil hominihus ahstulit eam Ucus, et
slcrilcs fiu^runt non t;imcn gcncri liumano ahstulit se-
;
niel datam primis duohus conjugihus hencdietioncm

.gcnerandi. ll;ec ergo propagatio (juamvis jieccato ahlata
noii luerit, non tamen etiam ip.sa talis est cju;ilis fiiissel, ,
si nemo jicccasscl. E\ (pio cnim liomo in honorc positiis,

postea ((u;im dcliijuit , eomj^ûatiis esljjccoribus, similitcr
gcnerat : non in co l;iineii (lenitus extincta cst ((mcdani I,
velut scintilla rationis, in cjua liictus est ad imaginem l)ei '. I
Huie autcm ()roj)agationisi confbrmatio non adliil)crclur,

nec ipsa in sui gcneris lormas modoscjue ()roccderct. Si
cnim iion coiieiihuisscnt homincs, et nihilominus Deiis
vellet imiileiv tcnas hominihus; (juomodo eicavit uiuim
siiie commivlione m;uis et fterain;!! , sic jiosset omnes :
coiiciimhcntcs vcro nisi illo creanlc geneninles esse noii

• jDossuiit. Sicul ergo ait Apostolus dc iustitutione sjiirilali,
Joan. V, 17. — ' P-^.ii. Ni.viii, i3.

DE CIVITATE DEI, LIISER XXII. 291
([iia lionio ad ]iietatcmjustianiquc formatur : « Nequo qui
» plantat , cst aliquid, necjue qui rigat 5 scd qui incrc-
» mcntum datDeus » ila otiam hic dici potcst « Ncc qui
'
: :
concumlHt, nec quiseminat, cst ali(juid sed cpii Ibrmat ;
Deus. Ncc mater, qu.ie conccplum portat et partum nu- ,
estali([uid; scd([uiincrementumdatDeus. » Ipsenam-

tril,
quc o[ieratione, t[ua nunc usque operatur ^, facit ul

numeros suos explicent semina, et a c[uibusdam latcntibus
alcjuc invisibilibus involucris in lormas visibiles luijus
qnod aspicimus decoris evolvant. Ipse incorpoream cor-

porcanK[uenaturam, illampnepositam, istam subjectam,
miris modis copulans et connectens, animantcm lacit.
Qiiod opus ejus tam ui,ii;num et mirabile cst , ut non

solum in homine ,
quod est auinial rationale , et cx lioc
cunctis terrenis animantibus cxccllcntius atque prtestan-
lius , sed in qualibet minntissima muscula bene consi-
deranti sluporem mentis ingerat , laudemque pariat
Creatoris.
', III. Ipse itaque anima? humanpe mentem dcdit u])i ,
ratio et intelligentia in infante sopita est quodam modo,

quasi nulla sit, excilanda scilicet at(|uc exerenda ;clatis
acccssu, c[ua sit scientiac capax atque doctrinre, et liabilis
pcrc(ptioni veritatis etamoris boni c]ua ca[xicitate hauriat :
sapientiam virtutibus(]ue sit ]irnRdita , ([uibus prudentcr,

fortiter, tempcranter, et jusle, adversus erroreset c.Ttera
ingcncrata vitia dimicet, eaque nullius rei dcsiderio nisi

boni illius summi afque immutahilis vincat. Quod ctsi non
1'aciat, ipsa talium bonorum capaculas in natura rationali
divinitus instituta c[uantum sit boni ([uam mirabilc opus ,
omnipotentis competenter ciriitur, autcogitat.^Prffi-

,
c[uis
ter enim artes bene vivendi et ad immortalem perveniendi

fclicilatem, ([u?e virtutcs vocantur, ct sola Dei gratia ,
'
I Cor, 111, 7 — 'Jimii, V, 17,
19.
202 S. AVGVSTINI EPiscori
([iia' iii Cliiisto est , filiis proniissiouis rcgiiiquc ilonaiUiir ,
iionne Ininiano ingenio tot tanttcijue artcs sunt invcnlse,

ct exercita; ,
partiin necessariie ,
partim volunlariae , ut
lain cxcollens \is mentis at([ue rationis in his etiam rcbus
quas siqicrlluas , imo ct (K-riculosas [)crui(iosas([uc ap-
])ctit , ([uanlum honuni liabcal in nalura , uncie ista potuit
vcl invcnire , vcl disccrc , vel cxcrccre , teslctur ? Ycsti-
nienlonim et jcdificiorum ad opcra quam mirabilia, ([uam
sLu[U'nda, indusLria humana perveneriL; quo in agricul-
tura, ([uo in navigatione profccerit 5

quac in fabricatione
f[uorunK[uc vasorum , vcl etiain slatuarum ct picturarum
varictate excogilaverit ct implcvcrit-, ([Uic in llicatris niira-
biha spcctantibus, audientibusincredibilia facicndaetexhi-
bcnda niobta sit ; in cajîcndis, occidcndis, domandis, irra-
lionalibus animantibus, qure et (juanta repererit : adversus

ipsos homincs tol genera vencnorum , tot armorum , tot
machinamcntoriim, etpro salute mortali tucnda atquere-

paranda ([uotmedicamenta atque adjumcnla conqirehen-
derit : pro vohiptatc faucium quot condimcnta ct gulae
irritamenta repererit : ad indicandas et suadcndas cogita-
tiones c[uain nuillitudincm varielatemquc signorum , ubi
pr;T:cipuumlocum vcrba ct htterae tencnt; ad dclcctandos
animos, c[uos elocutionis ornatus : quam divcrsorum canni-
num copiam ad mulcendas aures, quot organa musica, c[uos
modos cxcogitaveril c[uantam pcriliam dimcn-
caiitilcn.TR :
sionum numcrorum, mcatus(]uc ct onhncssidcrum

atc[ue
cjuanta sagacitate comprehenderit c]uam multa rcrum :
munchinarum cognilionc sc inqihvcril. ([uis ]wssit (^loc]ui,

maxiinc si vclimus non accrvaliin cuncta congcrcrc scd ,
m singulis immorari ? In ipsis jiostrcmo crroiiibus et fal-

silatihus dcfndcndis , (]uam magna clarucrint ingenia
philoso[ihoruin';!tquc ha-rcticorum ,
quis iBSlimarc siidi-
ciiit? l.()i]uiiiuir_,ciiim nunc de natura nicntis liuman.r.
,
,
DE ClVlXAlK UEl , LlBEIl XMI. 'l^Ki
I
qiia isla vila iiiorlalis oniatur, iion de fido at(|iie ilincie
verilatis, (|ua illa inunortalis acquiritur. Hujus lanla;
natur.T conditor cum sit utique Deus verus et summus,
ipso cuncta (juan fecit administranlc ct summam potestatem
summam((uc habente justitiam, nun({uam prof "ecto iuhas
miserias dccidisset , at([ue ex his ,
jiractcr cos solos qui li-
berabuntur, in .Tternas csset ilura, nisi nimis grande

pcccatum in liomine primo , de (juo crctcri cxorti sunt
pneccssisset.
IV. Jamvero in ipso corporc , (piamvis nobis sit cum
Ijclluis mortalitate conmiunc, nHdlis(|ue carum rcperiatur
infirmius, (pianta Dei Ijonitas , ([uanta providentia tanti
Crcatoris apparct? iVonnc ita sunl in eo loca scnsuum et
c;ctcra mcmbra disposita , s|iecicsf[ue ipsa ac figura et
statura tolius corporis ila modiiicata , ut ad minislcriuni
anim.T rationalis sc indicct factum? Noncnim ut animalia
lalionis expertia prona cssc vidcmus in tcrram, ita crcalus
csthomo sed erccta in cceliun corporis forma admonct
:
cum ([ua' sursum sunt sapcrc. Porro niira mobililas

,
quic linguse ac manibus attributa cst, ad loc[uendum et

scribcndum apta atque convcniens et ad opcra artium ,
plurimarum (>lliciorum([uc complcnda nonnc satis os- ,
tendil, (juali anim.T ut scrvircl tale sil corpus adjunctum?

Quan([uam ct detractis ncccssitalibus opcrandi, ila om-
nium pailium congrucntia niuncrosa sit, ct pulchra sibi
parilitale respondeat ul ncscias utrum , in eo condcndo
major sit utilitatis habita ratio, ([uam decoris. Certe cnim
nihil crcatum vidcmus in cor|")orc ulilitatis causa , ([uod
non habcat eliam dccoris locum. Pliis autcm nobis id ap-
jiareret, si numcros mcnsurarum, i|uibus intcr sc cuncta
connexa sunt ct coa|itata , nosscnnis ; ([uos iorsitan data
opera in his <[ux loris emincnt , huniaua possct vesligan;

solcrlia 5
(|u;c vero lccla sunl , al(|uc ;i nostris rcnioUi
294 S. ALGISTIKI EPiscori
conspectibii.s , siciiti csl lanla poiplcxitas vcnarum al<iiic
ncrvonini ct viscerum , sccrela vitaliiim , invciiirc nullus
potcsl. Quia c(.si iuwliconim dilii^cnlia uoiinulla trudclis.
((uos aualomicos aiipcllaul lauiavit corpora niortuonini, ,
sivc ctiam iiitcr manus sccantis pcrscrutantiscpic morien-

lium , aUpic in carnilnis liumanis satis inliumanc ahdita
cuncla rimata cst, ut quid , ct(|uomodo, quilnis locis
curandum cssct addisccrcl -, numcros tamcn dc quihus
loipior, (piibus coaplatio , (]ur(: i-M-Ax ^vpece dicitur ,
lan(piam cujusdam ori;ani, cxtiinsccus atquc inlrinsccus

tolius corporis constat
,
quid dicam , nemo valuit inve-
nirc, (pios ncmo ausus cst qnaererc? Qui si noti esse po-
tuissent , in intcriorilnis ([UO(pic visccribus, (juae nulluiii
ostcntant dccus , ita d(,'lcctarct iiulcluitudo rationis , ul
onini formre apparcnti quae oculis placct , ipsius mentis,
qua3 oculis utitur ,
pracfcrretur drbitrio. Sunt vero qusc-
dam ita posita in corporc, ut tanlummodo dccorem ha-
hcaut, non et iisum : sicut liahct pcclus virilc mamillas,
sicut facies harham , (juam non.esse munimento, sed vi-
rili ornamenlo, indicanl pur.f facics fcEminarum ,
quas
uli(pic infirmiorcs muniri tutius convcniret. Si ergo nul-
lum mcmhrum est, in his cpiidcm conspicuis, ( undc
ambigit ncmo,) quod ita sit alicui operi accommodatum,
ut non cliam sit dccorum-, sunt autcm nonnulla, quorum
solum dccus, et nullus cst usus : puto facilc intclligi in
conditiono corporis dignitatem nccessitati fuisse prncla-

t<am. Transitura cst quippc ncccssitas, tcmpusque vcnlu-
rum (piando sola inviccm piilchriludine sinc ulla lihidinc
jicrfniamiir : (juod maximc ad laudcm rcfcrcndum csl
Conditoris, cui dicilur in Psalmo : (( Confessionem ct do

» corcm induisli '. »
V. .lam c;vtcra pulchritiido cl utilitas crcalura- , (pi;c
P;al. ciii, I.
I)E CIVITATK DEl, LlliEl; Wll. 295
lioniini, liccl in islos laborcs miscrias([iic projcclo aUinc
ilamnalo, spcctaiula at(juc suniciula divina largitalc con-
ccssa cst, (|uo scnnonc tcriiiinari polcst? in cccii cl tcrra;
1'tniaris inullimoda ct varia piilcluiludiuc, in i|isius Incis
lanta copia tanupu^ inirahili spccic, in solc ac luna cl si-

tlcribus, in opacilatijjus ncmorum , in coloribus ct oJo-
ribns floruni, in divcrsitale ac mnltitndinc volucrum gar-
lularum atcjue pictarum , in nuillifbrmi spccie tot tanto-
runu[nc animantium , ([uorum illa [ilus lialicnt admira-
lionis ,
qurc molis minimnm •, (Plus cnim tormicnlarum ct
apicnlarum o|icra stu[icmusi[uam inmunsa coiîora liallc-
iiarum ; ) in i[is!us ((UO(|uc maris tam grandi s[H'ctaculo,

cuni scsc divcrsis colorijius iiuluit vclut vcstiljus, ct ali-
([uando viiidc, at([uc lioc nuiltis modis , aliqnando pur-
pnrcnm, ali([uando caerulcum est. Quam porro dclccla-
bilitcr s[)cctatur ctiam (]nandocnnu[uc lurliatur, ct fit
iiulc major suavitas, quia sic dcmulcct intucntcm , iil
uon jactct et cjualiat navigantcmPQnid cibornm nsi]n(([ua-

(]uc copia contra faincm ? Qiiid sa|)oruni divcrsitas contra
lastidinm natnne dillusa diviliis iu)n co([norum artc ac
, ,
laLiorc ([Ufcsita ? Quanla in lain miillis rcbus tucnd.c ac
rccnpcrandfc salutis auxiiia? Quani graia vicissilndo dicl

Aurarum ([uam biaiula tcnqicrics? In
altcrnantisct noctis?
iVnticlbus ct pccoribns indumcntorum cunlicicndorum
([uanta matcrics? Omnia comincnuirarc (jnis [lossit!' Ilicc
aulcmsoia, ([u;c a mcvclul iii ([ucnulam aggcrcm sunt
coarctala , si vcllcm vclut colliyala invnlucra solvcrc at(|uc
discntcrc , mora css(.'t in singulis, ((uibus
(]iianla milii
]iliuima contincuLnr? Et liicc omnia miscrorum sunt dam-

natorumque solalia, non iJraemia bcatorum. Qnrc igitur
illa snnt, si tot ac talia cl tanla suiit ista? Quid dabit cis
(]uos jirfcdcstinavit ad vitam (]ui lifcc dc(.lit ctiam cis

,
(]uos prfcdcslinavit ad mortcm? Qu.c boiia in illa bcata

•iU() s. Ai(;isii>r i:riscori
\il;i liuirl cos siinicro ,

pro (|uil)ns iii liac iniscia iiiiigc-
iiiUini I"iiiiini smini voluil iis(jiic nd niorlcm niala taiita
porferrc ? riulc Aposlolii.s de ipsis in ilhul rci;nuni pnc-

dcstinalis lo(|ucns : « Oui proprio , iiKpiit, Filio non
M pepcicit , scd ]iio noliis oinnibus Iradidil euni , c|uo-
» niodo non el cuin illo omnia nobis donabit'?» Cum
h.xc promissio complcbitur, r[uid crimus? c(ualcs erimus?
Qu;c hona in illo regno acccpluri sumus, f|uandoquidem
(llirislo moricntc pro nobis jam pignus acccpimus?
taJe
Qualis ciit s|)iritiis hominis , nullum omnino habens vi-

tium, nce sub (juo jaccat, ncc cui cedat, nec conlra c[uod
salteni laudaiiililcr dimicct, pacatissima virtuteperfectus?
llerum ibi omnium cpianla, (jnam speciosa, (juam cerla
•scienlia, sine errore aliijuo vel laborc , n!)i Dci sapicntia
de ipso suo fonle potai)itur, cnm summa lelicilate , sine
iilla dillieullalc? Qualc eril corjius , cjuod omni modo
sjiiritui siibditum , ct eo sulllcicntcr vivilicatnm, nullis
alinioiiiis iiuligcbil? >'on cnim animale, scd spiritalc crit,
lialicns (juidcni caruis , sed sine uUa carnah corruptionc

subslanliam.
C.VPIT XXV.
De peivicacia ciuoniiudain , qui rcsiiiTCC/ionein cav'

iiis quain , sicut prcpcliclum
,
est , tolus munclus
creclit impugnant. ,
Vekum dc aiiimi bonis. (jnibus posl lianc \ilam bca-

tis.simus perfructur , non a nobis di,ssenliiml jiliilosojilii
nohiles : de carnis resurrcclionc conlendunt; liaiic (juan-
' lloni. viii, 3i.

,,
I)E CIMXAXE DEI, LIUER \\'l. 297

Uim possuiU iiecjanl. .Sctl cirdfiilos iiuilli, iiegantcs paii-
eissinios reli([ucruiU , ct ad ('.lnisliim ,

qui hoc (juod
istis videtur aljsurdum , iii sua lesurrectionc monstravit
iidcli eorde conversi .sunt , docti ct indocti , sapientes
niuudi et insipientes. Hoc enim ercdidit nuindus, quod
]ii;edi\it Deus ; ipii eliam hoc prtcthxit , ipioil hanc rein
nuindus liierat erecUturus. Nei|U(.^ enim Petri malcficiis
eam cum hiude crcdentium tanto ante prrenuiUiare com-
pulsus cst'. lllc est cnim Deus ,
quem , ( sicut jam dixi
ah(|uoties, nec commemorare me pigel ) confUente Por- ,
phyrio , at([ue id oraculis deorum suorum probare cu-

))ieiUe , ipsa numina [lerjiorresiiunt (juem sic hiudavit, :
ut eum et Dcum patrem

regem voearet. Absit cnim et ,
ut sie iiUelligcnda sint qu;e pr.edixit, ([uomodo volunthi

(|ui hoc cum muiulo non credidcrunt, ([uod mundum
crediturum esse pr.nedixit. Curenim non [lotius ita siciit ,
crediturus taiito .inte pr.Tchctus cst mundus non sicut ,
jiaucissimi garriuiu , ([ui hoecummuudo, ([uod eredi-

tiirus [iraxliciuscst, crederc nolucruiU? Si cniui prcipterea
dicunt alio modo cssc credcnda , ne si chxeriiU vana esse
conseripta , injuriam laeiaut illi Deo, eui tain magnuin
]>erliii:)cnt tcstimonium; taiUain jirorsus ei vel etiam gra-
viorcm faciuiU injnriam, si alilcr chcunt esse iiUelligenda,
non sicut nunidus ea credidit, c[ucm crediturum ipsc
.1 !uda\it, i|isc promisil , i|)se complivit. Utrum enim iion
[. )test faeere nt rcsuigat earo , et vivat in .Tternum ; au

propterea credendum non est id eum esso faclurum, cpiia
malum cst at([ue indigiuim Deo? Sed dc onuiipotentia

ejus , (jua tot et lanta iacit increchbilia , jam multa chxi-
nuis. Si voluiU invenire ([uod oinni[wtcns non potest
iiabent prorsus , cgo dicain , meutiri non jôtest. Creda-
iiuis crgo (juod jiolest, non eiedendo (juod noii [lotcst.
' Vido tu[>i',i lib. wiii, c. .53.

,:
298 S. ALGUSTINI EPISCOl'1
Noii il;iqiic crodcnles quod mcnliri possit , credant esse

fhcturum (jnod sc f";icturum cssc promisil : et sic crcdnnt,
sicut crcdidil mundus, cpicm crcditurum csse pr.xdixit,
(jnem crcditurum csse laudavit, (picm crcditurum csse
promisit, (jucm crcdidissc jam osl^ndil. Iloc autcni mn-
lum csse, uiidc dcmoiislrant ? Non crit iilic ulla corruptio,
(inod cst corporis malum. l)c ordinc clcmcntoriim jam
dispula\ iinus, de aliis hominuin con jccturis satis diximus
fluaiUa sit futiira incorporc incorruplihili facilitas motus,
de pr.TRscntis bon.-m valctudinis lcmperamcnto , (pi.x uti-
quc nuUo modo illi comparanda cst immort;ilitati , in

lihro tcrtio-decimo satis , ut opiuor , ostcndimus. Lcgant
supcriora Opcris hiiius, qui vcl non lcgcrunt, vcl vohint
rccolcrc ipiod Icgcrunt.
'%VV« VtiVt «,\\\ VVV^ VVVWVVWWt W^l VWt 'VV'%t VI-^WW^ WWWVt VV%\ 'X VV^ \V\^ WW ^V\t Vi
CAPUT XXVI.
Qttomoclo rorpJtyru definitiu , qita beutis animis
pttiat corptts oinne fugiendiim , ipsiiis Plutunis
scntentiu destritatttr, qtti dicit sttmmiim Deiim diis
promisisse , iit ntiiiqitam curporibtts exuerenlar.
Sed Porphyiius ait , iiKjuiunt , ut hcata sit anima ,
corpus oniiu! cssc fugicndum. Nihil crgo prodcst, ([uia
incorruptihilc diximiis fiiluniiii corpus , si auim;i hcata

non crit, nisi corpiis omnc clfiigcril. Scd j.nn ct Iiinc in
liiiro mcmoralo ![u:intum oportuit disput.avi : vcrum hic

commemorabo. Emendet lihros suos
iiuimi indc l;intiim
istorum omninm magistcr Plato, ct dicat corum d(;os, ut
hcati sint, su;i corpora fiigiliiros, id cst , csse morituros,
(|uos in ccclcslibus corporibus dixil inclusos ; (juil)us ta-
mcn Deus , a ([uo iacli sunt , ([uo possciU csse securi

: ,
DE CIVITATE DEI, LIUER XXII. 290

iniiiiortalitatcm , kl csl , iu cisdem corporibus relcinam
|i(Mmaiisioncm , non corum natura id habcnte , scd suo
coiisiiio i^jrcTvalente ,
promisit. Uhi cliam cvertit ilhul
iliiod dicunt, quoniam cst impossiliilis, idco rcsurrcctio-
iicm carnis non cssc cicdendam. Apcrtissime (]uippe juxta
(iimdem pliilosophum, ulji chis a sc laclis promisit Deus
non factiis imnuirlahlatciii, tpiod impossibile cst, sedixit
cssc lacturum. Sie enim eum locutnm narrat Plalo :
(( Quoniara eslis orti, in([uit, immortalcs csse ct indisso-

lubiles non potcslis : tanicn dissolvemini , ncque vos ulla
mortis fata periment, nec crunt valcntiora ,
quam consi-
lium mcum , vinculnm ad pcrpctuitatem
(pu)dmajus est
vcslram, (|uam illa (juibiis cstis collijâti'. Si, non soinm )>
absurdi, s( d surdi nonsunt (juih;ec audiiint, non iilique

diil)ilaut diis factis, ab illo Dco (pii eos fccit, secundum
1'latonem , ([uod cst impossiljile fuisse promissam. Qui
cnim dicit « Yos quidem immortales essc non potcstis, sed
:
meavoluntate immortaleseritis-, » quid aliud dieit, quam

id quod fieri non potcst mo faciente tamen eritis? Illc ,
igitur carncm incorruplibilem immortalem, S|)iritalem ,
resuscilabit, quijuxta Platoncm id quod impossibile csl, ,
se facturum esse promisit. Quid adhue ((uod promisit ,
Dcus, ({uod Deo promiltenti credidit mundus ([ui ctiam ,
ipse promis:jus cst crcditurus, csse impossibile clamanli'

Quandoquidcm iios Dcum ,
qui ctiam secundum 1'Iato-
nem facit impossibilia , id faeturum csse clamamus. Non
crgo , ut Jjcat?e sint anini.T, corpus cst omne fugiendtuu
scdeorpus incorruplibiJe recipienduiu. Et in f[uo conve-
nientius ineorruptibili corpore Irelabuntur , ([uain in ([uo
corruptijjili gemuerunti' Sic eniiu non in cis crit illa dira
cupiditas, (juam posuit c\ Platouc Virgilius , ubi ait
r.iiisu:? e! incii'iaiit iu coii'ur;i vclk' levcili -

,
' Vidc supin lilj. Mii, ':. ifi. — = V!i^'. /EiiciJ. vi.
300 S. ALGLSTIM EPISCOPI
Sic, iiKiuani , <upidilalcin rcvcilendi ad corpora non
liabclnuil, cuui corpora , in (ju.c rcvcrti cupiunt, secuin
habchuut; ct sic habcl)unt, nt nuu(|uam non habcant,
inin([uani ca prorsus vd ad cxiguuin (|uamhbet tcmpus
nlhi niorlc (lcponaut.
CAPUT XXVII.
De conlrdriis defmilionibiis Platonis (itquePorphyrii,
ut quihus si uterque altcri cederet , a veritate neu-
ter de\'iaiet.
SiNr.i 1.A fjurcdnm dixcruntPlalo atcjue Porjihyrlus, (juse

si intcr sc coniiminicarc jiotuissent , lacti csscnt fortasse
Plato di\il siuc corj)oribiis animas in netcr-
Ciiristiaui.
miin cssc non posse. Idco cnim dixit etiam sapientium

animas j)ost([uamlibcl longum tcmpus tamen ad corpora ,
rcdituras. roipliyrius aulcm dixit animam jiurgatissi-

mam, cnm rcdicrit ad Palrcm, ad h;cc mala mnndi
nunquam esse re(hturam. Ac per hoc , (juod verum vidit
Phito, si dedissetPorjihyrio, ctiam inslorumntquesapien-
tium jiurgatissimns animas ad iiiunana c()r|)ora rcdituras;
rursus (juod vcrum vidit Porj^hyrius, si dcdissct PLTtoni,

luiinjuam rcdituras ad miscrias corruptibihs corporis
animas sanctas : ut non singuli hrcc singuLi , sed ainl)o
ct singuli utrumque dicerent ,
puto cjnod viderenl esse
jam consecjuens , ut ct rcdircnt anima; ab corjiora , ct
talia reciperent corpora , in (jui!)us bcate atquc immor-
laliter vivin-cnt. Quoniam sccunduiu Platoncm, cliam
sanctic aniniic ad hamana corjiora icdii)unt; secundum
Porj)hyriuin, ad mala iiiundi litijus sanctte anima; iion
DE CIVITATE DEI , LIBEU XXII. 301
ivclilniiU.DicatitnqueciimlMatoiicPorpliyiiits: «Rctlihuiil
ail corpoia : » dicat iMalo cuin 1'orphyiio : « Non redibuiU
admala : » ct ad ca corpora rcdiic consciiticnt, iii quiljus
null:i patiaiUur mal;i. Hfecilai|uc non crunt nisi illa <[ufe
promilLit Dcus, licatas animas iii a^tcruum cum sua:elcrna

carnc lactuius. lloc cnim , (|uaiUum cxistimo ,
j;un
lacile nobis concedercnt ûnbo, ut cjui lalcrciUur ad
immortalia corpora rcdilur;is ;inimas csse s:uiclorum , ad
sua ilLis redire pcrmittcrent, in ([uibus in;il;i luijiws.TCuli
pertuleriiiit , iii ([uilius Dcuin, iil liis malis carcrciU, pi(!
fidclitcrf[uc colucruiU.
\1 WX^ \V\\\V\^ \\'\-* \VV'\\\\\\«.X* \V\\\\*1W\*\%\% WWVWN \\*\\V\\\\\\\V\\\\\ wvw
CAPUT .WVllI.
Qnid acl verarn resiirrectumis ftJeni, vel P/a/o, vel

Lalieo, vel eliani I arro conferre s//h po/iierinf,
si opiniunes eo/uini in unani sen/e/i/ia/n cu/nênis-
sent,
?\ôj.'NULLi noslri ,
proptcr c[uoddam pnvclarissimum
Ioc[ucncli genus, et proptcr nonnulla c[Ufe vcracitcr sciisit,
ainanlcs Pbiloiieni, dicuiU euiii ;ili([uicl siniilc noljis etiam

de mortuorum rcsurrcclione sensisse '. Ouod ([uidem sic
tani;it in libris dc !lcpiiblic:i Tullius, ut euni liisisse potius

c|uam cjuod icl vcruin csset, allinnet diccrc voluissc. Iii-
ducit cnim liominem revixisse, ct narrassc c[u;i:dam ([uae
platonicis dis[5ulationibus (ônyrucliant ( 5 ). Labco ctiani
duos dicit uiio die luisse def"iiiictos, et occurrisse invicem

in cjuodam compito, deinde ad corpor;i sua jussos luisse
remeare, et constituisse intcr se amicos sc csse victuros,
atcjue ila csse lactum, donec postea morciviilur. Scd isli
' \i<\p Eiisolj, lib, XI. ilf pr:i|i,-ir. F.v.Tii-.

302 S. AtGUSTIKI EnSCOPI
auctores talom resurrcctionem corporis lactam fuissc nar-

rarunl, ijualcs fuerunt eorum quos resurrexissc novimus,
et huic (inidrni rcddilds vitre, seil non eo modo ut non
morercntur ulterius. Jlirabilius aulcm t|uiddam Marcus
Vano ponit in libris, quos conscripsit dc gente popuJi
romani : cujus putaviverija ipsa esscponcnda. « Gcnetii-
liaci quidam scripserunt , inquit , cssc in renasccndis
hominibus (piam appellant ^zxXxy-^vniiy.-t Grrcci : hac
scripserunt confici in annis numero ([uadringcnlis (jua-
draiînta, ut idcm lorpus ct cadeni aninia, ([u;c fucrinL
conjuncla iii hominc ali(|uando, caiicm rursus rc'dcaut iii
conjunctioncm. » Iste Varro (|uidem, sive ilH Gencthliaci
ncscio (jui, (non cnim nomina corum prodidit, (juorum
commcmoravit scnlcntiam), ali([uid dixcrunt, quod liccl
falsum sit, ( cum cnim semcl ad cadcm cor[)ora qu?e ges-
scrunt, aniniffi redierint nun([uam ca postca sunt relic-
,
tura^ ), lamcn nuilla illius impossihilitatis, qua contra

nos isti garriunl, argumciUa convcllit, ct destruit. Qui
enim hoc sentiunt, sive senserunt, non cis visum est ficri
non J50SSC, ut dilapsa cadavera in auras,in pulvercm, in

cinerem, in humorcs, in corpora vcscentium hcstiarum,
vel ijworum ([uo([ue hominum, ad id rursus rcdcant, c[uod
fuerunt. Quaproptcr Plato et Porjihyrius, vcl potius qui-
cumcjuc illos adhuc vivunt, si nohis conscn-
diligunt ct
tiunl ctiaai sanctas animas ad cor[wra rcdituras, sicutail
Plato, ncc tamcn admala ulla rcchturas, sicut aitPor[)hy-
rius; utcx liisfiat consec[ucus ([uod fidcs praulicat Chris-

tiana, talia corpora rccepLurasin ([uilnis sinc uUo nialo in
.ipternum fclicitcr vivant, assumanl etiam hoc de Yarrone,
ut ad (jadcm cor[wra rcdeant, in cjuihus antea fucrunt : ct
ajiud cos tola ([urcslio dc carnis in ;clcrnum rcsurrcctionc
solvctur.
• ViJe Plin. lili vii

DE CIVITAlE DEIj LIDER XXII. 303
/fc'*XVfc'%tVl'\t%\'«V\'\\\VV\VV\'*'V*/V\VVVWVV\'lVVVVV».'\VVV^V»a%V*'V*VV'\'\VVV»VV\^\V\'\fc\'*\'VVV*
CAPLT XXIX.
Dc (nutU((ito visionls, qna iii fvtiiro scvcido sancti
Dcum videbunt.
I. NvNc jniii ([uid acturi sint in corporibus immortnli-

Inis at([uc spiritalihus saiicti nou atlhuc eoruni carne
,
carnalilcr, scdspiritaliter jam vivcnte, quantum Dominus

dignatur adjiivare, vidcamus. Et illa ([uidem actio, vel
polius ([uies al([ue otium ([uale liiturum sit, si veruni
velim diccre , nescio. Non enim lioc lUKjuam [ler scnsus
corporis vidi. Siautem mente, id est, inte]lig(_'ntia vidissc
me dicam, ([uantum est, aut ([uid est nostra intclligentia

ad illam excellentiam ? Ibi cst enim « Pax Dci , ([u.-if,
» sicut ait Apostolns, su[ierat omnem intellcclum '

: »
qucm nisi nostrum, aut fortassc ctiam sanctorum Angclo-

rum non cnim el Dei.
.''
Si crgo sancti in Dei pacc vieturi
sunt, profecto in ea [lace vieturi sunt, ([urc superat omneni
intcllectum. Quoniam noslrum quidem sujxnat, non cst
dubium si autem superat et Angeloruin, ut ncc ipsos
:
exccpissevidcatur, c[uiait « Omneni intellectum » sccun- ;
dum lioc dictum csse debemus accipcrc, quia pacem Dei,

qua i{ise Deus iDacatus cst, sicut novit Dcus, non eam nos
sic [lossumns nosse , nec ulli Angeli. « Superat ila([uc
» omnem intellectum, » non duliium (|uod prrcler snum.
Sed ([uiaet nos pro modo nostro [)acis ejus participes ineti
snmmam in noliis at([ue inter nos ct cum ipso paccm,

quantum nostrum summum cst, obtinebimus isto modo :
liro suo modo sciunt eam sancli Angeli, liomincs autem
' rliili|>^ IV, 7.

:
304 S. Al&TJSTINI EPISCOPI
mino lonjiciiirra, quniilumliljclpiovcclumcnliscxcellaiU.

Coiisiilciaiuluin csl cniin ([uanUis \irdiccl)al : « Ex parto
» scimiis, ct cx partc prophclamus, doncc vcnial cpioJ
» j)cil"cclum cst '
. )) El, « îdcnuis nunc pcr spcculum
)) iu a>nigmatc, tunc autcin facic ad lacicm '. » Sic jam
vidcnt sancti Angcli, ([ui cliam nostri Angeli dicti sunt,

([uia cruli dc [lolcslatc tencl)rarum, ct acccplo S[)iritus
[lignorc Iranslati ad rcgnum (Ihiisti, ad cos Angelosjam

cic[)iiHus [)ertincre, ciun ([uihiis nohis crit sancla al([iic
dulcissima, de ([ua jam tol lihros scripsimus, Dei Civitas

i|)sa eomimuiis. Sic suiit eryo Angeli nostri, ([ui sunt Aii-
geh Dei ; ([uemadmodum (ihristus Dci, Christus cst nos-
tcr. Dei sunt, c[uia Deum non rclic[uerunt : nostri sunt,
cjuia suos civcs nos hahere cocpcrunt. Dixit aulem Domi-
nus Jcsus : (( Viderc ne contcmnatis unum dc pusilHs istis.
» Dico cnim vol)is, (juia Angeli corum in ccciis semper

» vident r.ieiem 1'aliis mei, ([ui in cêlisesl^. » Sicutergo
iUi vident, ita et nos îsuri sumus ; sed uondum il:i \ide-
mus. 1'ropler ([uod ait A[)ostolus, ([uod [)aulo ;uUc dixi
(( Yidemus nuncper sj^êcuUim in ajiiignuite, tuue aulem
» lacie ad faciem "*.
» rrtemium ila(|U(! lidci nohis visio
ista servatur , dc c[ua cl Joanncs aposlolus lo(|Ucns : (( Cum
» apparuerit, inc[uit, similcs ei crimus, cjuoniam videhi-
» mus eum sieuli est » Facics autem Dei manifestatio
'\
ejus intclligcnda est, nou arujuod lah; mcmhrum, ([uale

nos haUemus in cor[)ore, al(|ue isto nomine nuuci-.[xi-
mus.
II. Quapropter cum ex me c[Ufrritur, ([uid aeturi sint
saiu-li iu illo eorpore spiritali, non dico c[uod jam video,

scd dico ([uod ercdo ; secundum illud (|uod in Psalmo
lego, (( Credidi, [irojiler ([uod locutus sum ''. » Dieo ita-
ir.oi. XMi, (). — ' Iliiil. 12. — *

m dtli. xviii, 10. — 1 I Cor. XIII, 12.
— ''
I Jo.'iii. III, —
'.'.. '-'
I's;il. cAV, 10.
;
I)t; iiivirATF, m r, iir.F.i; x\ri. 305

([UQ: (( Viiiirl siinl Kcimi iii ijisii ( orpore : secl iitruinpcT
ipsum, sicul piTcorpus iiunc vidcnuis solcni, lunani, stc!-
las, niarc, ac lcirani, ctqucesunt inea,» non parva([uaes-
tio est. Durum est enim iliccre, qiiod sancti talia corpora
tunc hal)chunt,ut nonpossint oculos claudcre atque aperire
cum volcnt. Durius autcm, qiiod ibi Deum, cjuisquis oculos
clauserit , non vidchit. Si cnim prophcta Elisanis jiuernm
siium Giezi ahsens corporevidit accipientem muncra, qune
dcdit ciNaaman Syrus, qucm Piopheta memoratus a lepra?
deibrmitate mundaverat, c(Uod servus nec|uam, domino suo
non vidente', latenter se fecisse pntaverat; quanto magis
in illo corpore spiritali videhunt sancti omnia, non solum
si oculos claudant, verumctiam unde sunt corpore ahsen-
tes? Tunc enim erit pertectum illud, de (|uo loquens

Apostolus « Ex partc, in([uit, scimus, et ex jiarte |)rophe-
:
» tamus; cum aiitcm vonerit ([uod pcrrcclum cst, c[uod

)) cx [larte esl evacual)ilur-. » Dcinde ut , ([uomodo pos-
set, ali({ua similitudine ostenderct, cjuantum ah illa c[UBe
f "utura est distet hnec vita, non c[ualiumcumque hominum,

verumctiam qui pnrcipua hic sanctitate sunt prnediti :
(( Cum essem, inquit, [larvulus, c(uasi parvulussapieham,

)) c[uasi jiarvulus loquchar, c[uasi parvulus cogitaham;
)) cum autem lactus sum vir, cvacuavi ca c[u;r parvuli
» erant. Vidcmus nunc pcr speculum in rcnigmatc, tunc
))autem facic ad faciem. Nunc scio cx parte, tunc autem
))cocnoscam sicut et coeniius suni-*. » Si crtio in hac
vita nhi liominum mirahilium prophctia ita comparanda
,
cst illi vitse quasi [wrvuli ad juvencm, vidit tamcn Elisreus

accipientem muncra scrvum suum, ubi ipsc non erat
ita-ne cum vcncrit quod jierfcctum csl ncc jam corpus ,
corruplibile aggravabit animam , scd incorruptibilc niliii
impediet , illi sancti ad ca qu;e videnda sunl oculis cor-

'
4 Ref,'. V, 26. — 'I Cjr. \iii. 9 , 10. — 'llji.l. 11, 12.
cxi. 20
^
306 S. AVGISTINI EPISCOPI
servum suuni videndum
poreis, c|uil)us Elisfeus absens ad
non indiguit, indigclûnt? ISani sicundum interpretes
Septu;i[;inla, isla siint ad Giezi verba Propbeta; : « Nonne
)) (;or nifuin iit tecum , (|iiando eonversus cst vir de eurru
» suo in olivinni til)i, el aecepisti p(;cuniam ' ? )> Sicut
auleni cx lubneo inlcrprclaliiscst prcs!)ytcr Hieronvmus:
(( Nonnc cor iiicuni, ini[uit , in pncsenti erat, (piandore-
» vcrsus est bomo de curru suo in occursum lui'^? »
Cordc suo se dixil boe vi(bsse Proplicta , adjuto (piidem

miraljilitcr, nullo dubilante , Sed cjuanto am-
divinitus.
pbus tune omncs nuinere isto abuiubibunt, cuni Deus erit

omnia in oninibus * ? nabelnmt tamen etiam ilU oculi
eorporci olllcinm siuim , ct in loco suo erunt , utcturque

ilbs siîritus pcr s])iritaic corpus. Nc(pic cnim et ille Pro-
pbeta, ([uia non cis indiguit utvidcret absentem, non eis
usus est ad vidcnda pr.Tscntia ; c[Uie tanicn spirilu vidcre

posset, etiamsi illos clauderct , sicut vicbt absentia, ubi
cum eis i[ise non erat. Absit ergo, ut dicamus illos sanclos
in illa vita Deum clausis ocubs nonvisuros, quem spiritu
scmper videbunt.
III. Scd utrum vidcjjunt et pcr oculos corporis cum
eos apertos babel)unt, inde cpisestio est. Si enim tantum
potcrunt in corpore spiritali eo modo utique etiam ipsi
ocub spiritales, ([uantum possunt isli ([uales nunc bai)e-
mus ;
procul dubio per eos Deus vidcri non poterit. Longe
itaque alterius crunt potentiaj, si [)er cos videbitur incor-
porea illa natura, ((u;r non conlinelnr loco, sed ubi([ue
tola cst. Mon enim ([uia dicinuis Dcum et in coelo es.se,
et in l( rra, (il">sc qui|)[ie ait ])er l'ro[)betam, ((Coelumet

» tcrniin ego imi^lco^, ) » aliani |)artcm dicturi sumus
ciim in c(t'Io b;ii)ci-e, et in tcrr;i ;ili;ini : sed totus in coelo
'
.'i
Kcj V, 2G. — ' Sir loyilur in Viilg.lt.i. — 'i Cor. xv , 28. —
•'1
JiTi,'m. sxiii, a4 .
'
'.
. .
'! .
1 —
,
DE civitatf, dei, liber xxn. 307

csl, lolus iii teira ; non alleniis temporibus, sed iitrum-
(lue simul , quod nulla natura corporalis potest. Vis ita-
c|ue pr.iepollenlior oculorum crit illorum , non ut acrius
videant ,
quam (juidam perhibentur videre serpenlcs vel
acjuilne :
(
quantalibet enim acrimonia cernendi eadem
quoc|ue animalia nihil aliud possunt viderc (juam cor*
pora : ) sed ut videant et ineorporalia. Et fortasse ista
virtiis magna cernendi data fuerit ad horam etiam in isto
mortali corpore oculis sancti viri Job ad,

quando ait
Deum : « In obauditu auris audiebam te prius, nunc

» autem oculus meus videt te ;
propterea despexi memet-
» ipsum, et distabui, et existimavi nie terram et cine-
«roni'. » Quamvis hie nihil prohibeat oculum corclis
intelligi , de cjuibus ocubs ait Aposlolus : « lUuminatos
» oculos haljere cordis vestri^. » Ipsis autem videri Deum
cum videbitur, Christianus ambigit nemo , cpii fideliter
accipit, quod ait Deus ilJe magister : « Beati mundi corde,

» cpioniam ipsi Deum videbunt*. » Sed utrum etiam
corporabbus oculis ibi videatur , Iioc in ista cjuaestione
versamus.
IV. Illud enim cpiod scriptumest : Et vidp])it omnis
«
» caro salutare Dei'' » sine ullius nodo diflicultatis sic

intelligipotest, acsidictiun fnerit : « Et videbitomnis homo
Christum Dei : » qui utic[ue in corpore visus est, et in cor-
pore videbitur, cpiando vivos et mortuos judicabit. Quod
autem ipse sit salutare Dei, multa sunt et alia testimonia
Scripturarum : sedevidentiusvencrandi illiussenis Simeo-
nis verba dcclarant, c[ui, cum inlantem Ciuistum accepis-
set in manus .suas, « Nunc, inquit, dimittisservum tuum,
» Don>ine, secundum verbum tuum in pace ;
quoniam
» vidernnt oculi mei Salutare tuum \ » Illud etiamquod
Job. XLin V, (i. — 'Eplics. i,i8. — SM.iltli. V, 8. — 4Luc. iii, G, —
5ld. II, 29.
20.
30S S. Afr.LSTIM EPISCOPI
.'lil supra mcnioralus Job, sicut in exeinplaril)us, quac e\

liebr.Tcosunl, invenitur, « Etin carne mea videbo Dcum' : »
rcsurrectioncm quidcm carnis sinc dubio propbetavit non ;
tamcndixit : « Per carncmmeam. » Quodquidemsidixisset,

posset Deus Cbristus intclligi, qui per carnem in came
vidcliilur : luuic vcropotest et sic accipi, « In carne mea
» vidcboDcum; » ac sidixissct « : In carnemea cro, cum
vidibo Dcum. » Et illud (juod ait Aposlolus, « Facie ad
» facicm '^,
» non cogit ut Dcum pcr hanc laciem corpo-
i'alcni, ubi sunt oculi corporalcs, uos visuros csse creda-
mus, qucm spirilu sine intcrmissione videi)imus. Nisi enim
esset etiam inlcrioris hominis facies, non idem
diceret
Apostolus Xos autcm rcvelata facie
: « gloriam Domini
» spcculanles, iu camdem imagincm trausiormannir de ,
» gloria in gloiiam, tanquam a Domini spiritu'. » Nec
alitcr intelligimus quod in Psalmo canitur « Accedite ad :
» cum, et illuminamini, ct facies vestrae non ciiibes-
» cent ^ » Fidc quippc acccditur ad Dcum, cpiam cordis
constat esse, non corporis. Sed quia spiritale corpus nes-

cimus quantos liabebit acccssus, ( de re quippc inexperta
loquimur ; ) u])i aliqua ,
qupe aliter inteiligi ncqueat,
divinarum Scripturarum non occurrit et succurrit aucto-
ritas, necesse est ut coutingat in nobis quod legitur in

libro Sapientire : « Cogitationcs mortalium timidiiR ct
» inccrta? providentioe nostrffi^. »

V. Ratiocinatio quippe illa philosophorum, qua dispu-
tant ita mentis aspectu inteUigibilia videri, ct scnsu cor-
poris sensibdia, id est, corporalia, ut nec intelligibilia per
corpus, nec corporalia pcr se ipsam mens valeat intueri,
si posset nobis esse certissima, profecto ccrtum esset per
ocidos corporis etiam spiritabs nullo modo iiosse videri
' Sic liabet Vulg.ita. Jnb. xi\, 16. — ' i C.or. xiii iQ — 3 i Cor. 111, 18.
— j Psal \\\iii, G. — ' S.!]'. IX. 1 ).
VE CIVITATE UEl, l^lllErL Wll. 30&
Deum. Sed istam ratiocinationem et vera ratio et prophc-
lica irridet aucloritas. Quis euiin ita sit aversns a vero,
nt dicere andeat Denni corporalia ista nescire ? Numquid
ergo corpns habet, per cujns ocnlos ea possit addiscere?
Deinde ((uod de pro]ilieta Elisrco panlo ante diximus,
nonne satis non per corpus, cor-
indicat etiani spiritu ',
poralia posse cerni ? Quando enim

servus iUe numera
.iccepit, utiquecorporaliter gestum est quod tamen Pro- ;
pheta non per corpus, sed per siiiritum vldit. Sicut ergo
constat vidcri corpora spiritu , cpiid si tanla erit potentia
spiritalis corporis, ut corpore videatur et spirilus ? Spiri-
tus enim est Deus. Deinde vitam quidtnii suani, qua nunc
vivit in corpore, et h;cc terrena membra vegetat facittpic
viventia, interiore sensu (piisque non per corporeos ocu-
los novit : ahorum vero vilas cum sint invisibiles, per
,
corpus videt. Nam unde viventiadiscernimus a nonviven^

tibus corpora, nisi corpora simul vitas(jue videanuis, (pias
aisi per corpus viilere nou possumus? Vitas autem sine
corporibus corporeis ocuhs non videmus.
VI. Quamobrem fieri potest , valdequc cri^dibUe est,
sic nos esse visuros mundana tunc corpora cfcH novi ct

terrae novae , ut Deuni ul)iqne prsesentem et nniversa
etiam corporaha gul)ernantcm, p(M' corpora quae gestabi-
mns, etqu;e conspiciemus (puujuaversum oculosduxerinuis
clarissima perspicuitate videamus nou sieut nunc iuvisi- :
biha Dei, per ca qu;c ficla sunt, intellecta couspiciuntur

^, ubi phis in no-
per speculum in aenigmate, et cx parte
l)is qua credimus, quam rerum corporahum
valet fides
species quam per ocuh)s cernimus corporales. Sed sicut
,
homines intcr quos viventes motnsqne vitales exercntes

,
vivimus, mox ut aspicimus, non crethmus vivere sed ,
videmus cum corum vitam sine corporibus vidcre nc-

;
'
4 Hcj, V, 26. — Mioiu. I, 20. e( I Cui. XIII, 12. • •" '
'
:
310 S. AtGLSXlM EPISCOPI
qucamus ,
quam tamen iu eis per corpora rcmota omni
ambiguitaLe conspicinuis : ita (|u;Kuin(|n(' spiritalia illa
luuiiua corporuni uostrorum circunilercmus, iucorpo-

reura Deum omnia rcgentem, etiam pcr corpora contue-
bimur. Aut crgo pcr illos oculos sic vidcbitur Dcus , ut
aliîuid habeant iu tanta cxccUcntia nicnti siniile, quo el
iiuorporca natura cernalur , (|uod uUis cxcmphs sive
Scripturarum testimoniis divinarum, vel diliicile vel im-
possibile est ostendcrc : aut quod est ad iutclligcndum
facilius , ita Dcus nobis crit notus alque conspicuus , ut
videaturspiritu asingulis nobis in singulis nobis, videatur
ab altcro in allero, vidcatur in se ipso, vidcatur in ccclo
novo ct in tcrra nova, atque in omni, (jUfe tunc tuerit,
crcatura •, vidcatur et pcr corpora in omni corpore quo-
cunique fuerint spiritalis corporis oculi acie perveniente
dirccti. Patebunt clianr cogitationes noslrae invicem no-
bis. Tunc eniniiuqjlcbitur([uod Apostolus, cum dixisset
« Nolite ante tempus judicare quidquam « mox addi- ,
dit, « Doncc veniat Douiinus, ct illuiuinct abscondita te-

» nebrarum et manilcstabit cogitationes cordis, cl tunc
,
» laus erit unicuique a Deo » '

.
-.-•;..; -
CAPlJT xx\. — ..^
De (Bterna felicitate Cwitatis Dei , sahhatoque per-

pctuo.
I. QuAKTA crit illa fclicitas , ubi nullum crit malum,

nullum latcbit bonum , vacabilur Dei laudibus ,
qui erit
omnia in omnilius ? Nam quid aliud agatur, ubi nccjue
' I Cor. lY, 5. •;,.' I

' • .' V .;ii;v |>
•
UE CIVITATE DEI, LIBEIl XXII. 311
ulla dcsidia ccssabiUir, nL'(|ui' iilla iiHliêiilia laborabiUir,
uescio. AdmoMcor ctium saiicU) (iantico, ubi lcgo , vcl
audio : u Bcali qui liabitaiU in domo tua, Domine; in
» saecula sa;culoruin laudabunL tc'. » Omnia mcmbra ct
viscera incorruptibilis corporis, (pi;c nnnc vidcmus per

usus neccssitatis varios distribula , fjuoniam tunc non
erit ipsa nceessitas , scd plcna, certa, sccura, scmpitcrna
lelicitas, proficient in laudibns Dei. Oinncs quippe illi,
de qui!)ns jam snm locutus, qui nunc latcnt, harnioniixi

corporalis numeri non laleljunt, intrinsecns cLextrinsecus
per corporis cuncta dispositi ; et cuin CBeteris rebus ,
quse
ibi magna3 at({ue niirabiles vidcbuntur, ralionalcs mentes
laudcm rationabilis pulchritudinis dclec-
jn tanli arlificis
tatione succendcnt. Qui niolus illic tahum corporum sinL
iiituri lemere dehnire non audco, (|uod excogitare non
valeo. Tamcn el motus cl slaLus, sicuL i|3sa spccics , de-
cens ei'it, ([uicumque eriL, ubi (juotl non deeebiL, non
eriL. CerLe ubi voIeL spiriLus, ibi pnilinus criL corpus :
nec volet alic|uid s]iirilus, quod nec spiriLum possiL decere,

nec corpus. Vera ibi gloria eriL , ubi landantis nec errore
quis([uam, ncc adulationc laudabilur. Verus honor, ([ui
nulli negabitur digno, nulli dcicrelur indigno : scd ucc

ad eum ambiet idlus indignus, ubi nullus pcruiilleLur
esse nisi dignus. Vcra pax, ubi nihi! advcrsi, iiec a sc ipso,
nee ab alio quisquam Praemium virLutis erit ipse
paLieLur.
qui virLuLera dedit, eique se ipsuni quo melius cL majus ,
nihil |)ossit esse promisit. Quid esL enim aliud quod per
,
ProphcLam dixiL Ero illorum Deus, cL ipsi erunl mihi

: ((
» pk>bs^, » nisi Ego cro undc salienLur

, (( Ego ero :
qu^cumque ab hominibus honestc dcsidcrantur, cLvila,

et salbi, eL vicLns, cL eopia, cL gloria, et lionor, cL pa\,
ftt omnia J/iija? » Sicenim eLillud recLe iulelligiLur, quod
Psal. Lixvm, 5. _ jLevit. xxvi, 12.
"312 S. AUGUSXIM KPISl.lirl
ait Apostoliis, « Ut sit Deiis omnia iii oiiinibiis '. » Ipse
finis erit clcsidcriorum nostrorum, (]ui sine fiuevidebitur,

sinc lastidio amahilur, sine fatii;atione laudabitur. Hoc
munus, liie afreetus, liic actus profecto eritomuibus,
sicut ipsa îla .elerna. commuuis. ;•'
II. C.Ttcrum ([ui fuluri siut pro meritis pr.Tiniorum

ctiam gradus lionorum at^pic gloriarum, quis est icloneus
cogitare, quanto magis diccre? Quod tamen fuluri sint,

non est ambigendum. Atciue id etiam beata Civitas illa
magnum iu se bonum videbit , ([uod nulli supcriori ullus
infcrior iuvidcbit, sieut nunc non iuvideut Arcliangelis
Angeli caclcri : laini[uc nolet esse unus([uisc|ue ([uod non
accepit, <|uamvis sil [)aeatissimo conc^ncliae vinculo ei c[ui
accepit obstrictus, (juaiii ncc in corpore vult oculuscsse
qui est digitus, cum memhrum utrumc[uecontineat totius
carnis [lacala compago. Sic itac[ue habebit donum alius
alio miiuis , ut hoc ([uo([uc donum haljeat, nc velit am-
phiis.
III. Necideoliberumarl)itriumnonhabebunt, ([uiapec-

cala eos delectare non [lotcrunt. Magis qui[iiic cril libe-
rum, a delcctatioue jieccandi usc[ue ad dclcetalionem non

peccandi indeclinabilem libcralum. TSam primum liberum
arbilrium , ([uod liomini datum est ,
quando primum
creatus est rectus, potuit non pcccare , sed poluit et pec-
carc : hoc autem uovissimum eo polentius quo pec-
erit,
care non poteril. Yerum lioc ([uo([ue Dci munere, non

suoe possihilitate natune. AHud (^st cnim, esse Deum ;
aliud ,
iwrticipem Dei. Deus natura |)cccare non potest;
particeps vero Dei al) illo accipit , ut [)eccare non possit-
Servaudi autem gradus erant diviui muneris , ut priiKum
dareturliherum ar])itrium, quo uou pcocare po.sspi iiomo;
novissimum ,
quo peccare non possel : ati^'»^ iHiK^l ad
fi ':-'a- .^ ia^//J.lj.i^'
lCoi. xv,28.
,
DE CIVITATE DEI , LIBEU XXII. 313

coiiiparandum meritum , lioc ad rccipiendum praemiuni
pertineret. Sed quia pectavil isla natura cum peccare
poluit , largiore gratia lil)eratur , iit ad eam perducatur
libertatcm , in qua peccare non possit. Sicut enim prima
immortalitas fuit, ([uam peccando Adam perdidit ,
posse
non mori , non posse mori ita primum
novissima erit :
libcrum arljitrium posse non pece;ire novissimum non ,
posse peccare. Sic enim erit inamissibilis voluntas pietalis

et lequitatis(juomodo est felicilatis. Nam utique pec-
,
cando nec pietatem nec felicitalem tenuimus, voluntatem

vero felieitalis nec perdila felicitate perdidinuis. Certe
Deus ipse niimquid ([uoniam peccare non potest, ideo li-
herum arl)itrium habere

negandus est? Erit ergo illius
Civitatis et una in omnibus, ct inseparaliilis in singulis
voluntas libera ab omni inalo lil)erala, et impleta omni
,
hono. fruens indeficienter aeternorum jocunditate gau-

diorum oblita culparum oblita [jcenarum nec tameu
, , ;
ideo sUcTC liberationis oblita , ut libcratori suo non sit
grata.
IV. Quantum ergo nttinet acl scientiam rationalem
memor prpcteritorum etiam malorum suorum quantum ;
autem ad experientis sensum, [irorsus immcmor. Nam et

peritissimus medicus, sieut arte seiuutiu- omues fere mor-
,
bos corporis novit autem corpore sentiuntur plii-

: sieut ,
rimos nescit, c[uos ipse non passus est. Ut ergo scienlise

malorura duoe sunt uua, c[ua potentiam mentis non la-
;
tent; altera, c[ua exjDerieutis sensibus inliaerent :.(Aliter

qui[ipe sciuntur omnia vitia [")er sapientise doctrinam ,
aliter jwr insi[)ientis jiessimani vitam : ) ita et obliviones
malorum dux sunt. Aliter ca namquc^ obliviscitur erudi-

tus etdoctus, aliterexjocrtus et [lassus : ille, si periliam
negligat 5 iste , si miseria carcat. Secundum hauc obli-
vionem, quam posteriore loco posui, uon eruut memores

,
314 S. AUGISTINI KPISCOVl

sanoti prantcrilorum maloruni : carebuul enim omnibus
ila ul pcnitus delcanlur de sensibus corum. Ea tamen po-
lcntia scicnli.i', ([Ujc magna iu cis cril uou sulum sua proe- ,
li'rila, scd cliam damnaloiumcos scuipilcrua miscria non

latebit. Aliotpiin si se luisse miseros nescituri sunt quo- ,
modo , sicul ait Psalmus : « iVIiscricordias Domini inaeler-

» uum cantabunl ' ? » Quo canlico in gloriam gratisR
Christi, cujus sanguine libcrati sumus, nihil erit profecto
Uli jocundius Civitali. liji pcrficietur , « Vacate, el vi-
» dctc (piouiam cgo sum Dcus vcrc maxi- ^ . » Quod crit
mum sabbalum uoa habcns vespcram, cjuod comm(>nda-

vit Dominus iu primis operibus raundi ubi legitur « Et , :
» requicvit Dcus dic scptimo ab omnil)us operibus suis,

» quae fccit cl bcnedixit Dcus diem sci)limum et sanc-
: ,
» tificavit eum, cpiia iu co rc(piievit ab omnibus operibus
» suis ,
quae inchoavit Deus facere '. » Dies enim septimus
etiam nos ipsi crimus , (piando cjus fuerimus bcucdiclione
et sauclilicalione plcni ahpic refccli. liji vacautes vidcbi-
mus quoniam ipse est Deus quod nobis : ipsi esse voluimus,
quando ab illo cecidimus, audieutes a scchvclore: «. Eritis
» sicut dii^; » ct rcccdcntcs a vero Dco, quo iaciente dii
essemus ejus participationc , non desertione. Quid enini

sine iilo iecimus , nisi cjuod in ira ejus clefecimus * ? A
quo refecti, et gratia raajore jierfecti, vacabiuuis in aeter-
num, vidcntcs tjuia ipse est Deus, (pio jilcni criiuus,
quando ipse erit omuia in omnibus. Nara et ijisa boua

opcra nostra ,
quaudo ijisius potius iulelliguutur esse
(juara nostra , tuuc nobisadhoc sabbatum adipiscendura
imputantur. Quia si uobis ea tribuerimus, servilia erunt,
cum de sabbato dicatur : » Omne oj5us servile in eo non
» facielis '^. » Proptcr (juod ct pcr Ezechielcm projihetam
' Psnl. ixxxvui, i>. — =IJ. XIV, II. — 3gc[|. 11,2, 3. — 'ild. lu, 5.
— 5psal. ixxxix, 9. — Ctêut. v, 14.

,
UE ClViTATE DEl, HBERXXU. 315

dicitur ; « Et sabbadi mea dedi eis iu signum inler mc
)i etinter eos, ut sciient quia cgo Dominus qui sanctifico
» cos '. » Hoc perfeete tuui' seiemus, (juando perfeete
yacabimus , et perfecte videlîmus t|uia ipse est Deus.
V. Ipse etiam numerus ielatum , veluii dierum , si se-

cundumeos articulos temporis eomputetiu', ([ni in Serip-
turis videntur expressi , iste sabbatismus evidentius appa-
rebit, quoniam septimus invenitur ut prinia retas tanquam :
dies primus sit ab Adam usque ad diluvium , secunda

inde usque ad Alnaliam , non sequalitate temporum
sed numero generationum : denas quippe liabere repe-
riuntur. Hincjam, sieut Matlbaeus evangebsta determinat,
tres pctates usc[ue ad Cluisti subsequuntur adventuni
quse singulae denis et ([uaternis generationibus expliean-
tur : alj Aliraham us([ue ad David una, altera inde usquc
ad transmigrationem in Baliyloniam tertia inde usque ad ,
Christi earnalem nalivitatem. Fiunt itaque omnes ([uin-

que. Sexta nune agilur , nullo generationum numerome-
tienda ,
propter id quod dictum est : « Non est vestrum
» scire tempora ,
quiie Pater posuit in sua poteslate^. »
Post hanc tanquamin die septimo requiescet Deus , cum

eumdem septimum cUeni ,
quod nos erimus , in se ipso
Deo faciet requiescere. De istis porro retatibus singulis
nunc dQigenter longum est disputare. Hoec tamen septima
erit sabbatum nostrum, eujus finis non erit vespera sed ,
dominicus dies velut octavus aeternus ,

qui Christi resur-
rectionesaeratusest, ajternam nonsolum spiritus, verum-
etiam corporis re^juiem prfefigurans. Ibi vaeabimus, et
videbimus : videbimus , et amabimus : amabimus, etlau-
dabimus. Ecce quod erit in fine sine fine. Nam quis alius
noster est finis , nisi pervenire ad regnum, cujus nulhis
est finis ?
'Ezecli. XX, 12. — 'Act. i, 7.

'
i$16 S. ALGLbTINl EPISCOPI l)E CIMTATE DKI, HbEll XXII.
VI. Videor mihi debitum ingeiitis hujus Operis, adju-

vante Domino, reddidisse. Quibus paruin , vel quibus ni-
mium est , mihi ii;noscant : (juibus autem satis est , non
mihi, sed Deo mecum gratias congiatulantes agant.
Amcn. ''
'!• '' •'
• '
•
•'
-. .. j ,, !'i : : . .ij :Ui' .: > li.
.'
-. : ..-.iiii.. . S . .
f;. ; ; ,
_.,':'.: ,.{<; ,,,', , . ,
a '''•:.''' -
'•-. ,\', y . .1!:;. ''\ '
I . .
' ,:• -..1'/- -: "
(' ",'
/ . .1 ..;:., . r:: ': ,
: .
'
-- ;
^
•' •
'• ;!('') • '-
•
•
.',..'
'
..',).').:-:' ...,! -'.:.:.' '::..' '..t -
.
<'.: '::.
:'.
.
',:'... :> .-.,.... !>
f;,/^; '
. . ;
"...;
i):i..-.., ijf;.. ::'.'', .:.! '

—
; ',.
;:j .. '
,
'<; rij'i "ij , s ..' . .:.<;
-:'!;, ''I >'j i ; .; '
-i'.
-ji.; '• ;•',:" .

!:'!;• .
:ii.' ,' . i--' !i::, .':'•; ij: ; ;i;' .,.; i. :

;
• ." . . .... '.i'., ,,.: J .'il J .Jc^- , .
.'i
';'':; •. ,;|'';'i ;''''

. iii*i{f J :
';' :bi' ;.:•;; ..1.) "li

;.r.::i .;.: . " . ..' ,- . : i
'
rirl.j..;: z: i<\ '
; .,'., i .:.- i.Ji
) .. , !,l :ry. .' .l!-i;> ;;.ir: ::'',:
-",::. !k;riIL< ji';- , n r.; ;.i".''.; ; :

;
'
-:..: .
'
;':i', 'il-'; ' '.
,.
<!';;;, ,;i;i .
. r ''. 1 . •
; .'-
, 1 ; j/, •
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI
DE YERA RELIGIONE.
«AVVVV^VVWVVIMI-WVXAIW* Wl^WWVWWVW^ VViVWtWVWi-^-WWVVWWVVVVWiWV^-W
:. .., LIBER UNUS'. ..;:. -

PRiEMISSO VF,[>AM nELiaiONEM NOS IlEPFRIRl iMD P.ICANOS, NEQIT. iNt.KCTA 11 LA
PB.T.TER QUAIU IN CATnOLICA EfCLESIA ; MOV DIVIX.E ÊCO.XOMl.U EIIg|v IlfMASAM
liALrTEM HISTOKIA ( OVflB Ql IDEM CUI.ISTIAN.E RELICIONIS CAPIT AC riNDA-

MENTEM EST ) SIC EXl>LICATl'll , IT UANICII.EOIirM IIE DrADlS PR^.SERTIM NA-
TURIS SF.U DE UALl OIIICIXE ET NATIRA EP.P.OIIES REVINCASTVR. ACITIR DE
DLTLICI VIA ,
gCA DEIS llOMISinUS CONSILIT , AICTORITATE CKEDENTES AD
SALITEM VOCASS, INTELLICF.STES P.ATIONE. OcilTE IIATIONE SlBNIXrS IIOMO KS
RCBllS INFERIORIBFS AD DELM EVEUITl R : IMO AD IPSIM PROSEOUENDCM AD-
MONETER E\ IPSIS VITIIS , DE QI OBt M TRIPLICI CENERE PROLHUM IIIC SERMONE.M
INSTITEIT ALGfSTINUS ;
Qll DENHiEE rSEM VERLU DELM , ID EST, TRISIT.VTEM,
PATREM ET EILlfM ET SPIRITIM SASCTIM VERA MELIGIONE COI.ENDIM ESSE CON-

CLUDIT.
^-' '
-;.;'' CAPUT I.
Philosophi de religione aliitd in scholis docehant,

aliudin lemplis projitebanltti-.
I. CuM omnis vitae

"^
boiiae ac beatae via in vora religiono
sit constitula, (jua unus Deuscolitur, et purgatissima pie-

tate cogno.scitur principium naturaruni omnium , a quo
Scii|ptus ciiciter an. Clir. Sgo. ViJo Retiai.t. lib. i , cap. i3. -. ^ Viilc
D. Ciii'!oii , toiii. vxi ,

pag. m-iî^.
318 S. AI.Gi:STINl EPISCOPI
universitas cl inchoatur cl pcrficilur ct continolur : hinc

evidcntins crror dcprchendilurcorum populorum (|ui ,
multos dcos colcrc, (luam unum vcrum Dcuni ct Domi-

num omnium makierunt , qnod eorum sapicntes quos ,
philosophos vocant , scholas habchant dissentientes et

tcmphi communia. jSon cnim vc^l populos vcl sacerdotes
hitchat, dc ipsorum deorum n.itura quam divcrsa scnti-
rcnt, cum suam (piis(jue opinionem publice profiteri non
fbrmidarct, at(jnc onniibns, si posset, jicrsnaderc mohre-
tur, onnics tamcn cum scctatoribus suis divcrsa etadvcrsa
sentientibus, ad sacra communia nullo prohibente venie-
bant. Non nunc agitur, quis eorum verius senscrit; sed
certc ilkid satis, cjuantum niihi vidctur, apparet akud
:
cos in rehgione suscepisse cum pojndo, et ahud eodem

ipso populo audiente defendisse privatim.
VVM VWk WM WV\ VWV VbVV VVVV VWV VVVV VWV VWV VWVVWV VWV VWV V WV V wv vwv vwv w.
caput II. n,..
J)e diis quid Socrates senserit. — Mundns liic pro

Deo habitus.
II. Socn.iTEs tamen audacior ccetcris fuisse perhibetur,
jurando J3cr cancm cjucmlibct_, ct lapidcm quemlibet., et

quidquid juraturo cssct in proniptu, et (juasi ad manum
occurrissct. Credo iiitelligcbat qualiacumquc opcra na-
turae , cjuae administrante divina jjrovidentia gigneren-
tur,jnulto quam hominnm ct ([norumlibet opificium esse
mcliora, ct idco divinis honoribus digniora, cjnam ea quae
in tcmplis coicbantur. INon (juod vcrc lapis et canis essent
cok'nda sajiientibus , sed nt hoc modo intelhgerent qui
possenl , tanta superstitione dcmersos csse homines, ut
LIDF.n DE \V.U\ HF.LTGIONF,. 319
cnicrgcntibus hic csset tani turpis denionstrandus gradus
ad c[ucni vcnirc si [nideret, vidcrcnt quanto niagis pudcn-
dum cssct in turpiore consistcre. Sinud ct illos, qui niun-
dum islum visibilcm summum Deum csse opinabantur,
admoncbat turpitiidinis surc, docens cssc consc([ucns, ut
quilibct lapis tan([uam summi Dei particula jure colere-
tur. Quod si execrarentui^, mutarent sententiam , et
unum Deum qusererent , c[uem solum supra mcntes nos-
tras essc, et a (|uo omncm animam et totum istum mun-
dum labricalum essc constarct. Postea suavius ad legen-
dum, quam potentius ad persuadcndum seripsit Plato.
Non cnim sic isti nali erant, ut populorum suorum
opinioncm ad verum cultum veri Dei a simulacrorum su-
perstilione atc[ue al) hujus mundi vanitate converterent.
Itaque et ipse Socrates cum populo simulacra venerabatur,
damnationcm mortcm([uc, ncmo ausus cst ju-
et post ejus
rare per canem ncc a[)pellare ([ucmcumc[ue lapidem
,
Jovem sed hseo tantummodo mcmoria^ litterisquc man-

,
dare. Quod utrum timore scvcritatis, an aliqua cognitione

temporum ieccrint, judicare non esL mcum.
fîWt Wt^ W\\ W\t VW^ WAt VWk vw\ vw\ w v\ wvwwt VW\ vw\ \ w\ wvt WV\ WV\ WV\ Wj
CAPLT 111.
Fêra religio christiana qace hominii)us persuasif,

,
quod illis persuacleri posse Plato ?ion credidit.
III. Ili.i D tamen fidcntissime dixerim ,

pace borum
omnium , ([ui corum libros pcrvicaciter dilii;unt. Ghris-
tianis temporibus ([uncnam rcIigio[5otissimum lcncnda sit,
et c|U3e ad veritatem ac bcatitatcm via cst, non esse chihi-

tandum. Si cnim Plato i|»c viveret , ct me interrogantcm
:V20 S. AUGI-STIM EMSCOPI
11011 iiipcrnnrcliir. \cl potiussi qiiis ejus discipuliispoipso
lcnipoic, (pio vivclial , cum inUTro'^;uet, : cuni sibi ab

illo [)crsuadciclur, non coiporcis oculis, scd pura mentc
veritalem videri •, cui qu.nccumque anima inhaesisset, eam
bealam fieri al([ue pcrfectam : ad (juam pcrcipicndam
niliil raagis im[icdire, c[uam vitam libidinibus deditam et
talsas imagincs icrum scnsiijibum, ([uje.nobis ablioc sen-
siiiili niundo pcr corpus imprcssoe, varias opiniones eno-
rcsquc gcncrarcnl : (|iianiol)rcin sanandum csse aninium
ad inluendam inconiinutabilcm reruni ibrniam, et codcm
modosemper se babentem atque undi([ne sui similempul-
ciiiitudinem, n(>c distenlam locis, necteni[3ore variatam,
sed unum al([ue idem omni cx parte servantem , ([uam
noii credcrenl csse bomines, cum ipsa vere summe([uc
sit : ccetcra nasci, occidcre, lluerc, labi, ct tamcn in f[uan-
Inni sunt, ab illo iclcrno Oco [icr ejus vcritalcm iabricala
conslare : in ([uibus animne tantum rationali ct intcllcc-
tuali datum i\sl, ut cjus rcternitatis contemplatione pcr-
IVuatur, atc[ue atiicialur ornctnrquo ex ca, apternamque
vilani possit mercri : scd dum nascentium atque transcun-
liuinrerumamore ac dolorcsauciatur, etdcdit/i consuetu-
dini bujus vitnc atque sensibus corporis, inanibus evanes-
cit imaginibus, irridct cos, qui dicunt cssc ;ili([uid, ([uod
ncc istis vidc;ilur ocnlis, iu?c ullo [)liantasm;ite cogilctur,
scd mente sola cl intclligcntia ccrni (^[ucat. Cum liaec ergo

a magistro sibi [lersuadcrcntur, si ex eo qurereret ille
disci[nilus , utrum si quisquam existeret vir magnus at-

quc divinus, qui talia [)0|)ulis pcrsuaderct crcdcnda sal-
tem si percipere non valerent, aul si qui posscnt perci-
,
)icrc, non ]iravis o|)inionil)us mullitudinis im|)bc;iti ,
vnlgaribus olirucrcnlur crrorihus, cum divinis lionoriiius

dignumjudicarct : respondcrel, credo, illc non [losse lioc
al) lioniine iicri . nisi qucin forlc ipsa Dei Virtus alque
1 iTiV.r. DK \rri..\ nii ii.iom-:. 321
Sapieiitia alj ipr,a rtTuiii naliini exceplum, nw homiin^S.
niagistorio , sed inlima illuminationc al) ineunabulis il-
lustratuin , tauta liouc.starct yratia , tanla firmilate roho-

raret , lanla deiiique majeslate suhveherel , ut omnia
conlenmendo f(Uic jiravi Jiomines cupiunt , et omnia per-
p(.'tiendo cpirc liorreseunt,omnia faciendo quae miran- et
tur, genus humanum ad tam salul)rem lidem summo

amore atquc auctoritate converteret. De honoribus vero
ejus frnslra sc consuii , cum laeile possit cxistimari cpianti
honorcs de])eantur Sapientiae Dei ,

qua gestante et gu-
bernantc , ille pro vera salute generis liumani , magnum
aliquid proprium , et qnod supra homines csset mere'
retur.
IV. Qnae si facta sunt, si litteris monumentiscjnc eele-
brantur, si ab una rcgione terrarum , in qua sola unus
colebatur Deus , ct ubi talem nasci oportebat, per totuni
orbem terrarum missi elecli viri virlutibus atque scr- ,
monibus divini amoris inccndia concitarunt si confir- :
mata saluberrima disciplina, illuminalas tcrras jiostcris

reliquerunt : ct ne de jiroeterilis loquar, quae potest
quisque non credere , si hodie per gentes ]")oiniIosque
praulicalur : « In jirincipio erat Verbum, et Vcrbum erat
» apud Deum et Deus crat Verbum , : hoc erat in prin-
» cipio apud Deum. Omnia perij^^sum facta sunt , et sine
» ipso factum cst nihil '. » $i ad hoc percipiendum . di-
ligendum, perlVueiidiim ut anima sanetur, et laiit;r hici
hanriendae mentis acies convalescat, dicilur avaris : « No-

» lite vobis condere lliesauros in tcrra, ubi linca et a?rugo
M cxlerminant , et ubi fures ellbdiunt et fiirantur-, scd
» thesauri/.ate vol)is thesauros in coflo , ubi neque tinea,
» nequerubigoextcrminant, nc(pic fiircs cfrodiiint, ncque
» furantur : ubi enim cst thcsaurus tuus , ii)i est et cor
' Joan. j, I, a.
r.ii. 21
—
!322 S. AUGTJSTINI EPISCOPI
» liiiim'. » Dicitiir liixuriosis : « Qui seminat in carnc,

» de carne mclct corruplioncm : (|ui scminal in siiirilu,
» (le spirilu mctet vitam a?tcrnam'. » Dicitur superbis :
(( Qui se cxaltat humiliabitur, ct rjui se humiliat cxalta-

» bitur*. » Dicitur iracundis : a Acccpisti alapani ,
para
» alteram maxilhim*. » Dicitur discordiosis : « DiJigitc
» inimicos vestros ^ » Dicitur superstitiosis : (( Rcgnum

» Dci intra vos Nohte qujererc
est*'. » Dicitur curiosis : ((
» qu.-e vidcntur scd (pire non videntur. Qure enim vi-

,
» dcnlur, tcmporalia sunt ([u;c autcm non videntur, :
» .Tetcrna sunt'. » Postremo dicitur omnibus Nolitc : ((
» diligere muntlum , quo-

nc([uc ea qurc m mundo sunt :
» n!;ini oiunc quod nuindo cst, concupiscenlia carnis

iu
-» est , et coucuj)isccnlia oculorum, ct ambilio sjrculi*. »

V. Si hxc j)cr totum orbcm jam populis leguntur, et
cum vcncratione hljcutissime au(huntur. Si post tantum
sanguiucm , tantos igncs , tot cruces Martyrum , tanto
fertihus ct uberius us(|uc ad barbaras nationes Ecclesiae
pulhdarunt. Si tot juvcnum ct virginum milha contcm-
ncntiura nuptias castequc vivcntium jain ncmo miratur :
quod cum fccissct Plato us(jue adeo perversam , temjjo-

rum suorum limuit opinionem, ut pcrhibeatur sacrifi-
casse naturae , ut tanquam pcccatum ilhid alwlcretur. Si

ha;c sic accij)iuutur, ut (juomoth) autca taha chsjjutare,
sic nunc contra chsputare inonstruosum sit. Si tah polh-
citatioui at(jucsj>onsioni pcr omnc\^ tcrrarum partcs, (juas
lioinincs incolunt, sacra christiana traduntur. Si ha-c

cjuotidie leguntur in ecclesiis , et a sacerdotilius expo-
nunlur. Si tundunt pcctora qui conantur haec implere 5
' JlnUli. VI, i<)-'2i. — ' C.al. VI, S. — 'Mallli. x\ni, il : etLuc xiv, ii,
ct xvni, r ). — I .Mattli. v. 09 : ct Luc- vi, 29. — 5 Ibid. 44 : 6t Luc. vi,

27-.3.T, cx hrv. XXIX, i3. — '"Lnc xvii , 7.1. — 7 2 Cor. ir, 18.
" I loan. II, i">, Th.
,
iiiiEP, nK vKn\ riKi.iGiONE. 323

si lam inniimerahiJes aggrediiintur lianc viam, uttleserlis
(liviliis omni liominum ge-
eL honoribiis luiius miincli e\
ncre uni Deo suramo tolam vitam dicare volentium, de-
sertse quondam insulne ac multarum terrarum solitudo
(omplcalur. Si denique per urbes atque oppida, castella,
vicos et agros etiam, villasque privatas in tantum aperte
persuadetur et appetitur a tcrrenis aversio , et in unum
Deum vcrumque convcrsio , iit quotidie per universum
orbemliumanum gcnus una penc vocc rcspondcat, Sur- <(
» sum conla sc liabcre ad Doniinum' » quid adhuc :
oscitamus crapulam hcsternam , et in mortuis pecudibus

divina eloquia perscrutamur; quando autem ad dispu- si
tationem venitur, Platonico nomine ora crepantia quam ,
pectus vero plenum, magis habere gcstimus?
CAPLIT IV. bi
Philosoplii qiii sensihilibus toti hcerent conteninendi.
VI.Qui ergo scnsihilcmistum mundumconlemnerc, et

animam virtutc purgandam sunuuo Dco suhjiccrc attp.ie
suhjugare, vanum aut nialum piilant , alia ratioue retel-
lendi sunt : si tamen eum Qui

his dignum est disputare.
autcm i)onum et appctcndum fatcntnr cognoscant Dcuni ,
ct cedant Deo per c[uem populis jam omnibus hccc cre-

,
denda pcrsuasa sunt. Quod utique ab ipsis ficret, si tan-

tum valerent aut si non fieret crimcn invidcntiic vitare
: ,
non posscnt. Ergo ccdant ci a quo factum cst, nec cu- ,
riosilate aul inani jactauliaimpedianturcjuominus agnos-

cant, quid intersil inter paucorum timidas conjccturas
' Ei C.anone Misssn.
21.
324 S. AlGVSrlM KPISCftPl
et manifcstam sahitem correptiononiqiie populnrum. Illi
enim si reviviscerent, (|uoriini isli nnniinilius gioriantur ,
et invenirent refertas ecclesias, teinplaque deserta, ct a

cupiditate bonorum temporaliumct fluentinm ad spem
vitae aeternae etbona spiritalia ct intelligibilia vocari et
currere hnmanuin gcnus, dicerentfortasse (si tales essent
quales luisse memoranlur :) « ILtc sunt qune nos persua-
dere popnlis non ausi sumns , et corum potius consue-
tudini cessimus , quam illos iu noslram fulem volunta-
tcmque Iraduximus. »
Vll. Itaque si hanc vitam iiii viri nobiscum rursum

agere poluissent , viderent profecto cujus auctoritate
facilius consuleretur hominihns , et paucis mutatis verbis
atcpie sentenliis CJiristiani fierent, sicut plerique recen-
tiorum nostrorumque temporum Platonici iecerunt. Aut
si hoc non faterenlur ne([ue facerent , in superbia ct in-
vidia remanentes, nescio utrum possent ad ea ipsa, quae
appetenda et desideranda esse dixerant , cum istis sordi-
bus viscoque revolarc. Nam tertio vitio curiositatis in per-
cunctandis dacmonibus ,
quo isti maxime , cum quibus
nunc agitur ,
pagani a clirisliana salute revocantur ,
quia
nimis puerile est , nescio utrum tales illi praepedirentur
viri.
,
LIBER DE VEllA KELIGIOME. 325
jvvm x^'^^ «^xv^ \ivv\ îi^ vvv\ \vv% 'Â/X'^ vt^ vvvk V vv^ '%A/\'t vvn «/I^V^ VVV^ V VV^ \ v«^
'%(
CAPUT V.
In quibus sectis vera jêligio. — Munus di^înuni,

Spiritus sanctus.
VIII. Sed quoquo modo sc liabeat pliilo.soplioriiin
jactantia , illud cuivis intelliy;i'rc' facile est, rcliyionim ah

eis non esse qujcrendam , ([ui eadem sacra suscipiebant
cum populis , et de suorum deorum natura ac summo
bono, diversas contrariasque senlentias in scholis siiis,
eadeni teste nuiltitudine, personahant. Quod si hoe unum

tantum vitium christiana disciplina sanatum vidcremus,
inetlabili laude prsedicandam esse nemineni negare opor- ,
teret. H.iereses namque tam innumeraliiles a regula chris-

lianitatis avers*, testes sunt non admitti ad communi-
canda sacramenta eos ,
qui de Patre Deo, et sapientia
ejus, et Munere divino aliter sentiunl et hominibus pcrsua-
dere conantur, i|uain veritas postulat. Sic cnim crcthlur
et docetur, ([uod est humanrc salulis capul, non ajiam
esse philosophiam , id csl , sapicntiae studium, ct aliam
religionem, cum ii quorum doctrinam non approbamus ,
nec sacramenta nobisciim communicant.

IX. Quod in illis minus mirandum est qui eorum quo- ,
(jue sacramentorum rilu disparcs csse voluerunt, sicut

nescio (]ui serpcntini (|ui appcllantur, sicut Maniclinei
sicut alii nonnulli. Sed iu illis niagis animadvertcndum
lioc magis(|ue prsedicandum , (pii paria sacramcnta ccie-
brantes , tamen qiiia senlentia ihsparcs sunt, et errores
suos animosius delcndere ,
quam cautius corrigere malue-
runt , exclusi a catholica conimunione , ct a parlicipa-
,
326 S. AUGCSTIMI t'PISCOPI

tione quamvis parium sacrameiitonim ,
propria vocahula
propriosquc convcntus , non in sprmone tantum , scd
etiam in superstitionc meruerunt : ul Photiniani, Ariani,
muiti(iuc pr;clerea. Nam de iis, qui scliismata feccrunt,
alia quacstio est. Posset cnim cos arca dominica usque
ad tempus ultimaeventilationis velut paleas sustinere, nisi
vento supcrhiac nimia levitale cessissent, et sese a nohis
ultro scparasscnt. Jud;ci vcro quamvis uni omnipotenti
,
Deo supplicent , sola tamcn tcmporalia et visibiha hona

de iilo expectantes , rudimcnl;i novi populi ai) humilitate
surgentia, in ipsis suis scripluris nimin securilatc nolue-
runt advcrlcrc , alc|ue ila in vcleri hoininc remanscruut.
Quae cum ita sint, nequc in confusione paganorum, ne-
que in purgamentis ha^reticorum , ne(|ue in languore
schismaticorum , necjue in caecitate Judfcorum qu.-ercnda
est rehgio , scd apud eos solos, qui Christiani , calholici
vel orthodoxi uominantur, id est, integritatis custodes,
et recta sectantes. , ., .
^^VVVV'*WV\VVV\\*V'V\VVVVVVVVfcV\\V\V\*VVVVV\*VV*lXXV'kVMl.\'\*\VV\\*«\\*\'VVX%M
,1- ;>(: CAPUT VI.

'
tffRli .011 !i.-i
/ era religio in aola Ecclesia catholica , quce omni-

hus errdndbits iititur atl pro\>ectus suos. Boni —
nonnunquani ex Ecclesia per seditiosos expulsi.
X. H.EC enim Ecclesia catholica per totum orbem va-

lide latequeditlusa, omnibus errantibus utitur ad provec-
tus suos , etad corum corrcctioncm cum evigilare volue-
rint. Utitur enim gentibus ad materiam operationis suae,
hacrcticis ad iimlinlionem doclrinre su;e, scliismaticis ad
documeijLuin bl.iljilitatis su;e , Juda.'is ad comparationcm
,
LIBEK UE \lil;A RELIOIDMC. 327

|iiiIchriLiKlinissiice. Alios cigo invit;it, alios excludit, alios
rclincjuit, allos antecedit : onniibus tamen gratia; Dei par-
licipand;e d;it potestateni ; sive illi fonnandi sint ;idluic,
îve reloriiKindi , sive recolligendi , sive adniiltendi. Car-

iiaies autem suos , id esl , viventes aut senlieiiles c;irnali-
ler, tan([unm pale;is lolerat , (|uihus in area frumenta
lutiora sunt, donec talibus tei;iuinibus exuantur. Sed (juia
in hac area pro volnntate (juisque vel palea , vel Irunien-

lum cst, tandiu suslineliir peccatum aut error cujuslihet
donec aut accusatorem inveniat, aut pravam opinioneni
pertinaci ;ininiosilate dolendat. Exclnsi autem aut pceni-
tendo redeunt, ;iut iu neipiitiam in:de liberi defluunt,
ad admonitionem noslraJcliligcnliaB aut scliisma faciunt, :
ad exercitationem nostraj palienti;TC aut hicresim ;ili(iuam

gignunt, ad examen sive occasionem noslrac intcUigentiBC.
Hi sunt exitus Cdirislianorum carn^dium , (pii non potue-
runt corrigi aut sustineri.
XI. Saipc etiam sinit divina providenlia. pernonnul-
las nimium turbulentas caiinlium hominuni sediliones
expelli de congrcgatione christiana etiam bonos viros.
Quam contumeliam vel injuriam suam cum patientissime
pro Ecclesise pacetulcrint , ne([ue ulhis novilales vel sclns-
matisvel haBresismollli fuerint , docibunthomines, (piam
vero atrcctu , et ([u;inta sinceritalecharilatis iJeoservidr-
dum Talium ergo virorum [Jrcpositum est, aut scdatis
sit.
remeare turbinibus; aut si id nonsinantur, vel eadem

tempcstate [lerseverante vel ne suo reditu Uilis ;iut s;evior
.
orialur , tenent voIunt;ilem consulendi , etiam cis ijKis
(|uoram molibus perturbationibusque cesserunt, sine ulla

conventiculorum segregalione us([ue ad mortem deten-
dentes, et lestimoniojuvantes eam fideni, ([uam in Ecclesi;i
catholica pricdicari sciunt. llos coronat in occulto Pater,

in occulto videns. Rarum hoc videtur geiuis, sed tamen
.
^"28 S. AIGISTISI EPISCOPF

exempla non tksunl : imo pliira sunt (juam credi polest.
Ila omnilnis generibus hominum et exemplorum ad ani-
marum euratiouem, et ad institutioncm spirilalis populi
ntitur divina proîdenlia.
CAPLT Ml.
Catholiccc Ecclesice reliiîo ainplcclenda. Quid illa
projileatar.
XII. O^ AMOBnnM eum anle paucos annos promiserim

tibiscribere', charissimemihi llomaniane, quiddevera re-
ligione sentirem, tempus nunc esse arl)itratus, posl cjuani
tuas acerrimas interrogationes, sinc ullo certo fine fluc-
tuare, ea cliaritalc qiia til)i obstrictus sum, diutius susline-
re non posscm. Repudiatis igilur omnibus, (jui neque iu
sacris philosophantur , nec in philosophia consecrantur 5

et iis ([ui vel prava opinione, vei ali([ua simultate super-
Lientes , a regula et communione Ecclesine catholic:E devia-
runt; et iis qui sanetarum Scripturarum himen, elspiri-
talis populi gratiam, quod NovumTestamentumvocatur,
liabcre noluerunt, quos quanta polui brevitate perslrinxi
tenenda est nobis christiana religio , et ejus Ecclesise
tommunicatio, (piaE catholica est, ct catholica nominatur,
non 6olum a suis , verumetiam ab omnibus inimicis.
Velint nolint enim ipsi quocpe lucretici , et schismatum
alumni ,
quando non cum suis . scd cum extraneis lo-
quuntur, Gatholicam niliil aliud (piam Catholicam vocant.
Non enim jiossunt intelligi , nisi hoceam noniinc diseer-
nant , (pio ab universo orbe nuncupalur.
> Lil>. 11; conl. :VcaJcmlcos, c. {', n. S.

,,
LIBER DE VEIIA hELISIONE. M\)

XIII. Hnjiis religionis sectnnilre capul. cst liistoiia et
prophctia dispensationis temporalis divinae providentire
pro salute generis Ininmni in aternani vitam reformandi
atf|ue reparandi. Qh-t-' ^'i'"i -ledita ruerit, mentem |)ur-
gabitvil.T modus divinis prtcceptisconciliatus, ctidoneam

faciet spiritalibus jiercipiendis ,
quce nec proeterita sunt
nec futura, setl eodcm modo semper mancntia , nulli
mutabiiitati obnoxia, id est, unum ipsum Deum Palrem
et Fiiium cl Spirilum sanctum : qua Trinitate ([iiantum
in iiac vita datum cst cognita, omnis inteliectualis et ani-
malis ct corporalis creatura, alj eadem Trinitatc crealricc

essc in quantum cst, ct spccicm suain hal)crc, et ordi-
natissime adminisliari , sine uiia dubitatione perspicitur,
non ut aliam partem totius creaturae fccisse intelligatur
Pater , et aliam Fiiius , et aliam Spiritus sanctus , sed et
sinud omnia et unamquamque naturam I*atrcm fecissc
])QV Filium in dono Spiritus sancti. Omnis enim rcs vcl
suiistanlia vi'I cssentia vcl natura, vcl si ([uo aiio vt'ri)0
meiius cnuntiatur, siuuil hacc tria iiabel , ut et unum
aliquid sit, et sjiccie propria disccrnatur a ctcteris, ct
rerum ordincm non cxccdal.
.VV*% WW VV*\ VV*1 VW\ VWA VW^ VVV\ WVWVt \ A VM VVV» \\ » 1 Â^'» W»'^ WX \ WV» VW* WM M/
''' • "
CAPUT \!I1.
Qtuv' primo aucloriUttc c/ttcti creilidiiuits, po.slnioc/uni

mtione inte//igii)ius. — IJivrctici prostint Ec-
c/esice. ^
XIV. Quo cognito, satis a|)|iarcl)it quantnm liomo

asse({ui potcst , (|uam ncccssariis cl invictis ct justis le-
giinis , Dco ct Domino buo cuncla subjecta sint : cx quo
,,
330 S. AUGVSTINI EPISCOPI

illa omiiia , nnx ]nimo credidimus . nihil nisi auctori-
tatcm sccuti ,
partim sic intelligunlur, ut vidcamus esse
certissima ;
partim sic ut videamus fieri posse , atque ila
fieri oportuissc , doleamusque illos non credcutes

hacc
qui nos antea crcdentes irridere, quam nobiscum credere
maluerunt. Non enim jara illa hominis sacrosancta sus-
ceptio , et Virginis partus, et mors Filii Dei pro nobis , et
resurrectio a mortuis, et in coeluni ascensio , ct con-
sessus ad dexteram Patris, et peccalorum abolitio, et ju-
dicii dies , et corporum resuscitalio , cognita feternitate
Trinilalis et mulabilitate creatunje. creduntur tanlum ,
et non etiam judicantur ad sunimi Dei misericordiam

quam gcneri humano exhihet, pertinere.
XY. Scd({uoniamverissime dictum est : « Oportcl mul-
)) tas hscrcses esse, ut probati manifesti fiant inter vos ' ; ))
utamur etiam isto divinoe providentiae beneficio. Ex his

enim hominibus hseretici fuuit, qui etiamsi essentin Eccle-
sia, niiiilominus errarent. Cum autem foris sunl, pluri-
mum prosunt, non verura docendo, (piod nesciunl s(.'d ;
ad veruni quaerenduni carnales, et ad verum aperiendura

spiritales catholicosexcitando. Suntenini innumerabilesin
Ecclcsia sancta Deo probati viri, sed nianilesti non fiuut
inter nos quandiu iraperitiac nostrae tenebris delectati
dormire malumus, quara Iuceii\veritatis intueri. Quapro-
termulti, ut diem Dci videant, et gaudeant, per haereticos
desomno excitantur. Utamur ergo etiam haereticis, non ut
corum approljcmus errorcs, sed ut catholicara disci]5linam
adversus eorum insidiasasserentes, vigilantiores elcaulio-
res simus, ctiarasi eos ad salutem rcvocare non jiossumus.
' I Cor. XI, 19.
0, „1 •
-' iilo':
ijfM :
LIBER DE VEK\ REHGIOINE. 331
\ \ vvv\ \â\ vvv\ VV v\ vvvv \%/v\ Vvv\ v»yv\ \ v\ V ^ v\^ vvvv v*/v\ * "vvvAa^v^ \ \a* Vv^x fcvvv
CAPUT IX.
ManichceoruDi error de daobiis priitcipiis et dua~

biis cinimabus.
XVI. Ckedo aiitem affuturum Deum, ut ista scriplura,

non adversus unani
})rpecedenle pietate, legentibus bonis,
aliquam, scd advcrsus omncs pravas et falsas opiniones
possit valere. Gontra eos tamen potissimum est instiluta,
i|iii duas naturas vel substantias singulis principiis adver-
sus inviccm rebelles esse arbilranlur. < JHensi enim (pii-
busdam rebus, et rursus c[uibusdam delcctati, nou earum

quibus offenduntur, sed earum f[uibus delect.mtur, vo-
lunt esse auctorem Deum. Et cum consuetudinem suam
vincere nequeunt, jam carnalibus lat[ueis irretiti, duas
animas esse in uno corpore existimanl unam de Dco, :
quse naturaliler hoc sit c|uod ipse ; alteram de gente tene-

brarum, quam Deus nec genuerit, neclccerit, nec protu-
lerit, nec aljjecerit : sed quoe suam vitam, suam terram, suos
foetus et animalia, suum postremo regnum liabuerit, inge-
nitumc[ue principiiun ; s§d c[uodam tcmpore adversus
Deum rebellasse , Deum autem cum aliud quod laceret
non haberet, et c]uomodo aliter posset hosti resistere non
inveniret, necessilate oppressum misisse luie animam
bonam, et ([uamdam particulam su.Te suljstantipe, cujus
commixtione atque miscda liostem temperatum esse som-
niant, et mundum fabricatum.
XVII. INeque nunc opiniones eorum refellimus, c[uod
partim jam fecimus, partim quanlum Deus siverit facie-
nuis : sed in hoc o[)erc i[uomodo adversus cos lides catho-

332 S. AUGUSTIM EVISCOPI
lica tuta sit, et qiioniodo non pertiirbent anininm ca. qui-

hus commoti liomincs in corum ccdunt sentcntiam, ratio-
nibus, quas Dominus dare dignatur, quantum possumus

denionstramus. Illud sane imprimis tencrc tc volo, qui
bcnc nosti animum meum, non hoc mc fugiend;e arro-
gantiae gratia quasi solcmniter dicere, quid(|uid in bis
littcris erroris invcniri poterit, hoc solum mihi esse tri-
bucndum ;
verum et convcnientcr cxpo-
qnidqiiid auteni
situm, uni onniium bonorum muncrum largitori Dco.
M« v%%v\\a\ \.VV\ VWVVVW »\VV V vVV VVVV VVVV VVVV VVVV \ V VV IVVV VVVV IVVV vvvv vvvv vvvv vv w
: ^ CAPLT X.
Historiuin liiînce ceco/iornite crga nostrani saluleni

77nrraliiru.s, ostendit prinmni unde error in reli-
gione contingat, et quomodo perjecta religio, Deo
subve/iiente, instauretur.
XVIII. Qi.vMOBiiKM sit tibi nianifcslum atque percep-

lum, nuUum crrorem in rehgionc cssc potuisse, si aniraa
])ro Deo suo non animam, aut corpus, aut phan-
coleret '
tasmata sua aut horum alicjua

•, duo conjuncta, aul certe
simid omnia sed in hac vit;usocietati generis humani
:
sinc dolo temporahter congruens, SBtcrna meditaretur,

unuin Deum colcns : qui nisi permancrct inconnnulabi-
hs, nulla mutabilis natura remancret. Mutari autem ani-
mam possc, non tamen temporalitcr,
ciuidem locahter, sed
suls airectionibus (juisquc cognoscit. Corpus vcro ct
temporibus et locis esse mutabilc, cuivis advertere facile
est. Phantasmata porro nihil sunt aliud quam de specie

corporis corporco scnsu altracla figmenta : cpuc memoriac
' 1 Kttratt. taii. mii, n. 2.

,
I.TKF.r, T)F VFn.\ PFI.rr. lOM'.. 3S3

mniulnrf lU nccopla sunl, vc] pniliii : vel iinilliplic.Trc, vcl
contr;ilicrc, vcl (li.stiMidcrc, vcl ordiiiarc, vcl pcrliirharc,
vcl qiioliljcl niotlo fiyurarc cogilando facillinuun cst, scd
cum verum qnnprifnr, cavcrc ct vitarc dillicilc.
XIX. Non crgo crcalur.T potius quam Crcatori servia-
mus', nec cvancscamus in cogitallonibns nostris ; ctpcr-
fccla religio est. .'Etcrno cnim Crcalori adh.T^rcntcs, ct
nos reternitate afliciamur ncccssc cst. Scd cpiia lioc anima
peccatis suis ohrula ct implicata, pcr sc ipsani vidcre ac
tenere non possct, nullo in rchus liumanis ad divina ca-
pessenda intcrposito gradu, pcr qncm ad Dci similitudi-
nem a tcrrcna vita homo nitcrclur, inclfaliili miscricordia
Dei tcmporali dispensatione pcr crcaturam mutahilcm,
sed lamcn reternis lcgilnis scrvicnleni , ad comnicmora-
tioneni ]Him,ie su.t jicrfccl.Tquc natunc, jiartim singulis
hominilius, partiin vcro ipsi hominum gcncri suhvcnitur.
l^la cst noslris lcmporihus cliristiana rcligio, (juam cog-
noscere ac scqui , securissinia ac ccrtissima salus cst^.
XX. Dclcndi aulcm advcrsus lo([uaccs, ct ajicriri cpiae-
renlihus, multis modis potcst; omni|)otcnte ijiso Dco per

se ipsum dcmonslrantc qure vcra sunt , ct ad hacc in-
tuenda et jêrcipienda honas vohintates per bonos Angelos
et quoslihet homincs adjuvanle. Eo modo autem quisque
utitur, (jucm vi(h't congrucre iis, ciim (juihus agit. Ego
itaque diu multumquc considcrans ,
quales ohlatrantes
et qualcs qu.Tcrcntcs cxpcrtus sim, vcl qualis ipse , sivo
cum lalrarem , sive cum (jusercrcm, fucrim, hoc modo
mihi utendum jiutavi. Quae vcra esse perspexeris tene,
et Ecclesia' catholica> tribue ;
qu.T fidsa respue, ct mihi
qui honio sum ignosce; cjiiac duhia crcde, donec aut
respuenda essc, aut vera esse , aut sempcr crcdenda esse,
vcl ratio doccat, vd pr.Tcipiat auctoritas. Intende igitur
I Uplracf. r.ap \[i, b 7 — 'Iil. r.ip. xiii, n. .'i.

:
334 S. AtGVSTINI EPISCOPI

in hflec, qusR sequuntur, diligenter et pie, quanlum poles
tales enim adjuvat Deus'. ...
CAPLT XI.
Ornnis vita a Deo. Mors animce nequitia.
XXI. NuLLA vita est ,

qufc non sit ex Deo, quia Deus
utique summa vita est et ipse fons vitse : nec aliqua vita
in quantum vila est, mahim est, scd in quantum vergit
ad mortem. Mors autem vit.-c noncst, nisi nequitia, qu.T
ah eo quod ne quidquam sit, dicta est : et ideo ne([uis-
simi homines , nihili homines appellantur. Vita ergo vo-
luntario defoclu dcficiens ali eo . qui eam fecit , et cujus
esscntia fruebatur, et volens contra Dei legem irui cor-
poribus ,
quibus eam Deus praefecit, vergit ad nihihmi :
et haec est ncquitia non quia corpus jam nihilum est.

:
Nam ipsum habet ahquam concoidiam parlium sua-

et
rum, sine c[ua omuinoesse non posset. Ergo ab eo faclum
est et corpus, ([ui omnis concordisecaput esl. Habetcor-
pus quamdani paccm sufc formae, sine qua [irorsus nihil
esset. Ergo ille cst et corporis condilor, a (|uo |wx omnis

est, ct qui forma est infabricata, atque omnium formo-
sissima. Habet ahquam S[)(X'icm, siue qua corpusnonest
corpus. Si crgo ([Uiieritur quis institucrit corpus, ille (juae-
ratLir, qui esl omuium speciosissimus. Omnisenim s[iecies
ab illo est. Quis est autem hic , nisi unus Deus , una ve-
ritas , una sahis onuiium , et [irima at([uc summa esscntia.
ex qua est omne (juidquid est, in quantnm est-, t[uia in
quantum est quidquid est, bonum est.
P.elract. cap. xiii, n. 4.

'
' -
I '
:
i.iEEr, nr. \eii\ nELir.ioNE. 335

XXTT. Et ideo ex Deo non cst mors. « Non cnim T)eiis
» mortcm fccit, nec l.istatur in perditione vivorum '

: »
([uoniam summa cssenlia cssc facit omne quod cst, undc

ct cssentia dicitur. Mors aulem non esse cogit quidquid
moritur, in quantum moritur. Nam si ea, quae moriuntur,
pciiilus morcrcntur, ad nihilum sinc dubio pervcnirent
sed tanlum moriuntur, quanlum minus cssenti;r partici-
pant : quod brcvius ita dici potest : tanto magis moriun-

tur ,
quanto minus sunt. Corpus autcm minus cst quam
vita qu;rlibet ; cjuoniam c]uantulumcumque manct in
specie, pcr vitam manet sive qua unumquodquc ani-
,
mal , sive qua univcrsa mundi natura administratur.

Corpus ergo magis suhjacet morti , ct idco vicinius est
nihilo : cjuaproptcr vita qure fructu corporis delectata
negJigitDcum, inclinatur ad nihilum; et ista est necpiitia.
A VM X^M -% V\ \ VVt-X VVVl *V*A VVV» VVV* VVW 'VVV\ VVV» A/\^'» 'V*^^ îVV» VVV\ VVM \ vv» v^
.^. •.'. CAPUT XII.
Lapsus et rcparatio (otius hominis.
XXIII. Hoc autem pacto vita carnalis ct tcrrcna cllici-

tur, et ob hoc ctiam caro ct tcrra nomiuatur, ct quandiu
itacst, rcgnum I)ei non possidebil ct cripitur ci quod ,
amat. Id cnim amat, c[uod ct minus cst quam vita quia ,
coquisest; ct propter ipsum peccatum quod amatur ,
fit corruptibile, ut fluendo deserat amatorem suum, quia
et ille hoc amando deseruit Deum. Prrccepta enim ejus
neglexit dicentis ; « Hoc manduca, et hoc noli. » Traliitur
ergo ad poenas ,
qui;i diligcndo inferiora , in egcstate vo-
hiptatum su;irum et indoloribus apud inferos , ordinalur.
' Snp. I , i3.
:
?,?,{') S. ALT.lSTINl r.PlSf.OPl
Oiiid i'sL (111111 (lulor . (|ui cliciUircorpoiis , nisi corruplio

rcpiTitiiiM siiliilis cjus rci , ([u;ini ni;ilc ulcutio uuim;i cor-
ruplioni ol)ui)xi;ivit,:' Quid iuUcni ilolor, ([ui dicilur ;ini-
nii, uisi carcre muUibilihns re])us, quibus Iruebatur , aut

IVui se posse speraveraL? Et hoc est totum quod dicitur
nialuni , idcst, pcccatum, et jKcna [leccati.
XXIV. dum
hoc sladio vitpe humanae ani-
Si aulera in
in;i adversum so nutrivit, cupidi-

degit, vincat eas, ([uas
l;iles, Iruendo mortalibus, et ad eas vincendas gratia Dci
se adjuvaii crcdat, mcnle illi serviens el bona voluntate,

sine dubilatione re|)arabitur, el a nuiltis mutabilibus ad
uiuim ineoinmulabile r(;vertelur, relormnta per Sajiien-
tiam noii roimatam, sed jier ([uam lormantur universa,
t'ruelur([ue Deo per Spiritum sanclum ,
quod est donum
Dci. Ita iit liomo s|3iritalis omnia judicans, ut ii^se a ne-
miue judicctur, diligeus Dominum Denm suum in toto
cordc suo, in tola anima, in tota mente , et diligens

proximuin suuin non carnaliter, sed tanquam se i|)sum.
Se autcm s|MrilaIitcr diligit qui ex toto, quod in eo vivit,
,
Deum diligit : « In liis enim duobus pncceplis tota Lex

)) pcndet et Pro[5hcta;'. »
XXV. Inde jam erit consequens , ut post morlem cor-
poriilem ,
quam debcmus primo pcccato , temjwre suo
at(|ue ordine suo lioc corpus restituatur pristinne slabili-
tali , ([uam non pcr se luibcbit , scd [ler animam stabi-
lit;nn iii Dco*. Oure rursns noii per sc st;ibilitur, sed [ler
Deum c[uo iVuitur; idcoquc aniplius quam cor|uis vigehit
corpus enim ])er i[)sani vigebit, et i[)Sa pcr incommuta-

bilem veritateni , (|ui Filius Dci unicns est ; al([ue ita et
cor|)us per ipsum 1'ilium Dei vigebit ,

quia omnia per
i[)sum. Dono eliam ejus, c[uod animae datur, id est,
sancto Spiritu , non solum anima, cni datur, salva et pa-
I
M.-illli Txii, 4o — M nplratl. cip. xm, n. .|.
i.iDER nE vr.r.A r.Ki.Tc.KiNE. 337
cala ft sancta fit, sod jpsiim cliam corpus vivificabiliir,
(rit([iie in natura sua munclissinium. Ipse enim dixit :
II Mundate qua^ intus sunt , et quae foris sunt raunda

)i iTunt'. )) Uicit ct Apostolus : « Yivificabit ct mortalia
» corpora vcstra propter Spiritum mancntem in vobis'^. »
Ablalo ergo jjeccato ,

auferetur et picna peccati : et ubi
estnialum? a Ulji est, mors, contentio tua? ulji est, mors,
» aculeus tuus^. » Vincit cnim esseulia nibilum, et sic
>
aljsorlêtur mors in victoviam.

«r
^
iWVtWlVW^^WV^W^W^^VtWXVWM^-VXVWVWVX^WVVVI,^ 'VWV WW VWWWV WVV WW VWV^

., .- ,
^;.:-.^' • .-, I
.-.:, ,,.:-',, ... :.,
«b.;.i.ii,.
cAPUTXffi:""f.5^"l^-"^-'^'^^'^
- -nuiu/ i'.iuU;'yxj(\ ;:!:,: .' (rijiîin-inj;.'!
k;i(i,;. l!
"
XXYI.Nec aliquid sanctificalis malus angelus oljcrit, cpii
diabolus dicitur : quia ct ipse , in quantum angelus est non ,
tst malus sed in quantum pcrversus

, cst proj^ria voluntate.
Fatendum cst cniin et angclos natura cssc luutabiles, si
^sblus Deus est incommutabilis : sed ea voluntate qua ,
magis Deum quamsediligunt, firmi ct stabiles manent in

illo, ct fruuntur majcstateii^sius, ei uni libcntissime subditi.
Ille autcm angelus magis seipsumquam Deum diligendo,
subditus ei esse noluit, et inlumuit pcr superbiam, et a
summa csscntia defecit , et lapsus est : ct ob hoc mi-
nus cst quam fuit, quia co cjuod minus erat irui vo-
luit, cum magis voluit sua potcntia frui, cpiam Dei.
Quancpiam cnim non summe, tamcn amplius quando erat,
co ,
qi"od summe
quoniam Deus solus est , frucbatur ,
summe est. Quidquid autem minus est quam erat non in ,
c[uantum est sed in quantum ininus cst, malum est. Eo

,
" Matth. ixtii, 26. — 'Rom, viii, 1 1. — ' i Cor, xv, 55.
'. <
'
e.w. 22
338 s. AuotJSTiNi F.pisr.opi
oniin, ([Lio ininus cst ([iiam erat, tendit ad nioiteni. Quitl

autem niiruni si cx defectu inojîa , et ex inopia iiivi-i
denlia , ([ua diabolus uli(|ue diabolus est?
•W Vt W\.\ W\\ \ Wl WVt XW\ \VW XVW V\^ \ VWWVVV VV\\ WV\ V VV\ WVA \ VV\ \V V\ vv\v vvvv vv
A hhero arhitno peccatum.

. XXVII. DEFECTI.S auteni istc, (juod peccatum vocatur,
si tan(juam iebris invitum occuiiaret, recte injusta jjoena
videretur , (june j)c'ccanlem conse(jnitur, et (jua; damnatio
nuneujxilur '. Niine vero usque adeo peccatum volunta-
viuni esl malum , ul nullo modo sit jieGcatum, si non sit
voluntariuiu : el hoc (juidem ita manirestum est, ut nuUa
hinc doclorum paucitas, nulia indoctorum turi)a dissen-
tiat. Quare aut negandum est peccatum conunitti , aut
fatendum est voiunlate commitli. Non autem recte negat
peccasse aniniam , (|ui et pu;niten(io eam corrigi fatetur ,
et veniam perscverantem in pcccalis

poenileuli dari, et
justa lege Dei damnari. Postremo , si non voluntate inale

iacimus , nemo oljjiiigandus est onmino, aut monendus :
cjuibus sul)lalis, cluistiana lc\ ct chscijjlina omnis ix-ligiu-

Yoluntateergo jieccatur. Etquo-
nis auferatur necessc est.
niam jieccari non dubium cst ne lioc (juidcm dubilan- ,
dum video, h;d)ere animas liberum voluntatis arbitrium.

Talesenim servps suos meliores csge Deus judicavit , si ei
servinint liberaliter. Quod nuUo modo fieri posset, gi non

voluntalc. .sed nccessitate servirent.
XXVllI. Liberaliter igitur Deo Angeli serviunt, ne-
(juc hoc Deo sed ij^sis ,
prodest. Deus (Jnim bonpjalterius
I Rfh-act. cai'. xiii, ii. S. pt 5 5>ent.dist. rf.i, cap. Post bxc. 1
li- AIJ
TIBER DE VERA r.ELIOTOKE. 3r?9
Quod auteiii alj eo geni-

noii indigfl, (jiioniam a se ipso est.
tum est,idipsum est; quia non estfactum, sedgenitum. llla
vero, quaefaotasunt,ejusbonoindigent, summoscilicetbo-
no, id est, summaessentia. iMinusautem suntijuam erant,
cum per animae peccatum minus ad illnm moventur; nec
tamen penitus separantur, namomniaomdla essent. Quod
autem aiFeclibus contingit animae, hoc locis corjjori nam :
illa raovetur voluntate corpus autera spatio.Quod autem

,
homini a perverso angelo persuasum dicitur, etiara ab hoc

utique vokuitatc consensit. Nam si necessitate id fecisset,
nullo peccati crimine teneretur.
(WM W*'^ VW* \ W^ W V» WV» VW» WW VW» VW* WV\ V W* VW* WW %/\/W VWV WW VWl WW w
l^:\.'',,^,-'^',:..- : CAPUT XV. .

. - --'^'
. Pcena ipsa peccali ad resipiscenduni emdimur,
XXIX. Qiion vero corpus hominis cum ante peccatum

,
esset in suo genere ojitimum , post peccatum factum est

iml)ecillosum, ct morli deslinatum , quanquam justa vin-
dicla jjeccati sil, j)lus lamen clementia" Domini quam

severitatisostendit. Ita enim nobis suadetur a corporisvo-
luptalibus ad aeternam essentiam veritatis amorem nos-
,
trum ojiortore convertit. Et est justiti.ie pulchritudo cum

benignitatis gratia concordans ut quoniam bonorum in- ,
feriorum dulcedine decepti sumus amaritudine poenarum

..erudiamur. Nam ita <:tiam nostra supplicia divina provi-
dentia moderala est , ut et in hoc corpore tam cor-
ruptibili ad justitiam tendere liceret , et deposita omni
superbia uni Deo vero collum subdere , nihil de se ipso
fidere, illi uni se regendum tuendumque committere. Ita
ipso duce homo bonsc voli^ritatis molestias hujus vitae in
22.
340 S. ACGUSTINl EPISCOPI
iisum forliluclinis vertit : in copia vcro voluptalum pros-
pcrisque successihus temporalium , tempcrantiain suam
probat ct roborat : acuit iu tentalionibus prudcntiam, ut
non sohun in cas non inducatur, scd fiat ctiam vigilan-
tior , ct in amorcm veritatis , cjuae sola non fallit , arden-
lior.' .in>;:c rlii •. );,'in.'!ni '.n .ri/UJitTnnci'.^ i\:yAvj<\ n->riir>J
il^WWW^W^y \W\ \VK\ WW \X\\ *V*\\\\\^VX\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ \\W \\\\ \ W\ \V\\ \w\ w
oorf dii mr.ij .
,:l:iesi3-a \n îLii^:-r'"' CAPUT XVI.
Incarnalo Jerho beneficentius liomini consultam est.
XXX. SEDCumomnibusmodismedeaturanimis Deuspro

tcmporum opportunitatibus, qune mira sapicntia ejus ordi-
natur, dequilûs autnon est tractandum, aut inter piosper-
fectosque tractandum est, nullo modo Ijcneficentius consu-
luit gencri huniano. quam cum ijisa Sapicnlia Dei . id est,
imicusFiHusconsuhstantiahsPalriet coaeternus, lotumlio-
minem suscipere digiiatus est, « Et Verbum caro factum est,
» et habitavit innobis ' . » Ila enimdcmonstravit carnalibus,
et non valcntihus intueri mente veritatem, corporeisque
sensihus deditis , quam excelsum locum inter creaturas
habcat humana natura, quod non sohun visibiliter; (nam
id poterat et in ahquo athereo corpore ad nostrorum as-
pcctuum tolcrantiam temperato, ) scd hominibus in vero
hominc apparuil ipsa enim natura suscipienda erat quae
:
hbcranda. Et nc quis forte sexns n suo creatore se con-

temptum putaret , virum susccpit, natus ex foemina.
ii XXXI. Nihil egit vi scd omnia suadendo ct monendo'.
.
(Veteri quippe scrvitute transacta, tempus hbertatis illu-
{Xferat, et opportune jamhomini suadehatur atqne sahihri-

"' '.ffl.nn. I, 14. — ' > r.etr.irt. cnii. riii, n G.
LlliEll DE VEllA UELUJlOjyE. .'{41
ter, cjuam libero csset creatos arbiliio. Miraculis concilia-

vit fidem Deo t[ui crat, passionc liomini quem gerebat.
Ita loqucns ad tnrbas ut Dcus, nuntiatam sibi niatrem
negavit', ct tamcn , ut Evangelium loquitnr, « Pner pa-
» » Doctrina eniin Deus appa-
rentilnis snijditus eraL'-.
rebat , homo. Itcm acpiam in vinnm conversurus
jetatibus
nt Dcus dicit « Rcccde a me, mulier
: mihi ct tilji cjuid :
» cst.^ Nondum vcnit liora mca ^ » Cum autcm venisset
hora qua ut homo morerctur dc crucc cognitam ma-

, ,
trcm commcndavitDiscijndo, cjucm j^rcC ciTslcris chiigeljat*.
Salellitcs voluptatum divilias jicrniciosc pojiuh apjiete-

l)ant : jiaujêr esse vokiit. Honoribus et imjicriis inhiabaiU:
rex fieri nolnit. Carnalcs fdios magnum bonum puLabant:
tale conjugium jirolcmcpic contenqosit. Contumcliassupcr-
bissimc horreiiant : onmc gcnus conLumcJiarnm sustmuit.
Injuiias inlolerabilcs cssc arl)itrabantur : c[ua3 major in-
juria quam juslum innoccntcmc[uc damnarii' Dolorcs cor-
poris cxccuabanLur : llagcllalus aLc[uc cruciaLns cst. Mori
mctuebant: morLemulcLaLus cst.lgnominiosissimum mor-
lis gcnus crucem puLabant cruciiixus csL. Onmia c[Uce :
habcrc cupienLes non rccLc vivcbamus, carcndo vilefecit.

Omnia cjucc vitarc cuj)ientcs a studio deviabamus verita-
tis, pcrjietiendo dejecit. Non cnim ulliun jjeccatum com-
miLLi jioLcsL, nisi aut dum a|ijxLuiitur ca cju;c illc con-
tempsit, aut fugiuntur cjufe illc snstinuit.
XXXII. Tota iLacjue vita ejus in tcrris jier homhicm ,
cjuem suscipere dignalusest, discijÎina raorum fuit. Re-

surrectio vero ejus a mortnis, nihil hominis perirc natu-
rfe, cum omnia salva suuLDco, salis indicavit, et cjuemad-
modum cuncLa scrvianL CreaLori suo, sivc ad vindictam
peccatorum , sive ad hominis libcrationcra, quanique
facile corpus animae serviaL, cum ijisa subjicitnr Deo. Qui-j
» Matth. xn, 48 -* - Luc. 11, 5i. — ^Joan. it, -\. — 4 Kl. xix, 26, 27.
j
'
;
342 S. AUGtSTlNI EPISCOPl
bus periectis noii solum nulla substantia maluni est, quod
lierinunquank potest, sed etiam nullo malo atiicitur,
(|uod fiei per peccatum ct vindictam poluit. Et hsec est
i
disciplina naturalis Clu-istianis minus intelligentilnis plcna

iide digna , intclligentibus aulcm omni errore purgata.
Uk-WMfWWWW WW^WV WW WW \W\ WW WW IWV W/fcVW^X^V WV\ VW^WWfcW^WW WW
-.tii:: ./n. : .riCAPUT XVII.. .rrv' : r! .
y )
Doctnnoi ratio in vera religioiie quam optiina , seu

f etus , seu JSovum 'restamentum spectetur.
XXXIII. Jamvero ipse totius doctrinae modus partim ,
apertissiinus, partim similitudinibus , in dictis, in iactis,

in sacramentisâd omnem aniniffi instructionem exerci-
tationcmque accommodatus, quid aliud quam rationalis
disciplinaeregulam implevit? Nam et mysteriorum expo-
sitioad ea diiigitur, qu?e apcrtissime dicta sunt. Et si ea
tantum essent, quae facillimc inteUiguntur, ncc studiose
quaererctur, ncc suaviter invcnircjtur vcritas. Nequesi es-
scnt in Scripturis sacramenta, et in sacramcntis non essent
signacula veritatis , satis cum cognitione actio conveniret.
Nunc vero quoniam pietas timore inchoatur, charitate
periicitur; populus timore constrictus tempore servitutis
inveteri Lege miUtis sacramcntis onerabatur. Hoc enim
ad desiderandam gratiam Dei quae per
talibus utile erat
,
Prophetas ventuia cancbatur. Quae ubi venit, ab ipsa Dei

Sapientia hominc assumpto, a i(uo in libcrtatem vocati
sumus, pauca sacramenta saluberrima constituta sunt,
(]uae societalem christiani ])opiih hoc est, sub uno Deo ,
Uber£E multitudinis contincrent. Multa vero. (|unB populo

hebraep , hoc cst , sub codcm uiio Dco compcdita; multi-
LrBER DE VERA RELKilOUE. 34.'i
tudiiii imposita erant, ab actione reniota sunt, in fide

atque interprelatiorie manserunt. Tla nunc nec scrviliter
alliganl , et excrcent lil)eraliler aninuim.
XXXIV. Quisquis autem ideo negat utrunKjue Testa-
mentum ab uno Deo esse posse, quia non eisdem sa-
(;ramentis tenetur populus noster, quibus Judaî lcne-
bantur vel adhuc tcncntur : potest diccrc non posse fieri,
ut unus paterfamilias justissimus ajiiid im|)crct cis, qui-

bus servitutem duriorem utilcm judicat, aliud cis (juos ,
in filiorum gradum adoi^tarc dignatur. Si aulcm pr;cccpla

vitae movent, quod in vetcri Lege minora sunt in Evan- ,
gdio niajora, et ideo putatur non ad unum Deuni utra-

que pertinere : potest qui lioc pulat perturbari , si unus
niedicus alia ])cr niinistros suos imbccillioribus , ajia per
se ipsum valcntioribus prtecipial ad rcparandam , vcl ob-
tinendani salutem. Ut cnim ars mcdicinte, cuni cadcni
maneat , necpic ullo jiaclo ipsa mutctur, nuUat tiinwa
praecepta languentibus, quia nuUabilis est nostra vale-
tudo : ita divina providentia cum sit ipsa omnino incom-
mutabilis, rautabili tamen ereatumG varie sulovcnit, et
pro divcrsitate morl)oruin alias alia jubet aut vetat , ut a
\itio, unde morsincipit, ct abipsamortc adnatiuamsuam
et essentiam, ea quse deficiunt , id cst, ad nihiium tcn-
diuit , rcdueat ct fu'met. .,, , .
,,.,,,,;•;; ,/-'>,!
-;!.
:
314 JCSJ AUGfSlISl EPISCOPI I
r,r;r.i;fn; ; «liiin-HJii ,,r: ill,.
7
CAPUT XVHL ,. .,
- '<•! 'I 1-iih- Creatiuw quare niutabiles.

--"' • \ " : ;-: .
• 'li : •i':jii'jf(')l a\{\\a; \
.i iijificd
XX^XV. SF.ndicis mllii : Oiinred(.''ri('innt?0"famntaWlia

sniil. Oii:trcimil;il)ili;i sunl ? Qiiia nonsiimmcsiint. Quarc
non summc sunl? Quia inferiora sunt oo, a quo factasunt.
Quis ea fceit ? Qui summc est. Quis hic est ? Deus inconi-
mutabilis Trinitas, ijuoniain et per snmmam Sapicntiam

ca fecit, et summa benignitate consenat. Cur ca fccit ?
Ut essent. Ipsum enim qnantumcuniquc esse, bonum est
quia summuin l)onuin esl summc esse. Unde Ex fecit?
jiihilo. Quoniam (juithpiid est (juantulacum(|UO specie ,
sit iiecesse est ita etsi minimum bonum, tamen bonum

;
crit, et ex Doo erit. Nam quoniam summa spccies sum-
mum bonum cst,minimuni bonum cst.

minima species
Omne autem bonum aut Deus aut ex Deo est. Ergo ex , ,
Deo est etiam minima sjwcies. Sane cjuod de specie, hoc

ctiam dc forma dici jiotest. Nequc cnim frustra tam spc-
ciosissimum, (|u:iin ctiam formosissimuni iu iHudc jionitur.
Id crgo cst, undc fccit Deus omnia, quod nullam speciem
habet, nulhiimiuc lormaui ;
quod niliil cst aliud (juam
nihil. Nam illud quod in comparationc perfectorum in-
fornK; dicitur, si habet aliquid formne, quamvis exiguum,
quamvis inchoatum, nondum est nihil, ac per hoc id
quoque in quanlum cst, non est nisi ex Deo.

XXXVl. Qiuiproptcr ctiiunsi dc alicjua informimateria
factus est nuindus , lirec ipsa facta est onmino de nihilo.
Nam ct([uod uonduni formatum cst, tanicu ;iIi(|uo modo

ut formari jx)ssil imhoatum csl. Dci bcncficio formabilc
:
LJBER DE VEllA UELIGIONE. 345

iest : « 'Bonum cst cnim cssc formatum'.') Nonnullum crgo
honum cst ct capacitas form;c : et idco ])onorum omnium
auclor, qui i)ra;stitit forniam , ipsc fecit etiam posse for-
mari. Ita omne quod cst; et omne qiiod
cst , in quantum
nondum est, in quantum csso potcst, ex Dco Iiabct. Quod
alio modo sic dicilur Omne formatum, in quantum ibr-
;
matum cst; et onmc quod nondum formatum est in ,
quantum formari polcst, cx Dco lialsct. NuJIa autcm rcs

obtinet inlegrilalcm naturtc su;c, nisi in suo gcnere s;dva
sit. Ab eo autem est omnis salus, a quo cst omnc bonum
at omne bonum ex Deo : salus igitur omnis ex Deo.
Ofir.-' r.L.: . U. CAPUT XIX.:,!-,.: ;•.,, . ,[.;,J:.;: -:.
rfltM,, fiitn .'.\:'^t'.^ ' M.rTjrfi- , n.'-'!'.;.?-
Bonasunt, sednonsumina hona, quce vitiaripossunt.
. XXXVII. HiNc jam cui oculi menlis patent, nee perni-

cioso studio vanaj victorifc caligant atque turbantur , fli-
cile intelligit, omnia qurc vitianlur, et moriunlur, liona

esse quanquam jjisum vitium et ipsa mors malum sit.
, ,
Nisienim salutc alicpia privarcnlur non cis noccret vi- ,
lium vcl mors scd si non noccret vitium nullo modo

: ,
csset vitium. Si ergo saluti advcrsatur vitium, et nullo

dubitante salus bonum
bona oninia sunt, quibus ad-
est :
versalur vitium, quibus autem adversatur vitiimi ipsa ,
vitiantur bona sunt crgo ([n;c vitiantur

: scd ideo vitian- :
tur, quia non sumnia boiia sunt.Quia igitur bona sunt, cx

Dco sunt quia nonsumnial)ona sunt, non sunt Dcus. Bo-
:
num ergo, (|uod vitiari non potcst, Dcus cst. Ctetcra autcni
.pniniabona c\ ipso suiit, qucc pcr sc ips;i possunt vitiari,
i. ! Plalo in Timico.
346 5. AUGtsTiiyi EPiscopi
(|ui.i persc ipsa niliil sunt ; per ipsuni auteni pardm noi)
\iLwl>l.ur, PHrtioi, ytli*l^ âuunLur.
..
-• ,;j .. . .7 r.T. ;ir, 1: •; . ,; ,,..,.
CAPLT XX
j.';
r
}' . i'U.nin'>\ I.,;':; :t bo. n ,:i(n.) 1-)
L'ii m •.ij. Undc (inirmc vitiiim.
XXXVIII. EsTauteni vitium prmiam aniniae rationalis,

voluntas ca lacicndi,, quae vctat summa ct intiraa vorilaB.
Ita homo dc pnr;idiso in hoc saeculum cxpulsus cst, id cst,
ab aelernis ad tcmporalia, a copiosis ad cgena, a -firmitate
ad infirnia : non ergo a bono substantiali ad mahimsub-
stnntiidc, ([uia nulla subslantia malum cst : scd a bono
a-Lerno ad bonuni tcniporale, a l)ono spiritali ad bonum
carnale, a bono inte]ligil)ili ad bonum sensibile, a bono
summo ad bonuni iniinunn. Est igitur quoddam bonum,
<[Uod si diligit anima ralionalis ,
pcccat , (piia infra illam
ordinalum cst : quarc ipsum peccntnm malum cst, nonea

substantia quae peccando diligitur. Non crgo arbor illa
malum cst, quse in medio pnr;idiso plaiUata scribitur, scd

diîni prsecepti transgrcssio. Quoe cum conseciuentcm
habet justam damnationem, contingit ex illa arborc, quse
contia vetitum tacta cst, dignoscentia boni ct mali : (juia
cum suo pcccato anim;i fuerit implicata, lucndo pocnas,

discit intersit intcr praeccptum quod custodire no-
quid
luit, etpeccatum (piod fecit atque hoc modo malum, :
c[uod cavendo non didicit discit senticndo; et bonum ,
(juod non obtemperando minus cUligclxit, iirdenlius dili-

git conqiarando. ' i f:') . 1 . iji ..> ;''.nii
XXXIX. Vitium crgo anim.T est (]uod fecil. el diflicu!-
tas cx vitio pa'na cst c[uam patitur : ct hoc csl toLum

LIBEil DE VERA HELItflOSE. 347
maJuiu. Facere auleiu cl pali nou esl substantia : ([ua-
propler subslanlia nou esl uialum. Sic euim nec aqua
maliuii est, nec auinial quod vivit iu aere ; nam istie sub-
staiUiaB; sunl : sed malum est voluntaria pra;cipitatioiu
;muanj , et suUbeatio, quam mersus patitur. Stilus fer-

reus alia parte qua seribamus, aliaqua deleamus, airabre
factus est, et insuo genere pulchcr, et ad usum uostrum
;iccommodatus. At si quispiam ea parle scribere qua
deletur, et ea velit delere qiia scribitur, nullo modo
stilum malum fecerjt; cum ipsum factuni jure vitupere-
tur quod si corrigat, ubi erit maluni? Si (|uis repente
:
meridiauum solem iutuealur, repercussi oculi turbalnui-

tur uon ideo aut sol malum erit aut oculi? NuUo niodo;
:
sunt euim sul)stanli;e sed malum est iuor(bn;itus as-

:
peclus, et ipsa qu;c couseîuitur perturbatio quod maluni :
uou erit, cum oculi fuerint recreali et lucemsuam cou- ,
i;rucnter ;ispexcrint. Nequc cura eadem lux, (|U8C ad ocu-

los perlinct, pro luce sapienti;e, (ju.Tndnienleju pertinel,
eolitur, ipsa m;dum sed superstitio maluiu est ([ua
fit : ,
creatUTO potius quam Creatori servitur quod malum :
omnino uullum eril, cum anima, recot;nito Creatore, ipsi

uni se subjecerit, et caetera per cum subjecla sibi ess^
perSenSerit. ^ , .;. ;i; :•,;,•. ;;,,rr ,•, ÎW»;
XL. Ita omuis corporea creatura, si tantummodo pos-

sideatur ab anima, quaediligitDeum, bonum est iniiinum,
et in geuere suo pulehrum : (|uouiam forma et specie cou-
tinctur : si autemdiligatur ab ;mima, quae negligit Deum,
uesic quidem mahim fil ipsa; S(^d ((uoniam peccatum
mahim est, quo ita dihgitur, (it pcenalis dilectori suo, et

eum iraphcat ;crumnis, et pascit fallaeibus voluptatibus :
quia ne([ue permanenl , ne(|ue saliaut, sed torquent do-

loribus. Quia cum ordinemsuum peragit pulchra mutabi-
lilas lempon.uH , deserit amanlem specjes conciipila , el
348 S. AtGUSXlKl EPISCOPI
per nncialuiii senlientis discedil a sensihus, et crrorilnis
agilal ; uL liaiK: esse primam specieni pulet, (pue omnium
infima est, naturnc scilicet corporeae, quam per lubricos
sensus caro niale delectata nuntiaverit , ut cum alicpiid
(Ogilat , intelligere se credat , umbris illusus pbantas-

nialum. Si (|uando aulem non tenens integram divinre
pro\ identiap disciplinam, sed tenere se arbitrans, carni re-
sislere conatur, uscjue ad visii)ibum rerum imagines pcr-
venil, et lucis liujus (piam certis terminis circumscriptam
videt, immensa spatia cogitatione format inaniter : ct
banc speciem sii)i fulnr.o baI)itallonis poiiicetur; nesciens
ocidorum concupiscentiam se traberc, et cum boc mundo
ire velle extra mundum; ([uem propterea ipsum essc non
putat , cpiia ejus chiriorem partem per infinitum falsa
cogitatione distendit. Quod non sobnn de bacbice, sed
eliam de a(pia, postremode vino, demelle, deauro,dear-
gento, deipsisdeni(|uepulpis,velsanguine,velossibus(pio-
rumlil)('t anlmalinm, et c.Tteris bujusmodi rebus facillime
fieri potest. Nibii enim est corporis, (piod non vel unum
visum possit innurnerabiliter cogitari, vel inparvo spalio
visum possit eadem imaginandi facullate per infinita dif-
fundi. Sed flicilbmum est execrari cai nem diflicilUmum
,
auteni non carnaliler saperc.

-KOCj -H!;i V- jVi:'.i._-. :. :'! ,,;.
,iuuâh;id;,-n',v. CAPUT XXI.
Ainina seditciiur, dum fngaces corponmi pulchritu-

dines consectntur.
XLT. Hac crgo pcn'ersitate animac, ((U.t contingit pec-

cato al(|ue supplicio, iit oninis aatura corporea iilud,
DE LIBETl VT.V. \ r.EI.ICIOTfT:. ÂQ
quod per Salomoiiciii dicitur a Vauilas vauitantium ct :
))omnia vnnitas qunc al)undanfia homini in omni labore :
))ejus, quo ipsc lahorat suh solc' ? » Ncque cnim fVustra
ost additum, ((Aâuitantium,)) quia si vanitanles dctrahas,

qui tanquam prima scctantur cxlrcma nou crit corpus
vanitas, sed in suo gcnerc, (piamvis cxtrcmam, pulcliritu-
dincm sinc ullo crrorc monstrahil. Temporahum enim
specierum multiformitas al^ unitatc Dei hominem lapsum
per carnales sensus diverhcravit , et mutal)ili varietate
raidtiplicavit ejus aOcctum : ita lacta est ahundantia ]a-

boriosa, et , si chci potest , copiosa egestas , dum ahud et
aliud sequitur, ct niliil cura eo permauet. Sic a tempore
cst, ut nou invcniat
frumcnti, vini et olci sui mulliplicatus
idipsmn, id naturam inconuuutahilem ct singularem,
est,
quam secutus non erret, et assecutus non doleat. Habebit

c'nimetiamconsc(îcntcmredemptioncmcorporissui,quotl
jam non corrumpctur. Nunc vero corpus, ([uod corrum-
pitur, aggravat animam et dcprimit tcrrena iuhahitatio ,
sensum multa cogitantem quia rapitur in ordinem suc- ,
cessionisextremacorporum ]Hd(^hritado. Nam ideo extrcma

est, quia simulnon potest haberc omnia, sed dum alia
cedunt atque succedunt tcmporalium formarum nume- ,
runi in unam pulchritudincm complent. vui .'.ii.i^.
'
Fcdi. 1,2.
'u:!:rj': ':;;;;'. :•!! ';; ;.:;.!: riHji :,;
-U. - j ;.: .:.;:,::.•.; J-'. > . i ,.i'i 1

': '
:.. ; ..:;;.; ;i:.j :;!i.Vi(,.f:
lir :..:.: -•M!I']/:j-; ;.';:, .•.'.;}:':;::: ;u'i' i;r;;..: iL iaij-ir;-

'':
ji....:i;- \Mi^. y,V:i:..il )::\\'.^\' ::r,']Ui-j\ ':\u::\-j^, )::,f|i
•inr^-;. ,:;,:- ;ii :': .;;q;..;iM; : :, .. .;^-. .';:!:: i.v:' n\u. .)
(jf;f ;;;-: :';; ' ;;;;. '

;;. •;;:;-/;: . ;
:. :;;:; ..i.-::)-' ;; ^!:,i'>x-'r
.!;:!!; i;.';!;;; : :.,ir • :;ff!;J;:'-. ':;;!,. liiiinw iMCv.i;^ ,v\ii\",'.'^
o:;><-i:i ;.o[f ;.,i.j.,i .;-0 ;

:.jp , ;.'joii: :' uiis^) j;'.'i:jjq<->-rfr .';;;!iito
ftSO S. ALGISTIKI EPI3C0PI
<M.%% tWt \V%\ 'V\'\\V\ w vwv \.\\t ww \v%t xi\t %X\^ \ v-v\ \V\A WW \VX\ w w vv%\ w-hww^ vt
CAPLT XXII.
Reritm transeuntium admiiiistratio solis impiis dis^

I plicet.
XLII. Et hoc totum non propterea malum, quia tran-

«it. Sic cnim ci versus in suo gcnere pulcher est, quamvis
dua3 syUabne simul dici nullo modo possint. Nec enim se-
cunda enuntlatur, nisi prima transierit; atque ita per
ordincm pervcnitur ad finem ut cum sola ultima sonat, ,
non secum sonantibus superioribus, formam tamen et

decus mctricum cum praetcritis conlexta perficiat. Nec
ideo tamen»ars ipsa, qua versus fabricatur, sic tempori
obnoxia est, ut puUln-itudo cjus per mensuras morarum
digeratur : sed simul habet omnia, quibus cllicit versum
non simul habentcm omnia, sed jiosterioribus priora tol-
lentem;proptereatamen pulehrum. quia extrenia vestigia
illius pulcbritudinis ostentat , ([uam constanter atque in-
commutabihtcr ars ipsa custodit.
XLIII. Itaque ut nonnulli perversi magis amant ver-

sum, quam artcm ipsam ([ua conficilur V(rsus, quia [ilus
se auribus qu;un intelhgenti.T dedidcrunt : ita multi tera-
poralia dihgunt, conditricem vero ac moderatricem tem-
porum (hvinam providenliam non rc([uirunt at(pie in ;
ipsa dilectione tcmporaUum nolunt transire quod amant,

et tam sunt alisurdi (juam si quisquam in rccitalione
,
prteclari carminis unam ahquam syUal)am solam perpetuo

velk't audire. Sed tales auditores carminum non inve-
niuntur, talibus autem rerum c\istimaloribus plena sunt
omnia proptcrea quia nemo est, qui non facile non modo
,
LIBER PE VERA KELIGIONE. 3Sl

lotum VCTSiim , sed cliam totum carmen possit audire :
tolum aiitem ordinem sieculorum nuUus homiuuni seulire

polest. lluc accedit (juod carminis non sumus partes
saeculorum vero partes damnatione iacti sumus. Illud
ergo canitursub judlcio nostro, ista peragunUirde labore
nostro. JSulli autem victo ludi agonistici placent sed ta- ,
mcn cum ejus dedecore decori sunt et : haec enim qu£e-

dam imilatio veritalis est. Nec ob aliud a tahbus prohi-
hemur spectacuhs, ne umbris rerum dccepti, ab ipsis
nisi
rebus, quarum illae umbrne sunt, abeiremus. Ita univer-

sitatis hujus conditio atque administratio , solis inipiis
animis damnatisc|ue non placet , sed etiam cum miseria
earum, mullis vel in terra victricibus, vel in coelo sine
pei'iculo spectantilius placet : nihil enim justum displicet
J0St0*..;K; :^:l.,j .; ;., ^ ,.:•. .' ..\-.. . 1
1 .;
i _-^:,..
fcV«^%'«/V\VVVVVVVV«.VV\\i«/\VVVVVV\aVlVVVVVVt.VVVVVVV%'M/VVVVVtVVV%VVVVlVV%VMVV^^
;,i
ar!--;..^;- >. CAPUT XXIIF. '::-:.' r, ..
O/Niii.s .siihsUtntia hona.
XLIV. Qlocirca cum omnis anima ralionalis aut peccatis
suis misera sit , aut reclc lactis beata 5 omnis autem irra-
tionalis aut cedat potentiori, aut pareat meliori, aut compa-

tetur jequali, aut certantem exerceat, autdamnalo noceat,
et omne corpussuicanima'servial, (juantumproejus meri-
tis, ct pro rerum ordine sinitur : nullum malum est naturic
universiTe, sed sua cui(]ue culpa fit maluni. Porro cum

anima per Dei gratiam regenerata, et in integrum resti-
tuta, et illi subdita uni, a quo est creata, instaurato etiain
corpore in piistinam firmitateni, non cum mundo possi-
deri, scd mundum possiderc creperit, nullum ci malum
3,")2 S. Al-GUSTINI EPISCOPI
eiit : quia isla infima pulchritiulo toniporaliumvlcissitndi-

num. c|iifp cum ipsa jieragcbatur, sub ipsa ]XTagclur, et
crit, ut scriptum csl. « Cfclum novum cl lcrra nova ', »
non in parte laborantibus animis, sed in univcrsitale reg-

nantibus. « Omnia cnim vestra , inquit Apostolus , vos au-
» lcm Chrisli, Christns autcm Dei ^, » ct, « Caput mulieris
» vir, caput viri Cliristus, caput autcm Christi Dcus •". »
Quoniam igitur vitium animjp non natura ejus, sed contra
naturam cjus csl, nihllcpic aliud est ([uam pcccalum ct

pccna pcccali, indc intelligitur nuUam naturam, vcl si me-
jius ita dicitur, nullam subslantiam sive essentiam malum
esse. Ncque dc peccalis ]"iamis([uc cjus anim.T ctlicitur. ut
universitas ulla dclormitatc turpelur. Quia rationalis suh-
stantia, cpi.Tc ab omni ])cccato munda cst, Dco subjecta,
subjcctis sibi caetcris dominatur. Ea vero, quae peccavit,
ibi ordinata cst, ubi csse tales decet, ut Deo conditorc;
at(^[uc rectorc universitatis dccora sint onmia. Et cst pnl-
chritudo univers;c creatur.x )icr hrec tria incul])al)ilis,
danniationem peccatormn, cxercitationcm justorum, pcr-
lcctioncm iieatorum.
'W\'% \V\t VVV\ WXS WV\ VWt \ VXt VVW WVl (feVVV VWV \W% WVWVV\ VVVV \W VVWV wvv wvv w
CAPUT XXIV.
Ditplici via saliifi limninis consulitur, auctoritate et
ratioue : ac primo cle auctontatis subsidio agitur
usque ad cap. Tixyu.
XLV. OrAMonnEM ijisa quoquc anim.ie mcdicina, qiifc

divina providcntia, ct incfrabili l)ene(iccntia geritur, gra-
dalim distincteque ]udcherrima est. Distribuitur enim in
IsaJ! LXT, 17, Apoc XXI, I. — 'I Cor. iii, "22. — 'M. xi, 3.
LinEn Dn vrr.A HELir.ioxE. S^.'»
anctoritatem atque ratloniiii. Aiictoritas fidcm flagitat, ct
rationi prrrpnrat lioniincm. Ralio ad intellectuni cogni-

tioncmque pcrducit. QMnn^juam neque aucloritatcm ratio
pcnitus descrit,cum consideralur cui sit credcnduin :
ct certe sumnia cst ipsius jam cognita' alque pcrspicuae

veritatis auctorilas. Scd quia in tcnqwraiia dcvcnimus, ct
corum amore ah .Ttcrnis impedinuir, qurcdam tcnqjoralis
medicina, quae non scicntcs, sed credcntes ad salutcra
vocat, non naturae et excclicnti;c, sed ipsius tcmporis
ordine prior est. Nam in qucm locum quisque cccidcrit,
jbi dcbet incumbcre ut surgat. Ergo ipsis carnalibus for-
mis, quibus detinemur, nilcndum est ad eas cognoscen-
das, c(uas caro non nunliat. Eas enim carnalcs voco, quac
per carncm sentiri queunt, id cst, per oculos, pcr aures,
caeterosque corporis sensus. His crgo carnalibus vel cor-
poralibus formis inbaerere amore pueros necesse est, ado-
lesccntcs vcro prope nccesse csl, liinc jam proccdente
a;tate nou cst ncccsse.
t/Mi%t^/t/\iV W\iiWWV\\ t/VVWI/V\\iVL\hVVVk'V\'\ft>VV\WVl.VVVVVVl\Wia'%\V\\ VWMWW w\\w\w%
CAPUT XXV.
Quorum hominum seu Ubrontm auctoritali dc Dei
cultu credendum.
j- /i ,.,,- ' • .
XLYI. QuoNUM igitur divina providentia, non solum

singulis boniinilins quasi privalim, scd univcrso gcncri
humano tanquam publicc consulit, quid cum singulis
agatur, Deus qui agit atcjue ipsi cum quibus agitur sciunt.
Quid autcin agatur cum gcncre luunano, pcr liistoriam
commendari voluit, ct pcr proiibcliam. 'rcmporalium au-
tcm rerum fidcs, sivepr.Tteritarum, sivc futurarum, ma-
rxi. 21
Zh4 S. AUGUSTINI EPISCOPl
gis crcuendo quain intelJigfndo valel. Sed noslvnm cst

considciarc, ([uilnis vcl honiinilms vcl libris trcdcndum
sil ad colcndiiin rcclc Ucum, cjurc una salus csl. Hujus
rci prinia disccplalio est, ulrum iis jjotius crcdainus, qui
ad niultos dcos, an iis qui ad unum Dcum colcndum nos
vocant. Quis dubitel cos polissinium sccjucndos, (pii ad
unuin vocant, pncscrtim cum illi mullorum cullorcs, dc
hoc uno Domino cunctorum ct rcctore conscntiant ? et
certc ab uno iiici|)it luimerus. Prius crgo isli seciuendi
sunt, ([ui unum Dcum summum solum vcruru Dcum, et
sohim colcndum essc dicunt '. Si apud hos veritas non
(.hixerit, luin dcmum migrandum cst. Sicut cnlm in ipsa
rcnim luitura major est auctoritas unius ad unum omnia

rcch^cnlis, ncc in gcnere liumano nudtitudinis ulla ])0-
tcatia ist nisi conscntientis, id cst, unum senticntis : ita
in rt ligionc qui ad umini vocant, corum major ct lide dig-

nior cssc dcbct auctoritas.
XLYII. Altera consideratio cst disseusionis ejus, quae
de unius Dci cultu intcr homincs orta est. Scd acxepimus
majorcs noslros co gradu fidci, ([uo a tcmporalibus ad
.Ttcrna consccnditur, visibilia miracula, non cnim aliter
(
potcrant, ) secutos esse : per quos id actum est, ut necessa-

rianon essent posteris. Cum enim Ecck^sia cathoHca per
totum orbem dillusa atque fundata sit ^, ncc rairacida illa
in nostra tempora durare permissa sunt, ne animus semper
visibiha qu.Treret, et eorum consuctudinc frigesceret ge-
luis liumanum, quorum novitate flagravit necjam nobis \
dubium esse ojiortet iis csse crcdcndum, qui cum ea pra-

dicarcnt, (|ut jiauci assequuntur, se tiiTOcn sequcndos po-
pnhs pcrsua(h'rc potuerunt. Nunc cnim agitur quibus
credciuhim sit, antcquam quisfjuc sit idoncus incund.T
rationi dc di^ inis cl invisibilibus rcbus : nam ipsi ralioni
' lU'liacl. t.ip. xiii, n. O. — 'Ilji.l. ii. 7.

I,[BEIl DE VEKA UELIGIONE. 355
purgalioiis animae, quaj ad perspicuam veritatem perve-
nit , nullo modo auctoritas luuiiana praeponitur ; sed ad
hanc nulla superbia perducit. Qufe si non esset, non es-
sent haeretici, neque schismatici, nec carne circuracisi,
nec creaturae simulacrorumque cultores. Hi autem si non
essent ante pGrrectionem popiJi ,
quse promittilur, miJto
pigrius veritas qusereretur.
CAPUT XXVI.
Dmna proiîdentia erga nostram salutem ad sex

letates honiinis veteris ac novi.
XLVIII. DispENSATio ergo temporaHs, ct medicina di-

vin.Te provideutife, erga illos qui peccato mortaUtatem mc-
ruerunt, sic traditur. Primo unius cujushljct hominis

nascentis natura et eruditio cogitatur. Prima hujus aetas
infantia in nutrimentis corporaUJjus agilur, pcnitus obh-
visccnda crescenli. Eam puerilia sequitur, unde incipi-
mus aliquid meminisse. Huic succedit adolescentia, cui
jam propagalionem prohs natura pcrmittit, ct patrem fa-
cit. Porro adolescentiam juveutus excipit, jam exercenda
muneribus pubhcis, et domanda sub legilnis in qua vehe- ;
mentior prohibitio peccatorura, et pcena peccanlium ser-

viliter coerceiis, carnalibus animis atrociores impetus libi-
dinis gignit, et omnia commissa congeminat. Non enim

simplex peccatum est, non solum maluni, sed etiam veti-
tum adraittere. Postlabores aulemjuventutis, seniori pax

nonnulla conceditur. Inde usque ad mortem deterior aetas
ac decolor, et morliis subjectior debilisque perducit. Haec

cst vita hominis viventis ex corpore, et cupiditatibus re-
23.
Sr^G s. ArGt'STi^'r f.piscopi
runi lemporarmm colligali. Ilic diciUir vctus liomo, et ex-

tciior, ct tcrrcnus, ctiamsi obtincat cam, (juam vulgus
vocat fclicitatem, in ])cne constituta terrena civitate, sivc
sub rcgihus, sive snl) principibus, sive sul) legibus, sivc
snb his omnil)us : alitcr cnim bene constitui populus non

potest, etiam (pii terrcna s(>ctatur : habet (juippe ct ipse
nioduni ([ucnidain pulchriludinis sune.
XLIX. Ilunc aulcm lioniincni, (jucm vctcrcm ct cslc-
riorcm ct terrciunn dcsciipsinius, sivc in suo gcucre mo-
dcratum, sivc ctiam servilisjustiti;e nioduni exccdcnteni,
nonnuUi agunl totum al) istius vit;p orlu uscjuc ad occa-
sijni. Nonnulli autem istam vilam ncccssario ab illo
incipiunt, sed rcnascuntur interius, et cneteras ejus partes
suo robore spirilali et incrcmenlis sapientire corruinpunt
ct necant, el in c(X'leslcs lcges,doncc post visibilcm nicr-
tcm totum inslanretur, astringiuit. Iste dicitur novus
homo, ct intcrior, ct coelestis, habcns ct ipse proportione,
non annis, scd proveclibus distinclas quasdam spirilalcs
aetatcs suas. Primani in uberibus ulilis historiie, qua3 nu-
trit exemplis. Secundam jam obliviscentem humana, ct ad
divina tendcntcm, in (jua non auctoritalis humame sinu

continetur, scd ad summani ct incomniutabilcm lcgcm pas-
sibus rationis innititur. Tertiam jam fidentiorem, et carna-
lem appctitum rationis roborc maritantcm, gaudcntcmque
intrinsecus in ([uadam dulcedine conjugali, cum anima
mcnti copidatur, etvelamento pudoris obnubilur, ut jam
recte vivere non cogatur, sed etiamsi omnes conceilant,
peccare non lilêat. Quartam jam idipsum multo firmius
ordinatiuscpie facienlcm ct cmicantcm in virum perfec-
tum, atque aptam et idoneam omnibus, et persecutioni-
bus, et mundi liujus tcmpcstatil)us ac nuclibus suslinendis
atque frangcndis. Quintam pacatam at([uc cx omni parte

tranquillam, viventcm inopibus et abundantiaincommu-
LIBLK UE VKHA Hi:i.lGIONE. 357
t.ibilis regiii sumnic-c alque ineflabilis sapientirc. Sextam
omnimodsc mutationis in aetcrnam vitam, et usque ad to-

lam obiivionem vitaj tcmporalis transeuntcm in perfectam
formam, cpiac facta est ad imaginem et similitudinem Dei.
Scptima enim jam quies oetema est, et nuUis a^tatibus
distingucnda beatitudo perpetua. Ut enim fmis veteris
hominis mors est, sic finis novi liomiuis vita seterna. lUc
namque homo peccati cst, iste juslitiaj.
(nuio ,: CAPUT XXVIT.
Utriusqiic Iiominis clecitrsns in unii>crs(> honwnnn.

gcnerc.
L. Sir.uT aulem isli aml)o nullo duljitantc ita sunl, ut

luumi corum, id cst, vctcrcni al([uc tcrrciuim possit iii
liac tota vita unus homo agcrc, novum vcro ct ccelcslcm
nemo in hac vita possit nisi cuin vctcre : nam ct ab ipso

iucipiat nccesse cst, et usque ad visibilcm mortcm cum
illo, cpiamvis eo dciicienle, sed proriciente, pcrduret. Sic
jiroportione universum genus humanum, cujus tanquam
unius hominis vila cst ab Ad:un usc|ue ad fiucm hujus
s.cculi, ila sub divinai providcnti;c Icgibus administratur,
ut in duo gcnera chstributum apparcat. Quorum in uno
est turba impiorum tcrreni hominis imagincm ab initio
sa^culi usc[U(! ad finem gercntium. In altcro serics populi
uni Dco dcditi, scd ab Adam usc[uc ad Joannem Baptis-
t;un terreni hominis vitam gcrcntis scrvili c[uadam justi-
tia : cujus liistoria Vctus Testamentum voeatur <[uasi ,
terrcnum ,
[lolhccns rcgnum ([u,'c tota nihil aliud est
,
(|uam imago novi populi ct Novi Tcstamcnti pollicentis

368 S. Al'GUSTINI Episcon
regnum ccKlorum. Cujus populi vit.i iiitcrini tcnipor.ilis
incipit a Doniini adventu in humilit.ale, uscjne ad diem

judicii,quando in claritate venturus est. I*ost quod judi-
cinm vetere liomine extincto, erit illa mutntio, (pi.-se an-
gelicam vitam iioHicelur. « Omnes cnim resurgemus, sed
» non omnes immutahimnr '. » Resurget ergo pius po-
pulns, ut vetcris hominis sui relitjuias Iransformot in no-

vnni. Resurget autem impius populus, qui ah inilio usque
ad finem velcrem hominem gessit, ut in secundam mor-
tem praecipitetur. iEtatum autem articnlos, qui diligenter
le^nnt, inveninnt : nec zizania nec pale.is perliorrcscunt.
Impus namcjne pio vivit, et peccator juslo, ut eorum

comparalione alacrius, donec perficiatur , assurgat.
"WM %V%» VVM \*V* \VW \VM \**^ VVW \VW WM ^V*^ ^V** ***» \\ *> *W* VV*» ***» *\ *%***» V»
';
CAPUT XXVIII.
Qiue, quibm, et quo pacto tradenda.
LI. QnsQuis autem populi terreni temporibus usque

ad illuminationeminterioris hominis meruit pervenire, ge-
nus humanum pro tempore adjuvit, exhihcns eiquod aptas
illa poscei)at , et per propheliam intimans id quod exhi-
bere opportunum non crat? Oîales Patriarchre ac Pro-
phetae inveniuntur ab iis, qui non pueriliter insiliimt^,
sed pie dLligenterc[ue pertractant divinarum et humana-
rum rerum tam Jjonum et tam grande secretum. Quod
eljam temporihus novi populi, a magnis et spiritalibus
viris Ecclesiae catholicae alumnis video cautissime provi-
deri : ne quid populariter agant, ciuod nondum esse tem-
poris, ut cum populo agalur, inteUigunt : alimenta lac-
• Cor. XV, 5i. — ''1't Manicba;i.

LlBEa DE VEllA IIELK.IOHE. 3oU
lea large avidis iiifirniioril)iis pliirilms atqiie instanterin-
fundunt, validioribiis auteni cihiscum sapientibus paucis
•vescuntnr. Sapientiaui enim lnf|Muntnr inter pmrectos,
carnalibus vero et animalibus, quamvis novis bominibus,
adhuc tamen parvulis nonnulJa olitegunt, sed uulla men-
,
tiuntur.Non enim honorihus suis vanisconsulunt et ina-

nibuslandibus sed ulilitati corum, cum c|uibus soeielatem
•,
vitaR hnjus inire nieruerunl. H:ec enim lex est divinrc
providentiaj, ut nemoa superioribus adjuveturadcognos-

cendam et percipiendam gratiam Dei, qui non ad eanidem
puro aHeetu inferiores adjuverit. Ita de peccato nostro,
quod in iiomine peccatore ipsa natura nostracommisit, et
genus humanum factum est magnumdecus ornamentnm-
que terrarnm, et tam decenter divinae provid(>nli,T pro-
cnratione adminislralur , ut ars inelFahilis medicinae
ipsam viliorum fcfiditatem in nescio([uam sui generispul-
chritudinem vertat.
<WM\^ V\ WW W\% W^X^^-WX WM VW\ WW WiWXW* VW\ WW WW WW W/W WViVW* ww w
.. CAPUT XM\.
De ahero salutis suhsidio, scilicet rationc , qnomodo
liac duce ad Deuin homo cêhitur j hwc primum
•
sensibus prtestare deprehenditur.
LII. ETCjuoniam de auctorilalis Ijeneficentia, c|uantum

in praesentia satis visum est, locuti sumus : videamus
(juatenus ratio possit progredi a visibilibus ad invisibilia,
et a temporalibus ad aeterna conscendens. Non enim frus-
tra ct inaniter intueri oportet pulchritucHnem ca'li, ordi-

iiem siderum, candorem lucis, dierum et noclium
vicissitudineS, lunx menslrua curricula,anni quadrifaviam
.'UiO S. ALGISIIM ).1'1SC.U1'1
temperalioncm , (juadripaililis elemenlis congruentcm,

tantam vim sfmimiin sinrics numeroscjuegignentium, ct
omnia in suo g<niTc motliim proprium naluramiiue scr-

vantia. In quorum considcralione noii vana ct peritura
curiositas cxereenda est, sed gradus ad immortalia et sem-

])cr mancnlia faciendus. Proximum cnim est, attendere
qua3 isla sit nalura vilalis, (]unc cuneta ista sentit ' : qusc
profcclo (juoniam vitam dal corpori, prrcslanlior co sil
necesse est. Non cnim (jualiscunKiue moles quancjuam

,
isla visihlli lucc pncFuli^cal, si vila (%arct, magni ajslimanda

cst. Qua-libft iiam([uc viva sujjstanlia cuilibet non vivse
substanlia^, natura' lege prixiponilyr. M.r r'
LIII. Sed (|uia irrationalia <|uo(]uc animantia vivere

al([uc scntirc ncmo am])igil, illud in animo Iiumano
prajstantissimum cst, non quo sensit scnsibilia, scd <]Uo
judicat de sensil)illl)us. Nam <l vidcnt acutius et ca;tcris
cor])oris scnsijjiis acrius coipora allingunt plcrav]uc hcs-
tiic quain homincs : scd judicarc dc corpoiii)Us non scn-
lientis lantum vita3, sed etiam ratiocinantis est, ([ua illa?
carcnt, nos cxccllimus. Jamvcro illud videre facillinuim

cst, pi.Tstauliorcm csse judicantem, quam illa rescst, dc
(jua judicalur. Non solum aulcm rationalis vita de sensi-
hilibus, sedde ijisis quoquesensibusjudicat : cur in aqua
remum infiaclum o])ortcat apparerccum rcctus sit, etcur
ita pcr oculos scntiii nccesse sil; nam ipsc as])cctus ocu-
lorum rcnuntiare id polcst, judicarc autcni nullo 'modo.
Quarc manifcslum est ut sensualem vitam corpori, ita
,
ralionalcm utrique ])ncstare.
• Oonsulo lil>. 11, di' liliero ;n biliin cn]i. 3, Ct .«cqiicntibds.
hui<- -ti.u: nl-,) :.i i: !:-':il U linl , ..

,
LIUER DE VEUA llELlOIONE. 361

. i,r, •
] CAPUT XXX.
•:!
^t ratione prcvstantiov lex immittahilis , scilicet ve-

ritas secundum quam judicat.
LIV. Itaque si ralionalis vita sccundum se ipsamjudi-

cat, nulla jam est natnra pra;stantior. Sed quia clarumest
eam quando nunc pcrita, nunc imperita
essc mutal)ilem,
invenitur; lanto autem meliusjudicat quanto est peritior;
et tanto est peritior ,
quanto alicujus arlis vel disciplin.-e
vcl sajiientirc particcps est 5

ipsius artis natura qua?rcnda
cst. Nequc nunc artem intelligi volo, qu.-e notatur expe-
ricndo, sed qufe ratiocinando indagatur. Quid cnim pr.x-
clarum novit, ([ui novit ea impcnsa , ([u?e calce ct arena
conlit, lcnacius lapidcs coh.Trcrc, quam luto? aut qui tam
elegantcr EEdificat, ut qus [ilurasuut, paria paribus rcs-
pondeanl; quaj autcm singula medium locum teneant? ,
([uan(}uam istc sensusjam sil rationi veritatique vicinior.

Sed ccrte quDercndum est, cur nos otlendat, si dualjus fe-
nestris non supcr inviccm sed juxla inviccm locatis, -una
carumm.ajorminorvesit, cum cequales esse poluerint : si
vero supcr invicem iiierint, ami).Tque dimidio quamvis

im[iares,nonita olTendatilla infe(jualitas; et curnon mul-
lumcuremus , ([uanto situna earum aul m.ijor aut minor,
quia du.T sunt. In triinis aulcm sensus ipse videlur cxjie-
lere ut aut impares non sint, aut intcr maximam et mini-
mam ita sit media , ut tanto prcecedat minorem quanto,
a majore pr.TcediUu'. Ita cniin [irimo quasi natura ipsa

consulitur quid [iroi)et. Ubi [lolissimuin notantlunr est
(juemadmoduuKiuod solum inspectum minus dis[ilicuerit,

,
362 S. AUOLSTIM EPISCOPl
in niclioriscomparationc rfspualur. Ila reperitur nihil csse
aliiid artem vulgarem, nisi renim e^^pertamm placitarnm-
que memoriam usu quodam corporls at<pie opcrationis

,
acljunclo quo si carca% jutlicare de operibus possis, ([uod

:
multo cst cxcellentius (|uamvis opcrari artificiosa non

,
pOSsis. l/, :.:.

LV. Sed cimi in omnijjus artibus convenicntia placeaf,
(|ua una salva ct pulchra siuit onuiia ; ipsa vcro conve-
nientia sequaliLatcm miitatcmque appetat, vel similitudiuc
parium partium, vcl [,'radationc disparium: quis cst qui
snmmam ae^juahfatem vcl simihludinem in corporibus
inveniat, audeatque dicere, cum dihgcnlcr considcraveril,
quodUbet corpus vere ac simpliciler luium cssc cum :
omnia vcl dc specie in spccicm vcl de loco in locum ,
transcundo muLcntur , ct parlibus constent sua loca ob-

linentibus, per quae in spatia diversa dividuntur? Porro
ipsa vera requalitas ac simihludo, af(jnc ipsa vcra et
prima unilas, noii oculis carncis, nequc ullo tali sensu, sed
mente intellecta conspicitur. Uudc enim qualiscumque in
corporibus appetcrctur scqualitas, aut unde convincerctur
longe plurimum dilTcrre aperfecta. nisi ca, quaepcrfccta
cst, mentc vidcrctur : si Lanicn quae facta non est, perfccla
diccnda cst. ,. . i
» •
LVI. Etcumomnia, quresensibifiterpulchrasunt, sivc

natura cdita , sivc artibus claborata, locis et tcmporibus
sintpulchra ut corpus et corporis motus : illa aequalitas et
unitas menti tantummodo cognita , secundum t[uam dc
ôrporea pulchriluthne sensu iiitcrnuntio judicatur, nec
Joco tumida estnec mstabilis tcmpore. Non enim recte
,
secundum eam judicari rotundum canlhum

dici potest '
ct non secundum cani rotundum vasculum aut secun- ;
,dum eam rotundum vasculum ct non sccundum eam ,
f ' Oautbue sunima cm-vatura rota , sivo ferruni quoj fllic afligitur.
,
LlUEa DE VEUA RELIGIONE. 363

roUiiiclnm deftarium. Similiterin tcmponlnis alqueinmo-
lihus corporum, lidicule dicilur secundum eam judicari
requales annos, el non secundum eam rp(}uales menses
aut secundiuncamacquales menscs ct non secundum cam
.'i-qualesdies. Sedsiveper li.-cc spatia, sive per lioras , sive
]ter breviora momenta convenienter moveatur aliquid, ea-
ilcm una et iilconuuulabili rcqnjilitalc jiulicatur. Quod si
minora et ninJQra spalia fit;urarum atcjue motionumsecun-

dum eamdcm legem ]iarilitatis, vel simililudinis, vd con-
gruentine judicautur, ipsa lex major est his omnibus, sed
potentia : cteterum spatio aut loci aut temporis, nec ma-
jor nec minor : major esset, non secundum totam
quia si
judicarcmus minora autem minor esset, non sccundum

5 si
camjudicarcmusmajora. Nunc vero cum sccundum totam

quadraturre legem judicetur et forum quadratum, etlapis
quadratus, et tabella et gemma'quadrata, rursus sccundum
totam fcqualitatis legem judicentur convenire sibi motus
pedum sccundum cam gradientis
currentis formica;, ct
eleplianti cam dubitetlocorumintervallis ac tempo-
: quis
rum, necmajorem esse, necminorem, cum potentia superet
omnia? Haec autem lex omnium arlium cum sit omnino
incommutabilis, mens vero humana, cui talem legem vi-
dere concessum est, mutabilem pati possit erroris, satis
apparet supra mentcra nostram esse legem, quse veritas

clicitur.
364 S. AUGUSTINI EPiscon
$
%x\-\ \wy VW^ WM V%%% \ WV XVW VWl \vv\ \vv\ \\\\ \v\\ \\\\ \vv\ vvw vv\ » \\\\ \\v\ vvvw
.i'lii-rr,. CAPUT XXXI.

Deus sunvua i.sta lex esl secundum quam ratiojudi-
cat, sed quain judicarc non Mcet.
' LVII. Nfx jam illud ambigomlimi cst incommutabi-

lem naturam, (jiia; supra ralionalem animam .sit Deum' ,
essc ct ihi csse primam vilam cl primam csscntiam, uhi

:
est prima sapicntia. ISam hrcc est ilhi incommutahilis vc-

ritas, qutc lex omnium artium rccte dicitur, et ars omni-
potcntis artificis. Itatjuc cum sc anima scntiat nec corpo-
rum spccicm motum<[ue judicare sccundum sc ipsam,
simul oportct agnoscat prtcstare suam naturam li na-
dcqua judicat praestare
tura;, : aulcm sibi camnaturam,
sccnndum quam judicat ct dc , qtia judicarc ntdlo modo
potcst. 1'ossum cnimdiccrc, (juaic siiniha sii)i cx ulraque
partc rcsponderc membra cujusquc corporis debeant, quia
summa irqualitalc dclector, (juam non oculis corporis,scd
mcntis contucor : quajiropt.cr lanlo mclioracssc judico,
quse oculis cerno, quanlo prosua natura viciniora suntiis
quae animo intclhgo. Quare aulcm illa ita sint luillus po-
test diccrc : ncc ila dehcre cssc (juis(juam sohric dixcrit ;
(juasi jiossint esse non ila.
LVIII. Quarc aulciu nol)is jilaccant, cl cur ca quando

mdius sapimus, vclicmcnlissituiMliligamus, nc id (juidcm
quisquam, si ca ritc intclligit, diccrc audcl)it. Ut enim
nos et omnes animae rationalcs , sccundum vcritatem de
inferioribus recte jitdicamus„ sicdc nobis quando eidcm
,
cobocrcnuts, sola ipsa vcrilas judicat. l)c ipsa vcro nec

Pater, nou cnim miuorcst quaiii ij^se, el ijco qua;Paler
#
#
LIBER DE VEHA TtELIGIONE. 565
jiulicat, per ipsamjutlicat.Oinniacnini, cjune appctunl uni-
laliin, lianc lialjcnl ivgulam, vcl foinntm, vcl cxem-
pluni, vcl si quo alio vcrhodiciscsinit; t[uoniam solacjus
similitudincm, a quo essc accepit, inq:»lcvit : si tamcn,
aiccpit, non incongrue dicitur, pro ca significationc , cpia
Fjlius appcLlalur, qnia non de sc ipso cst , scd de primo
sunnnocjuc piiucipio, qui Patcr dicitur : « Ex cpio onniis
') patcrnitas in ctclo ct in tcrra noniinatur '. Pater crgo
» non judicat qucmquam, scdomne jdicium dcdit Filio^:
ct spiritalishomo judicat onniia ipsc autem a nemine ,
» judicatur^, » iclest, a nullo homine, sed a sola ipsa
lcge, secundum quam judicat omnia quoniam-cLjilud ve- :
rissimc dictum cst « Oportct nos omncs cxhibcri antc

:
» tribunal Cln'isti. » Omnia crgo judicat, cpiia super om-
nia cst, quandocum Deo cst. Cumillo aulem est, quando

purissimc inlclligit, ct tota charitate, cpiod intelligit, di-
ligit. Ita eliiim ([uantum potcstlex ipsa etiam ipse fit,se-
cundum c[uain judicat omnia, ct de cpia juchcare nullus
potest. Sicut in istis tcmporalibus legibus, quanquam de
his homines judicent , cum eas instiluunt, tamen cum fuc-
rint institutic atcpic firmatie, non liccbit judici de ipsis
judicarc, sed secundumipsas. Conditortamenlegumtcm-

poralium, si vir bonus cst ct sapicns illam ipsam consulit
aetcrnam, dc qua nulli aninuc judicare datum cst : ut se-
cundum cjus incomuuitabilcs rcgulas, quid sit pro tem-
porejubendum vctandumc[ue discernat. iEternam igitur
lcgcmmundisanimis fasc^stcognosccre,judicarc non fasest.
Hoc autcm intcrcst, (juod ad cognosccndum satis cst ut ,
videanius ita esse aliquid vcl non ita adjudicandumvero :
addimus ali(juitl c[uo significcmus possc csse ct alitcr : velut

cum dicimus : « Ita cssc dcbct, » aut, « Ita cssedebuit, » aut,
(t Ila csse dcbebit, » ut in suiso|X'ribus artiiiccs faciunt.'
' Fphcs, 111, if), — ' Jo,'in. V, "ii. — ^Cox. ii, 15;
"''' •' ;
•
;
366 S. AUGUSTIM EPi.SCOPX
^' :'! lri.,f f fi (t» ff<i(

.1 . -fi I
... ,/i
I I .,
^WX \\/*%Â.%\ \W\ W%\ «.WWVM WÂ W^\ \\/%\ \M\ \W^\\^\ VVM KI\>W %VM WM «V%^ VWt \«
. - : CAPUT XXXII.
Vnitatis in corporibiis est vestigium , sed ipsa luiitas
nonnisi metite conspicitur,
LIX. Sed multis finis csthumana delectatio, necvolunt

tendere ad superiora , uljudicent cur ista visibilia placeant.
Itaquo si quseram ab artifice, uno arcu constructo, cur
alLenimrparem contrain altcra parto moliatur respondit, :
credo, « Ut paria paribus aediticii membra respondeant. »

Porro si pergam quaerere, idipsum cur oligal : dicet hoc
decere, hoc essepulchrum, hoc deleclarc cernentes; nihil
audebit amphus. Inchnatus enim recumbit ocuhs, et
unde pendeat nou intclhgit. Ategovirum infrinsecusocu-
latum, et invisibihter videntem non desinam commonere
cur ista placeant, ut judexesseaudeat ipsius delectationis
humanae. Ita enimsuperfertur illi, necab ea tenetur, dum
non secundum ipsam sedipsamjudicat.Et prius qu;cram

,
utrum idco pulchra sint, quia delcctant an ideo delectent, ;
quia pulchra sunt, hic mihi sine dubitatione responditur

idco delectare ,
quia pulchra sunt. Quacram ergo deincep.s,
([uarcsint pulchra; etsi litubabitur,subjiciam, utrumideo
quia similes sibi partes sunt, et ahqua copulatione ad
unam convenientiam redigunlur.
LX. Quod cum ita esse compcreril, interrogaboutrum
liancipsamunilatem, quamconvincunturappetere,summe
implcant, an longe infrajaceant, et cam quodam modo
mcntiantur. Quod si non admonitus
ita est, ( nam ijiiis
vidcat, nccjuc ullam speciem, nccpie uliuni omnino csse

corpus, quodnonhabeat uuilalis (jualccuinque vcsligium
LIBER DE VERA RELIGIONE. 367
ueqile quanUimvis puklieniumincorpus, cum intervallis
locoruni necessario aliud alibi habeat, posse assequi eani,

quara sequilur, unilatem?) quare si lioc ita est, flagitabo
ut respondeat •, ubi videat ipse unitatem hanc, aut unde

videat : quam si non videret unde cognosceret et quid
,
imitaretur eorporum species, et quidimplere non posset?

Nunc vero cum dicitcorporibus, « Vosquidem nisi aliqua
unitas contineret, nihil essetis, sed rursus si vos essetis
ipsaunitas, corpora nonessetis: Unde » recte illi dicitur, «
illam nosti unitalem, secundum quam judicas corpora ,
quam nisi videres, judicare non posses quod eam non im-
pleant. Si autem his corporeis oculis eam videres non vere ,
diceres, quanquam ejus vestigio teneantur, longe tamen

ab ca dislare? nam istis oeubs corpor(.'is nonnisi corporalia
vides mcnte igituream videmus. Sed ubi videmus? Si hoc
;
loco esset ubi corpus nostrum est , non eam videret, qui
hoc modo in Orienle de corporibus judicat. Non ergo ista
continetur loco, etcum adest ubicumquejudicanti,nus-

quam est per spatia locorum , et per potentiam nusquam
non est. .....
ftiXVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV^îVVVVV^-VVVVVVVVVVVVVVX^VVVV^^/^^VVVVÂ^
, ; : ; > CAPUT XXXIII.
Non corpora nec sensus corporis , sedindicium men-

titur. — Differunt mentiens etfallens. ,
, LXI. QuoD si eam corporamentiuntur, nonestcreden-

dum mentientibus, ue ineidamus in vanilates vanilantium,
sed quaerendum potius est eum id eo mcntianlur, quia
,
eam videntur ostendere oculis carncis, cum illa menle

pura videalur, ulrum in lanluin menliantur, in(|uanlum
i-
3G8 S. ACGTTSTINI EPISCOPI.
ci similia sunt, an in quanlumoamnonasscqnnntur.Nam

si assequcrcntur , quod imitanturimplercnt. Si autemim-
plcront, omniiio cssont similia. Si oninino csscnt similia ,
niliil inler iilam naturam ct islam intercssct. QuoU si ita
esset, non cam mentirentur id cnimessent quod iUacst. :
Ncc tamcn nicntiunlur diiigentius considcrantiijus quia :
ilJe niLiUitur (jui vult vick'ri id quod non cst quodautcin :
non Yolcns aliud pntatur quam est, non mentitur, sed

fallit tanlum. Nam ita discernitur mcntiens a fallente,
quod omni menticnli voluntas fallcndi ctiamsi non
incst ,
ci fallcns aulem csse non polcst qui non fallit.

credatur :
,
Ergo corporea species quia nullam volunlatem lial)ct,non,
mcntilur si vcro cliam non putelur esse qnod non est,

:
ncc fallit.
LXII. Scd ne ipsi (luidcmoculi fallunt, non cnim re-

nuntiarc possunt aninio nisi afTectioncm suam. Quod si
non solnm ipsi,scdctiam omncs corporis sensus ita rcnun-

tiant ut aflicivuitur, cpiid ab cis ampliuscxigere debeamus
ignoro. ToUe itacpie vanitantes, ct nulla erit vanitas. Si
quis rcmum frangi in aqua opinalur, ct cum indc aufcrtur

integrari, uon maluni habct intcrnuntium, scd malus est
judex. Nam ille pro sua natura non potuit alitcr in aqua
sentirc, nec aliter dehuit si enim aliud est aer aliudâcjua, : ,
justum est ut alitcr in acpia scnliatur. Quarc oeulus reete,

ad hoo euim faclus cstut tantunnidcat sed animusper- :
verse, cui ad contcmplandam summam pulchritudinem

mens, non oculus factusc^st. lUc autcmvultmcntcmcon-
vertere ad corpora, oculos ad Dcum. Quacril enim intel-
ligere carnalia ct videre spiiilalia , quod fieri non ,
potest. " •'
:.', • .„.ip fii ,

;.i iiv ,
.;.('. .'•', ;i; i;;. ;";.!'
LIBER DF. VERA P.EI.ICIOAE, 369
• '
CAPUT XWIV-
Conficla plidntnsmata qnomndo jndicentiir.
LXIII. QiAnE istapervcrsilascorrigenda est, ([uia nisi

fecerit qiiod snrsiim cst deorsiun , el qiiod deorsuin cst
sursum, rcgno ecelorum aptusnon erit. Non ergo sumnia
quaeramus ininfimis, nec ipsis infimis inliaereainus. Judi-
cemus ca, ne cum ipsisjudiccmur, id est, tantum eis tri-
buamus ,
quantum speeies nieretiir c\trema, ne cum in
novissimis prima qu.erimus, a primis inter novissima mi-
meremur. Quod niliil ipsis novissimis obest , sed nobis
plurimum. Nec ideo divina' providenti;Tcadministraliomi-
nus decora fit; quia ct injnstijuste, ct fccdi pulclire ordi-
nantur. Etsi propterea nosfailit rerum visii)ilium puleliri-
tudo, quia unitate continetur, et non implet unitatem;
iiitelligamus possumus, non ex eo quod est nos falli

, si
,
sed cx co quod non est. Onine ([uippecorpus verum cor-

pus cst, sed falsa unitas. Non enim summeunum est, aut
intantum id iinitatur ut impleat et tamen nec corpus :
ipsum esset, nisi utcumc[ue unum cssct. Porro utcumque

unum esse non posset, nisi aiieocûod summe unumcst,
id baberet.
LXIV. animne pervicaces, date mibi, ([ui viJeat sine
ulIaimagiuationevisorumcarnaIiani.l)alemihi',c|uivideat
omnis unius principium uou esse, nisi unumsolum a ([uo
sitomne unum, sive illud implcat , sive non impleat. Qui
vidcat date, noncûilitiget , non([ui videri velit se videre,
quod non videt. Datecjui resistat sensibus carnis, etplagis
* Manicli»! pliant.'»5m.'iti« ailtlirli lili. m. ('oiiless.
C.XI.
,
370 S. AIGISTIM EPISCOM

(|uil)us ppr illos in anima vapulavit : ([ui resislat consuetu-
tiini hominum, qui resistat laudilnis hominuni, qui (xim-
puiigalur in cubili suo, tjui resculpal suum spiritum, (|ui
non loris diligat vanitates et quaerat mendaeia, i[ui
jam sibi noverit dicere : Si una Roma est ,

quam circa
Tyljerimuescio ([uis Romulus dieitur condidisse, lalsaost
ista , (juani eoi;ilans linjjo non enini csl i[")sa, nee ibi sum
:
aninio : nam (juid ibi agalur modo, uti([ueseirem. Si unus
est sol,falsus ostiste quem cogitans fingo : nain illccurri-

cula sua eertis loeis el tcm|)oribus [X'ragit ; istum egoubi
volo , et quaudo volu (xjnstituo. Si unus esl ille amjcus
meus , lalsus est iste ,
qucni cogitujis fingo : nam ille ubi
sit nescio; iste ibifiugitur, ubi volo. Ego ipse, certc unus
ium, et hoc loco esse sintio cor|)us meuni; tamen ct
fignienlo cogilationis pergo quo libet, loquor cum quo

Jibet. Falsa sunt hacc ; nec quisquam inti.Uigit falsa. Non
ergo intelligo cum ista contemplor, et istis credo ,
quia
verum esse oportet, quod inlellectu contemplor : num-
quid forte sunt ista ,
quas phantasmata dici solcnt ? Lnde
ergo impleta est anima mea illusionibus? Tbi est verum
quod mentc cous[>icitur ? Ita cogitanti jam dici potest llla : <(
lux vera est qua haec non esse vcra cognoscis. Per hanc
,
illud unum vides quo judicas unura esse quidquid aliud

,
vides, nec tamen hoc tsse (]Uod illud est, ([uidquid mu-
tabile vidcs.»
,
i.inF.n nK vi'.r,\ isr.i rr.io.M-:. 371
•WWWW^WWk^WVVVtWWWÂ^WVWW* ^WVVVVVWY^ WW W\^ W\WVV« WOA W«A%W^
CAPUT XXW.
Tâcandum ut Deus cognoscatur.
LXV. QuoD si haec iiitueri palpitat mentis aspectus,

quiescite, nolitecertare, nisicum consuetudinecorporuni:
ipsam vincite, et victa erunt omnia. Unum cerle quaeri-
mus, quo simplicius nihil est. Ergo in simplicitate cordis
quaeramus iUum. (( Agite otium, inquit, et agnoscetis
)) cpiia ego suni Dominus '
, » non otium desidiae . sed
otium cogitationis, ut a locis et temporibus vacet. Haec
enim phantasmata tumoris ct voUibihtatis, constantem
unitateni videre non sinunt. Loca oflerunt quod amemus,
tempora subripiuntquod amamus, et rehnquuntin anima
turbas phantasraatum, quilms in ahud atque ahud cupi-
ditas incitetur. Ila fit inquietus et aerumnosus animus
frustra tcnere a quibus teiietur exoptans.Vocatur ergoad
otium , non dihgat, quse dihgi sine labore
id est, ut ista
jion possunt. Sicenim cis doniinal)ilur,sic non tenebitur,
))sed terucbit. « Jugumnieum,inquit, leveesl^. Huicjugo ))
quisubjectusest,subjectahabetctetera.Nonergohiborabit;
non enim resistit, qiiod subjectum est. Sed niiseri amici
hujus niundi, cujus domini erunt, si hhi Dei esse volue-
rint ,
quoniam dedit eis potestatem hhos Dei heri' ; amici
ergo hujus mundi tara timent ab ejus amplexu separari
ut nihil eis sit laboriosius ,
quam non laborare.
' Psal. ii.v, XI . — ' MaUb. xi, 3o. — ' Joan. 1,12.
,
372 s. AtGisTiM rpiscopi
^^y \x-vi\\/%\ \\%y '%/w% \v\\ via\ vtw^wvvvMv vwv vmv vwv vwv ww vw\ vwv \w\ v w\ \\
CAPUT XXXVI.
T'er1>uni Dei ipsn est ver-ifns quin onimno implet

,
i(l a cjiio. p/i/icipio ii/iuni est quidquid est u/uim. —

Fnlsitas non ex /vbus , sed ex peccatis.
LXVI. Sed cui saltcni illiid manilestum cst , falsitatem

esse, qua id jjutatur esse quod non est, intelligit eam
csse veritatem ,
quse ostendi id (luod est. At si corpora in
tantnm fallnnt. in qnanlnm non implent illud unum
([uod lonvincunlur iniilari , a ([uo Principio unum cst
([uicUjuid cst , ad cujus simililudincm ([uidquid nititur,
naturalitcr ajiprobanius ; ([uia naturaliter imj)rol)amus
([uidquid ab unitatc disccdit , at([ue in cjus dissimilitu-
dincm tcndit : datur intclligi esse aliquid ,
quod illius
unius solius , a ([uo Principio imum cst (juidquid ali^juo
niodo unum cst , ita siniile sit ut hoc onuiino im|)lcat ac

sit idipsuni; ct liaec est Veritas et Vcrbuiu in Principio,
et Verbum Deus apud Deum : si cnim falsitas ex iis est
qua3 imitanturunum , non in quantum id imitanlur, sed
in quantum implcre iion possunt : illa cst Vcritas, ([uae id

implcre potuit, et id esse quod est illud : ipsa est quae
illudostcndit sicut est : undc ct Ycrbum cjus ct Lux ejus
rcctissime dicitur. Cfctera illuis unius similia dici possunt
in cjuantum sunt, in tantum (.'nim ct vcra sunt : Iktpc est
autcm ip.sa cjus sirailitudo, et idco Veritas. Ut enim ve-

ritatc sunt vcra ,
qu.ne vcra sunt ; ita similitudine similia
sunt , (juircumcjuc similia Lt crgo vcritas forma
sunt.
vcrorum cst, ita simililudo Jorma similium est. Qua-
[)ro])lm' vcra (|uoniani in tanlum vcra suut in ([uanlum
l.IBEll DE VERA HELIGlOaE. 373
sunt, in tantumaulcm sunt in (|uaiitum principalis unius
siinilia sunl : ea forma cst omnium ([une sunt , c[uac est
summa similitudo principii : et veritas est, cpiia sine ulla
clissimililudine est.
LXXYII. Undc ialsitas oritur, non rciûs ipsisfallcnli-
l)us , cpise niliil aliud ostcndunt scnticnti cjuam specicm
suam, (juam pro suae pulchritudinis acceperunt gradu :
nccpic i]Kis sensibus fallentibus, (|ui pro natura sui cor-

jioris aifccti , non aliucl cpiam suas allcctioncs pr;esideuti
animo nLUitiant ; sedpeccata animas fallunt, cum verum
(|userunt, relicta etneglecta veritate. Nam c[uoniam opera
magis c[uam artificem atc[ue ipsam artem dilcxcrunt , hoc
crrore puuiuntur, ut in operibus artificem artcm([ue con-
(juirant : ct cum invenire nec[uiverint, (Deus enim non
corporalibus scnsibus sulijacet , scd ipsi mcnti supcremi-
iict ,) ipsa opera existiment esse et artcm et artificcm.
OAPllT XXXVll.
Impielas idoloUuvUe muUiplicis orta est antore crea-

turcv.
LXVIII. IIiKc oritur omnis im|iietas, non modo pec-

cantium , scd etiam damnatoruni pro pcccatis suis. Non
cnim tantum scrutari creaturam contra prreceptum Dci,
ct ca frui jiotius cjuam ipsa lcgc etvcritatc vohuit , cjuod
jtrimi liominis pcccatum dcprchcnditur, malc utcntis li-
bcro arbitrio : secl hoc cjuocjue in ipsa cLnunationc ad-

chint , ut nou modo diligant , scd efiam scrviant crcaturrc
jiotius ([uam Crcatori ct cam colant [icr jwrtcs ejus , a
summis usc[uc ad ima vcnientes. Sed ali([ui sc in hoc tc-
,
.$74 s. AtctSTiNi i;i>is(.(>i'i
nent , lit prn summn Diio aniniam colant , et primam

inlcllcclLKilem crcalurani , (juam pcr Veritat. m l'al(!r
labricavit, ad ipsam Veritatcm sompcr intuendam, et

se pcr ipsam, ([uia omni modo ci siinillima est. Deinde
veniuiit ad vitam gcnitalem ,
per (juam crealuram visibilia
et temporalia gignenlia Deus ietcrnus et incommutabilis
operatur. Hincad animalia, et inde ad ipsa corpora coleuda
dila])untur et in his primo eligunt pulcbriora in cjuibus
; ,
coelestia maxime excellunt. Ergo in priniis solis corpus

occurrit , et in eo nonnulli remanent. Aliqui et lunae
splendorem religione digum putant enim nobis, ut : est
perliibetur, jiropinquior undevicinioremspeciem babere

,
seniitur. Alii etiam creterorum sidernm corpora adjun-

gunt et totum ccelum cum stcllissuis. Aliicoelo aelbereo
:
copulant aerem, et istis duobus superioribus elementis

corporeis subjiciunt aninias suas. Sed inter bos iUi sibi
videntur rebgiosissimi ,
qui universam simul creaturam
id est, mundnm totnm cum omniiius cjune in eo sunt,
et vitam qua spiratur et animatur ,
quam quidam corpo-
roam cjuidam incorpoream esse credidcrunt hoc ergo
, :
tolum simul unum Deum magnum esse arbitrantur cujus ,
partes sint cfetera?. Non enim universre creaturae auctorem

conditoremcjue novcrunt. Indc in simulacra prsecipitan-
tur , et ab operibus Dei usque in opera sua demerguntur,
quae tamen adhuc visibilia sunt.
«/vwwvt VW^ VV V% VVW V/WWWV vw* ww vw* vwv vwv wvt VV-VV VWV W«^ WVV W»AW% w
CAPUT XWYIII. • ',
Almd idololutriai gentLs , c/uo pecculor triplici cupi-

ditati servit. — Pîtia quandiu hic sumus licet
vincere. — Tentalionem triplicem Christu-s caven-
dam monstravit.
LXIX. EsT enim alius deterior et inferior cultus simu-

lacroruni, t[uo pbantasmata sua colnnt, et quidquid
animo erranie cum superbia vel lumore cogitando ima-
ginati fuerint religionis nomine observant donec fiat in ,
anima nihil omnino colendum esse, ct errare homines

({ui supersfitioni se involvunt, et misera se imphcant
servitute. Sed frustra hoc sentiunt non enim ediciunt :
ut non serviant remanent quippe ipsa vitia, quibus ut

:
ipsa coh-nda opinarentur attracti sunt. Serviunt enim cu-

piditati triphci , vel voUiptatis, vel excellentife , vcl spec-
tacuh. Negoessequemquam istorum ,
qui nihil coiendum
existimant, qui non aut carnahbus gaudiis subditus sit,
aut potenliam vanam foveat , aut ahquo spectaculo de-
lectatus insaniat. Ita nescientes dihguut temporaha, ut
inde beatitudinem expectent. His autem rebus ,
quibus
quisque beatus vult ethci , serviat necesse esl velit nolit.
Nam quocumque duxerint , sequitur ; et quisquis ea visus
fuerit auferre posse , metuitur. Possunt autem auferre
ista, et scmtilla ignis et ahqua parva Postremo,bestiola.
ut omittam innumeraiiiles adversitates tempus ipsum ,
auferat necesse est omnia transeuntia. Itaque cum omnia

temporalia mundus isLc concludat, omniljus mundi par-
3TG S. ALOLSllXSl Ll'lSCOl'l
tiljiis SL'r\iiinl, (jiii propleica pulaiU nihil colendum cssc

ne scrviant.
LXX. Vcrunitamen (luanquam in liac rcrum extremi-
lalc miscri jacennt , iil vilia sua sibi dominari paliantur
vd libidine , vel superbia , vcl curiosilate damnali, vcl
duobus liorum , vcl omnibus : ciuandiu sunt inlioc studio
vitoe humancTc , licet eis congredi et vinccre , si prius cre-
dant quod intenigere nondum valent, et non diligant
mundum : quoniam onine qnod in mundo cst , sicut di-
vinitus dictum cst : « Concupiscentia carnis est, et concu-
» pisccntia oculorum, et amlîtio s;Tecuh'. » lloc modo
tria illa sunt notata : nam concupiscentia carnis, volup-
tatisinfim.Teamatorcs significat : concupiscentiaocidorum,
curiosos : ambilio sreculi , supcrbos.
LXXI. Triplex ctiam tentatio in homine ,
quem Veri-
tas ipsa suseepit , cavenda monstrata est. «Dic, inquit
» tentator, lapidibus istis, ut pancs fiant. » At illcunus et
solus Magister « Non, intjuit : , in solo pane vivit homo,
» sed in omni vcrbo Dei^. » Ita enini domitam docuit
nMNl
esse oportere cupiditatem voluplatis , ut ucc far.u cedcn-
dum sit. Sed fortc doniiuationis tcmporalis fastu decipi
poterat , tjui carnis voluptate non potuit : omnia ergo
mundi regna monstrata sunt, et dictum cst : « Omnia
» tibi dabo , si proslratus adoravis me. » Cui responsum
est : « Dominum Deum tuum adorabis, et iUi soli ser-
»vies'. » lla calcata est superbia. Subjecta est autem ex-
trema ctiam curiositatis illecel)ra : non enim ut se de fas-
tigio tcmpli |iruecipitaret urgebat , nisi causa tantum

aliquid expericndi. Sed neque hic victus est, et ideo sic
rcspondit , ut intelligcrcmus non opus esse ad cognos-
ccndum Deum , lcntalioniJMis visil)iiitcr divina explorarc
moliciuibus : « Non tentabis , in([uit , Dominum Deum
' 1 Joan. II, iG. — =Malili. iv, 3, 4- — ' ">'''• 0> 'O'
tlBliK DL Vlif.A hEUGlOi^li. 377
» luiim'. » Quamobrem quisquis intus verbo Dei pasci-
tur, non quKrit in ista eremo voluptatem. Qui uni Deo
tantum subjectus est, non quserit innionte, id est in ,
terrena elatione jactantiam. Quiscpiis reterno spectaculo

incommutabilis verilatis adhferescit, non per fastisium
Inijus corporis, id est, per lios oculos prfecipitatur, ut
temporalia et inferiora cognoscat.
CAPUT XXXIX.
Et ipsis vitiis siiis anitnam admoneri ut priniam
pulchritudinem requirat : quod primo de vitio vo-
luptatis ostenditur usque ad caput XLIII.
LXXII. QuiD igitur restat unde non possit anima ,
recordari primam pulchritudinem ([uam reru|ait, quando

de ipsis suis vitiis potest? lla enim Sapientia Dei pertendit
a fine usque ad finem fortiter. Ita per hanc summus ille
artifex opcra sua in ununi finem decoris ordinata con-

texuit. Ita illa bonitas a summo usque ad extrcmum nulli
pulchritudini, quDe ab ipso solo esse posset , invidit, ut
nemo ab ipsa veritate dejiciatur ,
qui non excipiatur ab
aliqua elligie veritntis. Qu.Tre in corporis voluptale quid
teneat , nihil aliud invenies cpiam convenientiam : nam
si resistentia pariunt dolorem , convenientia pariunt vo-
luptatem. Recognosceigitur qufesit sumnia eonvenientia :
Noli foras ire, in te ipsum redi, in interiore homine ha-

bitat veritas : etsi tuam naturam mutabdem inveneris,
transeende et te ipsum. Sed memcnto cum te transcendis,
ratiocinantem animam te transcendere. Illuc ergo tende,

' MaWL, IV, 7.
,
378 s. AtGusaiM eimscoI'!
unde ipsum lumen rationis accpndilur. Quo enim per-

vcnit omnis bonus ratiocinator, nisi ad veritatem? cum
ad so ipsam veritas non utique ratiocinando perveniat
scd (piod ratiocinantes appetunt ipsa sit. Vide ibi conve-
uientiam cpia supcrior csse non possil , ct ipse convenit
cum ea. Confitcre tc non csse cpiod ipsa est : siquidem
non ([iiicril,
sc ipsa lu aulcm ad ipsam (|nfrrcndo venisti,
non locorum spatio , scd mcntis allcctn , ut ipsc inlerior
homo cum suo inhabitatore, non infima ct carna)i, sed
summa ct spiritah voluptate convcniat.
LXXIII. Aut non cernis qune dico ct an vcra sint
si ,
dubitas, cerne saltcm utrum te de iis dubitare non dubi-

tcs, c-tsicertum est te esse dubitantem, qurere unde sit
ccrtum non ilhc tibi, non onuiino sohs hujiis liimcnoc-

:
currct scd lumen vcrum quod illuminal omncm homi-

,
nemvenientem in huncmundum. Quod his ocnhs videri

non potest nec ilhs (|uil)us phantasmata cogitantur pcr
; ,
eosdcm oculos anim;c impacta sed illis quibus ipsis ;
phantasmatis chcitur Non estis vos quod ego quaero, ne-

: ((
c[ue illud cstis unde ego vos ordino, ct (pu)d mihi inter
vos IVedumoccurrcrit, improljo, (|uod puhhrumapprobo,
cum pulchrius sit illud undc improbo ct ai^proijo (juare :
lioc ipsum magis approbo ct non solum vobis, sed ilhs

,
omnibus corporilnis undc vos hausi antcpono. » Dcinde ,
rcguhmi ipsam c[uam vidcs eoncipe hoc modo , Omnis :
qui se dubitantem inteJhgit, vcrum intclhgit, et de hac

re, ([uam intclhgit, certus est : deveroigitur certus est.
Omnis igitur (|ui utrnm sit veritas dubitat, in se ijiso ha-

Jjct verum unde non dubilet ncc uJlum vcrum nisi veri-
;
tate verum est. Non itacjue oportet eum de veritate dubi-

tare, qui ])otuit und(^cumquc dubitarc. Ubi vidcntur Ji.tc,
ibi est Jimicn sinc spatio Jocorum el tem|)orum , ct sine

ullo spatiorum laJium pliantasmatc. NunKjuiil ista cx
. . ,
J.lBEIl UK \ IA\\ KliLl(;rOJ.E. 'M {t
.'iliqua parte coniimpi possunt, etiamsi omnis raliocina-

torinlereat, aut apud carnales inferos veterascat? Non
enim ratiocinatio lalia facit , sed invenit. Ergo ante quam
inveniantur, in se manent, et cum inveniuntur, nos
innovanl
CAPliT XL.
De pidcliiUudine corporitrn carnisque vuluptate , et

cle peccantiiun pocna
LXXIV. IrA renascilur intcrior homo , el exterior

corrumpitur de die in diem. Sed interior exleriorcm rcs-
plcit , et in sua comparatione fredum videt ; in proprio
tamen genere jnilclirum et corporum convenientia hetan-
tem et corrumpentem
, (juoil in honum suum convertit
alimenta scilicet carnis : quje tamen CGrru|)ta , id est
amittentia memhrorum istorum fahri-

formam suam , in
cam migrant, et corrupta reficiunt, in aham formam per
convenientiam transeuntia et per vilalem motum diju- :
dicantur quodam modo, ut ex eis in structuram hujus

visihihs pulehri qn;e ajita sunt assuniantur, non a]itavcro
per congruos meatus ejiciantur. Quorum aliud foeculen-
tissimum redditur terriie ad alias formas assumendas, aliud
per totum corjnis exhalat, ahud totius animalis latentes
numeros accipit, et inchoatur in prolem , et sive conve-
duorum corporum sive tali aliquo phantasmate
nientia ,
commotum, per genitales vias al) ipso vertice defluit in

iniima voluptale. Jamvero in ni.ilre per certos numcros
temporum in locorum numerum coaptalur , ut suas re-
'
Cor. IV, iG.
380 S. ALGUSTINI EPISCOPI
gioiies qii.T(jU(' mpnibra ocoupent, et si modum parilitatis
servaverint luce coloris adjunela , nascitur corpus (|uod

formosum vocatur, et a suis dilectoriinis amatur acerrime :
non tamen in co plns placc! fbrnia (juae movetur, cpiam

vila (\iur movct. \,\m ilhid aninial si nos amet allicit ,
violcntius si oderit aulcm, succensemus

: et ferre non ,
possunius eliamsi forniam ipsam pr.Tbcal fruenti. Hoc

,
totumestvoluptalisrcgnum, etima pulchritudo; sulyacet

enini corruptioni : (piod si non csset, sumnia putarctur.
LXXV. Sed adest divina providentia , (juae hanc osten-
dat, et nonmahtm propter tam manifcsta vestigia pri-
,
moruni nunurorum in cpiihus sapienticc Dci non est

,
numerus; et exUcmam tamen esse miscens ei doloreset ,
morhos ct distorsioncs memljroruni, ct tenehras coloris,

ctauimorum siniuhatcs ac chssensiones, ut ex his admo-
ncamur incommutahile ali(piid es=" cjurrrendum. Et hoc
facit peninfima ministeria, cpiihus id agere vohiptatis est,
c[noscxtcrminatores et angelos iracundiic divinrr Scripturne

nominant, cpiamvis ipsi nesciaut(pud de se agatur honi. His
siniiles sunt homines, cjui gaudent miseriis alienis, ct risus
sihi ac hidicra spectacula exhihcnt, vcl cxhiheri volunt

evcrsionihus ct crroribus ahorum'. Atcjue ita in his om-
nihus honi admonentur , et exercentur, et vincunt , et
triumpliant, et regnant : maU vero decipiuntur, cruciau-

lur, vincuntur, damnantur et serviunt, non uni omnium
sunimo Doniino, S(>d uhiniis servis, illis vidchcet angehs,
cjui dohirihus et miseria damnatorum pascunlur, ct pro
ista mal(n-olcntia honoruni lihcratiouc lonpicntur.
LXXVI. Ita ordinaulur omucs olliciis ct iinihus suis in
pulchritudineni universitatis, ut (juod horremusin parte,

si cum tolo considcremus, phuimum placcat quia nec :
in a^dificio judicando unum tanlum angulum considerare

ViJe lib. III. Confesf. c. 3, n. U.
I.TBER T)U VERA Rr.I.ir.IONK. 381
dcbenius, ncc in liomine pulchro solos capillos, nec in bene
pronuntiantc soluni digitornm motum, nec in lunae cursu
ali([u;is tridui tantum figuras. Ista cnim, cjupr propterea
sunt infima, quia partibus impcrfbctis tola pcrfccta sunt,
sive in slatu, sive in mntu pulchra scntiantur, tota consi-
deranda sunt , si rccte volumus judicare. Verum enim
nostruin judiciuni, sive de toto , sivc dc parte judicet,
pulchrum cst : universo quippe nnindo superfcrtur, nec
alicui parti cjus, in quantum vcrum judicamus , adhrcrc-
mus. Error autem noster parti adh.nerens ejus, ipse per se
ffiedus cst. Sed sicut nigcr color in pictura cum toto fit
pulclier : sic totum istum agonem dcccnter cdit incom-

mutabiris divina jirovidentia, abud victis, aliud certanti-
bus, aliiid victorilnis, aliud spcctatoribus, aliud qnictis ct
solum Dium contcniplantibns triljucns : cum in his om-
nibus non sit malum nisi pcccatum, ct poena peccati, hoc
cst, dcfcclus volunlarius a sumina csscntia , et labor in
iillima non voluntariiis ; quod alio modo sic dici potest,
libcrtas a justitia, et servitus sub pcccato.
'«^/Vt'VVV«'V1/Vt'VVVt'»'V\VVMVVVI\^/VVVV\^VV\AV\'VtVVV%'\/V\^^V^
CAPUT XLT.
Jn peccantis a/u'nuv poena pulcliritudo.
LXXVII.CouRiiMPiTCRautcmhomoextcriorautprofcctu
interioris, aut defectu suo. Scd profcctus inlcrioris ita cor-
rumpitur, ut totus in mclius rcfbrmctur, ct rcstituatur in

integruminnovissimatuba,utjamnoncorrumpatur,neque
corrumpat. Defectu autcm suo in pulchriludincs corrupti-
biliorcs, id csl, pcenarum ordinem prrccipitalur. Nec mire-
mur ([uod adbuc pulchritudines nomino ; nihil cnim (^st or-

382 s. ivaisjixi F.riscori
dinatuni, quod uou sit pulchrum. Etsicutail ApostQlus :
K Omuis ordo a Deo esl' » Xecesse est autem fateamur me-

.
liorem esse liominem plorantem ,

quani laetantcm vermi-
culum Uimen vermiculi laudem sine uWo mendacio
; et
copiose possum dicere ; considerans nitorem coloris ; figu-

ram toretem corporis ,
priora cum mediis , media cum
posterioribus congruenlia, et unitatis appetenliam pro
natunc humilitate servantia nihil ex una parte forma- ;
tum quod non cx altera parih dimensione respondcat.

,
Quid jam de anima dicam vcgetante modulum cor-

ipsa
poris sui ,
quomodo eum nunurose moveat quomodo ,
appetat convenientia ,
quomodo vincat aut caveat obsis-
tentia, quantum potest,et ad unum sen.sum incolumitatis
referensomnia unitatem iUam conditriccm naturarum
,
omnium, multo evidentius quam corpus insinuet loquor :
de vermiculo animante qualicumque. Cineris et stercoris

laudera verissime atcjue uberrime plerique dixerunt^.
Quid crgo mirum est, si homiuis animam, (juae ubicumque
sit et quahscumque sit, omni corpore est mehor, dicam
pulchre ordinari , et de pccnis cjus ahas pulchritudines

lieri , cum ibi non sit quando misera est , ubi bea.tos essc
decet , sed ibi sit ixbi esse miseros decet?
LXXVIII. Prorsus nemo nos fallat. Quidcpiid recte
vituperatur, in mehoris comparatione respuilur. Omnis
autem natura c|uamvis extrcma, cjuamvis infinia, in com-
paratione nihili jure laudatur'. Et tunc ciiique non est
bene, si mehus esse potest. Quare si nobis potest bene esse
cum ipsa veritate, male sumus cum quohbct vestigio veri-
tatis: multo tergo deteriiiscumextremitate vestigiijCjuando
carnis voluptatibus adhaeremus.Vincamus crgo hujus cupi-

ditatis vel blanditiasvelmolestias; subjugemusuobishanc
R.0II1. XIII, I. — • Catp apvid CiceiTgnsiil in Catono major?. — '
i Re-
Iract. rap. jim, n S.
LIBF.R DE VF.RA HEI.IGHOE. ,T83
fcEminam, si viri sumus. Nobis ducibus. el ipsa erit melior,

ncc jani cupiditas, sed temperantia nominabitur. Nam
cum autem sequimur cupiditas illa ct li-
ipsa ducit, nos ,
h\do, nos vero tcmeritas et stultitia nuncupamur. Sequa-

nuir Ciijistum caput nostrum ut et nos sequatur cui
,
caput sumus. Hoc et tbeminis pra-cipi potest, non maritali,

scd IValcrno jurc; quo jure in Christo nec masculus nec
foemina sumus. Habent enim et illoevirilequiddam, unde
fcemineas sujjjugent volujitates, uiule Christo serviant,
et impcrent cupiditati.Quod in multis viduis etvirginibus
Dei , iu muhis etiam maritatis , sed jam fraterne conju-
galia jura servantibus christiani popuh dispensatione ,
manifestum est. Quod ab ca parte, cui dominari Deus

si
nos jubet, atque ut in noslram possessionem reslituamur,

et liorlatur et opitulatur; si ergo ab iiac parte per negli-
gentiam ct impietalem mens et
vir subditus fuerit, id est
ratio, erit quidem homo turpis et miscr sed destinatur ;
in hac vita et post hanc vitam ordinalur (juo eum des-

, ,
tinari ct ubi ordinari summus ille Rector et Dominus ju-

dicat. NuUa itaque fa'ditate universa creatura maculari
permittituj'.
t<V\^VVV\VVV\VVV\VtfV\^VV\VVVÂ/VV\VVVtA/VV\\VV\\/VVMVVVvVVKVVVV^VV\VVV\V'VV%VV%\«'VV\^V^
CAPIT \Ll!.
/ olup/as carnis admonet nt numeros indmsihiles

quteramus. An lales insint in altquo vitali motii.
LXXIX. Ambclemcs ergo dum diem habemus, id est,

dum ratione uti possumus , Deum conversi, Verbo
ut ad
cjus. ([uod vernni lunicii esl . illustr.un nierennnir . in^
,
384 S. AVT.VSTIXI KPISCOPI
nos tenebr.T comprehendant. Dies est enim praesentia

illius luniinis ,
quod « llluminat omnem hominem ve-
» nicntem in liunc niundum'. » Hominem diiit, quia
ralionc uti potcst , ct ubi cccidit , ibi incumbcre ut sur-
gat. Si ergo voluplas carnis dihgitur , ea ipsa diligentius
consideretur; et cum ibi rccognita fuerint ([uorumdam
vcstigia numcrorum quacrendum est ubi sine tumore
,
sint. Ibi enim magis unum est q\iod est. Et si talcs sunt
in ipsa motionc vitali ,
quae in seminibus operatur, magis
ibi mirandi sunt quam in corpore. Si enim numeri scmi-
num sicut ipsa scmina tumcrcnt , de dimidio grano fici
arbor dimidia nascerctur, neque de animalium seminibus

etiam non totis, animalia tota ct integra gigncrcntur,
ncque tantiihun ct unum scmen vim liaberet sui cujusque
generis innumerabilem. De uno quippe secundum suam
naturam possunt, vel segetcs segetum, vcl sylvae sylvarum,
vcl grcgcsgregum, vcl popuh populorum pcr srccuhT pro-
pagari, ut nullum tohum sit vcl nuUus pihis jht tam ,
numerosam successioncm cujus non ratio inillo primo et ,
uno semine fucrit. Dcinde ilhid cogitandum cst, quam

numerosas, quam suaves sonorum pulcbritudines verbe-
ratus acr trajiciat cantante luscinia ,
quas ilhus aviculae
anima non tam hbere cum hberet fal)ricaretur, nisivitaU
motu iucorporalitcr liaberet imprcssas. Hoc cl in c.ieteris
animantibus ,
qurc ratione carentia , sensu tamcn non ca-
rcnt animadverti potest. Nullum cnim liorum est, (juod
non vcl in sono ôcis. vcl in coetero motu atque opera-
tione membrorum numerosum ali(}uid et iu suo genere
,
moderatum gerat non ahqua scientia sed tamen intimis

, ,
natuia; terminis al) iha incommutaliih numerorum lege

,
modulatis.
Joan. I, 9. ,•
iiBER nE vrnA Rriir.i.jNK,
'VVi*\V*\\V\\\'VV\Wi'%VV\\'VVV*VV\^VV\\VVV%'VV\'»\'V\^V^M^'VV»\t/\A\'V%^\VV*\l.\'*\V\\vi
;
wi' ; CAPUT XLIU.
//? homine vis jjulicandi de corpnrum et tcmpormn

proporlionc. — Qui inpcrpclud veritutc modus
ordinis.
LXXX. Redeamis ad nos , ct omittaniiis ea, qiire cum

ar])uslis ct bcstiisliabemuscommunia. Uao namque modo
liirundo nidificat, ct imumquodtjue avium gcnus uno
aliquo suo modo. Quid cst crgo in noliis, f[U0 ct dc illis
omnibus judicamus ,
quas figuras appclant, et quatenus
implcant , ct nos in fcdiliciis aliisque corporeis opcribus ,
tanc[uam domini oninium lalium figurarum , innumera-

bilia macliinamur.'' Quid cst in nobis, quod intns intel-
ligit lias ipsasN isibilcs corporum molcs projiortionemagnas
csse , vel parvas ; et omne corjuis habere dimidium quan-
tulumcumque sit ct sidimidiuni, innumerabiies partes
, :
ilai[ue omne granum milii surc parti tant;c quantam ia ,
lioc mundo nostrum corpus tenct, tam magnum esse
f[uam mundus est noliis totnnu[uc islum mnndum figu- ,
rarum rationc pulcbrum esse, nonmolc; magnum antcm

vidcri, non pro sua ([uantitalc, scd pro ])revilalc noslra ,
id cst, animaliuni f[uil)us cst [ilcnus ; f[nrerursus cum lia-
beant infinilatcm divisifinis, non i[)sa [icr se , sedin alio-
rnm , ct niaxime i[")sius nniversi compararionc tam parva

sunl? Ncc Jn sjiatio lcnqoorum ;ilia ratio i'st, qnia ut
omnis loei, sic omnis tem[3oris longitudo Iiabct flimidiiim
sui : f|uamvis cuim sit brcvissima, cl incipil ct [irogrc-
dilur ct dcsinit. Itafiue non polcst nisi Iiabcre fiimidium,

flum jbi diviflitin- qna lr;inît ;id fineni. ,\c ]ici- lioc ct
cxi. 25
;
386 S. AIGVSTINI ElTSCOPl

lncvis syllalirc t('ni]nis in ooinpiHMtioiu' longioiis bicvc ct
hora bnimalis .neslivai liorflc conipaiata minor est'. Sic;
niora iiniiis hora' ad dicni , ct dici ad mcnscni, ct mcnsis

;ul aniuim , ct anni ad liistiiim, cl lustri ad niajores cir-
cnitiis, ct ipsi ad iinivcisum tcmpns rclati brevessunt;
cum illa ipsa luiniciosa succcssio, ct quredain ^radalio,
sivc localiiiiu, sivc tcmporalium spatiornm, noiv tuniore

vcl niora , scd ordinata conveniinlia ])nlchra judicelur.
LXXXI. Ipse autcm ordinis modiis vivit in veritate
per]ietua , nec mole vastus , nee iirotractione vohibilis
scd potcntia siipra omnos locos majj,nus, .Tternitate suj>er
omnia tem])ora immobilis : sine quo tamen nec ullius mo-
lis vastitas in unum rcdi^;! , ncc ullius tcmporis productio
polcst al) crrore cohil)i'ri , ct ah(|uid esse vel corjjus ut
corpus «it, vel motus iit motus sit. I]isura esl unum prin-
cipale ,î(X' per finituiu ncc ])er inlinilum erassum , nec
])cr finituni nce pcr infinitum mutabilc. Non enim habet
aliud hic, aliud alibi ; aut ahiid nunc, aliud ])ostea :
tjuia sunime unus cst Pater Yerilatis, Pater suae Sapien-

tia; , (]u;e nulla ex ])arte dissimilis, similitudo cjus dicta
cst et iniago , (]uia de ijKO cst. lt.u[ue etiam Fihus recle
dicitur ex ipso , caetera jêr ipsum. Praecessit enim forma
omnium summc imjilcns unum dc quoest, ut c;rtcra qunR
sunt, in quantum sunl uni simiJia, jx>r eamformam fierent.
' F.t ennim cnnsnclmlin*' qiii ;ili orlu folis atl ocrasnni (luodecim hoias
conîlanl'.'! ncnniTiliunl , livcin»; lirpviorc» , a-^liiti' lons;iores.
.it:i
,
LiBRn rE w.RK r.Ei.jr.ioNE. 387
•VVV^ -VXA^ ^/\^ 'VVl^ VV\« VV\« VVV« 'VV^^ VVV%4/VM Vt/Vt 'VVV^ ^;VV\ îVMVVV«XV%^ ^fl/M
CAPllT \LIV.
Dei imago Filiiis , ad quam facta qucsdam..
LXXXII. HoRtM alia sic sunt por ipsam , ut ad ipsam

ctiani sintut omnis rationalis et intellectualis creatura
,
inqua liomo rectissime dicitur factus ad imaginem et si-

militudinem Uei non enim aliter incommutabilem veri-
:
tatem posset mente conspicere. Alia vero ita sunt per ip-
sam facta, ut non sint ad ipsam. Etideo rationalis anima
si Creatori suo serviat, aquo facta est, per quem facta est,
et ad quem facta est , cuncta ei cfetera servient : et vita
iiltima, qn?e tam vicina iUi est, et ad adjutorium ejus

per quod imperat corpori ; et ipsum corpus extrema na-,
tura et essenlia , cui omni modo ccdenti ad arbitrium do-

minabitur , nullam de iilo senliens molestiam, quia jam
nonexillo, nec per illud quaeret bealitudinem, sed ex

Deo pcr sc ipsam percipict. Reformatum ergo corpus ac
sanctificatum , sine detrimento corruptionis, etsineopere
difficultalis adniinistrabit. « In resurrectionem enim ne-
» que nubent , neque nubentur , sed env^. sicut Angeli
» in coelis ^. Esca vero vcntri , et venter escis. Deus au-
» tem et hunc et illas dcstruet ^. Quoniam non est reg-
» num Dei esca el. potus,;sed juslitia et pax et gau-

» dium'. » -.^jqi
' Mattli. Ttii, 3o. ^ »1 Cor. ti, i3. — 'Rom. »iv, i^.
388 S. AIGVSTIM rPTSCOPI
•^^ \Vt\\%\\lV'\\i%\\l%'V\t\'\\lW\Vl.V'XV%V\t.Vt.\«A.'\\«.V'V\V\\\V%X\V\V\V\\\\\\\VWV\'VW
CAPUT XLY.
Voluptatix imheciUitas protrndit nos ad sublimiora.
j\'ii/ic (le ad cap. XLTX.
stiperhicv vitio iisf/ue —
Quonrodo per hoc admonemur ad amplectendani
rirtutem,
'
LXXXTn. QrArr.npTT-n ctiam in ista corporis voluplate
invonimus undc commoneamurcam contcmnerc; non (|uia
malam cst natura corporis , secl quia in extremi boni di-
leclione turpiter volutatur , cui primis inhaerere fruique
concessum est. Cum traliitur auriga , ct su.t tcmcritalis
datprenas, quidquid illud cst, quo utcbatur, accusat,

sedimploret auxilium, jubeat Dominus rerum, o])sistatur
equis, alia jam spectacula de illius prrecipitationc facicn-
libus, et nisi subveniatur de morte iacturis, restituatur
in locum , super rotas collocetur , habenarum jura red-
dantur, regat cautius obtcmperantes cl edomitas bestias :
tunc seutiet quam bene currus, et tota illa junctio fabri-

cata sit, quae ruina ejus, et ipsvnn anhgebat, et cursum
decentissimse tttoderationis amiserat : quia et huic corpori
imbccillitatcm pepcrit animr« malrc utcntis avidilas in
paradiso, usurpans vetitum cibum contra medici disci-
'''
plinam, cpia sempiterna co«-tinetur salus. '"^»
LXXXIV. Si ergo in isla ipsa visibilis carnis imbecilli-
tate , ubi beata vita cssc non potest , invcnilur admonilio

beatre vit.TC propter speciem de summo iisque ad ima ve-
nientcm quanto magis in appetitionc
: nobililalis cl excel-
lenti^, ct iu omui supeibia vanacpu' pompa luijus mundi.

Quid cnim aliud iu ca lioino aiipclit . nisi solus cssc, si
LIBER UE VEKA llELlfciOISK. 589
lien ])ObsiL, ciii cuiicta subjecta sint, pervcisa scilicet
imitationc omnipotentis DeiPqucnisi suLditus imitaretur,
secundum prtecepta ejus Nivendo, per eum haberet sub-
dita cictera , ncc ad lantam delbrmitalem venirct, ut Idcs-
tiolam tinierct qui vull liominibiis imperare. Habet crgo

et superbia ([uemdam ajipetitum miitatis et oninipotcn-
tiie : sed in rerum tcmporaHum ]>rincipatu, qii;e onniia
transcunt tanquam umbra.
LXXXV. Invicti csse volumus cl rccle; babct cnim ,
hoc animi nostri natura post Dcum a quo ad cjus inia- ,
ginem lactus cst sed ejus prseccpta crantscrvanda qui-

;
,
bus servatis , nemo nos vinceret. Nunc vero dum ipsa, cu-
jusverbis turpiter consensimus , domatur dolore pariendi
et nos in terra laboramus , et cum niayno dedccore supe-
ramur abomnibus, (]u;c nos commovcrc ac pcrturbarc
potuerint. lta(|ue nolumus al) hominibus vinci ct iram ,
non jiossumus vincere. Qua turjiitudine (juid execrabi-

lius dici ]iotest ? F;it(™ur homiuem hoc esse quod nos su-
mus (]ui tamen etsi habcaL vitia non cst tamcn ijise vi-
, ,
tium. Quanto igitur honestius homo nos vincit quam '
vitium? Quis autem (hiljilet innnano vilium esse invidcn-

tiam (]ua necesse est lorcjueatur et sul)jiciaLur, (jui non
,
vult in rebus temporalibus vinci? Mehus est crgo iit
homo nos vincat , (]u;nn invidenlia vcl quodhbct ahud

vitium.
.rrri
....::/ ;;! 'j. .:; . .

:
;'
.
>i '
•' >.:' \ !,i^;!ii'-' .:!'
'i •^.•1 r.;'-.M!.;i!:i!!

îjO • S. ilGLijTlJM hl'lbLOl'1
•.vw-w \\^\ ww %\\\ \w\ ww \\-\\ V\\\ \\\\ \W\ \\^\ \X\\ WWWW K\ \\ \\\\ \v&\\v\\ \vv\
ll! CAPUT \LM.

Imnctus qui id solum amat quod amanti eripi non
potest, id est, Deum ex toto corde et proximum
sicut se ipsum.
LXXXVI. Sed ncc ab homine vinci potost, qui vitia
sua vicerit. Non enim vincilur , nisi cui cripitur ab adver-

sario quod amat. Qui ergo amat id solum, quod amanti
eripi non potest, illc indubitanler invictus est, nec ulla
cruciatur invidia. Id enim diligit, ad quod diligendum
et percipicndum quanto plures venerint , tanto eis ube-
rius gratiJatur. Diiigit cnim Deum ex toto corde, et ex
tota anima , et ex tota mente et diligit proxiraum tan-
;
({uam se ipsum.Non ergo illi invidel, utsi c[uod ipse est;

imo adjuvat etiam quantum potest. Nec potest amittere
proximum quem diligit tanquam se ipsum quia ne(jue
, ;
in se ipso ca diligit, qu;e oculis subjacent aut uUis aliis

corporis sensibus. Ergo apud se ipsum liabetquem diligit
tancjuam se ipsum.
LXXXVII. Ea autem est regida dilectionis, ut quaesibi
vult l)ona provenire', ct illi velil; el ([u;c accidere sibi
mala non vult, et ilJi nolit : hanc vokuitatem ergaomnes
homines scrvat. Nam erga nemincni operandum est ma-
him. <( Et dilcclio proxinii mahun non operatur*. » Di-
ligamus ergo, utprreceptum cst, etiani inimicos nostros',
si vere invicti esse volumus. Non enim per se ipsum
quisquam liominum invictus est , sed per illam incom-
mutabilem legem, cui (luicumquc serviunt, soh sunl h-
•Tob. IV, i6. — ^Rom. xm, lO. — 'Matth. v, 4/).

LIBEU DE VEf.A KELKV10-%E. 391
beii. Sic (Miim cis (|uod diliguiU aurcrn non potest : ([u.e
res una invielos lacit ct peircclos viros. N.ini si vcl ipsuin
lioniinem lionio dilexerit, non lan([uani se ipsuni , sed
tanquam jumeiitum , aul halneas, aut aviculam piclam
vel ganulam, id est , ut ex eo ali(juid temporalis volup-
tatis aut commodi capiat , serviat necesse est , non homini,
sed, (|uod est lurjiius, tam ftedo et detestahili vitio ,
([uo non amat hominem sicut homo amandus cst. (Juo

vitio (lominanle, iisque ad cxtremam vilam, vel potius
mortem perducitur.
LXXXVIII. S(xl nec sic quidem ab hominc homo di-
ligcndus est, ut diliguntur carnales fratres, vel filii , vel
conjuges, vel quique cognati, vcl affmes autcivcs. Namet
dilectio ista temporalisest'. Non enini ullastales iiecessitu-
dines hahercmus, qu;e nasceudo et moriendo contiiigunt,
si natura nostra in pr;rce|itis et imaginc Dei manens, iu
istam corrui^tionem non rclegaretur. ll;i([iie ad pristinara
perfeclam([ue natunun nos i[isa Veritas vocans ,
pnocipit
ut carnali consuetudini resistamus , docens ncminein
aptum esse regno Dei ,
qui non istas carnales iiecessitu-
dines oderit*.Neque hoc cui([uam inhumanum videri de-
liet. enim est inhumanum non amare in homine
]Magis ,
quodhomocst, sed amarc ([uod filius cst (7) hoc est :
cnim iion iu eo aniarc illud ((uod ;(d Dcuni pcrtinet, sed

amare illud ([iiod ad se [icrlinet. Quid ergo miruin si ad
regnum non pervenit, ([ui non communem, sed inivalam
rcm diligit? Imo utrum([uc, ait ((uispiam imo illiid :
iinum dicit Deus. Dicit enim verissime Veritas

, Ncmo : ((
u potest duohus dominis servire'. » Nemo enim potcst
perfectc diligere ([uo vocanuu', nisi oderil unde r(^voc;i-

mur. Vocanuir ;uitem ad |X'rfc( l;iin natur;iin huin;ii);iin
' Hctnitt. i:j\>. Mii, n .S, — ' Ltic. i\, ()ii-(>'2. ct iiv , 26. — ' M;ill!i.
VI, 24.
,
'Myi s. ALGisnivi ti'iscoPi
(junlcni aiitc peccalnni iiostriini Deus fccit : rovocamnr

uilcni ab cjtis dilcclionc, fjuani pcccando mcruiinus.
Ouare odcrimus oportet , iinde ut liberemur oplamus.
I.XXXIX. Odcrimus ergo temporales nccessiludines,
si reternilaliscliaritate flagramus. Diligatliomo proximum
tanquam se ipsnni. Ccrte enim sibi ipsi nemo est patcr
aut filius , aut allinis , autaliquid hnjusmodi, sed tanlum
honio. Qui crgo dilii;it ali<[uem tancpiam sc ipsum , hoc
iii codchit diligcrc, <[uod sihi ipsc est. Corpora vcro noii
sunt quod nos sumus. Nonergo in homine corpus est ex-
pctcndum aut dcsidcrandum. Valet enim ad hoc etiam
<{uod pncccptuni cst « Ne con<'upiscas rcm proximi tui'.»
:
Quapropter c|uisc[uis in ])roximo aliud diligit , c[uam sihi
ipse est, non eum diligit tanquam se ipsum. Ipsa igitur

naturahumnna sine carnali conditione diligenda est sive ,
sit pcrlicicnda sive pcrfccta. Omncs siib uno Uco Patre
cognali sunl , c|ui eum diligunt et fnciunt voluntatem ip-

sius. VA inviccm siiji sunt , ct patrcs cum sibi consu-
luiit, ct filii cum sihi ohtemperant, et fratrcs maximc,
cjuia cos unus pater testamento suo ad unam hrereditatem
vocat. ' ' '! i- •
CAPIT XLVII.
/'"dTC/ proTiini dilcctio qiiarn qiti impendit, im>ictus
cst.
XG. QuApnopTEu cur Iste non invictus sit hominem di-

ligcndo, cum in <'o niliil prretcr hominem diligat, icl est,
crcatmnm Dci nd cj'Js imaginem factam, nec ei possit
dcesse pcrfccla naliua <[uam diligil , cum ijisc perfi^clus
' n\oJ. \x, 1-.

i,iuiin i)E vEaA iiELi<.iui\E. 393
esl? Sicut cnim, vtThi gratia, si f[uis([uam diligat bene
cantantem, non hunc aut iilum, scd tantum bcnc cau-
tantem quemlibct, cum sit cantator ipse pertectus , ita
vult omncs tales csse , iit tamen ci non dcsit quod diligit;
quia ipse bcne cantat. Nam si cuicpiam invidet ;bcne can-

tanti, non jam illud diligit, scd aut laudem aut aliquid ,
aliud quo bcne cantando vult pcrvenire et potcst ei

,
;
niinui vel aufcrri si ct alius bcne cantavcrit. Qui crgo

;
invidet benc cantanti uon amat bcnc cantantem

, scd :
rursus ([ui eo indigct, non bcnc cantat. Quod multo ac-

commodatius de bcne vivente dici potcst quia invidere ,
nulli potest quo enimperveniunt bene viventes, lantum-

:
dem est omnibus, nec minus fit cum plurcs babu(;rint.

Et potest esse tempus quo bonus cantator cantare non
,
d(xentcr queat, ct indigeat vocc allcrius, qua sibi cxhi-

bcalur quod diiigit; tanquam si alicubi convivetur, ubi
cunicantare turpe sit, scd deceat audire cantantem bene :
autem viverc scmpcr dccet. Quarc quisquis hoc et diligit

et facit, non soium noii invidct imitantibus, scd ct liis se
pr;cbct iibcntissime at([uc liumaiiissime quantum potest;
nec tamen eis indigct. Nam quod in iilis chligit, in se i[5so
habet totuin at([nc pcrtcctum. Ita cum diligat proximum

tamjuam sc ii^sum, non invidct ci, ([uia ncc sibi ipsi :
prrestat ci quod potest, quia et sibi i[isi : non co indigct,

quia nec se ijiso : tantum Deo indigct , cui adliferendo
lêatus est. Ncmo aulcm iili cripit Dcum. liic crgo vcris-
sime alque ccrtissimc invictus homo cst, qui coliaerct
Deo, non ut ab co aliquid boni cxtra riicrcatur, scd cui
nihil aliud ([uam i[)sum lifcrci-c Dco lionum cst.
XCI. Hic vir {[uandiu cst in hac vita utilur amico ad ,
rependcndam gratiam, ulitur inimico ad paticntiam, uti-

tur quibus potcst ad bcncficcnliam, utitur omnibus ad
bcnevolcntiam.El (juanquam tcmporaiia non dihgat,ipse
,
'i\)'i S. AUGCSTIM El'lSCOI'1
lecle nlilur timporalihiis, ct pro (•oriim sorlc liominihus

consulil, si aiqualilcr noii potcst onunlnis. (Juaro si ali-
qucm familiariuni suorum proniptius(|uam (luenilibet al-

loquitur. uon cum magis diligit, scd ad eiim habet niajo-
roni liduciam , et apertiorem teniporis januam. Tractat
enira tempori dciditos tanto melius, (|uanlo minus ipse
oldiiiatus est lempori. Cum ita([ue omnihus , (juos j)ariter
dilijît, prodesse non jiossit, nisi eonjuncliorihus prodesse
malil, injuslus est. Animi autcm eonjunctio major est
quamlocorum aultemporum, ([uibus in iioc corpore gig-

nimur; scd ca maxima est, (|u;c omnihus prtevalct. Non
crgoislc aliiigitur morle eujusquam quoniam qui toto
,
animo Deum diligit, novit nec sibi perire quod Deo non
perit. Deus autem domiuus cst et vivonim et morluorum.
Non eujusquam miseria miser cst ,
quia nec cujusquani
juslilia justus cst. Et ut uemo illi iuslitiam ct Deum , sic
nemo autiirtheatitudinem. Et si alicjuando fortc aJicujus

pcriculo, vcl errore, vel dolore conmiovctur; us(|iie ad
illius auxilium , aut correctiouem , aut consolalioncm non
usque ad suam subversionem valere patitur.
XCII. lu omnihus autem ollioiosis lahorihus, liiturffi
([uietis certa ex[>cctatione non Irangilur. (Juid cnim ci

,
noccbit, qui bene uti etiam inimico potest? Ejus enim

prsesidio at([uc nuuiimeuto iuimicitias uou pertimescit,
cujus |)r.ece[)toct donodihgit inimicos. Iluic viro in tri-
Ijuhttionibus parum est Jion conlristari, nisi ctiam gau-

dcat, scicns i|n(Kl a Trihuialio |)alienliam o[)eratur, pa-
)) tienlia probationem ,
prohatio S[)em , sjics autem uon
)) confundit. Quoniam charilas Dci dilfusa eslin cordibus
)) nostris [ler S|)iritum sau(;lum , ([ui datus esl nol)is '. »
Quisimienocel)it? Quishunc suhiugabit? Homo ([uipros-

[)eris rebus [iroficit, asjx^ris ([uid profecerit discil. Cum
' Koni. V, 3-'i.
iLBEii i)E \i.i;\ hei.k.kim;. .'?9.'j
cnini imii;il)iliinii iKiiiuruiii ;ulcst copi;i, iion cis coiifidil :
scd ciim siil)tr;iluiiitur, agnoscil utruiii eum noncepcrint.

Quia plerumque cum adsunt nobis, putamus quod non
ea diligamus : scd cum abesse coepcrint invenimus (jui ,
simus. Hoc enim sine amore nostro aderat f[uod sine dolore
discedit. Videtur ergo vincere, cum vincatur, qui su-
perando ad id pervenit.^ (juod cum dolore amissurus cst:
ct vincit cum vinci videatnr, fjuisquis cetlendo adid jier-
venit, quod uon amiltit invilus.
.
?r ,; ;
CAPUT XLVIII.
Qu(V sit perfecta jiistitia. '

'
XCIIi. Olem ergo dclectal liberlas , ab amore muta-

bilium rerum libcressc ajijietat ; et cjuem regnare dclectat,
uni omnium regnalori l)eo suliditus hpercat ,
jilus eum
dibgendo fjuam se ijisum. Et liaec est jierfecta justitia,([ua
potius jiotiora , et miiius minora diligimus. Sapientem

animam atque pcrrcctam talcm diligat, fjualem illam
videt stidtam non talem, sed (juia esse jierfecla
; et sa-
piens potest : quia ncc se ijisum debct stultum diligere.

Nam quise diligit stultum, non profieiet ad sajiientiam ;
nccfiet quisquisfju:iliscupit esse, nisi se od<n'it qualis est.

Sed donce ad sapientiam perfeetionemque veniatur, eo
animo ferat stullitiam proximi, (juo suam ferret, si stultus
csset,et amaret sapientiam. Quaprojiter si et ipsa sujier-
bia verse lihcrtatis et vcri rcgiii umhra est etiam ,

pcr ij)sam
nos commemorat divina providf/ntia, quid signilicemus
vitiosi, et quo debeamus redire correcti.
396 s. AtGtsTiM tpiscon
n; ;i Uovo •• :<•
CAPUT XLIX.
Dc cnrio.si/ti/e cleinceps, iit hoc vi/io adnionemur ad
::• fi.n-.M- conteniplandani veritatem.
XCIV. Jam\i;k<i cuiuia spcctacula , cL omais illa quse

api)LllaUir cmiositas, quiJ aliud ([u;crit cjuam de rerum
cognilionel;iHiliam?Quid crgo admirabilius, qnid specio-
sius ipsa vcrilatc, ad cjiiam oninis spect;ilor pcrvcnire se
cupere confitetnr, cum vehemenler ne fallatur invigilat,
ct inde se jactat , si (juid acutius crcteris et vivatius in spec-
tando cognoscal et judicet? Ipsum denicpie proesligiato-
rem, nihil aliud cjuam lallaciam profitentem, diligenler
intuentur, et cautissime observant; et sieluduntur, quia
sua non possunt, illius delectanlur scienlia (|ui eos eludit.
ISam si et ille nescirct (juibus c;tusis f;ill;uitur intuentes,
vel nescire crederetur , pariter erranti nullus plauderet.

Si ([uis autem de populo unus eum deprehendcrit, ma-
jorem illo laudem se mereri putat, non ob aliud, nisi
cjuia decijii fallitjiie nou potuit. Si autem multis apertus
sit, non ille laud;itur sed irridenlur cseteri

; cjui talia ,
deprehendeie ne([ueunt. Ita omnis palma cognitioni d:i-

tur, ctarlilicio, et comprehensioni vcritatis : ad c[uam
nullomodo jjcrveniunt , c[ui foris eam qu;crunt.
XGV. Ilaciue in tantas nugas et turpitudines mersi su-
mus ul cum interrogati ([uid sil melius verum an fal-
, ,
sum, ore uno respondeamus verum melius cssc jociset :
ludis tamen, ubi nos utique nou vei"a, sed ficla delectanl,
multo proiiensius ([u;un pr;eceptis i])sius vcrilatis h;erea-
mus. Ita iiostro judicio cl orc puuimur, ahud ralione
,
iim;n viv. w.t.k r.riir.io^r. J?97
approl)antos , aliiul vniiilalo seciant(>s. Tnndin anhnicst

liiditTnni el jocularo alicpiid, quandiu novinuis, iu cujns
veri coinpaiatione ridcaUir. Sed diligendo talia excidimus
a vero ct non jam invenimus nuarnm rernm imilamenta
sint, quihns tanquam primis puIcUris inliiamus, ct ali eis
recedentes amplexamur nostra pViantasmata. Namredeun-

tibus nobis ad invcsligandam vcritatem , ipsa in itinerc
occurrunl , cl nos Iransirc non sinnnt, nullis virihns ,
sedmagiiisinsidiis latrocinantia, non inlclligcntihusquam

late pateat quod diclnm est : « Cavcte a simnlacris '. w
XCVI. Itaquc alii per innumcralîlcs muiulos vaga co-

gitatione volutali snnt. Alii Dcum csse non posse, nisi
corpus igneum putavernnt. Alii candorcm lucis immense

per infinita spatia usqueqnaqueporrectum, c\ una tamen
partc quasi nigro quodam cuneo fissum , duo advcrsa
regna opinanUs, cl lalia rchus conslilnentes principia
cnm suis ])haiilasmatls falndati sunt. Qnos si jurare co-
gam utrum li;cc vcra esse sciant rortasse non andcant,
, ,
scd vicissim dicant « Tu igitur ostendc (piid veruni sit. »

:
Qnihus si nihil respondcam, nisi ut illam Inccm quaerant,

qua eis apparet et certum est , aliud essc crcdere , aliud
intelligere, jnrarent et ipsi nec oculis vidcriposse istam
Inccm , ncc cnin aliqua locorum vastitate cogilari , et
nusquam uon praesto esse quserentibus, et nihil ea ccrlins

atque serenius invcniri.
XCYII. Qure rursus omnia qurc de hac Ince mcnlis ,
nunc a mc dicta snnt, nnlla alia c|uam eadem luce ma-

nifesta sunt. Per hanc enim intelligo vera csse quae dicta
sunt, Gt hiTC me intelligere per hanc rursus intclligo. Et
lioc rursus ct rursus cum quisquc se ali(piid intclligcre
intelligit, et idipsum rursus intelligit, in infinitum per-

gere intclhgo , ct nulla hic esse spatia cujusquam Inmoris
'
I .Tii.m. V, 5.
398 S. AVGVSTIM EIMSCOH
aut volubilitatis intelligo : intelligo etiam non me posso
intelligere , nisi vivam , et me vivaciorem intelligendo
fieri, ccrlius intelligo. ^terna enim vita vitam tempora-
lem vivacitale ipsa superat : nec quid sit reternitas , nisi
intelligendo conspicio. 3Ienlis quippe aspectu onuiem

mutabilitatem ab a;ternitate sejungo , et in ij^sa oeterni-
tate nulla spatia temporis cerno ;
quia spatia temporis
prseteritis et iuturis niiim motibus constant. >'ibil autem
praeterit in aelerno , et nibil futurum est : (juia et quod
praeterit, esse desinit, et quod futurum est, nondum
esse ccepit : tanlummodo est nec fuit
iEternitas auteni ,
quasi jam non sit, nec erit quasi adhuc non sit. Quare
sola ipsa vcrissime dicere potuit humanie menti « Ego :
» sum qui sum « et de illa verissime dici potuit

;
k Misil :
» me, qui est '. »
. :. CAPlJT L.
Scrifj/iiiarum et interprelationuin ratio. — ylUegoria

qiiadruplex.
XCVIII. Ci-i si nondum possumus inhnerere, objurge-

mus saltem noslra phantasmata , et tam nugatorios el
deceptorios ludos de spectaculo mentis ejiciamus. Utamur
gradibus, quos nobis divina providentia fabricare dignata
est. Cum enim figmentis ludicris nimium delectati eva-
nescerenius in cogitationibus nostris , et totam ritara in
cpicedam vana sorania verteremus , rationali creatura ser-

viente legibus suis (8), per sonos ac litteras , ignem , fu-
mum, nubem, eolumnam, ([uasi qu.Tdam verlia visihilia,
' F.\o.l. 111, 14.

LIDER DE VElU RELIGIOAE. 399
cum infaiitia nostra parabolis ac similitudiiiibus c[uodam
modo hidiMX' , el iutirioirs oculos nostros luto hujusce-
modi curarc iion aspcruata csl iucHabihs misericordia

Dei.
XGIX. Distinguamus cry,o, quam fidcm debcamus liis-
quam fidcm dcljcamus intclhgenlise quid mau-
lori.ie, ,
dcmus mcmori.x', vcrum cssc nescientes, scd crcdenles

tamcu. Et ubi sit vcrum, (juod uon venit et transit, sed
semper eodcm niodo manct. Qui sit modusiuterpretaudoe

allcgoriic , ([u;c pei' sa|)i(nliam dicta creditiir iu Spiritu
sanclo : utrum a visihihlms aiili([uioril)us ad visiiiiha
receutiora cam |ierdueerc suIUeiat ; an usc[ue ad animtc

aircctioncs atc[ue naturam , an us([ue ad incommutabilt.^m
fetcrnitalcm : an ah.T siguificent gesta visibiha, ah.^^c mo-
tus animorum, ali;c legcm ictcrnilatis; an ahcju.TC inve-
niantur, iu ([uibus h;rc omnia vcstiganda siiit. Et ciu.ie
sit stabilis lides , sive historiea et lemporahs, sivc spiri-
tahs cl ;x'tcrna , ad c[uam omnis iuterprelatio auctoritalis

dirigenda sit. Et c[uid prosit ad intelhgenda, ct obtinenda
seterna, ubi Iinis esl omnium bonarum aelionum , fidcs
rerum tcmporalium. Et c[uid inteiisit iuter aUegoriam his-

toria:, et ahegoriam lacti, ct allcgoriam sermonis, et aJ-
legoriam sacramenti. Et quomodo ipsa locutio chvinarum
Scripturarum si^cundum ciijus([U(> hngurc proprictatcm
accipicndii sit. lliihet enini omiiis liiigua sua c[Ufcdam
propria geiiera hieuliouum, c[u;c eum in ahani hnguam
trausleiuntur, videutur absurd;i. Quid prosit tauta lo-
qucndi iiumiiitas , ut uon soium ira Uci , ct Iristitia , ct
a somno c^pcrgelactio memoria et obhvio ct alia

, ct , ,
nonnuUa cû.ie in bonos homines caclere [lossunt sed ,
cliam pcenitenti;e, zcli crapuLc nomina, ct aJia luijus-

,
moch iu sacris liliris iuveniauturi' Et utrum oculi Dci ct ,
manus ct [)edes, el ali;i luijus generis iucmhr;i, i\\\H' iii

,
<<00 s. AiT.rsTiM EPi5rnpi
Scripturis noniinanlur, ad visibilom formam humani cor-

poris referentla sint;an ad significationes intelligihiliiiin
el spirilalium polcntiarum sicut galca ct scutum , ct , ,
gl;ulius, (lcingnlum, cl cretcra talia. Et quod maxime

quserendum est quid prosit generi humano quod sic
, ,
nobiscum pcr rationalem et genilalcm ct corporalem, ,
crcalurani sibi scrvicnlem divina providenlia locuta est.

Quo uno cognito, omnis ab animis protcrvitas '. puerilis
exciuditur, et introducitur sacrosancta religio.
1AlVl'V\l\'V\V'i%\\\VV\W1.\\'\\X1'\t.%V'\lV'V\V\'\VV\\\VtV\\V\\i\\\4.\'\\VVV\\\\\\l\\\VW\V\%
1 , 1 ;:m.; ... :
CAPUT LI.
Scrlpliiraruin per.icruta/io in curiositatis ntecfelam,
C. O^rissTs igilur et rcpucliatis nugis iheatricis el poe-

ticis, diviuarnm Scriptumrum considcraliouc ct tracta-
tione pascamus animum alqnc ]iotcmus vanne curiositalis
Ihmc ac siti lcssum cl ;estnantem , cl inanibns jihanlas-

malis tanqaam piclis epulis, Iruslra rclici satiarique cu-
picntem : hoc vere liberali , et ingenuo ludo salubriter
crudiamur. Si nos miracula speclaculorum, etpulchritudo
dclectant, illam dcsidcrcmus vidcre Sapicntiam ,
qu.ie
pertendit a fine usqne ad finom lortitcr, ct di.sponit omnia

Quid cnim mirabilius, vi incorporea mundum
suaviter'^.
corporenm iabricantc et administranlc^ aut qnid pul-

chrius ordiuante ct ornantc ?
Manicliseorum In Velus Testaraentum. — '?ap. vin, i.

,
}\V.VT\ PK Vy.?.\ TiFMCIONE. 4&1
^ Wfc\ WV\ iA\VK\X\ WXXXWt i*\*lVlVM/V\ 1 V\V VVW VWV WVV*J'W WVV WW' WW WV* WW
•
0(jlO((i iij|: !>) Cifr/iCAPUT LIL i':!!' i:\,ini-y i: i. ;:::•: .;;
.... /1 .,,.;:.[. ;:,,,...,....: ^. .,, , "s^: ,;.. ... ;•:.('
TT/ cnri().si((i.<< ct (ilid vitiii .•iiint occasio ad viitiitefii.
CI. Si autem oniiies falenlur jjer corpus ista senthi et ,
aiiimum melioremesscquam corpus nihil-ne per se ani- ,
iiuis ipse conspiciet, aut quod conspiciet potest essc, nisi

luiilto excellcntius longequc pr;estantius? Imovero com-
memorari ab iis ,
qu;t3 judicanuis, intueri quid sitsecun-
(kim quod judicamus, et ab operihus artium conversi ad
legcm artiiim , eam spcciem meiUe conluebimur, eujus
comparatione lceda sunt, qu;e ipsius J)enignitatesuiit pul-
(iira. (( Invisibilia enim Dei a creatura mundi per ea ,
qure
» facta sunt, intellccta consplciunlur, et sempiterna ejus
» virlus ctdivinitas '. » H.Tcest a lemporalibus ad a>terna
regressio, et ex vita veteris hominis in iiovum hominem
reformatio. Quidcst autem undehomo commemorari non
possit ad virtutes cape.s.sendas, quando de ipsis viuis po-
lest? Quid enim appe^tit curiosil;is nisi cognilionem ,
quse certa essc non potest nisi rerum a-ternarum et co- ,
dem modo se semper habentium? Quid ajipetit superbia,

nisi potcntiam qua? refertur ad ageudi facilitatem ,
quam
non invenit aniina perfecla nisi Ueo sul>dita, et ad ejus
rognum summa charitate conversa ? Quid appetit vokiptas
corporis , nisi quietem , quie noii est nisi ul)i nulla est in-
digentia et nulla corruptio? Cavendi sunt ergo iuferiores
hiferi , id est, post lianc vitam paMiae graviores, u])i nulla
potest esse commemoratio veritatis ,
quia nulla ratiocina-
tio : ideo niUla vatiocinatio, quia non eam perfundit lunieii
' Bcml''. 1, 20.
c.xi. 2r>
,,
iOi S. AUGliSTIM EPISf.OJ»!
vcium, ([iiod illuniiiial omucni homiuem venir-nlem in

linnc mundum. Quare nmhulemus cnm'
fcstincmus, ot
dics pr;pslo est , ne nos tenebr.T eomprcliciulaut. Fcsti-
ueiuus a seeundamorte libciari, ubi ncmo est cjui memor
Dei sit, ct ab interno , ubi nemo confitebitur l)eo.
-iri,; . wq v: CAPl'T I.III.
" Scnpi .stnltnnini nc sapientiim f/i{'er.ii,
Cll. Sed miscrl liomines, quibus cognita vilescunt,

ct uovitalibus gaudcnt libentius discunt (|uam norunt
,
cnm cognilio sit linis disceudi. Et quibus vilis ct lacilitas

aclionis, libeutius certant ([uam vincuut, cum victoria sit
finis ccrtandi. Et ([uibus vilis est corporis salus, nialunt ves-

ci quam satiari, ct malunt frui genitalibus mcmbris quani
nullain t;dcm commotioucm jiali : invcniuntur etiani qui
malunt dormire ([uam non dormitarc-, cum omnis illius
volujitatis sit finis nou esurire ac sitire, ct non desidc-
,
rare coneubitum ct non esse corpore fatigato.

,
CIII. Quare qui fincs i[«os desidcrant ,

prius curiositate
carcnt , cognoscentcs eam esse certain cognitioneih i[u;n
infus est, ct ca [X'rfrucntcs quantum in bac vita queunt.

Dcinde accipiunt actionis facilit;itcm pervicacia posita
scicntcs ni;ijorcm csse facilioremquevictoriam, non resis-
lere animositaticujus([uam : ct Iioc, ([uantum in liac vila
(jueunt, scnUunt postrcmo ctiam quietcm corporis, abs-

tincndo ab iis rebus sine quibus agi haec vita polest : ita-
guslant ([uam snavisest Dominus : ncc erit dubium quid

jiost lianc vitam futurum sit •, ct pcrfectionis suae fide,.
s|)P. cliaiil;ilc nulriuntur. Post hanc aiitcm vilam et cog-

,
LlBEn DF. VEnA REI.IGIOME. 403

nilio perUcielur; quiacx parLe nunc scinuis, cum auteni
venerit quod perfectum est, non erit ex parte et pax :
omnis aderit; nunc enini alia lex inmembris meis repug-

nat legi mentis mete, scd liberahit nos de corpore mor-
tis hujus gratia Dei per Jesiim Christum Dominum nos-
trum ;
quia ex magna parte concordamus cum adversario ,
dum cum illo sunnis in via : et tota sanitas, et nulla

indigentia, et nulla fatigatio aderil corpori ;
quia corrup-
tibile hoc, tempore atque ordine suo, quo resurrectio
carnis futura est, induetur incorruptione. Non mirum
autem, si hoc dabitur iis qui in cognitione solam veri-
tatem amant, et in actione solam pacem, et in corpore
solam sanitatem. Hoc enim in eis pcrficietur post hanc
vitam, quod in hac vita plus dihgunt. . . . .,,. .
i> ^- y N CAPUT IJV. ,:::, ...._., ,.
Snpplicia flainnatonun quam haheant rationem ad

'•
-• . eovum vitia. : :. ,. .,:- : j:,-i,..,..
CIV. Qli ergo male utuntur tanto mentis bono ,
ut exlra eam magis appetant, quibus ad consjji-

visibilia
cienda et diligenda intenigibiliaeommemorari debuerunt,

dabuntur eis exteriores tenebnie. Harum ipiippe initium
est carnis prudcntia, et sensuum corporeorum imbeciUi-
tas. Etqui certaminibus delectantur, arienabuntur a pace,
et summis dillicullatibus implieal)untar. Initiuin enim
summoe difhcuitatis est bellum alque contentio. Et hoc
significare arJMlror, quod bgantur ci maiius et pedes '
idest, faciUtas omnis aufertur operandi. El qui sitire et

< Matlli. xxa, i3.
26.
,
AoA s. Ai'GrsTiNi rnscori
csiirirc volunt , ot in lihidincm ardcsccre et defatigari , ut

libenlcr cdant, et bibant, et conciimbant, et dormiant,
amant indigentiam ,
quod est initium snmmorum dolo-
rum. 1'crlicielur ergo in eis f|uod amant, ut ibi sint ubi
cis sit ploratus ct striclor dcntium.
- CV. 1'lnresenim sunt qui Ikvc omnia simul vitia dili-
gunt ct ([uorum vita cst spcctarc, contenderc, mandu-

care , biljcre, concumbere, dormirc, et in cogitalione
sua niiiil aliud (|uam phantasmata ,

quae de tali vita col-
iigunt . nmplcvari , ct cx corum failacia, supcrslilionis
vcl impietatis regulas figere, quilnis decipiuntur, et qui-

]ms inhrercnt etiamsi ab illeccbris carnis se al)stincre
,
conoutur. Quia non bcno utcntur talento si])i commisso,

id est, mentis acie, (jua vidcntur omnes, qui docli aut
url)ani aut faceti noniinaulur, evceiiere; scd liabent eam
in sudario ligatam , autin terra obrutam id est , , delicatis
et superfluis rebus , aut terrenis eu])iditatibus iuvoiutam

et opprcssam : ligabuntur ergo iiis manus et pedes , et
mittentur in tenebras exteriores , ibi crit ploralus et stri-
dor dentium. Non quia ipsa dilexerunt, (

quis enim liapc
diligat \ ) sed quia i]]a quae dilexerunt , initia sunt istorum,

ct necessario diicctorcs suos ad ista perducuut. Qui cnim
magis amant ire, quam redire aut pervenire, in longin-
quiora mittendi sunt ;

quoniam caro sunt et spiritus am-
bulans, non revertens.et
CVI. Qui vero bene utitur, vel ipsis quinque sensibus

corporis ad credcnda et prafdicanda opera Dei, et nu-
tricnilam cliaritatcm ipsius, vel actione vel cognitionead
pacificandam naturam suam, et cognoscendum Djûni
iutrat in gaudium Domini sui. Propterca talentum quod
niale ulenti aufertur, illi datur (pii f aientis quinque ])enc
usus c.st ' : non ijuia transferii polest acumen inlejligen-

• M.iHli iw, as.
,
LIUEU Bi: VKr.A uelii.iu-m;. 'io5
tite , sed ita signHicatum est ,

posse hoc amilti-if negli-
gentes el impios ingeiiiosos, et ad cam pervenirc dili-
gentes et pios qnamvis ingenio tardiores. Non enim datnm
est illud tnlcnlum ei , (|ui acceperat duo; habct enim et
hoc , ([ui jain in actionc et cognitionc hene vivit ; sed ei
([ui accc[-)erat (|uin([uc. Nondum enim liabet ad aeterna

contem]ilanda idoncani m<Mitis acieni, ([ui visibilii)us tan-
tum, id csl, tcmjTOralibus credit sed habere jiolcst, : (jui
horum omnium sen.sihilium Deum artilicem laudat , et
eum persuadct iide, ct cvjicctat .s[K' ct ([u;cril chari-
tate.- ^ - ... ,
>•;'- ^^'-^- "'^*

.> :.oa ;-'^-
CAPUT LV.'^'^' "''l^^- '
:
"! jfi Ttni i-;T ' hr:::'.. :;[ ': .K ;•: ii':'i
Epi/oqVs er/ior/aiis (tdvcnmi leliiîoiwni. — Qiialts

eral Ma/iic/icconiin re/igio. — Opiuiones fa/scr;
c/e diis. — Tera rcligio.
j!; jt'.i 'i ;. m1 . 'vii.;jifr;;:.i
CVII. QcE cum ita siut, hortor vos, homines charls-

simi ct pro-ximi mci , mc([ue i]")sum hortor voliiscum , ut
ad id ([uo nos pcr saplcnliam suam Deus hortatur, ([uanta
possumus celeritatc curramus. Non diligamus mundum
quoniam omnia ({u;e in uuuulo sunt, concupiscenliacar-
nis et concupiscentia oculorum cst, ct ambitio siccuh.
,
Non diligamus per carnis voluplatem corrumpere atque

corrumpi nc ad miserabiliorcm corruptioncm dolorum
,
torm(Milorum([uc veniamus. Non diligamus ccrtamina, nc

angclis ([ui talibus gaudent in polcstatcm dcmur, humi-
liandi , vincendi ,
verberandi. Non diligamus visibilia
siicctacula, nc ab ipsa veritatc aberrando et ar-^ûido um-
::
bras, iu tcnebras projiciamur. , .. .;
,
,
406 S. AUGUSTIM EPISCOI'1
CVill. Noa sit nobis rcligio in phanlasinatis nostris.

Melius est enini qualecumque veruni , c|uam omne quid-
quid pro arbilrio fingi potesl : et lanien aiiimam ipsam ,
quamvis anima vera sit cum falsa imaginalur, colere non

debemus. Melior est verastipula, qUam lux inani cogita-
tione pro suspicantis voluntate formata : et lamen stipu-
lam , ([Uam sentimus et tanjîmus, dcmenlis est credere
coleiKlam. iSon sit nobis rebgio liumanorum operumcul-
tus. Melioresenim suntipsiartifices,qui talia fabricantur,
quos tamen colerc non debemus. Non sit nobis religio

cultus bestiarum. Meliores enim sunt extrenii homines
quos tamen colere non debemus. Non sit nobis religio
cidtus hominum mortuorum : quia si pie vixerunt, non
sic habentur ut tales quaerant honores ; sed illum a nobis
coli quo illuminante Isetantur meriti sui nos esse
volunt ,
consortes. Honorandi ergo sunt propter religionem. Si

aulcm male vixcrunt, ubicumque sint, non suntcolendi.
Nousit nobis religio cultus daemonum, quia omnis super-
stitio cum sit niagna poena hominura et pericuiosissima ,
turpiludo , honor est ac triumphus illorum.

CIX. Non sitnoljis religio terrarum cultus et aquarum :
quia istis purior ct lucidior est aer , etiam ealiginosus ,
quem tamen colere non debemus. Non sit nobis religio

etiam puriorisaerisel serenioris cultus ,
quia luce absente
inumbraUir; et purior illo est fulgor ignis eliara hujus,
quem tamcn quoniam ,
pro voluntate accendimus et ex-
tinguimus , non debemus. Non sit nobis
colere utique
religio cultus corporum fcthereorum atque coelestium
qUcTc tpiamvis omnibus cseteris corporiljus recte praepo-
nantur, melior tamen ipsis est quaicumque vita. Quaprop-

ter si aniraata sunt , nielior cst qu.Tevis aniraa per se ipsam,
quam co. ;us quodlibct animatum , et taraen animam vi-
tiosam nemo colendam esse censuerit. Non sit nobis re-

LlBEli UE VEUA HliLll.IOiV K. 40/
ligio ciiltus illiiis vila; , (jua diiiiiilur aii)ores vivere :
quoniam nullus sensus iii illa cst; et ex eo genere est

ista, ([ua nostri etiam eorporis nunierositas agitur, (|ua
eliani eapilli et ossa vivuiit, qu.esiue Seiisu pneeii-lunlur:
liae autem melior est vita sentiens, et taineii vitain lies-
tiarum eolere non deljemus.
CX. Non sit nobis religio vel ipsa perieetaet sapiens aiiiiiia
1'ationalis, sive in ministerio universitalis, sive in ministerio

partium staliilita, sive qu.-B in suinmis hominijjus expeetat
commutalionem relormationemque portiouissuoe: quoniam
omnisvita rationalissi peifeeta est, ineonimutahili veritali
secum intrinsecus sine strepitu loquenti obtemperat, non
obtemperaiisautem vitiosa fit. Xou ergo per se exeellit, sed
per illam eui iibenter olHemperal. Quod ergo eobtsummus
Angelus, id eolendum est etiam ab homine ullimo, (juia
ipsa hominis natura id non eolendo facta est ultima. Noii

cnim aliunde sajiiens Angelus , aliunde homo, aliuiide
ille verax , aliunde homo ; sed ab una ineominutabili sa-
pientia et veritato. Nam id ipsuin actum esL temporali
dispensatione ad salutem noslram, ut naturam humanam
ipsa Dei Virtus , et Dei Sapientia ineommutabilis^ eteoii-
substanlialis Patri, et coaeterna suseipere dignaretur, per
quam nos doceret id esse homini colendum, quod ab
omni creatura intellectuali et rationali colendum est. Hoe
etiam ipsos optimos Aiigelos , et excellentissinia l>ei mi-
nisteria velle credamus, ut uuum euin ipsis eolamus
Deum, Cujus eonlemplatione beati sunt. Neqiie eniiii el
nos videndo Angelum beali sunius ; sed videndo verila-
tem, qua etiamipsos diligimus Angelos , et his congratu-
lamur. Nec invidemus ijuodea paraliores, vel nullismo-

lestiis interjjedientibus periruuntur : sed magis eiis dili-
gimus, quoniam et nos tale ali(juid sjierare a communi

Domino jussi sumus. Quarelionoramuseoscharilate, non
408 S. ALOLhlial EPlbCOH '
servirute. Nec eis templa construimiis. Nolunt enira se sic

lionorari a nohis : quia nos ipsos cum boni sunuis , tem-
pla summi Dei cssc novLrunl', Rectc ila(]ue scribitur,
lioniinem ab Angelo prohibitum ne se adoraret, scdunum
Doniinum sub ([uo ei esset ct ille conservus.
('\I. Qiii atilciii iiosimilanl ut sibi scr\iamus, et tan-
<|uam Dcos colamus , similcs sunt superl)is hominibus,
(|uibns si liccat , simiiitcr coli volunt : sed istos homines
pcrpcti minus , illos vero colere magis pcriculosum est.
Omnis cnim hominum dominatus in homin(!S, aut domi-

nantium aut scrvicntium morle finilur : servitus autem
sub angclorum malorum superbia, propter ipsum tenipus
quod cst post mortcm magis meluenda est. lllud etiam
cuivis cognoscere lacile est quod sub hominc dominante ,
liberas cogitationes habere concessum est illos autem :
dominos iii mentibus ipsis formidanuis ,

qui unus est ocu-
lus intuendre ac percipicndae vcrilalis. Quare si omnibus
]iotestatibus ,
rcgendam rem--
qufe dantur hominibus ail
publicam pro nostro vinculo subditi sumus, reddentes

,
C;esari ([uod C;esaris est, et Dco quodDei est^, non est me-
tuendiim, ne hoc post mortem nostrani aliquis exigat. Et
aliud cst servitus anima^ , aliud servitus corporis. Justi
autemhomines, etin unoDeo habcntes omnia gaudia sua,
quando per eorum facta Dcus bencdicilur, congratulan-
tur Luidantibus : cum vero \ps\ tan([uam ipsi laudantur,
corrigunt crrantes ([uos possunt : f[uos autem non pos-
sunt non eis gratulantur, et ab illo vitioc;orrigi volunt.
,
Quibus si similcs vcl ctiani munLhorcs at(|ue sanctiores

,
sunt boni Angeli ct omnia sancta Dei ministeria, t|uid

,
mctuimus nc alit[uem illorum otrendamus, si non su-

persliliosi fuerimus, cum ipsis aclju\antibus ad unum
Deum tendcntcs ^, et ei uni rdigantes animas nostras,
'.\|HJC. iMi, y — =M^tt!i. xMi, 21. — 3i Rctiacl. «[1. xiii, n. gj'

tJBEft Dt VEKA lltLHilOAE. '
409
unde religio dicta creditur , omni superslitione carea-
mus ?
CXII. Ecce unum Deum colo unum omnium Princi- ,
pium, et Sapientiam qua sapiens ost qusecumque anima

sapiens est et ipsum Munus quo beata sunt qupecumcpie
,
beata sunt. Quisquis Angelorum diligit hunc Deum cer- ,
tus sum quod etiam me diligit. Quisc[uis in iilo manet

et potest humanas preces sentire , in illo me exaudit,
Quisquis ipsum haliet bonum suum , in ipso me adjuvat,
necmihi ejus participationem potest invidere. Dicant ergo
mihi adoratores , aut adulatores partium mundi ,
quem
non optimum sibi concilict, qui hoc unum colit ,
quod
omnis optimus diligit , et cujus cognitione gaudet , et
ad quod ]Mincipium recurrendo fit optimus. Quisquis

Vero angelus excessus suos diligil , et veritati esse subdi-
tus non vult , et privato suo lanari cupiens a communi
omnium bono et vera beatitudine lapsus est, cui omnes
mali subjugandi et premendi, nullus autenl bonus nisi
exercendusin potcstatem dalur, nullo dubitanle non est
colendus-, cujus laetitia est nostra miseria , et cujus dam-

num est nostra reversio.
CXIII. Religet ergo nos religio uni omnipotenti Deo :
quia inter mentem nostram ([ua ilhmi intelligimus Patrem,

et Veritatem, id est lucem interiorcm per quam illuni
,
intelligimus , nulla interposita crcalura est. Quarc ipsam

quoque Yeritatem nulla ck parle dissimilem in ipso et ,
cum ipso veneremur qure forma esl omnium (piac ab

, ,
uno facla sunt et ad unum nituntur. Unde apparetspi-

,
ritalibus animis, perhanc formamesse facta omiiia, qucc

sola implet quod appetunt onniia. Qua^ tamen omnia
nec[ue fierent a Patre [ler rilinm, neque suis hnil)us
salva essent , nisi Deus summe Ijonus esset : c|ui et uulli
naturas, c[uaeab ijisobonacssepossct, invidit^ cl in bouo

410 S. AlGlSllKl EPISCOI'1 LIBKl; 1)E VEUA r.rLlOlOMi.
ipso alia t[uanlum vcllenl, alia (juaulum possenl, ut nia-
nerent dedit. Quareipsum donum Dci cum PatreetFilio
ie(|Ue incommulahile colerecl tenere nosconvenit: tfnius
substanliic Trinilalem, unum Deum a quosumus,per
<juem sumus , iu cjuo sunius : a (|uo discessimus , cui
dissimiles faeti [.umus non permissi sumus
^ h (juo perire :
principium ad (|uod r(?currimus, ct fbrmam (|uam se-

([uimur , ct gratiam (|ua rcconciliamur : uiium Deuni
quo auctore sumus, et similitudinenj ejus per
condtti
(piam ad unitatem formamur, el pacem (jua unitali ad-
h.-cremus: Deum (jui dixit, n Fiat;» el Verbuni \w (juod
lactum est omne, (juod sulistanlialitcr ct naturaliler fac-
tum edt) et Donum benignitatis ejus, quo placuit et conr
ciliatum cst ailctori Suo, ul non interiret (juidijuid ah eo
pcr Vcrbum faclum est : unuin Dcum quo crealore vivi-
mus ,
per querrt reformati sapienter vivimus , (juem dili-
gentes ct qno fruentes beate vivimus : unum Deuln e\

quo omnia ,
pcr ([uem omnia , in(juo oninia, iflsiidona
in sificula sieculorum. Ameu. • -vi •
-muh MUin 'i . cnvirji i.ikon j^y
: n'>': 'i
S. AUR. AUGUSTINI
V^>m) /!0a ;:'/^.: ;.! : . :,• i-'; "., .:.'. :::-. !-''.^ n.:.i:
"'
im'lM)\E NSIS EPISCOI»! '!
,. 'r.:!'i.
DE DOCTRINA CHRISTIANA.
rr^3!i;1:.a!i -'.i^'
lIBUI OUATUOR'. ^
.'\/Vlf\%V\^'VV^t<\A'%«'%VV%\A<V^^'tA>>'V4Vi'VVV«VV\^'VVV«<%^/t/tV\^^'\Â^'V\<V\^
LIBER V^\
PROLOGUS.
Doctrinam dc Scriplura Iraclaiidam haud superjluo

tradi.
'
'
u-
''''•'^- .
1.SuNT praecopta qu.-EcIam* tractandarum Scriptura-
rum quffi studiosis carum video non incommode posse
,
tradi; ut non solum Icgendo alios qui divinarum Littera-

rum operta aperucrunt , scd et aliis ipsi apericndo pro-
ficiant. H.iec tradere inslitui volentibus et valentibus
discerc , si Deus ac Dominus noster ea , t[ure de hac re
cogitanti solet suggerere , etiam scribcnli mihi non de-
neget. Quodantcquam exordiar, vidctur mihi responden-
'Itichoali circiter Cliristi an. 397. absoluti sub an. 426, Vido Re<racl«'
lib. II, cap. 4- — ^ VideD. Guillon, tom. xu, pag. 87-92.

,
il'2 s. ALULiiTiM triscui-r

dum cssc his qui haec reprehcnsuii sunt, aiilreprehensuri
essent , si eos non antc placarcmus. Quod si nonniJli
ctiam post ista reprehenderint , saltcm aHos non movc-
l)unt, nec ab utih studio ad imperitiac pii^ritiam revoca-
l)unl, c[uos niovcrc posscnt , nisi praemunitos procpara-
tos(|uc invcnirent.
H. Quidam enim reprchensuri sunthoc opus noslrum,
cum ca qum prrccepluri sumus non intellcxcrint. Quidam
vero cum intcllectis uti voluerint , conaticpie fucrint
Scripturas divinas sccundum Iktc prsecepta tractare , nc-
([ue valucrint aîeriro atque cxplicarc quod cupiunt , ina-
niter mc laborassc arbitrabuntur ; et quia ipsi non adju-
vabuntur boc opere nullum adjuvari |>osse censebunt.
,
Tcrtium gcnus cst rcprchcnsorum, ([ui divinas Scripturas

vcl revera bene tractant, vel bene tractarc sibi videntur :
c[ui ([uoniam nidlis hujusmodi observationibus lectis ,
([uales nunc tradere institui, facultatcm cxponcndornm

saixtorum Librorum se assecutos vcl vident, vel putant
ncmini cssc isla [:)rfocepta neccssaria , scd potius totum
quod dc illarum Litterarum obscuritatibus laudabihter
apcritur, divino muucrc lieri posse clamitabunt.
IIL Quibus omnibus breviter rcspondcns lUis (jui :
brcc ([uac scribimus non intclhgunt, hoc dico, me ita non

esse rcprehendendum (pia hrcc non intelligunt, tan-
,
quam si lunam vctcrem vcl novam sidusvc ali([Uod mi-

nimc clarum vclleut vidcrc, quod cgo intcnto digito de-
moustrarem illis autcm nec ad ipsum digitum mcurn
,
vidcndum sufiicicns essct acics orulorum non propterea ,
mihi succensere dcbcrent. Illi vcro ([ui ctiam istis pnic-
ceptis cognitis atc]ue perccptis , ea qure in divinis Scrip-

turis obscura sunt intueri nc([uiverint , arbitrentur se
digitum qiijdcm mcum vidcrc [lossc , sidera vcro (|uibus
dcmonstrandis intcnchtur, vidcrc non possc. Etilli crgo,
,,
DE DOrTKlNA CHHTSTIAXA, LIBF.n I. 413

et isti mo lumen oculorum di-
reprehendere desiiKint , et
vinitus sibi priicljeri si possum

deprecenlur. Non enim
membrum meum ad aliquid demonstrandum movcre
possum cliam oeidos altendere, quibus vel ipsa demons-
tratio mea vel etiam illud quod volo demonstrare cer-
natur. j-i ?\::~/ '

•:; : hq' : L-' I. ,i>.i)::-;i •;:':'-Ti!
- IV. Jamvero eornm, qui divino mmiero cxultant , et

sine talibus prfccepLis quaiia nunc tradere institui
,
, se
sanctos Libros inteliigere atque tractare gloriantur, et
propterea supertlua voluisse me scribere existimant, sic
cst lenienda commotio, ut c(uamvis magno Dei dono jure
laetentur, reeordentnr se tamen |ierlioniines didicisse vel
Htteras -, nec propterea sil)i ab Antonio sancto et perfecto
viro yEgyijlio monaeho insultari deliere ,

qui sine nlla
seientia litterarum Seripturas divinas et memoriter au-
diendo tenuisse , et prudenter cogitando intellexisse prac-
dicatur-, aut ab illo servo Barbaro Christiano, de quo a
gravissimis litleque dignissiniis viris nuper accepimus, cpii
litteras fjuo([ue ipsas iiullo docente homine , in plenam

notitiam orando ut sibi revelarentur, aceepit , triduanis
precibus inipetrans ut etiam codicem oblatum , stupen-
libus qui aderant , legendo pcrcurreret.
V. Aut si haee cjuisque 1'alsa esse arbitratur , non ago
pugnaciter. Certe enim quoniam cum Christianis nobis
res est , c[ui se Scripturas sanetas sine duce liomine gau-
dent nosse, et si ita est, vero et non mediocri gaudent
bono; concedant necesse uiunnquemque nostrum et
est
ab ineunte pueritia consuetudiue audiendi linguam suam

didicisse , ct abam alic[uam vel grrecam vel hebraeam vel
cjuamlibet caeterarum , aut similiter audiendo , aut jier
hominem pr.-eceptorem accepisse. Jam ergo si placet

moneanuis omnes liatres ,
ne parvulos suos ista doceant,
quia mpmento luvo tempoiis adveniente Spiritu sancto.
,
414 S. AfGLSTINI EPISCOPI
ic'plL'ti Apostoli oinnium gciitium linguis locviti sunt; aut

cui talia non provenerint non se arbitretur esse Chris- ,
tianum, aut Spirilum sanclum acccpisse so duhitet. Imo-

vero et quod per liomimm discendum est sino superbia ,
discat; et per (juem doeetur alius, slne superhia et sine

invidia tradat (juod accepil : neque tentemus eum cui
credimus, n(' talibus Inimici versutiis ct perversitat(; de-
cepti,ad ipsum (pioque audiendum Evangelium atque
discendum nolimus ire in ecclesias, aut codicem legere ,
aut lcgentem prnedicantenKjue hominem audire, et expec-
tenuis rapi usque in tertium ciidum , sive in corpore
sive extra corpus, sicut dicit Apostolus , et ihi audire
ineHahilia verha, « quaenon licet homini lo^jui', » aut
ihi videre Dominum Jesum Chrislum, et ah illo polius
quam ab hominihus audire Evaiirêhum.
VI. Caveamus tales tentationes superhissimas et peri-
cidosissimas , magisque cogitemus ct ipsum apostokim

Paulum, licet divina et coelesti voce prostratum'^ et ins-
tructum, ad hominem tamen missum esse, ut sacramenta
perciperet , atque copularetur Ecclesine
centurionem : et
Cornelium quamvis exaudilas orationes ejus eleemosv- ,
nascpie rcspectas ei Angehis nuntiaverit Petro tamen ,
traditum imhuendum ', per quem non sohim sacramenta

perciperet, sed eliam quid credendum, (|uid sperandum,
cjuiddihgendum esset, audiret. Et poteraiit utiqu(!omnia
per Angehim fieri sed ahjecta esset humana eonditio, si
,
per homines liominibus Deus verhum suum ministrare

noUe videretur. Quomodo enim verum esset, quod dic-
tum est Temphim enim Dci sanctum est, (jiiod estis
: ((
» vos * » si Deus d(^ humano templo responsa non red-

,
cjeret , et totum (juod disccuduin hominihus tra(h vellet

de coelo atque per Angelos personaret? Deinde ipsa cha-
a Cor. xn, 4- — ^ Act- ", 7- — ' M- i, 5. — 4 i Cor. ir, 17.
DE rxDCXBINA CHBlSTlAlVA, LIBER I. 41,')
ritas, quae sibi invicem homines nodo unilatis aslnnjjit,

non hal)(!ret adilum refundendQrum el (|uasi miseendo-
rum sibimet animorum , si homines per homines niliil
discercnt.
VII. Et certe spadonem inum qui Isaiam prophetam
legens non intelligebat neque ad Ang(,']um Apostplus
,
misit , nec ei per Anjêhuii id (juod non intelhgebat expo-

situm aut divinitus in mente sine hominis ministerio
,
revelatum est; seJ potius suggestione divina missus est

ad eum, seditque cum eo Phihppus, qui noverat Isaiam
prophetara, eic[ue humanis verbis etlingua quod in Scrip-
tura lUa tectuni erat , aperuit '. Xonne cum Moisc Dcus
loquebatur, et tamen consilium regendi atque adminis-
trandi tam magni populi a socero suo-, ahenigena scihcet
homine, et maximc providus ct minime superbus accepit?
Noverat cnim ilje vir ex quacumque anima verum consi-
lium processisset , non ei , sed illi cpii c^t Vcritas , in-
cpmmutabili Deo tribuendum csse.
- VIII. Postremo quiscpiis se nullis praeceptis instructum

divino munere tjuaeciiirique in Scripturis obscura sunt
intelligere gloriatur, bene quidcm credit, et verum est
non esse illam suam facrdtatem quasi a sc ipso existentem,
sed divinitus traditam ; ita cnim Dei gloriam quijerit ct
r\on suam. Sed cum legit , et nullo sibi hominum expo-

nente intelligit, cur ipsc aliis atlcctat expon(,'re , ac non
potius eos rcmittitDeo, ut ipsi quot[ue non pcr homincm,
sed illo intus doccntc intclligant? Sed videlicct timct ne
audiat a Domino : (( S(Mvc nequani , darcs [iccuniam
» meam nummulariis^ » Sicut ergo hi ea qufc intelligunt,
produnt caeteris vel locpicndo vel scribendo -, ita cgo quo-
que si non solum ea quac intclligant sed ctiam intclli- ,
gendo ea quBe obscrvent prodidcro culpari ab cis pro- ,
' Act. Tiu, 15. .id IsaT. iin, 7. — ' KilcxI. xviii, 39. — 'M.ittli. ixv, '27.
4lG S. AlT.USTINI FPISCOPI
fecto non debeo : quaiujuam nonio tlebct aliquid sic ha-
bero quasi suuni propiium , nisi fortc mcndacium. Nam

onine verum ab illo est, qui ait Ego sum veritas '. »
: «
Ouid cnini habennis (juod non nccopimus? Quod si acce-

pimus, quid gloriamur quasi non acceperimus'?
X. Qui legit audientibus litteras, utique quas agnoscil
enuntiat; qui aulem ipsas btleras tradit, hoc agit ut alii
quoque legere noverint; nterque tanien id insinuat quod

accepit. Sic etiam qui ea quaj in Scripturis intelligit, ex-
ponit audientibus, tanquam litteras quas agnoscit pro-
nuntint lectoris oUicio : qui autem praecipit quomodo
intelligencUnn sit, similis est trailcnti btteras , hoc est prre-
cipienti rjuomodo sit legendum, ut quomodo ille qui le-

gere novit, alio lectore non indiget, cum codicem inve-
nerit , quo audiat qnid ibi scriptum sit sic iste qui
a ;
pr.Tcepta, quiC conamurtradere, acceperit, cum inlibris

aliquid obscuritatis invcnerit quasdam regulas veluti ,
litteras tenens intellectorem ahiim non requirat per ,
quem sibi quod opertum est retogatur; sed quibusdam ves-

tigiis indagatis ad occultum sensum sine ullo errore ipse
perveniat, aut certe in absurditatem pravae sententiae

non incidat. Quapropter quanquam et in ipso opere salis
apparere possit , huic officioso labori nostro non recte

aliquem contradicere , tamen si hujusmodi procemio
quibuslibet obsistentibus conveuionter videtur esse res-
ponsum , hujus vi.ne quam in lioc libro ingredi vohmuis ,
tale nobis occurrit exordium.
Joan. iiv, 6. — ' i Cor. iv, 7.

•
DF BOrTft.i\A CHP.ISTIAÂ, I.TFER [. 4l7

.1' i'lV '> . I... -î ' -.. ..; - -
I * r- . f .
I • I :
" Vk-lW^îVV**»** VVV% V%*%*M^ VVM VV*\ VVV» VVM V\M VV\* VVV* V\*i M-M ^^^V» VVW*\^
;! _i
I
.. :i ,
f.i 1.; .
PHINCIPIO IIT l'ARTnlO T(iTII > OPLBIS ,

(110 SCniPTlR.Vr.VM STIDIOSIS CIM *u
EARVM INVESTIOASDBM SESSliM TIM AD EDISSERENDIIM INSTITIMTHU. MOX OB-
SERVATA EORl'M DE QUIP.US DOCTUINA TIIADF.NDA EST DISTINCTIOSE IN RES ET
SIGNA, SUSCIPITIU IN IIOCCE PRIOllE IIBUO TRACTATIO DE REBtS. ReS PORRO
illAS ESSE OIIBIS FRtl , ALIAS 01 IBIS NONNISl IITI NOBIS LICEAT ; ET QUIDEM
DEO SOLl FRTITIONE IMI.EP.ESDIM ESSE , EOQLE NOS IPSIIS INCARNATIONE VERBI
ET REBI'S AB IPSO TEMPOBAl.ITEI; CESTIS ATQIE .TRADITIS SCC.LESI.E CLAVI*l'S f-r
,
PROMOVERl : INTER E.\S VT.nO P.F.S ,

Qt/E IN lISrM VF.NIINT , NONSILIAS ESSK
'
QflBPS-mLECTIO JBRE IMPENDITLT. , SED IN DEIM RELAT \ .Q '\'IBI'S EXPLIEATIS
DOCETrR TOTIFS SCRIPTFUÊ SACR.Ê PI.F.MTrDINEM ET FIMEM F.SSE CEMINAM
CHARITATEM, DEl PROPTER SE IPSDM AC PROXIMI PP.OPTEB DEIM.
•'
' CAPUT 1.
liwentione et emmtiatione nitilur ScriptiircE tracta-

tio; qiue ciun Dei auxilio suscipienda.
I. DuyE sunt res, (|uil)iis nititur omnis tractalio Scriptura-
rum , modus invcnicndi qune intclJigenda sunl, ct modus

proferendi quaRintcllecta sunt. Deinveniendo prius, dopro-
ferendo postea disscrcmus. Magnumopus ctarduum, atsi
adsustinenduni difficilc, suscipicndum leme-
vcrcor nc atl
rariifni. Ita sanc si dc nobis ipsisprresumcrcmus nunc vero :
cum in illo sit spes peragendi luijus operis, a cpio nobis

in cogitatione multa de hac rc jaiu tradita tencmus , non
est metuendum nc dare desinat c.ctcra , cuni ea, tjupe data
sunt, cceperimus impendere. Omnisenim res, cpiae dando
non dcficit, dum liabetur et non dalnr , nondum babe-
r.xi. ±1
—
418 S. AUGtSTIKI EPISCOPI

tur (jiiomodo lial>emla esl. Ulc aiitcm ait : « Qui hahct,
» dabiUu' ei'. » l)al)il erô liabeiUiljus , id est cum be-
nignitateutentibus eo ([uod aeeeiieruiiL , adimplehit atquo
eutnulal)it ([uod dedrt. Illi ([uin([U(' el illi sejitem eranl
paues , anlequam inciperenl dari esurienlihus •, ([uod uhi
fieri coepit , cojihinos et sportas satiatis tot hominnm mil-
libus impleverunt ^. Sicut crgoillepanis dum frangeretur
accrevit, sic ea ([Upc ad hoc opus aggrediendum jamDo-
minus pniebuit, cum dis|)ensari cofperint , eo ipso sugge-
: rente^mulliplicahuutur , lU in ipso hoc nostro ministerio,
non solum nnllnm iiatiannir inopiam, sed de mirahili
^ eliam ahundantia gaudeamus.
*^X\ W%\ VW« VfWW^/Vk VWV VWt VWV W^ WiVVVWV VWV VWV VW% VWV VWVVWV VWVWVV VI
" " '" '

CAPUT II.
Qiud ivs , quidsigna.
II. OwNrs doctrina vel icrum esl vel signorum , sed

res et signa discuutur. Proprie autcm nunc res apellavi
quae non ad significandum ali([uid adhihenlur, sicuti est
lignum, lapis, pecus atque hujusmodicsetera^. Sed non ,
illud lignum quod in aquas amaras Moysen niisisse legi-

,
nius , ut amaritudine carerent; ne([ue ille lapis, ([uem

Jacoh sibi ad cajmt posuerat * , neque illud peeus ,
quod
pro filio iinmolavit Ahraham''. H;e nanKjue ita res sunt
nt aliarumetiam signa sint reruin. SuiU auteni alia signa,
quoruinomnisusus in sigiiifieando est, sicuti sunt verjja,
nemo enim ulitur verbis nisi aliquid significandi gratia.
Exquo intelligitur quid a|)pe]lem signa, res eas videlicet
• Nillli. xiii, i'i. — ' !d. XIV, 17, ct IV, 34- — 'E«fxl. «V, y5.
4 Gen. xxviii, m. — '' I|l. »xii, tj..
DE DOCTRINA CHRISTTANA , LIBER i. 4l9
(|ii.iR ad significandum aliquicl adhibcntur. Quamobrem
omne signum ctiam rcs aliqua cst quod cnim nuUa res ,
c omnino nihil est; non autem omnis res etiam signum

sl,
cst. Et ideo in hac divisione rerum atque signorum, cum
de rcbus loqucmur, ita loquemur, ut, etiamsi earum ali-

(jupe adhil)cri ad signilicandum possint non impcdiant ,
partitioncm, f[ua prius de rebus ,

postea de signis disse-
rcmus ; memoriterque tcncamus id nunc in rcbus consi-
dcrandum cssc quod sunt, non quod aliud etiam praeter
-c \ *
sc ipsas sigmiicant.
r.i
\V\^4.V«\VvVt<V%l\'\%V«%'Vt.V%'VV%'t'\\'V«VL\\'\V%'t'\^^'VVM.VVV\VVV%'VVVV'VVV«^^.\^'%;VV%'VVVV^.V
cAPijT II!. .,.,

,
,,;•,, .^.j,;;'
•.
Rerumdwisio. .
III. Res ergo alite sunt, quibns fruendum est, aliae
quibus utendum , ahce quae fruuntur et utuntur. Illae
quibus ruendum est beatos nos faciunt

f Istis quibus
, ' .
utendum est, tcndentcs ad beatitudinem adjuvamur, et

quasi adminiculamur, ut ad illas, i[\\x nos beatos faciunt,
perveriire, atque his inhaerere possimus. Nos vero, qui
fruimiir et utimur, inler utrasque constituti, si eis, qui-
bus utcndum est, frui volucrimus, impeditur cursus nos-
ter, et aliquando ctiam deflectilur, ut ab his rcbus, qui-
bus fruendumest, obtinendis vel retardemur, vcl etiam
revocemur, inferiorum amoie proepediti.
I Sent. dist. i. cap. H ergo.
27.
,
420 .' 13" ». AfGCSTtKI EPISCOM
VAU; ,mM!. ,i' CAPUT IV,
i*'/-Ht e^ uti quid sit.

-•)Hc:lij ziri^;'
IV. Fnur enim cst amore alicui rel inhaerere propter

se ipsam. autcm, quod in usum vcnerit ad id quod
Uti
amas obtinendum rcferre si tamen amandum est. Nam ,
usus illicitus abusus potius vcl abusio nominandus cst.

,
Quomodo crgo si essemus peregrini ,

qui beate vivere nisi
in patria non possemus, eaque pcregrinatione utique mi-

scri ct miscriam finire cupientes , in patriam redirc vcUc-
mus , opus esset vel terrestribus vel marinis vehiculis qui-
bus utcndum esset ut ad patriam qua frucndum erat, ,
pervenirc valcremus; quod si amcenitates ilineris, et ipsa

gestatio vchicidorum nos dclcctaret , ctconversi ad fruen-
dum his, quibus uti dcbuimus noUemus cito viam fmire,,
et perversa suavitatc implicati ahcnaremur a patria , cu-

jus suavitas facerct bcatos : sic in hujus mortahtatis vita
peregrinantes a Domino , si redire in patriam volumus
ubi bcati esse possimus , utendum est hoc mundo, non
fruendum , ut invisibiha Dei per ea qurc facta sunt intcl-
lecta conspiciantur , hoc cst ut de corporahbus tempora-
libusque rebus seterna et spiritaha capiamus.
,
DE DiKlniAA CJilllSllAÂ , LIBtK I. 421
«t/n^WM Vl/V\Vt/\fVV VM WM VVV\ %W\ VVV% VW\.WVk WV> WV«<WVt WV% WV\ VVVI VWt VW\ VI
CAPUT V.
Deiis Trinitas , res ,

quajruendum.
V. Rks igilur, quibusfVuendum est, Pater el Filius cl

Spiritus sauctus, eadem(|ucTnnitas, una quiedam summa
res, communisque omnibus Iruentibus ea; si lamca
res et non rerum omnium causa sit si tamen et causa. ,
Non enim facile nomen quod lantK; cxccllenti,Te conveniat

potest invcniri, nisi quod mclius ita dicitur Trinitas Ikcc,
unus Deus ex quo omnia per qucm omnia in quo om-
,
,
nia'. Ita Pater ct Filius et Spiritus sanctus, et singulus

quisque liorum Deus , ct simul omncs luius Dcus : et sin-
gulus ([uis([L'.e liorum plena substantia , et simul omncs
una suljstantia. Pater ncc Filius est nec Spiritus sanctus,
Filius nec Pater est nec Spiritus sanclus , Spiritus sanc-
lus ncc Paler est nec Filius ; scd Palcr tantum Pater , et
J"ilius tantum Filius , et Spirilus sanctus tantum Spiritus
sanctus. Eadem tribus aetcrnitas , eadem incommutnbili-
tas , eadem majcslas, eadem potestas. In Patre unitas, in
Filio yequalitas, in Spiritu sancto unitatis £e(j[ualitatisc[ue
concordia : et tria h;cc unum omnia propter Patrem
sei[ualia omnia propter Filium , connexa omnia propter
Spiritum sanctinn.
' Roni. XI, 3G.
4'2'2 5. AtGLSXlM KPlSCOri A^
CAPHT VI.
'"
Deus ineffabilis , quomodo.
VI. DixiMTTs-NE aliqiiid et sonuimus aliquid dignum

Deo? Imovero nihil mc aliud quam dicere voluisse sen-
tio :sLautem dixi non hoc pst quod dicere volui. Hoc
,
unde scio, nisi quia Deus ineffabilis est, quod autem a

me dictum est, si ineffabile esset, dictum non esset? Ac
per hoc ne ineffabilis quidem dicendus est Deus. quia et
hoc cum dicitur, ahquid dicitur. Et fit nescio quae pugna
verborum ,
quoniam si illud est ineffabile quod dici ,
non potest non est ineffabile quod ve! ineflabile dici

,
potest. Qufie pugna verborum silentio cavenda potius (]uam

voce pacanda est. Et tamen Deus, cum dc illo nihil digne
dici possit ,admisit humanre vocis obsequium et verbis ,
nostris in laude sua gaudere nos voluit. Nam inde est et

quod dicitur Deus. Non enim revera in strepitu istarum
duarum syllabarura ipse cognoscitur : sed tamen omnes
latina; lingu:x? scios, oum aures eoruni sonus iste tetigerit,
movet ad cogitandam cxcellentissimam ([uamdam immor-
talemque naturam.
,
DE DOHKIIVA CHKISIIARA, LIBLR 1, 1*23
^ VVVVVVV% ^ 'V» VVV* VVM VV\\ V»/V* 'VVVV V»/V* A/VV* VVV\ VVV\ O^VV» 'V\V» A-VV» '\i\M
CAPUT ' VII.
Deum omiies intelligunt id quo nihil melius.
VII. Nam cum ille nnus cogitalur dcomm Deus, ah

his etiam qui ahos cl susiiicaiitur et vocaut ct coluut deos
sive in ccclo sive in terra , ita cogitatur, ut alifjuid ([uo
nihil melius sit alciue suhlimius illa cogitatio coilctur at-
tingere. Sanc quoniam diversis movcutur JDonis, partim cis
quae ad corporis scnsum, ]iartim eis qnre adanimi intelli-

gentiam pertiuent, ilh qui dcditisunt corporis sensihus, ant
ipsum coelum , aut quod in ccclo fulgcntissimum vidcnt
aut ipsuni nunidum , Deum deorum esse arhitrantur: aut
siexlra muudum ire contendunt , aliqnid lucidum imagi-
nantur, idquevelinhnitum, velea lorma , ([Uiie oplima vi-
detur, inani suspicione constilLuuit , aul hnniani corporis
figuram cogitant, sicam CcCtcris anteponunl. Quod si uninn
Deum deornm esse non putant , et polius multos aut in-
numerahiles sec[ualis ordinis dcos etiam eos tamen prout :
cuique aliquid corporis videtur excelicre, ila figurat(5S

animo tenent. Illi aulem qui pcr intclligentiam pergunt
viderequod Deuscst, omnihus cum naturis visihihhus et
corporalihus, iutelligihilihus etiamet spiritalihusomnihus
mutahilihus prfcferunt. Omnes tameu certatini pro ex-
cellentia Dei dimicant ; nec quisquam inveniri potest, qui
hoc Deumcredat esse quo melius ahquid est. Itaque hoc
omnes Deum consentiunt esse, quod caeleris rehus omni-
bus anteponunt.
ja:.'hi' . !i :,));:;:; ^Ôij:; ; .' i.
)!. ii:
. ,
;
,
424 S. AVGLSXIM EPISCOPI :i
CAPUT VI II.
Deus, cum sit sapientia incommutahilis , rebus oni'

jubus anleponendus
^
VIII. Et quoniani onmcs qui dc Deo cogitant, viviim
aliquid co|;itant, iJli soli possnnt non alisurda et indigna
existimarc dc Ueo, qui vitam ipsam cogilant, et qu.ecum-
quc illWforma occurrcrit corporis, eam vita vivere vel
non vivcrc slatuunt. ct viventcmnon vivcnli anteponunf
eamquc ipsam viventcm corporis lormam ,
quantalibet
luce praeiulgeat, quantalibet magnitudine praeemineat
quantalibet pulcbriludine ornetur, aliudesscipsam, abud
vitam (jua vcgctatur intclbgunt, camquc Ub moli qu;r ab
illa vegetatur ct animatur, dignitatc incomparabib praefc-
runt. Deinde ipsam vitam pergunt inspicere, et si eam
sine sensu vegetantcm invcnerint, qualis est arljornm
praeponunt ei scnticntcm ,
quabs cst ))ccorum ; ct huic
. rursus intelligentem bominum. Quam cum
, cjualis est
adhuc mutaljilcm viderint, ctiam buicabquam incommu-

taliilem coguntnr prfeponere,iLlamscibcctvitam, quae non
ahquando dcsipit, ahcjuando sapit sed cst potius ipsa ,
Sapientia. Sapiens enim mens id est adepta Sapientia, ,
antequam adipisccrctur non crat sa.piens at vero ipsa :
Sapientia , ncc 1'uit uncjuam insipiens , nec esse unquam

potest. Quam si non viderint , nullo modo plcna fiducia
vitam incommulalHlitcr sapientem commutabili vita- an-
tcponcrent. Ipsnm ([uippc rcgulam veritalis , cpia illam
clamant essc mcborcm, incommutabilcni vidcnt; nec us-

piam nisi supra suam naluram vident, ()uando(juidem se
vident mutabiles.
DB DOCTniÂ CHRlillAÂ, LlBEn i, 4^5
«%\^VM VWt.\'VV%VVMVV\%VVUm%M'V\%VV\«%%%Vim>MmiiVVVV«%\%VV%M'%\%\^'^^
CAPUT IX. ttifni [tsttr
Sapientiam inunutahilem mutahili prccferendani esse

w omries norunt.
IX. Nemo est enim tam impudentcr insiilsus qul dicat:

Undc scis incommutabilitersapientem vitam mutabiliesse
prseferendam? Idipsum enim quod interrogat, unde sciam,
omnihus ad contemplandum communiter atque incom-
mutabiliter prBesto est. Et hoc qui non videt, ita est
quasi ca^cus in sole, cui nihil prodest ipsis locis oculorum
ejus tam c\9cx ac pr«;sentis lucis lulgor infusus. Qui au-
tem videt et refugit, consuetudine lunbrarum carnalium
invalidam mentis aciem gerit. Pravorum igitur morum
quasi contrariis flatibus ab ipsa patriji repercutiuntur ho-
mines ,
posteriora atque inferiora sectautes quam illud
quod essemelius atque proestantius confitentur. jr/j ju.
^VV^XA/V^VVV^VVV^-VVVXVVV^VVVlVVVtVVVtVVVtVVVtVl^^tVVVtVVA^tVVV^VV^^VVXVVVV^VVV^
CAPUT X. ;-;:.^>': ^rnMfi rjt .
Ad videndum Deum purândus animus. '

•
X. QuAPiiGPTER cum illa vcritate perfrucndum sit, quse

incommutabihter vivit, et in ea Trinitas Deus auctor ct ,
conditor universitatis, rebtis quas condidit consulat, pur-

gandus cstanimus, ut et perspicereiUam lucem valeat, et
inhaercre perspectse. Quam purgationem quasi amlmlatio-
nem quamdam, el quasi navigalionem ad palriam esse
5^.-)
426 b. ALGtbTlM EriSCOl"! -'J
arbitremur. Non enim ad ciiin (lui ubi(jue praesens esl,

Ibcis mbvemur, sed bono sludio bonis(jue morihus.
vvv\ *v*\ vw* vw» \vt% vvv\ \v\» \v>\v\ww\>\«^^^^%VM \w\ vw\ v\\\ wv\ wv\ v\v\ \v
-y..u'^M\v\û'm\nv\c\'(]APl]T XK -V^'-
Purgandi animi exemplimi Scipientia iiwamata.

; n> )'b llJIJ clJ'.U:r(ji I .'llBijiitjirii (i.CJ ni .
Xr.Oconnonpossemiis, riisi ipsa Sapienlia taiit.-c cliam

nostrai intirmilali ronL;riiere dii^naretnr, et vivendi nobis
prreberct exemplum , non aliter (|uani in homine, qno-
niam el nos bomines sunuis. Scd ([uia nos cum ad illam
venimns, sapicntcr lacimus; ipsa cuin ad nos venit, ab
hominibus superbis quasi stulte fecisse^ntata est. Et quo-
niam nos cum ad illam venimus, convah.-scimus ipsa cum ;
ad nos venit, quasi infirma existimata est. « Sed quod

n stultumestDei, sapientiusestbominibns; etquodinfir-
» mum est Dei fortius est hominibus '. » Cum ergo ipsa
,
sit patria, viam se quoqne nobis fccit ad patriam. El cnm

sano ct puro interiori ocnlo ubi^jnc sil pra-sens, coriim
qui ocnhim ilhim infirmum immundumque habent, oculis

etiam carneis apparcre dignita est. (( Quia cnim in Sapicn-
)) tia Dei non potcrat mundus per Sapicntiam cognosccre
» Deum ,
placuit Deo jier stuUitiam pr.edicationis salvos
» facere credentes^. »
' t Cor. 1, a5. — ' Il.iJ.2i.
.i[ii;)imi.u}) 1(190
,
VE DOCTRIKA CIinlSTIANA , LIBER I. 42*?
iVVVVÂfV^ VVV% 'VVl^ VVVfc ^/VV\ VV«^ "VVVkA/Vl^

' VVM VVV% VVV^ VVVk^'VMVVV\ VVM ^'VM ^f^^
CAPIJT XII ET Xlir.
Quomoclo Sapientia Dei ad nos venit, tl
XII. NoN igitur per locorum spatia veniendo , sed in

carne mortali mortalihus apparendo, venisse ad nos dici-
tur. Illucergo venit ubi erat, quia in lioc mundo erat, et
mundus per eam factus est. Sed quoniam cupiditate

iVuendi pro ipso Crcatore creatura ,
liomines configurati
huic mundo, et mundi noniiue congruentissime vocati
uon eam eognoverunt; propterea dixit Evangelista : « Et
)) mundus eani rtml cognovit^ » Itaque in Sapientia Dei
non poterat numdns per Sapientiam cognoscere Deum.
Cur ergo venit cum iiic esset, nisi quia plaeuit Deo per
stullitiain prscdicalionis salvos lacere credentes? Quo-
modo venit nisi quod Verbum caro factum est, et ha-

,
bitavit in nobis? Sicuti cum loquimur, ut id c[uod animo

gerimus, in audientisanimumper aures carneas illabatur,
fit soniis verbum quod corde gestamus et loculio voca- ,
tur nec tamcn in eumdem sonum cogitatio nostra con-

•,
veititur, sed apud se manens integra, formam vocis qua

se insinuet auribus, sine ahqua labe sute mutationis assu-
mit : ita Verbum Dei non commutatum, caro tamen fac-

tum est, ut habitaret in nobis. -? .iijjiiij ,
. li, ;(. :: •
•>;;)[>
Iq veteribus editis cainit niale incipit ad vcrba pr<T!ceJentia : Et citra
sano , etc. Caput auteni xni connectimus proptei- brevitatem et argumenU

similitudinem. Incipit : Quomodo vcnit, ctc. — ' i Joan. i, lo.
- -,ii„;, .) . . .:) iyii:-:n;i ijciiv feMr;; miijfitîiy oicffrio?-'., ;!i!;:J''
-iof! 5Jjdij-';.lu/ J'j ci'((!!i!-'r(; (ii;ij(X!rr:iif :;;;;«•) ;,iiiff>i!: ..vj'

,
4^ .1 ; S. ALGU5T1M EPISCOPI •• '•!
. CAPUT XIV.
Hominem quomodo sanarit Dei Sapientia.
XIII. SiciT autem curatiovia est ad sanitatem, sicista

curatio peccatorcs sanandos reficiendosque susccpit. Et
quemadmodum medici cnm aliigant vidiiera, non incom-
posite, sod apte id liuiunl, iit vinculi iitilitatem qu?edam
pulchritudo etiam consequatur : sic medicina Sapientiae
pcrliominissusccptionem nostris accommodata viilne- est
ribus, de quibusdam conlrariis curan^tt de quibusdam

similibus. Sicut etiam ille, (pii mcde^^palncft corporis
adhibet qufcdam contraria, sicut frigidUffi calido, vel hu-
midum sicco, vel si quid aliud hiijusmodi; adhibet etiam
qu:edam similia siciit linteolum vel rotundo vulneri ro-
,
tundum. vel oblongum oblongo, ligaturamque ipsam non

eanulem memljris omnibus, sed similem similijjus eoap-
tat ; sic Sapientia Dei homincm curans, se ipsam exliibuit
ad sanandum, ipsa medicus, ipsa medicina. Quia ergo per
superbiam homo lapsus est, humiJitatem adhil)uit ad sa-
nandum, Serpentis sa]iientia decepli sumus. Dei stultitia
liberamur. Quemadmodum autem illa Sapientia vocaba-
tur, erat autem stultitia contemnentiljus Deum ; sic ista
quse voeatur stidtitia, Sapientia estvincentibus chabohim.

Nos immortalitate male usi sumus, ut morcreuuir; Chris-
tus mortalitate bene usus est, ut viveremus. Corrupto
animo foeminae ingressus est morbus inlegro corpore fce- ;
miuBc processit salus. Ad eadem conlraria perlinet, quod

etiam exemplo virtulum ejus vilia nostra curanlur. Jam-
vero similia quasi liganieuta mcmbris et vulncribus nos-
,
DE nOCTRIXA CHKISTIANA, LIBER I. 429

tris adhibita, illa sunt, c|uod per fceminam deceptos per
foeminam natus, lionio homines, mortalis mortales, morte
mortuos liheravit. Multa quoque alia dihgentius consi-
derantibus cûos instifuti Speris peragendi necessitas noix
rapit, vel a contrariis , vel a sinulibus medicinaj chris-

tianse apparet instructio.
t\\\\\\\\\\\\\r\\\\\%\V^%yW\X\V\%V\\^\\^\.Wi\W^\\\\K\<\'%KV\\\\^\\\^\\\\\\\\\\.\\\y,%
,011)
CAPllT XV.
•I;
Resurrectione et ascensione Christi fulcili(r fides,

jdiHli^citatur iudicio.
XIV. JAMVER^wedita Domini a niortuis resurrectio et

in coelum ascensio, magna S}ie lukit fidem nostram.
Multum enim ostendit ([uam voluntarie pro noltis animam
posuerit qui eam sic habuit in potestate resuraere. Quanta
5
ergo ^fiducia spes credenUum c^^latur considerans ,
quantus quanta pro nondum crcdenK)US passus sil .? Cum

vero judex vivorum atque mortuorum expectatur e coelo,
magnum timorem incutit neghgentibus, ut se ad dihgen-
tiam convertant, cunique niagis l)ene agendo desiderent,
quam male agendo fbrmident. Quibus autem verbis dici,
aut qua cogitatione capi potest prsemium , ([uod ille in
fme daturus est,quando ad consolationem hujus itineris
de Spiritu suo tantum dedit quo in adversis vitfe luijus
,
fiduciani charitatcmque tantam ejus,quem nondum vide-

mus, habeamus, etdona unicuicjue propria ad instructio-
nem Ecclesisc su.t ut id quod ostendit cssc facieiKkun
,
non sokim sine inurnuire, sed etiam cum delectatione

faciamus?
i4Sp H S. AUGVSTINI EPISCOPI
r..:...;Jiei.-.r:,:,r,.CAPUT*XVI. '
JEcclesia Christi corpus et conjux mediciiialibus

molestiis ab ipso piirgatur.
XV. EsT enim Ecclesia corpus ejus, sicut apostolica

doctrina commendat, qu;e eliam conjux ejus dicitur'.
Corpus ergo suum multis membris diversa otlicia gerenti-
bus'^, nqdo unitatis et charitatis tan(]uam sanitatis astrin-
git. Exercet auteni hoc tempore et purgat medicinalibus

quibusdam erutam de I^Bscculo, in neter-
molestiis, ut
num sibi copulet conjugem EcclesHil non habentem
maculam aut rugam, aut aliquid hujusmodi.
#VPljT XVll.
•
Cliristus donando peccata viam apcruil ad patriam.
XII. Ponno quoniam in via sumus, nec via ista locorum

est, sed afFectuum, quam intereludebat, quasisepta c|u;v-
dam spino.sa, praeteritorum malitia peccatorum, c[uid li-
l)eralius et misericordius facere potuit, qui se ipsum nobis,

cjua rediremus, substernere voluit, nisi ut omnia donaret
cleccata conversis, et graviter lixa interdicta reditus nos-
tri pro nobis crucifixus evelleret ?
•.
rii Kph. T, 23. — ' Roin. xii, 4-
,,
DE nOCTUINA CHTIISTIANA, LIBER r. 431
Vt'^^ VVV-VVVWVWt^XTVk WW VW^VWWWt WWXVWWWAVW WVl wvt wwww vw w vw w
^ .:./:. '.
.. .
.:'.''. rnrMuii . in''.-r.:':\
...'.rn;. .... ™: CAPUT XYIIl. „,,-,::. :l ,,r u

. / .'.rMCp
ClcH'Cs traditcc Ecclesiw.
XVII. Has igitur claves dedit Ecclesise sune, ut quae

solveret in lerra , soluta essent in ecelo; et qu?e ligaret iii
terra, ligata essent et in coelo' : scilicet ut quisquis in Eccle-

sia ejus dimitti sihi peccata non crederet, non ei dimitte-
rentur; quisqnis auteni crederet, seque ab his corrcctus
averteret, inejusdem Ecclesife gremio constitutus, eadem
fide atque correctione sanaretur. Quisquis enini non cre-
dit dimitti sii)i posse peccata , fit deterior desperando
quasi niliil illi melius quam malum essc remaneat, ubi de
fructu suse conversionis infidus est.
'V%lW'VW\'VWl'WWVVWVWVW/WVVWWWA'VWWW'VWV'WWWV'\WWWV\VV\VWWW^\VV
CAPUT XIX.
Corporis et animi mors atque resurrectio.
XVIII. Jamvero sicut animi qurcdam moijg est vitne

prioris morumque relictio ,
qure fit poenitendo ; sic etiam
mors est animalionis pristinre resohitio et quo-
corporis :
modo animus post poenitentiam, ((ua priores mores per-

ditos interemit , reformatur iu mehus ; sic etiam corpus
postistam mortem, quam vinculo peccati omnes debemus
credendum et sperandum est resiu-reclionis tempore in
melius commutari , ut non carn ot sanguis regnum Dei
' M.iHli. XVI, ir).
.>''-\ .'0|!; i; '• " :
i' -'i"'' '
i''i '' •.'•' , .
r
432 S. AUr.CSTINI EPISCOPI
possideant, quod fieri non potcst •, sed comiptihilt' hoc

indaatincomiplionem , et mortale hoc induat immorta-
litatem , nullam([ue faciens molestiam , fpiia nullam pa-
tieturindigentiam abcata perfectaque aniraa cum surama
quiete vcgctur.
'\VM\VM\VV%V\\*\W^V*'\\l*V\VV\\\VV\\\\l\\'\>M\\V^^VW\ WWWWWWVVW VVVVW
CAPUT XX ET XXr.
Qtii non acl vilani sed ad supplicia renascantur.
XIX. Cujiis autrm animus non moritur huic saeculo,

neque incipit configurari veritati in graviorem mortem ,
morte corporis traliitur neque ad commutalioncm coeles- ,
tis liabitudinis , sed ad luenda supphcia reviviscet Hoo :
itaquc fides Iiabet , atque ita se rem habere crcdendum

est , neque aninuim ncque corpus humanum omnimodum
,
intcritum pati ; sed impios resurgcre ad poenas insfstima-

biles ,
pios autcm ad vitam aetcrnam.
WW WWWW WW WWVWV WW WV V WWVWVWWW W W WV.WV WW VWVWW VVW vw\ vwv
CAPUT XXII.
Solo Deofruendian.
XX. In his igitur omnibus rcbus illae tantum sunt quibus

Iruendum cst quas aeternas atquc incommutabiles com-
,
memoravimus creteris autem utendum cst, ut ad illarum

;
periruitionem pervenirc possimus. Nos itaque qui fruimur

* I)ua li<-ec capita propter brevitateni connectimus. Secundum incipit ia
Tctoribiis cJili* aJ li;ec viiba ; Hoc ilaquo, etc.

riT nor.Tr.TW rnr.TîTrAN^ , i.ir.cTi r. 433
ot nliniur aliis rohus , rcs .iliiju.i' sumus. Magn.T onim
(|iifC(lani rcs csl liomo , iaclus ad imagincm et similittuli-
ncm Uci , non in (juantum morlali corpore incluclilur,
sccl infjuantnm b(!Stias rationalis aniiu.T honore pnrcellit.
Itacpie magna rpi.TStio est ulrum fVui seliominesdebeant,
aii iiti, anutrunupie '. Pr;ecc]iluiu cst enim nol)is ut dili-
gamus inviccm sed c|uaMi(nr ulrum propter se homo ab

:
homine diligendus sit, an ]iropter aliud. Si enim propter

se, liuimureo sipropteraliud ntimureo.Videtur antem
: ,
milii proptcr aliud diligendiis. Quod cuim proplcr se dili-
gejidum esl , in co conslituilur vita Jjcala^ cujus etiamsi

nondum res , tamen spes ejus nos hoc tempore consola-
tur. « Maledictus autem cjui spem suam ponit in liomine^. »
XXI. Scd nec sc ipso cjuisciuam Irui dcbet, si licjuido
advertas, cjnia nco se ijisum debet propter se ipsum dili-
gere, sed propter illnm cjuo fruendum cst.Tune est cjuippe
optimus homo , cum tota vita sua joergit ia ineommu-

tabilem vitam , et toto allectn inhreret illi : si autem se
jM-opter se diligit, non se refert ad Dcum, sed ad se ijisum
conversns, non ad incommutabile alicjuid convertitnr. Et

propterea jam cum defeetu alicjuo se fruitur; cjuia melior
est cum totns hieret alcjue consLringitur incommutabiJi
bono cjuam cum inde vcl ad sc ipsuin rclaxatur. Si ergo
,
te ipsnm non propter fe dcbes diligcrc, sed proptcr ilhnn

ubi dilectionis tune rectissimus finis est non succenseat ,
alius homo , si ctiam ipsum propter Deum di*is. llaeo

enim regida dilectionis dlvinitus constitnta est : « Dihges,
» inquil, proximum tuuin sicut te ipsnm : Deum vcro ex
1) toto corde el ex tota anima mente ^
et ex tota » ,
utomnes cogitationcs tuas ct oiuncm vilam ct oiunem

intellectum in illum conicras, a (juo hajjcs ea ij^sa, ([uae
• I Senl. disl. i, can. Cuni .Tntein. — ' h^r. \\u, 5. — ' Lcvif. \it. i8.
Doul. VI, 7. el .MaMli. x\n, 3;.
«
43'i S. AUGUSTINI EPISCOPI
confers. Cum aulem ait , « Toto corde , tota anima , tota
» mente, « nullam vilne nostr.Tp partem rclic|uit c[uae vacare
clebcat, et (]iiasilocum dare ut alia re velillVui, sed <juid-
quid aliud diligendum veneril iu animuni , illuc rapialur,
quo totus dilectionis impetus currit. Quisciuis ergo recte

proximum dilitîl hoc cum eo debet agere ut etiam ipse
, ,
tolo cordc, lota anima, lola mente diligat Deuni. Sic

enim cum diligcns tancjuam se ipsum , totam dileclionem
sui et illius rclc'rt in illani dileclionem Dci ,
quae nuUum
a se rivulum duci extra patitur , cujus derivatione mi-
nuatur.
CAPUT XXIII.
Ilotnini pm>cepto non opus cst, ut se et suuin corpu.i

diligat. — Prcwa sui dilectio.
XXII. NoN autemomnia, (juibusutendumest, diligenda

sunt, sed ea solacjuae aut nobiscum societate quadani
referuntur in Deum , sicuti est liomo vel Angelus •, aul

ad nos relata, beneficio Dei pcr nos indigent, sicuti est
corpus. Nam lUique Martyres non dilexerunt scelus pcr-
sccpuntium se, quo tamen usi sunt ad promerenclum
Deum'.ûm ergo quatuor sint diligenda, unum quod
ûpra nos cst , altcrum quod iios sumus , tcrtium quod
juxta nos est , cpiarlum cjuod inira nos est ; de secundo
et c|uarto nuUa praecepta danda erant. Ouantumlibetenim
homo cxcidat a vcritate , rcnianct illi dilectio sui ct clilec-
lio corporis sui. Fugax cnim animus ab incommutabili

lumine omnium regnatore id agit , ut ipse sibi regnet et
' 3 Sent. dist, xxvm. cap. Hie pofest.
DE DOCTRINA CHRISTIAK.i, LTBER I. 435
corpori suo : et ideo non potest nisi el se et corpiis suum
dUigere.
XXIII. Magnum autem aliquid adeptum se putat, sl
etiam sociis, id est aiils honiinibus dominari potuerit.

Inest enim vitioso animo id magis appetere , et sibi tan-
quam debitum vindicarc, quod uni proprie debeturDeo.
Talis autfm sui dilectio melius odium vocatur. Iniquum
est enira quia vult sibi servire quod infra se est , cura
,
ipse servire superiori nolit; rectissimeque dictum est,

« Qui dUigit iniquitalem, odit animam suam '. m Et ideo
fit infirmus auimus ct de morLali corpore cruciatur.
,
Necesse est enim ut iUud diligat et ejus corruptione prne- ,
gravetur. Immortalitas cnim et iucorruptio corporis de

sanitate animi existit; sanitas autcm animi est fnmissime
inhaerere potiori, hoc est incommutabUi Ueo. Cum vero
etiam eis qui sibi naturaliter parcs suut, hoc est hominibus
dominari afFectat intolerabilis omnino superbia est,
,
AV^-WVWWVIW^WVW^ VV\WV\^ VV\% VWVVWVVVWVVV^^ WVVVAV WMVWVWW VVVVVV%V VW'
CAPIJT XXIV.
Nemo carnem suam odit , nequidem illi qui in eam

insurgunt.
XXIV. Nemo ergo so odit. Et hinc quidem nuUa cum

aliqua secta quaestio fuit. Sed neque corpus suum quis-
quam odit verum est enim quod ait Apostokis « Nemo
: :
» unquam carnem suam odio habuit^. n Et quod non-
nuUi dicunt malle se omnino esse sine corpore omnino

, ,
faliuntur non cnim corpus suum sed corruptiones cjus

: ,
et pondus oderunt. Non itaquc nuUum corpus , sed in-

> Psal. X, I,at. 6. — » Eplies. iii, 29.
28.
436 ^ s. ArcrsTiM r.piscftpi ' i
corrupliim ct cclerrimum corpus voluiU habere : scd

piilant inilliimcorpus csse si talefueril ,
quia tale alitjuid
esse animam pulant. Quod aiitem contineiilia quadam et
laboribus quasi perscqui videntur corpora sua, qui hoc
recte laciunt, non id agunt ut non habcant corpus, sed
ut habeant subjugatum et paratum ad opcra neccssaria.
Libidines enim male utentes corpore, idest consuetudines
et inclinationes animae ad fruendum inferioribus ; per
ipsius corporis laboriosam ([uamdain miiitiam extinguere
aHectanl. Nam non sc interimtint, sed curam succ vaie-
tudinis gerunt.
XXV. Qui autem perverse id agunt ,
quasi naturaliter
inimieo suo corpori bellum ingerunt. In quo fallit eos
quodJcgunt, « Caro concupiscit adversus spii'itum , ct
» spiritus adversus carnem lisec enim sibi invicem ad- :
» versantur'. » Dielum est enim lioe propler indomitam

carnalem consueludinem adversus quam spiritus concu-
,
piscit, non ul interimat eorpus sed ut concupiscentia ,
cjus, jd est eonsuetudiue mala edomita faciat spirilui ,
subjugatum, quod naluralis ordo desiderat. Quia enim

hoc erit post resurrectionem ut corpus omnimodo cum ,
quiete summa spiritui subditum immortaliter vigeat hoc ,
etiam in hac vita meditandum est utconsuetudo carnalis ,
muteturiumelius, necinordinatis moril)us resistat spiritui.
Quod donec fiat , caro concupiscit adversus spiritum , et

spiritus adversus non per odium resistente spi-
carnem :
ritu, sed per principatum; quia magis quod diligit vult

subditura esse meliori nec per odium resistente carne,
:
sed per consuetudinis vinculum quod a parentum elmn ,
propagine inveteratum naturae lege inolevit. Id ergo agit

spiritus in domanda carne , ut solvat malae consuetudinis
quasi pacta perversa, et fiat pas oonsuetudinis botiap.
' C.al. V, I-.

. ,:,
,
Uli UOdlllAA CmUbilA.NA , LlliEll I. i.S?
Tameu nec isti qiii fiilsa opinionc clepravali eorpora sua

tlelestantur ,
parati essent unum oculum vel sine sei)s,ii
doloris amitlere, etiamsi in altero tantus cernendi scnsus

remaneret ,
quanlus erat in duol)Us , nisi alicjua res
quac praeponenda esset, urgeret. Isto atque hujusmodi
documcnto satis ostenditur eis, qui sine pertinacia verum
requirunt, quam certa sententia sit Apostoli ubi ait ,
n Nemo enim unquam carncm suam odio hahuit. » Ad-

didit etiani : « Sed nutrit etfovet eani, sicut Christus Ec-
») clesiam '. »
«
CAPUT X\\
Etii (iliquid anipliiis diligitur quam corpus , nun
fd ;' ,; turnen corpus odio habetur.
^XVI. MoDus ergo dihgendi prrecipiendus est homini

id est quomodo se dihgat ut prosit sihi. Quin autem se
diJigat etprodesse sibi vehl, dubilare demenlis est. Tnc-
cipiendum etiam quomodo corpus suum dihgat ut oi ,
ordinate prudenterque consuLat. Nam cpiod dihgat etiam

corpus suum , idque salvum habere atque integrum veht
;e(jue manifestum est. Ahquid itaque amphus diligere ah-
quis potestquam salutem at(|ue integritatem corporissui.
Nam muUi et dolores et amissiones nonnuHorum mem-
brorum vohmlarias suscepisse inveniuntur, sed ut aha ,
cjuee amphus diligebant, consequerentur. Non ergo prop-

terea cjuisquam dicendus est non dihgere salutem at(|ue
incolumitatem corporis sui, quia plus aliquid chligit. Nam
et avarus quamvis pecuaiam diligal , taraeu cmit sibi
43S S. AUGUSTIM EPiscon
panera ; quod cum facit , dat pecuniam quam multum
dUigit et augere desiderat; sed quia pluris scstimat salu-
tem corporis sui , ([u.x illo pane Supervacaneum
lulcitur.
cst diutius dc re manifestissima disputare quod tamen ,
plerumque nos faccre cogit error impiorum.
'
CAPUT XXVI.
Prcccepluin de Deo et proximo , iino et de se ipso
diUgendo datum est.
XXVII. Ergo quoniam non opus est ut sc

prrecepto .
quisque et corpus suuni diJigat id est quoniam id quod,
sumus , et id quod infra nos est_, ad nos tamen pertinet,

inconcussa naturse lege diligimus ,
quse in bestias etiam
]M'omulgata cst ,
(nam et bestiae se atquc corpora sua di-
ligunt ;
) restabat ut et de illo quod supra nos est, et de illo
quod juxta nos est ,
praecepta sumeremus. « Diliges , in-
» (juit , Dominum Deuni tuum ex loto corde tuo , et cx
)) tota anima tua mente tua, et diliges proximiun
, ct tota
» tuum tanqnam teipsum. In his duobus prneceptis tota
» Lex pcndet et Prophetse '. » Finis itaque prpecepti est
dilectio ct ca gcmina id est Dci et proximi. Quod si te

, ,
totum intclligas id est auimum et corpus tuum et pro-

, ,
ximum totum , id cst animum et coi^pus ejus , ( homo

enim ex animo constnt et corpore) nullum rerum dih-
gendarum genus in his duobus pi-a^ccptis pnctermissum
est. Cum enim pr?ccurrat dilectio Dei ejusque dilec- ,
tionis modus pr.Tscriptus appareat, ita ut cnctcra in illum

confluant , de dilectione tua nihil dictum videtur : sed
' Mdttli. xxu, 57-40.

DE UOCTllISA CliraSTlA>A, LIIIER I. 439
cum dictimi est , « Diligcs proximum tuum tanquam
)) te ipsum, » simul et lui abs te dilectio noii prsetermissa
est.
«V^VMdf^/WM wwwv^^^wt wvt \v\vwv% vtw % wt wv% vv w vwt vw^ ww vw^ vwv vwt w
CAPUT XXVlf.
Orclo dilectionis.
XXVIII. Ille autcm juslc ct sancte vivit, (jui rcrum

integer a^stimator cst : ipsc cst autcm qui ordinatam di-
lectionem liabet, ne aut diligat quod non est diligendum,
aut non diligat t|uod cst diligendum, aiit amplius diligat
quod minus cst diJigcndum, aut nequc diligat quod vcl
minus vel amplius diligendum est, aut minus vel amplius
quod jequc diJigcndum est. Omnis peccator in quanlum
pcccator cst, non cst diligendus et omnishomoinquan- -,
tum homo csl, diligcndus cst proptcr Deum, Dcus vero

propter se ipsum. Etsi Deus omni homine amplius dili-
gcndus cst, ampliiis cjuisque dcbct Dcum dibgcre ([uam
se ipsum. Item amphus ahus honio dihgcndus est c[uam
corpus nostrum : quia propter Deum omnia isla dihgenda
sunt, et potest nobiscum ahus homo Deo pcrlrui, quod
non potest corpus 5 cûia corpus pcr animam vivit qua
fruimur Deo.
,0:.'.i '1 .
.
' i!iL. ..'" , . .-.
ii ^:'?'' . I i'j.: -- :>.:; ...... -•
-u:,*;j J ':_.:: -:....' : ..- .

.- :- . ..
;
CAPIT XWIII.
Ciii siiccurrendum, qudiulo siiccurrere oinnibus vel
duvbus non possis.
XXIX. O.MNES autcni reiiuo cliligondi sunt ' : scd cum

oninibus prodcssc non possis, Iiis polissimum consulcn-
duni est, cpii pio locoium ct tcmpoium vel ([uarumlihct
rerum opportunitalibus constrictius tibi cjuasi quadam

sortc iunguntiu'. Sicut cnim si tibi al)undarot alicjuid,
cjuod ddiii oporlcret ci cpii non habcrct, ncc ckiobus dari
posset, si tihi occurrerent duo, cjuorum ncutcr alium vel
indigcntia, vel erga tc alic]ua neccssiludine supcrarcl
nihil justius faccres cjuam ut sorte lcgcrcs, cui dandum
esset cjuod dari utric|ue non posset : sic in hominibus, cjui-
hus omnihus consulerc ncqucas, pro sortc hahcndum est,
prout c[uis([uc tibi temporalitcr colligatius adhicrcrc po-

lucril.
, ; CAPUT XXIX.
Optandum et agenduni ut onines Deuni diligant.
XXX. O.MMI M auLcm ijiii nohiscum ihii jiossunt Deo,

partim cos ddigimus cjuos ijisi adjuvamus, partim eos a
cjuibus adjuvanuu', partim (juorum ct indigemus adjuto-
rio, et inchgenlia' subvcnimus ; iârlini tjuibu» ucc ipsi
' 3 Sciil. ditt. .M\, t.j|'. LuUcfliam.

Dli UOCTIUKA CHKISIIAÂ, Lliilili 1. 441
conteiimus commodi, ncc ab cis
alic[uid ut nobis confera-
tur attendimus. Vclle tamcn debemus, ut omnes nobis-
cum diligant Deum, et totum quod vel cos adjuvamus
vcl adjuvamur al) cis, ad unum illum iincm refcrcndum
est. Si cnini in theatris nequilia; (jui aliquem diligit his-
trioncm, et tanquam summo l)ono ejus

magno vel etiam
arle perfruitur, omncs diligit qui eum diligunt secum,
non propter illos, sed propler eum quem pariter diligunt-,
et quanto est in ejiis amore ferventior, tanlo agit quibus
potcst modis, ut a pluribus diligatur, et tanto pluribus
eum cupit ostendere ; et ([uem frigidiorem videt, excitat
eum (juantum potest laudibus illius ; si autem contrave-
nientem invencrit, odit in illo vehementcr odium dilecti
sui, et cjuibus modis valet, instat ut auferat quid nos in :
societate dilectionis Dei agere convenit, quo perfrui, beate

vivere cst 5 ct a quo habeut omnes tjui cum dihgunt ct ,
quod sunt, et quod euni diligunt, de quo nihil metuimus,

necui(juam possitcognitus(hspiicere; et([uise vult dihgi,
nou ut sibi ahquid, sed ut eis qui dihguut, cctcrnum
proemium conferatur, hoc ? Hinc cst ipse quem diligmit
enicitur, ut inimicos eliam nostros diligamus non enim :
cos timcmus, (juia nobis (juod diligimus auferre non pos-

sunt sed miscramur potius, cjuia tanto niagis no r ode-
;
runt, quanto ab illo quem dihgimus separati sunt. Ad

(jucm si convcrsi iuerint, et illum tancjuam Jjeatiticum
bonum, ct uos tauquam socios tanti boni nccesse est ut
diligant.
Ou [iii,:: li-i..:: . : . iv;..''ii : : ^ -

•..u'>i
,
-VV^WWWW* \\*\V\\% VVV'* \v\\ \v\\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ wwww w
CAPUT XXX.
Proximi nostri , omnes homines , et ipsi Angeli. —
Angeli quoque diligenUi ut proxi/ni nobis.
XXXI. OniTiR '

autem hoc ioco de Angeiis nounulk
i[utGstio. lllo cnini Irucntes, ctiam ipsi licati sunt, quo et
nos IVui clesideramus : cl quanlo in liac vita Iruimur vel
per speculum vel in ;enigmate, lanto nostram percgrina-
tionem et tolerabilius sustincmus, et ardentius fuiire cu-
pimus. Sed utrum ad illa duo pnoeepla etiam dilectio
pertineat Angciorum, non irrationaljililer quoeri potest.
Nam quod nullum hominum exceperit qui prsEcepit ut
pro\imuni diligamus, et ipsc in Evangeho Dominus os-
tendit, et Pauhis aposlohis. Namcjue ille cui duo ipsa
prnccepta protulerat, atquc in eis pendere totam Legem
Prophetasque dixerat , cum interrogaret eum dicens
i( Et c[uis est meus proxinnis^? m hominem ([uemdam
proposuit descendentem ab Jerusalcm iu Jericho, inei-
disse in latrones, et ab eis graviter vulneratnm, saucium
et semivivum esse derehctiun : cui proximum essc non
docuit, nisi qui crga illum rccreandum atque curantlum
misericors cxtitit, ita ut hoc c[ui interrogaverat, interro-
gatus ipse fateretur. Cui Dominus ait : « Vade, et lu fac
» simihtcr; » ut videlicet eum csse [iroximum intcUiga-
mus, cui vel exhibendum est ollicium misericordire, si
indiget, vel exhibendum esset, si indigcret. Ex quo est
jam conse([ucns, ut cliam illc a quo nobis hoc vicissim
exhibendum cst, proximus sit nostcr. Proi.imi cnim no-
' 3 Senl. dist, xxvm. cip. Oiitui'. — • = Luc, ,\, 2j.
;
DE DocrraKA chuistiana, lieeu i. 443

men ad aliquid cst, nec quisquam essc proximus nisipro-
ximo potest. NuUum autem exceptum esse cui misericor-
dite denegetur otliciura, quis non videat ? quando usque

ad inimicos etiani porrectum est eodem Domino dicente :
(( Diligitc inimicos vcslros , Jjenefacite iis qui oderunt

« vos '. »
-.
XXXII. Ita ([uoque Paulus apostolus docet, cum dicit
« Nani Non adulterabis Non homicidium facies Non
:
;
•,
» furaberis Non concupisces, ct si quod est aliud nianda-

;
» tum, in hoc sermone recapituhitur Diliges proximum :
)) tuum tanquam te ipsum. Dilcclio proximi makim non

» operatur ^. » Quisquis ergo arl^tratur non de omni
homine Aposlolum prfecepisse, cogitur fateri quod absur-
dissinunn et scelcratissimum cst, fuisse visum Apostolo,
non esse pcccatum si quis aut non Clu-istiani, aut inimici
adidteravcrit uxorem, aut cjus rem aut eum occiderit,

concupieritquod si dementis est dicere, manifcstum est
:
omncm hominem proximum esse deputandum, c(uia erga

nemincm opcrandum est malum.
XXXIII. Jamvero si vcl cui prpebendum cst, vel a
quo nobis pi-aebendum est oHicium misericordia?, rccte
proximus dicitur manifestum est hoc pracccpto ([uo jube- ;
mur dihgere proximnm, ctiam sanctos Angelos contincri,

a quibus tanta nobis misericordisc impenduntur oflicia,
quanta midlis divinarum Scripturarum locis animadver-
terc facile est. Ex ([uo et i[5se Deus ct Dominus noster proxi-
mum se nostrum dici vohiit ^. Nam et sc ipsum significat
Dominus Jesus Christus opitulatum esse scmivivo jacenti
in via afliclo et rchcto a latrouiljus. Et Prophcta in orationc
ait, (( Sicut [^roxinuun, sicutfratrcmnostrum, itacompia-

)) cebam ^. » Scd ([uoniam excellentior ac supra nostram
naluram estdivina substantia, pr£Eceptum ([uo diligamus
' Matth. V, 44 — ' R«ii'' xw'> 9) 10 — ^ L"t- ^, 36,— 4 Psal. wiiv, i4'
•lii b. AlOtSTlM EMSCOl-l
Deuni, a proximi dileclionc dislinclum csl. llle enim no-

bis praebet misericordiam propler suam Iwnitatem, nos
autom nobis in\ icem proptcr iliius : id cst ille nostri mise-
rctur ul sc pcrfruanmr, nos vero inviccm nostri misere-
mur ut illo jxTfruamur.
* V** WX-^VW» \\\«\\\^\\Vt \VW V\t\ WWW»-» \W\ VV%\ VV*V \ VVWW» \\\V W\V*\M WWH
i' ! CAPUT XXXI.

Detjs nobts rion fruitai\ sed utltur.
XXXIV. QvAPROPTEn adhuc ambiguum esse videlur,

tum dicinnis ca re nos pcrfrui, quam diligimus propter
se ipsam, et ea renobis fruendum essetantum, quaetlici-
mur beati, csetcris vero ulcudum. DiJigit enim nos Deus,
et mullum nobis dilectionem cjus erga nos divina Scrip-
tura commcndat : quomodo ergo ddigit ? ut nobis utatur,
an ut fruatur? Sed bono nostro, quod si fruitur, eget
nemo sanus dixerit. Omne cnim bonum nostrum vel ipse,
vcl ab ipso cst cui autem obscurum vcl dubium est, non
;
egore hiccm rcrum liarum ftitore quas ipsa illustraverit?

Dicit eliam apcrtissime Propheta , « Dixi Domino : Deus
)) meus es tii , (|uoniam ])onorum meorum non cges '. »
Non ergo fruilur nobis, sed utitur. Nam si iicfpie fruitur

neque utilur , non invenio qucmadmodum diligat.
'Ps;,!. XV, 1. '
1 fif
;
PE nocTHiNA ciinisTi^xA, Llp.r.r. r. AA!'>
%WI \V\^ \\<\\ WW-WWWWWiiWl^W^VVWi^WW \\\\\ \\W W\\ W\\\\\\\V'\\\>\ W WW\\«
V CAPUT XXXI I.
Deus liomine quomndo utaUiv.
XXXV. Sed neque sic utitnr ut nos nain nos res cfui- ' :
Inis utimur ad id referimus, ut Dei bonitalcperCniamur
Dcus vcro ad suam bonitatem usum nostrum rctert. Quia

cnim bonus est , sumus et in (|uantum sumus, boni su-
;
mus. Porro autem quia etiam justus cst non impune ,
sumus mali et in quantum malisumus, in tantum ctiam

:
minus sumus. Illc cnim summe ac primitus est, qui om-

nino incommutabilis csl, et qui plenissime dicere potuit,
« Ego sum qui sum : ct , Dices cis : Qui cst , misit me
» ad vos^ . >iUt c.ttera qure sunt, ct nisi ab illo cssc noii
possint, et in tantum bona sint, in quantum acceperunt
quo nobis utitur,
ut sint. Illc igitur usus qui diciturDci,
non ad ejus sed ad noslram utilitatcm refertur, ad ejus
,
autcm tantummodo bonitatem. Cujus autcm nos misere-

mur, et cui consulimus, ad ejus quidcm utilitatcm id
facimus, camque intuemur scd nescio quomodo ctiam :
^
nostra fit consequens , cum cam misericordiam quain
impendimus egenti, sine mercede non relinquit Deus.
Haec autem nierces summa est ut ipso perfruamur, ct
omnes qui co fruimur nobis etiam invicem in ipso per-
,
fruamur.
• Sont. dist. I. Mp. Scd cum. — = Ewd. m, l^.

'
i
CAPUT XXXIII.
Quomodo homine frui com>eniat.
XXXVI. Nam si in nobis id facimus, remanemus in

via, et spem beatitudinis nostra in homine vel in Angelo
coilocamus. Quod et homo superbus et angehis superbus
arrogant sibi , atque in se aliorum spem gaudcnt consti-
/ tui. Sanctus autem honio et sanctus Angclusetiam fessos
. nos atque in se acquiescere et rcmanerc cupientcs , refi-
ciuntpotius,auteosuirtptuqucmpropternos, autilloctiam
quem propter se acceperunt , acceperunt tamcn ; atquc
ita refectos in illum ire conipellunt ,
qno fruentes pariter
beati sumus. Nam et Apostolus clamat , « Numquid Pau-
» lus crucifixus est pro vobis , aut in nominc Pauli bap-
)) tizati estis', » ct, « Neque qui plantat cst aUquid, ncque
« qui rigat, sed qui incremcnlum dat Dens ^. » Et Angelus
hominem se adorantem monet , ut potius illum adoret*.
sub fjuo ci Domino etiam ipse conservus est.
XXXVII. Cum autcm homino in Deo frueris * Deo ,
potius quam homini! frueris. Illo cnim frucris, quo effi-

ceris beatus et ad eum te pervenisse Inetaberis in quo
; ,
spem ponis ut venias. Inde ad Philemonem Pauhis, « Ita
» frater, inquit, ego te fruarinDomino. » Quod si non

addidisset : « In Domino , » et « Te fruar » tantura
dixisset , in co constituisset spem beatitudinis suae.
Quancpiam eliam vicinissime dicitur frui cum delecta- ,
Cum cnim adest quod diligitur, etiam dclecta-

tione uti.
« Cor. I, t3. — > Apoc. XIX, 10, — ' I Sent. dist, i. cap. Cum aulcm.
— 4 Vhilcnt. V, 20.
DE DOCTUINA CHHISTIANA, LIBEn I. 447
lioncm SGCum nccesse cst gcrat : per qiiara si transieris ,
camqiie ad illud ul)i pcrmancndum est , rctuleris , utcris

ca, cl abusivc, non propric; diccris liui. Si vero inhffiseris
atque permanseris, fincm in ca ponens laetitiae tuae, tunc
vere ct proprie frui dicendus cs quod non facicndum cst
:
nisi in illa Trinitate, id cst summoetincommutabilibono.
CAPU T XXXIV.
^
Prima ad Deinn via , Christus.
XXXVIII. ViDE quemadmodum cum ipsa Vcritas, et

Verbum pcr quod facta sunt omnia, caro factum essct, ut
habitarct in nobis , tanicn ait Apostohis Et si novera-
: «
» nius Christumsccundum carnem , sed jam non novi-

» mus IUequippequinon sohim pervenientibuspos-
'
».
sessionem, sed etiam viam pniebcre se vohiit vcnientibus

ad principium viarum vohiit carnem assumere. Unde est
,
etiam illud « Dominus creavit me in principio viarum

:
. »suarum^5 » ut inde inciperent, qui vcllentvenire. Apos-

tolus igitur quamvis adhuc ambularet in via et ad pal-,
niam supernne vocationis sec[ueretur vocanlem Deum, ta-

men ea quoe retro sunt oblivisccns, ct in ca quae ante
sunt extentus ' jam principium viarum trausierat , hoc est
eo non indigebat,- a (juo tamcn aggredieudum et exor-

diendum omnibus, qui ad veritatem pervenire, et
iter est
et in vita seterna permancre desiderant. Sicenim ait. «Ego

» sum via et veritas ct vita ^ » hoc est, per me vcnitur ,
ad mc pervenitur iu nie pcrmanctur. Cum enim adipsum

,
pervenitur, ctiam ad Patrem pervenitur; quia per sequa-
' 2 Cor. V, i6, — 3 Prov. viii, 22, — ' Pbilii). lii, i3.— ' Joan. xiv, C>.
%
•'
4AB s. Arr.TsTiM rpisropi
lem i]le cui csl rcfiu.alis .ngnosciliir ; viiicicnlo cl lanqu.im

aggliUin.into nos Spiritu s.incto, (|uo in sumnio attiuciu-
comniutaliili l)Ono pcrmanoie possimus : E\ quo intelligi-
tur (piam nuUa rcs in via tenere nos debcat , rpiando nec
ipsc Dominus, inriuantum vianostra csse digiialuscst, tc-
ncro nos volucrit , sed transire ; ne rcbus lcmpor.alibns ,
(piamvis al) illo pro salute nostra susceplis et geslis , life-
reamus iufirmilcr, scd pcr cas potius curramus alacriter,
ut ad cum ipsum, ([ui uoslram n;ituram a tcmporalibus

libcr.ivil, ct collocavil ad dexteramPatriSj provchi ali(ue
pcrvclii meri'amur.
,
• : f, I
.
;
"
"'
,;
CAPUT XXXV.
Scriptime plenitiido finisque amor Dei et proximi.
XXXIX. Omnu-m igitur qufe dicta sunt , ex quo de

rcbus tractamus, h.TC summa cst, ut intcllig.atur Lcgiset
omnium diviuarum Scripturarum plenitudo et fniis esse
dilectio rei ([ua frucudumnobiscum ca re est , ct rci cju.-c
non opus
fruipotest; quia ut se quisque diligat, pr.Tccpto
cst '. Hoc ergo ut nossemus atque possemus, lacta est
tota pro salute nostra per divinam providentiam dispen-
satio temporalis qua debemus uti nou quasi mansoria
,
,
([uadam dilectionc alque (lclectatione, scil Iransitoria po-

tius,tanquam vi.Te, tanquam vehiculorum vel aliorum
quorumhbet iuslrumentorum aut si ([uid congrucutius ,
dici polcst? ut ea quibus ferimur, proptcr illud ad ((uod

ferimur diligamus.
Bom. !(m\ io.
*
nK nocTTHM riiniSTHXA , i.TRrn i. 449
"; t.< :. r > ^
- i
'i^ CAPIT XXXVI ET XXXVmi- '
- • '
InterpretaltoScripturcv, licet vitiosa, ?inn est rticndax

nec perniciose fdlla.f, si modo ntilis sit a^dificandcc
'
charitati. — Cvrrigetidus tamen interpres qni sic
fallitur. ':
7
'
XL. QvisqvK igitnr Scriptnras divinas vel quamlibpt

carum partem intellexisse sijji videtnr, ita ul eo inlellectn
non?edificetistam geminamcharitatemDei et proximi, non-
dnm intellexit. Qnisqnis vero talem inde sententiam
dnxerit, ut hnic tcdineanda^charitatisitntilis , nec tamen
hoc dixerit, qnod ille qnem legit eo loco sensisse proba-
Ijitur, non perniciose fanitur, nec omnino mentitur. Inest
quippe inmcntientc voluntas falsadicendi : el ideo mnltos
inveninms, quimentiri vehnt ; ([ui autem falh , neminem.
Cum hoc sciens homo faciat, iUud ncsciens patia-
igitur
tar, satis in ima eademr[ue re apparet ilhim, c(ui falhtnr,
eo qui mentitur csse mehorem quandoc[uidem pati me- :
hus est iniquitatem, qnam facere omnis autem,: qui men-

titur, iniquitatcm facit; et si cuiquam videtur utile ali-
cjnando esse mendacium, potest videri utilem aliquando

esse iniquitatem. Xemoenimmentiens, in co quod men-
titur, servat fidem : nam hoc nticjue vult, nt cui menlitnr
fidem sibi haljcat, quam tamen ei mentiendo non servat:
omnis autem fidei violator, iniquus est. Aut igitur ini-
quitas alicpiando ntilis est, quod fieri non potest ; aut men-
daciinn semper inutile est.
' H.TC duo caiiil.T colligimlur propter similitudlnem argumeiiti. In vcUrilius
fditis incipit vxxvii ad : .\sscrcndo cnim, eli'.
f.xi. 29
,
450 S. ALGUSTINI El-ISCOPI ;.,
XLI. Sed quisquis iu Scripluris aliud sentit quam illc

qui scripsit, illis non menticntiiius fallilur sed tamen :
,
ut diccrc ctcpcram , si ca sentcntia fallitiir, (jua .ledificct
charitatem, qu?efinis prsecepticst', itafallitur, ac si quis-

(juam crrorc dcscrcns viam , eo tamen per agrum pcrgat
((uo etiam via illa jierducit. Corrigendus est tamcn et quam
sit utilius viam non dcsercre , dcmonstrandum cst , ne
consuetudinedeyiandi ctiam in transversum aut perversum
irc cogatnr. Assercndo cnini tcmcrc (piod illc non scnsit,
qucm lcgit, plcrumquciiicurrit in alia, (jua' illi scnlcntiae
contexere ne(|ueat : qute si vera et certa esse consentil illud .
verum essc quod senserat sitquc iu eo ncscio

noii possit , ,
quomodo, utamaudo scntcntiamsuam, Scriptune incipiat

otlcnsior essc quam sibi. Quod malum si scrperc siverit,
evertetur ex co. a Per fidem eiiim ambulamus, non pcr
)> s]iccicin- ; )) lityjjabit autem fidcs, si divinarum Scrip-
lurarum vacillat auctoritas : porro fidc litubantc, cbaritas
etiam ipsa lauguescit. Nam si a fide quiscjue ceciderit , a
cliaritatcctiam neccssecstcadat : non enim potcst ddigere
quod esse noa credit : porro si et crccbt ct diligit, bcne
agcndo et prfeceptis morum bouorumobtcmpcrando clli-
cit , ut etiam speret se ad id quod diligit esse ventuium.

Itaque tria kccsunt, quibus ct scicutia onuiis et pro-
phelia mililat, fidcs, spcs, charitas.
• 1 Tim. I, 51 — '2 Cor. t, 7.
:ti .'ii.Dfaif, I
.
1-
,
DE DOCTUIJVA CHRlSTXA^VAj LfBEK i. 451
«.'ilj;ni;;:iji:T<.' t;:1 rni^vi.^ ,-i"l;; :

;î.,c;. CAPIIT XXXVIII. r-.u rT..fH.,n-<
-ffi;l' Cliaritas perpetuo manet. lu:
XLII. Sed fidei succedit species, quam videbimus; et

spei succedit beatiludo ipsa, ad quam perventuri suraus ;
charitas autem etiam istis decedentibus augebitur potius.

3ienim credendo dibgimusquod nondumvidemus,quanto
magis cum videre ccrperimus? ct si sperando ddigimus
quo nonduni pervenimus ,
quanlo magis cum perveneri-
mus? Inter temporalia ([uipjie atque aeterna lioc interest
quod tcmporalc aliquid pbis dibgilur antequamhabeatur,
vilescitautem cum advenerit non enim satiat animam ;
cui vera est et certa sedes reternitas aelernum autem ar- :
tlentiusddigituradcptura ,
quam desideratum
nullienim :
desideranti concccblur phis de iUo c-xistimare quara se

liabet, ut ei vUescat cura minus invenerit sed quantuni ;
quisque veniens existimare potuerit, plus pecVenieas

inventurus est, ,,:,,,,
... ,,|.,..|.ii!.l !r-,.ii^ '',i'\'\fO !:;: >! .'i i) ;
p! .• ;;!'j> r\>i I >r; (i-||:ii;;
i.i.;;.^.; .;.
•:•'> "H ,> . ; ;;:.;;•;
-P-ijY •',
CAPUT XXXIX.^^ .'-^^ «r>,;.- ...iii,
!;) !iiw:;j borjij bi ii.; , i;;i;i'' •11' ; • qî "'.>jf;;<c!q liyiMiji.o"»
Scripturis non indiget homo Jide , spe et charitate

' •
'
-'-• ; ; instructus. '.
XLIII. HoMo itacpie fide, spe et charitate subnixus,

eaque inconcusse retinens , non indiget Scripturis nisi ad
alios instrucndos. Itaque multi per hsec tria etiam in soh-
20.
,
4i9 s. Arr.rsTiNr KPisrfiri
Uulinc siiu^ coclicibus vivniit. Undc in illis arbilror jam

iiiiplelum esse quod dictuni est V « Sive piopheliae evacua-
» l)untnr, sivelingu.Tcccssabuntsivescicnlia cvacual)itur'.»
Quiiuis tamcnc[uasi machinis tanta iidei, spci et charitatis
in eis surrcxit instructio , ut perfectura aliquid tenentes

ea cjuae suntcx partenon qu.rrant: perfcctumjfeanejtjuan-
tum in hac vita potcst; nam in comparalione futurse vitae
^ nuJlius justi ct sanctiest vita ista pcrfccta. Ideo « Manent,

» inquit, fides, spes, eharitas, tria haec : major atitem horum
» est charitas^: » quiaetcum quisque adfleterna pcrvcnerit
duobus istis decedentibus. charitas aUctior et certior per-
manebit; oi.ii':i .c;-! i-; :..> .«!j;iK,;
/i'fJfiO"d,;;!ic!i(jpfi}rH; •!j'Jiîi;ij ;
, iaDiahiil U:\h\y CAPUT XL.

-'i; ii;-j]i- • "
>''"'' t^"
Qualem lectorem Scriptura postulet.
•j.: .'n;,)j]i .''fj:r!; ;'>-,; .
. •!;
XLIV. QtAPRopTERCumcpusquecognoverit finemprre-

cepti esse charitatem , de cordc puro et conscicntia bona
et fide non ficta, omnem intellcctum divinarum Scriptu-
rarum ad ista tria relaturus ad tractationcm illomm li- ,
brorum securus accedat.Cum enim diceret, « Charitas » ,
addidit « De corde puro » ut nihil ahud quam id quod

, •,
diligendum est, diligatur. '« Conscientiam vero bonam »
conjunxit proptcr spem : illc enim se ad id quod credit et

diligit perventurum esse desperat , cui malae conscientiae
scrupulus inest. Tertio, « Etfide, inquit, non ficta'.» Si
enim fidcs nostra mendacio caruerit, tunc et non diligimus

c|uodnon cst diligendum, et recte vivendoid speramus ,
ul nullo modo spet nostra fallatur. Propterea de rebus
J(I C/ir, 1111. S, — ' rtii.l, I.'?. — ' I Tim. i, .'i.

UE UOCTRIjVA CHUISTlAÂ, LlSER 1. 463
c-ontinentibus lidem ,
qiiantuni pio tenipore satis essc ar-
bitratus sum dicerevolui, quia
, inaliis voluminibus, sive
pcr alios, sivc pcr nos mulla jam dicla sunl. Modus itaque
sit iste lii)ri hujus. Crclcra dc signis ,
quanfum Dominus
dederit, disscremus.
i<Unt
irs .
'
i54 d. A.tc:tsriAi lpiscofi ' i
"fiii ,-.
LIBER II.
JaM DB SlGIlia VERBISQCE SCMPTCRB 6ACR/E SERMOStM IXSTITtlT ArCCSTWtS,

OSTF.NDITOIE IlrJlS CF.r.MANCM SENSl M rLEKVJIOtT, IDEO >0S PERCIPI ,
QITIA
SICNA ILLA ACT IGNOTA SCST , ACT AMBICIA. OlAPROPTER Pr.OlATO IMPP.IMIS
DIVINORIM LIBRORCM CASOSE, DECLARARE PERCIT QIARCM POTISSIMCU LIXCCARCM
PKRITIA , OC.tSAMVE DISCIPLIS.K AC SClESTIi COSFERAXT Att ILLAM SICSORCM
ICNORASTIAM REMOVE-SDAM. Ulil DATA OCCASIONE DE P.EPCDIAXDIS SCPERSTITIOSIS
ARTIBCS ET DOCTRLMS STRICTIM , SED PROFCXDE DISPCTAT. QcEMADMODCM ETIAH
AXIMO COMPARATCS IS ESSE DEREAT, QCI OPERAM STCDIO SCRIPTCRARCM NAVA-
TCIUS SIT, DICLARAT SCIl INITRM £T AD IINEM LIBRI.
CAPUT 1.
Signum quid et quotuplex.
I. Quonum' de rebus cum scriberem , com-

praemisi
raonens ne quis in eis attenderet nisi quod sunt, non
etiamsi quid aliud pr.ieter se significanl ; vicissim de signis
dissCTens hoc dico, ne quisin eis attendatquod sunt, scd
potius quod signa sunt, id est, quod significant. Signum
est enim res praeter specieni, cjuam ingerit sensibus, aliud
aliquid ex se faciens in cogilationem venire : sicut vesti-
gio viso , transissc aninial cujus vesligium est, cogitamuS ;
et f umo viso , ignem subesse cognoscimus ; et voce ani-
mantis audita, afFectionem animi ejus advcrtimus ; et tuba

sonante, milites vel progredi se, vel regredi , el si c[uid
aliud pugna poslulat, oporterc novcrunt.

« Vidc D. Guillon, loin. xki, paj. 92-56.
, ,
DE DOCTRINA. CHRISTlAlVA , LIBER II. 455

11. Signoram igiUir alia siint naturalia, alia dnla. Na-
turalia sunt, qupe sine voluntale atijue ullo appelitu sig-
nilioandi ,
praeter se aliquid aliud ex se cognosci faciunt
sicuti est iVnnus significans igneni. Non enim volens signi-
licare id facit , scd rerum expertarum animadv<Msione et
notatione cognoscitur ignem subesse, etiamsi fumus solus
appareat. Sed ct vestigium transeuntis animantis ad hoc
genus pertinet : cl vnltus irati sen tristis a(5cclioneni animi
signilicat, etiam nulla ejiis vohuUale (jui auL iratus aut

trislis esl ; aut si cjnis alius molus animi vullu indice pro-
ditur, etiam noJjis non id agcnlibus ut prodalur. Scd dc
lioc toto gcnere nunc disscrcre non csl proposituni. Quo-
niam tamen incidit in partitionem noslram praetcriri ,
omnino non potuit, atque id hactenus notatuni esse sul-

fecerit.
IVW» WV\ WV^ VW^ WW WV* V\^-\WV\\*l* Vla^-VW^ VV« \V%t WWWW WM WM W\^^V\* VI
^'•''-^^'j •''^
CAPUT II.--"- - "'
'" ';
'
1 ;;f .((! I
..:. ,
. :
~
'h :
< '
De qtio signorum genere Jiic tractaiicJiini.
III. Data vero signa sunt, quse sibi t[ureque vivenlla
invicem dant ad demonslrandos, cjuantum possunt, motus

animisui, vel sensa , ant intellecta quaelibet. Nec ulla
causa est nobis significandi , id est signi clandi , nisi ad
depromendum et trajiciendum iii alterius animum id
Tjiiocl animo gerit is qui signum dat. Ilorum igilvu- signo-
rum trenus, (luantum ad homines allinet, consideraro
Titquc tractarc slaUumus-, tjuia ct signa divuutus tlaUi
quae in Scripturis sanctis coutinentur ,
pcr homincs nol)is
indicata sunt, qui ea conscripserunt. Habentetiam besti;e
(|afcdam inlcr se signa ,

quibus produnt appctitum animi
,
AM 6- ALoLSllM r.I'lSl.Ol'1
sui. Nam ft galliis gallinaceus , reperlo ciho, dat signuni

vocis galliii.'f ul accunat; et columbus gemilu columbam
vocat, Vfi ab ca vicissim vocatur^ ct nuilla liujiisnuHli
animailvcrti solenl. Qu;c ulium siciil vultus aut clolcntis
clamor sine significandi voluntate scquantur motum
animi, an vere ad signilicandum dcntur, alia ([usestio
est, et ad rcm ((u<t agitur uon ])crtinct : ([uam partem

a)j hoc opero tancj[uam uou ncccssariam rcmovemus.
.!:-r r-f:. il (• ;,;,; i,-; ,:'.<,- '' - i,,
.:U io !
:rf ; CAPUT 111.
raT-j->.' [ r '-'''î'''' imroO.^w.- ^ in ..
-•r I/iler jiigna principaUi/n ohlinenl verba.
IV. SiGNORCM igitur, quibusinter se hominessua sensa

conununicaut , ((usedam [lerlinent ad ocuioriim sensum
plcra(|ae ad auriuni ,
paucissima ad cfclcros seusus. Nam
cum iunuimus nou damus signum , nisi oculis ejus, quem
volumus per hoc signum voluntatis nostrscpartici[icm f"a-
ccre. Et f[uidam motu mauum jilcrac[uc signific.int et :
histrioncs omuiuiii mcuibronim motibus dant signa c[uoc-

dam scientibus , ct cum oculis eoruni quasi fabulantur :
et vesilla draconcs([ue mililarcs [xn- oculos iusiiuiant vo-

luntatcm ducum : ct sunt lucc onuiia quasi ([U.Tdam verba
visibilia. Ad aurcs autcm (\nx iiertincnt, ut dixi, plura
suut, in verbis maxime. Nara et tidja et libia et cithara
dant [)lerumquc non solum suavcm scd eliam signifi-
. ,
canlcm soniim. Scd Iktc omnia signa vcrbis comparata

paucissimasunt. Vcrba cnim [iiorsus intcr homines obti-
nucniut piincipatuin signific.iudi ((ii,Tcum(|uc animo con-
cijiiunlur , si ea c[uis([ue prodcrc vclit. Sam ct odoie
ungucjiti Dominus. ([uo pcrfusi suiit pcdcs ejus, signum
,
UE UOCallllVA CHKISXIAÂ, LIBEK II. 457

ali(|iio(l dedit' : ot sacramonlo corporis et saiiguinis sui
pr;pgustato, significavit quod voluit et cum mulier
:
tangendo fimbriam vestimenti ejus '^ salva facta cst , non-

niliil significat. Sed innumorabilis multitudo signorum ,
quibus suas cogitationos liominos oxorunl , iii vorbis

constituta esl. Nam illa signa omnia, quorumgenora bre-
viter attigi ,
potui vcrbis enunliarc ; verba vero illis signis
mdlo modo possera.
CAPllT IV.
Undelitteiw.
V. Seo ((uia vorborato aore slalim Iranseunt, ncc diu-

tius manent (juam sonanl, iustituta suntper lilteras signa
verborum. llu voces oculisostcnduntur, nonper se ipsas,

S(!d por signa (pi.Tdam sua. Ista igitur signa non jiotuorunt
communia omnibus gentibus^ poccato (piodam dis-
esse
scnsionis humana; cumadse (juisqueprincipatum rapit.
,
Cujus superbifE signum est crecta illa turris in ctclum '

ubi homincs impii non sohmi animos sod oliam vocos ,
dissonas haborc meruerunl.
' JoaiJ. XII, 3, et Mattli. xxvi, 0. — ' Jlatlb. ix, 2i. — Ôcn. xi, 7.
4^5& J • S. Al&USTINI EPISCOPI
ci. >.
f%V\^ \\\\ \\\\ VV*» \\\1 v\>\ \\\\ \\\\ w\\ wwww w\\ w\\ \\\\ \\\\ w w \\w ww ww w
. u--: !'>(-i CAPLT V
rDiversitas linguai-um.
Yl. Kx ([110 rnclum cst, iil cliam Scriptura divina ,

qua
tantis morl)is luimanarum ôluulatum su!)vcnitur, ab una
lingua profccta rpia oportuncpotuit |icr ori»cm terranim
,
ili.ssiiuiuari ,
pcr varias iulcrprctum liuLûas Ioul^c latccjuc
ditlusa innotcsccrct gcnlijjus ad salutcm : (juam legentes
nihil aliud appclunt quam coiîlationcs voluntatcniquc
illorum,a quibus conscripla csl, invcnirc , ct pcr illas
voluntatcm Uci, secuudum quam lalcs homines locutos

crcdimus, . , .,...
-\*v\ vv%\ wwww vvw \\v\ \vv\ vvw vvv\ \ w\ wvv vvw vvw wvv vvv\ vvvv vw\ vvv\ vvv\ vv.
-
•-'!
-Ill'1'f iJm '

1:
^:u ,.u^;.rn „;,:•,..• CAPUT Yl.
Obscwitas iScriplunc i/i irupis cl Jiguris quorsuin

,
!-.• •', !v,? iili/is.
\U. Sed multis ct multiplicibus obscuritalibus, ct

auiiiiguitatibus dccipiuntur qui tcmcrc lcgunt, aliud pro
alio scnticntcs ; quiljusdam aulem locis quid vel falso
g-'suspiccntur uou invcuiunt , ita oliscurc (pia-daui dicta
S dcnsissimam caligincm obducunl. Ouod toliun provisum

^ diviuiius esse iion dubito, ad cdomaudam labore super-
i -iiiamj^ct iutcllcctum a 1'astidio revocandum, cui facilc
invcstigala plcrum^pic viicscunt. Quid cuim cstquppso,

(|uod si (juis(ju.am dical sanclos esse homiucs atque per-
I)E pocTRINA CHP.ISTIANA, LIBEll U. ioii
foctos, f[nonim vita et morlbus Christi Ecclesia de r[ui-
Jjuslihet su[)Oistitionihiis jirrecidit eos qui ad se veniiuit,

et imitatione honorum sibimet quodammodoincoi-porat :
fjui boni fideles et veri Dei servi deponentes onera speculi

ad sanctum haptismi lavacrum vencrunt, atque inde
ascendcntes conceptione sancti Spiritus IVuctum dant gc-
minfie charitatis, id est, Dei et proximi : quid est ergo qnod
si minus dclectat audlcnlcm, quam
hacc quisquc dicat,
si ad cunulcm sensam locum illum cxponat dc Canticis
Canticorum, uhi dictum cstEcclesi.ie, cum l;in((uam pul-

chra qunedam fcemina laudarelur, «Dcnlcs lui sicul grex
)) delonsaruni, ascendens de lavacro -, (lurc ouines gemi-
» nos creant, et non est stcrilis in eis ' ? » Num aliud homo
discit , ([uam cum illud planissimis verhis , sine similitii-
diiiishujus adminiculo audiret? Et tamen nescio quomodo
suavius intucor sanctos, cum eos quasi dentes Ecclesirc
video prpecidere ab errorihus homines , atque in ejus cor-
pus cmollita duritia quasi demorsos mansosque transferre.
Oves etiam jocundissime agnosco detonsas , oneribus sse-
cularihus tanquam vcllcribus positis , dc
et ascendcntes
lavacro , id est , de Ijaptismatc , creare omnes geminos ,
idest, duo prsecepta dilcctionis, et nullam esse ab isto

sancto Iriictu sterihnn video.
VIII. Sed quare suavius videam, quam si nulla de divinis
lil)ris tahs simihtudo ]iromeretur , cum rcs eadcm sit ca-
demque cognitio dillicile cst dicere et alia ([U.TStio est.
, ,
Nuuc tamcn nemo ambigit^ ct per similitudines liben- ,
tius quiTe(]ue cognosci , ctcuni ahqua diHicnltate quresita

multo gratius invcniri. Qui cnim prorsus non inveuiunt
quod ([u.Trunt, fjme laljoraul : ([iii autem non f[u.T-
runt f[uia in promptuhahent, fasti(ho snepe marcescunt:

iiiutroque autemlanguor cavendus cst. Magnifice igitur
' Oant. IV, 2.
,
cl saJiibriter Spiritus sanctus ita Scripturas sanctas mo-

dificavit, ut locis apcrtioribus fami occurreret, obscuriori-
bus autcm fislidia deler^cret. Nibil enim fere de illis
obscurilatibus cruitur, quod non planissime dictum aJibi
reperiatur.
' :-^.- - CAPUT VII.
Gmdits ad snpicnluim JH.rta Isaice xi, 2. Priiniis

tinior. — — Tcrtius, scientia.
Scciindiis , pietas.
— Quartus. fortitiulo. — Quintus consilium. — ,
Sexlus purgatio cordis. — Septimus, gradus seu

,
finis sapienti(c.
'-. ,1 :-:<y} ftiiJ'' .
'' ir.i
IX. Ante omnia igitur opus est Pei timorc converti

ad cognoscendam ejus voluntatem quid nobis appeten- ,
dum fugiendumque praecipial. Timor autem iste, cogita-

lionem de nostra mortalitate et de futura morte necesse
cst incuti.U, et (juasi davatis carnibus omnes superliine
motusligno crucis aliigal. Deinde mitescere opus estpie-
late, neque contradicere divinae Scripturae sive intellectae,
si abtjua vitia nostra pereiilit , sive non intelleclnc ,

quasi
nos nielius sapere nieliusque pr;ccipere possimus ; sed
cogitare potius et credere id esse melius ct verius c[uod iiî
scriptum est, etiamsi lateat ,

quani id quod nos per nos-
melipsos sapere possumus.
X. Post istos duos gradus timoris atque pietatis ad
lertium venitur, scientiae gradum, de quo nunc agere
institui. Xam iu cose exercet omnis diînarum Scriplinâ-
runi sludiosus. nihii ineisaliudinvcnturus([uam dibgen-
dum essc Deuin propter Deum, et pro.\inium proptcr
nr. DonTiiNA rnr.isTTANA, TifiEr ir. ACt\
Pouni : ct illum ([uidom c\ loto conic', cx lota anima,

e\ tota mente diJigorc; proxinium vcio tanquam se ipsum,
•id cst, ut tota proximi , sicut ctiam nostri, dilcctio refe-
ratur in Deum'. Dc (|uibus duobus pra?ccptis, cum de
rebus ageremus , libro superiore tractavimus. Necesse est
crgo,utprimo se quisque in Scripturis invcniat amore
hujus sncculi , hoc cst, tcmporalium rcrum implicatum,
longe scjunctum csse a tanto amore Dci ct tanto amore
proximi quantum Scriptura ipsa prsescribit. Tum vcro
,
ille timor quo cogitat de judicio Dci ct illa pictas c|ua ,
non potcst nisi crcdere ct ccdcre auctoritati sanctorunr

librorum, cogit eum sc ipsum lugcrc. Nam ista scientia
bonrc spei homincm non se jactantcm, sed lamcntantem
facit : ()uo ailectu impctrat sedulis prccibus consolationcm
divini adjutorii, ne desperationefrangatur, et csse incipit
in cjuarto gradn, hoc est lortiludinis, quo csuritur et
sititur justitia. Hoc enim affectu abomni mortifera jocun-
'
ditate rcrum transcuiilium sese extrahit , ct inde sc aver-

tens convertit ad dilectionem reternorum, incommutabi-
lem scilicct unitatcm camdcmquc Trinitatcm.
XI. Quam ul)i aspexerit, quantum potcst, in longincpia
radiantcm , suicpie aspcctus infnmitate sustinere sc illam
luccm non posse pcrsenserit , iu quinto gradu, hoc est,

in animam tumultuantem
consiho miscricorchai purgat
c[uodammodo atque oljstrepcntcm sibi dc appetilu infe-
riorum conceptis sordibus. Hic vero se in dilectione pro-
ximi gnaviter exercet, in eacjuc pcrficitur, ct spe jam
plcuus atque integer viribus , cum pcrvenerit usquc ad
inimici dilectionem, ascendit in sextum gradum, ubi
jam ipsuni oculum purgat cpio videri Deus potcst, quan-,
tum potest ab iis, c[ui huic sreculo moriuntur quantum

possunt. Nam in lantum vident in quanlum moriuntur ,
' Matlll. \X11, 37-40. . • ,: . ;

..,',' -,; .. .-.:'l
,
4(52 ,, S. ALGISTINI EPISCOPI ,r
huJc s.xculo ; in qiianliuu autem liuic \ivunt, non vidcut.

Et ideo quainîs j.im ccrtior, et non soluni tolerabilior,,
sed cliam joeundior specics hicis Uliiis incipial apparere :
i n aenigmate adhuc tamen et per specuhim videri dicitur ',

quia magis pcr fidem (luam per specicm ambuLitm- -, cum
in hac vita percgrinamur, quamvis conversationem lia-
beamus in creUs^. In hoc autcm gradu ita purgat ocuhun
cordis , ut vcritati ne ipsum quidem pra?rerat aut conferat
proxinmm •, ergo nec se ipsum, cjuia ncc illum quem diligit
sicut sc ipsum. Erit ergo iste sanctus tam simphci corde

atque nuuulalo , ut ncque hominibus placendi studio de-
toiHjucalur a vero , ncc rcspcetu dcvitandoriun <|uorum-
libetincommodonun suoriim, qua; adversaiUur huic vilce.
Tahs filius ascendil ad sapientiam, quae ultima^t sepdma
est, quia pacaLus tran([uillus((ue pcrfruitur. u Initiunj
enim sapienliic limor Doiuini^ » Ab illo euim usquead
))
ipsam per hos gradus lenditur , et venilur.

-:'i /; •''
vii'.;i J > .
';;' : !, ': 'i /i '"m-
fi.ip:n-i;,^:r,;.; r.v CAPUT VIII.

'ii!i;i!i ',H, ./.Mij;.' j '..
Libri canonici.
.jo
fc.
I
':
:i(ju
''. '' :'-iu:-
XII. Sed nos ad tertium LJlum gradum consideratiouem

referamus , de quo disserere (juod Domiuus suggesseril
atque tractare instituiraus. Erit igilur divinarum Scrip-
turarum solertissimus indagator, qui primo totas legerit,
notasque habuerit , ct si nondum inlellectu ,
jam tamen
lectione , duntaxat eas quae appcllanlur Canonicae. Nam
caeteras securius legct (ide vcritatis instructus, ne prteoc-
'
' t Cor. xiu, 12, — =2 M. V, 7. — 3 rliilip. iii, 20. — 4 Psal. cx , 10.
Piov. I, 7, et IX, 10; itcm Eccli. 1, 16. ...,,

,
DE DOCTniN.V. CimiSTlANA, LIBER. JI, -103
cupoiit imbecillcni aninium , cl periciilosis mendaciis at-
que phantasmalis eludentes prsejudiccnt aliquid contra

sanam intelligentiam. In canonicis autcm Scripturis Ec-
clesiarum catliolicarum ([uamplurium auctoritatem sequa-
tur, inter quas sane illa; sint, quoe apostolicas Sedes
habere et Epistolas accipere meruerunt. Tenebit igitur
liunc modum in Scripturis canonicis , ut cas ([ure ab om-
nil)us acciiiiunlnr Ecclcsiis catholicis ,
praeponat eis quas
qua-dam non accipiunt : in eis vcro quae non accipiuntur
ab omnibus pr;e|)onat
,
eas quasplures gravioresque acci-
piunt, eis quas [jauciorcs minorisque auctoritatis Ecclcsiae
lenent. Siautem alias invenerit a |Dluribus, ahas agravio-
ribus habcri, (|uanquam hoc facile invenire non possit,
fcquahs tamen anctoritatis eas habcndas puto.
XIII. Totiis autem canon Scripturarum, in quo istani
considerationemversandamdicimus, his hbris continetur :
Quin([ueMoyscos, id cst Gencsi , Exodo, Levitico, Nu-

meris, Deutcronomlo ; et uno hbro Jcsu Nave, uno Judi-
cum , uno libello ({ui appellatur Ruth cj^fi magis ad ,
Rcgnorum principium vidctur pertinere; deinde quatuor

Regnorum ct duobns rarahpomenon consequcntibus ,
sed tjuasi a latere adjunctis simulque pergentiJjus. llsec

est historia, ([uae sibimet annexa tempora continet , at([ue
ordinem rcrum snnt ahae tanquam ex diviso ordine,

:
qu£e neque huic ordini ueque intcr se connectuntur

,
sicut est, Job et Tobias, et Ester et Judith, etMacha-

, ,
bseorum libri duo ct Esdra? duo (|ui magis subsec|ui

, ,
videntur ordinatam illam historiam usc{ue ad Regnorum

yel Paralipomenon terminatam : dcinde Prophetje in qui-
hus David unus liber Psalmorum ; ct Salomonis tres ,
Proverbiorum, Cantica Ganticorum, et E^cclesiastes. Nam

illi duo libri, unus c[ui Sapientia , et alius qui Ecclesiasli-
cus inscribitur, de tjuadam simUitudine Salomonis essc

,,
,
AC)4 S. Air.TSTrM EMSCOPt
(licuiitiii' : nam Jesxis Sirach (10) conscripsisso constan-

tissimepcrhibetur', qui tamen, quoniam in auctoritatem
recipi mcrucrunt, intcr prophcticos numcrandi sunt. Re-
licjui sunt corum hbri, (jui propric Prophctrc appcllantur,
duodecim Prophetarum libri singuli, qui connexi sibimct
quonlMin nuncjuam scjuncli sunt, pro uno habcntur :
fjuorum Prophctarum nomina suut hncc, Osce, Joel,

Amos, Abdias Jonas, Michaeas, Nahum Habacuc,
, ,
Sophonias, Aggocus, Zacharias, Malachias : deinde qua-

tuor Prophctre sunl majorum voluminum, Isaias, Jere-
mias, Danicl , Ezcchici. His quadraginta quatuor hbris;
Testamenti Veteris tcrminatur auctoritas ^. Novi autem
quatuor librisEvangelii. sccundum Mnllh.Tum, sccundum
Marcum, secundum Lucam, secundum Joanncm qua- :
tuordecim Epistolis Pauli apostoh, ad Romanos, ad Corin-

ihios duabus, ad GaJatas, ad Ephesios, ad Philippcnses, ad
Thessaloniccnses duabus, ad Colossenses , ad Timothcum
duaiius, ad Titum, ad Pliilemoncm, ad Hebr;«os ; Petri
duabus trihûs Joannis ujia Jacobi Actibus Apostolorum
; 5 ;
libro uno et Apocalj^psi Joaiuiis libro uno.

,
•^xw \\%y^\/\\^%w\xw\,x\xv*,w^'w\ \w\ \w\ ^-vwvw^^ v«^» \x\\ \w\ w^^ vv\\ ww \v\\ w
/A:
Yr..
CAPUT IX.
.0
Qua ratione vacandum stiidio Scripturce.
XIV. I>- his omnibus lilnis timculcs Dcum et pietate
mansucti , cpiacrunt voluntatem Dci. Cujus operis et labo-

ris prima observatio est , ut diximus , nosse istos libros
etsi nondum ad intellcctum, lcgcndo tamen vel mandare
memorire , vcl omnino incognitos noii liabere. Deinde illa
' 2 Retr.-Kt. cap iv, n. 2. — ' luia. '

DE DftrTRlXA (_HniSTU>A, LIEr.R II. 4G'>
qune in cis aperte posita siint, vcl piaecepta vivendi, vel

reguliie credendi, solertius diligcntius([ue investiganda
sunt : qure tnnto nuis([uc plura iuv(ûil , (luaiUo ost intcl-
ligenli;n capacior. In iiseuim, (jua; nperlc in Scripturis
posila siuit, iuvcniiuilur illa omula (pia- coulincul fi(lcm,

niorcs([uc vivcui.li , s[Dcm scilioet at([ue cliarilal(.'m , dc
([uibus lihro supcriore tractavimus. Tuin vcro facla ([ua-
daui familiaritatc cum ipsa liugua divinarum Scriptura-
rum, in ea ([ua; obscura sunt apericnda et discutienda
jicrgcndum cst, ut ad obscuriorcs locutioncs illustrandas
de nianifcstioribus snmantur exempla, ct qurrdam ccrta-
rnm sententiarum testimoniadubitationem incertis aufe-
rant. In quarememoria valetjilurimum : qnae si defuerit,

iion potcst liis praeceptis dari.
"' ' '''

CAPUT \. .-
.(•1 .
! :.'. ,:.
-: "
Scriptumm contingU non intelligi oh ignota signa^

. vel amhigiia.
'
XV. Dttabus autem causis non inlclligunturqua; scripta

sunt; si aut ignotis, aut amlDiguis signis obtcguntur. Sunl
antem signa vel propria vcl translala. Propria dieuntur,
cum his rebus significandis adliibentur, proptcr quas
sicut dicimus bovem, eum intclligimus
sunt instituta ,
pecns quod omnes nobiscum lalinre linguce liomincs

,
hoc nominc vocaut. Trauslala sunt, cum et ipsne res,

quas propriis verbis significamus, ad aliud aliquid signi-
ficindum usurpantur, sicut dicimus bovcm ct pcr has ,
duas syllabas intelligimus pecus, quod isto noniine appel-

lari solct : sed rursus per illud [lecus intclligimus livan-
cxi. 30
;
406 s. AuausTiHi episcopi "

gclislam, fjuemsigiiilicavit Seriplura, intorpivtaiUc Apos-
tolo; diccns : « Bovem triturantem non infVenabis '. »
ww x-vw \X\\ WW VVV« \W% \V%\ VW\ w%> \\\\ ww ww ww \ w% w\^ «w« %wt \^t %«%% w
CAPUT XI.
Ut ignorantia signonim tnUattlr, necessaria est

lingnarum cog/titio, ac prcesertitn gnecce et he-
brceoi.
XVI. CoNTHA ignota signa propria , magnum remedium

esL linguarum coguilio. Et latina; quideni liugu.Te homi-
nes ,
quos nunc inslruentlos suscepimus; duahus aliis ad
Scripturarum divinarum cognitionem opus liabent hebrsea
scilicet et gracca, ut ad exemplaria pnecedentia recurra-
tur, si quam dubilationeni altukrit lalinorum iulerpre-
tum infinita varietas. Quanquam el liebrsea verba non
interprelata stepe inveniaraus in libris, sicut « Amen, et
)) Ilalleluia , et Uaeha , et Hosanna
qua sunt alia, » et si
fpiorum |)artim propter sanctiorem auctoritatem, quamvis

interpretari potuissent , servata est antiquitas, sicut est
« Amen , et Ilallehua ; » parlim vero in aham linguam
transferri non potuisse dicuntur, sicut aha duo quiB po-
suimus. Sunt enim qusedam verlâ certarum linguaruin,
i\wx inusuiu alterius lingiue per inlerprclalionem transire
iion possiut. Ethoe maxime interjeetionibus accidit, qu:e
verba motum animi significant polius quam senlentiae
conceplfe ullam particulam : nam et liacc duo taha esse
perhii>enlur : dieuut enim « Racha » indignantis essc vo-
cem, « Hosanna » l<'ctantis. Sed noiipropter hrcc pauca,
(jure notare atcpie interrogare faciUimum cst , sed propter
- ' Cor. IX 10. ' '. '- ' •'

:
DE DOCTRINA CHUISTIANA, LIBEn II. •4&7
(liversitales, \\i dictitin esL, interprctum , illarum lingua-

rum esL eognitio necessaria. Qui eniiu ScripLuras ex hobraca
lingua in grijecam vertcrunL, numeraripossunt, latini au-
tem interpretes nullo modo. L't enim cuique primis fidei
temporihus in manus venitcodex grrecus, etaliquantulum

iacultatis sibi ntriusque linguce babere videbatur , ausus
est interpretari.
-VWA-WX^ \x\\ w\\ \ \.-\\ •ww VW\ VW\ V VV% \1/V* VV*.\ -iVW VVVV V VWVWV *VW V VW WWWWW
CAPLIT XH.
Diversttds interpretiilionuni rttilis. — fj.f verioruiji

ambii^tiitiite iit accidic erroi- interpretiun.
XVII. Oi'K ([uidem res plus adjuvit inteUigenliam,

(|uam impedivit si modo legentes non sinl negligentes.
,
Nam nounuUas obscuriores sentenlias |)lurium codicum

srepe nianiieslavit inspeclio , sieut iliud Isaia' proplietir
unus interpres ait : ic Etdomeslicos seminis tui ne despe-
» xeris '
: » alius autem ait : « Et carnem tuam ne desptj-
» xeris : » uterque sibiniet invicem attestatus est. Namque
aller ex altcro exponitur ,
quia et caro posset accipi pro-
prie , ut corpus suum quisque ne despiceret , se putaret
admonitum ; et domestici seminis translate , Christiani
possent iuLelligi , ex eodcm verbi semine nol)iscura spjri-
taliter nati : nunc autem collato interpretura sensu,
probal)ilior occurrit sententia proprie de consanguineis
non despiciendis esse praeceptum, quoniam domesticos
seminiscumad carnem retuleris, consanguinei potissimum
occurrunt unde esse arbitror illud Apostoli quod ait
:
« Si quo modo ad semulationem adducere potuero carnem

' Isai. iviu, 7.
30.
,,
•4C8 S. AVOVSTIM EPISCOPI
» meara uL salvos faciam aliijuos cx illis

, » icl est ut ' ;
aemulando cos (|ui trediderant el ipsi credercnt. Car-

, ,
ncni enini suam dixit Judseos, proptcr consanguiniLitem.

llcm illud cjusdem Isaiae propheta; , « Kisi credidcritis
» non intelligetis ^ ; » alius interpretatus est, « Nisi cre-
» dideritis, non pcrmanebitis : » quis horum verba secu-

lus sit, nisi cxcmjilaria lingu;c prffcedcnUs legantur , in-
cerlum cst. Scd laincn cx utroque magnum aliquid insi-
nuatur scienter legcntibus. Ditlicilc cst enim ila diversos
a se intcrprelcs ficri, ut non sc ali([ua vicinitate contin-
gant. Ergo quoniam inlellectus in spccie scmpiterna csl
fides vcro in rerum temporalium quibusdam cunabulis
quasi laclc alit parvulos, nunc autem pcr fidem ambula-
mus^. >'on per spcciem nisi aulem pcr iidem ambulave-
,
"
rimus ad specicm pervcnire non potcrimus qu;c non
,
transit, sedpermav.et per intellectum purgatum nobis

cohpcrentibus verilati ••
propterca ille ait : « >'isi credide-
» ritis, non permanebilifi •, » ille vero , « ISisi credideritis,
» nou inteUigetis. »
XVIIl. Et ex ambiguo nngu?e prsecedentis plerumque
interpres fallitur, cui non bcnne nota sententia est , et eam
significalloncm transfert ,
quse a sensu scriptoris penitus
aliena cst quidam codices habent, « Acuti pedcs
: sicut
» eomm ad effandcndum sanguincm cnim et acu- : i'--j;
tuni apud Gnecos et velocem significat. Ule crgo vidit

sententiam, qui transtuht, « Veloccs pedes corum ad
» effundendimi sanguinem, » ille autcm alius ;mcipitisigno
in aham partem raptus erravit. El talia quidcm non obs-

cura, sed falsa sunt, quorum aha conditio est non cnim :
inteliigendos sed emendandos tales codiccs potius prae-

,
cipicnduin cst. Hinc est ctiam illud , (juoni;im «//.; gr.Tce

viLulus dicitur, '•.',iymi.-.i. (juidam non inlcllcxerunt essc
' Roni. II, 14. — ' I-ai vu. y. — ' Cmx. y. 7. — 4 Pf,'il. xjii, 3.
UE UOCXKIJNA CHKISTIAAA, LIliEH II. 469
(i Plantationcs, )) et « Vitiilamina)) interprelati sunt : qni
error tam multos codices prneoccupavit ut vix inveniatur ,
alitcr scriptum; ct tamcn sentcntia manifestissima est,
quia clarcscit consequcntibus verjjis : namquc « Adulte-

» rinae plantationes non dabnnt radices altas', » conve-
nientius dicitur quam vitulamina, (|uae pcdilms in terra
gradiuntur, et non hancnt radicibus. Hanc Iranslalionem
in eo loco etiam ciclera contcxta custodiunl.
CAPLT \iIL
Iiilerptctationisvitium unde cinendcui possit.
XIX. Sed c[uoniam et cjuoc sit ipsa sententia , ([uam

plurcs intcrprclcs [iro siia quisque iacultatc at{[ue judicio
conanturcloc[ui, non apparct, nisi in ea lingua inspiciatur
i[uam interpretantur ; ct [Dlerumquea scnsu aucLoris devius
abcrrat interprcs , si non si doclissimus •, auL linguarum
illarum , cx quibusinlatinam Scriplura pcrvenit, pctcnda
cognitio est, aut habendiTC interprctaliones eorum, qui
se verbis nimis obstrinxerunt 5 non quia sufliciunt , sed
ut ex cis veritas vel error dctcgatnr aliorum, ([ui non
magis verba ([uani scnLcnlias inlcrprctando scqui malue-
runl. ISamnon soluni vcrba singula, sed cliam locutiones
srcpe IranslcrunLur, qu.e oniniuo in laliiKe lingnrc usum,
si quis consuctudincni vcLcrum ,
qui fatine locuLi sunt,
teuere volucrit, non possunt. Quse aliquando
transire
intelleetui nihil adimunt, scd otrcndunt tamen eos, qui
pliis delectantur rebus cuui cliam in carum signis sua
,
qurcdam servalur iulegritas. Nam solcecismus i[ui dicilur,

' Sa|i. IV, 3. : ;
•..- .:::•< '
»,
47^0 S. ALGUSTIM EPlSCOPt

nihil aliud est quam cum verba non ca lege sibi coaptan-
tur, qua coaptavcrunt non sine auclo-
qiii priorcs nohis
ritate aliqua locuti sunt. Utrum euim inter homines an ,
inter hominibustlicatur, ad rerum non pertinet cognilo-

rem. Item barbarismus quid aliudest, nisi verbum non
eis litteris vcl sono enuntiatum, quo al) eis qui latine ante
nos locuti sunt, ennntiari solcl? Utruni cnim ignoscere

producta an correpta tcrtia sylJalja dicatur non mul- ,
tum curnt qui pcccatis siiis Deum ut ignoscat petit, quo-

libet modo ilJud verbum sonare potucrit. Quid cst ergo
integritas loculionis, nisi alienne consuetudinis . conser-
vatio loqucnliumvetcrum auctoriUitc fumatae.
XX. Scd tamcn co magis indc oircnduntur homines
tpio infirmiores sunl; et eo sunt iufirmiorcs, quodoctiores
videri volunt , non rcrum scientia qua sedificamur, sed
signorum qua non inflari omnino ditiicilc cst cum et ipsa ,
rerum scientia srepe cer^îcem erigat nisi dominico repri- ,
matur jugo. Quidenim obest intellectori quod ita scrip- ,
tum est Quse est terra in qua isti insidunt super eam
, (c ,
» si bona est an nequam et qua; sunt civitates in quibus

; ,
» ipsi habitant in ipsis '

? » Quam loculionem magis alienae
linguseessearbitror, quamsensumaliquemaltiorem. Illud
eliam quodjamauferrenonpossumusdeorccantantiumpo-
pulorum, « Supcripsumautcmiloriclsanctificatiomea^.
tiihil profecto sentcntiae detrahit : auditor tamcn peritior
mallethoccorrigi, utnon ((Floriet,»sed{(F]orebit»dicere-
tur : nec quidcpiam impedit correctioncm nisi consuctudo
cantantium. Ista ergo facile etiam contcnuii possunt, siquis
ea cavere noluerit, quae sano intellcctui nihil dctrahunt.
At vero ilkid f[uod ait Apostohis . « Qiiod stullum cst Dei,
» sapientius est liominibus 5 et (|uod iuiirmum cst Dci,
» fortius Gst hominibus' : » si quis in eo grsecam locutio-

' Num. ziu, ao. — 'Pwl. cxxxi, i8. — ^ i Coi-. j^ 35.
i)E DOcidiKA cnniSri4i\A, LiBER n. 471
nem servare voliiissct, ut diccret : « Quod stulluni est l)ci,
» sapientius est liomiuuni quod infuniuni cst Dei, for-
; et
y>tius est hominum » irct quidem vigilantis lectoris inten-
;
tio in sententidC veritalcm, scd tamen aliquis lardior aut
non intelligeret, autetiampervcrs(! intclligcret. Nou euim

tantum vitiosa locutio cst in latina lingua talis vcrum ct in ,
ambiguitatcm cadit, ul quasi honiinum slultum vcl ho-

minum infirmum sapicntius vel forlius vidcatur essc (ûam
Dei. Quanquam etillud, (( Sapientins est hominibus, »
non caret ambiguo, eliamsi soloecismo carct. litrum cnim
his hominibus ab eo ([uod cst Iluic homiui, » an his
((
hominibus ab eo quodcst Ab hoc homiue » diclum sit,

((
non apparet nisi illuminationc sententiic. Mclius ita([uc

dicitur : (( Sapicntius esl ([uam homincs, ct forlius cst
» quam homincs. »
«vwt vwtwv^-vwt^vwwwt Wl^ VWWV%\ VWWW» WV* \W» \W» VW\ VW\ VWWWWW» V»
CAPUT XIV.
Jgnoti verhi ct ignotcc locutionis unde emcnda

cognitio.
XXI. De ambiguis aulem signis post loqucniur, nunc

de incognitis agimus, ([uoium durc ibrniic sunt , ([uantnm
ad vcrba pertinet. jSanKiue aul ignolum verbum facit
haerere lectorem, aut iguota locutio. Quse si cx ahcnis

linguis veniunt, aut ([UiXrcnda sunt ab carum linguarum
honiinibus, aut cêdcm hnguoe, si et otium cst ct inge-
nium, e(iisccndte, aut plurium iuterpretum consulenda
collatioesl. Si autem ipsiiis lingua; nostrae alicjua vcrba
locutioncsc[ue iguoramus , lcgcndi consueludiue audicn-
dic[ue innotcscunt. Nidla sanc suut magis mandanda mc-
472 S. AtGlSTINI EPTSCOPI
moria; ([uam illa verijoriini loculiomimciue gcnera, qu.ne
ignoramus , ut cum vcl pcritior occurrerit, do (juo qu.xri

possint, vcl talis lectioqunc vcl ox prrecedcntibus, vel con-
sc(picnlibus , vol utrisque ostendat, quam vim babcat,
quidve significcl quod ignoramus, facile adjuvanlc me-
moria, possimus advertere et disccrc. Quanrpam tanta cst
vis oonsuetudinisVtiam ad discendum, ut qui in Scrip-
turis sanclis qubdam modo nulrili cducatique sunt, magis
alias locutioncs mircntui", easîue minus lalinas putent,
quam illas ((uas in Scripturis didicorunt, neque in latinjc
lingure auoloribus roporiuntur. Plurimum bic quoîue
juvat intcqirotum nunierositas collatis codicibus inspccta
atque discussa ; tanlnm absit falsitas, nam codicibus emen-
daiidis priniitus dobct invigilaro solortia oorum, (pii Scrip-
luras divinas nosscdosidorant, ut emondatis nonemcndali
ccdant, ex uno dunlaxat intorprelationis gcnere venien-
tcs.
t\.\\\ \\\^ \\\\ \\\\ \\\\ \\\\ \.\\\ \\\\ \W\ \\\\\\\\ \\\\ \\\\ VV^^f W^r^WM^M^tMM^MM
CAPUT XV.
Commendafiir itala versio ladiui , et grcvca LXX.
inlerpretiim.
XXII. In autem inlorpretalionibus itala crptcris

ipsis
prseferatur : nam vorborum tenacior cum pcrspicuitate

cst
S(?ntonti;c. Et latinis (piilnislibot omendandis, Gra?ci

adbibcantur, iu quibus Septuaginla intorprotum, quod
ad Vetus Testamcntum attinet cxcellit auctoritas qui , :
jam pcr omnos pcritiorcs Ecclosias tanta prcTsentia sancli

Spiritus intcrprotali cssc diountur, ut os unum lol ho-
' Vidf lil'. iTiii, f. 43- deOlvilHtf Dri.

,
UK DOCTRINA CHIHSTUnA, LIBEH 1). 473

minum fucrit. Qui si ut fcrtur , multique non indigni
fidc pr.Tdicant , singuli ccllis cliam singulis scparati cum
inlerprctali cssent , iiiliil in alicujus eorum codicc inven-
tum cst , (juod non iisdcm verbis eodemquc verborum
ordincinvenirctur in c;ctcris,([uisbuic auctoritati conferre
aliquid, neduni prncferre audcat? Si autcm contulerunt
ut una omnium communi tractatu judicioque vox fieret
nec sic quidem quemquam unum bominem qualibet peri-
tia ad emendandum tot seniorum doctorumque conscnsum
aspirare oportet aut decet. Quamobrcm etiamsi aliquid

,
aliter in hebraeis exemplaribus invenitur quam isti posue-
runt , ccdendum csse arbitror divina? dispensationi ,

quse
per eos facta est, ut libri quos gens Juda!a ctctcris popidis,
vel religione vel invidia prodere nolcbat , credituris per
Dominum gcntibus ministra regis Ptoloma-i potestate
tanto ante prodcrcntur. Itaque fieri potcst , ut sic illi in-
terpretati sint, quemadmodum congrucre gcntibus ille
(jui eos agebat, ct qui unum os omnibus fecerat, Spiritus
sanctus judicavit. Sed tamen, ut superius dixi , horum

quoque intcrprctum. qui verbis tenacius inbteserunt, col-
lationon cst inutilis ad explanandam saepe sententiam.
Latini ergo , ut dicerc coeperam , codices Vetcris Testa-
menti, si necesse fucrit, Grrecorum auctoritate cmen-
dandi sunt, ct eorum potissimum, qui cum Scpluaginta
essent ore uno intcrpretati csse perhibentur. Libros
,
autem Novi Tcstamcnti, si quid in latinis varietatibus ti-

tubat, grrecis cedcrc oportere non dubium est, et maxime
qui apud Ecclesias doctiores et diligentiores reperiun-
tur. 1 .,
474 .1 5. AtGUSTINI EPISCOl'1
. : ;, /; CAPUT XVI.
Ut Iranslata signa intel/igantur Jui>at tum lingua»

. j "u ... riini nolilia, tuni rerum.
XXIII. In translatis vcro signiB, si qua fbrte ignota
cogunl hserere lectorem, partim linguarum notitia par- ,
tim rcrum invcstigamla sunt. Aliquid cnim ad simililu-

.
dincm valel, et procui dubio sccrctum {[uiddam insinual

Siloa piscina , ubi (acicm lavare jussus est , cui ocidos
Dominus luto de spnto iacto inunxerat' : quo,d tamen
nomen lingurc incognitre, nisi Evangelista interpretatus
esset, tam magnus intcllcctus lateret. Sic etiam multa,
quse ab auctoribus intcrpretata non
eorumdem librorum
sunt nomina hebraea non est dubitandum habere non
, ,
panam vim atque adjulorium ad solvcnda aenigmata

Scripturarum, si quis ea possit inteq:)retari quod no- :
nulli ejusdem linguse periti viri, non sanc paiTum l)ene-

ficium posteris contulerunt ,
qui separata de Scripfuris
cadem onniia vcrl)a intcrpretali sunt, et quid sit Adani,
(|uidEva, quid Aliraham ,
quidMoyses, sive etiam lo-
corum nomina, (juid sit Jerusalcm , vcl Sion, vd Jcri-
cho, vel Sina, vcl Libanus. vel Jordanis, vcl cjuaicimiquc

alia in illa lingua nobis sunt incognita nomina : quibus
apertis et interpretatis multae in Scripturis figuratae locu-
tioncs manifcstantur.
XXIV. Kerum autem ignorantia facit obscuras figura-
tas locutiones, cum ignoramus vel animantium . vcl la-
pidum, vcl herbarum naturas, aliarumve rcruin, ipuc

'
Joaa. u, 7.
,
DE doctuinA chiuStiakA, LiBEn n. 475

plerumque in Scripturis similitudinis alicujus f!jatia po-
nuntur. Nam ct dc scrpcntc ([uod notum cst , lolum cor-
pus eum pro capite objicere ferientibus ,
quantum ilkis-
trat sensum illum ,

quo Dominus jubct astutos nos esse
sicut serpentes', ut scilicet pro capite nostro, (juod est
Christus , corpus potius perscquentiijus otitTamus , ne
tanquam necetur in nobis, si parcentes
fides christiana
corpori negcmus Deum? vcl i-lkul quod per cavernre an-

gustias coarctatus , deposita vetcri tunica * vires novas
accipere dicitur, quanfum concinit ad imitandam ipsam
serpentis astutiam, exucndumquc ipsum veterem homi-
nem^, sicut Apostokis dicit, ut induamur novo et 5
exuendum pcr anguslias diccnte Doniino « Intrate per , :
» angustam portam*? » Ut ergo notitia naturse serpentis

ilkislral mukas similituclines, quas de hoc animante dare
Scriptura consucvitsic ignorantia nonnullorum anima-
,
liiun, non minus per similitudines commemorat,

qiuc
impcdit plurimum intellectorcm. Sic lapidum sic her- ,
barum vel (jurecumque tcncntur radicibus. Nam ct car-

,
hunculi notitia, quocl lucet in tenebris, multa illuminat

etiam obscura kbrorum , uliicumque propter similitudi-
nem ponitur : ct ignorantia berilli vel adamantis ciaudit
plerum(|ue intelligcnlioc fores. Ncc aliani ob causam fa-
ciie cst intelligere pacem perpetuara significari olerc ra-

muscuio, ([uem redicns ad arcani coIum!)a pertulit^ nisi
(juia novimus et olei Icnem contactum non facilc alieno
humore corrumpi, et arborcm ipsara frondere percnniter.

Multi autem propter ignorantiani hyssopi, dum nesciunt
quam vim habeat, vci ad purgandum puimonem ,
vel ut
dicitur, ad saxa radiciJnis pcncUanda cum sit hcrba ,
brevis at(ûe humilis , omnino invenire non possunt

' MatUi. X, x(). — Êplics. iv, 34. — ^CoIoss. 111, 9. — 4lSlaUli. vn, i3.
4/6 S. AlGtSTINI EPISCOPI
quarc sil dicUini : « Asperges nic hyssopo ct munda-
» bor '. »
XXV. Numerorum eliam imperita multa lacit non in-

tcUigi, Iranslalc ac niyslice posita iiiScripturis. Ingeniuni
quippe, ut ita dixerim; ingenuum noii potcst non mo-
veri quid sibi velit, quod et Moyses^, et Elias', ct ipse
Dominus ciuadraginta dicbus jcjunavcrunt*. Cujus actio-
nis figuratus fjuidam nodus nisi hujus numeri cognitionc
ct considcrationc non solvitur. Hal)ct cnim dcnarium
quater, tanquam cognitionem omnium rerura intextam
temporibus. Quatcrnario namquc numcro ct diurna et
aniiua curricuia peragunlur : diurna matutinis , mcri-
dianis, vespertinis, nocturnisquc horarum spatiis annua :
vernis, sestivis, autumnahbus hycmahbusque raensibus.

A temporum autcm delcctationc dum in tcmporibus vi-
\ imus proptcr setcrnitatcm in qua vivere volumus abs-
,
,
tinenduni et jejunandum cst

, quamvis temporum cur- :
sibus ipsa nobis insinuclur doctrina conlemncndorum

temporum cl appclendorum alcrnorum. Porro autcm
dcnarius numcrus Creatoris atipie crcaturae significat
scicnliam nam Irinitas Crealoris est, septenarius autcm
:
numcriis creaturam indicat ,

proptcr vitam et corpus.
Nam in ilia tria sunt, unde etiam toto corde, tota ani-
ma, tota mcnte dihgcndus cst Deus^ : in corpore autem
quatuor manifcstissima apparcnt, ([uibus constat, ele-
menta. Iu hoc ergo dcnario dum tcmporahlcr nobis insi-
nuatur, id est quater ducitur, et caste et continenter, a

temporum dclcctationc vivere, hoc cst quadraginta die-
bus jcjunare monemur. Hoc Lex , cujus persona cst in
Moyse, hoc prophetia cujus pcrsonam gerit Ehas hoc , .
ipse Dominus monct qui tancpiam tcstimonium habens

,
rsal. I., f). — - ExoJ. XXIV, 28. — 33 Rc?. Mx, 8. — J Maltb. iv, 2.
— ÎU. xxu, 3;.
Dlt DOCTHINA CIir.ISTIANA , LIBER tl. 477
cx Lege ol Prophetis , nicdhis iiitcr illos in monle tribus
Uiscipuhs vidcntibus at(|uc stupcntibus claruit'. Ueinde
ita quaeritur, quoniodo ciuinc[uagenarius dc cpiadragenario
numcro existat, ([ui non mcdiocritcr in nostra rcligione
sacratus cst [iroptcr PciUccoslcn-, e[ (|ucimoclo tcr chiclus

proptcr tria tcm^rora , antc legem , sub Icge , sub gralia,
vcl [iro[otcr nomcu 1'alris ct Filii ct S[)iritus sancli, ad-
juncla cminentius ipsa Trinitatc, ad [lurgalissimrc Eccle-
siiie mystcrium releratur, pcrveniatquc ad ccntum c[uin-
cjuaginta tres pisces *, c[uos rctia post resurrectionem
Uomini in dcxteram [lartcm missa ccpcrunt. Ita mukis aliis
numcroruni Ibrmis ([u.Tdam similitudinum in sanctis Li-
bris secrela poinuitiu', qu:e proptcr numcrorum imperi-
tiam legcntiljus clausa sunl.
XXVL Non pauca eliam claudit atc[ue obtcgit non-
nullarum rcrum mnsicarum ignorantia. Nam et de psal-
terii et eithane diHerentia, ([uidam non inconcinnc aliquas
rerum liguras aperuit ; et deccm chordarum [isallerium

non imporliuie inter doclos c[uccritur *, utrum habeat ali-
i[uam musicce lcgem, c[ufp adtantum nervorum numerum
cogat; an vcro si non habet, co i[xso magis sacrate acci-
piendus sit i[5se nunicrus vcl proptcr decalogum legis , ,
de c|uo item numero si c[u,Teratur, nonnisi ad Creatorem

creaturamc|iie rcrcrcndus est; vel proptcr superius cxpo-
situm i[Kum dcnarium. Et illc numerus fcdificationis
lcmpli , cjui commcmoralur iu Evangclio, c|uaclraginta

scilicct et sex annorum % nescio cpiid nuisicum sonat et ,
relatus ad fîljricam dominici corpoi is ,

proptcr c[uam
tcmjili mentio Ihcta cst , cogit nonnulJos li.-ercticos con-
(iteri Fihum Uci non lalso , sed vcro ct humano corpore
'M.itlli. xvii, 3. — ' Atto II. — ' Joan. XXI, 1 1. — 4 Ps.tI. xxxii , a; ct
cti, .'j. — 'Jonn. 11, 20.
478 S. AUGISTINI EPISCOPI
iii(liiliiiii : (1 iiunKTiiin i|nippe cl uuisicam plcnsqug locis
in sanclis Scnpluris hoiiorabiliter posita invcninius.
bW^X^ VW\ VW\ W\\ V\\\ V\\\ V\W \W\ VW\ V\ W VWV V w\ vvwww vvw ww vw\ vw\ vvw
CAPUT XVII.
Origo fahulce Musarum novem.
XXVII. Nox cnim audicndi sunt errores gentilium

superstitionuni qui novem Alusas Jovis etMcraorife (ilias
,
esse finxerunt. RefelliteosVarro, quo nescio utrum apud

cos (piisquam talium rerum doclior vcl curiosior esse
possit. Uicit cniin civitatcm ncscio quam, non cnim no-
meu recolo , locasse apud trcs arufices terna simulacra
Musarum ,
quod in templo Apollinis donum ponerct , ut
«juisquis artificum pulchrioia forraassct, ab illo potissi-
mum clccta emerct. Itaqiie contigissc ut opcra sua quo-

que illi artifices aeque pulchra explicarent , et placuisse
civitali omnes novem, atcjue omncs csse cmptas, ut in
Apolhnis tcmplo dcdicarcntur; quibus postca dicit lle-
siodura poetam imposuisse vocabula. Non ergo Jupiter
novem Musas genuit , sed trcs lal^ri tcrnas creaverunt.
Tres autem non propterea illa civitas locaverat , quia in
somnis eas viderat , aut tot se cujusquam iliorum oculis
demonstraverant 5 sed quia facile erat animadvertere
omnemsonura, quae matcrics cantilcnarum est , trifor-
mcm csse natura. Aul enim voce edilur, sicuti eorumest
qui faucibus sine organo canunt ; aut flatu , sicut tuba-
rum et tibiarura ;
aiit pulsu, sicut in citharis et tympanis,
ct quibuslibet aliis qute percuticndo canora sunt.
,,,
DE DOCXniKA CHniSTIAKA, LIBER II. 479
i/V^^WVl W\\ WWWVt 'VWV VWWW^ WV» WW V WV VWV WV« WW W^VWV VW\ VWV WWVWV
CAPUT XVIII.
Profani si qnid bene dixenint , non aspernandum.
XXYIII. Sed sive ita se habeat quod Varro retulit

sivenon ita; nos tamen non propter superstitioneni pro-
fanorum debemus musicam 1'ugere, si (juid indeutilead
intelligendas sanctas Scripturas rapere potuerimus ; nec
ad illorum theatricas nugas converti , si aliquid de ci-
tliaris ct de organis , c[uod ad spirilalia capienda valeat
disputemus. Neque enini et litleras discere non debuimus,
([uia earum rcpertorem dlcunt esse Mercurium aut quia ;
justitiae virtutique templa dedicarunt, et qu?e corde ges-

tanda sunt in lajiidibus adorare maluerunt ,
propterea
nobis justitia virtusque fugienda cst : imovero quisquis
l)onus verusque Christianus est, Domini sui (^sse inlelli-
gat, ubicumc[ue invenerit, vcritatem, ([uam confitens et
agnoscens, etiam in Litteris sacris , suîerstitiosa figmenta
repudiet; (loleatc[ue homines at((ue caveat , k Qui cog-
» noscentes Deum , non ut Deum glorificaverunt , aut
» gratias egerunt , sed evanuerunt in cogitationibus suis
» et obscuratum cst cor insipiens eorum : dicentes enim
» se esse sapientes , stuUi facli sunt , et immutaverunl
» gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis
» corruptil)iIis hominis, ct volucrum, et ([uadrupedum,
» et serpentium ' . » •
^ ' Rom. t, 21-23.
..JO!.'
480 S. AfGfSTINI EPIfiCOPI
CAPUT XIX.
Docfri/inruni geriera chio reperta dpiid el/inicos.
XXIX. Sed ul tolum istumlocum, nam ost maxime

noccssaiiiis , diligcntius explicemus , duo sunt gcnera
doctrinarum ,
qu.x in gentilibus etiam moril.)Us cxercen-
tur. Unum carum rerum, quas instituerunt liomines, al-
terum earum ,
quas animadverlerunt jam peractas aut
divinitusinstitutas. lUudquod est secundum institutioncs
hominum partim ,
supcrsliliosum cst, partim non est.
<**V\ \\\\ \\\\ V\\\ \VVV\\\\ VVVV VVVVVVVV V V\\ V\\\\WV\\/\\ VWVVWVWM w*wwv%vv\\n
; , CAPUT XX.
Scietitiai qiios homines institiieriint aJiqiue siiperstio
mi/nplerue. — Cccto/iis dictiun lepiduni.
XXX. SiPERSTiTiosuM cst ,

quidqiiid institutum cst ab
homiuibus ad facienda ct coleutla idola pertincns vel ad ,
colendam sicut Deum creaturam partemve uHam creaturap,

vel ad consultationes et pacta quaedara significationum
cum dpemonibus placita atque lccdcrata, ([ualia sunt mo-
limina magicarum artium, quse quidcm commemorarc
potius (juam docere assolent poeta;. Ex quo genere sunt,
scd ([uasi licentiore vanitate, harus[iicum et augurum U-
bri. Ad hoc genus perlinent omnes etiam ligatura?, atque
remedia, ([upc niedicorum quoque disciphna condcmnat,

sivc in pr.TCcanlationibus, sivc in ([uibusdam notis ([uos
;
DF. nocTflTNA f.iir,isTiAx\, i,Ti!F,n II. 481

charactcios vocant, sivc in quibusc[uc rchus suspcnclendi.s,
alcjuc iiligandis : vel etiam aplandis cpiodam modo, non
ad tcmpcralioncm corporum, scd ad ((uasdam significa-
tioncs aut occultas, anl cliam mauilcslas : cpia' mitiore
nomine pliysica vocant, utcpiasi non supcrstitionc impli-
care, sed natura prodcsse Videantur : sicnt sunt inaures
in sumnio aurium singularum, aul de strulhionum ossibus

ansul.ie in digitis, aut cum til)i dicilur sinyullicnti, ut
dextcra nianu sinistrum polJicem tcncas.
XXXI. His adjunguntur millia in;uiissimarum oliscrva-
tionum, si mcmhrum alicpiocl salicril , si junctim anibu-
lantihus amicis lapis , aut canis , aut pucr mcdius inter-
venerit : alijiie ilhid ([uod lapidcm calcant, tan(juam
diremjitorcm aniicitine, niiiuis molestum cst, cjuam cjuocl
innoccnlem puerum colajjho jiercutiunt, si jiarller amliu-

lantibus inlcrcurril. Sed lêlhim cst cjuod alicjuando pueri
vindicantur a canibus : nam plcrumcjue tam supcrstitiosi
sunt cjuidam , cancm (jui mcdius intervcnerit,
ut etiam
lcrire audcant non impune namcjue a vano rcmedio
, :
cito ille interdum percussorem suum ad vcrum medicum

mittit. llinc sunt etiam illa , limen calcare cum ante do-
mum suam translt ; redire ad lcctum, si cjuis dum secal-
cial sternutavcrit-, nxlirc domuni, si jirocedcns otlcndcrit

cum vestis a soricibus roditur, jilus trcmcre suspicione
futurimali, cjuam jwi^scns damnum dolcre. IJnde illud
eleganter dictum cst Calonis cjui cum csset
, consultus a
cjuodam, cjui sibi a soricibus ciosas caligas diccrct, res-
jôndit non esse illud monslrum , scd verc monstrum
habendum fuisse, sisoriccs a caligis rodcrcnlur.
i|.\ -;; ^):-^':'!!'. J r'-];,:.--; < , " •::,.: .:. -::
c\i. 31
483 -, * S, ALGLSTIM EPISCOPI la
,„,,„,„,,, CAPUTXXI.
/
'
-iJqfui j(;c>:'i!_. i ,
. i. _:,:;. .if:.
^.,.,f,,.,.; ip|.
Siiperstitin mathematicorum.
, XXXlIi Neqii; illi ah lioc geticrc pcrnieiosae supcr-

slilionisscgrogaiKlisiml, c(iii genctliliaci jiroplcr natalium
dicriun consiilcralioncs, niinc aiitcin vulgo matliemalici
voeanlur. Nam et ipsi quamvis veram stellarum posilioiiem,
cum cjuis([ue nascitur, eonsectcntnr , et alicjuando eliain
pervcstigcnt ; lamcii cjuod indc conantur vcl actiones nos-

tras vel actionum cvcnta prtediecrc, nunis errant, et ven-
dunl iniperitis hominihus miserahilem servitutem. Nam
fpiisc|uelihcr ad hiijusmodi niathematicum cnm ingressus
1'uerit, dat pccuniam ut srrvus indi' c.xcat aut Martis, aut
Veneris, vel potius omniura siderum, tpiihus illi, tjui pri-
ihi crravcrunt, crrorcmrpic posteris propinaverunt , vcl

hestiarum proptcr simililudincm hominum ad ipsos ,
vcl
homines honorandos imposuerunt vocahula. Non cnim
miranduni cst, cum etiam propioribus rcccntiorihusciuc
lemporihus , sidus ([uod appcllamus I.uciferum, honori
et nomini C;esaris Honiani cUcarc conati sunl '. Et rorlasse

laclum csscl atcjuc issct in Ve- velustatem , nisi avia ejus
nus praeoccupassct hoc nominis pr;iedium; nccpie jure

ulload h;Tercdcs trajicerct-, c[uodnuncjuamviva posscderat
aut possidcndum pctiverat. Nam uhivacahatlocus, ncc[ue
alieujus priorum mortuorum lionorc tenehatur , lactum
est cjuod in rchus talihus ficri solcl . Pro Quinlili enim ct
Scxlili nicn.sihuSj .iuJium at(|U(; Auguslum voc;imus , dc
hoiiorihus lioniiiuini JuJii Cfcsaris ct Augusti Caesaris
' Sic Vir;,'iliiis , VAo'^. \x V.vcf Dion.Tci pioccssil Ciesaris astrum.

,
DE DOCTRINA CHTiISTUN\, LIBER. II. ISS

luiiuLipntos, ut lacile (jui volucrit intelligat ctiam illa
sideia priiis sine his nominibus coelo vagata esse : mortnis
autcm illis cpiorum liouorarc memoriam vcl coacti sunt
homincs rcgia polcstate, vcl placuit humana vanitate,
nomiiia corum imponcntes sideribus, eos ipsos sibi mor-
luos in cfclum Icvare vidcbantur. Sed cjuolibct voccntur
ab hominibus, sunt lamen sidcra;, qu;e Dcus instituit ct
ordinavit ut voliiit ; et est certus motus illorum c[uo tem- ,
pora distinguuntur atquc variantur. Quem motum notare,

cum ([uisque nascilur, ([uomodo sc habeat facile est, per
eorum inventas conscriptas([uc regulas, cjuos sancta Scrip-
tura condemnat, tUccns Si cnim tantum potuerunt
: ((
» scirc, ut [josscnt cestimare SLCcuhun, c[uomodo ejus do-

» miirum nonfacihus invencrunt'? »
f .''Cif:'/,: ,; ij:;i|p .-t'v:
n.:n ;,;..'.-..::; ...,:

c^pxjT XXIT. '•"•
JjriDO .ii;':i;!"'i'r .
:••
''i'-
'"' ' ''';
Ohseivatio sideruin acl cognoscendam vitce seriem
^
vana.
-ni ['::! •::; ;'.:.-; "' :
;: ;. ;
'''''; ''' >^'''\>
XXXITI. Sed ex ca uolationc vclle nasccntium mores

lictiis, cvcnta [irrediccrc, magnus crror et magna dementia
cst. Et a[>udcosc(uid('m, c[ui talia dedisccnda didicerunt,
sine uUa dubitationc rel'cllitur h.Tc superstitio. Constel-
lationes enim c[uas voc;int nolalio est siderum , c[uo- ,
modo se habcbant cum ille nasccrctur dc quo isti miseri ,
miscrioribus consuluntur. Fieri autera potest, ut aliqui

gemini tam sec[uaciter fundanlur cx utcro, utintervallum
tcmporis inlcr cos nullum [ôssit a|iprchendi , ct constcl-
lalioiuim uumcris aunotari. Liide iicccsse cst nonnullos
31.
.
i ': > . 1 1 ;i:-ry .M , / (• / 1 ! . ; jo;i i-ia
A9>A s. AfcrsTrNi ErTscon

geminos casdcm lialjcreconslollatioiics, cumpaiia rcruni,
vel quas agunt vel quas patiunlur, eventa non liabeant,
setl picriun([U(' ila disparia, ut alius fclicissimus, alius
inrclicissimus vival : sicul Esaii et .Facol) gcininos acce-
pimus natos ', ita ut Jacob, qui postcrior nasccbatur ,

njanu plantam priEccdcntis rratristencnsinvenirctur. Ho-
rum ccrto dics al(juc liora nasccntium alitcr notaii non
possct,.iusi ut amboriini constclialio cssct una (|uanluin :
autcmintersitintcr amlioruin mores, facta , laboresatque

succcssus , Scriptura tcstis est, jamorc omnium genlium
pcrvagala.
XXXIV. Ncquc cniin ad rcm pcrtinct, quod dicunt
ipsum momentum niinimum alcpic angustissimum tem-
poiis, quod gcminoruni partum distcrminal multum ,
valerc in rcruni natura atquc ccclcstium corporum rapi-

dissimavelocitate. Etsi cnim conccdam ut plurimum valeat,
lamcn in conslcllalionibus a mallicmatico invcniii non

potest, quibus inspcctis, sc fala diccre profitetur. Quod
ergo in constcllationibus non invcnit ,
quns neccsse est
unas inspiciat sive de Jacob, sive de ejns fratre consulatur,

quid ci prodcst si dislat in crclo ([uod tcmcrc scciuus in-
famat, ct non distat in tabula quain fruslia solliciliis in-

tuetur ? Quarc quoque opinioncs quibusdam rerum
istae
signis liumana pr.csumptionc inslitulis, ad cadcm illa quasi

(juEedam cum drcmonibus pacta ct convcularcfcreuiJEp
sunt. , . /i
Gen. 11,25. > ''" .![!' •;•., i? :;:i 'îli '::;r
:ii >;:,; j;; . '.--i, iCj . ...';:,
:ilii::..V r!.:. IJJ .;. ijij . ,,1 .1.
-l'\',>..\^_ i
' \:V.-"[-yv \<'.:' il^:. i; I.
i)!;i;isv.t'! '
. •: - -i.u' -^jiri < ' :! i||.: . :-il
UE DOCXlUiNA C/iUlbXl V.Â, XIliLU Jl. 4S5
^VVVVV^'^ VVV'^ VXXV^VVV VV\^ VVVVtfVVX VVV\ \VVi \V\^ V1X% «.Vl^V VVl-V \VV«1VVV VV\^ l^
.fuinii«aq«i..:' „ CAPUT, XXIII. :!ulZT''Io'2

.J)ilf'>r!l; \[-. f!\-!'p.W: '>'•.: 1 |;<,7 , ; .r. - !
'
v ^- ,(
'
i rf,,: ,.;,'^
Ciir repucUunda gcncthUacormn scientia. „
XXXY. HiKc cnim lit, uL occulto (|uodam j udiclo di-

vino cupidi malarum rerum homincs Iradantuf illudcndi
el decipicndi pro mcritis voluntatuni suarum, illudenti-
Lus eos atcjue decipicntiluis pranaricalorihus angelis,
quibus ista mundi pars inlima sccundum pulclierrimum
ordincm rcrum divinic providenlitc lege subjecta cst.
Quibus illusionibuo et deccptionijyus cvcnit, ut istis su-
perslitiosis et perniciosis divinationuni generibus muha
procterita ct futura dicantur, ncc ahter accidant, ([uam
di(;untur; muUacûe observantibus secundum ol^servatio-
ncs suas cveniant, ([uibus implicati curiosiorcs fiant, el
, sese magis magiscjue inscrant multiphcibus la^picis perni-
ciosissimicrroris'. Hocgcnus fornicationis animjc sakdDri-
lcr thîna Scriptura non tacuit, nccpic aij ca sic dcterruit
animani, ut propterea taha negarct csse sectanda, cpiia
falsa dicuntur a professoribus eorum, sed etiam « Si
.
» dixerint vobis, in([uit, et ita cvcncrit, ne crcdatis
ii» eis^. » Noncnim (|uia imago Sanuiclis morlui Saiih regi
vera praeiiuntiavit, proptcrca tahasacrilegia, cjuibus irnago
illa prcescntata cst', minus cxccranda sunt : aut cpiia in
Actihus A[iostc)lorum vcntri]o([ua fcemina(12) verum tes-
timonium pcrhibuit Apostohs Domini, idcirco Pauhis

apostohis pepercit iUi spiritui ac non potius foeminam ,
ilhus dsemonh correptioue at([ue cxclusione mundavit.
' Vide (nucsl. II, rn\i. lUuJ. — 'Dcul. xiu, a. — ''iKol;. \xviu, 17. —
'1
IlccU. xlvi, 23.
ihC) S. AtGUSTINI EriSCOl'1
XXXVI. Omncs igitur artes hujiismodi vel nugatorice
vel noxise supcrstitionis , cx qundani pcstifera societatc

hominuni et dr-emonum, (piasi pacta <pi:cdam inlidehs et
dolosK amieititc eonstituta, pcnitus sunt rcpudianda et
fugienda Chrisliano : « Non quod idolum sit ahquid, ait
)) Apostolns, scdquia qufc immolant, drr^moniis immolant,

)) ct non Dco noloautem vossocios dicmoniorumfieri'.
: »
Quod autcmde idohs, ct de immohitioniiius, qu.ie honori

eorum cxhibcntur dixit Apostolus, hoc de omnil)us ima-,
ginariis signis senticndum est, qu?c vel ad cultum idolo-

rum, vel ad crcaturam ciusquc partcs tanquam Deum
colendas trahunt, vel ad rcmcdionim aharumque obser-
vationum curam pcrtincnt; quae non sunt divinitus ad
dilcclionem Dci ct proximi tanquam pubhcc constitnla,
sed pcr privatas appctitioncs rerum tcmporahum corda
dissipant miserorum. In omnibus ergo istis doctrbiis so-
cictas d.iemonum formidanda atquc vitnnda cst qui nihil .
. cum principe suo chabolo nisi rcditum nostrum dauderc

. atque obserare conantur. Sicut autem dc stellis, qtias
condidit ct ordinavit Dcus, humanne ct dcceptorirc con-

jectuiTc al) hominibus institutrc sunt : sic ctiam dc qui-
busque nasccnlibusvcl quoquo niodo divinne providentiae
administratione existentibus rebus multi muUa humanis
suspicionibus , cjuasi rcgularitcr conjectata, htleris nian-
daverunt, si forte insohle accidcrint, jtanquam si mula
pariat, aut fulmine ahquid percutiatur.
> 1 Cor. X, 19. .

..;; :^,, .'[.,;;: .r,
.iji:.:'^'; i,:''ii',b' ,
1. .!...
'
][ ,.ii."; •-,
',',
lUi .'[:'
" ;uiJ,, ;.,,,; :,..
; , ;f,li-.::, ,
.'!; •"i'.'"a •,',!'."•. n; .. 1 dij':;. ii-i;!:rj,. .
•
: ' .'•'
'-'' --.;.,:', !.rj;l! .,, ,
l: liin .ili'j.i i
DE UOCXRiÂ CmUSXlAÂ, LIUKR U. 487
%V^ '^'^'^ ^'^'M ^'^'^^^'^^'^ ^'V^ ^^^^ ^'^ ^ ^'^^ *^'^'^ ^^ '^'^^ v*'^ "^^
.i.ti i.ilii/i xiiHp ;^

CAPUT XXIV. "'^^^' ii-.'-'
Societas et pactum cum dcemonihus in superstitioso

~"-"'---'- .••..-• revuni usu.
XXXVII. Qu€ oninia lantum valcnt , ([uanlnm pra-

sumptione animomm quasi communi quadam lingua cura
da3monil)US focdorata sunt. Qu:o tamen plcna sunt omnia
liestifer.Tc curiositatis, crucianlis sollicitudinis, mortifer.ne
servitutis. Non enim ([uia valehaiU, animadversa sunt;
sed animadvcrtcndo at([uc signando faclum csl ut valcrcnt.
Et idco divcrsis diverse provcninnt secundum cogita-
tiones et [ir.nesumiitiones suas. Ulicnim spiritusqui dcci-
pere volunt, talia procurant cuiquc, ([ualibus eum irrc-
titum |")er suspicioncs et conscnsioncs cjus vidcnt. Sicut
cnim , verhi gratia, ima figura liltcr.Tt; X quiie dccussatim
notatur, aliud apud Grsecos, aliud a[iud Latinos valct,
nonnatura, sed [il.acito et consensionc signifirnndi; ct
idco ([ui utram([ue linguam novit si liomini Gnicco vclit ,
alic[uid significare scribcndo, non in ca significalione [io-
nit hanc litteram, in ((ua cam [lonit cum homini scribit

Latino : ct iteld uno codemquc sono apud Givvcos liltcr.T,
a[-)ud latinos oleris nomen cst : ct cum dico, lege , in his

duabus syllabis, alind Grsecus, aliud Latinus intclligit :
sicut ergo hfe omnes significationcs pro su.t cujus([ue so-

cictatis consensione animos movent, ct t[uia divcrsa con-
sensio est, divcrse movent ; nec ideo consenserunt in eas
liomines, ([uia jam valebant ad significationem , sed idco
valcnt, quia consenserunt iu cas : sic eliam illa signa,
quibus penut;iosa daempnuin so(;ietas coinparaUir, pro
488 S. AIGLSTIM KPlSCOI-i
ciijtisquc ol)servalionibiis valcnt. Quod nianileslijsime

ostendit ritus aiigurum. ([iii cl aiilciniam observent, el
pnstca(|uaiii ol)scrvata sigiia lcnucriiil, id agunt ne vi-
dcaiit volalus, aut audianl voccs avium^ ([uia nulla ista
sunt, nisi consensus observantis accedat.
lVV\i\\\\\\\lVi"M.\tM\V*\V\'\VV\*\X\-Vt\%\\V\*\V\\\V\'V*\\\\\%V\\»î\-V\%*\'\»*%**\'*'\Vfc'%
;7>.".l.'!r,;,c.
CAPUT \XV.
In institutis hiimanis non superstitiosis qu(sdani

superjlud , qucvdani commoda et necessoria.
XXXVIII. Qlibls amputatis atque eradicatis ab animo

cliristiano, hominum
deinccps vidcnda; sunt institulioncs
non superstitiosa", id est, non cum dicmonibus, scdcum
ipsishominibus inslitutre. Xamquc omnia, quoe ideo valcnt
inlcr homincs, (piia placuit intcr cos ut valeant, instituta
liominiini sunt: (juorum jiartini supcrflua luxuriosaque
instituta sunt, partiiu cominoda cl ncccssaria. lUa cnim
si natura non ins-
,signa, quaffsaltando faciunt iiistrioncs,
litutoetconscnsionchominum valcrcnt, non primis tem-
poribus saltante Pantomimo' pr.Tco pronuntiarct popidis
Carthaginis quid saltator vcllct intclliyi. Quod adhuc
midti meminerunt scnes. (juorum reiatu haec solemus
audirc. Quod idco crcdcndum csl , (piia muic (iu0([uc si
quis thcatrum taHuin nugarum impcritus intravcrit, nisi

_ei dicatur ab altcro quid illimotus significent , frustra totus
intentus cst. Appclunltamcn omiK^ (juamdam simililu-
dinem insiguilicando, ul ipsa signa, inquantumpossunt,
rcbus quae significantur siinUia sinl. Scd (juia niultis
'•"'! s«vri/«i,i/.5s quiquoslibet geslus moicsqde cxpiiiiicliat. ' '

,
DE noCTRlNA CUUISllASA, LIBER U. 489

inoclis siniih; aliquid alirui polesL essG , noii conslaul lalia
signa inter homines, nisiconsensus accedat.
XXXIX. In pieturis vero etstatuis, caeterisquc hujus-
modi simulatis operibus, maxime peritorum artifieum
nemo crrat cum similia viderit, ut agnoscat (juii)us sint
rebus similia. Et hoe totura genus inter superflua homi-
num instiluta numerandum est, nisi cum intcrest c[uict
eorum , tpia dc causa, et ubi, et quando , et cujus auc-
toritate fiat. Milha deniquc fictarum labularum etfalsita-
tum ,
quarum mendaciis homines delectantur, humana
instituta sunt. Et nulla magis hominum propria (jua^ a ,
se ipsis liabent, existimaiida sunt, ([uam qureque falsa at-

cjue mendacia. Commodavero etnecessaria hominumcum
hominibus instituta sunt, c[utecum([ue in habitu et eultu
corporis ad se\us vel honores discernendos ditrerentia
placuit ; et innunierabilia genera significationum sine
([uibus humana soeietas, aut non omnino, aut minus^
commode gerilur; (|u;c([ue in ponderibiisatc[ue mensuris,
et nummoruin impressioiiibus vel fcstimationibus sua ,
cui([ue civitati et populo sunt propria , et csetera hiijus-
modi ,
quEE nisi hominum instituto essent , non per di-
vevsos populos varia cssent , ncc in ipsis singuhs popuhs
pro arbitrio suorimi principuni mutarentur.
,.,1(1- ;^ TiVff.ii r i;l';i'.::. ! :il;;\ e!,i;j) jk; ,
;';:.i'i'i >tK';',(-ji;rii iu
.('' i:jni;i-' .(r;: U''i n>'i;
r.T. ;(.!, (,'ii.;..: ),iin',.' : j,'Ii-j-,' jt ;ii;i vi! •' '

'..'i : :) :'''.''<
.i'iiT>! ' 'i;
'
.:i; '
, IfliilO
490 "j s. AtatsnM EPiscori
Jiiia- 8iKfif.ii),.l(:j:'nLT. i;; . 5:(;bi/ i.ilifnrK rr-
Qiico hominum instituta fugienda , et qucB amplec-

''\' .
•
tendu sint. —^ JSotarii.
->::r. -nff'-
'>'XL Sed haec tota pars humanorum institulorum ,

quse
ad usum vit,'c ncccssarium profioiunt , nc(jua([uani est
lugiencJa Christiano, imo eliam (juanliun satis esl, in-
tuenda, memoriaque rctinenda. Adunil)rala cnim {|U3e-
dam et naturalibus utcumf[ue similia honiinum inslitula
sunt. Quorum ea, qufc ad societatcm, ut dictum est,
diemonum pertinent penitus repudianda sunt et dctes-
,
tanda: ea vero cpiae homincs cum hominibus habent,

assumcnda, inquantum non sunt luxuriosa atque super-
fhia, ct maximc htterarum figurfe, sino quibus legcre
non possumus, hnguarumque varietas (piantum satis cst,
de qua superius disputavimus. Ex eo genere sunt etiam
notae qnas qui didicerunt proprie jam Notarii appcllan-
,
tur. Utiha sunt ista nec discuntur iliicite, ncc supcrsli-

,
tione imphcant, nec luxuenervant, si tantum occupcnt,

ut m<ajoribus rcbus ad quas adipiscendas servire dcbent,
,
non sint impedimento.
In votcribus cJitis c.iput male incipit ad verba sequentia : AJumbiata

cnim, clc.
,
DE DOCTRI^V CIHUST1,VSA, LIBEU 11. 491
VV\\VVVVi,VVVVVV\V\îXVX^V*^V\VV*\VV\V'V'V\VVVfc*'\V»A*'**\A.\XVVVt^\V*\X^*VV»*%VV\*VV***^
""";' '!''/'^'' c^;/

l:''rit(j !!:!;
CAPUT xxMi/"'v .!iv:
fcllJ. ,if;;.l . ii>.,.., i; ,
,-
Sclentiamm , quas homiiies non iiisliluerunt , aliquoj

:
„ ^,jm>aiit a<l intclligentiam Scripturarum.
XLI. JAMVEno ilJa , ([ua; non instituendo , scd aut

Iransacta teniporibus, aut divinitus instiluta, investigando,
homines piodidcrunt , ubicumque discantur, non sunt
hominum iustilula exislimanda. Quorum alia sunt ad
sensum corporis, alia \ero ad rationem animi pertinenlia.
Sed illa, ([ua? sensu corporis attinguntur, vel nawata
credimus , vcl demonstrata sentinuis 5 vel cxperta conji-
cimus.
•XV^VV VVVV VVVV VVVV VVVV VVV» VVV* VVV\ VVV\ VVV» VVV\ VVVV \XV1 vv*\ vvvv vv\\ vvvv vv vvvv vvvv
CAPUT XXVIll. '

'
..J..,l,-. ;,. ,
"'
Historia quatenus juvet. '
XLII. QtiDQiiD igitur dc ordine temporum transaclo-

rum indicat ca cpiae appellatur Hi.sloria ,
plurimum nos
adjuvat ad sanctos Libros intelhgendos, etiamsi prseter
Ecclesiam puerih cruchtione discatur. Nam et per Olym-
piadas , ct pcr Gonsukuu uomina multa sa?pe qu?erantur
a nobis, ct ignovantiaconsulatus, quo natusest Uominus,
ct c[uo passus est, nonnuUos coegit errare ut putarent ,
cpiadragiula sc\ annorum aHate passum esse nominum

cpiia pcr tot annos tcdilicatum templum cssc cîctum cst a
,
,
.492 s. ALGLsaifti EPiscori
Judaeis, (iiuxl iinagiiiom Doniinici corporis habebal. Et

annonnn quidem fere triginta ba];)ti/,atum esse retinemus
auctoritate evangelica': scd ]iostca ([uot annos in bac
vitacgerit, (|uanquam textu ijiso actionum ejus animad-
verti ]5ossit , tamenne abunde caligo duljitationis oriatur,
, de bistoria gcnlium collata cum Evangebo, li(|uidius
certiusc[ue colbgilur. Tunc enim videbitur non frustra
esse dictum, (jûod quadraginta sex annis temjilum rcdifi-
catumsit,utciim referri iste numerus ad setatem Domini

non ]iotuerit ad sccrcti6rem instructionem liumani cor-
,
poris referatur. (]uod indui pro]itcr nos ncn dedignatus

'est unicus Dei Filius ,
per (juem facta sinit omnia.
XLllI. De autom bistorire, ut omittam Gnr-
lUilitate
co.s, (juanlam noster Ambrosius (jxircstionem solvit cabmi-
niantil)us Platonis leetoribus et dilcetoribus ,

qui dicere
aiisi sunt omnes Domini nostri Jesu Cbristi sententias
(juas mirari et prc-cdicare coguntur, de Platonis libris
euni cbdicissc, (juoniam lojige ante bumanum adventum

Domini Platonem fuissc, negari non potest. Nonne me-
moratus Ejiiscopus, considerata bistoria genlium, cum
reperisset Pbitonem Jeremi;c temporibus ijrofeclum iuisse
in iEgyptum^, uIm Propbcta ille tunc erat, probabibus
esse ostendit, quod Plato potius nostris Litteris per Jere-
miam fucrit imlnitus , ut illa jôssct docere vel scribere
quic jurc kaidanlur ? Anlc bttcras enim gcntis Hebroeo-
.i"um )qua unius Dei cultus emicuit ex qua secundum
in ,
carnem Dominus nostcr, nec ipse quidem Pytba-

venit
- goras fuit, a cujus posteris Platonem tbeologiam dicbcisse
•: isti asserimt. Ita consideratis tciiij)oril)us fit niulto credi-
bilius istos potius de btteris nostris habuisse, quaecumque

:
l)ona ct vera dixcrunt. (juam dc Platonls Dominum Je-
sum Cbristum, quod dcmcnlissiiiuun est crcdcre.

Luc. III, 23. — 'u Rctiact. cap. iv, n..2. cOiUij,
,
DE nocTni\\ ciiKiSTi^XA, LiTir.R 11. 493

XLTV. Narratione autoni liistorica, ciim prreterita etiam
homimim instituta narraiitur, non iuter humana insti-
tula ipsa hislbria nunieranda est ; f|uia jam cjuns transie-

ruut, nec infecta ficri possunt, in ordinc lemporum ha-
henda sunt, quorum cst condilor et administrator Deus.
Aliudest cnim facta narrare, aliud docere facicnda. His-
toria facta narrat fideliter atque ulihter; lil)ri' autem

aruspicum, quoequG similcs litlcrnc, facicnda vcl obser-
vanda intendunt docerc. monitoris audacia, non indicia
fide.
iVVV» VI V\ VVV* V»^'^ V»/^ 'VV*'* VMA VVV**VV» ^/VV* \\M VUV* VV*.l V»jV* «vt^
""'"'"'"-' '^"'' '*•'''

CAPUT \X\\. 'î
'''
"'i'
y4d ScriptiiirirJim inlrJIigeiilidiu (jiialemis condncat

anim(dinm lierhariim , , elc. prcv.îertinique sideriim
coqnitio.
'
''' - i';'jl. Ji;.;.; .;'i':i:-' ;;; K',!f! ;: riîj.iliirr
XLV. EsT etiam narratio dcmonstrationi similis, qua

nou prseterita, sed prnrsentia indicantur ignaris. In quo
genere sunt qureeumc[uc de loeoruin situ, natnrisque ani-
malium, lignorum , hcrljarnm , lapidum, aliorumvc cor-
pornm scripta sunt. l)e quo gcnerc snperius egimus
eamque cognitionem valcre ad fcnigmata Scripturarnm
solvenda docuimus: non ut pro quihnsdam signis adhi-
beantur tanquam ad remedia ve.l machinamenta super-
,
slitionis alleujns nam et illud gcnnsjam distinclum ab hoc

;
licito etlibero separavimus. Alind est cuim diccre » Tri- :
» tamistam herham si hiberis, ventcr non dolehit; » ct
aliudest dicere « Tstam herbam collo si suspenderis, venter

:
» non dolebit. » Ibi enim probatur eontemperatio sahi-
bris, hic significalio supcrslitiosa damnalur. Qnauqnam

4ft4 S. AUGCSIINI EPISCOPI
ubi pipecanlalioncs , et invocationes, et cUai"acleres non
suiit, pleiiini([ui; (lul)iuin esl utruni res quae alligalur,
aut (juociuo niodo adjunîlur sauando corpori, vi natune
valeat, (|uod libere adhibenduni est; an significativa
(juadam ol)ligatione proven-iat, quod tanto prudenlius
oportet cavere Cluislianum, quanto ellieacius prodesse
videbilur. Sed ubi lateKjua eausa (juid valeat, ({uo animo
quisque utatur interest, dunUxat in sanandis vel tem-
perandis corporibus , sive in mcdicina , sive in agricid-
tura.
XLVI. Siderum autem cognoscendorum non narratio,
sed demonstratio cst, quorum perpauca ScriptiU'a com-
memorat. Sieut autem plurimis nolus est luna3 cursus,
qui etiam ad passioncm Doniini anniversarie celebran-
dam solemniter adhibetur sic paucissimis cseterorum quo-
:
que siderum vel ortus, vel occasus, vel alia ([useliliet
momentasiue ullo sunt crrore nolissima. Quse per se ip-

sam cognitio quanquam superstitione non alliget, non
:
multum tamen ac prope nihU adjuvat tractationem divi-

uarum Seripturarum et infiuetuosa intentione [jIus im-
,
})edit: et quia familiaris esl perniciosissimo errori fatua

fatacantantium commodius honestiusque conteranitur.
,
Habetautem prreterdemonstrationcm prcTsentium, etiam

proeterilorum narrationi simile alic[uid, ([uod a prsesenti
positione , motuque siderum , el in praeterita eorum ves-
tigia regidariter liceret recurrere. Habet etiam futu-
rorum regulares conjeeturas, non suspiciosas et omi-
non utut ex cis alicjuid trahere
nosas , sed ratas et certas :
in nostra facta et eventa tentemus, qualia genethlia-

corum deliramenta sunt, sed ([uautum ad ij)sa perlinet
sidera. ISani sieut is, (jui eompulat lunam, eumhodie ins-
pexcrit quota sit, et ante quotlibet annos quota fuerit, et
posl quollil)el annos quota fulura sit polcsi diccrc; sic de
DE DOCTHINA CHHISTUNA, LIBER II. 495
uiio ([iiO(jiie SRleriim, ([ui ea jDcrite coinputant, respon-
(lere consuevenmt. De (jua tota cognitione , ((aantiim ad
usuin ejusatlinet, ([uicl milii videtur ajwui.
tA W\^ WW WV\VWVV\^ V\^^ \WVWV\ViX\VW% WW' vwv^wv ww M/w%w\vw\vw\ t^w

..\y--\s\v ':'.'
::\ \''n\P
CAPllT XXX.
i;.,
' - -•'-'.:. [ -.....
Qidd eodem artes confemnt mechanicce.
XLVII. AuTitM etiam cseterarum, cjuibus aliquid fabri-

eatur, vel ([uod remaneat post operationem artificis ab
illo eflectum, sicut domus, et scannium, et vas alic[uod,
atcjue alia hujuscemodi ^ vel c[uie ministerium cjuoddam
exhibent operanti Deo, sicutmedicina, et agricultura , et
gubernatio-, vel quarum omnis eflectus est actio, sicut
saltationum et cursuum et luctaminum harum ergo ;
cunctarum artium de prseteritis experimenta faciunt eliam

futura conjici nam nidlus earum artifex membra movet
:
in operando, nisi praeteritorum memoriam cum futuro-

rum expectatione contexat. Harum autem cognitio tenui-
ter in i|isa humana vita cursimque usurpanda est, non ad
operandum, nisi forte officium aiic[uod cogat, de quo

nunc non agiinus, scd ad judieandum, ne omnino nes-
ciamus cjuid Scriptura velit insinuare, cum tle his arlibus
aUquas figuratas locutioues inserit. ;
-
-.j^rs
-n'l V.iVM' .-':':'', '

,':i:' > - :\'y\;-:.r^ ,
r::n^';!j;riio'j"i;: ::.ii'(.:\'/ ''> • '.'.•, '':!.:
lU'r,0'i'\'i \:)\i\V-'U'}'{Hyi :::i;. :i,'!;:)!(i
i; •IMJfifl'!. jni '<''-[ \'iK i: ,i;.0 ';: ; •!,. ':
-'. ..•i!.-i-'( ' ii.i';,.i:il ::. ,- ,, ',j. :• ,

,,; ,..
496 n ^ 5. AtrousTtNt episcopi c
-niK(''.'i . hii.)jK|iiioj oJirjff r.i ifi|: . raiJijliis 'jii|h-<ii;) om
CAPUT XXXI.
Qnicl jiwet cUalecticn. — Sophisma.
XLVIII. Restant ea, quce non ad corporis sensus, sed ad
rationem animi pertinent , nhi disciplina regnat dispnta-
lionis ct numeri. Sod disputationis disriplina ad omnia
generacpiaestionum, cpinc inLitteris sanctis sunt penctranda
et dissolv6nda ,
pluriinum valet tantum ibi cavenda est
:
libido rixandi , el pnerilis cp.Tdam ostentatio dccipiendi

advcrsarium. cnim multa cpire appcllantur sophis-
Stint
mata , falsa^ concTusioncs rationum et plerunupic ita ve- ,
ras imitantcs ut non sohim tardos sed ingeniosos etiam

, ,
minus dihgentcr attcntos dccipiant. Proposuit cnim cpii-

dam'^, dicens ei cum cpio locpiebatur « Quod cgo sum, :
tu non es. » At ille conscnsit venimcnim erat cx parte, :
vcl eo ipso quod istc insidiosus, ille simplex erat. Tunc iste
addidit, <c Ego autem homo sum. » Hoc quoque cum ab illo
aeccpisset,conclusitdicens: ((Tnigiturnoneshomo. wQuod
genus captiosarum conclusionum Scriptura, quantum
existimo, detestatur illo loco, ubi dictum est, « Qui so-
)) phistice loquitur, odilDJlis est '^ » Quancjuam etiani sermo
non captiosus, sed tajucu abundantius quam gravitatem
decct verljorum ornamenta consectans sophisticus di-
, ,
catur.
XLIX. Sunt ctiam verae connexiones ratiocinationis
falsas habentes sententias, quoe consequuntur errorem
illius, cum quo agitur : quae tamen ad hoc inferuntur a
' IIoc sylloîsnio qiiid; iii .idorsiis Diogonrm , ipse tiicta a Jiiogcnf' ronvpr-
slone raptii? ilc.MiJrl>atiii-. — 'r.orli. xxxvii, 23,

,
DE BOCTHINA ClirJSTlANA, LIBEU 11. 497

Jjono et docto homine, nt in iis eruljoscens ille, ciijus er-
rorem consequuntur , cumdeni relin([uat errorem : c[uia
;-i codem mnncrevoliierit, necessc cstnt cliani illa, qunc

in
damnat, lcncre cogatur. Non enim vcra inferebat Apos-

ttilus, cmn diceret : « NequeChristus resurrexit : » et illa
aiia, « Inanis cst [jr.Tdicatio nostra, inanis est ct fides

» vestra '
: » et deinceps alia, qua; omnino falsa sunt, quia
ct Ghristus rcsurrexit, ct non erat inanis praedicatio corum,
(|ui hoc annuntialiant, nec fides eorum, qui hoc credc-
Jjanl : sed ista lalsa verissime conncctcbantur illi senlen-
ti;e, qua diccbatur non csse rcsurreclionem mortuorum
Istis autemfalsisrepudiatis, quoniam vera erant si morlui
non rcsurgunt, conse([uens erit resurreclio morluoruni.
Cum ergo sint vcnc conncxioncs, non solum verarum
sed ctiam falsarum sententiarum, facile est: veritatem
coiinexionum etiam in scholis illis discere, cjû.tc praBtcr
Ecclcsiam sunt. Scntentiarum autcm vcritas in sanctis Li-
bris ccclesiasticis uivcstiganda est.
.i^/j .):i . !, j'ii) :'.'Mi < .'ViVi^jMJ r;:;ii :;!l'.i''rif;i-:'! iijir.i Jv)
-WW WVWVt^VW-Xi^VWVW^^Wl VVV1VVV»V WVVVVVlVVVVWWjWV VVW VWl ww vvtt wvvww
-•
.in,r!:-Li£DJxiMi--
T~crilas conneTioninn non al> lioniinibus instituta est,
sed tantuni obsetvata.
L. Ipsa tamen veritas connexionum nou instituta, sed

animadvcrsa cst al) hominibus ct nolata, ut cam possint
vcl discere vcl doccre ; nam cst in rcrum ralionc pcrpetiia
ct divinitus instiluta. Sicut enim c[ui narrat ordincm tciU-
porum non cum , ipsc componit, ct locorum situs, aut na-
' I Coi. XV, i3, I

i.
cxi. 32
4'.).S s. ALGtsTiM Enscori >.i
turas anjinaliuni, vcl slirpium, VLllapidum (|ui oslcndil,

non rcs osLeniliL alj honiiniliv.s iiisliLulas; cl ille ([ui de-
moiistralsidura, corunKjuc niotus, non a se vcl ab lioiniue
ali([uo rem institutam demonstrat : sic eliam qui dicit :
«Cuni lalsum est (juod consequitur, nccesso est ut faJsum

sit (|uod pr.cccdil; w verissime dicit , necpic ipse iacit ul
itii sit, Exhac rcgulaillud
sed laiilum itacssedcmonstrat.
est, qnod deapostolo Paulo commemoravimus praecedil :
enim non esse rcsurrcctioncm mortiiornm, (juod dicebant

illi, quorum crrorcm dcstruere volcbat Aposlolus. Porro
illara sententiam pnrcedcntem qua dicebant iion essc ,
rcsurrectioncm mortuorum, neccssai'io sequitnr Netjue , u.
» Christiisrcsurrcxit. » Hoc autem (juod scciuitur, lalsum
cst, Christus cnim rcsurrexit. Falsum cst ergo el (juod

prsecedit pra3cedit autcm non esse rcsurrectionem mor-
:
tuoruin. Est crgo rcsurrcctio mortuorum. Quod lotum

breviter ita dicitur « Si non est resurrectio morluorum, :
ncque Christus resurrexit Christus autem resurrexit : :
est igitur resurrectio mortuorum. » IIoc ergo, ut conse-

(pienli ablato auferalur ctiam nccessario (piod pra>cedit,
non institucriuit homines, sccl ostenderunt. Et haec regida

pertinct ad veritatem coivftcxionum , non ad veritatem
sententiarum. '
>
.-Vi\v/\s. ;<:, •,: .

,.
J/".^ ;
y.hiiliSHr n'i.. iif.iw. :.u '.:: c..;r'-'
,ii'':-'0'": -::r.. U< . :::.;/>(; '

"
.- '[:.
Kt' • (-, ; ;
;;" ; ; :
! '•!
, . :
.' -..i :. ':.:(; ir.i ;ii j-jp n . ' .., i:!
-;;•; .Iri- ; jic ''.rnoo'.! J..'.. '-••'>...>:, >; i .:

Dli UUCTIU.VA cmUSTIAAA , LICKU II. 499
\\/\\ VVW \ W\ \l%\\ vw* wvv ww < wv ww vwv wvv wv-» VWV VVW \ W\ \W» \VW W W VWl w
.-•• II imff
CAPUT xxxiir.
i .
Jiifalsis seidentiis conclusiones vertv esse pussunl , ct
iii veris falscv.
LI. Sed iii hoc loco de resiuTcctione cuiii agerelur, ct rc-
gulaconnexionis vcraest, et ipsa in conclusione scntcntia.

In falsis autem senteutiis, councxionis vcritas est isto nio-
do : Faciamus alicjuem concessisse, si animai est cochlea,
vocem haijet. Hoc concesso, cum i^roljatum fucrit vocem

cochleam uon habere, ([uoniam consequenti ablato, illud
([uod [)r.TcecUt auferlur concludilur non esse animal
,
cochIeam.Qua3 sententiafalsaest,sedcxconcessofaIsovera
est conclusionis connexio. Veritas ita([ue sententine per
se ii^sam valet ; veritas autem connexionis ex ejiis , cum
cjuo agitur, opiuione vcl conccssione eonsistit. Ideo
autem, ut supra diximus^ infertur vera conncxionc c[uod
falsum est ut eum, cujus errorem corrigcre volumus,
:
poeniteat concessisse praecedentia, ([uorum conse([ucn-

tia videt esse respuenda. Jam hinc intelligere facilc cst,
sicut in falsis seritentiis veras , sic in vcris seutentiis fal-
sas conclusiones esse posse. Fac enim alic[uem propo-

suisse ; Sijustus est ille, bonus est et esse couccssum
, :
dcinde assumjisisse : Non est autcmjuslus : cjuoilemcon-

ccsso : Non cst igitur bonus. Quc-e tametsi vera sint
(imnia, non cst lamen vera rcgula conclusiouis. Non

cuim sicut ablato conse([uenli aufertur ncccssario cjuod
[irrecedit, ita etiam ablato prpeccdenti aufertur necessario
(|Uod conserjuitur, (|uia verum cst, cum diclmus : Si ora-
lor cst, homo cst. E\ ([ua pro|Wsitione si assumamus :
32.
:
500 S. AlGUSTIM EPISCOn

Nonest aulom orator; noii erit consequcns cum inliUeris
Non esl igitur homo. ' • •- '-'
V,. ...^ v CAPUT XXXIV.

Aliud est nosse leges conclnsionum , aliud veritatem
-C'i io ,'i:'i:. iin j: .
sententiarwn .
' !;.:'.''. .!.•
LII. QnmoPTER aliud est nosse regulas conncxionum,

aliud senlentiarum veritateni. In iilis diseitur quid sit
eonsequens, c[uid nonconsequens, quid repugnans. Con-
sequens est : Si orator est, homo cst. Inconsecjuens , Si
liomo est, orator est. Repugnans, Si liomo est, quadru-
pes est. Ilic ergo de ipsa connexione |udicatur. In vcri-
tate autemsentenliarum ipsa?perse sententise, non earum
conncxjo consideranda est ; scd veris certisque sententiis,
cum incertoB vera eonnexione junguntur, etiam ipsae certae
fiant uecesse est. Quidam autem sic se jactant, cum veri-
tatem connexionnm didiccrint, c[uasi sententLnrum ipsa
sit verilas. Et rursus, c[uidam [ilerum((ueretinentcs veram
senlentiam male se contemnunt. c[uia leges conclusionis
ignorant; cum melior sit ([ui novit esse resurrcctionem

mortuorum, (|uam ille (|ui novit conse(juens esse, iit si
resurrectio niortuorum nou cst, ucque Christus resur-

rexcnt.' . -î
,
DE DOCTRirvA ClirvTSTIANA, LITiER 11. 501
fcW\*.WVfcVV*VWVtW\WV\M/\\*.VWWM VWV\VWWV\ VVWWWWW WW WWWWWWW
CAPUT XXXV.
Scicnlia (hjintciuli ct (li^tndendi nun esfjidsa ctianisi

falsis adhibeatur. — Fcdswn (jiii(/.
LIII. Item scientia dcfiriicndi , dividendi, at([ue par-

tiendi, quanqiiani etiam rcluis falsis plcrumquc adliii)ea-
tur, i]isa tamcn 1'alsa non cst, ncque ab liominilms insli-
tuta, scd in rcrum ralione compcrta. IVon cnim quia et

fabulis suis cam poelse, et opinionibus crroris sui vcl ialsi
pbilosopln, vel etiam ba?rctici, boc est falsi Cbristiani
adhibere consuevcrunt, proptcrea falsam est, necpie in

defuiiendo, ncque in dividendo aul partiendo aliquid eom-
plectendum cssc ,
quod ad rcm ipsam non pertinet, aut
aliquid quod pertinet, practercundum. IIoc verum est,
etiamsi ea, qufc dcfuiiuntur aut dislril)auntur, vera non
sint. Nam ct ipsum falsum dcfiuitur, cum dieimus falsum
non ita se babentis ut significatur,
csse signifieationcm rci
sive alio aliquo modo. Quse definitio vcra cst, ([uamvis
falsum verum esse non possit. Possumus ctiam dividcrc
dicentes duo csse gencra falsi unum corum ([ua^ omniuo 5
esse non possunt; allerum eorum quoe non sunt, cpianvis

csse ])ossint. Aam qui dicil, scplem ct tria undecim csse,
id dicit quod omnino cssc non iwtcst (jui autem dicit :
Kalendis, verbigratia, Januariis pluissc, tamctsi fac-

tum non sit, id tnmen dicit ([uod ficri iiolucrit. Dcbnitio
igitur et divisio falsorum potcst csse vcrissima ,

quamvis
falsa ipsa iiti(|ite vera uou siiit.
'!•-;. 1 ,;! -!:. . :i.' ''.)
-h ^ .:. - ': ' ' '
|; !f,:'l:;-:: ; <
:'';: ::; ;i( :,'' :..' !f.';i
'':
'•' ,' ;'.-''
502 - S. AtGLSTIM EPISCOPl ,,j
CAPUT xxxvr.
Eloquentioi prcecepta vera simt, quamvis eis inter-

(lum faha persuadeaniur.
LIV. SvsT etiam qiuT.dam prsccepla uljerioris dispiita-

tioiiis, quse jam eloquentia nominatiir, quae nihilominus
vera sunt, quamvis cispossint ctiam ialsa persuaderi : sed
{[uiaet vcracssc possunt, noncst facultasipsa culpabilis, scd
ca nialc utentiuin pcrvcrsitas. Nam neque hoc al) homi-
nilnis institulnni cst , ut vcritatis expressio concilict audi-
torem, aut ut facilc quod intendli, insinuct lircvis et
aperta narratio, et varietas ejus sine fastidio teneal inten-
tos, etcaeteraj luijusmodi observationes, c|uaesive in falsis,
sive in veris causis, verae sunt tamcn, in quantum vcl

sciri vel crcdialiquidfaciunt , aiil ad cxpetendum fugicn-
dumvc animos movent , et inventic potius c|uod ita se
liabeant , c|uam ut ita se haberent inslitutae.
A^^WWWVWWîWVîWWWV^^W w/vvwwvwtww^w^ww^wwwwwww^^w^ww
•_>(':'urî 'y^h: 'f: : :•.- ';;i;!i'.. i-i;;i ;
ZVI'.-::\v
;:, CAPUT XXXVIl.
i .. .. '
f
. ,'^
j
Qme utilitas rheloriciv et dialectico'.
LV. Sed haec pars cumdiscitur, magis ut profeiamus

ea ciurc intellccta sunt, quam ul intcllii;anius adhi!)enda
cst. Illa vero conclusionum, et dcfinilionum, et distribu-
tionum, plurimum intellectorem adjuval : tanlum absit
DE D0CTK7NA CHKISTIANA, LIBER II. 503
error, ((no videnliir honiines sibi ipsam beatne vilre veri-
tatem didicisse, cum ista didicerint. Quanquam plerumque
accidatut facilius homines res eas assequantur, propter
quas assequendas ista dicuntur, quam taliumpra-ceptorura
nodosissiraas et spinosissinias disciphnas. Tan([uam si
quispiara dare volens prsecepta ambulandi , moneat non

esse levandum posteriorem pedem, nisi cuni posueris
priorem deinde minutatini queniadmodum articulorum
,
et pophtum cardines oporteat moveie describat. Vera ,
enim dicit, nec aliter ambulari potest, sed facihus lio-

mines hoc faciendo ambulant, ((uam animadvertunt cum
feciunt, aut intelhyunt cum audiunt. Qui autem ambulare
non possunt, multo minus ea curant, quse nec expcriendo
possunt attendere. Ita plerumque citius ingeniosus videt
non esse ratam conchisionem ([uam praecepta (^jus capit i ,
tardus autem non eam videt, sed multo minus quodde

illa praecipitur, magisque in his oranibus ipsa spccrtacula
veritatis saepe delectant ,
quam ex eis in dis|Hitando aut
judicando adjuvamur, quod exercitatiora reddunt
nisi forte
ingciîa, si etiani mahgniora aut inflatiora non reddant,

lioc est ut aut decipere verisimilisermone atque interro-
gationibus ament , aut ah([uid magnum ,
qiio se bonis at-
quc innocentil)us anleponant, sc assccutos putent, qiii

ista didicerunt.
' • /:• :'..l :-. :-/ ': '-.: ':<: .

:":,' liii,;
,:'f)f:r ::.i:
'. :::.::: ':. " . ...; ;;•' .:.;'.':>:;;
.'\,- i: :\<. ::: : }i'!:^;!ii.:'\. n' • .

• '.. -):!: Ji;i;!fr;.'.i::!rp
:
!' ': .!;,; ';'i-'' ff j':.;fi ' '" '.; ' -•: i \\y,'-'C\'\^ •
-
.,' ,,,;(^ .'v.î^'!. .::.•:; '-:;; .'' ; . :' J;l'
': ;':".-;; •
r:u.> ;f; ';;U; ::•:'::'.:.. ..;:'' '; .. :! ;''f):''.'i, . :•. ;.; :',
';;ij;;.» O':;» ;; ,-,'101 /::'•:• ":]:x .a : ::y.:\'ji}yii:':; .:>• ':: :;-.'VJ'i;,l

,
504 .11 S. AUGUSTIKI EPISCOPI 30
i.unoj.p rc-i([fnjiGA.P.lJ?'. iXXXTlIT.

h IT! :;; '::'T -
' -'',
ISumeronan scientia non ex liominum instituto

.sed ex reruni natura est , ah hvniinibus aclin-
nmeitia. ......
ri-j'/' .''"'^- 'i .'ri'/i.!;l .-.Virurn ^""liirif;')
-.LVI. Jamveuo numeri disciplina cuilibct tardissimo

clarum cst, quod non sit ab liominibus inslilula scd po- ,
tius iudagala alque inventa. Json cnim sicul primam syl-

labam Italioi, quam brevem pronuntiavcrunt veteres,
voluit Yirgilius, ct longa facta est,ita quisquampolerilef-
fjcerc cum iit tcrtcrnaaut non siut novcm, aut
volucrit,
non quadratam figuram aut non ad ter-
possint elliccre ,
narium numemm tripla sint, ad senarium. scscupla, ad

nuUum du[)la. quia intclligibilcs uumeri scmissem non
babcnt. Sivc crgo in se i[Kis confidcrcntur, sivc ad iigu-
rarum aut sonorum aliarunne motionum leges numcri
adbibeanlur, incommutabilcs rcgulas habcnt, ncque ulio
modo ab liominibus iustitutas , sed ingcniosorum sagaci-
tate compertas. ator^:.-
LYII. Qu,» tamen omnia quisquis ita dilexerit, lU jac-
tare se inter imperitos vclit , ct non potius qurcrere unde
sint vcra ,
qure tanlummodo vera csse pcrscnserit, ct unde
([ucedamnon solumvera, sed etiam incommutabiba ,
qua;
incommutabilia cssc non comprcbcndcrit; ac sic a s[iccic
corporum us([uc ad bumannm mcntcm [jcrvcniens, cum

ct ipsammutabilcm invcnerit, quodnuncdocta, nunc in-
docta sit, constituta tamen inter incommutabilem supra
sc veritatcm, ct mutabiiia infra se caHcra , ad unius Uci
laudcm aique dilcclioncm cuncla couverleie, a quo cuucia
s
DE DOCTKINA CimiSTUNA , LIBER 11. 505

essf cognoscit; doctus videri potcst, cssc autem sapicns
nullo modo.
-i/iii:(Oil I'; ^'ul^'!':: >-.:•:!:,[; ;t' r •:!,);>;!;_;;';:; :;'j-;i?l .7/
"'•''"'"
CAPUT XXXIX.
Qaibus ex mpra notatis discipUnis, qiioiê ani/no

-kI :u
danda opera.
:
—
Leges Inimana'. .^ r,.,^^ ;.,
LYIII. QuAMocREM videlur mihi studiosis ct ingeniosis

adolescentibus , et timentibus Deum, beatamque vitam
qutcrentibuSjSalubriler prrceipi, utnidlas doctrinas, quce
pneter Ecclesiam Cliristi exercentur, tanquamad beatam
vitam capesscudam secure sequi audeant, sed eas sobric
diligenterc[uc dijudicent : et si quas invenerint alj homi-
Ims instilutas varias propter diversas voluntatcs insti-
tuentium, etignotas propLer suspiciones crrantium, ma-
xime sihabeant etiam cum daemonibus initam soeietatem
per quarumdam signiricationem quasi t[uaedam pacta at-
que convcnta, rcpudient penitus et detestentur; alienent
ctiam studium a supcriluis et luxuriosis hominum institu-
tis. lUa vcro instituta hominum ,
quoe ad soeietatem convi-
ventium valent, pro i[isa hujus vitae necessitate uon negli-
gant. In cteteris autem doctrinis, quffi apud genles inve-
niuntur, praeter historiam rerum, vel praeteriti temporis
vel prfcsentis, ad sensus corporis pertinentium, quibus
etiam utilium artium corporalium ex[3erimenta ct conjec-
turse annumerantur , et praeter rationem disputationis et
numeri, nihil utile csse arbitror. In c[uibus omuibus te-
iiendum est, Ne quid nimis ' : et maxime iu iis, i[\\x ad
•Tcient. ia AuJr, Act, i, 5cen, i.

,
506 S. AUGISTIKI F.PISCOPI
corporis sensus pcrlineiilia , volviintur temporibus, ct

contincntiir locis. .ofioin o."
Ll \. Sicut autcm quidam de vcrbis omnibus et nomini-

bus hebraeis, et syris, et ."«gypliis, vel si qua alia lingua
in Scripluris sanctis inveniri potcst ,
quae in eis sine in-
terprctatione sunl posita, lecerimt, ut ea separatim in-
terprelarcntur; (|uod ct Eusel)ius fccit de temporum
historia proptcr divinoruni Librorum ([urcstiones, ([ute
usum ejus flagitant : quod ergo hi fcccrunt dehis rcbus,

ut non sit necesse Chrisliano in mullis pro]-)ter pauca la-
borare ; sic video possc ficri , si ([ucm conmi qui possunt
benignam sane operam fraternne utditati dclectet impen-
dere, ut quoscum([uc terrarum locos, qureve animaha vel
herbas atquc arbores, sivc hipides vel metalla incognita ,
speciesque quashbet Scriptura commemorat, ea genera-

tim digerens, sola exposita htteris mandet. Potest etiam
de numeris fieri, ut eorum tantummodo numcrorum
exposita ratio conscribatur, ([uos divina Scriptura nicmi-
nit. Quorum ahqua aut omnia fortc jam facta sunt, si-
cut multa qufe a bonis doctis(jue Christianis elaborata at-
que conscripta non arbitrabamur , invenimus; sed sive

propter turbas nc»gligcnlium, sive propter invidorum oc-
cultationes latent. Quod utrum dc ratione disputandi
fieri possit , ignoro : et videtur mihi fieri non posse, ([uia per
totum textum Scripturanim coUigata cst nervorum vice;
ct ideo magis ad ambigua solvenda et exphcanda, dc qui-
bus post lo([i>emur, legcntcs adjuvat, quam ad incognita
signa , de quibus nunc agimus agnosceuda.
J'J itiiwiiiMjli; 'l-^jlij :
.1: ...
.,••. .
_,,, ,
Lr. '..
.! .iirj'.
,
DE DOCTIIIIVA. CHRISTlAlVA, LIBEU II. 507
tlVWl<VV%/VVVVVVWVVVVV\.VVbVVVVVlVVVWV\lVV\-VVVVVVVV\VVVVVVVVV\^X
yi-jcij.:
CAPUT XL. ;;
Ah eUmicis si quid recte dictum, in nostrum itsum

est com>erlendum.
LX. Philosophi autem qui vocantur, si qua fbrle

vcra ct fidei nostrre accommodata dixerunt maxime ,
Platonici non solum formidanda non sunt sed ab eis

, ,
etiam tancfuam injustis possessoribus in usum nostruni

vindicanda. Sicut enim iEgyptii non solum idola habe-
bant et onera gravia, qoae populus Israel detestaretur
et fugeret sed etiam vasa atque ornamcnta de auro et
,
argento, et vestem, qunc ille populus cxiens de jîlgypto*,
sibipoLlus tanquam ad usum mcborem clanculo vindica-

vit, non aucloritate propria, sed prrccepto Dei, ipsis
iEgyptiis neseienter cominodantil)us ea, c[uibus non bene

utebantur : sic doctrincc omnes gentibum non solum si-
mulata et superstitiosa figmenta gravesque sarcinas super-

vacanei laborisbabenl, c[u;e unusquiscpie uostruni, duce
Christo, de societate gentibum exiens, debet abominari

atque devitare; scd etiam liberalcs disciphnas usui verita-
tis qusedam morum proecepta utihssima con-
aptiores, et
tinent, deque ipso uno Deo colendo nonnulla vera inve-
niuntur apudeos, quodeorum taiupiainaurumet argentum
quod non ipsi instituerunt , sed de c|uibusdam c[uasi me-
talUs divinre providentiae, qunc u]3ic[ue infusa est, eruerunt,
ct c|uo perverse atcjue injuriose ad obsecjuia dtemonum
abutuntur, cum ab eoruni misera societatc sese animo
separat, debet ab eis auferre Ghristianus ad usum justum
prcedicandi Evangehi. Vestem c[uoquc illorum , id est
' ExoJ. 111, 22, et xu, 35. Dist. xxxvii, «[1. Legimus.
,
homiiiuni (juiclem instiluta, sed tamen accommodata hu-

manse socictati ,
qua in liac vita carcre non possumus
acciperc atque haberc Ucuerit in usum convertenda chris-
tianum.
LXI. Namquid aUudfeceruntniultibonifidcles nostri?
Nonne aspicimus quanto auro et argento ct veste sullar-
cinatus exiorit de .lil^ypto Cyprianus dodor suavissimus
et martyr beatissimus.^ (pianto Lactanlius; quanlo Vic-
torinus, Optatus, Hilarius, ut de vivis taceani; quanto
innumernbiles Grseci? Quod prior ipsc fidelissimus Dei
ianudus Jloyses fecerat, de quo scriptum cst, quod eru-
dltus fuerit omni sapientia yEgyptiorum'. Quibus omni-
l)us viris superstitiosa geiitium consuctudo, et maxime il-
lis temporibus, cum Cbristi decutiens jugum Cbrislianos

perse(picbnlur, discipbnas ([uis utiles Jiabebat, nun(|uam
commodaret, si eas in usum unius colendi Dei, quo va-
nus idolorum cultus cxtinguerelur.conversum irisuspica-
rctur : sed dedernnl aurum et argejitum et vestem suam
exeunti populo Dei de /Egypto , nescienles quemadmo-
dum ilJa, qure dabant , iu Christi obsequium cederent.
llbid cnim in Exodo factum, sine dubio figurnlum cst,
ut boc pra^signaret quod sine prrrjudicio alterius, aut
;
paris aut meboris intcUigcntioc dixcrjm.
; ,
'
:I. .p.i '

.'f:ini;.:(' -' '"'- ' ii.irc. '^
iTtuii. .;'!':,} j:;iJp'''.(lij Lii Oii/ntr!: ::,.;,. îai
o;airJj" ^jiJ.i •
,.;i';;:3qe '
fri:il.;!jr IW.i- - >; ÛIU- , .

•::'
,\.-:: \n . u.. -.'"' ;?!'/>:. r :' ^•- •
'
'' ." ,-';j: j .'--
: . ' ,:\ .'•
v
; ,
DE docttiinA chhistiAnA, liber II. 509
iVV^'^ X^^^t VA.'\'\\^%\ VV\^ \\iV\ \\^% \ VV'^ VIA\ VV%^ \^V% \^/M v\a\ VVV% V%/V% WVk VV%^ V^lVI Vt\'l \'t
CAPUT XLI. ') .
SuuUum Scriplurce sacrce qualem animnm rc-

quirat. .•,',,:::;:': :
nof vl !Olli,.i:j!:- .'.:'' . .' . '
LXII. Sed lioc modo instructus divinarum Scriptura-

rumstudiosus, cum ad eas perscrutandas accedere coepe-
rit, illud apostolicum cogitarc non ccsset, « Scicntia in-
» stat, charitas redilicat '. » Ita enim scntiet, quamvis de
yflgypto dives exeat, tamen nisi Pascha egcrit, salvum
se csse non posse. Pascha autem nostrum inimolatus cst
Christus, uihil([uc magis immolatio Christi nos docet
quam illud quod
tancpiam ad eos quos in
ipse clamat , ,
iEgypto sub Pharaone videt laborare « Venite ad me :
» onnics qui laljoratis et onerati estis, el ego reficiam

» vos. ToUitc jugum mcum super vos, et discite a me,
)) quia mitis sum et humilis corde et invcnielis rc-
, ;
)) quiem animabus vestris. Jugum enim metmi suave est,

» ct sarcina mca levis est- » quibus, nisi mitilnis ethu- :
mihlnis corde, quos non inflat scientia , sed charitas ?ecU-

fieat ? Meminerint ergo eorura ,
qui Pasclia illo tempore
pcr uml.n-arum imaginaria celebrabant, cum signari pos-
tes sanguine agni juljcrcntur, hyssopo fuisse signatos^.
Herba hoec mitis et humihs est , et nihil fortius et pcne-
Irabilius ejus radicibus, ut « In charitate radicati et fun-\.
» dati,po.ssimuscomprehenderecumomnibussnnclis,qUcTe'
» sitlatitudo , ct longitudo , etdtitudo , et prolundum'»,
id est, crucem Domini , cujus latitudo dicitur in trans-
'
I Cov. VIII, I, i.-t V, 7. — = MaHli. \i , iS-jO. — ^ E>.od. \ii , 22. —
' E]ilios. III , 17.
510 S. AUGUSTIM El-lSCOI'!
vcrso ligno^ ([uo oxtciuluntiir mauus, longiludo a lerra

usque ad ipsam latiludincm ,
quo a manibus ct infra to-
tuiu rorjHis nlligilur: altitudo a latitudine sursum usîue
ad summum, cui ndlucrct caput; profundum vcro quod
tcrrce infixum absconditur. Quo signo crucis^ omnis actio
christiana dcscribitur, bine operari in Christo, eteiper-
sevcrantur iuh.erere, sperare c«JL'lcstia, sacramcnta non
profanare. Per hanc actionem purgali valebimus cognos-
ccrc eliam supcreminenlem scientiara charitatis Christi,
qua fe(|uahs est Patri, jkt (|uem facta sunt omnia, ul im-
pleamur in omuem plenitudinem l)ei. Est ctiam in hys-
sopo vis purgatoria, ne inilante scientia de divitiis ab
yEgypto ablatis, superbe ahîuid pulmo tumidus anhelet:
« Aspergcs me , inquit, liyssopo et mundabor hi- ,
» vabis me, et super nivem dealbabor. Auihtui meoda-

» bis exultationem et lyetitiara ^ » Deindc consequenter
annectit, ut ostendat purgationem a super])ia significari
hyssopo, II Et cxultaLunt ossa lumiiliata/' ».
-;..:i:..i.Mi.. i CAPLT XLII.
Sacrce Scripturtv cum profana comparatio.
LXIII. QuAMTLM autem minor est auri , argenti ves-

lisque copia, quam de iEgypto sccum ilh- populus abstu-
lit, in comparatione diviliarum , (juas poslea Jerosolymac
consecutus cst, quae maxime
Salomone rege ostendun- in
tiir ^, tanta fit cuncta scientia, quic quidem est ulilis,
collccta de hbris gcntium, si divinarum Scripturaruui

scienlife comparetur. Nam quidquid homo extra dichccrit,
' Psal. I., 9, 10. — ' lljiJ. — ' 3 Ueg. x, 23.
UE UUCTUINA CHUISTIANA, LIBBR II. 511
si iioxiuin cst, il)i clamnatiu'5 si ntile cst, ilji invenilnr.
El iiun ibi (juisque invenerit omnia , (jufc utiliter alibi
didieit, mullo aljundanlius ibiinvcniet ea, tiuae nuscjuam

oinnino alilii, scd in illarum lanlummodo Scripturarum
mirabili alliludine ct mirabili liumililate discunlur. llac
igitur instructione pneditum cum signa incognita lcctoreni
non im|iedicrint, mitcm et humilcm corde, subjugaUun
lcuiter Christo , et oncralum sarcina levi, fundatum et
radicatum et uxlilicatum in charitate, cjuem scientia inflarc
non jwssit, acccdat ad ambigua signa in Scripturis consi-
ch,'randa ct disculienda, de (juibus jam terlio volumine
dicere aggrcdiar, (juod Dominus donare dignabitur.
FINIS XOMI CENTESIJU UKDECIMI.

:iii
':-..
.T 'i;;'.'/."i, . '. '! '.-. ;-|i',.!j,r' . Ii l .
.*. ;ii'(,(i lit
".' : : '.! ' . ; ii;, i. i''i yr;; .jr ' it;i' i
!;.;;;. Mi.i ' r . ]

'; ,7j,, i,'; ;[,
.y , .;
; ..iii-rl^î.'.' ',' ,!i;r:i;;ii .1 •

•>i.il .-ini;!;; ;: ,,; ;; ,i;.fi!i';,i ii.,;,;^r,l Jj'll!li, '.
lii. ;((); ,'.,! lU',; 'r!; i;!!^'.- ;,;;;;; ';':ii"(i';;;^ ;
;;.ijli;:,:j;,li^ ; ,
;'.[( , ,!;:i.f;u Jj f;i-:i;';:i , i,
;) f'ujij.l.'fi!:'l .;.'.il r.,'i ji :h fiiri;-,! ;(,) î .
';;:flf!i i:;!;K.i:)-' !): II! /!i:;i^;.':! j ' :.:ir:::';'i[)i; .)•)
-'. .; :!i,i;j:;',< :
;; •
• ii: - ',i(:.' 'n.r; i
;:.;;';;[;/ oiiî ! ';;i;; ^.'; U ; : ;> .

':;::
.|!ff(i.i!;i!;>!!) Vi(:U'.î. ; ;)i:':;;o(j [) '^' /li.'
.i>i.) ,ir: ) ]]'M.m:rjU!i<:i liKii

'Vl'*'» VVWVXA» VV\%VVV\\W\\Vl\VV\\Vt\\\\\\V\\\\VM\lV»V\\»\\%lM»,>Vl»\vV\-*\VVVW
A]\rôijmoi\i':s.
Anôtatio (1) pat;. 97
CnRisTiM Doum esse profilcljantur aperie Marly-

res, cpiando diis sacrificare jussi , rcspondeLant se uni
Dco ct Christo sacrificarc. Sic beata Crispina, qUcT? passa
cst, Dioclctiano II. ct ^laximiano Auguslo Consulibus,

dic Nonarum decembrium, apud Coloniam Thebestinam,
sub Anulino proconsule , sicuti ferunt passionis illius
Acla in veterum Analcctorum Torao iii. ]\u/ujiiani
(i,'v> , in([uit, sacn/icaiu' , nec sacrijico nisi uni. Deo
el Domino nosiro Jcsii C/iris/o Filio ejus, qui na-
liis est Et .Mammarius martyr, (juem sub
et passiis.
eodem Anulino proconsulc in civilate Yagcnsi passum^
impcrante Maximiano et Gal. testanlur Acta in Vet. Ana-
lcct. Tomo VII. publicata : ISnnquam sacrifico div-
nioniissed uni Deo., etc. At(juc aliquanto posL
, :
Dvniino, ait^, Jesu Clirislo sacrijicanius , qiii fecii

cxi. 33
,
'0l4 AISNOTATIONES.
ctehtm el lerram, mnre et omiiia qnce in eis sniH ;
huic Deo crediimis et senumus. llanc de Christo fideni
cultumque ipsius ia Apostolos relercbanl ipsiniet pagani
ut videreest, supra lib. xviii, c. 53 , et lib. i de consensu
Evaugel. c. 7. Cyprianus etiam ( quod hic non praete-
reundum silentio) Christi et Dei Ponfifex ii\)peU.cLiuv a
Pontio in ipsius vita.
Ajjkotatio (2) pag. 237.
Hoc non de se suisve temporibus Cicero ,

qui anno ab
urbe condita oirciler seplingentesimo scribebat, sed de
Scipione Atricano minorc et Liclio dixit, quos disserentes
illis de Republica lil)ris inducebat , ex dictis supra lib. u ,
c. 21. Porro Scipib floruisse fertur a sexcentesimo ad

sexcenlesimiuii vigesimum Urbis conditae, Loelius autem
anno sexcentesimo-septimo considatum gessisse traditur.
Ajjnotatio (3) pag. 250.
Folles dicli nummi a sacculo , quo condmitm- : genus

monetae est allas serew , alias argentese. Porro foUes acci-
piendi istliic, noii argcnlei, sedferei, cjusdem fere va-
loris atque asses et solidi monetoe nostrte gallicanse, ul
putatSiniiondus ad Sermon. ccclxxxix. cpiialias xl. inter
Sirmondianos. Suidas aulem follem obolum esse dicit, ad
voces oi>.X£i; et zifu.KTx >'omiiianlur prajterea folles iii
)ib. III. contra Crcscon. c. 29. necnon lib. i. Evodii de

iniraculis Stephani c. 14.
Annotatio (4) pag. 253.
Hinc vero intelligimus sciiptum huncce librum sub

iinem anni 426. aiU non multo serius. Nam cxtabal jam
AMVOlAlIOiNliS. 515
llipponc isla Slopliaiii marlyris Memoria, cum illiicl ihi
conliyil, ([uod mox njferendum est, in Pauli el Palhidi;e

curalione miiaculimi. Ea autemeuratioperlinel ad annum
42.^, ([uod ([uidem hac ratioue deprehenditur. In libello
.suo, qui Sermonc Augustini cccx«ii. conlinetur, testatur
Paulus se ac sororcm Palladiam visione Kdleiulniitin
.hinaariaruin die (ulinonitos divinitus fuisso, ut Hi|ipo-
nem irent, il)i([ue fore ut sanitatem intra tertiani inenseiii

rcci[Derent, id est, intra menscm Marlium. Paulus porro
sanitalem i|ise die dominieo Pasehne , soror vero ipsius
ex dominieo Pascha; die lertio reeuperasse hic narralur.
Atc[ui Pascha ah anuo 415, (]uo reliquite Stephani niar-
tyris in Pakestina deteclae sunt, us([ue ad 427, ([uo Vaii-
dali Alricam occ uparunt, non incidit in menscm Martium
ni.si forte anno 42.), ([uo iestiun Pasclue dicit Bucherius
a Lalinis nonnullis 22 die Marlii eelebratum : tametsi
ex litterae Uominiealis observatione oceurrere debuisset
die Aprilis 19, siculi ad praedictum Sermonem cccxxxn.
notabimur. De Stephani martyris revelatione ct de ipsius
miraciUis scripta Aviti, Luciani, Severi et Evodii nomine
vulgala exhibentur in septimi Jlaurinorum Tomi A[ipen-
dice.
Annotatio (5) pag. 3ol.
Herum P.amphilium , c|ui in aeie occubuii, Plato in

fine lib. de llepubliea, deeimo post mortem diereckhtum
vitae scribit. Hanc Cicero fabitlain, in([uitMaeobr. lib.
I. Somnii, licct ah incloclis c/iiasi ipse vere consciiis

cloleat irriscim, exemphun tainen stolida; reprehensio-
nis vitans excitari narratttrain , qiiain rc\'i^'iscerc
rnalait.
33.
;
0l6 AaKOXAXlOÊS.
!
Annotatio (6) pag. 342. lin. 4.
Alludil ad anlir|uamphilosophi;c parlitionem in Naluia-

lem, Moralem, ct Ralionalem. Moralem supra commemo-
ravif, cum ail vilamClirisli disciplinam morum fuissc. Hic
porro Naluralcm 5 mo.\ in sc([ucnli capilc Kalionalcm.
Anjvotatio (7) pag. 391.
Lov. cl .\rn. qnodvtUus est. AlBad. Er. el MSS. magno

conscnsu habent ,
quod jilius csl , (juae leclio magis pro-
Ijatur, (ptia Ruhjicit Augustinus, ciinare hoc, esse amare
illnd qnod ad se pertinct : ntilunjuc simiU modo lo-
((ucndiinlib. i. de SermoneDomini in monte,ul)i rursus
dc necessitudinum ejusmodi temporalium odio disserens,
po5tc|uam cxplicuit quodnam amoris odiicpie genus uxori
vir im]icnderc dcbeat, /loc cst , infjuit, diligere ea
i/i
qnod lioino est , odissc qnod uxor est ; tum addit hoc
de patre el de matrcpl crcteris vinculis caniis inlelligcn-
dum esse, ut in eis odcrimus (piod gcnus humanum nas-

cendo et moriendo sorlitum cst; diligamus autcm quod
nobiscum polest ad illa regna perduci, uhi ncmo dicit :
Fatcr mcus, scd omncs omnino uni Peo Patcr noster. :
Aknotatio (8) pag. 398.
Erudilo viro visum erat legendum esse, irrationali

scd I\ISS. omncs ct Edili {'erunl, nitionali creatura,
quibus \crbis , nisi lallimur, iulclligendi veniunt Angeh,
uti iufra n. 09 in fme , ctinlib. in. delijiero Arbitrio, cap.
10. n. 30. Quippe Dcus pcr Angclos lo([Ucbalur anliquis
Patribus, corum([ue minislcrio cxhiljcbal sonos, littcras.
ANNOTATIONES. 517
igncin,J'umu7)i, ituhein, C()luninam,G\. similiaporlcnta,
quoe in sacra liisloria narranliir.
Hos libros cxpositionibus de Scripturaideoprperigimus,

c[uod in mullis introductionem ad illani utililcr lcgendam
prsebeant.
Quod attinet ad Sapicnticv librum, non csse cjus auc-

lorcm Jesum fdium Sirach didicit postea Augustinus. ut
iii 2. Rctract. 4. admonet. Salomouis nomiiielaudat auc-
tor ,
quisquis cst, opcris de Symbolo ad Catccliumenos
lib. II, c. 2, imo et Cyprianus in lib. dc Mortalitatc,
Casilius. in lib. v conlra Eunomium, ct passim Am-
At Augustinus non hic tantum, scd ctiam in
brosius.
Speculo Salomoni tributum cxistimat, pioptcr (juani-
(lcnn eloquii siniiUtmtinem. Nam Salonionis iw)i
esxe , inipiit, niliil dahitant (juique (loctio)'es : ad-
ditquc illius quisnam sit auctornon apparere. Hiero-
'nymus librum eumdem, cui jam olim titulus crat, Sa-
pientia Sa/omo)iis «{/sj^cTvI-fjxvcv appcllat, et dicit IMiiloiii
JudffiO ascriptum a vctcribiis, att[ue ipsius stylum gnc-
cam eloquentiam jam nonnulli t[ui velint
rcdolere. Sunt
sentcntias quidem exSalomone, exPliilone aulemcarum
collectionem pbrasimque gr.Tcam prodiisse.
Annotatio (11) [lag. 482.
Intercos Ircnreus lib. m. c. 25. Clemens Alexandrinus
lib. I. Stromalum Cyrillus JerosolymilaiuisCalecbcsi iv.

;
.
.")
1 S A .N N OT ATIONTiS
Hilariiis iii Psal. ii, ctc. sed antc lios Justinusniarlyr, (iui
in oralionc acl Gcntcs, ccllularum in quibus lxx. Inlcr-

prctcs Ptolom.Ti jussu Scripturis vertcndis scorsim vaca-
vcruiit, vcsliyia cûa^dam jVlcxandriae se conspcjxisse pro-
Vcrumtamcn Hicronymus in praefationc in Penta-
filetur.
lcuchum nescire se ait, quis primus auctor sepluaginla

cellulas jllexandrut' mendacio suo extruxerit , (jui-
hus dii,'isi eadeni scriplitarint
quippe cuni Aristeas :
Ptoloma'i'j-.i-^n.n-\aTiA et multo post tempore Josephus

niliil tale retulerint sed in una hasilica consresatos
,
contulisse scribant, non prophetasse.
MSS. tres ventiloqua ;\er'ms alii, ventriloqua, Gnsecis

«•n-aoTf i'(i.uec; utiPy tlionissa mulier 1 Reg. xxviii, 7, vocatur
.
apud 1.XX. Intcrprctes, ([ui hancvocem passim adhibent,

eamcpie Basilius in Isai. viii. 19, interpretatur ad haecce
verba, ir-i^^î.-i koc est , a\i, qui in Py-
l-yâ^rrptyjeo!,- ,
thone futura pnedicunt , per ventrem obsessi, ipso

sj)iritu loquente , qui et de terra loquu/itur, inania
quwdani effutientes. Annotaverat hicErasnvus, adoram
libri, iuisse suo cliam lempore apud Italos divinatorum
genus, ([ui sic dicti sunt, ([uod ore non edentes sonum,
pervcnlreni loc[uivisi sunl.
,,
\»%\\\V\\V\^VW» t.*\\ WWVlWWWWVWVWWVWt^W VV'V\\\\\\VV\\V\t\VV\\VVVW\\V/t
GONCORD/VNTIA
BIBLIOTIIEC.E LATIN.E CUM GALLICA.
i;ii;uOTiir.(:A i.atinv. i;ii;liotiif.(;\ (;.\i,i,ic.\.
iic Civit. Di'i , lili. '!i^ , pau'. 3. Ejusilciii IVaîntMil.i , toiii. xxr,
liag. orG-')^!
— lil). XX, Ct~. F.jiiîlrm fr.i;;menta, loni. \\i
a8i-')83.
— Iili. XXI, ii5. F.jusdeni tiagmenta , tom. xxj,
283-S89.
Df> vera Religionp ,
317. r.jnsJem lVai;nicntn , toin. xxi
ru-r|8.
Di' Doclriiia Clirisliana. Prolog.
— liL). I,
4'T- F.insi-leni IVaîiienta, loni. xxi
87-89.
— lil). n, ^'|"'1- l''.j'i><I<'iii rm^meiiUt , loin. xxr,
, .;
'\»\*\V%VV\'*»VVV\l'V\»'VVV\'VVV'*Vt^'\Vl.\l'Vl/\'\VV'\\X'V'\\V\V\VV\\VV\'*V\\\VV'\\W\'»VI.'\\V'»,
INDEX
TOAH CENTESIMI IIVDECIAI!
DE CIVITATE DEI.
LIBER XIX.
Inquo dc finibus ulriusquc Civilalis, tcrronoDac coelcslis dispii-

pulatur. Ucccnsenlur de bonorum el raalorum finibus opiniones
jihildsopliorum ,
qui beatiludineni in liac \i(a facerc ipsi sibi
frus ra coiiali sunl : qui dum operosius refellunliir , ipsius C.i-
vilatis coelestis , scu populi chrlstiaui bealitudo et pax quajnam

sit, (iualisve bic balicri , vel in futurum sperari possi!, de-
monstralur.
r.AP 1. QuoJ iii iiiuxstionc ,

quam de finibus Ijonoium ct maloium plii-
losopliica disputatio ventilavit, ducentas-octogmla et oclo
sectas csse posse, Varro peispexeiit. 3

II. Quomodo , remotis omniljus diffcienfiis ,
qua; non secta; , sed
quKStiones sunt , ad tiiportitam summi boni delinitioncm
Vairo pervcniat ,
quarum tanicn una sit eligenja. 9
III. De tribus sectis summum hominis Ijommi quaMcnlihns ,
qnam
oIii<endam VaiTo definiat, sequens vctmis Acajfmiir , Aii-
liocno auctovc, spntentiam, 11

,
522 INDEX.
C.AP. iT. De siiinmo bono ct Buiiimo malo quiJ Chrisli.iiii scntiant
contia pliilosoplios , qui summum bonum in se sibi esse di-
xerunt. l-t
V. De sociali vita ,
qua; cum maxiine expctcnda sit, uiultis of-
fensionibus sspe subverlitur. 21

VI. De cfrore humanorum judiciorura , cum vcrilas latct. 23
VII. De divcrsitate linguarura ,
qua societas hominum dirimitur;
ct de miseria bellorum , ctiara qua; justa dicuntur. 25
vili, Quod aniicitia bonorumsecma csse non possit , duraapericu-
h's ,
quae in bac vita sunt , trepidari necese sit. 26
II. De amicitia sanctorura Angelorum ,
quK horaini in hoc mundo
non potest esse manifesfa ,
propter fallaciam dajiiionura , in
quos inciderunt ,
qui inultos sibi deos colenJos putarunt. 28
X. Quis fructus Sanctis de superata bujus vitx tcntatione paratus
sit. 29
m. De beatitudine pacis seterna! , in qua saiictis finis est , id est
vera perfectio. 30
III. Quod etiam bellantium saevitia omnesque hominum inquietudl-
nes ad ])acis finem cupiant pcrvcniie , sine cujus appetitu
nulla natuia sit. 32

XIII. Depace universali, qua: inler quaslibet perturbaliones privaii
non polest Icge natura; , dura sub juslo juJice ad id quisque
pervenit ordinatione, quod meruit volunlate. 36
XIV. De ordine ac lege, sive ca;lcsli, sive terreua, per ({uam societati
bumanae etiam Jominando consulitur,cui et consulendo servitur. 59
XV. De libertatc naturali , et de servitule , cujue prima causa
peccatum est ,
qua homo malse voluntatis , ctsiamsi non est
niancipiura alterius hominis, servus est propria; libidinis. -H

XVI. De ffiquo jure doiniuandi. ii
XVII. Unde cffileslis Societas cum terrcna Civitate pacem babcat , ct
unde Jiscordiani. H
xviii. Quaradiversa sit AcadeiniiC novae aiubiguitasa constantia fidei
chrbtiana;. • 47
XIX. De liahitu et raoribus populi cbristiani. 48
XX. Quod cives S.inctonim in vitaj hujus tempore spe beati sint. -49
x\i. An secuuJuin definlliones Scipionis, qua; in Jialogo Giceronis

sunl uuquam fuerit roin.ina respublica.
,
.'>0
XXII. An vcrus sit Deus cui Chiisliani scrviunt, cui soli debeat
,
sacrilicari. ^'
XXIII. Qns Porplmiu» dicat oracu!i« deorum responsa cssc de
Cliri^to. i'i
INDEX. 523
Cw, \x'iv. Qnn ilefinilione ronstot popiili otvpipulilicffi mmcupationem
reoln silii non solum Ronianos, sed etiam regna alia vindi-
care. Cl
vvv. Quod non posslnt ibi vers esso viitutes , uhi noa est vera
rcliijio. 62
XXVI. De pace populi alienati a Deo ,
qua utitur ad pietafem po-
pulus Dei , duni in lioc percsrinus est inundo. 03
xxvii. De pace servientium Deo , cujus pei^fecta tranquillitas in hac
lcmporali vita non pot-est apprehendi. 64
xxviii, In quem finem venturus sit e\itus impiorum. 60
LIBER XX.
De Judicio novissimo , deque lestimoniis cum novi, lum veteris

instruraenti, quibus denuntialur fulurum.
Oap. I. Quod quamvis omni tempore Deus judicct , in hoc tanion lilno
de novissimo cjus judicio sit proprie disputandum. 67

II. De varietate rerum humanarum , cui non potcst dici deesse
judiciiim Dci, quaravis nequc.-it vestiâri. 69
II?. Quod in libro Ecclesiasle Salomon de Iiis
,
quse in hac vita et
bonis et malis sunt communia , disputarit. 71
IV. Quod ad disserendum de novissimo Judicio Dei, Novi primuni
Testameiili, ac deinde Vesteris testimonia piolaturus sil. 73
V. Quibus sententiis Doniini Salvatoris divinum judicimn liitu-
rum in fine saecuii declaretur. 74

VI. Qu;« sit prima resurrectio ,
qu.'e secunda. 78
vn. De duabus resurrectionibus et de inille annis quid in Apoca-
lypsi Joannis scriptum sit, et quid de eis rationabiliter scn-
tiatur. 81
vni. De alliâtione ct solutione diaboli. 86
IX. Quod sit regnum Sanclorum cum Chrislo per mille annos, et
in quo discernatm' a regno Ktcrno. 01
X. Quid respondendum sit eis, qui putant rcsurrectionem ad sola
corpora , non etiaiu ad animas perliuere. 9S
XI. De Gog et Jlagog ,
quos ad perseqiiendam Ecdesiam Dei solu-
tus prope linem SKCuli diabolus incitabil. 07
xii. An ad ultimum supplicium pertineat iuqpiorum, quod descen-
disse ignis de ca-lo, et eosdem comedisse memoratur. 9fl
xiii. .\n tempus |ierseciitionis .Vnlichri^li niille annis aimuiiioiaii-

duni sit. 100
624 INDEX.
Cap. XIV. Dc (lauinatione diaboli cum snis , ct per recapitulatbnera de ,
resurrcctione corporca oiunium mortuonini , ot de judicio

ullinix- rotribulionis. 103
XV. Qui fiut niortui ;
quos ad judicium eiliibuit mare , vel quos
mors et intVri reddiderunt. 103
XVI. De coelo novo , ct tcrra nova. 107
XVII. Dc Ecclesi.-e glorilicatione sinc line post lincm. 109
XVIII. Quid apostolus Petrus de novissiuio Dei judicio pnedicarit. 111
XIV. Quid apostolus Paulus Tliessalonicensibus sciipserit et de ina-
nifeslalionu .Viilitluisli, cfjus fenipus dies Domini subse-
quelur. 113
XX. Quid ideni .\postolns iii priina ad cosdcm Epistola dc resur-
rcclionc niortuoruin docuerit. liS
XXI. Quid Isaias proplieta de morluorum resurreclione et de retii-
butione judicii sit locutus.
i-,
,::^,..lii
xxii. Qualis futura sit cgrcssio Sanclorum ad vidcndas panas iiia-
loruui. 12S
xxui. Qua; proplietaverit Daniel de perseculione .Vntitluisti , ct de
judicio Dei , rcgnoque Sancloruni. 130
xxiv. In Psaliuis davidicis, qux de l'ne sscculi liujus et novissimo
Dei judicio piopbetcntiu-. 133
XXV. De proplietia Malachia?, qua Dei judieiumultiiuumdeclaratur
et quorumdamdicitur per pui ilicatorias pa;nas facienda inun-
datio. 138
XXVI. Do sacrificiis, qux Sancti offercnt, Dco sic plaeitura, quomodo
iu diebus pristinis elaunis prioiibusplacuerunt. 140
wvii. Do separalione bonorum el maloruin ,
perquam novissirai ju-
ilicii discrclio declaratur. 1.14
xxviii. Dc lege Moysi s]iiritalilerinlelligciida, ne in damnabilia mur-

iiiura carnalis sensiis incurral. 143
XXIX. De adveutu Elia; ante judicium , cujus pr.i:dicatione Scriptura-
rmii secreta rcscranle Jud;ei convertentur ad Cluistum. 14G
XXX. Qiiod inUbris VeterisTeslamenti , cum Deus legilur judicaturus
non eviilenter Chri^li persona nionstrolur; sod cx quibus-

dam testimoniis , ubi Dominus Dcus loijuitur , apparcat non
dubie quod ipsc sit Cluistus. 148
iwDEx. 525
LIBER XXI.
J)e rmc (lel)i(o ('ivilalis dialioli, siipplicio scilioci (laninakinim

sem|)ilcruo, deîuc Immauis conlra iUyid iacredulorum argu-
mcuiis.
Cai'. I. Dc oiilliic (llsiiutationis , iih.t prius ilisserenJum cst i.'o per[io-

tuo supiiliclo clamn.itoruin cum dialjolo, quam Jo .Tlerna lc-
llcitatc Sanctorum. 1."i.>
ii. An po.sslnt corpora in ustlonc l;;nls essc perpctua. iriG
iM. Xn consequcns sit ut cnrporum Jolorem se(]ualur

, carnis inte-
rllus, IjT
IV. Dc nalurallljus cxemplis, ijuorum conslJeralio Joccal possc
infcr cruciatiis vivenlla corpora permanere. IGO
V. Quanta slnt quorum ratlo ne([ueat agnosci , et tanicn caJeui
vcra esse , non sit amLiisnum. 1G4

VI. QuoJ non omnia miracula naturalla siiit , scJ [ilerai[uc Iiu-
niauo inscnio moJllicata ,

[ilcraquc aulcni J;cmonum arto
composifa. 1G7
VII. QuoJ in rebns mlrls summa creJcnJI ratlo sll omnipolcntia
Crealoris. 170
viu. Kon crse cnntra natiiram ,
cnm In alk[ua ro , cujiis natura in-
notuil, al|i[uiJ ab co ([uoJ cval notum incl[iit cssc di-

vcrsum. 173
iv. Dc yclienna , ct aternarum ([ualilale iin.uaruin. 178
X. An ignis nelicnnx , si corporalls cst, pofsil maligncs s]ilrllus,
iJ cst, Jirmoncs incor[iorcos tactu suo aihirere. 180

M. An lioc r.illci jnstllla; liaboat , nt non sinf e\!entlora [ii.euarum
tcmpora, ([iiam lucrint peccatorum. ]}>'-
Mi. DemagnltiiJlne pr.cvaricatlonisprinKe, ob ([;:Mn a-terna pcena

omnibus Jebeatur, qui c\lra gratiam fucrint Salvaloris. ISl
XIII. Contra opinloncm covum, i[ui putant criminosis supiilicia [lost
inortem causa purgatlonls ajlilbcrl. JSj

XIV. De p(rnls tempor.alibus isllus vit3>,i[uibus julijecla est buinana
conJilio. 1S7
XV. QuoJ oinne opus gvatia; Dei eviienlls iio.; Je [ivorunJitalo vc-
teris iiiali, aJ luturi 5:(;cull [ierliiie.it novllalein. ISS
XVI. Sub ([uibus gratiic
'
legibus
'
onincs rcgeiieialoruni Iiabcaiituv
a;tate5. l'»0
526 INDEX.
CAr. XVII. Dc lils (|ui p'£tant nulloruin lioiniiiuni pa'nas in aitcrnum cssc
niansuras. 192
xviii. De liis qui novissimo judicio, pi-opter interccssioncs Sanclo-
torum, nciiiiiifiii liominuni putant csse Janinaniliim. 193
XIX. 1)<; liis, ijui iiiipuiiitalem oiiiniuin pcccatoruni promittunl ctiaiii
li.xrelitis, pioplor partici]ialioncm corporis Christi. 19G

XX. De liis cpii non omnibus, sed cis tantum qui apud catholicos
sunt renati , eliamsi postea in mulla criniina crroresquc pro-
ruperint , indulgcntiani polliccntur. 197
XXI. De hisqui cos, qui pcrmanent in catliolicafide, eliamsi pessime
vixerint, ct ob hoc uri mcruerint , tamen propter fidci fun-
dainentuni salvandos esso dcliniunt. 198
XXII. I)e Iiis qiii pulant ea crlmina , (jux inter cleemosjTiarum
opcra cominitluntiir , ad damnationis judicium non vocari. 199
xxui. Conlra oiiinionem eorum quidicunt ncc dlalroll , nec hoininuin
iiialorum pcrpclua futiira suppllcia. 200
xiiv. Conlia corum scnsum, qui injudicio Delomnibus rcis proptcr
Sancforum prcces putint c.«sc parccndum. 202
XXV. An hi (pii iiiler lia-reticos Laptizati sunt, et delcriores postea
male vlvendo faf.tl sunl, vel hl , ([ul apiid calhollcos rcnati
ad ha^rcses aut schismala Iranslerunt , vel Iii qui a calhollcls

apud (pios renati suiil non recedentes crlminose vivcre per-
stIlerunt,possirt privlleglo sacramentorum rcniissionem a-tcrni
spcrare suppllcli. 209

xxvi. Quld sit in ftindamcntohabere Christuni , ct (pilbus .spondca-
tur salus quasi per ignis usturam. 213

xxvii. Contra eoruni persuasionem ,
qui pulaiil sibi non obfulura pec-
cala, in (pilbiis, cum clccinosNTias facerciit ,

pcrstiterunt. 218
'
LIBER XXII.
De fine debilo Civilalis Dei , Iioc rsl , de alemafelicUate Sanclo-
runi. Aslruiiur lides re.surreclioni.s corporum , ct ex[)licalur
qualis fulurasil, 'lum dicloquid acturi siut iii corporibus iui-
raortalibus alque spiritalibus saucli , opus lenniiialur,
Cap. I. Dc conditione Angelorum et hominum. 227

II. I)c .•clerna Dei ct incoininulabill voUintale. 229
III. De promlssione a;lcrii.'c bcatitudinls Snnclorum, ct perpctuis
suppliciis impiorum. ^
23)
IV. Contia sapicnlcsniundi, qui piitanltcricna hominuni corpora
ad calcsle liabilaculum noii possc transfcni. 232
itiDEx. 527
Cai'. V. I)c rcsuiTctlionecirnis, ([iiain qiiiil.ini , mtuulo crcJcnlo, uon
croJunt. 2.3 i
VI. (juoj Kom.T touJitorcm suuni r.oumlum JiliscnJo Jcnm fcco-

rit , Ecclcsia autem.Cliristum Donjinum crcJcnJo Jilcxcrif. 21)6
VII. Quod ut nuiudus in Cluistum crcJeret , virtutis lucrit Jivinrc
non persuasionis luimana;. 240

VIII. ])c miraculis, qua; ut inunjus in Clnistum crederct facta sunt
cl ficri nmnJo crcJcnte non Jesinunt. 241
IX. Quod uuiversa miracula ,
qnae por Martyres in Cliristi iiomino
liu.it, einjei testimonimii lcrant ,

qua in Cliristum Martyres
crcJiJerunl. 2.58
X. Qnanto dignlus liouorcntur Warlyrcs, qui iJco multa mira oli-
tincnt, ut Deus Tcrus colatur, quara Ja:moncs ,

qui ob lioc
([uxJam faciunt, ut ipsi dii csse creJanlur. 239

.\i. Conlra Platonicos qui Je naturalibus elcmenlorum |iouJoribus
,
ari;uinontantur , torreuum corpus in coJo esse non possc. 2(jl
.VII. Conlra caliimui.is inliJolium, quibus Cliristianos Je crcJita

cariiis rcûrrcctione irrijcnt. 2G4
MU. .\u abortivi non pertinoant ail roiurreclionem ,
si portinenl
ad imnicruni mortuoium. 267
XIV. An infantes in ea sint resurrccturi IiabituJinc corporis, qiiani
habitui-i erant a;tatis accessu. 268
XV. An aJ doniinici corporis modum , omniuin morfuorum rcsur-
rcctura sint corpora. 269
XVI. Qualis intelligenja sit Sanctovum conformatio aJ iniagincm Fi-
lii Dei. 270

XVII. An 111 suo sexu resuscitanJa abpic mansura sint corpora fo.'-
minarum. 271
xviii. De viro perfecto, id est, Cliiisfo ct corpore ojus, iJ est, Fxcle-
sia ,
qua; cst ipsius plenitudo. 273
XIX. Quodomnia corporis vitia, quic in bac vita Immano contravia
sunt decori , in rcsurrectione non sint futuva , ubi mancnte
natuvali substantia in unam pulclirituJinem cf qualitas coii-
curret et quantifas. 27j
XX. QuoJ in rcsurrectione mortuorum , natuva covporum quibus-
libet moJis Jissipatorum in infcgvuni uuJecumque revocanja
sit. 278
XXI. Dc novilatocovporis spirilalis, in quam Sanctorum caro mu-
tabitur. 280
xxu. Dc miseriis ac nialis, quibus luimaiium gcnus mciito priniac
[UKvaricalionis nbnoxium e^l , cl a qiiibus nemo nisi per
Cliristi svaliani liberatur. 2S2
528 isuEX.
(ÂP. XKiii. J)c; liis qiKC, |ira;tcv illa mala qu;e l>imis nialisqiie commuDia
siint, aJ .lujtonmilalioiem spctirililerportinent. 287
x\iv. De Iionis quilMis etiani lianc vitam damnationi obnoiiam Crea-
tor implcvit. 289
xvv. De pervicacia quoriimdam , ipii rcsuiTCctionem carnis ,
quam,
sicut prxJictum cst, totusmunJus crcJit, impugnnnt. 296
XXVI. QuomoJo rorpliyrii dellnitio, qu;c beatis animis putat corpus
omnc fugicnJuni ipsius Platonis scntcntia dcstroatur qui
,
,
dicit sumnium Dcum diis promisisse ut nunquam corporibus ,
cxuercnlur. 298
XXVH. De conlrnriis JcfinitioniliusPlalonis atqiicPorplnTii, in quibus
?i ulerque alteri ceJcicl , a vcritale neiiter Jcviaret. 300
xsvui. QuiJ aj vcram resurrcclionis fidcin, vcl Plato , vel Labco,
vel ctiam Varro confcrre sibi potucrint, si opiniones corum
in unani scntentiam convcnissent. 301
XXIX. Dequalitatc vi^îonis, qua iu futuro sa.'Culo Sancti Deum viJe-
bunt. 303
XXX. De a>terna fclicilalo Civilatis Dci, sabbatoquc perpetuo. 310
DE YE!\A UKEIGIONE.
I.IBER UNUS.
Proemisfo veram rclisioucin non rcpcriri apud pagano? , nequc

iiisccla uUa pra;lcr quam in calholica l"cclc.-:ia; inox divina^
n conomiac crga Iiumanam salutcm Iii;:|oria(quoJ quidcni cliri.s-
tianae rcligionis caput ac fundaracntum est) sic e.\plicatur, ut
."\ianiclia;oruin dc duabusprajscrliin naluris seude luali origine
et natura errorcs rcviucanlur. Agitur dc duplici via, qua Keiis
lioininibus consulit, auclorilatc crcdcntcs ad salulcm vocans,
iiitelligentcs rationc. Qui])i)e ralione subnixus liomo ex rebus
infcrioribus ail Dcum eveiiitur : iino ad ipsum prosequenduin
admonclur cx ipsis vitiis, dc quornm Iriplici genere prolixum
liif sermoncin in-ililuil Auiiustiuus : qui dcniqucunum verum
Deum, id csl.Trinilalcm, l'alrem ct iiliiim cl Siiiritum sanctuiu
vera rcliaione colcuduin csse concludil.
Cap. I. Pliilosoplii Jc rcligionc aliuJinscliolisdoccbant , aliud in tcm-

plis prolitcbanlur. 317
II. I)e diis quid Socrales senserit. — Mundus Lic pro Deo kabitus. 318
.
INDEX. .")20
('.AP 111. Voia religio cliristjiiiia , iiua; lioininibiis peisuasif ,

qiicxi illis
peisuaJcii ]>osse Plalo noii credidit 319

IV. 1'liilosoplii qui seiisibilibus toti Ii.xrent confemneiKli. 323
V. In (juil)us .«ectis verareli;;io. — Munusdivinum, Spiritussaiic-
tus. 32o
VI. Vera relinio iu sola Ecclesia catliolica ,
qua; omnilius crianti-
l)us utitur nJ provectus sxios. — Boni nonnnnquain ei Kc-
clcsia per seditiosos cxpulsi. 32(1
VII. Calholica! EcclcsiE rcIij;io amplcctenda. Quid illa piTinterilur. 32H

vui. Q»x primo aucforif.ate ducti CTcdidimu? ,
posfmodum r.itinne
intelliniiuus. — lla;retici prosunt Ecclesite. 32i)
11. Manicli.xorum error de duobus principiis cf duabus .Tnim.ibiis. 331

X. llistoriam divina; aconoinia? ersa nostram saliilem narratiiriis,
ostendit primum umle enor in religione conlini;.it . et qiio-
raodo perfecta rcligio , Deo subvenienfe , instauiefur. 332

XI Omnis vita a Dw. Mors onim:» nequifia.' .:•"'' •"
334
XII. Lapsus et reparalio fotius lioniinis. _
' !:< .•- -..
335
viii. Angelorum differentia. ..
ir x :
;. '
337
" xiv. A libcro arbitrio poccatum. -' 338
"
w. Poena ipsa pcccati ad resijiisceudinu enuliiiiiir. 339

\vi. Incarnalo Verbo beneficcntiuslioniini con<.iiItnm esf 3M)
wii. Doctiime ratioinvera religione quam optiiiia , scu Vetusseu ,
Novuin Teslaincnluin spectelur. 342

wiii. Creatura; quare mutabiles. .
344
XIX. Bona sunt , sed non summabona, quas vitiari possimt. '
'
34.%
XV Undeanima; vitium. 346
\xi. iVuinia seducitur , dum fugaces corpoium ]>iilcliiitiidines con-
sectatur. 348
\xii. Rerum transeuntiitra adminisfratio solis impiis displicet. 350
xxiii. Omnissubstanlia bona 351
XXIV. Uuplici via saUiti Iiominis consulitiir, anctorifate et ratione ;
ac priuio de auctoritatis subsidio agilur usquc ad cap.

xxvii. 352
XXV. (luoruni Iioininuin seu libroruin auctorit.iti de Fci culfu cre-
dendum 353
\xvi. Divina providentia erga nostram salufem ad sei a:fafes Iionii-
nis vcfcris ac novi. 35.^
xxvii. Utriusquc Iiominis decursus in universo liominiim pencre. 3.S7
xxviii. Qua;, quibus , el quo poclo Iradenda. 35S

XXIX. De alteio salutis subsidio , scilicet rafione ,
qiiomodo Iiac duce
ad Deum homo evehitur; ha;c primum sensil>ii= pva^stare de-
prchenJitur. 3.jlJ
cxi. 34
530 IMDEX.
Cap. XXI. At ratione prscslanUor le» iininutabilis, seilicct vcritas sccun-
<lum (|nmn jiiillr.Tt. 3CI
XXXI. Deus sunuua isla lox est secunduin quam ratio judicat , se<l
quam juJicare non licet. HGi

xxxii. Unilalis in «orporibus cst vcsligium , sed ipsa unila« nonni.si
incnlc conspicjtur. :!6r>
xxxiii. Non corpora nec scnsiis corporis , sed indicium incnlilnr —

Diffciunl mcntiensct fallcns. 3G"
xxxiv. Conficta pliantasmata quomodo judiccnlur. 3G9
xwv. Vacandum ul Dcus cof;no6calur. 371
xxxvi. Verl>nm I)ci ipsa cst veiitas,iiuia omnino iniplct iil a qno prin-
cipio ununi cstipiidquid cst unuin. — 1'alsilas non cx rcl>n< ,
scd ex pcccalis. 172

\xxvii. Impictas idololalria; mulliplicis orla cst amorc creatura;. .173
XXXVIII Aliud idololalria; i,'cnus, quo pcccalor triplici cupidilati scrvil.
— Viliaijuandln Iiic suiniis Ilrct viiicprn - Tenl.itioncm Iri-
plicem r.lirislus cavcndam monstravit. 37,",
xxxix. Kx ipsis x-iliissuis aniinainadmoncri iit primampulcliritudlnom

rcqulrat : qnod prhno dc vilio voluplalis oslendilnr iisqno
ad cnpnl xi.ui. 377
XI De pnlclnitudine corporum carnisquc voluplale, ct dc pcccan-
liuin prina. 370
XII. lu pcccanlis anima; pa;na pnlclirilndo. 381
XIII Voluptas cariiis ndmonct ut numcros indivisibilcs quxrainus.
An lalcs insint in aliquo vitali niotu. 388
xiin. In liomine vis judicandi de corporum ct temporum propor-
lione. — Qui in perpeiua verilate modusordinis. 3S.">
XLiv. Dei imafjo Filius , ad quain facla qua;dani. 387

XI.V. Voluplatis imbecillitas iirotrudit iios ad subliiniora. Nunc dc
usque ad cap. xlix. Quomodo ]ier lioc admo-
sup('rbi.-B vitio
ncmur ad amplcclciidajn virtutcin. 3S8

XLvi. Invictus qui id solum amat qnod ainanti eii(ii non potest, id
est,Deum ex lolo corde et proxirauin sicut se ipsuin. 390
XLVii. Vera proximi dilectio quam qui iinpendit invictus , est. 392
xLvm. Qu;e sit perfecta justitia 395
XLix. De curiositate dcinccps , ut lioc vitio admonelur ad contcm-
« plandam veiitatem. 39G
L. Scripturarum et interpictatiouum ralio. — Allcgoriî qua-
druplcv. 39S
Li. Scrlpturarum pciscrufalio in cuiiositatis mcdclaui. 400
i.u. Et curiositas et alia vilia suut occasio ad virlutcm. .iOI
Liu. Scopi flultorum ac sapienlum divcrsi. .102
IJNDEX. 531
Cai'. i.iv. Suj>|illciii JuiiiiulUuuni <|iiani li,il>(\iii( inliiVnciii ml coumi
vili.i 403
i-V. K|iilc>i;ii'* fxlioitan.î ail vuiain ieli^'ioncm. — Oualiscial m.ini-
clwoiuiu leligio. — 0|nmones falsa" de diis. — Vcra leliîo il.lj
'-'
.
, .-,, •-
-
:.:'• .'."!W-i .:.
,,<;, l)E BOCTmNA CllUISriANA.

'"
LIBUl IV. — PllOLOGUS. V"
Iincdinuiu de Scripliira traclauduiu iiauJ suiierlluo (raili.
LIBER 1. ., ; .
Priiicipio fil ]>arlilio tnliiis operis , quo S^ripdirarum sliuliosus

ciim ail cariim iiiveslicjaiKluiu sciisuiii tum ail eilisscrenilum
insliliialiir. M<>\ observala eoruin de qiiihus doclriiia Iradcnda
csl disliuctione iii res et signa , suscipitiir iii liocce priore
libro Iraclatio de rebus. Res porro alias esse qiiibus friii .
alias (|iiilHis noniiisi uli nobis liceal : el quideiii Dco soli

rniilione iniiiureiiduni esse , eoiiiie nos ipsius iiicariialione
verbi et lebiisab ipso lemporaliler gestis , atîiie Iradilis Ec-
clcsia} clavibus promoveri iuler eas vero res, qiia; iii usnm :
veniunt, nonnullas esse quibus dilcctio jure iinpcdiliir, sed

: in Deiiin relala. Ouibus explicalis docetur tolius Scripliiia'
sacra; plenitudinein et finein esse geminam cliaritalein , JJei
propter se ipsuin ac pioximi |iro[iler Deum.

ni-T'. . .
Cap. I. Invenfionc ct. onunliationc nitilur Scii(ilui,c liailalio; i|ii.i^
cuni llciaiixilio su«ciiiicnda .il"
II. Quid les quiJ siyna. ': ; ' .. • 418

III. Uerum
,
ilivisio. ; '
'
.
' • ''! "•' .ilO
IV. Frui et uli (luid sil. .;-:.,ir.:,i .>,;••..;:; -i.i^r;!!;! ;.
1:420
V. Deus llinit,is, ves ,
qua fruenduni. ' ' '/! n; i: : vi in''i:::.
''
''421
VI. Deus ineffabilis, ((uomoilo. :" '
i'' ' ;:•:;;'? ' 422
VII. Deum omncs intellisunl id (|ui> niliil iiiclius. i'l:i
viu. IJeus, cum sit sa[iicnliaiiK'Oiiimiil:iliilis, rclius oninilni;, ;inlc-
jioncndus. .'iî
IX. Sa[>iciiti;ini iinniul;ibilciii mulalnli ['r.clcrcndam c^-.-^c oiiiiic..:
iiorunt. . .5'2('>
X. iVl vi.leiiilum Dcum iiuiiâiidiis aniiiiu... iliij.

—
532 iM)Ex.
Cai'. XI. Purgaodi animi cxeaiplmn Sapientia incornata 4t3
iiictxiii. QuomoJo Sapientia Dei ail nos venit 427
XIV. Ilominem quomodo eaiiaiit Dei Sapientia. .{»8
IV. Rcsurrectione ct ascemionc Christi falcitur (iJes , cstcitatur
judicio. 429
XVI. Ecclesia C.lnisli corpus c-t coiijux molicinalibus molcstis ab
ipso purgalur. 430
xvii. Christus donanJo peccata viain a[ieruit aJ patriam. ibiJ.
xvui. Clavcs traJiUc Ecclesii. 431
XIX. Corporis et animi mors atque resurrcctid. fliia.
XX et xxi. Qui non aJ vitam sed aJ supplicia rcnascantiir. 432

XXII. Solo Deo frucnJiim. ibiJ.
xxiii. Homini piM^ceplo non opus cst, ut sc snum corpus diligat.
Prava sui Jilcclio. 43t

XXIV. Ncnio carnem suam oJit , nequiJem illi qui in eam ins«j'gunt. 435
ixv. Etsi aliquid amplius dih'i;ifur quam corpu? non tamcn corpus
,
odio habelur 43"

:
'xxvi. rrccceptum dc Dco ct proximo, imo ct de.selpso dDigcudo

i ;>!
datuin est. •
^.^^
xxvii. Oido ililcctionis 439

xxvni. Cui succurrondiu'.; ,
quando succurrerc omnibus vcl duobus
(,,1 non possis. 4.M)
xxix. Optandum ct agendura ul oinnes Ueuni diliiant. ibiJ.

XXX. Proxiini nosfri , omne.< liomines, et ipti Angeli. — .Aiijeli
quoque diligenJi ut proxiini nobis. 442

ixu. Deus uobis non fruitur, seJ utitor 4li
xxxn. Dcus hominc quomoJo utatur. 4t.ii
xxxiu. Quomodo homine fruiconvenial. .JiC
xxxiv. Prima aJ Deum via , Christus. 447

XXXV. Scriptura; plenitiijo linisque amor Dei et pioximi. 448
xwvi etxxxvn. Inteipretatia Scriptura;, licet vitiosa, non est mcnJax
ncc pcrniciose fallax, si moJo utilis sitxJincanJa; diaritafi.
— CorrigenJus tamen interpres qui sic fallitur. 4in
xxxviii. Charitas perpetuo manet. 4'iO
xxxix. Scripturis non indiget honio (iJe , spe ul charitate iostnictas. ibiJ.
\i. Qualeni leclorcm Scrijifura postiilef. i'i-2
y.y.\
!ni i
,,^,_
LIBERH. ,,,„_,„,„,,„,„,,.
>
,
— 1' • fM" ' -ru '
•• i'"''i'i''- •'-'
fam (le signis verbisque Scripturae sacraj scrmoncm inslitiiit An

uustinus , ostendiiquc liujus Kcnnanum scnsum plcrumquc
idco non pcrci[ii quia signa illa aul ignolasunt aut ambigua.
,
,
Quapnqitcr prolato imprimis ilivinorum Librorum ciuionc, ilc-

clararc |)crgitquarum potissimumliuguarum peritia, ([uiunamvo
ilisci|)liua! ac scicntiai conferanl aJ illam signorum ignoraiiliam
rcmovenJam. Ubi dala occasioue de repudiendis suporsliliosis

arlibus cl Joclrinis strictim scd profunde disputat. QueiiuiJ ,
moJum eliam animo comparalus is esso Jcbeat, qiii oj)crain

sluJio Scripturarum navalurus sit Jcclarat sub iiiitiuiii ct aJ ,
fiiieiu libri.
! ]'r::: ;. r ;:' r.i i,-,;i .:: ;i;:n:'.. ' .)./. ^
C,\v. 1. Si^nuiii iiuiii ut (iUMtii[)Icx. .; ., 43.4

11. De 1(110 pi^'noruiii gcnero liic tmcfanilum. .
. , 433
m. Inter
IV. Unde
piincip;itum obtinont verl/a.
.>;ign:(
litterre. ..-.,..
'
..,•'
•r'
< •
•
,j-(.
j^^^
V. Divcrsitas lingn.irum. ' ' ' .'r, •> : •< ^Hg

^
VI. Obscuiitas Scriptm'.-c iu tropis ct figuiis quorsiini ulilis. iljid.
vii. Gradus aiJ sapicntiani juxta Isaia: xi, 2. Primus, limor. —

_ Secunclus, piet.as, — — Quartus
Tertiiis,sc!eatia. , lorlllii.l.i,
— Quiiitus, consiliuiii. —Se\tus, purgado — Scpliinus, conlis.
gradu.s sou finis sapicntia>. 4(;(l
vin. I.ibri L-anonici. .

j,,'i .... 462
IX. Qua rafiooe vacandiiiii sliidln Sciiptur.Te. * ., 46.4
""' X. Scripluiam conliiigit ii.m infclligi ob ignofa sigiui .1111-
, v(.'I
bigua. 4U,-,
-" XI. rt ignoranlia signor(imfoIlatur,nccessaria estlinguariim cog-
iiitio ,
ac prwserttm grjecffl et hebrwre. A(i(i
11.. XII. Diversitas inlerpretafionum utilis. — Ex verborum anibiîil-
lale iil .icci.Iit error interpretum. ' " ''''. •

•'
4G7
xiu. Inlcrpret.ifionis vitiuni unde (;;meniiaripossit.. ;:n ,•:•'; .1 ;.•,• .469
XIV. Ignoli vcrbl ct igiiote loculionis uudc t'1'iwinda c«i.;?nitio. 571
\v. Commendalur ilala vcrfio lalina , et.Rrwc» txx. Inlcrpre-
(11111 . 47i;
XVI. l"t haiisLil.-i îgn;. inlcllig;intur juval limi Iiiis(tiarMni nolilia,
hiiii r.Tiiiii, n'(

.
534 iKuEx.
(Up. \vh Oritjc) l";J)ula; Musanmi novciii. 478
xviu. Profanlsi quiil l)cnc Jixcrunt , non atîetitanJuui 47?)
XIX. Docliinaium gcnera duo rcperla apud clhnicos. .isi»
XX. Scienli:c quis honiines inslitucrunt aliqua: supcr&tiliuQulu |>le-
na;. — Caronis dictuni lepidum. ibid
XXI. Supcrstitio matlicmaticorum. 4ii:i
XXII. Obscrvatio siderum adcognosccndam vilx scricni vana. 483

xxin. Cur rcpudianda genclJiliacoruin scicntia. 48i
XXIV. Societas et pactum cum dajmonibus io superstitioso raum
usu. 4S/
XXV. In inslitutis liumanis non supcrstitiosis (]ua:dam supciQua
,
ijuaHlam conimuda et neccssaria. 4S8

XXVI. Qux hominum instituta fugienda , ct qurc amplcctcnda sint.
— Notarii, 490
xwii. Scieiitiarum, (pias homincs non institucrunl , uliqua; juvant
aJ inlellisentiam Scripturarum. 4U1
'
xxviii. Ilistoiia quatenus juvct. ihid
xMx. Ad Scripturarum intcUigentiamquatcnusconducatanimaliuui,

lierbaruin , etc. pra;sertimquc sidcrum cognitio. 493
XXX. Quid eodem conferant artes mccbaoicx. 49.'i
XXX. Quid juvet dialectica. — Sophisma. 49t)
xxxu. Veritas connexionum non ab hoininiluis institula est , scd lan-

tuni observata. -
497
xxxni. In falsis sententiis conclusiones vera; esse possunt, cl in veris
falsa:. 409
XXXIV. AliuJ cst nosse lcgos conclusionuin , aliud veiitatem seiilcn-
liarum ÔO
XXXV, Scientia definieDiIi ct JiviJenJi non cst falsa et ctiamsi falsis
aJliibeatur. — Falsum quiJ. 501
XXXVI. Eloquentia; pra;cepta vera sunt, (luamvis cis intcrdum falsa

pcrsuaJeantur. IiOl
xxxvu. Quce utilitas rhetorica; et dialecticx. ibid.
xxxvii. Nuraerorum scientia non ex hominum instituto, seJ ci rerum

natma est, ab hominibus adinvcnla. M)i
xxxix. Quibus ei supra notalis disciplinis ,
quovcanimo danda opcra.
— Leges humana;. I»Oj
XL. Ab cUinicis si quiJ rcctc Jictum , m Doslruin usum csl con-

vcrtendum. jO"
l.AP. xi.i. Stuilium Sci'ii'Uini' .îcr.T , c|M.il;'m oiiiinuni i('([iiir.'il. 50'.)
xi.li. Sacra; Scriptui;!! ciiin pK^f.in.T roniii.irnlio. 510

Annotationes. 5l:i
r.oNcor.nANTU liiMiiitlioc.i' lalin.v ciim q.illici 511)
(xpi.ir.n i[\iir.\
r..-. y:i'ir\
lillp"! 'IV,t
SECT. JUL3 01980
.1
.!

Augustinus. Opera Omnia. (Caillau, Guillon Ed.) 1835. Volume 4.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Augustinus. Opera Omnia. (Caillau, Guillon Ed.) 1835. Volume 4.

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Augustinus. Opera Omnia. (Caillau, Guillon Ed.) 1835. Volume 4.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

) ;

SS. ECCLESI/E PATRUM.

PATRES QLIINTI ECCLESIjE SyECULL

:i. "; ! T'!.

DE CIVITATl' DEl CONTRA PACWOS

DE VEUA llEf.IGIONE I.IIJER U.XrS.

LIBRI XXII. .;.

In qvo de riNiws rTRirsniT. civitatis, trhren.t. ac ccki.estis disputatur.

Qund in qiifrsfione , qiiam de finihiis honoriitn ef

\. QuoNiAM de Civitatis iitrinscpe' , teiTcnrie scilicet et

ccjelestis, debitis finibus deinceps mihi videodisputandum;

prius cxponcnda siint ,

Deus nol)is dcdil, et res ipsa,hoc est, vera bcatitudo

non ([uo essc desinat, scd quo usquc noccndo perducat.

sicut diii , laboraverunt ,

diversis errantes modis naturac limes in tantum ab itinere

corpore, bonorum poncrcnt cl ma-

lorum. K\ ([ua liipertita velut generahum distributione

jam essent, sed qua3 esse possent, adhibens quasdam dif-

tjuod ipsc advcrtit , ^'t posuitiii ]\[>ra iUiMuoiato : ([uatuoy

IIL LlVllAib ULl, LlliEK MN . O

fssc qiucdani, quae homines sine magistro, sinc iillo doclri-

hominuni repcriuntur Ingcniis. Ilrecigilur quatuor, id cst,

nobis , ut vcl virtus, quam poslca doclrina inscrit, proptcr

Ncnire. Cuni ergo vohqilas corporisauimi virLutiaut sub-

usum virtuLis assumilur. PcrLinct quippc ad NirtuLis oUi-

cium, ct vivcre patria^, et propter paLriam iihos procrearc;

Virtuti porro vohiplas jungilur ,

propler altcram, scd proplor se ipsas ambre appcluntur.

(|uo(|ue numcrus duplicatur, adhibita uua diUerentia,

islarmn duodecim scctarum, profcclo aiit propter se

sic philosophandum esse decernunt scd ctiam propter ,

alios , cjuorum bonum appetunt sicut suum. Hae autem

quo beatus esset , in animi tantummodo virtute consiste-

hahitu cfctcroriim iihiloso^ihoriun , ilcmquc ]iotcst alius

hal)ilu Cynicorum, c\ liac cliam dilkrcntia duplicantiu",

I)K i:i\ IXATE DEI , LlliLU \1\. 7

IrinrEvacarevolucrunt, atquc valucrnnt; ant ncgoliosani,

([uibns incerta sunt omnia ((uod [ihilosophiae gcnus ab ,

Archcsila ccc|iit succcssorc Polcmonis eamque scctam, ;

id est, veternm Academicorum sicut dubitalionc ita ' ,

omni errorc carere arbitrctnr longum cst pcr onniia de- ,

monstrare nec tamcn onuii cx [larle rcs omiltenda (^st.

Removct crgo prius illas omncs diticrcntias, ([ure ninue-

ipse cst finis boni : nnlla cst igitur causa philosojihancli,

' ViJo Oicw. 1. 1. de lc4. ct iii AcuJciuic.

siimmiiiii boiuim, (\uo lit lioiiio beatus, ila \elilclcHrel

lialK'ud;c, in (juibiis iiliilosopliaiidum cst , an slcut aliis

philosopiiis [ilacuil, c(,Tlas eas liabcre dcbeannis; non

finis boni, sed ulrum in illo babitu et consuctudinc sit

vcrum vidi^atur csse atc[ue scctandum. ])cni([uc fucrunt,

qui cum divcrsa s(X[Uercnlur bona finalia, alii virtutcm,

([uid([uid esl, unde pbiloso[ilu Cyiiici discernuntur a c;cle-

Qnoinodo , remotis oninihns diffcrenliis ,

honi defmilionem T' arro peri,'emat, qnarnni tamen

In irihus quoque illis vilre geiieril)us, nno scilicct non

qu;cstione versatur. Finis euim boui, cumad eunic[uisi[uc

de sociali vita de ciinctalionc .Vcademicorum, de vestilu