COLLECTIO

SELBCTA

SS ECCLESIiE PATRUM
CXXXIII.

PATRES QUINTl ECCLESIAE SAECULl.

S. AUGUSTINIJS.

XXVI.
 PROSTAT INSUPER VENALE
MOAT/5 PESSVLANl,
ApUD VIREIVQUE , BlfiUOPOhAU ;

PARISUS ,

Apud BIBLIOPOLAM, cui nomen gai,lice ;

fiOClilTE FOOR LA FUBLICATION SES BONS LIVRES

R.ue des Saints-Peres , 16 j

//<3C//5 SEXTIIS,

Apud MASSIE et JEAN ,

Yia viilfjo dicta du Ponl-Moreaii , 2.

PAniSliS - E TyPOCaAPllEO BOLnOOGNR LT MAHTINET

VI i VULCO UICTA JACOD , N' 3o.
*1 ^ 'O

COLLECTIO
S ELECTA

S. ECCLESI^ PATRUM,
COMPI.ECTENS

EXQUISITISSIMA OPERA
TUM DOGMATICA ET MORALIA, TUM APOLOGETICA ET ORATORIA ;

ACCfBAKTlBUS

D. A. B. CAILLAU,
CAKONrCO nOXORABIO CBXOiliNBN^I ST CADCRCF.XSI,

NONKULLISQUE GLEUI GALLICAiM PRESBYTEUIS.

OPUS REGI DICATUM,

TOMUS CENTESIMUS TRIGESIMUS TERTIUS.

-Z^
»1^^

PARISIIS,
APUD PARENT-DESBAERES, EDITOREM,
Pluiiliis (slianeoriini oidiniini in.*ignibus dccor.mim,
VIA AUIGO DICTA DK SEINE , 4^.

M. Dccc, xxxrx.
 •fr«^

frtr

1 2(5
 "?^

SANCTI AURELII

AUGUSTINI EPISCOPI
HIPPOiNE.>iSIS

OPERUM Uol.zL
PAUS V.

OPERA MORALIA.

DE FIDE RERUM QLiE NON VIDENTUR, LIBER I.

DE FIDE ET SYMBOLO. LIRER I.

DE FIDE ET OPERIBUS, LIBER I.

ENCIIIRIDION. SIVE DE FIDE, SPE ET CHARITATE, LII3. I.

DE AGONE CIIRISTIANO. LIRER I.

DE CONTINENTIA, LIBER 1.
DE BONO CONJUGALI, LIBER I.

DE SANCTA VIRGINITATE. LIBER I.

DE BONO VIDUITATIS, LIBER SEU EPISTOLA AD JULIANAM

VIDUAH.
DE CONJUGIIS ADULTERINIS, LIBRI II.

DE MENDACIO, LIRER I.

CONTRA MENDACIUM, LIRER I.

DE OPERE MONACHORUM, LIBER I.

REGULA AD SERVOS DEI.

DE DIVINATIONE D.EMONUM, LIBER I,

DE CURA GERENDA PUO MORTUIS, LIBER I.

CXXXIII. 1
jc^::eA
S. AUR. AUGUSTINI
JUPPONENSIS EPISCOPI

DE FIDE RERUM QU.E NON VIDENTUR,

LIBER UNUS ^.

IN HOC LIBRO DEMONSTRATUR NOS IN CURISTIVNA RELIGIONi:,

NON GULPABILI TEMEdlTATE , SED LAUDABILI FIDE CKEDERB

RES, QUAS OCULIS NOSlRIS NON VIDEMUS.

I. SuNT qui piitant cliristianam religionem prop-

terea ridenclam potiiis quam tenendam ,
quia in ea ,

non res quae videatur ostenditur, sed fides rerum quae

non videntur hominiLus imperatur. Nos ergo ad hos
,

refellendos ,
qui prudenter sibi videntur nolle crc-
dere, quod videre non possunt, etsi non valemus huma-
nis aspectihus monstrare divina quae credimus, tamen
humanis mentibus etiam illa quas non videntur credenda
esse monstramus. Ac primum isti quos ocuhs carneis ,

sic stuhitia fecit obnoxios, ut quod per eos non cernunt,

non sibi existiment esse credcndum, admonendi sunt

quam muha non solum crcdant, verum etiam sciaiil,
qUcE tahbus oculis videri non possunt. Quas cum sint in-
numerabiha in ipso animo nostro, cujus invisibihs cst
1 Scriplus posl aunum Sgg. — 2 vide D. Guillon. toiu. xxr, p. i7<j-i8j,

1.
4 S. AUGUSTINI EPISCOri
natiira, ut alia taceam, fides ipsa qiia credimus, sive co-
gitatio qua nos vcl crcdere aliquid, vel uon credere no-
vimus , cum prorsus alieua sit ab istorum conspcctibus
oculorum, quid tam nudum, tam clarum, quid tam cer-
tum animorum? Quomodo ergo
est interioribus visibus

credendum non quod corporeis oculis non vide-

cst

nius, cum vel credere nos, vel non crcdcre. ubi corporeos
oculos adhibere non possumus sinc ulla dubitatione vi- ,

deamus ?
II. Sed. inquiunt, ista quas in animo sunt, cum pos-

simus ipso animo cerncre, non opus babemus per oculos

corporis nosse ([uae autem dicitis vos ut credamus, nec
:

foris ostenditis, ut ea per oculos corporis noverimus, nec

intus in animo nostro sunt, ut ca cogitando videamus.
Sic ista dicunt, qiiasi quisquam crcdcrc juberctur, si
jam sibi praesentatum posset vittere quod creditur. Ideo
utiquc dcbemus crederc nonnulla cliam temporalia ,
quje non videmus, ut Kterna etiam mcrcanuir videre,
quge crcdimus. Sed quisquis es, qui non vis credere Disi
quod vides ecce praesentia corpora corj)oreis oculis vi-
,

des ,
prsesentcs voluntates et cogitationcs tuas ,
quia in
animo tuo suut, ipso animo vides : dic niilii, obsecrotc,
amici tui crga tc voluntatem quibus oculis vides? Nulla
enim voluntas corporcis oculis vidcri potcst. An vcro
etiam boc vidcs animo tuo, ([uodinanimo agilur alieno?
Quod sinonvides, quomodo amicali bcncvolentias viccm
rcpendis , si quod non potes vidcre, non credis? An forte
dicturus es, altcrius voluntatcm pcr cjus opcra tc viderc ?

Ergo facta visurus, ct verba es auditurus, de amici au-

tem voluntate id quod videri ct audiri non potest crcdi-
turus. Non eiiim voluntas illa color cst aut figura, ut
oculis ingeratur; vcl sonus aut cantilena. ut auribus
illabatur; aut vero tua cst, ut cui cordis affcctionc sen-
 Dr FIDE RERUM OVM NON VIDrNTUP., I.ir,. I. 5
tiatur. Restat itaquc , ut nec visa, ncc auclita, nec apud
tc intus conspccta crcdalur, nc tua \ita tleserta sinc ulla
amicitia rclinquatur vel impcnsa tibi dilectio vicissim
,

abs non rependatur. ILi est ergo quod dicebas te

te ,

credcrc non tlebcre nisi quod \idcres aut extrinsecus

,

corporc, aut intrinsecus cordc? Ecce ex cordc tuo, cre-

dis cordi non tuo ; et quo nec carnis nec mentis dirigis
aciem, accommodas fidem. Amici laciem cerais corpore
tuo, lidcm tuam cernis animo tuo
amici vero non abs :

tc amatur fides , mutuo illa sit fides qua

si non in te ,

crcdas quod in illo vides. Quamvis bomo possit et

non
fallere fingendo benevolcntiam, tegendo mabtiam aut :

si nocere non cogitat, tamen expectando a tc aliquam

commoditatem, simulat, quia cbaritatem non babet.

Tlf. Sed dicis, idco te credere amico, cujus videre
cor non potes, quia in tuis tentationibus eum probasti,
et cujusmodi animum erga te babcret in tuis pericubs,
ubi te non deseruit, cognovisti. Numquid crgo, ut anii-

corum probetur erga nos charitas, videtur tibi nostra

optanda calamitas ? Nec quisquam crit cx amicis certissi-
mis felix, nisi fuerit adversis rcbus infcHx : ut videlicet
explorato alterius amore non fruatur , nisi suo dolore vcl
timore crucietur. Et quomodo in babendis veris amicis
optariea, non potius timeri felicitas potest, quamprobarc
nisi infelicitas non potest? Et tamen vcrum est baberi
posse amicum etiam in rebus prosperis ,
probari autem
ccrtius in rebus adversis. Sed utique ut eum probcs, pe-
riculis tuis ncc te committercs, nisi credcres. Ac per boc
cum te committis ut probes, credis antequam probes.
Certc enim si rebus non visis credere non debcmus,
quandoquidem^ nondumet ccrtius probatis amicorum
cordibus credimus et cum ; ea mabs nostris bona proba-
• Locus perplexus et vitiatiis.
6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
verimus, ctiam lunc eorum erga iios Lenevolentiam cre-
flimus potius. quam viclemus : nisi quia tanta fides est,
ut non incongruenter quibusdam oculis ejus nos judice-
mus videre quod credimus cum propterea credere de-
:

beamus, quia vidcre non possumus.

ly. Si aufcratur haec fides de rebushumanis, quis
non attendat quanta earum perturbatio, et quam hor-
renda confusio subsequatur? Quis enim mulua cbaritatc
dihgetur ab aliquo , cum sit invisibilis ipsa dilectio, si

quod non video, credere non debeo? Tota itaque peribit

amicitia, quia non nisi mutuo amore constat. Quid enim
ejus poterit ab aliquo recipere, si nihil ejus creditum
fuerit exhiberi? Porro amicitia pereunte, neque connu-
biorum neque cognationum et affinitatum vincula in
animo servabuntur; quia et in liis utique amica consen-
sio est. Non ergo conjugem conjux vicissim dihgere po-

terit, quando se dihgi, quia ipsam dilectionem non

potestvidcre, non credit. iNec fihos habere desiderabunt,

quos vicissim sibi reddituros esse non credunt. Qui si
nascantur et crescant , multo minus ipsi parentes suos
amabunt, quorum erga se amorem in eorum cordibus,
quia est invisibihs, non videbunt si ea quae non viden-;

tur, non laudabih fide. sed culpabih temeritate credun-

tur. Quid jam de caeteris necessitudinibus dicam fra- ,

trum, sororum, generorum atque socerorum, et quahbet

consanguinitate et affinitate junctorum , si charitas in-
certa, voluntasque suspecta est , et fihis parentum, et

parentibus fihorum, dum benevolentia non redditur de-

bita ;
quando in aho quae non
quia nec deberi putatur ,

videtur, essenon creditur? Porro si non ingeniosa, sed

odiosa est ista cauteLa, ubi nos amari non credimus,
quod amorem amantium non videmus, vicemque non re-
pendimus, quibus eam nos debere mutuam non puta-
 DE FIDE PvERLM QU.^ NON VIDENTUR, I.IB, I.
7
niiis : humanae perturbantur, si quod non
usque adeo res
N idemus, non credamus ut omnino funditus evertantur,
,

si nullas credamus hominum voluntatcs, quas ntiquc vi-

dcre non possumus. Omitto dicere quam multa isti, qui

nos reprehendunt, quia credimus quae non videmus, cre-
dant flimas ethistoriae, vel de locis, uhi ipsi non fuerunt;
nec dicant Non credimus, quia non vidimus. Quoniam
:

si hoc dicant, coguntur fateri incertos sibi esse parentcs

suos quia ct hinc ahis narrantihus, nec tamen quia jam

:

praeteritum est id ostendere valentibus , crcdiderunt,

nullum retinentes illius temporis sensum , et tamen ahis
inde loqucntihus adhihentes sine ulla duhitatione conscn-
sum : quod nisi fiat, incurratur necesse est adversus pa-
rentes infidehs impietas , dum quasi vitatur in his quas
videre iion possumus credendi temeritas. Si ergo non
crcdentihus nohis quae videre non possumus, ipsa hu-
mana non stabit; quanto
societas, concordia pereunte ,

magis quamvis quse non videntur, rebus adhi-

est fides,

benda divinis quse si non adhiheatur

: non amicitia ^

quorumlihet honiinum sed ipsa summa religio violatur,

,

ut summa miscria consequatur.

V.Sed amici hominis, inquies, erga me benevolen-
tiam cjuanquam videre non possum mukis tamen indi- ,

ciis indagare possum vos autem quae vultis ut non visa

:

credamus, nulhs indiciis potestis ostendere. Interim non

parum est , quod fateris quorumdam indiciorum perspi-
cuitate res ahquas, etiam quas non videntur, credi opor-
tere etiam sic enim constat,
: non omnia quae non viden-
tur, non esse credcnda; jacetc|ue illud abjectum atque
convictum quod dicitur, ea quae non videmus, non de-
,

bere nos credere. Muhum autem falluntur, qui putant

nos sine ulhs de Christo indiciis credere in Christum.
Nam quae sunt indicia clariora, quam ea quae nunc vi-
 ,

8 S. AUGUSTIiM EPISCOri.
tlciiius prcedicta ct iniplcta? Proiiide qai putatis nulla
essc indicia, cur de Christo crcdcre debeatis quae non vi-
distis, attcndito qus vidctis. Ipsa vos Ecclcsia orc ma-
ternae dilcctionis alloquitur. Ego, quam rairamini per
universum mundum fructificantem atque crcsccntem
qualcm me conspicitis aliquando non fui. Sed « In se - :

))mine tuo Lenediccntur onincs s^cntes^. » Ouando Deus

Abrahae benediccbat me promittcbat pcr omncs enim
, :

gcnlcsin Christi benedictione diffundor. Scmen Abrahie

Christum succedentium gencrationum ordo testatur.
Quod ut brevitcr colligam, Abraham genuit Isaac, Isaac
genuit Jacob, Jacob genuit duodecim fdios, ex quibus
ortus est populus Isracl. Jacob quippe ipsc appellatus est
Israel. In his duodccim filiis genuit Judam, unde nomen
est Judaeorum, ex quibus nata est Virgo Maria, quae pe-
perit Christum. Et ecce in Christo, id est, in semine
Abrahas benedici omnes gentcs, vidctis ct stupetis; et
adhuc in eum crederc timctis , in qucm non crcderc po-
tius An crederc dubitatis vel
timere debuistis. recusatis
Yirginis partum, cum magis credere debeatis, sic dc-
cuissc nasci homincm Dcuni? Et hoc namcjue accipitc
per Prophetam fuisse pra^dictum : « Ecce Virgo acci-
w piet in utcro, et j^ariet fdium, ct vocabunt nomen ejus
» EmmanucI,quodestintcrprctatum, iNobiscum Deus'-. »
Non ergo dubitabitis Yirginem parientem, si velitis cre-
dere Deum nascentem mundi rcgimcn non relinquen-
;

tcm, et acl homines in carnc vcnicntem matri foecundi- ;

tatem affcrenteni, intcgritatcm non aufcrcntem. Sic ho-

minem nasci oportcbat sempcr erat Dcus, cx quo
, ctsi

nasccndo fieret nobis Dcus. Hinc dc co rursus Propheta

dicit : « Tjironus tuus, Dcus. ins<Tculum saeculi ; Virga di-
» rectionis, virgaregni tui. Dilcxistijustitiani; et odistiini-
' Gen, xxii, i8. — ~ Isai. vii, 14.
 ;,

DE riDE r.ERU.M QVM X0.\ VlDEMrF?. LIR. I. f)

» quitatcni,propterea unxit tc, Dcus, Deus tuus oleo exul-

M tationisprceparticipibus tuis^. »Ista unctiospiritalisest,

qua Dcus unxit Deuni, Pater scilicct Filium undcappel- :

latum achrismatc, icl est, ab unctionc novimus Chris-

tum. Ego sum Ecclesia, dc cpia ilh in eodem Psalmo

dicitur, et tanquam factum quod futurum fuerat prae-

nuntiatur : « Astitit rcgina a dcxtris tuis , in vestitu de-
» aurato, circumamicta varietate, » id est, in sacramento
sapientige , hnguarum varietatc decorata. Ibi mihi di-
cirtir : « Audi, fiha, ct vide, et inchna aurem tuaui
» ct obliviscero populum tuum, ct domum palris tui
» quia concupivit rcx speciem tuam : quoniam ipse est
» Dominus Deiis tuus , ct adorabunt eum fihae Tjri in
» muncribus, vultum tuum dcpreca])untur omnes divites
» plcbis. Omnis gloria ejus fdige regis intrinsecus, in fim-
» briis aureis Adducentur regi
circumamicta varictate.
» virgines post eam, proxiniEe ejiis adducentur tibi ad- :

» duccntur in laetitia et cxultationc, adduccntur in tem-

» plum regis. Pro patribus tuis nati sunt tibi fihi, consti-
» tues eos principcs super omnem terram. ^Mcmores erunt
» nominis tui, in omni gencrationc et gencratione. Prop-
» tercapopuli confitcbuntur tibi in saeculum, et in SEecu-
» lum sazculi^. »
YI. Si hanc reginam non videtis. jam etiam regia
prole foecuudam. Si non videt implctum, quod audivit
essc promissum, cuidictum est « Audi, fdia, et vide. » :

Si non rcliquit ritus pristinos mundi, cui dictum est :

« Obhviscerc populum tuum, et domum patris tui. » Si

non ubiquc Christum Dominum conhtetur, cui dicluni

est : « Concupivit rex spcciem tuam ,
quia ipse cst Do-
» minus Deus tuus. non videt civitates gentium
» Si
Christo prcccs funderc, et munera ofTerre, de quo ilh
• Psal. xr.iv, 7, R. — ^ Ibid. lo, el soqq.
10 S. AUGUSTINI EPISCOPI
dictum est : c< Arlorabunt eum filiae Tyri iii muneribus. »

Si non etiam superbia deponitur divitum, et ab Eccle-

sia deprecantur auxilium cui dictum est « Yultum , :

» tuum deprecabuntur omnes divites piebis. « Si non

agnoscit fiiiam regis, cui dicere jussa est: « Pater noster,

» qui es in coelis^, » et in sanctis suis in interiore liomine
renovatur de die in diem. dc qua dictum est : « Omnis
» gloria ejus filice regis intrinsecus : » c[uamvis et oculos
extraneorum fulgentes^ fama praedicatorum suorum in
diversitate linguarum velut in fimbriis aureis et vestis
varietate perstringat. Sinon postea quam diffamatur in
quocumque loco odore bono ejus etiam consecrandae ,

virgines adducuntur ad Christum, dc quodicitur, et cui

dicitur « Adducentur regi virgines post eam, proxim^
:

» ejus adducentur Et ne quasi captivas in ali-

tibi. »

quem velut carcerem viderentur adduci « Adducentur, :

» inquit, in Ifetitia ct exultatione, adducentur in templum

» regis. » Si non parit fdios, ex quibus liabeat tanquam

patres, quos constituat sibi ubique rectores, cui dicitur :

« Pro patribus tuis nati sunt tibi fdii , constitues eos

» principes omnemterram » quorum se orationibus
super ;

mater etpraelata et subjecta commendat unde subjunctum ;

est « Memores erunt nominis tui, in omni generatione et

:

» generatione. » Si non propter eorumdem patrum proedi-

cationem, in qua nominisejus sine intermissione memine-

runt,tam magnae in ea multitudines congregantur, eique
laudem gratiae sine fme linguis propriis contitentur, cui
dicitur : « Propterea populi confitebuntur tibi in sae-

» culum, et in sfpculum saeculi. » Si non ista ita demon-

strantur esse perspicua, ut non inveniant oculi inimi-
corum in quam ^iartem avertantur , ubi non eadem
perspicuitateferiantur, ut exeafateri manifeste cogantur :

* Mullh. VI, 9. — 2 forte fulgente.

 ,

DF. FIDE P.EnU.M QVJ£ NON VIDENTUR, LIB. I. 11

iiierito fortasse dicitis, quod nulla vobis ostcndantur in-
dicia, quibus visiscredatisctiam illa qu?e non videtis. Si
vero haec, quae vidctis, et longe ante praedicta siml, et
tanta inanifestatione complentur ; si se ipsa veritas et
prfGcedentibus vobis et consequentibus declarat effecti-
bus, o reliquiae infidelitatis, ut credatis quaa non \idetis,
iis erubescite qufP videtis.
VII. Me attendite, vobis dicit Ecclesia ; me attendite,
quam videtis, etiamsi videre nolitis. Qui enim tempori-
bus illis in Judaea tcrra iideles fuerunt, ex Yirgine iiati-

vitalem mirabilem , ac passionem , resurrectionem ,

ascensionem Christi , omnia divina dicta ejus et facta

praesentes prsesentia didicerunt. Haec vos non vidistis,
propterea credere recusatis. Ergo hoec aspicite, in hsec
intendite , ha?c quae cernitis cogitate ,
quse vobis non
praeterita narrantur, necfutura praenuntiantur, sed prae-
sentia demonstrantur. An vobis inane vel leve videtur,
et nulhim vel parvum putatis csse miraculum divinum
quod in nominc unius crucifi.xi universum genus currit
humanum? ISon vidistis quod praedictum et impletum
est de humana Christi nativitate « Ecce virgo in utero ;

» accipiet, et pariet filium^ : » sed videtis quod praedic-

» tum et impletum est ad Abraham Dei verbum : « In
» semine tuo bencdicentur omnes gentes^. » Non vidistis
quod de mirabihbus Christi praedictum est « Yenite, ct :

» videte opcra Domini, quae posuit prodigia super ter-

» ram ^ » sed videtis quod praedictum est

: « Dominus :

» dixit ad me, Fihus meus es tu, ego hodie genui te pos- :

» tula a me, et dabo tibi gentes haercditatem tuam, et

» possessioncm tuam terminos terrae ^. » JNon vidistis

quod praedictum cst et impletum de passione Christi :
« Foderunt manus meas ct pedcs meos, dinumeraverunL
' Isai. VII, 14. — 2 Qen, xxti, 18. — 3 psai_ xi.v, 9. — * Id. 11,
7, 8.
 ;:

1 2 S. ATCUSTIM EPISCOPI
:» omuia ossa niea ; ipsi vero consideraveruiit ct conspexc-
)j runt me diviscrunt sil)i vestimenta mea, et super
;

» vestem meam miserunt fortem » sed videtis quod in :

codem Psalmo prasdictum cst. ct nunc apparct imple-

tum « Commemorabuntur et convertentur ad Domi-
:

» num universae fines terree . et adorabunt iii conspectu

» ejus universee quoniam Doniini cst
patria^ gcntium ;

» regnum, et ipsc dominabitur gcntium^ » Non vidistis

quod de resurrectionc Christi praedictum atque comple-
tum cst, loquente Psahno ex persona cjus prius de tradi-
tore ct pcrsccutoribus cjus : « Egrcdiebantur Ibras. et lo-
» qucbantur simul in unum ; adversummc insusurrabant
» omnesinimici mei, adversum me cogitabant mala niibi
» vcrbum iniquum disposuerunt advcrsum ine -. » Ulji ut

ostcndcrct niliil cos valuissc occidcndo lesurrccturum ,

subjecit atquc ait: « iNumquid qui dormit , non adjicict

» ut resurgat? » Et jiaulo post cum dc ipso suo traditore
per eamdeni propbetiam ])raedixisset, quod in Evangelio
quoque scriptum cst : « Qui cdcbat pancs meos, amplia-
» vit supcr mc calcaneum ^ » boc cst, conculcavit me ; :

continuo subdidit « Tu autcm, Dominc, miscrere mei,

:

» ct rcsuscita me, et rcddam illis. » ImplcLum cst lioc,

dormivit Cbristus, et cvigibivit, boc est, resurrexit qui :

per eamdem propbctiam in abo Psabiio ait « Ego dor- :

» mivi et soninum ccpi ct cxurrcxi quoniam Dominus

, ,

» suscipict me'. » Yerum boc non vidistis, scd videlis

cjus Ecclcsiam, de qua simibtcr dictum ct impletum est

« Domine Dcus meus, ad tc gentes venient ab cxtremo

» tcrrae, ct dicent Vere mendacia coluerunt patres nos-

:

» tri simulacra ct nou est in ilbs utibtas

,
» Hoc ccrte •'.

sive veblis scu noHtis aspicitis etiam si adbuc aliquam ,

' Psal. XXI, 17, et stqq. — • Id. xl, 7, S. — 3 joan. xin, i8. — ^ Psal.

m, 0. — 5 Jcrtm, xxvi, 19.

 DE FIDE RERUM QVl. NON VlDEMLr., Lir,. 1, l3
putatis esse vel fuissc in simulacris utilitatem : ccrtc ta-
men innumeros gcntium populos rclictis vcl abjectis vcl

confractis hujusmodi vanitatibus audistis dicere : « Yere

» mendacia coluerunt patrcs nostri simulacra, ct non cst

» in illis utilitas : si facict homo dcos, et ecce ipsi non

» sunt dii. v autem ad unum aliqucm Dci
INcc putctis

locum gentes pra^dictas fuissc vcnturas, quoniam dictum

est Ad tc gentcs vcnicnt ab extrcmo tcrrae. » Intelli-
: ('

gite, sipotcstis, ad Deum Christianorum, qui summuset

Verus est Deus, non ambulando venirc gcntium populos,
scd crcdcndo. Nam
eadcm ab aho Prophcta sic pra:-
rcs

nuntiata cst : inquit, Dominus advcrsus

« Praevalcbit ,

» eos et extcrminabit omnes deos genlium terne ct ado-

, ;

» rabunt eum unusquisque dc Joco suo omnes insulae

» gcntium^. « Quod ait illc « Ad te omnes gcntcs ve- :

» nient » hoc ait istc

: « Adorabunt cum unusquisque:

» de loco suo. » F-rgo veniuct ad eum non rcccdcntes de

loco suo, quia credentcs in eum invenicnt eum in cordc

suo. rSon vidistis quod pr<Tdictum et impletum est de
ascensione Christi : « Exaltare super coelos Deus, : » scd
vidctis quod continuo sequitur : « Va super omnem tcr-
» ram gloria tua-. » llla dc Christo jam facta atquc
transacta omnia non vidistis sed ista preescntia in cjus ,

Ecclcsia vidcre vos non ncgatis. l traquc vobis prsedicta

monstramus utraquc autcm vobis implctapropterea de-
:

monstrarc videnda non possumus, quia rcvocare in cons-

pectum pra:tcrita non valemus.
YIII. Scd qucmadmodum voluntatcs amicorum quse
non videntur, creduntur per indicia qua^ videntur sic :

Ecclesia quae nunc vidctur, omnium quae iion vidcnlur,

scdin cislittcris ubi et ipsa est praedicta monstrantur, et
indcx est praeteritorum , ct proenuntia futuroruni. Qiiia
' Sophon. ir, ii. — 2 psal. cvir, 6.
 ,

l4. S. AUGUSTINl EPISGOPI

et praeterita quas jam noii possimt videri , et praesentia

quas nec possunt videri omnia , cum praenuntiarentur

nihil liorum poterat tunc videri. Cum ergo fieri prccdicta
coeperunt, ex illis quee iacta sunt usque ad ista quse fiunt,
de Christo et Ecclesia quae pra^dicta sunt ordinata serie
j

cucurrerunt : ad quam seriem pertinent de die judicii ,

j

de resurrectione mortuorum de impiorum fetcrna dam- ,

natione cum diabolo, et de piorum teterna remuneratione

cum Christo ,
quae simiHter praedicta ventura sunt. Cur
ergo res primas et novissimas quas non videmus non cre-
damus. cum testes utrarumque res medias quas videmus
habeamus atque in propheticis Libriset primas et medias
;

audiamus praenuntiatas ante quam lie-

et novissimas vel
rent, vellegamus? JNisiforte arbitrantur homines infide-
les a Christianis iila esse conscripta, ut ista quae jam
credebant majus haberent pondus auctoritatis , si ante
quam veuirent ,
putarentur esse promissa.
IX. Quod si suspicantur, inimicorum nostrorum Ju-
daeorum codices perscruteutur. Ibi legant ista, quae com-
memoravimus, praenuntiata de Christo in quem crcdi-
mus , et Ecclesia quam cernimus ab initio laborioso fidoi
usque ad sempiternam beatitudinem regni. Sed cum le-
gunt, non mirentur quodista illi, quorum codices suiU,
propter inimicitiarum teneJaras non intelligunt. Nam cos
non ab eisdem Prophctis ante prasdictuui
intellecturos
est : quod et occuko justo-
ut caetera oportebat impleri ,

que judicio Dei meritis eorum poenam debitam reddi.

llle quippe quem crucifrvcrunt
,
et cui fel et acetum dc- ,

derunt quamvis in hgno pendens

,
propter eos quos ,

fuerat in lucem de tenebris educturus, dixcrit Patri :

« Ignosce ilhs, quia nesciunt quid faciunt^ : » tamcn

propter caeteros, quos occuUioribus causis fuerat de-
1 Luc. xxiii, 34.
 :
;

DE FIDE RERUM QUiE NON VIDENTUR, LIB. I. l5

serturus ,
pcr Proplictam tanto antc praedixit : « Dede-
» runt in escam mcam fel , et in siti mea potaverunt me
» aceto ; iiat mensa eorum coram ipsis in muscipulam , et

» in rctributionem et in scaiidalum; obscurentur oculi

» eorum, ne videant, et dorsum illorum semper incurva^.»
Cum causae itaque nostras prseclarissimis testiraoniis cir-
cumquaque ambulant oculis obscuratis, ut per eos bsec
probentur, ubi et ipsi reprobantur. Ideo factum est, nc
sic delerentur, ut eadem secta omnino nulla esset; sed
dispersa est super terras , ut portans in nos collatae gratisc
prophetias ad convincendos firmiusinfidcles, nobis ubi-
que prodessct, Et hoc ipsum quod dico, accipite qucm-
admodum fuerit prophetatuni : « Ne occideris eos, in-
» quit , ne quando obliviscantur legem tuam , dispcrge
» eos in virtute tua^. » Non sunt ergo occisi, in eo quod
non sunt quasapud eos legebantur, et audiebantur obliti.
Si enim Scripturas sanctas quamvis eas non intelligant, ,

penitus obliviscerentur, in ipso Judaico litu occideren-

tur : c|uia cum Legis et Prophetarum nihil nossent Judasi,
prodesse non possent. Ergo occisi non sunt, sed dispersi
ut quamvis in fideundc sah i , fierentnon haberent
,

tamen undc nos adjuvarcmur , memoria retinerent, in

libris sufFragatores , in cordibus nostri hostes , in codici-
bus testes.

X. Quanquam etiam si de Christo et Ecclesia testi-

monia nulla preecederent ,
quem non movere deberet ut
crederet , repente iUuxisse divinam humano generi clari-
tatem, quando videmus rehctis diis falsis, et eorum con-
fractis usquequaque simulacris
tempHs subversis sive , ,

in usus ahos commutatis, atque ab humana veternosissima

consuetudine tot vanis ritibus extirpatis, unum vcrum
Deum ab omnibusinvocari? Et hoc esse factumper unum
* Psal. Lxvm, 22-24. — ^ Id' i-vm, 12.
 ;,

l6 S. AUGUSTINI ElUSCOri
liominem ab lionnnibiis illusuin , coniprebensum , viuc-
tum, flagellatum cxpalmatum , , exprobratum , cruci-
fixum, occisum; Discipulis ejus. quos idiotas, et imperitos,
et piscatores , et publicanos ,
per quos ejus magisterium
commendaretur, elegit, annuntiantibus ejus resurrectio-
nem, ascensionem, quam se vidisse dixcrunt, et impleti
Spiritu sancto, boc Evangelium linguis omnibus, quas
non didicerant, sonuerunt. Quos qui audierunt ,
partim
crediderunt , partim non crcdentcs pra?dicantibus feroci-
ter restiterunt. Ita lldebbus usquc ad mortem pro veri-
tate,non mala rcpendendo, sed pcrpetiendo ccrtantibus;
nec occidendo sed moriendo vincentibus
, sic in istam .

religionem mutatus est mundus sic ad hoc Evangelium ,

corda conversa mortalium marium et foeminarum, par- ,

vulorura atque magnorum doctorum et indoctorum ,

sapientium et insipientium ,
potentium ct infirmorum,
nobilium et ct bumilium
ignobilium, excelsorum ct pcr ,

omnes gcntcs Ecclesia diffusa sic crcvit ut etiam contra ,

ipsam catbolicam fidem nulla sccta pervcrsa nulhim .

genus exoriatur crroris quod ita reperiatur cliristianae

.

veritati adversari, ut non alTcctct atque ambiat ("bristi

nomine gloriari quod cjuidcm non sincretur pullularc
:

per terram nisi exerceret sanam et ipsa contradictio dis-

.

ciplinam. Quando tantura crucifixus illc potuisset, nisi

Dcus bomincra suscepissct , ctiarasi nulla pcr Propbctas
? Cum vero tam magnum pictatis
futura talia praedixissct
sacramentum habuerit antecedentcs vates suos atque pr?e-
concs ,
quorura divinis vocibus est pr^nuntiatuni , et sic

venerit quemadmodum est pra^nuntiatum ,

qiiis ita sit

dcmens, ut dicat Apostolos de Christo fuisse mentitos,

qucm sic venissc p]'{3edicavcrunt qucmadraodura eum .

vcnturum ProphclEe ante prardixcrunt , qui ncc de ipsis

Aposlolis vera futura tacucrunt? De his quippe dixerant
 ,

DE FIDE REULM QU-E NON VlDENTlR, UB. I. l^

« INoii sunt loquelas neque sermones, quoruni non au-
» diantur voces eorum ; in omnem terram exivit sonus co-
V rum , et in fines orljis terr?e verl^a eorum^. » Quod
certe in orbe videraus impletura nonduni , etsi in carne
vidimus Cliristum. Quis itaque nisi mirabili dementia
ca?catus aut mirabili perlinacia durus ac ferreus, nolit
,

habere sacris Litteris fidem ,

quas tolius orbis praxlixc-
runt lidem ?

charissimi, qui hanc fidem habctis,

XT. Yos autem ,

vel qui nunc novam habere coepistis nutriatur ct crescat .

in vol^is. Sicut enim venerunt temporaha tanto ante pra:-

dicta venient et sempiterna promissa. Nec vos decipiant
,

vel vani Pagani , vel falsi Judau, vel fallaces ha?retici

nec non in ipsa Cathohca mah Christiani, tanlo nocen-
tiores, quanto interiores inimici. Quia et hinc ne pcr-
turbarentur infirmi prophetia divina non tacuit , ulii

loqucns in Cantico Canticorum sponsus ad sponsam , id

est, Christus Dominus ad Ecclesiara : « Sicut hhum,
« inquit, in medio spinarum , ita proxima mea in raedio

))fdiarum^-. » Non dixit, in mcdio extranearum sed, ;

« Inmediofdiarum. Qui habet aurcs audiendi, audiat^: »

et dura sagena ,
mare qute missa est in , et congregat
omnia gencra piscium , sicut sanctum loquitur Evange-
lium trahitur ad httus'^, id est, ad seecuh fincm, secer-
,

nat se a piscibus mahs, corde, non corpore; mores ma-

los rautando non retia sancta rumpendo ne qui nunc
, :

proJ^ati rcprobis \ddentur esse permLxti , non vitara , sed

poenara repcriant sempiternara , cum coeperint inhltore
sej)arari.

1 Psal. xxvai, 4, 5. — 2 Canl, 11, 2.-3 Maltb. xrii, 9. — * IbiJ. 4;.

CXXXIII.
 —

S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE FIDE ET SYMBOLO

LIBER UNUS *.

SYMBOLl CAPITA SINGULA STUDIOSE EXPLIG ANTUB, CUM IJ^U£-

TICORUM FIDEI CATHOLICiE ADVERSANTIUM , ET iMAXlJlU

MANICH^ORUM REPREHENSIONE.

I. QuoNiAM scriptum est^et Apostolicse disciplinae

robustissima auctoritate firmatum , « Quia justus ex fide
» vivit^; » eaquefides officium a nobis exigit et cordiset
linguae, ait enim Apostolus: « Corde creditur ad justi-
» tiam ore autem confessio fit ad salutem
, » oportet "^
:

nos esse et justitine memores et salutis. Quandoquidem

in sempiterna justitia regnaturi a praesenti saeculo ma- ,

ligno salvi fieri non possumus nisi et nos ad salutem pro- ,

ximorum nitentes , etiam ore profiteamur fidem : quam

corde gestamus: qua^ fides ne fraudulentis calliditali])us
liaercticorum possit iu nobis aliqua ex parte violari, pia

' Sciiptiis amio SgS. — ^ Tide D. Giiillon. toin. xxitr, |). io6-ior, et
Tide Rttract , lib. t, cap. 17, — 3 Haljac. 11, 4, ct Galat. la, 11.
* Rom, X.

3.
 »iO S. AtGtSTLM EPISCOl^l

cautaque providcndum est. Est autem catliolica

vigilaiitia

iides iu SymLolo nota fideliLus, memoricequc maudata,

quanta rcs passa est JDrevitatc sermonis : ut incipientib
atquc lacteutibus.lcisquiin Cliristo rcnatisunt, nondu
Scripturarum divinarum diligentissima et spiritali trac
tationc atquc cognilioncrol-.oratis . paucis verl)is crcdcn-
dum conslitucrctur, quod multis verLis cxponcndum esset
proficicntibus , ct ad divinam Doclrinam certa liumilita-
tis atque cliaritatis firmitatc surgenlibus. Sub ipsis crgo

paucis vcrbis in Symbolo constitutis. plcrique haeretici

venena sua occultare conati sunt : quibus rcstitit et resistit

divina miscricordia per spiritalcs viros ,

qui catholicam
fidcm, nou tantum in illis ver])is accipere et crcdere , sed
etiam Dominorcvclantc intelJigcrc atque cognosccrc me-
Tuerunt. Scriptum est cuim k jNisi credidcritis, noniu-
:

j) Sed tractatio fidei ad municndum Symbohnn

iclligctis ^. w

valct: non ut ipsapro Symbolo gratiam Dci consccpicn-

tibus mcmoriEe mandanda ct rcddenda tradatur sed ut ;

illa qucC in Symbolo rctincntur. contra liivrcticorum iu-

sidias auctoritate catholica ct munitiore dcfcnsione custo-
diat.
II. Dcum patrcm
Conatisunt cnim quidam pcrsuadcrc
Don non cpiia hoc dicerc ausi sunt,
essc omnij)Otcntem :

scd in suis traditionibus hoc sentire et crcdcrc convin-

cuntur. Cum cnim dicunt esse naturam quam Deus ,

omnipotcns non crcaverit de qua tamcn istum mundum

,

falDricavcrit qucm pulchrc ordinatum csse conccdunt

,
:

ita omnipotentem Deum negant. ut non eura credant

Tuundum "potuissc faccre nisi ad cum fabricandum aha,

iiatura qurr- jam fucrat, et quam ij)se non fecerat

,
utc- ,

Tctur : carnah scihcct consuetudinc vidcndi fabros ct do-

luorum structores ct quoslibet opificcs. qui niii adjuven-
^ Jsai. vir. ju\ta lx.
 ,,

DE rini: et .svmf>.olo, lir. i. qi

tur pamta iiiatcria, acl efrcctum suac artis pervenlrc noii
possunt. Ita ctiam intelliguiit labricatorcm nuuidi noii
cssc omnipotcutcm, si munclum tabricarcuon possct, nisi
cum alicjuanon ab ilio fabricata natura , tancpiam mate-
tcrics, adjuvarct. Aut si omnipotcnteni Dcum fabricato-
rcm numdi csse conccdunt , fatcantur necessc cst ex ni-
bilo eumfccissc cjUiC fccit. INonenim alicpiid cssc potcst,

cujus crcator non cssct, cum essctomnipotcns. Quiact si

alic|uid ex fccit alicpo sicutbominem dc limo, non uticjue

,

fccit cx co cjuod i])sc non fcccrat cpiia tcrram unde limus ;

est, cx nibilo fcccrat. Et si ipsum coehun ct tcrram , icl

cst ,mundum ct omnia c[U8e in co sunt ex aliqua raa- ,

tcria fcccrat sicut scriptum cst: « Qui fccisti munclum

,

w cx matcria invisa^, » vel ctiani, « informi, « sicut non-

nulla cxemplaria tenent nullo modo credcndum est il-

;

lam ipsani materiam dc cjua factus cst mundus cpiamvis ,

informem cpiamvis invisam

, quocumcjue modo esset ,

pcr sc ipsam esse potuisse, tanquam coaeternam et coa.'-

vam Dco: scd quemlibet modum suum, quem Iiabebat
ut quoquo modo csset, ct distinctarum rerum formas pos-
sel accipere non babebat nisi ab omnipotentc Deo cujus
, ,

l)cneficio est res non solum cjufccumcpe formata scdctiani ,

cjuBecumquc formabilis. Intcr formatum autcm ct forma-

bile lioc interest, cjuod formatum jam accepit formam
formabilc autera potest acciperc. Sed qui praestat rebus
formam , ipscpraestat etiam posse formari : cjuoniam dc
illo et in illo est omnium speciosissima species incomrau-
tabilis: etidco ipse unus est, quicuilibct rei, non solum
ut pulcbra sit , sed etiani ut pulcbra esse possit attri-
buit. Quapropter rectissime credimus omnia Deum fc-
cissc cle nibilo : cpiia ctiamsi dc alicpia matcria factus

cst mundus, eadem materia ipsa de nihilo facta cst , ut

• Sap. xr, iS.
 , ' ''

Qa S. AUGUSTIXI EPISrOPI
ordinatissimo Dei niuiicre prim.i capacitas formarum fie-

ret, ac cleinde formarentur quaecumquc formata sunt.

Hoc autemdiximus , ne quis existimet contrarias sibicsse
divinarum Scripturarum scntenlias , quoniam ct omriia
Deum fecisse de nihilo scriptum est , et mundum essd
'

factum de informi materia.

III. Credentes itaque in Deum Patremomnipotentem,
nullam creaturam csse quse ab omnipotente non creata
sit, cxistimarc debemus. Et quia omnia per verbum crea-
vit, quod Terbum et Vcritasdicitur, ct Virtus ct Sapien-
tia Dci * , multisquc aliis insinuatur vocabulis qui nos-
trnefidci Jesus Christus Dominus commcndatur, liberator
scilicct noster et rector Filius Dei non enim Vcrbum il- ;

lud perquod sunt onmnia condita generare potuit nisi ,

iile qui per ipsum condidit omnia : credimus etiam in

Jesum Christum Filium Dei, Patris unigenitum id est ,

unicum Dominum nostrum. Quod tamen Verbum non

sicut verba nostra debemus accipere quae voce atque ore ,

nrolata vcrberato aere transeunt, ncc diutius manent

Miiam sonant. Manetcnim illud Verbum incommutabili-
tor: nam deipso dictum est , cum dc Sapientia diceretur,
» In se ipsa manens innovat omnia » Vcrbum autem
"^.

i*;itris ideo dictum est, quia per ipsum innotescit Pater.

Sicut ergo verbisnostris id agimus , cura verum loquiniur,
li.t noster animus innotescat audienti, ct quidquid secrc-
iimi in corde gcrimus, per signa hujusmodi ad cogni-
tioneni alterius proferatur : sic illa Sapicntia ,
quam Deus
Patcr genuit ,
quoniam per ipsam innotescit dignis ani-
mis secretissimus Pater, Verbum ejus convenientissime
nominatur.
IV. Inter animum autcm nostrum et verba nostra,
qulbus eumdem animum ostendcre conamur, plurimum
' Joaii. XIV, 6, et i Cor. i, i8. — 2 Sap. vii, »7.
 ;,;

DE FIDE ET SYMBOLO, LIB. I. q3

dislat. Nos quijipe non gignimus sonantia vcrba , sed fa-
cinius ; quibus facieudis materia subjacet corpus. riuli-
mum autem interest inter animum ct corpus. Deus vero
cum A^erbum genuit id quod est ipse genuit neque dc , :

nihilo neque de aliqua jam facta conditaque materia

,

sed de se ipso id quod est ipse. Hoc enim et nos conamur

cum loquiuiur, si diligenter consideremus nostrae volun-
tatis appetitum ; non cum mentimur, sed cum veruni
loquimur. Quid enim aliud molimur, nisi animum ip-
sum nostrum , si fieri potest , cognoscendum et perspi-
cienduui animo auditoris iiiferre : ut innobisipsi quidem
maneamus, nec recedamus a nobis, et tamen tale indi-
cium ,
quo fiat in altero nostra notitia ,
proferamus ; ut,
quantumfacultas conceditur, quasi alter animus ab animo
per qucm se indicet proferatur ? Id facimus conantes et
verbis , et ipsb sono vocis, et vultu , et gestu corporis,
tot scilicet machinamentis id quod intus est demonstrarc
cupientes : quia tale aiiquid prolerre non possumus; et
ideonon potest loquentis animus penitus innotescere
unde etiam mendaciis locus patet. Deusautem Pater, qui
verissime se indicare animis cognituris et voluit et potuit,
hoc ad se ipsum indicandum genuit ,
quod est ipse qui
genuit : qui etiam Yirtus ejus et Sapientia dicitur, quia
^
per ipsum operatus est et disposuit omnia ; de quo prop-
terea dicitur : « Attingit a fine usque ad fmem fortiter, et
» disponit omnia suaviter^. »
Y. Quamobrcm unigenitus FiliusDei , neque factusest
a Patre ; quia sicut dicit Evangehsta : « Omnia per ipsum
» facta suht: » nequeex tempore genitus; quoniam sem-
piterneDeus sapiens, sempiternam secumhabetsapientiam
suam neque imparest Patri, id est, ia ahquo minor quia
:
;

et Apostolus dicit: « Qui cum in forma Dei essetconstitu-

• I Cor. r, 24. — 2 Sap_ VIII, i.
 ^4 s. ALT.usTiNi Ensr.on
» tus, non rapinam arbitratus, cst csse a^qualis Dco'^. » Hac
is4iturficlecatljolica, ctillic\clucluiiturc|ui cumdcm dicuut
Filium cssc cjui Patcr cst ; cjuia et hoc Yerbum apud Dcum
esse nou j)Ossct nisi apudPatrcm Dcum,etmillicsta2qua-
lis quisoluscst. Excludunturetiam illi, c|ui creaturam esse

dicunt Fiiium quamvis non talcm quales sunt caetcrae

, ,

creaturo3. QuantamcunK|uc enim creaturam dicant, si

creatura cst condita et facta cst. Nam idcm estcondere,
c{Uod crcare : quanquam in latinas linguae consuetudine
dicatur aliquando creare ,
pro co c^uod est gignere : sed
graeca discernit. Hoc euim dicimus creaturam quod illi ,

v.-in^j.y. vel y.-in<,v vocant et cum sine amhiguitate loqui

:

volumus non dicimus crearc sed condere. Ergo si crea-

, ,

turacst Films, quamlibct magna sit, factaest, Nos autem

in cum crcdimusper quem facta sunt omnia, non in eum
per cjueni lacta sunt castera neque cnim liic aliter acci- :

pere possumus omnia nisi cjuajcumquc sunt facta. ,

VI. Scd cfuoniara « Verbum caro factum csa et habi- ,

tavit iu nobis » eadem Sapieutia qu^ de Dco genita est,

55 ,

dignata cst ctiaminhominibus creaii. Quopcrlinet illud,

« Dominus creavit rae in principio viarum suarum ^. «

Viarumenimcjusprincipium caput est Ecclcsia^, c|uodcst

(Ihristus hominc indutus, per cpiem vivendi exemplum no-
bis daretur, hoc est, via ccrta, qua perveniremus ad Deum.
Noncnim rcdire potuimus nisi humihtate, cjui superbia
lapsisumus, sicut dictum cst primae nostrae creatura^:
« Gustate eteritis tanc|uam dii^. wHujusigitur humilitatis
cxemplum , id est , via; cpia redeundum fuit , ipse Pvcpa-
ralor noster in sc ipso dcmonstrare dignatus cst,«Qui
55 non rapinam arbitr;!tus cst cssc Eccpialis Deo, sed semet-
» ipsum e^ acuavit formam scrvi accipiens ''
; 5) ut crearc-
tur liomo in principio viarum cjus , Verbum pcr quod
1 1'hilip. ir, r>. — - rrov. viir, 22. — 3 (jfu, 1,1^ 5_ — ^ Philiji. 11, 6.
 ,

T)V. F[I)E ET SYMr.or.O, I.I?.. I. qS

fncta sunt oniiiia. Ouaprojjler s^cumlum icl quoJ unige-
iiituscst, uon Jiabet IVatrcs : secundum itl autcm quod
primogenitus est, fVatres vocare diynatus est omnes qui
post cjusct per ejus primatum in Dei gratiajn renascuu-
tur per acloptionem filiorum , sicut apostolica disciplina
commcndat. JXaturalis crgo Filius de i])sa Patris substan-
tia unicus natus est^, idcxistens cjuod Pater est , Deus de
Deo , Lumcn de Lumine : nos autem non lumen natura-
litcr sumus, sccl abilloLumiue illuminamur, ut sapientia
jucerepossimus. «Eratenim, incjuit, Lumenverum c|uocl

» illuminat omuem hominem venientem in liuuc mun-

» dum-. » Addimus itac[ue fidei rerum anernarum etiani

temporalem dispensationcm Domiui nostri, quam gererc

nobis ct miuistrare pro uostra salute dignatus cst. Nam
secuudum id quod unigeuitus cst Dei Filius , uon potcst
dici, Fuit ct eritsed tantum
; , Est : quia et cpod fuit
jani nou est; et quocl erit, nondum est. lUe ergo est in-
commutabilis sine conditione temporum et varietate. Nec
aliuude arbitror manare illud , cjuod famulo suo Moysi
tale noraeu suum insinuavit. Nam cura ab eo c|uaereret,
si se populus ad cpiem mittebatur contcmueret , a cj[UO se

diccret esse missum ; rcsponsum dicentis accepit a Ego :

wsuni qui sura. )> Deinde subjunxit « H?ec dices fdiis ,

» Isracl : Qui cst , misit me ad vos ^. »

ML Exquojam spiritalibus aniniis patere confido ,

nullam naturam Deo esse posse coutrariam. Si euim illc

est, ct de solo Dco proprie dici potest hoc Ycrbum ; (

Quod
enim vcre est iucommutabiliter manet; quoniam quod
mutatur,fuit aliquid quod jam non est, etcrit quod nou-
dum est: ) nihil ergo habet Dcus contrariu m . Snm
quoercrelur a uobis quid sit albo contrarium . rcspoude-
remus uigrum : si qu^reretur quidsitcalidocontrarium ,

rcspondereraus frigidura ; si qu^reretur cpiid veloci con-

' I.up. viir, 21, et Ilehr, ii, ii. — 2 Joaii. i, 9. — 3 Exod. iii, 14.
 .,

26 S. AUGUSTINI EPISCOPI
trarium, responclcremiis tardiim ; et quaecumque similia.
Cum aiitem qua?ritur quid sit contrarium ei quod est

recte repondetur quod non est.

VIII. Sed quoniam per temporalem, ut dixi , dispen-
sationem ad nostram salutem et reparationem operante
, ,

Dei Lenignitatc, ab illa incommutahili Dei Sapientia na-

tura mulabilis nostra suscepta est , temporalium rerum
salubriter pro nobis gestarum adjungimus fidem, cre-
deutes in cum Dci Filium qui natus est per Spiritum
,

sanclum ex virginc Maria. DonoenimDei hocest, sancto

Spiritu concessa nolns est tanta bumiJitas tanti Dei ,'
ut to-
tum bominem suscipere dignaretur in utero virginis , ma-
ternum corpus integrum inbabitans. integrum dcserens.
Cui temporab dispensationi muhismodis insidianturbfe-
retici. Sed si qujs tenuerit catbolicam fidem ut totum ,

bomincm credat a Vcrbo Dei esse susceptum. idest,cor-

pus, animam, spiritum, satis contra illos munitus cst.

Quippe cum ista susceptio pro salute nostra sit geSta

cavendumest necum crediderit aliquid nostrum non pcr-
tinere ad istam susceptionem , non pertineat ad salutem.
Et cum bomo excepta forma membrorum , quce diversis
generibus animantium diversa tributa est , non distet a
pecore nisi rationab spiritu '^, quee mens etiam nomina-
tur quomodo sana est fides qua creditur, quod id nos-
; ,

trum susceperit Dei Sapientia quod babemus commune

cumpecore, illud autem non susceperit quod illustratur
luceSapientiae, et quod bominis proprium est?
IX. DetestandiautemetiamilU sunt qui Dominum nos-
trum Jesum Cbristum matrem iMariam in tcrris babuissfe
negant cum illa dispensatio utrumque sexum et mascri-
, ,

liiium et foemininum honoraverit et ad curam Dei pertr- ,

nere monstraverit non sobim quem suscepit sed illum

, ,

• Meiij, voOj.
 —7
,

DE FIDE ET SYMBOr.O, LIP.. I. 12

etiam per quein suscepit, virumgerendo, nascemlo defoe-

mina. Nec nos ad negandam Christi matrem cogit, quod
ah eo dictumest:Quid mihi et tibiest, muher? nondum
«

»venithora mea » Sed admonet potiusut intelhgamus

^.

secundum Deum non eum habuisse matrem, cujus majes-

tatispersonamparabatostendereaquaminvinumvertendo.
(juodautem crucifixus est secundum hominem crucifixus ,

eii; et illa erathora, quae nondum venerat, quando dictum

est « Mihi et tibi quid cst? nondum venit hora mea ^ », id
:

est, qua te cognoscam. Tunc enim ut homo crucifixus cog-

novithominem matrem, et dilectissimoDiscipulo huma-

nissime commendavit. Nec illudnos moveat, quod cum ei
nuntiaretur mater ejus, et fratresrespondit « Quae mihi , :

» mater, aut qui fratres, etc.Sed potius doceal minis- ? »

tcriumnostrum. quoverbum Dei fratribus ministramus ,

parentes cum impediunt non eos debere cognosci. Nam ,

si propterea quisque putaverit non eum haliuisse matrem

in terris quia dixit « Quse mihi mater ^ ? » cogatar ne-

,
:

cesseest et Apostolos negare habuisse patres in terris, quo-

niampraecepit dicens: « Nohte vobis patrem dicere in
eis

» terris enim Pater vester, qui in coehs esf^. »

: unus est

X. Aec nobis fidem istam minuat cogitatio muhe-

brium viscerum ut propterea recusanda videatur talis
,

Domini nostri generatio, quod eam sordidi sordidam pu-

tant. Quia et « Stultum Dei saj^^ientius esse hominibus,
» et omnia munda mundis ^. » verissime Aposlolus dicit.

Dcbent igitur intueri qui hocputant, sohs hujus radios

,

(juem certe non tanquam creaturam Dei laudant, sed

lanquam Deum ^ adorant per cloacarum foetores ct ,

(jugecumque horribilia usquequaque ditfundi et in his ,

operarisecundum naturara suam nec tamen inde aliqua ,

' Joan. it, 4.-2 Id. XIX. — 3 Matlh. xr, 48. — < Id. xxm, 9.

i Cor. r, 2 5, et Tit. i, i5. — ^ Manichaei.

 ;

S»8 S. AUGUSTIXI EPiscori

contaminatlonc sordcccrc, cum visibilis lux visiLilil>us

sordibus sit natura conjunctior : quanto minus igiturpo-

torat pollui Yerbum Dci, noncorporeum nequc visiLile,
<lc fcfminco corporc, ubi liumanamcarncm susccpit cum
anima ct spiritu ,
quibus intcrvcnientibus liabitat majcs-
tas Vcrbi ab liumani corporis fragilitatc secretius? Unde
nianifcstum cst nullo modo potuisse verbum Dei maculari
liumano corporc quo nec ipsa anima liumana maculata
,

cst.Non enim cum rcgit corpus alquc \ivilicat, sed cum

ejus Lona mortalia concupiscit , de corporc anima macu-
latur. Quod si animee maculas illi vitarc vcllcnt Iiasc ,

mcndacia potius ct sacrilegia formidarcnt.

XI. Sed parva eratpro nobis Domini nostri Immilitas
in nasccndo: accessit etiara ut mori pro mortalibus dig-
narctur. « Ilumiliavit enini sc factus sulxlitus usque ad ,

wmortem, mortcmautemcrucis^ » nequisquam nostrum :

ctiamsi mortem posset non timerc, aliquod genus mortis,

quod homincs ignominiosissimum arbitrantur borrcrct. ,

Crcdimus itaquc in cum qui sub Pontio Pilato crucillxus

cst, et sepultus. Addendum cnim crat judicis nomcn,
propter tcmporum cognitioncm. Scpultura vcro illa cum
<:redttur, lit rccordatio no\ i monumenti , quod rcsurrcc-
turo ad vita^ novitateni prteLcrct tcstimonium , sicut nas-
cituro utcrus virginalis. Nam sicut in illo monumcnlo
nuHus alius mortuus scpultus cst ^, ncc antc, ncc postea
sic in illouteronec ante, nec postea quidquam mortalc
conceptum est.
XII. Credimus etiam illum tertio dic resurrexisse a
mortuis primogenitum consccuturis fratribus quos in
, ,

adoptionem filiorum Dci vocavit, quos comparlicipes ct

colioercdcs suos esse dignatus est ^.

XIII. Credimus in coelum ascendissc ,

quem beatitu-
'
rliilip. ir, 8. — 2 Joaii. XIX, 'i
i, — 3 Kplies. i, 5.
 M i'ii)E iiT sVMDoLO; un. 1.
2y
cliiils locuni etiani noLis promisit dicens Erunt sicut : «

» Angeli in coelis ^, » in illacivitatc quascst matcr omnium

nostrum Jerusalem asterna in coelis ^. Solet autem quos-
dam ofTcndere vcl impios gentiles vel hcTreticos, quod
crcdamus assumptum tcrrenum corpus in coelum. Scd
gentiles plerumquc Pliilosopliorum argumentis nobiscum
agcrc student , ut dicant tcrrenum aliquid in coelo esse
nonpossc. iNostras enim Scripturas non novcrunt ^, ncc

sciunt(|Uomodo dictum sit : « Scmiuatur corpus animale,

» surgit corpus spirituale ''.
» Non enim ita dictum est,
quasi corpus vertaturin spiritum , ct spiritus fiat : quia
etnunccorpus nostrum quod animalcdicitur, non in ani-
mam versum est et anima factum. Sed spiritale corpus
intelligitur, quodita spiritui subditum cst,utcoelesti lia-
Lilalioni convcniat, omni fragilitate ac lahe terrena in
coelestem puritatem et slabilitatem mutata atqueconversa.
Heec est immutatio, de qua item dicit Apostolus a Om- :

» nes resurgemus scd non omnes immutabimur ^. » Quam

,

immutationem non in deterius scd in mclius fieri docet ,

idem, cum dicit « Et nos immutabimur. » Sed ubi et

:

quomodo sit in coelo corpus Dominicum , curiosissimum

et supervacaneum est qua?rere tantunnnodo in cfjtloessc ;

crcdendum est. Non enim est fragilitatisnostrae ccx^lorum

secreta discutere sed est nostriE fidci de Dominici corpo-
,

ris dignitate sublimia et boncsta scntirc.

XIY. Credimus etiam quod sedet ad dexteram Pa-,

tris.Nec ideo tamen quasi bumanaforma circumscriptum

esse Deum Patrem arbilranduni est, ut de illo cogitanti-
bus dextrum aut siuistrum latus animo occurrat aut id ;

ipsum quod scdcre Pater dicitur, flexis poplitibus fieri

putandum est, nc in illud incidamus sacrilegium, in quo
* Mallh xxti, 10. — 2 Galat. iv, 26. — 3 i (jo,-, xv, 44. — ' Ibid, —
•> ILid, 5i.
3o S, AUGUSTINI EPISCOPI
execralur Apostolus eos qui commutaverunt gloriam in-
corruptibilis Dei in similitudinem corruptibilis bominis*.
Tale cnim simulacrum Deo nefas est Cbristiano in tem-
plo collocare ; multo magis in corde nefarium cst , ubi verc
est templum Dei , si a terrcna cupiditate atque errore
mundetur. Ad dexteram ergo inteUigendum est sic dic-
tum esse, in summa beatitudine, ubi justitia et pax et
gaudium est: sicut ad sinistram boedi conslituuntur ^, id

est, in miseria, propler iniquitates, labores atque crucia-

tus. Sedere ergo quod dicitur Deus , non membrorum
positionem , sed judiciariam significat potestatem qua ,

illa majestas nunquam semper digna dignis tri-

caret ,

bucndo; quamvis in extremo judicio muito manifcstius

inter bomines unigeniti Filii Dei judicis vivorum atque
mortuorum claritas indubitata futura sit.
XV. Credimus etiam inde venturum convenientissimo
tempore et judicaturum vivos et mortuos. Sive istis no-
,

minibus justi et peccatores significentur sive quos tunc ;

ante mortem in terris inventurus est, appellati sint vivi,

mortui vero qui in ejus adventu resurrecturi sunt : hsec
dispensatio temporabs. nontantumest sicut illa generatio
secundum Deum; sed ctiam fuit, et erit. iNam fuit Do-
minus nosterin terris, etnunc est in coelo, et erit inclari-
tate judexvivorum atque mortuorum. Ita enim veniet,
sicut ascendit, secundum auctoritatem quae in Actibus
Apostolorum continetur ^. Ex bac itaque lemporab dis-
pensatione loquitur in Apocalypsi, ubi scriptumest : « Haec
» dicit qui est , et qui fuit, et qui venturus est ^. »

XVI. Digesta itaque iidei que commendata et divina

generatione Domiui nostri et humana dispensatione ad-
jungitur confessioni nostrse ad perficiendam fidem, qucc
,

nobis de Deo est, Spiritus sanctus, non minore natura

'Rom. I, 23,-2 Maiih. xxv, 35.-3 ^cl. i, n. * Apoc. i, 8. —
 ,

DE FIDE ET SYMBOLO, LIB. I. 3l

quam Patcr et Filius , sed , ut ita dicam , consubstan-
lialis et coaeternus : quia ista Trinitas unusest Deus: non
ut idem sit Pater qui et Filius et wSpiritus sanctus ; sed ut
Pater sit Pater, et Filius sit Filius. et Spiritus sanctus
sit Spiritus sanctus . et lia?c Trinitas unus Deus, sicut
scriptum est : « Audi, Israel, Dominus Deus tuus, Deus
)j unus est^. » Tamen si interrogemur de singulis , et di-

caturnobis: Deus est Pater? Respondebimus , Deus. Si

quceratur utrum Deus sit Filius ; hoc respondeJjimus. Nec
si fuerit de Spiritu sancto talis interrogatio . aliu cum
esse debemus respondere quam Deum vehementer ca- :

ventes sic accipere quomodo de bominibus dictum est, :

« Dii estis -. » Non enim sunt naturaliter dii quicum- ,

que sunt facti atque conditi ex Patre per FiHum dono

Spiritus sancti. Ipsa enim significatur Trinitas, cum
Apostolus dicit « Quoniam e.\ ipso et in ipso et per ipsum
:

« sunt omnia ^. «Quanquam ergo de singulisinterrogati,

respondeamus Deuni esse de quo quEeritur. sive Patrem
sive FiIium,siveSpiritum sanctum; non tameu tres deos
a nobis coli quisquamexistimaverit.
XYII. Nec mirum quod liaec de inetfabili natura di-
cuntur, cum in iis etiam rebus . quas corporeis oculis
cemimus , et corporeo sensu dijudicamus , tale aliquid
accidat. Nam cum de fonte interrogati non possimus di-
cere quod ipse sit fluvius ; nec de fluvio interrogati pos-
simus eum fonlem vocare ; et rursum potionem qua3 dc
fonte vel fluvio est, nec fluvium possimus appeUrire nec
fontem : tameninbac trinitate aquam nominamus , et cum
de singulis quaeritur, singillatim aquani respondemus.
Nam si quaero utrum aqua in fonte sit , respondetur,
aqua ; et si quaeramus utrum aqua sit in fluvio , nihil
aliud respondetur. et in iUa potione non poterit esse aUa
1 Deut. VI, 4. — 2 psai, lxxxi, 6. — 3 Rom. xi, 36.
 ;,

StJl S. AUGU.StlM EPISCOt»!

respoDsio : ncc tamcn eas tres aqiias, scd unam clicimus.
Sauc cavcndum cst, ne quisquam inciraljilcm iJlius nia-
jestatis suLstantiam sicut fontem istuni visilnlcm atque

corporeum vcl fluvium vel potionem cogitct. In liis enira

aqua illa <piae nunc in fonte cst, cxit in fluvium nccin
, ,

semanet; ct cum clc fluvio vcldcfontc inpotionem tran-

sit, non ibi pcrmanct, undc sumitur. Itaquc flcri potcst

lit eaclem aqua nunc ad fontis appcflationcm pcrtincat

nunc ad fluvii, nunc ad potionis: cum in illa Trinitatc

dixcrimus non possc ficri ut Patcr alicjuando sit Filius
,

aliquando Spiritussanctus: sicut in arborc noncst radix,

nisiradix,ncc roLur cst aliud (|uam robur, ncc ramos nisi
ramos possumusdicere non enim quod dicitur radix, id
:

potest dici roLur ct rami ncc lignum quocl pcrtinct ad

;

radiccm ,
nunc in radicc cssc nunc
potcst ;iliquo transitu ,

in robore nunc in ramis, scd tantummodo in radice

, :

cum ifla rcgula nominis mancat, ut radix lignum sit, et

roliur lignum et rami lignum ; nec tamcn tria ligna di-
,

cantur, scd unum. Aut si Lgec liabcnt aliquam dissimi-

litudincm ut possint non absurdc tria Lgna dici propter
, ,

firmitatis divcrsitatem ilLid ccrlc omncs conccdunt , si

;

cx unofontc triapocuhi implcantur,possc dicu triapocula,

tres autem acjuas non possc dici scd omnino unani acjuam ,

ffuancjuam de singulis pocuiis intcrrogatus in c|uoLbet

Lorum aquam essc repondcas quamvis nullus Lic tran- :

situs fiat sicut de fonte in fluvium diccLamus. Scd haoc

,

non proptcr ilLus di^iuEC naturEC simiLtudinem . scd

proptcr visiLilium ctiam unitatcm corporalia cxcmpLi
data sunt, ut intelLgerctur fieri posse, ut aliqua tria non
tantum singiflatim , sed ctiam siiiml uuum singuLarc no-
men oLtineant: nccquisquam mirctur ctabsurdiimj)Utct,
quod Dcum dicinms Patrem , Deum LiLum Dcum Spi-j
 DC FIDE ET SYJIBOI.O, LIB. I. 33
rilumsanctiini, nec tanien lies Ucos in ista Trinitate, secl

unum Deum , unamquc suLstantiam.

XVIII. Et de Patre cjuiclem ac Filio miiltis libris dis-
seruerunt docti et spiritales viri ,
quibus quantumbomi-
nes hominibus poterant, ct c|uemadmodum non unus
esset Pater et Filius, secl unum essent; et quid proprie
Patcr esset, ct quid Filius insinuare conati sunt : quod
ille geiiitor, liic gcnitus; ille non clc Filio, bic dc Patre ;

bujus ille principium, undc ct caput Cliristi dicitur^,

c[uamvis ct (^-lirisLus principium-, sed non Patris; bic

vcro illius imngo'^, quamvis nulia ex parte dissimilis et
omnino indiffcrcnter oequalis. Tractantur Iiecc latius ab
eis ,
qui non tam breviter quam nos , totius cbristianae

lidei profcssioncm volunt explicare. Itaque in quantum

Filiusest, dc Patre acccpit ut sit, cum illc dc Filio id
non acccpcrit : et in cjuantnm bomincm, mutabilem sci-

licct crealuram in mclius commutaiidam, ineffabili mise-

ricordia , tcmporali dispcnsationc suscepit , multa de illo

in Scripturis inveniuntur ita dicta, ut impias bagretico-

mm mentes prius volcntcs docere c|uam nosse , in erro-
rem miserint , ut putarcnt cum non secpialem Patri, nec
ejusdem essc substanliae ,
qualia sunt iUa , « Quoniam
» Pater major me est^' ; » et, « Caput mulieris vir, caput
» viri Cliristus, caput autem Cliristi Deus', » et, « Tunc
wipse subjcctus erit ei ,
qui illi subjecit omnia''; » et,
» Yado ad Patiem meum ctPatrcni vestrum, Deummeum
» et Deum vestrum" ; » ct nonnulla bujusmodi : quae om-
nia posita sunt, non ut naturte atque substantiae inaequa-
litatcm signiiicent, ne falsa sintilla, « Fgo et Pater unum
» sumus^; » et, « Quime vidit , vidit et Patrem meum^; >j

' r Cor. XI, 3. — '^

Joaii. vm, 7.5. — ^ Coloss. i, i5. — •*
Joau. xiv,
28. — 5 I Cor. xi, 3. — <5
ij_ XV, aS. — '
Joan. xx, 17. — 8 ij^ x, 3o. —
'^
Id. XIV, 9.

cxxxiii. 3
o4 S. ALGIJSTIM ElMSCOPl
et, «Dous crat VcrLum^; » noii enini factus cst, cuin
omnia per ipsum facta sint : et , « Non rapinam arLitn,-
» tus est csse aqui.lis Dco^; » et catcra talia : scd illa

posita sunt ,
parlim proptcr aclminislrationcm susccpti
fiominis, qua dicitur : « Scmetipsum exinanivit; » non
quia mutata est illa Sapientia, cum sit omnino incommu-
tabilis ; sed quia tam liumilitcr liominiLus innotesceie
toluit : partim ergo proptcr hanc administrationem illa

ita scripta sunt, de quibus ham^tici calumniantur ;

par-
tim propter hoc ,
quia Fihus Patri debet quod est, hoc
etianidebens utique Patri quod eidem Patri a^quaUs aut
par est; Pater autcm nulli dcbct quidquid est.
XIX. De Spiritu sancto autem nondum tam copiose
ac dihgenter disputatum cst a doctis et magnis divinarum
Scripturarum tractatoribus, ut intelligi facile possit ct

cjus proprium quo proprio fit ut cuni neque Fihum

,

neque Patrem dicere possimus. sed tantuni Spiritum

sanctum nisi quod eum donum Dei esse praedicant ut
; ,

Deum credamus non se ipso inferius donum dare. Servant

tamen utnon genitum Spiritum sanctum tanquam Fihum
de Patre praedicent; unicus enim est Christus neque dc :

Fiho tanquani nepotem summi Patris nec tamen id :

quod est nulh debere sed Patri, ex quo

, omnia ne duo , ;

constituamus principia sine principio , quod falsissimam

est et absurdissimum , et non cathohcae fidei , scd quo-
rumdam hcereticorum^ crrori proprium. Ausi sunt tamcn
quidam ipsam communionem Patris et Fihi, atque (ut ita

dicam) deitatem ,
quam Graeci 0£oV/iTa appellant , Spiii-

tum sanctum credere : quoniam Pater Deus et Fihus

ut,

Dcus, ipsa deitas . qua sibi copuhmtur ct ille gignendo

Fihum et ille Patri cohaerendo, ei a quoest genitus seque-
lur. Hanc ergo deitatem quain etiam dilectionem in se ,
 ,

DE FIDE ET STMEOLO, LIB, J, 35

invicem amborum charitatemque volunt intelligi , Spiri-
tum sanctuni appuilatum dicunt, multisque Scriptura-
rum documentis adsunt huic opinioni suae sive illo quod ;

dictjm est « Quoniam charitas Dei diffusa est iu cordi-

:

» bus uostris per Spiritum sanctum qui datus estnobis^r«

sive ahis muitis talibus testimouiis; et eo ipso quod per

Spiritum sanctum reconcihamur Deo unde etiam cura ,

donum Dei dicitur, satis significari volunt charitatem

Deiesse Spiritum sanctum. i\on enim reconcihamur iUi,

nisi qua etiam iilii appeliaraur- non

per dilectionem ,
:

jam sub timore tanquam servi, quia consummata dilec-

tio Ibras raittit timorem* et Spiritum hbertatis accepi- ;

mus, « In quo clamamus Abba Pater^. » £t quia :

reconciJiati ^ et in araicitiani revocati per charitatera po-

teriraus orania Dei secreta cognoscere ,
propterea de Spi-
ritu sancto dicitur : « Ipse vos inducet in omnera verita-
» tera^. » Propterea et confidentia proedicandae veritatis,
qua inipleti sunt in adventu ejus Apostoh, recte charitati
tribuitur'' : quia et diilidentia timori datur, quera con-
suraraatio charitatis excludit. Ideo etiani donura Dei di-
citur^, quia eo quod quisque novit non truitur, nisi et id
dihgat. Jbrui autera sapientia Dei , nibil est ahud quam
ei dilectione cohaerere : neque quisquara in eo quod per-
cipit perraanet nisi dilectione : et ideo Spiritus sanctus
dicitur, quoniara ad perraanendura sanciuntur quaecuni-
que sanciuntur, nec dubium est a sanciendo sanctitatem
vocari. Maxime autem iho testiraonio utuntur assertores
hujus sententise, quod scriptum est « Quod natum est :

» de carne caro est et quod natura est de Spiritu spi-

, ; ,

» ritus est : quoniara Deus Spiritus est^. » Hic euim re-

' Rom. V, 5. — 2 I Joan. iii, i. — ^ Id. iv, i8. — Rom. viu
•*
i 5.
^ 5 Id. V, 10. — ^ Joan. xvi, i3. — '^
Act. ii, 4. — Hphes. m,
8
7. —
9 Joau, III, 6, et iv, »4.

3.
 »,

36 S. ALGLSTIM EPISCOPI
generationem nostram dicit quae non secundum Adam
,

de carne est , sed secundum Cliristum de Spiritu sancto.

Quapropter si Spiritus sancti lioc loco facta est comme-
moratio, cum dictum est : « Quoniam Deus Spirilusest;
animadvertendum dicunt, non dictum esse Quoniam :

Spiritus Deusest; sed, « Quoniam Deus Spiritus est; »

ut ipsa deitas Patris et Filii lioc loco dicta sit Deus ,

quodest Spiritus sanctus. Huc accedit aliud testimonium

quod dicit Joannes apostolus « Quoniam Deus dilectio :

» cst^. » Etiam liic cnim non ait Dilectio Deus est sed, : ;

« Deus dilectio est » ut ipsa deitas dilectio intelligatur.

;

Et quod in illa enumeratione connexarum sibi rerum ,

ubi dicitur « Omnia vestra sunt, vos autem Christi,
:

» Christus autem Dei^; » et, « Caput muheris vir, caput

» viri Christus, caput autem Christi Deus^; » nulla fit

commemoratio Spiritus sancti ad hoc pertinere dicunt ,

quia non fere in iis quas sibi connexa sunt numerari solet
ipsa connexio. Unde in illo etiam loco Trinitatem ipsam
videntur agnoscere qui legunt attentius , cum dicitur :

« Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia'^.

» ex ipso , » tanquam ex eo qui nulh debet quod est ; « Per
» ipsum , » tanquam pcr mediatorem « In ipso ; , » tan-
quamin eo qui continet, idest, copulatione conjungit.
XX. Huic sententiae contradicunt qui arbitrantur ,

istam communionem quam sive deitatem sive dilectio- ,

nem sive charitatem ajipellamus, non esse substantiam t

|U3eruiit autcm secundum substantiam sibi exponi Spiri-
tum sanctum , iicc intclligunt non ahter potuisse dici :

« Dcus dilcctio est , » nisi esset dilectio substantia. Du-

cuntur quippe consuetudine rerum corporahum ; quo-
niam si duo sibi corpora copulentur, ita ut juxta invicem
cohocentur , ipsa copuhitio noii est coipus ; quandoqui-
> I Joan. IV, i6. — "^
i Cor. m, 22. — 3 jj xi, J. — ^ Roni, xi, 36.
 ,

DE IIDE ET SY.MBOLO. LIY,. I. 3^

dem separatis illis corporibus, qua^ copulata fuerant
nulla invenitur : nec tamen quasi fliscessisse et migrasse
intelligitnr . sicut illa corpora. Secl hi tales cor mundum
faciant quantum possunt ut videre valeant in Dci
,
.

substantia non esse aliquid tale quasi aliud ibi sit sub- ,

stantia. aliud quod accidat substantiae. ct non sit substan-

tia; sed quiclquid ibi intelligi potest. substantia cst.

Verum haec dici possunt facile, et credi : videri autem

nisi corde puro cpiomodo
se habeant omnino non pos- .

5unt. Quapropter sive ista vera sit sententia sive ahud .

ahquid sit fides inconcussa tenenda est, ut Deum dica-

.

raus Patrem Deum Filium Deum Spiritum sanctum ;

, .

neque tres deos, sed istam Trinitalcm unum Deum ne- ;

que diversos natura sed ejusdem substantis neque ut

. ;

Pater ahquando sit Fihus, ahquando sit Spiritus sanctus;

sed Pater seinper Pater. et Fihus sempcr Fihus et Spi- ,

ritus sanctus semper Spiritus sanctus. jNec temere de in-

visibihbus ahquid affirmemus tanquam scientes sed ,

tancjuam credentes ; cjuoniam videri nisi mundato cordc

non possunt et qui ea videt in hac
: vita ex parte^ , ut
dictum est, atque in senigmate non , potestefficere ut et
ihe videat cui loc[uitur, si cordis sordibus impeditur.
« Beati autem mundo corde . quoniam ipsi Deum vide-
» bunt-. w Hasc fides est de Deo conditore et reuovatore
nostro.
XXI. Sed quoniam dilectio non tantum Deum nobis
in
imperata est, cum dictum est : « Dihges Dominum Deum
» tuum ex toto corde tuo , et ex tota anima tua , et ex tota
» mente tua^ ; proximum nam
» sed etiam in ; : « Diliges,

» inquit. proximum tuum lanquam te ipsum^ : » si auteni

ista fides congregationem societatemque hominum non

teneat, in qua fraterna charitas operetur. minus fruc
1 I Cor. XIII, 22. — 2 ^i^iil,. V, 8. — 3 Deiit. vi, 5. — ^ I-iic. 35, 27.
 ,,

3R S. AUGUSTINI EPISCOPI
tuosa est ; credimus et sanctam Ecclesiam , utique ca-
tliolicam. iXam et haeretici et schismatici congregationes
suas ecclesias vocant. Sed haeretici de Deo falsa sentiendo
ipsam fidem violant; schismatici autem discissionibus
^niquis a fraterna charitate dissihunt, quamvis ea credant
. quae credimus. Quapropter nec haeretici pertinentad
Ecclesiam cathohcam quae dihgit Deum nec schisma- , ;

tici quoniam dihgit proximum et ideo peccatis proximi

, ;

facile ignoscit ,
quia sibi precatur ignosci ab iUo , qui
nos reconcihavit sibi , delens omnia prseterita , et ad vi-
tam novam nos vocans : quam vitam donec perfectam
capiamus sine peccatis esse non possumus interest ta-
, :

men quaha sint.

XXII. Nec de peccatorum differentia modo tractan-
dum est, sed credendum omnino nullo modo nobis ,

ignosci ea quae peccamus 'si nos inexorabiles ad ignos- ,

cenda peccatafuerimus^. Itaque credimus et remissionem

peccatorum.
XXIII. Et quoniam tria sunt quibus homo constat
spiritus, anima et corpus : qute rursus duo dicuntur
quia saepe anima simul cum spiritu nominatur. Pars
enim quasdam ejusdem rationahs qua carent bestiae .

spiritus dicitur principale nostrum spiritus est deinde

; :

vita qua conjungimur corpori, anima dicitur^ postremo :

ipsum corpus quoniam visibile est uhimum nostrum ,

est. Haec autem omnis creatura ingemiscit et parturit

usque nunc^ dedit tamen primitias spiritus, quia cre-

:

diditDeo, et bonae jam voluntatis est. Hic spiritus etiam

vocatur mens de quo dicit Apostolus , Mente servio : <(

))Legi Dei^. » Qui item alio loco dicit Testis est enim : ^c

» mihi Deus, cui servio in spiritu meo^. » Anima vero

* Mallb. VI, i5, — 2 T viyjpiovixov. — 3 Rom. viii, 22. — ^ IJ. vii, 25"

— ^ Id. I, y.
 ,:

DE FiDE ET SYMBOLO, LIB. I.

3^
cum bona adhuc appelit, caro nominatur. Pars
carnalia
enim ejus quaedam resistit spiritui, non natura, sed conr
suetudine peccatorum. Unde dicitur Mente servio : «.

toLegi Dei, carne autem legi peccati. Quaeconsuetudo >^

in naturam versa est secundum generationem mortalera

peccato primi liominis. Ideoque scriptum est : « Et nos
» aliquando fuimus naturaliter fJii irae^, » id est, vin-
dictse ,
per quam factum est ut serviamus legi peccati.

Est autem animge natura perfecta, cum spiritui suo sub-

ditur, et cum sequitur sequentcm Deum. Ideo « Anima-
» lis homo non percipit quse sunt Spiritus Dei^. » Sed
non tam cito anima sulyugatur spiritui ad bonam opera-
tionem, quam cito spiritus Deo ad veram fidcm et bo-
nam voluntatem : scd aliquando tardius ejus impetus
quo in carnalia et temporalia defluit, refrenatur. Sed
quoniam et ipsa mundatur, recipiens stabilitatem naturie
suse dominante spiritu, quod sibi caput cst, cui ejus ca-
piti caput est Cliristus, non est desperandum etiam coi-

pus restitui natunc propriae sed utique non tam cito :

quam anima, sicut nequc anima tam cito quam spiritus ;

sed tempore opportuno in novissima tuba, cum « Mortui

» resurgent incorrupti et nos immutabimur ^. » Et ideo ,

credimus et carnis resurrcctionem non tantum quia re- ;

paratur anima quae nunc propter carnales affectiones

,

caro nominatur ; sed haec etiam visibilis caro quae natu-

raliter est caro, cujus uomen anima non propter naturam,
scd propter afFccliones carnales acccpit : Iibpc ergo visi-

bilis, quae proprie dicitur caro, sine dubitationc crc-

dcnda est resurgere. Vidctur cnim Paulus apostolus eam
tanquam digito ostendere, cuni dicit « Oportet corrup- :

« tibile hoc inducre incorruptionem ^. » Cum cnim dicit

« Hoc , » in eam quasi digitum intendit. Quod autem vi-

' tphes. I, 3. — '^
I Coi-. II, i'^. — 3 ij v;v, 02. — ^ Ibid. 53.
'4o S. AUGLSTIM LPISCOPJ
sibile est , id potest digito ostendi : quoniam posset
etiam aniran corruptibilis dici ; nam vitiis morum ipsa
corrumpitur. « Et mortale hoc induere immortalitatem <

cum legitur, eadem significatur visibilis caro ,

quia iu

eam identidem velut digitus iutenditur. Potest enim cl

anima sicut corruptibilis propter morum vitia, ita etiam
mortalis dici. « Mors quip])C anima» est apostatare a
» Deo^ w quod primum ejus pcccatum in paradiso sa-
:

cris Litteriscontinetur-.
XXIV. Pvesurget igitur corpus sccundum cbristianam
fidem ,
quae fallere non polest. Ouod cui videtur incredi-
bile, qualis nunc sit caro attendit. qualis autem futura
sitnon considerat quia illo tcmpore immutatiouis an- :

geliceenon jam caro erit et sanguis, scd tantum corpus.

Cum enim decarne Apostolus loqueretur « Alia, inquit. :

» caro pecorum, alia volucrum. alia piscium, alia ser-

» pentum; et corpora coelestia, et corpora terrestria ^\ '

Non enim dixit Et caro coelestis dixit autem « \i[

:
•
:

» coelestia et terrcstria corpora. » Omnis enira caro

etiara corpus non autem orane corpus etiam caro
est ,

est : primo in istis terrcstribus, quoniam lignura corpus

est, sed non caro hominis autem vel pecoris ct corpus
:

et caro est : in coelestibus vero nulla caro , sed corpora

simplicia et lucida ,
qu£e appellat Apostohis spiritalia;
nonnulli autera vocant Eethcrea. Et ideo non carnis re-
surrectioni contradicit ilhid quod ait : « Caro ctsanguis
» regnura Dei non possidebunt '
: » sed quale futuruni
sitquod nunc caro ct sanguis est, pradicat. In qualem
naturam quisquis hanc carnem converti posse non cre-
dit, gradibus ducendus est ad fidem. Si enim ab eo
qua?ras utruni terra in aquam possit converti, propler
vicinitatem non ei videtur incredi])ile. Rursum si qucR-
' Ecrli. X, I ;. — - Geii. III, fi. — 3 , (oi. xv, 3<j. — ' Il)i'.l. 5o.
 DE FIDE ET SYMBOLO. I.IB. I. J^l

ras, iitriim nqua possit in aerem

neque hoc absurdum ;

csse respontlet, vicina enim sunt sibi. Et cle aere si quae-

ratur, ulrum in af-thercum corpus. icl est, coelestc possit
mutari ;
jam ipsa vicinitas persuadet. Quod ergo per
hos gradus lieri posse concedit. ut tcrra in corpus aethe-
rcum convertatur, cur non accedentc Dei voluntatc,
qua corpus humanum supra aquas potuit ambulare, ce-
lerrime id fieri posse, quemadmodum dictum est : « In
» ictu oculi^, » sine uUis tahbus gradibus crcdit , sicut
plerumquc fumus in flannnam mira ccleritatc converli-
tnr? Caro cnim nostra utiquc c\ tcrra est philosophi :

;!Utem, quorum argumentis saspius resurrcctioni carnis

resistitur, qui})us asserunt nulhim essc possc terrenum
corpus in ccelo, cpiodhbet corpus in omne corpus con-
verti ct mutari posse concedunt. Qua corporis resurrcc-
tionc facta a temporis conchtione hberati, aelcrna vita
ineffabih charitate atcpie stabihtate sine corruptione per-
frucmur. Tunc enim fict illud cjuod scriptum est : « Ab-
y> sorpta est mors in victoriam. l'bi cst, mors , aculcus
« tuus? ubi est, mors, contcntio tua- ? »

XXV. Haec est fides quoe paucis vcrbis tcnenda in

Sj mbolo no^chis CJiristianis datur, Quae pauca vcrba
fidchbus nota sunt, ut credcndo subjugentur Deo, subju-
gati recte vivant, recte vivendo cor mundent , cordc
inundato quod crechmt intelligant.
* I Cor. XV, 32. — "^
Il)id 54.
 S. AUR. AUGUSTINI
HIPPOISEINSIS EPISCOPI

DE FIDE ET OPERIBUS

LIBER LNUS ^.

REFELLITUR ERROR QTJORUMDAM TRIPLEX , ET CONTRA DE-

MONSTRATUR. 1°. NON OMNES INDISCRETE ADMITTENDOS

AD BAPTISMUM , SICQUE ESSE TOLERANDOS IN ECCLESIA

MALOS , UT NON NEGLIGATUR ECCLESIASTIC A DISCIPLINA.

/.i
2°. BAPTIZANDIS NON SOLIUS FIDEI , SED YIT/E ETIAM
<: CHRISTIAN^ TRADENDAS ESSE REGULAS. 3°. BAPTIZATOS
DEMUM , NISI VITAM MALAM MUTARINT, NUNQUAM AD SA-
LUTEM J2TERNAM FIDE SOLA PERVENTUROS.

/ I. QuiBTJSDAM videtur^ indiscrete omnes admittendos

°
esse ad lavacrum regenerationis ,
quae est in Christo Jesu
Domino nostro, etiamsi malam turpemque vitam facino-
'

ribus et flagitiis evidentissimis notam mutare noluerint,

I atque in ea se perseveraturos aperta etiam professione de-
; claraverint. Yerbi gratia, si quisquam moretrici adhaerct,
i
non ei prius prsecipiatur ut ab ca disccdat, et tunc ve-
* Scviptus c rra initium anni 4i3. — Vide Relr.ict. iib. ii, cap 38. —
2 vide D. Guillon, lom.xxi, p. 3o3-3i2.
 ,

/./.
44 ^- AUGUSTINI LPISCOPl
niat ad baptismum, sed ctiam cum ea manens niansurum-
que se confidens seu etiam profitens. admittatur etbap-
,

tizetur , nec impediatur fieri membrum Christi , etiamsi

membrum meretricis esse perstiterit^ : sed postea docca-
tur cpani boc malum jamque baptizatus de mutandis
sit .

in melius moribus instruatur. Perversum enim putant

atque praeposterum ,
prius docere quemadmodum debeat
vivere Cbristianus. ct deindc baptizari. Scd censent prae-
cedere debere baptismi sacramentum , ut deinde sequa-
tur ^ itae morumque doctrina : cjuam si tenere et custodire
volucrit, utibter feccrit ; si autem nolucrit, retenta fidc

christiana qua in aeternum periret

, sine in quolibet ,

scelere immunditiaque pcrmanserit, salvum cum futurum

tanquam pcr igncm vehit qui aechficavcrit super funda- ,

mentum quod est Christus non aurum argentum la- , , ,

pides pretiosos sed hgna foenum stipulam ^ id cst

, , , ;

non justos castosque mores scd iniquos ct impudicos. ,

II. Ad hanc autem disputationcm vidcntur impulsi

quod cos moverit non admitti ad baptismum qui dimis-

,

sis uxoribus ahas duverint ^ . vcl foeminas quae dimissis

viris ahis nupscriut : quia hsec non conjugia , sed adul-
teria esse Dominus Christus sine ulla dubitatione testatur.
Cum enim negarc non posscnt csse aduUerium c|Uod ,

Yeritas adulterium esse sinc ambagc confirmat eisque ,

suffragari vellent ad accipiendum baptismum quos hu- ,

jusniodi hiqueo ita captos viderent ut si non admitte- ,

rentur ad Jjaptismum, sinc ullo sacramento mallent vi-

vere vel etiam mori , c|uam disrupto adukerii vinculo
liberari : humana quadam miseratione commoti sunt ad|i
eorum causam sic suscipicndam , ut omnes cum eis faci-i
norosos et flagitiosos, ctiam nuUa prohibitione correptos,
nuUa instructione correctos . nuUa poenitentia mutatos
? I Cor. VI, I 5. — ^ Id, III, I 3. — •* M.iltli. xi^, y.
 ,,

DE FIDE ET OPEr.IRUS, LIP,. I. 4^

ad baptismiim admittendos esse censerent; existimantes
eos , nisi iieret , in ceterniim esse perituros ; si autem fie-

ret , etiam in illis malis perseverantes salvos per ignem

futuros.
III. Quibus respondens , hoc primum dico, ne quis
ea testimonia Scripturarura ,
quae commixtionem bono-
rum et malorum in Ecclesia vel praesentem indicant, vel
futuram prfenuntiant , sic accipiat , ut disciplinae seve-
ritatem sive diligentiam solvendam omnino atque omit-
tendam, non illis edoctus litteris, sed sua opinatione
deceptus existimet. Neque enim ,
quia illam primi populi
permixtionem Moyses Dei famulus patientissimc perfere-
bat ideo non in multos etiam gladio vindicavit. Et
,

Pbinees sacerdos adulteros simul inventos ferro ultore

confixit^. Quod utique degradationibus et excommunica-
tionibus significatum est esse faciendum boc tempore
cum in EcclesiEe disciplina visibibs fuerat gladius cessa-
turus. Nec , quia beatus Apostolus inter falsos fratres to-
lerantissime congemiscit^ , et quosdam etiam diabolicis
invidentiae stimulis agitatos , Cliristum tamen praedicare
permittit^ , ideo parcendum censet illi, qui uxorem patris
sui babuit ,
quem praecipit congregata Ecclesia traden-
dum Satanae in interitum carnis^, ut spiritus salvus sit in
die Domini Jesu aut ideo ipse alios non tradidit Satana^,
:

ut discerent non blaspbemare ^ aut frustra dicit : :

« Scripsi vobis in Epistola, non commisceri fornicariis ,

» non utique fornicariis liujus mundi aut avaris aut , ,

>j raptoribus, autidolis servientibus ; alioquin debueratis

» de boc mundo exire nunc autem scripsi vobis non
:

)j commisceri , si quis frater nominatur aut fornicator

» aut idolis serviens , aut avarus , aut maledicus , aut
> Num. XXV, 5-7. — 2 2 Cor, xi, 26. — 3 Plulip. i, i5, — • i Cor. v, 4,
— 5 I xim. I, 20.
 ,

46 S. ALCUSTIM LPISCOn
webriosus. aut rapax; cuni liujusmodi iiec cibum qui-
» dem suniere. Quo euini niiiii de iis qui ibris sunt judi-
» cai*e? Nonne de iis qui intus sunt vos judicatis ? Ue his
» aulem qui foris sunt Deus judicabit. Auierte maluni ex
* vobis ipsis^. » Lbi quidem aliqui id quod dictum CbL :

« Ex vobis ipsis , » ita inteiligunt , ut ex se ipso unus-

quisque auibat malum , lioc est , ut ipse sit bonus. Sed
utrobbet modo intelbgatur , sive ut severitate Ecclesiae

mali excommunicatiombus corripiantur , sive ut se quis-

que corripiendo et corrigendo a se ipso auterat nialum ;

iliud tiunen quod supra dictuni est nou liixbet amijigui- ,

tatem ubi praecipit non connnisceri eis iratriijus qui m

, ,

aliquo supra dicto vitio nominautur id est , noti iamosi- ,

que sunt. Quo autem aninio et qua cbaritate misericors

ista severitas adiiibenda sit non soium eo ioco ubi ait ,

« Ut spiritus salvus sit in die Domini Jesu » sed alibi ;

quoque evidenter ostendit dicens « Si quis non obaudit :

» verbo nostro per epistoiam , bunc notate et nolite ,

» commisceri cum eo ut erubescat , et non ut ininiicum

,

» eum existimetis , sed corripite ut iratrem^. »

IV. Et ipse Dominus exemplum singuiare patientiae,
qui etiam in duodecira Apostobs usque ad passionem
diabolum pertubt ; et qui ait : « Sinite utraque crescere
» usque ad messem , neibrte dum vultis coUigere zizauia,
» simui eradicetis et triticum^ ; » retiaque iiia in simiiitu-
dine Ecclesiae usque ad iittus , lioc est , usque ad siecub
finem bonos et maios pisces babitura praedixit ; et caetera,
si qua de permixtione bonormii
maiorum sive aperte et
sive per simibtudines locutus est non ideo tamen omit- :

tendam censuit Ecciesiae disciplinam imo vero admo- ;

nuit adliibendam quando ait « Attendite vobis

, si : :

» peccaverit in te iiater tuus, vade, et corripe eum inter

» I Cor. V, 9-i3. —22 The5?. iii, 14. — ^ Mattli. xin, ag.
 DE FIDE ET OPERIBUS, LtB. 1. 4"
f> ipsum solum. Si audierit te lucratus eris fratreiu
te et .

» tuum. Si autem nou audierit te assume tecum unum ,

B vel duos, ut in ore testium duorum vel trium stet omne

» verbum. Quod si non audierit eos, dic Ecclesiae. Si
» autem nec Ecclesiam audierit, sit tibi tanquam aethnicus
» et publicanus. » Deinde ipsius severitatis terrorem gra-
vissimum adjecit etiam eo loco dicens « Quae solveritis , :

» in terra, soluta erunt et in coelo; et quae ligaveritis in

» terra , ligata erunt et in coelo^. » Prohibet etiam sanc-
tum Nec contrarius est Apostolus Domino,
dari canibus^.
(juia dicit « Peccantes corani omnibus argue
: ut caeteri ,

)jtimorem habeant** » cum ille dicat « Corripeeum inter

: :

» te et ipsuin sohim'''. » Utrumque enim faciendum est,

sicut intirmitatis diversitas admonet eorum, quos uti-

que non perdendos sed corrigendos curandosque susce-
,

pimus et alius sic ahus autem sic sanandus est. Ita

; ,

etiam est ratio dissimulandi et tolerandi malos in Eccle-

sia : non ad-
et est rursus ratio castigandi et corripiendi ,

communione removendi.
mittendi vel a
V. Errant autem homines non servantes modum; et ,

cum in unam partem prochviter ire coeperint, non res-

piciunt divincC auctoritatis aha testimonia, quibus pos-
sint ab iUa intentione revocari , et in ea quae ex utrisque

temperata est veritate ac moderatione consisterc : nec in

hac re tantum , de qua nunc quaestio est , sed etiam in
Nam quidam intuentes divinarum testimonia
ahis multis.
htterarum quibus unus Deus colendus insinuatur, eum-
,

dem Patrem qui est Fihus , sanctumque Spiritum puta-

verunt : ahi rursus veluti morbo contrario laborantes,
cum attenderent ea quibus Trinitas declaratur , nec va-
lerent intehigere quomodo sit unus Deus , cam et Pater

i
Mallh. xvia, i5-i8. — 2 ij^ yxi, 6. — ^ i Tim. v, ao. — ^ MaUh.
\MI[, i5.
 ,

48 s. AUGisTiNi Eriscori
non sit Filius, nec Filius sit Palrr, ncc Spirilus sanclus
aut Filius aut Pater, diversitates etiam substantiarum
assorendas putaverunt. Quidam intuentes in Scripturi-^
sanctas virgiiiitatis laudem, connubia daninaverunt qui- :

dam rursus ea testimouia consectantes quibus casta con-

jugia praedicantur , virginitatem nuptiis aequavcruni.
Quidam cuni legerent : non man-
« Bonum cst, fratres,

» ducare carnem, neque bibere vinum^ » et nonnuUa ,

similia; crcaturam Dei. et, quas volucrunt, escas im-

mundas essc scnsernnt : quidam vero lcgcntcs : « Omnis
» crealura Dci bona cst , ct nibil adjicicndum (piod cuui
» gratiarum actionc percipitur-,)j iii voracitatem vinolcn-
tiamque collapsi sunt; non sibi valeutcs auferrc ^itia, nisi

cis e contrario vcl tanta vel majora succederent.

TI. Sic etiam in bac causa ,
quae babetur in mani-
bus quidam intuentcs pra^cepta severitatis, quibus ad-
,

nionemur corripcre inquictos, non darc sanctum canibus.

nt ethnicum balicre Ecclesiae contemptorem , a compagc
corporis membrum quod scandalizat avcllcrc ita pcrtur- ;

bant EcclesicC pacem ut concntur ante tcmpus scparare

,

zizania, atque boc crrorc csecati ipsi potius a Cbristi

unitate scparentur. Qualis nobis causa est adversus
scbisma Donati. Et boc non cum illis qui novcruul Cae-
cilianum, non Veris, sed calumniosis criminibus appeti^
tum, et perniciosam sententiam suam mortifero pudore
non deserunt, sed cum illis quibus dicimus F^tiamsi mali :

fuissent propter quos in Eccleiiia uon cstis, vos tamcn eos

fercndo qnos emendarc aut scgrcgare minime poteratis
in Ecclesia permanerc debuistis, Quidain vcro c contra-
rio pericbtantes , cum bouorum maloruiuque commivtio-
nem in Ecclesia dcmonstratam vel praedictam csse per;t

spexerint , et patienti£e praecepta didicerint (quas ita nos

•
Rom. XIV, 2t — 2 I xim. iv, 4.
 ,

DE FIDE ET OPERIBOS, F.IB. I.

4^
firniissimos redclunt^, iit eliamsi viclenturin Ecclesia esse
zizania , non tamen impediatur aut licles aut charitas ,

nostra, ut quoniam zizania esse in Ecclesia cernimus

ipsi de Ecclesia reccdanms), destituendam putant Eccle-
siae disciplinam , c|uamclam perversissimam securitatem
praspositis tribueiites ut ad eos non pertineat nisi dicere
;

cjuid cavendum cjuidve faciendum sit, cpiodlibet autem

cpiiscjue faciat non curare.

Yll. Nos vero ad sanam doctrinam pertinere arbitra-

mur ex utrisque testimoniisvitam sententiamquemoderari,
ut et canes in Ecclesia })roptcr pacem licclesiae toleremus,
et canibus sanctum , ubi pax Ecclesiffi tuta est, iion de-
mus. Cum ergo sive per negiigentiam prEepositorum ,

sive per alicjuam excusabilem necessitatem, siveper occul-

tas obreptiones inveniraus in Ecclesia malos , quos eccle-
siastica disciplina corrigere aut coercere non possumus ;

tunc (ne ascendat in cor nostrum impia et perniciosa

praesumplio ,qua exislimemus nos ab his esse separandoSy
ut peccatis eorum non inc|uinemur, atquc ita post nos
trahere conemur veluti mundos sanctoscpie discipulos,
ab unitatis coinpage cpiasi a malorum consortio segrega-
tos), veniaiit in mentem illte de Scripturis similitudines
et clivina oracula vel certissima exempla ,
quibus demon-
stratum et prasnuntiatum est , malos in Ecclesia permix-
tos bonis usque in fincm saeculi tempusque judicii futuroSy
et nihil bonis in unitate ac participatione sacramentorum
qui eorum factis non consenserint obfuturos. Cum vera
eis per cpios Ecclesia regitur . adest salva pace Ecclesiae
potestas disciplinse adversus improbos aut nefarios exer-
cendae , tunc rursus , ne socordia segnitiaque dormiamus,
aliis aculeis praeceptorum , quae ad severitatem coercitio-
iiis pertinent , excitandi sumus , ut gressus nostros in via
1 Ex Gypriani epist. i ad Confessorcs de schisniate reversos.
CXXXIII. 4
 .

5o S. AUGUSTINI EPISCOPI
Doniini ex utrisquc teslinioniis illo duce atque atljutore
dirigentes , nec patientise uoniine torpescamus, nec ob-
tentu diligentiae saeviamus.
yill. Hac secundum sanam doctrinam modera-
ergo
tione servata videamus unde agitur id est ulrum ad
, , ,

percipiendum Laptismum sic admittendi sunt Lomines

utnuUa ibi vigilet diligentia, ne sanctum canibus detur;
usque adeo ut ncc apertissimi adulterii perpetratores et
ejus perseverantias prolessores a sacramento tantae sancti-
tatis videantur arcendi quo sine dubio non admittercn-
:

tur,si peripsos dies, quibuseamdcmgratiampcrcepturi,

suis nominibus datis , abstinentia , jcjuniis, cxorcismisque

purgantur , cum suis legitimis et veris uxoribus se concu-

bituros profiterentur , atquc hujus rei ,
quamvis alio

tempore licitse ,
paucis ipsis solemnibus diebus nullam
continentiam servaturos. Quomodo igitur ad illa sancta
recusans correctionem adulter admittitur quo recusans ,

observationem non admittitur conjugatus?

IX. Sed prius , inquiunt, baptizetur ; deinde doceatur
quid ad bonam vitam moresque pertiueat. Fit boc ubi
quemquam forte dies urget extremus ut ad verba pau- ,

cissima, quibus tamen omnia continentur credat, sacra-^

mentumque percipiat , ut si ex hac vita emigraverit , li-

^i)eratus exeat a reatu praeteritorum omnium pcccatorum.

Si autem sanus petit , spatiumque discendi est,quod
aliud opportunius tempus reperiri potest , quo audiat
quemadmodum fidelis fieri ac vivere debeat , quam illud

cum animo atquc ipsa rehgione suspenso salu-

attentiore

herriniEe fidci sacramentum petit ? An usque adeo dissi-

niulamus a sensibus nostris ut vcl nos ipsos non recor- ,

demur quam fuerimus attenti atque solliciti quid nobis

prsecipercnt a quibus catechizabamur , cum fontis ilHus

sacramenta peteremus , atque ob hoc Competentes etiam

 ,,:

DE FIDE ET OPEriBrS. LTB. I, 5l

vocareTniir ; vel non intueamur alios ,
qui per annos sin-
gulos ad lavacrum rcgcnerationis accurrunt , quales sint
ij)sis diebus quibus catechizantur , exorcizantur , scru-
JantUTi^ quanta vigilantia conveniant, quo studio ferveant,
qua cura pendeant? Si tunc tempus non est discendi
quse vita congruat tanto ,
quod accipere desiderant , sa-
craniento ;
quando erit? An vero cum acceperint , ih tan-
tis criminibus permanentes etiam post baptismum, non
novi homines , sed rei veteres ? ut videlicet perversitate
miraJjili prius eis dicatur : Induite hominem novum ; et
cum induti fuerint, postea dicatur : Exuite veterem :

cum Apostolus sanum ordinem tenens dicat : « Exuite

» veteiem novum^ » et ipse Dominus clamet
, et induite ;

« Nemo assuit pannum novumvestimentoveteri, etnemo

» mittit vinum novum in utres veteres^. » Quid autehi

aliud agit totum tempus quo Catechumenorum locum et ,

iiomen tenent . nisi ut audiant quae fides et qualis vita

debeat esse Christiani ; ut cum se ipsos probaverint, tunc
de mensa Domini manducent , et de cahce bibant? Quo-
niam « Qui manducat et bibit indigne, judiciura sibi
» manducat et bibit^. » Quod autem fit per omne tem-

pus quo in Ecclesia salubriter constitutum est ut ad

,
,

iigmen Christi accedentes Catechumenorum gradus exci-

^iat ; hoc fit multo dihgentius et instantius his diebus
quibus Competentes vocantur, cum ad percipiendum
baptismum sua nominajam dederunt.
X. Quid si, ihquiunt, virgo riesciens viro nupserit
alieno? Hoc si sempernesciat, nunquam ex hoc eritadul-
tera: si autem sciat; jam ex hoc esse incipiet.ex quo
cum aheno viro sciens cubaverit. Sicut in jure praedio-
rum , tandiu quisque bonae fidei possessor rectisssimc di-
citur, quandiu se possidere ignorat ahenum cum vero :

' Coloss. III, 9, 10.— 2 Matlh. IX, i6, 17. — ^ i Cor. xi, 29.

4.
52 S. AUGUSTINI EPISCOPI
scierit , nec ab aliena possessione recesserit , tunc malae fi-

dei perhibetur, tuncjuste injustus vocatur. Absit ergo ,

ut sensu plane non humano , sed plane vano sic dolea-

mus cum flagitia corriguntur, tanquam connubia diri-
mantur: maxime in civitate Deinostri, in monte sancto
ejus^, hoc est, in Ecclesia, ubi nuptiarum non solum
vinculum verum etiam sacramentum ita commendatur,
,

ut non liceat viro uxorem suam aUeri tradere quod in :

republica tunc Romana non solum minime culpabiliter,

,

verum etiam laudabiliter Cato fecisse perbibetur ^. Ne-

que binc diutius modo disputare opus est cum et illi ,

quibus respondeonon audeant aftirmare, nullum hoc esse

peccatum, neque negent esse adulterium, neipsi DominO'
sanctoque Evangeho aperte convincantur obsistere. Sed
cum eis placet prinium admittendos esse tales ad perci-^
piendum baptismi sacramentum et ad Dominicam men-
sam , etiamsi correctionem voce manifestissima recusave-
rint: imo vero nihil cos de hac re prorsus admoneri
oportere , scdpostea doceri ; ut sipraeceptiobservationem'.
receperint , culpamque correxerint, habeantur in tritico ?.

siautem contempserint inter zizania tolerentur satiB., :

ostendunt non se crimina ista defendere, aut quasi le-

via vel nulla sint agere. Quis enim adulterium bonae spei
Christianus nuhum seu parvum crimen existimet?
XI. Ordinem tamen, quo haec in ahis vel corrigantur;
vel ferantur, de Scripturis sanctis se proferre arbitran—
tur, cum dicunt Apostolos sic egisse : et de htteris eorum
quEcdam testimonia proferunt , ubi reperiuntur prius in-
sinuasse doctrinam fidei, ac deinde morum tradidisse

preecepta. Atque hincintelhgi volunt tantummodo , fidei

reguhim baptizandis esse insinuandam, postea verojam

baptizatis etiam vitae in mehus mutandce praecepta tra-
* Psa!. xi.va, i. — "^
Plutarch. iu CaloDe niinore.
 ,
,

DH FIDE ET OPERIBUS, LIB. J. 53

denda; quasi aliquas Apostolorum Epislolas legantadeos
qui Laptizandi sunt datas, ubi de sola fide disputave-
runt ; et alias ad baptizatos ,
quibus praecepta de malis
cavendis Ijonisque instituendis moribuscontinentur. Cum
igitur eos ad Christianos jam baptizatos dedisse litteras

constet , cur utroque sermone contextee sunt, eteo scili-

cetqui ad fidem, et eoqui ad vitam bonam pertinet ? An

forte jam placet ut baptizandis utrumque non demus , et
baptizatis utrumque reddamus? Quod si absurde dicitur,
ergo fateantur Apostolos doctrinam suam ex utroque per-
fectam suis Epistolis indidisse ; sed propterea plerumque
insinuasse prius fidem , ac deinde quod ad vitam bonam
pertinet subjecisse ,
quia et in homine ipso nisi praecedat
iides, vita bona sequi non poterit. Quidquid enim homo
vehiti recte fecerit ; nisi ad pietatem qute ad Deum est

referatur, rectum dici non oportet. Quod si arbitrarentur

ahqui stuki et nimis imperiti Apostolorum EpistoLas ad
Catechumenosdatas ,
profecto ctiani ipsi faterentur, non-
dum baptizatis preecepta morum qui fidei congruant,
simul cum fidei reguhs intimanda : nisifortead hanc ne-
cessitatem sua nos isti disputatione compellunt , ut primas
partes Epistolarum apostohcarum, ubi de fide loquuntur,
Catechumenis legendas vehnt posteriores autem fideli- ;

bus ubijampraecipitur quemadmodum Christianivivere

,

debeant. Quod si stuhissimum est dicere; nuhum ergo

documentum est hujus opinionis ex Epistohs Apostolo-
rum cur ideo arbitremur baptizandos de soLi fide
,

baptizatos auteni de moriljus admonendos quia ilh pri- ,

rais partibus htterarum suarum commendaverunt fidem

ac postea consequenter ut bene a fidehbus viveretur hor-
tati sunt. Quamvis enim ilhid prius, hoc posterius ,
Bsepissime tameti una contextione sermonis utrumque
Catechumenis - utrumque fidehbus , utrumque baptizan-
 ,.:

; 54 S. AUGUSTINl EPISCOPI
.j^is utrumque baptizatis sive ut instruantur , sive ne
, ,

pWiviscantur, sive ut profiteantur, sive ut confirmentur.

doctrina sanissima et diligentissima praedicandum est.
Epistolae itaque Petri, Epistolae Joannis, de quibus quae-
dam testimonia commemorant, addant et Pauli et alio-
rum Apostolorum, ea ratione accipiendum est quod ad-
verterunt prius de fide ac postea de moribus dici, quam,
nisi fallor, apertissime exposui.
XII. Sed in Actibus Apostolorum Petrus , in quiunt
sic allocutus est iJlos, qui verbo audito baptizati sunt
uno die tria millia , ut eis solam lidem, qua in Cbristum
crederent ,
praedicaret. Qui cum dixissent : « Quid fa-
wciemus? respondit eis: Agite poenitentiam et baptize- ;

P tur unusquisque vestrum in nomine Domini Jesu Christi

» in remissionem peccatorum et accipietis donum Spi- ,

» ritus sancti^. » Cur ergo non advertunt quod dictum

est , « Agite poeniteiitiam ? » Ibi est enim vitae veteris ex-
polatio , ut nova induantur qui baptizantur. Cui autem
fructuosaestpoenitentia, quae agitur de mortuis operibus,
si in adulterio persevcret aliisque sceleribus ,
quibus di-
lectio mundi hujus involvitur ?

XIII. Sed infidelitatis , inquiunt

tantummodo, qua in ,

Cbristum non crediderunt eos vokiit agere poenitentiam

,

Mira prsesumptio, (nolo enim quidquam gravius dicere),

quando eo audito quod dictum est « Agite poeniten- :

» tiam, » solius infidelitatis acta dicitur, cum vita mutanda

ex vetere in novam doctrina Evangelica traderetur, ubi
utique et illud est quod in ea sententia ponit Apostolus
« Qui furabatur, jam non furetur - : » et caetera, cjuibus

exequitur quidsit dcponere veterem bomineni et indiuTe

novuii^. In bis autem ipsis verbis Petri babent unde ad-
rftoneri potuissent , si dibgenter attciidere voluissenl.
 ;

DE FIDE ET OPERIBUS, LIB. I. 55

Cum emm dixisset : < Agite poenitentiam . et baptizetur

» unusquisquc vestrum in nomine Domiui Jesu Christi in

» remissionem peccatorum, et accipietis donum Spiritus
» sancti. Nobisenim liaec est promissio ct filiis nostris el ,

» omnibus qui sunt longe quoscumque advocaverit Domi-

» nusDeusnoster » continuo subjecit qui Librum scrip-
:

sit, atque ait: « Et caeteris verbis pluribus testificaba-

» tur, dicens: Eripite vos a seeculo hoc pravo. Atilli avi-
» dissime capientes exceperuut verba et crediderunt et
» baptizati sunt, et adjectae sunt illa die tria milha
» animae ^. » Quis hic non inteUigat: « Caeteris pluribus
» verbis, » quse a scriptorepropterlongitudinemreticen-
tur id egisse Petrum ut eriperent se ab hoc saeculo pravo
, ,

quandoquidem ipsa sentcntia brcviter indita est, cui per-

suadendse verbis pkiribus Petrus instabat. Ipsa quippe
summa posita est , cum dictum est : « Eripite vos a sseculo
» hoc pravo. » Yerbis autem pluribus . ut hoc fieret , tes-

tificabatur Petrus. In his verbis erat mortuorum operum

condemnatio qua^ nequiter agunt hujus saecuh dilecto-
,

res et commendatio vitge bonae quam teneant atque sec-

.
,

tenturqui se ab hoc pravo sasculo eripiunt. Jamitaque,

si placet, afTirmare conentur, eum se eripere ab hoc sse-

culo pravo ,qui tantummodo credit in Christum, etiamsi

in flagitiis quibus voluerit perscverct usque a d professio-
nem adukerii. Quod si dicere nefas est, audiant bapti-
zandi nonsolum quid credere debeant
. sedetiam quem- .

admodum se ab hoc pravo saeculo eripiant Ibi enim .

necesse est ut audiant queraadmodum credentes vivere

debeant.
XIV. Spado, inquiunt , iUe quem Phihppus baptiza-
vit , nihil plus dixit quam : « Credo Fikum Dei esse

» Jesum Christum ^ : » et in hac professione continuo

» Act. II, 38-41. — 2ld. viii, 37.
 ,

56 S. AUGnSTINI EPISCOPI
iaptizatas est. Num ergo pkcct , ut lioc solum homincs
respondeant, et contiiiuo Laptizentur? niliil de Spiritu
^ancto , nihil de sancta Ecclesia , nihil de rcniissione pec-
catorum , nihil de resurrectionc mortuorum, postremo
cle ipso Domino Jesu Christo nihil nisi quia Filius Dei
est non de incarnatione ejus ex virgine non de passione,
, ,

demorte crucis, de sepultura, detertii diei resurrectione,

tle ascensione ac sede ad dexteram Patris ahquid dicen-
vdum est catechizanti , ac profitendum credenti? Si
enim
.Spado cuni respondisset Credo Fihum Dei esseJesum
: «

-w Christum, »hoc ei suflicere visum est ut continuo bap-

tizalus abscederet ; cur iion id sequimur? Cur non imita-

111 ur atque auferimus caetera quos necesse habemus,
, ;

etiam cum adbaptizandum temporis urget angustia ex- ,

primere iutcrrogando, ut baptizandus ad cunctarespon-

deat, etiamsi ea memoriae mandare non vacavit? Si au-
tem Scriptura tacuit. atque inteliigenda dimisit cfetera,
quiE cum illo Spadone baptizando PJiilippus egit atque ,

ineoquod ait: « Eaptizavit eum Philippus, »iatelligi

voluit implcta oninia, quae licet taceantur in Scripturis
gratia brevitatis, traditionis scimus im-
tanien seric
plenda : quod scriptum est evan-
pari niodo etiani in eo
gelizasse Pliilippum Spadoni Dominuni Jesuni iiullo ,

modo dubitandum est et illa iii catechismo dicta esse ,

quEe ad vitaui moresque pertineut ejus qui credit in Do-

niinum Jesum. Hoc est evangelizare Christum non tan- ,

tum dicerc quae sunt crcdenda de Christo sed etiam quae ,

observandaei qui acccdit ad compagem corporis Christi:

imo vero cuncta dicere quae f.unt credenda de Christo ,

non solum cujus sit filius unde secunduui divinitatem,

,

unde secundum carneni genitus quae pcrpessus et quare ,

quae sit virtus resurrcctionis ejus quod donum Spiritus ,

promiserit dederitque fidelibus ; sed etiam qualia meni'

 ,

DE FJDE ET OPERIBUS, LIB. I. Sy

bra , quiLiis sit caput . quaerat , insitituat , diligat , libe-
ret, atque ad aeternam vitam lionoremque sepultus cstet
quia perducat. Haec cum dicuntur, aliquando brevius at-
que constrictius aliquando latius et uberius Christus
, ,

evangelizatur et tamen non solum quodad fidem, verum

;

etiam quod admores fideliumpertinet. nonpraetermittitur.

XV. Hoc
intelligi potest etiam in eo quod comraemo-

rant dixisse Apostolum Paulum « Nihil me duxi scire :

» in vobis, nisi Christuni Jesum, et hunc crucifixum ^. »

Quod illi putarit ita dictum, tanquam nihil ahud eis in-
sinuatum esset; ut primitus crederent, ac deinde bap-
tizali quidquid ad vitam moresque pertinet discerent.
Hoc, inquiunt, xipostolo satis superque suffecit, qui eis

quod etsi muUos paedagogos haberent in Christo

dixit,

sed non mukos patres, quia eos in Christo Jcsu per

Evangehum ipse genuisset. Si ergo ille qui pcr Evange-
hum genuit, quamvis gratias agat quod neminem ipso-
rum baptizaverit nisi Crispum et Gaium et Stephanae
domum -, nihil eos amphus dccuit quam Christum cru-
cifixum si dicat ahc[uis, nec resurrexisse Christum
; quid
cos audisse, quando per Evangehum geniti sunt? Unde
est igitur quod eis dicit « Tradidi enim vobis in pri-
:

» mis, quia Christus mortuus est secundum Scripturas ,

» et quia sepuhus est,et quia resurrexit tertia die secundum

» Scripturas ^, » si nihil nisi crucifixum docuerat ? Si autcm

non ita intelhgunt,sed hoc quoque ad Christum crucifixum

pertinere contendunt, sciant in Christo crucifixo multa
homines discere , et maxime quod « Vetus homo noster
» simul crucihxus est , ut evaeuetur corpus peccati , et
» ultra non serviamus peccato ^. » Unde etiam de se ipso
dicit : « Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini

» nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus

> 2 Cor. II, 2. — 2 I cor. i,'i4. — 3 id. xv, 3, — ^ Rom- vi, 6.
 ,,

i58 S. AUGCSTINI EPISCOPI

» est, et ego mundo^. » Proinde attendant , et videant
quemadraodura doceatur atque dicatur Christus cruci-
fixus, et ad ejus crucem noverint pertinere. quod etiam

nos in ejus corpore crucifigiraur mundo ; ubi intelligi-

tur omnis coercitio malarum concupiscentiarum, acper
hoc fieri non potest, ut eis qui cruce Christi formantur,
professa adulteria permittantur. Namet apostolus Petrus
de sacramento ipsius crucis, hoc est, passionis Christi
admonet , ut qui ea consecrantur peccare desinant, ita
loquens Christo ergo passo in carne et vos eadem co-
: «

» gitatione armamini quia qui mortuus est carne, desiit

;

» peccare, ut jam non hominum desideriis, sed vohmtate

» DominiDeirehquum in carne vivat^ : » et caetera, qui-
bus consequentcr ostendit, eum pertincre ad Christum
crucifixum, hoc est, per carnem passum. qui in ejus
corpore crucifixis carnahbus desideriis bene vivit per
Evangehura.
XVI. Quid, quod etiara duo illa praecepta, in quibus
Dorainus ait totam Legem Prophetasque pendere, huic
suae opinioni suffragari arbitrantur ? et sic ea commerao-

rant, ut quoniam primura prspceptumdictura est « Di- :

>» liges Dorainum Deum tuum ex toto corde tuo. et ex

» tota anima tua, et ex tota mente tua secundum autem :

» siraile huic Dihges proximum tuum tanquani te ip-

:

» sum^. » primura credant pcrlinere ad baptizandos

ubi dilectio Dei prtecipitur ; secundum autem adbaptiza-
tos , ubi videntur essemores conversationis humanae : sic

obliti quod scriptum est : « Si fratrem tuum quem vides

» non dihgis, Deum quem non vides quomodo dihgere
» poteris^?» Et illud ahud in eadem Epistola Joannis :

« Si quis diligit raundum, non est charitas Patris ra

• On'at. VI, 14. — 2 I petr. IV, i — 3 Mattli. XXII, 40; Deut. vr, 9, et

Levit. XIX, 18. — ^ I Jpan. iv, 30.

 :

DE FIDE ET OPERIBUS, LTB. I. Sq

» illo'^. » Quo autem pertinent omnia flagitia morum
malorum, nisi ad mundi hujus dilectionem? Ac per hoc
illud primumpr8eceptum,quod ad baplizandos pertinere
arbitrantur, sine Lonis moribus observari nullo pacto
potest. Nolo pluribus immorari, nam diligenter conside-
rata ista duo praecepta, ita ex alterutro connexa repe-
riuntur, ut nec dilectio Dei possit esse in homine, si non
diligit proximum, nec dilectio proximi si non diligit ,

Deum. Sed ad rem quae nunc agitur, quod de liis duobus

praeceptis diximus sufficit.
XVII. At enim populus Israel primum per mare Ru-
brum ductus est, quo significatur baptismus et postea ;

legem accepit, ubi disceret quemadmodum viveret. Cur

ergo baptizandis vel Symbolum tradimus, reddendum-
que reposcimus ? Nihil enim tale factum est erga illos ,
quos per mare Rubrum Deus ab iEgyptiis liberavit^. Si
autem recte intelligunt hoc significari praecedentibus
mysteriis de sanguine ovis postibus illito, et de azymis
sinceritatis et veritatis ; cur non etiam illud consequen-
ter intelligunt, ipsam ab yEgyptiis separationem signifi-
care discessionem a peccatis, quam baptizandi profiten-
tur ? Ad hoc enim pertinet quod a Petro dictum cst
« Agite poenitentiam , et baptizetur unusquisque vestrum
» in nomine Domini nostri Jesu Christi ^ » tanquam :

diceret : Recedite ab iEgypto et per mare Rubrum ,

Unde et in Epistola quse ad Hebraeos inscribitur,

transite.

cum eorum qui baptizantur commemorarentur initia,

posita est ibi poenitentia a mortuis ojieribus. Sic cnim
dicit : « Ideo remittentes initia Christi verbum, in con-
» summationem respiciamus, non iterum jacientes fun-
» damentum poenitentiEe a mortuis operibus et fidci in ,

» Deum, lavacri doctrinae, impositionis manuum, resur-

' 1 Joan. II, i5. — 2 Evod. xiv, 21. — 3 j^^.i_ i,^ -^s.
 ,.

6o S. ADGUSTINI EPISCOPI
» rectionis etiani raortuoruni et judicii aeterni^. » Haec
igitur omnia pertinere acl initia iNeophytorum satis aper-
teque Scriptura testatur. Quicl est autem a mortuis ope-
ribus poenitentia , nisi ab liis quae oportet mortificari
ut vivamus? quae si adulteria fornicationesque non sunt,
»quid jam inter opera mortua nominandum est ? Sic au-
tem non sufficit professio recessionis a talibus, nisi etiam
lavacro regenerationis cuncta praeterita ,
quee velut per-
sequuntur, peccata deleantur ; sicut non sufFecit Israeli-
tis recedere ab .Egypto, nisi ea quae insequebatur hos-
lium multitudoejusdem maris fluctibus interiret, qui Dei
populo transituro hberandoque patuerunt. Qui ergo
profitetur ab adulterio nolle se mutare , cjuomodo per
mare Rubrum ducetur cum ab .Egypto adhuc recuset ,

abscederc? Deinde non attendunt in ea lege quae post ,

iransitum maris Rubri ilH populo data est, primum esse

praeceptum « Non erunt libi ahi dii prseter me. INon
:

j) facies tibiidola, nequeuUum simulacrum, quaecumque

» in coelo sunt sursum, et quaecumcjue in terra deorsum ,

i» et quaecumque in aqua et sub terra ; non adorabis ea

:» neque servies eis- : » et caetera ad hoc praeceptum
pertinentia. Affirment itaque isti, si volunt, contra ipsam
^uam assertionem, etiam de unius Dei cultu cavendaque
non adhuc baptizandis,sedjambaptizatises-e
idololatria,
praedicandum et non jam dicant, eis qui baptismum
:
'

percepturi sunt, fidem tantum quae in Deum est intiman-

dam, et post ejus sacramenti perceptionem de moribus
vitce tancjuam cle secundo praecepto eos quocl ad dilectio-
neni proximi pertinet instruendos. Utrumque enim lex
continet, quam post mare Rubrum tanquam post baptis-
mum populus accepit ; nec ita facta est distributio prae-

ccptorum, ut ante ilhus maris transitum de cavenda ido-

1 Hebr. vij 1,2. — - E\od. xx, 4.
 :

DE FIDE ET OPERIBUS, LIB. I. 6l

lolatria plebs doceretur posteaquam transierunt ,
, et

audirent honorandum patrem et matrem non moechan- ,

dum, non occidendum, et csetera bonae atque innocentis

conversationis humanae.
XVII. Si ergo ita quisque veniat ad sancti lavacri
petitionem, ut profiteatur se idolorum sacrificiis non
idj

recessurum, nisi forte quando placuerit haptis-

postea ,

mum tamen jam jamque deposcat, templumque Dei vivi

se fieri flagitet, non solum cultor idolorum, verum etiam
in aliquo tam nefario sacerdotio perseverans quaero ab ;

istis utrum eum faciendum vel catechumenum censeant

quod procul dubio ficri non debere clamabunt. Neque

enim ahud de illorum corde sentiendum est. Reddant
itaque rationem secundum testimonia Scripturarum ,
quae sic intelligenda putant, quo modo huic audeant con-
tradicere, nec admittendum esse confirment reclamantem
atque dicentem Didici etveneror Christum crucifixum,
:

credo Fihum Dei esse Christum Jesum non me ultra ;

differas, nihil amphus jam requiras. Quos per Evange-

lium generabat Apostolus, nihil eos nosse tunc ampHus

quam Christum crucifixum volebat post vocem Spado- ;

nis, qua se credere Jesum Christum Fihum Dei esse res-

pondit, continuoPhihppus eum baptizare non distuht :

quid me ab idolorum cuhu prohibes nec ad sacramen- ,

tum Christi admittis ,

prius quam inde discessero ? lllud
a pueritia didici , consuetudine il^i gravissima premor :

faciam cum potuero, cum commodum

quod etsi fuerit;
non faciam, non tamen sine Christi sacramento hanc
vitam finiam ne Deus exigat animam meam de manibus
,

tuis. Quid huic respondendum existimant ? An placet ut

admittatur? Absit nuUo modo crediderim in tantum

:

eos progredi. Quid ergo respondebunt haec dicenti, et

addenti quod nihil sibi de idololatria rehnquenda sahem
 ;

6^ 5. ALGLSTIM EnSCOri
dici debuit ante baptisnium , sicut nihil inde ante mare
Rubruni populus ille primus audivit, quoniam lex hoc';
habet, quani ex /Egypto jani hberatus accepit. Protecto >

dicturi sunt homini : Templum Dei luturus es , cura »

baptismum acceperisautem Apostolus; « Quye

dicit :

» compositio templo Dei cum idohs^ ? » Quare ergo uon

vident simihter esse dicendum Alembrum Christi fulu- :

rus es, cum acceperis baptismum ; non possunt membra <

Christi esse membra meretricis - ? Quiaet hoc Apostolus>

dicit qui et aho loco « Nohte inquit errare ; neque
: : , ,

» fornicatores, neque idohs servientes, » et csetera quee

illic eriumerat , « Regnum Dei possidebunt ^, » Cur ergo^.

ad baptismum idohs servientes non admittimus, et forni- .

catores admittendos putamus, cuni et his et caeteris mahs

dicat « Et haec quidam fuistis
: sed abluti estis, sed ,

» sanctificati estis sed justificati estis in nomine Dominij

,

» Jesu ? » Quid igitur

Christi et in Spiritu Dei nostri^
causae est, ut cum utrumque prohDiendi,
potestas pateat
venientem ad baptismum permittam fornicarium perma-
nere, etnon permittam idohs servientem? cum et ihis et
iUis dici audiam : « Et heec quidanifuistis,sed abluti estis. »
Sed eo moventur isti, quia putant esse in tuto salutera
eorum, quamvis per ignem qui in Christum credide- ,

rmt, sacramentumque ejus acceperint, id est, baptizati

fuerint, etiamsi morum corrigendorum ita neghgentes
sint ul nequiter vivant. Unde mox videbo , si Deus juve-*

rit, quid secundum Scripturas sentiendum sit.

XIX. Nunc in hac qu^estione adhuc versor, in qua
eis videtur , baptizatos admonendos esse de moribus ad

christianam vitam pertinentibus , baptizandis autem so-

lam insinuandam fidem. Quod esset praeter tam
si ita ,

muha quae diximus , non Joannes Baptista venientibus

» a Cor. VI, i6. — ^ i Cor. vi, i5, — 3 Ibid. 9. — "^
Ibid. 11.
 :

DE FIDE ET OPERIBUS, LIB. I. 63

atl baptismuin suum diceiet : « Generatio viperarum,
» cjuis ostendit vobis fugere ab ira ventura? Facite crgo
» tVuctum dignum poenitentise* » et caetera, quae utique :

non de fide sed de bonis operibus admonet. Unde et

,

militibus dicentibus « Quid faciemus- ? » non dixit : :

Interim credite et baptizamini, post audietis quid facere

debealis : sed ante dixit, ante praemonuit, ut venturo
Domino in tanquam prascursor mundaret
cor eorum
viam, : « Neminemconcusseritis, nuUi cidumniam feceri-
» tis, sufficiat vobis stipendium vestrum ^. » Similiter
Publicauis quaerentibus quid facere deberent : « iNibil

» ampbus, inquit, exigatis praeter quam constitutum est

» voljis. » His breviter commemoratis Evangelista, (non
enini totoscatecliismos inserere debuit), satis significavit
pertinere ad eum a quo baptizandus catecbizatur, docere
et monere de moribus. Quod si respondissent Joanni
Prorsus non faciemus fructus dignos poenitentiae, calum-
niatuii sumus, concussurisuinus,ea quae nobis nondeben-
tur exacturi sumus et nibilominus eos post banc profes-
,

sionem baptizaret nec sic tamen dici posset, unde modo

;

qusestio est, non esse temporis cum quisque baptizandus

est, ut prius illi sermo fiat quemadmodum vitam bonam

agerc debcat.
XX. Quid ipseDominus, ut alia omittam, cum ab
eo dives ille quaereret quid boni faceret ut vitam aeternam
consequeretur , recolant quid responderit : « Si vis ve-

» nire , inquit, ad vitam, serva mandata'^. » At ille :

« Quae? »Tunc Dominus commemoravit praecepta Le-

gis : « Non occides Non moechaberis, » et caetera. Ubi
:

cum ille respondisset baec se fecisse a juventute sua, ad-

didit etiam perfectionis praeceptum, ut venditis suis om-
nibus et in pauperum eleemosjnas erogatis haberet the-
1 iMallh. iii, 7, — 2 L,ic. m^ 10. — 3 ihid, 14. — * Malth. xix, ly.
 '

64 S« ALGUSTINI EPISCOH
saurum in coelo , et eumtlcm Domiuum sequeretur.
Videant igitur , non ei dictum esse ut crederet et bap-
tizaretur, quo solo adjutorio putant isti venire hominem
ad vitam, sed morum prtecepta liomini data, qucc utique
sine fide custodiri observarique non possunt. Nec tamen
quia hic de insinuanda fide Dominus videtur tacuisse,'
praescribimus nos atque contcndimus . morum tantum-
modopra?ccpta dicenda esse bominibus ad vitam perve-
nire cupientibus. Ltraque enim mutuo connexa sunt,
sicut ante dixi quia neque dilectio Dei potest esse in
:

homine qui non dihgit proximum, nec dilectio proximi

in eo qui non dihgit Deum. Ideo ahquando aherum sine
akero, sive ihud, sive illud pro plena doctrina invenitur
Scriptura commemorare. ut ctiam hoc modo intelligatur
akerum sine non posse quia et qui crcdit Deo,
altcro esse :

debet facere quod praecepit Deus et qui propterea facit ;

quia praecepit Deus, necessc est ut crcdat Deo.

XXI. Quamobremjam illud videamus, quod excutien-
dum est a cordibus rehgiosis, ne mala securitate salutem
suam perdant, ad eam obtinendam sufTicere fidcm pu-
si

taverint, Ijcne autem vivere et bonis operibus viam D^

tenere neglexerint. Nam etiam temporibus Apostolorum
non intellcctis quibusdam subobscuris sententiis apostoli
Pauli, hoc euni quidam arbitrati sunt dicere : « Facia-
» mus mala , ut veniant bona : » quia dixerat : « Le\
» subintravit, ut abundaretdehctiim; ubi auWm abunda-
» vit delictum. superabundavit gratia^. « Quod idco ve-

rum est, quia legcm accipientes homines qui dc suis

viribus superbissime praesumebant, ncc divinum adjuto-

rium vinccndarum mahirum concupiscentiarum recta
fide impetrantes, pluribus gravioribusque delictis etiam
lege praevaricata onerati suut : ac sic magno reatu com-
» Rr.m. III, S,
 ,

DE FIDE ET OPERIRUS, LIB. I. 65

pcllciUc confiigcrunt ad fideni , qiia miscricordiam indul-
gentice mercrcntur, ct « Auxilium a Domino, qui lecit
» coelum et terram^ : » ut diffusa per Spiritum sanctura
cliaritale in cordibus suis^, cum dilcctionc agerent
<|U8e contra SECCuli liujus concupiscentias juLcrcntur,
sccundum id quod pr£edictuni fuerat in Psalmo : « Mul-
» tiplicata3 sunt infirmitatcs eorum ,
postea acceleravc-
)j runt^. Cuni ergo dicit Apostolus, arhitrari sejustifi-
»

rari liominem per fidem sine operibus legis"^ uon hoc :

iigit, ut percepta ac profcssa fide opera justitise contem-

nantur; scd ut sciat se quisquc pcr fitlcm possc justill-

cari, etiamsi legis opera non praecesscrint. Scquuntur

cnim justificatum, non prseccdunt justificandum. Unde
non opus est latius disputare praescr-
iu priiesenti opcre ;

lini quia modo de bac queEstione prolixum lifjrum edidi,

qui inscribitur, De Vuiera ct spiiita. Quoniam ergo

haec opinio tunc fucrat cxorta, ahie apostoKcse Epistolae,
Pctri, Joannis, Jacobi, Judas, contra eam maxime diri-
gunt intentionem , ut vebemcnter astruant fidem sine
opcribus non prodesse non : sicut ctiani ipse Pauhis,
qualemhbct fidem, qua in Ueum creditur, sed eam salu-
]H'em plancquc evangehcam dcfmivit, cujus opera ex di-
Icctione procedunt « Et fidcs, inquit, quee per dilectio-
:

» ncm operatur^. » Unde iham fidem, qu^e sulhcere ad

salutem quibusdam videtur , ita nihil prodessc asseverat

ut dicat : « Si haf^eam omncm fidem , ita ut montes
« tranfcram, charitatera autem non habcam, nihil sum^. »
l bi autem hdehs charitas operatur, sinc dubio bene vi-
vitur. « Pienitudo enim legis charitas ". »

XXII. Unde evidenter insecunda Epistola sua Petrus,

cum ad vitae et morum sanctitatem hortaretur, mun-
> Psal. cxx, 2.-2 Rom, v, 5. — 3 Pial. xv, 4.— -J
Rom. v, i. —
5 Galat. V, 6. — ^ i Cor. xtit, i. — "^
Rom xiir, 10.

.
N\ III 5
 ,

66 S. AUGUSTIM EPISCOn
clumque istum transiturum prienuntiaret, coelos vero no-
vos et terram novam expectari, quae justis inhabitanda
traderetur, ut ex hoc attenderent qualiter eos oporteret
vivere, ut habitatione illa digni fierent. sciens de apos-
toli Pauh quibusdam subobscuris sententiis nonnullos
iniquos accepisseoccasionem, ut tanquam securi de saluto.
quge in fide est, bene viverc non curarent, commemora-

vit quaedam ad intelligendum difficiha esse in Epistohs

ejus, qu£e homines pcrverterent, sicut et ahas Scriptu-
ras, ad proprium suum interitum cum tamen et ille :

Apostolus de salute aeterna, quas nisi bene viventibus non

daretur, eadem sentiret, qua^ c^eteri Apostoli. Sic itaque
Petrus «His ergo, inquit. omnibus pereuntibus, qualc-
:

» oportet vos esse in sanctis conversationibus et pietati-

» bus , expectantes et properantes ad praesentiam dici

» Domini per quam coeh ardentes solventur , et elementa

» ardore ignis decoquentur : novos vero coelos et terram
» novam secundum promissa ipsius expectamus. in qui-
» bus justitia inhabitat. Quapropter, charissimi , haec
» expectantes satagite invioLiti et imraaculati apud eum
» reperiri in pace, et Domini uostri patientiam salutem
» existimate. Sicut et dilectissimus frater noster Paulus
» secundum eam quae data est illi, sapientiam scripsit
,

» vobis, ut etin omnibus Epistohs. loquens in eis de his,

» in quilaus sunt difficiha qua^damintellectu, quae indocti
» et instabiles pervertunt , sicut et caeteras Scripturas
» ad proprium suum interitum. Yos igitur amantissimi
» proescientes, cavete ne infaustorum errore seductideci-
» datis a corroboratione vestra : crescite vero in gratia
» et intellectu Domini nostri et Salvatoris Jesu Christi :

» ipsi gloria, et nunc et in diem aeternitatis*^. »

XXIII. Jacobus aulem tam vehementer iiifestus est

• 2 Pelr. iir, 1 1-18.

 ,,

DE FIDE ET OPERIBUS, LIB. I. G7

eisqui sapiunt fidem siiie operibus valere ad salutem, ut
illos ctiam dgemonibus comparet, dicens : « Tu crcdis
» quoniam unus est Deus : bene daemones crc-
facis , et
» dunt et contremiscunt^. » Quid brevius, verius, vehe-
mentius dici potuit , cum et in Evangelio legamus hoc
dixisse daemonia, cum Christum Filium Dei confiteren-
tur, el ab illo corripcrentur-, quod in Petri confessione
laudatum est? « Quid proderit, ait Jacobus, fratres mei,
» si fidem dicat se quis habere ; opera autem non habcat?
» Numquid poterit fides salvare eum?» Dicit etiam :

<< Quia fides sine operibus mortua est^. Quousque ergo

»

falluntur, qui de fide mortua sibi vitam perpetuam poUi-

centur.
XXIV. Quapropter dihgenter oportet attendere quo-
modo accipienda sit apostoh Pauh iila scntentia, plane
ad intclhgendum diflicilis ubi ait « Fundamentum , :

» enim aliud nemo potest ponere, praeter id quod posi-

» tum est, quod est Christus Jesus Si quis auteni super- .

» aedificat super fuudamentum hoc aurum argcntum , ,

» lapides pretiosos, hgna, foenum, stipulam, uniuscu-

» jusque opus manifcstabitur. Dies enim decLarabit
» quia in igne revelabitur , et uniuscujusque opus quale
» sit ignis probabit. Si cujus opus permanserit, quod su-
» peraedificavit, mercedem accipiet. Si cujus autem opus
» arserit, damnum patietur : ipse autem salvus erit, sic
» tamen quasi per ignem^. » Quod quidam ita intelhgen-
dum putant, ut ilh videantur aedificare super hoc fun-
damentum aurum, argcntum, lapides preliosos, qui fidei
quaein Christo bona opera adjiciunt;
ilh autcm foe-
est,

num, hgna, stipuLim, qui cum eamdem fidem habeant

male operantur, Unde arbitrantur per quasdam poenas
1 Jacob. II, 19. — 2]viarc. i, a4, et MaUh. xvi, 16. — 3 jacob. 11, 14-20.
— ^ I Cor. iii, n-i5.
5.
68 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ignis cos posse purgari acl salutein percipicudain incrlto
lundamcuti.
XXV. Hoc si ita cst, fatemur istos laudabiii cliaritatc

couari, ut omnes indiscrete admittantur ad baptismum,

non soluni adulteri et adulterae , contra sententiam Do-
mini falsas nuptias praetendentes , verum etiam publicae
meretrices in turpissima professione perseverantes, quas
certe etiam nulla negligentissima Ecclesia consuevit amit-
lere ab illa primitus prostitutione liberatas. Sed
, nisi

ista ratione cur non omni iiiodo admittantur, omnino

non video. Quis cnim non malit eas posito fundamento ,

licct ligna, foenum et stipulani congerant, aliquanto certe

diuturniore igne purgari, quam in aeternum perire? Sed

falsa erunt illa, quae obscuritatem ambiguitatemque non
liabent « Si babeam : omnem fidem ita ut montes .

» tranferam, charitatem autemnon liabcam, niliilsum^, »

ct , «Quid proderit , fratres mei , si fidem quis di-

» cat se babere , opera autem non babeat? numquid

» poterit fides salvare eum ^? » Falsum eiit ctillud : « No-
w btc errarc, neque fornicatores, neque idolis servientes ,

y> neque fures, ncque avari, neque adulteri, neque molles,

)j ncque masculorum concubitorcs, neque ebriosi, neque
» maledici, ncque rapaces regnum Dei possidebunt^. » ,

Falsum ct illud : « Manifesta sunt opera carnis , quas

» sunt fornicationcs, immunditiae, impudicitia, luxuria ,

>j idolorum servitus, veneficia , inimicitiae, contentiones,

» a^mulationes, animositates, dissensiones, baereses, invi-
» diae, cbrictates, comessationes, et bis similia ,
quas
» praedico vobis, sicut et praedixi, quoniam qui talia

» agunt, regnum l)ei non possidebunt^. » Falsa erunt

liaec. Sienim tantummodo credant etbaptizentur, quam-
> I Cor. XIII, 2. — '^
Jac ih. ii, 14. — ^ i Cur. \i, 9, 10. — * CaUit. v,.

19-21.
 ,

DE FIDE ET OPERIBUS, LIB. I. 69

vis in malis talibus perseverent , salvi erunt per ignem :

atque ideo in Christo baptizati, etiam qui talia agunt

regnum Dei possidebunt. Frustra autem dicitur : « Et
» haec quidam fuistis, sed abluti estis^ : » ([uando et
abluti haec sunt. Inaniter etiam illud a Petro dictum vi-
debitur : « Sic et vos simih forma baptisma salvos facit,
» non carnis dcpositio sordium , sed conscientiae bonfe
» interrogatio - : » siquidem et habcntes pessimas cons-
cientias omnium flagitiorum et scelerum plenas, nec co-
rum malorum poenitentia mutatas, tamen baptisma sal-
vos facit : propter fundamentum enim quod in codcm
baptismate ponitur. hcet per ignem , salvi erunt. IJhid
quoque non video cur Dominus dixcrit « Si vis venire :

» ad vitam, serva mandata » et commemoravit ea qute •*

;

ad bonos mores pertinent si etiam his non servatis ad :

vitam veniri potest per solam fidem, quae « Sine operibus

» mortua esf^. » Ihud deinde quomodo verum erit, quod
eis quos ad sinistram positurus est dicet « Ite in ignem :

» aeternum ,
qui paratus est diabolo et angehs ejus ^. »

quos non increpat, quia in eum non crediderunt , scd

quia bona opera non fccerunt. i\am profecto ne sibi
quisquam de fide quoe sine operibus mortuaest, vitam
,

pjromittat aeternam propterea omnes gentes segregatn-,

rum sc dixit, quae permixtcC eisdem pascuis utebantur

ut appareat eos ilh dicturos Domine, quando te vidi- : «

» mus illa et nou ministravimus tibi ? »

iha patientem , et "^

qui in eum crediderant, sed bona operari non curaverant,

tanquam de ipsa fide mortua pd vitam perveniretur
fcternam. An forte ibunt in ignem aeternum qui opera
misericordiae non fecerunt. et non ibimt qui aliena ra-
puerunt, vel corrumpendo in se templum Dei in se ipsos
1 I Cor. VI, 1 1. — 2 I p,.tr, in, 21. — 3 Matlh- xix, 17. — * Jacob.
ji, 26 —5 Matlh x\v, ;i. — 6 ibi.J. 43.
 70 S. AUGUSTINI EPISCOPI
immisericordes fuerunt, quasi opera misericordiae prosint
aliquid sinedilectione, dicente Apostolo : « Si distribuam
» omnia mea pauperibus, cbaritatem autem non lia-
wLeara, niliil mibi prodest^ ; » aut diligat quisquam
proximum sicut se ipsum qui non diligit se ipsura ? ,

« Qui enira diligit iniquitatera odit aniraara suam ^. w ,

Neque illud dici bic poterit, in quo non^: se ipsos se-

"

ducunt diceutes ignera aeternum dictura , non ipsam ,

poenara eeternam : per ignem quippe, qui aeternus erit,

transituros arbitrantnr eos, quibus propter fidem mor-
tuara per igneni proniittunt salutem ut videbcet ipse :

ignisaetemus sit, corabustio vero eorum, hoc est opera-

non sit 'in eos aeterna cum et boc praevidens
tio ignis ;

Dominus, tanquara Dominus, sententiam suam ita con-

cluserit, dicens : « Sic ibunt ilb in combustionera aeter-
» nam autem in vitam aeternam^. » Erit ergo
,
justi
aeterna combustio sicut ignis et eos in illara ituros Ye-
, ;

ritas dixit, quorum non fidera sed bona opera defuissc ,

declaravit.
XXYI. Si ergo bsec omnia, et caetera quae innumera-
bilia per oranes Scripturas sine arabiguitate dicta repe-
riri possunt , falsa erunt ; poterit verus esse ille intellec-
tus de bgnis foeno et stipula ,
,
quod bi salvi erunt per
ignem, quisolain in Cbristuni fidera tenentes bona opera
neglexerunt. Si autera ista et vera et clara sunt ; procul
dubio in illa ApostoH sententia abus requirendus est in-
tellectus , atque in bis deputanda est ,
quas Petrus dicit
esse in scriptis ejus quaedara ditficiHa intellectu^, quae
non debent bomines pervertere ad proprium suum inte-
ritum , ut contra evidentissima testimonia Scripturarura
securos faciant de percipicnda salute nequissimos, nequi-
» I Cor. XIII, 3.-2 Psal. x, 6. — 3 Matlh. xw, 46. — * 2 Petr.
in, 16.
 ,,
,

DE FIDE ET OPERIBUS, LIB. I. 7I

tiae suae pertiuacissinie coheerentes, nec emendando aut
poenitendo mutatos.
XXYII. Hic a me fortasse quaeratur , de ipsa Pauli
apostoli sententia quid ego sentiam , et quonam modo
inteUigendam putem. Fateor, hinc mallem audire intelJi-

gentiores atque doctiores ,

qui sic eam exponant , ut illa

omnia vera et inconcussa permaneant ,

quce supra com-
memoravi , et quaecumque alia non commemoravi ,
qui-
]>us apertissime Scriptura testatur , nihil prodesse fidem
nisi eam quam definivit Apostolus , id est ,
quae per dilec-
tionem operatur ; sine operibus autem salvare non posse
neque praeter ignem, neque per ignem : quia si per igneni
salvat ipsa utique salvat. Absolute autem dictum est et
,

aperte : « Quid prodest , si dicat quis se fidem hahere

)' opera autem non habeat ? numquid poterit fides salvare
» Dicam tamen, quam brevissime potero, etiam
eum'^? »

Pauh apostoH ad in-

ipse quid sentiam deilla sententia
lelligendum difiicih dummodo illud quod ad meam ,
,

professionem attinet prsecipue teneatur quod de hac , ,

me malle dixi audire mehores. Fundamentum Christus

estin structura architecti sapientis : hoc expositione nou
itidiget. Aperte enim dictum est « Fundamentum enira :

» ahud nemo potest ponere propter id quod positum est»

» quod est Christus Jesus-. » Si autem Christus, procul
dubio fides Christi. Per fidem quippe habitat Chrislus
in cordibus noslris , sicut idem Apostolus dicit^. Porro
si fides Christi. illa utique quam definivit Apostolus
« Quae per dilectionem operatur^. » Non enim fides illi
deemonum , cum et ipsi credant et contremiscant , el

Fihum Dei Jesum potest accipi in funda-

confiteantur ,

mento. Quare nisi quia non est fides quae per dilectio-
,

nem operatur sed quae exprimitur per timorem ? Fides

,

1 Jacob. II, 14. — 2 I Cor m^ ^o. — 3 Ephes. iii, 17. — ^ Galat. v, 6.

 ti s. AUGUsTiNi i:pisnori
itaque Christi , fides gratiEe clirislianae , id est , ca fides
quae per dilectioncm opcratur, posita in fundaniento ne-
minem perire permittit. Sed quid sit a?dificare super lioc
fundamentum , aurum , argentum , lapidcs pretiosos , et

ligna, foenum, slipulam , si subtilius disserere concr,

vereor ne ad intelligendum diflicilior sit ipsa expositio :

enitar tamcn, quantum Dominus adjuvat, et hreviter, et

quantum potero, dilucidc cxpedire quod sentio. Ecce ille

qui quaesivit a Magistro bono ,

quid boni faceret , ut ba-
beret vitam aetcrnam ; ct audivit , si ad vitam vcnire vel-

let , servanda sibi csse mandata cum quaereret quae

; et

mandata dictum est ei , : « Non occides Non moechabe- :

» ris Non furtum facies

: : Non falsum tcstimonium dices :

» Honora patrem tuum et matrcm tuam Et diligcs pro- :

» ximum tuum tanc[uam te ipsum^ » haec faciens in fide :

Christi tcneret procul dubio fidem c|uae per dilectioncm

, ,

operatur. Nec[uc enim chligcrct proximum tanquam se

ipsum nisi recepta chlectione Dci, sine qua non chhgeret
,

se ipsum. Porro si faceret etiam quocl Dominus addidit,

dicens « Si vis perfcctus esse vade vcnde omnia quae
: , ,

» habes, ct da pauperibus, ethabebis thesaurum in coelo,

» et veni sequere me ^ » Ecdificaret super illud fundamen- :

tum, aurum argentum, Lipidcs pretiosos , non enim :

cogitaret, nisi qua3 sunt Dci ,

quomodo placeret Deo :

et hae cogitationes sunt, cpiantum cxistimo , aurum, ar-

gentum , Lipides pretiosi. Porro si circa divitias suas car-
nali quodam teneretur aflcctu, quamvis cx cis muhas
elecmosynas faceret , ncc ad eas augendas frauchs ahcj[uid
rapinaequc mohrctur, aut earum minuendarum vel amit-
tendarum metu in aliquod facinus llagitiumve laberetur
(ahocpiin jam se isto modo ab iUius fundamcuti stabihtate
subtraheret) : sed propter carnalcm , ut dixi, quem in
1 Matlh. xi.\, 16-19. — 2 Ibid. 22.
 ,

DE FIDE ET OPERIBUS, LIB. I. -^S

eis haberet afFectum ,

quo talibus bonis sine dolore carere
non posset aedificaret super fundamentum illud ligna
,

ftenum stipulam maxime si et uxorem sic liaberct ut

, : ,

(t am propter ipsam cogitaret ea quae suntmundi, quo-

modo placeret uxori. Haec igilur quoniam affcctu dilccta

r; rnali non sine dolore araittuntur ,
propterea qui ea sic

habent , ut babeant in fundamento fidem ,

quae per di-
lectionem operatur, ncque Jiuic ista uHaratione vel cupi-
ditate praeponant , in eorum amissione passi detrimentum
per ignem quemdam doloris perveniunt ad salutcm. A quo
dolore atque detrimento tanto est quisque securior
quanto ea vel minus amaverit , vel tanquam non babens
babuerit. Qui vero propter illa vcl tenenda vel adipis-
cenda, bomicidium , adulterium, fornicationem , idolo-
latriam , et simiba quaeque commiserit , non propter fun-
damentum perignem salvabitur, sed amisso fundamento,
aDtcrno igae torquebitur.
XXYIII. Quamobrem et illud quod dicunt, veluti
probare cupientes quantum valeat soLi fidcs , ubi Apos-
tolus dicit : « Ouod si infidebs discedit , discedat ; non
» est enim servituti subjectus frater vel soror in bujus-
»modi*;« id est, ut propter fidem Christi etiam ipsa
uxor lcgitlma societate conjuncta, sine uUa culpa rebn-
quatur , si cuni viro cbristiano ,
proptcr boc quia Cbris-
tianus est ,
permanere noluerit : non attendunt eo modo
illam rectissime dimitti , si viro suo dicat : Non ero uxor
tua , nisi mibi vel de Lurocinio divitias congeras , aut
nisi solita lenocinia, quibus nostram domum transigebas,
etiam Cbristianus exerceas; aut si quid aliud vel facino-
rosum vel flagitiosum in viro noverat quo delectata ,
vcl
libidnem explebat vel facilcm victum babebat , , vel
etiam incedebat ornatior. Tunc enim ille cui boc uxor
' I Cor. vir, j5.
 ,

"74 S. ADGUSTINI EPISCOPI

dicit , si yeraciter egit poenitentiam ab operibus mortuis,
quando accessit ad baptismum liabetque , in fundamento
fidem quae per dilectionem operatur ,
procul dubio plus
tcnebitur amore divinae gratiEC, quam carnis uxorise, et
membrum quod eum scandalizat, fortiter amputat. Quem-
cumque autem in hac diremptione dolorem cordis prop- 1
ter carnalem affectum conjugis sustinebit hoc est detri- ,

mentum quod patietur, hic est ignis per quem foeno

ardente ipse salvabitur. Si autem jam sic habebat uxorem
tanquam non habens, non propter concupiscentiam, sed
propter misericordiam ne forte eam salvam faceret ,

reddens potius quamexigens debitum conjugale ; profecto

nec dolebit carnahter , cum ab illo tale connubium sepa-
rabitur neque enim in ea cogitabat nisi quae sunt Dei,
: ,

quomodo placeret Deo^. Ac per hoc in quantum aurum,

argentum, et lapides pretiosos ilhs cogitationibus superae-

dificabat, in tantum detrimentum nullum pateretur in ,

tantum ejus structura quae non erat foenea , nullo in-

,

cendio cremaretur.
XXIX. Sive eroo in hac tantum vita ista hominos
patiuntur, sive etiam post hanc vitam taha quaedam ju-
dicia subscquuntur . non abhorret ,
quantum arbitror , a

ratione veritatis iste intellectus hujusce sententiae. Yerum-

tainen etiam si est ahus qui mihi non occurrit potius , ,

ehgendus; istum quandiu tencmus, non cogimur dicere

injustis, non subditis, scelestis, contaminatis, parricidis,
matricidis , homicidis , fornicatoribus . masculorum con-
cubitoribus, plagiariis, mendacibus, perjuris , et si

quid ahud sanse doctrinae adversatur, quae est secundum

l*^vangchum gloriae beati Dei^ Si tantummodo in Chris- :

tum credatissacramentum baptismi ejus accipiatis,

, et

etiamsi vitam istam pessimam non tnutaveritisj salvi eritis.

• I Cor. VII, 32. — 2 j Tim. i^ y-n.
 ,,,

DE FIDE ET OPERIBUS, LIB. I. 76

:
XXX. Unde Dcc illa nobis mulier Clianansea praescri-
bit, quia Dominus ei quod petebat dedit, cum ante dixis-
set : « i\on est bonum tollere panem filiorum , et mittere

wcanibus* : » mutatam vidit

quia ille cordis Inspector
quando laudavit. Et ideo non ait O canis, magna est :

iides tua; sed « mulier, magna est fides tua. » Muta-

,

\it vocabulum quia mutatum vidit affectum ,

atque ,

illam correptionem ad fructum pervenisse cognovit. Mi-

ror autem si laudaret in ea fidem sine operibus , id est
fidem non talem quae jam per dilectionem posset operari,
fidemmortuam,quodJacobus dicere minimedubitavit,
et

, sed dasmonum^. Postremo si

fidem non Christianorum
istam Chananaeam nolunt intelligere mutasse perditos
mores, quando eam Cbristus contemnendo et corripiendo
redarguit quoscumque invenerint tantummodo credere,
:

vitam veroinquinatissimam,necsaItem occuItare,sed etiam

libere profiteri , ac nolle mutare ; sanent filios eorura , si

possunt sicut sanata est filia Chananaeae muheris non

, ;

tamen eos faciant membra Christi, cum ipsi esse non

desinant membra meretricis^. Illud sane non absurde in-
telhgunt, eum peccare in Spiritum sanctum, et esse sine
venia reum aetemi peccati , qui usque in fmem vitae no-
luerit credere in Christum : sed si recte intelligerent
quid sit credere in Christum. i\on enim hoc est habere
daeraonum fidem, quse recte mortua perhibetur; sedfi-
dera quae per dilectionem operatur.
XXXI. Quae cum
ita sint, quando tales ad baptisraum
non admittimus non ante tempus zizania evellere cona-
,

mur sed nolumus insuper, siciit diabolus zizania semi-

, ,

nare nec ad Christum volentes vcnire prohibemus sed

: ,

eos ad Christum venire nolle , ipsa sua professione con-

vincimus : nec vetamus Christo credere , sed demonstra-
' Matth. XV, 26. — 2 Jacob. 11, 19. — 3 Calat. v, 6.
76 S. AUGUSTINI EPISCOPr.
iiius eos nolle Christo credere ,
qui vel adulterium dicunt
nonesse, quod ille adulterium dicit esse, vel credunt
adulteros ejus membra posseesse, quos per apostolum
dicit regnum Dei non possidere*, et sanse doctrinae ad-
versari, quae estsecundum Evangelium gloriae beati Dei-.
L nde non sunt isti inter eos deputandi, qui ad convivium
nuptiarum venerunt; sed inter eos qui venire noluerunt^.
Cum cnim ipsi doctrinse Christi audent apertissime con-
tradicere et sancto adversari Evangelio , non venientes
,

repelluntur, sed venire contemnunt^. Qui autem saeculo

saltem verbis, etiamsi non factis, renuntiant veniunt ,

quidem et inter triticum seminantur et in aream con-

, ,

geruntur, et ovibus aggregantur, et retia subeunl , et

convivantibus admisceutur; sed intus sive lateant, sive

pateant, tunc erit ratio tolerandi, si potestas nulla est cor-
rigendi, nec debet esse prsesumptio separandi. Absit au-
tcm ut sic intelhgamus quod scriptum est ad conviviuni ,

nuptiarum adductos « Quos invenerunt bonos et ma- :

» los^, » ut eos adduxisse crcdantur, qui se malos perse-

veraturos professi sunt. Ahoquin ipsi servi patrisfamihas
zizania seminavcrunt , falsumque crit ihud : « Inimicus
» autem qui ea seminavit, diabolus est^. » Sed quia hoc
falsum esse non potest « Adduxerunt , servi bonos et
» malos, M sive qui hiterent , sive qui jam adducti et in-

tromissi apparerent; sive, « Bonos et dictum est

malos »

secundum quamdam humanam conversationem in qua ,

etiam ii qui nondum crediderunt , vel hiudari vel vitupe-

rari solent. Inde est etiam et ihud quod Dominus monet
Discipulos ,
quos ad Evangehum praedicandum primitus
miltit , ut in quamcumque venerint civitatem ,
quaerant
quis ihic dignus sit^, ut apud eum habitent, donec indc
• I Cor. VI, 10. — 2 I xim. r, 10, 11. — ^ Liic. xiv, 16. — Matlli,

sxii, 2. — 5 luc. XIV, 21. — 6 Matth. xui, a3. — '^ IJ. x, 1 1.

 DE FIDE ET OPERIBUS, LIB. I. 7-7

proficiscaiitur. Profecto iUe cliguus quis erit , nisi qui

existimationesuorum civium Lonus habebitur? et quis
indignus qui eis malus innotuerit? Ex hoc utroque
, nisi

gencre veniunt ad Christi fidem, et sic adducuntur boni

et maH : quia et ilh mah a mortuis operibus poenitentiam
non recusant. autem recusant, non intrare cupientes
Si
repelluntur, sed ab inlroitu ipsi aperta contradictione
discedunt.
XXXII. Erit ergo et servus ille securus , nec inter pi-
gros damnabitur quod dominicum talentum noluerit
,

erogare^; quandoquidem ilh noluerunt quod erogabat

accipere. Propter illos enim haec similitudo proposita est,
qui nolunt suscipere in Ecclesia dispensatoris ofTicium ,

desidiosam praetendentes excusationem , nolle se rationem

reddere de peccatis ahenis : qui audiunt et non faciunt,
id est , accipiunt et non reddunt, Cum vero dispensator
fidehs et diligens , in erogando paratissimus , et lucrorum
dominicorum avidissimus, dicit aduUero : Xoh csse adul-
tcr, si vis baptizari; crede Christo, qui hoc quod facis
dicit esse adukerium, si vis baptizari ; noh esse membrum
nieretricis , si iUe autem res-
vis fieri membrum (^hristi :

pondet : Non obedio non

non vuk veram , facio : ipse
pecuniani dominicam accipere sed suam potius aduke- ,

rinam vult thesauris dominicis importare. Si autem se

facturum profiteretur nec faceret nec postea quohbet , ,

modo corrigi posset; inveniretur quid de iUo fieret, ne

ahis inutilis esset ,
qui sibi utihs esse non posset : ut si

intra retia Domini bona piscis malus esset non tamen ,

pisces Domini sui mahs retibus irretiret hoc est ut si ; ,

haberet in Ecclesia vitam malam non tamen ilhc insti- ,

tueret doctrinam malam. Cum enim tales facta sua taha

defenduut , vel in eis se perseveraturos apertissime pro-
> Mallh XXV, a6.
 ,,

78 S. AUGUSTINI EPISCOPI
fitentes aclmittuntur ad baptismum , nihil videtur aliud
praedicari , nisi fornicatores ct adulteros etiam usquc in
vitae hujus finem in ea necpiitia permanentes , rcgnum
Dei possessuros, et nierito fidei, quae sine operibus mor-
tua est ad vitam aeternam salutemque venturos. Haec
,

sunt mala retia ,

quae cavere debent praecipue piscatores :
si tamen illa evangehca simihtudine piscatores episcopi
vcl inferioris orchnis Ecclesiarum praepositi intelhgendi
sunt ;
quia dictum est : « Yenite, et faciam vos piscato-
» res hominum^. » Retibus enim bonis capi possunt pisccs
et boni et mah autem mahs capi non possunt
; retibus
pisces boni. Quoniam bona et bonus potcst
in doctrina

esse qui audit et facit, et malus qui audit et non facit in :

doctrina vero mala et qui eam veram putat quamvis ei

,
,

non obtemperet, malus est; et qui obtemperat, pejorest.

XXXllI. lUud sane mirabile est quod fratres qui ,

ahter sapiunt , cum debeant ab ista vel nova vel vetere

perniciosa tamen opinione discedere , ipsi insuper dicunt
novam esse doctrinam ,
qua nequissimi homines in suis

flagitiis se perseveraturos in propatulo profitentes non

admittuntur ad baptismum : quasi nescio ubi peregri-
nentur ,
quando meretrices et histriones , et quihbet ahi
pubhcae turpitudinis professores , nisi solutis aut disrup-
tis tahbus vincuhs ad christiana sacramenta non per-
,

miltuntur accedere : qui utique secundum istorum sen-

tentiam omnes admitterentur , nisi antiquum et robustum
morem sancta Ecclesia retineret, ex iha sciiicet liquidis-
sima veritate venientem , cjua certum habet : « Quoniam
» qui talia agunt, regnum Dei non possidebunt^. » Et nisi

egerint ab his raortuis operibus poenitentiam accedere ,

ad baptismum non sinuntur si autem subrepserint nisi : ,

vel postea mutati egerint^, salvi esse non possunt. Sed

» Matlh. IV, 19, — 2 Galat. v, 21, et i Cor. vi, 10. — 3 Supplc^ pcenilfn-

tiam.
 DE FIDE ET OPERIBUS, I.TB. I. rq
ebriosi, avari , maledici, et si qua alia vilia damnabilia
aperlis factis convinci redarguique non possunt praecep- ;

tistamen et catecbismis validissime flagellantur alque ,

omnes tales mutata in melius voluntate ad baptismum

videntur accedere. Sed si forte adulteros quos non lex ,

bumana, sed divinacondemnat, id est, qui alienas uxores

tanquam suas babent, vel foeminas quae alienos maritos,
alicubi negbgentius admitti solere adverterunt ; ex illis

rectis debent conari ista corrigere , boc est , ut etiam isti

non admittaniur ; non ex his pravis illa recta depravare,

ut neque de morum correctione catecbizandos esse cen-
seant Competentes; et consequenter omnes etiam illarum
pubbcarum turpitudinura et scelerura professores boc ,

est. raeretrices , lenones ,

gladiatores, ac si quid bujus-
raodi est , etiam in ilbs mabs permanentes , admitti opor-
Omnia quippe
tere arbitrentur. illa quae Apostolus enu-
merat, concludens « Quoniam : qui tabaagunt, regnum
» Dei non possidebunt : » qui vebementius agunt, mani-
festata sibi congruenter increpant , et resistentes atque in
tis se permansuros profitentes ad accipiendum baptis-
mum non admittunt.
WXIV. Qui autera opinantur caetera eleemosjnis fa-
cile compensari , tria taraen raortifera esse non dubitant
et e\communicationibus punienda , donec poenitentia
bumibore sanentur, impudicitiam idololatriam, bomi- ,

cidium. INeque nunc opus est quaerere quabs sit eorum

ista sententia et utrum corrigenda
, an approbanda ne , ,

opus susceptum mittaraus in longum propter eam quccs-

tionem, quae buic absolvendae minirae necessaria est.

Sutficitenira, quia si orania non sunt admittenda ad bap-

lismi sacramentum , inter baec omnia est adukerium si :

autera tria illa sola excipienda sunt , etiara in his tribus

est adulteriura , unde ista disputatio nata est,
 ;

i
8o S. AUGUSTINI EPISCOPI
XXXy. Sc(l quoniani nialoruni Chrislianorum mores,
qui fuerunt antea etiam pessimi ; liaLuisse non videntur
lioc malum , ut alionas uxores ducerent viri, aut alienis
viris foemina? nuberent ; inde fortasse apud quasdam Ec-
clesias negligentia ista suLrcpsit , ut in catecliismis Com-
petentium nec quaererentur nec percuterentur hcec vitia
atque indc factum est ut inciperent et defendi quee ta-
, :

men adhuc, si ea nos neghgendo

in haptizatis rara sunt
non densa faciamus. Talem quippe in quihusdam negh-
genliam, in ahis imperitiam , in ahis ignorantiam proha-
Lihter Dominus somni nomine significasse inteUigitur,
uLi ait : « Cum
autem dormirent liomines , venit inimi-
»cus, et » Hinc autem existi-
superseminavit zizania^.
mandum est non ea primum apparuisse in morihus,
,

quamvis malorum Christianorum quoniam heatus Cy- ,

prianus in cum deplorando et

Epistola de Lapsis,
arguendo muka commemorarct quibus merito dicit in- ,

dignationem Dei fuisse commotam ut intolerahili per- ,

secutione Ecclesiam suam sineret flagellari, hasc ibi om-

nino non nominat : cum etiam IHud non taceat
ad , et
eosdcm morcs malos pertinere confirmct. jungere cum
infidehbus vinculum matrimonii, nihil ahud esse asserens,
quam prostituere gentihhus meml^ra Christi quae nos- :

tris temporibus jam nonputantur esse peccata; quoniam

rcvera in Novo Tcstamento nihil inde prEeceptum est, et

ideo aut hcere creditum cst, aut velut dubium derehc-

tum. Sicut etiam illud ambiguum utrum Hcrodcs est ,

mortui duxerit, an vivi et ideo non ita

fratris uxorem :

claret, quid Joannes ei non licere dicebat^. De concu-

Lina quoque, si professa fuerit nullum se ahum cognitu-
ram, etiamsi ab iUo cui suhdita est dimittatur merito ,

dubitatur utrum ad percipiendum Laptismum non de-

,

» Malth. XIII, 2 3. — 2 Mattli. xiv, 3.

 :

DE FIDE ET OPERIRUS, LI?,, I. 8l

beat admilti. Quisquis ctiam uxorcni in adulteiio dcpre-
hensam dimiserit, et aliam duxerit , non vidctur aequan-
dus eis ;
qui cxcepta causa adaiterii dimittunt et ducunt
sententiis ita obscurum cst, utrum et
ct in ipsis divinis

iste, cuiquidem sine duLio adultcram licet dimittcre ,

adulter tamcn habeatur si ahcram duxerit ut quantum , ,

existimo, venialiter ihi quisque fallatur. Quamobrem quae

manifcsta sunt impudicitia3 crimina , omni modo a bap-
lismo prohibenda sunt , nisi mutalionc voluntatis et poe-
nitentia corriganlur : quas autem dubia omni modo co- ,

nandum est ne fiant tales conjunctiones. Quid enim opus

cst in tantum discrimen ambiguitatis caput mittere? Si
autem factae fucrint, nescio utrum ii quifecerint, simi-
liter ad baptismum non debere videantur admitti.
XXXVI Quantum attiuct igitur ad doctrinani salubrem
.

veritatis , ne cuiquam morLifcro peccato pcrniciosissima

securitas dctur , vel ctiam pestilentiosissima tribuatur
auctoritas , istc curationis ordo cst , ut baptizandi cre-
dant in Deum Patrem, ct Filium, et Spiritum sanctum,
eo ritu quo Svmbolum traditur ; et a mortuis opcribus
agantpoenitentiam, omniumquc seomnino prEeteritorum
remissionem in baptismo acccpturos esse non dubitent :

non ut peccare liccat , sed ut peccasse non noceat ; ut sit

facti rcmissio , non permissio hicicndi. Tunc vere dici

potest , eliam spiritaliter : « Eccc sanus flictus cs ,
jam
V noli peccare ^ : yj quod Dominus de corporali sanitate
quoniam sciebatei, quem salvum fecerat, me-
idco dixit,
peccatorum illum etiam carnis accidisse languo-
ritis

rem. Hiautcm ci homini qui et baptizaudus adulter in- ,

greditur, et baptizatus adulter egrcditur, miror quomodo

dici existimcnt : « Ecce sanus factus es. » Quis enim gra-
vis et exitiabilis morbus erit , si adulterium sanitas erit ?

' Joan V, I ;.

CXXXIII.
Scj S. ArGisTiM Krfscori
XXWll. Sedin Iribus milliluis, iriquiunt, quosimo
dic Apostoli baptizarunt , ct in tot miilibus credentium,
in quibus Apostolus ab Jerusalem usi[ue in lllvricuni
EvaDgelium replevit, crant ulique alicui alienis uxori-
tiis copulati , vel foeminse alienis maritis: in quibus
regulam Apostoli constituere debuerunt (jute deinceps ,

in Ecclesiis sen aretur, utrum non admitterentur ad bap-

tismum, nisiilla adulteria correxissent ^. Quasi non simi-
Hter adversuseos dici possit,quod uoninveniuutaliqueni
commemoratum qui cum talis esset, admissus est. Aut
,

v^eropossint singulorum hominum crimina quod infini- ,

tum erat , commemorari ;cum generalis illa regula satis

superque sufficiat, u]>i Petriis pluribus v^erbis testificans
baptizaudis ait : « Eripite vos al) boc saeculo pravo -. »

Quis enim duljitet ad bujus saeculi pravitatem adulte-

ria pertinere , et illos qui elegerint in eadem iniquitate
persistere? autem dici potest, publicas mere-
Similiter
trices quas utique ad baptismum nisi ab illa turpitu-
,
,

dine liberatas, nulla admittit Ecciesia , potuisse inveniri

ih tot miUibus tunc credentium per tot gentes et de liis ,

suscipiendis vel probibendis constituere Apostolos exeni-.

pla debuisse. Yerumtamendequibusdam minoribus pos-
sumus conjectare majora. Si cnim ad baptismum Joan-
nis PubUcani probibiti sunt aliquid amplius
venientes
exigere ^, quam quod eis fueratconstitutum: miror si ve-
nientibus ad baptismum Cbristi posset permitti adulte-
rium.
XXXVIII. Commemoraverunt etiam Israelitas multa
mala et graviaperpetrasse, eteffudisse multum sanguinem
Propbetarum , nec tamen ex bis factis penitus meruisse
deleri , qua in Cbristum credere
sed ex infidelitate sola ,

jioluerunt: non intuentes quia peccatum eorum non hoc

JRom, XV, 19. — Act. u, 40. — 3 Luc, m, i3.
"^
 :

t)E FIDE ET OPERIBUS. LtB. I. 83

solum fuit, quia in Christuni non crediderunt , verum-
etiam quia Christum occiderunt; quorum unum pertinet
ad crinien incredulitatis alterum ad crimen crudelitatis.
,

lliud ergo est contra fidem rectam, istud contra Lonam

vitam. Utroque autem vitio caret ,
qui fidem Cbristi
iKiJjet; non sine operibus mortuam ,
quas etiam in de-
nionibus invenitur ^ ; sed fidem gratia', qute per dilec-
tionem operatur^.
XXXIX.. Haec cst fides de qua dicitur « Regnum coe- :

» lorum intra vos est -^ » Hoc enim diripiunt, qui vim

faciuntcredendo, impetrantes Spiritum cbaritatis, ubiest
plenitudolegis, sine qua lexin littera reos faciebat etiam
prfevaricationis '^. jNonitaqueputandnm est ideo dictuni

« Regnum coelorum vim patitur, et qui vimfaciunt, diri-

» piunt illud^ ; » quia etiam mali tantummodo credendo
et pessime vivendo perveniunt in regnum coelorum : sed
<juia reatus ille praevaricationis ,
quem sola lex , id est
Jittera siue spiritu jubendo faciebat , credendo solvitur
et violentia fidei Spiritus sanctus impetratur ; per quem

diffusa cbaritate in cordibus nostris'', lex non timore

poenae , sed justitige amore completur.
XL. Nequaquam ergo mens incauta fallatur, ut se exis-
timet Deuni cognovisse, si eum fide mortua, hoc est sine
bonis operibus confiteatur, more daemonum ; et ideo se
jkm non dubitet ad vitam seternam esse venturam quia ,

Dominus dicit « Haec est autem vita aeterna, utcognos-

:

» cant te unum verum Deum et quem misisti Jesum ,

» Cbristum » \enire quippe debet etiam illud in men-

'^.

tem quod scriptum est: « In hoc cognoscimus eum si

,

» mandata ejus servemus. Qui dicit, quia cognovi eum

» et mandata ejus non servat mendax est et in boc ve- , ,

» Jacob. II, 20. — 2 Galat. v, 6. — 3 Luc. xvii, 21. — 4 Rom. xm 10.

— 5 Maith. XI, 12. — 6 i^om, V, 5, — 7 Joan. xvii, 3.

6.
 ,
.

84 ?. ALGUSTIXI Enscdri
» ritas iion csL^ >; lit v.c quis([uani cxislinKLmauclataejus
ad solaiii lidcui pciiiucic: quanc^uam diccrc lioc nullus
est ausus, praesertini quia raandata dixit ,
quee ne multi-
tudine cogitationem spargerent : «In illis duoLus tola
w Lcx pendct et Proplietee -: » Licet rectc dici possit, ad
solam iidcm pertinere Dei mandata , si non mortua , sed
viva illa intelligatur fides , c|ua; per dilectionem opera-
tur^: tamen postea Joanues ipsc aperuit quid diceret
cum ait : « Hoc estmandatum cjus, ut crcdamus uomini
» fdii ejus JesuChristi, et diligamus invicem ^. »

XLL Hoc itacpie prodest , in Deum recta fidc credere,

Deum colcre, Deumnosse, utetLenc vivendi ab illo sit

nobis auxilium, etsi peccaverimus, ab illo indulgentiam

niereamur : non in factis qua? odit sccuri perseverantes
sed ab eis reccdcntcs , eique diccntcs « Ego dixi
: Do- :

» mine, miserere mei , sana animani meam, quoniam pec-

» cavi tibi ^ : » quod nou babent cui dicant , qui non in
cum credunt; et frustra dicunt, qui cum tam longe alj illo

sint , a gratia Mediatoris alieni sunt. Ilinc illa vcrLa sunt

in libro Sapientioe, cpias ncscio quomodo intelligit per-
niciosa securitas : «Etsi pcccavcrinuis . tui sumus*': »

c|uoniain scilicet bonum et magnum Dominum Labcmus,

qui et velit atque possit poeuitentium peccata sanare , non
c{ui niinime audeat permanentes in malignitale disper-
dere.Deniquecum Tuisumus;» addidit,« Scicn- dixissct: «
» les potcntiam tuam » uticjue potentiam, cui se sub- :

trabere nec|ueat aut occultare peccator. Ideoquc secutus

adjunxit « Non peccabimus autem, scientes quoniam
:

» tui sumus deputati. » Quis enim digne cogitans Labi-

tatioucm apud Dcum inquaomnes praedestinatione

, sunt
deputati ,
qui secundum propositum vocati sunt, non
»
r Joan, rr , 3, 4. — ^ ^Matth. xxii, 40. — ^ Galai. v, 6. — * i Joau.
iii, i3. — 5 Psal. \i., 5. — ^ Sap. xv, 1.
 DK FIDE ET OPKIIIBLS, LIB. I. 85
cnitatur ita vivcrc, ut tali liabitationi congruat? Quocl
ergo et Joannes clicit: « Haec scripsi vobis , ut non pec-
y> cetis; ct si quis peccaverit, advocatum habemus apud
» Patrem Jesum Christum justum, ct ipseestexoratiopro
» peccatis nostris^ : »non id agit , ut cum securitatc pec-

cemus; scd ut reccdentes a ])eccato, si quod admissum

est propter illum advocatum
,
quem non habent infide- ,

les minime de incUilgentia

,
dcsperemus.
XLII. Nec de his igitur vcrbis mitior ulki conditio
promittenda est , sic in Deum credere volentibus , ut per-
maneant in perditis moribus: muho minus de ilhs ubi
Apostoius ait: a Oui sine lege peccavcrunt, sine legepe-
» ribunt ;
qui autera in lege peccaverunt , per legem ju-
» dicabuntur - : » tanquani hoc loco ahquid distct intcr
perire et judicari, cum aho Acrbohoc idem significatum
sit. Solent enim Scriptura^ judicium ctiam pro Eeterna
damnatione ponere. Sicut in ]^A'angelio Dominus loqui-
t ir «Veniet horain qua omnes cjuisuat in monunientis
:

» audient vocem ejus, et procedent cjui bene fecerunt in

B resurrectionem ^dtsequiautem maleegerunt, inresur- ;

» rectionem judicii ^. » Neque hic dictum est: Hoc qui

crcdiderunt, ihud autemcj[ui non crediderunt « Sed hoc :

M iUi cjui bene egerunt , iihul qui male egerunt . » Inse-

parabiiisestquippebonavita a fide, cpieeper dilectionem
operatur'^ : imoveroeaipsa estl)ona vita. A^idcmus itacjue
resurrcctionem judicii dixisse Dominum pro resurrectione
damnationis ieternae. De omnibus cpiippe resurrecturis,
( ubi procui dubio erunt etiara ii qui omnino noncredunt,
neque enim ipsi non sunt in monumentis, ) duas partes
fecit , alios in resurrectionem vitas , ahos in resurrectio-
nem judicii rcsurrecturos eise dcciarans.
XLIII. Quod si dicunt , non il^i inteihgendos etiam
- * I Joan. II, I, ?. — "^
Roni. i;, 12. — 3 Jqxh, v, .jT, an— ^ Galul. v, 6.
 ,,

86 S. AUGUSTINI EPTSCOPl
cos qni omnino non credunt , sed eos qui per ignem salvi
erunt, quia crediderunt , etiamsi male vixerunt, ut eo-
rum transitoriam poenam judicii nominesignificatam nr-
bitrentur. Quanquam Ijoc impudcnlissime dicatur. cum
omnino Dominus omnes resurrecturos in quibus sine ,

dubio et increduli erunt, in duo diviserit « Vitam et :

«judicium;» ita volens judicium aeternum intelligi

quamvis boc non addiderit, sicut et vitam. Neque enim
ait in rcsurrectionem vita3 ?eternnp; cum abud utique in-

telligi noluerit. Yideant tamen quid reponsuri sunt, ubi

ait « Qui autem non credit, jam judicatus est. » Nam

:

bic procul dubio , aut judicium pro poena aeterna posi-

tum intelbgunt, aut per ignem sabos futuros etiam in-
credulos dicere audebunt quoniam « Oui non credit : ,

» inquit jam judicatus est, lioc est jam judicio desti-

,
•»
,

natus: et non erit quod pro magno beneficio polliccantur

credentibus nequiterque viventibus quando et ii qui ,

non creduntnon erunt perdendi sed judicandi. Quod si ,

diccre non audent non audeant abquid mitius polbceri

,

eis de quibus dictum est: « Per legem judicabuntur » :

quia constat judicium etiam proaeterna damnatione solere

nominari. Quid quod invenimus non sohim minime mi-
,

tioris verumetiam deterioris conditionis esse illos qui

,

scientes peccant? Hi sunt enim maxime qui legem acce-

perunt. Nam sicut scriptum est: « Ubi lexnonest, nec
» praevaricatio-. » Hinc est et illud « Concupiscentiam :

» nesciebam nisi lex Non concupisces. Occasione

diccrot :

» ilaque accepta peccatum per mandatum oper;ilnm cst

» in me omnem concupiscentiam ^: » et alia niulta qua^

de bac re idcm Apostolus dicit. Ab boc reatu graviore

bberat gratia Spiritus sancti per Jesum Cbri«tum Domi-
num nostrum quae diffusa cbaritate in cordibus noslris
,

1 Joan. rti, 18. — ^ Kom. iv, i5. — ^ Id. vn, 7, 8.

 DE FIDK ET OPERIBLS. LIB. I. S"^

donat justitiae qua inimoderatio concu-

delectationem ,

pisccntiae superetur. Hinc itaque confirmatur non solum

nihil mitius , sed gravius aliquid intelligendum , de qui-
bus dictum est: « Qui in lege peccaverunt ,
per legem
» judica])untur, »quam de illisquisine lege peccantes sine
lege peribunt: nec pro poena transitoria hocloco dictum
judicium, sed pro ea qua etiam non credentes judica-
huntur.
XLIV. ^am qui hac utuntur sententia ad promitten-
dam salutem per ignem ilhs qui etiam credentes pes-
sime vivunt , Oui sine lcge peccaverunt,
ut eis dicant : «

" sine lege peribunt qui autem in lege peccaverunt ; ,

V'per legem judicabuntur^, » tanquam dictum sit, non

pcribunt, sed per ignem salvi erunt nec illud attendere ;

potucrunt, hoc Apostohim de iUis qui sine lege et illis

qui in lege peccaverunt di.xisse, cum de Gentibus ct de
.Tudccis ageret; non tantum Gentibus, sed utrisque
ut
gratiam ('.hrisli, qua hberentur, necessariam demonstra-
ret quod tota ipsa Epistolaad Romanosevidenter osten-
:

dit. Jam ergo etiam JudtTis in lege peccantibus, de qui-

bus dictum est : « Per legem judicabuntur, » non eos li-
berante gratia Christi, promittaut, si pLacet per ignem ,

salutem ;
quoniam de his dictum est : « Per legem judi-
» cabuntur. » Quod si non faciunt, ne contra se ipsos ve-
niant. qui eos gravissimo infidehtatis crimine obstrictos
esse dicunt : ut quid transfcrunt ad infidcles et fidek's in
eo quod ad fidem ('hristi attinet iJlud quod dictum est ,

de iis qui sine Lge et iis qui in lege peccaverunt cum de ;

Judaeis et de Gentibus ageretur, ut ad Christi gratiam

utrique invitarcntur? Neque enim dictum est : Qui sine
fide peccaverunt , sine fide peribunt ;
qui autem in fide
pcccaverunt, per fidem judicabuntur ; scd. « Sine lege, »

• Rom. II, 12.

 1 ,:

88 s. AUGUSTINI EPISCOPI
dictiim est, et, « In lege ; » ut salis appareret illam cau-
sam langi ,
quae intcr Gentes et Judceos agebatur , non
qu£e intcr bonos malosque Christianos.
XLY. Quanquam si illo loco jcgem pro fide accipi vo-
lLmt,quodnimisimportunumet absurdum est, ctiam liinc
apertissimam possunt legere sententiam apostoli Petri
qui cum loqueretur dc iis qui in occasionem carnis acce-
perant, et in velamcntum malitia^ ,
quod scriptum est :

«Nos» ad Novum Testamentum pertinentcs, « Non an-

» cillic fiiios csse, scd liberae, qua libcrtate Cbristus nos
» libcravit'^ : » et putaverant boc esse liberc vivere, ut
tanquam de tanta redemptione securi, qiiidquid liberet,
non intuentes quod dictum est
licere sibi arbitrarcntur,
« Yos in libertatem vocati cstis, fratres, tantum ne liber-

» tatem in occasionem cariiis detis- » unde et ipse Pe- :

trus dicit « Liberi non sicut vclamentum malitiae ha-

: ,

» bcntes libertatem^ : » ait de illis et insecunda Epistola

sua : « Hi sunt fontes sicci , et ncbulas a turbinc cxagi-

» tatae, quibus caligo tenebrarum reservata cst : superba

» enim vanitatis loqucntes illiciunt in concupiscentiis
» carnis impudicititc eos qui paululum etfugcrunt , in
» errorc conversati , libcrtatem illis promittentes , cum
» ipsi servi sint corruptionis. A qiio enim quis devictus
» est, huic et servus addictus cst. Si enim refugientes
» coinquinationcs mundi in agnitioncm Doniini nostri ct
» conscrvaloris Jcsu Christi, hisrursus implexi superan-
» tur, facta sunt illis poteriora deteriora prioribus^. Me-
» lius enim crat illis non cogQOSCcrc viam justitias, quam
» cognosccntes rctrorsum reflecti a tradito sibi sancto
» mandato. (-ontigit cnim iilis rcs \eri Provcrbii ; Canis
» reversus ad suum voraitum^; ct sus lota in volutabris

* GA-.A. IV, 3i. — - hl. V, t3, — 3 I Peir. u, 16. — ^ Mallh. xit, 45.
^5 P
rrov. .wvi, 1
 ;

DE FIDE ET OPERIBUS, Lin. I. 8g

w coeni^. » Qiiid adhiic promittitur conlia istam mani-
lestissimam veritatem conditio melior iis qiii cognoveruut
viam justitise hoc Dominum Christum, ct perdite
, est,

vivunt, quam si omnino non cognovissent? cum aperlis-

bime dicatur : « Mclius erat ilhs non cognoscere viam
w justitiae, quam cognoscentesretrorsum reflecti a tradito
w sihi saucto mandato. »

XLVl. Neque enim iliud hoc loco intelhgendum

cstsanctum mandatum, quo prasccptum est, ut in Deum
credamus : quanquam eo ipso totum conlinetur, si eam
iiitelligamusfidem crcdentium, qu£e per dilcctioncm ope-
ratur : sed apertc expressit quid diceret sanctum manda-
tum, id est, quo praeceptum est, ut ab hujus mundi
coinquinationibus recedentes casta conversatione viva-
mus. Sic enim cnim refugientes coinquinationes
ait : « Si

i> mundi in agnitionem Domini noslri et conservatoris

» Jesu Christi, his rursus implexi superantur, facta sunt
» ilhs posteriora deteriora prioribus. » Non ait, refugien-
tcs ignorantiam Dei, aut refugientcs infidchtatem saeculi,
vel tale ahquid : sed, « Coinquinationes mundi, » In qui-
bas cst utique omnis immunditia flagitiorum. Nam de
Jiis superius loquens , dixit : « Coepulaiites vobiscum ,

» oculos habentes plenos adulterii et indesinentis pec-

» cati^. » Ideo etiam fontes siccos eos appellat; fontes
videlicet quod acceperint agnitionem Domini Christi
,

siccos autem quia non congruenter vivuut. De taUbus

,

quippc etiam Judas apostolus loqucns : « lisunt, inquit,

» qui in dilectionibus vcstris maculati coepulantur , sine
j) timore semetipsos pascentes, nubes sino aqua ^ : » et

ctctcra. Quod enim Petrus ait : « Coepulantes vobiscum,

)- oculos habentes plenos adulterii : » hoc Judas : « In
)) dilectionibus vestris maculati coepulantur. » MLxtisunt
'
2 Tetr. II, 17-22, — 2 ibij, i3^ i>^^ _ 3 Judje. la.
 ,,

QO S. AUGUSTIiM EPISCOPI
enim bonis in epulis sacramentorum et dilectionibuS
plehium. Et quocl Petrus ait . « l''ontes sicci ; » lioc Ju-
das : rt Nubessine acjua : » boc Jacobus : « Fides niortua. »
XLYII. Non itaque promittatur poena ignis transito-
ria turpiter scelerateque viventibus, quia viam justitiae
cognoverunt, quibus melius erat non cognoscere , sicut
veracissima Scriptura testatur : De tabbus quippe etiam
Dominus ait « Et crunt novissima illiusbominis pejora
:

»quam erant prima^ » quoniam purgationis suse liabi-

:

tatorem Spiritum sanctum non recipiens, lecit in se im-

mundum spiritum multipliciorem redire. JNisi fbrtc ideo
sunt isti, de quibus agitur, nieliores liabcndi ,
quia non
rcdierunt ad immunditiam adulterioium, scd al) ea non
recesserunt ; nec purgati se rursus inquinaverunt , sed
purgari recusaverunt. Nequeenini, ul releyata conscien-
tia intrent ad baptismum, dignantur saltem vomere pris-
linas immunditias, quas canum more iteruni sorbeant;
sedin lavacri ipsius sanctitate pertinaciter crudo pectore
indigestiim nequitiam tcnere contendunt : nec occultant
eam pollicitatione vel licta , sed inq^udentia professionis
eructant : nec exeuntes de Sodomis more uxoris Lotb
in pra^terita iteruni attendunt Sodomis , scd onuiino dc
dedignantur exire- imo ad Cbri^tum cum Sodomis co-
;

nantur intrarc. Paulus apostolus dicit Oui prius fiii : (

» blaspbemus et persecutor et injiiiiosus, sed misericor-

» diam consecutus sum quia ignorans fcci in incrcduli-
,

» tate-^. » Et istis dicitur Tunc potius misericordiam :

consequimini, si scientes male vixeritis in ipsa fide. Ni-

mis longum cst, et pene iniiiiitum omnia testimonia
Scr!p!:!r;>rum velle colligcre, quihus apparet non solum
non cssc mitiorcm causam eoruin (pii ^ciciilcs, (juam (jui

nesciciircs vitam nequissimam el ini(piissimam ducunt

1 Muilii. xiJ, ^•i, el Liic XI, 26. — '-'
GvJ). \i\, 2G. — 3 i lim. i, i3.
 DE FIDE ET OPEUIBUS, LIB. I. gl
verumetiam hoc ipso esse graviorem : proinde ista suffe-

cerint.

XLYIII. Caveamus ergo diligenter in adjutorio Do-

mini Dei nostri non facere homines male securos, dicen-
tes eis quod, si fuerint in Christo Laptizati, quomodo-
,

libet in ea fide vixerint eos ad salutem aeternam esse ,

venturos : ne sic faciamus Christianos, quomodo Judtei

proseljtos ,
quibus Dominus ait : « Vas vobis, Scribee et
» Pharisasi, qui circumitis mare et terram, facere unura
» proselytum cum autem feceritis,
; facitis eum fdium
» gehennae duplo quam vos estis^ : » sed potius sanam
doctrinam Dei magistri in utroque teneamus ; ut sancto
baptismo consona sit vita christiana, nec cuiquam ho-
mini, si utrumhbet defuerit , vita promittatur aeterna.
Qui enim dixit « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spi-
:

» ritu, non intrabit in regnum coelorum^ : » ipse etiam

dixit : « Nisi abundaverit justitia vestra supcr Scribarum
V et Pharisaeorum, non intrabitis in resnum coelorum "\ »

De illis quippe ait : « Scribae et Pharisaei super cathe-

» dram Moysi sedent : quas dicunt facite, quae autem fa-
» ciunt,facere nolite ; dicunt enim etnonfaciunf^. » Ergo

justitia eorum est, dicere et non facere : acper hoc nos-

tram abundantem super illorum dicere et fa-
esse voluit ,

cere quae si non fuerit, non intrabitur in regnum coelo-

:

rum. Non quiaquisquam ita debet extolli, ut, non dicam

apud alios jactare, sed apud se ipsum putare audeat, se
in hac vita esse sine peccato sed nisi essent quaedam ita :

gravia ut etiam excommunicatione plectenda sint, non

,

diceret Apostolus : « Congregatis vobis et meo spiritu

» tradere ejusmodi Satanae in intoritum carnis, ut spiritus
» salvus sit in die Domini Jesu^. » Lnde etiam dicit :

' Maltli. xxtii, I 5. — 2 jjaD. ui, 5. — 3 i\]f,tili. v, 20. — •*

Id. xxiii, 2, 3,
— ''I Cor. III, 4, 5.
92 S. AUGUSTINI EPISCOri
« Nc lugcam multos, qui antc pcccaverunt, et non ege-
)j runt poenitentiam super inimunditiam et fornicatio-
» ncm, quam gcsscrunt*. >^ Item nisi essent quaedam non
ea humilitate poenitentiae sananda, qualis in Ecclesia da-
tur cis qui propric piDenitentes vocantur, sed. quibusdam
correptionum medicamentis, non diceret ipse Dominus :
« Corripe eum inter te et ipsum solum, et si te audierit,

» lucratus cs fratrem
tuum-. » Postremo nisi essent quse-
dam non agitur non quotidianam
sine quibus haec vita ,

medelam poneretin Oratione quam docuit, ut dicamus :

« Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus

w debitoribus nostris^. »

XLIX. Jam satis, quantum arbitor, dc tota illa opi-

nione quid mihi videretur exposui, ubi tres quaestiones
moverunt unam de permixtionc in Ecclcsia bonorum et
:

malorum tanquam tritici ct zizaniorum ubi cavendum :

est, ne ideo putcmus essc propositas istas similitudines,

vel hanc, \d dc immundis in arca animahbus, vel qucC-

cumque aha idem significant, ut dormiat EcclesiEe disci-
plina, de qua in figura illius muHeris dictum est : « Se-
r- vcrse sunt convcrsationes domus ejus^ : » sed ut non
co usque progrcdiatur dementiae potius temeritas, quam
severitas dihgcntiae, ut quasi bonos a mahs per nefaria
schismata scparare pr^rsumat. Xcquc enim per has simi-
htudines etpraenuntiationcs consihum dcsidicE datum est

bonis, qua negligant quod prohibcredcbent scd patien- ;

ti£e, qua perferanl salva doctrina veritatis quod emendare

non valent. Xec quia scriptum est introisse ad Noe in

arcam etiam immunda animaha^, ideo praepositi vetare
non debent, si qui immundissimi ad baptismum vehnt
intrarc saltantcs, quod est certe mitius quam moechan-
1 2 Cor. xir, 2 1. — '^
Malili. xvirr, i5. — ^ II. vi, i2 — Pro^ . xi, i8,

juxla L.w. — 5 Cipu. \ii. 2.

 :

DE FIDE ET OPERIBLS, LTB. I. g3

les : sed per lianc figuram rci gcstae jiraenunlialum cst

immundos in Ecclcsia futuros proptcr tolcrantiae ratio-

ncm, non proptcr doctrincG corruptioncm, vcl disciplinae
dissolutioncm. Non enim quacumque libuit intravcrunt
iinmunda animalia arcas compagc confracta, sedcaintc-
gra per unum alquc idem ostium, quod arlifcx fccerat.
Altera quaestio est, in qiia eis visum est fidem solam bap-
tizandis esse tradcndam, postca vcro jam haptizatos do-
cendos esse dc moribus. Scd satis dcmonstratum cst, nisi
fallor, tunc magis pcrtiucrc ad curani speculatoris, cum

omnes qui fidelium competunt sacramcntum, omnia qucfi

dicuntur intentius et sollicitius audiunt, non tacere de
poena, quam male viventibus Dominus comminatur nc :

in ipso baptismo rci sint gravissimorura criminum quo ,

veniunt ut rcmittatur rcatus omnium peccatorum. Tertia

qua?stio cst periculosissima, qua parum considcrata, et
non secundum divinum cloquium pertractata, tota illa
opinio mihi videtur cxorta, in qua promittitur scclestis-
sime turpissimeque viventibus , etiamsi eo modo vivcre
pcrsevercnt, ct tanlummodo credant in Christum, cjus-
quc sacramenta pcrcipiant, eos ad salutem vitamque
atcrnam csse venturos : contra apertissimam Domini
sentcntiam ,
qui desidcranti vitam £eternani respondit
'< Si vis venire ad vitam , scrva maiidata ^ : » et comme-
moravit qua^ mandata, ubi ea sciKcet pcccata vitanlur,
quibus nescio quomodo salus aslcrna proniittitur proptcr
fidem sine operibus mortuam. De his tribus qu^stioni-
bus salis, quantum existimo, disputavi : dcmonstravique
sic tolerandos in Ecclesia malos, ut non neghgatur ec-
clesiastica disciphna; sic catechizandos eos, qui baptis-
mum non solum audiant atque suscipiant
petunt, ut
quid credere, verumetiam quahter vivere debeant sic ;

' MaUh. XIX, 17.

 ,

f)'i S. AUGUSTLM EriSf^OPi Dii! FinE ET OPERIBtS, ETC,

piomitti fidelibus vitam aeternam, ut non etiam per fi-

dem mortuam ,
quae sine operibus salvare non polest,
ad eam se quisque pervenire posse arbitretur, sed per
illam fidem gratia;, qua^ pcr dilectionem operatur. jNon
itaqueculpentur dispensatores fideles, non sua negligen-
tia vel pigritia, sed quorumdam potius contumacia, qui
pecuniani dominicam recusant accipere, et adulterinam
i>uam cogunt servos dominicos erogare, dum uolunt sal-
tem tales esse mali . quales sanctus Cyprianus comme-
morat^, saeculo verbis solis et non factis renuntiantes :

quando nec verbis renuntiare diaboli operibus volunt

cum se in adulterio permansuros voce apertissima profi-
tentur. Si quid ab eis dici solet ,
quod forte disputando

non attigi tale esse arl)itratus sum , cui mea responsio

necessaria non fuisset ; sive quod ad rem , de qua agitur,
non pertineret, sive quod tara leve esset, ut a quolibet
redargui faciUime posset.
» Cyprianus serm. de Lapsis,
S. AUR. AUG^. 1

MIPPOIVENSIS EPlhGOPI

ENCHIRIDION AD LAURENTIUM,

SIVE

DE FIDE, SPE. ET CHARITATE,

1
LIBER UNLS
I*

1. Dici non potest^, dilectissime fili Laurenti ,

quan-
tum tua eruditione dclecter, quamque te cupiam esse
sapientem : non ex eorum numero de quibus dicitur :

« l bi sapiens, ubiscriba, ubi conquisitor hujus saeculi :

» Nonne stultam fecit Deus sapientiam hujus mundi^? >;

sed cx corum de quibus scriptum est « Muhitudosa- :

» pientium sanitas est orbis terrarum^. » Et quales vuh

Apostolus ficri ,
quibus dicit : « Volo autem vos sapientes
» quidem cssc in bono, simphces autem in malo^. » (Si-
cut autem ncmo a se ipso esse potest ita etiam nemo a se ,

ipso sapiens esse potest sed ab iho illustrante de quo

, ,

scriptum est c Omnis sapientia a Deo est^. ») Hominis

:

1 anno 42 r. aut paulo

S.ri|)lU3 post. Vide Retract. lib. u, cap. 63.
— 2 vide D. Guillou, tom. xxi, p. 179-183.^ 3 j tlgr^ j^ 20. — ^Sup,
\i, ^6. — 5 T\om. xvt, 19,-6 Eccli. i, i.
 ,

96 S. AUGUSTINI EPISCOPI
autem sapientia pietas est. Habes hoc in libro sancti Job :

nam ibi lcgitur; quod ipsa Sa]>ientia (lixcrit liomini :

« Ecce pictas est sapientia^. » Si autem qu^eras quam

clixerit eo loco pielatem . clistinctius in graeco reperics
G£0(7£€£iav ,
qui est Dei cultus. Dicitur enim graecc pietns
et aliter, icl est, suGi^cia , c[uo nomine signilicatur bonus
cultus, cjuamvis et hoc pra'cipue referatur ad colcndum
Deum. Secl nihil cst commodius illo nomine, cpio cvi-
denter Dei cultus expressus est, cum quid esset homini
sapientia diceretur. QujErij-ne ahcjuid dicibrevius, qui
petis a me « Ut breviter magna dicantur? » An hoc ipsum
tibi fortassc desideras breviter aperiri , atque in sermonem
coUigi breveni ,
quonam modo sit colendus Deus? Hir
si respondero , fide , spc , charitatc colendum Dcum .

profecto chcturus cs, brevius lioc chctum esse quam vel-

les ; ac cleinde petiturus ea tibi breviter explicari ,
qua^
ad singula tria ista pertincant cpiid crcdendum scihcct ,

c|uicl sperandum, cjuid amaudum sit. Quod cum fecero ,

ibi erunt omnia illa qu[e in cpistola tua quaerendo po-

suisti cujus excmplum si est penes te
•-
facile est ut ca ,

revolvas et relegas si autem non est commemorante me

; ,

recolas. Vis enim tibi ut scribis « Librum a me fieri

, :

» quem Enchiridion (ut clicunt) habeas , et de tuis ma-

» ni])us non recedat contincns postulata id est cjuid
: , ,

» sequendum maximc, quid propter diversas principah-

» ter haereses sit fugiendum in quantum ratio pro reli- ;

» gione contendat , vel quid in ralione , cum fides sit sola,

» non conveniat; quid primum quid ultimum tcneatur, ,

» qufe totius defmitionis summa sit quod certum pro- ;

» priumquc fidci catholicye fundamentum. » Haec omnia

quce requiris procul dubio scies, diligentcr scienclo quid
credi quid sperari debeat , quid amari. Haec enira
,

• Jub, XXVIII, 28.

 ,

ENCHIRIDION DE FIDE, SPE ET CHARITATE, LIB. I.

97
maximc, imo vero sola in rcligioiie scquenda suiit. His
qui contradicit , aut omnino a Cliristi nomine alienus
est, aut liaereticus. Ikec sunt (lcfenclenda rationc, vel a
sensibus corporis inchoata vcl aL intelligcntia mentis
,

inventa. Quae autem nec corporeo scnsu cxperti sumus

nec mente assequi valuimus aut valemus, eis sine ulla
dubitatione credenda sunt tcstibus a quibus ea quae ,

divina vocari jam nicruit Scriptura confccta est : qui ea

sive per corpus, sivc per animum , divinitus adjuti, vel
videre, vel etiam praeviderc potucrunt. (^um autem ini-
tio fidci quas per dilectionem opcratur, imbuta mens
fuerit , tendit bene vivendo etiam ad spccicm pervenire,
ubi est sanctis et perfectis cordibus nota ineffabilis j)ul-
I

'

cbritudo, cujus plcna visio cst summa felicitas. Hoc est

i
nimirum quod requiris : « Quid primum quid ultimum ,

!
>) teneatur : » incboari fide ,
perfici specie. Haec etiam
summa. Certum vero propriumque
totius dcfinitionis cst
fidci catboUcEE fundamcntum Cbristus est a Funda- , :

» mentum enim aUud ait Apostolus nemo potest

, ,

» ponere, praeter id quod positum est, quod est Cbristus

» Jesus''^. » Neque boc idco ncgandum est proprium fun-

damentum essc fidei catboliccie, quia putari potest afi-

quibus haereticis boc nobiscuni esse commune. Si enim
dihgentcr cjuae ad Christum pcrtincnt cogitcntur, nomine
tenus invenitur Christus apud quoshbet bsereticos, qui
se Christianos vocari volunt reipsa vero non est aioud ;

eos. Quod ostendere nimis longum est; quoniam com-

mcmorandae sunt omnes h£ereses, sive qua; fuerunt, sive
quEC sunt, sive quae potuerunt esse sub vocabulo chris-
tiano , et quam sit hoc verum per singulas quasque mon-
strandum. Quae disputatio tam multorum est voluminum,

' I Cor. III, 1 1.

CXXXIII. 7
 ,

9^ 8. ACGUSTIM EPISCOPI
ut etiani infinita videatur. Tu auteni Enchiridion a
nobis postulas , icl est : « Quod manu possit astringi
» non quod annaria possit onerare. » Lt igitur ad illa tria

redeamus, per quae diximus colenduni Deum. fidem,

speni, charitatem facile estut dicatur quid credendum,
,

quid speranduni, quid amandum sit sed quemadmodum :

adversus eorum qui diversa sentiunt calumnias defenda-

tur, operosioris uberiorisque doctrinse cst ;
quae ut habea-
tur, non brevi Enchiridio manus debet impleri, sed
grandi studio pectus accendi.
II. Nam ecce tibi est Symbolum et Dominica Oratio ;

quid brevius auditur aut legitur? Quid facihus memoriae

commendatur? Quia enim de peccato gravi miseria pre- ,

mebatur genus humanum, et divina indigebat misericor-

dia gratiae Dei tempus Propheta praedicens ait
,
« Et :

«erit, omnis qui invocaverit nomen Domini, salvus

»erit^,» propter hoc Oratio. Sed Apostolus cum ad
ipsam gratiam commendandam hoc propheticum comme-
raorasset testimonium , continuo subjecit : « Quomodo
» auteminvocabunt, in quem non crediderunt^? » propter
hoc Symbohim. In his duobus tria illa intuere : Fides
credit , spes et charitas orant. Sed sine fide esse non pos-
sunt : ac per hoc et fides orat. Propterea quippe dictum
est : « Quomodo invocabunt, in quem non crediderunt? »
Quid autem sperari potest ,
quod non creditur? Porro
ahquid etiam quod non speratur, credi potest. Quis
namque fidehum poenas non credit impiorum? nec sperat
tamen et quisquis eas imminere sibi credit ac fugaci
,

motu animi exhorret, rectius timere dicitur quam spe-

rare. Quae duo quidam distinguens ait : Liceat sperare

• Joel. II, 32. — 2 Rom. x, 14.

 : ,
,

ENCHIRIDION DE FIDE, SPE ET CHAR[TATE, LIB . I.

99
timenti^. iNon auleni ab alioPoeta, quamvis mcliore,
proprie dictum est

Hiinr ego si potul taiitiiin sperare dolorem '.

Denique nonnulli in arte grammatica verbi liujus utun-

tur exemplo ad ostendendam impropriam dictionem, et

aiunt Sperare dixit, pro, timere. Est itaque fides et ma-
:

larum rerum et bonarum quia et booa creduntur, et

, :

mala et hoc fide bona, non mala. Est etiam lides et prse-
;

teritarum rerum et praesentium et futurarum. Credi-

, ,

mus enim Christum mortuum ; quod jam praeteriit :

crediraus sedere ad dexteram Patris ; quod nunc est cre- :

dimus venturum ad judicandum; quod futurum est. Item

fides et suarum rerum est et ahenarum. Nam et se quis- ,

que credit aUquando esse coepisse nec fuisse utique sem- ,

piternum et alios atque aha nec solum de aliis homi-

; , :

nibus multa quae ad rehgionem pertinent verum etiam

,
,

de Angehs credimus. Spes autem non nisi bonarum rerum

est nec nisi futurarum
, et ad eum pertinentiuni qui ,

earum speni gerere perhibetur. Quae cum ita sint, prop-

ter has causas distinguenda erit fides ab spe sicut voca- ,

bulo , ita et rationabili differentia. Nam quod attinet ad

non videre , sive quae creduntur, sive qucc sperantur
fidei speique commune est.InEpistola quippe adHebrasos,
qua teste usi sunt illustres catholicse Regulae defensores, fi-

des essedicta est : « Convictiorerumquae nonvidentur^.»

Quamvis quando se quisque non verbis non testibus ,

non denique ulhs argumentis, sed praesentium rerum evi-

dentiae credidisse hoc est fidem accommodasse dicit,
, ,

non ita videtur absurdus, ut recte reprehendatur in

jj
verbo eique dicatur Yidisti ergo non credidisti unde
, : , :

• Lucanus 11. Pharsal. — 2 virg. £aetd. iv, 419. — 3 Hehr. xi, i.

100 s. AUGUSTiNi Enscori
putari potcst non osse conscqucus , ut non videatur rcs
([Ui^cuiuque crcdilur, Scd melius banc appcllanius fi-

clem ,
quam divina cloquia docuerunt , earum scilicet

rcrum qua> non vidcnlur. De spe quoque ait Apostolus :

« Spes quae videtur non est spes. Quod cnim videt quis,
,

» quid sperat? Si autem quod non videmus speramus,

» per patientiam cxpectamus'^. » Cum ergo bona noLis

futura esse creduntur, niliil aliud quani sperantur. Jam
de amorequid dicam, sine quo fides nilnl prodest? Spes
vero esse sine amore non potest. Denique ut ait aposto- ,

lus Jacobus « Et daemones crcdunt, et contremiscunt^ : »

:

nec tamen sperant amant scd potius quod speramus

vel ;

et amamus credendo venturum esse formidant. Propter

quod apostolus Paulus fidcm quae per dilcctionem opera-

tur ^ , approbat atque commendat ,
qoiae utique sine spe
non potest esse. Proinde nec amor sine spe est , nec sine
amore spes , nec utrumque sine fide.

111. Cum ergo qua^ritur, quid credcndum sit quod ad

religioncm pertineat, non rcrum natura ita rimanda est,

quemadmodum ab eis quos pbysicos Graeci vocant : nec
metuendum est ne abquid de vi et numero elemento-
.

runi de motu atque ordinc et defectibus siderum

, de ,

figura coeli, de generibus et naturis animaHum fruticum, ,

lapidum fontium
,
fluminum montium de spatiis
, . ,

locorum et temporum dc signis imminentium tempesta-

.

tum . et alia sexcenta de iis rebus quas illi vel invenerunt

vcl invcnisse se existimant , Cbristianus ignoret : quia

nec omnia repcrerunt tanto exceUentes ingenio fla-
ipsi ,

f-rantes studio abundantes otio, et quaedam bumana

,

coniectura investigantcs quaedam \ cro bistorica expe- ,

rientia perscrutantes , et in eis quas se invenisse glorian-

tur, plura opinantes potius quam scientes. Satis est

> Rom. viii, 24. — 2 Jacob. it, 19. — 3 Galat. v, 6.

 ,

F.NCHIRIDION DE FIDE, SPE ET CIIARITATE, Iir. I. 101

Christiano rerum creataruni causam , sive coelcslium sive

terrestrium , sive visibilium sive invisibilium , non nisi
bonitatem credere Creatoris, qui est Deus unus et verus;

nullamque esse naturam ,

quae non aut ipse sit, aut ab
ipso : eumque esse Trinitatem, Patrem scilicet et Filium ,

a Patrc genitum , et Spiritum sanctum ab eodem Patrc

procedentem sed unum eumdemque Spiritum Patris et
,

Filii. Ab hac summe et ccqualiter et immutabihter bona

Trinitate creata sunt omnia, ct ncc summc nec sequali- ,

ter , nec immutabihter bona , scd tamen bona etiam sin-

gula^ : simul vero universa valde bona; quia cx omnibus
consistit universitatis admirabihs pulchritudo. In qua
etiam illud quod makim dicitur . bene ordinatum et loco

suo positum , eminentius commendat bona , ut magis

placeant ct laudabihora sint dum comparantur mahs.
Neque enim Deus omnipotens quod etiam infideles fa- ,

tentur , rerum cui summa potestas ^ cum summe bonus ,

sit, ullo modo sineret mah ahquid csse in operibus suis,

nisi usque adco esset omnipotcns et bonus. ut bene fa-
ceret etde malo. autem ahud quod malum di-
Quid est

citur, nisi privatio sicut corporibus anima-

boni? Nam
hum nihil est ahud morbis ct vulneribus afficiy quam
sanitate privari (^eque enim id agitur, cum adhibetur
:

curatio , ut mala ista quae inerant id est morbi ac vul- , ,

nera reccdant hinc, et ahbi sint scd utique ut non sint. ;

Non enim ulla substantia , scd carnalis substantiae vitium

est vulnus aut morbus : cum caro sit ipsa substantia
profecto aliquod bonum cui accidunt ista mala , id est,
privationcs cjus boni ,
quod dicitur sanitas) ita et ani-
morum quaecumquc sunt vitia naturahum sunt privatio- ,

nes bonorum i[uve cum sanantur, non ahquo transferun-

:

tur; sed ca qu£e ibi erant , nusquam erunt, quando in

illa sanitate non erunt.
• Geii. I, 3r. — 2 vi|.g_ .£iiciJ. x, luu.
 :.

10'2 8. AUGUSTINI EPISCOPI

IT. Naturse igitur omnes ,
quoniam naturarum pror-
sus omnium Conditor summe bonus est, bonae sunt:
sed quia non sicut earum Conditor summe atque incom-
nnitabiliter bonas sunt ideo in eis et minui bonum et
.

augeri potest. Sed bonum minui malum est; quamvis,

quantumcumque minuatur, remaneat aliquid necesse est,
(siadhuc natura est) unde natura sit. Neque enim siqua-
liscumque et quantulamcumque natura est consumi bo- ,

num quo natura est, nisi et ipsa consumatur, potest.

Merito quippe natura incorrupta laudatur: porro si et
incorruptibilis sit quae corrumpi omnino non possit,
multo est procul dubio laudabibor. Cum vero corrum-
pitur, ideo malum est ejus corruptio, quia eam quali-
cumque privat bono nam si nullo bono : privat, non nocet
nocet autem . adimit igitur l)onum. Quandiu itaque na-
tura corrumpitur , inest ei bonum quo privetur : ac per
hoc si quod jam corrumpi ne-
naturas aliquid remanebit
queat, profecto natura incorruptibilis erit, et ad hoc tam
magnum bonum corruptione perveniet. At si corrumpi
non desinet , nec bonum habere utique desinet quo eam ,

possit privare corruptio. Quam si penitus totamque con-

sumpserit , ideo nullum bonuminerit, quia natura nulla
erit. bonum consumere corruptio non potest
Quocirca
nisiconsumendo naturam. Omnis ergo natura bonum est,
magnum si corrumpi non potest, parvum sipotest: negari
tamen bonumesse, nisi stulte atque imperiteprorsus non
potest. Quae si corruptione consumitur nec ipsa cor- ,

ruptio remanebit . nulla ubi csse possit subsistente natura.

Ac perhoc nullum est quod dicitur malum, si nullum sit
bonura. Sed bonum omni malo carens, integrum bonum
est cui vero inest malum vitiatum vel vitiosum bonum
: ,

est nec malum unquam potest esse uUum ubi bonum

: .

est nuUum. Unde res mira conficitur, ut quia omnis na-

 ;:,
,

ENCHIRIDION DF, FIDE, SPE ET CUAP.ITATE, LIB. I. lo3

tura, in quantum natura est, bonum est, nihil aliud
dici videatur,cum vitiosa natura mala esse natura dici-
tur, nisi malum esse quod bonum cst nec malum esse , :

nisi quod honum est quoniam omnis natura bonum est

; ,

necres aliquamala esset, si resipsa, quae mala est, natura

non esset. Non igitur potest esse malum, nisi aliquod bo-
num. Quod cum dici videatur absurde, connexio tamen
ratiocinationis hujus velut inevitabiliter nos compellit
hoc dicere. Et cavendum est ne incidaraus in illam ,

propheticam sententiam, ubilegitur « Yac iis quidicunt :

» quod bonum est raalum et quod malum est bonum ,

» qui dicunt tenebras lucem et lucem tenebras ; qui di-

» cunt dulce amarura et aniarura dulce ^. » Et tamen

,

Dominus ait « Malus homo de malo thesauro cordis sui

:

» profert inala ^. » Quid est autem malus homo nisi mala

natura ; quia homo uatura est ? Porro si homo aliquod

bonura est, quia natura ma-est, quidestraalushorao, nisi

lum bonum ? Taraen cura duo ista discerniraus inveni- ,

mus nec ideomalum quia homo est nec ideo bonura quia ,

iniquus est; sed bonum quia homo, malum quia iniquus.

Quisquis ergo dicit Malum est horainem esse, aut Bo-
: :

num est iniquum esse ipse incidit in propheticara illam

:

sententiam, « Yse iis qui dicunt quod bonum est malura

» et quod malum est bonum. » Opus enira Dei culpat

quod est horao et vitiura hominis laudat quod est ini-

,

quitas. Omnis itaque natura etiamsi vitiosa est in quan- ,

tura natura est bona est in quantura vitiosa est raala

, ; ,

est. Quapropter in iis contrariis quae mala et bona vo- ,

cantur illa Dialecticorum regula deficit

, qua dicunt ,

NulU rei duo siraul inesse contraria. Nullus enira aer si-
mul est et tenebrosus et lucidus nuUus cibus aut potus :

siraul dulcis et amarus : nullum corpus simul ubi albura,

1 Isai. V, 10. — 2 Matih. xii, 35.
104 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ibi etnigrum; nulluni simul ubi deforme ibi etformo- ,

sum. Ethocin multis ac pene in omnibus conlrariis re-

peritur, ut in una re simul essc non possint. Cum autem
bona et mala nullus ambigat esse contraria non solum .

simul essc possunt, scd mala omnino sine bonis et nisi in

bonis essenon possunt : quamvis bona sine malis possint.
Potest cnim homo vel Angclus non essc injustus : injustus
autem non potcst esse nisi homo vel Angelus : et bonum
quod homo, bonumquod Angelus; mahim quod injustus.
Kt ha?c duo contraria ita simul sunt, ut si bonum non
esset, in quo esset ^, prorsus ncc malum esse potuisset :

quia non modo ubiconsistcret sed unde oriretur cor- ,

ruplio nonhaberet, nisi esset quod corrumperetur quod :

nisi bonum esset, nec corrumperetur quoniam nihil :

cst ahud corruptio, quam boni exterminatio. Ex bonis

igiturmahi orta sunt, ctnisi iii ahquibusbonisnon sunt:

ncc erat ahas undeorireturulla mahnatura. Namsiesset,
in quantum natura esset, profccto bona esset: et aiit in-
corruptibihs natura magnum csset bonum , aut ctiam
natura corruptibihs nullo modoessctnisi ahquod bonum,
quod bonum corrumpcndo posset ei noccre corruptio.
Sed cum mala ex bonis orta esse dicimus non putetur ,

hoc Dominicae sententiae rcfragari, qua dixit « Nonpo- :

w test arbor bona fructus malos facere -. « Non potest

enim sicut Yeritas ait, cohigi uva de spinis, quia non

,

potest nasci uva de spinis ^ sed cx bona terra et vites

;

nasci ]iossc videmus ct spinas. Et codcm modo tanquam

arbor mala fructus bonos id est, opcra bona, non po-
,

test facerc voluntas mala sed cx bona hominis natura

:

oriri vohintas ct bona potcst ct maha ncc fuit prorsus :

unde primitus oriretur vohintas maha, nisi ex Angeh et

hominis natura bona. Quod etipsc Dominus eodem loco,
' Siiptile^ maliiiu. — '-'
?»Iattli. vii, iS. — 2 iljjj, ((3.
ENCHIRIDION DE FIDE, SPE ET CHARITATE, LIR. I. ] o5
iibi de arbore et fructibus loquebatur, apertissime osten-
dit ; ait enim : « Aut facite arborein bonam et fructum
» ejus bonum , aut facite arborem malam et fructum ejus
» nialum » satis admonens ex arbore quidem bona ma-
^ ;

los . mala bonos nasci fructus non posse ex ipsa

aut ex :

tamen terra , cui loquebatur, utramque arborem posse.

V. Quae cura ita sint quando nobis Maronis ille ver- ,

sus placet :

Feliv (ppoliiit rcrum cognoscere cansas^:

non nobis videatur ad felicitatem consequendam perti-

nere, si sciamus causas magnarum in mundo corporalium
motionum quae abditissimis naturae sinibus occuluntur.
,

Indc tremor terris qua vi maria alta tuinescant. obici-

,

bus ruptis rursusque in seipsa residant

et caetera bujus- ;

modi. Sed bonarum et malarum rerum causas nosse de-

bemus: et id bactenus. quatenus eas bomini in hac vita
erroribus serumnisque plenissima , ad eosdem crrores et
serumnas evadendas nosse conceditur. Ad illam quippe
felicitatem tendendum est . ubi nulla quatiamur aerumna,
nullo errore fallamur. iNam si causse corporalium motio-
num noscendaj nobis essent . nullas niagis nosse ,
quam
nostraevaletudiuisdeberemus. Cum veroeisignoratis, me-
dicos quaerimus quis non videat quod de s«cretis coeli et
lerree nos latet, quanta sit patientia nescieudum. Quam-
visenim error quanta possumus cura cavendussit nonso-
lum in majoribus vcrumctiam in niinoribus rebus,nec
,

nisirerum ignorantia possit crrari non est tamen con- :

sequens, ut continuo erret quisquis abquid nescit; sed

quisquis se existimat scire quod nescit : pro vero quippe
approbat falsum ,
quod est erroris proprium. Verumta-
nien in quare quisquc erret, interest plurimum. Nam in
' MaUli. xri, 33. — 2 viiMril. Georg. ii, 490.
 . ,,

106 S. AUGUSTINI EPISCOPI

unaeademquere etnescienti sciens , et errantinon errans,
recta ratione praeponitiir. In diversis autem rebus, id est,
cum iste sciat alia , ille alia ; et iste utiliora ille minus
,

utilia, vel etiam noxianon in eis quse ille scit, ei

: quis
praeferat nescientem? Sunt enim quaedam quae nescire
quam scire sit melius. Itemque nonnuUis errare profuit
aliquando, sed in via pedum non in via morum. Nam ,

nobis ipsis accidit, ut iii quodam bivio ^^dleremur, et non

irenius per eum locum ubi opperiens tpansilum nostrum
Donatistarum manus armata subsederat f i) atque ita :

factum est ut eo quo tendebamus

, per devium circui- ,

tum veniremus : cognitisque insidiis iilorum , nos gratu-

laremur errasse , atque inde gratias ageremus Deo. Quis
ergo viatorem sic errantem sic non erranti latroni prae-
ponere dubitaverit? Etfortasse ideo apud illum summum
Poetam loquens quidam miser amator :

Ut vidi, inquit, nt perii, ut nie malus abstulit enor *

quoniam estet error bonus, qui non solum nihil obsit

verumetiam prosit aliquid. Sed diligentius considerata
veritate cum aliud nibil sit errare quam verum putare
, ,

quod falsum est falsumque quod veruin est vel certum

, ;

babere pro iry:erto,incertuinvc pro certo, sive falsum, sive

sit verum id que tamsit in animo dcforme atque indccens
:

quampulcbrumetdccorumessesentimus, velinloquendo,
vel in assentiendo Est, est: Non non - profecto et ob
, , :

boc ipsum est vita misera ista qua vivimus, quod ei

nonnunquam ut non amittatur crror est necessarius.
, ,

Absit ut talis sit illa vita , ubi est animae nostrae ipsa ve-
riras vita ; ubi nemo fallit , fallitur nemo. Hic autem bo-
mines fallunt atque falluntur ; miserioresque sunt cum
' Virgil. Erlog. viit, 41. — 2 Matth. v, 57.
ENCHIRIDION DE FIDE, SPE ET CHARITATE, LIB. I. IO7
mentiendo fallunt ,
quara cum raentientibus credendo fal-
luntur. tsque adco tameu rationalis natura refugit falsi-
tatem . et quantura potest devitat errorera , ut falli uolint
etiam quicumque amant fallere. Non enim sibi qui meii-
titur videtur errare sed alium in errorem mittere cre-
.

dentem sibi. Et in ea quidera re non erratquaramendacio

contegit , si novit ipse quid verum sit sed in hoc falli-
:

tur. quod putat sibi suum non obesse raendacium cum ;

magis facienti quam patientobsit orane peccatura.

VI. Verura bic difficillima et latebrosissima gigTiitur
quaestio de qua jara grandera librum. cum respondendi
necessitas nos urgeret , absolvimus : utrum ad officiura
hominis justi pertineat aliquando raentiri. ^ionnulli^
enira eo usque progrediuntur , ut et pejerare , et de rebus
ad Dei cultum pertinentibus ac de ipsa Dei natura falsum
aliquid dicere, nonnunquara bonura piuraque opus esse
contendant. Mihi autem videtur peccatum quidem esse
omne mendacium . sed raultura interesse quo anirao et
quibus de rebus quisque raentiatur. Non enira sic peccat
ille qui consulendi, quomodo ille qui nocendi voluntate
menlitur : aut vero tantum nocet qui viatorem mentiendo
in divcrsum iter raittit, quantum is qui viam vitee men-
dacio fallente depravat. iSemo sane mentiens judicaudus
est, qui dicit falsura quod putat verura : quoniam quan-
tura in ipso est, non fallit ipse. sed fallitur. Non itaque
raendacii, sed aliquando teraeritatis arguendus est ,
qui
falsa incautius credita pro veris habet. Potiusque e con-
trario, quantum in ipso est, ille mentitur. c[ui dicit ve-
rura quod putat falsura. Quantum enira ad animum ejus
attinet, quia non quod sentit hoc dicit, non verum dicit,

quamvis verura inveniatur esse quod dicit nec ullo modo :

liberesta mendacio,quiorenesciensverum locjuitur.sciens

1 Priscillianistae.
 ,

108 S. AIGUSTIM EPISCOPI

autem voluntate mentitur. Non consideratis itaque rebus
ipsis de quibus aliquid dicitur, sed sola inlcntione dicen-
tis, melior est qui nesciens falsum dicit, quoniam id ve-
rum putat, quam qui mentiendi animum sciens gerit

nesciens vcrum csse quod dicit. Ulc namque non aliud

habct in animo. aliud in verbo huic vero, qualecumque
:

per se ipsum sitquod ab eo dicitur, aJiud tamen clausum

in pectore, ahud in lingua promptum est ; quod malum
est proprium mentientis. In ipsarum autem quae dicun-
tur consideratione rerum tantum interest, qua in re quis-
que fallatur sive mentiatur, ut cum hlli quam mentiri
minus sit raalum, quantum pertinet ad hominis vohmta-
tem tamen longe tolerabihus sit in his quae a rehgione
,

sunt sejuncta, mcntiri, quam in iis sine quorum fide vel

notitia Deus coh non potest, lahi. Quod ut ihustrctur

exemplis, intueamur qualesit, siquispiam dummcntitur,
vivere nuntiet ahquem mortuum et ahus dum fahitur, ;

credat iterum Christum post quamhbet longa tempora

moriturum : nonne iUo modo mentiri quam
isto modo

fahi incomparibihter praestat, muhoque minoris mah est

in illum errorem aliqucm inducere, quam in istum ab
ahquo iuduci? In quibusdam crgo rebus magno, in qui-
busdam parvo, in quibusdam nuUo malo, in quibusdani
nonnuUo ctiam bono fahimur, INam magno malo fahitur
homo, cum hoc non credit quod ad vitam ducit aeter-
nam, vel hoc ciedit quod ad mortem ducit aeternam.
Parvo autem malo fahitur, qui falsum pro vero appro-
bando incidit in ahquas molestias temporalcs, quibus
tamen adhibita fidehs patientia, convertit eas in usum
bonum. Yelut si quisquam bonum hominem putando
qui malus est, ahquid ab eo patiatur mali. Qui vero ma-
him hominem ita bonum crcdit, ut nihil ab co patiatur
jnali, nuho malo fahitur ncc in eum cadit iha prophe-
:
ENCHIRIDION DE F]DE, SPE ET CHARITATE, I.IB. I. 1 og
tica detcstatio : « Yas iis qui dicunt quod nialum est bo-
w num^.w De ipsis enim rebus quibus liomiues mali

sunt, non de hominibus dictum intelligendum est. Unde

qui adulterium dicitbonum recte arguitur illa voce pro-,

phetica. Qui vero ipsum hominem dicit bonum queni ,

putat castum, nescit adulterum, non in doctrina rerum

bonarum etmalarum, scd in occultis humanorum falli-
tur morumvocans homincm bouum in quo putat esse
; ,

quod non dubitat bonum, et dicens malum adulte-

esse
rum et bonum castum sed hunc bonum diccns, nes- :

ciendo adukcrum csse, non castum. Porro si per erro-

rem cvadit quisque perniciera, sicut superius dixi nobis
in itincre contigisse etiam boni ahquid homini errore
,

confertui^ Sed cum dico in quibusdam rebus nullo malo

ahqucm, vcl nonnullo etiani bono falh; non ipsum erro-
rem dico nulhim malum vel nonnullum bonum sed ;

malumquo non venitur, vel bonum quo venitur crrando,

id cst, ex ipso errorc quid nou cvcniat vcl quid prove- ,

niat. Nam ipse per se ipsum crror aut magnum in re

magna, aut parvum in re parva, tamen semper est ma-
lum. Quis cnim nisi errans malum neget, approbare
falsapro veris, autimprobare vcrapro falsis, authabcre in-
Sedahudestbonura
ccrtaprocertis, velcertaproincertis?
hominem putare qui malus cst, quod est erroris, et ahud
est cx hoc malo aliud malum non pati, si nihil noccat

homo malus, qui est putatus bonus. Itemque ahud est

ipsam viam putare qu^ non est ipsa ct ahud est ex
,
;

hoc erroris malo ahquid boni consequi, velut est ab in-

sidiis malorum hominum hberari.
YII. iNescio hujusmodi errores
sane utrura etiam :

cum homo de malo homine bene sentit quahs sit nes- ,

ciens aut pro eis qua; per sensus corporis capimus, oc-
;

* Isai. V, 20.
 ,

no S. AUGUSTINl EPISCOPI
currunt similia ,
quce spiritu taiiquam corpore, au cor-
pore tanquam spiritu sentiuntur; quale putabat csse
apostolus Petrus, quando existimabat se visum yidere
repente de claustris et vinculis per Angelum liberatus^ :

aut in ipsis rebus corporeis lene putatur esse quod aspe-

rum est aut dulce quod amarum est aut bene olere
, ,

quod putidum est, aut tonare cum rheda transit, aut

illum esse hominem cum alius sit, quando duo similHnii
sibi sunt, quod in geminis saepe contingit unde ait ille ; :

Gralusque parenlibus error''^.

et coetera talia etiara peccata diceuda sint. Nec quaestio no-

dosissima, quae homines acutissimos Academicos torsit,
nunc mihi enodanda suscepta est, utrum aliquid debeat sa-
piens approbare, ne incidat in errorem, si pro veris appro-
baverit falsa, cum omnia (sicut affirmant; vel occuUa sint,
velincerta.Unde tria confecivolumina ininitio conversio-
nis me£e,ne impedimento nobis essent, quae tanquam in os-
tio conlradicebant. Et utique fuerat removenda inveniendie
desperatio veritatis, quae illorum videtur argumentationi-
bus roborari. Apud illos ergo error omnisputatui esse pec-
catum, quod vitari nonposse contendunt, nisi omnis sus-
pendatur assensio. Errare quippe dicunt eum quisquis
assentitur incertis nihilque certum esse in hominum vi-
:

sis, propler indiscretam simihtudinemfalsi, etiamsi quod

videtur, forte sit verum, acutissimis quidem, sed impu-
dentissimis conflictationibus disputant. Apud nos autem :

« Justus ex fide vivit^. » At si toJlatur assens.o, fides tol-

litur, quia sine assensione nihil creditur. Et sunt vera

quamvis non videantur ,
quae nisi credantur , ad vitam
beatam, quae non nisi aeterna est, non potest perveniri.

1 Act. XII, 9.-2 Virgil. iEneid. x, 392. — 3 Habac. n, 4, et Rom. i, 17.

 :

^NCHIRIDION DE PlDE, SPE ET CHARITATE, LIB. I. 111

Cum istis vero iilrum loqui debeamus ignoro, qui, non
victurosin aetcrnum, sed in pra^sentia se vivere nesciunt
imo nescire se dicunt, quod nescire non possunt. Neque
enim quisquani sinitur nescire se vivere quandoquidem :

si non vivit, non potest aliquid vel nescire quoniam non ;

solum scire, verumetiam nescire viventis est. Sed videli-

cet non assentiendo quod vivant cavere sibi videntur ,

errorem cum etiam errando convincantur vivere quo-

: ;

niani non potcst qui non vivit errare. Sicut ergo nos vi-
vere non solum verum, sed etiam certum est, ita vera et
certa sunt multa, quibus non assentiri, absit ut sapientia
potius quam dementia nominanda sit. In quibus autem
rebus nihil interest ad capessendum Dei regnum utrum ,

credantur, annon vel utrum vera sive sint sive putentur,

;

an falsa in his errare, id est, aliud pro aho putare, non

;

arbitrandum est esse peccatum aut si est, minimum esse ;

atque levissimum. Postremo qualecumque illud et quan-

tumcumque sit, ad illam viam non pertinet, qua imus ad
Deum : quae via fides est Christi ,
quee per dilectionem
operatur^. iNeque enim ab hac via deviabat in gemiuis
fiiiis gratus ille parentibus error : aut ab hac via devia-
bat apostolus Petrus^, quando se existimans visum vi-
dere, aUud pro aho sic putabat, ut a corporum imagi-
nibus, in quibus se esse arbitrabatur , vera in quibus
erat corpora non dignosceret, nisi cum ab illo Angelus,
per quem fuerat hberatus, abscessit : aut ab hac via de-
viabat Jacob patriarcha, quando viventem fdium a bes-
tia credebat occisum-^. In his atque hujusmodi falsitati-

bus, salva fide, quae in Deum nobis est, fallimur, et via

non rehcta quse ad illum ducit , erramus : qui errores

ctiamsi peccata non sunt, tamen in mahs hujus vitae de-
putandi sunt, quae ita subjecta est vanitati, ut approben-
> Galat. V, 6. —2 j^ct. xu, 9. — 3 Gen. xxxvn, 33.
112 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tur hiclalsa pro veris, respuantur vera profalsis, lenean-
tur incerta pro cerlis. Quamvis enim haec ab ea fide
absint, per quam veram certamque ad aeternam bcatitu-
dinem tendimus ab ea tamen miseria non absunt, in
:

qua adbuc samus. jNullo modo quippe iallcremur in ab-

quo vel animi vel corporis sensu, si jam ^ era illa atque
perfecta felicitate frueremur. Porro autem omne menda-
cium ideo dicendum est esse peccatum, quia bomo non
solum quando scit ipse quod verum sit sed etiam si ,

quando errat et fallitur sicut bomo, boc debet ioqui

quod animo gerit sive illud verum sit sive putetur et
: ,

non sit. Omnis autem qui mentitur contra id quod animo

sentit, loquitur voluntatefallendi. Et utique verbaprop-

terea sunt instituta, non per quas se bomines invicem

falLint, sed per quae in akerius quisque notitiam cogita-
tiones suas perferat. Yerbis ergo uli ad fallaciam, non
ad quod instituta sunt pcccatum est. Nec ideo uUum
.

mendacium putandum est non esse peccatum, quia pos-

sumus abquando abcui prodesse mentiendo. Possumus
enim et furando, si pauper cui palam datur, sentit com-
modum, et dives cui cLim tobitur, non sentit incommo-
dum, nec ideo tale furtum quisquam dixerit nonesse pec-
catum. Possumusetadulterando, siabqua, nisi ad boc ei
consentiatur, appareat amando moritura, et si vixerit,

poenitendo purganda ; ncc ideo peccatum negabitur tale

adulterium. Si autem merito nobis placet castitas, quid

offcndit veritas , ut propter abenam utilitatem illa non
violetur adulterando, et violetur ista mentiendo ? Pluri-
mum quidem ad bonum profecisse homines, qui non nisi

pro salute bominis mentiuntur, non est negandum : sed

in eorum tali profectu merito laudatur vel etiam tempo-
raliter remuneratur benevolentia, non fallacia, quas ut

ignoscatur sat est, non ut etiam praedicetur , maxime in

 ENCHIRIDION DE FIDE, SPE ET CHARITATK, LIB. I. 1 l3
haeredibus Testamenti iNovi, quiLus dicitur : « Sit in
» ore vcstro, Est, est non quod enim amplius
: iNon :

» est, a malo est^. » Propter quod malum, quia subrc-

pere in hac mortalitate non dcsinit etiam ipsi cohaere- ,

des Christi dicunt : « Dimittc nobis debita nostra -. »

VIII. His itaque pro hujus brevitatis necessitate trac-
quoniam caus^ cognoscendae sunt rerum bonarum
tatis,

et malarum, quantum viaj satis est qucC nos perducat ad

regnum ubi erit vita sme morte, sine errore veritas,

,

sine perturbatione fehcitas : nequaquam dubitare debe-

mus, reruui qutc ad nos pertinent bonarum causam non
I
esse nisi bonitatem Dei malarum vero al) innnutabilj
;

bono deficientem boni mutabihs voluntatem, prius An-

geli, hominis postea. Hoc primum est crealurae rationa-

lis malum, prima privatio boni: deinde jam etiam

id est,
nolentibus subintravit ignorantia rcrum agendarum, et
I
coucupiscentia noxiarum quibus comitcs subinfcruntur
;

:
error et dolor quae duo mala quaudo imminenlia sen-
:

j
tiuntur, ea fugitantis animi motus vocatur metus. Porro
'

animus cum adipiscitur concupita quaravis perniciosa ,

;
velinania ,
quoniara id errore non sentit, vel delectatione
j
morbida vincitur, vcl vana etiara laetitia ventilatur. Ex
his morborum, non ubertatis, sed indigentiae tanquam
fontibus omnis miseria naturse rationalis emanat. Quae
I tamen natura in malis sais non potuit amittere beatitu-
dicis appetitum. Terum hcTccommunia mala sunt et
hominum ct Angelorum pro sua malitia Domini justitia

damnatorum. Sed homo habetet poenam propriam, qua

I
etiam corporis morte punitus est. Mortis ei quippe sup-
plicium Deus comminatus fuerat si pcccaret ^ sic eum , :

munerans hbero arbitrio, ut tamen regeret imperio, ter-

I
reret exitio ; atque in paradisi felicitate tanquam in
'
Mattli. \,\j-. — 2 ij yj^ 12 — 3 Gen. u, 17.
CXXXHI. 8
n /J
S. AIIGUSTUM EPl^COPI
unibra vilae, unclcjustitiacustotlitain nidiora consccndc-
ret, collocavit. Hinc |)0st peccaluni exul effectus, stir-
pcm cjiio(jue suani, ([Uiun peccanclo in se tancjuani in

raclice vitiaverat, p(Kna nioi tisel (Lunnationis obstrnixit:

ut (luicUiuitl prolis ex illo el siinul cl.iinnata [)er cjuain

pcccaverat conjuge, per carnalein coiicupiscentiain, iii
qua inobeclientia? pijena siinilis retributa est, nascerctur,

trahoret originale peccatuin, quo traheretur per errores

dolorcsque cliversos acl illucl exiremuin cuin desertoribus
Angclis viliatoribus et possessoiibus et consortibus suis
siue line supplicium. « Sic pcr ununi bominem peccatunl
» iutravit in mundum , et per peccatuin niors, etita in
•» omnes bomines j)ertransit , m quo omnes [)eccave-

» runt*. » iNiundum (|ui[)pe a[)[)ella\it eo loio A(;oslolud

uuiversum genus humanum. Ita ergo se res habebat : yi^

cebatin nialis, veletiam volvebalur , et de malisin inala

prsecipitabatur totius hum.mi generis massa damnata,
ct adjuncla parti eorum ([ui peccaverant x^ngelorum,
luebat impite descrtionis chgnissimas puenas. Ad irani
quip[ie IJei [)ertinet justain quiclquid caeca et indomita
,

concupiscentia laciuiit Iibentcr nKiii, et quid([uid mani*

fetis o|)erlisque pcKiiis patiunlur inviti non sane (.^rea-^ :

loris desistente bonilale et inalis angchs subministrare vi*

lain vivacenujue potentiain , t[uai submini^tralio sl

auleralur, interibunt; et hominum, quani\is de piO[)a-»-

wine vitiata damnatat[ue nascenliuin, lormare scmina et

animare, ordinare membra, [)er tenq)orum aetates, pet
locorum spatia vegetare sensus, alimenta donarc. MehuS
enim judica\it de malis bene lacere, (|uain nu.la nuUi
esse permittere. Et si tjuidcm in melius
hominum refor-
mationem nulhni prorsus esse voluisset, sicut impiorum
nullaest Angelorum, nonne mcritG licret, ut naluracjuas
J Rom. V, !•».
 ENniTRlDrOX DE FIDE, SPE ET CHAniTATE, LIB. I. Il5
Dcum clcscniit, fjuie pricccpluni sui (^rcatoris, c|uoclcus.-
toclirc facillinic possct, sua nialc utcns j)Otcstatc calcavit
alcjuc transgrcssa est, quee in se sui Conditoris imagincm
al) cjus lumine contumacitcr avcrs:i violavil, quae salu-
brcm scrvitutcm ab cjus lcgibus malc libcro abruj)it
arbitrio, univcrsa in alcrnum clescrcrclur ab co, ct pro
suo mcrilo pcen.mi ])enclcrct sempitcrnam? i lauc ila
faccrct,si tantum juslus,non ctiam miscricorscssct, suani-
quc inclcbitam misi'ricorcliam multo evidcntius in in-
dignorum potius libcratione monstrarct.
IX. Angclis igitur alicjuibus impia supcrbia dcsidc-
rcntij)us Dcum , ct in liujus acris imam caligincm de
su|icrna coelcsli li.ibilalione dcjcclis, rcsiduus numcrus
Angclorum in aetcrna cum Dco bealitudine ct sanctitate
permansit. Nc(jue cniin cx uno angdo lajiso alque d.im-
ualo caHcri j^roj^agaii sunt, ut eos sicut bomincs origi-
nalc maluni obno\iae succcssionis vinculis obligaret, at-
'

quc uiiivcrsos tralicrct ad dcjjitas jic^nas : scd co cjui

di.ibolus f.ictus cst , cum sociis impiciatis clalo , et ij)sa

cuiii cis cJalione jirostrato, csetcri j)ia obcdientia Doniino
colia^scruiit, accijiicntcsctiam. quod illi non babuerunt,
ccrtam scicnli.im, cjii.i esscnt clc sua scmj)itcrna et nun-
cjuamcasura stabilitatc sccuri. Placuit itacjue universita-
tis Dco, ut quoniani non tota
crcaloris atcjuc modcratori
multituclo Angclorum Dcum descrendo pcricrat, ea quae
pcricrat in jicrpctua pcrditione rcmaneret quae autem :

cum Dco iila descrente perstiterat, de sua certissime

cognila scmpcr futurafclicitate gaudcrct : alia vero crea-
tura rationalis quae in liominibus erat , quoniam pccca-
tis atcjue supjiliciis et originalibus ct proj)riis tota pi rie-
rat, cx (^jus parte reparata, quod angdicae socictati ruina
illa diabolica minucrat, supjdcretur. IIoc enim promis-
sum est resurgentibus sanctis, quod eruut sequales Angells
8.
 —

Il6 S. AlJ<ilJSTlM LlMsCon

Dei ^ita siiporiia Jerusalcm maternostra. civitasDei^nulla
civium suoruni nuraerositate fraudabitur aut uheriore .

etiani copia ibrtiissc n-gnaLit-. Neque enim numorum aut

sanclorum hominum, aut immundoruni daemouum novi-

mus, in quorum locum succedentes filii sanctae matris.
quae sterilis apparebat in terris"', in ea pace de quailli
ceciderunt, sine ullo temporis termino permanebunt, Scd
illorum civium numerus, sive qui est, sive qui luturus

cst, in contemplatione est ejus artificis, qui « Vocat ea

» quae non sunt, tancjuani ca quae sunf^, » atque in nien-
sura et numero et ponderecuncta disponit^. \erum haec
pars generis humani cui Uberationem Deus regnumque
.

promisit 0eterni'm numquid meritis operum suorum re-

,

parari potest? Absit. Quid enim boni operatur perditus,

nisi quantum faerit a perditione hberatus ? Numquid h-

bero vokuitalis arbitrio ? Et hoc absit nam hbero arbi- :

trio male utens homo.etseperdidit et ipsum. Sicut enim

cjui se occidit. utiquc vivendo se occidit sed se occi- ,

dendo non vivit . ipsum potcrit resuscitare cum

nec se

occiderit : ita cum hbcro pcccarctur arbitrio victorc ,

peccato amissum est hb(Tum arbitrium : « A quo enim

» quisdevictus est, huic et servus addictusest^. » Petri
certe apostoh cst ista scntentia : qute cum vera sit . qua-
hs cjueeso potcst scrvi addicti csse hbertas, nisi quando
eum peccare deiectat? Libcrahter enim servit , qui sui
domini voluntatem hbenter facit. Ac per hoc ad peccan-
dum hber est, qui peccati scrvus est. Unde ad juste fa-
cicndum hber uon erit, nisi a pcccato hbcralus esse jus-
titiie copperit scrvus. Ipsa cst vera hbertas propter recti
ficti la^itiam, simnl et pia servitus proj)tcr pri^cepti

obedientiam. Sed ad bcne ficiendum ista libcrtas unde

1 Luf. XX, 3G. — 2 \'jJ,. IiIj xxit. D« Civit. Dii, c. i. — 3 isaV. t,iv, i.

* Roin. IV, 17. - ^ S.'>p. X!, r. — G 2 Pelr. n, 19.

 ,

ENCHIRIDION DE FIDE, SPE ET CHARITATE, Lin. I. II7

erit homini addicto et vendito. nisi redimat cujus illa

vox est : « Si vos Filius liboraverit, tunc vcre libcri eri-

)) tis^?» Qiiod antcquam ficri in boniino inripiat, quo-
niodo qui=;quam de libero arbiirio in bono gloriatur
operc, qui nondum est libcr ad operaiblam bf^nc . nisi se

vana supcrl)ia inflatus extollat? quam cobibct x\postolus

dicens : « Gratia salvi facti estis per fidcm. » Et ne ipsam
sibi saltem fidem sic arrogarent ut non intelligerent
, di-
vinitus esse donatam, sicut idem Apostolus alio loco di-
cit, se ut fidelis csset misericordiam (^onsecutum^, hic
quoque adjunxit, atque ait « Et boc iion ex vobis. sed :

« Dei donum est, non ex operibus, ne forte quis extolla-

» tur^. » Et ne putarentur fidelibus bonaopera defutura,

riirsus adjecit : « Ipsius enim sumus figmentum creati

» iu Christo Jesu in operibus bonis ,
qua? prieparavit
» Deus, ut in ambulemus^. » Tunc ergo efficimur
illis

vere liberi, cum Deus nos tingit, id est, format et creat

iion ut homines, quod jam fecit sed ut boni homines si- ;

mus, quod nunc gratia sua facit ut simus in Christo :

Jesu nova creatura^, secundum quod dictum cst « Cor :

» mundum crea in me Deus''. » Neque enim cor cjus ,

quantum perlinet ad naturam cordis bumani, non jam

creaverat Ocus. Itcm ne quisquain, elsi non de opcribus,
<Jc ipso glorietur libero arbilrio voluntalis, tanquam ab

ipso incipiat mcritum, cui lanquam debitum rcddatur

praemium, bcne opcrandi ipsa libcrtas; audiat eumdem
CjraticC pr?cconcm diccntcm « Dcus cst enim qui opera- :

y> tur in vobis et vellc ct opcrari pro bona voluntate^. »

Et alio loco : «Igilur iion volcntis, ncquc currcntis, sed
» miscrcnlis est Dei*^. » Cum procul dubio, si liomo ejus
fetatiscstut rationejam utatur. non possit credere, spe-
> JoHii. vni, i6. — 2 Ejilies. 11, 8. — ^ i Cor. vu, aS. — * Ej^hes. ir, 10.
— 5Gai3t. VT. T."?. — 6 p ai. T. T5. - ''
rh' i;v ir. t1. — ^ R.-,n,. ix. 16.
Il8 S. AUGCSTINI EPISCOri
rarc, diligrre, nisi vclit, ncc pcrvenire ad palmam su-
pcrnae vocationis Dci, nisi voliuiLate cucurrcrit. Quo-
modo ergo « Non volcntis,ncque currcnlis,sed nnsercntis
y> est Dci*, » nisi quia et ipsa « Voluntas, sicut scriplum
» est a Doniino prceparalur"^ ? » AJiocjuiu ^i proptcrea dic-
tum est : « Non volenti*, nequc currcntis, scd niiscrentis
M est Dei, » quia ex utrocjue lit, id est, ct voluntatc Iio-
minis, et niisericordia Dci : ut sic dictun» accipianius:
« iNon volcntis, ncque currcnlis. scd niiscrcntis tst Dci , »

tanquam diccrctur Non sutlicit sola voluutas hominis,

:

si non sit ctiani miscricordia Tci Non crgo sufiicit ct :

sola misericordij Dci, si non sileliam voluntas liominis:

ac p<'r Loc si rcctc diclum cst «JNon volcntis liomiuis, :

» scd miscrcnlis cst Dei, » quia id voluntas liominls sola

nou im[)]ct; cur nou ct c conlrario rccte dicilur : iVon

miserentis cst Dci, scd volcntis cst liominis, quia id mi-
scricordia Dci sola iionimplct? Torro si nullus diccre
Cliristianus audcLit : ^on mis(r«^nlis csL L'ci , scd volcn-
tis cst liominis, ne Aposlolo apcrtissime couLr;idicat,
restat ut propterea rccte diclum iutelligatur : « ^ou vo-
» leutis, ncc[ue currcntis, scd miscrcnlis est Dci, » ut to-

tum Dco dctur, qui liomiuis voluntatcm Lonam ct prae-

parat adjuvandam, ct adjuvat praeparatam. i'ref'ccdit

enim Loua voluntas Lominis multa Dci dona, sed non

omuia quae autcm nou praccdit ipsa, in cis cst et ipsa.
:

Nam utrumque lcgitur iu sanctis Lloquiis, et « Miscri- ,

» cordia ejus prat-vcuiet me^ ; » et , « Miscricordia cjus

» suLscquelur me^. » INolentcm praevcnit, ut vcliL ; vo-
lenlem suLsequitur. ne fruslra vclit. (iur cnim admone-
mur orare pro inimicis noslri.s^. uliquc nolcntiLus [ ie

vivere, nisi ut Deus in ilLs 0[icrcLur el vclle? llcmque

» Pli!li|). 111, lA. — 2 prov. VIII, 35. — ^rsal. i.viii, n. — •*
Id. ^jiii, 6.
— 5 Matih. V, 44.
 :

FN^^Hir.IDTON I)E FinE, SPE ET CIIARITATE. T.IB. T. II9

ciir iuliiioncniiir jicUto iil accipidnuis^ , iiisi ut ab illo

liat quod volumus; a quo lacluin cst ut velimus? Ora-

uius ergo pro inimicis iioslris, ut niiscricordia Dci prcC-
vciiiat cos, sicut prievcnit ct nos : oramus autcm ])ro

nobis, ut niiscricordia cjussul)sc(piatur nos.

X. 'Jcnchatur ita(pi(' jnsta damnatione gcnus liuma-
num, ct onuK^s «ranl iiae iilii. De qua ira scripluni est

« (jiioiiiam omncs dics noslri dcfcccrunt. ct in ira tua

)j d(f.( imus : anui noslri sicut nranca mcditabuntur-. »
Ec (juairi (li( it cliam Job : « Homo cnim natus cx mu-
wlicre, ])rcvis vilae ct |.lcnus irte^. » Dc (jua ira dicitet
Dominiis Qui crcdit in Filium, babet vitam
.lcsus : «

» af^ternani ((iii autcm non crcdit in Filium

; non habet ,

w vitam S( d iia Oci manct supcr eum'^

. w non ait, ve- :

nicl, Md « Manct. » r.um bac ([iiippe omnis bomo nasci-

tur. Proptcr ([uod dicil Apostolus « Fuimus enim et :

w nos natura filii irae, sicutet caeteri^. » In bacira cum

essent bomincs j)cr originale pcccatum , tanto gravius et
pcrniciosius ,
quanto niajora vcl [ilura insuper addide^
rant, neccssarius erat niediator, boc cst, reconciliator,
qui banc iram sacrificii singularis, cujus erant umbrae
oniniri sacrificia Lcgis ct Propbetarum , oblatione placa^
rct. l nde dicit A[)ostobis : " Si enim cum inimici csse-
» nuis , recoiiciliati sumus Dco per niorlem Fibi ejus,
M mullo magis rcconciliati nunc in sanguine ejus salvi
[
» erinuis ab ira pcr i|isum'^. w (^um autcm Deus irasci
dicitur. noii cjus significatur ])crtuibalio, ([ualis est in
animo irasccntis bominis
bumanis molibus trans- : scd ex
lato vocabulo. vindicta cjus
qu?e non nisi justa est, iiiie ,

nomen acccpit. Ouod crgo pcr mcdiatorem reconciliamur

Deo et acci[)imus Spiritum sanclum ut ex inimicis clli-
, ,

' MHlth. VII, 7. — 2 p^ai i,\x\ix, 9. — 3 j(3|,_ x,v, I. — » Joaii. iii, 36.
— * Ephe». II, 3. — ^ Rorn. v, 9. ro.
 120 S. AUGUSTINI EPfSCOlM
ciamur Ouotquot cnim Spiritu Dei aguntur hi
filii : « .

» filii sunt Dei^ » liaec est gratia Dei pcr Jesum Chris-
:

tum Dominum nostrum. De quo modiatore longum cst,

ut quanta dignum est tanta dicantnr quamvis ab ho- , .

minc (lici dignc non possint. Quis enim hoc solum con-
gruentibus expHcet verbis . quod « Verbum caro factum
»est, et habitavit innobis-, » ut crcderemus in Dei Pa-
tris omnipotcntis unicum FiJium natum dc Spiritu sancto
et Maria virgine? Ita quippe Ycrbum caro factum est, a
Divinitate carne suscepta, non in carnem Divinitate mu-
tata. Carnem porro hic liominem dcbemus accipere , a
parte totum significante locutione ; sicut dictum est :

« Quoniam ex operibus legis non omnis

justificabitur
» caro^, » id cst, omnis honio. Nam nihil naturaehumanae
in illa susceptione fas cst dicere defuisse ; sed natur^e ab
omni peccati nexu omni modo hberae : non quahs de
utroque sexu nascitur per concupiscentiam carnis cum
obhgatione delicti, cujus reatus regeneratione diluitur;
sed qualem de virgine nasci oportebat ,
quem fides ma-
tris non Hbido conceperat quo si vel nascente conum-
, :

peretur ejus intcgritas. non jam ille de virgine iiascere-

tur; eumque falso, quod absit natum de virgine Maria ,

lota confiteretur Ecclesia qupe imitans ejus matrcm quO' ;

tidic parit mcmbra ejus, ct ^irgo est. I.ege , si placct,

de virginitate sanctns Mari^e nieashKeras ad illustrem vi-

rum , qiicm cum honore

nomino, Volusia- ac diieciioiie
num'^. Proinde Chrislus Jcsus Dci Filius, cst et Deus rt
homo. Deus ante omnia srccula homo in nostro saecnlo. ,

Deus qnia Dci Vcrbum « Deus enim crat Ycrbum^ »

,
: :

homo autem quia in unitatcm porsonae accessit Verbo

,

anima rationalis et caro, Quocirca in quantum Deus est,

' Rojn. vm, t \. — - Jonn. i. i
'i.
—3 r,.)iii. m. 20. — ^ F.pi-.t, 13?, —
^'
Jo.Ti. 1,1.
 ,

EXCHIRIDION DE FIDE. Sl'E ET CHARITATE, LIB. I. 121

ipse et Pater unum sunt^ ; in quantum autem homo est,
Pnter major estillo^. Cum enim esset unicus Dei Filius,
iion gratin, sed naturn . ut esset etiam pJenus gratia,
factus est et liominis filius idemque ipse utrumque ex :

utroque unus Cliristus. Quia cum in forma Dei esset, "

w non rapinam arbitratus est quod natura erat, idest, ,

M esse aequalis Deo. Exinanivit autem se accipiens for- ,

» mam servi^ » non amittens vel minuens formam Dei.

,

Ac per hoc et minor est factus, et mansit a?qualis, utrum-

que unus, sicut dictum est sed aliud propter Yerbum, :

hominem propter Verbum

aliud propter : sequalis Patri,
propter hominem minor. Unus Dei F^ihus idemque ho- ,

minis fdius ; unus homiuis idemquc Dei FiUus

filius, :

non duo f^ii Dei Deus et homo, scd unus Dei Fihus :
Deus sine initio liomo a certo , initio , Dominus noster
Jesus Christus.
Hic omnino granditer et evidenter Dei gratia
XI.
commendatur. Quid enim natura humana in hominc
Christo meruit , ut in unitatem personse unici Fihi Dei
assumpta? Qnse bona voluntas, cujus
singulariter esset
boni propositi studium quae bona opera prgecesserunt ,

quibus mereretur iste homo una fieri persona cum Deo ? ,

iNumquid antea fuit Jiomo , ct lioc ei singuhire beneficium

priTstilum csl . cum singulariter promererctur Deum ?
iNcmpc ex qno esse homo ccx^pit, non ahud cfppit csse

honio quam Dci Fihus : hoc unicus et propter Deum

ct ,

Verbum , quod il!o suscepto caro faclum cst, ulique

Deus ut quemadmodum csl una pcrsona quihbct homo,
:

anima scihcct rationalis et caro, ita sit Christus una per-

sona Verbum ct homo. Undc natuias humanse tanta
,

gloria , nulhs preecedenlibus meritis sine dubitatione

gratuita, nisi quia magna hic et soLa Dei gratia fidehter
' Joan. X, 3o. .
— - TJ xiv, 7.8. — 3 Philip. it, 6. 7.
122 S. AUrrUSTINT EPISCOPI

rt sol)nc consi(leranlil)Us oxidoiitcr ostcnditnr, ut intcl-

ligant homiiics pcr caintlcm gratiam sc jusiilicari a |)ec-

catis, pcr qu.im factum cst ut liomo (iliristus nullum
haljcre possct pcccatum? Sic ct cjus maticm Angclus
salutavit , (juanclo ci luturum annuiiliavil liunc parlum ;
« Avc, in(piit, grat a |)lcna. » \'A paulo post : '• liivcnisli,

»3it, gratiam aputl Dcum^. » Et hac (juidcm gralia

plcna, et invcnissc apud Dcum gratiam dicilur, ut Uo-
niini sui , imo oinnium Domini matcr csscl. De ipso auw
lcni tihristo .loannis livangchsta cum dixisscl : « tt Vcr-»
» bum caro factum cst , ct habitavit in nohis : l"l vidi-
»nius, incpiit ,
gloriam cjus ({uasi unigtnili a 1'atre,
» ]>lenum graticEct vcritatis. " Quotl ait : « Vcrbum caro
» factum cst : » hoc cst , « Plcnum gratiiP. " Ouod ait :

« Gloriam unigcnili a Patrc , )> hoc cst : « IMcniim vcri-

M talis. » Vcritas ({uippeipsa , unigcnitus i)ci lihus, non
gralia, sed natura , gratia susce{)it homincm tanta uni-
tate pcrsonae , ut idcm i|)se csset ctiam hominis lilius.

Idcm nam({ue Jesus Christus Filius Dci unigcnitus, icl

est, unicus, Dominus nosicr, natus cst de Spiritu sancto

etvirgine Maria. Et utic^ue Spirilus sanctus Dei donum

est, ({uod ({uidcm ct ipsum cst if({uale donanti : ct id(^o

Dcus (^stcliam Spinlus sanctus , Patre Eil:o({uc non nii-

nor. Ex hoc crgo ({uod dc Sj)irilu sanclo cst sccundum
hoinincm nativitas (ihrisli , ({uid aliud q lam i()sa gratia
dcmonstralur? (!um cnim virgo ({usrsivissel ab Angclo,
quomodo id ficrct f{uod ci nuntiabat ({uando({uidcm illa ,

virum non cognosccrct : rcspondit Angclus : '< S|)iritus

» sanctussupcrvcnict in te, ct virtus Altissimi obumbrabit

» tibi idcoque et quod nascetur ex tc sanctum , vocabi-
;

» tur lilius Dci-. » Et Josc{)li cum vcllct cani dimittcre,

suspicatus adultcram, quam sciebat non de se gravidam,

« Lur. r. 2g 3o. — 2 Jbid. 15.
 ,

ENcmr.TmoN de fide, spe et ciiahitate, lib. i. iq3

talc rcsponsum nb Aiigclo accopit :UnrTC accipere
'< Noli
» Mariam ronjiigcm tiiam ; quotl cnim in ca natum cst
» tlc Spirilu sancto cst* : » icl est , (juotl tu essc de alio

viro suspicaris, de Spiritu sancto est.

XII. Numquid tamcn idco dicluri sumus patreni lio-
minis (ibrisli cssc Spirilum sanctum , ut Dcus Patcr
Vcrhum g('nu(rit, Spirilus sanclus lioniincni, ex cpia
utratpic sul'Slantia (Ihristus unus cssct , cl Dci Patris fi-

jins sccnndum Vcrbiim , ct Spiritus sancli filius sccun-

dum liomincin , qiiod cum Sj)iritus sanclus tantjuam
palcr cjus de matrc virginc ^cniiissct? (^)uis lioc dicere

audcbil? ^cc opus cst ostcndcrc disputando f[uanla alia

sctpianlur al)surda , cum hoc ipsum jam ita sit absur-
duni , ut nullae fitlcli s aurcs id valcant suslincre. IVoinde
sicut confitcmur, Dominus nostcr Jcsus ('hristus, qui de
Dco Dcus, homo auicm natus (^st dc Spirilu sanclo et
viryine Maria. ulraque subslantia , divina sciliccl atque
bumana. Filius cst unicus Dt i P.tris omnipolcntis, de
qiio proccdit (Juomodo ergo dicimus
Spiritus sanctus.
(Ihristuin natum de Spirilu sanclo, si non eum gcnuit
Spirilus sanctus? An tjuia fecitcuin? (Juoniani Dominus
nostcr Jcsus (Ihrislus in tju intum Dcus est : « Omnia per

>j ipsum ficla sunt- : » iii tpiantum autem homo cst, et

ipse faclus cst. sicut Apostolus dicit : « lactus est ex
» scminc David sccundum carncm^. » Scd cum illam
crcaturam. t{uam virgo conccpit ct pcpcrit , quamvis .id

solam pcrsonam Filii perlincnlem, tola Trinitas fecerit,

nctpic cnim scparabilia sunt opcra Trinitatis, cur in ea
facicnda solus Spirilus sanctus nominatus est? An et
quando unus trium in alitjuo opcre nominatur, universa
opcrari Trinitas intclligitur? ita vcro est , et cxcmphs
doceri potest. Sed non est in boc diutius immorandum.
* Maltb I, ag. — ^ joan. i, 3. — ' Rom. i, 3.
 124 S. AOGUSTINI EPISCOPI
Illutl enim movet qiiomodo dictiim sit : « JNatus de Spi-
» ritu sancto, » cum lilius nullo modo sit Spiritus sancti.
Nequc cnim quia mundum istum focit Deus dici eum ,

Dei filium aut eum natum de Deo

fas est , sed fictum ;
,

vel creatum , vel conditum , vel institutum ab illo , vel

si quid hujusmodi recte possumus dicere. Hic ergo, cum
confiteamur natum de Spiritu sancto et virgine Maria,
quomodo non sit filius Spiritus saucti ; et sit fdius virgi-
nis Marise, cum et de illo et de illa sit natus , explicare
diftlcile est. Procul dubio quippe non sic de illo ut de
patre, sic auteni de illa ut de matre natus est. jNon isitur
concedendum est quidquid de aliqua re nascitur conti- ,

nuo ejusdem rei filium nuncupandum. Ut enim omittam

aliter de homine nasci filium aliter capillum pedicu- .
,

him, himbricum, quorum nihil est filius ut ergo haec :

omittam, quoniam tantas rei deformiter comparantur ;

certe qui nascuntur ex aqua et Spiritu sancto non aquas .

fiHos eos rite dixerit quispiam : sed plane dicuntur fihi

Dei Patris et matris Ecclesiae. Sic ergo de Spiritu sancto
natus est Fihus Dei ['atris , non Spiritus sancti. Nam et

illud quod de capillo et de caeteris diximus , ad boc tan-

tumvalet, ut admoneamur, non omne quod de ahquo
nascitur, etiam lihum ejus de quo nascitur posse dici.
Sicut non omnes qui dicuutur alicujus filii . consoquens
cst ut dc illo ctiam nati esse dicanlur; situt sunt qui
adoptanlur. Dicuiitur etiam fihi gehennae , non ex illa

nati , scd in iham pra'parati , sicut filii regni qui pra^pa-

ranturin regnum. (ium itaque de ahquo nascatur aiiquid
etiam non eo modo ut sit hlius , nec rursus omnis qui
diciturfihus.de iUo sit natiis cujus dicilur hhus; pro-
fecto modusiste, quo natus est ihristus de Spiritu sancto
non sicut fihus, et de Maria viigine sicuthhus, iasinuat
nobis gratiam Dei, qua homo nuhis prsecedentibus meri-
 ,

ENClliRIDION DE FIDE, SPE ET CUARITATE, LIB I. I q5

tis , iii ipso exordio naturaf^ suae quo esse coepit , Yerbo
Deo copularetur in tantam personae unitatem , ut iclera
ipseesset fJius Dei qui filius hominis, et filius liominis
qui filius Dci ac sic in naturff* humanfF susceptione fie-
:

retquodam modo ipsa gratia illi homini naturahs, quae

nullum peccatum posset admittere. Quse gratia propterea
per Spiritum sanctum fuerat significanda quia ipse ,

proprie sic est Deus ut dicalur etiam Dei donum^. Unde

,

sulficicnter loqui (si tamcn id ficripotest) valde prohxse

disputationis est.

Xlll. INulla igitur vohiptate carnalis concupiscentiae

seminatus sive conceptus , et ideo nullum peccatum ori-

giuahter trahens . Dei quoque gratia Yerbo Patris uni-

genito. non gralia fdio scd natura in unitate personag . ,

modo mirahih et ineffabih adjunctus atque concretus,

et ideo nuhum peccatum et ipse committens; tamen
propter siinihtudinem carnis peccati in qua venerat
dictus est ct ipse peccalum sacrificandus ad diluenda ,

peccata. In vetere quippe lcge peccata vocabantur sacri-

ficia pro peccatis ^ quod vere iste factus estcujus umbrae
:

erant iha. Hinc Apostolus cum dixisset: « Obsecramus

» pro Christo rccoucihari Dco » continuo subjunxit at- ,

que ait « Eum qui non noverat peccatum pro nobis pec-
: ,

»catum fecit. ut iios simus justitia Dci in ipso^^. » Non

ait, utin quibusdam mcndosis codicibus lcgilur, Js qui

non noverat peccatum ,

pro nobis peccatum fecit; tan-
quam pro nobis Christus ipse peccaverit : Sed ait : « Eum
» qui non novcrat peccatuui , id est. Christum. pro nobis
«peccatumfecit Deus. » cuirecoacihandi sumus. hoc est.

sacrificium pro peccatis, perquod reconcihari valeremus.

Ipse ergo peccatum . utnos justitia ; nec nostra , sed Dei;
nec in nobis , sed in ipso : sicut ipse peccatum , non
' Joan. IV, 10, el Act. vm, 20. — ' osee, iv, 8. — ^ 2 Cor. v, 50, 21.
 .,

ItiG S. AUGUSTINI EPISCOPI

suum , scd nostrum ; ncc in sc, scd in no])is ronslitutum,
siniililutline carnis pcccati ^, in (|ua cruciiixus cst , dc-
nionstravit : ul quoniam pcccalum cinonincrat, ita(|UO-

dam modo pcccato morcrctur, dum morilur carni , in

qua erat siuiililudo pccati ; etcum sccundum vctustatem
pcccati nun([uam ipse vixisset . noslram cx morle vctcri

qua in pcccato mortui tucramus , revivist eiiteiii vitam

novam sua resurreciione siguaret. Ipsum cst (piod in no-
Lis celeLralur , niagnum Lapti^nntis sacramciitum , ut
quicuiiKjue ad istaiii pcrliiiciit gratiam , moriaiitiir pcc-
cato, sicut ipse peccato uiortuus dicilur (jiiia mortuus
estcariii , hoc est ,
pcccati similitudiui : et viv mt ,i lava -

cro renasccndo scpuK lo rcsurgcndo, (piam-

, sicut ipsc a
liLel corporis at.ilcm gcrant. Aparvulo cmm rccciL^ nalo
us(|ue ad dccrcpitum senein , sicut nujlus est ])roLiLen-
dus a La[)tismo, ita nullus cstipii noii pccalo moiiatur in
Laptismo : t.cd parvuli lantuiii oiiginaii , inajorcs aulcm
ctiam iis omiiiLus moriuiitur [icccatis, (|ua cuiiKpie inalc
vivcndo addiderunt ad illud (juod naSLcndo tiMXcrunl.
Scd idco ctiam i[)si [)Cccalo moii [ilcruiiH.pic dicuutiir.
cum prorul duLio iion uni , scd muliis [)cccalis ommLus-
qiie moiiantur, <]ua:cuiii([uc jaiii [)ro[iria (ommiscrunt
vci cogitationc, \cl ioculioiic, vcl o[)cre ; ([uia ctiam jier

singulaicin numcruin pluralis numerus siguiiicari soict;

sicut ait ilie :

» . . . UteruiTique armalo militc com|ilent 2.

quamvis lioc muitis militil^us fecerint. Et in nostris lit-

teris legitur Ora ergo ad Dominum ut aufcrat a noLis

: « ,

» scr[)cntcm » non ait scr[)cntcs quos ])alicLatur

'^
:
,

populus, ut Loc diccrct ct iunuuierabiiia taiia. (^um :

vero et illud originalc unum plurali numcro signiiicatur,

^ Rom. \ui, 3. - — ^ ^ "d- ^ni^iJ- ", 20 — ^ Num. xxi, 7, juxla v\\.
 :
;

ENCIUiilDION DE FIDE, 8PK ET CHAKITATE, LI15. I. I

Q*

quamlodicimiisin pcccatornm rcmissioiicm baptizari ])ar-

vulos , ncc clicimus in nMiiissionem pcccali ; ill i cstc con-

Irario loculio , (|ua pcr pluralem numcrus
signilicatur

singiilaris. Sicut in Iwangcli ) mortuo clictum

Ilcrotle

cst : « Mortuisuntciiim (jui (juyerebant animani pucri^: »

non (lictuni cst . niorluus est. lu in l']\0(lo : « Fcccrunt,
» in([uit . sibi tlos aurcos: " cum unum viiulum fcccrint,

de ({110 dixcrunt : < Hi sunt dii tui, Isr.iel, ((ui eduxcrunt

» tc de tcrra Egypti ^ : » et bic pluralem poncnics pro
singulari. Quamvis ct in illo peccatouno, cpiod pcrununi
bomincm intravit in niundum , etin omncs liomincs })cr-
transiit proptcr ({uod cliani parvuli baptizantur, j^ossint
intelligi plura pcccata , si unum i[)sum in sua ([u isi mcin-
bra singula dividalur. iNam ct su|)crbia cst illic, quia
liomo in sua [lotius csse , ([uani in I)ei {)otcstalc diiexit; et

sacrilcgium. ([uia Deo noncredid.t , et bomicidium, quia

se pr,cci{)itavit in mortcin; ct fornicatio spiritdis, ({uia

int('grit;is mciitis liumansp ser{)cntina suasione corru])ta

cst^; ct furtum. ([uia cibus probibifus usur{>atus est
ct avarilia, ({Uii plus ({uam illisulliccrc dcbuit apix'tivit
tt si ({iiid aiiud in lioc uno admisso diligcnli coiisidcra-
tionc invcniri [lotcst. i*arcntum ([U0([uc pcccatis [)arvulos
obligiri , nonsolum primorum bominum , scdeliamsuo-
rum , dc ([uibus ipsi nali sunt , non im[)robabilitcr di-
citur. Iba quip{)e divina sententia, « P(ddani [)eccata
«patrum in lilios'^, » tcnet eos uii [ue antc([uani pcr n-
gencrationcm ad lcstamcntum Novum inci|)iant {)cr i-

Tierc. Quod rcstamentum {iro^^hetabalur , cum diccrctur

per Ezecbielcm non accc{3turo3 fdios peccata {oalrura
suorum, ncc uUcrius futurain in Isracl {)arabolam illam :
« Patres manducaverunt uvani acerbam, et dcntcs lilio-

' MaUli. II, 20, — 2 Exod. xxxii, 3i. — 3 Gen. xii, 4. — * Dedt. v, 9.
 ,

128 S. ALGLSTINl EPISCOPI

» rum oLstupucrunt *. Ideo enim quisque renascitur, ut
solvaturineoquidquicl peccatiest cum quo nascitur. Nam
peccata quaemale agcnclo postea commilluntur. possunt
et poenitcudo sanaii, sicut ctiam post baptismum ficri

videmus. Ac per lioc non est instituta regeneratio , nisi

quia vitiosa est gcncratio ; usque adeo ut etiam de lcgi-
timo matrimonio procrcatus dicat : «. In iniquitatibus
» conceptus sum , et in peccatis mater mea me in utero
>j aluit-. » iSequc bic dixit , In iniquitale , vcl peccato,
cnm etboc recte dici posset : sed iniquitates ct peccata
dicere maluit. Quia et in ilio uiio, quod in omncs bomi-
nes pertransiit , atque tara magnum est , ut eo mutaretur
et converteretur in ncccssitatem mortis bumana natura ,

reperiuntur, sicut supra disserui, plura peccata, et aba

parentum ,
quas etsi non ita possunt mutare naturam
reatu tamen obligant fibos , nisi gratuita gratia et miseri-
cordia divina subveniat. Sed de peccatis aborum paren-
tum quibus ab
,
ipso Adam usque ad patrera suum proge-
ncraloribus suis cjuisque succcdit, non immerito disceptari
potcst: utrum omnium mabs actibus ct multipbcatisdc-
lictis originabbus qui nascitur impbcetur, ut tantopejus
quanto posterius quisque nascatur; an propterea Deus in
tertiam ct cjuartam gcnerationem dc peccatis parentum
eorum posteris comminctur^, cjuia iram suam quantum ad
progeneratorum culpas iion exteudit ukerius moderatione
miscrationis suas ne ilb quibus regenerationis gratia non
.

coiifertur, niinia sarcina in ipsa sua aeterna damnatione

premcrentur, si cogercntur ab initio generis humani ora-
nium praecedentium parentum suorum originabter pec-
cata contrabere , et poenas pro cis dcbitas pendcre : au
abud aUquid dc re tanta, Scripturis sanctis dibgentius

«
lizeui. xviii, 2. — 2 psal. l, 7. — 3 Deut, v, 9.

i
 ENCIIIRIDION DE FIDE, SPE ET CHARITATE, LIB. I. 1
29
pcrscrutatis atque tractatis , valcatvcliion valeat rej^eiiri,
temerc allirmare non auclco.
XIV. Illucl tamenunum peccatum, quodtam magnum in
loco et liabitu tantae felicitatis admissum cst, uf in uno
homine originaliter, atc|ue (ut ita clixerim) raclicaliter to-
tum genus humanum damnaretur, non solvitur ac dilui-
tur nisi pcr unum mediatorem Dei et hominum homi-
nem Christum Jesum c|ui solus potuit ita nasci, ut ei ,

non opus esset renasci. Non enim renascebantur qui ,

baptismate Joannis baplizabantur , a cjuo et ipse bap-

tizatus est : scd quodam pr?ecursorio illius ministerio qui
dicebat : « Paratc viam Domino, » huic uni in quo solo

renasci poterant parabantur. Hujus enim baptismus est

non in aqua tantum, sicut fuit Joannis, verumetiam in

Spiritu sancto ; ut de illo S])iritu regeneretur cjuisquis in

Christum credit , dc c[uo Christus generatus regenera-
tione non eguit ^ : L nde vox iUa Patris quae super bap-
tizatum factaest : «Ego liodie genui tc - ;» non unumillum
temporis chem c|uo baptizatus est, sed immutabilis aeter-
nitatis ostendit, ut illum hominem ad Unigeniti personam
pertinere monstraret '\ U})i cnim ches nec hestcrni finc in-
choatur , nec initio crastini terminatur, semper hocher-
nus est. In aqua ergo baptizari vohiit a Joanne, non ut
ejus iniquitas ulla dihieretur, sed ut magna commenda-
relur humihtas. Ita cpiippe nihil in eo baptismus c[uod
ablueret, sicut quod puniret, invenit ut
mors nihil :

diabolus veritate justitiae, non violentia potestatis op-

pressus et victus, cjuoniam ipsum sinc uUo peccati mcrito
inic|uissimc occiderat pcr ipsum justissime amitteret
,

quospeccati merito delincbat. Utrumcjuc igitur ab illo,

id est, et baptismus et mors, certae chspensationis causa,

» Malth. ni, i3; Luc. m, 4, et Marc. i, 8. — 2 psa|, n^ ^. — 3 Hebr.
I, 3, et V, 5.

CXXXIII. 9
 l3o S. AUGUSTINi EPISCOPl
non miseranda necessitatc, sed niiseiante potius voluntate
susccptum est ut unus peccatum tolleret mundi, sicut
:

unus peccatum misit inmundum, hoc est, in universum

genus humanum. >iisi quod ille unus unum peccatum
misit in munduni iste vero unus non solum iliuc unum,
;

sed cuncta siraul abstuht quae addita inveuit. Lnde dicit

Apostohis : « ^on sicut per unum peccantem, ita est el

» donum : nam judicium quidem ex uno in condemna-

» tionem, gratia autem ex muhis dehctis iu justificatio-
j) nem Quia utique ihud unum quod originahlci
^, »

trahitur, etiam si solum sit obnoxios damnationi facit . :

hominem, qui pra5-

gratia vero ex multis dehctis justilicat
ter iUud unum quod communiter cum omnibus origina-
hter traxit. sua quoque propria muha commisit. Yerum-
tamen quod paulo post dicit « Sicut per unius delictum :

» in omnes homines ad condemnationem, ita et per uuius

» justitiam in omnes homines ad justificationem vitae » :

satis indicat ex Adam neminem natum nisi damnationc

,

detineri, et neminem nisi in Christo renatum a damna-

tione hberari. De qua per unum hominem pcena et pcr
unum hominem gratia cum locutus fuisset quantum ihi ,

Epistolas suae loco sufficere judicavit,deindesacri baptis-

matis in cruce Christi grande mysterium commendavit
eo modo, ut intehigamus nihil ahud esse in Christo bap-
tismum nisi mortis Christi simihtudinem nihil autcm
, ;

ahud mortem Christi crucifixi, nisi remissionis peccati

simihtudinem ut quemadmodum in iho vera mors
:

facta est . sic in nobis vera remissio peccatorum : ct

quemadmodum in lUo vera resurrectio, ita in nobis vera

justificatio. Ait enim : « Quid ergo dicemus? Permane-
»bimus inpeccato, ut gratia abundet- ? » Dixerat enim
superius « Ubi enim abundavit peccatum, superabun-
:

' Roin. V, i6. — 2 ij Yj^ i_

 ;

ENCHIRIDION DE FIDE, SPE ET CIIARITATE, LIB. I. l3l

» davit gratia*. » Et ideo quaestionem sibiipse proposuit,
utrum propter abundantiam gratise consequendam in
pcccalo sit permaneiidum. Sed respondit « Absit. » At- :

subjecit « Si mortui sumus peccato

: quomodo vivemus ,

» in eo?» Deinde ut ostenderet nos mortuos esse peccato :

« x\n ignoratis, iiiquit, quoniam quicumque baptizati su-

» mus in<_lhristo Jesu, in morte ipsiusbaptizati sumus"^? »

Si ergo binc ostendimur mortui esse peccato quia in ,

morte Christi baptizati sunius; profecto et parvuli qui

baptizantur in Cbristo ,
peccato moriuntur, quia in
morte ipsius baptizantur. enim excepto dictum
jNullo
est « Quicumque baptizati sumus in Cbristo Jesu, in
:

» morte ipsius baptizati sumus. » Et ideo dictum est, ut

probaretur mortuos nos esse peccato. Cui autem peccato

parvuli renascendo moriuntur , nisi quod nascendo
traxerunt ? Ac per boc etiam ad ipsos pertinet quod se-
quitur, dicens « Consepulti sumus ergo illi per baptis-
:

» muni in mortem , ut quemadmodum surrexit Cbristus

» a mortuis per gioriam Patris, ita et nos in novitate

» vitae ambulemus. Si enim complantati facti sumus si-
» mibtudini mortis ejus, simul et resurrectionis erimus
» boc scientes ,
quia vetus bomo noster simul crucifixus
» est, ut evacuetur corpus peccati, ut ultra non servia-
» mus Qui enim morluus est, justificatus est a
peccato.
» autem mortui sumus cum Gbristo, credi-
peccato. Si
» mus quia simul etiam vivemus cum illo scientes quia :

» Cbristus resurgens a mortuis, jam non moritur, mors

» iUi ultra non dominabitur. Quod enim mortuus est

» peccato, mortuus est semel quod autem vivit, vivit
:

» Deo. Ita et vos existimate mortuos quidem vos essc

» peccato, vivere autem Deo in Cbristo Jesu ^. » Hinc

enim probare coeperat non esse nobis permanendum in

,

»Rom. V, ^o. — 2id VI, 2, 3. — 3ibid. 4-8.

9-
l32 S. AUGUSTINI rPISCOPI
peccatOj ut gratia abiindct : ct dixeiat : « Si niortui su-
w nnis peccalo, quoni odo vi\cmus in co ? >, Altjuc ut os-
lendcrct niortuos nos esse peccato , subjecerat An : .<

»ignoratis, ([uoniam quicumque baptizanti sumus in

» (jhristo Jesu, in morte ipsius baptizati sumus?» Sic
itaque totum locum istum clausit, ut ccepit, Morteni
quippe Christi sic insinuavit, ut etiam ipsum mortuum
diceretesse pcccato. Cui pcccato, nisi carni, in qua erat,
non peccatum, sed simihtudo peccati , et idco nomine
appellata cst peccati? Baptizatis itaquc in morte Christi,
in qua non solum majores, verumetiam parvuli baptizan-
tur, ait : « Sic ct vos, » id est, quemadmodum Christus :

f< Sic et vos cxistimate vos mortuos csse pcccato, vivere

«autem Deo in (^hristo Jesu^. » (^uidquid igitur gestum
estin cruce Christi, in sepultura , in resurrcctione tertio
die, in asccnsionc in coelum, in sede ad dexteram 'Patris;
ita gestum cst, ut his rebus non mystice tantum dictis ,

sed etiam gestis configuraretur vita christiana quae hic

geritur. Nam propter ejuscrucem dictuni cst Qui au- : ^<

» tem Jesu Christi sunt, carncni suam crucifixcrunt cum

» passionibusct concupiscentiis '^ » Propter sepulturam :

« Consepulti sumus Christo per baptismum in mortem. »

Proptcr resurrectionem : « 1 1 qucmadmodum Christus

y> resurrexit a mortuis per gloriam Patris. ita et nos in no-
ambulcmus ^\» Propter ascensionem
vitate vitae in cne-
lum sedemque ad dexteram Patris « Si autem : resur-
» rexistis cum Christo ,
quse sursum sunt quaerite , ubi
» Christus est ad dexteram Dei scdens ;
qua^ sursum sunt
» sapite, non qua^ super terrani : mortui enim estis , et
» vitavcstra abscondita cst cum Christo in Deo^ Jam-, »

veroquod dc Christo conlitemur futurum ,

quoniam de

Rom. vr.ii. — 2 Galat. v, i.\. — 3 Rcm. vi, 4. — 4 Coloss,

lit. I
ENCHIRIDION DE FIDE, SPE ET CHAUiTATE, I.IB, I, 1 33
coelo vcnturiis est, vivos jiidicaturus ac mortuos, noii
pertinet ad vitam noslram quee hic geritur; quia nec in
rebus gestis ejus est, sed in tine saeculi gcrendis. Ad hoc
pcrtinct quod Aposlolussecutus adjunxit : « Cum Cliris-

« tus apparueritvita vestra, tunc et vos appareLitis cum

« illo in gloria ^. » Duobus autem modis accipi potest,

quod \ivos ec mortuos judicabit sive ut vivos intelliga- :

mus, quos hic nondum mortuos, sed adliuc in ista carnc

viventes inventurus est ejus adventus mortuos autem , ;

qui de corj^ore, ]>riusquam veniat . exierunt vel exituri

sunt : mortuos autem injustos; quoniam
sive vivos justos,

justi quoque judicabuntur, Ahquando enim judiciuniDei

ponitur in malo, unde ilhid est : « Qui autem malc ege-
j;runt, in resurrectionem judicii- » ahquando et in :

bono, secundum quod dictum est : « Deus, in nominc

»tuo salvum me fac , et in ^ me' » Per
irtute tua judica .

judicium quippe Dei fit ipsa bonorum malorumque dis-

cretio, non perdendi cum mahs,
ut liberandi a malo,
l)0ni ad dexteram segregentur^ Propter quod ihe clama- .

bat « Judicame, Deus. » Etquid dixeratvehitexponens

: :

>iEtdiscerne,inquit. causam meam de gente non sancta-^.^

XV. Cum autem de Jesu Christo fiho Dei unico Do-
mino nostro, quod ad brevitatem Confessionis pertinct
dixerimus, adjungimus sic credere nos et in Spiritum
sanctum, ut ilhi Trinitas compleatur quse Deus est ,
:

deinde sancta commemoraturEcclesia. Unde datur intel-

hgi rationalem creaturam ad Jerusalem hberam pertinen-
tem^ , post commemorationem Creatoris. id est, summa^
ilhus Trinitatis, fuisse subdendam. Quoniam quidquid de
homine Christo dictum ad unitatem personae Unige- est,

niti pertinet. llectus itaque Confessionis ordo poscebat,

' Coloss. III, ',. — 2 joaii. V, 2(). — 3 pjai, ,,„,^ 3. — iiVJailli. xxv, 33
— 5 i>s^,!_ ^Lll. I .
— *>
C.ilul is . u<;.
l34 S. AUGUSTINI EPISCOPI
iit tanquam habitatori
Trinitati subjungeretur Ecclesia,
domus Deo templum suum et conditori civitas
sua . et ,

sua. Quaetota hic accipienda est, non solum ex parte qua

peregrinatur in terris, a solis ortu usque ad occasum
laudans nomen Domini^, et post captivitatem vetustati^
cantans canticum novum verumetiam ex illa quae in :

coelis semper, ex quo condita est. cohaesit Beo, nec ul-

lum malum sui casus experta est. Haec in sanctis AngeHs

beata persistit, et suae parti peregrinanti sicut oportet
opitulatur quia utraque una erit consortio asternitatis,
:

et nunc una est vinculo charitatis, quae tota institQta est

ad colendum unum Deum. Inde nec tota, nec ulla pars
ejus vult se coh pro Deo nec cuiquam esse Deus perti- ,

nenti ad templum Dei, quod aedificatur ex diis quosfacit

non factus Deus. Ac per hoc Spiritus sanctus si creatura
non creator esset, profecto creatura rationalis esset ; ipsa
est enim summa creatura. Et ideo in Regula^ fidei non
poneretur ante Ecclesiam ,
quia et ipse ad Ecclesiam
pertineret in illa ejus parte quae in coehs est. Nec haheret
templum , sed etiam ipse temphim esset. Templum au-
tem hahet, de quo dicit Apostolus : « Nescitis quia cor-
» pora vestra templum est Spiritus sancti, qui in vohis
» est, quem hahetis a Deo^? » De quibus aho loco dicit:
« Nescitis quia corpora vestra membra sunt Christi ? » '^

Quomodo ergo Deus non est, qui temphmi habet? aut

minor Christo est, cujus membra templum hahet? Ne-
que enim ahud temphim ejus ahud templum Dei est, ,

cum idem dicat Apostolus « Nescitis quia templum !)ei :

» estis^, » Quod ut probaret, adjecit « Et Spiritus Dei :

» habitat in vobis. » Deus ergo habitat in templo suo.

non solum Spiritus sanctus , sed etiam Pater et Fihus,
1 Psal. cxii, 3. — 2 id est, in Svmbolo. — 3 j Cor. vi. ag. — •*
Ibid. i5.

— •'
Id. ni, i6.
 ENCHIRIDION DE FIDE, SPE ET CHARITATE, LIB. I. l35
qui etiam de corpore suo, per quod factus est caput Ec-
clesiae, quse in hominibus est : « Ut sit ipse in omnibus
» primalum tenens^, ait : templum hoc, et ia
Solvite
» triduo suscitabo illud^. » Temphim ergo Dei, hoc est
totius summEe Trinitatis, sancta est Ecclesia , scihcet
universa in coelo ct in terra. Sed de illa quae in coelo est
affirmarequid possumus, nisi quod nuUus in ea malusest,
nec quisquam deinceps inde cecidit aut casurus est, ex
quo Deus « Angehs peccantibus non pepercit : » sicut

scribit apostolus Petrus : « Sed carceribus cahginis in-

» feri retrudens tradidit in judicio puniendosreservari^.»
Quomodo autem se habeat beatissima illa et superna so-
cietas. quae ibi sint differentiae praepositurarum, ut cum
omnes tanquam generah nomine Angeh nuncupentur, (si-
cut in Kpistohi ab Hebraeos legimus « Cui enim Ange- :

» lorum dixit ahquando Sede a dextris meis^? » hoc :

quippe modo significavit omnes universaliter Angelos

dici ) sint tamen ihic Archangeh
: et utrum iidem Ar- :

changeli appehentur Yirtutes atque ita dictum sit : ;

« Laudate eum, omnes Angeli ejus laudate eum, omnes :

» Virtutes ejus ; » ac si diceretur Laudate eum, omnes :

Angeh ejus Laudate eam omnes Archangeh ejus

: et :

quid inter se distent quatuor iha vocabuLa : quibus uni-

versam ipsam coelestem societatem videtur Apostolus essc
complexus dicendo : « Sive Sedes sive Dominationes,
, ,

» sive Principatus. sive Potestates^.» dicantqui possunt,

si tamen possunt probare quod dicunt*^ ego me ista igno- :

rare confiteor. Sed ne iUud quidem certum habeo, utrum

ad eamdem societatem pertineant sol et luna et cuncta si-
dera : quamvis nonnuUis lucida corpora esse, non cura
' Colos<;. I, i8. — 2 joan. ii, 19 — ^2. Peti . ir, ',. — * Hebr. i, r3. —
1 Psal. cxLViii, I. — S Coloss. I, 16.— 6 vile lib. ad Orosium coutra
PrisciUianist. cep. 1 1.
 ,,

l36 S. AUGUSriNI EPISCOPI

sensu vel intelligentia, videantur. Itemque Angeli quis
explicet cum qualibus corporibus apparuerint homini-
bus, ut non solum cernerentiir, verumetiam tangerentur;
et rursus non solida corpulentia , sed spiritali potentia
quasdam visiones, noii oculis corporeis, sed spiritalibus
vel mentibus ingerant, vel dicant aliquid non ad aurem
forinsecus, sed intus in animo hominis, etiam ipsiibidem
conslituti : Prophetarum hbro
sicut scriplum est in :

c Et dixit mihi Angehis qui loquebatur in me^ » non :

enim ait Qui loquebatur ad me sed « In me. » Yel ap-

: ,

pareant et in somnis, et colloquantur more somniorum :

habemus quippe in Evangeho « Ecce Angelus Domini :

» apparuit ilh in somnis, dicens-. » His enim modis ve-

lut indicant se Angeh contrectabiha corpora non ha-
bere^ : faciuntque ditiicilhmam quasstionem, quomodo
patres ejus pedes laverint, quomodo Jacob cum Angelo
tam sohda contrectatione luctatus sit^. Cum ista quae-
runtur, et ea sicut potest, quisque conjectat non inuti- ,

hter exercentur ingenia, si adhibeatur disceptatio mode-

rata, et absit error opinantium se scire (juod nesciunt.

Quid enim opusest, ut htec atque hujusmodi aftirmen-

tur vel negentur vel definiantur cum discrimine : quando
sine crimine nesciuntnr.
XVI. Magis oj)us est dijudicare atque dignoscere
cum se Satanas transfigurat vehit angelum lucis , ne fal-
lendo ad ahqua perniciosa scducat. Nam quando sensus
corporis falht,mentem vero non movet a vera rectaque
sententia, qua quisque vitam fidelem gerit, nuhum est
in rehgione periculum vel cum se bonum fingens ea : ,

facit sive dicit, qua^ bonis angehs congruunt^, etiam si

credatur bonus, non cst error cliristianie fidci periculo-

1 Zach. I, 9. — 2 Maltli. i, -20. — ^ Gcn. xvni, 2, et .m.n, 2. — ^ IJ.
XXXII, 24. — s 2 Cor. M, 14.
 ,,

ENCHIRIDION DE FIDE, SPE EX CHARITATE, LIB. I. iS^

sus iiut morbidiis. Cum vero per haec aliena ad sua inci-
pit ducere , tunc eum dignoscere , nec ire post cum
magna et necessaria vigilantia cst. Sed quotusquiscpie
liominum idoneus est omncs mortiferos ejus dolos eva-
dcre, nisi regat atque tueatur Deus? Et ipsa hujus rei
(liilicultas ad hoc est utihs . ne sit spes sibi quisque , aut
liomo alter akeri , sed Deus suis omnibus. Id enim nobis
potius expedire prorsus piorum ambigit nemo. Haec ergo
quae in sanctis Angehs et Virtutibus Dei est Ecclesia ,

tunc nobis sicuti est innotescet , cum ei conjuncti fueri-

mus in fmem, ad sinml habendam beatitudinem sempi-
ternam. Ista vero quce ab iUa peregrinatur in terris , eo
nobis notior cst . quocl iii illa sumus , et quia hominum
est, quod et nos sumus. Hccc sanguine Mcdiatoris nullum
habentis peccatum, ab omni redempta est peccato, ejus-
que vox est Deus pro nobis. quis contra nos? Qui
: « Si

)jFiho proprio non pepercit sed pro nobis onmibus tra- ,

» didit ihum^. » iNon enim pro Angehs mortuus est Chris-

tus. Sed ideo etiam pro Angehs fit, quidquid hominum

per ejus mortem redimitur et hberatur a malo quoniam ,

cum eis quodam modo redit in gratiam ,

post inimicitias
quas inter homines et sanctos Angeios peccata fecerunt
et ex ipsa liominum redemptione ruinae ihius angehcae
detrimenta reparantur. Et utique noverunt Angeh sancti
docti de Deo, cujus veritatis aeterna contemplatione beati
sunt, quanti numeri supplementum de genere humano
integritas ihius civitatis expectet. Propter hoc ait Apos-
tolus : « Instaurari omnia in Christo ,
qua? in coehs sunt,
w et quae in terris, in ipso^. » Instaurantur quippe quae
in coehs sunt cum id quod inde in Angehs lapsum est
,

ex hominibus redditur instaurantur autem qua^ in terris

:

sunt, cumipsi horaines qui praedcstinati sunt ad aeter-

'Rom. viu, 3i. — 2 |.pi,e5_ j^ jq
 :

l38 S. AUGUSTINI EPISCOPI

nam vitam , a corruptionis vetustatc renovantur. Ac sic
per illud singulare sacrificium , in quo Mcdiator est im-
molatus , quod unum multae in legc ^ ictimne figurabant,
pacificantur coelestia cum terrestribus , et terrestria cum
coelestibus. Quoniam sicut ideni Apostolus dicit : « In
wipso complacuit omnem plenitudinem inhabitare, et
» per eum reconciliari omnia in ipsum ,
pacificans per
« sanguinem crucis ejus, sive quae in terris suiit , sive quae
» in coelis*. Pax ista prsecellit, » sicut scriptum est
« Omnem intellectum^; » neque sciri a nobis, nisi cuni
ad ea venerimus, potest. Quomodo enim pacificantur
coelestia nisi nobis, id est , concordando nobiscum^?
Nam ibi semper est pax, et inter se universis intellectua-
libus creaturis, et cum suo Creatore. (Juas « Pax prae-
» cellit dictum est omneni inteJUctum
, ut » sed , ;

utique nostrum non eorum qui sempcr vident faciem ,

Patris. Nosautem, quantuscumque sit in nobis intellec-

tus humanus , ex parte scimus , et videmns nunc per spe-

culum in asnigmate'^ cum vero: aequales Angelis Dei
fuerimus^ videbimus facie
, tunc quemadmodum ct ipsi ,

ad faciem tantamque pacem habebimus erga eos, quan-

;

tam et ipsi erga nos quia tantuni eos dilecturi sumus. .

quantum ab eis diliginiur. Itaque pax eorum nota nobis

erit, quia ct nostra talis ac tanta crit. nec pr?ecellet tunc
intellectumnostrum : Dei vero pax quae illic est erga eos,
et nostrum et illorum intellectum sine dubitatione prae-
De ipso quippe beata est rationalis creatura quae-
cellet. ,

cumque beata est non ipse de illa. Unde secundum hoc ,

melius accipitur quod scriptum estPax Dei quae prae-

: «

>:> ccllit omnem intellectum : » quod dixit « Om-

ut in eo :

» nem , » nec ipse intellectus sanctorum Angelorum esse

' C' I
>=- I. 19, 20. —2 philii). IV. 7. — 3 Vide lib. xxii, de civit. Dei

c. 29. — "•
r (!or. .XIII, 12. — '^
Luc. xx, 36.
 ,

EjXchiridion i)E fide, spe et charitate, lib. 1. 109

possit exceptus ; sed Dei solius : ueque enim et ipsius

intellectum pax ejus excellit.

XYII. Concordant autem nobiscum Angeli eliam
nunc, cum remittuntur nostra peccata. Ideo post com-
memorationem sanctae Ecclesiae in ordine Confessionis
ponitur remissio peccatorum. Per hanc enim stat Eccle-
sia quas in terris est :per hanc non perit quod perierat
et inventum est^. Excepto quippe baptismatis munere,
quod contra originale peccatum donatum est , ut quod
generationeattractum est,regeneratione detrahatur; etta-
men activa quoque peccata . quEecumque corde ore , ,

opere commissa invenerit , tollit hac ergo excepta magna

:

indulgentia. unde incipit hominis renovatio in qua sol- ,

vitur omnis reatus et ingeneratus et additus ; ipsa etiam

vita caetera jam ratione utentis aetatis ,
quantalibet prae-
polleat foecunditate justitipe , sine peccatorum remissione
non agitur. Quoniam filiiDei quandiu mortaliter vivunt,
cum morte confligunt. Et quamvis de illis sit veraciter
dictum « Quotquot Spiritu Dei aguntur, hi fdii sunt
:

» Dei^ » sic tamen Spiritu Dei excitantur, et tanquam

:

filii Dei proficiunt ad Deum ut etiam spiritu suo ,

maxime aggravante corruptibili corpore^, tanquam fdii

hominum quibusdam humanis motibus deficiant ad se
ipsos et ideo peccent. Interest quidem quantum
, neque :

enim quia peccatum est omne crimen ideo crimen est ,

etiam omne peccatum. Itaque sanctorum hominum vitani

quandiu in hac mortah vivitur inveniri posse dicimus ,

sine crimine « Peccatum autem si dixerimus quoniam

:

» non habemus ut ait tantus Apostolus

, nosmetipsos ,

» seducimus , et veritas in nobis non est^. » Sed neque

de ipsis criminibus quamhbet magnis remittendis in
saucta Ecclesia , Dei raisericordia desperanda est ageuti-
1 L)ir. XV, a4. — 2 Rom. vui, 14. — 3 Saj). ix, 10. — ^ 1 Joan. 1, 8.
l4o S. AUGUSTIiM EPISCOPI
bus poenitentiam secimdum moclumsuicujusquepeccati.
In actione autem poenitentiai, ubi tale commissum est,
ut is qui commisit a Clirisli etiam corpore separetur,
non tam considcranda est mensura temporis quam dolo-
ris. Cor enim contritum et humiliatum Deusnon spernit*.

Yerum quia plerumquc dolor alterius cordis occultus est

alteri, neque in aliorum notitiam pcr \erba vel quaecum-

que alia signa procedit; cum sit coram illo cui dicitur:
« Gemitus meus a te non est absconditus^ : » recte con-
stituuntur ab iis qui Ecclesiis praesunt tempora poeni-
lentiae, ut fiat satis ctiam Ecclesiae, in qua rcmittuntur
ipsa peccata eam quippe non rcmittuntur. Ipsa
: extra
namque proprie Spiritum sanctum pignus accepit^, sine
quo non rcmittuntur ulla peccata, ita ut quibus rerait-
tuntur consequantur vitamaeternam. Magis enimpropter
futurumjudicium fit remissio peccatorum. In hac autem
vita usque adeo valet quod scriptum est « Grave jugum :

>j supcr fihos Adam a die exitus de ventre matris eorum

» usquc in dicm sepulturae in matrem omnium ^ : » ut
ctiam parvulos videamus post lavacrum rcgcnerationis
diversorum malorum afflictionc cruciari : ut intelhgamus,
totum quod salutaribus agitur sacramentis, magis ad
spem venturorum bonorum ,
quam ad relcntioncm vel
adcptionem prsesentium pertincrc. Muha ctiam hicvi-
dcntur ignosci ct nulhs supphciis vindicari scd corum :

poenae rcservantur in posterum. INcque enim frustra ille

proprie dicitur dies judicii quando vcnturus cst ,

judei
vivorum alquc mortuorum^. Sicut e contrario vindicau-
tur hic ahqua, et tamcn si rcmitluntur, profecto in fu-
turo saeculo non noccbunt. Proptcreadc quibusdam tem-
porahbus poenis, qua^inhar vitapcccantibusirrogantur,
• Psal. I.. — '^
IJ. xxxvii, 10. — 3 2 Cor. r, '22. — ^*
Uccli \l, i —
'•
Mallli. xn, 3t) el Aet. x, 25.
ENCHIRIDION DE FJDE, SPE ET CIIARITATE, LIB. I. l^l
cis quorum peccala dclentur, iie rescrventur iu fineni,
ait Apostolus « Si enim nos ipsos judicarcmus, a Do-
:

» minononjudicaremur cum judicamur autem a Domino :

» corripimur, ne cum hoc mundo damnemur*. »

XYIII. Crcduntur autem a quibusdam (2) etiam ii qui
nomen Cliristi non reliquunt, et ejus lavacro in Eccle-
sia baptizantur, ncc ab co ullo scbismate vel bEcresi prae-
ciduntur, in quantisbbet sceleribus vivant ,
quae nec
diluant poenitendo, nec eleemosynis redimant, sed in eis
usque ad bujus vitEC ultimum diem pertinacissime per-
ignem; bcet pro magnitudine
severent, salvi futuri per
facinorum flagitiorumque diuturno, non tamen aeterne
ignc puniri. Sedqui boc credunt, et tamen Catbobci sunt,
bumana quadam benevolentia mibi falb videntur. Nam
Scriptura divina abud consuka respondet. Librum au-
tem de bac quaestioneconscripsi, cujus titubis est De fide :

et opcribus- ubi sccundum Scripturas sanctas, quan-

:

tum Dco adjuvante potui dcmonstrari cam fidem salvos ,

facere, quam satis evidenter expressit Paulus apostolus,

dicens : « In Cbristo enim Jesu neque circumcisio quid-
» quam valet, neque prEcputium sed fides qua^ pcr di- ,

» lectionem operatur ^. » Si autem male et non bene

operatur secundum apostolum Jaco-
, procul dubio ,

bum :« Mortua est in scmetipsa ^. » Qui rursus ait « Si :

» fidem dicat se quis babere, opera autem non babeat,

» nunK[uid potcrit fides salvare eum ^? » Porro autem si
bomo sceleratus proptcr fidem solam per ignem salvabi-
tur, et sic est accipiendum quod aitbcatus Paulus : « Ipse
» autcm salvus erit, sic tamen quasi per ignem ^ »po- :

lcrit ergo salvare sinc operibus fides, et falsum crit quod

dixit ejus coapostolus Jacobus. Falsum eritetibud quod

» I Cor, XI, 3 r, 32. — 2 vide lib. defide, c. 14-16. — ^Galat. ix, fi.

— * Jacoi). it, 17. — ^ Il)id. i;. — ^"

I Cor. iii. i5.
 ,,,
7

l42 S. AUGtJSTINI EPISCOPI i

idem ipse Paulus dixit : « Nolite. inquit, errare; neque

w fornicatores , neque adulteii
iieque idolis servientes ,

» iiequemoUes, neque masculorum concubitores neque ,

wfures, neque avari ncque eLriosi neque maledici,

, ,

M neque rapaces regnum Dei possidebunt^. » Si enim

etiam in istis perseverantes criminibus , tamen propter

fidem Christi salvi erunt, quomodo in regno Dei non
eruntPSed quiahocc aposlolica mauifestissima et apertis-
simatestimoniafalsaesse nonpossunt, illud quod obscure
dictum est de iis qui super?edificant super fundamentum,
quod est Christus, non aurum argentum, -lapides pre- ,

tiosos, sed ligna, foenum stipulam, ( de his enim dic-

,

tum est quod per ignem salvi erunt quoniam funda-

, ,

menti merito non peribunt) sic inteHigendum est, ut :

jiis manifestis non inveniatur esse contrarium. J.igna

quippe et foenum et stipula non absurde accipi possunt

rerum saecuhirium quamvis Hcite concessarum
,
tales ,

cupiditates ut amitti sine animi dolore non pos-int.

,

Cum autem iste dolor urit , si Christus in corde funda-

menti habct locum, id est, ut ei nihil anteponatur, et
maht homo qui ,
tah dolore uritur, rebus quas ita dihgit
magis carere quani Christo;per iguem fit salvus. Si au-
tem res hujusmodi temporales ac saeculares tempore ten-
tationis maluerit tencre quam Christum eum in funda- ;

mento non habuit quia iiasc priore loco habuit, cum in

:

aedificio prius non sit ahquid fundamento. Ignis enim

de quo eo loco est locutus Apostolus tahs debet intel- ,

ligi , ut ambo per euin transeant , id est , et qui aedificat

super hoc fundamentum aurum , argentum , lapides pre-
tiosos; et qui aedificat hgna , foenum et stipulam. Cum
enim hoc dixisset, adjunxit: « Uniuscujusque opus quale
»sit, ignis probabit. Si cujus opus permanserit ,
quod
' I Cor. VI, 9-12
 ;.

E-NCini\IDIO\ DE FfDE, SPE ET CUARITATE, LIB. J. 1 43

» supcraedificavit, mercedem accipiet. Si cujus opus au-
w tem exustumfuerit, danmum patietur : ipse autem sal-
)>vuserit. sic tamen quasi per igneni*. » iNon ergo unius
eoruni , sed utriusque opus ignis probahit. Est quidam
ignis tentatio tnbulationis de quo aperte alio loco scrip- ,

tumcst: « Yasa figuli probat fornax et homines justos ,

« tenlalio tribulalionis -. » Iste ignisin hac intcrim vita

facit quod Apostolus dixit si accidat duobus fidehbus, ,

uni sciUcet cogitauti qucC Dei sunt, quomodo placeat

Dco ^ hoc est, a?dificanti super Christum fundamentum
,

aurum argentum, kpides pretiosos; akeri autem cogi-

,

tanti ea quae sunt mundi quomodopiaceat uxori id est, , ,

aedificanti super idem fundamentum hgna foenum sti- , ,

pulam. ilhus enim opus non exuritur, quia noneadilexit

quorum amissione crucietur exuritur autem liujus quo- :
;

niam sine dolore non pereunt, quaecumamore possessa

sunt. Sed quoniam aiterutra conditione proposita eis ,

potius carere niailet quara (>iiristo , nec timore amittendi

taiia deserit quamvis doieat cum amittit; Sai-
(^bristum ,

viis estquidem, sic tamen quasi per ignem

)j » quia urit :

eum reruni dolor, quas diicxcrat, amissarum sed non ;

sulivcrtit neque consumit fundamenti staliiiitate atque

incorruptione munitum. Taie aiiquid etiam post lianc
vilam Iieri. incrediljiie non est, et utrum ita sit, qua:ri
polest : et aut inveniri, aut iatere , nonnuiios fideles per
ignem qucmdam purgatojium , quanlo magis minusve
boiia pereuutiadiiexerunt tanto tardius citiusque salvari
non tamen taies de quibus dictuni est: « Quod rcgnuni
Dei non possidebunt ».uisi convenienter poenitcntiljus
) ,

cadem crimina remittantur '^. Convenicntcr autem dixi,

ut steriles in eieemosynis non sint quibus tantum tri- ,

' I Cor. III, i3-i5. '^

Ecdi. x.wii, 6. — 3 i Cor, vn, 3i. — * IJ
l44 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tuit Scriptura divina, ut earum tantummodo fructum se
imputaturum praenuntiet Dominus dextris et earum .

tantummodo sterilitatem sinistris, quaiido liis dicturus

est : « \cnite, Lcnedicti Patris mei. percipite, regnum »;
autem « Ite in igncm a^tcrnum*. »
illis :

XIX. Sane Ccivendum est ne quisquam existimet in- ,

fanda illa crimiua qunlia qui agunt. regnum Dei non .

possidcJjunt, quotidic pcrpetranda, et eleemosynis quo-

tidie redimenda. In melius quippe est vita mutanda , et

per eleemosjnas de pcccatis prteteritis est propitiandus

Deus; non ad hoc emcndus quodam modo ut ea scmper ;

iiceat impune committerc. «Xcmini enim dedit laxamen-

» tum peccandi 2 » quamvis miserando deleat jamfacta
:

pcccata si non satisfactio congrua ncgligatur. De quo-

,

tidianis autem Lrevibus leviJjusqnc peccatis . sine quiJjus

hccc vita non ducitur, quotidiana fidclium oratio satis-

facit. Eorum est enim dicerc : « Pater noster, qui es in cce-

» hs ,» qui jam Patri tali regenerati suntex aqua et Spi-
ritu. Delet omnino hasc Oratio minima et quotidiana
peccata. Dclet et illa , a quibus vifa fidehum etiam sccle-
rate gesta , scd pcenitcndo in mclius mutata disccdit : Si
qucmadmodum vcraciter dicitur : « Dimitte nobis dcJ)ita
» nostra. » quoniam nondesunt quae dimittantur : ita ve-
raciter dicatur: « Sicut et nos dimittimus debitoribus
» nostris ''
quod dicitur quia et ipsa elee-
; id est , si iiat ;

mosyna est yeniam pctcnti homini ignoscere. Ac per

,

hoc ad omnia qua^ utili miscricordia fiunt, valct cjuod

Dominus ait « Date clecmosynam et ecce omnia munda
:

» suntvobis^. » Non solum crgoqui datesurienti cibum.

siticnti potum . nudo vestimcntum ,
percgrinanti hospi-
tium , fugienti latibulum , gegroto vel incluso visitatio-

> Mallh. xxf, 34-41.— 2Eccli. xv, 21. — 3 Matlli. vi, 9-12. — ^ Luc.
 ,,

ENCHIRIDION DE FIDE, SPE ET GHARITATE, LiB. I. 1^5

ncm, cajtivo redemptioaem, dcbili subvectioncm, caeco
dcductioncm, tristi consolationcm, non sano medelam
erranti viam , dcliberanti consilium , et quod cuique
ncccssarium est indigcnli; verunictiam qui dat veniam
peccanti, elccmosjnani dat; ct qui emcndat vcrbere in
qucm potcstas datur, vel coercet aliqua disciplina , et ta-

nicn peccatum cjus, quo ab illo l^esus aut offcnsus est

dimittit excorde , non solum iu
vcl orat ut ei dimittatur.
eo quod vcrumctiamin eo quodcor-
dimittit atque orat,
ripit, et aliqua cmcndatoria poena plectit eleemosjnam ,

dat; quia misericordiam praestat. Wulta enim bona praes-

tantur invitis, quando eorum consulitur utilitati, non
voluntati : quia ipsi sibi invcniuntur essc inimici, amici
vero eorum potius illi quos inimicos putant; etreddunt
errando mala pro bonis , cum reddcre mala Christianus
non debcat nec pro malis, Multa itaque gencra sunt elee-
mosynarum, quas cum facimus , adjuvaniurut dimittan-
turnostra peccata : Scd canibil cst majus, qua ex corde
dimittimus, quod in nos quisque pcccavit. Minus enim
magnum est erga cum esscbencvolum, sive ctiam benefi-
cum qui tibi mali nihil fecerit illud multo grandius
,
:

et magnificcntissimae bouitatis est, ut tuum quoque ini-

micum diiigas , malum vult, et si potest fa-
et ci qui tibi
cit, tu bonum semper velis faciasque cum possis, au- ,

dicns dicenlcm Dcum : '( Diligitc inimicos vestros , bene

» facite eisqui vos odcrunt , et orate pro eis qui vos per-
» scquuntur ^. » Scd quoniam pcrfectorum sunt ista fi-
lioium Dei, quoquidem sedcbet omiiisfidelis extendere,
ethumanum animuni ad hunc affectum, orando Deum,
sccumquc agendo luctandoque pcrduccre tamen quia :

hoc tam magnum bonum tanta^ multitudinis non est,

quantam credimus exaudiri, cum in Oratione dicitur :

' Matth V, 44.

CXXXIII. 10
i\6 s. ALGLSTiNi Ern,cori
« Dimitte tiobis debila nostra, sicut et nos dimittimus de-

» bitoribus nostris * ; w procul dubio verba sponsionis

btijus implentur, si bomo qui nondum ita profecit, ut

jani diligat inimicum, tamen quando rogatur ab bomine

J:Jlii peccavit iti eutn, ut ei dimittat , dimittit ex corde :

duia etiam sibi roganti utii[ue vult dimitti, cum orat et

dicit: « Sicut et nosdimittimus debitoribus nostris: » i<l

fest, sic dimitte debita nostra rogantibus nobis , sicut ol

hos dimittimus rogantibus debitoribus nostris. Jamvero
tjui eum, in quem peccavit, bominem rogat , si peccato
sUo niovetur ut rogct adbuc deputandus inimi-
, non est

fcus ut eUhi diligere sit difficile. sicut difficile erat quando

,

irtimicitias exercebat. Quisquis autem roganti et peccati

sui poenitenti non ex corde dimittit nullo modo existimet ,

a Domino sua peccata dimitti quoniam meutiri veritas ,

non potest. Queni vero lateat Evangelii auditorem sive

lectorem quis dixerit « Ego sum veritas - ? » Qui cum
,
:

docuisset orationem, hanc in ea positam sententiam ve-

hementer commendavit dicens « Si enim dimiseritis , :

» hominibus peccataeorum, dimittet et vobis Pater vestcr

» coelestis peccata vestra. Si autem non dimiseriti.-> homini-

»bus, nec Pater vester dimittet peccata vestra ^. » Ad

tam magnum tonitruum qui non expergiscitur. non doi-
mit sed mortuus est et tamen potens est ille etiam mor-
, :

tuos suscitare.
XX. Sane qui sceleratissime vivunt , nec curant taleni

titam moresque corrigere ; et inter ipsa facinora et flagi-

tia sua eleemosjnas frequentare non cessant, frustra idco
sibiblandiuntur ,
quoniam Dominus ait : « Date eleemo-
» synam , et ecce omnia munda sunt vobis. » Hoc enim
quam hite pateat, non intelligunt. Sed ut intelhganl.
attendant quiljus dixerit. Nempe iti Evangeho sic scrip-
1 MalUi. VI, 12.
— 2 Joaii. XIV, 6. — 3 Matlh. vr, 14, i5.
 ,

ENCHIRIDION DE FIDE, SPE ET CHARITATE, LIB. I. 1^7

tum est : « Cum loqueretur , rogavit illum cjuidam Pha-
» risaeus ut pranderet apud se , et ingressus recubuit.
» Pharisaeus autem coepit intra se reputans dicere, quare
» non baptizatus prandium ? Et ait Dominus ad
esset ante
» illum Nunc ^ os, Pharissei, quod deforis est calicis et
:

» catini, mundatis; quod autem intus est vestrum ple- ,

» num est rapina et iniquitate. Stulti nonne qui fecit id ,

» quod deforis est etiam id quod intus est fecit ? Verum-

,

» tamen quod superest date eleemosynam et ecce omnia , ,

» munda Ita-nehoc intellecturi sumus, ut

sunt vobis^. »

Pharisaeis non habentibus fidem Christi etiamsi non in ,

eum crediderint nec renati fuerint ex aqua et Spiritu

,
,

munda sint omnia tantum si eleemosjnas dederint si- ; ,

cut isti eas dandas putant? cum sint immuudi omnes

quos non mundat fides Christi , de qua scriptum est :

« Mundans fide corda eorum^ » et dicat Apostolus : :

« Immundis autem et iufidehbus nihil est munduni, sed

>^poliuta sunt eorum et mens et conscientia^. » Quomodo

ergo Pharisaeis omnia munda essent si eleemosynas da- ,

rent et fideles non essent ? Aut quomodo fideles essent

,

si in Christum credere atque in ejus renasci gratia no-

luissent? Et tamen verum est quod audierunt « Date :

» eleemosynam et ecce omnia munda sunt vobis. » Qui

,

enim vult ordinate dare eleemosjnam , a se ipso debet

incipere , et eam sibi primum enim eleemosjna
dare. Est
opus misericordiae ; verissimeque dictum est « Miserere :

» animae tuge pLicens Deo'^. Propter hoc renascimur,

«

ut Deo placeamus , cui merito disphcet quod nascendo

contraximus. Haec est prima eleemosjna, quam nobis
dedimus ,
quoniam nos ipsos miseros per miserantis Dei
misericordiam requisivimus ,
justum judicium ejus con-
* Luc. xr , 37-41. — 2 Act. XV, 9. — 3 xit. i, i5. — 4 Eccli.
XXX , 24.

10.
l48 S. AtGLSTI.M EPISCOPI
fitentes f|uo miseri cltecU sumus
, Jc quo dicit Aposto- ,

lus Judicium quideni ex uiio iii condemnatiouem ^ »

: « :

et magna^ cliarituti ejus gratias agentes de qua idem ipsc ,

dicit gratife praedicator « Commendat autem suam di- :

» lectionem Deus in nobis quoniam cum adhuc pccca- ,

>;tores essemus CLristus pro nobis mortuus cst- » ut

, :

ct nos veraciter de nostra miscria judicantes , ct Deum

quam donavit
cliaritate ipse diligentes, pie recteque vi-
vamus. Quod judicium et cbaritatcm Dci cum Pliarisaei

pritterirent, decimf.bant tamen propter elecmotvnas quas

laciebant etiam qua?que minulissima fructuum suorum :

et ideo non dabant cleemosynas a sc incipientes , secum-

que prius miscricordiam facicntes. Propter quem dilec-
tionis ordincm dictum cst « Diliges proximum tuuni :

» tanquam te ipsum^. » (^um ergo increpasset eos quod

forinsecus se lavabant intus autem rapina et iniquitate
,

pleni craiit, admoncns quadam eleemosyna quain sibi ,

iiomo debet priniitus tlare, interiora muudari « Vcruni- :

)jtamen, inquit, quod superest, datc eleemosynam, et

))cccc onniia munda sunt vol^is^. » Dcinde ut ostcnderet
quid admonuisset , ct quid ipsi facerc non curarent ne ,

illum putarent corum cleemosynas ignorare « Sed vse

:

» vobis , inquit , Pbarisasis : » tanquam dicerct ligo :

quidem commonui vos clccniosynam dandam, pcrquam

vobis munda sint onmia « Scd vse vobis qui dccimatis :

» mentbam et rutam et onnie oJus » has enim novi elee- ;

mo^ynas vestras, nc deilbs nu) nunc vos admonuissc ar-

bitremiui « Et practeritis judicium et cbaritaiem Dci »
: ;

qua eleemosyna possetis ab omni iuquinamento interiori

muudari, ut vobis munda cssentet corpora qua^lavatis :

tioc cst enim « Omnia » ct inlcriora sciiicct etextcriora

, :

sicut abbi legitur « Mundatc quae intus sunt

: et quoe .

KoiD. V, '6.-2
' «. — 3 Luc. X. 27. — IJ. xr, 41.
Il,icl.
•*
 ,,

ENCHIRIDION Dlv FIDE, SPE ET CHARITATE, LIB. I. 1^9

» foris sunt munda erunt^. » Secl ne istas cleemosynas,
quae fiunt clefructibus terra% respuisse vicleretur : < Haec,
» inquit, oportuit facere , » icl est , judicium et charita-
tem Dei « Et illa non omittcre^, » id est, eleemosjuas
,

fructum terrenorum. Non ergo se falJant, cjui pcr elcemo-

sjnas quaslibet largissimas fructuum suorum vel cujus-
cumque pecunicie impunilatcm se emere existimant in ,

fiicinorum immanitate ac flagiliorum nequitia perma-

nendi non solum euim haec faciunt, sed ita chhgunt, ut
:

incis semper optcnt, tantum si possint impune, versari.

« Qui aulem dihgit iniquitatem odit animam suam^ » , :

et cjui oditanimam suam non est in cam misericors ,

sed crudehs. Diligcndo eam cjuippe secundum saeculum ,

odit eam sccundum Deum. Si ergo vcllct ei dare eleemo-

sjnam, per cjuam illi essent munda omnia, odisset eam
sccundum saecukim et diligcret secundum Deum. Nemo ,

autem dat elcemosynam c[ualemlibct nisi unde det ab ,

iilo accipiat qui non egct ideo dictum cst « Misericor- : :

» dia cjus praeveniet me^. »

XXI. Qua? sint autem levia cpiae gravia peccata ,

non humano sed divino sunt pensanda judicio. Yide-

,

jnus enim cjUccdam ab ipsis cpiofpic Aposlolis ignoscendo

fui se concessa : quaie illud est c[uod venerabilis Paulus
conjugibus ait : « Nolite fraudare inviccm , nisi ex con-
» sensu ad tempus , ut vacetis orationi ; et iterum ad idip-
» sum estote , ne vos tcntet Satanas projDler incontinen-
» tiam vestrani'^ : » c[uod putari j)osset non esse peccatum,
misceri scilicct conjugi non fdiorum procreandorum
causa , c[uod bonum est nuptiale , sed carnalis etiam vo-
luptatis; ut fornicationis, sive adultcrii, sive cujusquam
altcrius immunditice morLifcrum malum ,
quod turpe est
• Matili. xxni, -^6. — 2 j„(. xr, ',•>,. — 3 pj^| ^, i,. 6. — ' Id. tvrii, ii
.
— 5 I Or. VI r. ,5.
 , »

l5o S. AUGUSTINI EPISCOPI.

etiam dicere, quo potest tentante Satana libido pertrahere,
incontinentium devitet infumitas. Posset erao , ut dixi
hoc putari non esse peccatum nisi addidisset « Hoc , :

» autem dico secundum veniam, non secundum impe-

rium. » Quis autem jam esse peccatum neget, cum dari

•>}

veniam facientibus apostolica auctoritate fateatur? Tale

quiddam est ubi dicit « Audet quisquam vestrum ad-
, :

» versus alterum negotium habens judicari apud iniquos,

» et non apud sanctos? » Et paulo post : « Saecularia
» igitur judicia si habueritis, inquit, eos qui contempti-
» biles sunt in Ecclesia , hos collocate. Ad reverentiam
» vobis dico non est inter vos quisquam sapiens qui
: sic

» possit inter fratrem suum judicare sed frater cum fra- ;

» tre judicatur et hoc apud infideles^. » Nam et hic

,

posset putari judicium habere adversus alterura non ,

esse peccatum sed tantummodo id extra Ecclesiam velle

,

judicari nisi secutus adjungeret « Jam quidem omnino

, :

» dehctum est quia judicia habetis vobiscura. » Et ne

,

quisquara hoc ita excusaret ut diceret justum se habere ,

negotium , sed iniquitatem se pati, quam vellet a se judi-

Gum sententia removeri : continuo tahbus cogitalionibus

vel excusationibus occurrit , atque ait : « Quare non ma-
» gis iniquitatem patimini? quare non potius fraudamini?
Ut ad illud redeatur ,
quod Dominus ait : « Si quis vo-
» luerit tunicam tuam toUere , et judicio tecum conten-
» dere , dimitte ilh et paUium^. » Et aho loco « Qui :

noh repetere^. Prohibuit ita-

» abstulerit, inquit, tua, »

que suos de saecularibus rebus cum ahis hominibus ha-

bere judiciura ex qua doctrina Apostolus dicit essc de-
:

hctum. Taraen cuni sinit in Ecclesia taha judicia finiri

inter fratres fratribus judicantibus , extra Ecclesiara vero

terribihter vetat ^, manifestura estetiam hic quid secun-
1 I Cor. VI, 1-6. — 2 Matlli. v, 40. — ^ Luc. vi, 3o. — * i Cor, vi, 6*
 ;:

ENCHIRIDION DE FIDE, SPE ET CHARITATE, LIB. I, l5l

dum veniam concedatur infirmis. Propter haec atque
hujusmodi peccata , et alia, licet iis minora quje fiunt ,

Yerborura et cogitationum offensionibus, apostolo JacQbo

confitenteac dicente : « In multis enim offendimus om-
»nes^ : « oportet ut quotidie crebroque oremus Domi-
pum , atque dicamus : « Dimitte nobis debita nostra : )j

nec in eo quod sequitur mentiamur : « Sicut et nos di-

w mittimus debitoribus nostris^. » Sunt autem quccdam
quae le\"issima putarentur , nisi in Scripturis demonstra-
reutur opinione graviora. Quis enim dicentem fratri suo :

Fatue , reum gchennae putaret Cui , nisi Yeritas diceret?

tamen vuhieri subjecit continuo medicinam prseceptum ,

frateriite reconcihationis adjungens mox quippe ait ; :

« Si ergo offers munus luum ad altare , et ibi recordatus

» fueris, quiafrater tuus habet ahquid adversum te-'^, etc»
Aut quis gestimaret quam magnuni peccatum sit , dies
pbservare et menscs et annos et tempora sicut observant ,

qui certis dieljus sive mensibus sive annis volunt vel no^
lunt ahquid inchoare , eo quod secundum vapas dpctri-
nas hominum fausta vel infausta existiment tempora
nisi hujus mah magnitudinem ex timore Apostoh pensa-
remus ,
qui tahbus ait : « Timeo vos ne forte sine causa
» LTboraverim in vobis^? Huc accedit, quod peccata,
»

quamvis magna et horrenda cum in consuetudinem ve-

,

nerint, aut parva aut nulla esse creduntur; usque adco

ut non sohim non occuhanda verumetiam prsedicanda ,

ac diffamanda videantur , quando , sicut scriptum est

« Laudatur peccator in desideriis anim£e suse et qui ini- ,

» qua geritbenedicitur^. » Tahs in divinis Libris iniquitt^s

clamor vocatur. Sicut habes apud Isaiam prophetam de

vinea mala : « Expectavi, inquit, ut faceret judicium,
1 Jaeol). III, 2. — 2 Mallh. vi, la. — 3 IJ. v, 22, 20. — ^ Catat. iv, 11.
— 5 l'sal, u. X, i.
l5'i S. AUGUSTINI EPISCOPI
»fecit autem iniquitatem , et non justitiam , scd clamo-
» rem^ » Unde est ct illud in Gcnesi : « C'>lamor Sodomo-
» rum et Gomorrlia^orum multiplicatus est^. Quia non
»

solum jam apud eos non puniebantur illa flagitia, verum-

etiam puLlice veluti lege frcquentabantur. Sic noslris

temporibus ita multa mala, etsi non talia , in apertam
consuetudinem jam venerunt ut pro his non solum ex- ,

communicare aliquem laicum non audeamus, sed ncc

clericum dcgradare. L ndc cum cxponerem ante aliquot
annos Epistolam ad Galatas, in eo ipso loco ubi ait Apos-
tolus : « Timeo vos ne forte sine causa laboraverim in
» vobis" ; » exclamarc compulsus sum : Yae pcccatis bo-
minum ,
quae sola inusilata cxliorroscimus : usitata vero,
pro quibus abluendis Fiiii Dei sanguis effusus cst , (piam-
vistam magna sint ut omnino claudi contra se fliciant
,

regnum Dei saepe videndo omnia tolcrare saepe tole-

, ,

rando nonnulla etiam focere cogimur. Atque utinam o ,

Domine non omnia quEC non potucrimus prohibere fi-

,

ciamus! Sed videro utrum me immoderatus dolor incaute

aliquid compulerit dicere.
XXII. Hoc nunc dicam, quod quidcm et in aliis opus-
culorum meorum locis s^epe jam dixi. Duabus ex causis
peccamus. aut nondum vidcndo quid facere dcbeamus,
aut non faciendo quod dcbcre fieri jam xidemus quo- :

rum duorum illud ignorantias malum cst, boc infirmita-

lis. Contra qute quidcm pugnare nos convenit sed pro- :

fecto vincimur, nisi divinitus adjuvcmur. ut non solum

videamus quid ficiendum sit sed ctiam accedcnte sani- ,

tate delectatio juslitia^ viucat in nobis earum rerum delcc-

tationes, quas vcl bal^serc cupicndo, vel amiltere me-
tuendo, scicntes videntcsque pcccamus; jam non soluni
peccatorcs, quod eramus ctiam cum per ignorantiani
' IsVi y, 7.
— "^ Gtn xviir, :io. — 3 Galaf. iv, xi.
ENCHIRmiON DE FIDE, SPE ET CHARITATE, LIB. I. 1 53
pcccahnmiis, vernmctiam lcgis praevaricatorcs, cum id
nou facimus quod flicicndum, vcl facimus quod nou fa-
ciendum esse jam scimus. Quapropter non solum si pec-
cavimus ut ignoscat, propter quod dicimus « Dimittc :

» nobis debita nostra , sicut et nos dimittimus debitori-

» bus nostris* ; » verumetiam ne peccemus ut rcgat,
propter quod dicimus : « Ne nos inferas in tentationem ;
»

iJlerogandus est. cui dicitur inPsalmo : « Dominus illu-

>j minatio mea et salus mea- : » ut illuminatio dctrahat
ignorantiam, salus infirmitatera. Nam ct ipsa poenitentia,
quando digna causa cst sccundum morcm Ecclesiae cur
agatur, plcrumque infirmitatc non agitur : quia et pu-
dor timor cst displiccndi , dum plus ddcctat hominuni
cxistimatio quam justitia qua se quisque humiliat poeni-
tcnclo. Lndc nou solum cum agitur pnenitcntia, vcrum-
etiam ut agatur, Dci misericordia necessaria cst. Alioquin
non diccrct Apostolus de quibusdam « Ne forte dct illis :

» Deus poenilcntiam^. » Et ut Pctrus amare fleret, prae-

misit Evangelista, eum Uominus^. »

et ait : « Rcspcxit
Qui vero non credens, con-
in Ecclcsia remitti peccata
temnit tantam divini muncris largitatcm, etin bac obsti-
natione mentis diem claudit extremum, reus cst illo irre-
missibih peccato in Spiritum sanctum, in quo Cbristus
peccata dirnittit^. De qua quEestioue difficih in quodam
propter boc solum couscripto libcllo (3) enuclcatissime
quantum potui disputavi.
XXIII. Jamvero de resurrectione carnis non sicut ,

quidam revixcrunt, itcrumque sunt mortui, scd in artcr-

nam vitam, sicut (^diristi ipsius caro resurrcxit, qucmad-
modum possim breviter disputare, ct omnibus qusestio-
nibus, quce dc hac re movcri assolcnt salisfacere, non
1 Matili. VI, 12. — 2 psai xxvr, i, — 3 2 Tim. u, 2j. — ^ J.iic. x.xii»

61. — 5 Matih. xri. 32,

 ,

l54 S. AUGUSTINI EPISCOPI

invenio. Resurrecturam tamen carnem omnium quicum-
que nati sunt liominum atque nascentur. et mortui sunt
atque morientur , nullo modo dubitare debet Christia-
nus. Unde primo occurrit de abortivis foetibus qutestio^
qui jam quidem nati sunt in uteris matrum, sed nondum
ita ut jam possent renasci. Si enim resurrecturos eos

dixerimus^ de iis qui jam formati sunt. tolerari potest

;

utcumque quod dicitur informes vero abortus quis non

:

proclivius perire arbitretur , sicut semina quas concepta

non fuerint? Sed quis negare audeat, etsi affirmare non
audeat, id acturam resurrectionem , ut quidquid formae
defuit impleatur? Atque ita non desit perfectio. quae ac-
cessura erat teufipore , quemadmodum non erunt vitia
quae accesserant tempore : ut neque in eo quod aptum et
congruum dies allaturi fuerant, natura fraudetur neque :

in 60 quod adversum atque contrarium dies attulerant

natura turpetur sed integretur quod nondum erat inte-
;

grum, sicut instaurabitur quod fuerat vitiatum. Ac per

hoc scrupulosissime quidem inter doctissimos quaeri ac
disputari potest, quod utrum ab homine inveniri possit
ignoro, quando incipiat homo in utero vivere, utrum
sit quaedam vita et occulta, quae nondum motibus \i-

ventis appareat. Nam negare vixisse puerperia ,

quaE;

propterca membratim exsecantur et cjiciuntur cx uteris

praegnantium, ne matres quoque si mortua i])i rehnquan-

tur occidant, impudentia nimia videtur. Ex quo autem
incipit homo vivere, ex illo utique jam mori potest. Mor-
tuus vero, ubicumque ilh mors potuit evenire, quomodo
ad resurrectionem non pertineat mortuorum, reperire
non possum. INeque enim et monstra quae nascuntur et
vivuut, quamhbet cito moriantur, aut resurrcctura nega-
buntur, aut ita resurrectura credenda sunt, ac non po-
' Vidi 1;L. XXII, de Civit. Dei, c. 12, i3.
 :,

ENCIIIRIDION DE FIDE, SPE ET CHARITATE, LIR. I. 1 55

tius correcta emendataque natura. Absit enim ut illum
bimembrem, qui nuper natus est in Oriente de quo et ,

fratres fidelissimi quod eum viderint retulerunt, et sanctae

memorias Hieronymus presbjter scriptura reliquit ab- :

sit, inquam, ut unum bominem duplicem, ac non potius

duos. quod futurum fuerat, si gemini nascerentur, resur-

recturos existimemus. Ita caetera quae singuli quique
partus vel amplius vel minus aliquid habendo , vel qua-
dam nimia deformitate monstra dicuntur, ad humanae
naturae figuram resurrectione revocabuntur, ita ut sin-
gulae animae singula sua corpora obtineant , nullis cohae-
rentibus etiam quaecumque cohaerentia nata fuerant ; sed
iseorsum sibi singuHs sua membra gestantibus, quibus
humani corporis completur integritas. Non autem perit
Deo terrena materies de qua mortahum creatur caro
,

sed in quemhbet pulverem cinererave solvatur, in quos-

libet hahtus aurasque diffugiat, in quamcumque ahorura
corporum substantiam vel in ipsa elementa vertatur, in
quorumcumque animahum etiam hominum cibum cedat
carnemque mutetur, illi animae humanae puncto tempo-
ris redit, quae illam primitus , ut homo fieret, viveret,

cresceret, animavit. Ipsa itaque terrena materies, quae

idiscedente anima fit cadaver , non ita resurrectione repa-
rabitur, ut ea quae dilabuntur et in ahas atque ahas aha-
rum rerum species formasque vertuntur ,
quamvis ad
jcorpus redeant unde dilapsa sunt. ad easdem quoque
sit. Ahoquin
'corporis partes ubi fuerunt, redire necesse
si quod tam crebra tonsura detraxit, si un-
capilhs redit
guibus quod toties dempsit exscctio immoderata et inde- ;

cens cogitantibus, et ideo resurrectionem carnis non

credentibus occurrit informitas. Sed quemadmodum si

statua ^ cujushbet solubihs metalh aut igne hquesceret

'^*"*
Vide Hb. xxii, de Civit. Dei, c. 19.
lo6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ut contercretur in pulvercm, aut confunclcretur in mas- \

sani, et cam vellet artifex rursus ex illius materiie quauti- •*

tate reparare, nihil interesset ad ejus integritatein, quae

particula materiee cui membro statUcC redderetur, duni :,

tamen totuni ex quo constituta fuerat. restituta resume-

ret : ita Deus mirabiliter atque ineffabiliter artifex ^ de
loto quo caro nostra constiterat , eam mirabili et ineffa-
bili celeritate restituet : nec aliquid atlinebit ad ejus
redintegrationem , utrum capilli ad capillos redeant, et
ungues ad ungues, an quidquid eorum perierat nmtetur
in carnem , et in partes alias corporis revocetur, curante
artilicis providentia ne quid indecens fiat. JNec illud est
cousoqnens, ut ideo diversa sit statura reviviscenliuni [j

singulorum, quia fuerat diversa viventium, aut macri

cum eadem macie. aut pingues cum eadem pinguedine
reviviscant. Sed si boc est in consilio Creatoris, utin efii- ||

gie sua cujusque proprietas et discernibilis similitudo

autem corporis bonis aequalia cuncta
servetur, in caeleris
reddantur ; ila illa in unoquoque materies,
modificabitur
ut nec aliquid ex ea pereat. et quod alicui defuerit ille
suppleat, qui eliam de niliilo potuit quod voluil operari.
Si autem in corporibus resurgentium rationabilis iniequa-
litas erit, vocum quibus cantus impletur hoc
sicut est ;

fiet cuique de materie corporis sui quod et hominem ;

reddat angelicis coetibus , eorum

et nihil inconveniens
ingerat sensibus. Indecorumquippe aliquid ibi non erit;
sed quidquidfuturum est, hoc decebit (piia nec futurum ;

cst, si non decebit, llcsurgent igitur sanctorum corpora

sine ullo vitio, sine ulla deformitate, sicut sine ulla cor-
ruptione, onerc, dinicuhate : in quiljus tanta facilitas,
quanta felicitas erit. Propter quod et spiritalia dicta

sunt, cum procul dubio corpora sint futura, non spiri-

tus. Sed sicut nunr rorpus animale dicitnr. quod tamen
 ,

ENCIlir.lDlOX Db: FiDE, SPE ET CHAniTATE, LIB. I- 1

67
corpus, non anima est : ita tunc spiritak corpus crit,

corpus tamcn, non spiritus erit^ Proinde quanlum alti-

net ad corruptionem , qufE nunc aggravat animam-, et
ad vitia, quiJjus caro adversus spiritum concupiscit,
tunc non erit caro . sed corpus^ : quia et ccelestia cor-
pora perbiLcntur. Proptcr quod dictum est : « Caro et
>} rcgnum Dci non possidehunf^.
sanguis » Et tanquam
expouens quid dixerit « Acque corruptio, : inquit, incor-
» ruptionem possidebit. » Quod prius dixit : «Caroet
» sanguis ; boc postcrius dixit « Corruplio » et quod
>; : :

prius : « llegnum Dei » boc posterius « Incorruptio-

; :

» nem. » Quantum autem attinet ad substantiam , etiam

tunc caro erit. Propter quod el post resurrectionom cor-
pus Cbristi, caro appcllata esl^. Sed ideoait Apostolus:
« Seminatur corpusaniniale, resurget corpus spiritalc*^ : »

quoniam tanta erit tunc concordia carnis et spiritus

Tivificanle Spiritu sine sustentaculi alicujus indigentia
subditam carnem , ut niliil nobis repugnet ex nobis; sed
sicut foris neminem, ita nec intus nos ipsos patiamur
inimicos. Quicumque vero ab illa perditionis massa. quae
1 facta est pcr bominem primum, nonliberantur per unum
Mediatorem Dei et bominum resurgent quidem eti?m ,

ipsi unusquisquo cum sua carne, sed ut cumdiaboloet

ejus angelis puniantur. f trum sane ipsi cum vitiis et de-

formitatibus suorum corporum resurgant, qutecumque
I
ineis vitiosa et deformia inembra gestarunt.in requirendo
'

laborare quid opus esi? iNeque enim fatigare nos debet

incerta corum babitudo vel pulcbritudo, quorum crit
'

certa et sempiterna damnatio. Nec moveat, quomodo in

eis erit corpus incorruptibile", si dolere poterit; aut

j
' I Cor. \v, .',4. — •i
•">ap. IX, i. — ^G.Ial. — r, 17. * i C >v xv. 5o.
I — * Luc. XXIV, 39. — ^ r Cor. xv, 4'i.— ViJe ' iib, xxi, de Civit. Dei,
Cdp. 5.
l58 S. AUGUSTINI EPISCOPl
quomodo corruptibile, si mori non poterit. Non est enim
vera vita, nisi ubi feliciter vivitur; nec vera incorruptio,
nisi ubi salus nullo dolore corrumpitur. Ubi autem infc-
lix mori non sinitur, utitadicam, mors ipsa iion mori-
lur; et ubi dolor perpetuus non interimit . sed allligit,

ipsa corruptio non fmilur . » Haec in sanctis Scripturis

secunda mors dicitur^. INec prima tamen qua suum cor-

pus anima relinquere cogitur, nec secunda qua poenale

corpus anima relinquere non permittitur homini acci- ,

disset, si nemo peccasset. Mitissima sane omnium paiui

eriteorum qui praeter peccatum, quod originale traxc-
,

runt, nullum insuper addiderunt et in caeteris qui addi- :

derunt, tanto quisque tolerabiliorem ibi babebit damna-

tionem, quanto bic minorem habuit iniquitatem.
XXIY. Remanentibus itaque angelis et hominibus re-
probis in aeterna pcena , tunc Sancti scient plenius quid
bonieiscontulerit gratia. Tunc rebus ipsisevidentius ;qj-
parebit quod in Psahno scriptum est : « Misericordiam et

)'judicium cantabo tibi, Domine^ »quia : nisi per indel)i-

tam misericordiam nemo hberatur, et nisi per debitum
judicium nemo damnatur. Tunc non latebit quod nuiic
latet, cum de duobus parvuhs unus esset assumendiis
per misericordiam aUus per judicium lehuquendus in
, ,

quo is qui assumeretur, agnosceret quid sibi per judi-

,

cium deberctur, nisi misericordia subveniret; cur ille po-

tius quam iste fuerit assumptus cum causa una esset ,

ambobus cur apud quodam : non factcesintvirtutes,quae

si fiictae fuissent , egissent ihi homines poenitentiam et .

factse sint apud eos qui non fuerant crediluri. Apertis-

j

simc namque Dominus dicit : « Vae tibi, Corozain, vas

» tibi, Bethsaida quia si in Tyro et Sidone factae fuissent
:

» virtutes ,
quae factae sunt in vobis , ohm in cihcio et ci-
—
j

» Apoc. II, II, et XX, 6-14. 2 psal. c, i.

ENCHIRIDIOiN DE FIDE, SPIi ET CHARITATE, LIB. I. 1 5c)

)> nerepoeiiiteiitiam egissent *. >; Nec uiique Deus Injuste

noluit salvos fieri , cuni possent salvi esse , si vellent (4).
Tunc in clarissiina sapientiae luce videbitur, quod nunc
piorum fides liabet, antequam manifesta cognitione vi-
deatur, quam certa, immutabilis, efficacissima sit volun-
tas Dei quam multa possit et non velit, nihil auteni velit
;

quod non possit quamque sit verum quod in Psalmo

:

canitur Deus autem noster in coelo sursum in coelo

: « ,

» et in terra onmia quaecumque voluit fecit ^. » Quod

utiquc non est verum si aliqua voluit, et non fecit et , ,

quod est indignius ideo non fecit, quoniam ne fieret quod

,

volebat omnipotens , voluntas bominis impedivil. Non

ergo fit aliquid nisi omnipotens fieri velit, vel sinendo ui
fiat , Nec dubitandum est Deum facere
vel ipse faciendo.
bene etiam sinendo fieri quaecumque fiunt male. Non
ienim hoc iiisi justo judicio sinit et profecto bonumest :

omnequod justum est. Quamvis ergo ea quaemala sunt

in quantum mala sunt, non sint bona tamen ut non :

solum bona sed etiain sint et mala, bonum est. Nam

,

iiisi esset boc bonum, ut essent et mala nullo modo esse ,

sinerentur ab omnipotente bono: cui procul dubio quam

facileest quod
tam facile est quod non vult
vult facere,
esse non sinere. Hoc nisi credamus, periclitatur ipsum
nostrae Confessionis initium qua nos in Deum patrem ,

omnipotentem credere confitemur. Neque enim ob aliud

veraciter vocatur omnipotens, nisi quoniam quidquid vult
potest, nec voluntatc cujuspiamcreaturae voluntatis oin-
nipotentis impeditur cffectus. Quamobrem videndum est
qucmadmodum de Deodictura quia et hoc verissime
sit ,

Apostolus dixit Qui omneshominesvult salvosfieri ^. »

: «

Cum enim non omnes sed multo plures nou llunt salvi ,

Videtur utique non fieri quod Deus vult fieri humana sci-
• Maltli. XI, 21. — ~ Psal. cxui, 1 1. — ^ i Tim. ii, 4.
 ,

l6o S, AUGUSTINI EriSGOPI

licet voluntate impcdiente voluntatem Dei. Quando enim
quaeritur causa, cur i:on omnes salvifiant, responcleri solet,
|

quia lioc ipsi noluut. Ouod qiiidcm dici de parvulis non

potest, vcllc seu nolle. Naui quod
quorum noudum est ,

infantili motu corum voluntalijudicaretur csse

ficiunt, si

tribucndiim, quando Laptlzantur cum resistunt quan- , [

tum possunt , etiam nolcntcs cos sal\ os fieri diccremus.

Sed aperlius Dominus in Evangelio compellans impiam
civitatcm ; « Quolies, inquit, volui colligcrc fdios tuossi-
» cut gallina pullos suos, ctnoluisti^? » tanquam Dcivo-
luntas superata sit hominum voluntate ct infirniissimis

nolcndo impcdicntiLusnon potuerit facere potcntissimus

quod volcLat. EtuLicstilla omnipotcntia, qua in coelo
et in tcrra oiiiiiia quercunKjuo vohiit fcult si colligcic ,

filios Jerusalcm voluit, et non fecit? An potius illa quidem

filios suos aL ipso colligi noluit , scd ca quoquc nolente
filios cjus collcgit ipse quos voluit; quia « ln coelo et in
» terra. »non quaedam voluit ct fecit ([usedam vero voluit ,

etnonfccit, scd « Omnia quaecumque vohiit fccit ^. »

:

XXV. Quis porro tam impic dcsipiat, ut dicat Deum

liialas hominum vohmtates quas vohicrit, quando vohierit

uLi volucrit in Lonum non possc coiivertcrc? Sed cum flicit,

pcr misericordiam facit cum autcm non ficit, per judi-
;

cium non Ouoniam cujus vuh miseretur, etquem

facit/ «
» vuk oLdurat^. » Quod ut diceret Apostolus, gratiam
commcndaLat ^ ad cujus commcndationcm de ilhs in
:

ReLccca" utero geminis fuerat jam locutus quiLus «Non- ;

» dum natis, nec ahquid agentiLus Loni seu mah, ut se-

» cundum electionem propositum Dci maneret, non ex
» opcriLus , scd ex vocante dictum cst ci ,
quia inajor
» serviet minori^. » Proptcr quod adhiLuit ahcrum pro-
> Malth. xxTii, 3;. — ^ rsal. cxv, ii. — 3 roi». i\, iS. — < U.id. ir,

12. -— 3 Gcii. XXV, 2 3,et Malich. i, 2. „

 ,:

ENGlIIP.IDrON DE FIDE, SPE l-T CHARITATE, LIR. I. l6l

pheticum tcstimonium ubi scriptum est « Jacob di- . :

» lexi Esaii autem odio liabui ^. v Scntiens autem

:

quemadmodum posset hoc quod dictum est permovere

eos qui penetrare intelhgendo non possunt hanc altitudi-
nem graticC « Quid crgo dicemus ait? Numquidiniqui-
: ,

» tas apud Deum ? Absit ^. » Iniquum enim videtur ut ,

sine ullis bonorum malorumvc operum meritis, unum

Deus dihgat, odcrit akerum. Qua in re si futura opera

vel bona hujus velmala ilHus, quae Deus utique praescie-
bat, vellet inteUigi, nequaquam dicerct : « Non ex operi-
» bus : sed diceret, ex fnturis operibus ; » eoque modo
istam solveret quaestionem ; imo nullam, quam solvi opus
esset, faceret quaestionem. Nunc vero cum respondisset
« Absit, » id est. Absit ut sit iniquitas apud Deum mox ;

ut probaret nulla hoc iniquitate Dei fieri ; inquit :

« Moysi enim dicit : Miserebor cujus misertus ero, et mi-

» sericordiam prccstabo cui misericors fuero^. » Quis
enim nisi insipicns Deum iniquum putet, sive judicium
poenale ingerat digno,sive misericordiam praestetindigno?
Denique infert, et dicit : « Igitur non volentis, neque
» currcntis, sed miserentis est Dei'^. » Ambo itaque ge-
mini natura fihi irac nascebantur, nulhs quidem operibus
propriis , sed originahter ex Adam vinculo damnationis
obstricli. Sed qui dixit « Miscrebor cujus misertus :

» ero, » Jacob dilexit per misericordiani gratuitam, Esaii

autem odio habuit per judicium debitum. Quod cum

'

deberotur ambobus, in ahero aker agnovit non de suis

distantibus meritis sibi esse gloriandum , quod in eadem
causa idcm supplicium non incurrit ; sed de div inee
gratiae largitate : quia « Non xolentis, neque currentis
» sed mireatis est Dei. » Altissimo quippe ac saluberrimo
' Rom. IX, 14. — 2 j|3i(]_ iS^et ExoJ. xxxtii, 19. — •^lbid. 16. — * Ephes.
'^^-
'''ii, 3.

CXXXIII, 11'
 l(^>2 S. ALOiLSilM Ll-lSCuri
sacramcuto imiversa facics, atque (utita dixcrim) vultus
sanctarum Scripturarum , hcne iutucntes id aclmonere
invcnitur : fcl^t qui gloriatur. in ])omino glorictur. »

Cum auteni Dci miscricordiam commciidassct in co quod

ait : « Igitur non volentis, neque currcntis. scd miscrcn-
» tis est Dci ^ : » dciiide ut etiam judi(iuni connncnda-
rct, (quoniam
quo non lit misericordia, noniniquitas
in
fiit, sed judiciuni non cst quippe iniquitas apud Dcum :)
;

continuo subjunxit, atque ait k Dicit enim Scriptura :

» f^liaraoni Quia ad Jioc te excitavi, ut ostendam in te

:

>> potcntiam meani, et ut annuntictur nomen meum in

» Imiversa tcrrii-. h Ouibus dictis ad utrumquc conclu-
dens, id est, ct ad nxiscricordiam et ad Judicium : « Krgo,
» inquit, cujus vuJt miscretur, ct qticm vult o])durat'^ »
Miseretur scilicct magna Lonitate , obdurat nulia iniqui-
tate ; ut nec liberatus desuis meritis glorietur, nec dam-
natus uisi de suis meritis conqucratur. Sola enim gratia
rcdemptos discernit a perditis, quos in unam perditionis
concreverat massam ab origine ducta causa communis.
Hoc autem qui co modo audit, ut dicat : « Quid adhuc
w bonqueritur? nam voluntati ejus quis resislif^? » tan-
fjuam propterea mahis non videatur esse culpandus,
quia Di!us ( (lujus vult miseretur, ctqucm vult obdarat » :

absit ut piideat nos hoc respondero, quod rcspondisse

videmus Apostohim « homo, tu c|uiscs, qui rcsjpon- ;

» deas Deo? Nunnjuid dicit lii;menium ei cjui sc linxit :

» Quare me lecisti sic? Annon habet potestatem figulus

w luti ex eaaem massa facerc , ahud quidcm vasin ho-

» norcni, aliud vcro in contumcliam^ ? » Hoc loco cnim
quidam stuiti nutant Apostoiuni in rcsponsione dcfecisse,
et inopia reddetida? rationis repressisse contradictoris
aMacrani. Scd magnum habct pondus quod dictum
• Rora. IX, 17. — - ExoJ. i\, i(i. — 3 Koui, i.\, i8, — ^ IbiJ. 19. —
il)ld. -20. 3 1.
 ENCHIRIDIOA DE FIDE, SPE ET CUARlTATt, J.IB. 1. 1 63
est : « homo, tu quises? « Et in talibus quEestioiiibus
iid sua3 capacitalis consideralionein revocat liomineni
verLo quidcm brevi, sed rc ipsa magna est redditio ralio-
nis. Si enini haec non capit, quis est qui rcspondeat Deo?
Siautem capit, magis non invenit quid respondeat. Vi-
detenim, si capit, universum gcnus liumanum tam justo
judicio divino in apostatica radice damnatum, utetiamsi
nullusinde libcraretur, ncmo recte posset bei vituperare
jiistitiani ••
ct qui liberantur, ^ic oportuissc libcrari, ut ex
pluribus non iiberatis, atque iu damnatione justjssima
derelictis, oslenderetur quid mcruisset universa conspar-
sio, et quo etiam istos debitum judicium Dei duceret,
nisi eis indebita misericordia subveuiret ; ut volcntium
de suis meritis gloriari « Omne os obstruatur; et qui
'» gloriatur, in Domino glorictur^. »
XXVI. Haec sunt « J.Jagna opera Domini , exquisita
» in omnes voluntates ejus- : » et tam sapienter exquisita^
lit cum angelica et humana creatura peccasset, id est,
non quod illc , scd quod voluit ipsa fecisset , etiani per
eamdcm crealurae qua factum est quod
voluntatom ,

'Creator noluit implcict ipse quod voluit^, bene utens :

et niahs, tancjuam sumnie bonus ad eorum damna- ,

tioncm quos jusLe praedcstiriavit ad poenani ct ad corum ,

salutcm quos bcnigne praedcstinavit ad graliam. Quan-

tum cnini ad ipsos allinet quod Deus noluit fcccrunt , :

quanlum vcio ad omnipolcnLiam Dci^ nuUo inodo id

efficcrc valuerunt. Iloc quippe i[)so quod contra voJun-

tatem fcccrunt cjus, de ipsis facta cst voJunlas ejus.

Propterea namque « Magna opei'aDomini. cxquisiLa in
»omnes volunLatcs cjus » : ut miro et inetfaJjili niodo
non fiat praeter cjus voluntatein ,
quod etiani couLra eius

• Ri'm. III, 19, et I Cor. i, 3i. — '^

Psal. cx, 2. — ^ Vjtle iJij^ ^,^,^ j^
Civit. Dei, c. 27.

I 1.
 ,,

l64 S- ALGUSTINI EPISCOPI

fit voluntatcm. Qiiia non fieret , si non sincrot : nec uti-
que nolens sinit, scd volcns male,
; ncc sinerct Lonus ficri

nisi omnipotens et de malo facere posset bcnc. Aliquando

autem hona vohmtate homo vult aliquid quod Deus ,

non vult etiam ipse bona multo amplius multoque cer-

,

tius voluntate nam illius mala voluntas esse nunquam

;

potest. Tanquam si bonus filius patrem velil vivere.

quem Deus bona voluntate vult mori. Et rursus fieri po-
test, ut hoc velit homo voluntate mahi, quod Deus vult
bona velut si malus fdius veht mori patrem, velit hoc
:

etiam Deus. JNempe ille vuk quod non vuh Deus, iste
vero id vult quod vult ct Dcus et tamen bonge Dei vo- :

luntati pietas ilhus potius consonat quamvis aliud vo- ,

lentis, quam hujus idem volcntis impictas. Tantum inte-

rest quid quid Deo congruat , et ad quem
velle liomini ,

fmem suam quisque refcrat voluntatcm , ut aut probetur

aut improbetur. Nam Deus quasdam vokmtates suas
utique bonas, implet pcr malorum hominum voluntates
malas : sicut pcr Judseos malcvolos bona voluntate Patris

pro nobis Christus occisus est : quod tantum bonum fac-

tum est, ut apostolus Pctrus quando id fieri nolebat,
Satanas ab ipso quioccidi vcncratdiceretur'*. Quam bonse
apparebant voluntates piorum fideUum, qui nolebant
apostolum Paulum Jcrusalcm pergere , nc ibi pateretur
mala quae Agahus prophcta praedixerat^ et tamen Deus :

hasc illum pati volebat pro annuntianda fide Christi

exercens matyrem Christi. Neque istam bonam volunta-
tem suam implevit per Christianorum ^okmtatcs bonas,
sed per Judffiorum mahis : ct ad cum potius pcrtinebant
qui nolebant quod volebat , quam ilh per quos volentes
factum est quod volcbat; quia idipsum quidcm , scd ipse

per cos bona, ilh autcm mala voluntate fecerunt. Sed

« Mallh. XVI, 23. — "^
Act. xxi, 12.
ENCHIRIDION DE FIDE, SPE ET CHAIUTATE, LIB. I. 1 65
quantaelibetsintvoluntates vel Angclorum velhominum,
vel Lonorum vel malorum vel illud , quocl Deus vel aliud
volentes quamDeus, omiiipolentisvoluutas semperinvicta
est qute mala esse nunquam potesl
: quia etiain cum ;

mala iirogat justa est, et profecto quae justa cst mala

,
,

non est. Deus igitur omnipotens sive pcr misericordiani

cujus vult misereatur, sive per judicium queni vult ob-
duret , nec inique aliquid facit , nec nisi volens quidquam
facit omnia quaecumque vult facit.
, et

XXYII. Ac per hoc cum audimus et in sacris Litteris

legimus quod ^ elit oranes homines salvos lieri quamvis
. ,

certum sit nobis non omnes homines salvos fieri , non ta-
men ideo debemus omnipotentissimte Dei voluntati ali-
quid derogare ; sed ita intelligere quud scriptum est :
« Qui omnes homines vultsalvos fieri^ » tanquam dice- :

retur nullum hominem fieri salvum nisi quem fieri ipse

, ,

voluerit^ : non quod nulhis sit hominuin, nisi quem sal-

vum fieri velit sed quod nullus fiat nisi quem velit et
; , ;

ideo sit rogandus ut velit ,

quia necesse est fieri si volue-
rit. De orando quippe Dco agebat Apostolus , ut hoc di-
ceret. Sic quod in Evangelio scrip-
enim intelligimus et

tum est « Qui illuminat omnem hominem^ » non quia

: :

nullus est hominum qui non illuminetur sed quia nisi ,

ab ipso nullus iljuminatur. Aut certe sic dictum est :

« Qui omnes homines vult salvos fieri » non quod nul- ;

lus hominum esset queni salvum fieri nollet ,

qui virtutes
miraculorum facere uoluit apud eos quos dicit acturos
fuisse poenitentiam si fecisset ; sed ut « Omnes homines »

omne genus humanum intelligamus per quascumque dif-

ferentias distributuni , reges, privatos , nobiles , ignobi-

les , sublimes , humilcs , doctos , indoctos , integri cor-
poris, debiles, ingeniosos , tardicordes , fatuos, divites ,

• I Tiiii. u, 4- — ' VjJe iii>. do C'ir''i;t el j,'i'<it. r. t\. — 3 j(>au. x. g.

 ,:

l66 S. AUGUSTINl EPISCOPI

paiipcrps . mcdiocres, marcs. fnpminas, infantcs, pucros^
aflolcsccntcs , juvcncs , scniorcs , scncs ; in linguis omni-
bus , in moribus omnibus , in artibus oninibus, in pro-
fessionibus omnibus , in voluntatum et conscienfiarum
varictatc innumcrabili constitutos, ct si quid aliud diCfe-
rcnliarum est in liominibus. Quid cst cnim corum unde
non Dcus pcr Unigcnitam suum Dominum nostrum pcr
omncs gcntes salvos ficri bomincs vebt , ct idco faciat
quia omnipotens vclle inanitcr non potcst quodcumque
vokicrit? Praecepcrat cnim Aposlolus , ut oraretur « Pro
» omnibus bominibus. » ct speci.diter addidcrat Pro «

» rcgibus et iis qui in subbmilnte sunt* , » qui pulari po-

tcrant, fastu et supcrbia saecubiri a fidci cbristianae bu-
militate abhorrere. Proinde dicens : « Hoc cnim bonum
» est coram salvatore nostro Deo , » id est , ut etiam pro
tabbus orctur : statim ut dcsperationemtolleret, addidit
« Qui omncs homines vull salvQS fieri et in agriitionem ,

» veritatis venirc. » Hoc cpiippe Dcus bonum judicavit,

ut orationibus humilium dignarctur salutem praestare

subhmium quod uliquc jam videmus impletum. Isto
:

locutionis modo ct Dominusest usus in Evangclio, ubi

« Dccimalis mcntliam et rutam ct omne
ait Pbarisipis
:

Neque enim Pharisaci ctquaecumquc alicna et

» okis^. »
omnium per omnes terras alicnigenarum omnia olcra
decimabant. omne ole-
Sicut ergo hic « Omne olus, »
rum genus ; omne homi-
ita ct illic « Omncs homines, >>

num genus intelligere possumus etquocumque alio modo :

dum tamcn crcderc non cogamur aliquid

intelHgi potest,
omnipotcntcm Dcum voluisse ficri factumcjue non esse , :

qui sine uUis ambiguitalibus, si « In coelo et in terra, »

sicut eum Yeritas cantat Omnia qua^cumque volujt
: «

«fecit^, » profecto facerenoluit quodcumque non fecit.

' I Tim. II, I. — 2 Luc. XI, 42. — * Psal. cxiii, 1 1.
FNCiirr,iDro\ m: vjdtl. spe f.t criARiTATR, r.iB. i. 167
XXVI II. Ouaproplor otiain primiim liomincm Dous
in ca snlufe, iii qiia coiKlitus crat , cusforlirc voluissct,
eumquc opportuiio tcmporcpost genilos fiJios sine intcr-
positione mortis ad mcliora pcrduccre, uhi jam non so-
lumpcccatum non commiltcre, scd ncc voluntatcm pos-
sct habcre pcccandi si ad pcrmancndum sinepcccato,
,

sicut factus crat pcrpctuam voluntatcm habiturum ess3

.

prrrscissct. Quia vcro cum malc usurum libero arbitrio,

hoc cst pcccaturum csse prapscicbat ad lioc potius prae- ,

paravit voluntatem suam ut bcnc ipse fiiceret etiam de .

male faciente. ac sic hominis voluntate mala non eva-

cuarctur, scd nihilominus implorctur omnipotonlis bona.
Sic cnim oportebat prius hominom ileri ut et Lene velle
possot ,ct malc noc gratis si bcne
; nec impune si , : ,

fnalc i^jiostca voro sic erit ut malc vclle non possit; nec ,

ideo libcro (•arcbit arbitrio. Mullo quippe liberius erit

arbitrium . quod omnino non poterit sorvire peccatOj.
Noquo onim culpanda est vokintas, aut voluiitas non est,
aut libcra diconda non cst qua beati cssc sic vplumus, .

ut esse miscri non solum nolimus, sed nequaquapri pror-

sus vclle possimus. Sicut orgo anima nostra etiani nunc
noUc infolicitatcm ita nollc iniquitatcm scmper habitura
,

est. Scd ordo prastermittendus non fuit in quo Deus ,

voluit ostcndorc, quam bonum sit animal ratioriale quod

etiam non pcccarc possit, quamvis sit melius quod pcc-
care non possit sicut minor fuit immortalitas sed ta-
: ,

monfuit, in qua possct ctiam non mori quamvis majur ,

futura sit in qua non possit mori. Illam natura humana

pcrdidit per liborum arbitrium. hanc est acccptura per
gratiam . c{uam fuorat , si non poccassct , acceptura per
mcritum quamvis sine gratia noc tunc ullum mcritum
:

<ssp potuissct. Quia ctsi peccatum in solo liboro arljitiio

erat constitutum nan tamen jnHiti^p noiincndae suffiei^-
.
l68 S. AUGCSTINI EPISCOPl
bat liberum arbitrium, nisi participatione immutabilis
boni divinum adjutorium praebcretur. Sicut enim mori
est in bominis potestate cum velit nemo est enim qui ,

non se ipsum, ut iiiiiil aliud dicam, vel non vesceudo

possit occidere; ad vitam vero tenendam voluntas non
satis est, si adjutoria sive abmenlorum sive quorumcum-
que tutaminum desint : sic liomo in paradiso ad se occi-
dendum relinquendo justitiam idoneus erat per volunta-
tem , ut autem ab eo teneretur vita justitiae ,
parum erat
velle, nisi ille qui eum fecerat adjuvaret. Sed postillam
ruinam major est misericordia Dei quando et ipsum ar- ,

bitrium liberandum est a servitute cui dominatur cum ,

morte peccatum. INec omnino per se ipsum, sed per so-

lam Dei gratiam, qusein fide Cbristi posita est, libera-

tur ut voluntas ipsa , sicut scriptum cst , a Domino prae-

:

paretur, qua caetera Dei munera capiantur^, per quae

Veniatur admunus «ternum. Unde ctipsam vitam ffiter-

nam , quae certe merces est operum bonorum , gratiam

Dei appellat Apostokis « Stipendium enim, inquit, :

» peccati mors gratia autem Dei vita aeterna in Cbristo

,

» Jesu Domino nostro^. » Stipendium pro opcre militiae

debitum redditur, non donatur ideo dixit « Stipendium : :

» peccati mors » ut mortem peccato non immerito illa-

;

tam sed debitam demonstrarct. Gratia vero nisi gratis

,

est, gratia non est. Intclligendum est igitur etiam ipsa

hominis bona merita esse Dei munera quibus cum vita ;

aeterna redditur, quid nisi gratia pro gratia redditur^?

Sic ergo factus est liomo rcctus , ut et manere in ea recti-

tudine posset non sine adjutorio divino , et suo fieri per-
versus arbitrio. UtruniHbct borum clegisset , Dei volun-
tas fieret ,' aut etiam ab illo , aut ccrtc de illo. Proinde
quia suam maluit facere quam Dei de , illo facta est vo-
' Prov. VIII. jD. juxta iw. — '^
Roni. vi, 2>. — ^ Joau. i, i6.
 ;,

ENCIIiniDION DE FIDE, SPE ET CHARITATE, LIB. I. 169

luntas Dei ,
qui ex eadem massa perdilionis , quae de il-

lius stirpe profluxit, facit aliud vas in lionorem, aliud in

conturaeliam'^ honorem per raisericordiam in con-
: in , ;

tumeliara ,
ut nemo glorietur in liomine
per judiciura :

ac per lioc nec in se. Nam

, neque per ipsum liberaremur
unura Mediatorera Dei et hominum hominem Jesum
Christum, nisi esset et Deus. Sed cura factus est Adam ,

honio scihcet rectus , Medialorc non opus erat^. Cum

vcro genus humanum peccata longe separaverunt a Deo,
per Mediatorem ,
qui sohis sine peccato natus est , vixit

occisus est, reconcihari nos oportebat Deo usque ad carnis

resurrectioneni in vitara aeternara : ut huraana superbia
per huraihtatem Dei argueretur ac sanaretur, et demon-
straretur horaini quam longe a Deo recesserat cum per ,

incaruatum Deum revocaretur et exemplum obedientige ,

per hominem Deum conturaaci hommi pr^eberetur; et

Unigenito suscipiente formam servi ,
quge nihil ante me-
ruerat , fons gratite panderelur, et carnis etiam resurrec-
tio redemptis promissa in ipso Redemptore praemonstra-
retur ; et ])er eamdem naturam, quam se decepisse laetaba-

tur, diabolus vinceretur : nec tamen horao gloriaretur,

ne iterura superbia nasceretur, et si quid ahud de tanto
Mediatoris sacramento a proficientibus videriet dicipo-
testaut tantum videri, etiarasidici non potest.
XXIX. Tenipus aiitem quod inter hominis mortem
et ultimam resurrectionera interpositum est animas abdi- ,

tis receptacuhs continet , sicut unaquaeque digna est vel

requie vel asrumna ,

pro eo quod sortita est in carne
..cura viveret. Neque negandum est defunctorura aniraas
pietate suorura viventiura relevari, cura pro ilhs sacrifi-

ciura Mediatoris ofFertur, vel eleeniosjnae in Eccle-

sia fiunt. Sed eis haec prosunt ,
qui cuni viverent , ut
1 Rom, IX, 21. — 2 I xim. n, 5.
inO S. AUGUSTINI EPISCOPI
hfEC sibi postea possent prodosse. (iicrucrunt. Est cnim
quidam vivcncli modus , ncc tam bpnus ut non rrquirat
isla mortcm ucc tam malus ut non ci prosint ista
post ,

post mortcm: est verotalis in Lono. utista nonrcquirat,

et est rursus talis in malo , ut ncc his valeat, cum e\ hac
vita transicrit, adjuvari. Quocirca hic omne mcritum
comparatur, quo possitpost hanc vitam rclcvari quispiam
vd gravari. INemo se autem spcret, quod hic ncglcxeril,^
cum ohicrit, apud Dcum promcrcri. "Non igitur istaquae
prp defunctis commendandisfrcquentat Ecclcsia, i!!lT>rt^'
toJicae ^unt adversa ssntentige^qua dictumest : '(Omnes
» enim astabimus ante trihunal Cliristi ut referat unus- .

wquisquesccundumea quaeper corpusgcssit, siyebonum,

« sive malum^. » Quia etiam hoc mcritum sihi quisque

duni in corpore viveret comnaravit. ut ci possint ista

prodesse. Non enim omnihns prosunt (tquare nonomni- :

husprosunt, nisi proplcr differcntiam vitae quam quisque

gessit in corporc? Cum ergo sacrificia sive aharis sive
quarumcumque clccmoysinarum pro haptizatis dcfunctis
omnihus offcruntur. pro valdc honis ^ratiarum actiones
sunt; pro non valdc mahs propitiationes sunt; pro valde
malis ctiamsi nulla sunt adjunicnta mortnorum qualcs- .

cumquevivorum consolalioncj sunt. Quihus autcm pro-

suBt, aut ad hoc prosunt, ut sit plcna rcmissio, aut certe
ut tolcrabihor fiatipsa damnatio /5/. Post rcsurrcclioncm
ycro facto universo complctoqucjudirio . suos fincs hahc-
bunt civilates duae, una scilicct (Ihristi ahcra diaboh; ,

una bonorum, ahcra malorum utraquc tamcnet Angdo- ;

rurn et hominum. Istis voluntas, illis f.icultas nonpoterit

nlla csse peccandi , vcl ulla conditio moricndi ; istis in
seternavita vcro fcHcitcrque vivcntihus, illis infehciter in
aplerna mqrte sinc moriendi potcstate durantibus, quo-
' K..fH. xfv, jf», ct2 Cfir V, r8.
 ,,

EXCHIKIDION DE FIDE, SPE ET CHARITATE, LIB. I. 17I

niam iilrif|uc sinc fine. Sed in Lcalilntlinc isli nlius alio

pra^stal)ili(is, in niiscria vcroilli aliiis alio tolcrabilins per-

mancl)util. 1'Vusrra itaf[uc nonnulli, imo cpiam plurimi
aetcrnam damnatorum prjenam ct cruciatus sine intcrmis-
sione pcrpctuos liumano miserantur affcctu, atqueita fu-
turumcsse non crctlunt* ; nou f[uidem Scripturis divinis
advcrsando, scd pro suo molu dura quaef|U(! molicndo et ,

in leniorem flcctendo sententiam, ciuae putant in eis ter-:

ribilius csscdicta, quam vcrius. «Non cnim obliviscetur,
» inquiunt, miscrcri Deils, aut continebit in ira sua mi-
» serationes suas^. » Hocquidcm in Psalmolcgitursancto :

scd de bis sinc ullo scrupulo inlclligitur, qui vasa miseri-

cordine nuncupantur, quia ct ipsi nonpro mcritis suis, sed
Dco miscrantc de mist^ria libcrantur. Aut si hoc atl om-
nes existimant pertinere , non idco necesse est ut damna-
tioncm opinentur possc finiri eorum , de quibus dictum
est: " Et ibunt isli in supplicium spternum ^ : » ne isto

niodo putelur habitura fincm quandoque fchcitas etiam

illorum , de quibus e contrario diclum cst : « Justi auteni
» in vitam cetcrnam. » Sctl poenas damnatorum certis
tcmporum intcrvallis si hoc cis placet, aliqua-
existiment ,

tcnus miligari. Etiam quippe intelligi potest manere in

sic

illis ira Dci''' hoc cst ipsa damnatio

, hfiecenimv^ocatur : (

ira Dei non divini animi perturbatio): utin ira sua, hoc
,

est,manenteirasua,non tamencontineatmiscrationes suas;

non ^tcrno supplicio finem dando scd levamen adhi- ,

hcndo vcl intcrponendo cruciatibus. Quia nec Psalmus

ait, ad finicndam iram suam vel post iram suam; sed ,

« In ira sua. » Ouse si sola csset quanta ibi minima cogi-

tari potcst ;
pcrire a rcgno Dei , exulare a civitatc Dci,
alicnari a vita Dei, carcre tam magna multitudine dulce-
' Vi le (Je Civii. Dei rap. 18 et 24. — ''
Psai. i.x.wi, lo — ^ M-ritlh. xxv,
'(6. — • Joan. m, .?H.
 l"]'! S. AUGUSTINI EPISCOPI
dinis Dei quam se, perfecit autem
abscondit timentibus
sperantibus inse*, tam grandis est poena ut ei nulla ,

possint tormenta quae novimus comparari, si illasit Eeterna,

ista autem sint quamlibet multis saeculis longa. Manebit

ergo sine fme mors illa perpetua damnatorum, id est,

alienatio a vita Dei et omnibus erit ipsa communis,
,

quaslibet bomines de varietate poenarum de dolorum re- ,

levatione vel intermissione pro suis bumanis motibus

suspicentur : sicut manebit communiter omnium vita
aelerna sanctorum, quabbethonorum distanlia concordi-
ter fulgeant.
XXX. Ex ista Fidei confessione, quae breviter Sym-
bolo continetur, et carnaliter cogitata lac parvulorum
est, spiritaliter autem considerata atque tractata cibus est
fortium, nascitur Spes bona fidelium , cui Cbaritas sancta
comitatur. Sedde iis omnibus quae fidelitersunt credenda,
ea tantum ad spem pertinent quae Oratione [)ominica con-
tinentur. « Maledictus cnim omnis, sicutdivina testantur
w Eloquia, qui spem ponit in bomine*^. » Ac per boc etin

se ipso qui spem ponit, Jiujus maledicti vinculoinnectitur.

IdeononnisiaDomino Deopetere debemus, quidquidspe-
ramus nos vel bene operaturos vel pro bonis operibus adep -

turos. Proinde apud evangelislam Matthaeum septem peti-

tiones continere Dominica videtur Oratio quarum tribus :

seterna poscuntur, rehquis quatuor, temporaha, quaeta-

men propter aetcrna consequenda sunt necessaria. Nam
quoddicimus « Sanctificetur nomen tuum. Adveniatreg-
:

» num tuum. Fiatvoluntas lua sicut in coelo et interra, »

(
quod non absurde quidam intellexerunt in spiritu et ,

corpore) omnino sine fine retinenda sunt et hic inchoata

, :

quantumcumque proficimus, augenturin nobis ; perfecta

vero quod iu aha vita sperandum est, semper
,
posside-
' Fsai. XXX, 20. — * .Tprem, xvtf. .'>. — 3 Matth. vi. f^-i^.
 :,

«NCHIRIDION Dl FIDE, SPE ET CHARITATE. LIB. I. l^.l

buntur. Quod verodicimus: « Panem nostrum quotidia-

» num da nobis hodie, et dimitte nobis debita nostra , si-

» cut et nos dimittimus debitoribus nostris. Et nc nos in-

5) feras in tentationem , sed liberanos a malo ^ ,» quis non
videat ad prsesentis vitae indigentiam pertinere ? in illa

itaque vita aeterna ubi nos semper speramus futuros , et

nominis Dei sanctificatio , et regnum ejus, et voluntas

ejus in nostro spiritu et corpore perfecte atque immorta-
liler permanebunt. Panis vero quotidianus ideo dictus
cst,quia hic est necessarius, quantus animae carnique

tribuendus est sive spiritaUter, sive carnahter, sive utro-

que intelHgatur modo. Hicest etiam quam poscimus re-
missio ubi est commissio peccatorum hic tentationes
, ;

quae nos ad peccandum vel aUiciunt vel impellunt ; hic

denique malum undecupimus hberari : ihic autem nihil
istorum est. Evangehsta vero Lucas in Oratione Do-
minicapetitiones non septem, sedquinque complexus est:
nec ab isto utique discrepavit , sed quomodo istae septem

sint intelhgeudae , ipsa sua brevitate commonuit. Nomen

quippe Dei sanctiticatur in spiritu , Dei auteni reguum
in carnis resurrectione venturum est. Ostendens ergo Lu-
cas tertiam petitionem duarum superiorum esse quodam
modo repelitionem , magis eam praetcrmittendo facit in-
tehigi.Deinde trcs ahas adjungit, de pane quotidiano
dc remissione peccatorum, detentatione vitanda. At vero
quod ille^ in ultimo posuit: « Sed hbera nos a malo » ;

istcnonposuit, ut intenigeremus ad ihud supcrius quod

de tentatione dictum est, pertinere. Idco quippe ait

« Sed hbera » non ait Et hbcra tanquam unam peti-

; , ,

tionem csse demonstrans ( Noh hoc sed hoc ) ut sciat : , :

unusquisque in eo se hberari a malo quod non infertur ,

in tentationem.
* Luc. XI, 9.-4. — "^
Matlha-us.
i^A S. ALGUSTINI KFISCOPI
XXXI. Jam porro Charitas ,
quam duabus istis, id
est, FitleacSpe inajurcin dixit Apo^toliis, cpianto in quo-
cumque major est, tanlo mclior est inquoest. (lum enini
quoeritur, utruni quisque sit lionio bonus, non quaeritur
quid credat, aut speret , sed quid amet ^. Nam qui recle
auiat, procul dubio recte credit et sperat : qui vero non
amat, inaniter credit , etianisi sint vera quae credit ; ina- ji

iiiter sperat veram fclicilatem doceantur per-

etiamsi ad '

tinere quae sperat nisi et hoc credat ac speret, quod

:

sibi peLeuti donari possit ut aniet. Quamvis enim sperare jj

sine amore non possit, fieri tamen potcst ut id non amtt,

sine quo ad id quod sperat non potest pervcnirc. Tan-
quam si speret vitam aeteinam (^quam quis non amat?) ,

et non amet justitiam, sine qua nemo ad illam pervenit.

ipsa est autein lidcs Cliristi ,
quam commendat Aposto-
lus, quae per dilectionem operatur^, ct quod in dilectioue
nondum liabet, pctit ut accipiat, qucErit ut invcniat,
pulsat ut apcriatur ei^. Fides namque impctrat quod lex

impe^at. Nam sinc Dei dono, id cst, sinc Spiritu sanclo,

per quem diffunditur Charitas in cordibus nostris^, ja-
bere lex poterit, nonjuvarc; ct praevaricatorcm insuper
iacere, qui de ignorantia se cxcusare non possit. Rcgnat
enim carnahs cu])iditas , ubi non Sed
est Uci Charitas.

cum in aUissimis ignorantice tcncbris nuha rcsistente ra-

tione sccundum cariiem vivitur, heec sunt prima hominis.
Deindecum per legem cognitio lucrit facta peccali, si

nondum diviims adjuvat Spiritus, secundum ligcm vo-

lens vivere vincitur, ct sciens j^cccat, peccatoquc subdi-
tusservit : « A
quo enimquisdevictus esL, huic ct servus
» addictus est^ » id agcnte scientia mandaii
: utpec ca- ,

lum operetur in homine omncm concupisccntiani, cumulo

» I Cor. xiu, li. — ^ Galai. v, 6. — 3 xMjnh. vu, 7. — i
Koiu. v, 5. —
5 2 Pelr. II, ly.
rt ENCH1IU1>10:\ DE llDf. SIM, tT CllAUlTATE, LIB. J. 'l'*^

I atqiie ita f[uon scriptum est im-

pr<Tvaricali?)nis r.djecto .

pieulur: Le\ suljiulravitutaijuiKkiretdeiicluni^ Haec

« )^

i sunt secunmi honiiuis Si auteni respexerit Deus, utad ini-

!
plenda qua' uiaiulat ipse adjuvare credatur, et agi liomo
ca-perit i)ei Spiiitu , concupiscitur adversus carnem for-
iibre rohore cliaritatis^ : ut quamvisadhuc sitquod ho-
!
mini i^epiignet ex homine nondum . tota infirmitate sahata,
ex fide tamen justus vivat. justeque vivat^, in qudnluih
non cedit mala^ concupis:eiitiie, vincente delectatione jus-
titia;. liffc suni; tertia bona? spei homihis; in quiBiis si

:
pia perse\ erantia quisquc proficiat. postrenia pax restat,
qutf post hanc vitam in requie spiritus, deinde in resur-

j
rectione etiam carnis implebitur. ITarum quatuor diffe-
i
rentiurum prima est ante legem , secundasub lege, tertia
isubgratia, quarta in pace plena atque perfecta. Sic est

et Dei pbpulus ordihatiisper temporum iritervaila , sicut

Deo placiiit , pondere cuncta
qui in mensura et numero et
disponit ^. j\am iiiit primitus ante legem secundo sub ;

lege qurt^tlata est per Moysen ^

. deinde sub gratia; quae ,

fevelata estper primum Mediatoris adventum. Quae qui-

'dcm gralia nec antea defuit ,
quibus eam oportuit im-
pcfliri, quainvis pro tempofis dispensatione velata et
"dcciilta. i\eqiie enim antiquorum quicumque justorum
JinthT Chfisti fidem salutem potiiit invenire , aut Vcro
nisi et illis cognitus fuisset, poluisset nobis per eorum
miiiisieriurti dlias apetlius, alias dccullius prophctari.
In qnaciimque aiileni qiiatuor istarum velut itHatum sin-
gulum quemquehominemgratia regeneratioiiis invenerit,
il)i ei remittuntur praeterila univefsa peccata; ct reatus
ille nascntido r"tnlr;ictus, rcnascendo dissolvitur. Tam-
que mu lUm valct, « Quad Spiritus ubi vult spirat^ , »

' Pioiii. \, 20. — 2 Galat vi, 17. — ^ Roai. i, 17. — ^ Saj>. xi, at. —
» Jiau. I. 17. — ^ Id. iri, 8.
l-yC S. AUGtSTINI FPISCOPI
ut quidam secundam illam servitutem sub lege non nove-
rint, sed cum mandato incipiant adjutorium habere di-
vinum. Antcquam possit autcm bomo capax csse mandati, |

secundum carncm vivat necesse est sed si jam sacra- :

j

mento regcnerationis imLutus est, nibil ei oberit si tunc j

ex hac vita migraverit. « Quia ideo Christus mortuus cst

'

n et resurrexit, utetvivorum et mortuorum dominetur^ » ;

nec tenebit regnuni mortiscum, pro quo mortuus est ille

hberin mortuis "^.
i

XXXII. Omnia igitur prcccepta divina referuntur ad

Charitatem, de qua dicit Apostolus : « Finis autem prae-
» cepti est Charitas de cordc puro, et conscientia bona, j|

» et fide non ficta Omnis itaque prascepti finis cst Cha-

^. »

ritas , id est , ad Charitatem refertur omne praeccptum.

Quod vero ita fit vel tijnore poenae , vel aliqua intentione j:

carnali , utnonreferatur ad illam Charitatem, quam dif-

fundit Spiritus sanctus incordibus nostris ''
; nondum fit i

quemadmodumficrioportet, quamvis fieri vidcatur. Cha- i

ritas quippe ista Dei cst et proximi et utiquc « In his : ji

» duobus prasceptis tota Lcx pcndet et Propheta ^. Adde >;

Evangehum, adde Apostolos: non enim aliunde vox ista

est: « Finis praecepti est Charitas ^ et, Deus Charitas ; ji

» est ^. Quaecumque ergo mandat Deus ex quibus ,

'

unum est: « Non moechaberis^ »et quaecumque non ju- :

bentur, sed spiritah consiho monentur, ex quibus unum

cst: «Bonumest homini muherem non tangere ^ » Tunc :

recte fiunt, cum refcruntur addihgendumDeum, et proxi-

mum propter Deum, et in hoc saeculo etin faturo; nunc ,

Deum per fidem ipsum proximum

, tunc per speciem , et
nunc per fidem. Non enim scimus mortales corda mor-
» Kom. XIV, 9. — 2 psaj, lxxwii, 6. — ^ t Tim. i, 5. — *
Rora. v, 5. —
5 Mallh. xxn, 40. — ^ 2 Tiin. r, 5, — 7 i joan. iv, 16. — 8 Mallli. v,
27.
— ^ I Cor. VII, I.
ENCHIRlDtON DE FIDE, SPE ET CITARITATE. LIB. I. I77
talium , tunc autem « Illuminabit Dominus abscondita
» tcucLrarum, ct manifestabitcogitationes cordis; et laus

K erit unicuique a Deo ^ ; >- quia id laudabitur et diligetur

a proximo in proximo ,
quod nc Liteat, ab ipso illumina-
bitur Deo. Minuiturautemcui)iditas. Charilate crescente,
donec veniat hic ad tantam magnitudinem qua major ,

essenonpossit: « Majorem enim Charitatemnemohabet,

» quam ut animam suam quis ponat pro amicis suis -. »

Ibi autem quis explicet quanta Charitas erit, ubi cupi-

quam vel coercendo superet nulla erit? quoniani
ditas
summa sanitas erit cjuando conlcntio mortis nulla erit.
,

XXXllI. Sed sit ahquando hujus vohnninis finis, quod

ipse videris ulrum Enchiridion vel appellare debeas, vel
habere. Ego tamen cum spcrncnda tua in Christo studia
non putarem bona de te crcdcns in adjutorio nostriPvc-
,

dcmptoris ac sperans teque in cjus membris plurimum

,

dihgens hbrum ad te, sicut valui utinam tam commo- ,

dum quam prohxum de Fide, Spe et Charitate con-

,

scripsi.

' I Cor, iv, 5. — 2 joan. xv, i3.

CXXXIII. 12
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPOXENSIS EPISCOPI

DE AGO\E CHPvISTIANO

LIBF.R UNLS ^.

HORTATUR ET I.NSTITUIT AD DECERT AXDUM CHRISTIANA

PUGNA CUM DIABOLO. HUNC VIIVCI A NOBIS AC SUBIGI,
QUANDO VINCUNTUR CUPIDITaTES ET CORPUS IN SERVITU-

TEM REDIGITUR; IPsUM VERO CORPUS SERVITUTI SUBJICI

DOCET , SI NOS IPSOS SUBJICIAMUS DEO , CUI CREATURA
OMMS AUT VOLUNTATE SERVIT AUT NECESSITATE. SUBSI-

DIO FIDEI MUNITAM ESSE UUMANAM IMBECILLITATEM, EIQUE

PER FILIUM DEI CARNEM FACTUM QDAM OPPORTUNO REME-r

DIO SUBVENTUM EsSE OSTENDIT. POSTEA CATHOHC^ FIDEI

CAPITA SINGULA SiMBOLO COMPREHENSA PERCURRENS ,

EXORTAS VARIAS IN EAM H^RESES DfiTEGIT ET VITARI

JUBET.

I. CoRONA victoriae^ non promittitur nisi certantibus.

In divinis autem Scripturis assidue invenimus promitti

noLis coronam , si vicerimus ^. Sed ne longum sit multa

commemorare, apud apostolum Paulum mauifestissime

* .Sciiptiis anno SgG. aut panlo post. — Vide deRetract. lib. ii, cap. 3,-

— 2 ViJtt D. GuiUon, tum. xxn, p, 299-301. — ^ Apoc. r, 10, et secjq.

i8o s, AUGirnxi EPiscoPi
legitur ; « Opus perfeci, cuisum consummavi, ficlem ser-

»vavi, jani supercst milii cor )iia justilia?^. >: Debcmus

ergo cognoscerc quis sit ipse adversarius, (jucm si viceri-

mus, coronabimur. Ipse est cnim quom Dominus iioster

prior vicit, ut etiam uos in illo permanentes vincamus.

Et Dei quidem Yirtus atque Sapientia et Verbum per ,

quod facta suut omnia qui Filius Dei unicus est super
,
,

omnem creaturam semper incommutabilis manet. Et

quoniam sub illo est creatura etiam quas non peccavit,
quanto magis sub illo est omnis creatura peccatrix ? Ergo
quoniam sub illo sunt omnes sancti Angeli, multo magis
sub illo sunt omnes praevaricatores Angeli quorum dia- ,

bolus princeps est. Sed quia naturam nostram deceperat,

dignatusest unigenitus Dei Filius ipsam naturam nostram
suscipere, ut de ipsa diabolus vinceretur, et quem sem-
per ipse sub se babet, etiam sub nobis eum esse faceret.
Ipsum significat dicens « Princeps bujus mundi missus :

«estforas^. » Non quia exlra mundum inissus est, quo-

modo quidam boeretici putant , sed foras ab animis eo-
runi qui cobaerent verbo Dei, et non dibgunt mundum,
cujus illc princeps est ;
quia dominatur eis qui diligunt
temporalia bona, quas boc mundo visibili continenlur :

non quia Dominus est bujus mundi, sed princeps

ipse
cupiditatum earum quibus concupiscitur omne ([uod
tran^it; ut ci subjaceant qui ncgligunt a^ternum Dcum,
Radix enim est om-
ct diligunt instabilia et mutabilia. «
« nium malorum cupiditas, quam quidam appetentcs a
)) fidc erraverunt , et inscruerunt se doloribus multis^. »
Per lianc cupiditatem regnat in ct cor bomine diabobis ,

cjustenet. Tales sunt omnes qui dibgunt istum mundum.

Mittitur auteni diabokis foras, quando ex loto corde re-
nuutiatur buic mundo. Sic enim renuntiatur diabolOj
>
2 T\m IV, 7, S. — 2 Joan. xti 3f , — 3 r Tini. vr. lo.
 DE AGONE CHRISTIANO. LIB. I. l8l
<jui est liujus mundi, cum renuntiatur corrup-
princeps
lcJis pompis ct angclis cjus. Idcoque ipsc Dominus
et

jam triunphantem naturam liominis portans a Scitote, :

>) mundum^. »
inquit, quia ego vici
II. Multiautem dicunt Quomodo possumus vincerc :

diabolum, quem non vidcmus? Scdlial^emus magistrum,

qui nobis demonstrare dignatus est, quomodo invisibiles
liostes vincantur. Dc illo enini dicit Apostolus « Exuens :

:» se carnc Principatus et Potestates cxcmplavit, fiducia-

:» liter triumpbans cos in semetipso -. « Ibi ergo vincun-
tur inimicse nobis invisibilcs potestates, ubi vincuntur
invisibiles cupiditates : et idco quia in nobis ipsis vinci-
mus temporalium rerum cupiditates , necesse cst ut in
nobis ipsis vincamus et ilkim ,
qui per ipsas cupidi-
tates regnat in homine. Quando enim dictum est dia-
Lolo : cc Terram manducabis : « dictum est peccatori :

« Terra es, et in terram ibis ^. » Datus est ergo in ci-

bum diabolo peccalor. terra si nolumus Non simus ,

manducari a serpentc. Sicut cnim quod manducamus,

in nostrum corpus convcrtimus, ut cibus ipse secundum
corpus hoc efliciatur quod nos sumus sic malis moribus :

per nequitiam et superbiam ct impictatem hoc efficitur

quisque quod diabolus, id cst, simihscjus; et subjicitur
ei, sicutsubjectum est nobis corpus nostrum. Et hoc
est quod dicitur manducari a serpcnte. Quisquis ita-
que timet illum igncm ,
qui paratus est diabolo et
^
angelis ejus operam triumphare de
, det illo in semet-
ipso. Eos enim qui foris nos oppugnant , intus vinci-
raus, vincendo concupiscentias per quas nobis domi-
nantur. Et quos invenerint sui similcs, secum adpoenas
trahunt.
1 Joaii. xvr, 33. — 2 Colos'?. w, i5.— 3 Gon, iii, li ct ro. — i Matth.
sxv, 4£.
 iBti S. AUGlJstiNt "EPISCOPI
- !I1. Sic et Apostoliis dicit, quod in scmetipso pngnat
adversus Potestates exteriores. Ait enim : « :Non est nobis
>j colluctatio adversus carnem et sanguincm scd adver-,

^' sus Principes et Potestates hujus mundi, rectores ha-

>^ rum tenebrarum, adversus spirilalia nequitiae in coeles-
» tibus^. » Coelum enim dicitur et iste aer, ubi venti et
nubes et procellae et turbines fiunt, sicut etiam Scriptura
dicit multis locis : « Et intonuit de coelo Dominus - : » et,

« Aves coeli^, » et, « Volalilia coeli'*; » cum manifestura

sit Et nos in consuetudine hunc
aves in aere volare.
aerem coelum appellamus nam cum de sereno vel nu- :

bilo quaerimus, aliquando dicimus Quahs est aer? ah- :

quando Quale est coelum? Hoc dixi ne quis existimet

: .

ibi habitare mahi daemonia ubi solem, lunam et stellas ,

Deus ordinavit. Quae mala dccmonia ideo Apostolus ap-

pellat spiritaha^, quia etiam mah angeh in Scripturis di-
vinis spiritus appellantur. Ideo autem rectores haruni
lenebrarum eos dicit, quouiam peccatores homines tene-
bras appellat, quibus isti dominantur. Ideo et aho loco
dicit Fuistis enim ahquando tenebrae, nunc autem lux
: f<

^) in Domino^: » quia ex peccatoribus justificati erant.

Non ergo arbitremur in summo coelo habitare diabolum
cum angehs suis, unde lapsum esse credimus.
enim erraverunt Manichasi, qui dicunt ante
IV. Sic
mundi conslitutionem fuisse gentem tenebrarum , quae
contra Deuin rebehavit in quo beho credunt raiseri :

omnipotentem Deum non sibi ahter potuisse succur-

rere, nisi partein suam contra eani mittcret. Cujus gen-
tis principes, sicut ilh dicunt, devoraverunt partem Dei,

et temperati sunt ut possct mundus de ihis fabricari. Sic

dicuat Deuin pervenisse ad victoriam cuin raagnis cala-
• l^plips. VI, f>. — 'i
Psal. xvii, 14. — 3 Id. viti, 9. — * Matth vi, 26"
- ^ Kj.hes VI. ri. — 6 M. V, S.
 ,

DE AGONjE .eillllSTIAftO, LIB. I. l83

mitatihus et cruciatibuset miseriis memLrorum suorum :

quae membra dicunt esse commixta tenebrosis visceribus

principum illorum, ut cos temperareut, et a furorc com-
pescerent. Et non intelligunt tam sacrilegam esse suam
sectam, ut creclant omnipotentem Deum non pcr creatu-
ram quam fecerit, sed per ipsam naturam suam bellasse
cum tenebris : quod nefas est credere. Neque hoc solum,
sed etiam illos qui victi sunt , mehores , quia
factos esse
furor eorum compressus est : Dei autem naturim quae vi-
cit,factam esse miserrimam. Dicuntetiam eam per ipsam
commixtionem perdidissc intellectum et beatitudineni
suam, et magnis erroribus et cladibus esse imphcatam.
Quam si aliquando vel totam purgari dicerent, magnam

tamen impietatcm contra omnipotentem Deum affirma-

rcnt, cujus partem crederent tanto tempore in erroribus
et poenis esse jactatam sine aliquo peccati crimine. Nunc
vero infehces audent adhuc dicere nec totam posse pur-
gari ; et ipsam partem quae purgari non potuerit, profi^
cere ad vincuhim, ut inde involvatur et ilhgetur mahtias
sepulcro ; et sic ibi semper sit pars ipsa Dei raisera, quae
nihil peccavit, et affligatur in aeternum carcere tenebra-
rum. Hoc ilh dicunt, ut simphces animas fallant. Sed
quis tam simplex est , ut ista non sentiat esse sacrilega
quibus affirmant omnipotentem Deum necessitate op-
pressum esse suam bonam et innocentem
, ut partem
tantis cladibus obruendam et tanta immunditia inqui-
nandam daret, et non totam hberare posset; et quod h-
berare non potuerit,aeternisvincuhs colhgaret? Quisergo
istanon execretur? Quis non intehigat impia esse et nc-
fanda? Sed ihi quando capiunt homines non , ista prius
dicunt; quae si dicerent, riderentur, aut fugerentur ab
pmnibus scd ehgunt capituht de Scripturis, qUtC sim-
:

phces homines non intelligunt: et per illa decipiunt ani-

 :

l84 S. AUGLSTINI EPISCOPI

inas imperitas, quEerendo unde sit malum. Sicutin isto
capitulo faciunt . quod ab Apostolo scriptum est, « Rec-
w tores harum teiiebrarum . ct spiritalia nequitias in coe-
» lestibus ^. » Quasrunt enim dcceptores illi, ct interrogant
Lominem Scripturas divinas non intelligentem unde ,

sint in coelo rectorcs tcnebrarum ut cum resjiondcre

:

non potucrit, traducatur ab eis per curiositatem quia :

omnis anima indocta curiosa est. Qui autem fidem catho-

licam bene didicit , ct bonis moribus et vera pietate mu-
nitus cst quamvis corum haercsim nesciat , respondet illis

tamen, Nec enim decipi potcst qui jam novit quid pcr- ,

tineat ad christianam fidem, quse cathohca dicitur, per

orbem tcrrarum sparsa et contra omncs impios et pec-,

catores, neghgentes autem ctiam suos^, Domino guber-

nante secura.
V. Quoniam ergo dicebamus apostohim Pauhim
dixisse habere nos colluctationem advcrsus rectores tene-
brarum et spiritaha necjuiticC in coelestibus ; ct probavi-
mus etiam istum ar>rem terrae proximum cnehmi vocari
oportct credcre advcrsum diabolum et angclos ejus nos
dimicare ,
qui gaudent pcrturbationibus nostris. Nam et
ipse Apostolus alio loco diabohim principem potestatis
aeris hujus appellat^. Quamvis ille locus. ubi ait : « Spi-
» ritaha ncquitiae in coelestibus , » possit et aliter intelhgi,

ut non ipsos praevaricatorcs angelos in coelestibus esse

dixerit , scd nos potius , de quibus aho loco dicit : « Con-
» vcrsatio noslra in coehs cst^ : » ut nos in coelestibus
ambulan-
constituti, id est, in spiritahbus praeceptis Dci
tes dimicemus adversus spiritaha ncquitise cpise nos
, ,

inde conantur abstraherc. Magis crgo illud cjuEerendum

est, quomodo advcrsus eos, quos non videmus pugnare ,

* Ephrs. VI, 12. — ' Miilti codices hal)eiit negUgcntes auteni sui, al me»
lius nostor. — 3 F.php». n, 2. — ^ Philip. ni, 20.
 — ,,,

DE AGONE CHRISTIANO. LIB. I. 1 85

possimus, et vincere : ne putent stulti adversus aerem
nos delDere certare.
YI. Docet itaquo Apostolus ipsc dicens « Non sic , :

» pugno, quasi aercm ceedens sed castigo corpus meuni, :

» et in servitutem redigo , ne forle aliis pra?dicans . ipse

» reprobus inveniar^. » Item dicit ; « Imitatores mei es-
» tote. sicut et ego Cliristi-. » Quare intelligendum est,

etiam ipsum Apostolum in semetipso triumphasse de po-

tesfatibus hujus niundi^, sicut de Domino dixerat, cujus
se imitatorem esse profitetur. Imitemur ergo et nos illum,
sicut hortatur . et castigemus corpus nostrum , et in ser-

vitutem redigamus munduni vokimus vincere. Quia

. si

per ilhcitas delectationes suas et pompas et peruiciosam

curiositatem nobis dominari potest hic mundus id est ,

ca quae in hoc mundo perniciosa dclectatione colUgant

amatores rerum temporahum , et diabolo atque angehs
ejus servirc cogunt : quibus omnibus si renuntiavimus
redigamus in scrvitutem corpus nostrum.
VII. Sed ne quis forte hoc ipsum quaerat ,
quomodo
fiatut corpus nostrum servituti subjiciamus : facile intel-

hgi ct fieri potcst, si prius nos ipsos subjiciaraus Deo

boua voluntateetsinceracharitate. INam omnis creatura,
vcht noht, uni Deo ct Domino suo subjecta est. Sed hoc
admoncmur, ut tota voluntate serviamus Domino Deo
nostro. Quoniam justus liberahtcr scrvit, injustus autem
compeditus servit. Omnes tamen di\-inae providentiae ser-

viunt : sed alii obediunt tanquam filii . et faciunt cum

ea quod bonum est ; ahi vcro hgantur tanquam servi, ct

fit de illisquod justum est. Ita Dcus omnipotens , Domi-

nus univcrsaecreatura?. qui « Fecit omnia, sicut scriptum
)>est, bonavalde^ , » sic ea ordinavit, ut et de bonis et
•
1 I Cor. IX, 26, 27. — ^id. xr, i. — 3 2 Cor. 11, r i, et Co!oss. ir, i5.

Gen. I, 3i.
 l8G S. AUGLSTIM EriSCOPI
de malis benefaciat. Quod enimjuste fit bene fit. Juste ,

autem sunt beati boni, et juste mali poenas patiuntur.

Ergo et de bonis et de malis bene facit Deus quoniam ,

juste omnia facit. Boni sunt autem qui tota voluntate ,

Deo sei viunt mali autem ; ncccssitate serviunt : nemo enim

leges Omnipotcntis evadit. Sed aliud est facere quod lex
jubet , aiiud pati quod lex jubet. Quapropter boni se-
cundum secundum leges paliuntur.
leges faciunt, mali
Vlll. Nec nosmoveat, quod inhac vitasecundum car-
nem,quamportant justi multa gravia et aspera lolerant. .

Nihil enim mali patiuutur, qui jam possunt dicerequod

ille vir spiritalis exultat et praedicat Apostolus , dicens :

« Gloriamur in tribulationibus , scientes quoniam tribu-

» latio patien-iam operatur, patientia probationem ,
pro-
>j balio vero spcm spes autem nonconfundit , : quia cbaritas
»Dei diffusa estin cordibusnostrisper Spiritumsanctum
» qui datus est nobis ^. » Si ergo in hac vita, ubi tanta
tormenta sunt. possunt boniet pa- justi viri, cum talia

tiuntur, non solumasquo animo tolerare sed etiam in Dei ,

eharitate gloriari; quid cogitandum est de illa vita quae

nobis promitlilur, ubi nullani de corpore molestiam sen-
tiemus? Quoniam non ad hoc resurget corpus juslorum,
ad quod resurget corpus impiorum sicut scriptum est: .

« Omnes resurgemus, sednononincs immutabimur^. »Et

nequisquam putet non justis imnuitationcm istam pro-

mitti , sed potius injustis , et eam existimet esse poenalem,
sequitur et dicit : « Et mortui resurgent incorrupti, et

» nos immulabimur ^. » Quicumque ergo mali sunt, sic

ordinati sunt : quia et unusquisque sibi , et omnes invi-

ccni sibi nocent. Hoc enim appetunt, quod pcrniciose
diligitur, et quod eis facile auferri hoc sibi au-
potest ; et

f 'runt invicem ,
quando se persequuntur. Et ideo cru-
• Ron. V. 1-1. — 2 , Cor. xv, 5r. — 3 H,ld. ^3.
 DK AGOM-: CIIR[MIANO, LIB. I. 1
8^
ciantiir quibus auferuntur temporalia ,
quia diligunt ea:
illi autcra qui auferunt, gaudent. Sed talis laetitia caecitas

cst , et summa enim magis implicat ani-

miscria : ipsa
mam, et ad majora tormenta perducit. ?Sam gaudct et
piscis ,
quando haraum non videns escam devorat sed , :

cum piscator eum adducere coeperit , viscera ejus tor-

quentur primo ; deiude ab omni laetitia sua per ipsam es-
cam de qua , laetatus est , ad consumptionem trahitur.
Sic suntomnes, qui de bonis temporalibus beatos se pu-
tant: hamum
enim acceperunt, et cum iUo sibi vagan-
tur: tempus ut sentiant quanta tormenta cum
venict
aviditate devoraverint. Etideobonis nihil nocent;quia
hoc eis auferunt quod non diligunt nam quod dihgunt,
,
:

et unde beati sunt, auferre ilHs nemo potest. Cruciatus

vero corporis malas animas miserabihter affligit bonas ,

autem fortiter purgat. Sic fit ut et malus homo et nialus

angelus divinae providentiae mihtent ; sed nesciunt quid

boni de ihis operetur Deus. iNon itaque pro meritis officii,

sed pro meritis mahtiae stipendiantur.

Sed ut has animac, quae habent voluntatem no-
IX.
cendi et rationem cogitandisub divinis legibus ordinata? ,

sunt,ne aliquid injustum quisque patiatur ita omnia :

et animaha et corporaha in genere suo et in ordine suo

di\dna5 providentiae lcgibus subdita administrantur. Ideo

Dominus dicit « Nonne duo passcres asse veneunt, et
:

»unus eorum non cadit in tcrram sine voluntate Patris

n vestri^?» Hoc enim dixit, volens ostendere quidquid

vihssimumhomines putant, omnipotcntia Dci gubcrnari.

Sic enim et volatiha cceh ab eo pasci et hha agri ab eo ,

vestiri , Yeritas loquitur, quae capillos etiam nostros nu-

hieratos esse dicit -. Sed quoniam mundas auimas ratio-
nales per se ipse Deus curat, sivcinontimiset magnis An-
' Mdtlh, X, 29. — 2 ij vf^ 26, et X. io.
 ,:

l88 S. AUGUSTINI EPISCOPI

gelis , sive inhominibus tota sibi voluntate servientibus
caetera veroper ipsos gubernat: verissimedicipotuitetiam
» illud ab Apostolo : « jNon enim debobus curacst Deo ^. »

In Scripturis enim sanctis Deus homines docet, quomodo

cum hominibus agant, et ipsi Deo serviant quomodo au- :

tem agant cum pecoribus suis, ipsi sciunt, id est, quomodo

salutem pecorum suorum gubcrnentusu ctperitiaet ratione
naturaH qutc quidem omnia de magnis sui Creatoris opi-
;

bus acceperunt. Qui crgo potest intelligerc quomodo uni-

versas crcaturae conditor Dcus gubernet eam jjcr animas
saiictas, quae ministeria ejus suut in coehset in terris ; quia
et ipsae sanctae animae abipso factse sunt , et in ejus crea-

tura primatum tenent qui crgo potcst intelHgere intel- : ,

hgat, etintrct in gaudium Domini sui-.

X. Si autem hoc non possumus, quandiu sumus in
corporc et percgrinamur a Domino^\ gustcmus saltem
,

quam suavisest Dominus ^ quia dedit nobis pignus Spi- ;

ritum inquo sentiamus ejus dulcedincm °: ct desidere-

,

mus ipsumvitae fontem , ubi sobria cbiietateinundemur

ct irrigemur, sicutlignumquod pLintatum est secundum
dccursus aquarum, et dat fructum in tempore suo, et
foha ejus non decident Dicit enim Spiritus sanctus: *^.

« Fihi autcm hominum in tcgmine alarum tuarum spe-

» rabunt iuebriabuntur al) ubertatc domus tuae

: et ,

» torrente voluj)tatis tuae potabis eos. Quoniam apud te

» est fons vitae ". » Tahs cbrietas non evertit mcntem ,

sed tamen rapit sursum et obhvioncm praestat omniura ,

terrenorum. Sed si possumus toto atfcctu jam dicere

« Quemadmodum dcsidcrat cervus ad fontes aquarura, ita
» desiderat anima mea ad te , Dcus ^. »

1 I Cor. IX, 9. — 2 Mallh. xxv, a i. — ^ 2 Cor. v, G. — ^ Psal. xxxiii,

9
— '^
1 Cor, 1, 12, €l V, 5. — '^
Psal. i, 3, — "
Id. xxxv, 8-10. — 8 iJ,

XM, 2.
 DE AGONE CIIRISTIANO. LIR. I. 189
XI. Quod si lorte adliuc propter aegritudines animae,
quas de sgeculi amore concepit ,nec gustare sumus idonei
quamdulcisest Dominus : vel credamus divinse auctori-
tati, quam voluit csse in Scripturis sanctis de Filio suo :

« Quifactus est ei ex semine David secundum carnem ^, »

sicut Apostolus loquitur. « Omnia enim per ipsum facta
» sunt , sicut in Evangelio scriptum est , et sine ipso
» factum Qui nostrae imhecillilatis misertus
est nihil -. »

est quam imbeciliitatem non ejus opere , sed nostra vc-

;

luntatemcruimus. Nam Dcus hominem incxterminabilem

fecit, etei liberum voluntatis arbitrium dedit ^. INon enim

esset optimus si Dei prseceptis necessitate, non volun-

,

tate servirct. Facile est omnino quantum existimo quod . :

intelligerenolunt, qui catholicam deserucrunt fidem , et

Christiani vocari volunt. Nam si nobiscum fatentur natu-
ram nostram non sanari nisi recte faciendo fateantur ,

eam non infirmari nisi peccando. Et idco non est creden-

dum animam nostram lioc esse quod Deus cst quia si '^
:

hoc csset nec sua voluntate, nec ahqua necessitate in

,

deterius mutaretur quoniam omni modo incommutabi- ;

lis intelhgitur Deus sed ab eis qui non in contentione et ,

geniulatione et vanae gloriae cupiditate amant loqui quod

nesciunt sed humihtate christiana sentiunt de Domino
,

in bonitate , et in simphcitate cordis quaerunt eum ^.

Hanc ergo imbecillitatem nostram suscipere dignatus est

Fihus Dci: Et Yerbum carofactum est, et habitavit in
«

» nobis non quia aeternitas illa mutata est sed quia

^ : » ,

mutabilem creaturam mutabihbus hominum ocuhs osten-

dit, quam incommutabih majestate suscepit.

XII. Sunt autem stuki qui dicunt Non poterat ahter :

Sapientia Deihomines liberare nisi susciperet hominem, ,

1 Rom. I, 2. — 2 joan. i, 3. — 3 Sap. 11, a3. — * Manicbsoruni error.

— 5 Sap. I, I. — ^'
Joan. i, 14.
\(^0 8. ALGtyHM i,i'lSGOPi

et nasceretur de Ibemina, et a peccatoribus oninia illapa-

terctur? Quibus dicimus : Poterat omnino, soJ si aliter
faceret, similiter vestrae stultitias displiceret. Si cnim noa
apparcret oculis pcccatorum , lumen ejus astermim uti-'
que, quod per iuteriores oculos videtur, inquinatis men-
tibus videri non posset. INunc auteni quia visibililer nos
commonere dignatus est, ut ad invisibilia prcTpararet,
dJsplicet avaris, quia non aureum corpus habuit; displi-
pet impudicis quia de fcemina natus est ( Multum enim :
,

oderunt impudici quod concipiunt et pariunt foeminae);

.

displicet superbis quod contumelias patientissime per:^

,

tulit ; displicet delicatis ,

quia cruciatus est ; displicet tin
midis ,
quia mortuus est. Et ut non vitia sua videantur

defendere , non in homine dicunt sibi hoc displicere ,

sed in Filio Dei. iSon enim inteUigunt quid sit seternitas
Pei, quae hominem assumpsit; et quid ipsa humana
crcatura, quae mutationibus suis in pristinam firmitatem
revocabatur, ut disceremus, docente ipso Domino , in-
firmitatesquaspeccando collegimus , recte faciendo posse
sanari. Ostendebatur enim nobis ad quam fragihtatem
homo sua culpa pervenerit, et ex qua fragihtate divino
auxiho hberetur. Itaque Fihus Dei hominem assumpsit,
et inillo humana perpessus est. Hiec medicina hominum
tantaest, quanta non Nani quae super-
potest cogitari.
bia sanari potest , si humihtate Fihi Dei non sanatur?
Qu?e avaritia sanari potest, si paupertate Fihi Dei non
sanatur? Qu£e iracundia sanari potest, si patientia Fihi
Deinon sanatur? Quae impietas sanaripotest, si chari-
tate Filu Dci non sanatur? Fostremo quae timiditas sanar^
potest, si resurrectione corporis Christi Domini nonsa-
natur? Erigat spem suam genus humanum , et recog-
noscat naturam suam , videat quantum locum liabeat in
operibus Dei. Nolite vos ipsos contemnere, viri: FiJius
 :,

DE a«:om: i.Hiu.vriAiNO, i.ib. i. U)I

Dci virum suscepit. Nolitc vos ipsas conlemnerc, loemime
Filiiis Dci natus cst. Nolite tanien amare car-
c,\ foemina
nalia : Dei nec masculus ncc fcemiua su-
quia in Filio
mus. Nolite amare tcmporalia: quia si bene amarentur,
aniaretca homo quem suscepit Filius Dei. Nolite timere
contumeliasct cruces et mortem quia si nocerent
: liomini,
non ea paterctur homo qucm susccpit Filius Dci. Haec
omnis hortatio qua; jam u])ique prEedicatur, ubique ve-
,

ucratur, qua? omnem obedieutem animamsanat, non

csset in rcbus humanis, si nonesscntfacta illa omniaquae
stukissimis disphccnt. Quem dignatur imitari vitiosa jac-
tantia , ut ad virtutem percipiendani possit adduci, si

erubescit imitari cuni , de quo dictum antequam nas-

est

cerctur, quod Filius Altissimi vocabitur, ct per omnes

jam gentes quod negare nemo potest Filius Altissimi
,
,

vocatur '^? Si muitum de nobis sentimus dignemur imi- ,

lari cum qui i'ihus Aitissimi ^ ocatur si parum dc nobis :

si^ntinms, audeamus imitari piscatores et pubiicanos, qui

euni imitati sunt. mcdicinam onmibus consuicntem
omnia tumentia comprimentem omnia tai^escentia refi- ,

cientem, omnia superflua resccantem, omnia necessaria

custodientem, omnia perdita reparantem, omnia depra-
vata corrigentem. Quisjani sc cxtoiiat contra Fiiium Dei?
Quis dc se desperet ,
pro quo tam humiiis csse voluit l^i-

lius Dei? Quis iDcatam vitam csse arbitretur iniisquas

contcmnenda esse docuit F^iiius Dei? Quibus adversitati-
l)us cedat, qui naturam liominis a tantis persecutioniljus
custoditam credit in Fiiio Dei? Quis sil^icsse ciausum reg-
imiu coeiorum putet, qui cognoecit pubhcanos et mcrc-
tricesimitatos^ esse t^iiium Dei-^?Qua perversitatenonca-
rL\it, qui factact dicta intuetur, et ddigit, et sectatur iihus
' Luc. I, 32. — 2 Paiv. et alJtjuot manuscripti liabent : imiiatores esse
filii Dei, — ^jyiaitti. xxr. 3i.
 ;

]g2 S. AUGUSTINI EPiSCOPI

homimis , in quo sc uolns ad rxemplum vilae praebuit
Filius Dei.
XIII. Itaque jam et masculi ct foeminae, el omnis
aetas, etomnisliujus saeculi dignitas ad spem vitae aeterna-

commota est. Alii ncglectis temporalibus Lonis convolant

ad divina. Aliicedunteorumvirtutibus qui haecfaciunt,

et laudant (piod imitari non audent. Pauci autem adhuc
murmurant, et inani hvore torquentur, aut qui sua qua3-
Tunt in Ecclcsia quamvis videantur catliolici, aut ex
,

ipso Christi nomine gloriam quaerentes liaeretici, aut

peccatum impietatis sutii defendere cupientes Judaei,
aut curiositatem vanae licentise perdere timentes pagani.
Sed Ecclesia catholica per totum orhcm longe lateque
diffusa,impetus eorum priorihus temporibus frangens,
inagis magisque roborata esl : nonresistendo, sed perfe-
rendo. Nunc vero insidiosas eorum quaestiones ^ideirridet,
dihgcntiadiscutit, intelligentia dissolvit criminatores : pa-
learum suarum noncurat quiatenipusmessis, et tempus
;

arearum et tempus horreorum caute dihgenterc|ue dis-

,

tinguit : criminatores autem frumenti sui , aut errantes

corrigit ,aut invidentes inter spinas et zizania computat.
XIV. Subjiciamus ergo aniniam Deo, si vohimus ser-

vituti subjicere corpus nostrum, et de diabolo trium-

phare. Fides est prima quas subjugat animam Deo ; deinde
prfficepta vivendi ,quibus custoditis spesnostra firmatur,
et nutritur charitas quod antea tantum-
, et lucere incipit

niodo credebatur. Cum

enim cognitio et actio beatum
hominem faciant: sicut in cognitione cavendus est error,
sic in actione cavenda est nequitia. Errat autem quis-
quis putat veritatem se posse cognoscere, cum adhuc ne-
quitervivat. Nequitia est autem mundum istum diligere,
et ea quse nascuntur et transeunt, pro magno habere
et ea concupiscere , et pro his laborare . ut acquirantur
 DE AGONE CIIKISTIANO, LIB. I. igS
etlaetari, cuiii abuaclaverint; et tiraere, ne pereant; et
contristari, cum pereunt. Talis vita non potest puram
illaiu et incommuLabilem videre veritatem et
siaceram et ,

inhterere aeternum jam non raoveri. Itaque

illi, et in
piius quain mcns nostra purgetur, dehemus credere quod
intelligere nondum valeraus quoniam verissirae dictum :

est per Prophetam : « Nisi credidciilis, non intelli-

w getis . ))

\V. Fides in Ecclesia brevissime traditur. iu quacom-

mcndantur aeterna quae intelhgi a carnahLus nondum
,

possunt ; et teniporaha praeterita et futura ,

quae pro sa-
Inte hominum gessit etgestura cst aeternitas divinae pro-
videntiae. Patrem et FihumetSpiritum
Credamus ergo in
sanctum hsec eeterna sunt et incommutaLiha , id est,
:

unusDeus, unius substantiae Trinitas cCterna Deus ex :

quo orania^ per quem oraiiia, in quo orania ^.

XVI. Nec eos audiaraus qui dicunt Patrera tantum- ,

niodoesse , nec habere Fihum nec , esse cum eo Spiritum

sanctum: sed ipsum Patrera idiquando appeliari Fihum,
ahquando Spiritum sanctum. Nesciunt enim principium
ex quo sunt omnia, et imaginem ejus per quam forman-
tur orania et sanctitatem ejus in qua ordinantur omnia.
,

XVII. Nec eos audiamus, qui indignantur et stoma-

chantur, quia non tres deos colendos dicimus. Nesciunt
enim quid sit una eademque substantia et phantasmatis
suisiUuduntur, quia solent videre corporahter vel aniraa-
ha tria, vel quaecumque corpora tria locis suis esse sepa-
rata : sic putant intelhgendam substantiam Dei et mul-
;

tura errant, quoniam superbi sunt; et non possunt discere,

quia nolunt credere.
XVIII. Nec eos audiamus, qui Patrem solum verum
Deum et sempiternum esse dicunt; Filium aulera non de
1 I,ai. vii, 9, juxta i.xx, — 2 Rom. xi, 36.

cxxxiii. i3
 ,

ig4 S. AUGIJSTINI EPISCOPI

ipso genitiim : sed ab ipso factum de nihilo . et fuisse

tempus quando non erat, sed tamen primum locum te-

nere in omui creatura et Spiritum sanctum minoris ;

majestatis essequam Filium, et ipsum flicturn esse post

Filium et horum trium diversas esse substantias tan-
; ,

quam aurum et argentum et aeramentum, Nesciunt enim

quid loquantur, et de his rebus quas per oculos carneos
videre consueverunt, vanas imagines ad disputationes suas
transferunt. Quia revera magnum est mente conspicere
generationeni qute non fitexaliquo tempore, sedaeterna
,

est; et ipsam charitatem et sanctitatcm qua generator et ,

generatus inetfabihter sibi copulantur: magnum et diffi-

cile est hfcc mente conspicere , etiamsi pacata et tran-

quilla sit. Nonpotest ergofieri utiUi ha^c videant, qui ter-
renas generationes nimis intuentur, et ad istas tenebras
addunt adhucfumum quem sibi contentionibus et certa-
minibus quotidianis excitare non cessant, habentes animas
carnis aftectibus diffluentes tanquam hgna humore sa- ,

ginata in quibus ignis funmm solum vomit et habere

,

flammas lucidas non potest. Et hoc quidem de omnibus

hgereticis rectissirac dici potest.
XIX. Credentes ergo incommutabilem Trinitatem,
credamus etiam dispensationem temporaJem pro salute
generis humani. Nec eos audiamus qui Fihuni Dei Je- ,

sum Christum nihil esse ahud quam hominem dicunt,

sed ita justum, ut dignus sit appehari i-ihus Dei: et hos
enim cathohca disciphna misit foras quouiam vanae ;

glorias cupiditate decepti , content.iose disputare volue-

mnt, antequam intelligerent quid sit Dci Virtus et Dei
Sapientia ^ , et in principiO \erbum, per quod « Facta
» sunt omnia ; » et quomodo « \ erbum caro factum est
» et habitavit in nobis -. »

l i Cor, I, 24. — 2 joau. i, 3 et 14.

 ,

DE AGONE CHRISUANO,
I.IB. I. Iq5
XX. Nec eos audiamus
verum homiuem sus- ,
qui nou
cepisse dicunt Filiuni Di-i nequc natum essc de ffjeinina, ,

sed falsam carnein et imaginem simulatam corporis lui-

mani osteudisse videutibus. Nesciunt enimquomodo sub-
stantia Dei adniinistrans universam creaturam inquinari
omnino non tamen praedicant istum visibilem
possit : et

solem radios suos per onines fgeces et sordes corporum

spargere, et eos mundos et sinceros ubique servare.
Si ergo visibilia munda a visibiiibus immundis contingi
possunt, et non inquinari quanto magis invisibilis et ,

incommutabilis Yeritas per spiritum animain , et per

animam corpus suscipiens , toto liomine assumpto ab
omnibus eum iniirmitatibus nulla sui contaminatione li-

beravit: itaque niagnas patiuntur anguslias, et cum

timent, fieri non potest , ne buniana carne Yeritas
quod
inquinetur, Yeritatem dicunt esse mentitam. Et cum ille
praeceperit, dicens : « Sit in ore vestro, Est, est: iNon ,

» non ^ , » et Apostolus clamet . « INon erat in illo Est et

»Non,sedEstiniliocrat- »isti totum corpus ejus falsani ;

carnem fuisse contcndunt ut non sibi videantur imitari ,

Cbristum, si iion suis Auditoribus mentiantur.

XXI. Nec eos audiamus, qui Trinitatem quidem in
una aeterna substaulia confitentur : sed bominem ipsum
qui temporali dispensatione susceptus est , audeut dicere
non babuisse bominis mentem, sed solam animam et cor-
pus, Hoc Nou fuitbomo, sed mcmbra corporis
estdicere:
babebat bumana. Animam enim et corpus liabent ct bes-
tiaj, sed rat.onem non babent, quas mentis est propria.

Sed si execraiidi sunt illi

,
qui eum negant bumanum cor-
pus babuisse, quod inlimum in bominc miror quod
est ,

isti non erubescunt qui boc eum negant babuisse quod

,

est optimum in homiiie, iViultum eDim liigenda est mens

1 Mallh. V, 3;. — 2 ^ Cor. i, i 7 -20.

i3.
IqG S. AUGUSTINI EPISCOPI
liumana, si vincitur a corpore suo : siquitlem in illo ho-
minenon reformata est, in quo ipsum corpus humanuni
jam dignitatem formae coelestis accepit. Sed absit ut hoc
credamus, quod confmxit temeraria caecitas et suj^erba
loquacitas.
XXII. Nec eos audiamus qui sic dicunt ab illa aeterna
Sapientia susceptum esse hominem, qui de virgine natus
est, quomodo homincs ab ea sapientes fiunt, qui
ct ahi

pcrfecte sapientes sunt. Nesciunt enim proprium ilhus

hominis sacramentum etputant lioc sohim eum plus ha- ,

huissc inter casterosbeatissimos ,

quod de virgine natus
cst. Quod ipsum si ])cne considerent , fortassis credant
ideo iilum hoc prater cteteros meruisse ,
quod ahquid
proprium proeter cieteros habet etiam ista susceptio.
Aliud enim sapientem tantum fieri
est per sapientiam
Dei , ct personam suslinere sapientia^ Dei.
aliud ipsam
Quannis cnim eadem natura sit cornoris Ecclcsiae mul- ,

tum lamen distarcinter caput et membra ca^tera quis non

intclhgat? Si enim Ecclesiae caput est homo ille, cujus
susce|)tione «Yerbum caro factum est ct hahitavitinno-
» hk ^
; » membra ca^tera sunt onnies sancti, quibus per-
ficitur et completur Ecclesia. Quomodo ergo anima to-
tum corpus nostruin animat ct vivificat, sed in capite et
videndo sentit , etaudiendo, et odorando , et gustando ,

et tangendo, incaeteris autem mcmbris tangcndo tantum;

et ideo capiti cuncta subjecta sunt ad operandum , illud
autem supra cohocatum est ad consulendum; quia ipsius
animae, qua:" consulit corpori , quodam modo personam
sustinetcaput, ibi eniin omnis sensus apparet: sic uni-
verso j)opulo sanctorum tanquam uni corpori caput est
Mediator Dei hominum homo Christus .lesus -. Et
et
propterea Sapientia Dei et Yerbum in principio per quod ,

* Joan. I, 14. — 2 f xim. u, 5.

 DE AGONE CIIRISTIANO, LlB. I. igy
facta suiit omuia , noii sic assumpsit illum liominem ut
c£Eteros sanctos, sed multo excellentius , multoque su-
])limius: quomodo ipsum solum assumi oportuitin quo
Sapientiii homiiiibus appareret, sicuteam visibiliter de-
cebat ostendi. Quapropter aliter sunt sapientes caeleri
bomines quicumque sunt, vel esse potuerunt, vel pote-
runt; et aliter ille unus Mediator Dei et bominum bomo
Cbristus Jesus, qui Sapientise ipsius ,
per quam sapicn-
tes fiunt quicumque homines non solum beneficium ba- ,

l)et, sed etiam personam gerit. De cteteris enim sapienti-

busetspiritalibus animis recte dici potest, quod habeant

in se Terbum Dei per quod facta sunt omnia scd in :

nullo eorum recte dici potest: quod « Yerbum caro fac-

>^tum est, et habitavit in nobis; » quod in solo Domino
nostro Jesu Christo rectissime dicitur.
XXIII. Nec eos audiamus, qui solum corpus huma-
num susceptum esse dicunt a Verbo Dei, etsic audiunt
quod dictum est « Et verbum caro factum est, w ut ne-
:

gent illum bominem vel animam vel aliquid hominis ha-

buisse, nisi carnem solam. Errant enim multum nec :

intelligunt ideo carnem solam nominatam esse in eo quod

dictum est : «Yerbumcaro factum est, » quia hominum
oculis, propter quos facta est illa susceptio , caro sol.i

potuit apparere. Nam si

absurdumestet ViJde indignum,
ut humanum spiritum homo ille non habuerit, sicut su-

perius tractavimus quanto magis absurdura et indignum

,

est ut nec spiritum, nec animam habuerit

, et hoc so- ,

lura babuerit quod etiara in pecoribus viHus est et e.x-

tremius, id est, corpus? A nostra ergo fide etiam ista

impietas excludatur, totumque hominem atque perfectum
aYerbo Dei susceptum esse credamus.
XXIY. Nec eos audiamus qui tale corpus Domi- ,

num nostrum babuisse dicunt quale appaiuit iii co- .

lg8 S. AUGUSTIM EPISCOPI
lumba , quam vidit Joannes Baptista descendentem de
coelo et manentem super eum in signo Spiritus sancti.
Ita enim persuadere conantur Filium Dei natum non esse

de foemina. Quia si carnalibus oculis eum oportebat os-

tendi ,
potuit , inquiunt , sic assumere corpus ,
quomodo
Spiritus sanctus. columba illa de ovo nata
Non enim et

est, aiunt; et tamen bumanis oculis potuit apparere.

Quibus prinium ilkid respondendum est quod ibi legi- ,

mus columbae apparuisse Joanni Spiritum sanc-

in specie
tum^. ubi legimus etiam Christum natum esse de foe-
mina; etnonoportet in parte credere Evangelio, ct in
parte non credere. Unde enim credis in columbae specie
demonstratum esse Spiritum sanctum nisi quia in Evan- ,

gelio legisti? Ergo et ego inde credo Cbristum natum de

virgine esse ,
quia in Evangebo legi -. Quare autem Spi-
ritus sanctus non est natus de columba, quemadmoclum
Cbristus de foemina illa causa est ,
quia non columbos
bberare venerat Spiritus sanctus , sed bominibus signifi-
care innocentiam etamorem quodin columbae
spiritalem,
specie visibibter figuratum Dominus autem Jesus
est.

Cbristus ,
qui venerat ad bomines liberandos in quibus ,

et mares et foeminas pertinent ad salutem , nec mares fas-

tidivit ,
quia marem suscepit ; nec foeminas ,
quia de foe-
mina natus est. Huc accedit magnum sacramentum ut ,

quoniam pcr foeminam nobis mors acciderat vita iiobis ,

perfoeminam nasceretur ut de utraque natura, id cst, :

f«mimna etmasculina, victus diabolus cruciaretur, quo-

niam de ambarum subversione Isetabatur cui parum fue- ;

rat adpoenam si ambas naturse in uobis bbcrarentur nisi ,

etiam per ambas bberaremur. INeque hoc ita dicimus ut ,

Dominum Jesum Christum dicamus solum verum corpus

habuisse, Spiritum sanctum autom faiiaciler apparuisse
» Mattli. ui, i6. — 2 id. i^ 20.
 ,

I)E A(]ONIi; r.HRISTlANO. LIB. I. 1

QQ
oculis hominum : sed ambo illa corpora, vera corpora
rredimus. Sicut emm
non oportebat ut homines fldleret
Filius Dei sic non decebat ul homines falleret Spiritus
,

sanctus: sed omnipotenti Deo qui universam crcaturam

denihilofabricavit, non erat diiHcile verum corpus co-
lumbae sine aliorum columborum ministerio figurare si- ,

cuteinon fuit difficile verum corpus in utero Mariae sine

virili scmine fabricare : cura natura corporea et in vis-
ceribus foeminae ad formandum hominem et in ipso ,

mundo ad formandani columbam imperioDomini volun-

tatique serviret. Sed stulti homines et niiseri quod aut ,

ipsi facere non possunt. aut in vita suanunquam viderunt,

etiam ab omnipotente Deo fieri potuisse non credunt.

XXV. Nec eos audiamus qui propterea volunt cogere,
.

ut inter creaturas Filum Dei numeremus quia passus est. ,

Dicunt enim : Si passus est. mutabilis est, et si mutabihs

est, creatura est; quia Dei substantia non potest immu-
tari. Cum quibus etiam nos dicimus . et Dei substantiam
commutarinon posse, et creaturam esse mutabilem. Sed
aliud est esse creaturam et aliud susciperc crcaturam. l*i-

lius ergo unigenitus Dei, qui est Yirtus et Sapientia Dei

et Verbum per quod facta sunt omnia ,
quia immutari
non potest omnino , suscepit humanam creaturam, quam
lapsam erigere, atque inveteratam renovare dignatus est.

Xec in ea per passionem ipse in deterius commutatus est,

sed eam commuta-

potius per resurrectionem in melius
vit. Nec proptereaVerbum Patris, id est, unicum DeiFi-

lium per quem facta sunt omnia. nogandum est natuni

.

et passum esse pro nobis. Et Martyres enim passos dici-

mus et mortuos propter regna coplorum ; nectamen in ea
passione et morte animae. eorum occisae sunt. Dicit cnim
Dominus: « iNoIite timere eos qui corpus occidunt
 ,

200 S. AUGITSTINI EPISCOPI

» aninife autem uihil possunl lacere ^ >) Sicut ergo Mar-
mortuos dicimus in corporibus quae por-
tyres passos et
tabant, sine animarum interfectione vel morte sic FiJium ;

Dei passum et mortuum dicinms iu hominc quem por-

tabat. sine divinitatis aliquacommutalione velmorte.
XXVI. Neceos audiamus, qui negant tale corpus Do-
mini resurrexisse ,
quale positum est in monumento. Si
enimtale non fuisset, non ipse dixisset post rcsurrectio-
nem Discipulis quoniam spiritus
: « Palpate et videte ,

w ossa et carnem non habet, sicut me videtis habere ^. »

Sacrilegum est enim credere Dominum nostrum cum ,

ipse sit Veritas in ahquo fuisse meutitum. Nec nos mo-

,

veat quod clausis ostiis subito eum apparuisse Discipulis

scriptum est, ut propterea negemus illud fuisse corpus
humanum quia contra naturam hujus corporis videmus
,

esse perclausa ostia intrare. Omnia enim possibilia sunt

Deo. Xam et ambuLire superaquas conlra naturam hu-
jus corporis esse manifestum est ^ et tamen non solum ;

ipse Dominus ante passionem ambulavit sed etiam Pe- ,

trum ambulare fecit ^. Ita ergo et post resurrectionem

de corpore suo fecit quod voluit. Si enim potuit ante
passionem chirificare ilhul sicut splendorem sohs ^
quare non potuit et post passionem ad quantam vellet-

subtihtatem in temporis momento redigere , ut per clausa

ostia possct intrare.

XXVII. Nec eos audiamus qui negant ipsum corpus .

secum levasse in cnehim Dominum iiostrum ct comme- ,

morant in Evangeho quod scriptum est « Nemo ascendit :

» in coelum , nisi qui de ctx-lo descendit "^

: » et dicunt, quia
corpus non descendit de coelo non potuisse ascendere ,

in coelum. Non enim intelhgunt quoniam corpus non ,

' Mallh. X, 28. — 2 Joan. xx, 26. — ^Malth. xix, 26. — "*
Id. xiv, aS-
29. — 5 Itl, x\ ti, 2. — <>
Jo-iii. ui. I 3.
 ;
,

DE AGONE CIIRISTIANO, LTB. F. 201

ascenclit in coelum : Dominus enim ascendit, corpus au-
tem non ascendit , sed lcvatum est in coelum illo levante

qui ascendit. Si enim quis desccndat, verbi gratia de ,

monte nudus , cum autem descenderit vestiat se et ves- , ,

titus iterum ascendat, recte utique diciraus: Nemo as-

cendit nisi qui dcsccndit

, nec vestem considcramus :

quam secum levavit sed ipsum qui vestitus est , solum ,

dicimus ascendissc.
XXYIII. Nec audiamus qui negant ad dexteram
eos
Patris scdere Filium.Dicuntenim Numquid Deus Pa- :

ter habet latus dextrum aut sinistrum sicuti corpora? ,

Nec nos hoc de Deo Patre scntimus nulla enim forma :

corporis Deus defimtur atque concluditur, Sed dextera

Patris est beatitudo perpetua ,
quae sanctis promittitur
sicutsinistraejus rectissime dicitur miseriaperpetua, quse
impiis datur : ut non in ipso Deo , sed in creaturis boc
modo, quo diximus , intelligalur dextera et sinistra. Quia
et corpus Cbristi ,
quod est Ixclesia , in ipsa dextera ,

boc est, inipsa beatitudine futurum est; sicut Apostolus

dicit: « Quia et simul nos suscitavit , et simul sedere fe-
); cit in coelestibus ^. » Quamvis enim corpus nostrum
nondum ibitamen spes nostra jam ibi est. Propterea
sit,

et ipse Dominuspost resurrcctionem jussit Discipulis quos

piscanles invenit, utin dexterampartem mitterentretia ^.
Quod cum fecissent, ceperunt pisces, qui omnes magni
crant, id est, justos significabant, quibus dextera promit-
titur. Hoc significat, quod etiam in judiciodixitse agnos
ad dextcram, boedos autem ad sinistram esse positurum".
XXIX. Nec eos audiamus, qui negant diem judicii fu-
turum, et commemorant quodin Evangebo scriptum est

cum, qui crcdit in Cbristum non judicari; qui autem ,

non credit in ilbim jam judicatum esse. Dicunt enim ,

:

' Eplies. II, 6. — '-2

Joan. xxi, 6. — ^ Mattli. xxv, 33.
 ,

202 S. AUGUSTINI EPISCOPI

Si et ille qui credit non veniet in judicium et ille qui
, ,

non credit, jam judicatus est ^ ubi sunt quosjudicatu- :

rus est in die judicii? Non intelligunt sic loqui Scrip-

turas, ut prasteritum tempus pro futuro tempore insi-
nuent : sicut supra diximus quod Apostolus dixit de ,

nohis: « Quod simul nos sedere fecit in coelestibus,

nondum factum est ; sed quia certissime est futurum , ita
dictum est quasi jam flictum sit. Sicut et ipse Dominus
Discipulis dixit : « Omnia quoeaudivi a Patre meo, nota
w feci vobis ^ : » et paulo post dicit : « Multa habeo vobis
» dicere , sed non potestis illa portare modo ^ » Quomodo
:

ergo dixerat : « Omnia qua^ audi\T a Patre meo nota feci ,

» vobis , » nisi quia illud quod per Spiritum sanctum

certissime facturus erat, quasi jam fecisset , locutusest?
Sic ergo Christum non
cum audimus: « Qui credit in ,

» veniet in judicium intelligamus quia non veniet ad ,

,

damnationem. Dicitur enim judicium pro damnatione

sicut dicit Apostolus « Qui non manducat manducan- : ,

» tem non judicct » id est, non de illo male existimet. ^*

:

Et Dominusdicit: « Nolitejudicare, ne judicetur de vo-

» bis ^. » Non enim tollit nobis intelhgentiam judicandi,
cum et Propheta dicat « Si vere justitiam dihgitis recta : ,

»judicate, fihihominum •'. » Etipse Dominus dicat : «No-

» hte judicare personahter, sed justum judicium judi-
» cate "^.
» Sed illo loco, ubi vetat judicarc, illud admonet,
ne damnemus ahquem cujus vel cogitatio nobis non , est

aperta quahs postea sit futurus. Sic ergo

, vel nescimus
cum dixit Ad judicium non veniet » lioc dixit quia non
: : ,

veniet ad damnationem. « Qui autem non credit, jam

» judicatus est » hoc dixit, quia jam damnatus est
'^
:

praescientia Dei, qui novit quid immineat non creden-

tibus.
• Joan. iir, 18. — ^ iJ_ xv, i.tI. — 3 iJ. xvr, i^. — ^ Rom. xiv, 3.
— ^ AJatth. VII, 1. — 6 psal^ i,v,i, a, — "^
Joaii. mi, 42. — ^ Id. xvi, 1 1.
 ,:

DE AGONE CHRISTIANO, UT,. I. 203

XXX. Nec cos audiamiis ,
qui dicunt Spiritum sanc-
tum , quem in Evangelio Dominus promisit Discipulis
aut in Paulo apostolo venisse aut in Montano et Priscilla,
,

sicut Catapliryges dicunt , aut in iiescio quo Manete vel

Manichaeo, sicut Manicbyei dicunt. Tam enim cgeci sunt
isti, non intelligant; aut tam
ut Scripturas manifestas
negligentes salutis suae, ut omninononlegant. Quis enim,
cum legerit, non intelligat vel in Evangelio quod post
Domini rcsurrectionem scriptum est dicente Domino ,

» Ego mitto promissum Patris mei in vos vos autem se- ;

» dete liic in civitate quousque induamini virtute ex

,

» alto^? w Et in Actibus Apostolorum, postcaquam Do- ,

minus abscessita Discipulorum oculis in coelum, decem

diebus peractis die Pentecostes non attendunt apertis-
,

sime venisse Spiritum sanctum ; et cum essent ilK in ci-

vitate sicut eos ante monuerat , implevisse illos ita ut ,

loquerentur linguis^. Nam diversae natioues quae tunc

aderant, unusquisque audientium suam linguam intelbge-
bant. Sed bomines decipiunt eos qui negbgentes ca-
isti

tbolicam fidem et ipsam fidem suam qUcC in Sciipturis

,

manifesta est, nolunt dicere, et quod cst gravius et mul-

tum dolendum, cum in catboKca negbgenter versentur,
baereticis aurem dibgenter accommodant.
XXXI. Xec eos audiamus, qui sanctam Ecclcsiara,
quae una catbolica est, negant per orbem esse difFusam,
sed insoki Africa, boc est, in parte Donati jJoUcre arbi-
trantur. Ita surdi sunt adversus Propbetam dicentem:
« FiHus racus cs tu, cgo hodie genui te: postula a me et
» dabo tibi gcates bgereditatcm tuara, ct possessionem
» tuain tcrminos tcrras^. » Et aba multa, sive in Veteris,
sive in Novi Teslarnenti libris, qute scripta sunt . ut aper-
tissime dcciarcnt Ecclesiam Cbristi per orbemtcrrae esse
diffusam. Quodcura eisobjiciraus, dicunt jam istaomnia
1 Luc, XXIV, 49. — - Act. II, 4. — 3 psal. n, -j.
 ;

904 S. AUGUSTINI EPISCOPI

fuisse completa, antequam esset pars Donati , sed postca
totam Ecclesiam perisse, et in sola Donati parte reli-

quias ejus remansisse contendunt. O linguam superbatn

et nefariam ! nec si pacem
vere sic viverent, ut vel inter se
postea custodiient. Nunc autem non attendunt jam in
ipso Donato completum fuisse quod dictum est « In ,
:

» qua mensura mensi fueritis, in ea remetietur vobis ^. «

Sicut enim Christumdividere conatus est, sic ipsc a suis

quotidiana concisione dividitur. Ad hoc etiam pertinet
illud quod Dominus dicit « Qui enim gladio percusscrit,
:

» gladio morietur^. » Gladius cnim illo loco siquidem ,

in malo positus est, discordiosam linguam significat,

qua tunc ille infelix Ecclesiam percussit sed non occidit. ,

Non enim dixit Dominus Qui occiderit gladio gladio

:
,

morietur; sed « Qui gladio usus fuerit, inquit gladio ,

» morietur. » Ergo ille percussit Ecclesiam lingua litigiosa

qua nunc ipseconciditur, ut omnino dispereat atque mo-

riatur. Et tamen illud tunc apostolus Petrus,non su-
perbia sua, sed quamvis carnali, tamen amore Domini
fecerat. 1 taque admonitus recondit gladium iste autem :

nec victuslioc fecit. Siquidem cum episcopo Cseciliano

causam cum diceret , audientibus episcopis Romae ,
quos
ipsc petiverat, niliil eorum, quae intenderat, potuit pro-
hare : et sic remansit in schismate, ut suo gladio morere-
tur. Populus autem ipsius quando non audit Prophetas
,

et Evangehum in quibus apertissime scriptum est , Ec-

,

clesiam Christi per omnes gentes esse diffusam et audit ,

schismaticos, non Dei gloriam quaerentes, sed suam,

satis significat servumnon hberum et aurem
se esse , ,

dexteram se Petrus enim errans in

liabere pra^cisam.
amore Domini, servo, non hbero aurem dextcramprae- .

cidit. Ex quo significat eos qui gladio schismatis feriun-

,

' Mallh. \ii, 2. — 2 Id. XXVI, 52.

 DE AGONE CHRFSTIANO, LIB. I. QoS
lur, et servos esse carnaliuin desideriorum, nondum
eductos in libertatem Spiritus sancti , ut jam non confi-
dant in homine: ct non audirequod dextrumest, id est,
Domini gloriam per catholicam Ecclesiam latissime
pervagatam sed audire sinistrum humanae intlationis
,

errorem. Sed tamen cum Dominus dicat in Evangeho ,

cum per omnes gentes Evangehum fuerit praedicatum .

tunc hnem esse futurum ^ quomodo isti dicunt quod :

,

jam coeterae omnes gentes cecideruntafide, et in sohi parte

Donati remansit Ecclesia, cum manifestum sit,ex quo
ista pars ab unitate praecisa est , nonnullas gentes poslea
credidisse , et adhuc esse ahquas quae nondum credide-
runt, quibus quotidie non cessatur Evangehum praedi-
cari ? Quisnon mirctur esse ahquem, qui se Chrislianum
diciveht, et adversus Christi gloriam tanta impietate ra-
piatur, ut audeal dicere omnes populos gentium ,
qui
modo adhuc accedunt Ecclesia^ Dei, et in Dei Fihum
festinanter credunt , inaniter facere ,
quia non eos ahquis
Donatista baptizat? Sine dubio ista execrarentur homi-
nes , et eossine diL-itione rehnquerent, si Christum quas-
rerent , si Ecclesiam dihgerent , si hberi essent, si aurem
dextcram integram retinerent.
XXXII. iNec eosaudiamus, qui quamvis neminem re-
baptizent, praeciderunt se tamen ab unitate. et Luciferiani
magis dici quam Cathohci mahierunt. In eo enim quod
intehiguntbaptisma Christi nonesserepetendum, rectefa-
ciunt. Soutiunt enim sacramcntum sanctilavacrinusquam
esse, nisi excathohca Ecclesia sed eam formam secum ha-
;

beresarmenta praecisa,quam antequam prae- in ipsa vite,

ciderentur, acceperant. Hi sunt enimdequibus Apostolus
dicit : a Habentes speciem pietatis, virtutem autem ejus
» abnegantes. » Est enim magna virtus pietatis pax et ,

» Malth. x\iv. 14.

 ;

2o6 S. AUGUSTINI EriSCOPl

unitas : quia unus est Dous. lianc illi non liabent, quia
praecisi ab unitate sunt. Itaquc , si qui ex ipsis ad Catho-
licam veuiunt, non iterant speciem pictatis quam babcnt
sed accipiunt virtutem pictatis quam non habent. ISam
et amputatos ramos denuo posse inseri , si non perman-
serint in incredulitate , apertissime Apostokis docet ^.

Quod cuni Luciferiani intelligunt . et non rebaptizant,

non improbamus : sed quod etiam ipsi pisecidi a radice
voluerunt, quisnon detestandum essecognoscat? Et ideo
maxime quia hoc eis displicuit in Ecclesia catholica
, ,

quod vere catholicee sanctitatis est. Nusquam enim tani

vigere debent viscera misericordiae , quam in catholica
Ecclesia, ut tanquam vera mater nec peccantibus fdiis

superbeinsultet, nec correctis diflicile ignoscat. Non enim

sine causa inter omnes Apostolos hujus Ecclesitie catho-
licae personam huic enim Ecclesise claves
sustinet Petrus :

regni cfjelorum datte sunt cum Petro datoe suiit ^. Et

,

cum ei dicitur, ad omnes dicitur « Amas me? Pasce :

» oves meas ^. » Debet ergo Ecclesia cathohca correctis et

pietate firmatis fdiis libenter ignoscere ; cuni ipsi Petro
personam ejus gestanti, et cumin mari titubasset , etcum
Dominum carnahter a passione revocasset et cum aurera ,

servi gkidio priscidisset et cum ipsum Dominum ter ne-

gasset^, et cum iu sinmlationem postea superstitiosam
lapsus esset videamus veniam esse concessam, eumque
^
,

correctum atque firmatum usque ad Dominicae passionis

gloriam pervenisse. Itaqae post persecutionem ,
quse per
Arianos haereticos facta erat, posteaquain pax quam qui-
dem Cathohca in Domino tenet , etiam a principibus
saecuh reddita est , episcopi qui perfidiae Arianoruni in
illa persecutione consenserant , muki correcti redire in
Cathohcara delegerunt , damnantes sive quod credide-
» Rom. XI, 23. — 2 Maltlx, XVI, ig. — 3 Joan, xxi, 17. — • Matth. xiv,
3o; xvi| la, et xxv, 01-70. — 5 Galat, 11, 12 ,
 ,

DK AGONE CHr.lSTlAiNO, LIB. I. QO7

rant, sive quod se ciedidissc simulaverant. I [os Ecclesia
catliolica tanquam Petrum post
matcnio recepit siuu ,

cantum admonitum aut tan-

flelum negationis per gaili ,

quam eunidem post pravam simulationem Paulivocecor-

rectum. Hanc illimatris charitatem superbe accipientes ,

et impie repreliendeutes quia Petro post galli cantum ,

surgenti non gratulati sunt ^ , cum Lucifero qui manc ,

oriebatur - , cadere meruerunt.

XXXIII. Xec eos audiamus, qui negant Kcclesiam
Dei omnia peccata posse dimittere. Itaque miseri, dum
in Petropetram non intelligunt, et nolunt credere datas
Ecclesiae claves regni coelorum ipsi eas de manibus ,

amiserunt. Isti sunt qui viduas si nupserint, tanquam ,

adulteras damnant, et super doctrinam apostolicam se

praedicant esse mundiores Qui nomen suum si vellent -'.

agnoscere, mundanos se potius quam mundos vocarent.

iSioIentes enim, si peccaverint, corrigi , nihil aliud elege-
ruut, nisicumhoc mundo damnari. iSam quibus veniam
peccatorum uegant non eos ahqua sanitate custodiunt
,

sed aegris subtrahunt medicinam et viduas suas uri co- ;

gunt, quas nubere non permittunt. Non enim prudentio-

res habendi sunt, quam Paulus apostolus, qui maluit
eas nubere, quam uri ^.

XXXI Y. JNcceos audiamus ,

quicarnis resurrectionem
futuram negant commemoraut quod ait apostolus
, et

Paulus: « Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt » :

non intelhgeutes quod ipse dicit Apostolus « Oportct cor- :

w ruptibile hoc induere incorruplioncm, et mortale hoc

» inducre immortahtatem Cuui enini lioc iactumfue- ''. >^

rit, jam non erit caro et sanguis, sed coeleste corpus.

Quod et Dominus promittit cum dicit « iNeque nubent, , :

» neque uxores duceut, sed erunt aequales Angelis Dei ^. »

> Mallli. xwi, 75. — '^

Isi. .XIV, 12. — 3 I xjiu. v, 14, — ^ r Cor,
VII, 9. — ^ I Cor, XXV, 5o-53. — ^ Maltli. xxu, 3o.
 :

^O^ S. AUGUSTINI EPISCOri

Non enim jam hominibus , sed Dco vivcnt , cum aequales
Angelis facti fuerint. ImmutaLitur ergo caro et sanguis,
et liet corpus coelestc ct angclicum. « Et mortui enim re-
» surgent incoirupti, ctnosimmutabimur ^ ut ct illud : >;

verum sit, quod resurget caro et illud verum sit Quod; : «.

» caro et sanguis regnum Dei non possideLunt. »

XXXY. Ista fidei simplicitate ct sinceritate lactati nu-
triamur iu Cliristo, ct cum parvuli sumus, majorum
ciljos non appclaums, scd nutrimentis salubcrrimis cres-
camus in Christo, accedentibus bonis moribus et cliris-
tiana justitia, in qua est charitas Dci et proximi perfccta
et firmata ; ut unusquisque nostrum de diabolo inimico
et angelis ejus triumphct in semetipso in Christo quem
induit. Quia perfccta charitas nec cupiditatem habet
saeculi nec timorem saeculi, id est
, nec cupiditatem ut ,

acquirat rcs tcmporales, nec timorem neamittat restem-

porales. Per quas duas januas intrat ct regnat inimicus ,
qui primo Dei timore , dcinde charitate pellcndus est.

Dcbcmus itac[ue tanto avidius appetere apertissimam et

evidentissimam cognitionem vcritatis , cpianto nos vide-
mus in charitate proficere, etcjussimplicitatecorhabere
mundatum ,
quia ipso interiore oculo videtur veritas
« Beati enim mundo corde, inquit, quia ipsi Dcum vide-
» bunt ^. L t in charitatc radicati et fundati praevaleamus
» comprchcndere cum omnibus sanclis, quse sit latitudo,
» et longitudo et altitudo , ct profundum ; scire etiam

» supcreminentem scicntiam charitatis Christi , ut iin-

» pleamur in omnem plenitudinem Dei^ : » ct post isla
cum invisibili hoste certamina ,
quoniam volentibus ct

amantibus jugum Christi lene est, et sarcina ejus levis'^.

coronam victoriae mereamur.

1 I Cor. xv, 53, -2MaUli. v, 8. —3 Ephes. iii, 17-19- — ^ MaUli.

S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE CONTINEiSTIA

LIBER LNUS *.

EXPLICAT VERSICULOS DUOS PSALMI 4« « POMi:, DOMI.\E, CUS-

1 :

nrODlAM ORl iMEO ET OSTIUM CO.\TIMiNTl/E CiRCUM LABIA.

,

3MEA NE DECLINES COR MI-UM IN VERBA MALIGNA, AD EXCU-

:

«SANDAS EXCUSATIONES IN PECCATIS. » CAPTOQUE JNDE

SERMONIS ARGUMENTO DOCET CONTINENTI/E VIRTUTEM PRQ
SUO OFFICIO COERCENDAS HABERE LIBIDINES ET CORPORIS
ET ANIMI ATQUE UMVERSIM DELECT ATIONIBUS CONCUPIS-
,

CENTI^, QU.55 DELECTATlONI SAPIENTi^ ADVERSANTUR, CO -

HIBENDIS INMGILARE. JUBET NE DE PROPRIIS VIRIBUS CON-
FIDAMUS PUGNANTES CONTRA CONCUPISCENTJ AM QU;E PER ,

LEGEM QUIDEM COGNOSCITUR , SED NON VJKCITUR NISI PER

GRATIAM. SUPERBOS EEPREHENDIT KXCUSATIONES VARJAS IN
PECCATJS AFFERENTES QUO IN GENERE INIQUIOHES MANI-
:

CH.«OS QUI PECCATA SUA IN MALI NATURAM IN SE JPSIS

,

JNSJTAM REFEREBANT OPEROSIUS REFELLIT

, JiT LOCUM ,

APOSTOLI GALAT. V, l6 « CaRO ENIM GONCUPJSCIT ADVERSUS

:

«SPIRITUM, ETC. » QUO DEMONSTRATAS DUAS BONI ET MALI

NATURAS VOLEBANT, PERPERAM AB IIS H/ERETICIS INTELLEC-
TUM EsSE EX AP05T0L0 EODEM EVINCIT.

I. De virtute ammae ,
qua^ Continentia nominatur,
satis convcnienter et cligne disputare difficile est : sed

1 Scijptiis ciiciter Chrisli aninim 395. Aiigiistino {Jiesbjttro aut recens

episcopo.

cxxxiii. 14
 ,

2 10 S. AUGUSTlNl EPISCOPl
exiguitatem nostram sub tanti ponderis sarrina ille cujus
liaec virtus magnum munus est, adjuvaLit. ?sam qui
eam donat continentibus fidelibus suis , ipse dat sermo-
nem de illa loquentibus ministris suis. Denique de re
tanta, quod ipse dederit locuturi, Dei donum esse ,

continentiam primum dicimus et probamus. In libro

Sapientiae scriptum habemus nisi Deus det continen- , ,

tem esse neminem posse^. Dominus autem de ipsa ma-

jore et gloriosiore contineutia , qua a conjugali vinculo
continetur, ait : « Non omnes capiunt verbum hoc , sed
j

» quibus datum Et quoniam ipsa quoque castitas

est^. »

conjugahs, nisi contineatur ab ihicito concubitu non ,

potest custodiri utrumque Apostolus donura Dei esse

;

praedicavit cum de vita utraque, idcst, etconjugah,

,

et ea quae est sine conjugio loqueretur, dicens « Yel- , :

» lem omnes homines sic esse sicut me ipsum sed unus- :

» quisque proprium donum habct a Deo ahus sic alius , ,

» autem sic ^. ))

11. Et ne in sola inferiorum partium carnis hbidine

continentia necessaria vidcrelur a Domino speranda
etiam in Psahno canitur Pone, Dominc, custodiamori
: «

» meo et ostium continentiac circum labia mea^. » In

lioc autem divini eloquii testimonio . si os intclhgamus
sicut intenigere debemus . ibi posita coutinentia quantum
sit Dci munus agnoscimus. Parum est qiiippa os corpo-

ris contincre, ne ahquid inde quod non expcdit per so-

nura vocis erumpat. Intus enim os cordis, ubi sibi est

custodiam et ostium contincntia^ ]:)oni dcsideravit a Do-

mino ,
qui verba iila dixit, nobisque dicenda conscripsit.
jiluha enim corporis ore non dicimus , et corde claraa-
mus : nuUum autcm proccdit rci ahcujus c\ ore corporis
verbum, cujus est in corde silentium. Inde igitur quod
' Sup. vni, 2 1. — 2 Matil). m.\, ii. — ^ z Cdr. vii, 7. — "*
Piial. cxi,, 3'
 ,,

DE CONTINENTIA , LIB. I. 211

non emanat non sonat , foris si : quod vero emanat inde ,

malum non moveat linguam inquinat animam.

est , etsi ,

Ibi crgo ponenda est continentia ubi et tacentium loqui- ,

tur conscientia. Fit enim per ostium continentiae ut non ,

inde exeat quod etiam clausis labiis carnis vitam polluat

cogitantis.
III. Denique ut apertius os interius, quod per illa
verba significavit , ostenderet , cum dixisset « Pone :

» Domine , custodiam ori meo , et ostium continentiae

» circum labia mea » continuo subdidit « Ne declines : :

» cor meum in verba maligna^. » Declinatio cordis quid

est, nisi consensio? iNondum enim dixit Quisquis in :

corde occurrentibus suggestionibus quorumque visorum

nulla cordis declinatione consensit. Si autem consensit,
jam corde dixit etiamsi ore non sonuit etiamsi manu
, :

vel qualibet corporis parte non fecit fecit tamen quod ,

cogitatione faciendum sibi essejam statuit diviais legi- ;

bus reus ,
quamvis humanis sensibus absconditus ; verbo
in corde dicto , nullo facto per corpus admisso. Nequa-
quam vero membrum foris movisset in facto , cujus facti
initium non intus praecessisset in verbo. Neque enim
mendaciter scriptum est : « Initium omnis operis , ver-
» bum. » IMulta quippe liomines faciunt ore clauso
quieta lingua, voce frenata : sed tamen nihil agunt cor-
poris opere ,
quocl non prius
dixerint corde. Ac per hoc
quoniam muka sunt peccata in interioribus dictis , quas
non sunt in exterioribus factis nuUa sunt autem in exte- ;

rioribus factis quse non praecedant in interioribus dictis;

,

erit ab utrisque puritas innocenti^e, si circum interiora

labia ponatur ostium continentiae.
IV. Propter quod etiam ipse ore proprio Dominus
ait : « Mundate quae intus sunt, et quae foris sunt munda
1 Psal. cxL, 3, 4.

i4.
 »

212 S. AUGLSTINI EPIsCOPI

» erunt^. » Itemque alio loco cum Judiieorum stultiloquia
refutaret ,
quia calumniabantur Discipulis ejus non lotis

manibus manducantibus : « JNon quod intrat in os in- ,

» quit, coinquinat bominem , sed quod procedit ex ore,

» hoc coinquinat bominera-. « Quoe sententia si tota de
ore corporis accipiatur, absurda est, Neque enim quem
non coinquinat cibus coinquinat vomitus. Cibus quippe,

in os intrat vomitus ex ore procedit. Sed procul dubio

,

priora verba pertinent ad os carnis, ubi ait « Non quod :

» inlrat in os , coinquiuat bominem : » posteriora vero

ad os cordis , ubi ait : « Sed quod procedit ex ore boc ,

» coinquinat bominem. » Denique cum ab illo apostolus

Petrus expositionem velut parabolae hujus exquireret,
ille respondit : « Adbuc et vos sine intellectu estis : non
» intelligitis ,
quia onme quod in os intrat , in ventrem
»vadit, et in secessum emittitur^? » Hic certe in quod
intrat cibus, os carnis agnoscimus. In his vero quae ad-
jungit, ut agnosceremus os cordis, non sequeretur nostri
tarditas cordis, nisi et cum tardis ambulare Veritas dig-
naretur. Ait enim « Quae autem procedunt de ore
: de ,

» corde exeunt » tanquam diceret: Cum audis « De ore, :

dc corde intellige. L trumque dico sed alterum ex altero ;

expouo. Habet os interius homo interior, ethoc discer-

nit auris interior de hoc orc quee procedunt de corde
: ,

excunt et ea coinquinant bominem. Deinde jam rehcto

,

oris nomine quod potest et de corpore inteUigi apertius

,
,

quid dicat ostendit « De corde enim exeunt, inquit,

:

» cogitationes malae. bomicidia, adukeria, fornicationes,

» furta , falsa tcstimonia , IjlaspbemicT : haec sunt quae
» coinquinant hominem. » ?Nibil est certe istorum malo-

rum, quae perpetrari etiam membris corporis possunt,

quod cogitatio non antecedat mala, et coinquinet homi-
» Malth. xxitt, 26. — 2 id_ XV, II. — 3 ibid. 16,
 ,,,

DE CONTINKNTIA, LTB. I, 2l3

nem, etiamsi aliquid impediat ne suhsequantiir opera
membrorum. Si enim quia potes-
flagitiosa et facinorosa
tas non datur, vacat manus ab hominis interfectione
numquid ideo mundum cst ab scelerc cor homicidae?
Aut si rem subripere ahenam non ut quis vult potest,
numquid ideo in ipsa voluntate fur non est? Aut si casta
est, quam vuk adulterare non castus ideo eam non est ,

in corde moechatus? Aut si meretrix non inveniatur in

fornice, ideo qui eam quaerit non fornicatur in mente? ,

Aut si cupienti per mendacium laedere proximum, tem-

pus testimonium non ore in-
vel locus desit, ideo falsuin
teriore jam quisquam homines timens, non
dixit? Aut si

audeat lingua carnis sonare bhisphemiam ideo non est ,

hujus criminis reus ,

qui dicit in corde suo : « Non est
» Deus^ ? » Ita cpetera mala facla hominum ,
quae nulkis
agit corporis motus quae ,
nescit ulius corporis sensus
reos suos occukos habent ; quos etiam sokis inquinat in
cogitatione conseiisus , id est , verbum ma-
oris interioris
hgnum. In quod timens iUe declinari cor suum, ostium
continenti^ circum labia oris hujus poni poscit a Do-
mino quod contineat cor , ne decknetur in verba ma-
,

kgna^ contineat autem non sinendo cogitationem pro-

: ,

cedere in consensionem ; sic enim secundum prseceptum

apostohcum, non regnat peccatum in nostro mortali
corpore neque exhibemus membra nostra arma iniqui-
,

tatis peccato ^. A quo praecepto implendo utique aheni

sunt qui ob lioc ad peccandum membra non movent

,

quia potestas nuka permittitur : quae si adsit ,

protinus
ex membrorum velut armorum motibus ,
quis in eis intus
regnet, ostendunt. Proinde quantum in ipsis est, mem-
bra sua exhibent arma iniquitatis peccato : quia hoc vo-
lunt ,
quod propterea non exhibent quia non possunt. ,

• Psal. Mic, 1, — '-^

Id. cxT,, 4. — 3 Roin. vi, 12, i3.
 ,

2l4 S. AUGUSTINI EPISCOPI

V. Ac per hoc illa qui3e genitalibus membris pudicilia
refrenatis solet maxime ac proprie continentia nominari,
,

nulla transgressione violatur , si superior continentia , de

qua jam diu loquimur, in corde servetur, Propterea Do-
minus cura dixisset De corde cnim exeunt cogitationes
: «.

wmalae^ » deinde quid pertineat ad cogitationes malas

:

secutus adjunxit « Homicidia adulteria

: et caetera. , . )>

i\ec dixit quibusdam exempli gratia nomi-

omnia ; sed
natis et alia intelligenda commonuit. Quorum nihil est
quod fieri possit si mala cogitatio non praecesserit qua
, .

intus instituitur quod foris agitur et ex ore cordis pro-

,
;

cedens , jam coinquinat hominem, etiamsi nulla facul-

tate permissa foris per membra corporis non agatur. Po'
sito igitur ostio continentiae in ore cordis , unde cuncta

exeunt quae coinquinant hominem . si nil tale inde per-

mittatur exire, sequitur munditia qua possit jam gaudere
conscientia; quamvis nondum sit illa non perfectio, ubi
luctabitur cum "s^tio continentia. Nunc autem quandiu
concupiscit caro adversus spiritum , et spiritus adversus
carnem^, sat est nobis non consentire malis quae senti-
mus Cum autem fit ista censensio tunc exit ex
in nobis. ,

ore cordisquod coinquinat hominem. Cum vero per con-

tinentiam consensio non tenetur malum concupiscentiae ,

carnahs contra quod pugnat concupiscentia spiritahs,

.

nocere non sinitur.

VI. Sed ahud est bene pugnare quod nunc est ,

quando mortis contentioni resistitur ahud adversarium ;

non habere quod tunc erit quando mors novissima ini-

, ,

mica destruetur^. Nam et ipsa continentia cum frenat

cohibetque hbidines , simul et appetit bonum ad cujus
immortahtatem tendimus. et respuit mahim cum quo in
hac mortahtate contendimus. IHius quippe amatrix et
» Matlh. XV, 19. — 2 Galat. v, 17. — 3 i Cor. xv, 26 el 55.
 ,,

DE CONTINEINTIV , LIB, I. QlS

spectatrix, hujus vero ct hostis et testis est; et decus ap-
pctens , et dedecus fugiens. Non utique in cupiditatibus
frenandis continentia laLoraiet , si nihil iios contra quod
dccct hbcrct , si miJa
nihil nostrae bonae voluntati cx
concupiscentia repugnaret. Clamat Apostolus « Scio :

-»inquit, quia non liabitat in me, hoc est, in carne mea,

w bonum. Vellc enini adjacct mihi, perficerc autem bo-

w num non invenio^. Nunc enim lieri bonuni potcst,

)j

ut malae concupiscentias non consentiatur pcrficietur :

autem bonum, quando ipsa mahi concupiscentia fmietur,

Itemque idcm Doctor gcntium clamat « Condelector :

» legi Dei sccundum interiorem hominem video autem ;

» aham legem in membris mcis repugnantcm legi mentis ,

» meae-. »

VII. Hanc pugnam non experiuntur in semetipsis nisi

bcUatores virtutum debellatorcsque vitiorum nec ex- :

pugnat concupiscentite malum nisi continentiae bonum. ,

Sunt autem qui legcm Dci omnino iiescientcs, malas

concupisccntias ncc in hostibus deputant, eisque mise-
rabih caecitate servicntcs, insuper etiam beatos se putant,
satiando eas potius quam doniando. Qui vero per legem
cognoverunt eas : (« Per legem enim cognitio peccati ^ » :

et , « Concupiscentiam , inquit , nescicbam , nisi lex di-

» ceret : Non concupisces^ : ») et caruni tamen oppug-
natione vincuntur qua jubetur
, cjuia sub lege vivunt ,

quod bonumest, non etdatur; non vivunt sub gratia,

quae dat per Spiritum sanctum quod per lcgem jubctur :

his idco subintravit lcx ut in cis abundarct dehctum ^, ,

Auxit prohibitio concupiscentiam eamque fccit invic- ,

tam ut accederct praevaricatio quae sinc lege non fuit

; ,

etiamsi peccatum fuit. « Ubi enim non est lc\ nec prse- ,

1 Rom. VII, i8. — - Ibid. 22. — ^ Id. iii, 20. — ' Id. vii, 7. —
^ Id. V, 20.
 —,

2 16 S. ArGUSTINI EriSCOPI
» varicatio*. » Ita lex gratia non juvante . prohibens pec-
catum , virtus est insuper facta peccati : unde ait Apos-
tolus : <( Yirtus peccati lex-. » INec mirandum est ,
quod
humana infirmitas ctiam de lege tona vires malo addidit,
dum ad ipsam legem faciendam de suis viribus fidit.

Ignorans quippe Dei justitiam^ ,

quam dat infirmo , et
suam volens constituere qua caret infirmus justitiae Dei
, ,

non est subjectus reprobus et superbus. Si autem lex

,

factum praevaricatorcm tanquam ad hoc gravius vuhie-

,

ratum ut desideret medicum tanquam paedagogus per- ,

ducit ad gratiam ; contra suavitatem noxiam qua vince-

bat concupiscentia Dominus dat suavitatem beneficam
.

qua delectet amphus continentia et terra nostra dat ,

fructum suum^. quo pascitur miles qui debellat Deo ,

juvante peccatum.
VIIT. Tales milites apostolica tuba isto sonitu accen-
dit in praelium : « Non ergo regnet . inquit . peccatum in
» vestro mortali corpore ad obedieudum desideriis ejus;
» neque exhibueritis membra vestra arma iniquitatis pec-
» cato : sed exhibete vos Deo tanquam ex mortuis vi-
» ventes, et membra vestra arma justitia? Deo. Peccatum
» enim vobis non dominabitur. Non enim estis sub lege
» sed sub gratia^. » Et alio loco « Ergo, inquit, fratres, :

» debitores sumus non carni ut secundum carnem viva- ,

» mus. Si enim secundum carncm vixeritis moriemini : ,

» si autem spiritu facta carnis mortificaveritis vivetis. ,

» Quotquot enim Spiritu Dci aguntur, hi filiisunt Dei*^. »

Id ergo nunc agitur, quandiu est morlalis ha^c vita nos-

tra sub gratia, ne peccatum id est concupiscentia , ,

peccati (hanc enim hoc loco peccati nomine appellat),

regnet in nostro mortali corpore. Tunc autem regnare
• Rom. IV, i5. — 2 j Cnr. xv, 56. — 3 Piom, x, 3. — ^ fsal. lxvi, 7.
5 Rom, VI, 12 14. — 6 Id. viir, 12. I 3.
 ,

DE CONTINENTIA , LIB. I. IIJ

ostenditur, si desideriis ejus obeditur. Est orgo in nobis
non est permittenda regnare
peccati cmicupiscentia, quae :

sunt cjus desideria quibus non est obediendum, ne obe- ,

dientibus regnet. Propter quod membra nostra non sibi

iisurpet concupiscenlia , sed sibi vindicet continentia
ut sint arma justitias Deo ne sint iniquitatis arma pec- .

cato sic enim nobis peccatum non dominabitur. Non

:

enim sumus sub lege bonum quidem jubente non ta- , ,

men dante sed sumus sub gratia, quae id quod lex jubet
:

faciens nos amare potest liberis imperare. ,

IX. Itemque cum bortatiir, ut non secundum carnem

vivamus nc moriamur sed spiritu facta carnis mortifi-
, ,

cemus ut vivamus; tuba utique quae canit, bellum in

,

quo versamur ostendit et ut acriter dimicemus et bostes ,

nostros mortificemus , nc ab eis mortificemur , accendit.

Qui sint vero isti bostes satis evidenter expressit. Quos ,

enim a nobis voluit mortificari ipsi sunt scilicet opera , ,

carnis. Sic enim ait « Si autem spiritu facta carnis mor- :

)^ tificaveritis , vivetis. » Et ista quse sirit ut sciamus,

eumdem itidem audiamus ad Galatas scribentem et di-
centem : « Manifesla suntautem opera carnis ,
quae sunt
)j fornicationes , immunditiae, luxuriae , idolorum servi-
)) tus, veneficia, inimicitiae , contentiones , aemulationes,
>j animositates , dissensiones , liasreses , invidiae , ebrieta-
)j tes , comessationes , et his similia ,
quae praedico vobis,
» sicut praedixi quoniam qui talia agunt regnum Dei
,

» non possidebunt. » Ipsum enim etiam ibi bellum ut ,

baec diceret, ostendebat , etad bos bostes mortilicandos

eadem coelesti et spiritali tuba Christi milites excitabat.
Supra enim dixcrat « Dico autem, spiritu ambulate, et :

» desideria carnis ne perfeceritis. Caro enim concupiscit

» adversus spirituin, spiritus autem adversus carnem.

» Haec enim invicem adversantur , ut non ea quas vultis

2l8 S. AUGLSTINI EPISCOPI
» faciatis. Quod si spiritu clucimini , non estis sub lege. »
Ergo sub gratia constitutos vult istum adversus opera
carnis habere conflictum. Et hsec opera carnis ut de-
monstraret, adjunxitquae supra commemoravi : <( Mani-
» festa autem sunt opera carnis, quae sunt fornicationes, »
et caetera , sive quae commemoravit , sive quae intelli-
genda commonuit maxime adjiciens
: « Et his similia. »
.

Denique in Loc praelio adversus carnalem quodam modo

exercitum velut aliam producens aciem spiritalem :

« Fructus autem spiritus est , inquit, cbaritas, gaudium,

» pax , longanimitas , benignitas , bonitas , lides , man-
» suetudo, continentia : adversus bujusmodinon esL lex. »

Non ait, adversus baec; ne sola esse putarcntur : quam-

vis et si boc diceret , omnia deberenms inteUigere ,
quae
ejusdem generis bona cogitare possemus , sed ait : « Ad-
»versus bujusmodi;» et baec scibcet et quascumque
similia. Verumtamen quod in eis bonis quae commemo-
ravit uhimo loco posuit continentiam de qua nunc dis-
, ,

putare suscepimus, et propter quam muita jam diximus,

praecipue voluit eam nostris mentibus inbaerere. Ipsa
quippe in boc bello valet plurimum jn quo adversus ,

carnera spiritus concupiscit quoniam ipsas carnis con- ;

cupiscentias quodani modo crucifigit. Unde cum baec

dixisset Apostolus continuo subjecit
, « Qui autem Jesu :

» Cbristi sunt carnem suam crucifixerunt cum passioni-

,

» bus et concupiscentiis^. » Haec est actio continentias :

sic opera carnis mortificantur. Mortificant vero eos ,

quos
deficientes a continentia ad consensionem perpetrando-
rum tabum operuni trabit concupiscentia.
X. 1autem a continentia non deficiamus, adversus
1

illas praecipue diabobcarum suggestionum insidias vigi-

laredebemus, ne de nostris viribus praesumamus. « Ma-

* Galat. V, 19-24.
 ,,

DE CONTINENTIA , LIB. I. 210

enim omnis, qui spem suam ponit in homine'^.»
» ledictus
Et quis est iste nisi liomo? Non potest ergo vcraciter

dicere non se spem ponere in homine qui eam ponit in

, ,

se. hoc secundumhomincm vivere quid est nisi

l\am et ,

secundum carnem vivere^? Audiat ergo qui tali sugges-

tione tentatur , et si ullus ei Christianus sensus est , con-
tremiscat : audiat , inquam : « Si secundum carnem vixe-
» ritis , moriemini. »

XI. mihi aliud esse secun-

Sed quispiam dicturus est

dum hominem, ahud secundum carnem vivere quia :

homo videhcet rationahs creatura est , et in eo rationalis

est animus ,
quo distat a pecore ; caro autem est infima
et terrena pars hominis, et ideo secundum eam vivere
vitiosum est : propter quod ille qui secundum hominem
vivitnon utique secundum carnem sed potius secun-
, ,

dum eam partem hominis vivit qua homoest, hoc est,

secundum spiritum mentis quo pecoribus prseminet. ,

Verum haec disputatio valet fortassis ahquid in schohs

philosophorum : nos autem ut intehigamus Apostolum
Christi, hbri christiani quemadmodum loqui scJeant,
debemus advertere. Fides certe omnium nostrum est
quibus Christus vivere est , hominem a Yer]:>o Dei aS"
sumptum, non utique sine anima rationah , sicut quidam
haeretici volunt et tamen legimus
; « Yerbum caro fac- :

» tum est^. » Quid hic caro intelhgenda est nisi horao? ,

« Et videbit omnis caro salutarc Dei^ » quid potest in- :

telhgi nisi omnis homo? « kd te omnis caro veniet^

, » :

quid est nisi omnis homo? « Dedisti ei potestatem om-

,

» nis carnis^ » quid est nisi omnis hominis ? « Ex ope-

: ,

»ribuslegis non justificabitur omnis caro" » quid est :

justificabitur homo? Quod idem Apostoli

nullus justihcabitur
isi nulius
nisi Apostolus
1 Jerem. xvii, 5.— Rom, 2 viii, i3. — ^ Joan. i, 14. — ^ Luc. ,6.
111,

— - 5 Psal. Lxiv, 3. — Joan. 6 xvii, 2. — ' Kom. iii, 20.

 — :
;

220 S. AUGUSTINI EPISCOPl

alibi exprimens manifestius : « Non . inquit ,
justificabi-
y> lur homo ex operibus legis^. » Corinthios quoque in-
crepat dicens Nonne carnales estis, et secunclum ho-
: «

» minem ambulatis^?» Cum carnales eos dixisset, non

ait Secundum carnem ambulatis sed « Secundum ho-
: ; :

» minem » quia et hoc quid voluit inteUigi nisi secun-

: ,

dum carnem ? Nam utique si culpabihter quidem secun-

dum carnem laudabihter autem secundum liominem
,

ambularetur , id est, viveretur, non exprobrans diceret

(c Secundum hominem ambulatis. » Agnoscat homo op-
])robrium, mutet propositum , vitet interitum. Audi,
homo , noh ambulare secundum hominem , sed secun-
dum eum qui fecit hominem : ab eo qui fecit te , noli
deficere nec ad te. Homo enim dicebat, qui tamen non
secundum hdminem vivebat : « Non quia idonei sumus
» cogitare aliquid a nobis quasi ex nobismetipsis ; sed
» sufiicientia nostra ex secundum ho- Deo est^. » Vide si

mineni vivebat qui veraciter ista dicebat. Admonens

,

ergo Apostolus hominem ne vivat secundum hominem, ,

hominem Deo reddit. Qui autem non vivit secundum

hominem, sed secundum Deum, profecto non vivit etiam
secundum se ipsum quia homo est et ipse. Sed ideo :

dicitur etiam secundum carnem vivere cum ita vivit ,

quia et carne sola nominata intelhgitur homo, quod jam

ostendimus sicut sola anima nominata intelhgitur
:

homo unde dictum

; est « Omnis anima subhmioribus :

» potestatibus subdita sit^,» id est, omnis homo; et ,

« Septuaginta quinque animae descenderunt in -Egyptuni

» cum Jacob^, » id est. septuaginta quinque homines.

Noh ergo vivere secundum te ipsum o homo inde pc- , :

rieras sed quaesitus es. Noh inquam vivere secundum

, , .

' Galat. II, i6. — ^ i Cor. nt. 3. — ^2 Cor. in, — 5. •*

Roni. xin, i.
5 Duiit. 3(, 22 ; Geii. XLVi, i ;> ; Acl vii, i.i. 1
 ,

DE COMINEMIA , LIR. I, 221

te ipsuiii : indc perieras , ct inventus es. INoli carnis ac-
cusare naturam , cjuando audis : c< Si secundum carnem
wvixeritis, moriemini*. » Sic enim dici potuit, et veris-
sime potuit : Si secundum vos vixeritis, moriemini. Nam
diabolus non liabet carnem, et tamen quia secundum se
ipsum vivere voluit « In veritate non stetit. » Quid :

ergo mirum si secundum se ipsum vivens : « Cum loqui-

,

» tur mendacium , de suo loquitur-?« Quod veruni de

illo Veritas dixit.
XII. Cum Peccatum vobis non domi-
ergo audis : «

» nabitur ^ : ut peccatum tibi non

» noli de te fidere ,

dominetur ; sed de illo cui dicit orans quidam Sanctus :

rtItinera mea dirige secundum verbum tuum et non ,

» dominetur mihi omnis iniquitas^. » Etenim ne forte,

cum audisscmus « Peccatum vobis non dominabitur »

: ,

nos ipsos extolleremus, et viribus nostris hoc tribuere-

mus , statim lioc vidit Apostolus , atque subjecit : « Non
» enim estis sub lege , sed sub gratia. » Gratia itaque fa-
cit, ut non dominetur. Noh ergo de te
peccatum tibi

fidere ne muko amphus inde tibi domiiietur. Et cum

,

audimus « Si spiritu actiones carnis mortificaveritis

:

»vivetis^,» uon hoc tantum bonuin spiritui nostro,

quasi per se ipsum possit ista, tribuamus. Nam ne istum
carnalem sensum spiritu mortuo potius quam mortili-
cante saperemus ilhco addidit « Quotquot enim Spi-
, :

» ritu Dei aguntur , hi fihi sunt Dei*^. » Itaque ut spiritu

nostro opera carnis mortificemus , Spiritu Dei agimur,
qui dat continentiam ,
qua frenemus , domemus , vinca-
mus concupiscentiam.
XIII. In hoc tam magiio praeho , in quo vivit homo
' Roni. VIII, i3. — - Joan. viii, 44. — 3 Koiu. vi, 14. — 'Psal. cxviu,
1 13. — 5 Roiu. vui, i3. — 6 ihid, 14. Eiigvpius 194. Beda sen Floriii aJ
Rinn. VIII.
2Qa S. AUGUSTINI EPISCOPI
siib gratia, et Do-
ciim Lene pugnaL adjutus, cxultat in
mino cum tremore non desunt tamen etiam strenuis
,

hellatoribus , et operura carnis quamvis invictis mortifi-

catoribus aliqua vulnera peccatorum
, propter quae ,

sananda quotidie veraciter dicant : « Dimitte nobis de-

>; bita nostra^ : » contra eadem vitia , et contra diaboluni

principem regemque vitiorum, multo vigilantius et acrius

ipsa oratione certantes^ ne valeant aiiquid mortiferae
suggestiones ejus quibus instigat insuper peccatorem ad
,

sua excusanda potius quam accusanda peccata : ac sic

illa vulnera non modo non sanentur verumetiam , , etsi

mortifera non erant, graviter et lethaliter infligantur. Et

hic ergo cautiore opus est continentia ,
qua cohibeatur
superbus hominis appetitus ,
quo placet sibi et non vult
culpabilis inveniri , dedignaturque cum peccat convinci
quod ipse peccaverit , non salubri humilitate suscipiens
accusationem sui, sed excusationem potius ruinosa ela-
tione conquirens. Ad hanc superbiam coercendam , con-
tinentiam petivit a Domino ille, cujus superius verba
jam posui, commendavi. INamque cum
et sicut potui ,

dixisset « Pone, Domine, custodiam ori meo, et ostium

:

» continentiae circum labia mea ne dechnes cor meum ;

» in \?erba mahgna- : » unde hoc diceret evidentius ex-

phcans : « Ad excusandas, inquit, excusationes in pecca-
» tis. » Quid enim mahgnius his verbis, quibus mahis
malum se negat, etiam de opere malo convictus quod
negare non valeat? Et quoniam factum non jiotest tcgere,
nec benefactum potest dicere, ct a se f^ictum videt patere,

quserit in ahum referre quod fecit , tanquam indc possit

auferre quod meruit. jNolcns se esse reum addit potius,

ad reatum , ct sua excusando non accusando peccata,

,

jgnorat non se poenam removere sed veniam. Apud ho- ,

1 Mallli. VI, 12. — 2 Psal. cxl, 3, 4.

 ,

DE CONTIINENTIA , LIB. I. Q23

Inines cnim judices quoniam Hilli possunt quacumquc
, ,

vclut purgare fallacia quod perperam factum est pro- ,

dcsse aliquid videtur ad tempus apud Deum autem :

qui fcdli non potest , non est adhibenda fallax defensio ,

scd verax confessio peccatorum.

XIV. Et alii quidem qui sua consueverunt excusare
peccata , fato se ad peccandum queruntur impelli tan- ,

quam hoc decrcverint sidera , ct coelum prius talia decer-

nendopeccaverit , ut homo postca talia committcndopcc-

carct. Alii fortunse malunt imputare quod peccant qui :

omnia fortuitis casibus agitari putant nec tamen boc se

;

fortuita temeritate, sed perspecta ratione saperc atque

asscvcrarc contendunt. Qualis crgo dcmentia cst dispu-
tationes suas rationi tribucrc, et actiones suas casibus
subjugare? Aliitotum quod male faciunt, in diabolum
referunt : nec volunt cum illo liabcre vel partcm cum ,

illum sibi occultis suggestionibus mala suasisse suspicari

possint, se autem illis suggestionibus undccumque fue-
rint, conscnsisse dubitare non possint. Sunt etiam qui
excusationem suam extendunt in accusationem Dei , di-
vino judicio miseri , suoautem furore blaspbemi. Etenim
adversus cum ex contrario principio inducunt mali sub-
stantiam rcbellantem non potuisset resistere nisi
, cui ,

partem eidcm rebellanti con-

substanti^e naturaeque suse
taminandam corrumpendamque miscuisset et tunc se :

pcccarc dicunt quando natura mali praevalet naturae

,

Dci. Haec Manicbaeorum est immundissima insania, quo-

rum macbinamenta diabolica facillime veritas indubi-
tata subvertit, ques Dei naturam incontaminabilem atque
incorruptibilem confitetur. Quid autem flagitiosae conta-
minationis et corruptionis de istis merito non crcditur,
a quibus Dcus, qui summe atquc incomparabiliter bonus
est, contaminabilis ct corruptibilis creditur?
 ,

2^4 S. ATJGUSTINI EPI.',r,OPI

XV. Siiiit et qui co niodo in cxcusatione peccatorum
suorum accusant Deum ut dicant ei placere peccata.
,

Nam si displicercnt, inquiunt, nullomodo ea ficri omni-

potentissima utique Quasi vero
potcstate pcrmitteret.
peccata Deus impunita esss permiserit, etiam in eis quos

a supplicio sempitcrno remissione liberat peccatorum.

Nullus quippe debitae gra^ iovis poense accipit veniam
nisi qualcmcumque et si longe minorem quam debebat,
solverit poenam atquc ita impartitur largitas misericor-
:

diee ,ut non relinquatur etiam justitia disciplinae. Nam et

peccatum quod inultum videtur, babet pedisscquam poe-
nam suam utnemo de admisso nisi autamaritudine do-
,

leat aut csecitatc non doleat. Sicut ergo tu dicis Cur

, :

permiltit ista si displicent? ita ego

, dico: Cur punit
ista, si placent? Ac per boc sicut ego confiteor, quod

omninoisla non fierent, nisi al) Omnipotente permitte-

rentur ita tu confitere facienda non esse, quae a Justo
;

puniantur utnon ficiendo quae punit, mercamur abeo

:

discere cur permittit esse quae puniat. « Perfectorum cst

)) enim, sicut scriptum est, solidus cibus^ : » in quo bi
qui bcne profecerunt, jam intelbgunt ad omnipotentiam

Dei potius id pertinuisse, ut ex libero arbitrio voluntatis

venientia mala esse permitterct. Tanta cpiippe est omni-
potcns cjus bonitas, ut etiam dc malis possit facere bona,
sive ignoscendo, sive sanando, sive ad utilitates piorum
coaptando atque vertendo, sive etiam justissimc vindi-
cando. Omnia namque ista bona sunt , ct Dco bono
atque omnipotente dignissima ncc tamcn fiunt nisi de :

mabs. Quid igitur mclius, quid omnipotcntius eo, qui

cum mab nibil faciat, bene ctiam dc malis facit ? Cla-
mant ad eum qui male fecerunt: «Dimitte nobis debita
» nostra^: » exaudit , ignoscit. Nocuerunt sua mala pec-
» lltl>r. V, 14 —' Maltb. vi, 12.
 DE CONTIAEXTIA, LIB. I. 220
criiitibus: subveiiit eoruni medeturque languoribus. Sse-
viunt suoruni bostcs : de iliorum saevitia facit Martjres.
Postrenio etiam coiiclemnat eos, quos damnatione judicat
dignos: siia Hcetilli mala patiantur, facittamcu ille (jnoJ
l)onumest. Non potest enim bonuni non esse,quod jus-
tum est : et utiquc sicut injustum cst peccatum , ita
justum estpcccati supplicium.
XVI. Non autem potestas Deodefuit, talem facere bo-
niinem qui peccare non possct : sed maluit eum talem
faccre, cui adjaceret peccare , si vellet; non peccarcsi
nollet : boc probibens , illud praecipicns : ut prius illi

esset bonum mcritura non j)cccare , et postea justuni

pramiium non posse pcccare. Nam etiam tales sanctos suos
in fine facturus est qui omnino peccarc non possint. Ta-
,

les babetquippe etiam nunc Angelossuos, quosin illo sic

amamus,utde nullo eorum ne peccando fiat diabolus

formidemus. Quod de ncmine bomine justo in bujus vitae
mortaUtate praesumimus. Tales autem omnes futuros in
iUius vitae immortalitate confidimus. Omnipotens enim
Dcus qui ojieratur bona ctiam de nostris mabs quaba ,

dabitbona cum bberaverit ab omnibus mabs? Multa de

,

Lono usu mab copiosius possunt et subtibus disputari:

sed ncque boc isto sermonc suscepimus ct ejus nimia vi-
tanda est longitudo.
XYII. Nunc ergo ad illud propter quod diximus ista,
redeamus. Continentia nobis opus est et eamdivinum csse
munus cognoscimus ne decbnctur cor nostrum in vcrba
,

mabgna ad cxcusandas excusationes inpeccatis^. Cui au-

tem peccato cobiljcndo non babcmus necessariam conti-
nentiam , nccommittatur, quando et boc ipsa cobibct, ne
commissum sifuerit nefaria superbia defcndatur? Univer-
saUter ergo continentia nobis opus est, ut decbnemu s
* Psal, cxL, 4.

cxxxiii. t5
 ,

2a6 S. AUGISTIM EPISCOPI

malo. Ut autem faciamus bonum, ad aliam vidctar virtu-
tem, hoc est, ad justiliam pertinere. Hoc nos admonet
sacer Psalmus , u])i lcgimus : « Declina a malo , et fac
5) bonum. » Quo autem fnie istafaciamus, mox addidit
dicens : « QuEcre pacem, et sequere eam^. » Pax enim per-
fecta tunc erit nobis quando natura nostra Creatori suo
,

inscparabiliter cohaerente nibil nobis repugnabit cx no- ,

bis. Hoc et ipse Sabrator vokiit, quantum mihi videtur,

intelHgi, ubiait « Sint lumbi vestri accincti, etlucernae^

:

» ardentes -. » Quid est lumbos acciniicre? Libidincs

coercerc, quod est continentia?. Lucernas vero ardcntes
habere est bonis operibus lucere a.tque fervere quod est
,
,

justitia". INcque hic tacuit cjuo fme ista faciamus ad- ,

dendo atque dicendo « Et vos similes hominibus ex- :

» pectantibusdominum sumr., quando veniata nuptiis^. »

Cum enim venerit, nos remunerabit, qui continuimus.
nos ab his qu;c cupidita?, , et ea quae imperavit charitas
fecimus: ut in ejus perfecta et scmpitcrna pace, sine
ulla mah contentioiie c t cuin summa boni dclectatione
regnemus.
XTllL Omnes ergo qui crcdimus in Deum vivuni et
veruin, cujus summe bona immutabihsque natura nec
mah ahquid facit nec mah ahquid patitur, a quo cst
,

omne bonuni, et cjui suo bono

qu.od etiam minui potest,
quod ipse est cmnino minui non potest, cum audimus
Apostolum dicentem «Spiritu ambulate, et concupis- :

» centias carni.s neperfeceritis ; caro enimconcupiscit ad-

» versus spiritum, spiritus autem adversus carnem; haec
:» enim invicem sibi adversantur, ut non ea quae vultis
» faciatis ^*
: » aljsit ut credamus, quod Manicheeorum
credit insania, duas hic demonstratas esse naturas ex con-
trariis inter se principiis -confligentes, unam boni, alte-
» Psal, XXXIII, i5. — !2 Luc, X(i, 35. — 3 HjiJ, 36, — * Galat, v, i6, i;'
 t)E CONTINENTlA , LIB. I. 23«^
ram mali. Prorsus ista duo ambo sunt Lona : et spiritiis
bonumest, et caro Lonuni; ct Lomo qui cx utroque
constat, uno imperante, alio servicntc , utique Lonum est,
sed mutaJjile Lonum
quod tamcn fieri non posset, nisi
:

aLincommutaLiLLono, a quo est omne Lonum creatum,

sivepaivum, sive magnum sed quamliLet parvum, a ;

magno tamen factum et quamliLct magnum, nullo :

modo tamcn flictoris magnitudini comparandum. Vcrum

in Lac LonaLominis et Lcne a Ijono condita institutaquc
natura nunc Lcllum est, quoniam salusnondum est. Lan-
guor sanetur, pax est. Languorem autem istum culpa
meruit, naturanon LaLuit. Quani sane culpampcrlava-
cruni regenerationis Dei gratia fidcHLus jam remisit scd ,

suL cjasdem medici maniLus adLuc natura cum suo

languore confligit. In tali autem pugna sanitas erit
tota victoria : nec temporaria sanitas, sed a^terna ; uin
non soLini finiatur Lic languor, vcrumetiam deinccps
luillas orialur. Proptcr cpiod alloquitur animam suam
justus, etdicit: « Bencdic, anima mea, Dominum,etnoli
w oLlivisci omncs retributiones ejus qui propitius fit :

)) omniJms iniquitaliLus tuis qui sanat omnes Lmguo- ,

» res tuos ^. » Propitius fit iniquitatiLus , cum peccata

dimittit : sanat Lmguores, cuni dcsideria prava compes-
cit. Propitius fit iniquitatiLus , dando indulgcntiam :

sanat Luiguores, dando contincmtiam. lllud flictum cst

iii LaptismateconfitentiLus,Locfit in agone certantiLus;
in quo a noLis noster per cjus adjutorium vincendus est
morLus. Etiam nunc illud fit, cum exaudimur dicentcs :

« Dimitte noLis deLita nostra : « Loc autem, cum exau-

dimur dicentes : « Ne nosinferasin tentationem -. Unus-

» quisqueenim tentatur, sicut ait apostolus JacoLus ,

» a concupiscentia sua aLstractus et illectus ^. » Contra

* Psal, cii, 2, 3. — 2 MaUli. vi, 12, — ' Jacob. i, i4.

i5.
 :

3-28 S. AIT.USTI.M EPlSCOPI

quocl vilium, metliciiiale poscitur acljuloiium ab illo ,

<iui polest onincs liujusceniocli sanare languores, non a

nobis alience separatione, secl in nostra: rcparatione na-
turcC. Unde cl prccdictus Aposlolus non ait : <.< Lnusquis-
w que tcnlatur a concupiscentia ; secl addidit , « sua : »

ut cjui lioc audit *, intelligat cjuoniodo clamare dcLeat

« Ego Domine, miscrere mei, sana animam nieam,
dixi :

j) ciuoniam peccavi tibi ^. jNou euim sanatione iudiguis-y>

set, nisi seipsapeccando vitiasset, ut adversus eam caro

sua concupisceret, id est, ipsa sibimetipsi exea partequa
in carue inlirmala est repuguarct.
X(X. Caro enim uibil uisi per auimani concupiscit :

sed coucupiscerc caro advcrsus spirilum dicitur, quando

anima carnali coucupisccutia spiritui rcluctatur. Totum
lioc nos sumus : et caro ipsa quae discedente anima mo-
rilur, nostra pars iufima, non fugienda dimittitur , scd
recipicnda deponitur, nec reccpta ultcrius relinc|uetur.
« Semiuatur autem corpus animale rcsurget corpus spi- ,

» ritale'\ » Tuuc jam caro uibil concupiscet adversus sj^i-

ritum , cjuaudo et ipsa spiritalis vocabitur, c[uoniam

spiiitui uou solum sine ulla repugnautia verumetiam ,

sine uUa corporalis aJimenti indigeutia in icternum vivi-

licauda su])cletur. Ilaec igitur duo, cjua^ nuuc iuvicem

advcrsautur in uobis, quouiam iu ulroquc nos sunius, ut

coucordeut orenius et agamus. Xou euim alterum eorum
putare debemus iuimicum sed vitium c|uo caro coucu- ;

piscit advcrsus spiritum quod sanatum, nec ipsum erit,

:

et substantia utraque salva crit, etintcr utramque nulla

pugna erit. Audiamus Apostolum «Scio, inquit, quia :

» uon babitat in me, boc est, in came mea, bouum'^. »

Hoc utique ait cpia vitium caruis in re bona non est

,

* Eugvpius, cap. 195. Beda seu Florus ad Galat. v. — 2 psal. xl, 5. —

3 I Cor. xvj44. — * Rom, vii, iS, et Beda seii Florus ibidem,
 ,

DE CONTINENTIA, LIB. I. Qqq

Lonum quod cuni esse destiterit caro erit scd jam vi-
: , ,

tiata vel vitiosa non erit. Quam tamen ad nostram perti-

nere naturam idcm Doctor ostendit prius dicendo :

, ,

« Scio quia non liabitat in mc » quod ut exponeret, ad- :

didit «:IIoc est in carne mea bonum. » Se itaque di-

, ,

cit esse carnem suam. Non ergo ipsa est inimica nostra :

et quando ejus vitiis rcsistitur ipsa amatur, quia ipsa ,

curatur. « Nemo cnim unquam carnem suam odio lia-

» buit*^ » sicut ipsc Apostolus dicit. Et alio loco ait :
:

« Igitur ipse ego nicntc scrvio lcgi Dei carne autcm lcgi ,

» peccati^. » Audiant cjui aurcs babcnt « Igitur ipse :

» ego » ego mentc cgo carne

; scd « Mente servio legi
, ; ,

» Dci carne autcm lcgi pcccati. » Quomodo « Carne legi

,

» pcccati ? » Numquid concupisccntias consenticndo car-

nali? Absit : scd motus dcsidcriorum illic babcndo ,
quos babcre nolebat, et tamen babebat. Scd eis non

consenlicndo mcnte servicbat legi Dci , et tcnebat mem-

bra , ne llcrcnt arma peccati.
XX. Sunt crgo in nobis desidcria mala, quibusnon
conscntiendo non viviinus male sunt in nobis concupis-
:

centias peccatorum ,
quibus non obcdiendo non perfici-
mus malum, sed eas babendo nondum perficimus bonum.
Utrumque ostendit Apostobis , ncc bonum bic pcrfici
ubi malum sic concupiscitur ; ncc mabim bic pcrfici,
quando tab concupiscentise non obeditur. Illud quippe
ostendit ubi ait « Yelle adjacet mibi : perficere autcm ,

» bonum non^ » boc vero, ubi ait

: « Spiritu ambulate, :

» ct concupiscentias carnis ne perfcceritis'^. » Ncque ibi

enim dicit, non sibi adjacere facere bonum; sed, perfi-
cere : nequc bic dicit : « Concupiscentias carnis » ne
babueritis ; scd : « Ne pcrfeceritis. » Fiunt itacpic in no-
bis concupiscentias malae, cjuando id quod non licet li-
1 Ephes. V, 29. — 2 Roni. vn, aS. — '^
Ihidt. 18. — 4 Galat. v, 16.
 ,

q3o s. augustini episcopi

bct : sccl non perficiuntiir, ciim lcgi Dei mente serviente
libitlincs contincnliir. Et Ijonum fit , cum id quocl male
libct, vinccnte Jjona dclcctatione uon fit scd boni per- :

fectio non impletur, quandiu lcgi peccati carne scrvicnle

libido illicit, et quamvis contincatur tamcn movctur. ,

Non enim opus esset ut continerctur, nisi movcretur. Erit

quandoquc ctiam pcriectio boni quando consumptio ,

mali illud summum boc erit nullum. Quod si in ista

: ,

mortalitate spcrandum putamus, fallimur. Tunc enim

erit, quando mors non crit ct ibi erit ubi vita aetcrna
; ,

erit. In illo enim steculo ct in illo rcgno crit bonum

summum, mahim nullum quando crit ct ubi crit sapicn-
;

tiae amor summus contincntias labor nullus. Non igitur

,

mala est caro si malo careat id est vitio quo vitiatus

, , ,

est bomo, non factus male, scd ipsc facicns. Ex utracpie

enim parte, id cst, ct anima et corpore a bono Dco fac-
tus boniis , ipse fecit malum cpio fictus est malus. A cu-
jus mali reatu jam ctiam solutus pcr indulgentiam ne ,

leve existimct essc cjuod fccit, adbiic cum suo vitio pug-
nat pcr continentiam. Absit autcm ut insint ulLi vitia in
illa cpiae futura cst pace rcgnantibus quandoc^uidcm in :

isto bcllo cpiotidic minuuntur inproficicntibus, non pec-

cata solum sed ipsas quocpie concupisccntiae cum cpii-
, ,

bus non consentiendo contligitur, et cjuibus consenliendo

peccatur.
XXI. Quod ergo caro concupiscit advcrsus spiritum
quod non habitat in carnc nostra Ijonura c[uod lcx in ,

mcmbris nostris rcpugnat lcgi mcntis non cst duaruni jL ,

iiaturarum cx contrariis principiis facta commixtio scd ,

unius adversus sc ipsam proptcr pcccati mcritum facta

divisio. Non sic fuimus in Adam , antcquam natura suo
deccptore audito ac sccuto , suum contcmpsisset atquc
offendisset auctorem : non est ista prior vita creati ho-
 1

DE CONTINENTIA, LIB. I. 23
minis, sod posterior poena damnati. Ex qua damnatione
pcr Jcsiini Christum gratia liLcrati , cum poena sua di-
micant liheri, nonduni salute plena , scd jam pignore sa-
lutis acccpto : non liherati autcm , et peccatis rci sunt,
ct suppliciis implicati. rcis manc-
Post lianc vero vitam
])it in Klcrnum poena pro culpa non rcmancl^it ; libcris
in fTternum ncc culpa ncc poena sed pcrmancLunt in
, :

a^tcrnum substautias bonae spiritus ct caro quas Ueus ;

Ijonus et immutabilis bonas quamvis mutabilcs condi- . ,

dit. PcrmancLunt autcm in melius commutatcC, nun-

quam jam in deterius mutandae consumpto penitus ;

omni malo, ct quod bomo fecit injuste et qiiod passus ,

estjusle. Quibus duobus mali gencribus omnino pereun-

tibus ,
quorum est unum prEecedentis iniquitatis , alte-

rum consequentis infclicitatis, erit bominis sine ulla pra-

vitatc voluutas recta. Ibi omnibus crit claruni atque
pcrspicuum , quod nunc a fidclibus multis crcditur, a
])aucis inlclligitLir , maluin non essc substantiam , sed si-
cut vulnus in corpore , ita in sul^stantia qure sc ipsam
vitiavit, essc cnepisse pestc incboata , atquc ibi csse de-
sincre sanitate perfecta. Omni crgo malo cxorto auobis,
ct pcrdito in nobis. bono ctiam nostro usque ad culnicn
fciicissim^ incorruptionis et iinmortalitatis aucto atque
perfecto, qualis erit utrac[ue nostra substantia? Quando-
quidcm nunc in ista corruptione et mortalitate cum ,

adbuc « Corpus corruptibile aggravat animam^, » et

quod Apostolus clicit « Corpus mortuum est propter
:

jjpeccatum-, » tale tamen testimonium perbibet idem

ipse carni nostrae , id est , parti nostrae infim^ atque ter-
renae , quod paulo ante commemoravi « Nemo
ut dicat :

» unquam caruem suam odio babuit » statimque sub- ;

1 Sap. IX, i5. — 2 Rom. viu. lo,

23^ S. AUGUSTINI EPISCOPI
jungat : « Scd iiutrit eam et fovct, sicut et Christus Ec-
w clcsiam. »

XXII. Quo nou dico, errore , sed prorsus fu-

igitur,

rore Maniclia^i
, carncm nostram nescio cui fabulosae
genti tiihuunt tcneljrarum quam volunt suam sinc ullo ,

initio malam scmper Iiabuissenaturam? cum verax Doc-

lor viros diligcre uxores suas excmplo su?e carnis Iiortetur,

quos ad boc ipsum Cbristi quoque et Ecclesias bortatur
excmplo. Totus dcnique ipse apostolicae Epistolas locus,
valdc ad rem pcrtinens , rccordandus cst. «Yiri, inquit,
» diligite uxores vestras, sicut et Cliristus dilexit Eccle-
)) siam , ct se ipsum tradidit pro ea , ut eam sanctificaret,
» mundans lavacro aquae in verbo ; ut exbiberet sibi ipse
)) gloriosam Ecclesiam , non babentem maculam , aut
» rugam , aut abquid bujusmodi; sed ut sit sancta et
» immaculata. Ita, inquit , et viri debent diligere uxorcs
)>suas, sicut corpora sua. Qui dibgit uxorem suam, se
» ipsum diligit. « Dcinde subjunxit, quod jam comme-
moravimus « Xcmo enim unquam carnem suam odio
:

» babuit scd nutrit et fovet eam sicut ct Cbristus Ec-

. ,

» clesiam^. » Quid ad baec dicit immundissimas impietatis

insania? Quid ad ba?c dicitis, Manicbaei? qui nobis velut

cx apostolicis Littcris duas sine initio naturas, unam boni,
altcrammali, conamini induccre ; et apostobcas Litteras,
quse vos ab ista sacrilcga perversitate corrigant non vul- ,

lis audire. Sicut Icgitis : « Caro concupiscit adversus

«spiritum^; et Non babitat in carne mea bonum^ »
, :

ita lcgite : « Nemo uncpiam carncm suam odio babuit,

» sed nutrit et fovet eam , sicutet Cbristus Ecclesiam^. »
Sicut legitis : « Yideo aliam legem in membris meis re-
» pugnantem legi mentis mccc^ : » ita legite : « Sicut
i Ephes. V, aS-ag. — 2 Gulat. v, 17. — 3 r,oii], vii, iS, — ^ Ephes. \'

29. — 5 Rom. VII, 23.

 ,
:

DE CONTINENTIA , LIB. I. 233

» Cliristus dilcxit Ecclesiam , ita et viri debent diligere
» iixoiTS siias, sicut sua corpora. » ISolite in illis sanctae

Scripturae testimoniis esse insidiosi , in liis surdi ; et eritis

in utrisque correcti. H£ec enim si accipiatis ut dignum

est, conabimini et illa intelligere ut verum est.

XXllI. Trcs quasdam copulas nobis insinuavit Apos-

tolus, Christum et Ecclcsiam , virum et uxorem , spiri-

tum et carnem. Horum priora posterioriLus consulunt

postcriora pricribus famulantur. Omnia bona sunt, cum
in eis quaedam ordinis pulcbritudinem excellenter prae-
posita quacdam dcccnter subjecta custodiunt. Yir et
,

uxor,c[ualcs sccum csse debcant, praeceptum accipiunt

et cxcmplum. Praeceptum cst « Mubercs viris suis sub- :

)) dita; sint , sicut Domino ; quia vir caput mulieris est

)j cl, Yiri, diligitc uxorcs vestras. » Exemplum autem da-

tur mulicribus de Ecclesia, viris de Cbristo : « Sicut

» Ecclesia , inquit , subdita est Gbristo , ita et mulieres

» viris suis in omnibus^. » Similiter et viris dato prae-
cepto , ut uxores suas diligant , adjccit cxemplum : « Si-

» cut Cbristus dilexit Ecclesiam. » Sed viros et a re infe-

riorc adbortatus cst, id cst, a corpore suo ; non tantum

a supcriorc , id est , a Domino suo. Non enim sohmi ait :

« Viri, dihgite uxores vestras , sicutet Cbristus dilexit Ec-

» clesiam, » quod est a superiore : verumetiam dixit : Yiri
« dcbcnt dihgcre uxorcs suas sicut corpora sua , » quod
est ab infcriore : quia ct superiora et inferiora bona sunt
omnia. Nec tamen muhcr a coq^ore vel came accepit
exemplum, ut ita esset subdita viro, sicut spiritui caro :

sed aut consecjucntcr Apostohis intelligi voluit ,

quod di-
cere praetermisit ; aut forte quia caro^ concupiscit adver-
sus spiritum in bujus vitas mortahtate atque languore ,

idco dc iha nohiit muheri exemplum subjectionis adhi-

1 Ephes. V, 29.
234 S. AUGUSTINI EPISCOPI
bete. Viris aiitem ideo voluit ,
quia ctsi concupiscit spi-
ritus achersus carnefu, etiam in hoc ipso consulit carni t

non sicut caro coucupiscens adversus spiritum, ncc spi-

ritui cousulit tali repugnatione ncc sibi. Non tamcn ei
,

spiritus Jjonus, sive ejus naturam per providentiam nu-^

tricndo ac fovendo , sive ejus vitiis pcr continentiam
resistendo consulcrct , nisi utraque subslantia utriusquc
artilicem Deum , etiam decore sui liujus ordinis indica-
ret, Quid est ergo quod vos vera dementia ct Christianos
esse jactatis , ct conira Scripturas christianas oculis clau-
sis, vcl potius cxlinctis, tanta perversitate contenditis, et
Christum assercntcs in falsa carnc apparuisse mortahbus,
etEcclcsiam in anima ad Christum, in corporc ad dia-
bolum pertinere, et sexum virilem atque muliebrem dia-
boli opcra esse , non Dei , et spiritui carnem tanquam
malam substantiam bonas substantige cohtererc.
XXIV. Si parum vobis vidcntur rcspondcre quee de
apostolicis commemoravimus Litteris, auditc adhuc aha ,

si aurcs habctis.Quid de carnc Christi dicitinsanissimus

Maniciineus? Quod nou fuerit vera, sed falsa. Quid ad hoc
dicit beatus Apostolus? « Memor esto Christum Jesum
» surrcxis :e a mortuis ex semine David, secundum Evan-
» gelium meum ^. » Et ipse Christus Jesus: « Palpate,
» inquit , et videtc quia spiritus carnem non ha-
et ossa

» bct , sicut me videtis habcre ^. » Quomodo cstineorum

doctrina veritas, quae prsedicat quod in carne Christierat
falsitas? Quomodo
in Christo non crat ullum malura , in
quo tam grande mendacium? Quia videhcet homi-
erat
nibus nimium mundis nialum est caro vcra et non est ,

maUim falsa pro vcra: malum est caro vera nascentis ex

Davidsemine, ct non cst malum Hngua falsa dicentis :

« Palpate, et videte quia spiritus ossa et carnem non ha-?

f 3 Tim, II, 8, — 2mc. XXIV, 39. ^

 ,

DE CONTINENTIA , LTB, I. 235

« bct , sicut me viclctis habcre. » De Bcclcsia quicl dicit
deccplor homiuiim in mortifcro errore? Quod ex parte
aiiimarnm pcrtincat acl Christum , ex partc corporum ad
diabolum? Quicl acl haec chcit Doctor gcutium in ficle et

Ventate: « Nescitis, inquit, quia corpora vestra mem-

» bra sunt Christi ^?De scxumascuh ct fcjemins quid
»

dicit fihus perdilionis?Quod utcrc|ue sexus non cx Deo

sit, sed ex diabolo. Quid ad hgec dicit Yas electionis?

« Sicut, inquit muher ex viro, ita et vir per rauherem,

,

» omnia auteni ex Dco -. » De carne cjuid chcit per Mani-

chaeum spiritus immundus? Quod sit mala substantia

nec Dei, secl inimici creatura. Quid ad hsec dicit per
Pauhim Spiritus sanctus? «Sicutenim corpus unura est,
« inc|uit, ct membra habet multa, omnia autcmniembra
» corporis cum sintmulta, unum est corpus; ita etChris-
» tus. » Etpaulo post: « Posuit, inc[uit. Deus membra,
« singuhim quodque corum in corpore prout voluit. » ,

Item paulo post «Deus, inquit, temperavit corpus. ei,

:

» cui deerat majorem lionorem dans, ut noncsscnt scissuras

» in corpore , secl idcm ipsum ut pro invicem sohicita
» sint mcmbra unum niembrum, com-
: ct sivc patilur
» patiuntur omnia membra sive glorificatur unum mem- ;

» brum congaucU^nt omnia membra°. » Quomodo est

,

mali caro, quando ipsoc animae pacem mcmbrorum ejus

ut imitcntur, monentur ? Quoraodo est inimici crcatura,

cjuando ipsfe animee qu?e corpora regunt, ut inter se ini-

micitiarum scissuras non habcant, excmplura de membris
corporis sumunt, ut quod praestitit Deus corpori per na-
turam, amcnt et ipstfi hoc habere per gratiam? AJerito

ad Romanos cum
scribcrct « Obsccro , inc|uit vos, fra-
: ,

» tres,,per misericorchamDci, ut exhibcatis corpora ves-

» tra hostiara vivara , sanctam, Deo placentem '^. » Siue
1 { Cur. VI, i5. -^ 2 jd, XI, 12. — 3 id. XII, ia-35. -r- 4 Roro. xii, i.
 236 S. AUGUSTINI EPISCOPI
causa non tenebras luccm et lucem tencbras esse conten-
dimus, sl hostiam vivam . sanctam , Deo placentem de
gentis tencbrarum corporibus exbibemus.
Sed, inquiunt , quomodo caro per quamdam
XXY.
simiUtudinem comparatur Ecclesiae ? Numquid Ecclesia
concupiscit adversus Christum? cum idem Apostolus
dixerit : « Ecclesia subdita est Christo ^. » Plane Ecclesia
subdita est Christo : quia ideo spiritus concupiscit ad-
versus carnem, ut omni ex parteChristo subdaturEccle-
sia ; caro autem concupiscit adversus spiritum. quia non-
dum pacem, quee perfecta promissa est, accepit Ecclesia.
Ac per hoc Ecclesia subdita est ( ihristo cx pignore sahitis,
et caro concupiscit adversus spiritum cx infirmitatc lan-
guoris. rSeque enim non Ecclesifc mcmbra crant iidem ,

quibus istadicebat: « Spiritu ambulate ct concupiscen- ,

» tias carnis ne perfeceritis. Caro enim concupiscit ad-

» versus spiritum ct spiritus adversus carnem. Ha£c enim
,

» sibi iuvicem adversanlur, ut non ea quae vuUis flicia-

» tis 2. » Haec utique Ecclesias diccbantur, quaesi Christo
subdita non esset, non in ea spiritus adversus carncni per
conthientiam concupisceret. Propter quod potcrant qui-
dem concupiscentias carnis non pcrficcre, scd carne con-
cupiscente adversus spiritum non potcrant ea faccre quas
volebant , id est, etiam ipsas carnis concupiscentias nou
habere. Dcinde. cur non confiteamur in hominibus spi-
ritahbus Ecclesiam subditam Christo, in carnahbus au-
tem adhuc concupiscercadversusChristum? Anadversus
Chrislum non concu j^iscebant, quibus diccJjatur « Di- :

» visus est Christus^? Et, JNon potui loqui vobis quasi

» spiritahbus , sed quasi carnahbus; tanquam parvuhs
» in Christo Lac vobispotum dedi non escani nondum , ;

» enim poteratis ; sed ne nunc quidem potcstis, , adhuc ij

1 Ephes. V, 14. — 2Galat, V, i6, i-j. — ^i Cor. 1, i3.

 DE CONTINENTIA, LIB. I. 23^
» eiiini estis carnales. Cum enim sint in voLis aemulatio
» et contciitio , iioniic carnalcs cstis*?» Adversus quem
concupiscil aemulatio etcontcntio, nisi adversus Chris-
tuin? Has cnim carnis concupiscentias Chrislus in suis
sariat, sed in nulhs amat. Undc sancta Ecclcsia quan-
diu hahct etiam mcmbra taha , nondum est sine ma-
cula ct ruga. Huc accedunt et illa peccata, pro qui-
]jus quotidiana vox totius Ecclesiae est : « Dimitte nohis
» dchita nostra^ : » a quihus ne spiritalcs putareremus
alienos, non quicumque carnalium, nec ipsorum qui-
cumque spiritaUam, sed qui super pectus Domini dis-
cumhchat, et qucm pras caeteris dihgchal ^: « Si dixeri-
» mus, inquit, quia peccatum non hahcmus, nos ipsos

» dccipimus, et veritas in nohis non est ^. » In omni au-

tcm pcccato phis in majore, minus in minore, tamcn

contra justitiam concupiscitur. Et de Christo scriptum
est « Qui factus est nobis sapientia a Deo et justitia
:
,

» et sanctificatio et redemptio ^. » In omni igitur pec-

,

cato contra Christum sine duhio concupiscitur sed qui :

sanat omnes languorcs nostros ^, cum perduxerit Eccle-

siam ad promissam hmguoris sanitatem, tunc in nullo
membrorum cjus quamhhet miiiima erit uila macula aut
ruga. Tunc nullo modo caro adversus spiritum concu-
piscet et ideo nulla erit causa cur adversus carnem etiam
:

spiritus concupiscat. Tunc fmem accipict omnis haec

pugna, tunc amharum substantiarum erit summa con-
cordia : tunc usque adeo ibi nullus erit carnalis , ut etiam
caro ipsa cum carne
sit spiritalis. Quod ergo nunc agit
sua quisque secundum Christum vivens, cum ct con-
cupiscit adversus ejus malam concupiscentiam quam ,

sanaudam continet, quam nondum sanatam tenet et ta- ;

» I Cor. iri, I. — 2 Malth. vi, 12. — 3 joan. xni, 23. — ^ i Joan.i, 8.

— 5 I Cor. I, 3o, — 6 psal. cii, 3.
 ,

238 8. AUGUSTINI rPISCOPI

men ejus Lonarn nutrit naturani fovetquc, quoniam « Nenio
» unquam carncm suam otlio liaLuIt^ : « Loc etiam agil

quni Ecclesia CLristus, quantLim fas est comparare minora

majoriLus. Nam et correptioniLus cam reprimit, ne im-
- punitate inflata dissiliat ; et consokitioniLus erigit, ne gra-
-Vata iufirmitate succumLat. Hinc estillud ApostoH: «Si
» enim nos ipsos diJLidicarcmus non judicaremur cum , :

wjudicamur autem, a Domino corripinmr, ne cum Loc

» mundo damncmLir^. » Et illud in PsaLno «Secundum :

wmukitudinem dolorum mcorum incordc meo, consola-

» tiones tutcjucundavcruntanimam mcam ^. « Tuncergo
speranda est carnis nostrge sine ullarepugnationeperfccla
sanitas, quando erit Ecclcsiie CLristi sine ullo timorc
ccrta sccuritas. .

XXVI. Haec advcrsus ManicLseos fliHaciter continen-

tes, pro veraci contincntia disputasse sulTccerit, ne contj-
,nentiae fructuosus et gloriosus LiLor, partem infimam
nostiam, idest, corpus, quando aL immodcratis ct ilHcilis

voluptatiLus coLiLet et refrenat, non saluLritcr casli-

gare scd inscctari crcdaturLostiHtcr. Corpus quippc ab
,

animi cst quidcm natura divcrsum scd non cst a nalura ,

liominis alienum. Non enim animus constat cx corpore;

sed tamen Lorao cx animo constat et corporc et utique :

Dcus qucm LLerat, totum Lomincni LLcrat. Unde totuni

Lominem ctiam Salvator ipse suscepit, dignatus in noLis
totum LLcrare quod fccit. Qui contra istam sentiunt ve-
ritatem, quid eis prodcst LLidines contincre si tamcn ,

aLquas continent? Quid in eis per continentiam potcst

fieri mundum quorum ,
contincntia talis immunda cst
.
qu?e n^ continentia nominanda cst? Scntire quippe quod
.
scntiunt, virus cst diuLoL contincntia vcro ; munus est Dci.
Sicut autem non omnis qui aliquidpatitur, aut quosHLet
JEphes. V, 29, -^ 12 I Cor. xi, 3i, 32. — 3 psaj, xgiii,
19,
 DE CONTLNENTIA, LIB. .I.^^jj,,,., j,,
Q^Q
dolorcs tolerantissime palitur, liabet cam virtutcm, qu^^
similiter Dei mmius est, et palicntia iiuacupalur : multi

cnim tolerant multa tormenta, ne in sui^ cruniuibus pro-

clant aut male sibi conscios, aut se ipsos ; multi pro cx-
plcnclis ardentissimis libidinibus, et obtinenclis,
vel non
rclincpiendis eis rebus quibus vinculo piavi amoris
ob-
stricti sunt ; multi pro divcrsis ci pcrniciosis, quibus
vebcmcntcr tencntur, erroribus; qup^s onmes absit ut vc-
ram dicamus babcre patienliam: ita. Jion omnisqui ali-
quicl continet, vel ipsas etiam carnis at^^t animi nbidnics
mii'abilitcr continet, istam contincntiam, de cujus utili-
tate et decore disserimus, babcrc dicendus ^^t. Quidam
cnim, cjuod mirum dictu videri potest, per ,
^iicontmcn-

tiam se continent; vclut si se nmlicr contincat '^ marito,

quia boc juravit adultcro. Quidam pcr injustitia. ni, vclut

si miscendi scxus non reddat conjux conjugi dci ^i^^um ,

cpiia ipsc vcl ipsa jam potcst vinccrc talcni corporii. '

'U^~
^^
pctitum. Itcm cjuidam contincnt dccepti ficle falsa ,

vana sperantes, ct vana sectantes in quibus sunt omn ^^:

"

baeretici et c^uicumque sub nomine rcligionis abquo er-

,

rorc falluntur cjuorum continentia vcra esset siessetet

; ,

fidcs vera cumvcroilla propterea ncc fidcs sit appcl-

:

landa, quia falsa est, sine dubio etista continentiaenomine

indigna cst. Numquid cnim continentiam ,
quam munus
Dei verissimedicimus, dicturisumus csse pcccatum? Ab-
sitanostris cordibus tam detestanda dementia. Beatus
autcm Apostolus ait: « Omnc quod non cst ex fide, pec-
» catum cst*^. » Qu.se igitur non babct ficlcm, nec conti-
nentia nominanda est.
XXYII. Sunt ctiam cjui aperte malignis servicndo d^-
monibus a corporis vobiptatibus contincnt , ut per eos
explcant nefarias voluptatcs , quarum impetum ardorcm-
1 Rom. XIV, 23,
q4o S. AUGUSTINI EPISCOPl
que non continent. Unde , ut aliquicl tlicam , et caelera

proptcr sermonis longitudinem taceam quidam non at- ;

tingunt etiani uxores suas, dum quasi mundi per magicas

artes pervenirc ad uxores moliuntur alienas. mirabilcni
contiiientiam , imovero nequitiam atque immunditiam
singularem. Si enim vera esset continentia, magis ab
adultcrio, quam propter adullerium pcrpclrandum, car-
nis concupiscentia debuit a conjugio continere. Ilanc
quippe concupiscentiam carnis relaxare solet contincntia

conjugalis , cjusque frenis liactcnus moderamcn impo-

ncre , ut nec in ipso conjugio immoderata licentia dilllua-
modus aut infirmitati conjugis de-
tur, sed custor^iatur ,

bitus cuihoc non sccundum imperium prcccipit^, sed

,

secundum veniam concedit Apostolus; autfdiis procrean-

dis accom modatus, quee una fuit causa miscendiie invi-

ccm car nis et patribus quondam et matribus sanctis. Id

autem faciens contincntia , id cst , moderans et quodam
mod limitans in conjugibus carnis concupisccntiam , et

eju s inquictum atque inordinatum motum ccrtis quodam

n'iodo fmibus ordinans , bcnc utitur liominis malo, qucm
bonum sicut Deus ulituretiam
lacit et vult perficere :

bominibus malis proptcr cos quos pcrficit bonos.

,

XXVIII. Absit ergo ut contincntiam dc qua Scrip- ,

tura dicit « Et hoc ipsum crat sapientia; scire cujus

: ,

» esset hoc donum^, )> etiam eos habere dicamus, qui

continendo, vel erroribus serviunt, vcl aliquas minores
cupiditates ideo vincunt ut ahas expleant, quarum gran-
,

ditate vincuntur. Ea vero quas vcra cst dcsupcr vcniens

continentia , non ahis mahs maha premere alia, sed bonis
mala sanare vult omnia. Cujus ut breviter complectar
actionem omnibus prorsus delcctationibus concupiscen-
,

tise ,
quae adversantur dclectatioiii sapientise , coerceudis
1 t Cor. vn, 6. — 2 sap. viii, ar.
 DE COXTINENTIA, LIB. I. 2^1
atqiic sanandis invigilat oflicium continentise. Uncle an-
gustius eam sine dubitatione mctiuutur, qui solas libidi-
ncs corporis cobi})cre dcfiniunt : mclius profccto illi,

(piinon addunt corporis scd generabtcr bbidincm sive

,

cupiditatem regendam dicunt ad contincntiam pertinere.

QutC cupiditas in vitio ponitur, nec tantum est corporis,
vcrum et animi. Etenim si cupiditas corporis cst in ibr-
nicatiouibus ct ebrietatibus , numquid inimicitiae , con-
tcntiones , aemulationcs ,
postrcmo animosiiatcs ; in cor-
poris vokiptatibus , ac non potius in animi motibus et
perturbationibus exercentur? Carnis tamen opera baec
omnia nuucupavit Apostolus , sive qu^ ad animum , sive
qure ad carnem propric pertinercnt ipsum sciHcet bo- ,

mincni nomine carnis appellans^. Opcra quippe bominis

sunt quae non dicuntur Dei quoniam bomo qui bsec ;

agit, sccundum se ipsum vivit non secundum Dcum , ,

in quantum baec agit. Sunt autcm aUa opcra bomiuis,

quse magis dicenda sunt opera Dci. « Dcus est enim, iu-
w quit Apostokis, qui operatur in vobis et velle ct operari
w pro bona voluntate-'-. » Indc cst et illud : « Quotquot
» enim Spiritu Dci aguntur, bi fiUi sunt Dei ^. »
XXIX. Spiritus itaque bominis adbcTrens Spiritui
Dci concupiscit adversus carncm id est adversus se
, , ,

ipsum sed pro se ipso ut motus illi sive in carne sive

; , ,

in anima sccundum bominem uon secundum Dcum

, , ,

qui sunt adbuc per acquisitum bmguorem contincntia ,

cobibeantur, proptcr acquircndam sakitcm : ut bomo

non secundum bominem vivens jam possit dicere ,
:

« Yivo autem jam non ego vivit vero in me Cbristus^. » ,

Ubi enim non cgo ibi fcHcius ego , ut quando sccun- :

dura bominem rcprobus uUus motus exurgit cui non ,

consentit qui mente legi Dei servit , dicat etiani illud :

1 Galat. V, 19. — 2 Philip. o, i3, — 3 Rom, viii, 14. — ^ Galat. 11, 20.

cxxxiii. 16
 ,,

ll^l S. AUGUSriNI EPISCOPI

« Jam non ego operor illucU. » Talibus quippe et illa di-
cuntur ,
quae sicut eorum socii participesque debemus
auclire : « Si consurrexistis cum Christo , cjuae sursum
» sunt cjuaerite, ubi Christus cst in dextera Dei sedens;
» quas sursum sunt siipite , non cjuae super terram. Mor-
» tui enim estis, etvita vestra abscondita est cum ('hristo
» in Deo : cum Christus apparuerit vita vestra , tnnc et
» vos apparebitis cum illo in gloria^. « Quibus loquatur
intelligamus , imovero attentius audiamus. Nam cpiid

lioc planius . cpiid aperfius? Eis certe loquitur, qui

consurrexerant cum Christo , nondum utique carne , sed"
mente ; cjuos mortuos dicit, ct magis hinc vivos : riam
« Yita vestra . inquit . abscondita est cum Cliristo iri

» Deo. » Talium mortuorum vox est : « Yivo autem jam:

» noh ego ; vivit vero in me CIiHstus^. » Quorum ergo
vita erat abscondita ih Deo , admonentur , et exhortan-
tur, ut membra sua morliricent quae sunt super terrani.
Id enim sccpiitur i k Mortificatc ergo membra vestra; quae
» sunt super terram^. » Et ne quisquam nimis tardus
mcmbra ista visibilia corporis mortificanda putaret a ta-
libus , continuo quid dicat apericns : « Fornicationem
» inquit , immunditiam ,
pcrturbationem , concupiscen-
» tiam malam , et avariliam cjuoe est idolorUm servitus. »

Ita-ne vero credendumest, c|uodisticpii jam mortui erant,

eorumque vita abscondita erat cum Christo in Deo
adhuc Ibrnicabantur adhuc in raoribus immundis ope- .

ribusque vivebant adhuc perturbationibus, concupis- ,

centise malae atque avaritiae serviebaiit? Quis demens

,

ista de talibus scnscrit? Quid ergo vult ut mortificent

opere scilicet continentiae nisi motus ipsos adhuc in sua ,

quadam interpellatione , sinc nostrae mentis consensione,

sine membrorum corporalium operatiorie viVentes? Et
» Rom. VII, 1 7. — 2 Coloss. in, 1-4. — 3 Galat. 11, 20. — * Coloss. iii, 5,
 ,:

nE COiNTlNENTlA , LIB. I. 2^3

quomodo isli niortificaiitur opere coutinentice , nisi cura
cis mente non consentitur, nec exhibentur eis axma cor-
poris mcmbra; ct quod est majus atque vigilantia con- ,

tinenliae majore curandum , ipsa etiam nostra cogitatio

quamvis eorum quodam modo suggestione et quasi susur-
ratione tangatur tamen alj cis ne oblectetur avertitur,
,

et ad superna delectabilius cogitanda convcrtitur; ob boc

ea nominans in sermonibus , ne babitetur in eis , sed fu-

giatur ab Quodfit, si eflicaciter audiamus ipso
eis? ,

adjuvante qui boc per Apostolum suum prsecipit « Quae :

» suisum sunt qua.^rite, ubi Cbristus est in dextera Dci se-

» dens quse sursum suiit sapite, uonquae super terram^.»
;

XXX. Cum autem mala iila commemorasset, ad-

junxit atque ait : « Propter quse veuit ira Dei in fdios
M infidebtatis -. » Utique salubriter terruit , nc putarent
fideles propter solam fidem suam , ctiamsi in bis mabs
viverent, se posse salvari, apostolo Jacobo contra istum
scnsum vote manifestissima reclamante ac 'diceute « Si :

» fidcm quis dicat se babere, opera autem non habeat,

w numquid poterit fides salvare eum^?» Unde et hic

Doctor geutium propter illa mala venire iram Dei dixit

in fihos infidehtatis. Cum autem dicit « In quibus et
:

» vos abquando ambulastis, cum viveretis inilbs'^ , » sa-

tis ostendit jam non viverent. His quippe
quod in illis

mortui erant, ut corum vita in Deo cum Christo csset

abscondita. Cumergo jamin ilHs non viverent, morlifi-
care jam taba jubebantur. Ipsis quippe in eisdem non
yiventibus illa vivebant sicut paulo ante jam ostendi
;

et membra dicebantur ipsorum, ea videficet vitia qufc in

membris habitabant ipsorum, modo locutionis per id
quod continet id quod continetur, sicut dicitur Totum :

forum inde loquitur, cum homines loquanturqui suntin

1 Colos5. lu, 1, 2, — 2 iijid, 6. •— 3 jacob. «, 14. — ^ Coloss. m, 7.

16.
 ,

a44 S. AUGUSTINI KPISCOri

foio. Ipso locutionis nioclo in Psalmo canitiir : « Omnis
» terra adoret tc ^ : » id cst, omncs lioniiucs qui sunt iu
terra.

XXXI. « Nunc autem dcponitc, inquit, etvosuni-

» versa ~ : » et commemorat plura ejusmodi mala. Sed
quid est, quod ci non sullicit diccre : « Deponite vos uni-
» versa : » scd additaconjunclione dixit: « Et vos? » Nisi

ne propterea se putarent haecmalafacere, atque impune

in cis vivere ,
quia fides eorum liberaret eos ab ira ,
quse
venit in fdios infidelitatis ista facientcs, et in his sine
fide viventcs. Deponite , inquit, et vos illa mala propter
quae venit ira Dei in fdios infidelitatis ; nec vobis eoruni
impunitatcm proptcr fidci mcritum promittatis. Non au-
tcm dicerct: « Deponitc » cis qui jam dcposucrant ex ,

ea parte qua tahbus vitiis non conscntiebant , nec sua

mcnibra eis arma pcccati dabant, nisi quia in hoc facto

est, etinhacadhuc operalione versatur, quandiu mor-

tales sumus, vita sanctorani, Dum cnim spiritus concu-
piscit adversus carncm, htcc magna intcntionc rcs agitur,
dclcctatiouibus pravis, hbidiuibus immundis , motibus
carnahbus atque turpibus, suavitate sanctitatis , amore
rastitatis, spiritah vigorc, ct couliucutiae decore resisti-
tur : sic dcponuntur ab eis, qui mortui sunt eis , nec con-
sentiendo vivunt in eis. Sic, inquam , dcponuntur, duni
continuata continentia ne resurgantpremuntur. Quisquis
quasi securus ab hac eorum depositionc ccssaverit, ilhco
in arcem mcntis prosilicnt, eamque inde ipsa deponcnt
atque in suani redigent servitutem, turpiter deformiter-
que captivam. Tunc regnabit peccatum inhomiuis mor-
lah corpore ad obediendum dcsidcriis ejus ^ tuuc sua :

membra exhibebit arma iniquitatispeccato, eteruntno-

vissima ihius pejora prioribus ^ : Muho est cuim tolera-
*Psal. Lxv, 4. -- »Coloss. nx, 8. — 3 Rom. vx, 12. — ^ MaUh. xn, 45.
 DE CONTINENTIA, Lin. I. 9 4^

bilius certamen liujusmodi non coepissc, quam coeptum

factum ex bono praeliatorc vel
rcliquisse conflictum, ct
etiam ex victore captivum. Undc Dominus non ait Qui :

coeperit; sed, «Qui persevcraverit usque in finem liic ,

» salvus erit ^. »

XXXII. Sive autem ne vincamur acriter confligcntes,

sive aliquoties vcl ctiam insperata vcl inopinata facilitate
vinccntes, ei dcmus gloriam.
qui nobis dat contincntiam
Meminerimus quemdam Juslum dixisse in abundantia
sua « INon mo\cbor in aRternum ^
: dcmonstratumque :

illi esse quam tcmcre boc dixcrit, tanquam suis viribus

tribuens, quod ei dcsuper praestabatur. Hocautem ipso

confitcnte didicimus mox enim adjunxit « Domine in
: : ,

» voluntate tua prcestitisti dccori meo virtutcm avcrtisti ;

» autcin facicm tuam, ct factus sum conturbatus^. » Pcr

medicinalem providcnliam paululum dcscrtus est a rec-
tore, ne pcr cxitialcm superbiam dcscrerct ipse rectorem.
Sive crgobic, ubi cum vitiis nostris domandis minucn-
disque confligimus ; sivc ihi, quod in finc futurum cst,

ubi omni bostc, quia omni pcste carebimus; id nobis-

cum salubriter agitur : « Ut qui gloriatur, in Domino
» glorietur ^. »

1 Matlh. X, 22. —- Psal. xxix, 7.-3 Hjjj g_ — 4 i Cor. i, 3r.

 S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONEJVSIS EPISCOPI

DE BO^O CONJUGALI

LIBRR UNUS '^.

IN IIOC LIBRO DOCET AUGUSTIKUS, NUPTIAS MUI.TIS AOMINIBUS

liSSR llOKOnABILKS, ET KON TAKTUM IN FOUKiC ATIONIS COM-
PARATIONE, SED EX PHOPRIO GKNERE BOKAS AG DE SE AB
OMNI PECCATO IMMUKKS. COKTIKENTIAM \ ERO I.ONGE ESsE
1'R.ESTANTIOREM OSTKKDIT ADEOQUB j^iUPTIAS QUAS OLIM
: ,

KKGES^ARIAS AD PROP AG AK DUM DKI POPUl-UM PER QUEM ,

CURISTUS PROPIIETARKTUR ET KASCKRETUR IN USU IIABKRE ,

-•1

SAKCTl DKBUKKUNT, NUKG TKMPORIS POSTQUAM DIGTUM

EST :« QUI POTKST CAPKRK CAPIAT, » KOK AMPLECTKKDAS
NISI AB IlS QUI SE COKTIKKRE NON VALENT. C.ETKRUM
COKTIKKKTES KOSTROS AKTIQUIS ILLIS CONJUGATIS ABRA- ,

HAMO NOMIKATIM ET SARJE VIX ULLA RATIOKE CONFERRI,

,

KKDUM IIS PRJilFKRRI POSSE ; QUiPPE QUI ET CONTINENTl.E

VIRTUTEM IN ANIMITENUERUNT KUBKNTES ET
UABiTU ,

OBED1ENTI.E LAUDE QUA TAKQUAM MATRICE VIRTUTES

,

OMKES CONTINEKTUR, QUAM MAXIME EXGELLUERUKT.

I. QuoNiAMunusquisque hoRio^ liumani generis pars

est, et sociale quiddam est liuniana natura, magnumque
' Sciiptus circiter auiium Cliribli 401. — Vide Reliact. lib. 11, cap. 22.
— ~ ViJc D. Gu.llon, luni. .wii.
 248 S. AUGUSTINI EPISCOPI
habet et nalurale amiciliaD ob hoc
bonum, vim quoque :

ex uno Deus voluit omnes homines conderc ut in sua ,

societate non sola similitudine generis, sed etiam cogna-

tionis vinculo tenerentur. Prima itaque naturalis hu-
manpa societatis copula vir et uxor est. Quos nec ipsos
singulos condidit Deus et tanquam ahenigenas junxit* , :

sed akeram creavit ex aUero signans etiani vim conjunc- ;

tionis in latere, unde illa detracta Ibrmata cst. Latcribus ,

enim sibi junguntur, qui pariter ambulant, et pariler

quo ambulant intuentiir. Consequens est connexio socie-
tatis in Hhis, qui unusbonestus fructusest, non conjunc-

tionis maris et foeminas sed concubitus. Poterat enim ,

csscin utroquescxu, etiam sine talicommixtione, altcrius

regentis, alterius o])sequentis amicabs quiTcdam et ger-
mana conjunctio.
II. Nec nunc opus est, ut scrutemur, et in ea quaes-
tioiic unde primorum
dcfinitam scntcniiam proferamus ,

liominumproles posset existere quos bcncdixcrat Deus, ,

dicens « Crescitc, ct muUipiicamini ct implcte ter-

: ,

5)ram -, » si non peccassent: cum mortis conditioncm

corpora eorum pcccando mcruerint, nec esse concubitus
nisi mortahum corporum enim de hac repossit. Phires
sententiic diversscque extiterunt examinandum sit, : et si
veritati divinarum Scripturarum qutenam carum polissi-
mum congruat, prohxae disputationis negotium est. Sive
ergo sine coeundi complexu aho ahquo modo, nou si

peccassent, babituri cssent fdios ex munere omnipoten-

tissimi Creatoris,qui potuit ctiam ipsos sine parentibus
condere, qui potuit carncm Christi inutero virginahfor-
mare, ct utetiam ipsis infidehbus loquar, qui potuit api-
busprolem sine concubitu dare: sive ibi muUa mystice
ac figurate dicta sint , ahtcrque sit intelligendum quod
» Gen. II, 2 1. — 2 icl. I a8.
 DE BONO CONJIGALI, LIB. 1. 2^9
scriptiim cst: «Implete lerram, et dominamini ejus, « id
cst, nt plcnitudiue i-t perfectione vitae ac potestatis id fie-
rct, ut ipsum quoque incrcmentum et multiplicatio qua
clictum est: «: Crescite, ct multiplicamini , » provectu
mcntis etcopia virtutis intelligatur, sicutinPsalmo posi-
tum est: «Multiplicabis me in anima mea virtute * ; » nec
data sit homini prolis ista successio, nisi posteaquam
causa peccati futura crat in morte decessio : sive corpus
non spiritale illis liominibus, sed primo animale factum
crat : ut obedientias merito postea fieret spiritale, ad im-
mortaiitatcm capcssendam, nonpost mortem, qure invi-
dia diaboli intravit in orbem terrarum et factaestpoena
,

pcccali ~; sed per iliam commutationem quam significat

Apostolus, ubi ait: Deinde nos viventes qui reliqui su- «

» mus. simul cum illis rapiemur in nubibus in obviam

)) Cbristo in aera ^ : » ut illa corpora primi conjugii et
mortaba fuisse intclligamus prima conformatione, et ta-
mcn non moritura nisi peccasscnt, sicut minatus erat
Deus: tanquam si vulnus minaretur, quia vulnerabile
corpuscrat: quod tamen non accidisset, nisi fieret quod
i]]c vetuisset. Ita crgo posscnt etiam per concubitum ta-

bum corporum gencrationes subsistere, quae usque ad

ccrtum modum baberent incrementum nec vergerent
, ,

tamcn in senium aut usquc in senium nec tamen in ; ,

mortcm donec iila benodictionis multiplicatione terra

,

impleretur. Si enim vestilDUs Israelitarum praestitit Deus

per annosquadraginta sine uI]o detrimento proprium sta-
tum ^ quanto magis pr^staret corporibus obedicntium
:

pr?ecepto suo felicissimum quoddam temperamentum

ccrti statusdonec in melius converterentur. non morte
,

bominis qua corpus ab anima deseritur, sed beata com-

> Psal. oxxxvn, 5, jiixla lxx. «— 2 Sap. ii, 24. — ^ t Thess. iv, 16'
— ^ I)fut. XXIX , 5.
 ,

aSo S. AUGUSTINI EPISCOPI

ii)utationc a mortalitatc ad immortalitatem , ab animali
ad spiritaleJii qualitatem. Harum seiitentiarum quae vera
sit, vel si alia vel alite possunt adhuc ex illis verbis cx-
culpi, qucerere ac disserere longumest.

lll. lllud nunc dicimus secundum istam conditionern

,

nascendi ct moriendi, qjiam novimus, et in qua creati

sumus, aliquid boni essc conjugiuui masculi et foeminae :

cujus cpn^oederationcni ita divina Scriptura commendat,

jlt nec djipisspe a viro nubere jijpeat alteri ,
quandiu vi|:

cjus vivit ; nec dimisso ab uxore liceat alteram duccre,

iiisi niortua luerit qutC recessit. Bonum ergo conjugii,
quod etiam Dominus in JLvangelio confirmavit , non so-
lum quia prohibuit dimittere uvorem ^ nisi , ex causa
lornicationis , sed etiam quia venit invitatus ad nuptias,
cursitbpnum merito quaeritur. Quod mihi non videtur
proptcr solam fihoruni procreationem, sed propter ipsam
etiam naturalcm in diverso scxu societatcm. Alioquin non
jam diceretur conjugium in senibus, pra^sertim si vcl
amisissent fihos, vel minime genuissent. Nunc vero in bonp
iicet annoso conjugio , et si cmarcuit ardor aetatis inter
masculum et fcjeminam viget tamen ordo charitatis inter
,

maritum et uxorera quia quanto mehores sunt, tapito

:

maturius a commixtione carni sua3 pari conseosu se con-

tinere CGeperunt, non ut necessitatis esset postea non
posse quod veUent, sed ut laudis esset primum noluisse
quod possent. Si ergo servatur fides honoris et obsequio-
rum invicem debitorum ab alterutro sexu, etiamsi h\n-
guescentibus et prope cadavcrinis utriusque uiembris
animorum tamen rite conjugatorum tanto sinceripr
quanto probatior, et tanto securior, quanto jalacidior cas-
titas perseverat. HaJjcnt etiam id bonum conjugia, quod
carnahs vel juvenihs incou,tinentia, etiamsi vitiosa est, ^d
' iViitllLi. XIX, y, el Joaii. ii.
 1
:

DE BONO CONJUOALI, LIB. I. 25

propagantlae prolis redigitur honcstatcm, ut ex malo li-

bidinis aliquid boni faciat copulatio conjugalis. Dcinde

quia reprimitur, ct cjuodam modo verecundius sestuat

concupiscentia carnis, quam tcmpcrat parcntalisaffcctus.

Intcrcedit enim quseflam gravitas fervidae voluptatis, cum
in co quod sibi vir et mulier adhaerescunt , pater et ma-
ter esse meditantur.
IV. Huc accedit, quia in co ipso quod sibi invicem
conjuges dcbitum solvunt, etiamsi id aliquanto intcm-
pcrantius ct incontinentius cxpectant, fidcm tamen sibi
paritcrdebcnt. Cui fidci tantum juris tribuit Apostolus,
utcam potcstatem appellarct, diccns : « Mulier non ba-
» bet potestatem corporis sui, scd vir : similitcr autem
nonbabetpotestatcm corporis sui sed nmlier ^. »
» et vir ,

Hujus autem fidei violatio dicitur adulterium cum vel ,

propriae libidinis instinctu, vel alienae consensu, cum

altero vcl altcra contra pactum conjugale concumbitur
atque ita frangitur fides; quae in reJjusctiam corporcis ct
abjectismagnuni ammi bonum est; et idco cam saluti
quoque corporali qua etiam vita nostra ista contmetur,
ccrtum cst debere pra^poni. Etsi enim exigua palca prae
multo auro pene res nuila est fides tamen cum in ne-:

gotio paleae, sicut iu auro sincera servatur, non idco

minor cst quia in re minore scrvatur. Cum vero ad pec-
catum admittendum adhibetur fidcs mirum si fidcs ap- ,

pellanda cst verumtamen qualiscumquesit, si et contra

:

ipsam fit, pejus fit nisi cum propterca dcseritur, ut ad

:

veram fidcm ac legitimam redcatur, id est, ut pcccatum

emendetur, voluntatis pravitate correcta. Tanquam si

quis cum bomincm solus expohare non possit , inveniat

socium iniquitatis , et cum co paciscatur ut simul id fa-
ciant spoHumque partiantur ,
quo facinore commisso
* X Cor. vii, 4-
202 S. AUGUSTINI EPISCOPI
totum solus auferat. Dolet quidem ille et ficlem sibi ,

servatam non esse conqucritur verum in ipsa sua quc- :

rela cogitare debet, potius in bona vila ipsi bumanae

societati fuisse servandam, ne prt^da iniqua cx; homine
lieret, si sentit quam inique sibi in peccati societate scr-
vata nou fuerit. Ille quippe utrobique perfidus, profecto
sccleratior judicandus cst. At si id quod malc fecerant ci
displicuissct , et propterea cuni participe facinoris prae-
damdividere noluisset, ut homini cui ablata fuerat, red-
dcrctur, eum pcrfidum nec pcrfidus diccrct. Ita niuHcr
si fide conjugah violata lidem servct adultero, uti(|ue
mala est: sed si nec adultero, pejorest. Porro si eam Ua-
gitii poeniteat, ct ad castitatem rediens conjugalcm.
pacta ac placita adukcrina rcscindat, miror si cam fidci

violatriccm vel ipse aduUcr putabit.

V. Solet etiam quasri , cuni masculus et fcemina, ncc
ille maritus, nec illasibimet non fihorum
uxor akcrius,
procrcandorum, sed piopter inconlinentiam sohus con-
cubitus causa copnlantur, ea fide media ut nec ille cuni ,

akera nec iUa cum altcro id faciat, utrum nuptise sint

,

vocandas. Et potestquidcm fortasse non a])surdc hoc ap-

pcllari connubium, si usque ad mortcm alterius eorum
id inter cos placucrit, ct prohs gcncrationem, quamvis
non ea causa conjuncti sint, non tamcn vitaverint, ut^cl
nohnt sibi nasci filios, vel etiam operealiquo malo agant
ne nascantur. Cteterum si vel utrumque vel unum ho-
rum desit, non invenio qucmadmodum has nuptias ap-
pellarc possimus. Etenim si aliquam sibi vir ad tempus
adhibuerit, donec aham dignam vel honoribus velfacul-
tatibus suis inveniat quam comparem ducat ipso animo
,
;

adukcr est, nec cum illa quam cupit invcnirc , sed cura
ista cum qua sic cubat, ut cum ea non habeat maritale
consortium. Unde et ipsa hoc sciens ac volens. impudice
 ,^">
DE BONO CONJUGALI, LIB. I. 20.J

lUiquemisceturei, ciim quo non habet foedus uxorium.

Yeruiutamcn si ei llioii fidcm scrvct, ct cum ille uxorera
duxcrit, nuberc ipsa non cogitet, atque a tali prorsus
opcre coniincre se praeparet, adulterani quidem fortassis
fiicile appeilare non audeam, non peccare taraenquis di-
xerit, cum eam viro, cujus uxor non est, misceri sciat?
Jamvero si ex illo concubiiu, quantuni ad ipsam attinet,
nonnisi filios vclit, et quidquid ultra causam procreandi
patitur invita patiatur : mullis quidem ista matronis an-
tcponcnda est ; qute tamctsi non sunt adulteras , viros
tamen suos plcrumquc etiam contincre cupicntcs ad red-
dendum carnale debitum cogunt, non dcsiderio prolis,
scd ardore concupisccntiye ipso suo jure intempcrantcr
utcntes : tamcn nuptiis bonum cst boc ipsuni
in quaruiu
quod nuptae sunt. Ad
lioc cnim nuptae sunt, ut illa con-
cupisccntia rcdacta ad lcgilimum vinculum, non dcfor-
mis et dissoluta lluitaret, liabcns de se ipsa irrefrcnabilem
carnis infirmitatem, de nuptiis autem indissolubilem fidei
socictatcm dc se ipsa progrcssum immodcrate coeundi,
;

de nuptiis niodum caste procrcandi. Etsi cnim turpe cst

libidinose uti velle marito bonestum est tamen nolle
;

misceri nisi marito , ct non parere nisi de marito. Sunt

itcm viri usque adeo incontinentes, ut conjugibus nec
gravidis parcant. Ouidquid ergo intcr se conjugati im-
modcstum, inverecundum sordidum gerunt, vitium est
,

bominum, non culpa nuptiarum.

YI. Jam in ipsa quoque immoderatiore exaclione de-
biti carnalis, quam eisnon secundumimperiura praecipit,

sed secundum veniam conccdit Apostolus, ut etiam prae-

ter causam procreandi sibi misccantur; ctsi eos pravi
morcs ad talcm concubitum impcllunt, nuptiae tamcn ab
adulterio seu fornicatione defcndunt. JNeque enim illud
propter nuptias admittitur, sed proptcr nuptias ignosci-
 ;

254 S. ALGLSTIKl EriSCOPl

tur. Debentergosibiconjugatinon solum ipsius sexus sui
conimiscendi liclem, liberorum procreandorum causa,
quae prima est humani generis in ista mortalitate socie-
tas ; verumetiam intirmitatis invicem cxcipiendae, ad
illicitos concubitus evitandos, mutuam quodam modo
servitutem ; utetsi alteri eorum perpctua continentia pla-
ceat, nisi ex alterius conscnsu non possit. Et ad lioc
cnim uxornOn habct potcstatem corporis sui, sed vir ^ ;

simihter et vir non habet potestntem corporis sui, scd

miilier : ut etcpiod non fiHorum procreandorum scd in- ,

lirmitatis et incunlinentice causa expetit, vel ille de ma-

trimonio, vel illa de marito, non sibi akerutrum negent
He per hoc incidant in damnabiles corruptelas, tcntante
Satana propre iiicontinentiain vcl amliorum velcujus-
, , ,

quam corum. Conjugiilis enim concubitus generandi

gTatia, non habet culpam concupiscentiifi vero sa- ;

tiandae, sed tamen cum conjuge, propter thori lldem ,

venialetn habet culpam adulteiium vero sive fornicatio

:

lethalem hiibet culpam. Ac per hoc mclior est quidcm

ab omni concubitu continentia, qnnm vel ipse matrimo-
iiialis concubitus ,
qui fit causa gigncndi : sed quia illa

continentia merili amplioris est reddere vero debitum

conjugale, nuliius estcriminis, exigere autem ultra gene-
randi necessitatem , culpte venialis, ibrnicari vero vel
iliGechari,puniendi criminis ; cavere debet charitascon- l

jugalis,ne duni sibi quaerit unde amphus honoretur,

conjugi faciat unde damnetur. « Oui enim dimittit uxo-
» rem suam, excepta eausa fornicatioTiis facit eam moe- ,

» chari -. » Usque adeo foedus illud initum nuptiale

cujusdam sacramenti rcs est ut nec ipsa separatione ir- ,

ritum fiat : quandoquidem vivente viro, ct a quo relictd «

' I Cor, VII ,4.-2 Malth. v, 32.

 DE BONO CON.Tl]r.ALI, LIB. I. 'i55

est, moechatur si alteri nupscrit; et ille lilljus mali causa

est qui reliquit.
Vll. Miror autem, si qucmadmoclum licet dimittere

adulteram uxorcm, italiceat, cadiniissa, aiteramduccre.

Facit eriim dcliac resancta Scriptura diilicilem nodum ,

dicente Apostoio , ex praecepto Domini mulierem a viro

non dcbere discederc qiiod si ;
disccsserit, manere inup-
tam aut viro suo rcconciliari ^ cum rccedcre utique et
, :

manere innu{)ta, nisi ab adultel-o viKo tibri debeat, ne rc-

cedendo ab eo qui adulter non est, faciut eum moecliari.
Reconciliari autem viro vel tolerando, si se ipsa conti-
ncre non potest, vcl correcto forsitan justepotest. Quo- ,

modo autcra viro possit esse licentia diiccnda? alterius, si

aduJterani reliquerit, cuni mulieri non sit nubendi alteri,

si adulterum reliquerit , non vidco. Qiiae si ita sunt, tan-

tumvalet ilhul sociale vincuhiin conjuguhl, utcum causa
procrcandi colhgetur , nec ipsa causa procreandi solva-
enim liomo dimittere sterilem uxorem;et du-
tur. Possi.t

ccre de qua fihos habeat et tanien non hcet; et nostris :

quidem jam temporibus ac more Romano, hecsupcrdu-

cere ut amphus habcat quam unam vivam
, ct utique :

rehcta aduhera vel rehcto adultcro posscnt plures nasci

homincs, sivclilla aheri nuljcret vel ille alteram duce- ,

ret. Qu^od tamen non hcet si , sicut divina rcguhi prse-

scribere videtur; quem non faciat intcntum, quid sibi
veht tanty. firmitas vincuh conjugahs? Quodnequaquam
puto tantuni valerc potuisse, nisi ahcujus rci majoris ex
hacinrirmainortahtate liominum quoddam sacramentum
adhiberetur, qUod dcserentibus hominibus atque id dis-
solvere cupientibus , inconcussum illis- maneret ad poe-
nam. Siquidem intervenicnte divorlio non aboletur iha
confoederatio uuptiahs: ita ut sDjI conjuges sint, etiam
* 2 Cor. VII, 10.
 , .

256 S. AUGUSTINI EPISCOPI.

separati; cum illis autern adulterium committant, qui-
Jnis fuerint etiam post suum repudium copulati, vel ilia

ille mulieri. Nec tamcn nisi in ci\ ilate Dei nos-

viro, vel
tri, monte sancto cjus^, talis cst causa cum uxorc.
iu
Caeterum aliter se haberc jura gentilium, quis ignorat
ubi interposito repudio sinc reatu aliquo ultionis hu-
manae, et iila cui voluerit nubit, et ille quam voluerit
ducit. Cui consuetudini simile aliquid, proptcr Israelita-
rum duritiam, videtur pcrmisisse Moyses de libello repu-
dii. - Qua in re exprobratio quam approbatio divortii
magis apparet.
YIII. « Honora]3iles ergo nuptiae ia omnibus, et tbo-
)) rusimmaculatus^. Quodnonsic dicimus bonum, ut in
IbrnicaLionis comparationc sit bonum alioquin duo mala :

erunt, quorum altcrum pcjus: aut bonum crit et forni-

catio, quia cst pejus adultcrium ;

])ejus cst enira alienuin

matriinonium violare,quam merctrici adlitercre etbo- :

num adulterium, quia est pejor inccstus pejus cst eniin ;

cum matre quam cum aliena uxoreconcumberc et doncc :

ad ea perveniatur ,
Turpc
quas, sicut Apostolus ait: «

» est etiam dicere omnia bona erunt in compara-

^, »

tione pcjorum. Hoc autem falsum csse, quis dubitct?

Non crgoduo mala sunt connubium ct fornicatio quo- ,

rum altcrum pejus: sed diio bona sunt counubiuni et

continentia quorum alterum cst melius Sicut ista tcm-
,

poralis sanitas ct imbccillitas non sunt duo mala quo-, ,

rum altcrum pejus sed ista sanitas ct immortalitas duo

:

bona sunt, quorum alterum melius. Item scientia et va-

nitas non duo malasunt, quoruni vanitas pejus sed :

scientia ct charitas duo bona sunt, quorum charitas me-

hus. Namquc « Scientia destruetur, » ait Apostolas et ;

1 Psal. XLVii, 2. — 2 Deut. xxiv, i, et Malih.xix, 8. — 3 Hebr. iii, i4.

— ^ Ephes. V, la.
 ,
:

DE RONO COXJUr.AT.T, LI?,. I. qS^

tamenliuic tempori necessaria est : « Cliaritas autem nun-
» quam cadet ^. » Sic et mortalis ista generatio ,
propter
quani fiunt nuptias , dcstruetur : ab omni autem concu-
Litu immunitas, ethicangelicameditatioest, etpermnnet
ni Kternum. Sicut autem ji^juniis sacrilegorum meliora
sunt prandia justorum : ita nuptiae fidelium virgiuitati
anteponuntur impiarum. Yerumtamen neque ibi pran-
dium jejunio , sed justitia sacrilegio : neque liic nuptise
virginitati , sed fides impietati praefertur. Ad lioc enim
justi, cum opus est, prandent, ut tanquam boni domini
quod justum et aequum est servis corporibus praebeant
ad lioc autem sacrilegi jejunant ut dsemonibus serviant. ,

Sic ad hocnubunt fldeles ut maritis pudice copulentur: ,

ad hoc autem sunt virgines impiae, ut a vero Deo forni-

centur. Sicut ergo bonum erat quod Martha faciebat
occupata circa ministerium sanctorum sed mehus quod ,

]\Iaria soror ejus sedens adpedes Domini, et audiens ver-

bum ejus - : ita bonum Susannaj in conjugah castitate

laudamus ^ ; sed tamen ei bonum viduae Annge '^, ac multo
magis Mariae virginis anteponimus °. Bonum erat quod
faciebant quae de substantia sua Christo ac Discipuhs
,

ejus necessaria ministrabant ; sed mehus qui omnem suam

substantiam dimiserunt, ut expeditiores eumdem Domi-
num sequerentur. In his autem binis bonis , sive quae
isti , sive quae Martha et Maria faciebant, fieri non posset
quod mehus est, nisi ahero praetermisso aut rehcto. Unde
inteUigendum non ideo maluni putandum esse nup-
est ,

tias quia nisi ab eis abstineatur, non potest haberi vi-

,

duahscastitas aut virginalis integritas. Neque enira ideo

malum erat quod Martha faciebat quia nisi inde absti- ,

neret soror ejus, uon faceret quod mehus erat aut ideo :

» I Cor. xm, 8. — i
2 i^xic. x,
3g, 40. — 3 Dan. xiii, 22. — * Luc. u,
36, — 5 id. I, 37.

oxxxin. 17
268 S. Al GUSTINI EPISCOPI

nialuni est susciperc jusUim aut proplietam in domum^

suam, quia nec domum liaberedeLet, ut quod melius est
faciat, qui vult ad pcrfectionem Christum sequi.
IX. Sane videndum est alia bona nobis Deum dare,
quse proptec se ipsa expelenda sunt , sicut cst sapientia^f

salus , amicitia ; alia quae propter aliquid suntnecessaria,

sicut doctrina, cibus, potus, somnus conjugium con- , ,

cubitus, Ilorum enim qusedam necessaria suut propter

sapientiam, sicut doctrina quaedam propter salutem ; ,

sicutcibus, et potus , et somnus; quaedam propter ami-

citiam, sicut nuptiae vel concubitus binc enim subsislit :

propagalio generis buraani in quo societas amicalis mag-

,

num bonum est. Ilis itaque bonis qua" propter abud ne-
cessaria sunt, qui non ad boc utitur propler quod insti-
tuta sunt . peccat , abas veniabter, abas damnabiliter^
Quisquis vero eis propter boc uLitur, propter quod dala
sunt, ]jene facit. Cui ergo non sunt necessaria si non ,

eis utitur, mebus Proinde ista bona cum opus ba-

facit.

bemus , ])ene volumus : sed meliusea nolumus quani \o-

liimus ; ({uia tunc mebus uon liabemus , cum ea necessaria

non babemus. Ac per lioc bonum est nubere ,

quia bo-
num est fdiosprocreare, matremfamibas esse^ : sed melius

est non nubere ,

quia mebus est ad ipsam bumanam so-
cietatem Ijoc opere non egere. Ita enim jam se se babet
humanum genus, ut(abis qui se contiuent, non solum
per nuntias occupatjs, scd multis etiam per ilbcitos con-
cubitus iuxuriantiijus , bono Creatore de malis corumfa-
ciente quod bonum est ^ non desit numerositas prolis et
alaundantia successionis , unde sanctae amicitiai conqui-
rantur. Ex quo coiligitur, priniis temporiljus gencris bu-
mani, maxinie pro])ter Dei populum propagandum, per
quem et propbetaretur et nasceretur Princeps et Salvator
1 I Tim. V, I',. :
 :
,

Dli BONO COXJtJGALl, LIB. I. 2^9

omnium populoriim , uti dcLuisse sanclos isto, non prop-
ter se cxpetendo , sed proptcr aliud necessario bono nup-
tiarum : nunc vero cum ad ineundam sanctametsinceram
societatem undique ex omnibus gcntibus copia spiritalis
cognationis exuberet , etiam propter solos filios connubia
copulare cupientes , ut ampliore continenti^e bono potius
utantur admonendi sunt.
X. Sed novi qui murmurent Quid si inquiunt, : ,

omnesbomines velint abomni concubitu continere unde ;

subsistet genus bumanum? Utinam omnes hoc vellent

duntaxat in cbaritate de corde puro et conscientia bona
et fide non ficta^ multo cilius Dei civitas corapleretur,
:

et acceleraretur terminus sseculi.Quid enim abudhortari

apparet Apostolum ubi ait, cum inde loqueretur ,

«Ycliemonmes esfeC sicut me ipsum^. » Aut illo loco :

« Hoc autem dico fratres tempus breve est rehquum
, , ,

w est ut et bi qui babent uxores tanquam non habentes

» sint et qui tlent tanquam non flentes

, et qui gaudent ,

)) tanquam non gaudentes et qui emunt tanquam non ,

I
» ementes, et qui utuntur hoc mundo tanquam non utan-

[
» tur. Praeteritenim figurahujusmundi volo vos sine sol- :

I
» hcitudine esse. » Deinde subjungit «Quisineuxore est, :

i » cogitat ea quae suntDomini, quomodo placeat Domino.

!
» Qui autem matrimonio conjunctusest, cogitat quaesunt

i » mundi, quomodo placeat uxori. Et divisa cst muher

1
» innupta et virgo : quaeinnupta est, solhcita estca quae
j
» sunt Domini , ut sit sancta et corpore et spiritu : qufe
i
» autem nupta cst, sohicita est quas sunt mundi, quomodo
i
» placeat viro ^. » Unde mihi videtur hoc tempore solos
M eos qui se non continent, conjugari oportere, secundura
I
illam ejusdem Apostoh sententiam « Quod si se noncon- :

» tinent , nubant mehus est enim nubere quam uri. »

;

1 I Tim. I, 5. — 2 I cor. vir, 7. — 3 jbid. »9-34.

17.
 ,,,

s>no S. AUGtgfim KPISC.orl

XI. Nec ipsis tamcn peccatum suiit niiptife , ^piae si

in comparationoibrnicationis eligerentur, minuspeccatum

essent quam fornicatio, sed tamenpeccatum essent. Nunc
autem quid dicturi sumus adversus evidentissimam Yocem
Apostoli dicentis « Ouod vult faciat non peccat si
: , ; ,

w nubat^. » Et « Si acceperis uxorem , non peccasti; et ,

» si nupserit virgo non pcccat,»Hinc certe jam dubitare

,

fas non est nuptias non esse peccatum. Non itaquenup-

,

tias secundum veniam concedit Apostolus- nam quis :

ambigat absurdissime dici non eospeccasse quibusvenia ,

daturP Sed illum concubitum sccundum veniam concedit,

qui fit pcr incontinentiam non sola causa procreandi ,

et aliquando nulla causa procreandi quem nuptiae non ;

jieri cogunt sed ignosci impctrant

, si tamen non ita sit :

nimius , ut impediat quoe seposila csse debent tcmpora

orandi , nec immutetur in cum usum qui cst contra na-
turam , de quo Apostolus taccrc non potuit, cum de cor-
ruptelis nimiis immundorum et impiorum bominum lo-
queretur. Concubitus enim neccssarius causa gencrandi ,

inculpabilis et solus ipse nuptialis est. autem qui llle

HJlra istam necessitatem progreditur, jam non rationi

scd libidini obsequitur. Et bunc tamen non exigere sed ,

reddere conjugi, ne fornicarido damnabiliter peccet,

ad personam pertinct conjugalem. Si autcm ambo tali

concupiscentioe subiguntur, rem liiciunt non plane nup-

tiarum. Yerumtamensi magisin suaconjunctione diligunt
quod honestum, quam quod inhonestum est, id est ,
quod
cst nuptiarum , c|uam id quod non est nuptiarum ,

hoc eis auctore Apostolo secundum veniam concedi-

tur : cujus dchcti non habent hortatrices nuptias , sed
deprecatrices , si Dei misericordiam non a se avertant

vel non abstinendo quibusdam diebus ut orationibus va-

* i Cor. VII, 3G. — !<Rom, i, aG.
 »
,

DE BONO CONJL'GA.Lr, l.IB. I. 261

cent, et pcr lianc abstinentiam sicutper jejunia commen-
deut preces suas vel , immutanclo naturalem usum in eum
usum qui est contra naturam ,
quocl damnabilius fit in
conjuge.
XII. Nam cura ille naturalis usus, quando prolabitur
ultra pacta nuptialia, id est, ultra propagandi necessita-
lem , venialis sit in uxore , in meretrice damnabilis; iste
qui est contra naturam , execrabiliter fit in meretrice ,

sed execrabilius in uxore. Tantum valet ordinatio Crea-

torisetordo creaturte, ut in rebus ad utendum concessis,
etiam cum modus excediturj longe sit tolerabilius ,
quam
in eis quas concessa non sunt , vel unus vel rarus excessus.
Et ideo in re concessa immoderalio conjugis, ne in rem
non conccssam lilj^ido prorumpat , toleranda est. Hinc est

etiam cjuod longe minus peccat quamlibet assiduus ad

uxorem quam vel rarissimus ad fornicationem. Cum veio
,

vir membro mulieris non acl hoc concesso uti voluerit

turpior est uxor si in se quam si iii aba fieri permiserit. ,

Decus ergo conjugale est castitas procreandi, et reddendi

carnalis debiti fides hoc ab: hoc est opus nuptiarum ,

omni crimine defendit Apostolus dicendo «Etsiaccepe- :

))ris uxorem non peccasti et si nupserit virgo non

, : ,

» peccat. » Et «Quod vult, faciat ; non peccat, si nu-

,

» bat. » Exigendi autem debiti ab alterutro sexu immode-

ratior progressio, propter illaquae supra dLxit, conjugibus

secundum veniam conceditur.
XIII. Quod ergo ait : « Quae innupta est, cogitat ea
» quae sunt Domini, ut sit sancta et corporeet spiritu,
non sic accipiendum est , ut putemus non esse sanctam
corpore Christianam conjugem castam. Omnibus quippe
fidelibus dictum est : « Aescitis quia corpora vestra tem-
» plum in vobis est bpiiiius sancti, quem liabetis a Deo ^ »
* I Cor. VI, 19.
362 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Sancta suutergo etiam corporaconjugatorum , fidemsibi

^t Domiuo servantium. Cui sanctitati cujuslibet eorum

,

nec infidelem conjugem obsistere, scd potius sanctitateiri

uxoris prodesse infidcli viro , autsanctitatem viriprodesse"
infideli uxori , idem Apostolus testis est, dicens « Sanc- :

» tjficatus est enim vir infidelis in uxore et sanctificata ,

» est mulier inlidclis in fratre^. » Proinde illud dictum

est secundum ampliorem sauctitatcm innuptarum quam
nuptarum cui merces etiam debetur amplior secundum
,

quod isto bouo iilud est melius quia et boc solum cogi- ;

tat quomodo placcat Domiuo. i\eque enim foemina fi-

,

delis servans pudicitiam conjugalem

, non cogitat quo- ,

inodo placeat Domino, sed utique minus; quia cogitat

etiam qua; sunt mundi quomodo placeat viro, Hoc enim ,

de illis dicere voluit quod possuntbabere quodam modo

,

de necessitate connubii ut cogitent quee sunt mundi ,

,

quomodo placeant viris suis.

XIV. Quod utrum de omnibus nuptis dixerit an de ,

talibus qualesita multae sunt ut pene omnes putari pos- ,

giut, nonimmerito dubitatur. Ncque enim et ilkid quod

deimiuptis ait : «Quaeinnupta est cogitatea qua? sunt ,

» Domini , ut sit sancta et corpore et spiritu » ad omnes ,

innuptas pertinet; cum sint qusedam viduae mortuae, quic

in deliciis vivunt -. Ycrumtamen quod atlinet ad quam-
dam distinctiouem et quasi proprietatem innuptarum at-
que nuptarum sicut nimium detestauda est quae con-
, ,

tinens a nuptiis, id est, a re concessa, non continet a

deUctis, vel luxuriae, vel superbiic, vel curiositatis etver-
bositatis : ita rara nupta est ,
quae in ipso quoque obse-
quio conjugali non cogitat nisi quomodo placeat Deo ,

ornando se, non in tortiscrinibus, aut auro ct margaritis

et veste pretiosa ^, sed quod decet mulieres promittentes
' I Cor. VII, 14. — 2 I i[nn V 6 — 3 iJ. n, 9, lo.
 ,
.

JJE BONO CONJUGALl, LIB. 1. *S|)6S

pietatem per bonam conversationem. 1 alia quippe con-

jugia Petrus cjuoque apostolus praicipiendo clcscribit :

« Similiter. inquit, mulieres obaudientes maritis suis ; ut

» et si qui non credunt verbo, per mulierum conversa-
» tionem sine loqucla lucrifieri possint . vidcntes timorem
» et castam convcrsationem vestram : ut sint non quaea
« foris ornantur capiJlorum incrispationibus , aut circum-
» datfc auro , aut vcste decora ; sed ille abscondilus cor-
)> dis vcstri bomo in illa pcrpctuitate quieti et modesti
w spiritus , qui et apud Dominum locuples est. INam sic
» qUcTdam sanctas mulicrcs quaein Dominum sperabant
» ornal^ant se , obsequentcs viris suis ; quomodo Sara ob-
» audiebat Abrabae, dominum illum voeans ; cujus factae
» estis fibcT bcncfacientos , et non timentcs ullum vanum
» timorem.A^iri simili ratione concordcs et castc viventes
» cum uxoribus vcstris , et tancjuam vasi infirmiori et
iJsubjecto tribuite bonorem ,
quasi cobaeredibus gratiae,
)/et videtc ne impediantur orationes vestrae*^.» Ita-ne vero
coniugiatalia non cogitant ea cpiae sunt Domini. c[uomodo
placdant Domino? Sed perrjira suiit, Quis negat ? et in
ipsa raritate pene omnes qui tales sunt. non ut talcs es-
sent conjuncti sunt, sed jam conjuncti tales facti sunt.
XV. Oui enim nostri lemporis bomines Cbristiani
nuptiarum vinculo liberi valentes ab omni concubitu se
coritinere , cum jani « Tempus » esse perspicerent , sicut
scriptiim est « Non amplcctcncU
: , sed abstinendi ab
»ampfexu^ » non potius ebgerent vel virginalem vel vi-
.

dualem continentiam conservare c|uam tribuLationem ,

carnis , non possuut^ (ut aba ta-

sine cpia conjugia esse
ceantur a quibus parcit Apostolus\ iiullo jam cog-ente
bumange sociclatis ofllcio sustinerc? Sed cum dominante
concupisccntia fuerint copulati . si eam postea vicerint
1 I Petr. iii, r-7, — 2 Eccle, iir^ S. — ^i Cor'. vii, 2?.
264 S. AUGLSTINI Eri6C0PI
quia non ita licet dissolvere conjiigium , sicut licebat
non colligare , fiunt tales quales prolitetur forma nuptia-
rum ; ita ut vel pari consensu asccndant celsiorem sanc-
titatis gradum aut si non ambo sunt tales erit qui talis
, ,

est non exactor sed redditor debiti servans in omnibus

, ,

castam religiosamque concordiam. lllis vero temporibus,

cum adbuc propbeticis sacramentis salulis nostra^ mys-
terium velabatur, oliam qui ante nuplias tales erant,

ofiicio propagandi nuplias copulabant, non victi libi-

dine, sed ducti pictate : quibus si optio talis daretur,
quabs revelato Novo Testamento data est , dicente Do-
mino : « Qui potest capere capiat'^, » non eos dubitat
etiam cum gaudio suscepturos fuisse ,
qui diHgenter in-
tentus legit quomodo conjugibus utebantur, cum et plu-
res babere uni viro licebat ,
quas castius babebat quam
nunc unam quibbet istorum ,
quibus videmus quid sc-
cundum veniam concedat Habebant enim Apostolus^.
eas in opere non in morbo desidcrii sicut
generandi,
gentes qua3 ignorant Deum^. Quod tam magnum est, ut
multi bodie facibus se tota vita ab omni concubitu absli-
neant, quam modum teneant non coeundi; nisi probs
causa si matrimonio cojiulentur. Nempe multos babe-
,

mus fratres et socios coelestis baereditatis utriusque sexus

omni tab com-

continentes sive expertosnuptias, sive ab
mixtione integros,nempe innumerabiles sunt quem :

tandem audivimus inter famibaria colloquia, sive eorum

qui conjugati sunt, sive qui fuerunt , indicantcni nobis
nunquam se conjugi esse commixtum, nisi sperando
conceptum? Quod ergo praecipiunt conjugatis Apostob,
boc est, nuptiarum quod autem veniabter concedunt,
:

aut quod impedit orationes non cogunt nupdae , sed ,

ferunt.
1 MaUU, XIX, aa. — 2 i (jor. \u, 6, — ..
3 ^ Thess. iv, 5.
 ,
,

DE BONO CONJUGALI, LlB. I. ^65

XVI. si forte, quod utrum fieri possit ignoro
Itaqiie ,

magisque non jDosse existimo; sed tamcn si forte ad

ficri

tempus adliibita concubina filios solos ex eadcm com-

mixtione qusesiverit nec si ista conjunctio vel earum
:

nuptiis praeponenda est ,

quse veniale illud operantur.
Quid enim sit nuptiarum, considerandum est, non quid
sit nubentium et immoderatius nuptiis utentium. Neque

enim si agris inique ac perperam invasis ita quisque uta-

tur, ut cx corum fructibus largas eleemosjnas faciat,
ideo rapinam justificat ncque si alius ruri paterno vcl
:

juste qua^sito avarus incumbat, ideo culpanda estjuris

civilis regula, qua possessor legitinms factus cst. INcc ty-
rannicae factionis perversitas laudabilis erit, si regia cle-
mentia tjrannus subditos tractet ; nec vituperabilis ordo
rcgiae potestatis, si rex crudelitatc tyrannica saeviat.

Aliud est namque injusta potestatc juste velle uti, et

aliud est justa potestate injuste uti. Ita nec concubinae ad
tempus adhibitae, si fdiorum causa concumbant justum ,

faciunt concubinatum suum ; nec conjugatse, si cum

maritis lasciviant , nuptiali ordini crimen imponunt.
XVII. Posse sane lieri nuptias ex male conjunctis
honcsto postea placito consequente , manifestum est. Se-
mcl autem initum connubium in civitate Dci nostri
ubi etiam ex prima duorum hominum copula quoddam
sacramentum nuptiae gcrunt , nullo modo potest nisi aU-
cujus eorum morte dissolvi. Manet enim vinculum nup-
tiarum, etiamsi proles , cujus causa initum est, manifesta
sterilitate non subscquatur : ita ut jam scientibus con-
jugibus non se fihos habituros , separare se tamen vel
ipsa causa filiorum atque aliis copulare non liceat. Quod
sifecerint, cum eis quibus se copulaverint, aduhcrium
committunt, ipsi autcm conjuges manent. Plnnc uxoris
voluntate adhibere aliam, midQ communes filii oascautur
 ,

^^6 •'
•!!•' AI'6UST1NI tpISCOPI
uiims commixtione ac semine , altcrius autem jure ac po-
testate apud antiquos patres fas erat utrum et nunc
, :

fas sit non temere clixerim. Non est eniDi nunc propa-
,

gandi necessitas quse tunc fuit quando et parientibiis

, ,

conjugibu? alias propter copiosiorcni posteritatem super-

ducerc licehat , quod nunc ccrle non licet. Nam tantum
affert opportunitatis ad aliquid juste agcndum scu non
agendum temporum secrcta distinctio , ut nunc melius
faciat ,
qni ncc unam duxcrit, nisi se continere non possit.
Tunc autem ctiam plures inculpabiliter ducehatit','et qui
sc multo fncilius continerc possent, nisi aliud pletas illb
temporc postularet. Sicut enim sapiens et justus, qui jam
toncupiscil dissolvi et esse cum Cbristo , et boc magis
optimo dclectatur*, jam non bic vivendi cupiditate , sed
consulendi ofllcio sumit alimentum , ut mancat in carue ,

quod necessarium cst propter alios : sic misceri fcTeminis

jure nuptiarum officiosum fuit tunc sanctis viris, noii
libidlnosum.
Xyill. Quod cnim est cibus ad salutem Iiominis
boc est concubitus ad salutem generis : et utrumque nori
est sine dclectatlonc carnali : quae tamen modificata, et
temperantia refrcnante in usum naturalem redacta, li-

bido csse n^on' potest^. Quod est autem in sustentahda

vitaillicitus cibus, boc cst, in quaerenda prole fornlcarius
•Vel quod cst
adulterinus concubitus. Et in luxuria ven-
tris et boc cst in
gutturis illicitus cibus , bbidine nullam
prolem quaerente ilUcitus concubitus. Et quod est in cibo
licito nonnullls Immoderatior appetitus , hoc cst in con-
jugibus vcnialis illc concubitus. Sicut ergo satiue eslf

cmori fame ,
quam
idolotbvtis vesci (6) ita satius est :

defungi sine liberis, quam cx illicito ro/tu stirpem quse-

rere. IJndccumque autpm nascantur bomines , si paren-
» Philip. 1, 2i. — 2 Vide 2 Relr. 22. '^^^ 9JllJflJJl«
 DE BONO CONJUfiALI, L115. I, 267
tum vilia non sectentur, et Deum recte colant. honesti
et salvi erunt. Semen enim liominis ex qualicumque ho-
mine. Dei creatura est et eo male utentibus male erit,
,

non ipsum ahquando malum erit. Sicut autem fihi ])oni

acluUerorum nuUa defensio est adukeriorum
, sic mali :

conjugatorum , nuhum crimen est nuptiarum, Proinde

sicut patres temporis Novi Testamenti ex ofFicio consu-
lendi ahmenta sumentes quam\is ea cum delectatione ,

naturah carnis acciperent nuho modo tamen compara- ,

hantur delectationi eorum qui immolatitio vescebantur,

aut eorum qui quamvis hcitas escas tamen immodera- ,

tius assumebant^; sic patres temporis Yeteris Testamenti,

consulendi oflicio concumbebant , quorum delectatio illa
naturahs nequaquam usque ad irratioiialcm aut nefariam
hbidinem relaxata nec turpitudini stuprorum nec con-
,

jugatorum intemperantiae conferenda est. Eademquippe

vena charitatis nunc spiritaiiter tunc carnahter prop-
, ,

ter illam matrem Jerusalem propagandi erant fdii sed :

di\ ersa opcra patrum non faciebat nisi diversitas tempo-

rum. Sic autem necesse erat ut carnahter coirent, etiam
non carnales Prophetae; sicut necesse erat ut carnahter
vesccrentur, etiam non caruales Apostoh.
XIX. Quotquot GTgo nunc sunt quibus dicitur « Si :

»senon continent, nubanl^ ; » non comparandae sunt

tunc etiam nubenti])us sanctis. Ipsae quidem nuptiee in
omnibus gentiljus eadem sunt fijiorum procreandorum
causa qiii qualeshljet postea fuerint ad hoc tamen in-
,
,

stitutae sunt nuptise , ut ordinate lionesteque nascantur.

Sed liomines qui se non continent , tanquam ascendunt
ih nuptias gradu lionestatis : qui autem se sine dul)io
tontinerent, silioc illius temporis ratio permisisset quo- ,

dam modo desccnderuni in nuptias gr^^du pietatis. Ac

> I Cor. vin, 7. — 2 £ Cor. vii, y. .^««ITlSt {^
q68 s. augustini episcopi
per hoc qiiamvis utroruniquc iiuptiae, iii quantum nuptiae
sunt, quia procreandi causa sunt, ccqualiter honce sint;
hi tamen homines conjugati illis hominihus conjugatis

non sunt coraparandi. Hahent cnim isti quod illis prop-

ter honestatem nuptiarum quamvis ad nuptias non per- ,

tineai, seciindum veniara concedatur, id est, progressum

illum qui excedit generaudi necessitatem ,
quod illi non

hahehant. Sed neque hi , si qui forte nunc inveniuntur,

qui non quccrunt in connuljio nec appetunt, nisi propter
quod institutae sunt nuptiae , coaequari possunt ilhs ho-
ininihus. In enim caruale est ipsum desiderium fiKo-
istis

rum ; autem spiritale erat quia sacrameuto ilhus

in illis ,

lemporis congruehat. Nunc quippe nuUus pictate pcr-

fectus fihos hahere nisi spiritahter quserit : tunc vcro ip-
sius pietatis erat operatio , etiam carnahter fihospropa-
gare; quia ilhus popuh generatio nuntia futurorum erat,
et ad dispensationem propheticam pertinehat.
XX. Ideoque non sicut uni viro etiam plures hahere
Ucehat uxorcs, ita uni foeminse plures viros, nec prohs
ipsius causa , si fortc iha parere posset , ille gencrare non
posset. Occulta enim lege naturae amant singularitatcm
quae principantur : suhjccta verononsolum singula sin-
guhs 5 sed si ratio naturahs vel sociahs admittit , etiam
plura uninon sine decorc suhduntur. Neque enim sic ha-
het unus scrvus plures dominos, quomodo plures servi
uuum dominum. duohus seu plurihus maritis vivis
Ita
nullam legimus servisse sanctarum plures autem foemi- ,

nas uni viro legimus ^, cum geutis ilhus socictas sinebat,

et temporis ratio suadchat ueque enim contra naturam :

nuptiarum est. Plurcs cnim foeminae ah uno viix> tbetari

possunt una vero a plurihus non potcst
: ( h^c est prin- :

cipiorum vis ) sicut multae animce uni Peo rect^ suh-

:

1 Subaudij^ servisse.
 ,,

DE BONO COiNJLGALI, LJB. I. a6g

tluntur. Ideoque noii est verus Deus animaruni nisi unus,
una vcro anima per multos falsos deos fornicari potest
non foecundari,
XXI. Sed quoniam ex nmltis animis una civitas futura
est habentium animam unam et cor unum in Deum qua^ ;

unitatis nostrcC perfectio post lianc peregrinationcm fu-

tura est, ubi omnlura cogitationes nec latebunt invicem
nec inter sein aliquo repugnabunt : propterea sacramen-
tum nuptiarum temporis nostri sic ad ununi virum et
unam uxorem redactum est, ut Ecclesiae dispensatorem
non liceatordinare, nisi unius uxoris virum ^. Quod acu-
lius intellexcrunt qui nec eum qui catechuraenus vel
,

paganus habuerit altcram , ordinandura esse censue-

runt (7). De sacramento enim non de peccato. agitur,
Nam in baptismo peccata omnia dimittuntur. Sed qui
dixit: « Si acccperis uxorcm, non peccasli ct si nupse- ;

» rit virgo, non peccat »et »Quod vult faciat, non pec-
: ;

» cat si nubat ^ » salis declaravit nuptias nullum esse

:

peccalum. Propter sacramenti autem sanctitatem sicut ,

foemina eliarasi catechumcna fuerit vitiata, non potest

post baptismura inter Dei virgines consecrari ita non :

absurde visum est eum qui excessit uxorum numerum

singularem, non peccatura ahcjuod coraraisisse, sed nor-
niam quamdani sacramenti amisisse non ad vitjE bonae ;

meritum, sed ad ordinationis ecclesiasticae signaculum

necessariam. Ac per hoc sicut phires uxores antiquorum
patrum significaverunt futuras nostras ex omnibus genti-
bus Ecclesias uni viro subditas Christo : ita noster an-
unius uxoris vir significat ex omnibus gentibus uni-
tistes

tatem uni viro subditam Christo : quae tunc perficietur,

cum revelaverit occuha tenebrarum , et manifestaverit

> Act. IV, 32 ; I Tim, iii, 2 ^ a Tit. i^ 6. — ' i Cor. vu, 28.
 ,

S^JO S. AUGUSTINI EPISCOPI

cogitatioiies cordis, ut tunc laus sit uuicuique a Deo ^.

rsuncautcm sunt manifestae , sunt latcntes dissensiones

cliam salva ciiaritate, intcrcos qui unum etinuno futuii
sunt : qua^ tunc utiqiie nuUae erunt. Sicut ergo sacrameiv
tum pluralium nuptiarum illius temporis significavit fu-
luram nmllitudinem Deo subjectam in terrenis omnibus
gcntibus ; sic sacramcntum nuptiarum siiigularum nos-
tri temporis significat unitatem omnium nostrura sul>-
jcctam Deo futuram in una coelesti civitate. Ita(|ue sicut

duobus pluribusve servire, sic a viro vivo in alteriu*

transire connubium, nec tunc licuit, necnunc licet, nec,
unquam licebit. Apostatarc quijpe ab uno Deo et irei ,

in altcrius adulterinam supcrstitionem semper est ma- ,

lum. ISec causa crgo numerosioris prolis fecerunt sancti

nostri,quod Cato ^ dicitur fecisse Romanus, ut traderei:
vivus uxorem etiam alterius domum filiis impleturam^.
In nostrarum quippe nuptiis plus valet sanctitas sacra-
menti, quamffjecunditas uteri.

XXII. Si ergo et illi quipropter solam generationem,

propterquam suntinstitutaj nuptiae conjunguntur, non ,

comparantur patribus, multo aliter ipsos lilios quam

isti quserentibus quandoquidem filium immolare jussus
;

Abraham, intrepidus ac dcvotus, quem de tanta despe-

ratione susceperat, unico non pepercit, nisi eo prohi-
benle manum deponeret, quo jubente levaverat ^. Restat
ut videamus, utrum saltem continentcs nostri conjugatis
illis patribus conqiarandi sint nisi forte jam isli praife-;

rendi sunt nondum quos couferamus inveni-

eis ,
quibus
mus. Majus enim bonum erat in illorum nuptiis, quam
est bonum proprium nuptiarum cui procul dubio bo- ,

num contincntiae praeferendum est : quia non tali ofFicio

quaerebant ilU lilios ex nuptiis ,

qunb ducuntur isli , ex
1 I Cor. VI, 5. — ^ Cato minor, apnd Plutarcll, — 3 GeD. XXII, 12.
 ,

I
DK BOXO CO.Njrr.ALT, LIB. I. 27 l

cfuotl.im sensu naturae mortalis successionem dccessioni

requircnlis. Quocl quisfjuis Lonum negat , ignorat Deuni
omnium bonorum a coelcstibus usque ad terrena , ab im-
morlalibus uscjue ad mortaliaCreatorera. Hoc autemscnsu
gcncrandi nec bestiae penitus carcnt , et maxime alitcs

cjuarum in promptu cst cura nidificandi, ctcjuaedam con-

jugiorum siniilitudo ad simul procrcandum aKjue nu-
tricnclum. Sed illi bomines istum naturae mortabs aflec-
tum , cujus in suo gencre castitas acccdcnlc Dci cultu ,

sicut cjuidam intellcxcrunt^, in tricenario fructu ponitur,

longc sanctiore mcnte superabant ,
qui de suis nuptiis
fdios proptcrCbristum cjuaerebant, ad genuscjus secun-
dum carncm distinguendum ab omnibus gcntibus sicut :

Deo disponerc placuit , ut boc prse caeteris ad eum pro-

pbetandum valcret , quod prsenuntiabatur cx quo etiam
genere et ex qua gente esset in carne vcnturus.Valde ergo
nostrorum fidcbum costis nuptiis ampbus bonum erat ,

quod pater Abrabamin suo femore noverat-, cui manum

subdcrc famulum jussit, ut dc uxorc cpiae a filio esset du-

ccncbi juraret. Ponens cnini manum sub fcmore bonnnis,

et jurans per Deum coeb ,
quid aliud significabat , nisi in

ea carne ,
qure ex illo fcmore originem duceret , Deum
coeb essc venlurum? Bonum ergo sunt nuptiae, in qui-
bus tanto mcliores sunt conjugati, quanto castiores ac
fidcliores Dcum timent , maxime si filios, quos carnaliter

desiderant , etiam spiritaliter nutriant.

XXllI. INcc quod
lexbominemetpost con-
purificari
jugalem concubitum jubet peccatum esse declarat si , ;

non est ille qui secundum veniam conceditur qui ctiam ,

nlmius impedit orationcs. Scd sicut multa Icx jionit in

sacramentls ct umbris futurorum; quaedam in semine
quasi matcrialis informitas ,
quae formata corpus bominis
» Vide lib. de Virginitate, cap. 45, — 2 Geti,.x.w, 2.
^•75 S. AtJfiUSTINI EPISCOPI
redclilura est , in significatioiie posita est vitae iuforrals et
ineruditae : a qua informitate quoniam oportet liominem
doctrinae forma et crudilione mundari in hujus rei sig- ,

num illa purificatio praecepta est post seminis cmissionem.

Neque enim et in somnis peccato fit* et tamen etiara ibi

:

prEeccpta est purificatio. Aut si et hoc peccatum quis-

quam putat , nun arhitrans accidere nisi ex aliquo hu-
jnsmodi desiderio quod procul dubio falsum est num-
, :

quid etsofitamcnstrua peccata suntfoemiiiarum? a quibus

tamen eas eadem legis vetustas praecepit expiari ^ ; non
nisi propter ipsam matcrialem informitatem ,
quae facto
conceptu tanquam in aedificationcm corporis additur :

ac per boc cum informiter

significari per illara lex
fluit ,

voluit animum sinc disciplinas forma indecenter fluidum

ac dissolutum quem formari oportere significat cum
; ,

talem fluxum corporis jubet purificari. Postiemo num-

quid et mori peccatum est aut mortuum sepclire non ,

etiam bonum opus humanitatis est ? Et tamcn purificatio

etiam inde mandala cst ^ : quia et mortuum corpus vita

dcserente ,
peccatum non est , sed peccatum significat
animae desertae ajustitia.
XXIV. Bonum, inquam , sunt nupliae, et contraom-
nes calumnias possuntsanaratione defendi. Nuptiis tamen
sanctorum patrum^ non quas nuplias, sed quam conti-
nentiam comparem quaero : imo non nuptias nuptiis ,

nam par in omnibus munus est mortali bominum naturae

datum; sed bominesqui nuptiis utuntur, bominibus aUis

qui longe aliter nuptiis usi sunt quos conferam quoniam

non invenio quinani continentes illis conjugatis confe-
,

rendisint requirendum est. Nisi forte Abrabam rontinere

se non posset a nuptiis propter regnum coelorum qui ,

iinlcum probs pignus, propter quod nuptice charae sunt,

» Le\U. XV, lO. — "^
ihld. a6. — 5 Num. XIX, 11.

i
 8

DE BONO CO^JUr,ALl, L!B. I. Q^S

potuit iiitrepidus immolare propler regnuni coeloruni *.

XX-Y. Continentia quippe, non corporis sed aninii ,

virtus est.Virtutcs autem animi aliquando in opere mani-

festantur, aliquando in habitulatent, sicutmartyrii virtus
emicuit aparuitque tolerando passiones : sed quam multi
sunt in eadem virtute aiiimi ,
quibus tentatio deest ,
qua
id quod intus est in conspectu Dei , etiam in hominum
procedat , nec tunc esse incipiat , sed tunc innotescat.
Jam enim erat in Job patientia ,
quam noverat Deus ^, et
cui testimonium perbibebat; sed hominibus innotuit ten-
tationis examiue ; et quod latebat intrinsecus, per eaquae
forinsecus illata sunt , non natum sed manifestatum est.
,

Habebat utique etTimotheusvirtutem continendi a vino ,

quam non ei abstuht Paulus monendo ut vino modico ,

uteretur propter stomachum et frequentes suas infirmita-

ahoquiu perniciose docebat, ut propter salutera cor-

tes'"^ ;

pori fieret in animo damnum virtutis sed quia poterat :

ea virtute salva fieri quod monebat , ita reLnxata est cor-

pori utihtas bibendi, ut maneret in aninio habitus con-
tinendi. Ipse est enim habitus quo ahquid agitur cum , ,

opus est ; cum autem non agitur potest agi sed non ,
,

opus est. Hunc habitum circa continentiam quae fit a

concubitu , non habent ilh quibus dicitur « Si se non :

» continent, nubant^.»Hunc vero habent quibus dicitur:

« Qui potest capere, capiat^.» Sic usi sunt perfecti animi
bonis terrenis ad ahud necessariis per hunc habitum con-
tinentise non obhgarentur, et quo possent eis
,
quo eis

etiam non uti non opus esset. PSec quisquam eis bene
, si

utitur, nisi qui et non uti potest. Muki quidem facihus

se abstinent ut non utantur , quam temperent ut bene

utantur nemo tamen eis potest sapienter uti nisi qui

: ,

> Geu. XXII, 12. — 2 joIj. i^ 20. — ^ i Tiai. v, 2 3. — * i Cor. vir, 9.

— 5 Mallh. XIX, 12.

CXXXIII. 1
 :
,

Q74 S. AUGUSTIXI EPISCOPI

non uti. Ex lioc habitu et Paulus
potest et contiiienter
dicebat abundare et penuriam pati ^.
: «Scio et Penu- >;

riam quippe pati cpiorumcumque liominum cst; scd scire

,

penuriam pati, magnorum est. Sic et abundare quis non

potest? Scire autem et abundare, non nisi eorum est
quos abundantia non corrumpit.
XXYI. Yerum ut apertius inteUigatur, quomodo sit

virtus in habitu, etiamsi non sit in opcre, loquor de

exemplo de quo nullus dubitat cathohcorum Christia-
,

norum. Dominus enim noster Jesus Christus. quod in

veritate carnis esunerit ac sitierit, manducaverit et bibe-
rit- nullus ambigit eorum qui ex ojus Evangeho fideles
,

sunt. Num igitur non crat in illo continontiae virtus a cibo

et potu, quanta erat in Joanne Baptista? « Yenit enim
» Joannes non manducans neque biJjens et dixerunt , :

» Dcemonium habet venit Fihus hominis ct manducans

:

» et bibens et dixerunt ,Ecce vorax et potator vini :

>jamicus pubhcanorum et peccatorum-^. » JNuniquidnon

taHa dicuntur in domesticos ejus patres nostros ex aho , ,

genere utendi terrenis quantum ad concujjitum pertinet

Ecce homincs hbidinosi etimmundi amatorcs fcemina- ,

rum et lasciviarum? Et tamen sicutinillo ihud non erat

verum; quamvis verum essot quod non sicut Joannes ,

abstineret a manducando et bi])endo ; ipse eiiim apertis-

sime verissimcque ait « Venit Joannes nou manducans ,:

» neque bibcns venit Fihus hominis manducans et bi-

,

» bens : » sic ncc hoc in illis palribus verum est ; quara-

vis venerit modo Apostolus Christi non conjugatus nec
generans, quem dicant Pagani Magus erat venerit : ; au-.

tem tunc Propheta Cliristi nuptias faciens et filios pro-.

creans ,
quem dicant Maiiichfci : Muherosus erat ; « Et
Djustificata est, inquit, sapieiitia a fihis suis^. » Quod
» Philip. IV, 12. — 2 MaUh. iv, 2. — 3 IJ. xi, 18. -. * Ibid. 19.
 :,;

DE BONO CONJUGALI, LTB. [. Q^yS

Doniinus ibi su])jecit, cum cle Joanne ac de se illa dixis-

set : « Juslificata est, inquit, sapientia a filiis suis. « Qui

vident continentiae virtutem in haLitu animi semper esse
debere , in opere autem pro rerum ac temporum oppor-
tunitate manifestari sicut virtus patientiae sanctorum
:

JNIartjrum in opere apparuit, c£Eterorum vero aeque

sanctorum in habitu fuit. Quocirca sicut non est impar
meritum patientiae in Petro qui passus est et in Joanne ,

qui passus non est : sic non est impar meritum continen-
Joanne qui nullas expertus est nuptias (8) et in
ti^e in ,

Abraliam qui filios generavit. Et iJIius enim coelibatus ,

et iliius connubium pro temporum distributione Cbristo

railitarunt : sed continentiam Joannes et in opere,
Abrabam vero in solo babitu babebat.
XXYII. Ilio itaque tempore cum et iex , dies Patriar-
ciiarum suljsequens , maicdictum dixit ,
qui non excita-
retsemen in Isracl et qui poterat non promeiiat sed, ,

tamen lia]jei)at^. Ex quo autem veiiit j)lenitudo temjjoris,

ut diceretur : «Qui potest capere, capiat- ; » e\ illo usque

adliuc , et deinceps usque in finem ,

qui liabet operatur
qui operari noiuerit , non se iiabere mentialur. Ac per
iioc ab eis qui corrumpunt bonos mores coUoquiis malis
inani et vana versutia dicitur bomini Cliristiano conti-
nenti et nuptias recusanti : Tu ergo melior quam
Abraiiam? Quod iUe cum audierit, non perturl^etur;
nec audeat dicere : Meiior, nec a proposito delabatur :

iliud enim non vere dicit, iioc non recte facit. Sed dicat
Ego quidem nonsum mebor quam Abrabam sed meJior .

est castitas coeJibum quam castitas nuptiarum quarum :

Al^rabam unam habebat in usu ambas in liabitu. Caste ,

quippe conjugaUter vixit esse autem castus sine conju- :

gio potuit sed tunc non oportuit. Ego vero facilius non
,

* Deut. XXV, et Galat. iv, 4.-2 Matlh. xix, 12.

j8.
 :

5^6 S. AUnUSTl^il F.lTSCdPI

ulor nuiuiis quiljus cst usus Al^raliam, quam sic utar

iiupLiis quemaclmotlum est usus Aijraliam : ct idco me-
lior sum illis qui pcr animi incontinentiam non possunt
quod ego, non iiiis qui propter temporis differentiam
non fecerunt quod ego. Quod enim ego nunc ago me- ,

lius illi egissent si tunc agendum esset

, cjuod autem illi :

egeruut sic ego non agerem et si nunc agendum csset.

, ,

Aut si talcm se istc sentit ct novit, utsalvact permanente

in liahituanimi sui virtute contincntite , si ad usum nup-
tiarum ex alicjuo rcligionis odlcio dcscendisset , talis ma-
ritus et talis pater csset , qualis fuit Abraliam ; audeat
piane respondcrc illi captioso intcrrogatori , et diccrc :

jNon suni quidcm mclior quam Aliraliam. iu Loc dnn-

ta\at gcncre conlineutioe, cjua illc non carcLat, etsi non
ap5)arel)at ; sed sum talis, non aliud liahens, sed aliud
i^gens. Dicat plane ista : quia ct si ^ oluerit gloriari , nou
crit insipieus^ ; veritatcm cnim dicit. Si autem parcit,
ne quis cum existimet supcr id quod cum videt, aut audit
idiauid cx illo ; aufcrat a persona sua uodum qufFStionis,

etnon dc liomine , sed de re ipsa respondeat , et dicat

Oui tantum potcst , talis est (pialis fuit Abraliam. Po-

tcst iiutem ficri ut minor sit coiilineutias virlus iu animo
ejusqui nou utitur nuptiis , quibus cst usus Abrabam :•

scd tamen major cst quam in animo cjus qui propterca ,

tonuit conjugii castitatcm ,

quia uou potuit ampliorcm.
Sic et fopmina iuuupta , cjuae cogitat ea quae sunt Domini,
iit sitsanctaet corpore et spiritu^, cum audierit impu-
clentem illuui percoutatorcm dicentem Tu ergo mclior :

<[uam Sara ? respondeat Ego melior sum sed iis quae : ,

virtute liujus continentia^ carent quod de Sara non

,

credo : fecit ergo illa cum ista virtute quod illi tempori

» 2 Cur. srr, 6. — ^ i Cor. v.i, 54.

 Di: BONO CON.lUGAtl, Lin. I.
2*-
congruebat, aquoegosum immunis , ut in mco etiam
corpore appareat quod illa in animo conservabat.
XXVIll. Res ergo ipsas si comparemus , nullo modo
dubitandum est meliorem csse castitatcm continentiae
cum tamen utrumque sit bo-
cjuam castitatem nuptialem ,

num bomines vero cum (omparamus, ille est melior qui

:

bonum amplius quam alius liabet. Porro qui amjilius

ejusdem generis habet, ct id quod minus est habet qni :

autem tantummodo quod minus cst habet, id quod est

amplius non utique habet. In sexaginta enim sunt et tri-
ginta non in triginta sunt ct scxaginta. INon operari
,

autem ex eo quod habet, in distribulione officiorum posi-

tum est, non in cgestate virtutum quia nec bono mise-
:

ricordiae caret, qui non invenit miscros quibus possit

misericorditer subvenire.
XXiX. IIuc accedit ,
quia non recte comparantur
Iiomines hominibus ex uno aliquo bono. Fieri enim po-
test non Iiabeat ahquid quod ahus habet, sed
ut alius
aliud habeat quod pluris aestimandiim est. Majus enim
bonum est obedieutite quam continentiae. Nam connu-
bium nusquam nostrarum Scripturarum auctoritate dam-
natur, inobedientia vero nusquam absolvitur. Si ergo
proponatur virgo permansura scd tamen inobediens et
, ,

maritata quoe virgo permanerc non posset, sed tamen

obediens, quam meliorem dicamus? Minus laudabilem
quam si virgo essct, an damnabilem sicut virgo est? Ita
si conferas ebriosam virginem sobriae conjugatas, quis
dubitet eamdem
ferre sententiam? Nuptiae quippe et
virginitasduo bona sunt, quorum alterum majus so- :

brietas autem et ebriositas, sicut obedientia et contuma-

cia illa bona sunt hasc mala. Melius est autem habere
, ,

omnia bona vel minora quam magnum bonum cum

,

magno malo quia et in corporis bonis melius est habere

:
27^ «• AUGUSTIM EPISCOPI
Zacchaei staturam cum sanitate ,
quam Goliae cum febre.
XXX. Recte plane quaeritur
non utrum omnimodis ,

inobediens virgo conjugatae obedienti sed minus obe- ,

diens obedientiori comparanda sit quia et illa nuptialis ;

castitas est et ideo bonum est sed minor quam virgina-

, ,

lis. Tanto ergo minor in bono obedientiae quanto major ,

in bono castitatis si altera alteri comparetur quae prae-

, ,

ponenda sit judicat, qui primo ipsam castitatem et obe-

dientiara comparans, videt oranium virtutum quodam
modo matrem esse obedientiara. Ac pcr boc idco potest
esse obedientia sine virginitate ,
quia virginitas ex consi-
lio est, non ex praeccpto. Obcdientiam vero illam dico,
qua praeceptis obtemperatur. Ideoque obedientia prae-
ceptorum sine virginitate quidem potest sed sine casti- ,

tate esse non potest. Ad castitatera namque pertinet non

fornicari non moechari nullo ilHcito concubitu macu-
, ,

lari quae qui non observant contra praecepta Dei fa-

: ,

ciunt , et ob hoc extorres sunt a virtute obedientiae. Yir-

ginitas autem propterea potest esse sine obedientia quia ,

potest foemina consilio virginitatis accepto , et custodita

virginitate praecepta contemnere

. sicut multas sacras :

virgines novimus verbosas curiosas ebriosas htigiosas,

, , ,

avaras superbas quae omnia contra praecepta sunt et

,
; ,

sicut ipsara Evam in obedientiae crimine occidunt. Qua-

propter non solum obediens inobedienti sed obedientior ,

conjugata minus obedienti virgini praeponenda est.

XXXI. Ex hac oJjedientia pater ille qui sine uxore
non fuit , esse sine unico fdio et a se occiso paratus fuit^.
Unicum enira non immerito dixerira , de quo audivit a
Doniino : « In Isaac vocabitur tibi semen^. ^) Quanto
ergo citius , ut etiam sine uxore esset si hoc juberetur,
,

audiret? Unde non frustra saepe miramur nonnuUos

• Vidc 2 Relr. 22, n. a. — ^ Gen. xxi, 12.
 ,

DE BONO CONJUGALI, LlB. I. Q^g

Utriusque sexus ab omni concubiLu contincntes , negli-
genter obedirc praeceptis , cum tam ardenter arripuerint
non uti concessis. Unde quis dul)itat et excellcntiae sanc-
torum illorum patrum atque matrum filios gcncrantium
non rccte comparari marcs et foeminas nostri tcmporis,
quamvis ab omni concul)itu immunes, in virtute obe-
dicntiie minorcs ctiamsi illis hominibus et in liabitu
,

animi defuissct quod in istorum opcre manifestum cst?

,

Sequantur ergo Agnum pucri cantantes canticum novum,

sicut in Apocalvpsi scriptum est : « Qui cum mulieribus
w se non contaminavcrunt^ ; » nonol) aliud nisi quia vir-
gines pcrmanserunt. Nec ideo se arbilrcntur meliores esse
primis patrilms sanctis, qui nuptiis, ut ita dicam nup- ,

tialitcr usi sunt. Earum quippe usus ita se habet ut si ,

quid in cis pcr carnis commixtioncm quod excedat ge- ,

ncrandi ncccssitatcm quamvis vcnialitcr factum fuerit

,

contaminatio sit. Nam quidcxpiat venia, si omnino non

contaminat illa progressio ? A qua contaminationc mirum
si immuncs essent pueri sequcntes Agnum, nisi virgines

permancrcnt.
XXXll. Eonum igitur nuptiarum pcr omnes gentes
atque omnes homines in causa generandi est, et in fide
castitatis : quod autcm ad populum Dei pertinct , etiam
in sanclitatc sacramenti ,
per quam ncfas est etiani rcpu-
dio discedentem alteri nubere , dum vir ejus vivit, nec
saltem ipsa causa pariendi : quae cum sola sit qua nuptiae
liunt , nec ea re non subsequente propter quam fiunt,
solvitur vinculum nuptiale nisi conjugis morte. Quem-
admodum si fiat ordinatio cleri ad plebem congregan-
dam ctiamsi
, plebis congregatio non subsequatur, manet
tamen in illis ordinatis sacramcntum ordinationis et si ;

quisquam abofficio rcmoveatur, sacramento

aliqua culpa
Domini semel imposito non carebit quamvis ad judi- ,

' Apoc. xiv, 4.

 :;

aSo S. AUGUSTIM EPlSCOII

cium permanente. Generationis itaque causafieri nuptias,
Apostolusita testisest : «Volo, inquit juiiiores nubere.
,
»

Et quasi ei cliceretur : Utquid? continuo subjecit : « Filios

w procreare , matresfamilias esse ^. » Acl lidem autem
castitatisilludpertinet. « Lxornon habet potestatem cor-
» poris sui, scd vir : similitcr et vir non habet potesta-
» tcm corporis sui, sed muher-. » Ad sacramenti sanc-
titatem ilhid : « Uxorem a viro non discedere , cpiod si

» discesscrit, nianere innuptam, autviio suo rcconciUari

ii et vir uxorom nou dimittat ^: » Hsec omnia bonasunt,
propter cpias nuptia^ bonac sunt, proles, lides, sacramen-
lum. Nec prolem autem camalem jam hoc tempore
quaerere, ac pcr hoc a]j omni tah opere immunitatem
quamdam perpetuam rctincre, atquc uni viro (>liristo

spiritahter subdi, niehus est uticjue et sanctius: si tamen

ea vacatione sic utantur homincs, f|uomodo scriptum cst,

iit Domini. c|uomodo pLaceant Dco

cogitcnt quic sunt ''

id est, ut perpcluo cogitct continentia ne cpiid minus ,

babeat obcdientia cpiani virtutem tanquam radicdlcm

: .

utquc ut chci solet, niatricem, ct pLme gcncralcm, sancli

anliqui patrcsin opcre exercucruut; iham vero contincn-
tiam in animi habilu tcnucrunt. Qui profecto per obe-
dientiam cjua justi et sancti cranl et ad omne opus ,

bonum scmper omni concubitu abs-

parati, etiamsi ab
lincrcjuberentur, efliccrent. Quanlo cnimfacihuspossent
vel jussionc, vcl exhorlatione Dci non concumbere, qui
prolcm cui uni propagandifi concumbendo servicbant,
obediendo poterant immolarc.
XXXin. Quae cum ita sint , beereticis cpiidem sive
Manichaeis, sive quicumque alii patribus Yeteris Testa-
mcnti de phiribus calumniantur uxoribus, hoc esse
argumentum dcputantes, quo eorum convincant incon-
J I Tim. V, 14. _ 2 I cgr, vu, 4, — 5 ii,id. 10, ii. — ^ Ibid. 32.
 DE BONO CONJLGALI , LIB. I. 281
tinentlam , satis superquc responsum
tamen ca- est : si

piunt nou eise peccatum cjuocl nec|ue contra naturam

committitur, quia non lasciviendi , sed gignendi causa
illis foeminis utebantur ; neque contra morem , quia illis

temporibus ea lactitabantur neque contra praeceptum,

;

quia nulla lege prohibebantur. IUos vero qui illcite fce-

minis usi sunt, vcl arguit in Scripturis illis divina scn-
tentia, vel nobis lcctio judicandos atcpe vitandos , non
approbandos imitandosve proponit.
XXXIY. Nostros autcm qui conjuges babent, quan-
turapossumus, admonemus, nc secundum suam infirmi-
talem de illis sanctis patribus audcant judicare; compa-
rantcs, ut ait Apostolus, semctipsos sibimctipsis ^ ; et
ideo non intelligcntcs quantas vires liabeat
animus jus-
titias contrabbidincs scrvicns ne carnalibus bujuscemodi
,

motibus acquicscat, eosque in concubitum ultra gene-

randi ncccssitatcm proLibi aut progrcdi sinat, quantum
ordo naturae, quantum morum consuctudo, qusntum
lcgum scita praescribunt. Hoc quippe ideo dc illis patri-
bus homines suspicantur quia ipsi per incontinentiani
,

vcl nuplias elegcruut , vcl conjugibus intemperanter

utuntur. At vcro continentcs vel mares qui defunctis
uxoribus , vel foeminae quae dcfuntis viris, vel utrique
qui pari consensu contincntiam Dco voverunt, sciant
sibi quidem raercedis arapHus deberi, quam conjugabs
castitas poscit : sed sanctorum patrum nuptias qui pro-
pheticc conjuugebantur, qui nequeinconcubitu nisi pro-
lem, nec|ue in ipsa prole quod in carne venturo
nisi

Christo proficerct, requirebant, nonsolum prae suo pro-

posito non contemnant , verumetiara suo proposito sine
dubitatione praeponant.
XXXV. Pueros quoque ac virgines iutegritatem ipsam
1 2 Cor. X, 12.
282 S. AUGUSTINI EPISCOPI DE BONO CONJUGALI.
Deo dicantes, miilto maxinie commonemus, ut tanta
norint humilitatetuemlum essc quotl in terra interim vi-
vunt, quantoraagis coeli est quod voverunt. Nempescrip-
tum est : « Quanto magnus es, tanto humilia te in om-
» nibus ^. )) Nostrum ergo est de mngnitudine eoruni
aliquid dicere, illorum de magna liumilitate cogitare.
Exccptis igitur quibusdam illis conjugatis patribus et
matribus sanctis , quibus ideo isti meliores non sunt,
quamvis conjugati non sint, quia si conjugati essent, pa-
resnonessent omnino hujus temporis conjuga-
; caeteros
los , cxpertum concubitum conlinentes, a se
vel post
superarinon dubitcnt nonquantum ab Anna. Susanna :
;

sed quantum ambse a Maria superantur. Quod ad ipsam

perlinet sanctam carnis integritatem, loquor : nam quae
aliasint Maritc merita, quis ignorat? IMores itaquc con-
gruos huic tanto proposito adjungant, ut de praepollenti
pra?mio certam sccuritatem gerant : scientes sanc sibi at-
que omnibusfidclibus membris
dilectis ct elcctis (>hristi

multisab Oriente et Occidcnte venientibus ^, etsi inter

se distantc pro meritis gloriae luce fulgentilnis hoc ta- ,

meu magnum in commune praestari, ut cum Abraham

etlsaac et Jacob recumbant in regno Dei qui non prop- ,

terhoc saeculum, sed propter Christum conjuges.prop-

ter Christum patres fucrunt.
* Eccli. ii£ , 20. — 2 Matlh. viii, 1 1, el Miluc. i, 11.
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE SANCTA YmGIMTATE

LIBER LNUS ^.

DICIT PRIMUM DK PR^STANTIA SACR.E AC DEO DICATJS VIRGI-

IVITATIS, CUI FCffiCUNDITATKM CONJBGALBM JAM NON POSSE
ULLAM COMPARARI DPMOKSTRAT. DUOBUS SURINDI' OCCURRIT
CO^TRARIIS ERRORIBUS ALTERI CULPA^ TlUM NUPTIAS, AL-
,

TEhl EAS ^QUAINTIUM VIRGINITATI ILLORUM SCILICET PU-

:

TANTIUM NUPTIAS EX OBLIQUO ET TACITE DAMNATAS AB

APOSTOLO DICENTE, 1 COR. VII. « TRIBULATIONEM TAMEN
DCARMS HABE15UNT HUJUSAIODI, EGO AUTEM VOBIS PARCO » ;

» ISTORUM VERO, QUIA IBIDEM SCRIBIT :« EXISTIMO ITAQUE

» nOC BONUM ESSE PROPTER PRiESENTEAI NECESSITATEM » ,

CONTENDENTIUM PERPETUAM CONTINENTIAM PROPTER S.ECULI

nUJUS VITAM, NON PROPTER FUTURAM COMMENDARI. POSTEA
CHRISTI VIRGINES HUMILITATEM, QUA TAM EXCELLENS CON-
SERVATUR EARUM MU>US HABIiRt; JUBET, ATQUE AD EAM
,

QUAM MAXIME SECTANDAM MULTA ET GRAVI ORATIONE

ADHORTATUn.

I, LiBRUM de BonoConjugalinuperctliclimus^, in quo

etiam Christi Virgines admonuimus atque monemus ne ,

propter excellentiam muneris amplioris quod divinitus

acceperunt , contemnant in sui comparatione patres et

* Scriptiis circiter aiinum 40 1. Yidc Retract. lib. u, cap. 2 3. — 2 vide

P. GuiHon, tom. xxi, p. 3.
 : ;

284 S. AUGUSTINI EPISCOPI

matres populi Dei . homincsque illos quos tanquam oli-
Vara commendat Apostolus , nc superLiat inscitus oleas-
ter, qui venturo Christo etiam filiorum propagatione
servieLant^, ideo mcriti inferioris esse arLitrcntur, quia
jure (livino continentia connubio , et nuptiis pia Virgini-
tas auteponitur. In quippe parabantur ct parturie-
illis

bantur futura ,
quae nunc implcri mirabililcr ct eflicaciter
cernimus ,
quorum ctiam vita conjugalis proplictica fuit
unde non consuetudine humanorum votorum atque gau-
diorum sed valde profundo consilio Dci in quibusdam
, ,

eorum foecunditas lionorari in quiljusdam cliam faxun- ,

dari sterilitas meruit. Hoc vero temporc quibus dictum

est « Si se non continent
: nubant^ « uon adliibcnda , ;

est exhortatio sed consolatio. Quibus autcm dictum est

,

« Qui potest capere, capiat^; » exhortandi sunt ne ter-

reantur , et terrendi ne extollantur. Non solum ergo praS"
dicanda est Yirginitas , ut ametur ; verumetiara raonenda,
nc inflctur.
II. IIoc isto sermoiie suscepimus : adjuvet Christusl
Yirginis filius , et Yirginuni sponsus , virginali utero cor-
porahter natus , virginali connubio spiritahtcr conjuga-l
tus. Cum ipsa igitur universa Ecclesia virgo sit despon-
sata uni viro Christo^, sicut dicit Apostolus; quantoj
digna sunt honore cjus membra
quae hoc custodiunt'! ,

eliam in ipsa carne quod tota custodit in fide? qu£e imi-

,

tatur matrem viri sui et Domini sui. Nam Ecclesia quo-|

que et mater et virgo cst. Cujus enim intcgritati consuli-!
mus, si virgo non est? aut cujus prolem alloquimur, si
mater non est? Maria corporahtcr caput hujus corporis
peperit : Ecclcsia spiritahter membra ilhus capitis parit.
In utraque virginitas foecunditatem non impedit : in'

utraque foecunditas virginitatem non adimit. Proinde

i Hom. XI, 17, — 22 Cor. vii, 9, — ' Malth. xix, 12,— * a Cor. xi, 2.
 DE SAXCTA VIRGINITATE , UB. I. ^85
cum Ecclesia uuiversa sit sancta et corpore et spirilu,
iiec tameu universa sit corpore virgo, sed spiritu ; quanto
sanctior est in liis nicmbris , ubi virgo est et corpore et
spiritu ?
III. Scriptum est in Evangelio, quod mater et fratres
Christi, hoc cst , consanguinei carnis ejus, cum iUi
nuntiati fuissent , et foris expectarent, quia non possent
eum adire prae turba , ille respondit : « Ou« est mater
» mea, aut qui sunt fratres mei? Et extendens manum
» super Discipulos suos, ait : Hi sunt fratres mei, et qui-
» cumque fecerit voluntatem Patris mei , ipse milii fratcr,
» et mater, et sororest^. » Quid aliud nosdocens, nisi
carnali cognatione genus nostrum spiritale pra^poncrc :

nec inde bealos esse homines , si justis et sanctis carnis

propinquitate junguntur , scd si eorum doctrinffi ac mo-

ribus obediendo atque iniitando cohrerescuut? Eeatior
ergo Maria percipiendo fidem Christi, quam concipiendo
carnem Christi. Nam et clicenti cuidam : « Beatus ven-
» ter qui te portavit : » ipse respondit : « Imo beati qui
» audiunt verbum Dei , et custodiunt-. » Denique fratri-
bus ejus , id est , secundum carnem cognatis, qui non in
cuin crediderunt, quid profuit illa cognatio? Sic et ma-
tcrna propinquitas nihii Marise profuisset , nisi felicius
(^hristum corde quam carne gestasset.
IV. Ipsa quoque virginitas ejus ideo gratior et accep-
tior ,
quia non eam conceptus Christus viro violaturo
quam conservaret ipse prasripuit , sed prius quam conci-
peretur jam Deo dicatam de qua nasceretur elegit. Hoc
indicant verba ,
quae sibi foetum annuntianti Angelo
« Quomodo, inquit, fietistud, quoniam
Maria reddidit.
«virumnon cognosco^?» Quod profecto non diceret,
nisi Deo virginem se ante vovisset. Sed quia hoc Israeli-
» Matlh. xrt,48, 49. — 2 Luc- xt, 27, 28, — 3 id, i^ 34.
 , ,

28G S. AUGUSTINI EPISCOPI

tarummores adhuc rccusabant. desponsata est virojusto,
non violenter ablaluro scd potius contra violentos cus- ,

todituro, quod illa jam voverat. Quanquam etiamsi hoc

solum dixisset « Quoniodo liet istud? » nec addidisset;
:

« Quoniam virum non cognosco » non quaesisset utique, :

promissum sibi filiura quomodo foemina parilura esset,

si concubitura nupsisset. Poterat etjuberi virgo pcrma-

nere in qua Dei Filius formam servi congruenti niira-

,

culo acciperet ; sed exemplo sanctis futura virginibus

'

ne putaretur sola virgo esse debuisse ,

quae prolem etiam
sine concubitu concipere meruisset, virginitatem Dco
dicavit, cuni adhuc quid esset conceptura nesciret, ut
in terrenomortahque corpore coelesds vitse imitatio voto
fieret,non praecepto amore ehgendi non necessitale ; ,

serviendi. Ita Christus nascendo de virgine ,

quae ante
quam sciret quis de iUa fuerat nasciturus , virgo statue-
rat permanere, virginitatem sanctam approbare maluit
quam imperare. Ac sic etiam in ipsa fo^mina in qua for-
mam servi accepit , virginitatem esse hl^eram voluit.
Y. Non est ergo cur Dei virgines contristentur ,
quod
etiam ipsse virginitate servata matrps carnis esse non pos-
sunt.lUum enim solum virginitas dccenter parere posset,
qui in sua nativitate parem habere non posset. Yerum-
tamen iUe unius sanctcC virginis partus omnium sancta-
rum virginum est dccus. Et ipsas cum Maria matres
Christi sunt , si Hinc
Patris ejus faciunt voluntatem.
enim et Maria hiudal)ihus atque beatius Chrisli mater
est,secundum supra memoratam ejus sententiam : « Qui-
V cumque facit voluntatem Patris mei qui in coehs est

)) ipse mihi frater , et soror , et mater est^. » Has sibi

oranes propinquitates , in populo quem redemit , spirita-

liter exhibet : fratres et sorores habet sanctos viros et

i Matlh. xir, 5o.
 ,,

DE SANCTA VIRGINITATE , LIB. I. qS^

sanctas ibeminas ,
quoniam sunt illi in coelesti haereditate
cohaeredes. Mater ejus est tota Ecclesia ,
quia membra
ejus, id est , fideles ejus per Dci gratiam ipsa utique pa-
rit. Item mater ejus est omnis aninia pia , faciens volun-
tatem Patrisejus toecundissima charitate , in iis quos par-
turit , donec in eis ipse formetur^. Maria ergo faciens
vohmtatem Dci, corporahter Christi tantummodo mater
est spiritahter autem et soror et mater.
,

\ I. Ac per hoc illa una foemina, non solum spiritu ,

verumetiam corpore et matcr est et virgo. Et mater,

quidcin spiiitu non capitis nostri quod est ipse Salva-

, ,

tor ex quo magis illa spiritahter nata est-

, quia omnes ;

qui in eum crcdiderint in quibus et ipsa est recte fihi

, ,

sponsi appehantur sed pLme mater membrorum ejus

:

quod nos sumus ; quia cooperata est charitatc, ut fidcles

in Ecclesia nascerentur ,
quoe ihius capitis mcmbra sunt :

corpore vero ipsius capitis matcr. Oportcbat cnim caput

nostrum proptcr insigne miracuhim secundum carnem
nasci de virgine, quo significaret menibra sua de virgine
Ecclesia secundum spiritum nascitura. Sola crgo Maria
et spiritu ct corpore mater et virgo et niater Christi et , ,

virgo Christi : Ecclesia vcro in sanctis regnum Dei pos-

sessuris , quidem tota matcr Christi est. tota virgo
spiritu
Christi; corporc autem non tota, sed in quibusdam virgo
Christi ,in quibusdam mater sed non Christi. Et con- ,

^ugatse quippe fidelcs foeminae ct virgines Deo dicatae

sanctis mori])US et charitate de corde puro et conscientia

bona et fide non ficta . quia voluntatem Patris faciunt,

Christi spiiitahter matres sunt^. Quae autem conjugah
vita corporahter pariant , non Christum scd Adam pa- ,

liunt, et ideo currunt ut Sacramentis imbuti Christi

"
» Galat. IV, 19. — 2]viatih. ix, i5. — ^ i Tim. i, 5.
q88 S. AUGUSTINI EPISCOPI
niembra flant paiLus earum ,
quoniam quicl peperint
norunt.
Yll. Hoc clixi , ne forte audcat foecunditas conjugalis
cum virginali integritate contenclere, atcpie ipsam ]\Ia-
rianiproponere, ac virginibus Dei dicere : llla in corpore
duas res babuit bonorandas , virginitatem et foecundita-
tem, quia et integra banc febcita-
permansit etpeperit :

tem quoniam totam utraeque babere non potuimus par- ,

titse sumus, ut vos sitis virgines, nos simus matres : vobis

quod desit in prole, consoletur servata virginitas , nobis
probs lucro amissa compensetur integritas.
Haec vox
fidebuni conjugatarum ad sacras virgines utcuraque fe- j

renda esset si Cbristianos corpore parerent ; ut boc solo

,

esset ^lariae foecunditas carnis excepta virginitate pra?stan-

tior ,
quocl iba ipsum caput borum membrorum bae ,

autem niembra ibius capitis procrearent nunc vero :

etiamsi tales bac \ oce contendant quse oIj boc tantum

,

virisjungunturatc[ue miscentur, ut fdios babeant, niliil-

cjue abud de filiis cogitant, nisi ut cos Cbristo lucrentur,

atcjue id mox non tamen Cbristiani
ut potucrint faciunt ;

ex earum carne nascuntur sed postca fiunt Ecclesia , ,

pariente per hoc quod membrorum Cbristi spiritabter

mater est, cujus etiam spiritabter virgo cst. Cui sancto
non Cbristianos cor-
parlui cooperantur et matres, quas
pore pepererunt ut fiant quod se corpore parere non
,

potuisse noverunt per boc tamen cooperantur ubi et

: ,

ipsse virgines matresque Cbristi sunt , in fide scibcet quae ,

per dilectionem operatur*^. I

Ylll. jNuUaergo carnis foecunditas sanctae virginitati

etiam carnis comparari potest. iNeque enim et ipsa quia
virginitas est, sed quia Deo dicata est bonoratur, quae
licet in carne servetur, spiritus tamen religione ac devo-
» Galat. V, 6.
 ,

DE SANCTA VIRGINITATE , LIR. I. 289

tlone servatur. Ac per lioc spiritalis est eliam virgiiiitas
corporis ,
qiiaiii vovet et servat conliueiitia pictatis. Si-
cut enim nemo impudice utitur corpore, nisi spiritu prius
conccpta nequitia; ita nemo pudicitiam servatin corpore,
Porro autem si pudici-
nisi spiritu prius insita castitatc.

tia quamvis custodiatur in carne animo ta-

conjugalis , ,

men non carni tribuitur, quo praeside atquc rcctore

,
,

nulli prtetcr proprium conjugium caro ipsa miscctur :

quanto magis quantoque lionoratius in animi bonis illa
continentia numeranda est, qua integritas carnis ipsi
Creatori anim^e et carnis vovetur, consccratur, servatur.
IX. INec illarum ergo foecunditas carnis ,
quce Loc
tcmpore niliil aliud in conjugio quam prolem requirunt,
quam mancipent Christo, pro amissa virginitate comncn-
sari posse credcnda cst. PrioriLus quippe temporiLus
venturo secundum carnem CLristo ipsum genus carnis in
ampLa quadam et propLelica gcnte necessarium fuit :

nunc autem cum ex omni Lominum genere , atque omni-

Lus gentiLus ad populum Dei et civitatem regni coelorum
meniLra CLristi colLgi possint sacram virginitatem qui
,

potest capere, capiat^, et ea tantum qute se non continet

nuLat^. Quid enim si aHqua muLer divcs multam pecu-
niam Luic Lono operi impendat ut emat ex divcrsis gen- ,

tiLus servos quos faciat CLristianos nonne uLcrins at-

,
,

que numerosius quam uteri quantaULct feracitate CLristi

memLra gignenda curaLit? Nec ideo tamen pecuniam
suam comparare muneri sacrae virginitatis audcLit. At si
proptcr faciendos qui nati fuerint CLristianos, foecundi-
tas carnis pro amissa virginitate merito compensaLitur
fructuosius erit Loc negotium , si magno pecuniario pre-
tio virginitas amittatur, quo pucri facicndi CLrisliani
multo plures emantur ,
quam unius utero quamliLet fer-
* Mallb. XIX, 12. — 2 I Cor. vii, 9.

cxxxni. 19
 ,

Qgo S. AUrxUSTINI EPiscori

tili nascerentur. Quod si slultissime dicitur . Iiabeant

fideles nuptoe bonum suum, de quo in alio volumine
quantum visum est disscruimus ; et lionorent amplius
sicut rectissime consueverunt , in sacris virginibus melius
earum ,de quo isto sermone disserimus.
X. JNam ne quidem debent continentium meritis
illo

se conferre conjugia, quod ex eis virgines procreantur :

hoc enim non coiijugii bonum est scd naturae qua^ sic ,
;

divinitus instiluta est , ut ex quolibet humano utriusque

sexus coDcubitu , sive ordinato et honesto , sive turpi et
illicito, nuUa foemina nisi ^irgo nascatur, nuUa tamen
sacra virgo nascitur : ita fit ut virgo nascatur etiam de
stupro sacra autem virgo nec de conjugio.
,

XI. Nec nos boc in virginibus prsedicamus quod ,

virgines sunt; sed quod Deo dicat?e pia continentia vir-

gines. ISam, quod non temere dixerim felicior mihi vi- ,

detur nupta muher quam virgo nuptura habet enim :

jam illa quod ista adhuc cupit prgesertim si nondum vel ,

sponsa cujusquam sit. llla uni studet placere cui data ,

est : haec muhis inccrta cui danda est; hoc uno pucli-
,

citiam cogitationis defendit a turba quod non aduhe- ,

rum sed maritum quasrit in turba. llhi igitur virgo

,

conjugatae merito praeponitur, quae nec muhitudini se

amandam proponit, cum amorem unius ex muhitudine
inquirit; nec se uni jam componitinvento^, cogitans quae
sunt mundi quomodo pLiceat viro sed speciosum
,
;

forma prae fdiis hominum sic amavit-, ut quia eum sicut

Maria concipere carne non posset, ei corde concepto
etiam carnem integram cuslodirct. Hoc genus virginum
nuHa corporahs foecunditas protuht non est hccc proles :

carnis et sanguinis. Si harum quicritur mater, Ecclesia

est. INon parit virgines sacras nisi virgo sacra , illa quae
* 2 Cor. VII, 34. — 2 psai. xuv, 3.
 i)E SANCTA VTRGINITATE , LIB. I. QQl
desponsata cst uni viro casta cxliiberi Cliristo. Ex ilk
non tota corpore , secl tota virgine spiritu , nascuntur
sancttfi virgines ct corpore ct spiritu^.
XII. Habeant coiijugia bonum suum , non quia filios

procreant , scd quia honcste ,

quia licite . quia pudice ,

quia socialitcr procreant , et procreatos paritcr, salubri-

ter, instanter educant, quia thori fideminvicem servant,

quiasacramentumconnubiinonviolant. Heec tamen omnia
Immani oflicii sunt munera : virginalis autcm integritas ,

ct pcrpiam continentiam ab omni concubitu immunitas

angchca portio est , et in carne corruptibih incorrup-
tionis perpetuas meditatio. Cedat huic omnis foecun-
ditas carnis , omnis pudicitia conjugahs illa non est in :

potestate , illa non est in aeternitate : foecunditatem car-

nalem non habet libcrum arbitrium pudicitiam conju- ,

galem non habct ccdum. Profccto habebunt magnum

ahquid praeter caetcros in iUa communi immortahtate. qui
habcnt aliquid jam non carnis in carne.
Unde mirabihter desipiunt, qui putant hujus
XIII.
bonum non esse neccssariumpropter regnum
continentiae
coelorum sed propter praesens saeculum
, quod scihcet ;

conjugia tcrrcnis curis pluribus atque arctioribus disten-

duntur, qua molcstia virgines et continentes carent : quasi
ob lioc tantum mehus
non conjugari ut hujus tem-
sit ,

poris rcL^xentur angusti[E non quod in futurum saecu- ,

]um ahquid prosit. Hanc vanam scntcntiam nc cordis

proprii vanitate protulisse videantur, adhibent ex Apos-
tolo testimonium, ubi ait « De virginibus autein prcecep-
:

)) tum Domini non habeo consihum autem do, tanquara ,

» misericordiam consecutus a Deo, utfidehs csscm. Exis-

» timo itaque hoc bonum esse propter prsesentem neces-
» sitatem , cjuia bonum est homini sic esse^.» Ecce in- ,

* 2 Cor. XI, 2, — 2 I Cor^ yir^ 25, 26.

J9-
 ,

29*^ ^' AUGtStlNl tViSC.OVl

quiunt, uLimanifestat Apostolus lioc propter praesentem
necessitatem bonum esse, non propter futuram aeternita-
tom. Quasi prtesentis necessitatis rationem liaberet Apos-
tolus, nisi j^rovitlens et con:,ulens in futurum ; cum om-
nis ejus dispcnsatio non nisi ad vitam aeternam vocet.
XIV. Praesensergo est vitanda necessitas, sed tamen
quae aliquid bonorum impcdit futurorum quanecessitate :

vita cogitur conjugalis cogitare quae mundi sunt cjuo- .

niodoplaceat vir uxori, vel uxorviro. ^on quod ea sepa-

rent aregno Dei, sicut sunt peccata, quae ideo praecepto,
non consilio coliibcntur, qula Domino praecipienti non
obcdirc damnabile est : quod in ipso Dei regno
scd iJlud
amplius baberi potest si amplius cogitaretur quomodo
placcndum esset Dco , minus erit ulique cum boc ipsum
niinus conjugii neccssitatc cogitatur. «Ideo de virginibus
)) incjuit ,
praeceptum Domininon babeo. wPraecepto enini
quisquis non obtemperat , rcus est et debitor pnente.
Proinde quia uxorem ducere vel nubere peccatum non
est , si autem peccatum esset, praecepto vetaretur ;
prop-
terca prseceptum Domini de virginiljus nullum est. Scd
quouiam dcvitatis rcmissisve peccatis adeunda est vita ,

a.Lcrna , quaedam egregia gloria, non omnibus

in c|ua est
in teternum victuris , sed quibusdam ibi tribuenda , cui
consequendte parum est liberatum essc apeccatis, nisi
abquid ipsi libcratori voveatur ,
quod non sit criminis
non vovisse, sed vovisse ac reddidisse sit laudis :« Consi-
» lium , tanquam misericordiam consccutus
inquit, do,
» a Deo ut fidcbs essem. » Pseque cnim invidere debeo
,

fidcle consilium qui non mcis nieritis sed Dei miseri-

, ,

cordia sumfidelis. «Existimo itaquebocbonum esse prop-

))tcr prcescntera necessitatem. « IIoc inquit, unde prae- ,

ceptum Domini non babeo sed consilium do boc est , ,

de virginibus , existimo bonum esse propter pr^senteni

 ,

DE SANCTA Vir.ClMTATE , Lin. I. 2g3

ncccssitatem. Novi enim quid praeseiitis temporis , cui
conjugia serviunt , necessitas cogat , ut ca quae Dei sunt
minus cogitentur, quam sufFicit aclipiscend;^ ilJi glorige ,
c[uae non erit omnium cpiamvis in astcrna vita ac salute ,

manentium. «StcUaenim ab stella differt in claritate sic ,

» et resurrectio mortuorum ^. Bonum est ergo liomini sic

» esse^.»
XV. Deinde acljungit idem Apostolus, et dicit : «Al-
» ligatus es uxori, ne cjuaesieris solutionem ab ; solutus es
» uxore , ne quaesieris uxorem^. » Ilorum duorum quod
prius posuit, ad praeceplum perlinct , contra quod non
licet facere. Non enim licet dimittere uxorem nisi ex ,

causa fornicationis , sicut in Evangclio ipse Dominus di-

cit^. autcm cpiod addidit « Solutus es ab uxore
lllud :

» ne quaesieris uxorem » consilii sententia est , non prae- ,

cepti licet itaque facere sed melius est non facere. De-
: ,

nique continuo subjecit « Etsi acceperis uxorem non : ,

» peccasti et si nupserit virgo, nonpeccat^.» Illud autem

;

prius cum di\isset : « Alligatuses u\ori,ne quaesieris solu-

» tionem ;»numquidaddidit : Etsi^olveris, non peccasti?
Jam enim autem cpii sunt in conju-
supra dixerat ; « llis

» gio praecipio non ego sed Dominus, uxorem a viro

, ,

» non discedere quod si discesserit manere innuptam,

; ,

» aut viro suo reconciliari ^ » fieri enim potest ut non :

sua culpa sed mariti discedat. Deinde ait « Et vir uxo-

, :

» rera ne dimittat » cjuod niliilominus ex praecepto Do-

;

mini posuit nec ibi addidit ,Et si dimiserit, non pec- :

cat. Praeceptum est enim hoc cui non obedire peccatum ,

est ; non consilium quo si uti nolueris minus boni adi- , ,

pisceris non mali aliquid perpetrabis. Propterea cum

,

dixisset « Solutus es ab uxore , ne c[uaesieris uxorem

: » ;

» I Cnr. XV, 4 r. — 2 Id. vii, 26. — 3 Ibid. 27, — "*

Mallh. xix, 9, —
5 I Cor. VII, 18, — 6 iijij_ 10, II.
 ,

.294 S. AUGUSTINI EI'ISCOPI

quia iion praecipiebat ne malum fieret sed consulebat ,

ut melius fieret continuo subjunxit «Et si acceperis

; :

>) uxorera,non pcccasli

et sinupserit virgo, non peccat.» ;

XM. Addidit tamcn : « Tribulationem autem carnis

)) babebunt bujusmodi , ego autem vobis parco^ : » boc
modo exbortans ad virginitatcm continentiamque perpe-
tuam , ut abquantuhmi a nuptiis etiam dcterreret , mo-
deste sane, non tanquam a re mala et ilbcita , sed tanquam
ab onerosa ac molcsta. Aliud est enim admittere carnis tur-
pitudinem abud babere carnis tribulationcm illud est
, :

criminis facere boc laboris est pati quem plcrumque

, ,

bomines etiam pro officiis bonestissimisnonrecusant. Sed

pro babendo conjugio jam boc tcmpore, quo non per
carnis propaginem vcnturo Cbristo ipsius prolis propa-
gatione servitur, istam tribulationem carnis ,
quam nup-
turis praedicit Apostolus , suscipere tolcrandani perstul-
tum esset , nisi metueretur incontinentibus , ne tentante
Satana in peccata damnabilia laberentur. Quod autem se
dicit eis parcere quos ait tribulalionem carnis babitu
,
-

ros , nibil mibi intenm sanius occurrit quam eum no- ,

luisse aperire et explicare verbis eamdcm ipsam carnis

tribulationem , cjuam praenuntiaviteis qui eligunt nuptias,
in suspicionibus zcli conjugalis , in procreandis filiis at-
quc nutricndis, in timoribusetmoeroribusorbitatis. Quo-
tus enim quisque cum se connubii vinculis alligaverit
,

jjon istis trabatur atque agitctnr aiTcctibus? Quos neque

nos exaggerarc debemus , nc ipsis non parcamus ,
quibus
parcendum existimavit Apostolus.
XVII. Tantum per boc quod breviter posui cautum ,

fieri lectorem oportuit adversus eos, qui in boc quod scrip-

tum est «Tribulationem autem carnis babcbunt bujus-

:

w modi ego autem vobis parco » nuptiis calunmiantur,

, ,

* 1 Cor. VII, 28.

 DE SANCTA VIRGINITATE , LIB. I. 200
quod eas ex obliquo sententia ista damnaverit ; vclut ip-
sam damnationcm noluerit dicere cum ait « Ego autem
, :

» vobis parco : » ut vidclicet cum istis parcit auimae ,

suae non peperccrit, si mcnticndo dixit « Etsiacceperis :

» uxorem , non peccasti ; et si nupserit virgo non pec- ,

» cat^.w Quod qui dc sancta Scriptura credunt vel credi

volunt, tanquam \iam sibi muniunt ad mentiendi liccn-
tiam , vel ad defensionem suae perversae opinionis , ubi-
cumque aliud scntiunt quam sana doctrina postulat. Si
quid enim manifcstum de divinis Libris prolatum fucrit,

quo eoruni confutentur errores , hoc ad manum babent

velut sculum quo se adversus veritatcra quasi tuentes nu-
,

dcnt a diabolo vuhierandos ut dicant boc auctorem libri ,

non vcrum dixisse alias ut infirmis parceret abas ut

, ,

contcmptores terreret ; sicut occurrerit causa, quaeorum

perversa sententia dcfendatur : atque itadum ea quae opi-
nantur, defendcre quam corrigere makmt , Scripturae
sanctse auctoritatem frangere conantur ,
qua una omnes
cervices supcrbas dura^que franguntur.
XYIII. Undc scctatores et sectatrices perpetuae conti-
nentiae et sacras virginitatis admoneo, ut bonum suum ita
prccferant nuptiis ne malum judiccnt nuptias
, neque :

fallaciter, sed plane veraciter ab Apostolo dictum nove-

rint « Qui dat nuptum

: bcne facit et qui non dat nup-, ;

» tum nielius facit ^. Et si acceperis uxorem

, non pec- ,

^> casti ; etsinupserit virgo, nonpeccat^.w Et paulo post:

« Bcatior autem erit, si sic permanserit , secundum meam
» sententiam. » Et ne liumana sententia putaretur, ad-
jungit : « Puto autem etego SpiritumDeiliabeo "^.«Haec
dominica, bffic apostolica , bcecvera, haec sana doctrina
est , sic eligere dona majora , ne minora damnentur. Me-
lior est in Scriptura Dei veritas Dei ,
quam in cujusquam
> I Cor. vn, 28. — 2 ibiJ. 38. — 3 ibid. 28. — * Ibid. 40.
1296 s. AiGLSTiNi i;pi.scori

mente aiit carne virginitas hominis. Quod castum est sic

ametur, ut quod verum est , non negetur. Nam quid mali

non possunt ctiam de sua carne cogitare ,
qui credunt
npostolicam linguam in eo ipso loco ubi virginitatem cor-
poris commendabat, a corruptione mendacii virginem
non fuissc? PrimiUis ergo ac maxime ,
qui bonum virgi-
nitatis cligunt , Scripturas sanctas lirmissime teneant nihil
esse mentitas hoc etiam illud verum esse quod
: ac per
dictum est uxorcm non pecasti et si
: «Et si acceperis , ;

M nupserit virgo non peccat. » Nec putent minui tam

,

magnum inlegritatis bonum si nuptiae non erunt maluni. ,

Imo vero hinc sibi potius majoris glorise pahnampra:^-

paratam csse conlidat quae non damnari si nuberet ti- ,

muit sed lionoratius coronari quia non nulieret con-

,
,
,

cupivit. Quiergo sine conjugio permanere vohicrint, noii

tanquam foveam peccati nuplias fugiant scd lanquam :

collcm miuoris boiii transccndant , ut in majoris conti-

ncnlioe monle requiescant. Ea quippelegecolhs iste inha-
bitatur, ut non cum vohicrit quis emigret. « Muher enini
))ahigata est quandiu vir cjus vivit ^.)) Yerumtamen ad
,

continentiam vidualem ab ipso tanquam gradu conscen-

ditur propter virginalem vero vei dechnandus est non
:

consentiendo petitoribus, vel transihendus praeveniendo

petitores.
XIX. Ne quis autem putaret duorum operum boni at-
que mehoris a?quaha fore prEemia, propterea contra eos
disserendum fuit, qui quod ait Apostolus: « Existimoau-
» tem hoc bonum esse propter praesentem necessita-
» tem 2, ita intcrpretati suut
)) ut non propter regnum ,

coelorum sedpropter sseculum praesens viginitatem uti-

,

lem dicerent, tanquam in illa vita asterna nihil caeteris

amphus habituri essent, qui hoc mehus elegisscnt. In qua
• X Cor. VII, 3y. — 2 i\yH^ 26.
 ,

DE SANCTA VIRGI.XITATE
LIB. I. QQ^ ,

disputatione ciim ad quod idera Aposto-

illud veiiiremus

lus ait « Tribulationcm autem carnis Labebunt hujus-

:

>'modi, ego auteni vobis parco^; » in alios litigatores

incurrimus, qui non aequales perpctuae conlinentiae nup-
tiasfacerent, sed eas omnino damnarcnt. Nam cum error
uterque sit, vel aequare sanctge virginitati nuptias, vel
damnare : nimis invicem fugiendo , duo isti errores ad-
versa fronte confligunt, quia veritatis medium tenere no-
luerunt ;
quoetcerta ratione, et sanctarum Scripturarum
auctoritate, nec peccatum esse nuptias invcnimus nec ,

eas bono vel virginalis continentiae , vcl etiam vidualis

aequamus. Alii quippe appetendo virginitatcm nuptias
tanquam adulterium dctestandas csse putaverunt alii :

vero dcfendcndo connubium excellcntiam perpetuae ,

continentiae nihilmercri amphusquam conjugalem pudi-

citiam voluerunt; quasi vcl Susannae bonum , Mariae sit

humiiiatio, vel Maria^ majus bonum , Susannce debeat

cssc damnatio.
XX. Absit ergo ut ita dixcrit Apostolus nuptis sive
nupturis: « Ego autem vobis parco: » tanquam nohierit
dicerc, quae priena conjugatis in fuluro sfieculo debeatur.
Absit ut a Daniele de temporah judiciolibcratam Paulus
mittatin gehennam. Absit ut maritahs thorus ei poena
sit ante tribunal Christi, cui fidem servando elegit sub
falsa accusatioiie adukerii vcl perichtari, vel mori. Quid
egit voxilla: « Mehus
mihi incidere in maiius vestras,
est

» quam peccare in conspectu Dei ^, » si Deus eamfucrat

non qiiia pudicitiam nuptialem servabat, hberaturus,

sed fjiiia nupserat, damnaturus? Et nunc quoties casti-
tas conjugahs adversus calumniatores criminatoresque
nuptiarum Scripturse sanctse veritate munitur, toties a
Spiritu sancto contra falsos testes Susanna defenditur,
> I Cor. VII, 28. — 2 Dau. xiii, 23.
 ,

298 S. AUGUSTIM EPISCOPI

tolies a falso crimine liberatur, et miilto majore nego-
t!o. Tunc enimuniconjugatae, nunc omnibus : tunc de
occulto et falso acliiltmo, nunc de vero et manifesto con-
nubio crlmen intenditur. Tunc una mulicr ex eo quod
iniqui seniores dicebant , nunc omnes mariti ct uxores ex
'Co quod Apostolus dicere nokiit, accusantur. Damnatio-
nem quippe vestram , inquiunt , tacuit, cuni ait: « Ego
>> autem vobisparco, » Quisboc? Nempe ille qui supe-
riusdixerat: « Et si acceperis uxorem, non peccasti; et
» si nupserit virgo , non pcccat^. » Cur igitur in eo quod
modeste tacuit, conjugiorum suspicamini crimen ; et in
eo quod aperte dixitconjugiorum non agnoscitis dcfen-
,

sionem? An eos damnat tacitus, quos locutus absolvit?

Nonne jam mitius accusatur Susanna , non de conjugio ,

sed deipso adulterio ,

quam doctrina apostolica de men-
dacio? quid in tanto periculo faceremus, nisi tam certuni
ajiertumque esset pudicas nuptias non debere damnari
quam certum apertumque est sanctani Scripturam noa
posse mentiri ?

XXI. Hic Quid boc pertinet ad sacram

dicet aliquis :

virginitatem perpetuam continentiam cujus praedi-

, vcl ,

catio isto sermone suscepta est? Cui respondeo primo ,

quod superius connncmoravi ex bocgloriam majoris il- ,

bus boni esse majorem quod ejus adipisendoe causa bo-

numconjugale transcenditur, non peccatum conjugii de-
vitatur. Alioquin perpetuae continentiae non praecipue
laudari, sed tantum non vituperari sufficeret; si propte-
rea teneretur, quoniam nubere crimen esset. Deinde quia
non bumana sententia, seddivinae Scriptarse auctoritate
ad tam excellens douum bomines exbortandi sunt non ,

mcdiocriter neque praetereunter agendum est, ne cuiquam

ipsa divina Scriptura in abquo mentita videatur. Debor-
' 2 Cor. VII, 28.
 DE SANCTA VIRGINITATE , LIB. I. QQf)

tantur enini potius quam exLortantur virgincs sacras,

qui eassic permanere nuptiarum damnationccompellunt.
Untlc enim confidant verum esse quod scriptum est: « Et
» qui non dat nuptum , nielius facit ; » si flilsum putant
cssc quodjuxta superius nihilominus scriptum est «Et :

» qui dat virginem suam hcne lacit^? Si autem loquenti

,

Scripturtc de nuptiarum bono induhitantcr credidcrint,

eadcm coelcstis cloquii vcracissima auctoritate firmatae ad
meliussuum fcrvcnti ac fidenti alacritate trauscurrcnt.
Undejam satis pro susccpto ncgotiodiximus, etquantum
potuimus demonstravimus, nec iilud quod ait Apostolus:
« Existimo autem hoc honuni csse propter praesentera ne-
» cessitatem ^, » sic esse accipiendum, tanquam in hoc
saeculo meliores sint sacrae virgines fidelihus conjugatis ,

in regnoautem coelorum atquc in futuro sa^culo pares

sint nec illud uhi ait dc nuhentihus
: « Trihulationem :

» autcm carnis hahehunt hujusmodi cgo autem vohis .

» parco ^, » ita intelligcndum tanquam nuptiarum pec-

catumet damnationem maluerit tacerequam dicere. Ha-

rum quippe duarura sentcntiarum singuhis, duo errores
sihimet contrarii non eas intelhgendo tenuerunt. lllam
enimdepraesenti necessitate ilH pro se interpretantur, qui
uuhentesnon nuhentihus aequare contcnduflt hanc vero ;

uhi dictum est « Ego autcra vohis parco » i]h cjui uu-
: ,

])entcs cLimnare praesumunt. Nos autem secundum

Scripturarura sanctarura fidera sananique doctrinam,nec
pcccatumesse dicimus nuptias, et earum tamen honura
non solum infra virguialem, verunietiam infra vidualera
contmentiara constituimus; praesentemque necessitatera
conjugatorum non quidcni ad vitam setcruam vcrum-
, ;

taraen ad cxccllentcm giorinm

et honorem qui perpetuae
pntinentiae reservatur, impcdire eorum meritum dici-
1 I Cor. vn, 38. — 2 ibid. 26, — 3 ibid 28.
 l
300 S. ALGUSTINI EPISCOPI
mus ; neqiie hoc tempore nisl eis qni se non continent
nuptias expedire, tribulationenujuc carnis e\ alTectu car-
nali venientem , sinequo nuptiaei incontinentiuni esse non
possunt, nec tacere voluisse Apostoluni vera pra^monen-
tem, necplenius explicare hoiniuum inlirmaliparcentem.
XXH. Xunc jam Scripturarum divinarum eviden-
tissimis testimoniis, quae pro nostroe memorias modulo
recordari vahierimus, appareat , non propter clarius
prECsentem hujus saecuU vitam, sed propter futuram quae
in regno coelorum promittitur, perpetuam contincntiain
deiigendam, Quis autem hoc non advertat in eo (p.iod
paulo post idem Apostolus ait « Qui sinc uxore est co- : ,

» gitat ea quse sunt Uomini, quomodo placeat Doniino:

M qui autem matrim.onio junrtus est cogit;it ea qure sinit

» inundi, quoniodo placeat uxori. Et divisa est muher

» innupta virgo quae innupta est, sollicita est quse
et :

» sunt Domini, ut sit sancta et corpore et spiritu quae :

» autcm nupta est, sollicitaest quse sunt mundi quomodo ,

» placeat viro. » JNon utique ait : Cogitat ca quse securitalis

sunt in hoc sseculo , ut sine gravioribus molestiis tempus
transigat : neque ad hoc divisam dicit innuptam et virgi-

nemabeaquae nuptaest, id est, distinctam atque discrc-

tam, ut innupta hac vita secura sit propter temporales
in
molestias evitandas, quibusnupta non caret sed, « Co- :

» gitat, inquit quae sunt Domini, quomodo placeat Do-

,

» mino , et sollicita est quae sunt Domini , ut sit sancta

» et corpore et spiritu '^. ^)
Nisi forte usque adeo quisque in-
sipienter contcntiosus est, ut conctur asserere,nonprop-
ter regnum coelorum, sed propter praesens saeculum Do-

mino placere nos velle aut propter vitam istam non , ,

propter aeternam esse sanctas et corpore et spiritu. Hoc

credcre quid est aliud, nisi miserabiliorem esse omnibus
,

• i Cor. VII, 32-38,

 ;

r>E SANCTA VIRGINITATE , LIE. I. 3o l

liominibus? Sic eiiim Apostolusait : « Si iii liacvitatan-
» tum in Christo sumus miseraLiliores sumus
sperantes ,

omnibus hominibus ^. «An vero qui frangit panem suum

esurienti, si tantum proptcr hanc vitam facit, stultus cst
et ille erit prudens, qui castigat corpus suum uscjue ad
continentiam, quanec conjugio misceatur , si ei nibil
proderit in regno coelorum ?

XXIII. Postrcmo ipsum Dominum audiamus cviden-

tissimam binc sententiam proferentem. Nam cum decon-
jugibus non separandis nisi causa fornicationis divinae
ac tcrribiliter loqucretur, dixeruut ei Discipuli : « Si ta-
)i lis est causa cum
non expedit nubere. Quibus
uxore,
»ille,Nou omnes, inquit capiunt vcrbum boc sunt :

» enim spadones qui ita nati sunt; sunt autcm alii qui ab
» bominibusflictisunt; et sunt spadonesqui se ipsos cas-
» traverunt propter rcgnum coelorum : cjuipotest capere,
>> capiat 2. » Quid veracius ,
quid lucidius dici potuit?
Cbristus dicit, Veritas dicit, \'irtus et Sapientia Dei di-
cit, eos qui pio proposito ab uxore duccnda se continue-
rint , castrare se ipsos proptcr regnum ca^lorum ; et con-
trabumana vanitas impia temeritate contcndit, eos crui
boc faciunt, praesentem tantummodo necessitatem moles-
tiarum conjugalium devitare, in regno autem coelorum
amplius cjuidcjuam caeteris non baberc?
XXIV. De quibus autem spadonibus loquitur Deus
pcr Isaiam propbctam ,
quibus se dicit daturum in domo
sua et in muro suo locum nominatum , meliorem multo
quam filiorum atquc fdiarum , nisi de bis qui se ipsos
castrant propter regnum coelorum? Nam illis quibus
ipsum virile membrura debilitatur, ut generarenon pos-
eunucbi divitum et regum, sufiicit uti-
sint, sicut sunt
que cumChristianifiunt, et Dei praecepta custodiuntj eo
* I Cor. XV, 19. — 2 Matih, xix, 10-12.
 ,

302 g! AlTTUSTiNi EPISCbPI

tamcii proposito sunt ut conjuges si potuissent liaberent,
cgeteris in domo Dei conjugatis fidclibus adcTquari, qui
prolem licite pudiceque susceptam in Dci timore nu-
triunt, doccntes filiossuos ut ponant in Dco spcm suam ;
non autem accipere melorem locum quam est filiorum
atque liliarum. Neque enim uxores animi virtute, sed
carnis nccessitate non ducunt, Coutendat sanc qui volue-
rit de liis Prophetam spadonibus hoc pra^nuuLiasse qui ,

corpore abscisi sunt iste quoquc error causae quam sus-

:

cepimus sufTragatur. Aeque enim spadones istos eis qui in

domo cjus nullum habent locum pr^etulit Dcus sed cis ,

utique qui in fdiis generandis conjugalis vitae meritum

scrvant. Nam cum dicit «Dabo cis locum multo mcho-
:

» rem*; » ostenditct conjugatis dari, sed multo inferio-

rem. Ut ergo concedamus in domo Dci prsedictos futuros
eunuchos secundum carnem qui in populo Israel non
,

fuerunt; quia et ipsos videmus cum Judaei non fiant ta- .

men fieri Cliristianos ; nec de ilhs dixisse Projdietam ,

qui proposito continentias conjugia non quserentes , se ip-

sos castrant proptcr regnum coelorum : ita-ne tanta dc-
mcntia quisquam cst contrarius vcritati , ut incarne factos
eunuchos mehorem quam conjugatos locura in domo Dci
habere credat, et pioproposito continentes corpus usque ,

ad contemptas nuptias castigantcs, sc ipsos non in corporc,

sed in ipsa concupiscentiee radice castrantes , cfielestem et

angehcam vitam in terrena mortahtate mcditantes , con-

jugatorum meritis pares essc contcndat ; et Christo Lau-

danti cos qui se ipsos castraverunt , non proptcr hoc sae-

culum , sed propter regnum coelorum - , Christianus

contradicat affirmans hoc vilae praesenti esse utilc, non
,

futurae?Quid ahud istisrestat, nisi ut ipsum rcgnumcce-

lorum ad hanc temporalem vitam, in qua nunc sumus
1 Isai. i.vi, 5, — 2 iMalth. xix, 12.
 DE SANCTA YIP.r.INITATE , LTB. I. 3o3
asscrant pcrtincre ? Cur enim non et in ]ianc insaniam
progrcdiatur caeca praesumptio ? Et (piicl liac asscrtione
furiosius? Nam etsi regnum coelorum aliquando Ecclesia
etiam ([im lioc tempore est appcllatur, ad hoc uticjue sic
,

appellatur, quia futurae vitae scmpiternaecpie colligitur*.

Quamvis ergo promissionem liabeat vitae praesentis et fu-
tiiree; inomnibus tamcn l^oiiis operibus suis non rcspicit
« nuaevidcntur, scd quae non vidcntur. Quse enim viden-

» tur, temporalia sunt quae autem non videntur, aeterna^.

;
>:>

XXV. JNec sane Spiritus sanclus tacuit cjuod contra

istos impudcntissime ac dementissime pcrvicaces apertum
atque inconcussum valeret eorumque belluinum impc-
,

tum ab ovili suo inexpugnabili munitione repelleret. Cum

enim dixisset Dabo cis in domo mea et
dc spadonibus : «

» in muro meo locumnominatum meborem multo quam ,

)5 fdiorum atque filiarum ^ » ne quis nimium carnalis :

existimaret alic|uid iii bis ver])is tcmporale sperandum ,

continuo sul^jccit : «Komen aetcrnum dal^o eis nec un-
,

» quam dccrit : » tancjuam diccret : «Quid tergiversaris

impia csecitas? quicl tergiversaris? quid serenitati verita-
tis nebulas tuaeperversitatisoffundis? Quid in tantaScrip-
turarum]uce tenebras unde insidieris inquiris? Quid tem-

pora]em tantummodo utilitatcm promittis continentibus

sanctis ? « Nomen aeternum daljo eis. » Quid ab omni con-
cubitu immunes , et eo cj[uoc[uc ipso quo iiinc scse a]jsti-

nent, ea quae sunt Domini cogitantes, cjuomodoplaceant

Domino, ad terrenam commoditatem referre conaiis ?
« Nomen aeternum dal^o eis. » (^uid regnum c(]e]orum ,

propter quod se ipsos castraverunt sancti spadones in ,

hac tantum vita intelligendum esse contendis ? « Nomen

)) aeternum dabo eis.» Et si forte liic ipsum aeternum pro
diuturno conaris accipere , addo , accumulo , inculco ,
1 I Tiin, IV, 8, — ~ 1 Cor. iv, i8. — 3 Isai. lvi, 5.
 ,

3o4 S. AUGUSTIXI EPISCOPI

» nec unquam
deerit. » Quid quccris amplius? quid dicis
amplius Jiternum hoc nomen , quidquid illud est spa-
? ,

donibus Dei quod utique gloriam quamdam propriam

,

excellcntcmque sigiiificat, nonerit comniune cum multis

,

quamvis in eodcm regno et in eadem domo constitutis.

INam ideo fortassis et nomen dictum est quod eos quibus
,

datur, distinguita caeteris.

XXVI. Quid sibi ergo vult , inquiunt ille denarius , ,

qui opere vineae terminato aequaliter omnibus redditur ,

sive iis qui ex prima liora sive iis qui una liora operali ,

sunt? Quid utique , quod omnes

nisi aliquid signiricat ,

communiter liabebunt sicuti estipsavita Eeterna, ipsum

,

regnum coelorum *, ubi crunt omnes quos Deus praedes-

tinavit vocavit juslificavit glorilicavit ? « Oportet enim
,
, ,

» corruptibile boc indueie incorruptionem et mortale ,

» hoc induere immortantatem - » hic est ille denarius :

merces omnium. «Stella tamen ab stella differt in gloria,

» sic et resurrectio mortuorum^ » hccc sunt merita di- :

versa sanctorum. Si enim coelum significaretur illo dena-

rio nonne in coelo esse omnibus est commune sideriljus?
,

Et tamen « Aha est gloria soKs aha gloria lunae alia

: , ,

» stellarum. » Si denarius ille pro sanitate corporis pone-

retur, nonne cum recte valemus omnibus membris com- ,

munisest sanitas, et ipsa si usque ad mortem permaneat,

pariter et £equaliter omnibus iiiest? Et tamen « Posuit
«Deusmembra, singulum quodque eorum in corpore
» prout voluit » utnec totum sit oculus, nec totum audi-
,

tus nec totum odoratus et quidquid est aliud habet

, ; ,

suam proprietatem quamvis sequaliter habeat cum om-

,

nibus sanitatem. Ita quia ipsa vita a^terna pariter erit

omnibus sanctis, a:quahs denarius omnibus attributusest:

quia vero in ipsa vita aeterna distincte fulgebunt lumina
» Mallh. XX, 9. — 2 i Cor.xv, 53. — 3 IbiJ. 41. — t
U. xn, 8.
 ,

DE SANCTA VIUGINITATE , LIB. l. .3o5

meritoruiii , iiiultae mansioiics sunt apud Patrem* : ac

per hoc iii clciiario quidem iioii impari , iiou vivit alius

alio proJixius ; iii multis autem mansioiiibus lionoralur

alius alioclarius.
XXYII. l^ergitc itaque sancli Dei , pueri ac puellae,
mares ac fbemina^, cselibes ct innuptcc, pergite perseve-
ranter in finem. Laudate Dominum dulcius , quem cogi-
tatis uberius : sperate felicius , cui servitis instantius :

amate ardcntius, cui placetis attentius. Lumbis accinctis

ct lucernisardentibus expcctate i;ominum, quando veniat

a nuptiis Vos afferctis ad nuptias Agni canlicum novum,

''.

quod cantabitis in citharis vcstris. Non utique tale quale

cantat universa terra, cui dicitur «CantateDominocan- :

» licum novum cantate Domino, universa tcrra^ « sed

, :

tale quale ncmo potcrit diceie nisi vos. Sic enira vos vidit

in Apocalypsiquidam prae
CECtcris dilectusab Agno'^, qui

discumbcre super pectus cjus soUtus erat, et bibebat et

eructuabat mirabilia super calestia \erbum Dei. Ipse
vos vidit duodecies duodcna millia sanctorum citharoe-
dorum illibatiie virgiiiitatis in corporc , inviolatae veritatis
in corde : ct quia scquimini Agnum quocumque ierit

scripsit illc de vobis. Quo irc putamus hunc Agnum,quo

nemo eum sequi vel audeat vel valeat nisi vos ? Quo pu-
tamus eum ire ? in quos saltus et prata ? Lbi credo sunt
gramina gaudia non gaudia saeculi hujus vana, insania?
,

mendaces nec gaudia qualia in ipso regno Dei cgeteris

,

non virginibus erunt sed a CEetcrorum omnium gaudio-

,

rum sorte distincta. Gaudium virginum Christi, de Christo,

in Cliristo, cum Christo ,
post Christum ,
per Christum,
propter Christum. Gaudia propriavirginum Christi, non
sunt eadem nonvirginum, quanivis Christi. Namsunt ahis
alia, sed nuUis taUa. Ite in haec, sequimini Agnum ,
quia
' Joan. XIV, 2. — 2 Luc. xu, 33. — 3 psal. xcv^ t, — * Apoc. xiv, 3,
CXXXIIl. 20
3o6 S. AUGUSTINI EPIFCOPI
etAgni caro utique virgo. Hoc enim in se retinuitauctus,
quod matri non a}3Stulit conceptus etnatus. AJerito cuni
sequimini virginitate cordisetcarnisquocumque ierit.Quid
est enim sequi nisi imitari? Quia Christus pro nobis pas-
sus est , reiuiquens nojjis exemplum . sicut ait apostolus
Petrus utsequamur vestigia ejus^. Hunc in eo quisque
.

sequitur, in quo imitatur : non in quantum ille Filius

Dei est unas per qucm facta sunt omnia sed in quantum ;

Filius liominis ,
quae oportebat , in se praebuit imitandu :

et multa in ad imitandum omnibus proponuntur;

illo

virginitas aatem carnis non omnibus non enini haJjent .

quid laciant ut virgines sint , in quibus jam factum est ut

virgines non sint.

XXVIU. Sequantur itaque Agnum caeteri fideJes qui

virgiuitatem corporis amiserunt , non quocumque iJJe ieril,
sed quousque ipsi potuerint. Possunt autem ubique, prae-
ter cum in decore virginitatis incedit. «Beati pauperes
» spiritu^; » imitamini eum , qui propter vos pauper fac-
tus est, cura dives esset*. « Beati mites^; ^) imitamini eum
qui dixit : «Discile a me ,
quoniam sum et liumihs
mitis
x> corde^. Beati Jugentes ^; » imitamini eum qui flevitsu-
per Jerusalem^. «Beali quiesuriuntet sitiunt justitiam^;»
iinitamini eum qui dixit : « Meus cibuscst, ut laciam vo-
» Juntatcm ojus qui n)isit me^. lieati misericordcs*'^; »imi-
tamini eum qui \ulneralo a latroniJjus et in via jacenti
semivi\ o desperaloque subvenit'^:«Beati muudicordes ^^;»
imitammi eum « Qui peccatum non fecit, nec inventus est

» doius in orecjus^^. Beati pacifici^'^; » imitamini eumqui

pro suis persecutoribus dixit : « Pater, ignosce illis , quia

' i 1'ttr. II, 9. 1 . — 2 ]\i.-iiiii. V, 3. — •^ -^. Coi-. vici, (;. — 1

Mallh. v, 4. —
5 Id. XI, 59. — 6 Id. V, 5. — ^
Li!C. XIX, 4 : .
— **
.\I,illl). —
v, 6. « Jv;<,\.

,y, 34. _ 10M..U!). V, 7. — «> Luc, X, 3 5.— '^xMaitb. v, 8. — 1» i IM,-.

u, 5.2. — ''^
Matlli. V, y.

I
 DE SANCTA VlRGlNITxUE , LIB. I. 30^
« nesciunt qiiid faciunt ^. Beati qui persccutioncni pa-»
» tiimtur propter justitiam^ ; eum qui c Pro
» imitemini
» vobis passus est, relinquens vobis exemplum ut sequa- .

» niini Haec qui iniitantur, in Iiis Agnum

vestigiaejus ^. »

sequuntur. Secl certe etiam conjugati possnnt irepcr ista

vestigia , etsi non perfecte in eadem forma ponentes pe-
dcm verumtamenin eisdem semitis gradientes.
,

XXLX. Sed ecce ille Agnus graditur itinerc virginali ,

quomodo post eum ibunt qui boc amiserunt, quod nuUo

modo recipiuDt? Vos crgo vos ite posteura virginesejus;,

vos et iliuc ile po>t cum, quia propler boc unum quo-
cunique ierit scquimini cum ad quodbbet enini abud :

sanctitatis donum quo eum sequantur, bortari possumus

Gonjugatos praeter lioc quod irreparabiliter amiserunt.
,

Vos itaque sequimini eum tenendo [)erseveranter, quod vo-

vistis ardenter. Facite cum potestis. ne virginitatisbonum
a vobis pereat , cui fiicere nihil potestis ut redeat, Vide-
bit vos caetera muUitudo fidebum, quae Agnum ad hoc
sequi non potest : videbit , nec invidebit; et collaetando
Yobis, quodin se uon bal)et . babebit in vobis. Nam et
illud canticum novuni proprium vestrum dicere non po-
terit ; audire autem potoril, et deJcctari vestro tam excel-

lenti bono. Sed vos qui ct dicetis et audietis ,

quia et boc
quod dicciis a vobis audictis , feHcius exultabitis, jucun-
diusque rcgnabitis. De majore tamen vcslro gaudionullus
moeror erit quibus boc dccrit. Agnus illcquippe, queni
,

vos quocumque ierit scquimini , nec eos descret qui eum

quo vos non valent srqui. Onmipotentem Agnuni loqui-
mur. lit vobis praeibit et ab eis non abibit cum erit
, .

Deus omnia inomnibus ^. Et qui minus habebunt a vo})is .

non abborrebunt. Ubienim nulla est invidentia concors ,

est differenlia. Praesumite itaque, fidite, roboramini,

» L«ic. xx-ii, 34.— ^ Mallh. v, 10. — •*
, p^,p u,->i — 4 ^ („,. ,^^. ,g^

5»0.
3o8 S. AUGUSTINI liPISCOPI
permanete, qui vovetis ot rcddilis Domino Deo vcstro
vota peipetuae continentite ^, non propter pra?sens Scccu-
lum , sed propter regnum coelorum.
XXX. Yos etiam qui hoc nondum vovistis ,
qui potcs-
tis capere, capite^ ; perseveranter curiitc, ut comprelien-
datis^. ToUite liostias quisque suas,'ct introite in atria Do-
mini non ex necessitate '\ potestatcm habentes veslrae vo-
luntatis^. Neque enim sicut «Non moechaberis Non
: :

» occides^. ita dici potest : Non nubes. llla exiguntur,

ista offeruntur. Si fiant ista , laudantur ; nisi fiant illa ,

damnantur. In ilhs Dominus debitum imperat vobis in :

his autem si quid amplius supererogaveritis inredcundo ,

rcddet vobis. Cogitate, quidquid illud est, in muroejus

locum nominatum mcliorcm multo quam fdiuriim atque
liharum. Cogitate ilhc nomen cCtcrnum'. Quis exphcat
quale nomcn erit ? Quidquid tamcn crit, setcrnum erit.
Hoc credendo et sperando ct amando , potuistis conjugia
non devitare prohiljila, scd transvoharc concessa.
XXXI. Unde hujas muneris magnitudo , ad quod ca-
pessendum pro sumus, quanto est
nostris viribus hortati
excellentius atque divinius, tanto magis admonet soUici-
tudinem nostram non solum de gloriosissima castitate
,
,

verumetiam de tutissima humilitate ahquid loqui. Cum

ergo perpetuae contincntitTe professorcs se conjugatis com-
parantes secundum Scripturas compcrerint eos infra
,

esse ,
et merccde et voto et prEemio
et opere statim ve-, ;

niat in mentcm quod scriptum est « Quanto magnus es, :

» tanto humiha te in omnibus, et coram Dco invenies

» gratiam''*. » Mensura humilitatis cuique ex mcnsura

ipsius magnitudinis data est : cui est periculosa supcrbia,

1 Psal. L\xv, 12. — 2 Mallli. x,— 12. 3 f Cor. ix, 24. — * P.sal.

xcv, 4 — 5E.\od. XX, i3, 14. — ^Luc.x, 35. — '^

Isai. lvi, 5. — 8 pccli.
 DE SANCTA VIRGINITATE , LIB. I. 809
quse amplius amplioribus insidialur. Hanc sequitur in-
videntia tanquam filia pcdissequa eam quippe super-
, :

bia conlinuo parit, nec unquam est sine tali prole atque
comile. Quibus duobus malis , boc est superbia et invi-

dentia, diabolus est. Itaque contra supcrbiara matrem

invidcnlia? maxime militat uni^ersa disciplina christiana.
Htec enim docet bumilitatem ,
qua ct acquirat et custo-
diat cbaritatcm , dc qua cum dictuni esset : « Cbaritas
» non aemulatur, » velut si causam quEereremus unde ,

liat ut non aemuletur continuo subdidit « ?Son infla- . :

« tur^ tanqiiam dicerct Ideo non babet invidcntiam,

: >i :

quianec superbiam. Doctor itaque humibtatis Christus

primo « Semctipsum c.\inanivit iormam scrvi accipicns,
» in simibtudine hominum factus , et babitu inventus ut
>/homo; humihavit semetipsum , factus obediens usque
» ad mortem , mortcm autcm crucis-. » Ipsa vero doc-
trina ejus . quam attcnte insinuet bumihtatem atque huic
picTecipicndae vehemcnter insistat . quis exphcare facile
possit , atque in hanc rcm demonstrandam testimonia
cuncta congercre ? Hoc faccre conctur vel faciat ,
quis-
quis seorsum dc humihtale vohicrit scribcre : hujus au-
tem operis ahud propositum cst ,
quod de tam magna re
susccptum est, ut ei maxiine sit cavcnda superbia.
XXXII. Proinde pauca testimonia, quae Dominus iii

raentem dare dignatur, ex doctrina Christi de humilitate

commemoro . quae ad id quod intendi fortasse sufficiant.
Sermo ejus, quem primum prolixiorem ad Discipulos ha-
buit, inde coepit « Beati pauperes spiritu
: quoniam ,

«ipsorum regnum coelorum-' » quos sine ulla con-

est :

troversia humilcs intelligimus. Fidcm Centurionis illius

ideo prsecipue laudavit . nec se invenisse in Israel dixit
tanlara fidem, quia ille tam hnmiliter credidit. ut dice-
•
X Cor. \iir. -,. — '-i
Pliilio T!. - . 8. — ? Ji.ml,. v. 3.
 ,

3lO S. ADGUSTiM EriSCOPI

ret : « Noh sum dignns ut sub tcctum meum intrcs^. »
linde nec Mattha?us ob aliud eum dixit accessisse nd Je-
sum , cum apertissime T.ucas insinuet quod non ad eum
ipse venerit, sed amicos snosmiserit, nisi quia fidelis^ima
humilifate magis ipse acccssit, quam illi quos misit-.
Unde et illud proplieticuni est : « Kxcelsus est Don)inus,
» et liumilia respicit excelsa autcm a longe cognoscit^, » ,

utique tanquam non accedentia. Hinc et illi nmlieri

Chananaeae dicit « O muher, magna est fides tua fiat
: ,

)j tibi sicut vis'^ » quam superius carnem :appcllaverat

nec ei panem filiorum projiciendum esse responderat.
Quod illa humilitcr accipiens dixerat « Ita Domine, : ,

» nam et canes edunt de micis, quae cadunt de mensa

» dominorum suorum. » Ac sic quod assidno elamore

non impetrabat humili confessione promeruit. Hinc et

,

illi duo proponuntur orantes in tcmplo unus Pharisaeus, ,

et alter publicanus^, propter eosqui sibi justi videntur,

et spernunt casteros, et enumer.itioni meritorum prccfer-
tur confc^sio peccatorum. Et utique Deo gratias agebat
Pharisyeus ex his in quibus sibi niultum placebat « Gra- :

>jtias inquit tibi ago , quia non sum sicut caeteri ho-
, .

« mines, injusti , raptores, adulteri, sicut et Publicanus

» iste. Jejuno bis in sabbato, decimas do omnium quae-
» cumque autem de longinquo sta-
possidco. Publicanus
» bat nec oculos ad cnelum audebat levare sed percu-
, ,

» tiebat pectus suum, dicens Deiis, propitius esto mihi :

» pcccatori. » Sequitur autcm divina sententia « Amen :

»dico vobis, descendil justillcatus de templo Fublicanus

» magis quam ille Pharis£pus. Deinde causa oslenditur >>
,

cur hoc justum sit : « Quoniam is qui sc exaltat, humilia-

» bitur, et qui se humiliat, exaltabitur ^. » Ficri ergo po-
' Mullli viH, 8. — 2 lhc. VII. fi. j. — 5 V-^a). ctwvit, 6 — * Maliti.

XV, 7^, — •'

I.ilf. XVII. fo. — S Ihil. I i-r i.
 ,

DE SANCTA VIllGIVITATE , LIB. I. 3ll

test, ut quisqiio et mala vera devitet ct vera bona in se
,

consitleret , et de liis Patri luniinum gratias agat a quo ,

descendit omnc datum optimum, et omne donnm per-

fectum^ ; et tanien elationis vitio reprobetur , si aliis pec-
catoribus maximeque peccata in oratione confitenlibus
vel sola cogitatione qwee coram Deo est, superbus insul-
tet, quibus non exprobratio cum inflalione, scd miseratio

sine desperatione debetur. Ouid illud quod cjuaerentibus

inter se Discipulis quisnam eorum major esset pucrum ,

parvulum constituit ante oculos corum dicens « INisi , :

»fueritis sicut puer iste. non intrabitis in legnum coelo-

» rum^? » nonne humilitatem maxime commendavit et ,

in ea meritura magnitudinis posuit? Vel cum filiis Ze-

bedaei latera ejus in sedium subliniitate concupiscenli-
bus, ita respondit^ , ut passionis ejus calicem bibcndum
potius cogitarent, in quo se humiliavit usque ad mortem,
mortem autcm crucis^, quam superbo appetitu prceferri
cseteris postularent ,
quid ostendit, nisi eis se futuruiii
altitudinis largitorem, qui eum doctorcm humiHtatis an-
tea sequerentur? Jamvero quod exiturus ad passionera
lavit monuitque apertissime ut hoc
pedcs Discipulis^ .

facerent condiscipuhs atque conservis quod eis fecisset ,

Magistcr et Dominus quantum commendavit hurailita-

,

tem? Cui commendandie etiani tempus iUud elegit quo ,

eum proxime moritarum cum magno desiderio contue-

bantur, hoc utiqne pnecipue memoria retenturi. quod
Magistcr imitandus ultimum demonstrassct. At ille hoc
iecit illo tempore quod utique potuit et ahis ante die-
.

bus, quibus cum cis fuerat coiiversatus : quaiido si fieret,

hoc ipsum quidem tradcretur, sed utique non sic acci-^

peretur.
» Jarob. i, it- — '^Maffh. xvin, — i. 3 |f*, x^. n. — * 1'hrlif» rr, %.^
5 Joan. XIII, 1 4.
3l2 S. AUGUSTINI EPISCOPI
XXXIII. Cum ergo Christianis omnibus custoclienda
sit humilitas, quandoquidem a Christo Christiani ap-
pellanlur , cujus Evangchum nemo dihgcnter intuetur.
quinon eum doctorem liumihtatis inveniat; tum maxime
virlutis hujus sectatores et conserva lores eos esse conve-
nit, qui magno aHquo bono csetcris eminent. ut magno-
pere curent iJlud quod primilus posui « (Juanto mag- :

» nus es tauto humiha te in omnibus et coram Deo

, ,

» invenies gratiam^. » Proinde ({uia perpctua continentia.

maximeque virginitas , magnum bonum est in sanctis
Dei , vigilantissime cavendum est nc superbia corrum-
patur.
XXXTV. Curiosas et verbosas malas innuptas Paulus
apostolus notat , et hoc vitium venire dicit ex otio. « Si-
» mul autem, inquit, et otiosae discunt circumirc domos;
» non solum auteni ofciosas , veruraetiam curiosae et ver-
» bosae , loquentcs quce non oporfcet. » De his superius
dixerat : « Juniores autem viduas evita. Cum cnim in
» dehciis cgerinfc, in Christo nubcrc volunt; habentes
» damnationem quoniam primara hdcni irrilam fcce-
,

» runt- in co quod primo xoverant, non ste-

: » id est ,

terunt. Nec taraen ait nubuut scd « iSubere volunt. » , ; .

JVlultaseuim earum revocat a nubcndo, non amor prte-

clari proposili , scd apcrti dedecoris timor, veniens et
ipse de superbia,qua formidatur magis hominibus dis-
plicere, quam Deo. Hae
igitur quse nubcre volunt, et
ideo non nubunt quia impune non possunt, quae mchus
nuberent quam urerentur, id est, quam occuka flamma
concupiscentite in ipsa conscienlia vastarcntur, quas poe-
nitet profcssionis , et piget confessionis , nisi corrcctum
cor dirigant , et Dci timore rursus hbidiuem vincant , in
mortuis deputandas sunt , sive in dehciis agant , unde
' Ecili. iu ,ao. — '^
I Tim. v, i3 i5.
 DE SANCTA VIRGINITATE , LIB. I. 3l3
dicit Apostolus : « Quae autem in deliciis agit , vivens
» mortua est^ ; » sive in laboribus atque jejuniis, nulla
cordis correctione superfluis , et magis ostentationi quam
emendationi servientibus. ^onego talibusmagnam curam
humilitatis ingero , in quibus superbia ipsa confunditur,
et conscientiae vulnere cruentatur. Nec ebriosis, aut ava-
ris , aut alio quolibet damnabilis morbi genere jacenli-
bus, cum babeant corporalis continentise professionem,
moribusque perversis a suo nomine dissonent, hanc
magnam sollicitudinem pia? humihtatis impono : nisi

forte in his mahs etiam ostentare se audebunt, quibus

non suificit quod eorum supphcia ditferuntur. Nec de his
ago . in quibus cst quidam phicendi appelitus, aut ele-
gantiore \estitu quam tantse profi ssionis necessilas postu-
lat . aut capitis hgamento notabih , sive praetumidis um-
bonibuscapillorum, si^e tegminibus itateneris, utretiola
sLibter posita appareant : his nondum de humihtale,
sed de ipsa castitate vel integritate pudicitiae danda prae-
cepta sunt. Da mihi profitentem perpetuam continentiam,
atque Jiis et hujusniodi omnibus carentem vitiis et macu-
hs moruni , huic superbiam timco , huic tam magno
bono ex elatioiiis tumore formido. Quo magis inest unde
sibi phiceat, eo magis vereor, ne sibi placendo ihi dis-
phceat, qui « Superbis resistit , humihbus autem dat
» gratiam'^. »

XXXV. Certe proecipuum magisterium et virginahs

integritatis in ipso Christo contuendum est.
exemplum
Quid ergo amplius continentibus de liumilitate praeci-
piam, quam quod ille qui omnibus dicit « Djscite a me, :

» quoniam mitis sum et humihs corde^ ? » cum magnitu-

dinem suam supra commemorasset et idipsum voiens :

ostendere, quantus propter nos quantillus effectus est :

• I Tiin. V, 6. — - Jaeol). iv, (>. — ^ Matib. xi, 29.

 ,

3l4 S. ALGLSTINI EPISCOPI

« Confitcor , inqnit , libi , Pater , Domine coeli et terrae^
w quoniam abscondisti haec a sapientibus et prudentibus,
» et revelasti ea parvulis. Ita Pater, quoniam sic placi-

»tum est coram te. Omnia mihi tradita sunt a Patre

»meo, et nemo cognoscit Filiam nisi Pater, et nemo
» cognoscit Patrem nisi Filius , et cui voluerit Filius re-
» velare. Yenite ad mc omnes qui laboratis et onerati
» estis ^ et ego vos reficiam. jugum meum super
Tollite
»vos, et discite a me quoniam sum et humilis mitis
» cordc^, » IUe . ille cui omnia tradidit Pater, et quem
nemo agnoscit nisi Pater , et qui Patrem solus agnoscit
et cui voluerit revelare, non dicit : Discite a me mundura
labricare . aut mortuos suscitare ; sed , « Quia milis sum
wethumihs corde. » doctrinam salutarem ; o Magis-
trum Dominumque morlalium ,
quibus mors poculo su-
perbiae propinata atque transfusa est. Noluit docere
quod non esset nokiit jubere quod ipse non facerct.
ipse ,

Video te bone Jcsu ocuHs fidei quos aperuisti mihi

, ,
,

tanquam in concione gencris humani clamantcm ac di-

ccntem « Venitc ad me ct discite a me. » Quid obse-
: ,

cro te, per quem lacta sunt omnia, Fih Dei, et idem qui
factus es inter omnia, FiU hominis, quid ut discamus a
te, venimus ad le? « Quoniam mitis sum, inquit, cthu-
» milis cordc-. » Huccinc rcdac ti sunt omncs thesauri

sapientiae et scientiae absconditi in tc, ut hoc pro magno

discamus a te , quoniam humihs corde? Ita-ne
mitis es et
magnum cst esse j)arvum ut nisi a te qui tam magnus ,

es fieret, disci omnino non posset? Ita plane. Non enim

ahter invenitur requies animte . nisi inquieto tumore di-
gesto, quo magna sibi erat ,
quando tibi sana non erat.
XXXYI. Audiant te , et veniant ad te , et mites atque
humiles esse discant a te ,
qui misericordiam et veritatem
! Mallh .XI. aJ-^^q. ~ ^ Ci>lo<is ii. ^.
 DE SANCTA VinGIlVITATE, LIB. I. 3l5
tunm rcquirunt , tibi vivcndo, tibi, non sibi. Audiathoc
lahoians et oncratus*. qui sarcina premitur, ut oculos ad
coelum levare non audeat, perculicns pcctus ille peccator
etpropinquans de longinquo^. Audiat Centurio, nou
dignus cujus tectum subires "^.
Audiat Zacchasus major
Pul)hcanorum'^, quadruplarestiluens lucra damnabihum
peccatorum. Audiat muhcr in civitate peccatrix, tanto
lacrymosior pedibus tuis^, quanto fuerat alienior avesti-
giis tuis. Audiant meretrices etPublicani , qui Scribaset
Pharisa-os praecedunt in regnum coelorum^. Audiat omne
gennScTgrorum . cum quibus tibi pro crimine sunt objecta
convivia , videhcct quasi a sanis qui mcdicum non quae-
rebant , cum tu non vcnires vocare justos , sed peccato-
res in poenitcntiam ^. Hi omncs cum convertuntur ad te,
facile mitcscunt ct humiiiantur coram te memorcs ini- ,

quii,sim8e vitae suae, et indulgentissimae misericordiae ture,

quia «Vh\ abundavit pcccatum, superabundavit gratia^.»
XXXYII. Scd rcspicc agmina virginum, puerorum
puelhirumque sanctarum : in Ecclesia tua eruditum est
hoc gcnus ; ilHc tibi a maternis uberibus pulhdavit, in
nomen tuum ad loquendum linguam solvit, nomcn tuuni
veluthtcinfantiic suresuxit infusum. Non potest quisquam
ex hoc numero dicere blasphemus et per- : « Qui prius fui
w seculorctinjuriosus, scd miscricordiam consccutussum,

» quia ignoraus fcci inincrcduhtate^ » imo ctiam quod :

non jussisti scd tantummodo volentibus arrijnendum

,

proposuisti, dicens : « Qni potest capcre capiat*^,» ar- ,

ripuerunt, voverunt, et proptcr regnum ca^lorum seipsos,

non c[uia minatus es , scd quia liortalus cs , caslraverunt.
His inclama , hi tc audiant ,
quoniam mitis es et humihs
• Mallli XI. — 2 Li,p xvrit. — 3 Maiili vin. — * Lim. xix. — ^ Id. vii.

— ••
MaUb. xsi, ii . —
•
^'
I I. IX, I i. — ** Roin. v, au. — " i Tiit». i, i j.

— '0 Miitlh. \!X, I a.

 ;

3l6 S. AUGUSTINI EPISCOPI

corde. Hi quanto magni sunt tanto humiiient se in oni- ,

niJ3Us ut coram te inveniant gratiam. Justi sunt

, sed :

numquid sicut tu justificans impium ^ ? Casti sunt : sed

cos iu peccatis raatres eorum iu uteris aluerunt. Sancti
sunt : sed tu etiam sanctus sanctorum. Virgines sunt : sed
nati etiam ex virginibus non sunt. Et spiritu et carne in-
tegri sunt : scd Yerbum caro flictum non sunt. Et tamen
discant, non ab eis quibus pcccata dimittis , sed a te ipso
Agno Dei ,
qui tollis peccata mundi ,
quoniam mitis es et
humilis corde.
XXXVIII. Xon ego te anima pie pudica , quae ap- ,

petitum carnalem nec usque ad concessum conjugium re-

laxasli. quae decessurum corpus nec successoripropagando
indulsisli ,
quae Jluitantia membra lerrena incoeli consue-
tudinem suspendisti : non ego te , ut discas humilitatem ,

ad publicanos ct peccatores mitto ,

qui tamen in regnum
coelorum praecedunt superbos ; non te ad bos mitto : in-

digni sunt enimqui ab immunditiaevoragine liberati sunt,

ut ad eos imitandosmittaturilJibata virginitas : ad Regem

coeli te mitto . ad eum per quem creati sunt homines, ct
qui creatus est inter homines propter bomines ad specio- ,

sum forma prae fiUis hominum^, et contemptum a filiis

liominum pro fdiis hominum ad eum qui dominans An-
,

gelis immortahbus , non dedignatus est servirc mortali-

bus. Eum certe humilem non iniquitas, sed charitas fecit

« Charitas quse non aemulatur, noninflatur, non quaerit
» quae sua sunt^ » quia «Et Christus non siJii placuit^;
:

y> sed sicut scriplum de iJIo est , « Opprolma cxpro-

j' brantium tibi ceciderunt super me^. Vade , veni ad il-

lum , et disce quoniam mitis est et humilis corde. Non

iliisadeum qui oculos ad coeJum levare non audebat onere
> Psal. I,, 7. — 2 id xfiv, 3. — 3 i Cor. xiii, 4. — ^ Roiu. sv, 3. —
'>
P<;a!. i.wiii, 1(1.
 DE SANCTA VIRGIMTATE , LIB. I. 3lJ
iniquitatis ^
; secl ad eum qui dc coelo dcscondit pondere
cliaritalis. Non ibis ad eani quae Domini sui pedes l.icry-

mis rigavit^, quagrensindulgcntiam graviumpeccalorum;

sed ibis ad eum qui cum daret indulgentiam omnium pec-
catorum^, lavit pedes suorum scrvorum ^. jNovi dignitr-
tem virginitatis tuae : non tibi propono imitandum Publi-
canum bumiliter accusantem dclicta sua^, scd timeo tibi
Pbarisa-um superbc jactantem merita sua. iNon dico :

Esto quabs illa de qua dictum est : « Dimittuntur ei pec-

» cata multa ,
quoniam dilcxit multum*'. » Sed metuo ne
cum tibi modicum dimitti putas, modicum dibgas.
XXXIX. Metuo inquam, tibi vebementcr, ne cum ,

te Agnum quocumque ierit secuturam esse gloriaris eum ,

pree tumore supcrbise sequi per angusta non possis. Bo-

uum est tibi o anima virginabs ut sic quomodo virgo
, ,

es , sicomnino servans in corde quod renata es scrvans ,

in carne quod nata es concipias tamen a timore Domini

,

et parturias spiritum sahitis'. «Timor quidem non est

» in cbaritate , sed perfecta , sicut scriptum est . cha-
» riias foras mittit timorem ^ : » sed limorem hominum ,

non Dei; timorcm temporahum malorum non divini in .

fmc judicii. «JNoh ahum sapcre scd time''. » Ama Dei ,

bonitatem time scveritatem utrumque te supjebam esse

, :

non sinit. Amando cnim times ne amatum et amantcm ;

gravitcr offcndas. Nam quae gravior offensio , quam ut

supcrbia ilh ^^ dispiiccas qui propter te superbis disph-
,

cuit ? Et ubi magis essc debet « Timor ihe castus . per-

» manens in sa?cuhun Sceculi^^, quam in te, quae non co-
mundi, quomodo placeas conjugi sed qua?
gitas quae sunt ,

suntDomini, quomodo placeas Domino^- ? Ule alius ti-

• Luc. XVIII, i3. — 2 j,^an_ VI, 38. — 3 li,c. vri, 3 8. — ^ Joan. xm 5.
— 5 Lu(._ xem. — ^ Id. VII, 47. — 'Isai. xxvi, i8. — ^ j Joan, iv, 18. ^

9 Rom. X», 20. — '" Forte, superba. —" Psal, xsiu, ro. — '2 j Cor, rii, 82.
 ,

3l8 S. ACGUSTINI EPISCOPl

mor non est in charitate : iste autem castus non recedit a
charitate. Si non amas time ne pcreas sianias, timc
. :

ne displiceas. llkim timorem charitas foras mittit cuni :

istointro currit. Dicit apostolus etiam Pauhis : « Noncnim

« accepimus s])iritum servitutis itcrum in limorem,sed
» accepimus Spiritum adoptiouis fihorum , in quo clama-
» mus : Abba. pater ^. » lihun eum timoreui crcdodicere,
qui datus eratin Yetere Testamento, ne amitterentur tcm-
poraha bona quae Deus promiserat nondum sub gratia
.

liliis, sed sub legc adhuc servis. Est etiam timor ignis
aeterni propter quem devitandum Deo servire iioudQm
, ,

est utique perfectaecharitatis. Aliud est enim desiderium

praemii ahud formido supphcii. Aliae voces sunt : «Quo

,

» abibo ab spiritu tuo. et a facie tua quo fugiam^ ? « et

aliae voces sunt « Lnam petii a Domino. hanc requiram,
:

» ut inhabitcm in domo Domini per omnes dies vitae meae,

» ut contempler delectationem Domini . et protcgar tem-
» plum ejus. » Kt , «Ne avertas faciem tuam a me^ » Kt
» Desiderat, etdeficit anima mea in atria Domini^.» IHas
yoceshabuerit, qui oculos non audebat levare in coelum^ ;

et quae rigabat lacrvmis pedes ad impetrandam veniam

gravium peccatorum : has autem tu habeto quae solli-'^
.

cita es ea quae sunt Domini, ut sis sancta ct corpore et

spiritu'. lllis vocibus comitatur timor qui lormcntum
habet qucm pcriecta cliaritas Ibras miltit
,
his autem "^
:

vocibus comitatur timor Domini castus permanens in sse-

culum saeculi. Et utrique generi dicendum est « Noli :

» altuni saperc sed timc'-^ » uthonio nec de peccalorum

, :

suorura deti^nsione , nec de justitiat' praesumplione se ex-

tollat. Nam et ipse Paulus qui dicit : « Non cnim acce-
' Rom. vnf , i5. — 2 Psal. cxxxviii, 7. — ^ jj xxvt, 4-9. — ^ lu.

lisxxv, 3. — 5 Luc. XVIII, 13. — ^ Id. VII, 38. — "<

i Cor. vu, 34. —
* I Joaii. jv, iS. — S Rora. xi. 9.0.
 —
;

DE SA.NCTA VIRGlNlTATE , LlB. I. Sl^

» pistis spiritum scrritutis itcrum in timorcm tamen ^ : ^>

timore comile cliaritatis ait : « (]um timorc cttremorcmulto

» fui ad vos^ :wetea scntcntia quam commemoravi, nc ad-
versus fractos ole?e ramos insertussuperbiretoleastcr, ipse
usus est, dicens : « Moli altum sapcrc, scd timc ^ :» ipse
omnia membra Christigeneraliter admonens, ait «Cum :

» timore et tremore vestram ipsorum salutem operamini

» Deus est enim qui operatur in vobis et velle ct opcrari

» pro bona voluntate ^ :» ne adAetus Tcstamentum \idea-

tur pcrtinere quod scriptum est « Servite Domino in :

» timore , ct cxultate ei cum trcmorc^. »

XL. Et quae magismembra corporis sancti, quod est

Ecclesia, curare debent , ut super ca requiescat Spiritus
sanctus quam virginalcm proiitentia sanctitatem? Quo-
,

modo autem requiescit ubi non invenit locum suum ? quid

aliud quam cor liumiliatum quod implcat, non unde rc-
siliat ; quod erigat , non quod deprimiat? cura apertissime
dictum Supcr qucni rcquiescct Spiritus meus ? Su-
sit : «

» per humilem ct quictum ct trementem verba mca ^. »

Jam juste vivis, jam pie vivis , pudice , sancte , virginali
castitatc vivis : adhuc tamcn hic vivis , ct non humiliaris
audiendo Numquid non tcntatio est vita humana super
: '<

'
» terram Non te a praefidcnti elatione reverberat «Vae
? » :

» muudo ab scandalis*^?» Non contrcmiscis, ne deputcris

in multis quorum refrigcscit charitas, quoniam abundat
iniquitas^ ? Non percutis pectus, cum audis « Quaproptcr :

» qui se putat stare. videat necadat*^? » Jnterhgecdivina

monitaet humanapericula . ita-neadhuc virginibus sanctis
hnmilitatem pcrsuaderc laboramus?
XLT. A a vero proptcr aJiud credendum cst. perraittere

• R.<it!i. viir. i.l, — 2 £ f;(j|. ,[_ ;5 .

— 3 Rom. xi, 20 — ''
iMiilii). 11. 12.
— * Psal. II, I r . — ^ I<ai. j..\vi. a. — '
Job. vir, i . — ^ Malth. xviir, 7.
^ IJ. X\IV. 17. — '" I ('ov. \, ti.
 ,

32 O S. AUGUSTINI EPISCOPI
Deum iit misccantur iiumero professionis vestr^e mulli et

multee casuri et casurae . nisi ut his cadentibus timor ves-

ter augeaiur, quo superbia comprimalur quam sic oclit ;

Deus, ut contra lianc unamse tantum humiliaret AUissi-

mus? JNisi forte revera ideo minus limebis magisque in- ,

flaberis, ut modicum dihgas eum ,

qui tetantum dilexit,

ut Iraderet semetipsum ])ro te^, quia modicum libi di-

misit , viventi \idehcel a puerilia religiose ,
pudice, pia
castitate , ilhbata virginitate. Quasi vero non tu multo
ardentius dihgere debeas eum, qui flagitiosis con-
ad se

versisquaecumque dimisit , in ea tecadere non permisit?

Aut vero ihe Pharisseus . qui proplerea modicum dih-
gebat, quia modicum sibi dimitti existimabat , ob ahud
hoc crrore caecabatur, nisi quia iguorans Dei juslitiam
et suam quterens conslitueie, justiliae Dei subjectus non
erat^? Vos autem genus electum ct in electis electius , ,

virginei chori sequentes Agnum , eliam vos « Gratia sah i

» facti estis per lidcm : et hoc non ex vobis, scd Dei do-
» num est ; non ex operibus , ne forte quis extoUatur.
» Ipsius enim sumus figmentum, creati in Lhristo Jesuin
» quai praeparavit Deus ut in iUis am-
operibus bonis ,

» bulemus ^.»Ergo-ne hunc quanto ejus donis ornatiores

estis tanlo minus amabilis? Averterit tam horrendam
,

ipse dementiam. Proinde quoniam veium Veritas dixit .

quod ille cui modicum dimitlitur, modicum dihgit; vos

ut ardentissime diligatis , cui diligendo a conjugiorum
nexibus hberi vacatis , dcputate vobis tanquam omnino
dimissum ,
quidquid mah a vobis non est illo rcgente
commissum. « Ocuh enim vestri sempcr ad Dominum .

» quoniam ipse evellel de hiqueo pedes vestros'^. » Et ,

« JNisi Dominus custodierit civitatem in vanum vigilavit ,

> Galal. II, 20. — 2 Rooj. x , 3. — 3 Ejjhes. n, 8-io, — < Psal.

XXIV, i5.
 —,

DE SAXnA VIRr.IMTATr, . I.il!. I. 3';>i

» qul Etde ipsa contiiieulia loqiiens Apos-

cnstodit eani ^.«
tolus ait «Yolo autem omnes homines esse sicut me ipsum
:
;

» sed unusquisque proprium donum liaLet a Deo alius ,

))quidem sic alius autem sic -. » Quis ergo donat ista ?

,

Quis distribuit propria unicuique sicut vult ^ ? rsempe

Deus, apudquem non estiniquitas. Acperhoc qua oequi-
tateille laciatahos sic, ahos autem sic"^, homini nosse aut
impossibile, automnino diilicile est : quin tamen ^equitate
faciat, duhitare fas non est. « Quid itaque habes quod
» non accepisti ^ ? » aut qaa perversitate minus dihgis ,

a quo amphus acccpisti.

XIJI. Quapropter haec prima sit iudiicndae humih-
tatis cogitatio , ne a se sibi putet esse Dei virgo quod talis

est, ac non potius hoc donum o[)timum desuper descen-

dere a luminum ^, apud quem non est transmu-
Patre
tatio, nec momenti obumbratio. Ita enim nou putabit

modicam sibi esse dimissum, ut modicum dihgat, el igno-

rans Dci juslitiam ac suam volens coustituere juslitias ,

Dei non subjiciatur'. In quo vitio erat Simon ihe, quem

superavit muher cui dimissa sunt peccata multa, quo-
niam dilexit muUum^. Sed cautius et verius cogitabit
omnia peccata sic habenda tanquam dimittantur, a qui-
bus Deus custodit ne committantur. Testes sunt voces
piarum deprecationum in Scripturis sanciis, quibus os-
tenditur eaipsa, qutpprcnecipiuntur aDco, non heri nisi
dante atque adjuvante qui prcecipit. Mendaciler enim
petuntur, si ea non adjuvante ejus gratia faccre possemus.

Quid tam gcncrahter maxime prcTcipitur, quam obedien-

tia qua custodiuntur mandata Dei ? Et tamen hanc in-

vcnimus oplari « Tu, inquit preccepisti mandata tua

:
,

» custodiri nimis. » Deinde sequitur: « Utinam dirigan-

' Psal. rxxvi, i — "^
i Cor. vit, 7. — ^ Id. .\n, 11. — ^ Ro.n. ix^ 14.
5 1 Cor. IV, ~. — ^ Jacdl». t, 17. — '
Rom. 'c, 3, — ^ Lur vii, 40.

CWSIII. 21
 ,

322 S, AUGIJSTIM EPISCOP!

« tur via; meop, atl custoclieiulas jusiificationcstuas : lunc
» non confundar, tlum inspicio in omnia mantlata tua*. »

Quod Deum prgeccpisse supra posuit, lioc ut a se imple-

retur optavit. Hoc fit utiquc ne peccetur : cjuod si pec-
catum fucrit, praecipitur ut poeniteat; ne defensione et
excusatione peccati pereat superbiendo t]ui fccit , dum
non vultpc^nitendo Deo
perire quocl fecit. Etiam hoc a

petitur, ut intelligatur non fieri, nisi eo prsestante a quo

petitur. « Pone, inquit, Domine, custodiam ori meo et ,

circum laLia mea ne declines cor

» ostium continentifc :

» meum inverba maligna, ad excusandum cxcusationesin

» peccatis cum hominibus opcrantibus initjuitatem ^. »
,

Siergoet obechentia qua cjus mandata servamus, etpoe-

nitentia cpia pcccata nostra non cxcusamus socl accusa- ,

mus, optatur ct pctitur; manifestum cst. cjuia cum fit

illodante habetur illo adjuvante completur, Apertius

,

etiam dicitur propter obcdientiam: «AUomino gressus

» hominisdiriguntur, et viamcjus volct^. » lit dc poeni-
tentia dicit Apostohis : « Ne forte dct ilhs Deus poeniten-
» tiam '', »

XLUI. De ipsa etiam contincntia nonne apertissimc

dictum est : « \il cum sciremcjuia nemo potcst esse con-

»tincus nisi Dcus tlet , ethocipsum crat sapicntiae, scire

» cujus esset hocdonum ^ ; » setl forte conlinentia donum
Dci cst, sapientiam vero sibi ipse qua ij- homo pr^estat,

lud donum non suum, sed Dciesse cognoscat. lmo« Do-

» minus sapientcs facit coecos ^, » ct, « Testimonium Do-
» mini fitlcle sapicntiam prsestat parvuhs '^
, » ct, « Si t|uis

» indiget sapientia ,
postulet a Dco qui dat omnibus
,
af-

» fluenter, et non impropcrat, ct dabiturci"*. » Sapicntcs

autem esse virgines decet ne lampadcs carum cxtinguan-
.

1 Psal. ctviii, 4-fi. — ^ Id. cM., 3, 4. — ^ Id. xxxvi, 23. — * 2 Tim. 11,

25_ , 5 sap. viii, 21. — ^ Ps.il. cxT.v, S. — ^ Id. xviir , 8.— * Jacob. i, 5.
 I

DF. SANCTA V P> 1 X IT VIE , Mi;. [. .323

tur ^. Qiiomodo sapientes , nisi, « INon filta sajnentcs, scd
>j luimilibus consentientcs - ? Dixit enim homini ipsa sa-
« pientia : Ecce pietas est sapientia ^. » Si ergo nihil ha-
bcs quocl non accepisti ^ ,. « Noli ahuni sapere , sed.

» time^. Et noH modicum dihgere, quasi a quo tibi

»

modicum dimissum est sed potius muUum dihge a quo ;

tibi mukum tributum est. Si enim diligit cui donatum ,

est ne redderet ; quanto magis debet

dona- diligere, cui
tum est ut habcret?
ab initio puchcus Nam et quisquis
permanet, ab illorcgitur; et quisquise.\ impudico pudi-
cus fit, ab illo corrigitur ct quisquis usque in finem im- ;

piudicus est, ab illo deseritur. lloc autem ille occuho

judicio faccrcpotest iniquo nonpotest; et fortasse idco ,

];(I('L, utplus tnucatur et minus supcrbiatur.

XLIY. Dcindc jam sciens honio, gratia Dei se csse

quod cst. non incidat in aliuni supcrl)ia:> hiqueum, ut
i\o ipsa Dci gialiase extollendo spernat cBPleros. Quo vi-
lio ahusille PiiarisEeus, et de bonis quae habebat Ded
gratias agebat, ct tamen se supcr inibhcanum peccata
conhtenteni extoUcbat^. Quid igilur ficiat virgo, quid
cogitet ne sc extoUat super eos vel eas, quae hoc tam
magno donocarcnt? Neque enim simuhue dcbet humi-
htatem , sed cxhibere : nam simulatio humilitatis major
superbia est. Idcirco Scriptura volens ostendcrc vcraccni
humiUtatem cum dixisset « Quanto mag-
esse oportere, :

» nus eshumiha te in omnibus » mox quoque

, tanto :

subdidit: « Et corani Dco invcnies gratiam'' » utique :

ubi se fallaciter humihare non posset.

XLY. Proinde quid dicemus? Est-ne ahquid quod
virgo Dei veracitcr cogitct unde se fidch mulieri, non ,

tantum viduse verumetiam conjugatae prteferre non

,

1 Matlh. XXV, 4. — 2 j^on, xu^ jg — 3 Job. xxviii, 28. — < i Cur.

ly, 7.-5 Rorn. xi, ao. — ^ Luc. xvm, 11. — ' lccli. iii, 20.

21.
 ,

3ii4 s. Aur.LSTixi EiMS(orr.

auclcat? Non cgo reprobam dico : nani tuiis ncsciat oLc-
tlicntcm nmlicrcm inoLcdicnti virgiiii |)ra'j)oncnclam ?
scd cum amLa" sunL oljcdicnlcs pncccptis Dci , ita-nc
rcpidabit sanctam virginitatcm ctiam castis nuptiis et
rontincntiam connuLio
pneferre fructum ccntcnum ,

pricire triccno? Imovcro non duLitct lianc rcm illi rci

praeponcrc. Hoec tamen vel La^c virgo oLediens ct Deum.
timens, illi vel illi mulieri oLcdicnti et Deum timcntise
antcfcrre non audcat alio^pnn noncrit Lumiiis, « Va Uciis
:

» supcrLis rcsistit •. » Quid cr^^o cogitaLit? Occulta sci-

Jicct dona Dci, cpuc nonnisi iutcnogatio tcntationis

eliam in senietipso, nnicuifjuc dcclarat. l t cnim ca^tcra
laccani, undc scit virgo (juamvis sollicita qutcsuntDo-
,

rnini, (juomodo placcat Domino-, nc forlc proptcr ali-

ipiam siLi incognitam mcntis infirmitalcm , nondum sit

matura martyrio , illa vcro mulicr cui sc praeferregcstic-

Lat, jam possit LiLcrc caliccm dominic.e Lumilitalis-',
qucm priusLiLendum Discipulis amatoriLus suLlimitatis
opposuit? l nde, inquam, scit , nc forte ipsa nondum sit

TLecla (91, jam sit illa (]rispina? Ccrte nisi adsit tcn-

tatio, nulla doni liujus fit dcmonstratio.

XLYI. Hoc autcm tam niagnum cst ut eum frnc- ,

tum ccntenum ''cpiidam intclligant (10). PerLiLct enim

prgeclarissimum tcstimonium ccclesiastica auctoritas in ,

cpia fidcIiLus nolum cst, cpio loco Martyrcs et cpio dc- ,

lunctte sanctimonialcs ad allaris sacramenta rccitcntur.

Scd quid significct foecunditatis illa diversitas , vidcrint

qui La^c mclius quamnos intclligunt; sive virginalis vita

in centeno fructusit, in scxagcno vidualis, in Iriceno
autem conjugalis sivc ccntcna fertilitas martyrio ])otius
:

imputetur, scxagena continentiae, tricena connuluo; sivc

virginitas accedcnte martyrio centenum fructum impleat,
t jacoi). IV Ci. — 2 j[ Cor. vk, W. — ^ Matlli. xx, 22, — ^ FJ. xui, 8,
 ,,
.

DE SANCTA VMUilMlAlL , LIB. I. 3'35

sola vero in sexageno sit , coiijugati autcin tricenum l'e-

rcntes adsexagenuin perveniant si martvres fucrint : sivc

quod probahilius mihi videtur, quoniam divinoc gralicE
multa sunt munera et est aliud alio majus ac melius
, ,

unde dicit Apostolus « .Emulamini autcm dona me-:

» liora^; » intelligendum est plura esse quam ut in trcs

difTercntias distribui possint. Primum ne conlinentiam
vidualem aut in nullo fructu conslituamus , autad con-
meritum deponamus aut virginali glo-
jugalis pudicitiae ,

riae cojcquemus aut coronam martyrii vcl in babitu

;

animi, etiamsidesit tentationis examen, vel in ipsa pas-

sionis expericntia constitutam . cuilibct illarum trium
castitali sine ullo incremento fertilitatis accedere exisli-
memus. Deinde ubi ponimus ,
quod mulli ac nmltie ita
cuslodiunt contincntiam virginalem, ut tnmen non f\\-
ciant qutfi Dominus ait : « Si vis esse pcrfcctus , vade
» vende omniaquse habes, et da pauperibus, et habcbis
» thesaurum in ccelo, et veni, scquere me - ; » nec au-
dcantcorum coluijjitationi sociari, in quibus ncmo dicit
ahquid proprium, scd sunt cis omnia commuuia ^? ^>i-

hil- ne putamus fructificationis accedere virginibus Dci

cuni hoc faciunt? aut sine ullo fruclu esse virgines Dei
etiamsi hoc non faciunt? Multa crgo sunt dona, et aJiis
alia clariora ac superiora singuhs singula. Et aliquando
alter fructuosus estdonis paucioribus , sed potioribus ; al-

ter inferioribus, sed pluribus. Et quemadmodum intcrse

vel coaequentur vel distinguantur in accipiendis aftcrnis
honoribus, quis bominum ? dum tamen
audeat judicare
constct et multa csse ista divcrsa non ad praesens tem- , ct

pus, sed in aeternum prodesse meliora ^. Scd Dominum

tres arbitror voluisse fructificationis commemorare diffe-

* I Cor. xir , 3i. — 2 ]Vln}th. xix , ar. — 3 Act, ii. 44i et iv. 32. —
* Malth. xia, 8.
326 S. AUGLSJIM EPISCOPI
rentias, caeteras intelligentibus reliquissc. Nam et alius
Evangelista solum commemoravit centuplum ^ : num-
quicl ideo putandus est alia duo vel improbasse vel igno-
rasse, ac nonpotius intelligenda reliquisse?
XLVir. Sed ut dicere coeperam sive centenus fruc- ,

tus Deo devota virginitas, sive alio aliquo modo vel

sit ,

qucm commemoravimus vel quem non commemoravi- ,

mus sit illa fertilitatis intelligenda distantia ncmo ta-

, ;

men, quantum puto ausus fuerit virginitatem praeferre

.

martjrio ac nemo dubitax crit boc donum occultuin essc,

,

si examinatrix desit tcntatio. liabct itaque virgo quod

CQgilct quod ci prosit ad scrvandam bumilitatcm , ne
violct illam quic supcrcminct donis omnibus cbaritatem,
sine qua utique qUcCCUUKpic aba \c\ pauca vel j)lura vcl
magiia ^cl parva babucrit, nibil cst. llabct inquam ,
,

quod cogitctutnon intletur, non a^muletur ita se scili- ;

cet boimm virginale conjugaU bono multo ampbus ct

mclius profitcri ut tamcn ncsciat utrum illa vel illa con-
,

jugata jam pati pro Cbristo possit adbuc vcro ipsa non ,

possit, et in boc ci parcatur, quia infirmitas ejus tenta-

tionenou interrogatur. « Fidebsenim Deus ait Aposto- ,

« lus qui non vos permittit tentari super id quod potcs-

,

» tis , sed faciet cum tcntatione etiam exitum , ut possitis

» sustinere'^. « Fortassis ergo illi vel illas conjugalis vitag
retinentes in suo gcnere laudabilem modum jam ,
possint
contra inimicura ad iniquitatem cogentem etiam bmiatu
visccrum et cffusione sanguinis dimicare ; illi autem vel
illae a pueritia continentes , seque castrantes propter
regnum coelorum , nondum tamen valeant taba vel pro
justitia vel est enim
pro ipsa pudicitia sustinere. Aliud
pro veritate ac proposito sancto non consentire suadcnti
atque Idandienti , abud non cederc etiam tonjuenli atque
* Luc. VIII, 8. — '^
I Cor. x, i3.
 •

Dl!; SAiNCTA VlRGliNlTATt , Lli!. I. 3'2')

ferienti. ista in facultatibus et viribus animorum,

Latent
tentatione panduntar experientia propalantur. Ut ergo ,

quisquc non infletur, ex eo quod se pervidet possc bu- ,

niiliter cogitet quod ignorat aliquid prirstanlius sc for-

tasse non posse aliquos autem qui illud quo sibi gloriose
;

notus est nec babcnt ncc proQtentur, boc quod ipsc non
,

potest possc. ]ta scrvabitur nonfallaci, scd veraci bumi-

btate : « Jionore mutuo praevenientes^ , et alter alterum
w existimantcs supcriorem sibi-. »
Xl^Yiil. Quidjamdicam deipsa cautcla et vigilan-
tia non peccandi Quis gloriabitur castum se babere
? «
w cor? aut qais gloriabitur mundum se esse a peccato^? »
Intcgra cst quidcm ab utcro matris sancta virginitas :

sed c< jVem.o , inquit , mundus in conspectu tuo , nec in-

); fans cujus est unius dici vita super lerram^. » Servatur
et in fidc inviolata quaedam castitas virginalis ,
qua Ec-
clesia uni viro virgo casla coaptatur : sed illc unus vir , non
tantuni lidcles niente ct corpore virgincs , scd omnes om-
nino Cbristianos ab spiritalibus usque ad carnales , ab
Apostolis usque ad uitimos pceuitentes -^
, tauquam a sum-
mis coelorum usque ad terminos eorum , docuit orare , et
in ipsa oratione diccre admonuit : « Et dimitte nobis
» dcbita nostra , sicut ct nos dimittimus debitoribus nos-
» tris*' : » ubi per hoc quod petimus quid etiara nos esse
,

meminerimus ostendit. Neque enini pro eis debitis, quae

totius prsetcriteE vitte in baptismo per cjus pacem nobis
dimissa esse confidimus , nos praecepit orare , dicentes :

« Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus

» alioquin banc orationem cate-
» debitoribus nostris :

cbumeni potius usque ad baptismum orare deberent.

Cum vero eam baptizati orant ,
praepositi et plebes ,
pas-
1 Rom. XII, 10, — 2 philip. n, 3,-3 Prov. w, (j. — ^ Job. xxv, 4. —
'->
Mallh, XXIV, 3i. — 6 ij. yi, 12.
3a8 S. ALGLSTIM EPL-COPI
tores et greges , satis osLeiKlitur iii hac vita ,
quae tota
tentatio est^ , neminem se tanquam ab omniLus peccatis
immunem debere glorlari.

XLIX. Proinde etiam virgincs Dei irreprehensibiles

quidem sequuntur Agnum quocumque ierit , ct peccato-
rum purgatione perfecta , et virginitate servata ,
quae non
rediret amissa : sed quia eadem ipsa Apocalypsis, u]ji
tales tali revelati sunt , etiam binc eos laudat, quod in
ore corum non invcntum mondacium-; niemincrint
sit

etiam in boc csse veraces ne se audeant diccre non ba- ,

bere peccatum. Idem quippe Joannes qui illud vidit, boc

dixit « Si dixerimus quia peccatum non babcmus, nos
:

w ipsos decipimus , ct vcritas in nobis non cst. Quod si

« confessi fueriiiius dclicta nostra, lidebs est et juslus,

» ut dimiltat i\oh\s pcccata nostra et purget nos ab omui
,

» iniquitatc. Ouod si dixerinius quoniam non pcccavimus,

>} mcndaccm lacicmus eum , ct verbum ejus non crit in

»riobis^\ » Jioccerte non ilHs aut illis, sed Cbristianis

omnibus dicitur, ubi ct virgincs se dcbcnt agnoscere. Sic
cnim erunt sine inendacio, quales in Apocalvpsi appa-
ruerunt. Ac per boc quandiu nondum est in cceiesti sa-
L']imitate perfectio , invituperabiles iacit in bumilitate
coufessio.
L. Sed rursus ne per occasionem bujus sententiae quis-
quani cum mortifcra securitatc peccaret, scque traben-
dum ])ermitteret , tanquam mox delendis facili confes-
sione peccatis, continuo subjecit : '< Liiioli mei , basc
» scripsi vol)is non peccetis, et si quis peccavcrit,
, ut
» advocatum bal^cmus ad Patrem Jesum Cbristum jus-

» tum et ipse propitiator est peccatorum nostrorum''. »

,

Ncmo itaque a peccato tanquam rediturus abscedat nec ,

se hujusmodi quasi societatis pacto cum iniquitate con-

* Job. vUj 1. — ^ Apoc. XIV, '>. — ^ I Joaii. i, 8-10. — ''
Id. 11, 2.
 DE SANCTA VIRGINlTATE , LIB. I. 829
stringat , ut eam confiteri qiiam cavere delcctet. Sed
(juoniam eliam satagentibus vigilantibusque ne peccent,
suLrepunt quodam modo ex humana fragilitate peccata,
quamvis parva ,
quamvis pauca, non tamen nulla ; ea-
deni ipsa fiunt magna et gravia , si eis superbia incre-
mentum et 'pondus adjecerit : a sacerdote autem quem
habemus in coelis , si pia bumilitate perimantur, tota
facilitale purganlur.
LI. Sed non contendo cum eis qui afferunt homi-
nem possc iii hac vita sine ullo peccato vivere*^ nou :

contcndo , noii contradico. Fortassis enim ex nostra mi-

scria magnos mctimur et , comparantes nosmelipsos no-
Lismetipsis, non intclligimus. Unum scio quod isti ,

inagni, qualcs non siimus, quales nondum experti sumus,

quanto niagui sunt, tanto humiliaiit se in onmibiis, ut
coram Dco invcniant graliam. Quamhbet enini magni
sint « JXon est scr\ us major domino suo
: vd discipulus ,

w magistro suo-. » Et utique ille est Dominus qui dicit :

« Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. » l^^t ille cst

Magister qui dicit : « Yenite ad me omncs qui hiboratis,

>^ ct discitc a me. » Et tamcn quid discimus? « Qiioniam

» mitissum, inquit, et humilis corde^. »
Llf. Hic dicet ahquis : Non est hoc jam dc virgini-
tate scd dc hiimihtate scribere. Quasi vcro quaecumque
,

virginitas , ac non illa quae secundum Dcum est, a nobis

prsedicanda suscepta est. Quod bonum quanto magnuin
video , tanto ei , ne pereat , furem superbiam pertimesco.
Non ergo custodit bonum viiginale nisi Deus ipse qui
,

dedit : et « Deus charitas cst^. » Custos ergo virginitatis

charitas : locus autem hujus custodis humihtas. Ibi
quippe habitat, c|ui dixit super humilcm et quietum et
> 2 Cor. X, 12. — "2
Joan. xitt , 16. — 3 MaUU. \i , 27-29. —
* I Joaii. IV, 8,
33o S. AUGUSTIM EPISr.OPl
trementem verLa sua requiescere Spiritum suum^. Quid
itaque alienumfeci, si boiium quod laudavi, volens tu-
tius custocliri, curavi etiain locum praeparare cuslodi?
Fidentcr cnim dico , nec mihi ne irascantur timeo, quos
ut mecum sibi timeant sollicitus moneo facilius se- :

quuntur Agnum ctsi non quocumqiie icrit certe quo

, ,

usque potuerint, conjugati liumiles, quam superbicntes

virgines. Quomodo enini scquitur ad quem non vult ,

accedere? Aut quomodo accedit ad quem nonvenit ut ,

discat : « Quoniam mitis sum et Immilis corde^? » Illos

proinde sequentes Agnus quocumqucierit ducit, in qui-
,

Lus prius ipse uLi caput inclinet invenerit. Nam et qui-

dani supcrbus et dolosus hoc ei dixcrat « Domine, se- :

i)quar te quocumque icris. » Cui respondit « A ulpcs :

» foveas habent, ct volatilia coeli nidos ; I'ilius autem ho-

» minis non l^alx-t ubi caput suum inclinet^. » Argucbat
nominc vulpiuni astutam dolositatcm, ct nominc volu-
ci'um ventosam elationcm in quo ubi requiesceret piam ,

noninveniebat humilitatcm. Acperlioc nusquam omnino

secutus est Dominum qui se promiserat non usque ad ,
,

quemdam profectum, sed omiiino quocumque ierit secu-

turum.
LIII. Quapropter hoc agite, virgincs Dei hoc agite , :

sequiniini Agnum quocumque ierit. Sed prius ad eum

quem sequamini , venite , et discite ,
quoniam mitis est et
humilis corde. Humiliter ad humilcm venitc, si amatis :

et ne discedatis ab illo , ne cadatis. Qui eniin timet ab

illo discedere , rogat et dicit : « Non mihi veniat pes su-
» perbicc'^. » Pergite viam sublimitatis, pede humilitatis.
Ipse exaltat humiliter scquentes ,
qucm dcscendere non
piguit ad jacentes. Dona ejus illi servanda commitlite,
' Isai. Lxvi, -2. — • 2 Matlli. x(, 2(). — 3 iJ. vm , ly^ 20. — * Psa'.

XXXV, 12.
 1,

1)E SANCIA VJIlGIMTATlj; , LIB. I. 33

fortitudinem vestram ad illum custodite^. Quidquid mali
ipso custodiente non committitis , tanquam remissum ab
illo ne modicum \o\ns existimantes dimissum,
deputatc :

modicum diligatis ct tundentes pectora publicanos rui-

,

nosa jactantia contemnatis. l)e viribus vestris experlis

cavete ne quia lerre aliquid potuistis inflemini : dc ine\-
,

pertis autem orate , ne supra quam potestis lerre tente-

mini. Existimate aliquos in occulto supcriorcs, quibus

cstis in manileslo meiiorcs. Cum aliorum bona , ibrte

ignota vobis, benigne creduntur a vobis, vcstra vobis

nota non comparatione minuuntur , sed dileclione fir-
mantur : et quse iorte adhucdesunt, tanto dantur faci-
Jius, (jLianto dcsidcrantur Immilius. iVrsevcrantes in
numero vestro pra;beant vojjis exemplum , cadentes au-
tem augcant timorem vestrum. Ilhid amate, utimitemini;
iioc lugcte, ne intlemini. Justitiam vestram noiite sta-
tuere , Deo vos justilicanti sujjdite. Yeniam pcccatis do-
nate aJicnis , orate pro vestris : iiitura \igilando vitate
prseterita confitendo delcte.
LIV. Eccejam tales estis , ut professce atque servatae
virginitati casteris etiam moril^us congruatis. Ecce jam
non solum liomicidiis, sacrificiis dialjolicis et alDomina-
tionibus, furtis, rapinis , fraudil^us ,
perjuriis, elariosi-
tatiljus, omnique luxuria et avaritia, simulationibus,
asmulationil)Us , impietatibus , crudelitatiljus abstinetis :

verumetiam illa quas leviora vcl sunl vel putantur , non

inveniuntur nec oriuntur in vobisiion improbus vultus, ;

non vagi oculi non infrenis lingua non petulans ri-

, ,

sus non scurrilis jocus non indeccns babitus, non tu-

, ,

midus aut fluxus incessus jam non redditis malum pro :

malo nec maledictum pro maledicto jam postremo il-

, :

lam mensuram dilectionis impletis, ut ponatis animas

' Psal. Lvm, 10.
332 S. AUGtSTlNl EPISCOPI
pro fratribiis vestris. Ecce jam tales estis , quia ct tales

essc dcbclis. Hsec addita virgiuitati , aiigclicam vitani

bominibiis , et coeH morcs cxbibent tcrris. Sctl quanto
magniestis, quicunique magni estis, tanto bumibate
ita

vos in omnibus, ut coram Deo inveniatis gratiam ne ,

superbis resistat , ne se cxaltantcs bumilict , nc inflatos

pcr angusta non trajiciat ; quanquam supcrilua sit solJi-

citudo , ne ubi fcrvct cbaritas , dcsit bumibtas.

LY. Si crgo nuptias contcmpsislis fiborum bominum,
ex quibus gigncrclis lilios liominum , toto corde amale
speciosum forma prae fibis bominum : vacatvobis, bbc-
rum cst cor a conjugabbus vincubs. Inspicilc ]>ulcbritu-

dincm amatoris vcstri cogitatc tcqualcni P;itri sui)di-

: .

tum ct matri ctiam in ccjt^bs dominantcm, ct in tcrris

;

scrvicntem; creantcm omnia, crcatum intcr omnia. li-

bid ipsum quod in co dcridcnt supcrbi , inspicite quam
pulclirum sit : intcrnis luminibus inspicilc vubicra pcu-
dentis, cicatrices resurgcntis, sanguincm morientis prc- ,

tium crcdcntis , comnicrcium rcdimcntis. HcCC quanti

valeant cogitalc, baec iu slatcra cbaritatis appenditc, et
quidquid amoris in nuptias veslras impcndcndum babc-
batis , ilb rependite.

L\I. Benc quod intcriorcm vestram pulcbritudinem

quferit, ubi vobis dedit polcstatem fibas Dci fieri : noii

quEcrit a vobis pulcbram carncm , scd pulcbros morcs,

nuibus frcnetis ct carncm. iSon est cui dc vobis quisquam
mentiatur, et faciat stevire zebuitem. Yidctc cuni quauta
securitate ametis , cui dispbcere falsis suspicionibus non
timclis. Yir ct uxor amant se quoniam vidcnt se et ,
;

quod non vident timcnt in sc ncc,ccrti gaudent ex eo :

quod in manifesto est dum in occuUo suspicantur ple-

,

rumque quod non cst. Yos in isto quem ocubs non vide-
lis, ct fide conspicitis, ncc babetis vcrum quod reprc-
 DE SANCTA VlRGfxMTATE , LIP.. I. 333
ij
iieiulaiis , iicc cum nicluitis ne dc lalso forsitan oftcnclatis.

Si crgo ningnuni amorem conjngilius cleJjcrotis, eum

propter c[uem conjuges liabere noluislis, cjuantum amare
tlebetis? Toto vo])is figatur in corde ,
qui pro vobis est
fixus in cruce : totum teneat in animo vestro ,
quidcjuid
noluistis occupari connubio. Parum vo]iis amarc noii
]icet , propter cpiem non amastis et f{uod liceret. Sic
amantil)us mitem et bumilem corde nuiiam vobis super-
l)iam pertimesco.
l.Vll. Pro moJulo itacpie nostro etde sanctitate c|ua
Sanctimoniales proprie dicimini, et de liumilitate cjua
conscrvatur cpiidc[uicl niagnum dicimini , satis locuti su-
nius. Dignius autem illi tres pueri ,
quibus refrigcriuni
in igne pra^bebat, cjuem corde ferventissimo diligeljant,
\os de lioc Opusculo noslro. verborum cjuidem numero
longc brevius , scd pondere auctoritatis mullo grandius,
in Hymno , c{uo ab cis Dcusbonoratur, admoncant. iNam
sanctitati liuinilitatem in Dei laudatoribus conjungcntes,
aporlissimc docucrunt , ut tanto cpiiscpie cavcat ne super-
bia decipiatur, c[uanto sanctius aliquid profitetur.
Proindc vos cfnocpic laudatc eum, c|ui vo])is pncstat , ut
in ardore medio sa^culi liujus, cjuamvis conjugio non
copulcmini non tamcn uramini, et orantcs etiam pro
,

no])is « Bcncdicitc, sancti et bumiles cordc, Dominum ,

:

w bymnum dicitc et superexaltatc eum in saecula^. »

» Daii. iti, S;.
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE B ONO YIDUITATIS
LIBER SF,U EPISTOLA.»

AD JLLIANAM VIDUAM.

VIDLAS IIIC DOCKT F.T F.XHORTATUR. PIUJJUM DOCENDO PRORAT

SANCT.E VIDUITATIS PIlOFESSIOMiM .MJPTIIS A^TF.PONEND A_M ;

NUPTIAS TAMFX SliCUNDAS , IMO ET TFRTIAS ET QUOTAS-

l.IRET LICITAS ESSE RliC UAQUAM MALAS ,ET NURE.\TES :

QUIUEMPOST VOTUM VIDUAS SlVii VIRGI.NES MERITO DAMNARf,

IPSAS AUTEU EARUM NUPTIAS NEC IIABERI PRO AUULTERIIS,
DEG DIRIMI OPORTFRE. AIF.RITA VIDUARUM EX IPSO ROBORE
CONTIKE>TI.E AC PIETATIS PK^SAUI VULT, IDEOQUE HIVI-
BAM UNIVIR/E VIDU.^J ALIQUANDO JURE PR/EFERRI DEMONS-
TRAT. POSTEA EXHOUTANDO MONET JULIA.XAM, UT IMPRIMIS
CONTINENTiAM SUAM BFNFFICIO DEI TRIRUAT, CAVEATQUE
AR « SERMONCULIS , QUl Sl.RPERlC COEPERUNT, » IIOMINUM
QUORUMDAM INIMICORUM GRATIE CIIRISTI. JUBET UT SUUM
OMNE STUDIUM CUM FILIA VUUilNl'; EF CUM SOCRU VIDUA
IMPENDAT AD PLACE.NDUM DEO DELICIAS SPIRITALES :

IIABEANT CARNALIUM DELICIARUM LOCO ; ET FAMA.M DENI-

QUE SUAM CUSTODIRE N(>N NEGLIGANT.

Aiigustiiuis cpiscopus , scrvus Cliristi , servoruiiic|ue

Cliristi , religiosoe faQiulae Dei Julianae in Domiiio
clominorum saluteni.

I. Ne petitioni tuae etin Christo dilectioni cliutius cssem

debitor promissionis mese, arripui utcumcpie inter alias
' Scripta forte circa aniium 414.
336 s. ArrTrsTiM r.pisrori
iirgcnllssimas orcuj)aliones meas tle professione sanrUt'
Yiduitatis aliquid ad te scriLere quoniam et pr.Tsenteni :

me rogando oncrasti et cum libi hoc non potuissem ne-

,

gare saepe meum promissum litterisilagitasti. In quo sanc

,

opere nostro cum aliqua legeris ad tuam vcl ad vestram,

<]uas simul in Christo vivitis, personam minime pertinere,

nec admonitioni vitae vestrae proprie necessaria, non idco

dchelis superflua judicare. Ista2 quippe Htterae quamvis ,

ad te non tamen tanlummodo tibi scribeudae fuerunt

, :

sed ut ahis per te quoque prodessent non utique a nohis ,

ncghgendum fuit. Quidquid ergo hic inveneris quod ,

vohis necessarium vel nunquam fuerit , vel jam non sit,

et tamen ahis esse perspexciis nec ha])ere te pigeat, nec ,

dare legendum ut et tua charitas sit utilitas ahorum.

;

II. Cum igitur in omni qutestione qua? ad vitam mo-

resque pertinet non sola doclrina, verumeliam exhor-

,

ialio sit necessaria; ut doctrina quid agcndum sit noveri-

nius , exhortatione autem excilcniur, ne pigeat agerequod
agendum esse jam novinuis quid ego amphus te doceam, :

quam quod apud i\postohim legimus? Sancta cnini

id
Scriptura nostrcC doclrinae reguhmi ilgit, « Nc audcamus
» sapere plus quam oportet saperc » scd « Sapiamus :
,

)) ut ipse ait, ad tcniperantiam . sicutunicuiqueDeusjiar-

» titus est mensuram fidei^. » Aon sit crgo mihi ahud te
docere , nisi verba tibi Doctoris exponere , et de iis quod
Dominus dederit disputarc.
III. Ait itaque Apostohis . doctor gentium , vas elec-
lionis : « Dico autem innuplis et viduis , bonum essc
» illis, si sic permanserint , sicut et ego - .n Haec verba ita

intelhgcnda sunt, ut non existimemus viduas non oportere

innuptas dici, quia nuptias videntur expertae : innup-
tarum enim nomine illas signiilcat, c|U?e non sunt nnptiis
'
Rom xM, 3. — "^
t Cor. \n.
 DE BOKO VIDUITATIS, LIC. I. 887
alligatae, sive fuerint , sive non fiicrint. Quod alio loco
aperit, ubi ait : «Divisa cst mulier innupta ct virgo ^. »

Quando utique et viiginem adjungit ,

quid mulicrcm in-
nuptam, nisi viduam vult intclligi ? Undc etiam dcinccps
uno innuptse nominc professionem utramque complectitur
dicens « Quoe innupta cst, sollicita cst ca quae sunt Do-
:

» mini (juomodo placeat Domino

. qua^ autem nupta :

cst, solliciUi est caquLC sunt nmndi quoniodo placeat

))
,

» viro^.); Innuptamcertenon cam tanlum intelligi voluil,

{[Uce nunquam nupsit sed etiam eam qua:; nuptiarum vin- ;

culo pcr ^ iduitatem Jiberata , nupta csse destitit : nam

ideo etnuptam non dicit, nisi eani qua? virum liaLet ;

nonetiam cam qua- liabuit non habet. Quapropter , ct

vidua omnis innupta cst scd quia non omnis innupta :

vidua cst sunt cnim et virgines, ideo hic utrumquepo-

,

suit ubi ait « Dico autem innuptis et viduis d tanquam

, : :

dicerct «Quod dico innuptis, non cis sohs dico quas

:

virgines sunt , scd ctiam cis quae viduae sunt : « Bonum

» csse ilhs , si sic pcrmanserint , sicut ct cgo. ))

IV. Ecceest bonum tuum ci bono comparatum quod ,

dicit Apostolus suum, si fidcs adcst, imo quia fidcs adest.

Brevis est ista. docLrina , ncc idco contcmnenda, quia bre-
vis : scd ideo facihus etcharius tcncnda, quia in brevitate
non cnim qualecumquc bonum hic commen-
vihs. INon
darct Apostohis quod fidci nuptarum sine uha ambigui-
,

tate praeposuit. Quanlum autcm bonum habeat nuptarum

fides, id est, Christianarum ct rehgiosarum conjugata-
rum , hinc intcUigi potcst ,
quod cum de fugicnda forni-
catione pra^ciperet , ubi utique ctconjugatos ahoqucba-
tur : «INcscitis, inquit, quiacorporavestra membra sunt
)) Christi^? )) Tantum bonum est fidchs conjugii
ergo ,

ut etiam ipsa membra sint Christi. Hoc autcm bono quo-

1 I Cor. VII, 34. — '^
Il)iJ. — 3 ij. VI, 19.

cxxxiii. 22
 :

338 S. AUGUSTINI EPISCOPI

niam melius est Lonum continentias viduaLs , non hac
professione id agitur, ut aliquid plus sit catiiolica vidua
quam merabrura Cbristi ; sed ut meliorem quam conju-
gata locum liaLeat inter membra Cbristi. Dicit quippe
idem Apostolus « Sicut enim in uno corpore multa mem-
:

» brababemus, omniaautem membra non eosdem actus

» babent; ita multi unum. corpus sumus in Ghristo, sin-
» guH autem alter alterius membra babentes dona di- ;

» versa secundum gratiam quae data est nobis^. »

V. Ideo etiam cum moneret conjugatos ne debito ,

carnabs commixlionis fraudarent invicem; et per boc al-

tereorum negato sibi debito conjugab, per iutcmperan-
tiam suam tentatus a Satana, in fornicationem prolabere-
tur: « Hoc autem dico, inquit, secundum veiiiam, iion
» secundum imperium. Yoio autem oranes bomines essc
» sicut me ipsum. Sed unusquisque proprium donum
» babet a Deo, ahus quidem sic, ahus vero sic^. » Yi-

des etiam conjugalem pudicitiam et tbori christiani

matrimonialem fidem donum esse, et boc a Deo ut :

illud quod ultra hberorum procreandorum necessitatem

modum concumbendi ahquatenus concupiscentia carna-
hs excedit, non nuptiarum sit hoc malum, sed ve-
niale sitpropter nuptiarum bonum. iNon enimde conju-
gio quod copuLitur hberorum procreandorum causa,
,

et fide pudicitiae conjugahs , et indissolubili ,

quandiu
ambo vivunt, matrimonii sacramento, quae omnia boua
sunt; sed de illo immodico carnis usu, qui n\ iniirmitate
conjugum agnoscitur, et interventu boni nuptiahs ignos-
citur, ait Apostohis « Secunduni vcniam dico, non se-
:

» cundum imperium. » Item cum dicit : « ]\JuheraUigata

» est, quandiu vir ejus vivit; quod si mortuus fuerit vir

» ejus , hberata est : cui vuk nubat tantum . in Domino

» Roni. XII, 4-6. — 2 I Cor. vii, 6, 7.
 DE BONO VIDriTATIS, LIB. I. 330
» beatior autcm erit, si sic permanserit secundvim meum
» consilium ^ » satis ostcndit beatam esse in Domino
:

etiain post mortem viri iterum nubentem fidelem, scd in

eodem Domino viduam beatiorem hoc est ut Scriptu- : ,

rarum non tantum verbis, verumetiam exemplis loquar,

beatam esse Rutb sed Annam beatiorem.
,

VI. Quapropter hoc primum oportet ut noveiis, bono

quodelegistinon damnari secundas nuptias, sed inferius
honorari. Nam sicut bonuin sanctae virginitatis, quod
elegit filia ^ tua (i nou daranat unas nuptias tuas sic
i
)
, ;

nec viduitas tua cujusquam secundas. Hinc enim maxime

Cataphrjgarum ac ]\ovatianoruin haereses tumuerunt,
quas buccis sonantibus non sapientibus etiam Tertul- , ,

hanus inflavit, dura secundas nuptias tanquam ilhcitas

maledico dente concidit quas omnino hcitas Apostohis ,

sobria mente concedit. Ab hac sanitate doctrinae, nul-

husindocti, nuUiusdocti disputatione movearis: nec ita
extoUas bonuni tuuin , ut quod malum non est tanquam
malum crimineris ahenum sed tantomagis gaude de tuo :

bono, quanto magis vides nontantum iUo devitari mala,

sed qusedam bona etiam superari. Mala sunt enim adul-
teriuni vel fornicatio. Ab his autcm iUicitis valde loiige est,
quae voti libertate se obstiinxit, et sibi etiamhcita ne hce-
rint, non imperio legis , sed conciho charitalis eftecit.

Et bonum est pudicitia conjugahs, sed mehus bonum est

continentia viduahs. Hoc ergo mehus iUius boni sub-
missione honoratur : non iUud bonum mehoris hujus
laude damnatur.
VII. Quod autem Apostolus, cum caehbum et innupta-
rum commendaret fructum quia cogitant quae sunt Do- ,

mini, quomodo placeant Deo, subjccit et ait « Hoc auteni :

» ad utiJitatem vestram dico , nonut laqueum vobis inji-

I Cor VII, 39. — 2 Demetrias.

2*2.
34o So ALGUSTINI EIMSCOPI
» ciam , non ut vos cogam sed ad id quod ho-
id cst, ;

>; nestum est^ » non quiainnuptarum bonum lionestum

:

dixit, ideo putare debemus turpe essc \iiicuhmi conju-

gale : ahoquin etiani primas nuptias condemnabimus ,

quas nec Cataphryges nec Novatiani nec disertissimus , ,

corum astipuLator Tertulhanus turpes ausus est dicere.

Sed quemadmodum cum ait: « Dico autem innuptis et

» viduis, bonum esse ilhs si sic permanscrint^ : » utique

bonum posuit pro meliorc, quoniam omne quod liono
comparatum mchus dicitur, ctiam hoc procul dubio bo-
num est; nam quid est ahud quod ita dicitur mehus,
nisi quod magis bonum est ; nec idco consequenter eum
scnsissc arbitramur maluni esse si nupserint, quoniam
dixit : « Bonum csse ihis si sic permanscrint : » ita etiara

cum Sed ad idquod honcstum est » non matrimo-

ait: « ;

nium turpe esse moustravit sed quod honcsto erat lio- ,

nestius, generahs honesti nomine commendavit. Quia ho-

ncstius quid est, nisi cjuod magis honcstum cst? Magis
autcm honestum utiquc honcstum est. Aperte quippe
declaravit hoc esse bono iOo melius, ubi ait: « Qui dat
» nuptum benefacit; et cjui non dat nuptum, mehus
,

» facit ^ » et hoc iho beato bcatius ubi ait: « Bcatior

:

» autem erit, si sic permanscrit ^. » Sicut ergo bono me-

hus et beato beatius sic honesto honestius est , quod ,

honcstum voluit appchare. Absit enim ut turpesitunde

loquens apostolus Petrus ait : « Yiri. uxoribus vcstristan-
» quamvasi infirmiori etsubjecto tribuite honorem quasi
» cohaeredibus graticC ^. » Et iUas alloquens, subditas esse

viris suis cxemplo Sarae adhortatur « Nam sic qucedam, :

» inquit, sanctae muheres, quse in Deum sperabant, or-

» nabant se obsequentes viris suis quomodo Sara obe-
, :

» I Cor. Mi, 35. — 2 ibid. 8.-3 i|)ij. 38. -- s

Ibid, 40. — 5 i Pclr.
 D£ BONO VIDUITATIS, LIB. I.
3 'j l

» diebat Abraliae , dominum illnm vocans, ciijus facla'

)5 estis filiae benefacientes cL non timentes ullani pertur-

» bationem ^. »

Vlll. Undeetillud quod de innupta Paiihis apostolus

dixit « Ut sitsancta et corpore et spiritu -, » non sic ac-
:

cipicndum est. qiiasinupta fidclis et casta, et sccundum

Scripturas subdita viro. non sit sancta corpore, sed tan-
lunnnodo spiritu. Fieri enim nonpotcst , ut sanctificato
spiritu,non sit sanctuni etiam corpus, quo sanctiticatus
Sed nc cuiqiiam nos potius argumcntari,
utilur spiritus.
quam hoc divino eloquio probarc videamur; quoniam
Petrus Saram comraemorans: « Sanctae, inquit, muhe-
» res » tantummodo non ait
; « Et corpore ^ » illud , :

ejusdem Pauli considcremus ubi prohibens fornicatio- ,

nei ait : « INescitis quia corpora vcstra membra sunt

» Christi? ToUens ergomcmbra Christi. faciam mcmbra
» meretricis? Absit^. » Audeat crgo aliquis dicere mem-
bra Christi sancta non essc: membris aut audeat a
Christi fidelium conjugatarum corpora Unde separare.
ctiam paulo post ait « Corpus vestrum templum in vo- :

» biscst Spiritus sancti, qucni habctis aDco: ctnon eslis

» vestri; empti cnim estis pretio magno » Corpus -'.

fidehum ct membraChristi cssc di\it. ct temphim Spiri-

tus sancti, ubi profecto utriusque scxus fidcles intelligun-
lur. Ibi ergo sunt nuptte, ibi et innuptae; sed distinctae
raeritis , et tanquam mcmbris membra praelata, c^uorum
lamen neutra sint a corpore separata. Quod igiturde in-
nupta loquens ait « Ut sit sancta et corpore et spiritu »
: :

ampliorcm innuptarum ct in corpore et in spiritu sancti-

ficationem intclligi vohiit, non corpus nuptarum omni
sanctificatione privavit.
' I Pulr. ui, 5, 6. — - I Cor. wi, i\. — -^
i Pflr. iii. 5. — ^ i tor.
VI, i5. _ 5 ijjj i_ ,, ._,,,
 34^ S. AUGLSIINI EPISCOPI
IX. Disce itaque boniim tuura , imo memento quod
didicisti, bonum tuum plus laudari, quia est aliud bo-
num quo sitboc melius , quam
hoc l)onum essesi aliter
nonposset, nisiillud malum automninonon esset.
essct,
Habent oculi in corpore magnum honorem sed niinorem ,

haberent, sisoh essent et aha minoris honoris membra

non essent. In coeloipso sua luce sol non hmam superat,
vituperat : et stella ab non dis-
stella differt in gloria ^,
sidet in superbia. Ideo « Fecit Deus omnia, et ecce bona
valde 2 „ non tantum bona, sed etiam valde non ob
>:>
: ;

aliud, nisi quia omnia. Nam et per singula opera dice-

batur: «Vidit Deus quia bonum est ^. » Ubi autem
« omnia
nominata sunt, additum est « valde » et dic-
» :

tum est « Yidit Deus omnia quee fecit, et ccce bona

:

valde. » Meliora enim quaedam singula quam alia sin-

>5

gula, sed mcliora simul omnia quam quselibet singula.

Christi itaque doctrhia sana in ejus corpore sanam te fa-
ciatper ejiis gratiam ut id quod aliis melius hahes in
,

corpore et spiritu, idem ipse spiritus tuus qui corpori

dominatur, nec extollat insolenter , nec discernat ins-
cienter.
X. Nec quia dixi Ruth beatam , Annam beatiorem ,

cum illa bis nupserit , haec uno viro cito viduata diu
vixerit, continuo etiam le meliorem putes esse quam
Ruth. Alia quippe pro])heticis temporibus sanctarum
foeminarum dispensatio liiit, quas nubere obedientia,
non concupiscentia compdlcbat ut propagaretur popu- ,

lus Dei, in quo praemitterentur Prophetge Christi : cum

et ipsepopulus per ea quai iiifigura contingebantinillis ,

sive iniisqui scirent , sivc in iis qui illa nescirent , nihil

ahud esset quam propheta (^hristi . ex quo nasceretur
etiam caro Christi ^. Ut ergo ille popuhis propagaretur,
' 1 Cor. xv, 4i. — 2 Qe,i, ,^ 3i.,— ^ Ibiil. lo. — ^ i Cor. x, ii.
 ;

DE B0\0 VIDLITATIS, LIB. I. 343

maledictus habebatur per legis sententiam qui non sus-
semen in IsraeP. Undeet sanct^ mulieres accen-
citaret
debantur non cupiditatc concumbendi, sed pictate
pariendi; ut rectissime credanturcoitum non fuisse quae-
siturae si proles posset aliterprovenire. Et viris usus plu-
rimarum vivarum concedebatur uxorum : cujus rei non
concupiscenliam carnis . sed piovidentiam generationis
fuisse causam quod sicut viris sanctis ba-
illud ostendit,
bere plures uxores vivas non ita etiam sanctis foeminis
,

Hcebat misceri maritis plaribus vivis; quoniam tantoes-

sent turpiores, quanto magis appeterent unde non essent
foecundiores. Proinde sancta Ruth, cumsemen quale illo
tempore necessarium fuit in Israel non baberet, mortuo
^iro quaesivit aUerum dequo baberet. Hac itaque bis con-
jugata ideo Anna univira vidua beatior fuit, quia et
propbetissa Cbristi esse meruit: quam credendum est,
ctiamsi filios nullos habuit, quod quidem Scriptura re-
ticendo rehquit incertum, eo spiritu prasvidisse Chris-
tum venturum quo potuit agnos-
ex virgine proxime esse ,

cere et parvulum: unde meritoetiam sinefdiis si tamen ,

eos non habuit secundas nuptias recusavit quia nove-

. ;

rat jam tempus esse, quo (^hristo non officio pariendi,

sed studiocontinendi, nec coujugahbus foetandis visceri-
bus sed castificandis viduahbus moribus, mehus servi-
,

retur. Si vero etiam sciebat Ruth per suam carnem pro-

pagarisemen, unde Christus carnem fuerat habiturus,
et huic scienti^ nubendo e.vhibuit miQisterium noii ,

audeo jam dicere beatiorem fuisse Anuce viduitatem quam

ilhus foecunditatem.
Tu autem quae et fdios habes et iu eo stecuh fine
II. ,

vivis,quo jam tempus estnon mittendi lapides, sed col-

Hgendi non amplectendi sed continendi ab amplexu -
; ,

1 DfUt. XXV. — 2 Eccle. m, 5.

 ,.

344 S* ALGUSTINI EPISCOPI

cum clamet Apostolus : « Hoc autem dico , fratres, tem-
» pus breve est , reliquum est ut et qui habent uxores
)) tanquam non habentes sint ^ : » profecto si secundas
nuptias appctisses, nuUum prophetias vel lcgis obsequium.
nullum prohs sakcm carnale desiderium , sed sohus in-
continentia? fuissct indicium. Fecisses enim cjuod ait

Apostolus, cum dixisset : « Bomini esse ilhs si sic per-

» manserint, sicut ct cgo : » continuo quippe addidit:
« Quod si se non contincnt . nubant ; malo cnim eas
)j nuberc quam uri-. » Hoc enini dixit , ut efiVenata} hbi-
dinismahim non praecipitaretur in turpitudinem flagi-
tiorum,cum exciperetur honestate nuptiarum. Gratias
autem Domino quoniam pcperisti quod esse noluisti
.

et virginitasprohs tua? compensavitdispendium virginita-

tis Nara diligenter interrogata doctrina christiana,
tuae.

etprimas nuptias jam isto tempore, nisi incontinentia sit

impedimento, contemncndas esse respondet; qui enim
dixit « Si se non continent, nubant: » potuitdicere
: Si :

filios non habent. nubant si post resurrectionem prae- ;

dicationcmque Christi quando jam omnibus gentibus .

fdiorum spiritahter gigncndorum tanta suppetit copia,

lale officium esset ex carnc fdios propagare ,
quale primis
temporibus fuit. Et quod ahbidicit: « Volo igitur junio-
» res nubere fdios procrearc matresfamilias esse ^ »
, , :

nuptiarum bonum apostohca sobrietate et auctoritatc

commcndat; non procrcandi oflicium ctiam eis qucc ,

continenticC bonum capiunt. tanquam ad obsequelam

legis imponit. Dcnique cur hoc dixerit, pandit, cum ad-
jungit ct dicit: « Nullam occasionem darc advcrsario ma-
» ledicti gratia ; jam cnim qu.^dam conversse sunt retro
» post Satanam'': r. ut his verbis ejus intelhgamus, eas
quas nubere vohiit, melius potuisse continere quam nu-
' I Cor. vir, 29. — ~ ILiJ. S. y. — 3 , xim. v, i.',. — ^lbiii. i5.
 ,

^)E 1!0N0 MDLITATJS. LIB. I. O^D

berc; scd mclius nubcrequam retro post Satanam ire; icl

cst, ab illo excellenti virginalis vel viduabs castitatis pro-

posito , in posteriora rcspiciendo , caderc et interire.
Proindc quoese non continent nubant, antequam con- ,

linrntiam protlteantur, antequam Deo voveant quodnisi :

reddant, jure damnantur. Alio quippe loco de talibus

dicit:«Cum cnim in deliciisegerint, in Christo nubere
)) volunt, Iiabcntcs damnationcm ,
quoniam primam fi-

) dcm irritam fecerunt^ ; »id cst, voluntatem ad nuptias a

proposito continentite dcflexerunt. Irritam quippe fece-
runt fidem qua prius vovcrant quod perseverantia im-
, ,

plere noluerunt, Nupliarum igitur bonum semper est

quidem bonum scd in populo Dei fuit aliquando legis
:

obscquium; nunc cst infirmitalis rcmedium, in quibus-

dam vcro bumanitatis sobitium. Filiorum quippe procrea-
lioni operam dare, non canino more per usum promis-
ciium faMninarum scdbonesto ordineconjugali. non est
.

in hominc improbandus aifcctus ctiani ipsum tamen :

laudabihus transcendit et vincit coelestia cogitans ani-

nms christianus.
XII. Scd quoniam. sicut ait Dominus , « Non oranes
>' capiunt verbum lioc * : » quse potest ergo capere , ca-
piat; et quae se non continet, nubat : qua" non coepit
dchberet; quEe aggressa est ,
pcrseveret : nulla adversario
detur occasio , nulla Cbrislo subtrahatur oblatio. In
conjugah quippe vinculo si pudicitia conservatur, dam-
natio nontimetur : sed in viduah ct virginah contincntia,
exceUentia muncris amplioris expetitur; qua cxpctita et
electa et voti del^ito obLata ,
jam non sokim capessere
nuptias, scd ctiamsi non nubatur, nubcre velle damna-
bile cst. Nam ut hoc dcmonstrarct A})OStohis non ait , :

' Cum iii deliciis egerint, in Christo » nubunt sed ;

,

1 I Cor. V, II, 12, — 2 ^Tatth. xis, ii.

 ),

346 S. AUGUSTINI EPISCOPI

« Nubere volunt habentes, inquit, damnationem quo-
:
,

w niam primam fidem irritani fecerunt* » etsi non nu- :

bendo tantum volendo non quia ipsae nuptiae vel ta-

, :

lium damnandse judicantur sed damnatur proposili ,

fraus damnatur fracta voti fides damnatur non suscep-

, ,

tio a bono inferiore sed ruina ex bono superiore

, pos- :

tremo damnantur tales non quia conjugalem fidem pos- ,

terius inierunt , sed quia lontinentige primam fidem

irritam fecerunt. Quod utbreviter insinuaret Apostolus,
noluit eas dicere habere damnationem quae post amplio- ,

ris sanctitatis propositum nubunt (non quia non dam-

;

nantur , sed ne in eis ipsae nuptiae damnari putarentur :

sed cum dixisset : « Nul^ere vohint ; « continuo addidit :

« Habentes damnationem. >> Et dixit quare : « Quoniam

» priorem fidem irritam fecerunt : » ut vohmtatem quae

a proposito cecidit. appareat esse damnatam sive sub- ,

sequantur nuptiae , sive desint.

XIII. Proindc qui dicunt tahum nuptias non esse
nuptias , sed potius aduheria , non mihi videntur satis

acute ac dihgenter considerare quid dicant : falht eos

quippe simihtudo Quia enim conjugium Christi

veritatis.

dicuntur ehgere quae christiana sanctitate non nubunt

liinc argumentantur quidam dicentes Si viro suo vivo :

quae aheri nubit, aduhera est, sicut ipse Dominus in

Evangelio defiuivit^ vivo ergo (^.hristo cui mors uhra
; ,

non dominatur quas conjugium ejus clegerat si homini

,
,

nubit, aduhera est"^. Qui hoc dicunt acute quidem ,

moventur; sed parum attendunt hanc argumentationem

quanta rerum sequatur absurditas. Cum enim hnudabih-
trr etiam vivente viro ex ejus consensu conlinentiam foe-
miiia Christo voveat jam secundum istorum rationem
,

nuUa hoc facere debet, ne ipsum Christum quod sen- .

> i l''m. V, II, 12. — 2 Maltli. XIX, g. — ^ Roin. m, fj.

 ,

I)E BONO VIDUITATIS, LIB. I. 3^7

tire nefas est , adullerum faciat , cui vivente marito nu-
bit. Deinde cum prinias iiuptiae melioris sint meriti quam
secundse , absit ut sanctarum viduarum iste sit sensus,
ut Christus cis videatur quasi secundus maritus. Jpsum
enim habebant et antea ,
quando viris suis fidehter ser-

viebant sul)ditae, non carnahter, sed spiritahter virum :

cui Ecclesia ipsa , cujus membra sunt, conjux est; quse

fidei , spei , charitatis integritate, non insohs virginibus
sanctis, scd etiam in viduis et conjugatis fidchbus , tota
virgo est. Universae quippe Kcclesiae, cujus iha omnia
mcnibra sunt , Apostolus dicit : ^? Aptavi vos uni viro
» virginem castam exhibere Christo^. » iNovit autem ille

! conjugem virginem sine corruptione foetare ,

quem in
ipsa etiam carne potuit mater sine corruptione procreare.
Fit autem per hanc minus consideratam opinionem ,

qua putant lapsarum a sancto proposito foeminarum si .

nupserint non esse conjugia non parvum malum ut a

, , ,

maritis separentur uxores quasi aduUerae sint non uxo- ,

res ; et cum volunt cas separatas reddere continentiae

faciunt maritos earum adulteros veros, cum suis uxori-
bus vivis alteras duxerint.
XIV. Ouapropter non possum quidem dicere a pro- ,

posito mehore hipsas si nupscrint, foeminas adukeria , ,

esse non conjugia

, sed plane non dubitaverim dicere, :

lapsus et ruinas a castitate sanctiore , quae vovetur Do-

mino adukeriis , esse pejores. Si enim ,
quod nullo modo
dubitandum est , ad oirensionem Cljristi pertinet , cum
membrum ejus fidem non scrvat marito ; quanlo gravius
offenditur, cuin ilh ipsi non servatur fidcs in eo quod
exigit obhuum , qui non exegerat offerendum? Cum enim
quisquc non rcddit, quod non inqierio compulsus, sed
consiho commonitus vovit ; tanto magis fraudati voti
' 2 Cor. XI, 2.
348 S. AUGLSTIM HPISCOPI
aiiget iiiiquitatemquanto niiuus hal)uit vovendi neces-
,

sitatem. HtEC ideo disputo ne arbitreris vel secundas ,

nuptias ciimen esse vel quascumque nuptias cum sint , ,

nuptiae , malum esse. ISon itaque illas abs tc damnatas

velis esse , sed spretas. Bonura ergo continentise vidualis
luculentius decet , cuni pro illo vovendo et profitendo
possuut contcmuere liDeminse (juod et libet et licet. Sed
post voti professionera perseveranter frenandum et vin-
ceudum est quod libet ,
quia jani non licet.

X\ . De tcrtiis et de quartis et de ultra pluribus nup-

movere queestionem. Uude ut breviter
tiissoleut lioraiues
respondeara nec ullas nuptias audeo damnare nec eis
, ,

verecundiam numerositatis auferre. Scd ne cuiquam bre-

vitas bujus responsionis mcce forte displiccat . uberius
disputantem reprebensorem raeum audire paratus sum.
Fortassis enim affert aliquam rationcm quare secundic ,

nuptiae non damneutur, tcrtia? damucutur. Nam ego.

sicut in exordio scrmouis bujusadmonui, non audeo plus
sapere quam oportet sapere^. Quis enim sum qui putem .

defmieiidum ,
quod uec Apostolura video defiuisse? Ait
enira ••
« Mulier alligata est, quandiu vir ejus vivit. » Non
dixit ,
primus , aut secundus , aut tcrtius , aut quartus :

sed, « Mulier, iuquit, alligata cst , quandiu vir ejus vi-

» vit autem mortuus fuerit vir ejus, liberata est; cui
: si ;

» vultnubat, tantum iu Doraino. Beatior autem erit si , j

)jsic permauserit-. » Quid huic senteutiae quantura ad .

banc rein attiuet addi vel detrabi possit, ignoro. Dciudc

,

ipsum cjuoque Apostolorura ac nostrura Magistruni et

Dominura audio Sadduca^is respondeutera cura propo- ,

suissent muliercm non uuiviram vel bivirara , sed . si

dici potest, septiviram , in resurrectione cujus futura

csset uxor. Increpans enim cos , ait : « lirratis, nou scien-
' Rom. Mi. j, — - I Cor. vii, 39.
 ,

DE CONO VIDUITATIS, tlB. I. S^Q

» tes neque viitutem Dei. lu resurreclione
Scripturas ,

M enim nec nubent nec uxores ducent non enini inci-

, :

» pient mori, secl erunt aequales Angelis Dei^. » Eoruni

itaque resurrectionem commemoravit qui resurgent ad ,

vitam non qui resurgent ad pa'uam. Potuit ergo di-

,

cere Erratis, nescientes Scripturas, neque virtutem

:

Dci in illa enim resurrectione muitinubEe istae esse non

;

poterunt deinde addere, quia nec aliqua iJji nubit. Sed

:

nec ipsam, ut videmus, tot raaritorum mulicrem ulla

sua^ sententias signilicationc damnavit. Quapropter nec
contra liumanas vcrecundia^ scnsum audeo dicere, ut
quoties voluerit, viris morluis nubat foemina nec e\ :

nieo corde praeter Sciipturas sanctge auctoritatem quo-

taslibet nuptias audeo condemnare. Quod autem dico
univirae viduas, boc dico omni viduoe Beatior eris, si :

sic permanseris.
XYl. Nam et illud uon insipienter proponi solet , ut
dicat qui potest ,
quasnam vidua meritis prceferenda sit,

utrum univira quse cum ,

vixisset , diutius cum marito
fdiis procreatis salvisque viduata, continenliam professa
est; au ea quas adolescentula intra duos annos amissis
duobus viris, nullis ad consolationem extantibus liberis,

conlinentiam Deo vovit . et in ea perseverantissima sanc-

titate consenuit ? Hic se exerceant , si possunt , dispu-
tando , et nobis aliquid demonstrando , numero
qui de
virorum , non de ipsius continentiae viribus j^ensant me-
rita viduarum. Si enim dixerint . illi biviras illam uni-
viram essc praeferendam , nisi attulerint specialem ali-
quam rationera vel auctoritateni ,
profecto invenientur
virtuti aninii non raajoreni virtutem anirai , sed carnis
felicitatem antepouere. Ad felicitatera quippe caruis per-
tinuit , et diu cura viro vivere , et tilios procreare. Sed si

1 Mallli, xxir, 29, 3o.

 ,

35o S. AUGUSTIXI El'ISCOPI

11011 eam ob prasponunt, quia filios habuit idipsuni
lioc ;

certe quod diu cuni \iro vixit quid aliud quam carnis .

felicitas fuit? Merituni porro Annae illius eo maxinie com-

mendatur . quia cuni tam cito extulisset virum . per pro-
lixam setatem suam diu cum carne conflixit . et vicit. Sic
enim scriptum est ; « Et erat Anna proplietissa fdia Pha-
» nuel, de tril)U Aser : haec processerat in diebus multis,
» et vixerat cuni viro suo annis septem a virginitate sua,
» et haec vidua usque ad annos octoginta-quatuor quae ,

» non discedebat de templo jejuniis et obsecratioiiibus .

» serviens nocte ac die^. » Yides quemadmoduni saiicta

vidua non solum eo praedicatur quod univira fuerit , ve-
rumetiam quod paucos aiinos cum marito vixerit a vir-
ginitate sua et viduahs continentiae munus usque ad
,

tantam seiiectutem tanta pietatis servitute perduxerit.

XVII. Constituamus igitur ante oculos nostros viduas
tres habentes singula eorum quae liuic inerant omnia
, :

unam ponamus univiram cui clesit et tauta prohxitas ^d- ,

duitatis quod diu cum marito vixerit et tantum stu-

,
,

dium quod non ita jejuniis et obsecrationibus

pietatis ,

seniat aheram : quae post prioris mariti brevissimam

,

vitam etiam secundum cito amiserit et diuturna aetate

, ,

sit vidua, sed etiam ipsa non tantam det operam jejunio-

rum et obsecrationum rehgiosissiniEe servituti : tertiam

quae non solum duos viros habuerit , sed etiam cum am-
bobus singillatim , vel cum aliquo eorum diutius vixerit,
et posteriore aetate viduata , in qua quidem si nubere vo-
luisset ,
posset et fihos procreare, susceperit continentiam
vidualem; sed plus intenta in Deum, plus sit solhcita

quae ilh placeant actitare , die ac nocte sicut Anna jeju-

niis et obsecrationibus serviens. Si contendatur quaenam
istarum sit meritis potior ,
quis non videat in boc certa-
• Luc. II, 36, 3-.
 DE BONO VIDUITATIS, Ll6. I. 35 1

miiic palniam dandam esse niajori ferventiorique pietati?

Ita et si trcs aliee constituautur, quibus illorum trium

l)ina insint, singula desint : quis dubitet eas meliores fore,
quibus prsepollentius fuerit in suis bonis duobus pia hu-
militas , ut alta sit pietas.

Xyill. Nullaquidem istarum sexviduarumluae normae

adaequatur. Tu cnim si hoc votum ad scnectutem usque
perduxeris , omnia tria potes habere , quibus Annge me-
ritum excelluit. Nam et unum viruni habuisti , et non diu
tecum vixit in carne : ac per iioc si exhibueris obedien-
tiam verbis Apostoh dicentis : «Quae autem vere vidua
» est et desolata , speravit in Dominum , et persistit in
» orationibus nocte ac die ; » atque illud quod sequitur
sobria vigihmtia devitaveris aOuaeautem indeliciis agit, ,

» vivens mortua cst^ omnia ilLi tria bona quae Annae

: »

fuerunt , et tua erunt. Tibi autem sunt et fdii quos forte ,

ilhi non habuit : ncc ideo Liudanda es , quia eos habes ,

sed quia pie nutrire atque educare studes. Ut enini tibi

nascerentur, foecundilatis ; ut vivant , fehcitatis est ; ut
autemsic instituantur,voluntatisetpotestatis. In ilhs tibi
homines gratulentur, in hoc te imitentur. Anna pcr pro-
pheticam scientiani cognovit apud niatrem virginem Chris-
tum , te evangelica gratia fecit matrem virginis Christi.
llla itaquc sancla virgo, cpiam Christo volentcm et pe-
tcntem obtulistis, vidualibus aviae matrisque meritis addi-
ditaliquiddemerito virginali. Non enim nihilindehabetis,
quae hanc habetis : et in illa estis ,
quod in vobis non es-
tis. Nam utsanctavirginitasadimeretur nubentibus vobis,
ideo factuni est , ut nasceretur ex vobis.
XIX. lla^c itaque de meritis chversis conjugatarum
diversarumque viduarnm hoc Opere non disputarem,
si id quod ad te scribo, tibi tantummodo scriberem. Sed
> I rini. V, ^), fi.
 ,

352 S. AUGUSTINI EPISCOPI

qiioniam suntquttdam in hoc genere sermonis difficillimse
quaestiones, aliquid amplius quain quod ad tc proprie
pertinet , dicere volui ,
jjropter quosdam qui sibi docti
nonvidentur, nisi alicnos labores nonjudicando conentur
discuterc , sed laccrando conscindere ; dcinde ut etiam tu
ipsa non solum serves quod vovisti et in co bono profi- ,

cias; verumctiam diligentius firmiusquc noveris , idem

bonum tuum non a malo nuptiarum distingui, sed bono
nuptiarum antepoui. Nam qui viduatarum foeminarum
nuptias damnant etiamsi contincntiam suam multarum,
,

quibus tu uteris rerum abstinentia mirabiliter et ferven-

,

ter cxerceant non ideo te scducant ut sentias quod

^ ,

sentiunt etiamsi facere non possis quod faciunt. Nemo

,

enim vult csse phreneticus cliamsi videat plirenetici vires ,

viribus sanorum csse fortiorcs. Pra^cipuc igitur doctrina

sanabonitalcm propositi etornetetmuniat. Inde estquippc
quod cathohcae foemina? etiam saepius nuptae , non solum
univiris viduis , sed et virginibus haereticorum justo ju-
dicio praeferuntur. Muhi sunt c|uidem de his tribus rcbus,
conjugii, viduitatis et virginitatis , qua^stionum sinus,
muhee perplexitates : quibus disputando penetrandis vd
dissolvendis , ct majore cura opus est , ct copiosiorc ser-
mone ; ut \el in omnibus eis recte sapiamus , vel si quid
ahtcr sapimus, id quocfue nobis Dcus rcvelet. Yerumtamen
quod ctiam ilhc consequcntcr dicit Apostolus « In quod :

» pervenimus , in eo ambulemus^. » Pervenimus autem ,

quod ad hanc rem dc c[ua lotpiimur attinet , ut conti-

nentiam conjugio praeponamus sanctam vero virginita* ,

tem etiam continentiae viduah et ne ahquas nuptias , ,

quse tamen non aduUeria scd nuptia^ sunt cujuslibet , ,

nostri nostrorumve propositi laude damnemus. Muha aha

de istis rebus dicta sunt a iiobis in hbro de Bono con-
1 Pliilip, iir, i~>, ifi.
 ;

DE BONO VIDUITATIS, HB. r. 353

jugali , et in alio libro de sancta Yirginitatc; et in operc
quocl adversus Faustum Manicha^um quanto potuimus
labore conscripsimus quoniam Patriarcbarum et Pro-
:

pbetarum casta conjugia morJacissime reprebendendo

scriptis suis, quorumdam indoctorum aninios a fidei sa-
nitate detorsit.
XX. Proinde quoniam in exordio bujus OpuscuU duo
quaedam nccessaria proposueram et exequenda polbcitus ,

cram ununi quod ad doctrinam aUerum quod ad exbor-

; ,

tationem pertinet ; et priori parti , utpotui ,

pro suscepto
negotio non defui : ad exhortationem veniamus, ut quod
bouum prudenter scitur, etiam dibgatur ardenter. Oua
in re prius iUud moneo, ut quantamcumque libi inesse

sentis pise continentibedilectionem, beneficio Deitribuas,

eique gratias agas ,
quide Spiritu suotibi tantum largitus
est , ut ejus in corde luo cbaritate diffusa , Ucitaerei Ucen-
tiam tibi amor meUoris boni auferret. Donavit enim ne
Uberet nubere cum Uceret ut jam non Uceret etiamsi li- ,

beret boc firmius non Uberet ne fieret quod non

; et ex ,

Uceret quod factuin non est etiam cum Uceret tantum-

,
:

que merereris vidua Cbristi ut tdiam ^ quoque videres ,

virginem Cbrisli dum euim tu oras sicut Anna, facta

:

est iUa quod Maria. Hsec dona Bei esse quanto magis
nosti tanto magis es eisdem donisbeata imo aUternon
, :

es iiisi quod babes noris a quo babeas. Attendc enim

,

quid de bac re Apostolus dixit « Nos autem non spiritum :

» hujus mundi accepimus sed Spiritum qui ex Deo est ,

» ut sciamus quse a Deo donata sunt nobis-.w Muki quippe

babent muUa Dei dona, et nesciendo a quo babcnt im- ,

pia vanitate jactantur. Nemo est autem donis Dei beatus,

qui donanti existit ingratus. Quia et iUud quod inter sa-
cra mysteria corbabere sursum jubemur, ipso adjuvaute
' Demelriadem — "^
i Cor. ii, la.

flXXXIII. 23
354 S. AUGUSTINI EPISCOPI
id valemus, quo jubente admonemur etideo sequitur, :

ut de hoc tanto hono sursum levati cordis non nobis ,

gloriam quasi nostrarum virium tribuamus sed Domino ,

Deo nostro gratias agamus. Hoc enim continuo commo-

nemur, quia hoc dignum est,boc justum est. llecordaris
haec verba unde sint qua sanctione et quanta sanc-
, intus
titate commendentur Tene igitur et habe quod
agnoscis.
accepisli ct datori gratias age. Quamvis enim accipere
,

el habere tuum sit id tamen habes quod accepisti :

,
,

quoniam superbienti et ex eo quod habebat quasi a se ,

,

ipso iiaberet impie glorianti Yeritas per Apostolum di-

,

cit cQuid enini iiabes quod non accepisti? Si autem ac-

:

» cepisti , quid gloriaris quasi non acceperis^? » ,

XXI. Haec me admonere compellunt cavendi atque

devitandi quorumdam sermouculi, qui per aures ad ani-
mos multorum serpere coeperunt ,
quod cum lacrymis
dicenduni est, inimici gratia? Christi perquos suadetur, ,

ut nec oratio nobis ad Dominum necessaria videatur, ne

intremus in tentationera. Sic enim conantur defendere ho-
minis h berum arbitrium , ut eo solo , etiam Dei gratia
non adjuti, valeamus ,
quod divinitus jnbetur, implere.
Ac pcr lioc sequitur ut frustra Dominus dixerit : « Yigi-
» late , et orate , ne intretis in tentationem^ : » et frustra
quotidie in ipsa Dominica Oratione dicamus : Ne nosiu-
«

» feras in tentationcm enim nostrse ^, » Si tantummodo

potestatis est ne tentatione superemur, ut quid oramus
ne intremus vel inferamur in eam? Faciamus potius quod
nostri est iiberi arbitrii atque absolutissimae potestalis ;

et irrideamus Apostolum dicentem : « Fidehs Deus ,

qui
» non vos permittat tentari super id qaod potestis^ ; » et

resistamus ei dicentes :Ut quid peto a Domino quod in ,

mea posuit potestate? Sed absitutlioc sapiat, quisanum

» I Cor. IV, 7. — - Mallh. xxvi, 41. — 3 id. vi, i3. — "*
i Cor. x, i3.
 ,,
.

DE BO.NO VIDUITATIS, LIB. I. 355

sapit. Proinde petanius ut det ,
quod ut liabeamus jubet.
Adhoc enim quod nondum liabemus jubet uthabeamus,
ut adraoneat quid petamus ; et cum nos quod jusserit
posse invenerimus , etiam hoc undc acceperimus intelh-
gamus ; ne inflati et elati hujus muudi spiritu , nesciamus
quae a Deo donata sunt nobis. Proinde arbitrium volun-
tatiahunianaenequaquam destruimus, quando Dei gra-
qua ipsum adjuvatur arbitrium, non superbia ne-
tiani
gamus ingrata, sed grata potius pietate praedicamus.
JNostrum enira est velie : sed voluntas ipsa et admonetur
ut surgat , et sanatur ut valeat , et diL^tatur ut capiat
et impletur ut habeat. Nam si nos non vellemus, necnos
utique accipereraus ea quae dautur nec nos haberemus. .

Quis enim haberet continentiam, ut inter caetera Deidona

ipsam potius loquar, de qua ad teloquor : quis , inquam,
haberet continentiam nisi volens ? quia et nemo acciperet
nisi volens. Sed a quo detur, ut nostra voluntate accipi
et haberi possit
si quceris attende Scripturam
, imo , :

quia nosti recole quod legisti

, « Cum scirem, inquit :

» quia nemo esse potest continens nisi Deus det , et hoc

» ipsum erat sapientiae scire cujus esset hoc donum ^.
, >j

Magna ista sunt duo munera sapientia et contiuentia , ;

sapientia scihcet qua in Dei cognitione formamur. con-

qua huic
tinentia vero seeculo non conformamur. Jubet
autem nobis Deus ut . simuset sapientes et continentes .

sinequibus bonis justi perfectique esse non possumus. Sed

oremus ut detquod jubet adjuvando et inspirando , qui
commonuit quid velledebeamus praecipiendo et vocando.
Quidquid hinc dedit ut conservet oremus; quod autem
,

nondum dedit ut suppleat oremus tamen oremus ei

, :

-gratias agamus de acceptis et quod nondum accepimus, ;

eo ipso quod de acceptis ingrati non sumus nos arcep- ,

1 Sap. vm, 21.

•23.
 ,.

356 S. ALGUSTINI EPISCOPI

luros esse fidamus. Qui onim dedit conjugalis fidelibus
ut contineant ab adulteriis et fornicationibus . ipse dedit
sanctis virginibus et viduis ut conlineaut abomni concu-
bitu , in qua virtute jani proprie vel integritasvel conti-
nentia nominatur. An
quidem accepimus forte ab illo

continentiam . sed anobishabemussapientiam

? Quid est

ergo quod Jacobus apostolus dicit « Si quis autem vcs- :

» trum indiget sapientia postuleta Deo, qui dat omni- ,

» bus allluenter et non improperat et dabitur illi*^. »

5 ,

Scd de bac qujEStione et in aliis jam Opusculis nostris,

quantum adjuvit Dominus, nuilta diximus, et alias quan-

tum per ipsum potuerimus data opportunitate dicemus. .

XXII. Nunc inde aliquid ideo dicere volui propter .

quosdam fratres nostros amicissimos et dilectissimos nobis,

nec malitiose quidem errori buic implicatos sed impli- ,

catos tamen qui putant cum aliquos ad justitiam pieta-

;

tenique exliortantur, vires non babituram exhortationem

suam, nisi lotuni illud, quod ut agat liomo, agunt cum ho-
niinc, inhominisconstituantpotestate,non adjuta Deimu-
nere, sed solo arbitrio liberse vohmtatis exerta :
quasi possit
essc adperficiendum opus bonum voluntashbera, nisi Dei
inunere hberata. Nec attendunt idipsum ctiam se ipsos
Dei dono habere ,
quod ea ficukate cxhortantur , ut ad
capessendam vitam bonam hominum vohmtatcs pigras
cxcitent, accendant frigidas, corrigant pravas aversas ,

eonvertant, repugnantes pacificent. Sicenim possunt pcr-

suadere quod suadent. Aut si haec in voluntatibus homi-
num non agiint , quid agunt? ut quid loquuntur ? Dimil.-
tant eas potius arbitrio suo. Si autem in eis h^c agunt
ita-netandem homo in hominis vohuitate tanta agit lo-
quendo et Deus ilhc non agit ahquid adjuvaudo ? Imo-
,

vero . quantalibet homo sermonis facuhate praepolleat ,

• Jarob. r, 5.
 ,

DE BONO VIDUITATIS, LIB. I. Go^

ut solertia disputandi et suavitatc diceudi iii hominis vo-
luntate inserat veritatem docendo , uutriat cliaritatem .

tollatcrrorem, exhortando torporem «Neque qui plantat, :

M cst aliquid neque qui rigat scd qui incrementum dat

, ,

» Deus*. » Frustra quippe opcrarius omnia moHretur ex-

trinsecus , nisi Creator intrinsecus latcnter operaretur.
Spcro ergo has httcrasmeas merito excellentiae vcstre^ cito
in manus ctiam tahum essc venturas : idco nonnulhi hiuc
dicenda arbitratus sum. Dcinde ut tu ipsa et quaecumque
alise cum leguntur audierint
viduas ista legerint . vel
noveritis vos ad diligendum et hahendum continentiae bo-
num plus proficerc oratiouibus \ cstris quam exhorta- ,

tionibus nostris : quoniam si quid vos adjuvat ,

quod
vobis etiam nostra ministrantur alloquia , totum illius

gratiae tribuendum est , « In cujus manu sunt , sicut scrip-

» tum est , ct nos , et sermones nostri ^. »

XXIII. Si ergo nondum Dco vovisses continentiam ^i-

dualem, exhortaremur profcctout voveres": quia vero jam
vovisti, exhortamurutperseveres.Talia mihi tamenvideo
esse diccnda, quibus eam diligantet arripiantetquae adhuc
nuberecogitabant. AurcmigiturinchncmusApostoIo^fcQuae
» innupta est, inquit, sollicita cst ea quae sunt Doraini, utsit
V sancta et corporc et spiritu : qua^ autem nupta est , solli-
» citaest qu£e suntmundi, quomodo placeat viro. » Xon ait:
SoIIicita est ea quae sunt mundi , ut sancta non sit : s( d
certe minorcstea conjugalis sanctitas ex eaparte curarum
qua mundana cogitatur voluptas. Ouidquid itaque intcu-
tionis animi etiam his rebus impenderetur quibus pla-
cendum esset quodam modo et redigerc
viro , colligere

debet innupta Christiana in eam intcntionem qua placen-

dum est Domino. Et vide cai placeat, qufe Domino pla-
cet : et utique tanto est beatior ,
quanto plus placet ei :

? i f Ci", i'l. 7. — - ^Siin. vtr. 16. — 3 i C-JV, vn. ^:\.

358 S. AUGUSTINI EPISCOPI
quanto autem magis cogitat ea quae sunt mundi tanto ,

minus placet. Placete itaque tota intentione specioso forma

prae filiis hominum^. Ejus cnim gratia iJli placetis, quae
difi['usa est in labiis ejus. Placcte illi ca quoque parte co-
gitationis, quas occuparetur muiido, ut placeretur viro.
Placete illi qui displicuit mundo , ut placentes ei libera-
rentur ex muiido. Hunc enim speciosnm forma prae filiis

hominum viderunt homines in cruce jiassionis . et « Non

» habuit speciem neque decorem , sed facies ejus abjecta
» et deformis positio ejus-. » Ex hac tamen deformitate
Redemptoris vestri, manavit pretiuir» decoris vestri , sed
decoris interioris. Omnis enim pulchritudo filiae regis
«

)) intrinsecus ^. » Hac pulchritudine ilH placete hanc :

pulchritudinem studiosa cura et solhcita cogilatione com-

ponite. Non amat ille fallaciarum fucos : veris veritas de-
lectatur : et ille , si quod legisti agnoscis , Veritas voca-
tur : « Ego sum , inquit , via , et veritas , et vita '''. »

Currite ad illum per illum ; pLacete iUi ex illo , vivite

cum illo , in illo , de illo. Affectibus veris et sanctissima
castitate a viro tali amate amari.
XXIV. Audiat haec virginis etiam sanctae prolis tuae
auris interior. Videro quantum te praecedatin regno Re-
gis ilhus : aha quaestioest. Invenistis tamen matcr et fdia.

cui contemptis nuptiis . illa omnibus , tu secundis ,

pul-
chritudine castitatis simul placere debeatis. Certe si ma-
riti essent quibus placendum esset ,
jam te fortasse cum
fiha puderet ornari : nunc non pudeat agere quibus simul
ornemini ; quia non est criminosum . sed potius glorio-
sum, utabillo imosimul amemini. Simulatum aulem can-
-dorem ac rnborem etpigmcntis ilhtum non adhiberetis,
etiamsi viros habcrctis non putantcs dignos quos failere- ;

tis , nec vos quae fallere deberetis nunc ergo iih Regi : ,

' Psal. xr.iv, 3. — 2 jsa,. ,,,„ 3. — 3 Psal. xliv, 14. — "• Joan. .\iv, 6.
 DE BONO VIDUITATIS, LIB. I, 35g
qui unicae sponsas, ciijus membra estis, speciem concu-
pivit , veraciter simul placete , simul inhaercte ; illa inte-

gritate virginali . tu continentia viduali , amljae piilrliri-

tudine spiritali. In qua pulcliritadine etiam illius avia ,

socrus''^ tua ,
quae jam certe senuit, est pulcbra vobiscum.
Vigorem quippe bujus pulcbritudinis dum extcndit in
anteriora cbaritas rugam in ca non facit annositas. Ha-
,

betis vobiscum anum sanctam et in domo et in Cbristo ,

quam quomodo cum illa vel

de perseverantia consulatis :

illa tentatione pugnandum sit quid agendum ut facile ,

superetur, quod munimentum sumendum ne facile rur- ,

sus insidietur : et si quidbujusmodiest, docetvosdiutur-

nitate jam
amore benevola. pietatesolHcita, getate
certa ,

secura.Tu praecipue tu consule in taJibus eam qu?eex-

, ,

pertaestquodexperta es. Nam proles vestra illud canticum

cantat. quod in Apocaljpsi nisi virgines cantare non pos-
sunt-. Pro ambabus tamen vobis sollicitius orat quam pro
se ipsa : scd magis pro nepte sollicita est , cui vincenda-
rum tentationum spatium plus restat annorum : te autem
videt aevo suo viciniorem , et ejus fdiae matrem ,
quain si

nuptam ,
quod jam non licet , atque absit, vidisses ,
puto
quodparerecumillaerubuisses. Quantum est crgo quodjam
tibi periculosge restat aetatis , quae idco uon diceris avia,
ut sanctarum cogitationum et operum foetibus cum filia

possis esse foecunda ? Non itaque immerilo magis pro illa

sollicita est avia ,

pro qua ct tu mater : quia et majus est
quod vovit et totum ei restat quod modo coepit. Exau-
,

diat Dominus prcces ejus ut saucte obsequamini meritis ,

ejus quae carncm \iri ^ tui in juventa peperit cor filiae

,
,

tuaeinsenecta parturit. Omnes itaque pariter atque con-

' Proha Demetriadi- avia , socitis Juliaiia?. — - A|>iic. xiv, 4. — ^ oii-

l>rii, e.x Hieroti. epist. 8. ad Demelr.

 :

36o S. ALGLSTIM EPISCOPI

corditer univiro unius conjugis . in cujus corpore uno
spiritu Tivitis. placete moribus, instate orationibus.
XXY. PrtCteritus dics non revertitur in futurum , et
post hesternura pergit hodiernus , et post liodiernum
perrecturus est crastinus : et ecce omnia tempora et tem-
poraUa transcunt . utveniat mansura promissio : wEtqui
>' persevcraverit usque in fnicm, hic salvuserit^.«Si mun-
dus jam perit , nupta cui parit? Aut cordc paritura , et
carne non paritura . autem adhuc dura-
cur nubit ? Si
mundus
turus est , cur non magis amatur per quem fac-
tus estmundus? Si jam deficiunt illecebrae saeculares ,

non est quod chrislianus animus cupiditate conquirat

si autem adhuc manebunt est quod sanctitate contem- ,

nat. Horum duorum in aitero spes nulhi hbidiuis in al- ,

tero major est gloria charitatis. Quot aut quanti sunt ipsi
anni. quibus videlur vigere flos carnahs Ectatis? Xonnullde
foeminas nuptias cogitantes et ardenter optantes , duni
spernuntur aut differuntur, repente senuerunt, ut eas nu-
bere jam puderet amplius quam hberct. MuUae autera
nuptae recentissima sua coiijunctione in longinqua pro-
fectis viris suis , reditum eorura expectando grandaevae
factae sunt , et tanquam cito viduatae ahquando nec re-

mcantes saUem senes suos anus suscipere rneruerunt. Si

ergo vel speraentibus vel tardanlibus sponsis , vel pere-
grinantibus maritis , carnahs concupiscentia potuit con-
tiueri ne stuprum aut adukcrium committeretur. cur con-
tinerinon potcstnc sacrilcgium committatur? Si repressa
est cum ferveret dilata. curnon oppriraitur cura friguerit
amputata ? Plus enim ardenteni ferunt Jibidinem qucC ,

non desperant ejusdem hl)idinis voluptatem. Quae autem

innuptarum castitatem Deo vovcnt, ipsam spem sub-
trahunt ,
quae fomes amoris cst. Unde facilius concupis-
' Matib, X, 22.
 1

l)E BONO VIDUITATIS, LIB. l. 36

centia rofrenatiir, qUcC niill;i expectatione succenditnr ;

conlva quam tamen nisi oretiir, ut superetur, ipsa illicita

cxoptatur aiclentius.
XXYJ. Deliciae igitur spiritales deliciis carnalibus in
sancta castitate succcdant, lectio, oratio, psalmus, bona
cogilatio , honorum operum frequentalio, spes futuri sae-
culi , et cor sursum : atque de his omnihus gratiarum
luminum a quo sine ulla dubitatione omne
actio Patri ,

datum optimum et omne donum perfectum Scriptura ,

leste descendit^. Nam quando pro deliciis nuptarum

,

quas in carne virorum babcnt , aliarum carnalium deli-

ciarum tanquam in solatium usus assumitur quid ego ,

dicam ques sequantur mala cum brcviter Apostolus dixe- ,

rit, viventem mortuam esse viduam ,

qute in deliciis vi-
Nit^? Absit autem a vobis ut di^iliarum cupiditate capia-
mini pro cupiditate nuptiarum , et in cordibus vestris
nummus ^ iri amori succedat. Intuentcs enim bominum
conversationem , ssepe cxperti sumus, in quibusdam las-
civia compressa crevisse avaritiam. Nam sicut in ipsis
sensibus corporis acutius audiunt qui non vident , et

tangendo multa disccrnunt nec tanta vivacitate tangunt ,

qoi oculis utuntur ubi intelligitur ex uno aditu id est,

; ,

luminum , repressa intcntione sentiendi , eam se in alios

scnsus promptiorem dignosccndi acuminc exercre, tan-

quani cx altero conctur implcre quod ncgatur in altero :

ita etiam sa^pc carnalis cupiditas a concumbendi volup-

tate cobibita majorilnis viri})us in pecuniee seporrigit ap-
petitum , et illinc aversa , buc se impetu ardentiore con-
verlit. In vobis autem amor divitiarum simul frigescat
cum amore nuptiarum ; et pius usus rerum quas possi-
dctis , ad spiritalcs dclicias conferatur, ut liberalitas ves-
tra magis ferveat adjuvandisegenisquam ditandis avaris.
^ Jacob. r, i-, — - i Tim, v, 6.
 ,

362 S. ALiGUSTIM EPISCOPI

In thesaurum quippe coeleslem non mittuntur dona cu-
pidorum sed elcemosjnas pauperum quae in immen-
, ,

sum modum orationcs acljuvant viduarum. Jcjunia quo-

que ac vigiliae in quantum valetudinem non perturbant
si orando ,
psallendo , legendo , et in lege Dei meditando
insumautur,indelicias spiritales etiam ipsa qme videntur
lahoriosa vcrtuntur. iNullo modo enim suiit onerosi laho-
resamantium. sed etiam ipsi delectant sicut venantium, ,

aucupantium, piscantium, vindemiantium, negotiantium,

ludo ahquosese ohlcctantium. Interest ergo quid ametur.
Nam quod amalur, aut non Lihoratur. aut et lahor
in co
amatur. Et vide quam pudendum et dolendum sit si ,

delectat lahor ut fera capiatur ut cupa et sacculus im- ,

pleatur, ut pila jaciatur. et non delectat ut Deus acqui-

ratur.
XXVII. In omnihus quihussane spiritahhus dchciis ,

fruuntur innuplae earum conversatio cauta etiam

, sancta
dehet esse ne forte cum mahi vita non sit per lasciviam,
,

mala sit fama per negligentiam. Xec audiendi sunt sive ,

viri sancti sive foemiuae, quando reprehensa in aliquo ,

neghgentia sua ,
per quam fit ut in malam veniant suspi-
cionem undc suam vitam longe ahcsse sciunt dicunt
, ,

sihi coram Deo suflicere conscicntiam existimationem ,

hominum non imprudenter sohim, verumctiam crudc-

liter contemnentes cum occidunt animas ahorum sive
; ,

blasphemantium viam Dei, quihus secundum suam sus-

picionem quasi turpis quae casta est disphcet vita sanc-
torum sive etiam cum excusatione imitantium , non
,

quod vident sed quod putant. Proinde quisquis a cri-

,

minihus flagitiorum atque facinorum vitam suam custo-

dit, sihi hcne facit quisquis autem etiam famam et in
: ,

alios misericors est. iSohis enim necessaria est vita nostra

aliis fama nostra : et utique etiam quod ahis ministramus
 ,

DE BONO VIDUITATIS, L[B. I. 363

misericorcliter ad salutem ad nostram quoqu6 redundat ,

utilitatem. Unde non Irustra Apostolus « Providemus, in- :

» quit, bona, nonsolum coram Dco, verumetiamcoram ho-

» miniJDUS^. » Item dicit : « Placete oranibus per omnia,
» sicut et ego omnibus per omnia placeo , non quoerens
» quod mibi utile est, sed quod multis, ut salvi fiant-. »
In quadam etiamexliortationedicit : « De caetero, fratres,
» quaecumque sunt vera quaecumque sancta quaecum- , ,

» que justa quaecumque casta quaecumque charissima,

, ,

» quaecumque bonse famae si qua virtus si qua laus , ,

» haec cogitate ,
qu?e et didicistis , et accepistis , et au-
» distis me^. » Cernis quemadmodum in-
, et vidistis in
ter multa quge exhortando commonuit non neglexerit ,

ponere « Quaecumque bonoe famae, » duobusque verbis

:

cuncta concluserit, ubi ait : « Si qua virtus, si qua laus.»

Ad virtutem namque pertinent quae antea memoravit
bona : fama vero ad Liudcm. Puto quod non laudem
hominum pro magno sumebat Apostolus, aho loco di-
cens « Mihi autem minimum cst, ut a vobis dijudicer,
:

» aut ab Immano die^. » Et ahbi « Si hominibus pLice- :

w rem , Chrisli scrvus non essem^. » Et iterum : « Nam

» gloria nostra hfiec est, testimonium conscientiae nos-
•» trae^. » Sed illorum duorum, id est. bonae vitae, et bonae
famae quod brevius dicitur, virtutis et laudis, unum
, vel
propter se ipsum sapicntissime retinebat akerum prop- ,

ter ahos misericordissime providebat. Sed quoniam quan-

tahbethumana cautcla suspiciones malevolcntissimasnon
potcst omni cx parte vitare ubi proexistimatione nostra ,

quidquid rccte possumus fcccrimus, si ahqui de nobis vel

mala fingcndo , vcl male crcdcndo , famam nostram de-
colorare conantur. adsit conscicntise solatium , planeque
• a Cor. viii, 2 1.— 2 Cor. x,
t 3 3.— 3 phJli|). iv, 8, 9. — ^^
1 Cor. iv, 3.
— ^ GHlal. 1, 10. — 65 Cor xi.
 ,

364 S. ACGUSTINI EPISCOPI

etiam gaudium, quod merces nostra magna est in coelis,
eliam cum dicunt homines raala multa de nobis pie ta- ,

men justeque viventibus. lUa enim merces tanquam sti-

pendium est militantium ,
per arma justitiae , non solum
dextera , vcrum et sinistra , per gloriam scilicet et igno-
bilitatem ,
per infamiam et bonam famam.
XXVIll. Agite itaque cursum vestrum , ct perseve-
ranter curritc , ut comprehendatis , et exemplo vitae

exhortationisque sermone rapite in eumdem cursum ves-

trum quascumque potueritis. Non vos ab hoc studio
C[uo multas ad imitandum excitatis frangat querela va- ,

norum.qui dicunt Quomodo subsistet genus humanum, :

si omnesfuerinl continentes? Quasi propter ahud retar-

detur hoc stcculum nisi ut impleatur prasdestinatusnu- ,

merus ille sanctorum quo citius impleto profecto nec , ,

terminus sasculi differetur. Nec illud vos retardet ab stu-

dio persuadendi ahis l)onum vestrum si dicatur vobis, ,

cum et nuptia^ bona^ sint. quomodo erunt omnia bona

in Christi corpore et majora scihcet et minora si om-
. ,

nes continentias laude alque amorc imitentur? Primo quia

conando ut omnes sint continentcs, tunc erunt vel paucae,
« Neque enim omnes capiunt verbum hoc. » Sed c|uoniam

scriptum est « Qui potest capcre, capial^ : » tunc ca-

:

piunt quae possunt si nec ilhs quae non capiunt tacea- ,

tur. Deinde ncc timcre dcbemus, neiortc omnes capiant,

et aliquid de minoribus bonis, id est , conjugahs vita,

Christi desit in corporc. enim omnes audierint, et Si
omnes coeperint intelhgcre debemus hoc ipsum fuisse
,

praedestinatum ut conjugaha bona in illorum numcro

,

mcmbrorum jam sufficiant, cjuae tam muUa cx hac vita

transierunt. Nec|uc cnim nuuc si omncs fucrint conti- ,

nentes , hop.orem continfntium daturi sunt eis qni trice-

' Mitth. 1-, 12, f I XIX, [ I .
 DE nO.NO MDIMATJS, LIB, [. 365
narium fructum si in conjugali Lono ipsc intelligitur,
,

jam dominicis liorrcis intukrunt^. IJabeljunt crgo illic

omnia ista bona suum locum ctiamsi dcinccps nulla ve- ,

lit nubere, vel nemo duccre uxorem. Secure itaque in-

state quibus potestis, ut fiant quod vos estis et orate :

vigilanter atque ferventer, ut adjutorio dexterae Excelsi et

abundantia misericordissimse Domini et perseve- gratiae ,

retis in eo quod estis et proficiatis ad id quod eritis.

,

XXIX. Deinde obsecro vos per illum a quo ct Ijoc

donum acccpistis, et bujus doni praemia speralis, ut me
quoque orationibus vestris mcmineritis inserere cum tota
domestica vestra Ecclesia. Ordinatissime quippe prove-
nit , ut matri vestrie jam grandcevte de oratione epistolam
scriberem^; ad ipsam quippe maxime pertinet orando
concertare pro vobis ,
quae de se minus sollicita est quam
de vobis : et ut ad te potius quam ad illam boc de conti-
nentia viduali Opusculum ficerem; quia tibi superare
adbuc restat, quod jam ?etas illius superavit. Yirgo au-
tem sancta proles vcstra , si aliquid de sua professione
desiderat cx laboribus nostris , habet grandem librum de
sancta virginitate De quo legendo etiam te
,
quem legat.
commonucram, quoniam multa continetutriqueuecessa-
ria castitati, boc est, virginali atque \iduali, quae bic
propterca parlim tenuiter attigi ,
partim omnino praeter-
misi , quia ibi copiosius disputavi. Perscveres in gratia
Cbristi.
»
Mattb. xiii, 8.-2 viJe E^.istolam i3o. ad Probam.
 ,

S. AUK. AUGUSTINI
HIPPONEINSIS EPISCOPI

DE COiNJUGIlS ADULTERLMS

AD POLLENTIUM , LIBRI DLO^.

LIBER I.

JN QUO TRACTANTUR Qt^STIONES POTISSIMUM DU^. PniMA EST

IN ILLUD 1 COR. VII. « HIS AUTEM QUI SUNT IN CONJUGIO
«PR/ECIPIO MULIEREM SI DIsCESSERIT, MANERE IN-

BNUPTAM, ETC. «QUOD APOSTOLI PR^ECEPTUM POLLENTIO

QUIDEM VIDETUR PERTINERE AD MULIERES RECEDENTES A
VIRIS PR^TER FORNICATIOMS pAUSAM, HISQUE SOLIS PROUI-
BITUM NUBERE ALTERI VIRO CONTRA AUTEM AUGUSTINUS :

EAS TANTUM SPECTARE CONTENUIT QU^ A VIRIS FOUNICA- ,

TIONIS CAUSA RECESSERINT ATQUE PR/ETER HANC CAUSAM

,

RECEDERE NON PEKMISSUM. SECUNDA QU^STIO E»T CIRCA

ILLUD ITEM 1 COR. Vll. « G^TERIS aUTEM EGO DICO NON ,

9D0M1INUS, ETC. HOC MONENDO DICTUM AB APOSTOLO

>>

DOCET AUGUSTINUS UT SCILICET FIDELES CONJUGES IN

,

HELINQUENDI8 INFIDELIBUS PERMfSSA LiCENTIA NON UTAN-

TUR POLLENTIUS CONTRA SENTIT VETITUM IBl ESSE A PAULO,
:

NE CONJUGES ETIAM INFIDELES DIMITTANTUR A FIDELIBUS.

ATTINGITUR POSTREMO QU^STIO DE CATECHUMENIS IN UL-
TIMO VIT^ CONSTITUTIS, AN IIS NEC PETENTIBUS NEG PRO ,

SE RESPOIVDERK VALENTIBUS , PROSIT BAPTIZARI.

1. Prima quaestio est ^, frater dilectissime PoUenti

' Scripli circiter anDuni Christi 4i(). Vidc Relract. liij. ii, cap. 67. —
2 Vide I). Giiillon, lom. .x.xtr, p. 336-340.
 ,

368 5. AUGUSTIM EPISCOI'1

eaiimi quas ad nic scriLens . tanquam consuleudo trac-

tasti ,
quod ait Apostolus : « His autem qui sunt in con-
«jugio pra^cipio. non cgo , scd Dominus, mulicrem a
» viro non discedere quod ,
si discesscrit manere innu])-
,

» tam , aut viro suo reconciliari , et vir uxorcm non di-

«mittat^. » utrum ita sit accipiendum , ut eam prolii-

buisse uubere intclligatur . quae sine causa fornicalionis
discessit a viro ; id cnim sentis : an sicut ego sensi in eis

libris , quos antc plurimos annos de sermone Evangclico

scripsi, quem sccundum Mattbceum babuit Salvator in
monte, illas innuptas mancre prgeccperit, quae a viris
suis ea causa recesserint quce sola permissa cst . id est
fornicationis. Yidelur enim tibi tunc a \iro discedentem
fonmiuam nuberc non debere si nuba viri fornicatione .

compulsa discesserit. Nec attendis, si nuUam vir ejus

causam fornicalionis babuerit, non eam discedentem
nianere innuptam sed omnino discedere non debere.,

iNam utique cui prsecipitUr, ut si a viro discesserit in-

nupta permaneat non discedendi aufertur bcentia sed
, ,

nubendi. Quod si ita est, datur ergo licentia foeminis quse

continentes esse voluerint , nuUum maritorum expectarc
consensum , ut quod dictum est : « MuUercm a viro non
» discedere , « eis prasceptum esse videatur , quae possent
ebgere , non continenliam , sed tale divortium quo bce-
ret eis in aliorum nuptias convenire. Proinde quae dilexe-
rint nulbim desiderare concubitum miUum . ferre connu-
bium , bcebit eis , viros suos etiam sine uila fornicationis
causa rebnquere, et innuptas secundum Apostolum per-
manere. Et viri simiblcr (quoniam par forma est in
utrisque) si continentes esse voluerint; etiam uxoribus
non consentientibus deserent eas, et sine uUis nuptiis

permanebunt. Tunc enim eis. ut putas . aUa conjugia

1 I Cor. vn, To. 1 1.
 ,.:,

ni' coNJUfiiis Anur.TF.niMs. i.ii-,. i, 369

liceret inquirere , si fornicalionis causa divorlium nnsce-
retur. Cum vero ista causa non est , superest, secuudum
id quod existiraas, ut aut conjux non discedat a conjuge,
aut si discesserit , sine conjugio maneat, aut ad pristinum
conjugium revertatur. iSulla ergo existente causa forni-

cationis, cuilibet conjugi licebit unum de tribus eligere;

aut non discedere a conjuge ; aut si discesserit , sic ma-
nere aut si non
; sic manserit, non alterum quaerere
sed priori se reddere.
II. Et ubi estquod idem Apostolus, nec ad tcmpus
ut vacetur orationi , nisi ex consensu , voluit coujugcs
carnali fraudarc invicem debito? Quomodo salvum erit

quod ait : « Propter fornicationcs autem unusquisque

w uxorem suam habeat et nnaquaeque virum suum babeat

» uxori vir debitum reddat , similiter autem et uxor viro.

» Uxor non babet potestatem corporis sui sed vir; si- ,

» militer et vir non habet potestatem corporis sui sed ,

« muHer^. » Hoc quomodo verum erit nisi quia nolente ,

conjuge non licet conjugi continere? Nam si licet mu-

,

lieri sic dimittere virum, ut maneat innupta non vir ,

babet, sed ipsa sui corporis potestatem quod etiam de

viro intelligitur. Deinde cum dictum est « Quicumque :

» dimiserit uxorem suam, excepta causa fornicationis

» facit eam moecbari^ : » quomodo dictum intellecturi
sumus, nisi probibitum
bomini dimittere uxorem, si
esse

nulla causa fornicationis extiterit? Et dictum est quare ,

ne scilicet faciat eam moechari : utique ideo ,

quia etiamsi
non ipsa dimiserit , sed dimissa fuerit, erit moecha, si

nupserit. Propter hoc ergo tam magnum malum non li- ,

cet homini dimittere uxorem nisi ex causa fornicationis. ,

Tunc enim nonipse dimittendo facit adulteram sed d:- ,

mittit adulteram. Quid si ergo dicat Dimitto quidem :

» I Cor. vir, 1-5. — 2 Matlh. v, 82.

cxxxiit. 24
 ,,

3^0 S. AUGLSTJM EPISC.OPI

uxorem meam sinc ulla causa foruicationis sed continens ,

pcrmanebo ideo-ne dicemus eum impune fecisse quod

;

fecit? Quis lioc dicere audeLit , qui voluntatem Domini

haec diccntis intelligit? Quoniam nec continentiae causa
dimitti conjugem voluit qui solam causam fornicationis
,

excepit.
III. Redeamus igitur ad ipsa Apostoli verba diccntis :

« His autem qui sunt in conjugio praecipio non cgo ,

» sedDominus uxorcm a , viro non disccderc quod si ;

manere innuptam^. » Et cum vclut intcrro-

» discesscrit ,

gemus, ct tanquam praescntcm quodam modo consula-

mus : Curdixisti, Apostole : « Quod si discesserit, manere
«innuptam? » Licet-ne discedcre , an non licet? Si non
licet, cur pr^ecipis disccdenti ut niancat innupta? Si
autem licet, profccto est aliqua causa qua liceat. Haec
autcm inquisita non invenitur , nisi quam solam Salva-
tor cxccpit , id est, causa fornicationis. Ac per hoc non
prsecepit Aposlolus muherem si discesserit manerc innup-
tam , nisi quae illa causa discedit a viro ,
qua sola ei lici-
tum est disccdere a viro. L Li cnim dicitur : « Praecipio
» non discedere, quod si discesserit, manere innuptam, »
ahsit ut contra hoc prseceptum faciat quse sic discedit ,

ut innupta permaneat. Nisi ergo illa intclligatur cui licet

discederc (non autem licet nisi viro fornicanle), quo-
modo jubetur innupta, si discesserit ,
permanere? Quis
est qui dicat : Si discesserit mulier a viro non fornicante,
innupta pcrmaneat , cum ei nisi a viro fornicante disce-
dere omnino non liceat? Sensus itaque iste tuus quantum
adversetur vinculo conjugali , ubi Dominus nec conli-
nentiam voluit suscipi , nisi pari concordique consensu
puto quod jam intclligas.
IV. Sed rem ipsam paulo apertius proloquamur , et
• I Cor, VII, 10, I r.
 DE rONJLGIIS AnULTEr.lNIS, LIB. I, 3;!
quasi constituamus antc oculos. Ecce placuit continentia
mulieri, viro non placuit ab eo mulicr, et : discessit

mansura
coepit vivere contincnter, ipsa scilicet casta ,

sed factura quod Doniinus non vult adulterum virum

,
,
;

qni cum se non continuerit alteram qua^ret. Quid su- .

mus dicturi mulieri , nisi quod dicit Ecclesiae sana doc-

trina? llcddc debitum viro, ne dum tu quaeris unde am-
plius honorcris , ille unde damnctur inveniat. Hoc enim
et iili dicercmus . si te nolente continere voluisset. Non
enim habes potcstatem corporis tui sed ille sicut nec , ;

ille habet polcstatem corporis sui scd tu. Aobte invi- ,

cem fraudare , nisi ex consensu. Cum heec atque hujus-

modi plura qute ad hoc pertineant dixerimus, ])lacet-ne
tibi ut nobis muHer ex ista tua ratione respondeat? Ego
Apostolum audio dicentem « Pniecipio muiierem a viro :

» non discedere; quod si discesserit, manere innuptam

,

» aut viro suo reconcihari^ » Ecce discessi, nolo reconci-

liari \iro sed inuupta permaneo. Non enim ait

, Si dis- :

cesserit, manere innuptam , doncc viro suo reconcihetur;

scd, « Manere, inquit, innuptam, aut viro suo reconci-
Hoc inquit faciat, aut illud unum e duobus
» hari. » , , :

chgendum permisit non autem iii horiim altorum com-

:

puht. Manere innupta ehgo, ac sic pryeceptum impleo.

Corripe, argue, increpa, utere qua vohieris severitate,

si nupsero.

V. Quid huiccontradicam?
nisi, Apostolum non bene

inteUigis. Neque enim illc praecepisset, si a viro disces-

serit innuptam manere muherem nisi eam cui discedere
, ,

hcuisset iUa una videhcet causa qu£e ibi propterea ta-

,
,

cita est, quia notissima cst hoc est, fornicationis. Hanc ,

enim solam Deus magister excepit cuni de dimittenda ,

loqueretur uxore; deditque intehigi talem formam etiam

» I Cor, vii, 20, et xr.
 ,

o„ S. ALOrSTlM r.PlSCOPI

in viro esse scrvaiulam : quouiam noii solum muliernon

habet potestatem corporissui, sed vir; sed similiter et
vir non liabet potestatem corporis sui , sed mulier. Cum
ergotuum maritum arguere de fornicalione non possis,
quomodo putas quod ab eo discedis non nubendo excu-
sare , a quo tibi non licet omnino discedere? Cum haec a
nobis mulier audierit, pulo quod noiis eam sic respon-
dcre , ut dicat propterea se manere innuptam ,
quia sine
ulla viri fornicatione discessit, nam si ille fornicatus es-
sct , non solum sibi discedcre , verumctiam nubere li-

cuisset.
VI. Nequaquam boc ilhi diceret, cum et ipse sis vere-
cundatus istam muhcribus dare hcentiam. Dixisti enim :

« Si \ir uxorem adulteram dimiserit et aham duxerit, ,

» muher tantum opprobrium autem mulier habebit. Si

» supradicta causa virum dimiserit et ahi nupserit, non ,

» vir tantum sed et mulier opprobrium habebit. » Cujus

,

sentenlise tuae rationem reddens « DiccnLcnim, inquis, :

» eam ideo discessisse , ut ahum virum sibi conjungeret

» elsi tahs forte fuerit quahs a quo discessit perquam fa- ,

» cile enim viris est in lioc morbi vitium irruerc. Si au-

,

» tem et ipsum dimiserit et ahi nupscrit, magis magisque ,

» dicent eam numerositatem virorum appetisse. » Hac

reddita ratione concludis, et dicis : « Bis ergo pertracta-
» tis vel etiam discussis , oportet muhcrcm virum tolerare,
» aut innuptam manere. » Bonum phme dedisti consihum
mulieribus, ut cum
pcrmissum, si adul-
sciant sibi esse
teros viros dimiserint non tamcn f\\ciant
, ahis conjugari ,

proptcr opprobrium , sed potius tolerent etiam adukeros

viros, ne vidcantur bac occasione mullis velle misceri,
eo quod difllcile sit ut non taleni inveniat muher cui
,

nubat quahs fuerit quem dimisit quoniam valde in

, ,

liunc morbum sunt prochves viri. Cum ergo nos dici-

 ,,

DE COKJLGIIS ADLLTERINIS, Hn. I. 3^3

mus etiain illi mulicri ,
qua3 virum fornicaiitem dimiserit,
alteri nubere non licerc , tu auteni dicis licere quidem
sed non expedire ; eam quoe
utrique procul dubio dicimus
fornicantem virum dimittit nubere non debere. Yerum ,

boc interest, quod nos quando conjuges ambo Cbris- ,

tiani sunt , mulieri , si a viro fornicante discesserit , di-

cimus non bcere alteri nubere , a viro autem non forni-
cante non licere omnino discedere : tu vero dicis , si

muKer a viro non fornicante discesserit non ei licere

,

alteri nubere, propter prseceptum ; si autem a fornicante

discesserit , non ei expedire nubere propter opprobrium.
Mulierem itaque non nupturam discedere a viro , sive
fornicante , sive non fornicante ,
permittis.
YII. Porro beatus Apostolus, imo per Apostolum
Dominus , quia mulierem non permittit a viro non for-
nicante discedere ; restat ut eam probibeat, si discesserit,
nubere ,
quam permittit a fornicante discedere. De qua
enim dicitur : Si a viro discesserit, non nubat ; ea condi-
tione discedere permittitur, ut non nubat. Si ergo ele-
gerit non nubere, non est cur probibeatur discedere.
Sicut illade qua dicitur « Si se non continet, nubat^, » :

bac utique conditione non continere permittitur, ut ta-

men nubat. Si ergo elegerit nubere cogi non potest con- ,

tinere. Sicut ergo ista incontinens compellitur nubere

ut possit quod non continet non esse damnabile sic a :

viro illa discedens , innupta compellitur ,permanere , ut

possit quod discedit non esse culpabile. Culpabiliter au-
tem a viro non fornicante discedit, etiamsi innupta per-
manserit. Illa ergo innupta manere prgecipitur, si disces-
serit, qu£e a fornicante discedit. Quae cum ita se babeant,
si eo modo intellexerimus Apostolum , ut mulieribus di-
camus : Ita nolite discedere a viris vestris etiam pudicis,
' I Cor, vH, 9,
 :

3^4 ^- AUGUSTINI EPISCOPI

ut si discedere volueritis . innuptae manentis : omnes qui-
bus placuerit continentia, etiam non consentientibus
viris , existimabunt sibi licere discedere. Quod procul
dubio quia permittere non debemus , restat ut quod
dictum est « Si discesserit manere innuptam » de illa
: , ,

dictum docere debeamus cui licere discedere , non uti- .

que nisi a fornicante, didicimus. Ne si aliter docuerimus,

obtentu continentiEC perturbemus christiana conjugia,
et contra misericordissimum Domini prfficeptum dimis-
sos a continentibus mulieribus incontinentes viros , vel a
continentibus viris incontinentes mulieres in adulteria
compellamus.
YIII. Illud ergo quod Dominus, non quidem in ser-
mone ipso qui exponebatur a nobis sed tamen alibi ait ,

« Quicumque dimiserit uxorcm suam, nisi ex causaforni-

«eationis et aliam duxerit moecbatur ^, » si boc modo

, ,

intelligendum est, ut quicuraque causa fornicalionis di-

miserit et aliam duxerit, non moechetur: non videtur in
hac causa par forma esse marili et uxoris, quandoqui-
dem mulier etiamsi causa fornicalionis disccsserit a viro
et ahi nupserit, moechatur, virautem sieadem causa uxo-
rejii dimiserit et aham duxerit', non moechatur. At si par
forma est in utroque , uterque moechatur, si se alteri

junxerit, etiam cum se a fornicante disjunxerit. Parem

vero esse formam
hac causa viri atque muheris, ibi
in
ostendit Apostolus, (quod saepe commcmorandum est >,
ubi cum dixisset « U\or non habet potestatem corporis
:

» sui sed vir » adjecit atque ait

, « Similiter et \ ir non
; :

» habet potestatem corporis sui . sed muhcr "^. »

IX. Cur ergo, inquis, interposuit Dominus causan;

fornicationis , et nou potius generahtcr ait : Quicumque
dimiserit uxorem suametaham duxerit, moechatur, si el
* MdV.li. XIX, y, — '•
I Cor, Mt, 4.
 :,

DU CONJUGIIS ADCLTEftlNlS, LIB. I. S^O

ille moechus est qui dimissa fornicante muliere alteram
,

ducit.'^ Credo, quia illud quod majus cst, hoc Dominus

commemorare voluit. Majus enim adulterium esse quis

negat, uxore non fornicante dimissa alteram ducere quam ,

si fornicantcm quisque dimiserit, ettunc aUeram duxerit?

INon quia et hoc adulterium non est; sedquiaminus est,

ubi fornicante dimissa ahera ducitur. Nam simili locu-
tione usus etiam apostolus Jacohus ait : « Scienti igitur

»honum facere, et non facienti, peccatum est ilh ^ »

Numquid ideo non peccatum est ilh etiam qui nescit ,

honum facere, et ideo non facit ? Utique peccatum est;

sed hoc gravius. si etiam sciat et non faciat : nec iUud
ideo nullum , quia niinus. Ut ergo eodem modo utrumque
dicamus, sicut quicumque dimiserit uxorem, excepta
causafornicationis, et aham duxerit, mcechatur: ita qui-
cumque honum facere, et non facit, peccat. Sed
scit

quemadmodum hic recte dici non potest Ergo si nescit, :

nonpeccat sunt enim etiampeccataignorantium, quam-

;

vis minora quam scientium ita necillic recte dici potest

:

Ergo si causa fornicationis dimiseril et aham duxerit ,

non moechatur; estenim mnechatio eorum etiamqui ahas

ducunt rehctis propter fornicationem prioribus
, sed :

utique minor quam eorum qui non propter fornicationem

dimittunt, et aUeras ducunt. Potest quippe sicut dictum ,

est: « Scicnti honum facere, et non facienti, peccatum est

» ihi ^ ; » eodem modo et ilhid dici : Dimittenti uxorem
sine causa fornicationis , et aham ducenti moechatio est
ilh. Quemadmodum igitur si dixerimus : Quicumque mu-
herem a marito causam fornicationis dimissam
prgeter
duxerit, moechatur procul dubio verum dicimus; nec
,

tamen ideo ilJum quiproptercausam fornicationis dimis-

sam duxerit ab hoc crimine absoh imus sed utrosque
, ,

' Jacob, IV, 17.

 ,

3-^6 S. ALGUSTIISI EPJSCOi'l

moechos minime dubitamus ita eum qui praeter cau-
esse :

sam fornicationis uxorem climiserit ct aliam duxerit,

mcecliumpronuntiamus; nec ideo tamen eum qui prop-
ter causam fornicationis diniiscrit, ctalteram duxerit, ab
hujus peccati labe defendimus. Ambos enim, licet alte-
rum altero gravius, moechos tamen esse cognoscimus. Ne-
que enim quisquam ita est absurdus , ut moechum neget
esse qui duxerit eam quam maritus propter causani forni-
nicationis abjecit cum mrjechum dicat eum qui duxe-
,

rit eam qu^e praeter causam fornicationis abjecta cst : sic

ergo ambo surit moechi. Unde cum dicimus Quicum-
isti :

que muUerem praeter causam fornicationis a viro dimis-

sam duxerit , moechatur ; de uno quidem ipsorum dici-
mus nec tamen ideo moechari negamus eum qui eam
duxerit, quampropter causam fornicationis maritus di-
miserit: ita cum ambo sint moechi , ct ille sciHcet qui
diniiserit uxorem suam causam fornicationis et prcCtcr
idiam duxcrit, et ille qui propter causam fornicationis
uxore dimissa se alteri copuLiverit; profccto quando de
uno corum legimus, non ita intelhgere debemus, quasi
exhoc alter mcechus negatus sitquod alter expressus sit.
X. Sed si hoc evangehsta Matthaeus, quia cxpressa
una specie aUeram tacuit, facit ad iutelhgendum dillicilc ;

numquid non ahi gencrahter idipsum ita complexi sunt

ut de utroque posset iutelhgi. Nam sccundum Marcum
sic scriptum est « Quicumque dimiserit uxorem suam,
:

w et alteram duxerit, aduUerium committit super eam ct ;

» si uxor dimiserit virum suum, ct ahi nupserit, moecha-

>; tur ^. » Secundum Lucam sic : « Omnis qui dimittit
» uxorem suam et alteram ducit, moechatur ct qui di-
, ;

» missam a viro ducit, moechatur ^. » Qui ergo nos sumus,

ut dicamus Est qui moechatur, uxore sua dimissa ahe-

:

' Marc. X, II, 12. — 2 ljj^., ^vi, i8.

 :

DE CONJUGllS ADULTtRlNlS, 3^7 LIB. I.

ram duccns, et est qui lioc faciens non moecliatur? cum

Evangeliumdicatomnem moecliari qui lioc facit. Proiude
si quicuraque hoc fecerit, id est, omnisqui lioc fecerit, ut

uxoresua dimissa alteram ducat, moechatur; sine dubi-

tatione ibisuntamho, et qui praetercausamfornicationis,
etqui propter causam fornicatiouis dimittit uxorem. IIoc
est enim « Quicumque dimiserit
: » hoc est « Omnis : :

>i qui dimittit. »

XI. Non autcm, (sicut nescio quare tihi visuni est),
cum Evangehi secundum Mattliseuni vcrba proferrem,
quod scriptum est «Et aUam duxerit; » et
praetcrniisi :

sic dixi « Moechatur » scd ea verba posui quae in ser-

: :

mone illo prohxo leguntur, quem Dominus habuit in

monte. Hunc enim tractandum susceperam quas verba
ilhc ita lcguntur ut posui , id est : « Quicumque dimiserit
w uxorem suam, excepta causa fornicationis facit eam ,

» moechari et qui solutam a viro duxcrit moechatur ^ »

; , ;

Ubi etsi nonnulla exempL^ria verbis divcrsis eumdcm

sensum habentinterpretatum non tamen ab eo quodin-
,

telhgitur discrepant. Aha quippe habent «Quicumque :

» dimiscrit » aha, « Omnisqui dimiserit. » Itemque aha,

:

» Excepta causa fornicationis » aha, » Praeter causam

:

» fornicationis aha,« JNisi ob causam fornicationis. »

:

Item alia: « Qui solutam a viro duxcrit, moechatur » :

alia, « Qui diniissam a viro duxerit, moechatur. » Ubi puto

quod videas niliil interesse ad unam eamdemque senten-

tiam. Quamvis ihud uUimum, id est: «Quidimissam a
» viro duxerit, moechatur; » in co sermone quem Domi-
nus monte nonnuHi codices et Graeci ctLatini
fecit in ,

non habeant. Credo propterea, quia et ibi exphcatus

hicscnsus putaripotuit, in eo quod superius dictum est

1 MaMh. V, 32.
 3"]^ 8. AUGUSTIM EPISCOPI
« Facit eam moecbari. » Quomodo enim dimissa fit mee-
cba. qui eam duxerit moechus?
nisi fiat

XII. Verba vero quoe ipse posuisti unde tibi visurn

,

est non mnecbari eum qui propter causam fornicationis

uxorem dimiserit et abam duxerit, obscure quidem po- \

sitasunt. Lnde non miror in eis intelbgendis biborare

lectorcm sed non suntineo sermone Domini qui tunc
:
,

a me quando illaconscripsi, quae cum lege-

tractabatur,
res te moverunt. Abbi quippe idem Mattbaeus ea Domi-
num dixisse narravit non cum ilbim probxum facerel
,

m monte sermonem sed cum interrogalus esset a Pbari-

.

sseis, utrum bceret ex quacumque causa dimittere u\o-

rem. Sedquodminusintelbgitur apud Rlattbaeum apud ,

abos Evangebstas intelbgi potest. Quapropter cum lege-

rimus in Evangebo secundum Mattbaeum, « Quicumque
y>dimiserit uxorem nisi ob fornicalionem^, » aut quod
magis in greeco legifur. « Praster causam fornicalionis,
» et abam duxerit moecbatur : » non dcbemus continuo

putare illum non moecbari qui propler causam fornica-

,

tionis dimiserit, et aliam duxerit, sed adbuc ambigere,

donec Evangelium secundum abos Evangebstas a quibus
boc narratum est, consubimus. Quid si enim secundum
Matthaeum non quidem quod ad banc rem pertinet dic-
,

tum est totum sed itapars dicta est, ut intelbgeretur a

.

partetotum, quod tanquamexpbananteslMarcus et Lucas,

ut cbireret plenasententia. totumdicere maluerunt? Cum
itaqueprimumnon dubitantes verum esse quod apud \lat-
tba?um legitur « Quicumque dimiserit uxoremsuamprae-
:

» ter causam fornicationis, et abam duxerit moechatur; » ,

quaesierimus utrum tantum iste moecbetur ducendo al-

teram uxorem qui praeter causam fornicationis priorem
,

dimiserit, an omnis qui dimissa uxore alteram duxerit,

' Matlli. iix. Q.
 ,:

DE CONJUGIIS ADULTERINIS, LIB. I. 879

ut ibi siteliam ille qui fornicantem dimiserit ; nonne se-
cundum Marcum lespondebitur nobis: Quid quaeritis
utrum illesitmoechus, et ille non sit? « Quicumque di-
» miserit uxoremsuam el aliam duxerit, adulteriumcom-
»mittit *. » Nomie eliam secundum Lucam dicelurnobis

Quid ambigitis utrum ille qui propter causam fornicatio-

nis uxorem dimiserit, et aliam duxerit, non moecbetur?
« Omnis quidimittit uxorem suam, etducitalteram, moe-

» chatur 2. » Ac per hoc, quoniam fas non est ut Evan-

gelistas, quamvis diversis verbis de una re loquentes, ab

uno sensu eademque sententia dissentire dicamus restat ,

ut Matthaeum intelhgamus a parte lotum significare vo-

luisse, eamdem tamen lenuisse sententiam, ut dimittens

uxorem, etalteram ducens, non quidam moechetur, idest,

qui praeter fornicationem dimiserit quidam vero non ,

moechetur, id est. qui propter fornicationem dimiserit,

sed omnis qui dimittit uxoremsuam, et ducit alteram
moecliari minime dul)itelur.
Xlll. L\amet illud quod etiam secundum Lucam se-
quitur: Quidimissam a viro ducit, moechatur, quomodo
«

est verum? quoniodo. moechatur, nisiquiailhi quam duxit,

eo vivente a quo dimissa est, adhuc uxor aheua est? Si

enim jamsUcG^nonahenaemisceturuxori, utique non moe-
chatur: moechatur autem ahena est, ergo, cui miscetur.
:

Porro si ahena est, lioc est, ejus a quo dimissa est, etiamsi
propter fornicationis causam dimissaest, nondum dimit-
tentis uxor esse cessavit. Si autem illiusessecessavit; jam
hujus est, cui akeri nupsit et si hujus est, non moechus
:

judicandus est, sed maritus. Sed quia non eum maritum

dicit Scriptura, sedmoechum ; adhuc illa ilUus est, a
quo etiam causa fornicationis abjecta cst. Et ideo quam-
cumque etiam ipse illa dimissa ducit uxorem quia cum .

* Marc. x , 11. —^ Liic. .wi , 18.

38o S. AUGUSTINI EPISCOPI
alieiio marito concum])il. adiiltera cst. Unde aiitem fieri
polest, ut aduller etiani ipse non sit, cum constet adul-
teraie quam duxit?
XIY. Jam nunc illud videamus quod ait Apostolus;
« Caeteris autem ego dico iion Dominus ^ » ad imparia, :

scilicet, hoc est ubi, non ambo Christiani fuerant, con-

jugia loquitur. Quod mihi visum est eum mouendo di-

xisse Quia enimconjux fidelisrehnqucre conjugemhcite
:

potuit iiifidelem ideo fieri hoc non Dominus, sed Apos-

,

tolus prohibet. Quod enini Dominus prohibet, fieri

omnino non hcet. Monct ergo Apostolus quo possit csse ,

niuhorum occasio lucrandorum ut fidelcs conjuges in ,

rehnquendis infidehbus permissa hcentia nou utantur.

Tibi autem videtur infideles quoque dimitti a fidehbus
non licere, quia hoc vetat Apostolus cum ego dicam li- ;

cere quia hoc non vetat Dominus non tamen expedire,

, ;

quia hoc ne fiat, monet Apostolus qui reddit etiam ra- :

tionem cur fieii non expediat, quamvis hceat. « Quid

>>enini scis, iuquit, muher, si virum salvum facies? aut
» undescis, vir, si uxorem saham facies -? » Cum etiam

superius dixisset « Sanctificatus est enim vir infidehs in

:

» iixore, et sanctificata est muher infidehs in fratre, » hoc

est, in Christiano « Ahoquin fihi vestri

: inquit, im- ,

» muudi essent, nunc aut(;m sancti sunt ^. » Sic ad lu-

craiidos conjuges et lihos Christo, etiam exemplis quje

jam provenerant, videtur hortatus. Cur ergo uoii expe-
diat ctiani iuiideles conjuges dimitti a fidehbus, causa
evidentcr cxpressa est. ]\oii enini propter viuculum cuni
tahbus conjugale servandum, sed ut acquirantur in
Christum, recedi ab iufidelibus conjugibus Aposlolus
vetat.
XV. Muka sunt auteni facienda non jubcnte lcge, scd
• 1 C^or. vii, 12. — Iljiil. i6, — ^ Ibid. 14.
 ni; r.o\.Trr,!is Anrr.TEnrNis. r.i?.. r. '.j^i

lihcra cliaritate : et ea sunt in nostris ofliciis gratiora,

quae cum liceret nobis etiani non impendere, tamen causa
dilcclionis impcndimus, Unde prior ipse Dominus, cum
se tribulum non debcrc monstrasset, solvit tamen^, ne
scandalizaret eos quibus ad aeternam sahitem gerens
hominem consulebat. Jamvero Apostolus quemadmo-
dum ista commendet
ejus verba testantiir, ul)i dicit ;
,

« (kim cnim liber sim ex omnibus omnium servum ,

» me feci, ut plures lucrifacerem. » Gum paulo superius

dixisset : « Numquid non babenuis potestatcm mandu-
» candi et bil^cndi ? iSumquid non babemus bcentiam so-
ji rorcm mulierem circumducendi, sicut et caeteri Apos-
» toli et Domini et Cepbas? An cgo solus et
fratres
» Barnabas nou babemus potestatem hoc opcrandi? Qiiis
» militat suisstipcndiis unquam? Quis plantavit vineam,
» et de fructu ejus non edit? Quis pascit gregem, et de
» lacte gregis non percipit? » Et paulo post, « Si alii, in-

non magis nos? Sed

» quit, potestatis vestrae participant,
» non sumus usi liac potestate, sed omnia toleramus, ne
» quod impedimentum demus Evangelio Cbristi, » Deinde

post pauca « Quas ergo, inquit, mihi merccs eiit? Ut

:

» evangelizans sine sumptu ponam Evangelium ut non ,

» abutar potestate mea in Evangelio, » Continuoque sub-

jungit quod paulo ante commemoravi « Cum enimlibcr :

» sim ex omnibus, omnium me servum feci, ut plures lu-

» crifacercm ^. » Item alio loco de quibusdam quse ad
escam pertinent « Omnia, inquit, mihi licita sunt, sed
:

» non omnia expediunt omnia mihi hcita sunt, sed cgo :

» sub nullius redigar potestate. Esca ventri et venter

» escis, Deus autem ct bunc et has evacuabit'". » Item
alibi de hoc ipso « Omnia mihi licita sunt, sed non omnia
:

» expediunt : omnia mihi licita sunt, sed non omnia sedi-

1 Matlh.xvir, 26, — 5 I Cor, ix, 4-19. — ^ Id. vi, 12, x3.
382 5. ALGUSTINI KPISCOPI
» ficant. Nemo quod suum
est quaerat, sed id quod alte-

)j Atque ut ostenderet unde loquerelur

rius est. ^ Onine, : <<

»inquit, quod in macello venit manducate niliil in- . ,

» terrogantesproptei-conscientiani^. » Ettamcnalibidicit,
« Non manducabo carnem , ut non fratrem in a^ternum
» meum scandalizem-. Itemque alibi « Omnia quidem
» :

» munda, sed malum est homini qui per oflensionem

» manducat'^. » Quod est « Omnia licita sunt » ipsum: :

est « Omnia quidcm munda. » Et quod cst

; « Sed non ,

» omnia cxpcdiunt ipsum est. « Scd malurn est homini

: >j

» qui per ofTensionem manducat. » Ita ostendit ea quae

licita sunt, id est, nullo prtt^ceplo Domini prohibenlur,

sicut cspodit potiusesse tractanda, non priPscripto legis,
sed consiiio charitatis. Htcc sunt quae am])lius erogan-
tur saucio, qui curandus ad stabulum Samaritani ilhus
miseratione pcrductus est^. Et ideo dicuntur non a Do-
niino praecipi, quamvis Doniino moneantur oflerri ut ;

tauto intelhgantur esse graliora; quanto magis oslenduM-

tur indebita.
XYE
Sed ea qua^ in his talia sunt. ut quamvis sint
hcita non expediant, non in eis dici potest:Bonum est
hoc, sed ihud mehus, sicut dictum est « Qui dat nup- :

» tum, bene lacit etqui non dat nuplum. mehus facit. »

;

Ibi enim utrumque hcet et hoc aliquando ahquando , ,

illud expedit. jNam ilhs qute se non conlinent, ulique

expedit nuberc, et quod hcet expedit quae autem vove- :

rint continentiam, nec licet, ncc expedit^. Porro disce-

dere ab inhdeh conjuge hcet, sed non expedit : manere
autem cumino, si cohabitare consentit, et hcet et expe-
dit,quia si non hccret, expcdire non posset. Potcst ergo
ahquid hcere et uon expedire, expedire autem quod non
1 I Cor. X, 22-25, — 2 id. ^jii ^ i3_ — 3 Rom, xiv , 20. —
* Luc. X, 35. — 5 I Cor. vn, 38.
 :

DE CONJUGIIS ADULTERINIS, T.IB. I. 383

licet noii potest. lioc non oinnia licita cxpediunt;
Ac pcr
oniiii.i aiitem non expediunt. Sicut enim omnis
illicita

qui Chiisti sanguincrcdemptus est, liomo est; non tamen

omnis qui liomo cst, ctiam sanguine Cliristi rcdemptus
cst :ita omne quod non licet non expcdit nec tamen ,

omne quod non expedit etiam non licet. Sunt quippe

licitaquie non expediunt, sicut Apostolo tcstc didicimus.
X\ 11. Sed inter id quod illicitum cst ct idco non cxpe-
dit, atque id quod licitum est nec tamen expedit, quid
intersit , aliqua univcrsali rcgula defmirc difTicilc est.

(^itius enim quisque dixerit Omne quod fieri non cxpe-

:

dit, peccatum est omne autem peccatum illicilum est

;

omne ergo quod non cxpcdit, illicitum cat. Ei ubi crunt

illa quas licita esse, sed non expedire, Apostolus dixit, si

omne quod non expedit, licitum non est? Quaproptcr

quia verum dixissc Apstolum dubitare non possumus, ct
aliqua pcccata esse licita dicere non audemus; restat ut
dicamus, ficri aliquid quod noncxpediat, et tamen si
licitum est, non esse peccatum, quamvis quoniam non
expedit, non sit utiquc faciendum. Quod si absurdum vi-
detur, ut aliquid fiat quod non expedit, et dicatur non
peccasse qui fecerit intelligendum est hoc ex consuctu-
;

dine sermonis absurdum : quae ita late patet , ut etiam

jumenta, quamvissintrationisexpertia, tamen plerumque
dicamus debere vapulare cum peccant : peccare autem
proprie non est nisi ejus qui utitur rationali voluntatis
arbitrio, quod in omnibus mortalibus animantibus non
nisi liomini est divinitus attributum. Sed ahud est cum
proprie loquimur, aliud cum verba ex aliis rebus trans-
ferendo vel abutendo mutuamur.
XYIII. Ut igitur, si possumus, enitamur, inter id
<juod licet et non expedit, et id quod non licet atque ideo
non expedit , aliquo certo fine distinguere : ea niihi vi-
 :

334 S. AUGUSTIM EPISCOPI

et non expedire, quae per justitiam quidem,
dentur licere
quae coramDeo est, permiltuntur, sed propter ofTensio-
nem hominum, ne ob hoc impediantur a salutc, vitanda
sunt : ea vcro non Hcere , et ideo nec expedire ,
quti^ sic

ipsa justilia vetantur , ut facienda non sint ; etiamsi ab

eis, quibus in nolitiam fuerint perlata, h^udentur. Qiiod
siitaest, ideo non nisi iliicita prohibentur a Domino, ut
ea quae licita sunt et non expediunt, non legis vinculo,

sed hbcra dilectionis beneiicentia caveantur.

XIX. Quocirca si dimittere infidelem conjugcm non
liceret, hoc fieri Dominus prohiberet, nequc id AposLo-

lus prohibens diceret « Ego dico, non Dominus^. » INam

:

si propier foruicaiioncm carnis permittitur homo a con-

juge separari; quanto magis in conjuge mentis fornicatio
detestanda est? id est, infidehtas, de qua scriptum est

« Quoniam ecce qui longc se faciunt a te, peribunt; per-

» didisti omnem » Sed quia ita
qui fornicatur abs te^.
hcitum est, ut ne propter conjugum sepa-
non expediat :

rationes oflensi homines, ipsam doclrinam salutis qua ,

illicita prohibentur, exhorreant, ac sic pejores atque pe-

rituri ineadem infidehtate rcmaneant iutercedit Apos- ;

tohis, etmonendo fieri vetat, quod ita hcitum est ut non

expediat. Sic enim rccedere ab infidehbus uxoribus vel
maritis, fideles viri vel foeminae non proliibentur a Do-
mino, utneque jubeantur. iNam si dimittere tales conjuges
juberentur, nullus csset locus consiho monentis Apostoli
ne hoc fierct. XuUo modo enim quod Dominus jubet,
servus bonus fieri prohiberet.
XX. Kamque hoc Dominus ahquando per Esdram
prophetam jussit , et factum est : dimiserunt Israehtae
uxores ahenigenas, quicumque tunc habere potuerunt,
per quas fiebatutetipsiadahenus seducerentur deos, non
» I Cor. vit, 12, — 2 Psal. i.xxu, 27.
 Di: CON.TLGII.S ADLLTERINiS, LlB. f. 385
ut illae per maritos vcro acquirerenlur Deo. INondum
enim tanta gratia Salvatoris illuxerat, et promissis tem-
poralibus Yeteris Testamenti adhuc inbiabat illiiis populi
mullitudo. Et proptcrca cum bona terrcna, qucne pro
magno expectabant a Domino, viderent etiam his abun-
dare qui multos falsos colcbant dcos, blanditiis uxorum
prius cos revercbantur otrendcre, deinde inducebantur et
colere. Unde jusserat Dominus per sanctum Mojsen, ne
quis uxorcm ahcnigcnam duccret^. Merito ergo, cpias
duxcrant Domino proiiibcntc, Domino jubcnte dimise-
runt. Cum vcro coepissct gcntibus Evangchum prsedi-
cari, jam conjunctos gcntiles gentilibus comjierit conju-
gcs : cx quibus si non ambo crcderent, scd unus aut una
infidchs luui fidch conscnliret habitare, nec prohibcri a
Domino dcbuit fidehs infidelem dimittere, nec juberi :

non prohiberi, c|uia

idco scihcct justitia pcrmittit a for-

nicantc disccdore, ct infidchs hominis fornicatio est major

in cordc; ncc vera ejus pudicitia cum conjuge dici potest,
quia Omnc quod non cst ex fide, jieccatum est ^ »
« :

quamvis vcram fidclis habeat pudicitiam etiam cum in-

fidch conjuge, qui non habet veram. Ideo autem nec
juberi debuerunt fidelcs ab infidclibus scparari, quianon
conlra jussionem Domini gcntilcs fucrant ambo con-
juncli.
XXI. Quoniam ergo ab infidch fidelcm discedercncc
prohibet nec jubet Dominus, ideo ut non disccdat Apos-
tohis dicit,non Dominus habens utique Spiritum sanc- :

tum, in quo dare posset utile et fidele consihum, 1 ndc

cum dixissct de muhere, cujus vir mortuus fuerit « Bea- :

» tior autcm erit , si sic permanserit, sccundum mcum

)j consiiium^ : » ne quis hoc consihum tanquam huma-
num , non divinum contemnendum putaret, adjecit :

• Deiit vir, 3. — ^ Rom. xiv, 23. — ^ i Cor. vir, 40.

c.wiin. 25
 :

386 S. ALGUSTlNr ei'tscoi'[

« Puto autem et cgo Spiritum Dci liabeo. » Proindc in- r

telligendum cst, ctiam ipsa quse non a Domino juberitUr,

sed a sancto cjus famulo utilitcr suadenlur, codcm Do- i

mino inspirante suaderi. Absit enim ut quisquamCatho- 1

licus dixerit, quando suadet Spiritus sanctus, non Domi- j

num suadere; cum

Dominus sit, et inseparabilia
ct ipse

sint opera Trinitatis. Dicit tamen « Dc virginibus autem :

w praeceptum Domini nonbabeo, coDsilium autem do'^. »

Non ut hoc consihum ahenum cxistimemus a Domino,
cum continuo scquaturet dicat : « Tanquam miscricor-
» diam consecutusa Domino ut fidehscssem. » Secundum
Deum ergo dat fidele consihum in eo Spiritu, dc quo j

'

ait « Puto autem ct cgo Spiritum Dci haljco. »

:

XXII. Verumtamcn ahud cst Domini jubcntis impe-

rium, ahud conscrvi secundum misericordiam charitatis,
quee cst ilh a Domino inspirata atque donata, fidcle con-
sihum. Ibi aliud faccre non hcet, hic autcm hcet ita :

sane ut ipsum hcitum partim quidem cxpediat, partim

vero non expediat. Expcdit tunc, quando non solum per
justitiam, quEC coram Domino cst, permitlitur, sed etiam
'

hominibus nulhim cx lior impedimcntum salutis infertur

vehit cum dat consihum non nubendi Apostolus virgini,
undc praeccptum Domini se non haberc tcstatur; hcct
ahud faccre, id est, nubcre, et minus quam continentiae,
bonum tamen tencre nuptiarum. Ipsumque licilum etiam
cxpcdit quoniam in vctita ct ilhcita ruituram carnis in-
:

firmitatcm sic excipit honcstate nibendi, ut ncmincm im-

pcdiat ad salutcm quamvis magis expediret magisque
;
,

lionestum esset, si virgo consilium, quo praeceptum eam

non compclht, arripcrct. Tunc auten. non expcdit id
quod hcitum est, quando pcrmittitur quidem, sed usus
ipsius potestatis aliis affcrt impedimentum sahitis. Sicut
> I Cor. VII, 2 3.
 r)E CONJUGIIS ADULTERIXIS, 1 !B. I, 38^
est, untle jam diii lo({uimur, discessio fidclis conjugis ab
infideli, quam non proliibet Dominus praecepto legis,

quia coram illo injusta non est; sed probibet Apostolus

consilio charitatis, quia infidebbus affert impedimentum
salutis : non sokim quia perniciosissime scandalizantur ot-
fensi, verumetiam quia in alia conjugia cum ceciderint
viventibus eis a quibus dimittuntur, adulterinis nexibus
coHigati diflTicillime resolvunlur.
XXIII. Ideo hic, ubi id quod licet non non
expedit,
potest dici : 8i dimiseritinfidelem, benefacit; non di- si

miserit. meliusfacit : sicut dictum est : «Oui datnuptum,

« bene facit; et qui non dat nuptum mehus facit^. » ,

Quoniam illud non solum utrumque pariter licet, unde

ad nihil horiim praecepto Domini quisque compelHtur :

sed etiam utrumque expedit, ahud minus, aliud amplius.

unde ad id quod amplius expedit consilio Apostoh. ,

quicumque potest capere, provocatur. Hoc autem ubi

de dimittendo vel non dimitteudo inhdeli conjugio quoe-
ritur, utrumque quidem pariter hcitum est per justitiam

quae coram Domino est, et ideo nihil horum Dominus

prohibet sed non utrumque expedit. propter infirmita-
:

tes hominum et ideoid quod non expedit, Apostolus pro-

,

hibet dante sibi Domino liberum prohibcndi locum,

;

quia ne(pie id quod nionet Apostolus. proliibet Dominus.

nequeidquod prohibet Apostokis, jubet Dominus. Quod
nisi ita esset. neque contraprohibitionem Domini Apos-

tolus aliquid moneret, neque contra jussionehi ejus ali-

quid prohiberet. Proinde in his duabus causi? una de .

nubendo vel non nubendo. altera de infideh conjuge di-

mittendo vel non dimittendo aliquid simile est in verbis
.

Apostoli, ahquid dissimile. Simile quidem illud quod et

ibi dicit : « Praeceptum Domini non habco, consihum
» I Cor. VII, 38.

25.
 :

383 S, AtJGUStlNI EPISCOPI

»autem clo » ; et hic dicit « Ego dico, non Dominus. »

:

Ouale est enim : « Preeccptum Domini non liabeo ; » talc

est : « INon dicit Dominus. » Et quale est, « Consilium
)) do^ ; » talc est. « Ego dico, » lllud autcm dissimile est,

quia de nubendo ct non nubendo potcst dici hoc bene ,

licri, illud mciius; quoniam utrumque expedit, minus

aliud, magis aliud ; at \cro dc conjuge infideli dimittcndo
vcl non dimittcndo, quoniam unum boriim non expcdit,
abud expedit, dici non oportet Quidimittit, bencfacit; :

ct ([ui non dimittit, nieUus facit scd dici oportet: Nou ;

dimiltat quia etsi Hcet, non cxpcdit. Sic crgo possumus

;

diccre, mcHus esse infidelem conjugcm non dimittcre,

quamvis liceat et dimitLerc; qucnuidmodum recte dici-
nius, mcHus csse quod et Hcct ct cxpcdit, quam id quod
Hcct, nec cxpedit.
XXIV. His de causis factum cst, ut cxponens Domini
sermoncm quemproHxum in monte
,
lialjuit, ubi ventum
estad quaestionem de conjugiljus dimittendis vel non di-
mittendis , adhibitis etiam apostoHcis tcstimomis , dicerem
consiHum csse ApostoH, non praeccptum Dominiubiait

« CcCteris autem cgo dico non Dominus-, » monens eos

,

([ui habercnt conjugcs inlidclcs , ut consenticntes habitare

sccum non dimittcreut. Quod utique idco monendum ,

non jubendum fuit quia non taiito pcndere probibendi,

sunt bomines facerehcita, c|uamvis non expediant quanlo

pondere prohibentur iHicita. Si autem ahcubi Apostolus
etiam iUa quae jubenda sunt monere dignatus est hoc , ,

fccit parcendo infirmitati non pricju(Hcando jussioni. ,

Uude si dixit « Non ut confundam vos haec scribo sed

: ,

» ut fiHos ineos charissimos, nionco '^;

» c|uid habot c|U8es-

tionis ubi ait

, « Ego dico non Dominus. » Item ubi
: .

ait: «Ecceego Paulus dico vobis , quia sicircuracidamini,

> I Cor. vti, 12 et 25. — "^
IhiJ. 12. — ^ Id. iv, i \.
 ,:

DE CONJUGIJS ADULTERliMS, LIB. I. 38r)

w Cliristus vobis nihil proderit ^ ; » numquid etianl hic

dixit : «Ego dico , non Dominus? » Non suut ita((ue ista

similia, quia etiam illa quae jubetDominus non est in- .

dignum ncque contrarium si eadem monet Apostolus. ,

Monemus enim quos charos habemus ut faciant Do- ,

mini praecepta vel jussa. Cum vero ait «Ego dico, non
, :

>jDominus » satis ostendit Dominum non prohibere

,

quod ipse prohibebat. Prohibuisset autcm Dominus si ,

essct iJhcitum. Ergo secundum ea quae supra diu dixi-

mus multumqueversavimus, hcitum crat pcr justitiam
, ;

sed etiani licitum non crat faciendum propter hberam be-

nevolcntiam.
XXV. Tu autem cui phicct ita non hcere quod ,

non vctat Dominus sed Apostohis quemadmodum non

, ,

jicct quod vetat Dominus cum exponere voluisses quid ,

sibi vehet quod ait « Ego dico non Dominus-, » cum

: ,

alloqueretur fidcles quibus essent conjuges infideles, dixisti:

« Quia Douiinus jussit ne conjugia siJjimet divcrsae rcJi-
» gionis copularcntur. ipsum adJiibuisti testimoniuni
» et

Domini dicentis « : Non accipics uxorem fiJio tuo a filia-

» bus alicnigenarum ne trnducat cum post dcos suos
, et ,

» pereat anima ejus ^. » A ddidisti etiam verba Apostoh. ubi

dixit «MuJier aJIigataest, quandiu vir ejus vivit. Quod

:

» si mortuus fuerit vir ejus liberata est cui vult nubat . :

V tantum in Domino- » quod ita exposuisti, ut adjun-

:

geres « Id est, Christiano. » Dcinde secutus es, et aisli

:

« Hoc est ergo Domini pra^ceptum tam inYeteri quamin

» No\o Testamento , ut noniiisi unius religionis et fidei

» conjugia sibi maneantcopulata. » Si hoc ergo est Domini
praeceptum tam in Veteri Testamento quam in Novo et ,

hoc jubet Dominus, hoc docet Apostolus , ut nonnisi

unius rehgionis et fidei maneant copulata conjugia ; quare
1 Galat. V, 2. — - I Cor. vii, 12. — 3 d^uI. vii, 3. — •*
i Cor. vn, 39,
SgO S. AUGUSTINI EPISCOPI
coiitra hoc Domini jussum coiitra doctrinam suam, con- ,

*.ra praeceptum Testamenti Yeteris et Novi jubet Apos- ,

tolus ut diversse fidei conjugia mancant copulata? «Quia

» Paulus inquis gcntium praedicator et apostolus jam
,
, ,

» in conjugio positos, non solummonet; sed etiam jubet,

» ut si unus autunaa conjugibus credidisset, alterum vel
» altcram non crcdcntem secum tamen babitare con- ,

^) scntientem, non dimittcrct.» His verbis tuis abud boc,

aliud esse illud , s^tis evidenter ostcndis. Ulud enim de
bis conjugiis agitur, quae sibi primitus copuLantur, ne
nubat foemina non suoe rcbgionis viro vel vir lalcm du- ,

cat uxorem. « Id enim, ut dicis, jubctDeus, docet Apo.s-

» tokis utrumque praecipit Tcstamentum. » Hoc auteni
,

diversum esse quis abnuat, ubi agitur nou de conjungen-

dis sed de conjunctis? Anibo quippe unius ejusdemque
,

infidcbtatis fuerunt cjuando conjuncti sunt , scd Evange-

lium cum venisset , alter sine altera, vel altera sine ahero
credidit. Si ergo ahud esthoc, quod sine scrupulo ulhus
dubitationis apparet, cur fidelem cum iufidchiu conjugio
permancre Dominus sicut Apostolus jubet? iSisi
, non ct

forte isto loco vacat quod tani fidcnter ipse ait «Au
,
:

» vuhis experimentum accipere ejus qui in me loquitur

» Christus^?» Et utique DominusestChristus. Intclhgis-
ne quid dicam ? An in hoc expLinando ahquanto dihgen-
tius immorabor.
XXYl. Atteude ut rem ipsam tanquam in conspectu
considerandam planiore sermone ponamus. Ecce conjuges
duo , unius infidchtatis : ita fuerunt quando conjuncti
sunt : nulla de bis quiestio est ,
quse pertineat ad illara

Domini jussionem doctrinamque apostohcam et pra?cep-

tum TestamenjLi Yeteris et Xovi quo probibetur fidchs ,

cuminfideh copulare conjugium. Jam sunt conjuges et ,

' 2 Cor. XIII, 3. "

i » «imii
 ,

l)E CONJUGIIS ADULTERINIS, LIB. I. -^gi

adhuc ambo sunt infidcles adhuc talcs sunt quales fue- ,

runt antequam jungerentur, qualesquc conjuncti sunt.

Venit Evangehi Praedicalor, credidit corum autunus, aut
una sed ita ut infidchs cum fidch habitarc conscnliat.
,

Jubet fidch Pomiuiis nc infidelcm dimittat an non ju- ,

bct ? Si dixeris, « Ego dico,

Jubct : recjamat Apostolus :

» non Dominus. » Si dixeris Non jubet caiisam rc- , :

quiro. Ncque illam mihiresponsurus es quam tuis htte- ,

ris indidisti « Quia Dominus prohibet fideles inlidchbus

:

» jungi. » Hic enim nullo modo est ista causa de jam :

junclis loquimur, non de jungendis. Si ergo tu causam

non invenisti cur non vctct Dominus, quod vetat Apos-
,

tolus cernis enim jam, ut cxistimo non esse ipsam quam

;

esse putaveras : vidc ne forte iha sit quae mihi \isa est
et tunc profcrcnda nunc dcfcndenda ut scihcetihud , et ;

inlclhgamus dicere Dominum quod habet coram illo ,

nullo modo transgredienda justitia, idest, quod ita jubet

aut vctat ut ahud facere onniinonon hceat quod autem
, :

volentis potestati ita permittit, ut nec agatur nec praeter-

mittatur illicite, ibiservorum suorum consilio locumdare,
ut id potius suadcant quod vidcrint expedirc.
XX\ lI.Tcneatur hic ergo primitus ac maxime ne cqxn-
mittantur ilhcita. Lbi aulem ahquid ita hcitum est ut ,

ahud facere non sit iilicitum, fiat quod expedit vel quod ,

magis expedit. llla igitur qute Dominus ita dicit ut Do-

minus non moncntis consiho sed dominantis
, id est , ,

imperio non faccre non licet et idco nec expcdit. Do-

, ,

minus itaque pryecipit « Muhercm a viro non discedcre; :

» quod si discesserit ^, » ea utique causa qua disce-

dere licitum est « Manere innuptam aut viro suo recon-
: ,

» cihari. Mulicrenimsub virovivo maritojuncta est legi-;)j

etaVivenie viro vocabitur aduitera , si fuerit cum aho
* I Cor, viij lo, II. — - Kom. vii, 2, 3.
 :

39'^ S- ACGUSTINI EPlSCOPI

w viro ^; » quoniam « Mulicr alligatacst, quaudiu virejus
» vivit^. Unde « Si uxor dimiserit virum suum ct alii
y>

» nupserit moechatur^ » et
, « Qui dimissam a viro : ,

» duxerit moecliatur. » Idcoque ex eodem prseccpto Do-

,

mini, «Et vir uxorcm ne dimittat^ » quoniam «Quidimi- :

» serit uxorem suam praetcr causam fornicationis facit ,

» eam moechari^.» Scd si proptcr hanc causam dimiscrit,

eliam ipsc sic maneat « Omnis cnim qui dimittit uxorem :

» suam et ducit alteiam, moechatur ^. » Haec constituta

,

Domini sine ulla rctractatione servanda sunt. Habct enim

h£ec justilia quce coram illo est, sive approbent sive im-
probcnt homines et ideo dici non oportct proptcr of-
:
,

fensiones hominum, aut ne impediantur homines ab ea

salutc, quae in (^hristoest, non esse scrvanda. Quisenim
Christianus audeat dicerc Ne homincs offendam aut ut : ,

homincs Christo acquiram faciam moechari uxorem ,

nicam aut ego ipse moechus fiam?

,

XXYIII. Potestenim ficri, ut cum adulteram uxorcm

quisque dimiserit Christianus, ita tentetur, ut aliqua foe-
mina quae nondum credidit , cupiens in ejus nuptias con-
^cnirc, promittat se futuram esseChristianam, non falla-

citer, sed si ei nupserit, hoc omnino factura. Huicitaque

hoc coimuJjium recusanti poterit suggerere ille tentator
Dominus dixit « Quicumque dimiscrit uxorcm suam
:

» praeter causam fornicationis ct aliam duxerit moe- , ,

» chatur' » tu autem qui dimisisti proptcr causam for-

:

nicationis uxorem si aliam duxeris, non moechaberis.

,

Huic talia suggerenti . crudito cordc rcsj)ondeat moechari

qiiidem illum gravius qui praeter causam fornicationis
Tixore dimissa alteram duxerit sed etiam illum qui uxore ;

fornicante dimissa sibi aham copulavit , non idco non

' r Cor. VII, 39.-2 Marc. \, 12. — 3 Matlh. xix, 9. — < i Cor. vi #

II. — 5 Mallh. iit, 32.-6 Ly,.. XVI, 18. — *

Matth. v, 32.
 DE CONJUGIIS ADULTERINIS, LIB. I. SqS
moechari ,
quia foruicantem reliquit : sicut moechatur
qui eam quie praeter causam roniicationis dimitlitur ,

duxerit; nec ideo non moechatur qui eani clucit ,

quam
dimissam propter causamfornicalionis invenerit. Et prop-
terea quocl suboJjscurc apucl Matthtcum positum est, quo-
niam totum a parte signiiicatum est , expositum esse apud
ahos , cpii tolum generaHter expresserunt : sicut legitur
apud Marcum c Quicumque chmiserit uxorem suam et
: ,

» aham duxerit, aduJterium committit ^. w Et apud Lu-

cam «Omnis qui dimittit uxorem suam et ducit aJte-
: ,

» ram moecJiatur-.» iNon cnim alios cJixerunt moecJiari,

,

alios non mcecJiari, c|ui dimissis uxoribus suis duxerint

alteras ; sed quicunique dimiserit , omnem prorsus qui
dimiserit uxorem suam , et aham duxerit , moecJiari eum
sine uJIa exccptionedixerunt.
XXIX. Sed si haec ille Christianus responderit tenta-
tori . intelligens licuisse quideni sibi dimittere adulteram,
non licere cpiid si dicat ille tcntator
sed aliam ducere ; :

Committe hoc peccatum ut acquiras animam Christo in ,

morte infidelitatispositas foeminae ,

quae parata esl, si tiJn

nupserit , fieri CJiristiana : quid aliud CJiristianus res-

pondere ad ista debet ct dicere nisi se non posse
, si hoc ,

fecerit , evadere judicium quod commemoravit Aposto-

,

lus ubi ait «Et sicut : dicunt quidam nos dicere « Fa- :

>j ciamus mala ut veniant J^ona, cjuorum judicium justum

,

» est^? » Quomodo autem poterit esse salubriter Cliris-

tiaiia quge cum illo a quo ducitur erit adultera ?

XXX. INon soluni autem moechandum non est , quod

facit , non quidam , sed omnis qui dimittituxorem suam,
et ducit alteram, etsi propterea duxerit ut faciat Chris-
tianam. Sed etiam quisquis non aligatus uxori continen-
tiam Deo voverit , nullo niodo debet ista compensatione
> Marc. z, ii. — 2 Lm- xvi, 18. — 3 Rom, ni, 3.
394 S» AUGLSTINI EPISCOPI
peccare , ul ideo credat uxorem sibi esse ducendam quia ,

promisit qufe nuptias ejus appetit , futuram se esse Chris-

tianam. Ouod enim cuique antequam vovisset Jicebat .

cum id se nunquam racLurum vovcrit , nonlicebit : si ta-

men id voverit quod vovendum fuit , sicuti est perpetua

virginitas , vel continentia post experta connubia soiulis
a vinculo conjugali , vel ex conscnsu voventibus et carna-
lia dcbita sibi invicem rclaxanlibus lidebbus castisque
conjugibus ; quod alterum sine altera , vel alteram sine
alLero vovere fas non est. Haec crgo , et si qua aba sunL
quae rectissime voventur , cum bomines vo^ erint , nulla
conditione rumpenda sunt ,
quge sine ulia conditione vo-
verunt. Quia etlioc Dominum praecepisse inteiligendum
est , ubi legitur : «Yoveteet reddite Domino Deo vestro^.»
Unde Apostolus de quibusdam quae contiuentiam vovent,
et postea nubere volunt quod eis antequam vovissent ,

utique liceliat : quo-

«Hal^entes , inquit, damnationem ,

i' niam primam fidem irritam llecerunt^. )>

XXX. iViliil ergo expedit quod illicitum est etniiiil ,

quod proliiiiet Dominus licitum est. Qucfi autem nuiio

Domini constringente j^raecepto in potestate dimissa sunt,
in liis audiatur ApostolusinSpiritusancto monensetcon-
sulens ut vel meliora capiantur vel ea quae non ex])e-
, ,

diunt caveantur. Ibi audiatur dicens «Praeceptum Do- :

» mini non habeo, consihum autem do.» Et «Ego dico, ,

» non Dominus.»lbi si melioraeiegcrit, qui audit «So- :

» iuLus esL ab uxorc non quaeral uxorem quia et si ac- , .

» ceperit uxorem non peccat » iiji virgo non nubat., :

« Qui enim non dat nuptum meiius facit et qui dat , ;

» nuptum , benefacit^. » Ibi beatior sit mulier sic pcr-

inanendo ,
quae mortuo viro suo in potestate bal^et , cui
,* Psa). Lxxv , 12. — 2 I Tini. v , 12. — ^ i Cor. vii, 12, aS ,

a- et 38. . ,,
 DE CONJUGIIS ADULTERIMS, LIB. I. 3q^
vult n|jbere, «Tantum in Domino ^.» Quod duobusmo-
dis accipi potest aut Chrisliana permanens aut Chris-
, ,

tiano nubens. jNonenim lemporercvdatiTestamontiNovi,

in Evangclio vcl ullis apostohcis Littcris sine ambiguilate
declaratum esse recolo , utrum Dominus prohibuerit fi-
dcles infidehbus jungi. Quamvis beatissimus Cyprianus
indc non dubitet-, necin levibus peccatis constituat. jun-
gere cum infidehbus vinculum matrimonii, alqueid esse
dicat prostituere genlihbus membra Christi, Sed quia d?
iis cpii jam conjuncti sunt aha tpiaestio cst ; audiatur ef:

bic Apostolus diccns : « Si c|uis frater habct uxorem in-

» delcm , et baec consentit habitare cum illo non dimit- ,

» tat illam : ctsi cpia muhcr liabet virum infidclem, et bic

» conscntit babitarc cum illa , non dimittat virum ".» Et
sic audiatur, ut quamvis ficri hcitum sit, quia hoc non
dicit Dominus ; non tamen fiat (juia non expedit. ]Non ,

cnim omnia expedire qucE hcita sunt^, apertissime docet

Apostohis sicut supra jam ostendimus. Proptcr quod-
,

hbettamcn fornicationis genus, sivecarnis , sivc spiritus,

ubi ct infidchtas intcJligitur. ct dimisso viro non hcct al-

teri nubcre, et dimissa uxore non hcet aheram ducere :

quoniam Dominus nulla exceptione facta dicit : « Si uxor

M dimiserit virum suum, et ahi nupserit , moecbatur ^. »

Et :«Omnis quichmittit uxorem suam. et ducit alteram,

» raoechatur ^. »

XXXII. His ita pro meo modulo pertractatis atque

discussis, (juaestionem tamen de conjugiis obscuiissimam
et imphcatissimam csse non nescio. INec audco prolitcri
omnes sinus ejus . vel in hoc opere yel iu aho me adhuc:
,

exphcasse , vei jam posse . si urgear. cxplicarc. Ilhid

autem unde me ilidem in alia schcda consulendura exis-
• I Cor. VII, 3<). — 2 Cjrpriamis lib. de Lapsis. — ' i Cor. \n, la, i3.
— •*
Id. X, 2 1. — » Marc. s, i i. — "^
I.uc. xvi, i8.
 .

396 S. AUGUSTINI EPISCOPI

timasti . seorsuni etiam cgo enodare curarem , si mihi
aliud cjuam tibi visum est , videretur : cum vero eadeni
sit etiam nostra sentenlia , non hinc opus est diutius dis-
putare.
XXXIII. Catechumeiiis ergo in hujus vitae ultimo
constitutis si morbo seu casu aliquo sic oppressi sint
,

ut quamvis adhuc vivant petere sibi tamen baptismuni ,

vel ad interrogata respondcrc iion possint prosit eis quod ,

eorum in fide christiana jam nota voluutas est, ut eo

modo baptizentur quo modo baptizantur infantes quo-
, ,

rum Aoluntas nuUa adhuc paLuit^. Non tamen propterca

damnare debemus eos qui timidius agunt quam nobis ,

vidctur agi oportere nc de pecunia conservo credita im -

,

probius quam cautius judicarc vohiissc judiccmur. Satis

quijipe in tahbus rcspicicndum cst illud Apostoli , ubi
dicit : « Unusquisque nostrum pro se rationcm reddct
>jDco-. « Non ergo amphus inviccm judiccmus. Sunt
enim qui vel in his , vel ctiam in ahis observandum pu-
tant, qiiod dixisse Dominum legimus « Nolite sanctum :

» dare canibus , nequc projcceritis margaritas vestras ante

>j porcos^. )) Et ista Salvatoris vcrba refcrcntcs, baptizare
non audent eos qui pro se respondcrc ncquiverint, ne
fortc conlrarium gerant voluntatis arbitrium. Quod de
parvuhs non potest in quibus adhuc rationis nul-
dici ,

lus est usus. ?cd non solum incredibilc est nec in fine ,

vitse hujus baptizari catechumenum velle verumetiam ,

si voluntas cjus inceita est, multo satius est nolenti dare

quam volcnti ncgare , ubi velit an nolit sic non apparet,
ut tamen credibilius sit eum , si posset velle sc potius
fuisse dicturum ea sacramcnta percipere , sine quibus
jam credidit non se oportere de corpore cxire.

1 Vide lib. IV. Coufess. cap. 4. n. 8, — '-^

Rom. xiv, 12. — 3 jviaiih.

VII , 6.
 ,

DE CON^UGIIS ADLLTERINiS, LIR. I. Sq^

XXXIY. Si auteni Dominus , ubi ait : « Nolite dare
» sanctum canibus, » lioc quod isli cavendum putant,
vellet intclligi non ipse suo tiaditori dedisset, quod iii
,

suam ille perniciem , sine culpa dantis , cum dignis in-

dignus accepit. Unde cum lioc diceret Dominus , cre-
dendum cst signilicare voluisse, quod lucem intelligentice
spiritalis immunda corda non portant. Etsi portanda
doctor ingesserit, quae noii recte accipiunt ,
quia non ca-
piunt vel repreliensionis morsibus lacerant, vel con-
,

temnendo conculcant. Si cnim Leatus Apostolus quam- ,

vis in Christo jam renatis tamen adlmc parvulis, lac ,

dicit se dedisse, non cscam INec dum enini poteratis, : ^<

winquit, sed nec adliuc quidem potcstis^. » Si dcnique

ipse Dominus electis Apostolis dixit a Adlmc multa lia- :

» beo vobis dicere, sed non potestis illa portare modo^ » :

quanto minus possunt ferre quaecumque de incorporea ,

luce dicuntur, immundge mentes impiorum?

XXXV. Sed ut sermo noster ad boc potius claudatur,
unde sumpsit exordium ego non solum alios catecbume- ,

nos verumctiam ipsos qui viventium conjugiis copulati

,

relinent aduiterina consortia, cura salvos corpore non

admittamus ad Ijaptismum , tamen si desperati jacucrint,
nec pro se respondere potuerint, baptizandos puto , ut
etiam boc peccatum cum caeteris lavacro regcnerationis

abkiatur. Quis enim novit utrum fortassis adulterinae

carnis illecebra usque ad baptismum statuerant detineri?
Si autem ab iUa desperatione recreati potuerint vivere
aut facient quod statuerunt aut edocti obtemperabunt, ,

aut de contemptoribus fict quod fieri etiam de baplizatis

talibus debet. Quae autem baptismatis , eadem reconci-
liationis est causa , si forte poenitentem finiendae vitag pe-
ricukimpraeoccupaverit. Necipsos enim ex bac vita sine
arrba suae pacis exire velle debet mater Ecclesia.
* I Cor, III, 2. — '^
Joan. xvi, 12.
SgS S. ArGtsTiNi tpiscopl

LIBER II.

BEDAKCUITUR POLLr.NTIUS, ADVLTERIO PtTANS PERINDE ATQtE

AIOIITE SOLVI CONJLGIUM, EOQUE TRAHENS ILLUD APOSTdi.l

I COR. VII. QUOD SI MORTUVS FUERIT VIR EJUS, LIRERATA

(I

»EST, » UT MORTUUM HOC LOCO VELIT ETIAM AUULThRUM

INTELLIGI. Ar.GUMl-NTA DEINDE EJUS RKLIQUA DILUUNTUU,
1;T VARI\ QU.E SUBORIRI TIMET INCOMMoDA , KISI BEPU-
DIATA ADULTKRA DUCERK ALTEUAM VIRO LICEAT, REFU-
TANTUR.

I. Ad ea quse mihi scripsoras. fratcr religiosc Pollenli,

jam rescripseram non parvum volumen , de iis qui vi-
ventibus conjugibus suis aliis copuLintur. Quod cum
innotuisset Dilcctioni Tuae, addidisti aliqua ad libclluni
tuum , etiam his me respondere desideruns : sed cuni fa-
cere disponerem , addcndo et ego ad meum , ita ut unus
liber esset etiam responsionis maT , rcpente ilhid editurri
estquod absolveram prius, flagitanliJjus fralribus, et
nescientibus nostris quod adhuc ahquid esset addendum.
Hinc factum est ut altero seorsum Opusculo ad ea
, ,

quae addidisti , respondere compellercr. ISon autem quae

addidisti, adjuncta sunt fmi Opuscuh tui ; sed , ubi vi-
sum est. ejus interjccta sunt corpori.

II. Horum primum illud est , cui quidem arbitror

me respondere debere, quod in his Apostoh verbis, ubi
ait : « Caeteris autem ego dico , non Dominus , mulierem
» a viro non disccdcre, quod si discesserit manere in-
,

«nuptam , aut viro suo rcconciliari , » non putas ita dic-

tum esse : « Si discesserit*^ , » ut a vko fornicante disces-
* I Cor. vii, 10, II.
 hi: coNJLGns adulteuims, lib. ii, 3g9
sisso intelligatur ,
qu;i sola causa diccdere licitumest;
sed potius existimas a pudico, et ideo jussam maneie
innuptara ut posset ei reconciliari, si continere illc no-

luisset , ne virum ad fornicandum , id est , ad aJiam se

vivente ducendam, ipsa non reconciiiata compellcrct.
Caetcrum si a viro foruicantc disccsserit, putas ei non
praecipi ut innupta permaneat; sed hoc eam f^icere, si

continens csse volucrit non ut praecepti violatrix invc- ;

niatur esse si nupserit. Quae tibi videturforma Ct a viro

.

csse servanda ut u.xorem non dimittat , excepta causa ,

fornicationis si autem dimiscrit, mancat sinc conjugio,

;

ut pudicae reconciliari possit uxori , nisi forte continen-

tiam illa delcgcrit; ne uxoris castse rcconcilialionem re-
fugiens , i[)sc iilam cogat moechari , si sesc non continens
vivcntc illo nupserit alteri : si autem fucrit ab uxorc for-
nicante disjunctus. jam eum nullo praeccpto ut se conti-
neat detineri nec omnino mnechari si viva illa alteram
, ,

duxerit quoniam id quod ait idcm Apostolus

: « Mulier :

)^alligata est. quandiu vir cjus vivit quod si mortuus ;

» fucrit vir cjus, liberata est . cui vult nubat^; » sic in-
tcLligcndum exislimas. ut si vir fucrit fornicatus, pro
mortuo deputetur, et uxor pro mortua; ct ideo liceat
cuilibet illorum tanquam post mortem . . ita post forni-
cationem conjugis alteri copulari.

111. Quibus tuis sensibus consideratis abste quaero, ,

utrum quicumque duxerit muliercm quae viro albgata .

esse destitcrit adultcr habendus sit? Quod tibi existimo

,

non vidcri. Idco enim muhcr « Yivente viro vocabitur

» adultera, si fuerit cum alio viro^; » quoniam « Alligata
»est. quandiu vir cjus vivit. » Hoc autem vinculum si
ei cum viro vivcnte non essct sine ullo adulterii crimine ,

alteri uuberet. Proinde si alligata est quandiu vir ejus

' I Cor. VII, 39. — 2Rom. vu, 3.
4oO S. AUGUSTINI EPISCOPI
vivit, nullo modo mortuo soluta dicenda est ab
nisi viro

hoc vinculo. Porro si morte cujuslibet eorum inter ma-

ritum ct uxorem hoc vinculum solvitur, ct pro morte
liabeuda est. sicut dicis etiam Ibriiicatio, proculdubio
,

erit ab hoc et mulier soluta , quando fuerit fornicata.

Ncque enim dici poterit ha^c alligata viro. quando ab

illa fuerit vir solutus. Ac pcr hoc posteaquam forui-
cando alligata viro esse dcstiterit, quisquis eam duxerit,
aduker non erit. Et vide quam sit absurduin ut idco ,

non ]sit aduker, quia duxit adukeram. Imovcro. quod

cst monstruosius nec ipsa muher erit adukcra
, quoniam :

non erit posteriori viro u\or ahena, sed sua. Soluto

enim pcr adukcrium priore conjugaii \inculo, cuicnm-
que jam nupscrit conjugem non habcnti, non adukora
cum adukero sed uxor erit potius cum marito. Quo-
,

modo ergo erit verum «Mulier alligata est, quandiu

:

» vir ejus vivit*^? » Ecce vir ejus vivit. quia nec de cor-
pore excessit nec fornicatus est quod pro morte vis de-
,
,

putari, et tamen ei muher ahigata jam non cst. Nonne

attendis quam sit hoc contra Apostolum diccntem :

« Muher ahigataest, quandiu vir cjus vivit? » An forte

dicturus es A ivit quidem, sed vir ejus jam non est;

:

quoniam tunc esse deslitit, quando illa per adultcrium

coiiiugale vinculum sohit? Quomodo igitur « ^ivcnte
» viro vocabitur adukera si fuerit cum aho viro^;»
,

quandoquidem vir ejus ille jam non cst conjugah vin- ,

culo per muheris adukerium jam soluto? Quo enim vi-

vente viro, nisi suo , vocabitur adukera, si fuerit cum
aho viro? At si vir ejus esse iUe jam destitit; non utique
vivente viro vocabitur adukcra . si fuerit cum aho viro :

sed nulhim liabens virum nubendo erit cum suo viro.

Hoc qui scntit, nonne cernis quam contra Apostolum
' I Cor. Tii, 39. — 2 Rom. vir, 3.
 :

DE CON.TUGIIS ADULTi: RINIS , LIB. 11. 4^1

senliat? Quod quidem non ipse sonlis . sed lioc sequituf
illa qucE sentis. ^dula ergo ;mtecedentla, si vis caverc
^.equcutia : et nolidicere, inortuuni \iriini \o\ niortiiani
uxoreni iioc loco debere inlelligi etiani (ornicantein.
1\ . Quamobreni secundum doctrinam sanam : '< Mu-
» lier alligata est ,
quandiu \ir ejus vivit, » id est , non-
dum e corpore abscessit. « Mulier enim sub viro vivo
» marito juncta est legi . » boc est, in corpore constituto.
« Si autem mortuus fuerit. >;boc est de corpore exierit
.

'< Kvacuata est a lege viri. Igitur vivente viro, vocabitur

n adultera , si fuerit cum abo viro. Si autem mortuus fue-
» rit vir ejus , bberata est a lege , ut non sit adultera si ,

» fuerit cum abo viro^. » Htec verba Apostoli toties re-

petita, toties inculcata, vera |sunt, viva sunt, sana sunt,
pb'.na sunt. iNullius viri posterioris mulier uxoresse inci-
pit , Esse autem desinet uxor
nisi prioris esse desiverit.

prioris , si non si fornicetur. Licite

moriatur vir ejus ;

itaque dimittitur conjux ob causam fornicationis; sed

manet vinculum prioris, propter quod fit reus adulterii,
qui dimissam duxeritetiam ob causam fornicationis. Si-
cut enim manente in se sacramenlo regenerationis ex- ,

communicatur cujusquam reus criminis nec illo sacra- ,

mento caret etiamsi nunquam reconcibetur Deo

, ita :

nianente in se vinculo foederis conjugalis, uxordimittitur

ob causam fornicatlonis, nec carebit illo vinculo, etiamsi
nunquam reconcilietur viro carebit autem si mortuus
; ,

fuerit vir ejus. lleus vero excommunicalus ideo nunquam

carebit regenerationis sacramenlo etiam non reconci- .

liatus, quoniam nunquam moritur Deus. Remanet itaque

ut, si sapere secundum Apostokim volumus, non dica-
mus virum adulterum pro mortuo deputandum et ideo ,

licere uxori ejus alteri nubere. Quainvis enim sit mors

• Rom. vii, 2, 3.

CXXXIII. 26
 ,;

40'i S. ALGUSTINl EPISCOPI

adulterium , non corporis , sed quod pejus est , animae :

non tanieu et de ista morte loquebatur Apostolus, cum

dicebat : « Quod mortuus tuerit vir ejus cui vult
si ,

» nubat^ : » sed de iila sola qua de corpore exilur. Quo-

niani si per conjugis adulterium conjugale solvitur vin-
culum , scquitur illa perversitas, quam cavendam esse

moustravi , ut et niulier per impudicitiam solvatur hoc

vinculo : quae si solvitur, libera erit a lege viri; et ideo,
quod insipientissime dicitur, non erit adultera , si luerit
cum alio viro ; quia per adulterium liJjerata est a priore

viro. Quod si ita est a veritate deviuin , ut nuilus id , non

dico Christianus, sed iiumanus sensus admiltat ;
profecto
« est, quandiu vir ejus vivit
Mulier aliigata » quod ut :

apertius dicam, quandiu vir ejus in corpore est. Pari

ergo forma et vir alhgatus cst quandiu mulier ejus in .

corpore est. Unde si vult dimittere aduUeram non du- ,

cat alteram , ne quod in illa culpat , ipse committat.

Siniihler et mulier si dimittit adukerum , non sibi copu-
let aUerum : alhgata est enim ,
quandiu vir ejus vivit;
nec a lege viri nisi mortui liberatur , ut non sit adukera
si fuerit cum aho viro.
V. Quod autem tibi durum videtur. ut post aduke-
riuni recoucilietur conjugi conjux ; si fides adsit, non
erit durum. Cur enim adbuc deputamus adulteros, quos
vel baptismate ablutos, vel poenitentia credimus esse sa-
natos? Haec crimina in vetere Dei lege nulhs sacrificiis
mundabantur quae iNovi Testamenti sanguine sine du-
,

bitatione mundantur : et ideo tunc omni modo prohibi-

tum est ab alio contaminatam viro recipere uxorcm
quaravis David Saiihs iiliam^. quam ]>ater ejusdem mu-
lieris ab eo separatam dcderat aiteri^ tanquain iNovi Tes-

• Cor. VII, Sg. — 2 2 Kej;. 111, i4-

 :

bE C0NJC(:.IIS ADULTERINIS, LIB. 11. l^o'^

tamenti proefigurator sine cunctatione receperit : nunc

autern posteaquam <-ihristus ait adulterae : « INec ego te

» damnabo, vade, dcinceps noli peccare^; » quis non in-

telligat debere ignoscere marilum^ quod vid(;t ignovisse

Dominum amborum, nec jam se debere adulteram di-

cere, cujus pcenitentis crimen divina credit miseratione
deletum ?
VI. Sed hoc videhcet infidehum sensus exhorret, ita

Ht nonnulli modicae fidei vel potius inimici verae lidei,

credo metuenles peccandi impunitatem dari muheribus
suis, iilud quod de aduherse indulgenlia Dominus fecit.

auferrent de codicibus suis (12): quasi permissionem pec-

candi tribuerit qui dixit « Jam deinceps noh peccare »
: :

aut ideo non deljuerit muher a medico Deo iihus peccati

remissione sanari, ne otlcnderentur insani. iNeque enim
quibus illud factum Domini disphcet. ipsi pudici suut,
et eos severos castitas facit : sed polius ex iJlo sunt homi-
num numero, quibus Dominus ait : < Qui sine peccato
» est vestrum, prior iu eam lapidem jaciat-. »iNisi quod
illi conscientia territi recesserunt. et tontare Christum
atquc aduheram persequidcstitcrunt : isti autem et^ijroli
medicum reprehendunt. et in aduheras aduheri saeviunt
quibus si diceretur, non quod ilh audieruut « Qui sine :

» peccato est; »quis enim sine peccato? sed, Qui siue isto

peccato est, « Trior in iham Lapidem mittat »tum vero :

forsitan cogitarent, qui indignabantur quod aduheram

non occiderent. quanta iUis Dei misericordia parcerctur
«t aduheri ^ivercnt.
VII. Sed cum haec eis dicimus. non solum nihil vo-
lunt detrahere se\eritati : sed irascuntur insuper veritati,
et loquuntur atque rcspondcnt : Sed nos viri sumus : an
vero sexus nostri dignitas hanc sustinebit injuriam. ut
1 J oau. VIII, II. — 2 ibid. 8.

q6.
 4o4 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cuni aliis foeniinis praeter uxorcs nostras si quid admitti-
mus, in luenclis poenis niulieiibus compaienmr? Quasi
non propterea magis tlebeant illicitas concupiscentias vi-
riliter frenare, quia viri sunt : quasi non propterea magis
debeant mulieribus bujus exemplum sc
suis ad virtutis

praebere, quia \iri sunl non proptcrea minus ie-

: quasi
beant a Hbidine superari, quia viri sunt quasi non prop- :

terea minus debeant lascivienti carni servire, quia viri

sunt? Et tamen indignantur, si audiant adulteros viros
pendere similes adulteris foeminis poenas ; cum tanto gra-
vius eos puniri oportuerit, quanto magis ad eos pertinet
et virtute vincere, et exemplo regere fceminas. Christianis
equidem loquor ,
qui fideliter audiunt « Caput mulieris
:

» vir^ : '^ ubi se agnoscunt duces, illas autem comites esse

debere : et ideo cavendum viro illac ire vivendo, qua ti-

met ne uxor sequatur imitando. Sed isti quibus displicet.

ut inter virum et uxorem par pudicitiae forma servetur,
et potius eligunt, maximeque inbac causa, mundi lega-
bus subditi esse quam Cbristi, quoniam jura forensia non
eisdem quibus fceminas pudicitiae nexibus viros videntur
obstringere; legant quid imperator Antoninus non uti- ,

que Christianus, de hac re constitucrit, ubi maritus uxo-

rem de adulterii crimine accusare non sinitur, cui mori-
non praebuit
l)us suis castitatis exemplum, ita ut ambo
damnentur, si ambos pariter impudicos conflictus ipse
convicerit. Nam supra dicti impcratoris haec verba sunt,
quae apud Cregorianum (i3) leguntur. « Sane, inquit,
mesehtterenuna parte causeeprajudicabunt. INeque enim
si penes te culpa fuit ut matrimonium solverelur, et se-
cundum legem Juham Eupasia uxor tua nuberet, propter
hoc rescriptum meum adulterii danmata erit, nisi coustet
1 Ephes, V, 23.
 DE CONJUGIIS AnULTERINIS , LIB. II. ^O^
esse commissum. Habebunt auteni anle oculos hoc in-
quirere, an cum tu pudice vivercs, illi quoque bonos
mores colendi auctor fuisli. Periniquum enim miiii vi-
detur esse, ut pudicitiam vir ab uxore exigat, quam ipse
non exhibet quag res potest et viriim damnare, non ob
:

compensationemmutui criminis rcm int{>r utrumque com-

ponere, vel causam facti tollere^. » Si ha-c observanda
sunt propler decus terrenae civilatis, quanto casliores
quaerit coelestis ])atria et societas Angcloruin? Quae cum
ita sint, numquid ideo minor est, ac non potius major et

pejor virorum impudicilia quia inest illis superba et H-

,

centiosa jactantia? Non igitur exhorreant viii, quodadul-

terae Christus ignovit : sed potius cognoscant etiam peri-
culum suum, et simiU morbo Laboiantes ad eumdem
Salvatorem supphci pietate confugiant; et quod in illa

factuni legunt, etiam sibi necessarium essefateantur, adul-

teriorum suorum mcdicinam suscipiant, adulterare jani
desinant, laudent inse Deipatientiam, agantpoenitentiam,
sumant indulgentiam, mutentde poena foeminarum et de
sua impunitate sententiam.
Ylll. Quibus consideratis atque tractatis, si comniunis
conditio, commune mahim, commune pericuhim, com-
mune vuhius, commuiiis salus, lideJiteret humihtcr co-
gitetur, non noque didicihs, etiam posl per-
erit turpis,

petrata atque purgata adukeria reconcihatio conjugum,

ubi per claves regni coelorum non diibitatur fieri remi^-
sio peccatorum : non ut post viri divortium adultcra re-
vocetur, sed ut post (Ihristi consortium adultera non
vocetur. Verum ecce non fiat, nemo compelht, quia forlc
lexahqua hujus snpcuh velat secundum terrenoe civitalis
modam, ubi cogitata non est abolitio criminum per san-
guinem sanctum. Suscipiatur ergo continentia, quam
• L^x AntODjii.i viics impuJicos xqtie ac mulieres damiiari volenti?.
 .

4o6 S. VUGLSriNi tPlSCOPl

nulla lex prohibet in alia non ealiir adulleria. Et quid
:

ad nos, nec saltem divina miseratione mundata marito

si

reconcilieturadiiltcra. dum tamen non reconciliatis adul-

teris. non aJia Jiant quasi connubia, quae convincuntur
csse adulteria? « iMulier enim alligata est, quandiu vir
>' ejus vi\it^. \) Krgo consequenter et vir alligatus est,
quandiu mulior ejus vivit. Haec alligatio facit, ut aliis

conjungi sine adulterina copulatione non possint. Unde

necesse est ex duobus conjugibus quatuor adulteros fieri,
si et illa alteri nupserit, et ille alteram duxerit. Quamvis

enim srelcratius moechctur, qui non causa fbrnicationis

uxore dimissa alteram ducit ; quod genus adulterii com-
memoravit Matthfcus tamen non solum ipse mopchalur,
:

sed sicuti est apud Marcura « Quicumque dimiscrit uxo- :

» remsuam, ct aliam duxerit, adulterium commitlit super

» eam, et si uxor dimiserit virum suum, et alii nupscrit,
» moechatur^ » et sicuti : est apud Lucam : c> Omnis qui
» dimittit uxorem suam, et ducit alteram, moechatur;
» et quidimissam a viro duxerit, moechatur^. » De quir*

bus testimoniis jam salis in libro superiore disserui.

IX. Sed respondcs mihi « Continenter vivere pau- :

» corum est et idco qui fornicantes conjuges dimiserunt

:

» quoniam non possunt rcconciliari lanUim sc videut ,

» periclitari ut Icgem Christi non humannm, sed fera-

,

» lem pronuntient. » frater, quantum ad inconlincntcs

pertinet, multas qucrclas habere possunt, quibus, ut di-

cis, lct;cm Christi fcralcm pronuntient, non humanam.
Et tamca non propter illos Evangcliuni Christi perver-
tere, vel mutare debemus. Te quippe sola corum quereJa
permovet, qui conjugcs causa fornicationis intcrcedente
dimittunt, si alias ducerc non sinantur quoniam conli- :

ncre paucorum est, atquc ad id debent laude adhortari,

' t Ct.r. vrr. 3j. — ^ M«rc. x. n, 1 1 — ' I''"'. "'i, r».
 ,

DE CON.TUCIIS AnrLTERTNTS, L1R. TI. liO"^

non ]cge compelli. Itaquc si dimissa adultora non duci-

tur altera, justam querelam, sicut putas, habebit homi-
Bum incontinentia. Sed altende quani plura sunt, ubi si

querelas incontinentium vehmus admittere. necesse nobis

erit aduheria facienda permittere. Quid si enim aliquo

diuturno et insanabiU morbo corporis teneatur conjux

quo concubitus impeditur (i4)? Quid si captivitas, vel
vis ahqua separet. ita ut sciat vivere maritus uxorem,
cujus sibi copia denegatur, censes-ne admitlenda inconti-
nentium murmura et permittcnda aduheria? Quid in
,

hoc ipso unde interrogaius est Dominus, responditque

fieri non deberc, sed ad duritiam cordis ihorum iVloysen

permisisse dari hbellum repudii, et quacumque causa di-

niittere conjugem, nonne lex Christi incontinentibus dis-
phcet, qui uxores htigiosas, injuriosas, imperiosas, fasti-

diosas, et ad reddendum debitum conjugale difhciJhmas,

repudio interposito abjicere volunt, et alteras ducere?
Jam ergo, quia istorum incontinentia legem Christi h©Fr
ruit, ad eorum lex Christi arbitrium commutanda esL?
^. Jam porro si maritum rehnquat uxor. vel maritus
uxorem, non causa fornicationis, sed polius conlinentiae,
sitque incontinens cui icpudium propterhocdatur. quaero
utrum non erit aduher vel aduhera, si alteri copuletur?
Si non erit dicitur, Domino contradicitur, cujus hiec
vcrba sunt « Dictum est autem, quicumqiie dimiserit
:

w uxorem suam, detiUi iibellum repudii. l^lgo autem dico

» vobis, quia omnis qui dimiserit uxoiem suani, excepta

» causa fornicationis, facit eam moechari; et qui dimissani

» duxerit. adulterat^. » cce dimissa est, non dimisit; et

i

quia continere paucorum est. incontinentias cessilet nup-

sit; et tamen adulter adulteram duxit. Ambo rei, ambo

damuaiidisunt;etquaenupsitvivomarito.etqui duxil eam

 :

4o8 S. AUGUSTINl KFISCOPI

cujus vivit maritus. Nuniquicl hic legem Christi dicimus
inhumanam qua . constituiLur rea tanti criminis atque
punitur. quam vir nulla ejus praecedente fornicatione di-
misit, et quia paucorum est continere, dimittendo com-
pulit nubere? Cur non hic dicimus habendum esse pro
mortuo. qui male dimittendo prior conjugale vinculum
rupit? ^am qua ratione dicturus es eum rupisse vinculum
conjugale, qui hcet sit moeciius, non dimisit uxorem et ;

eum non rupisse, qui eliam castam dimisit uxorem? Ego

autem dico in utroque manere hoc vinculum, quo muher
alhgata est, quandiu vir ejus vivit, sive continens, sive
moechus et ideo moechari eam quse dimissa nupserit, et
:

moechari eum qui dimissam duxerit, sive a moecho, sive

a continente dimissa sit; quoniam « Muher alhgata est,

» quandiu vir ejus vivit. Sed nunc de querehs incon-
<>

tinentium disputamus. Quid enim videtur justius hujus

muheris quereha, quoe dicit Dimissa sum, non dimisi;
:

et quoniam continere paucorum est, non me continui, ne

fornicarer nupsi ; et dicor moechata, quia nupsi. Num-

quid propter hujus quasi justam querelam, legem cense-
bimus mutandam esse divinam ut istam non judicemus ,

aduheram? Absit. Sed respondebis non eam debuisse di-

mitti. quia fornicationisnuha causa prf^cesserat. Yerum
dicis : nam peccatum Dominus expressit, ubi
mariti ejus
ait :Qui dimiserit uxorem suam, excepta causa fornica-
((

wtionis, fL\cit eam moechari^. » Sed numquid ista ideo

nubendo postea non peccavit, quia prius dimittendo ille
peccavit? Quid ergo ei prodest, (juod de lege Christi
muher incontinensqueritur, nisi ut murmuranspuniatur?
XI. Jam nunc etiam iha videamus, qufe alio loco in-
terponens addidisti, meque ad ea respondere voluisti
ubi te movct et misernris hominem. qni cubare cum
.

i M)ttb. V, ?2.
 ,

I
DE CONJUGIIS ADtJLTERIMS , tlB. II. 4^9
udulteia. ctiamsi non inrontinentia , ccrte filioriim pro-

creandoriim necessitate compellitur, si non ei licet sic

eam dimittere, ut ea vivente alteram ducat. Lndc recte

movereris, si adulterium non esset. quamvis adultera viva
uxore, alteram duccre. Siaiitem adultjrium est, uteaquae
sunt disputata docucrunt. quid oblenditur procreando-
rum causa tiliorum? Non enim proptcrea tlagitiorum est
permittenda liceiitia, aut vero tam cavendum est sine
postcris mori. quam eligcndum in posterum quod
\ ivere :

non sinentur adultcri, quos necesse est post primam mor-

tem secunda? mortis aeternitate damnari? INam procrean-
dorum filiorum ista causatio. etiam non adulteras, scd
castissinias foerainas, si forte sint steriles, cogit dimitti,
ct alteras quod tihi existimo non placere.
duci :

XII. Quaproptcr si causa incontinentias non sunt ex-

cusanda adulteria quanto minus excusantur procrean-
.

dorum causa fdiorum ? llli quippe intirmitati hoc est ,

incontinentiae, voluit Ajjostolus subveniri honestatc nup-

tiarum. INon enim ait Si filios non habet nubat sed
: . :

« Si se non conlinet nubat^.)^ Filiorum quidem propa-

,

gine compensatur, quod incontinentise nubendo ceditur.

Nam utique incontinentia vitium cst conjugium autcm ,

non est vitium etideo fit per hoc bonum ut illud ve-
: ,

niale sit malum. Cum sint ergo nuptite causa generandi

institutae ca causa ticbant a PatriJjus, qui tantum ofli-
,

cio generandi foeminis, sed non illicite miscebantur. Erat

enim tunc qutcdam propagandinecessitas. qutfi nunc non
est quoniam «Tcmpus amplectendi » sicut scriptum
: .

cst quod utiquc tunc fuit, « Et tempus continendi ab

,

» amplexu"^, » quod nunc cst. De quo tempore Apostolus

loqucns ait « De caetero : fratres tempus breve est , ,

» rehquum est ut et qui habeiit uxores. tanquam nonha-

1 I Cor, vrr, 9. — 2 EccH. m, 5.

 »
,

4lO S. AUGUSTINI EPISCOP

V bcntcs sint^.wUnde nunc recHssime rlicitur : «Qui potest

>j Ciipere , capiat- » (|ui auteni se non continet. nubat.
:

Tunc ergo etiam continpntia propter propagationem filio-

rum in nuptias descendebat ofiicio : nunc autem vincu-

lum nuptialeincontinenticesubvenit vitio; ut ab eis qui se
non continent non per turpikudinem stuproruni sed per
, ,

honestateni conjugiorum fiat propagatio filiorum. Cuf ,

ergo non dixit Apostolus Si fdios non babet nubat :

: ,

Quia scilicet boc tcmporecontinendi ab amplexu,non est

necesse fdios propagare. Etquaredixit «Si se nou con- :

» tinet, nubat^? » Ulitjue propterea , ne per incontinen-

tiam cogatur adulterare. Si ergo se continet, nec nubat
nec geueret. Si autem se non continet , licite nubat , ne
turpjter generet concumbendo non generet.
, aut turpius
Quanquambocfpiodullimumdixi, nonnulli faciant etiam
bcile conjugati. Illicite nanique et lurpiter etiam cum le-

gitima uxore concumbitur , ubi proHs conceptio devita-r

tur. Quod faciebat Onan fibus Judae , et occidit iJlum
propter boc Ueus ^. Propagalio itaque fdiorum , ipsa est
prima et naturabs et legitima causa nuptiarum : ac per
hoc qui propter incontinentiam conjugantur , non sic

debent temperare nialum suum ut bonum exterminent ,

nuptiarum , id est propagiuem fiHoruin. De incontinen-

,

tibus quippe loquebalur Apostolus, ubi ait : 'Xolo igilur

» juniores nubere , fdios procreare , matresfamihas esse ,

» nullam occasionem darc adversario maledicti gratia.

» Jam enim conversae quaedam suiit retro post Satanam ^.
Cum itaque dicebat «Yolo juniores nubere « boc utique
: ,

nionebat propter ruinam incontinentite fulciendam. Sed

ne forte ab eis sola carnabs concupiscentiae cogitaretur
infirmitas , cui tantummodo esset opere connubii servien-
>
i Cor. vii, ag. — ^ Maltli. x;\ .12. — 3 t C«<r. vn , p. — * CVen.

xx^^ui 9 — ^ I Tim- V, 14. tS.

 DE CONJUGIIS AnULTERlMS , LIB. II. 4^1
dum , nuptiariim anfom vrl contemnorotur vcl negligcre-
tur bonum continuo subjunxil « l*'ilios procreare ma-
; : .

» tresfamilias esse. »Qui vero eligunt continere aliquid ,

utique mdius cligunt quam est nuptiarum bonum hoc ,

est generatio filiorum. l nde si eligilur continentia ut ,

bono nuptiarum melius aliquid capcssatur; quanto potius

custodicnda est, ut adulterium cavealur? Cum enim dixis-
set Aposlolus, « Quod si se non continet , nubat : Melius
w est enim. inquit, nubere quam uri ^.» iNon dixit Melius :

est mnechari quam uri.

XIII. Non cst igitur ad quod exhortemur eos, qui
reconciliari timent conjugibus adulteris poenitendo sana-
tis, ad custodiendam continentiam. Quoniam mulier
nisi

quandiu sive moechus sive castus vir ejus vivit

alligata ,

moechatur si altcri nupserit et viralligatus quandiusive ;

moecha sive casta uxor ejus vivit , moechatur si alteram

dnxerit. Hgec namque alligatio quandoquidem non solvi-
tur. etiamsi per repudium coujux a casto conjuge sepa-
rctur; mullo minus solvitur, si non separata moecbetur.
Acperhocnon eam solvit , nisi mors coujugis, non in
adultcrium corruentis , sed de corpore exeuntis. Qua-
propter si recesserit mulier abadultero viro , et ei recon-
ciliari nou vult. maneat inuupjta et si dimiserit vir adul-
:

teram mulierem .et eam non vult recipere nec post

poenitentiam , custodiat continentiam etsi non ex vo- :

luntate eligendi potioris boni, certe ex neccssitate vitaudi

perniciosi mali. Ad boc exhortarer etiamsi uxor esset in
languore insanabili atque diuturno , etiamsi alicul)i esset
corporeseparata, quo maiitus non posset accedere : pos-
trcmo ad hoc exhortareretiamsi mulier volens vivere con-
tinenter quamvis contra disciplinam, quia non ex con-
,

sensu tamen pudicum pudica dimilteret. Puto enim

,
/|12 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Cliristianum neminem reluctari, adulterum esse, qui vel
diu languente , vel diu absente , vel continenter vivere
cupientesua uxorealteri commixlus est fceminae. Sic ergo

rt dimissa adultcra, adultcr estcum alteraquoniam non :

ille aut ille; sed « Omnis qui dimittit uxorem suam,

, ,

» et ducit alteram, moechatur^. » Quapropter si a con-

jugali vinculo immunis minus appetitur vita sanclorum ,

exhorreatur poena moechorum : et timore saltem frenetur

concupiscentia , si amore non ehgitur continentia. Si
enim ubi est timor, operetur labor ; ubi erat labor , erit

et amor. Non enim confidendum est de nostris viribus :

sed oratio adjungenda conatibus , ut impleat bonis ,

qui
deterret a malis.
XIV. Respondeamus etiam ad illud , ubi putas maritos
ad puniendas adulteras sine ulla miseratione compelli ; :

cum volunt eas mori , si eis viventibus non licet eis alte-

ras ducere. Quam crudelitatem volens exaggerare dixisti : i

« Non mihi videtur, amantissime pater, hic divinus esse i

» sensus , ubi benignitas et pietas excluditur. » Ita istud

j

dicis, quasi propterea mariti parcere debeant adulteris i

foeminis, quia licet eis alteras ducere ; ut si non licet,

non parcant ut Hceat. Quiiiimo proptcrea debent pecca-

tricibus praebere misericordiam , ut et ipsi pro suis pec-
catis misericordiam consequantur. Et muho magis hoc
eis faciendum est ,
qui dimissis uxorilnis adulteris cupiunt
vivere continenter. Tanlo quippe debent esse misericor-
diores ,
quanlo voluntesse sanctiores : ul et ad caslitatem
servandam divinilus adjuventur, dum castitatem
in se ipsis
ab uxoribus violatam nec ipsi humanitus ulciscuntur. Et
maxime vox illa dominica csteis in mcmoriam revocanda ,

« Qui sine peccato cst prior in illam lapidcm jaciat-. ».

Non : Qui sine ipso peccato est, quoniam loquimur de

J Ltic. XVI, i!^, — ' Joau. vnr, -,
 ,

DE CONJUGIIS ADULTERINIS , LIB. II. 4^3

puclicis viris; sed , «Qui sine peccato est : » qiiod siesse
se dixerint . se ipsos scducuut , et veritas in eis nou est^
PoiTO si non se seducunt , et cst in eis veritas . non erit
in cis cruenta severitas. Scientes enim se non esse sinc
peccato, dimittunt ut dimittatur eis; nec ab eis henigni-
tas et pietas excluditur. Magis cnim heec excluduntur , si

peccatis conjugum ah eis inipetret veniam licentia lihidi-

nis , non cura pietatis , id est, ut propterea parcant quia
licet eis alleras ducere , et non potius propterea quia vo-
lunt et sihi Dominum parcere.
Xy. Quanto itaque melius , et honestius, christiana
denique professione dignius , ut parcant aduherarum san-
guini uxoruni, quod scriptum est . eis dicimus : « Dimitte
» injustitiam proximo tuo , et tunc precanti tihi peccata
» solventur. Homo homini conservat iram, et a Douiino
» quaerit medehim. Superhominem similem sihi non hahet
» misericordiam , et de peccatis suis deprecatur. Cum
» ipse caro sit, conservat iracundiam ,
quispropitiahitur
» peccatis ilhus^? » Et de Evangelio : « Dimittite, et di-
» miltetur vohis^:» ut possimus dicere : « Dimitte nohis
» dehita nostra , sicutet nos dimittimus dehitorihusnos-
» tris^. » Et de Apostolo : « NulH malum pro malo red-
Etsiqua sunthujusmodi in Scripturis sanctis,
» dentes-''.»

quihus, adulciscendumquandohumanusanimusexcitatur,
quia Chrislianus est mitigatur. Quanto, inquam mehus
, ,

ista dicimus. quam ut dicamus Tantum adukeras istas :

dimiltite, etearum nohte sanguincm qua?rere quidquid :

doloris exearum flagitiis hahetis, consolahuntur vosalias

quas duxeritis merito enim velletis istas de viventium
:

numero auferre si earum vita impedimento esset quo-

, ,

minus alias ducerelis nunc vero etiam istis viventihus

; ,

* I Joan. I, 2. — 2 Eccli. xxvm, 2-4. — ^ l„(._ vi , 27. — < Matlh.

Tt, la. — 5 Rom, XII, 17,
 ,,

4l4 S. AUGUSTIM KPISCOPl

cum liceat alia vobis matrimonia providere ,
quid eas tan-
topere vultis occidere? Ha^c si dicimus , nonne attcndis
quam nostra suasio longe sit a cliaractere cliristiano : quia
et falsum dicimus , eis licere quod non licet , lioc est

istis viventibus ut aliis copulentur ; et si pro[)terea illis

pepercerint, non parcent propter pietatem , scd propter

aliarum nupliarum lii)eram polestatem. Postremo quaero
abs utrum marito cbristiano bceat vel secundum ve-
te ,

tercm Dei lcgem vd Uomanis lcgibus adulteram occi-

,

dere? Si bcet melius est ut ab utroque se temperet id

, ,

est et a bcito ilia peccante supplicio

, et ab iilicito illa ,

vivente conjugio. Quod si alterutrum eligere perseverat

satiusestei facerequod licet, ut adullerapuniatur, quani
idquod non licet ul ipsa viva ilJe mcechetur. Si aulem,
,

quod verius dicitur. non licet bomini cbrisliano adulle-

rara conjugem occiderc, sed tanlum dimittere; quis est

tam demens qui ei dicat 1 ac quod non bcet ut tibi : , li-

ceat quod non licet? Cum enim utrumque secundum le-

gem Cbristi ilHcitum sit, sive aduUcram occidere , sive

illa vivente alteram ducere , ab utroquc abstinenduni est,

non iUicitum pro iUicito faciendum. Si enim facturus est

quod non bcet, jam faciat aduUcrium et non faciatbo- .

micidium ut vivcnte uxore aberam ducat et non hu-

, ,

manum sanguinem fundat.Quod siestutrumquenefarium,

non dcbet aiterum pro altero perpetrare sed utrumque ,

vitare.
XVI. Hic video quid dici ab incontinenlibus possit :

quod videhcet qui dimittitet vivere pcrmittit aduJteram,

si alteram duxerit ,
quandiu prior ilJa vivit, perpctuus
aduUer est , nec agit poenitcntiam fructuosam a llagitio

non rccedens ; nec si catecliumenus est, ad l^aptismum

admittitur ,
quoniam ab eo quod impedit non mutatur ;

nec reconciliari poenitens potest in eadem nequitia perse-

 i>E CdiNJLGllS ADLiLTERl.MS , LIB. II. 4'*^

veraiis : si autem accusando aduUeram occiderit hoc ,

peccatum quoniam transactum est et in eo non permanet, ,

et si a cateclmmeno factum est baptismate abiuitur, et,

si a baptizato puenitentia et reconciliatione sanatur. Sed

,

numquid propterea dicturi sumus adultcrium non esse

adulterium, quod sine dubio commitlitur, si conjuge
adultera vivente altera ducitur? Sed hoc adulterii genere
excepto, ncmpenondubitas esseadulterium . siquisquam
ducat viventis uxorem a viro suo pcr hbellum repudii sine
ulla mulieris fbrnicatione dimissam. Quid ergo , cum vi-
derit se nec ad baplismum admilti catechumenus. nec
^ si

ulihter agere paMiitentiam . si j)aptizatus hoc fecit non ,

corrigcndo et rehnquendo quod fecit , si eum vohierit et

potuerit occidere cujus duxit uxorem, ut hoc scelus vel
baplismate diluatur. vel poenitendo solvatur , atquc ita

etiam illud aduJterium non pcrmaneat , evacuata muhere

a lege viri post mortcm viri , sed de transacto quod fac^
tum est. per pfjeniteutiam salishat, vel regcneratione de-
leatur; numquid propterea est accusanda lex Christi,
tanquam compuicrit homicidium, cum sinecrimine
fieri

fornicationis repudiatam ducere dicit esse adukerium ? ,

XYll. Hic enim.siparum quid loquamui" attendimus,

multo graviora dici possunt quam ipse dixisti. Nam tu dum
non vis esse adulteria, sialiae ducantur dimissis aduUeris^
iioc invenisti : « Quoniam si ha?c adulteria dixerimus .

» cogentur mariti occidere adulteras . quarum vita im-

» pediuntur akeras ducere. » Atque ut lioc exaggerares ,

dixisti : «Non mihi videtur, amautissime pater, hic divi-

» nus esse sensus , uiji beniguitas et pietas excluditur. »
Si ergo quispiam nolens credere esse aduherium quando
a marilo sine fornicationis criniine repudiata ab altero
dueitur, et hoc contra teinveuiat, quia ista rationesua-
detur iiomiuibus lioniicidia perpetrare, et earum maritos,
 ,

4l6 S. AUGUSTINI EPISCOPl

quas eo modo repuclialas duxerint , vel insidiis quibus
poLueiinl , vel Ciiiumniis appcterc , \el aliquibus veris
criminibus accusare el occideie , ut eis moiLiiis esse pos-
sint coiijugia, qucC vi\is (uerant adulleri.i : nonue id
exaggeraudo tibi dicturus est : Non niihi videtur, aman-
lissime fVater, bic divinus csse sensus . ubi non soluni
benignilas et pietas excluditur, sed eliam ingens maligni-
tas etimpietas excilatur? Quandoquidem multoestlevius
et tolerabilius , ut adulteras mariti , quam ut maritos
adulteri occidant. Placet-ne tibi , ut propter vanissimam
invidiam, dominicse defensionem scntentiag deseramus
vel eam insuper accusemus non debere adulte- , dicentes
rium vindicari causam fornicationis re-
, etiamsi praeter
pudiata a viro alteri conjugetur ne maritum cjus a quo ,

dimissaest compeOatur occidere, dum adulterium incon-

nubium cupit viri prioris morte convertere? Scio boc
libi non placere, ut propter banc vanissimam invidiam ,

lex Cbristi cum vera inveniatur et sana dura et inbu-

, ,

mana dicatur. Sic itaque non libi debet videri idcone-

gandum esse adulterium quando uxore adukera vivente ,

altera ducitur, quia potest maritus per hoc cogi adulte-

raui occidere, duui cupit sibi hccre iUa extincta alteram
ducere , si boc ea vivente non licet faccre. Quid enim
si

et illud dicant christianae fidci detractores , cogi homines

occidere uxores suas insidiarum sceleribus ,
quas molestas
ferrc non possunt, sive diuturno languorc laborantes et
pati concubituni non valcnles sive paupcres , sive steri- ,

les , sive deformcs aUarum spe ducendarum, sanarum,

,

opulentarum fcecundarum pulcherrimarum quia eas

, ,
:

quas perpeti nolunt pra?ter causam lornicationis repu-

,

diare non hcet et altcras ducere, ne perpetuo devincti

,

adiilterio , nec baptizari possint , nec poenitendo sanari.

Nuraquid propterea ne ista homicidiorum scelera perpe-
 7
:

DF, CONJUGIIS AnULTERINIS , LIB. II. 4'

treritur, dicturi sunius . nou essc adultcria , repudiatis
praeter causam fornicationis uxoribus , sibi alteras copu-
lare ?
XVllI. Jamvero ex hoc quod sapis non esse adulte-

rium uxorem causa fornicationis abjecerit, et alte-

, si vir
ram duxerit nonne arbilraris cavendum, ne discant viri
,

uxores suas, quas propter alias innumerabiles causas ferre

non possunt , moechari cogere , ut ab eis vinculo conju-
gali per fornicationem . sicutputas, soluto, liceat eis al-

teras ducere; et ex eo quod illas moechari coegerunt. aut

baplismate ablui. aut poenitendo sanari, quoniam iUis et

gratia etmedicina ncgabitur quandiu cum adulteris vi-

vent, si prioribus praetercausam fornicationis repudiatis
alteras duxerint? jNisi forte quis dicat, neminem posse
uxorem suam moechari facere si pudica est et tamen , :

Dominus « Omnis qui dimiserit inquit uxorerasuam,

: , .

»praeter causamfornicalionis. facit eammoechari. Uti- >>

que propterea, quia cum esset pudica cum viro, tamea

dimissa cogitur per incontinentiam vivo priore alteri
copulari et hoc est moechari. Quod si hoc ista noii fe-
,

cerit,tamen ille quantum in ipso est facere compulit, et

hocei Deus peccatum, etiamsiilla casta permaneat, im-
putabit, Sed quis nesciat quam sint rarissimae, quae ita
pudice vivant cum viris ut etiamsi ab eis dimillantur,
alios iion requirant? Incomparabiliter quippe numerus

est amplior foeminarum, quae cum pudice adhcereaut

maritis, tamensidimissae fuerint a maritis, non differunl
nubere. Cum ergo crediderint homines Domino diceuti
« Omnis qui dimiserit uxorem suam, prgeter causam for-
» nicationis, facit eam moechari^; » si crediderint et tibi
dicenti muliere fornicante licere viro ejus alteram du-
cere ;
quisquis voluerit propter alias quaslibet molestias
» Matll). V. :?T.

r.xxsin. a^j
 ,

4l8 »• AUGOSTINI EPI8C0P1

Carere uxore cul junctus est ; prius eam nioechari faciat
sine fornicationedinuttendo, ut tunc ducat alteram, cum
moecha nuhendo ac sic a priorc peccalo quo
fuerit illa :

eam moechari fecit, sive per haptismum, sive per poe-

nitentiam liheratus , sine suo adulterio sihi iiahere videa-

tur, quara post prioris adulterium tanquam hinc soluto

matrimonii vinculo, alteram duxerit. Quod quidem si
fuerit macliinatus et uxorem suam moecham faciet , et
,

ipse quamvis post adulterium conjugis aliam ducendo

moechus erit nihilque iih proderit quod tihi credidit et
; ,

non ei potius qui nuilo excepto ait « Omnis qui rehque- :

» rit uxorem suam et aham duxerit, moeciiatur ^. »

,

XIX. Quihus omnihus consideratis atque tractatis

restat utah eis qui haec tidehter audiunt, dicalur nohis
quod Domiuo dictumest « Si talis est causa cum uxore ,
:

» non expedit nuhere. » Quihus etnosquidrespoudeamus,

nisi quod ipse respondit? « Non omnes capiunt verhum
» lioc, sed quihus datum est. Sunt enim eunuchi qui de
>) matris utero sic nati sunt, et sunt eunuclii qui facti sunt
» ah hominihus , et sunt eunuclii qui se ipsos castrave-
» runtpropter regnum coelorum. Qui potest capere, ca-
» piat^. » Ergo qui potest capiat, quod non omnes ca-
piunt. Possunt autem capere hi quihus hoc praestat Dei
iriisericordiaocculta, scd justa. Sed in his omnihus qui
se ipsos castraverunt propter regnum coelorum , alii sunt
qui in utroquesexuconcuhitum nesciunt, alii qui experti

et aversi sunt, partim quidem ilhcite ,

partim vero hcite
experti. Porro in his qui licite expcrli sunt, quidam sunt
ciui non nisihcite, quidamet illiciteetlicite. Suntquippe
in qui conjugia sua tantum sciunt;
eis sunt autemqui et

aUas foeminas ac stupra quaehbet. Sed qui post concuhi-

larii conjugum seipsos
castrant propter regnum GGelorum,
i Lac. XVI, i8,
— 2 Matth. xix, lo-ia.
 ,,

DE C0NJUG1I3 ADULTERIMS , LIB. II. 4 «9

aut morte amitlunl conjuges, autex consensu cum eis con-
tinentiam prolitciilur, aut ex necessitate divortiorum, ne
vivis conjugibus Sf aliis copulando adulteria perpetrent,
castrant se ipsos propter regnum coelorum, non utclarioi
resibiessepossiutjSed quod aliteribiessenonpossint: nam
qui non ista necessitate se continent ,sed boniappetitione
melioris ^
possent ibi esse , etiam servata pudicitia conju-
gali, quamvisin praemiis minoribus, tameu intus. Qui vero
propterea se coutinent, quia prioribus coujugibus vivis
timent aliis conjugari , majorem curam debentgerere pro
salute, quam gesserunt illi a quibus continentia pro mu-
nere delecta est ampliore. Tuncquippe ibi erunt, si adul-
teri non crunt. Si autem non continent, adulteri erunt;
quia vivenlibusconjugibus pristinis, non conjugibus alte-
ris, sed adulteris adliicrebunt. Ei sia regiiocoelorum ab-
erunt, ubi erunt, nisi ubi salvi non erunt?
XX. Hos igitur alioquor, ut quod facere deijerent
si haberent conjuges diuturno languore marcescentes,
vei loco sibi inaccessibili abseutes, vei animositate iliicita
continenles; iioc faciant, si habuerint conjuges adulte-
rina inquinatione sordentes, et propter Ijoc a suo consor-
tio divortiantes : non alia qua^rant conjugia, quia non
eruut conjugia, sed aduilena. Cum enim par lorma sit

inhocvincuio viri et uxoris, sicul uxor « Vivente viro

» vocabitur aduitera , si fuerit cum aho viro ^, » ita et
vir vivente uxore vocid3itur adulter, si fuerit cuni alia
muhere. Etsi enim gravius qui praeter causam fornica-*
tionis « Onmis tamen qui dimiserit uxorem suam
: et ,

» aiiam duxerit, moecliatur -. » ^on eos terreat sar-

cina continentiae : levis ejit si Christi erit ; Christi erit
si lides aderit, quse impetrat a jubentequod jusserit. jNon
eos frangat, quod videtur eorum continentia necessitatis
« Rom. tir, 3. — ^ Luc. xvi, i8.

27.
4'20 S. ALGUSTINI EPISCOPl
esse, iion voluiitalis: quia et illi qui e:im voluntate dele-
gerunt, fecerunt eam essc necessitatis; (juoniani jani sine
danmalione ab illa dcviare non possunt : ct qui in eam ne-
cessitate contrusi sunt , faciunt eam esse voluntatis , si

iion de se ipsis . scd dc illo a quo cst bonum onnie confi-

dunt. llli ad eam conscendcrunt causa majoris gloriae,
ut aliquid amplius invenircnt ; Isti ad eara confugerunt

cura salutis novissima^, ne perirent : utrique perma-

neant, utrique in quod pcrvcncrunt ambulent usque in
linem, fervcant studiis, suppliccnt votis : quia et illis

salus cogitanda est , ut ab eo quod voluntas arripuit ca-

dere timeant; et istis gloria dcsperanda non est , si ineo
quod necessitas intulit, persistcrcdeligant. lierienim po-
test, ut Deo terrenteet hortantc, convertente et implente,

humanus in melius mutetur affectus atque ita voveant :

sine conjugiis et sine ullo concubitu atque immunda li-

biclinis attrectatione perseverantissime vivere , ut etiamsi
separata conjugia locum ducendi alias moriendo aperue-
rint, claudatur ex voto quod patet cx licito, et quod erat
necessitate coeptum , fiat charitate perfectum. Talibus
profccto id retribuclur, quod illis qui vel pari conscnsu
cum conjugibus hoc voverunt, vcl nulhs conjugiis alh-
gali proptcr majus bonum contincntiam dclcgcrunt. Si
autem ita se continent, ut si moriantur quarum vita con-
jugari impediuntur, ahas ducere cogitent , profecto
etiamsi prius ipsi iu tali contincntia dc corpore absce-
danL. non eis imputatur nisi ad pudicitiam conjugalem,
propterquam non faciunt quod facerent si liceret. Hac
quippc inteulione contincntcr v^ivcre parum est ad ac- ,

cipienda iilius quae hberius ehgitur continentias praemia,

sed sufficit ad cavenda adultcria.
XXI. Haec auteni me de utroque sexu memineris di-
cere j sed maximepropter viros qui propterea se foeminis
 DE CONJUGIIS ADULTERINI« , LIB. II. 4^1
superiorcs csse arLitranlur, ne pudicitia pares esse dig-
nentur : in qua etiam praeire cleiaucrunt, ut eos illoe tan-
quam suacapita scqucrentur. Quando autem lex prohibet
adulteria, si obtcntu incontinentiae carnalis infirmitatis
adnittatur excusatio, multis sub noniine falsae impunita-

tis pereundi aperitur occasio. Ncque enim carnem non

habent foemiufe quibus viri aliquid tale nolunt licere ,

quasieisquiaviri sunt Sed absit ut melioris sexus

liceat.
tanquam honori debeatur, quod pudori detrahitur; cuin
honor justus virtuti, non vitio debcatur. Quinimo cum
a foeminis utique habentibus carnem, tantam flagitant
castitatem, ut quando ab uxoribus diutissime peregri-
nantur, vehnt easab adulterino concubitu incontaminatas
fervorem transigere juventutis; ( et plurimie pudicissime
transigunt, et maxime Syrae, quarum mariti negoliandi
qu£estibus occupati, juveues adolescentulas dcserunt , et
vix ahquando senes ad aniculas revertuntur :
) eo ipso
evidentius convincuntur non esse impossibile ,
quod se
non posse causantur. Si enim hoc iion posset infirmitas
hominum, muho minus id posset sexus infirmior fcenii-
narum.
XXII. Undeistos, qui virilem excellentiam non putant
nisi peccandi licenliam, quando terremus ne adultcrinis

conjugiis hserendo pereant in sternum, solemus eis pio-

ponere etiam conlinentiam clericorum qui plerumque ,

eamdem sarcinam subeundam capiuntur inviti eamque ,

susceptam usque ad debitum finem . Domino adjuvanle,

perducunt. Dicimus ergo eis : Quid si et vos ad hoc sub-
eundum populorum violentiacaperemini, nonne suscep-
tum caste custodiretis ofticium, repente conversi ad ini-
petrandas vires a Domino de quibus nunquam anlca
,

cogitastis? Sedillos, inquiunt, houor plurimum consola

tur. Respondemus: Et vobis timor multo amplius mode-
I\'i1 S. AUGLSXmi EPIseOPl DE r.ONJLGITS ADCtTERIMS.

retur. Sihoc multi Dei rainistri repente atque

eiiim
inopinate impositum susceperunt, sperantes se illustrius
quanto magis vos adukeria
in Christi liaereditate fulgere ;

cavendo vivere continenter debetis, metuentes non iiire-

gno Dei minus lucere, sed in gehenna ignis ardere? Haec
atque hujusmodi eis ut possumus dicimus, qui quoquo
jnodo a se discedentibus vel propter aduherium dimissis
coDJugibussuis, ahasvolunt ducere, etcum prohibentur,
infirmitatem nobis carnis opponunt. Sed jam hber etiam
ifcte claudendus est , et rogandus Deus, ut auteos tentari
non sinat separalionibus conjugum; aut ita sinat, ut
tipior perichtanlis salutis fiat ihis amphoris sive proba-r
tionis eccasio castitatis.
 S. AUR AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

f DE MENDACrO
LIBER UNUS *.

IN QUO QDID SIT MRNDACIUM, ET tTRUM ALIQUANDO ADMIT-

TENDUM SJT.EXEMPLISMOMENTISQUE RATIONUM INUTRAMQUE
PARTEM LIERATIS DISQUIRITUR. MENDACIORUM AFFERUNTUR
OCTO GENERA Il&QUE DISCUSSIS ET OMNINO BEJEeTISi 6T4-
,

TUITUR NUNQUAM ESSE MENTIENDUM.

I. Magna quaestio est de Mendacio^, quae nos in

ipsis quotidianis actibus nostris saepe conturbat : ne aut
temere accusemus mendacium, quod non est mendacium;
aut arbitremur aliquando esse mentiendum , honesto
quodam et oflicioso ac misericordi mendacio. Quam
quaeslionem tam sollicite pertractabimus , ut quaeramus
cum utrum autem ahquantum inveniamus,
quaerentibus :

nihil nobis temere affirmantibus leclori bcne atlendenti

,

salis indicabit ipsa tractatio latebrosa est enim nimis et

:

quibusdam quasi cavernosis anfractibus ssepe intentio-

nem quaercntis eludit; ut modo velut elabatur e manibus
quod inventum erat modo rursus appareat et rursus
, ,

• 3criptus circilerauniim Chrisli Sg^. — Vid*' Retracl. lib. 1, rap. «Itip».

— 'Vid«D Cuillon, tom. »Mi,p. 3|lo 3»3.
 ,

4^4 ^. AUGUSTINI EPISCOPI

absorbeatur. Ad extremuni tamen sententiara nostram
velut certior indago compreheiidet. In qua si ullus error
est , cum ab omni errore veritas liberet, atque in omni
errore falsitas implicct , nunquam errari tutius existimo

quam cum amore nimio veritatis et rejcclione nimia

in
falsitatis erralur. Qui enim sevcre reprebendunt boc ni- ,

mium dicunt esse ipsa autem veritas fortasse adbuc :

dicat Nondum est satis. Sane quisquis legis, nibil re-

: ,

prebendas nisi cum totum legeris; atque ita minus re-

.

prebendes. Eloquium noli quaerere multum enini de :

rebus laboravimus et de celeritate absoU'endi tam ne-

,

cessarii quotidianae vitae Operis unde aut tenuis aut :

prope nulla fuit nobis cura verborum.

II. Exceptis igitur jocis , qu^e nunquam sunt putata
mendacia : babent enim evidentissimam ex pronuntiatione
atque ipso jocantis affectu significationem animi nequa-
quam etsi non vera enuntiantis
fallentis , quo geuere :

utrum utendum perfectis animis alia quaestio est,

sit ,

quam modo enodandam non suscepimus exceptis ergo :

jocis, prius agendum est, ne mentiri existimetur qui non

mentitur.
III. Quapropter videndum est ,
quid sit mendacium.
Non enim omnis qui falsum dicit mentitur , si credit aut
opinatur verum esse quod dicit. Inter credere autem at-
que opinari boc distat ,
quod aliquando ille qui credit,
senlit se ignorare quod quam\is de re quam se credit ,

iguorare novit omnino nondubitet, sieam firmissime cre-

dit ; qui autem opinatur, putat se scire quod nescit. Quis-
quis autem boc enunliat quod vel creditum animo, vel
opinatum tenet etiamsi falsum sit, non nientitur. Hoc
.

enim debet enuntiationis suae fidei ut illud per eam pro- ,

ferat, quod animo tenet, et sic babet ut profert. Nec

ideo tamen sine vitio est, quamvis non mcntiatnr si aal ,
 ,,

DE MENDACIO, LIB. I. 420

non credenda credit aut quod ignorat nosse se putat
.

etiamsiverum sit incognitum enim habet pro cognito.

:

Quapropter ille mentitur, qui aliud liabet in animo, et

aliud verbis vcl quibuslibet significalioniJjus cnuntiat.
Unde etiam duplex cor dicitur esse meutientis, id est
duplex cogitatio : una rci ejus quam \eram esse vel scit

vel putat, et non proiert ; altera ejus rci quam pro ista

protert sciens falsam esse vcl putans. Ex quo fit ut possit

falsuni dicere non mentiens, si putat ita esse ut dicit,
quamvis non ita sit ; et ut possit verum dicere mentiens,
si putat falsum esse et pro vero enuntiat ,
quamvis revera
ita sit ut enuntiat. Ex animi enim sui sententia , non ex
rerum ipsarum veritate vel falsitate mentiens aut non
mentiens judicandus est. Potest itaque ille qui falsum pro
vero enunliat .quod tamen verum esse opinatur errans ,

dici et temerarius mentiens autem non recte dicitur;

:

quia coi' duplex ciim enuntiat non habet, nec fallere cu-
}^»it, sed filhlur. (luipa vero menlientis est, in enun-
tiando animo. suo taileudi cupiditas ; sive fallat cum ei

creditur falsum enuntianti ; sive uon fallat. vel cum ei

non creditur, vel cum verum enuntiat voluntate fallendi,

quod nonputat verum. Quod cum ei creditur , non uti-
que fidJit quamvis fallere voluerit
,
: nisi haclenus fallit,

quatenus putalur ita etiam nosse vel putare ut enuntlat.

I\. Quanquam utrum cum
subtilissime quaeratur,
abest voluntas fallendi, absit omnino mendacium. Quid
euim si (piisque f ilsum loquens quod falsum esse existi- .

mat. idco tamen facit quia putat ^iJji non credi ut eo

. .

modo falsa fide absterreat eum cui ioquitur, quem sentit

sibi nolle credere? Hic enim studio non faJIendi menti-
lur , si mendacium est enuntiare aliquid aliter quam scis

esse vel putas autem mendacium non est nisi cum ah-
: si

nmd enuntiatur voh.intate fallendi non mentitur iste . ,

 ,

4*26 S. AUGUSTINI EPISCGPT

qui propterea falsum loquitur quamvis noverit vel putet ,

falsum esse quod loquilur ut illc cui loquitur non ei .

credendo non fallatur, quia eum sibi non crediturum vel

scit vel putat. Unde si appareat fieri posse, ut aliquis
propterea falsum dicat, ne fallatur ille cui dicitur ; exis-
tit aliud e contrario genus ,
propterea verum dicentis ut
Qui enim verum ideo loquitur
fallat. . quia sentit sibi
non credi ideo utique verum dicit ut
, fallat : scit enim
vel existimat propterea falsum putari posse quod dicitur,
quoniam ab ipso dicilur. Quamobrem cum ideo verum
dicit ut filsum putetur, ideo verum dicit ut fallat.

Quaprendum ergo est , quis potius mentiatur . utrum ille

qui falsum dicit ne fallat , an ille qui verum dicit ut fal-

lat ; cum et ille sciat vel putet falsum se dicere , et iste

sciat vel putet verum se dicere. Jam enim diximus eum

qui nescit falsum esse quod enuntiat, non mentiri boc , si

putat verum ; eumque potius mentiri ,

qui etiam verum
enuntiat , cum falsum putat : quia ex animi sui sententia
judicandi sunt. De ilJis itaque non parva quaestio est
quos proposuimus ; unum qui scit aut putat se falsum
dicere, et ideo dicit ne fdlat ; velut si aliquam viam no-
verit obsideri a lalronibus , et timens ne per illam per-
gat homo et eum scit sibi non cre-
cujus saluti prospicit ,

dere dicat eam viam

, non baberc latrones ad boc ut ,

illac non eat dum ideo credit latrones ibi esse, quia ille
.

dixit non ibi esse cui non credere statuit

, mendacem ,

putans alterum autcm qui sciens aut putans verum esse

:

quod dicit ad boc tamen dicit ut fallat tanquam si bo-

, ;

mini non sibi credenti dicat latrones in illa via esse ubi ,

revera cos esse cognovit ut ille cui dicit per illam viam
,

magispcrgat, atque ita in latrones incidat, dum putat

falsum esse quod ille dixerit. Quis ergo istorum mentitur,
ille qui elegit falsum dicere nc fallat, an ille qui elegil
 ,

t)E MENbACIO. ^^y r,lB, I.

verum dicere ut fallat? Ule qui falsum dicendo egit ut

verum sequeretur cui dixit an iste qui vcrum dicendo ,

egit ut falsum scqucretur cui dixit? An forte ambomen^

tili sunt , ille quia voluit falsum dicere, iste quia voluit
fidlere? An potius neuter eorum mentitus est, ille quia
voluntatem habuit non fallendi , et ille quia voluntatem
habuit verum dicendi? Non enim nunc agitur quis eorum
peccaverit , scd quis mentilus sit. Cito enim videtur ille

peccasse ,
qui verum dicendo egit ut homo incideret in
lalrones : ille autem non peccasse , vel etiam bene fecisse,

qui falsum dicendo cgit ut homo perniciem dcvitaret.

Sed possunt exempla ista converti , ut et ille aliquid gra^'
vius cum pati velit quem falli non vult; multi enim vera
quaedam cognoscendo sibi intulerunt perniciera , si talia

fuerunt ut eos latere debuerint : et iste aliquid commodi

veht adipisci eum quem vult faUi; nonnulli enim qui sibi
mortem intuhssent, si aliquid mah quod vere contigerat
de charis suis cognovissent , falsum putando sibi peper-
cerunt ; atque ita falh eis profuit , sicut ahis obfuit vera
cognoscere. Non ergo id agitur, quo animo consulendi
aut nocendi , vel ille falsum dixit ne falleret , vel iste
verum dixit ut falleret sed exceptis commodis aut in-
:

commodis eorum quibus locuti sunt, quantum ad ipsam

veritatem falsitatemque attinet quaeritur quis eorum , ,

an uterque neuterve mentitus sit. Si enim mendacium

est enuntiatio cum voluntate falsum enuntiandi , ille po-
tius mentitus est qui falsum dicere vokiit . et dixit quod
voluit ,
quamvis nc falleret dixerit : si autem mendaciura
est quaelibet enuntiatio cum voluntate fallendi , non ille

sed iste mentitus est . qui etiam verum dicendo fallere

voluit : quod si mendacium est enuntiatio cum volunlate
alicujus falsitatis , ambo mentiti sunt; quia et ille suam
enuntiationem falsam esse voluit. et iste de vera sua fal-
428 S. AUGLSTINI EPISCOPI
suni credi voluit : porro si mendacium est enuntiatio fal-
sum enuntiare volcntis ut fallat, ueuter mentitus ett;
quia et ille liabuit voluntatem ftilsum dicendo verum per-
suadere, et iste verum dicere. ALe-
ut falsum persuaderet
omnis temeritas atque omne mendacium si id
rit igitur ,

quod vcrum credendumve cognovimus cum opus est ,

enuntiamus et id volumus pcrsuadere quod enuntiamus.

,

Si autem vel quod falsum est verum putantes vel quod ,

incognitum est nobis pro cognito liabentes

vel quod ,

credendum non est credentes, vel cum id non opus est

enuntiantes tamen non aliud quam id quod enuntiamus
,

persuadere conamur non abest quidem temeritatis er-

:

ror, sed abest omne meudacium. Xulla enim defmitio-

num illarum timcnda est, cum bene sibi conscius est
animus, hoc se enuntiare quod verum esse aut novit,
aut opinatur , aut credit, neque velle aliquid nisi quod
enuntiat persuadere.
V. Sed utrum sit utile aliquando mendacium muito ,

major magisque necessaria qu^stio est. l trum ergo men-

tiatur quisquis fidlendi non babet voluntatem, vel etiam
id agit ne fallatur cui aliquid enuntiat ,
quamvis enun-
tiationem ipsam falsam habere voluerit, quia ideo voluit
utverum persuaderet et utrum mcntiatur quisquis etiam
;

verum volens enuntiat causa fallendi dubitari potest. ,

Nerao autem dubitat mcntiri eum qui volens falsum ,

enunliat causa fallendi : quapropter enuntiationem falsam

cum voluntate ad fallendum prolatam , manifestum est

essc raendacium. Sed utrum hoc solum sit mendacium .

alia quaestio est. Interim de boc genere , in quod omnes

consentiunt , inquiramus : utruni aliquando sit utile fal-
sum aliquid enuntiare cum voluntate falleudi. iNam qui
hocsentiunt, adhibent testimonia sententiae suae, com-
nvMnornntes Saram runi risisset. Angelis negasse qnod ri-
 DE MnNDACrO, LIB. I. 4'-^9

serit* ; Jacob a patrc intcrrogatum , rcspondissc quod

ipsc essct Esaii major lilius cjus-; iEgyplias cpioquc ob-
stetrices , ne infantes Hebraei nascentes interficerentur^,
etiam Dco approbante ct remunerantc mentitas, et mulla
ejusmodi exempla eligcntes eorum bominum mcndacia ,

commemorant, quos culpare non audeas, atque ita fatea-

ris aliquandocsseposse non solum reprebcnsione non dig-

num, sed ctiam dignum hiudc mcndacium. Addunt

etiam, quo non solos prcmant divinis I.ibris dcditos, sed
etiam omnes homines scnsumque communem dicentes : ,

Si quis ad te confugiat qui mcndacio tuo possit a morte ,

liberari non es mentiturus ? Si aliquid aegrotus interro-

,

get quod ei scire non expedit qui etiam te non respon- ,

dente possit gravius afibgi audcbis-ne aut verum diccre ,

in perniciem bominis aut siiere potius quam bonesto et ,

misericordi mendacio valctudini ejus opitubiri? His atque

tabbus copiosissimc se arbilrantur urgere , ut si consu-
lendi causa cxigit , abquando mentiamur.
VI. Contra ilb quibus pbicet nunquam mentiendum ,

muko fortius agunt , utentes primo auctoritate divina

,

quoniam in ipso Decalogo scriptum cst : « Falsum testi-

w monium ne dicas^, » quo igencre complectitur omne
mendacium : quisquis enim abquid enuntiat, testimonium
perbibct animo suo. Sed nc quis contcndat non omne
mendacium falsum testimonium esse appefiandum ; quid
dicturusest adid quod scriptum est «Os quodmentitur :

» occidit animam •'

: >> quod ne quis arbitretur aliquilDUS
mentientibus posse intelbgi , abo loco legat : « Perdes om-
» nes qui loquuntur mendacium ^. « Unde ore suo ipse
Dominus « Sit inquit, in orc vcstro Est
: , : , est: iXon,
» non quod autem ampbus est a malo est
:
''.
» Hinc et
' Gfn. xvit, i5. — 2 id. XXVII, 19. — 2 Exod. i, 19. — * Exod. xx, i^.
— '^
Sap. I, II. — ^"
Psal. V, 7. — ' Maltli. iv, S;.
 ,,

430 S. AUGUSTIM LPI.SC0P1

Apostolus cum
exuenduni Aeterem liominem praeciperet,
quo nomine omnia peccata intelligunlur, conscquenler ,
ait, imprimis poneus « Ouapropier deponentes menda-
:

» cium , loquimini veritatem ^. »

VII. Nec illis qua; de veteribus libris mendaciorum

exempla prolata sunt , terreri se dicunt , ubi quidquid
gestum est iigurate accipi potest, quamvis revera couti-
,

gerit quidquid autem figurate lit aut dicitur, non est mcn-
:

dacium. Omnis enim enunliatio ad id quod enuntiat, ,

referenda est. Omne autem ligurate aut facium autdictura

lioc enuntiat (^uod signilicat eis quibus intelligendum
prolatum est. bnde credendum est illos bomines qui pro-
plieticis temporibus digni auctoritate fuisse commemo-

rantur, omnia quae scrjpta suntdeiliis, proplietice ges-

sisse atque dixisse , nec minus propiietice eis accidisse
quaecumque sic acciderunt , ut eodem proplietico spiritu
memoriae iitteiisque mandanda judicarentur. De obste-
Iricibus autem quia non eas possunt dicerc propbetico
,

spiritu signilicandi futuri \eri gratia , idiud pro alio re-

nuntiasse Pbaraoui , etiamsi aliquid ipsis uescientibus

quod per eas actuui est signilicavit ,

pro gradu suo dicunt
approbalas et remuneratas a Ueo. Qui enim nocendi
causa meiitiii solet jam consuleudi causa mentiatur
, si

mulium profecit.est quod per seipsumlauda-

Sed aliud
bile proponitur, aliud quod in deterioris comparatione

praeponitur. Abterenim gratulamur cum sanus est homo,

aliler cum meiius babet aegiotus. JNamin Scripturisipsis
justificata etiam Sodoma dicitur in comparatione sceleruni
populi Israel^. ad lianc reguiam dirigunt omnia men-
lit

dacia quae proibuntur de veterijjus Libris , nec repreliensa

inveniuntur, vel repreliendi non possunt, ut aut indole

1 Epbes. IV, a5. — ^ Ezecb. xvi, 52.

 DE MEiVOACIO, LIB. I. 4^1
proficieutium et spe approbentur, aut signilicationis ali-
cujus causa non siut omnino mendacia.
Vlll. Novi Testamenti exceptis fi-
Et ideo de libris ,

guratis significationibus Domini si vilammorescjuesanc- ,

torum et facta ac dicta consideres niliil tale proferri po- ,

test, quod ad imitationcm provocet mentiendi. Simulatio

namque Petri et Karnabae non solum commemorata^, ve-
rumetiam reprebensa atque correcta est^, Non enim ut
nonnuIJi putant^, ex eadem simubitione etiam Paulus
apostolus. aut Timotbeum circumcidit, aut ipse quaedairi
ritu judaico sacramenta celebravit ; sed ex illa bbertate
sententiae suae ,
qua praedicavit nec gentibus prodesse
circumcisionem, nec Judteis obesse. tndeuecillos astrin-
gendos ad consueludinem judaeorum, nec ibos a paterna
deterrendos censuit. Unde illa verba ejus sunt « Circum- :

» cisus quis vocatus non adducat praeputium. In

est?
» praspulio quis vocatusest? non circumcidatur. Circum-
» cisio nihilest* et praeputium nihil est , sed observatio
» mandatorum Dei. Unusquisque in qua vocatione voca-«
» tus est, in ea Quomodo enim potest ad-
permaneat^. »

duci praepulium quod praecisum esl ? Sed « Nou adducat»

dixit , non ita vivat, quasi praeputium adduxerit id est, ,

quasi in eam partem quam nudavit rursus tegmen car- .

nis atlraxerit, et quasi Judaeus csse destiterit : sicut ahbi

dicit : c< Circumcisio tua praeputium facta est^.
Et hoc »

non tanquam cogens dixit Apostolus

manere in . aut illos

praeputio aut Judaeos in consuetudine patrum suorum :

,

sed ut neulri in alteram cogeientur polestatem autem ;

haberet quisque manendi in sua consuetudine non ne- ,

cessitatem. JNeque cnim si vellet Judaeos, ubi nulluin

perturbaret, recedere a judaicis observationibus , prohi-
» Galnt. it, 12. — 2 Act. xvi, 3.— 3Hieronynius epistola ^5 inler Au-
gustiuiauas. — **
i Cor. vu, i8 20. — ^ Rom. 11, a5.
 :

^32 S. AUfiUSTI.M EPlSCOPr

beretur ab Apostolo : quaiidoquiclem consiliumineisper-

manendi ad hoc dedit, ne superfluis perturbati Judaei .

ad ea qua? non venirent. Neque

saluli cssent necessaria

ab illo prohiberetur si vellet quisquam gentilium ideo

circumcidi ut hoc ipsum ostenderet non se dctcstari
,

quasi noxiuni scd indifferenter habere tanquam signa-

,

cuhnn cujusutililas
. jam tempore praelerisset non enim, :

si sahis e\ eo jam nuUa csset etiam cxitium inde nietuen-

,

dum fuit. Idooque et Timothcus cum in praeputio vocatus

esset, tamen quia de Judaea matre ortus erat^. et osten-

dere cognatis suis debebat ad eos lucrifaciendos , non hoc

se didicisse in disciphna christiana , ut illa sacramenta
qute Legis veteris essent abominaretur. circumcisus est ab
Apostolo : ut hoc modo demonstrarent Judasis , non idco
«yentcs non ea suscipere . quia maha sunt et perniciose a
patribus observata, sed quia jam saluti non necessaria post
adventum tanti sacramenti quod per tamlonga tempora ,

tota vetus illa Scriptura propheticis figuralionibus partu-

rivit. Nam et Titum circumcideret, cum hoc urgerent
JudEci^. nisi subintroducti falsi fratres ideo fieri vellcnt,

iit haberent quod de ipso Paulo disseminarent , tanquam

eorum veritati cesserit, qui spem salutis evangehccC in
circumcisionc carnis atque cjusmodi observationibus esse
pr^dicarent , et sine his nemini Christum prodesse con-
tcnderent : cum contra nihii prodesset Christus eis, qui

eo animo circumcidcrentur, ut ibicssesahitem putarent

unde cst illud : « Ecce ego Paulus dico vobis , quia si cir-
» cumcidamini , Christus nihil vobis proderit^.» Exhac
i^itur Ubertate Paulus paternas observationes observavit,

hoc unum cavens et praedicans , ne sine his sahis chris-

tiananulla putaretur. Pelrus autem simuLatione sua, tan-
quam in Judaismo salus esset, cogebatgentesjudaizare^:
1 Art.xvi, 1-3.—'^ Galat. n, 3i. — 3 Id. v. a. — < Id. ii. 14.
 D£ :iIE.NDAGlO, LIB. I. 4^3
quod verba Pauli ostendunt diccntis : « Quomodo gentcs
» cogis judaizare? » jNon cuim cogercntur, nisi vidcrent
cuni sic cas obscrvarc ,
quasi proetcr illas salus csse non
possct. Pctri ergo siniulatio libertati Pauli non cst coni-
paranda. Et idco Petrum amare debemus libcnter correc-
tum, non autemastrucrc etiam de Pauli auctoritate men-
dacium qui ct Pctrum coram omnibus in rcctam viam
:

revocavit , ne gcntes per euni judaizare cogerentur ; et

ipsc suse pr^edicaiioni atlcstatus est ,
qui cum putaretur
liostispatcrnarum traditionuin, co quod nolcbat eas im-
poncre gentibus, non aspcrnatus eas ipsc morc patrio ce-
icbrare satis ostendit boc in cis Cbristo adveniente re-
,

mansisse , ut nec Juda?is esscnt perniciosEe , ncc gentibus

necessariae, nec jam cuiquam bominum salutares.
IX. Quod si auctoritas mentiendi ncc dc antiquis libris
profcni potcst, vcl quia non cst mendacium quod figuratc
gcstum dictumvc recipitur, vcl cjuia bonis ad imitandum

non proponitur quod in mabs , cum proiiccre cceperint,

in pejoris comparationc biudatur ; ncc de Novi Testamenti
bjjris. quia correctio potius quam simulatio, sicut lacrjmge
potius quam ncgatio Pctri est imitanda jam illis exem- :

piis, qua? dc communi vita profcruutur, multo confidentius

asserunt credendum. Prius enim docent iniqui-

non csse

tatcm essc mendacium multis documenlis Lilterarum

,

sanctarum, et eo maxime quod scriptum est a Odisti, :

» Domine omncs qui opcrantur

, iniquitatem perdcs ,

» omncs qui loquunlur mendacium^.» Aut enim, ut soict

Scriptura, scqucnti versu exposuit superiorem; ut quo-
niam latius solet patere iniquitas intelligamus nominato ,

mendacio tanquam specicm iniquitatis signilicare volue-

rit : aut si aliquid intcresse arbitrantur, tanto pcjus est
mendacium, quanto gravius positum est « Perdes, » quam
iPsal. V, 7.

cxxxiii. 28
434 S. AUGrSTINI EPISflOPr
«Odisli. » Forte eiiini oditaliquem Deus aliqup.iilo mitius,

ut eum non perdat : quem vero perdit, tanto vehementius

odit, quanto severius punit. Odit autem onines qui ope-
rantur iniquitatem omnes qui loquuntur mendacium
: at
etiam perdit. Quoconstituto quis eorum qui haec asserunt
commovebitur illis exemplis cum dicitur Quid si ad te , :

homo confugiat qui mendacio tuo possit a morte hbe-

,

rari? Illa enim mors quam stuhe limcnt homines qui ,

peccare non timent non animam scd corpus occidit^,

, ,

sicut Dominus in Evangeho docet unde prsecipit ne ipsa ;

timeatur os autem quod mentitur, non corpus, scd ani-

:

mam occidit. His enim verbis apertissime scriptum est :

« Os quod mentitur, occidit animam^. » Quomodo ergo

non perversissime dicitur. ut aher corporahter vivat, de-

bere aherum spiritahter mori ? ISam et ipsa dilectio
proximi ex sua cujusque terminum accepit. Diligcs, in- '<

» quit, proximum tuum tanquam te ipsum ^.» Quomodo

ergo quisque diUgit tanquam se ipsum cui ut praestet ,

vitam temporalem ipse amittit aeternam ? quandoquidem

si pro iUius temporah vitam suam ipsam temporalem
perdat, non estjam diligere sicut se ipsum, scdplusquam
se ipsum quod sanse doctrinas regulam excedit. Muho
:

minus igitiir peternam suam pro aherius temporah men-

tiendo amissurus est. Temporalem pLme vitam suam pro
Eeterna vita proximi non dubitabit Christianus amiltere :

hoc enim praecessit exemplum, ut pro nobis Dominus

ipse moreretur. Ad hoc enim et ait « Hoc est mandatum :

» meum , ut dihgatis invicem , sicut et ego dilexi v^os.

» Majorem dilectionem nemo habet quam ut animam ,

» suam ponat pro amicis suis ^. » Non enim quisquam est

ita desipiens ut dicat ahud quam saluti sempiternae ho-
,

» Matll). X, 28. — ^Sap. I, II. — ' Levit. xix, 18, et Matth. xxii, 39.
— 4 Jean. xv, n.
 DE MENDACTO, LIP,. T. /j35
miiium consuluisse Dominum vel flicicndo quod piaecepit,
Ycl picTcipicndo (piod focit. Cum
mcntiendo vita
igilur
selerna amittatur , nunipiam pro cujusquam temporali
vita mentiendum est. Enimvero isli qui stomacbantur et
indignantur, si nolit aliquis mendacio perimere animam
suam , ut alius senescat in carne ; quid si etiaiij jpurto

nostro ,
quid si adulterio liberari possit aliquis de morte,
ideo-ne furandum est, aut moecbandum? iNesciunt enira
ad boc se cogere , ut si laqueum ferat bomo et stuprum
petat, confirmans quod sibi collum ligabit , nisi ei con-
cedatur quod petit animam sicut, consentiatur propter ,

ipsi dicunt, bberandam. Quodsi absurdum et nefarium

est, cur animam suam quisque mendacio corrumpat ut ,

alicr vivot in corpore cum si suum corpus propterea ,

corrumpendum daret omnium judicio nefarite turpitu- ,

dinis damnaretur? Proinde non est in ista qufEstione at-

tcndendum nisi utrum iniquitas sit mendacium. Quod
,

cum supra commemoratis documentis asseratur.videndura

est ita quaeri utrum pro alterius salute mentiri abquis de-
beat , ac si quaercretur utrum pro alterius salute iniquus
esse aliquis debeat. Quod si respuit animae salus. quae non
potest nisi sequitate servari, et se ut praeponamus non
solum alterius , sed etiam nostrae saluti temporali jubet,
quid restat inquiunt quo dubitare debeamus nunquam
, ,

omnino essementiendum ? Non enim dici potcst esse ali-

quid in tempori«libus commodis salute ac vita corporali ,

majus aut cbaiius. Unde si nec ipsa praeponenda est ve-

ritati
,
quid objici potest propter quod mentiendum esse
contendant qui aliquando putant oportere mentiri.
,

X. Pudicitiaequippecorporis, quia multum bonora-

hilispersona videtur occurrere et pro se flagitare men- ,

dacium , ut si stuprator irruat qui possit mendacio devi-

•tari , sine dubitatione mentiendum sit : faeile responderi

28.
 ;

436 S. AU<:tSTI>I tMStlOff

potcst niillain csse pudiciliam coiporis . iiisi ah integn-

tale aninii pendcat qua dioriiplacadat necessc
; est . cliamsi
intacta videatur ; et ideo non in rebus temporalibus esse
numerandam quasi qu* invitis possit auferri. jNuUo
.

modo igitur animus se mendacio corrumpit pro corpore

suo quod scit manere incorruptum
,
si ab ipso animo ,

incorru])tio non recedat. Quod enim violenter non prae-

cedente libidine patitur corpus , vexatio potius quam
corruptio nominanda est. Aut si omnis vexatio corruptio
est . non omnis corruptio turpis est ; sed quam libido pro-
curavcrit, autcui libido consenserit. Quantoautem praes-
tantior est animus corpore, tanto sceleratius corrumpitur.
Ibi ergo servari potest pudicitia , ubi nulla nisi voluntaria
potest esse corruptio. Certe enim si sluprator corpus in-
vaserit, qui nec vi contraria possit, nec ullo consilio vel
mendacio devitari , necesse est fateamur. aliena libidine
pudicitiam non posse violari. Quapropter quoniam ncmo
dubitatmeliorem csse animum corpore, integritati corporis
integritas animi praeponenda est ,
quae in aeternum ser-
vari potest. Quis autem dixcrit integrum animum esse
mentientis? Etenim libido quoque ipsa rccte defmitur ,

Appetitus animi quo aeternis bonis quaelibet temporalia

praeponuntur. jNemo itaque potest conviucere aliquando
esse mentiendum . nisi qui potuciit ostendere Eetemum
aliquod bonum obtineri posse mcndacio. Sed cum tanto
quisque ab aeternitate discedat, quanlo a veritate discedit

absurdissimum est dicere, disccdcndo indc posse ad boni

aliquid aliqucm pervenire, Aut si cst aliquod bonum
seternum quod non complcctatur vcritas. non erit verum :

ct ideo nec bonum erit, quia lalsum erit.Ut autcm ani-

muscorpori, ita etiam vcritas ipsi animo prEeponcnda
est eam non solum magis quam corpus, sed etiara
; ut
magis quam se ipsum appetat aninius. Ita quippe eritin-
 Dii MENbAClO, LIB. I. 4^7
legrior et castior, cum ejus potius immutabilitate quam
sua mutabilitate perfruetur. Si autemLothcum itajustus
esset, ut Angelos eliam hospites suscipere mereretur, stu-
prandas filias Sodomitis obtulit^, ut foeminarum potius
ab eis corpora quam virorum corrumperentur : quanto
dihgentius atque constantius animi castitasin veritateser-
vanda est, cum verius ipse corpori suo, quam corpusvi-
rile foemineo corpori preeferatur.
Quod si quisquam putat, ideo cuiquam pro aho
XI.
essementiendum, ut interim vivat, aut in his rebus quas
muUum dihgit non offendatur, quo possit ad a^ternam
veritalcm pervenire discendo non intelhgit primo nul-
:

lum esse flagitium, quod non eadem conditione suscipere

cogatur sicut jam superius demonstratum est deinde
, :

ipsius doctriiiHS auctoritatem intercipi ct penitus interire,

si eisquos ad illam perducere conamur, mendacio nostro
persuademus ahquando essementiendum. Cum enim doc-
trina salutaris, partim credendis, partim inteUigendis re-
bus constet; nec ad ea quae inteUigenda sunt perveniri
possit, nisi prius credenda credantur : quomodo creden-
dum est ei qui putat ahquando csse mentiendum , ne
foi^te et tunc mentiatur cum prcecipit ut credamus ? Unde
enim sciri potest. utrum et tunc habeat ahquam causam,
sicut ipse putat, officiosi mendacii, existimans falsa nar-
ratione hominem territum posse a hbidine cohiberi, atque
hoc modo etiam ad spirituaha se consulere mentiendo
arbitretur? Quo genere admisso atque approbato, omiiis
omnino fidei disciphna subvertitur : qua subversa , uec
ad inteUigentiam pervenitur , cui capiendae ista parvulos
nutrit : atque ita omnis doctrina veritatis aufertur, ccdens
licentiosissinice falsitati, si ahcunde
mendacio vel otficioso
penetrandiaperiturlocus, Autenim temporahacommoda,
> GeD> xis, 8.
 :

438 5. AUGUSTINI EPI8C0P1

vel propria vcl aliena, veritati praeponit, quicumque
mentituv; quo quid fieri potest perversius? aut cum ve-
ritati aclipiscendas opitulante mendacio vult facere ido-
neum, iutercludit aditum veritati ; volens enim cum men-
titur esse aptus, fit cum verum dicit incertus. Quamobrem
aut non credendum bonis, aut credcndum est eis quos
est

credimus debere aliquando mentiri, aut non est creden-

dum bonos aliquando mentiri : horum trium primum per-
niciosum est, secundum stultum restat ergo ut nunquam
:

mentiantur boni.
XII. Sic ista quaestione ex utraque parte considerata
atquc tractata , non tamen facile ferenda sententia est
sed adhuc diligcnter audiendi qui dicunt nullum esse
tam malum factum, quod non iu pojoris devitatione fa-
ciendum sit; pertiuere autem ad facta hominum, non
sj^um quidquid faciunt, scd quidquid etiam cum con-
-sfensione patiuntur. Lude si extitit causa ut ehgeret Chris-
tianus thurificare idohs, ne consentirct stupro quod per-
secutor ei nisi f^tceret rniuabatur ; recte videntur qucerere
cur.you etiam mcntiretur, ut tantam illam turpitudincm
devitaret. Ipsam enim consensionera ,
qua se stupruni
pati mallct, quam thurificare idolis, non passionem di-
cunt esse, sed lactum quod ne faceret, elegit thurificare.
:

Quanto igitur mendacium prochvius elegisset, si men-

dacio posset a sancto corpore tam imraane flagitium re-
movcrc ?

XIII. In qua propositione ista sunt quae merito quaeri

possunt utrum talis consensio pro facto habenda sit ; aut
:

utrum conscnsio diccnda sit quae non habet approbatio-

nem; aut utrum approbatio sit cum dicitur Expedit :

hoc pati poliusquam illud facere et utrum recte ille fe- ;

cerit thurificare quam sluprum pati; et utrum mentien-

dum esset potius, si ea conditio daretur, quam thurifi-

 DE MENDACIO, LIB. I. 43^
candum. Sed si talis consensio pro facto liabenda est^
homicidiie sunl etiam qui occidi maluerunt quain falsum
teslimonium dicere; et quod est homicidium gravius, iii

se ipsos. Cur enim lioc pacto non dicatur, quod ipsi se

occiderint ; quia elegerunt hoc in se Jieri, ne facerent

quod cogehantur? Aut si gravius putatur ahum occidere
quam se ipsum, quid si haec conditio Martyri proponere-
tur, ut si de Christo falsum testimonium dicere
nollet
atque immoLire daemonihus, ante oculos ipsius ahus non
quihbet liomo, sed pater ejus occiderelur, rogans etiam
fdium ne id perseverantia sua fieri permitteret? Nonne
manifestum est, iUo in testimonii fidehssimi sententia per-
manente, solos homicidas futuros fuisse, qui patrem ejus
occiderent, non iUum etiam parricidam? Sicut ergo hujus
tanti sceleris particcps isle non esset, cum elegisset patrem
suum potius ab ahis interfici , etiam sacrilegum, cujus
anima raperetur ad pcenas, quam fidem suam falso testi-
monio viohire sic tahs ilie consensus non eum faceret
:

tanti flagitii participem, si male facere ips6nollet, quid-

quid ahi propterea fecissent, quia ipse non faceret. Quid
enim tales persecutores dicunt, nisi Fac male, ne nos fa- :

ciamus? Qui si vere, nobis facientibus, non fecissent, nec

sic eis nostro scelere suffragari deberemus. Nunc vero
quando jam faciunt, cum ista nondicunt ; cur nobiscum
potius, quam soli turpes atque nocentes sint? Non enim
consensus iUe dicendus est; quia non approbamus quod
faciunt, semper optantes, et quantum in nobis est prohi-
bentes ne faciant, factumque ipsorum non soluni non
committentes cum eis, sed etiam quanta possumus detes-
tatione damnantes.
XIV. Quomodo, inquis non cum eis facit, quando
,

iih hoc non facerent, si ipse illud faceret ? Hoc modo

frangimus januam cum effractoribus quia si non eam ,
4^0 S. AUGUSIINI EPlSCOri
claucleremus , illi non frangerent : et occidimus homines
cum latronibus, si scire coulingat lioc eos csse facturos;
quia si nos praevenientes eos occideremus, illi non occi-
derent alios. Aut si fateatur noLis aliquls parricidium se
facturum, nos cum eo flicimus, si cum possumus euni
prius quam faciat, quando aliter eum
non interficimus,
vel coliibere vel impedire non possumus. Totidem enim
verbis dici potcst Fecisti cum eo, quia hoc ille non fe-
:

cisset, si tu illud fecisses. Ego utrumque makim fieri

nollem sed id tantum cavere potui ne fieret, quod erat

:

in mea potestate aherum autem ahenum, quod meo

:

praecepto extinguere non potui, meo malcfacto impedire

non debui. Non ergo peccantem approbat, qui pro aho
non peccat; et ncutrum placet ei qui utrumque nollet
admitti sed ilhid quod ad se pertinet, etiam potestate
:

non perpetrat; quod autem ad aherum, sola voluntate

condemnat. Et ideo proponentibus illam conditionem
atquc dicentibus Si non thurillcaveris, hoc paticris si
: ;

respondisset Ego neutrum cligo, utrumque detestor, ad

:

nihil horum vobis consentio, intcr haec verba atque talia,

qUtC certe quoniam vera essent, nulla ejus consensio,

nulla a])probatio teneretur ; qusecumque ab eis passus
esset, illi deputaretur injuriarum acceptio, illis com-
missio peccatorum. Debuit-ne igitur, ait quispiam, stu-
prum perpeti potius c[uam thurificare ? Si qu£eris cpiod
debuerit, neutrum debuit. Si enim dixero aliquid horum
debuissc ; aliquid horum approbabo, cum improbem
utrumcpie. Sed si quceritur quod horum polius debuit
evitare, qui utrumque non potuit, sed alterutrum potuit;
respondebo, suum peccatum potius cjuam alienum et ;

levius potius cjuod suum, (juam gravius quod alienum.

Lt enim salva diligentiore iuquisitione interim concedam,
gravius esse stuprum quam thurilicationem illa tamen ;
 DE MLNDACIO, LIB. I. 4^^
ipsius erat, illud alienum factum, quaravis id ipse pcr-
peterctur : cujus autcm f:ictum, cjus ct peccatum. Quam-
vis enim gravius sit liomicidium (|uam furtum : pcjus est
tamcn facere furtum. quani pati homicidium. Itaquc si
cuiquam proponcretur, ut si furtum faccre noUct, iutcr-
ficeretur, hoc est, committeretur in eum homicidium ;

quia utrumquc evitarc non possct, id evitaret potius quod

suum peccatum cssct. quam quod ahcnum. Nec idco ct
ilhid ejus fieret, quia in eum committeretur , et quia id
possct evitarc, si suum vcllet admittcrc.

XV. Totus hujus quoestionis nodus ad hoc

itaque
adducit. ut quccratur, utrum ahenum nuUum peccatum,
quamvis in te commissum, tibi imputetur, si leviorc tuo
pcccato id possis cvilare, nec facis:an excepta est omnis
imniunditia corporahs. Nemo cnim ahquem immundum
fieri dicit. si occidatur. aut niittatur in carcerem, aut in
vincuhs habeatur, aut flageUctur, cseterisque tormentis et

cruciatibus aiUigatur, aut proscribatur damnibque affi-

ciatur gravissimis usque ad ukimam nuditatem, aut expo-

hetur honoribus atquc ingcntes accipiat contumchas per
quEecumque convicia quidquid horum quisquc injuste
:

nemo est tam demens qui eum immundum

passus fuerit,
fieri dicat. At si fimo perfundatur, aut si tale ahquid ei

pcr os infundatur vel inculcetur, patiaturve mulicbria,

omniuni fcre sensus abhorret, et conspurcatum atquc im-
raundum vocant. Ita igitur conchidcndura est, ut quse-
cumque ahena peccata, exceptis iis qucfc immundum fa-
ciunt in quem committuutur. non cvitet quisque pcccatis
suis. ncque pro se, neque pro quoquam, sed ea sutfcrat
potius fortiterque patiatur; et si nuUis peccatis suis ea
dcbct evitare, neque mcndacio ; illa \ ero qude ita coni-
mittunturinhominem, ut cum faciant immundum, etiam
peccatis nostris evitare debeamus; ac per hoc nec peccata
l\l\1 S. AUGUSTINI EPISCOPI
diceiida sint, quse propterea fmnt ut illa immunditia de-
vitetur. Quid([uid euini ita lit, ut nisi fieret, juste re-
prclienderetur, non est peccatuni. Ex quo conficitur, ut
nec immunditia vocanda sit, quando evitandi eam
iila

nulla facu]tas est habet enim etiam tunc quod rccte agat
:

qui ea patitur , ut patienter ferat quidquid non potest

evitare. Nullus autem recte agens immundus fieri potest
quoliLet contagio corporali. Immundus est enim aiile
Deura omnis iniquus. Mundus ergo est omnis justus; etsi
non ante liomines tamen ante Deum, (jui sine errore ju-
dicat. Proinde nec cum ea patitur, data evitandi potes-
tate, contactu ipso immundus fit sed peccato, quo ea
;

cum posset noluit evitare. iXuUumenim ])eccatum esset,

quidquid piopler illa evitanda factum esset. Propter haec
igitur evitanda quisquis mentitus fiierit, non peccat.
XVI. An ahqua etiam mendacia excipienda sunt, ut
satius sithanc pati, quam iHa committere? Quod si ita
est, non quidquid factum fuerit ut illa immunditia evite-

tur, non est peccatum quandoquidem sunt quaedam

:

niendacia quae gravius sit admittere ,

quam illa pati.
Nam si ahquis ad stuprum quaeratur, qui possit occultari
mendacio, quis audet dicere, nec tunc esse mentiendum '}

At si tali mendacio possit latere quod akerius famam ,

laedat, ejus immunditiae falso crimine ad quam patien-

dam ille quaeritur : tanquam si dicatur quEerenti nomi-
nato ahquo casto viro atque ab hujusniodi flagitiis
alieno: Yade ad ilhim, et ipse tibi procurabit quo liben-
tius utaris, novit enim tales et dihgit; atque ita iste ab
eo quem quaerebat posset averti nescio utrum alterius
,
:

fama mendacio violanda sit, ne alterius corpus aliena h-

bidine violetur, Et omnino nunquam pro ahquo mentien-
dum est, eo mendacio quod alterum laedat etsi levius :

leeditur, quam ille nisi ita mentireris laederetur. Quia nec

 DE MENDACIO, LIB. I. 44^
panis alicnus invilo, quamvis valentiori, auferendus cst,

ut alaturinfirmior; ncc innocens invitus virgis caedcn-

dus est, ne alius occidatur. Plane si velint fiat quia nec ;

laeduntur , cum ita volunt : scd utrum etiam volentis

fama falso stupri criinine laedcnda sit, ut ab altcrius cor-

pore stuprum avertatur, magna quaestio est. Et nescio

utrum facile repcriatur, quomodo justum sit volcntis fa-
mam falso stupri crimine macularj, quani ipso stupro
corpus inviti.

XYII. Sed tamen si talis optio proponcretur ei qui

thurificare idolis, quam mulicbria perpcti maluit, ut si

illud vellet evitare, famam Christi ahquo mendacio vio-

laret, insanissimus essct, si faceret. Plus etiam dico, quia
insanus esset, si alienae libidinis cvitandse causa, ne id in
eo ficrct quod nulla sua libidine pateretur, Christi Evan-
gchum falsis Christi laudibus infalsaret ; magis evitans
alienam corruptionem in corpore suo, quam in doctrina
sanclificalionis animarum atque corporum corruptionem
suam. Quamobrem a doctrina religionis, atque ab eis

omnino enuntiatiouibus , ([uae propter doctrinam rcli-

gionis enuntiantur, cum illa docetur et discitur, omnia
penitusmendaciaremovenda Nec uUa omnino causa sunt.
invcniri posse credatur, cur in rebus tahbus mentiendum
sit: quando ncc ideo in ea doctrina mcntiendum est, ut
ad eam ipsam quisque facilius pcrducatur. Fracta enim
vel leviter diminuta auctoritate veritatis omnia dubia re-
manebunt quae nisi vera credantur teneri cerla non
: ,

possunt. Licet igitur vel dissertori ac disputatori atque

praedicatori rerum aeternarum, vel narratorivel pronun-
tiatori rerum temporalium ad aedificandam religionem
atque pietatem pertinentium, occultare in tempore quid-
quid occultandum videtur : mentiri autem nunquam li-

cet; ergo^nec occultare menliendo.

 ;

444 S. AtlGUSTlM EPISCOPI.

XVIII. Hoc primitus ct firmissime constituto, de cve-

teris mendaciis securius qut^ritur. Sed consequcntcr etiam

videndum cst removenda esse etiam omnia mendacia
quae aliquem Ledunt injuste- quia nulli est injuria vel
levior inierenda , ut ab alio gravior repellatur. ISec illa
sunt admittendamendacia quaequamvis non obsiut alteri,

nulli tamen prosunt et obsunt eis ipsis qui gratis men-

tiuntur. Ipsi enim proprie mcndaces diccndi sunt. Intc-
rest enim inter mentientem atque mendacem. Nam men-
tiens est etiam qui mentitur invitus: mendax vero amat
mentiri, atque habitat animo in delectatione mentiendi.
Juxta ponendi sunt et qui de mendacio volunt placcre
hominibus non ut alicui faciant injuriam vel inferant
,

contumcliam. jani enim supra hocgenus removimus scd ;

utsuavessintinsermonibus suis. Isti ab illo genere in quo

mendaces posuimus, hoc diflerunt ,
quod illos mentiri
delectat . gaudentes de ipsa fallacia ; istis autem placere
libet de suaviloquio ,
qui tamen veris malent placere ; sed
quandonon facile inveniunt vera quaegratasint audienti-
bus, menliri eligunt potius, quam tacere. DifTicile est
tamen ut isti totam narrationem falsam aliquando susci-

piant; scd plerumque verisfldsa contexunt, ubi suavitas

eos deserit. Haec autem duo genera mendaciorum non
obsuntcredentibus, quia nihil de doctrina religionis ve-
ritatisque falluntur, aut deuilocommodo velutilitatesua.
Sufficit enim eis ut judicent fieri potuisse quod dicitur,
et fidem habeant honiini qucm non debent temere exis-
timare mentientem. Ouid enim obest , si crcdat palrem
autavum alicujus Nirum bonum fuisse, etiamsi nou fuit
autusque ad Persas niilitando pervenisse^ etiamsi a Roma
nunquam recessit? Ipsis autem mentientibus valde ob-
sunt: illis quidem, quiasic deserunt vcritatem, ut fallacia
laetentur; istis, quia se malunt placere, quara verum.
 ,

DE .ME.NDACIO, LID. 1» 44^

\IX. Tstis gcucribus sine ulla dubitatione tlamna-
tis, sequitur genus mendacii tanquani gradatim ad me-
liora surgcntibus ,
quod bcncvolis ct bonis vulgo tribui
solct, cum illc qui mcnlitur, non solum altcri non obest,
sed etiam prodcst alicui. De isto gcncrc cst tota conten-
tio, utrum-ne sibiobsit, qui sic prodcst altcri, ut faciat
contra vcritalem. Aut si vcritas illasola diccndaest, quae
ipsas mentes intimo atque incommutabili bimine illus-
trat facit certe contra aliquod vcrum
; quia etsi falhm- ,

tur corporis sensus contra vcrumtamen facit qui dicit

,
,

aliquid ita esse, vcl non ita, quod ci ncc mcns, ncc scnsus,
nec opiniatio sua, fidesve renuntiat. Utrum ergononsibi
obsit, qui hoc modo ahcri prodcst an illa compensa- ;

tionc non obsit si])i, qua prodcst ahcri, magna qufestio

est. Si ita cst, consequenter etiam sibi prodessc debet
per niendacium quod nuUi obest. Sed ca conncxa sunt
ctistis conccssis ncccssario trahuntur quae muhuni con-
turbant. Si enim quasratur ,
quid obsit homini copiis
supcrlhiis rcdundanti , side innumeris mihibus frumcn-
torum amitlat unum modium qui tamcn modius possit ,

ad necessarium victum prodcsse furanti conscqucns erit ,

ut et furtum sine reprchensionc fieri possit, ct falsum

tcstimonium sinepeccatodici. Quo quid dici potcst pcr-
Ycrsius? An vcro si ahus furatus cssct ihum modium, ct
tu vidcres, interrogatusque esses, mentireris honcste pro
paupcre , ct si id pro tua paupertatc facias, culpabcris?
quasi amphus ahum quani tc diligere debeas. Utrumquc
ergo turpe atque vitandum est.

XX. Sed fortassis cxceptionem addcndam quisputet,

ut sint quaedam honcsta mendacia, quse non sohim nulh
obsunt, scd etiam nonnulh prosunt , exccptis hisquibus
crimina occuhantur et defenduntur : ut ideo sit ihud
turpe mendacium ,
quod quamvis nulh obsit, et prosit
446 s. AunusTixi EPisr.opi
pauperi, furtum tameii occultat autem ita nulli obes- ; si

set et prodesset nuilam peccatum oc-

alicai, ut etiam
cultaret atque defeiideret, turpe nou esset. Velut si cpiis-
piam pecuiiiam suam te vidente absconderet, ne per
furtum aut vim amitteret, atque iade interrogatus men-
tireris neque obesses cuiquam
; et ei prodesses ciii opus .

erat illud occultum et nulJum peccatum menticndo

,

texisses. Non enim quisquam peccat abscondendo rem

suam quam timet amittere. Sed si propterea non pec-

,

camus mentiendo, quia nullius peccatum tegentes et ,

nulli obsumus et alicui prosunius. qiiid ngimus de ipso

,

peccato mendacii? Lbi enim positum est: « Ne furtum

» feceris: » ibi positum est « ISe falsum testimonium ,

« dixeris (^um ergo singula probibeanlur, cur fal-

^. »

sum testimoaium tunc est culpabile, si furtum tegat, vel

aliquod abud peccatum si autem nulla defensione pec- ;

cati per se ipsum est culpabile, cum ipsum

liat, non
furtum per se culpabile sit, et caetera peccata? An oc-
cultare pcccatum non licet, facerelicet?
XXI. Quod si absurdum est,quid dicemus? Anfalsum
testimonium non est , nisi cum quisque ita mentitur, ut
aut criraen confmgat in aliquem, aut alicujus crimen oc-
cultet, aut quoquo modo quemquam in judicio prcmat?
Videtur enim testis judici neccs^arius ad causae cogni-
tionem. Sed sibactenus testem Scriptura nominaret, non
diceret Apostolus : « Invenimur et falsi testes Dei . si

» testimonium diximus adversus Deum, quia excitaverit

»Christum, quem non excitavit^. » Ita enim ostendit
falsum testimonium esse mendacium, etiamsi in cujus-
quam falsa laude dicatur. An forte tunc dicit falsum tes-
timonium qui mentitur, cum aut peccatum alicujus vel
fingit vel tegit , aut alicui obest quoquo modo ? Si enim
• Esod. XX, i6. — 2 I Cor. xv, r5.
 nr, MT-xnAcio. lib. i.
44;
mendaciuiuqiiod advcrsus vitam cujusquam tcmporalcm
dicitur, detestal)ilc est; quantoraagis quod adversus vi-
tam aeternam?Sicuticst omne mendacium, si in doctrina
rcligionis fiat. Et idco falsum testimomum vocat Aposto-
lus,si quis deCliristo, ctiamquodadcjus laudcm vidctur
pertinere, mentiatur. Si autem mcndacium sit, quod
neque cujusquam peccatum aut confingat auttcgat,nec
a judiccquneratur, et nuUi obsit et prositalicui ; ncc fal-

sum tcstimonium esse nec reprehcnsibile mendacium?

,

XXII. Quid ergo, si ad Ghristianum homicida confu-

giat, aut vidcat quo confugit; et dc hac rc interrogctur
ab co ,
qui ad supplicium quaerit hominem hominis in-
terfectorem. menticndum est? Quomodo enim non tcgit
peccatum mentiendo. cuni illcpro quo mentitur. pecca-
tum sceleratum admiserit? An quia non de peccato ejus
intcrrogatur, sed de loco ubi latcat ? Ergo mcntiri ad te-
gcndum cujusquam pcccatum malum est; mcntiri au- .

tem ad tcgcndumpeccatorem non cst malum? Ita sane.

,

ait quispiam. Non cnim tunc peccat qui-quam cumevi- ,

latsupplicium ; scd cum flicit aliquid dignum supplicio.

Pcrtinct autem ad disciplinam christianam, ut neque de
cujusquam correctione desperetur, neque cuiquam poe-
nitcndi aditus intcrcludatur Quid si ad judiccm ductus
:

de ipso loco ubi sc illc occultetinterrogeris, Dicturus es,

autnon ibi est, ubi eum scis esse autnonnovi etnonvidi,;

quod nosti et vidisti? Dicturus ergo es falsum testimo-

nium, ctoccisurus animam tuam. ne occidaturhomicida?
An usque ad conspcctum judicis mcntieris, judice autem
quaerente jam verum dices, ne sis falsus testis? Ipse igi-
turhominem proditione occisurus es. Etiam proditoreni
quippe divina Scriptura detestatur. An forte proditor
nonest, quijudici interroganti verum indicat; esset au-
tem proditor , si quemquam ad exitium ultro deferret ?
 :

44B 8. AUGUSTIM EPISCOri

Quid si de justo atque innoccnte uLi lateat sciens a ju-

dice interrogeris ,
qui tamcn ad niorteni a majore potcs-
tatejussus est rapi. utillecjui inlerrogatcxecutorsitleyis,
non conditor; au ideo non erit falsum testinioniuniquod
pro innocente mentieris , quia nec ille judex, sed execu-
torinterrogat? Qiiid si ipse conditor legisintcrrogct , aut
quilibct judex iniquus ad suppliciuni quierens innoccn-
teni ,
quid facies, falsus testis, an proditor eris? An ille

erit proditor, qui justo judici latentem liomicidam ultro

detulerit; et illenon erit ,
qui judici injustoubi lateatiu-
nocens qucm qua:rit occidcrc, inlerroganti indicaxcrit
eum qui commiserat? An inter crimcn falsi
se fidei ejus

testimonii et proditionis dubius inccrtusque rcmancbis ?

An tacendo, vel profitcndo te non csse dicturum ccrtus ,

utrumque Cur ergo non boc facias, priusquam

vitabis?
ad judicem vcnias ut cavcas eliam mcndacium? Evitato
,

enini mcndacio, omne testimoniuni falsum ctfugics sive ;

omne mendacium sit falsum lestimonium,'sive non omne

evitato autem falso testimonio quod tu esse intcUigis non ,

etfugics omne mendacium. Quanto ergo fortius, quanto

exccUentius diccs Ncc prodam nec mcntiar ?
: ,

XXUl. Fecit boc episcopus quondam Tbagastcnsis

Ecclcsiae, Firmus nomine, firmiorvoluntatc. jNamcum ab
eo quaercretur bonio jussu Impcraloris per apparitorcs
abeomissos, quem adse confugientem diligentia quanta
poterat occultabat ; respondit cpia^rentibus nec mcntiri
seposse, nec bominem proderc, passusque tam multa
tormenta corporis (nondum cnim erant Imperatores
Cbristiani) permansit iu sentcntia. Ueinde ad Imperato-
rcm ductus, usque adco mirabibs apjiaruit, ut ipsi lio-

mini quem scrvabat, indulgentiam sine ulla dillicultate

impctraret. Quid hoc fieri potest fortius atque constan-

tius? Sed aitquisquam timidior: Paratus esse possum ad
 DE .\lliM>AC10, LIB. 1.
440
quaelibet terenda tormenta, vel eliani inoitem oljcundam,
ne peccem: cum autem peccatum non sit . ila menliri,
ut neque cuiquam ohsis, ne(|ue falsum testiinoiiium di-
cas et prosis alicui : stultum cst et grave peccatum , vo-
luntaria frustra sustinere lormenta, et fortassis utilem

salutem ac vitam incassum saevientibus projicere. A quo

qucero, cur tiraeat quod scriptum est Falsum teslimo-
: «

)) niura non dices ^ ; » et non timeat quod Deo dictum

est : « Perdes omncs qui loquuntur mendacium - ? » Non,
inquit, scriptum est: « Omue mendacium: » sed ita in-
telligo , ac si sit scriptum : « Perdes omnes qui loquun-
» tur ibi dictum est
falsum lcstimonium. Onme » At nec : .<

» Sed ibi positum ost, inquit, ubi

llJsum testimonium. »

caetera quae omni modo mala sunt. Numquid et illud

quod ibi est « jNon occides ^? » Quod si omni modo
:

malum est, quomodo ab boc crimine excusabuntur justi,

qui post legem datam miiltos occidcrunt ? Sed responde-
tur, quod non ipse occidat, quijusti alicujus prsecepti
minister est. Horum ergo timorem sic accipio . ut tamen
illum laudabilcm virum , qui nec mentiri voluit, uec ho-
mincm prodere , et melius arbitrer iutellexisse quod
scriptum est , etintellectum fortiter implevisse.
XXIV. Sed venitur aliquando ad hujusmodi articu-
lura , ut non interrogemur ubi sit ille qui qugeritur. ne-
que cogamur ut eum prodamus , si sic occultatus est, ut
inveniri facile nisi prodilus ncqueat : sed quaeritur a no-
bisutrum illo loco sit annon sit. l bi si eum esse sci- ,

mus, tacendo eum prodimus vel etiam dicendo nequa- ;

quam nos essedicturos, utrum ibi sit, annon sit ex hoc :

enim coUigit ille qui qub^rit, ibi eum esse, ubi si non
esset, nihil aliud ab eo qui mentiri noUet, nec homiaem
prodere , nisi cum non ibi esse responderetur. Ita per
' F.xod. .\x, i6. — 2psaJ. v, 7. —3 FxoJ, xx, j3.
cxxxiii. 29
450 S. AUGUSTINI EPISCOPI
nostrani vel taciturnitatem vel talia verba homo jiroditur,
ut intret quiquaerit, si potestatem habet, et inveniat eum :

qui tamen ab ejus inveutione mendacio nostro posset

averti. Quaproptersi nescis ubi sit, nulla est causa occul-
tandae veritatis sed te nescire fatendum est. Si autem
,

scis ubi sit, , sive ahbi non est

sive ibi sit ubi quaeritur ;

dicendum, cum quaesitum utrum ibi sit annon luerit, ,

sit, JNon dico quod quseris sed dicendum, Scio ubi sit, :

sed nunquam monstrabo. nam si de uno loconon respon-

deas, et te non esse proditurum iatearis, tale est ac si
eumdem locum digito ostendas movetur enim certa sus- :

picio. Si autem pnnio fatearis te scire ubi sit, sed non

dicere, potest ibrtasse abilloloco inquisitor averti , et

tibijam incumbere, ut ubi est a te prodatur. Pro qua

tide atque hunianitate quidquid fortiter tuleris nou ,

solum non culpabile, sed etiam hmdabile judicatur :

exceptis duntaxat his quae si passus fuerit homo, uon

,

fortiter, sed impudice ac turpiter pati dicitur. Hoc est

enim uUimum mendacium, de quo dihgentius tractan-

dum est.

XXV. Nam primum est ad evitandum capitale men-

dacium longeque fugiendum quod iit in doctrina reh- ,

giouis ad quod mendacium nuha couditione quisquam

:

debet adduci. Secundum autem , ut aliqueni iyedat in-

juste quod tale est, ut et nulh prosit el obsit ahcui.
: ,

Tertium quod ita prodest akeri ut obsit alteri, quani-

,
,

vis uon ad inimunditiam obsit corporalem. Quartum,

quod tit sola mentiendi fahendique hJjidine, quod merum
mendacium est. Quintum quod lit placendi cupiditate ,

de suaviioquio. iiis omuibus peuitus evitatis atque rejec-

tis, sequitur sextum geuus, quod et nuhi obest et prodest ,

alicui : velut si quispiam pecuniani ahcujus injuste toi-

lendam , sciens ubi sit , nescirc se mentiatur quocuinque
 DE MENDACIO, LIB. I. 4^1
inteiTOgante. Septimuni ,
quod et nulli obest , et prodest
alicui : e\cepto si judex interrogat : velut si nolens homi-
nem ad mortem quaesitum prodere
non so- , mentiatur ;

lum justum atque iuuocentem sedetreum; quia chris- ,

tianse disciplinte sit ut neque de cujusquam correctione

,

desperetur, neque cuiquam poenitendi aditus interclu-

dalur. De quibus duobus generibus qua^ solent habcrc ,

magnam controversiam , satis tractavimus, etquidnobis

placeret ostendimus : ut suscipiendis incommoditatibus ,

quae honeste ac foiliter toleranlur , haec quoque genera

devitentur a forlibus et fidehbus et veracibus viris ac
foeminis. Octavum
est genus mendacii quod et nuUi ,

obest ad hoc prodest ut ab immunditia corporali

, et ,

ahquem tueatur duntaxat ea quam supcrius comme-

,

moravimus. Nam
etiani non lotis manibus manducare
,

immunditiam putabant J udaei^. Aut si et hanc quisquam

immunditiam vocat non tamen talem pro qua evitanda
, .

mentieudum sit. Si autem mendacium tale est qnod ah- ,

cui faciat injuriam, etiamsi ab hac immunditia, quam

omnes homines abhorrent ac detestantur muniat homi- ,

nem utrum et lioc genere mentiendum sit, si tahs fiat

;

injuria per mendacium quge nou sit in eo genere im-

,

muuditia^, de quo nunc agimus, aha quaestio est non :

enim jam de mendacio quaeritur, sed quseritur utrum

alicui lacienda sit injuria etiani non per mendacium, ut
illa ab altero immunditia depellatur. Quod nuUo modo

putaverim quanquam proponantur levissimae injuriEe,

:

veluti est illa quam de uno modio amisso supra comme-

moravi et nmitum perturbent utrum non debeamus
: ,

facere cuiquam vel talem injuriam si ea potest ahus ne , ,

stuprumpatiatur, deiendi aut muuiri. Sed ut dixi aha , ,

qusestio est nuuc illud quod instituimus peragamus ;

: ,

* Matlh. XV, ao.

29.
452 f>. AUCUSTIM EPISCOPI
utrum mcntiendum sit , si otiam inevitabilis conditio
proponatur , iit aut lioc faciamus , aut stuprum patia-
mur , vcl aliquam c\ecrabilem inquinationem ; etiamsi
mentiendo nuUi faciamus injuriam.
XXYI. De qua re patebit aliquis considerationi locus,
si prius divinas auctoritates, quae mendacium prohibcnt,
diligenter discutiamussi cnim ipsae nullum dant locum,
:

frustra quaerimusquaexeamus tenendum est enim omni ;

modo prseceptum Dei, et voluntas Dei in iis quae tc-

nendo praeceptum cjus passi fuerimus axjuo animo sc- ,

quenda si autem relaxatur aliquis exitus, non estin tali

:

causa recusandum mendacium. Propterea divinae Scrip-

turae non solum prtecepta Dci continent sed ctiam vi- ,

tam moresque justorum ut si forte occultum cst, quem-;

admodum accipiendum sit quod jjrsecipitur in fiictis ,

justorum intelligatur. Exceptis itaque ]]is factis, qufe

potest quisque ad ailegoricam significationcm referre,
quamvis gesta esse ncmo ambigat, sicuti sunt fere omnia
in libris Vetcris Testamenti : Quis enim ibi aliquid an-
deat alfirmare non pertinere ad figuratam preenuntiatio-
nem? Quippe cum Apostolus etiam fdios Abralise^, quos
utique naturali ordine propagandi populi editos esse at-
que vixisse facillime dicitur (^non enim monstra et prodi-
gia nata sunt, ut ad significationem aliquam ducant
animum), duo tamen Testamenta significare asserat, et
beneficium illud mirabilc quod Deus populo Israei ,

prsestitit ad cruendos cos de scrvitutc qua in .Egypto

,

premebantur, poenamquc vindictse , cum initinere pec-

cassent, in figura contigisse dicat : quae facta invenies ,

quibus istam rcguiam derogcs et alHrmare praesumas ad ,

figuram aliquamnon csse rcdigenda? ilis ergo exceptis ,

ea qUi-C in Novo Testameuto a sanctis facta sunt , ul^i mo-

1 Galat IV, ai.
 ,:

DE MKNDACIO, LIB. I.
453
ruin iniitaDclorum cviJentissima comnicudatio est , va-
]eant ad exempla intelligendarum Scripturarum , rpige in
praeceptis digestu sunt.
XXYlf. \elut cum lcgimus in l^ivangelio : « Accepisti
» aiapam ,
para alteram maxillam^. Exempluni autcm
»

jnitientiae nulluin cpam ipsius Domini potentius et ex-

rcllentius invenimus : at ipse cum alapa pcrcussus esset,
iion ait : Ikcc altcra maxilla « Si maJe dixi
: sed ait :

:; exprobra de malo : si autem bene, quid me caedis^? w

l Li ostendit illain praeparationem altcrius maxillae in
corde faciendam. Quod ctiam apostolus Paulus uticme
noverat : nani et ipse cum esset alapa percussus ante
rontificem non ait, Percute maxillam alteram : ; sed ,

(' Percutiet Dominus inc|uit paries dealbate

te ,
, : et tu
» sedes judicare me sccundum legem et contra , legeni
V jubes me percuti^? » altissime intuens sacerdotium Ju-
cUrorum jam tale factum fuisse. ut nomine forinsecus
iiiterct, intrinsccus autcm luteis concupisccntiis sorderet

i[uod transiturum esse vindicta Domini videbat in spi-

ritu. cum illud diccret : sed tanien cor paratum babe-
bat. non solum ad abas alapas accipiendas , sed etiam
cjuaeiibet tormenta pro veritate patienda. cum eorum
dilectione a c|uibus illa pateretur.
XX\ III. Scriptum est etiam Ego auteni dico xo-
: «

)' bis , non jurarc omnino'^. » Juravit aulem ipse Apos-

lolas in Epistolis suis^. Et sic ostendit quomodo acci-
piendum esset (piod dictum est : « Dico vobis , non jurare
» oinnino jurando ad facilitatem jurandi
: » ne scilicet

\eniatur, ex facilitate ad consuetudinem atque ita ex ,

consuetudine in perjurium decidatur. Et ideo non inve-

nitur jurasse , nisi scribens , ubi consideratio cautior non
'
MaUh. V, 39. — 2 joau. .win, 23, — ^ \(.t_ xxnr, ^. — ^ Matlh.
\, J4. — ^ Roui. IX, I. Philip. r, 8. Galut. i. ao.
 .,

45^ S. AUGLSTIM EPISCOri

habet linguam praecipitem. Et hoc utique a malo. sicut
dictum est : « Quod autem amplius est a malo est^ » . :

non tamen suo sed eoruni infirniitatis quibus etiam sic

, ,

fideni jNam quod loquens jurasset

facere conahatur.
dum Hon scriberct nescio utrum aliqua de illo Scrip- ,

tura narraverih Et tamen Doniinus ait « Oninino non :

w jurarc » non enim concessit ut id liceret scribentibus.

:

Sed quia praecepti violati reum Pauluni prtvsertim in .

Epistolis conscriptis atque editis ad spiritaleni vitam sa-

hitemque nopuloruni nefas est dicere, intelligendura est
illudquod posilum est « Omnino » ad hoc positum , ,

ut quantum in te est non affectes non ames non quasi , , ,

pro bono cuni aliqua delectatione appetas jusjurandum.

XXIX. Sicut ilhid , « jNolite cogitare de crastino^. »
Et , « iNoIite itaque cogitarc quid manducetis, et quid
)'bil^alis. et quid induaniini-^ » Cuni auteni videmus et

ipsum Dominum liabuisseloculos, quoea qUcC dabantur,

mittebantur, ut servari possent ad usus pro tempore ne-
cessarios; et ipsos Apostolos procurasse multa fratrum
indigentias. non solum in crastinum, sed etiam in pro-
lixius tempusimpendentisfamis, sicutin Actibus Aposto-
lorum legimus^ : satis elucetilla pra?cepta sic intelligenda,

ut nibiloperisnostritemporalium adipiscendorum amore

vel timore egestatis tanquam ex necessitate faciamus.
XXX. Ttem dictum est Apostolis, ut niliil secum por-
tantes in via , ex Evangelio viverent^. Et quodam loco
etiam ipse Dominus significavit cur hoc dixerit , cum
addidit : «Dignusestenim operarius mercede sua^ : » ubi
satis ostendit permissum hoc esse. non jussum ; ne forte
qui hoc faceret; ut in opere praedicationis verbi aliquid
ab eis quibus praedicaret, in usus vitse bujus sumeret,
.

'
M^ilU. V, i-. — 2 jj V, 25. — ^ Jorin. xii, 6. — ^ Act. xi, a8. —
^ Luc. i, 4. — ^ Matlh. .\, lo.
 ,

DE MElVnACIO, LIB. I. 4'^^

illicitum aliqiiicl se facere arbitraretur. Posse tamen lau-

dabilius iion fieri , in apostolo Paulo satis demonslratum
est,qui cum diceret: « Communicet aut.emis, qui catechi-
r zatur verbo, ei, qui se catecliizat, in onmil)Us bonis'^ ; »

et multis iocis id salubriter fieri ab eis quibus verbum

praedicaret , ostenderet : « Scd tamen ego inquit non , ,

» sum usus hac potestate-. » Potestalem crgo dedit Domi-

nus cum ista diceret, non imperio conslrinxit. Ita ple-
,

raque in verbis intelligere non valentes , in factis sancto-

rum colhgimus quemadmodum oporteat accipi quod ,

facile in aham partem duceretur nisi exemplo revoca- ,

retur.
XXXI. Sic ergo quod scriptum est : « Os autem quod
» mentitur , occidit animam*^ : » de quo ore dixerit, quae-
ritur.Plerumquc enim Scriptura cum os dicit concep- ,

taculum ipsum cordis significat ubi placet et decernitur ,

quid({uid etiam per vocem. cum veruni loquimur

enuntiatur : ut corde mentiatur, cui placet mcndaciuni;
possit autem non corde mentiri qui per vocem aliud ,

quam est in animo ita proiert ut majoris mali evitandi ,

causa malum se admittere no^ erit cui tameu utrumque ,

displicet. Et qui hoc asserunt ita dicunt etiam ilhid in- ,

telligendum quod scriptum est « Qui loquitur veritatem :

» in corde suo^ » quia semper in corde veritas loquenda

:

est; non autem senipcr in ore corporis si aliqua causa ,

cavendi majoris mali aliud quam in animo est voce pro-

ferri exigat. Et esse quidem os cordis ex hoc jam intel- ,

ligi potest, quod ubi locutio est ibi os non absurde iu- ,

telligitur nec rectc dicerctur « Qui ]o([uitur in corde

: :

» suo ; » nisi et os iii corde recte intelligerctur. Quanquam

et eo ipso loco , ubi scriptum cst : « Os autem quod
» mentitur , occidit animam : » si circumstantia lectionis
' G.ilat VI, 6 — 2 j c,r ,x, iq. — 3 5i,p_ i, 1 1. — •!
Ps^l. xiv, 3.
456 S, AUGUSTIM EPISCOPI
coiisideretur. non accipiatiir fortasse aliud quam os cor-
dis. Obscurum enim responsum ibi est , ubi homines
latet, qui os cordis, nisi os corporis consonet, audire
non possunt, autom os dicit in eo loco Scriptura
lllud
pervenire ad auditum Spiritus Domini qui replevit or- ,

bem terrarum : ita ut ctiam lal^ia et vocem et linguam

commemoret in eo ioco; nec tamen omnia sinat intellec-
tus nisi de corde accipi ,
quia Dominum dicit non latere
quod dicitur : quod autem sono isto ad aures nostras
pertinente dicitur, nec bomines latet, Ita quippe scrip-

tuni est : « Humanus est enim Spiritus sapientite et non .

» liberabit maledicum a labiis cjus quoniam renum il-

:

» lius testis est Deus , et cordis illius scrutator est verus,

» et bnguae ilbus auditor, Quoniam Spiritus Domini re-

» plevit orbem terrarum , boc quod continet omnia
et ,

» scientiam babet vocis. Propter boc qui loquitur ini-

)) qua , non potest Latere . sed nec prtcteriet illam corri-
» piens judicium, In cogitationibus cnim imjiii interro-
» gatio erit ; sermonum autem illius auditio a Domino
Mveniet, ad correptionem iniquitatum illius. Quoniam
» auris zeb audit omnia et tumultus murmurationum ,

»non abscondetur. Custoditc ergo vos a murmuratione,

» quEe nibil prodest , et a detractione Hnguae parcite :

» quoniam responsum obscurum in vacuum non ibit. Os

» autera quod mentitur occidit animam ^. » Yidetur ergo
bis minari qui obscurum putant et secretum esse quod
,

corde agitant atquc versant, Tam vero clarum ostendere

voluit boc esse auribus Dei ut etiam tumultum eum .

appellaverit.
XXXII. Manifeste etiam in Evangebo invcnimus os
cordis ; ut uno loco et corporis et cordis os Dominus
commemorasse inveniatur . ubi ait : « Adbuc et vos sine
• Sap. I, 6-12.
 DE MENDACIO, LIIJ. i.
4^7
«intcllectu estis? Non intelligitis, quia omne quod in os
•» intrat in ventrcm vaclit ct in scccssum cmittitur quae
, ,
;

» autem proccclunt dc orc, de cordc cxeunt ct ca coin- ,

y> ([uinant homincm ? Dc cordc enim cxcunt cogitationes

)) maliT' , homicidia , adultcria . fornicationcs , furta.falsa
wtcslimonia, ])lasphcmi;e : liecc sunt qua^ coinquinant
» liomincm'^. » Ilic si unum os, quod est corporis, intel-
lcxcris, c|uomodo intcllccturus cs : « Quag aulem proce-
w dunt dc orc, de corde cxcunt : » cum et sputus et vo-
mitus de orc procedant ? Nisi forte tunc quiscjue nou
coinquinatur, cum edit aliquid immundum coinquina- :

tur aatcm cum id evomit. Quod si absurdissimum est,

,

rcstat ut os cordis intcUigamus a Domino cxpositum, cum

ait : « Quoe procedunt dc orc . dc corde exeunt. » Nam
ct furtum cum possit , ct secpc ita fiat . in silcntio corpo-
ralis vocis dcmentissimum est sic
atque oris pcrpetrari ,

intclligere putcmus quemcjuam peccato furti

, ut tunc
contaminari cum id fatctur aut indicat cum autem id
, ;

tacitc committit, incoiriquinatum arbitrari. At vcro si ad

os cordis cjuod dictum cst referamus nihil omnino pec- .

(ali tacite committi potest non cnim committitur, nisi :

cx orc illo interiore procedat.

XXXIII. Sicut autem quccritur de cpio ore dixerit :

« Os autem quod mcntitur occidit animam w ita quaeri , :

potcst de cjuo mendacio. Yidetur cnim de illo proprie

,

dicerc.quo cuiquam dctraliitur. Ait enim « Abstinete :

y>crgo vos a murmuratione quae nihil prodest et a de- ,

,

>j tractione hngufie parcite. autcm ista dctractio per

» Fit
malevolentiam , cum cjuisquam non solum ore ac voce
corporis profcrt quod confnigit in aliqucm , sed etiam
tacilus talem vult credi ; quod est utique ore cordis de-
 ,

458 S. AUGUSTIMI EPrSCOPI

trahere : quocl dicit obscurum et occultum Deo esse non
posse.
XXXiy. Nam quod alio loco scriptum est : Noli velle
M mentiri omne mendacium non ad hoc vohmt va-
* : «

lere, ut nullo mendacio quisquam mentiatur. Itaquecum

alius dixerit, e\ isto Scripturae testiraonio usque adeo ge-
nerahter omne mendacium csse detestandum ut etiamsi ,

quis mentiri veht , etiamsi non mentiatur

jam voluntas ,

ipsa damnanda sit; atque ad hoc interpretetur quod ,

non dictum est Noh mentiri omne mendacium sed

: ;

w Noli velle mentiri omne mcndacium » ut non sohim ;

menliri sed nec vehe mentiri quisque audeat ullo men-

,

dacio. Dicit ahus Imo quod ait «NoH velle mentiri

: :

» omne mendacium. » de orc cordisexterminandum atque

ahenandum esse mendacium voluit ut a quLbusdam men- ;

dacns ore corporis ahstinendum sit, sicutiha sunt maxime,

quas pertinentaddoctrinam rehgionis ; a quibusdam vero
non sitore corporis abstinendum, si majoris mah evitandi
causa exigit; ore autem cordis ab omni mendacio penitus
abstinere debeamus. Ubi oportet inteUigi quod dictum
est : «Noh vehe : » voluntas quippe ipsa quasi os cordis
accipitur, ut non pertineat ad os cordis cum majus raa- ,

luin caventes mentimur inviti. Est et tertius intellectus ,

quo sic accipias «Noh omne,» ut exceptis ahquibus menda-

:

chsmentiritesinat. Tanquam sidiceret: Nohvelle credere

omni homini non utique ut nulh crederetur moneret ;

:

sed ut non omnibus aliquil)us autem crederetur. Et id

,

quod sequitur « Assiduitas enim ejus non proliciet ad

:

» bonum » ita sonat

, quasi non a mendacio sed ab as-
,
,

siduo mendacio id est, a consuetudine atque amore men-

,

tiendi prohibere videatur. Quo profecto dclabetur, quis-

quis vel omni mendacio putaverit abutendum : ( ita enim
1 Eccli. VII, 14.—^ IbiJ.
 DE MENDACIO, LIB. I. /|5q

nec iilud cavebit ,

quod fit in doctrina pietatis et religio-

nis; quo sceleratius quid facile invenias non inter omnia ,

nieudacia , sed inter omnia peccata ?) vel alicui mendacio,

quamvis facili. quamvis innoxio nutum voluntatis ac-
,

commodaverit ; ut non invitus evadendi majoris mali

causa , sed volens libensque mentiatur. Ita cum tria sint,

quas in hac sententia intelligi possint ; aut omne menda-

cium non solum mentiri noli , sed nec velle mcntiri ; aut
noli velle , sed Vel invitus mentire , cum fugiendum est
aliquid gravius ; aut noli omne , ut exceptis aliquibus
mendaciis castcra permittantur : unum hic pro bisquibus
mentiri nunquam placet , duo pro illis qui aliquando pu-
tant essementiendum inveniuntur, Sed tamen quod se- ,

quitur « Assiduitas enim ejus non proficiet ad bonum »

:
,

nescio utrum possit primae harum trium sententiae suf-

fragari : nisi forte ita ut perfectorum praeceptum sit ,

omnino nunquam non sohim mentiri , sed vel velle men-

tiri ; assiduitas vero mcnticndi nec proficientibus permit-
tatur. Tanquam si cum praecipefetur , nunquam prorsus
non solum mpntiendum . sed nec vohintatem habendam
esse mentiendi . contradiceretur exemphs, quod afiqua
sunt etiam magna mendacia auctoritate approbata
res- :

ponderetur autem quidem esse proficientium quae

, illa ,

habent secundum hanc vitam qualecumque officium mi-

sericordiae sed usque adeoesse omne mendacium maluni,
;

et perfectis atque spiritahbus animis omni modo fugien-

dum , ut nec ipsis proficientibus assiduitas ejus permit-

tenda Dictumest enim^, jam de obstetricibus Egyp-
sit.

liis, quod de indole ad mehus proficiendi mentientes

approbatse sunt : quia nonnullus gradus est ad diligen-
dam veram ac sempiternam salutem. cum quisque miseri-
> Vide supra n. 7.
46o S. AUGUSTINI EPISCOPI
corditer rliani pro alicujus quamvis mortali salute men-
titur.

XXXV. Item quod scriptum cst : « Perdes omnes qui

» ioquuntur mendacium- : » alius dicit , nulJum hic ex-
ceplum esse mendacium . sed orane damnatum. Alius
dicit : Ita \ ero . sed qui loquuntur ex corde mendacium,
secundum superiorcm disputationem ; nam veritatem lo-
quiturin corde . qui odit mentiendi necessitatem ,
quam
poeuam liujus vitee mortalis intelligit. Alius dicit : Omnes
qiiidem perdel Deusqui loquuntur mendacium sed non .

onine mendacium enim aliquod mendacium quod

: est

tuiic insinuabat Proplieta, in quo nuUi parcatur; id est,

si peccata sua quisque confiteri delrectans . defendat ea 1

potius . et nolit agere ptienitentiam ; ut parum sit quia i

operalur iniquitatem , nisi etiam justus videri volensme- |

dicinye confessionis non succumbat : ut et ipsa verborum I

distinctio non aliud intimare videatur « : Odisti omnes

j

« qui operantur iniquitatem- » sed non perdes ; , si poe- |

nitendo iii confessione veritatem loquantur , ut faciendo

[

istani \eritatem veniant ad lucem ; sicut in Evangelio se-

cuudum Joannem dicitur Oui aulem facit veritatem, : « i

)'venit ad lucem ^. Perdes autem omnes qui , non soluni

|

))operantur quod odisti sed etiam loquuntur menda- ,

» cium ;» falsam justitiam prcetendendo, nec in poenitentia

confitendo peccata. ;

XXXVI. iNamdefalso testimonio, quod in decem prce- i

ccptis Legis positum est^, nuUo modo quidem contendi

potest , dilectionem veritatis in corde servandam , et pro- \

ferendum falsum ad eum apud quem dicitur testimonium.

Cum enim Deo tantumdicitur, tunc tantum in corde ve- j

ritas amplectenda est cum autem homini dicitur, etiam

:
!

ore corporis verum proferendum est quia homo non est ;

j

'P.-^al. V, 7. — ^lbid. — ' Joaii. III, 2 1 . — ' E\n;l. ,NV, 16.

 L)K .MLNDACIO, I.IK. l. 4^1
cordis inspector. Setl plane dc ipso testimouio iioii ab-
apud quem quisque testis sit. Nou euim
surtle quaeritur,
apud quoscumque loquimur, testes sumus sed apud eos ;

quibus e.\pedit(>t debelur per nos cognoscere aut credere

veritatem : sicuti est judex , ne in judicando erret ; aut qui
docotur doctrina religionis , ne erret in fide , aut ipsa
doctoris auctoritate dubius tluctuet. Cum autem iile le

interrogat ; aut vult e\ te aliquid nosse, qui eam rcm qua::-

rit quae non ad eum perlincat aut quam ei nosse non ,

expcdit , non testem sed proditorem requirit. Itaque si

,

ei mentiaris , a falso fortasse testimonio alicnus eris , sed

a mendacio alienus profecto non eris. Salvo igitur eo ,

quod falsum testimoniumdicere nunquam licet, quaeritur

utrum liceat aliquando mentiri. Autsi lalsum testimonium
est omne mendacium videndum est utrum admittat ,

compensationem, ut dicatur vitandi majoris peccatigratia;

sicut illud quod scriptum est «Honora patrem et ma- :

trem^,» rapiente otlicio poliore contenmitur ; unde ulti-

mum sepulturee bouorem patri probibetur exolvere, qui
ab ipso Domino ad rcgnum Dei annuntiandum vocatur-.
XXXA II. Item quod scriptum est «\erbum excipiens :

» filius a perditione longe aberit excipiens autem excipit :

X illud sibi, et nibil falsi de orc ipsius procedit "%» dicit

abquis , non aliud bic accipiendum esse quod positum
est : «Excipiens verbura fdius, j) nisi verbum Dei, quod
est veritas. Ergo , «Excipiens veritalcm fdius aperditione
» longe aberit, » refertur ad illud quod dictum est :

« Perdes omnes qui loquuntur mendacium'^.» Quod vero

sequitur : « Excipiens autem excipit iilud sibi , » quid
aliud insinuat nisi quod Apostolus dicit : « Opus autcm
» suum probet unusquisque, et tuncin semetipso babebit
' Exod, XX, 12, — 2 ivialth vin, 22. — ^ Prov, xxix, 27. — ^ Psal, v 7.
 ,

469 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» gloriam , et non in altero^ ? » Qui enim excipit verbum,
id est , veritatem , non sibi , sed ut hominibus placeat
non eam custodit cum , eis videt placeri posse mendacio.
Qui autem excipit sibi , nihil falsum de ore ipsiusproce-
dit ; quia etiam cum placet hominibus mendacium non ,

mentitur iile qui veritatem, non de qua illis, sed de qua

Deopiaceret, excepit sibi. Itaque non est cur liic dica-
lur :Omnes quidem perdet qui loquuntur mendacium ,

sed non omne mendacium quando universaliter omnia :

mendacia circumcisa sunt in eo quod dictum est : « Et

» niliil falsi de ore ipsius procedit. » Sed dicit alius ita

esse accipiendum , sicut accepit apostolus Paulus quod

ait Dominus : «Ego autem dico vobis , non jurare om-
» nino -. » JNam et hic omnis juratio circumcisa est, sed
ah ore cordis, ut nunquam voluntatis approbatioue lieret,
sed necessitate iniirmitatis alterius id est, a malo alte- ,

rius , cuinon ahter videtur persuaderi posse quod dicitur,

nisi jurando fides fiat aut ab illo malo nostro, quod
;

hujus mortahtatis adliuc pelfibus invoiuti , cor nostrum

non vaiemus ostendere quod utique si vaieremus, jura-
:

tione opus non esset. Quanquam etiam in iiac tota senten-

tia , si quod dictum est « Excipiens verbum lifius a per-
:

» ditione ioiige iiberit , » de ipsa dictum est Veritate per

quam facta sunt omnia ,
quae incommutabihs semper ma-
net; quoniam doctrina reiigionis ad eam contempiandam
perducere nititur, potest videri adlioc esse dictum : « Et
» niiiii falsi de ore ipsius procedit , a ut niliif fafsi quod
ad doctrinam pertinet dicat. Quod mendach genus nuifa
omnino compensatione lubeundum penitusque ac prae- ,

cipue devitandum est. Aut si quod dictum est « Wiliil :

» fafsi , » absurde accipitur , sinon ad omne mendacium

referatur : quod dictum est ; « De ore ipsius, » secundum
» Galat. VI, 4.-2 Malth. v, 34.
 DE MENDACIO, LIB. I. 4^3
superiorem disputationeni os cordis accipieudum esse

contendit . qui aliquando putat csse mcnticndum,

XXXYllI. Hsec certeomnis disputatio quam\is alter-

net,aliis asserentibus nunquam esse mentiendum , ct ad

lioc divina testimonia recitantibus, aliis contradicentibus,
et inter ipsaverba divinorum testimoniorum mendacio
locum quterentibus nemo tamen potest dicere boc sc
: ,

aut in exemplo aut in verbo Scripturarum invenire, ut di-

ligendum \e\ non odio bal^endum ullum mendacium vi-
deatur; sed interdum mcntiendo faciendum esse quod
oderis ut quod amplius detestandum est devitetur. Sed
,

in boc errant liomines, quod subduntpretiosa vilioribus,

Cum enim concesseris admittendum esse aliquod malum,
ne aliud gravius admittatur; non ex regula veritatis, sed
ex sua quisque cupiditate atque consuetudine metiturma-
lum et id putat gravius, quod ipse amplius exborrescit,
;

non quod amplius revera fugiendum est. Hoc totum ab

amoris perversitate gignitur vitium. Cum cnira duae sint
vitae nostrte; una sempiterna, quae divinitus promittitur ;

altera temporalis, in quanunc sumus cum quisqueistam

:

temporalem amplius diligere coeperit ,

quam illara sem-
piternam propter hanc quam dibgit
, ,
putat esse omnia
facienda; nec uUa aestimat graviora peccata ,
quam quae
buic \itae faciunt injuriara , et vel ei commoditatis aliquid
inique et illicite aulerunt, aut eam penitus illata morte
adimunt. Itaque fures etraptores et contumeliosos et tor-
tores atque interfectores magis oderunt ,
quam lascivos ,

ebriosos , luxuriosos , si nulli molesti sint. iNon enim

intelligunt, aut omnino curant quod isti Deo faciant in- ,

juriam; non quidem in illius aliquod incommoduni sed ,

in suam magnam perniciem cum dona ejus in se cor-:

rumpunt etiam temporalia, atque ipsis corruptionibus

,

aversantur a^terna; maxime si jam templum Dei esse coe-

464 •*^- ALT.ISTIM EPISCOPI
perunt : quocl Christianis omnibus Apostolus ila clicit :

« Nesrilis quia templuni Dci estis, etSpiritus Dei habitat

» in vobis? Quisquis tempUim Dci corruperit, corrum-
» pet illum Deus. Templum enim Dei sanctum est , cjuod
» estis vos^. »
XXXIX. Kt omnia quideni ista peccata sive quibus ,

iiijuria lit hominibus iu ipsis vitae hujus commodis sive ,

quibus se ipsi Jiomines corrumpunt , et nulli iuvito no-

cent ;omnia crgo isla peccala , etiamsi huic temporali
vitae ad ahquam delectalionem vel utihtatem videntur
consulere : (nam nullus aUquidhorum aho proposito ac
fme committit ) :
,
tamen ad iUam vitam qux sempiterna
est, imphcatos omnibus modis impediunt. Ilorum autem
alia sunt qu.sc solos flicieutes impediunt aha quae eos ,

ctiam in quibus fmnt. Nam illa cpiae utihtatis ad hanc

vitam pertinentis gratia servantur cuni auferuntur ab ,

injuriosis; iUi soli peccant, et a vita seterna impccUuntur,

qui eam faciunt , non ii quibus faciunt, Ilaque etiamsi
ea sibi auferri quisque consentiat , vel ne Uiciat aliquid
maU, vel ne in his ipsis majus ahquid incommodi patia-
tur, non solum non peccat sed illud fortiter et Uiudabi- ,

liter hoc utihter et inculpabihter ficit. Quee autem

,

sanctitatis rehgionisque causa servantur, cumhcuc violare

injuriosi \oIuerint; etiam peccatis minoribus non tamen ,

injurnsaliorum , si conditio proponitur ct facuUas datur,

rcdimendasunt. Et tunc jam iUa desinunl esse peccata ,

qu8e propter graviora vitanda suscipiuntur. Sicut enim

in rebus utihbus , velut in pecuniario aUove commodo
corporaU , non vocatur damnum ,
quocl propter majus
lucrum amittitur sic et in rebus sanctis non vocatur pec-
:

catum quod ne gra^ius admiltatur, admittitur. Aut si

,

et iUud damnuni dicilur, quod aUcpns perdit ne ampUus

' I Cor. II r , i6, i-.
 DE MENDACIO, LIB. 1. 4^5
pcrdat : vocctur cthocpcccalum, clum tamcn susclpien-
clum cssc, ul amplius cvitctur , ila ncmo clubilct , sicut
ncmo cluLitat cavcndi majoris damni causa patiendum
cssc cpiod miims cst.

XL. Ista sunt autcm quae sanclitatis causa servanda

sunt ,
pudicilia corporis, et caslilas animas, ct veriias
doctrinae. Pudicitiam corporis , non conscntientc ac
pcrmittcnfe anima , ncmo violat. Quidquid eniui nobis
invitisnullamque tribuentibus potestatem majorc vi con-
tingit innostrocorpore.nulla impudicitiacst. Sed permit-
tendi potcst esse aliqua ratio conscntiendi autem nulla. ,

Tunc enim conscntimus cum approbamus et volumus

, :

permittimusautem etiam non volentes evitandae alicujus ,

majoris turpitudinisgratia. Consensio saneadimpudicitiam

corporalcm , etiam castitatem animiviolat. Animi quippe
castitas est in bonavoluntateetsinceradilcctione, quaenon
corrumpitur , nisi cum amamus atque appetimus quod
amandum atque appetcndum non esse Veritas docet. Cus-
todienda est ergo sinceritas dilectionis Dei et proximi ; in
enim castitas animi sanctificatur et agcndum quibus
Iiac :

possumus viribus, et pia supplicatione, ut cum violanda

appetitur pudicitia corporis nostri, nec ipse animae sensus
extremus, qui carni implicatus est , alicjua delectatione

tangatur : si autem boc non potest, vel mentis in non

consentiendo castitas conservetur. Custodienda est autem
in animi castitate, quod acl dilcclioncm proximi pertinet,
innocentia et benevolentia quod autem acl Dei, pietas.
:

Innocentia est qua nuUi nocemus benevolentia

, qua :
,

etiam prosumus cui possumus pietas c[ua colimus : ,

Deum. Yeritas autem doctrinae, religionis. atque pietatis

nonnisi mendacio ^ iolatur cum ipsa summa atque intima
;

veritas, cujus est istadoctrina, nullo modopossit violari,

ad quam pervenire, atque in illa omni modo manere .

cxxxiii. 3o
463 S. AUGUSTINI EPISCOPI
eique penitus inhserere non licebit , nisi cum corrupti-
bile hoc induerit incorruptionem. et mortale hoc indue-
rit immortahtatem ^. Sed quia omnis in hac vita pietas ,

exercitatio est qua in illam tenditur, cui exercitationi

,

ducatum praebet ista doctrina quse humanis verbis el ,

corporeorum sacramentorum signacuhs ipsam insinuat at-

que intiniat veritatem ; propterea et hsec quae permen-
dacium corrumpi potest , maxime incorrupta servanda
est; ut si quid in illa castitate animi fuerit viohitum , ha-
beat unde reparetur. Corrupla enim auctoritate doctrinae
nullus aut cursus aut recursus esse ad castitatem animi
potest.
XLl. Conficitur ergo ex his omnibus haec sentenlia,
ut mendacium quod non violat doctrinam pietatis, neque
ipsam pietatem neque innocenliam neque benevolen-
, ,

tiam, pro pudicilia corporis admittendum sit. Et tamen

si quisquam proponcret sibi sic amandam veritatem, non

tantum quie in contempLindo est, sed etiam in vero enun-

tiando quod in suo quoque rerum genere verum est et ;

non ahter proferendamorc cor[)oris sententiam, quam in

auimo concepta atque conspecta est ut lidei veridicam ;

pulchritudinem non solum auro et argento et gemmis et

amcenis praediis, sed et ipsi universa? temporah vitse om-
nique corporisbono prasponcrct, nescio utrum sapienter»
a quoquam errare diceretur. Et si hoc suis omnil)US tah-

bus rebus recte antcferret phirisque penderet recte ,

;

etiam lemporahbus rebus ahorum hominum, quosinno-;

centia benevolentiaque sua servare atque adjuvare debe-{
ret. Amaretenim perfectam fidem. non sohim bene cre-

dendi ea quae sibi exccUenti et fide digna auctoritate

dicerentur sed etiam fideliter enuntiandi quae ipse

, di-»f

cenda judicaret, ac diceret. Fides enim appeliata cst ia

* ( Cor, XV, 53,

 DE MENDACIO, LIB. I. 4^7
latina lingua ex eo quia fit quocl dicilur : quam manifes-
tum cst non exliibere racnlientem. Quae etsi minus viola-
tur, cum ita quisque mcntitur, ut ci nullo iiicomniodo
nuilaque pernicic crcdatur . addita ctiam iritcntionc vel
salutis tuendae, vel pudicitise corporalis : violatur tamen,
et res violatur in animi castitatc atque sanclitate servanda.
Uude cogimur, non opinionc hominum quae jjlerumque
in errore est, scd ipsa quae omnibus supcreminct atque
una invictissima est veritate , etiam pudicitige corporis
perfcctam fidem anteponcre. Est enim animi casiitas,
amor ordinatus non subdcns majora minoribus. Miuus
est autem quidquid in corpore, quam quidquid in animo

vioiari potest, Ccrte enim cum pro pudicitia corporali

quisque mcntitur, videt quidcm corrumpcndo corpori
suo, non suam, sed alicnam immiucrc iijjidiacm cavet ;

tamcn ne saltem pcrmittendo sit parliccps. Pcrmissio vero

illa ubi nisi in animo cst? Etiajn corporalis crgo pudi-

citia corrumpi nisi in animo noti potcst quo nou con- :

scntientc, ncqiic permitlcntc , nullo modo reclc dicitur

violari pudicitia corporalis , ([uidquid in corporc fuerit

alicnalibidine pcrpctratum. l ndc muko magis
colJigitur,

animi caslitatcm servandam essc in animo, in quo tutcla

est pudicitiie corporalis. Ouamobrem quod in nobis cst,.

utrumquc sanclis moribus ct convcrsalione ujunicndum

est at(pic scpiendum, nc aliunde violctur. Cum aulcm

utrumquc non potcst, quid pro quo sit conlcmncndum

quis non vidcat? cum vidcat quid cui sit prt^ponendum,
animus corpori, an corpus animo; animi castilas pudi-
citiae corporis, an pudicitia corporis castitali aninii ; et

quid magis in peccr.tis cavendum, pcrniissio ficti ;;licni,

an commissio facti tui.

XEU. Elucct itaquc discussis onmibus, niliil aliud
illa testimonia Scripturarum monere, nisi nunquam esse
3q.
 :;

468 8. ACGISTINI EPISCOPl

omnino mcnlicnduni qnancloqiiiclcm ticc uUa : rxcnipla

nicndacioruni imitationc cligna in moribus factiscjue sanc-
torum invcniantur; (|uocl acl cas atlinct Scripturas, quae

ad nullani figuratam significalioncni ic!cruntur, sicuti

sunt rcs gcstae in Actibus Apostolorum. Nam Domini
omnia in Kvangclio, quge impcritioribus mcndacia vi-
dcntur, figuratae significalioncs sunt. \'A quod ait Apos-
tolus Omnibus omnia faclus sum ut omncs lucrifa-
: f< ,

» ccrcm* » non cum mcntiondo scd compaticndo fccisse

: ,

rectc intclligitur, ut tanta cbaritatc cum cis libcrandis

agcrct, ac si ipsc in co malo cssct, a quo illos sanare cu-
piebat. Non est igilur mcnticndum in doctrina pictatis
magnum cnim scclus cst, ct primum gcnus dctcstabilis
mcndacii. Non cst mcnticndum sccundogcncre quia nulfi ;

facicndacstinjuria. Noncstmcnticndum lcrtiogcnere, quia

nuUi cum altcrius injuria consulcndum cst. Non cst mcn-

ticndum quarto gcncrc, proptcr mcndacii libidincm, quae

i)er sc ipsam vitiosa est. Non csl mcnticndum quinlo
quia nec ipsa vcritas fmc jdaccndi bominibus
&'^cnere ;
enuntiancla cst: quanto minus mcndacium, quod per se
ipsum quia mcndacium est, utiquc lurpe cst. Non cst
,

menticndum scxto gencre:ncquc cnim rccte etiam testi-

monii veritas pro cujusquam tcmporab commodo ac sa-
lutc corrumpitur. Ad scnqiitcrnam vcro salutcm nullus
ducendus cst opitulante mcndacio. Non cnim malis con-
vcrtcnlium moribus ad bonos morcs convcrlcndus cst
quia si crga illum facicndum est, dcbct ctiam ipsc con-
versus facere erga alios : alquc ita non ad bonos, scd ad
malos morcs convcrtitur, cum boc ci praebctur imitan-
dum convcrso, quod ci praeslitum cstconvcrtendo. Ncque
scplimo gcncrc mcnlicndum cst : non cnim cujusquam
commodilas aut salus tcmporalis perficicndoe fidci prae-
» i Cor. IX, aa.
 :

DE MENDACIO, LFB, I.
4^9
fcrencla cst. Ncc si quisquani in rcclc faclis nostris tam
nialc niovctur, ut fiat ctiani animo dctcrior longc({UC a
pietatc reniotior ,
proptcrca recte facta dcscrenda sunt
cum id nobis praecipue tcncndum sit, quo vocare atquc
invitarc dcbcmus, quos sicut nosmclipsos diligimus :

forlissimo(|Uc aiiimo bibcnda cst aposlolica illa sentcn-

tia : quidcm sumus odor vitic in vilam. aliis odor

« Aliis

» niortis in morlcm ct ad hcTC quis idoncus^? » Ncc oc-

;

lavo gcncrc mcnticndum cst; quia ct in bonis castitas

animi, pudicilia corporis ct in malis id quod ipsi faci- ;

mus, co quod ficri sinimus majus cst. In bis autcm octo

gcncribus tanto quisquc minus pcccat cum mcntitur,
quanloemergit ad oclavum lantoamplius, quautodevcr- ;

gitadprimum.Quisquisautcmcsseabqaodgciius mendacii
(piod pcccatum non sit putavcrit, dccipict sc ipsum tur-
piter, cum honestum se deccptorcm arbitratur aliorum.
XLIII. Tanta porro hominum animos occu-
caecitas
pavit, ut eis parum
dicamus ((Ufcdam mcndacia
sit, si

non csse peccata, nisi etiam in quibusdam peccatum di-

cant csse. si mendacium rccuscmus coquc pcrducli sunt :

dcfcndrndo mcndacium , ut cliam jirimo illo gcncre,

(|Uod cst omnium scclcraiissimum , dicant usum fuisse
apostolum Paulum. INam in Epistola ad Galatas, quae
miquc sicut caetcrae ad doctrinam rcligionis piclatisque
conscripta cst. illo cum cssc mcntitum, ubi
loco dicunt
ait de Vetro ct Barnaba
(^um vidisscm quia non recte
: «

» ingrcdiuniur ad vcritatcm Evangclii-. » (^um cnim vo-

lunt Pctrum ab crrorc. atquc ab illa in quam incidcrat,

viae pravitatc dcfcndcre; ipsam rclig onis viam, in qua
salus est onniibus. confracta ctcomminuta Scripturarum
aucloritatc conanlur cvertcrc. In quo non vidint non .

solum mcndacii crimen, sed ctiani pcrjurii sc objiccre

' » Cor. ir. ifi. — 2 Galat. n, xS^.
4~0 S. AIJGUSTINI EriSCOPl i>E MENDACIO, L!B. I.

Aposloio iii ipsa doctrina pictatis. lioc csl, in Epistola in

qiia pnrdicat Evangeliuni : ibi (|iiippo ait prius cjuam
ista narraret : « Qute auteni scri[)0 vobis , cccc corani
» Deo . ([Uia non nientior^. » Sed jam sit luijus disputa-
tionis niodus, in cujus totius cou&ider.itione et pertrac-
talioue iuUii prte c<Tteris cogitiHiduin al([uc orandum est,

quain lihui (jaotl iilem Aposloius dicit : « i"idelis Dcus,

» c[iii nou vos siiiet tenUui supra (jU-ini poLestis lerrc, sed
» |"aCi!<U (^UMi fentationc cliain exituui, ut possitis susli-
«nere^. "
 S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

CONTRA MENDACIUM AD CONSENTIUM ,

LIBER UNUS*.

RESPONDET Al"GUSTIM\S AD SCRIPTA, QV ^ IPSI CO>SIDERANDA

MISIT CONSEKTirs DE ADlIlBf.XDO VSV ME>'DACII AD DETE-
,

GE^DO-. LATENTES PRISCII.LI A.\ JSTAS QUI SE CA THOLICOS ,

MENTIU.\TCn DOCETQUK NEC MENDACES PERMENDACIA,

:

NEC BLASPIIEMOS PER RLAsPQEMIAS QUSRENDOS ESSE. RB-

FELLIT PRISCILLIANISTARUM ERROREM ILLU.M, I.\ DICTIMI
?R/E5ERTIM LIBKO, CUI TITULUS « LIRRA, » REPERTUM, QUO
)PSI DOGMATIZANT « AD OOGULT ANp A.VI R|^.LlGinNEM fiELI-r

«CIOSOS DEBEIIE MENTIRI. * QU.-E I;.\DIV1MS LIBRIS I.\ IIUIDS

ERRORIS SUI PATBPCINIU.M TESTIMOMA^RQFEKU.\T ET EXEil-
VhK, CONTENDIT 1'ARTIM NON ESSE MKNDACIA, PARTIM ETIAM
QUiE SUNT, NfN ESSK IMITA.^UA. SOLViT DIFFICULT A TEM DE
COMPENSATIVJS PECCATIS, ll'SU\i QUOQUE IMPilOBANS MEN-
DACIUM, QUOD AD TUENDAM .»ALUTEM CUJU.<QU\M SEU TEM-
PORALRM SEU ^TER.NAM UTILl. AC NECESSARIUM VIDEATUR.
DENIQUR NUXQUAM OMM.VO MENTIENDUM, I.V IIS MAXIME RE-
BUS QU.« AD DDCTRI.NAM RELIGIO.MS Pl.RTINE.AT iNCO.\CUS>E ,

TENERE CONSENTIUM JUBET ET ADVEKSUS H/iiRETICOS DE-

FENDERE.

I. MuLTA inihi legenda misisti. Consenti frater cha?-

rissirae , malta mihi legenda raisisti : quihus rescripta
' Scriplii'' cirritT aiipiirn iio. — "^ide Rflract. lii>. ii. rap. 60.
4-72 S. AUGLSTINl EPISCOPl
dum praeparo, et aliis atque aliis niagis urgentibus occu-
pationibus distrahor, emcnsus cst annus, alque in eas me
detrusit angustias , ut quomodocumque rcscriberera ne
arridentejam tempore navigandi, perlatorem remeare
cupientem diutius dctinercm. Ttaque omnibus quae mihi
Leonas Dei fiimulus abs te mox ut ea sumpsi,
altulit, et

et postea cum haec dictare jam vellcm, evolutis alque

perlcclis, ct quanta potui considcrationc pcrpcnsis, valde
sum tuo delectatus eloquio, et sanctarum mcmoria Scrip-
turarum , ingcniique solcrtia, et dolore quo ncghgcntes
Cathohcos mordcs, ct zelo cjuo advcrsus etiam latentes
hsereticos frendes. Scd non mihi persuadctur, cos de la-
tebris suis nostris essc mcndaciis cruendos. L t quid cnim
eos tanta cura vcsligarc atquc inchigare conamur, nisi ut
captos in apertumque productos aut etiam ipsos verita-
tem doceamus, aut certe veritale convictos nocere ahis
non sinamus? ad hoc ergo, ut eorum mendacium delea-
tur, sive cavcatur, Dei autem veritas augcatur. Quomodo
igitur mendacio mcndacia rccte potcro pcrsequi? An et
latrocinio latrocinia, ct sacrilcgio sacrilcgia, ct aduhcrio
sunt aduhcria pcrscquonda? « Si autcm vcritas Dei in
» meo mendacio abundabit, » numquidnam et nos dic-
turi sumus « Faciamus maha, ut vcniant bona*. w Quod
:

videsqucmachnodum dctestctur Apostolus. Quid est enim

aliud Mcnliamur, ut haTcticos mcndaccs ad verilatem
,

acklucamus, nisi, « Faciamus mahi, ut vcniant bona? »

An aliquando bonum cst mcndacium, vcl aliquando mcn-
dacium non est malum? Curergo scriplum est « Odisti, :

» Domine, omncs qui opcranturiniquilatcm, pcrdesomnes

» f[ui lof[Uuntur mcndacium-? » Non cnim aliquos exce-

pit, aut indcfmitcdixit : « Pcrdcs loqucntcsmendacium ; »

ut quosdam, non omnes intehigi siueret : sed univcrsalem

' Rom. rn. 7. «. — 2 psai. v, 7.
 ;

CONTRA MENDACIUM AD CONSliNTlUM, LIB. I. Z^']^

sententiani protulit dicens : « Perdes omnes cjui loquun-

» tur nicndacium. » An quia non dictuni cst, Perdes om-
nes qui loquuntur omne mendacium vel qui loquuntur,

quodcunique mendacium; ideo putandum est locum ali-

cui rclaxatum esse mcndacio, ut scilicet sit aliquod men-
dacium, ([uod qui loquuntur, non cos Deus perdat sed ;

eos onmes perdat qui loquuntur injustum mendacium,

non quodcumque mendacium, quia in\enitur et justum,
quod ulique laudis debet esse non criminis? ,

II. quantum adjuvet lisec disputatio eos

INonne cernis
ipsos ,
quos pro magna venatione mendaciis nostris ca-
pere molimur? Priscillianistarum est enim , sicut ipse
monslrasti, ista sententia comprobandge adhibent tes-
: cui
timonia de Scripturis, exbortantes suos ad mentiendum
tanqaam exemplis Patriarcliarum, Propbctarum, Apos-
tolorum, Angelorum non dubitantes addere etiam ipsum
:

Dominum Cbristum, nec se aliter arbitrantes veracem

suam ostendere falsitatem, nisi Yeritatem dicant esse men-
dacem. llcdarguenda sunt ista, non imitanda nec in co :

malo debemus Priscillianistarum csse participes in quo ,

caeteris baereticis convincuntur esse pejores. Ipsi enini

maxime ipsi reperiuntur, ad occultandam
sob, vel certe
suam quam putant vcritalem dogmatizare mendacium , :

atque boc tam magnum nialum ideo justum existimare,

quia dicunt in corde relinendum esse quod verum est

ore autem ad abenos proferre falsum, nullum csse pecca-

tum; ct boc cssc scriptum « Qui loquitur vcritatem in
:

» corde suo* : » tanquam boc satis sit ad justitiam,

ctiamsi loquatur quisque in ore mendacium, quando non
proximus, scd alienus bocaudit. Propterca putantetiam
aposfolum Paulum, cam dixissct « Deponentes menda- :

» cium, loquimini veritatem, » statim addidisse, « Unus-

• Psal. XIV, 3.
4^4 *• AUGU5TINI EPISCOPI
» quisqiio cum proximo suo, quia sumus invicem mem-r
M hra^. » Ut viclc4icetcunieis(|ui noliisin societate veritatis
proximi uon sunt, ueque , ut ita dicam , commembres
nostri sunt, loqui liceat oporteatque menclacium.
III. Quse sententia sanclos Martyres exhonorat, imo-
vero aufert sancta omnino martyria. Justius enim sa-
pientiusque facerent , secundum istos, si persecutoribus
suis non se conflterentur esse Cliristianos , nec eos sua
confessione facerent homicichis : sed potius mentiendo et
negando quod erant, et ipsi salvum liaberent carnis com-
modum cordisque propositum, et illos conceptum animo
scelus implere non sinerent. JNon enim proximi eoruni
erant in fide christiana, ut cum eis deberent loqui veri-^

tatcm in ore suo ,

quam locpiebantur in corde suo ; sed
enim Jehu -, c|uem sibi
ipsius veritatis insuper inimici. Si
inter caeteros ad exemplum mentiendi prudenter videntur
intueri. servum Baahs se esse mentitus est, ut servos eju$
occideret quanto justius secundum istorum perversita«y
:

^em, tempore persecutjonis servos dsemonum se mentirr

rentur servi Christi, ne servi daemonum servos occide-^

ifent Christi; et sacrificarent idohs ne interficerentur
bomines, si sacrificavit ille Baali ut interficeret homines?
Quid enim cis obesset, secundum egregiam doctrinani
mendaciloquorum, si diaboli cultum mentirentur in cor-
pore, quando Dei cultus servabatur in corde? Sed non
sic intellexeruntApostolum Martyres veri, Martyres sancti.
Videruntquippe tenueruntquequod scriptum est :«Corde
» creditur ad justitiam, ore confessio fit acl salutem^ : et

V In ore eorum non est inventum mendacium^ » ac sii; :

irrcprebensibilcs abierunt, ubi tentari a mendacibus ul-

terius non cavebunt quia mendaces amplius in suis
;

coelcstibus coetibus vel alienos vel proximos non habeT

' Ej!h.'=. IV, 25 — 'i
4 Hfg. X. — 3 Rom. x, lo. — ^ Apoc. xn, 5.
 CO.MRA iMENDACILM AD CON8ENTIUM, LIB. I. 4?^
feiint. Ulum voro Johu mendacio impio et sarrificio sa-
crilcgo occidontlos impios ct sncrilei>os inquirentom non
imitarentur, ncc si de eadcm Scriptura
iJlo qualis tuisset
tacuisset. Cum vero scriptum cor non sit, cum rectum
liabuisse cum Deo^ quid ei profuit quod pro nonnulla
: :

obcdientia, quam de domo Acbal) omnino delenda, pro

cupidilate suae dominationis oxhibuit. aliquantam merce-
dem transitoriam regni temporalis accepit? Ad senten-
tiam polius veridicam Martvrum defendendam te, frater,

exbortor. ut sis adversus mendaces, non mendacii doctor,

sed veritatis asserlor. Nam dilip^enlius, obsecro, attende
quod dico. ut invenias quam sit cavendum, quod zelo
quidem laudabili adversus impios, ut possint compre-
hendi et corrigi vel vitari, sed tamen incautius docendum
putatur.
lY. Mendaciorum genera multa sunt, quee quidem
omnia universaliter odisse debemus. iXullum est enim
mendacium. quod non sit contrarium veritati. Nam sicut
lux et tenebra^. pietas et impietas. justitia et iniquitas,
peccatum et recte factum. sanitas et imbecillitas, Vita et

mors ita . raendaciumque contraria.

inter se sunt veritas
Unde quanto amamus istam, tanto illud odisse debemus.
Verumtamen sunt quasdam mendacia, quae credere nihil
obsit quamvis etiani tali mentiendi genere fallere vo-
:

luisse. mentienti sit noxium, non credenti. Tanquam si

frater ille servus Dei Fronto in iis quae tibi indicavit, quod
absit, aliquamentiretur; sibinocuisset profecto, non tibi,

quamvis tu omnia credidisses sine tua iniquitate narranti.

Quoniam non ita; non liabent
sive iila ita gesta sint, sive
tamen ahquid quod si quis crediderit ita esse gestum ,
,

etiam si non ita sit gestum. regubi veritatis et doctrina

salutis atierna," judicetur esse culpandus. Si autem hoc
> 4 R-t;. X. 2y-
 ;

4^6 S. AUGUSTINI EPISCOPI

quisque mentiatur, quod si quiscrediderit, adversusdoc-
trinam Ciiristi haerelicus erit : tanto est nocentior men-
liens, quanto miserior credens. Vide ergo quale sit, si

adversus doctrinam Cbristi mentiti fuerimus, quod quis-

quis crediderit interibit, ut inimicos ejusdcm doctrinae
capiamus, quos ad veritalcm, dum nos ab ca recedimus,
adducamus, imovero cum mcndaces mentiendo capimus,
mendacia pejora doceamus. Aliud est enim quod dicunt
quando mcntiuntur, aliud quando falluntur. Nam cuni
h£eresim suam docent, ea dicunt in quibus falluntur:
quando autem se dicunt sentire quod non sentiunt, vcl
non sentire quod mentiun-
sentiunt, ea dicunt in quibus
tur. Quod eis quisquis credit, non invenit, ipse
etsi eos
non perit. A regula quippe catholica non recedit, qui
ha^reticum cathohca dogmata mendaciter profitentem,
cathohcum credit ac per hoc non est ei perniciosum
:

quia in hominis mente de qua latente non potesl judicare,

non in Dei falHtur fide quam debet insitam custodire.
Porro autem quando hieresim suam docent, quisquis eis
crediderit putando veritatem, erit particeps, ut crroris,
ita et damnalionis ilJorum. Sic fit ut cum iih sua nefaria
dogmata fabulantur, in quibus mortifero errorc fallun-
tur, tunc quisquis crediderit, pereat : nos auteni quando
cathohca dogmata praedicamus, in quibus rectam fidem
tcnemus, tunc si crediderit, inveniatur quicumque pcrie-
rat. Quando vcro, cum sint Priscilhanislae, ut sua venena
non prodant, nostros se esse menliuntur; quisquis nos-
Irum eis credit, eliani illis latentibus, ipse catholicus
perseverat : nos contra, ut ad eorum perveniamus indagi-
nem, si Priscilhanistas nos esse mentimur; quia eorum
tanquam nosfra sumus dogmata laudaturi, quisquis ea
crcdiderit, aut confirmabilur apud eos; aut transferetur
ad eos interim statim quid autem hora superventura
:
 ,

CO.NTRA MENDACItM AD CONSENTItM, LIB. I.

4/7
pariat, utrum indc postea liberentur vera dicentibus
nobis, cjui tlecepli sunt fallentibus nobis; et ulrum au-
dire veliiit docentcm qucm s:c experti sunt mcnticntem,
,

quis noverit ccrtum? quis boc csse ignoret incertum? lix

quo colligitur, pcrniciosius, aut ut mitius loquar, peri-
culosius mentiri cathobcos ut baereticos capiant, quam
mentiuntur baerctici ut catbobcos latcant. Quoniam quis-
quis credit catbobcis mentiendo tcntanlibus, aut cffici-
lur, aut confirmalur baercticus : quisquis autem credit
haerelicis menticndo sese occuUantibus, non dcsinit cssc
catljobcus. Quod ut fiat pUmius, aUqua excmpb gratia
proponamus, ct cx eis potissimum scriptis, quae mibi le-
genda misisti.
V. Ecce constituamus ante oculos caUidum explora-
torem accedere ad eum quem PriscilUanistam esse prae-
senscrit; et Dictinii episcopi (i5), vel cogniti vitam , vel
incogaiti famam boc tolerabiUus
Uiudare mcndaciter : est

adbuc, quia ille putatur fuisse catboUcus atque ex illo ,

errore correctus. Deinde PrisciUianum (Uoc enim sequi-

tur in artc mcntiendi ) venerabiUtcr commcmoraturus est,

hominem impium et detestabilem , et pro suis nefariis

sccleribus criminibusque damnatum. In qua ejus venera-
biU commemoratione, si forte illc, cui retia tenduntur
hujusmodi , firmus PrisciUianista non fuerat , hac ejus
proedicationc firmabitur. Cum autem ad caetera explo-
rantis sermo proccsscrit et dicentis miscrcri se eorum
,

quos tnnlis crrorum tcnebris tcnebrarum auctor involve-

utbonorcm animaesuae et claritatem divinae prosapiae
lit,

non agnoscant. Tum deinde Dictinii librum cujus no- ,

men est Libra co quod pcrtractatis duodecim quaestio-

,

nibus vclut unciis cxplicalur tantis extulerit laudibus,

ut talem Libram, qua borrcndae blaspbemice continen-
tur , multis Ubrarum auri millibus pretiosiorem esse tes-
 4-78 S. AUGUSTINl EPISCOPI
tctur. Nempe hoec astutia mentientis, animam credentis
inleiTicit, aut jam interfcctam in eadem moite dcniergit,
ac deprimit. Sed , inquies, postca liLeraLitur. Quid si

non fiat , sive aliquo interveuiente impedimenlo ne coepta

compleantur, sive obstinationc nientis baueticae rursus

eadem negantis , eliamsi abcjua jam coeperat conliteri.?

praesertim quia si cognoverit se ab alieno luisse tentalum,
eo ipso audacius illa cpucsentit, studehil occultare men-»
dacio ;
quando id inculpate lieri muilo certius didiceriC,'

etiam exemplo ipsius sui tentatoris. lioc quippe in ]io-j

mine, qui veritatera tegendam putat esse menlicndojf,

qua taudem Ironte culpabimus et damnare audebinius ,

quod docemus?
Yl.Remanet igitur, ut quod sentiunt Priscillianistae
secundum liaeresis suas nefariam falsitatem ,de Deo de ,

anima , de corpore, et de caeleris rebus , non dubitemus

veraci pietate damnare ; quod autem seniiunt , ut veritas
occultetur esse mentiendum, sit nobis et illis, quod absit,
dogma commune. tam magnum malum est, ut
IJoc
etiamsi conatus liic noster quo eos per mendacium ca- ,

pere cupimus et mutare ita prosperetur, ul eos capia-

,

mus atque mutemus, nullis lucris compcnsentur haec

damna, quibus et nos cum ipsis pro illorum correctione
depravamur, Per boc namque mendacium et nos erinms
ex ea parLe perversi , et illi semi-corrccti : fjuaudoqui-
dem istud, cjuod putant esse pro veritate mentiendum,
nou ia eis corrigimus quia idcm nos didicimus ct doce-
;

mus, et fieri oportcre prcecipinius, ut ad eos emendan-

dos pervenire possimus. Quos tamen non emcndamus,
quibus mendum cpio verum tegcndum existimant non
, ,

auferimus ; sed nos potius immendamur cum per talq;

,

mendum eos quaerimus : nec invenimus quemadmodum

eis conversis credere valearaus ,
quihus perversis mentiti
 ,,

CONTRA MI:NDAC1UM AD CONSENTIUM, LIB. I.

^79
sumus; iie forte quod ut caperentur sunt passi , faciant
capti;non solum quia ficere consuevcrunt sed quia et ,

in nobis, adquos\eniunt, lioc inveniunt.

Yll. Et quod est miserabilius etiam ipsi jam quasi .

nostri efFccti, quemadmodum noLis crcdant, roperire

non possunt. Si enim suspicentur etiam ipsa catholica ,

dogmata nos mcndacitcr loqui ut nescio quid aJiud oc-

,

cultemus quod verum putamus ccrte talia suspicanti

;

dicturus cs Hoc tunc ideo leci, ut caperem le sed

: :

quid respondebis dicenti Lnde igitur scio , ulrum etiam

:

nunc id facias^ ue capiaris a me? An vero cuiquam per-

suaderi potest, hominem non mentiri ne capiatur, qui
mentitur ut capiat? vides-nc quo tendat hoc nialum? ut
scilicet non solum nos illis, ipsique nobis sed omnis fra- ,

ter omni fratri non immerito videatur esse suspectus.

Atque ita dum per mendacium tenditur ut doceatur fides,
id agitur potius ut nulii habenda sit fides. Si enim et
contra Deum loquimur, cum mentimur, quid tantum
mali poterit in ullo mendacio reperiri, quod tanquam
scelestissimum onini modo devitare debeamus?
Vlir. Sed nunc adverte quani tolerabilius I^risciUia-
nisttC in nostra comparalionc mentiantur , quando se fal-

laciter loqui sciunt quos nostro mendacio liberandos

,

putamus abeisfalsis, in quibus errando falluntur. Pris-

cillianista dicit, quod anima sit pars Dei, et ejusdem

cujus est ille naturcC atque substanliee. Riagna haec est

et detestauda blasphemia. Sequitur enim , ut Dei natura
captivetur, decipiatur, fallatur, conturbetur atque tur-
petur. damnetur atque crucictur. At si hoc et dle dicil

qui de tanto malo liberarc cupit homincm per mcnda-

cium , videamus quid intersit inter utrumque blasphe-
mum. Plurimum, inquis : nam hoc Priscillianista dicit

ita etiam credens ; catholicus autem non ita credens

^So S, AfGUSTlNl EPISCOPI
quamvis ita loquons. Ulc crgo Llasphcmat ncsciens , isle

autcm scicns : illc conlra scicnliam . istc conlra conscicn-

tiam : illc habct caecitatcm falsa scnticndi , scd in cis
habct saltcm voluntalcm vcra diccndi istc latcns vidct ;

vera, et volcns loquitur falsa Scd illc, inquics, hoc

docct , ut crroris sui faciat furorisquc parlicipcs : iste

aulem hoc dicit, ut ab ilio crrorc ac furorc hbcrct ho-

mines. quantum cthoc noccat,
Jam quidcm supra ostendi
quod vcrum
crcditur profuturum
intcrim si appcnda- :

musinhis duobusmala praescntia (quoniam bona futura

qu3e cathohcus de corrigcndo hserctico inquirit incerta
sunt) , quis peccat gravius , utrum qui homincm dccipit
nesciens, an qui Deum blasphemat scicns? Profecloquid
sit pejus intclhgit, qui homini Deum solhcita pielate
praeponit. Huc accedit, quia si blasphemandus est Deus,
ut ad eum hmdandum homincs adducamus procul du- ;

bio non solum ad Liudandum , verumetiam ad blasphe-

mandum Deum , exemplo et doctrina uostra homines
invitamus quoniam quos ad Dei Laudcs per Dci blasphe-
:

mias mohmur adducere, utique si adduxerimus non so- .

lum laudare discent, verumetiam bhisphemave. Haec

iUis beneficia confcrimus, quos non ignorantcs, sed
scienter blasphcmando ab haercticis hberamus. Et cum
Apostolus homincs tradiderit etiam ipsi Satanae, ut dis-
cerent non blasphemarc^ nos conamur homincs erucre :

Satanae, ut discant non per ignorantiam sed per scien- ,

tiam blasphcmare nobisque ipsis magistris eorum hoc ;

tam magnum importamus exitium ut propter haereticos ,

capiendos prius eificiamur quod certum est, Dei blas- ,

phematores quo possimus proptcr eos. quod inccrtum

,

est , hberandos , veritatis cjus esse doctores.

IX. Cum igitur blasphemare Deum doceamus nos-

» i Tim. I, 9.Q.
 .

CONTRA Mr.NDACiUM AD f.oxsr:NT[r>r, r.in. i. 4^'

tros, ut eos Priscilliaiiistce crcdant suos ; vitleamus quicl
mali clicant ipsi ,
quando propterea mentiunlur, ut eos
nostros esse credamus. Anathematizant Priscillianum , et

ad nostrum arbitrium detestantur dicunt animam crea- :

turam Dei esse non partem execrantur Priscillianista-

, :

rum falsa martyria : catliolicos episcopos , a quil)us illa

lieercsis nudata , oppugnata prostrata cst magnis efle-

,
,

runt laudibus , et CcTtora bujusmodi. Ecce ipsi vera di-

cunt cjuando mcntiuntur, non cjuo simul possit boc ipsum
verum esse quod mendacium est; sed in alio quando
nienliuntur abo vera dicunt cpiando enim nostros se
, in :

cssc mentiuntur de fidc catliolica vera dicunt. Ac per

,

boc ipsi ne Priscillianistae inveniantur loquuntur men-

, ,

daciter vera nos autem ut eos inveniamus, non sohim

: ,

mendacitcr loquimur, ut ad illos pertinere crcdamur ;

sed etiam falsa loquimur, quae ad illorum errorem pertl-

nere cognovimus. Itaquc ilh quando nostri putari volunt,
et falsum estex parte, et verum cst ex parte quod dicunt;
falsum enim eos nostros esse verum est antem ani-
est ,

mam parlem Dei non essc nos vero cjuando ad eos ])er- :

tinere putari volumus, falsum est utrumque quod dici-

nius, ct Priscillianistas nos esse , et animam partem Dei
esse. llli itaque Deum laudant, non l)laspbemant
quando se occultant ; et quando sc non occultant. scd
sua profcrunt, blaspbemare se nesciunt. Ideo si ad fidem
catbolicam convertantur , consolantur semetipsos, c[uia
possunt dicere quod Apostolus. cpii cum inter ca?tera
dixisset : « Prius fui blaspbemus ; misericordiam, inquit,
« consecutus sum, quia ignorans feci^ » Nos contra. ut

se nobis aperiant, si boc quasi justum mendacium fal-

lendis eis capiendisque proferimus . profecto et ad blas-
pbematores Priscillianistas perlinere nos dicimus, et ut
' I Tim. I, I 3.

CXNXIH. 3l
48'^ s. AiT.isTiNi r.nscopi

noLis credant , siiic cxcusatioiic ignoraiiLia} blasplicma-

mus. Neque enim catholicus ,

qui blasphemando vult
haercticus credi ,
potest diccre : « Ignorans feci. »

X. Scmper, frater in tahbus causis cum timore re- ,

colcudum cst « nuicumquc mc ncgaverit coram homi-

:

» nibus, negabo eum coram Patre meo quiin coehs est*. »

» An vcro Cliristum coram bominiljus non negat, qui cum
corani Priscilhanistis negat, ut cos latcntcs blasphcmo
niendacio nudet et capiat? Quis autem dubitat obsecro ,

te, negari Cbristum, cum sicuti est verusita non cssc di-
citur; et sicut cum Priscilhanista credit ita esse dicitur.
XI. Scd occultos lupos, inquies, indutos pelhbus
ovium et dominicum gregem latcnter gravitcrque vastan-
tcs abicr invenire non possumus l ndc crgo innolue-
. :

runt PriscillianisLce, prius quam bujus mcndacii fuisbCt

cxcogitata venatio? unde ad ipsius auctoris illorum, pro-

fcclo astutioris, et ideo tectioris , cubile pcrventum est?

unde tot tantique manifestati atque dauinati . ct caeteri

innumerabilcs partim correcti ,

partim vehit correcti, et

in Ecclcsiam miserantem collecti sunt ? Multas cnim vias

dat Dominus, quando miseretur quibus ad corum per- ,

veniaLur indaginem quarum duee sunt ahis fchciorcs,

:

ut vel ab eis quos seducere voluerunt : aut ab eis quos

jam scduxcrant, rcsipisccntibus convcrsiscpic monstren-

tur. Quod facihus fit , si ncfarius corum crror, non mcn-

dacibus captationibus, sed veracibus disputationibus
evertatur. Quibus conscribendis operam te oportet im-
pcndere quoniam Dominus donavit ut possis
,
quae :

scripta salubria quibus corum perversitas insana destrui-

tur, cum magis magisque innotuerint, et a cathohcis

vcl antistitibus qui loquuntur in popuhs, vcl a quibusque
studiosis zelo Dei plenis, fucrint usquc(]uaquc dilfusa;
» MaUh. X, 33.
 CONTr.A Mr\D.\rHM AD CoNSnNTH Jf, I.IR, I. 4^3
licvc eruuL saucla icLia, quibus capiantur veraciter, iioii

meiiclaciLer inquiraiitur. Sic enini capti , aut ultro quid

fuerint fatebuntur , et alios quos in sua mala societate no-
verunt, vel concorditer corrigent, vel misericorditer
prodcnt : aut si eos pudebit fiteri quod diuturna simu-
latione texerunt, occulta manu Dci medicante sanabuntur.
Xll. Sed multo facilius , inquies , eoruni latibula pe-
netramus, si quod sunt nos esse mentiamur. Hoc si licc-

ret aut expcdiret, potuit Cbristus praeciperc ovibus suis,

ut lupiiiis aniictie pellibus ad lupos venirent , et eos bu-
jus artis fallaciis invenirent^ quod eis non : dixit, nec
quando cas in mediuin luporum se missurum esse prae-
dixit. Sed dices : iVon erant tunc inquirendi , cum essent
apertissimi lupi , sed eorum morsus et saevitia perferenda.
Quid cuni tempora posteriora praenuntians iii vestitu ,

oviuni dixit rapaces lupos esse venturos? nonne ibi erat

locus ut baec inoneret et diceret : Et vos ut eos inveniatis,
assumite vestilum luporum , intiinsecus autem oves ma-
ncte? Non boc ait; sed cum dixisset : « Mulli ad vos
» venient in vestitu ONium, intrinsecus autem sunt lupi
» rapaces non additlit Ex mendaciis vestris sed
: « : , :

« Ex fructibus eorum cognoscetis eos-. » Yeritate sunt

Ciivenda, vcritate capienda, veritate occidenda mendacia.
Absit ut blaspbemias ignorantium , scienter blaspbe-
manclo vincamus : absit utmala fallacium imitando ca-
veamus. Quomodo enim cavebimus, si ut caveamus,
Labebimus? Si cnim ut capiatur qui blaspbemat nes-
ciens blaspbemabo sciens pejus est quod ago quam
, ; ,

quod capio. Si ut inveniatur qui Cbristum negat nes-

ciens, ego Cbristum negabo sciens; ad perditionem me
seculurus est quem sic invenero : siquidem ut illum
inveniam , prior pereo.
1 Malth. X, 16. — ^ Id. vir, i5, 16.

3i.
4^4 S. AUGUSTIM EPlSCOn
XIII. Ari forlc qui co niodo Priscillianistas invcnirc
non negat Christum, <|uia ore (lcpronnt
niolitur, icleo
quod cordc non credit? Quasi vero (quod ct paulo ante ,

jam dixi) cum dictum esset: « Cordc creditur ad justi-

,

»tiam; » incassum estadditum, « oreconfessiofit ad salu-

»tem*? ^onne pcne omnes qui Christum coram pcrse-
»

cutoribus negaverunt, quod de illo crcdebanl, corde

tenuerunt; et tamen ore ad salutem non confitendo
perierunt, nisi qui pcr pamitentiam revixcrunt? Quis ila
evancscat ut cxistimet apostohim Pctrum hoc hal^uissc
incorde quod inore, quando Christum negavit^? Nempe
inilla negatione intus veritatem tencbat. ct foris menda-

cium proferehat, Cur ergo lacrymis diluit quod orc ne-

gavcrat, si saluti sufficiebat quod corde credcbat? Cur
loquensin corde suo veritatem tam amaro fletu punivit ,

mendacium quod ore dcprompsit, nisi qnia magnam vidit

csse pcrniciem quod corde ({uidem credidit adjustiliam,
,

scd ore non confessus cst ad salutem ?

XIV. Quaproptcr ilhid quod scriptumest: « Qui lo-

«(juiturveritatem in corde suo, «nonsic accipicndumcst,
quasi retenta in corde veritate , loquendum sit in ore
mcndacium. Sed idco dictum cst ({uia fieri potestutlo-
({uitur ({uisque orc veritatem , ({uae nihileiprosit, si eani
incorde nontcncat, id cst, si (juod lo({uilur ij)sc noncrc-
dat : maximcque iidem Priscilhanistae fa-
sicuthaeretici,
ciunt cum cathoh"cam vcrilatcm non quidcm crcdunt,
,

scd tamcn ]o({uuntur ut noslri cssccrcdantur. Loquiintiir

orgo vcritatem in ore suo, non in corde suo, Proptcrca
distingucndi erant ab illo dc quodiclum cst: « Qui lo-

)>quitur vcritatem in cordc suo. » Hanc autcm vcritatcm

cathohcus sicut in cordc loquitur, qiiia ita credit; ita ct

in ore dcbct ut ita praedicct

, contraistam veronec : iii

corde ncc in ore habeat fiilsitatem. ut et corde crcdat a d

» Kom. X, 10. —2 Malih. x.wTj Ccf
 COMUA MENUACILM AD CONSENTiLM, LIB. I. 4^5
justitiam, et ore coafessionem faciat ad salutem. Nam et
iii illo Psalnio cum dictum esset: «Qui loquitur verita-
wtcm in corde suo » mox ctiam lioc additum est
. : « Qui
» non cgit dolum in lingua sua *. «

XV. Et illudquod Apostolus ait : « Deponentes menda-

wcium, loquimini vcritatem unusquisque cum proximo
» suo, quia sumusinvicem memLra- » absit ut sic intel- :

ligamus tanquam loqui mendacium pcrmiserit cum eis

,

(|ui nondum sunt noLiscum mcml)ra corporis CLristi.

Scd ideo dictum est, quia unuscjuisquc nostrum Loc dcLct

quemquc dcputarc, quod cum vult licri; etiamsi non-
dumfactusest sicut Domiuus aUenigenam Samaritaniim
:

provinium cjus o^tcndit, cuni quo misericordiam fecit ^.

rroximus crgo iiajjcndus est non alienus cum cjuo id , ,

agcndum cst, ne rcmancat ahenus : et si propter id quod

iiondum cst lidci nostra^ sacramcntiquc particcps fcictus,

aliqua illi occultanda sunt vera, uon tamen ideo dicenda

sunt falsa.
XYI. Fuerunt enim etiam tcmporiLus Apostolorum ^,
qui vcritatem non vcritatc id est. non veraci animo prae-,

dicarcnt : quos dicit Apostolus Christum annuntiasseuou

caste, scdpcr invidiametcontentionem. Ac perlioc etiam
tunc nonnulli non castoanimo
tolcrati sunt annunliantes
vcritatem non tamen uUi laudati sunt tanquam annun-
;

tiantescastoanimofalsitatem. Denique de illisdicit « Sive :

» occasione, sive veritate Cliristus annuntietur; » nullo

modo auteni diceret ut postea CLristus annuntielur, prius
ncgctur.
XVII. Quocirca multis quidcm modis possunt latentes
Lfcrctici vcstigari , ncc catLoIica fide vitupcrata, necliae-
reticB mpietate laudata : sed si aliter omnino non posset
1 Psal.xiv, 3. — 2£piies. iv, 25. — 3 Luc, x, 3o,
— * Philip. i, 15-17.
— 5 Ibid. 18.
486 S. AUGUSTIXr episcopi
educi de cavernis suis haeretica impietas ; nisi a tramite
veritatislingua catholica deviaret, tolerabilius illa occul-
taretur, quam ista prtecipitaretur ; tolerabilius in suis fo-
veis dehtescerent vulpes ,
quani propter iHas capiendas
in bhisphemiae foveam caderent venalores ; tolerabilius
perfidia Priscilhanistarum veritatis vehimine tegeretnr,
quam fides cathohcorum ne a PrisciHianislis mentien-
tibus laudaretur, a cathohcis credentibus negaretur.
.INam si propterea justa sunt, non quahacumque, sed
bhisphema mendacia ,
quia hoc animo fiunt ut occuhi
haeretici detegantur, poterunt isto modo, sieodem animo
fiant, casta esse aduUeria. Quid si enim ex numero Pris-
(inianistarum impudicarum aliqua fnemina injiciat ocu-
lum in catholicum .Toscph. eique promittat jiroditurnm
se latebras eorum
si ab illo impelraverit stuprum
, cer- ,

tumque eam, si ei consensum fuerit quod poJlicita est

sit ,

impleturam faciendum-ne censebimus an intelhgemus

; ,

nequaquam tah pretio merces ejusmodi comparandas?

Cur ergo noneruimus capiendos haereticos carne in adul-
terium defluente, et eruendos putamus ore in blasphe-
mia fornicante? Aut enim hcebit utrumque pari ratione
defendere, ut ideo haec non essedicantur injusta, quia ea
facta suntintentione qua deprehenderentur injusti : aut si

sana doctrina nec propter inveniendos h^reticos vult

nos cum foeminis impudicis saltem corpore non mente
misceri ,
profecto nec proptcr inveniendos haereticos vuk
a nobis saltem vocenon mente, aut immundam haerosim
praedicari aut castam cathohcam bhisphemari. Quia et
,

ipsum meutis imperium, cui debet omnis inferior motus

hominis obedire, digno non carebit opprobrio quando ,

lit, quod fieri non oportet , seu rnenjbro, seu verbo.

Quanquam etiam cum verbo fit, membro fit : quoniam
lingua niembruni est qua fit verbum : nec uUum facluni
 COiMRA xMENDAGIUM AD CONSIiNTlUM, LIB. I.
^87
nostrum membro ullo paritur,nisiquod prius corde con-
cipitur ; vel polius intus cogitando et cousentiendo jani
partum, foraseditur fiiciendo per mcmbruin. Non itaque
animns a facto excusatur,quando dicitur aliquid non cx
animo fieri ,
quod tamen non fieret nisi aninius f icien-
,

dum esse decerneret.

XYIII. Interest quidem plurimum ,
qua causa, quo
fme, qna intentione quid fiat : scd ea quae constat esse
peccata nullo bonae causae obtentu nullo quasi bono
, ,

fme, nulla velut bonaintentionefacienda sunt. Ea quippe

opera hominum sicut causas habuerintbonas, scu malas
nunc suntbona . nuncmala, qiitie non sunt per se ipsa

peccata : sicutvirtnm prfrbero pauperibus. bonum opus

est . si fit causn miserirordia" cum recta fide ; sicut con-
cubitus conjugalis, quando fitcausa generandi , si ea fide

utsignantur regenerandi. Haec atque hujusmodi se-

fiat

cundum suas causas opera sunt bona vel mala; quia ea-
deni ipsa si habeant malas causas, in peccata vertuntur :

velut si jactantite causa pauper pascilur ; aut lasciviae

causa cum uxore concumbitur; autfdii generantur, non
utDeo, sed ut diabolo nutriantur. Cum vcrojam opera
ipsa peccala sunt , sicut furta , stupra , jjhisphemias , vel
caetera taha; quis estquidicat causis bouis esse facienda,
ut vel peccata non sint , vel quod est absurdius, justa
peccata sint? Quis est qui dicat,ut habeamus quod
demus pauperibus, faciamus furta divitibus: aut testi-
nionia falsa vendamus maxime si non inde innocentes
,

Iseduntur, sed nocentes potius damnaturis judicibus

eruuntur? Duo enim bona fiunt hujus vcnditione men-
dacii, ut et pecunia sumatur unde inops alatur, ctjudex
faHaturnc homo puniatur. Tcstamenta ctiam si possu-
mus, cur non vera supprimimus , et falsa supponimus
ut haereditates vcl legata noii habeant iiidigni qui nihil
,
488 S. ALGIJSTIM EriSCOPI

ex eis opeiantur boni ; setl hi poliiis a quibus esuricntes

pascantur, nudi vestiuntur, percgrini suscipiuntur, cap-
livi rcdimuntur, ecclesias construuntur? (]ur enim non

fiant illa mala propter hccc hona si propter hirc hona ,

nec illa suntmala. Jamvero si ahquaeimmundieetdivitcs

fcjeminiie videantur amatorcs et stupratorcs suos insuper
ditatune; cur non ct has j)artes atque artcs suscipiat vir
niiscricors, quihus pio tam hona causa utatur. ut haheat
unde indigentihus hirgiatur nec audiat Apostohnn diceu- ;

tem; <^Qm furahatur janinonfuretur, magis autem hiho-

» rct opcrans manihus suishonum ut hahcat unde trihucre

>j cui opus cst*^? » Siquidem non solum ipsum furtum,

verumetiam falsum tcstimonium,et aduherium, et omne
0])us malum non erit mahuii scd bonum si ea causa ,

perpetrctur, ut sit unde fiat honum. Quis ista dicat,

nisi qai rcs Immaiias omncsque conatur mores legcsque

subvcrtcrc. Quod enim scclcratissimum facinus, qucd

turpissimum thigitium quod impiissimum sacrilcgiura
,

non dicatur posse fieri rectealquejuste, nec impunetan-

tum. vcrumctiam gloriosc, ut in eo perpetrando non ,

solumsupphcianullatimcantur,scd spcrenturetpra:mia ;

si semclcoucesscrimus in omnihus malis opcribus houii-

num idco non quid liat scd (juarc hat csse quaercndum
, ,

ut qua^cumque propter bonas causas facta inveniuutur?

nec ipsamala cssc judicentur.^ At sijustilia merito punit
furem , etiam qui dixcrit et ostenderit ideo se subtraxisse

superflua diviti, utprtebcretneccssaria paupe"i; si mcrilo

punit falsarium , ctiam qui sc ideo testamentum alienum
corrupisse docuerit, ut ille heercs cssct qui facturus inde
fucrat cleemosynas largas , non ille qui nullas ; si merito
punit adultcrum, ctiam qui demonstravcrit misericordia
se fecisse adulterium , ut per illam cum qua fecit , de
1 Ephes, IV, 28.
 ,

CONTRA MENDACIU.M AD COXSENTIUM, LIB. I. 4^9

mortehoniinem lihcraret ;
postremo , ut ad rem de qua
quaeslio est propius acccdamus, si merito punit eum qui
foeminoe alicui Priscillianistarum turpitudinis conscise ,

proptcrca coucubitu miscuit ut ad eorum

se aduUcriiio ,

latcbras pcrvenirct obsccro te cum dicat Apostolus « Nec

: :

w exliibeatis mcmbra vestra arma iniquitatis peccato ^ ; »

etidco nec manus, nec corporis genitalia, nec alia mem-

bra flagitiis exbibere debeamus , ut PriscilHanistas inve-
nire possimus, quid noslingua, quid totum os nostrum,
quid organum vocis oHendit, ut hsec exbibeamus arma
peccato, tantoquc peccato , ubi Deum nostrum, ut Pris-
cillianistas apprcbcnsos ab ignoranticC blasphemiis erua-
mus, sine excusatione ignorantiae blasphememus ?
XIX. Dicet ahquis: Ergo aequandus estfur quihbet ei

furi qui misericordige voluntate furatur? Quis hoc dixe-

rit? Sed horum duorum non ideo est quisquam bonus,
quia pejor est unus. Pejor enim qui concupiscendo ,
est

quam qui miserando furatur: scd si furtum omne pecca-

tum est ab omnifurto estabstincndum, Quis enim dicat
,

csse peccandum, etiamsi ahud sitdamnabile, ahud veniale

peccatum? INuncautemquEerimus, sihoc autilhidquisque
fcccrit, quis non peccabit, sive peccabit nonquis gravius :

lcviusvepeccabit,namet ipsa furta levius utique puniun-

tur lege, quam stupra : sunt auteni utraque peccata
quamvis aha leviora, aha graviora ; ita ut levius habeatur
furtum quod concupiscendo ,
quam stuprum quod sub-
veniendo committitur. In suo quippe genere ahis ejusdem
generis peccatis leviora fiunt, quae bono animo videntur
admitti : cum tamen ct ipsa aherius generis peccatis ipso
suo genere levioribus inveniantur esse graviora. Gravius
cst cnim avaritia, quam misericordia furtum facere;
itcmque stuprum gravius est luxuria ,
quam misericor-
' Rum. VI, I 3.
4gO S. AUGtSTINI EPISCOPI
dia pcrpetrare tamen gravius est adulterare miserl-
: et
cordia , quam Neque nunc agitur quid sit
furari avaritia.
levius sive gravius, sed qu« sint peccata vel non sint.
Nemo cnim dixerit debuisse peccari ubi constat esse ,

peccatum sed debcie dicimus si ita vel ita pcccalum

: ,

est , ignosci vel non ignosci.

XX. Yerum, quod fatendum est ita humanos animos
quaedam compensativa peccataperturbant, ut ctiam pu-
tentur debere Jaudari, ac potlus rccte fiicta dicantur.
Quis enim dubitet esse grande peccatum , si pater filias

suas prostitunt fornicationibus impiorum? Et tamen

extltit causa qiia lioc vir justus debore se facere existima-
ret, quando Sodomltap impetu bospiti-
nefarlo libidinis
bu? ejus enim « Sunt mihi dua^ filiaj
irruebant. Ait :

» quae iion cognoverunt virum producam IHas ad vos . .

» et utlminl eisquomodo placuerlt vobls; tnntum In vlros

» istos ne fliciatis iniquum propterea quia intraverunl,

» sub tectum tignorum meorum^. » Quld blc dicemus?

JNonne ita Illud scelus quod Sodomltae hospitibus illius

conabantur horremus, ut quidquld fieret

viri justi facere

ne hocfieret, arbitreraur fuisse faciendum ? Movet etiam

maxlme pcrsona faclentis, quaemerltojustltlashberabatur
a Sodomls ut quoniam mlnus malum est foeminas quam
:

viros pcrpeti stuprum, etiam hoc adjustltlam Justi iUIus

pertinuissc dicatur quod in fiHabus hoc maluit fieri
:

quam in hospitibus suls non tantum id volens animo, ;

Terum et offerens verbo, ct si illi assensi fuissent impletu-

rus et facto. Scd sl hanc peccatis aj^eruerlnms vlam; ut
commlttamus ininora ne a]il mnjora commlttant; lato
Hmite, imo nullo hmlte, sed convulsis et remotis omnl-
bus termlnis infmlto spatio cuncta intrabunt atque reg-
nabunt. Quando enlm fucrlt definltum peccandum cssc
^ Cen. XIX, 8, y.
 ,

CONTRA MENbACIIJM AD CONSENTIUM, LIB. I. ^<^l

Iiomlni niinus, nc alius pcccet amplius, profccto et furtis

nostiis stupra cavcbuntur alicna , ct iaccsta stupris ; et

si qua impietas visa fuerit ctiam pejor incestis , incesta

cpiocpic facicnda diccntur a nobis , si co modo agi potuc-

rint, ut illa impictas non committatur ab aliis : ct in

singulis cpiiliuscpic gcneribus peccatorum, pro ct furta

furlis, ct stupra pro stupris, et incesta pro incestis, et

sacrilcgia pro sacrilcgiis facicnda putabuntur :nostrapro

alicnis, non solum minora pro majoribus vcrumetiam si ,

ad ipsa summa ct pesssima veniatur, pauciorapro pluri-

bus ; si se ita rerum verset incursus , ut aliter alii non se

abstineant a peccalis, nisi minus aliquanto, sed tamen

peccantibus nobis ; ita ut omnino ubi dixerit inimicus

qui babuerit hujusmodi potcstatcm : Nisi tu scclera-

tus fueris, ego sceleratior ero, autnisi tu boc scelus fecc-
ris, ego talia plura faciam ; scelus nobis videamur ad-
mittere, si velimus ab scelere temperare. Hoc sapere quicl
est , nisi desiperc, vel potius insanire? A mea cjuippe
iniquitatc , non ab aliena, sive in me, sive in abos pcr-
petrata, mibiest cavenda damnatio. « Anima enim cjuae

» peccaverit, ipsa morietur ^. >i

XXI. Si ergo peccare , ne gravius vel in nos vel in

quoslibet alii peccent ,
procul dubio non debemus con- ;

siderandum est in co quod fecit Loth , utrum excmjDkim

sit quod imitari , an potius quod vitare dcbeamus. Magis
enim videtur intuendum et notandum , cum tam borrcn-
dum malum ex impictate flagitiosissima Sodomitarum suis
impcnderet hospilibus ,
quod cuperet dcpellcre, nec va-
leret , sic etiam Justi animum potuisse turbari , ut vcllet
facere cjuod non liumani timoris ncbulosa tempestas sed ,

divini juris trancpiilla scrcnitas , si consulatur a nobis

faciendum non essc clamabit; et jubebit potius ut sic
* Forte iniquiis. — 2 Eztch. xviu, 4.
 ,

49'^ S. ALGUSTIM LPISCOPI

nostra pcccata cavearaus , ne uUorum prorsus alienorum
peccatorum timore peccenius. Aliena quippe ille virjus-
tus tiinenclopeccata, qu^cnisi consenticntes inquinare non
possunt, pcrturLatusnon atlciulit suum quo voluitsub-
.

dcre filias libidinibus impiorum. Haec quando in Scrip-

turis sanctislegimus, non idco quia facta crcdimus etiam
facicnda crcdamus; ne violemus praeccpta , dum passim
sectamur cxempla. An vero quia juravit David se occisu-
rum esse iNabal^, et clementia consideratiore non fecit
proptcrea illum imitandum csse dicemus, ut temcre ju-
rcmus nos cssc lacturos quod non csse facicndum poslea ,

videamus? Sed sicut illum timor ut prostituere fdias vel-

lct sic istum ut tcmcrc jurarct ira turbavit. Denique si
,

dc ambobus interrogando ut diccrcnt cur baec fecerint ,

las nobis esset inquirere, posset ille respondere : «Timor
>' ct tremor veneruut supcr me , et contexerunt me tene-
» brae^ ; » posset etiam dicere iste Turbatus est praeira
: «

» oculus meus^ : » utnon mirarcmur vel illuraiu tinioris

tcnebris , vel istum oculo turbato non vidisse quod vi-
dcudura fuit, ne ficercnt quod lacicndura non fuit.

XXII. Et sancto quideni David justius dici potuit ,

quod ncc irasci debuit quamvis ingrato ct rcddcnti niala ,

probonis; scd etsi ut bomini ira subrcpsit, non utique

tantura debuit praevalere, ut se facturura juraret quod ,

aut saeviendo faceret, aut pejerando non faceret illi :

autem inter libidinosas insanias Sodomitarum constituto

quis auderet dicere , etiamsi tui bospites in tua domo ,

quo cos intrare bumanitatc violcntissima compulisti , ab

irapudicis apprebensi ct opprcssi rauliebria patiantur ,

nibil timeas , nibil cures , non expavcscas , non borres-

cas , non coutremiscas ? quis baec vel illorum scelcrato-

rum socius bospiti pio dicere auderet ? Sed plane rectis-

1 I Reg, XXV, 22. — 2psal. nv, — 6. 3 id, vi, 8.
 CONTRA MENDACIU.M AD CONSF.NTIUM, UIB. I. /\C)^

sime dicerctur : Ago quidquid potos, ne fiat quod mcrito

limes : scd non to tinior islc conipollat, utfiicias qiiod in
se filiae tuae fiori si voluorint , facicnt cuni Sodoinitis te
auctore ncquitiam : si autcm nolucrint ,
paticntur a So-
domitis tc auctoro violontiam. Noli faccrc magnum scolus
tuum dum majus liorroscis alionum qu mtumlibotcnim
, :

distct intcr tuum ct aJionum hoc crit luum illud alie- , ,

num. Nisi forte pro dofonsione liujus viri in cas se quis-

piam coarctot aiigustias, ut dicat Quoniam accipcre :

quam facore praestat injuriam. liospilos autom illi non

erant utiquc firturi injuriam , sod passuri ; maluit vir
justus fiiias suas iiijuriam pati, quam liospitcs suos , eo
jure quo filiarum dominus crat; ct novcrat non eas pcc-
care , si id fierct ,
quia peccantes potius, quibus non con-
sentirent , sinc poccato proprio sustincront. Donique non
se ipsse stuprandas , (piamvis pro masculis fceminas ,
pro
illis bospitibus obtulorunt . nc roas cas faceret non pcr-
pessio bbidinis alicnrc , sod sufc consensio voluntatis. Nec
pater carum boc in so fiori j)ormillobat , cum boc ficerc
conarenturquibus bospitos non quannis minus
])rodol)at ;

niali csset quod in uiio . quam si duobus

fiorot in sod :

quantum potorat rcsistobat . ne ipsum quoquo uliuspro-

prius macularot assonsus, quom libidinosus furorotiamsi
praevaluisset corporis viribus tamen non conscntientom
,

non maculassot alionus. In filiabus autcm non peccanti-

bus ncc ipsc pcccabat ,
quia non eas poccare si opprime-
rentur invitae . sod peccantcs forro faciobat : tancpiam si

ab improbis ut sui sorvi caedorcntur, offorret , ncbospitcs

cjuspatercntur Cccdisinjuriam. Doqua ro non disputabo,
quia longum est , utrum vol dominus jurc suae potostatis

rectc sic utatur sorvo , ut scrvum suum caedi faciat iiino-

centem , nc amicus ojus ctiam ipsc innocens in domo ojus

aviolentis improbis vapulot. ScdcerteDavid nullo modo
4c)'^ s. AUGLSTiM r.Piscori

rccle dicilur jurare tlcLuisse se esse facturum ,

quotl pos-
tea ceriieret se facere non debere. Lnde constat, quod
non omnia quae a sanctis vel justis viris lcgimus facta ,

transferre debemus in morcs sed ctiam binc discere quam ;

late pateat, et ad qaos usque perveniat quod Apostolus

ait « Fratres
: etsi praeoccupalus fuerit bomo in abquo
,

» debcto vos qui spiritales cstis, instruite bujusmodi in

,

» spiritu lenitatis, intendens te ipsum nc et tu tenteris^. »

PrLeoccupaliones enim sunt ista; in quibus debnquitur ,
dum quid faciendum sit aut ad boram non videtur, aut
et qui videritvincitur; ut scibcet fiatpeccatum , cum vel
b\tct vcritas vcl compclbt infirmitas.
,

XXllI. In omnibus autcm actibus nostris maxime

etiam bonos turbant compcnsativa pcccata ; ita ut nec
peccata existimentur, si babcant talescausas propter quas
fiant , et in quibus videatur peccari potius si non fiant.
Et praecipue de mendaciis bocin bominum opinione prge-
valuit ut peccata non putcntur il!a nicndacia quinimo
, ,

et rccte facta esse credanlur, quando quisque pro cjus cui

falli expedit utilitate mentitur, aut ne abis noceat qui no-
citurus videtur, nisi mendaciis cvitctur. Ad ba?c menda-
ciorum genera dcfendenda plurima de Scripturis sanctis ,

suffragari putantur exempla. Non autem hoc est occuJtare

veritatem cjuod est proferre mcndacium. Quamvis enini
,

omnis qui mcntitur vebt celare quod vcrum est non ta- ,

meu omnis qui vult quod verum cst ccLirc mcntitur. Ple-
rumque enim vera non mcntiendo occulimus, sed tacendo.
Neque enim mcntilus cstDominus ubi ait «Mullaba- , :

»beo vobis diccrc . scd non potestis illa portare modo ^. »

Vcra tacuit , non falsa locutus est, quibus veris audien-

dis eosminus idoncos judicavit. Quod si eis boc ipsum
non indicasset, id est, non eos posse portare quas dicer^
1 Galat. VI, I . — 2 Joan. xvx, 1 2.
 ,,

CONTRA MF.NDACIISI AD CO.NSEMIUM, T.IB. l. ^Q^

iioluit , occultaret (juidcm nihilominus n]i(juid vcritatis
scd possc lioc recto rieii forsitan nesciremus , aut non
tanto firmaremur exemplo. Unde qui asserunt aliquando
esse mentiendum, non convenienter commemorant Alna-

liam lioc fecisse de Sara quam sororem suam di.vit. iNon ,

enim dixit Non est uxor mea

: sed dixit « Soror mea ; :

>jest^ » quod erat revera tani propincjua genere

: ut so- ,

ror non mendaciter diceretur. Quod etposteajam siLi ab

illo qui abduxerat ea reddita confirmavit, respondens illi

et dicens «Et vere soror mea est de patre, non de ma-

:

w tre - » boc est

: de paterno genere non dc raaterno.
, ,

Aliquid ergo veri tacuit non liilsi alicpiid dixit ,

quando tacuit uxcrem dixit sororem. Hoc et filius ejus

,

fecit Isaac nam et ipsum novimus propinquam suam

:

conjugem fuisse sortitum^. INonestcrgo mendacium cum

silendo absconditur verum , sed cuni loqucndo prorailur
falsum.
WIV, Jacob autem quod raatre fecit auctore ^, ut
palreni fallere videretur, si diligenter et fidebter attenda-
tur, nonest raendacium, sed rajsterium. Qua^si mendacia
dixerimus, omues etiam parabolije ac figurae significanda-
rum quaruracuraque reruni , (juae nou ad proprietateni
accipiendse sunt , sed in eis aliud ex alio est intelligen-
(bam, dicentur esse niendacia ,
quod absit omnino. jNani
(]ni boc putat , tropicis eliam tani raultis locutionibus
oraiiibus potest banc iraportare caluraniani; ita ut etipsa
qu3e appelbitur nielapbora boc est de rc propriaad rera
,

non propriani verbi abcujus usurpata translatio. possit

ista ratione niendaciura nuncupari. Cura enini diciraus

fluctuare segetes, genimare vites , floridara juvenfuteni ,

nivearacanitiera ,
procul dubio fluctus, geranias, florem,
nivera ,
quia in bis rcbus non inveniraus , in quas baec
' Gen. XX, 2. — 2 i]jjd_ ^^. — 3 ij. xxyi, 7. — * Id. xxvii, 19,
 ,

4^6 S. AUGUSTINI EPISCOPI

yerba allunde transtulimus , ab istis incndacia putabun-
tur. El petra Christus^, et cor lapideum Jud^orum ^ :

itemleo Christus, ct leo diabohis ^, et innumerabilia taha

dicentur esse mendacia. Quid quod ha^c tropica locutio
nsque ad eam pervenit ,
quae appellatur antiphrasis , ut
dicatur abundare cjuod non est, dicatur dulce quod aci-
dum est lucus quod non luceat Parcae quod non par-
; ,

cant. Unde illud est in Scripturis sanctis « Si non in :

» faciem benedixerit tibi ^ » quod diabolus ait Domino :

de sancto Job, et intelhgitur : « Maledixerit, » Quo verbo

et Nabutbei fictum crinien a calumniantibus nominalum
est. Dictum est enim quod « Benedixerit regi » hoc cst ,

« Maledixerit.» Hi omnes modi locutionum mendaciapu-

tabuntur. si locutio vel actio figurata iu mendacio dej>u-

tabitur. Si est mcndacium, quando ad intolh-
autem non
gentiam ahud ex alio signiticantia reforuntur,
veritatis

profecto non solum id quod fecit aut dixit Jacob patri ut

benediceretur ^, sed nequc illud quod Joseph vchit ilhi-
dendis locutus est fratribus^^.ncque quod David simuhi\ it
insaniam", nec caetera hujusmodi, mendacia judicanda
sunt , sed locutiones actioncsque prophetica' ad ea quae
vera sunt intelhgenda refereiKhe. Quaepropterea figuralis
velut amictibus obteguntur, utsensum pie quaerentis cxcr-
ceant , et ne nuda ac prompta vilescant. Quamvis quae
ahis locis aperte ac manifcste dicta didicimus , cum ea
ipsa de abditis eruuntur, in nostra quodam modo cogni-
tione renovantur, etrenovata dulcescunt. Nec invidentur
discentibus , cjuod bis modis obscurantur : sed commen-
dantur magis, utquasi subtracta desiderentur ardentius.
et inveniantur desiderata jucundius. Tamen vera , non
falsa dicuntur ;
quoniam vera , non falsa significantur ,

» I Cor. X, 4. — 2 Ezech. xxxvr, 26. — 3 , p^^f y, S. — * Job. 11, 5.

— 53 Reg.xxi, i3. — ^ Geu. xwii, 19. — '^

Id. xtn, 9. — 8 j R^g. xxi, i3.
 CONTP.A MENDAr.IUAr AD COASKNTIUM, LIB. I.
^97
scu verbo seu faclo : quce signillcaiiturcnim, uliqucipsa
dicuntur. Putantur aulcm niendacia ,
quoniam non ca
quae vera signilicantur, dicta intelliguntur , sed ca quas
lalsa sunt, dicta esse creduntur. Iloc ut exemplis fiat pia-
nius , idipsum quod Jacob fecit, attende. Hoediniscertc
pellibus meml)ra contcxit ^ : si causam proximam requi-
ramus, mentitum putabimus; boc enimfecit utputarctur
cssequi non erat si autem boc factum ad illud proptcr
:

quod significandum revera factum est referatur per boe- ;

dinas pellcspeccata ,
per eum vero qui eis se operuit , ille

significatus est qui non sua , sed abena peccata portavit.

Yerax ergo significatio nullo modo mendacium recte dici
polcst. It autem in lacto , ita ct in verbo. >iam cum ci

patcr dixisset : « Quis es tu, lili ? » ille respoudit : « Ego

» sum Esaii primogenitus tuus^. » Hoc si referatur ad
duos illos geminos , mendacium videbitur : si autem ad
illud propter quod signilicandum istagesta dictaque con-
scripta sunt, illeestbicinteUigendusiu corpore suo, quoil
cst cjus Ecclesia, qui de bac re loquens ait : « Cum vi-
» deretis Abrabam et Isaac et Jacob et omnes Propbetas
» in regno Dei , vos autem expelli foras. Et venient ab
)i Oriente et Occidcnte et Aquilone et Austro, et accum-
» bcnt in rcgno Dei : et ecce sunt novissimi qui erant
» primi , et sunt primi qui erant novissimi'^. » Sic enim
quodam modo minor majoris primatum fraler abstulit
atque in sc transtulit fratris. Cum igitur tam vera tamquc
signilicentur veraciter, quid bic debet putarifiictum dic-
tumve mendaciter? cum enim qufe significantur non ,

utique non sunt in vcritate sed sunt seu prseterita seu , ,

prcTsenlia , sou futura ; procul dubio vera significatio est

nullumque mcndacium. Sed nimislongum hac sig- est, in

nificatione propbetica enucleate cuncta rimari, in quibus
1 Gen. .\xvii, i6. — 2 Jiji^^ jg^ ip^ — 3 Luc. xiii, 2S-3q,

CXXXlIf. 32
 ;

4^8 s. AUGrsrixr kimscopi

palmani veiitas liahet quia iit signilicando praenunliata
.

siint, ita consequcndo claruerunt.

XXV. Nequeid isto sernione suscepi. quod ad te ma-

gis pertinet . qui Priscilliamstarum latebras aperuisti ,

quantum ad corum dogmata falsa afque per\ ersa

attinet

ne ita invesligata videanlur quasi docenda fuerint, et non

ledarguenda. Magis ergo fac ut expugnata jaceant, quae
fecisti ut prodita pateant ne dum volumus ad indagi-
:

nem liominum fallacium pervenire, ipsas falsitates sina-

nius tanquam insuperabiles permanere ; cum polius d^
Leamuselin latcntium cordibns destruere falsitates. quam
parcendo falsitatibus invenire falJaccs. Porro inter illa
dogmata eorum qnac subvertenda sunt ctiam hoc est
,
,

utique quod dogmatizant ad occultandam religionem

,

religiosos debere mentiri. in tantum ut non solum de aliis

rebus ad doctrinam religionis non pertinentibus sed de ,

ipsa quoque religione mentiendum sit, ne patescat alie-

nis nt videlicct negandus sit Cbristus, quo possit intcr
;

inimicos suos latere Cbristianus. Etiam boc obsecro te, ,

dogma impium nefariumque subverte ,

propter quocl
astruendum argumentantes de Scripturis colligunt tesli-
nionia quibus videantur non sokim ignoscenda vel tole-
,

randa verum et bonoranda mendacia. Ad te igitur per-

,

tinet , sectam detestabilem cum refelUs , sic accipienda

nionstrare ista testimonia Scripturarum, utvel doceasnon
esse quae putantur esse mendacia , si eo modo intelbgan-
tur, quo intelHgenda sunt; non esse etiam
vel imitanda
quae manifestum est esse mendacia; velcerte adextremum
de bissaltem rebus quae ad doctrinam rebgionis pcrtinent,
nuUo modo esse mentiendum. Sic enim verefunditus ever-

tuntur, dum
ev^ertitur u]>i debtescunt ut eoipso minime :

sectandi etmaxime cavendi judicentur, quo se ad occul-

tandam liaeresim suam profitentur esse mendaces. Hoc in
 ;

COMRA .ME.NDACILM Al) CONSK \Tlli \1 , I.IB. I.

^99
eis est priinitus cxpugnandum , hoc coruni vclut idoneum
muninientum vcritatis ictibus feriendum atque dcjicien-
dum. Nec eis quam non iiabebant alia latebra quo con- ,

fugiant estpraebenda ut si forte ab his produntur, quos

:

conati fuerint seduccre , nec potueriiit . dicant : Tcntare

illos voluimus quoniam prudcntcs catholici docuerunt
,

ad inveniendoshaereticosid esse facienduni. Scd ahquanto

commcndatius oportct ut dicam cur ista mihi videatur ,

tripartita ratio disputandi adversus eos quipatronas men-

daciis suis vohint adhibere divinas Scripturas ; ut prius

ostendamus nonnulla quae ibi putantur esse mendacia,
non esscquod putantur, si recte intehigantur ; deinde si

(|ua ibi mendacia manifcsta sunt , imitanda non esse

tcrtio , contra omnes omnium opiniones, quibus videtur
ad viri boni oflicium pertinere ahquando mentiri omni ,

modo tenendum , in doctrina rehgionis nuUo modo esse

mentiendum. Hsec eniin tria tibi e.vequenda paulo ante
commendavi, et quodam modo injunxi.
XXVI. Ad ostcndenda ergo qutedam quas putantur in
Scripturis esse mendacia, non ea esse quod putantur, si

recte intelliganturnon ; tibi parum adversus istos valere

videatur, (piod non de apostolicis, sed de prophcticis

Littcris invcniunt vclut exempla mentiendi. IJia quippe
omnia quae nominatim commemorant ubi sit quisque
mentitus, in cis Librislcguntur, in quibusnon solum dicta,
verumcliam facta nmlta figurata conscripta sunt , quia
et figurate gcsta sunt. In figuris autem quod velut men-

dacium dicitur, bene inlcllectum verum invenitur. Apos-

toli vero in Epistohs suis aliter locuti sunt, aliterque
conscripti Actus AjDOStolorum, jam videhcetrevelato Tes-
tamento JNovo, quod iilis figuris propheticis velabatur.
Denique in tot Epistolis apostolicis atque in ipso tani

granch hbro in quo actus eorum canonica veritate iiar-

3q.
5oO S. AUGUSTINI EPISCOPI
rantur, non invenitur talis aliquis mentiens, ut dc illo aL
istis ad mentiendi licentiam proponatur exemplum. Quan-
doquidem illa Petri et Barnabae simulatio qua gentesju-
daizare cogebant, merito reprehensa atque correcta est,
et ne tunc noceret, et ne posteris ad imitandum valeret.
Cum enim vidisset apostolus Paulus quia non recte in-
grediuntur ad veritatem Evangelii , dixit Petro coram
omnibus : « Si tu, cum sis Juda?us, gcntiliter et non judaice
)5 vivis, quomodo gentes cogis judaizare^? » Id autem
quod ipsc fecit, ut quasdam observationes legitimas ju-
daica consuctudine retinendo et agendo non se inimicum
Legi Prophctisquc monstraret, absit ut mendaciter eum
fccisse credamus. De hac quippe re satis est ejus nola scn-
qua fucrat constitutum, ncc Judaeos qui tunc in
tentia,
Christum credebant prohil)endos csse a paternis tradi-
tionibus, ncc ad eas gcntiles cum Christiani fierent essc
cogcndos : ut illa sacramcnta quas divinitus praecepta esse
constarct, non tanquam sacrilegia fugcrcntur; ncc tamen
putarcntur sic neccssaria jam Novo Tcstamento revehito,
tanquamsineiisquicumque convertcrcntur ad Deum sah^i
esse non possent. Erant enim qui hoc putabant atque
pr^edicabant, quamvis jam recepto Christi Evangeho;
ct eis simulate consenserant Petrus ct Barnabas, idcoquc
cogebant gentes judaizare. Id erat cnim cogcre , sic ca
necessaria praedicarc tanquam et reccpto Evangciio nulia
sine ilhs salus cssct in Christo. Hoc crror quorumdam
putabat, hoc timor Petri simulabat, hoc hbertas Pauh
redarguebat. Quod ergo ait « Omnibus omnia liictus :

» sum, ut ornncs lucrifaccrem - » compaticndo id fecit. :

non menticndo. Fit enim quisque tanquam illc cui vuli

snbvenirc, quando tanta misericordia subvenit, quanta
sibi subvcniri vellet, si esset ipse in eadera miseria consli-
* fialat. II, i\. — 2 , Cor, ix, aa.
 COMUA MEM)ACIL>r AD C<)\S1',NTIUM, L(B. I. OU l

tiitiis. Itaquc fit tanquam ille, uon quia fallit illum , sed
Unde illud est
quia se cogilat sicut ilJum. ejus Apostoli,
quod jam supra commemoravi « Fratres, : et si praeoccu-
» patus fuorit liomo in aliquo dclicto, vos qui spiritalcs
w cstis, inslruilc liujusmodi in spiritu mansuetudiiiis, in-

» tendens le ipsum nc ct tu tenteris*. » JNam si propterea

quia dixil : '< Factus sum Judaeis tanquam Judccus, et iis

« qui sub Lcge erant tanquam sub Lege^ ; )^ ideo putandus

cst mcndacitcr suscepisse Lcgis vcteris sacramcnta : de-
huit et gcntium idololatriam codem modo menticndo sus-
cipcrc, qui.i dixit ctiam iis qui sinc Lege erant tanquam
sine Legc se factum, ut cos lucrifaccret quod utique noii :

fccit. Non cnim alicubi sacrificavit idolis aut adoravit ,

iila figmcnta; ac non potiuslibere tanquammartyr Christi

detcstanda et vitanda monstravit. Dc nuUis igitur apos-

tolicis actibus sive sermonibus isti proferunt imitanda
exempla mcntiendi. De propbcticis ergo factis seu dictis

idco sibi videntur habere quod proferant, quia figuras

pncnuntiativas putant esse mendacio eo quod mendaciis
,

sint aliquando similia. Scd cum referuntur ad eas rcs

proptcr quas significandas ita facta vel dicta sunt, repc-
riuntur significationcs cssc vcraccs , ac per hoc nulio
modo csse mendacia. Mendacium quippe
cst falsa signi-

ficatio cum voluntate fallcndi. Non est autem fiilsa signi-

ficatio,ubi etsi ahudex alio significatur, verum est tamen
cjuod significatur, si recte intelligatur.
XXYIL Sunt qusedam cjusmodi ctiani Salvatoris in
livangclio, quia et ipse Dominus Prophetarum Propheta
esse dignatus est. Talia sunt illa, ubi de mulicre quse
fluxum sanguinis patiebatur, ait : a Quis me tetigit^?»
Et de I^azaro : « Ubi posuistis eum^? » Sic quippe in-
> Galat. VI, I. — 2 I Cor. ix, 20, ar. — >"*
Luc. vni, 45. — * Joan.
XI , 34.
 ,

005 S. AUGUSTINI EPISCOPI

terrogavil, quasi nescicns quod utique sciebat. Ac per
])0C nescire se finxit. ut aliquid aliud illa velut ignoran-
tia sua significaret : quas significatio quoniam verax erat,
mendaciuin profectonon erat. Eos namque significabant,

lluxum sanguinis patiens, sive ille mortuus qua-

sive illa

triduanus. quos ctiam qui cuncta sciebat quodam modo

nesciebat.jNam et illa typum gerebat plebis gcntium,
unde preemissa fuerat prophetia « Populus quem non :

•» cognovi, servivitmihi^ : » et Lazarus remotus a viven-

tibustanquam ibi jacebat pcr significativam similitudi-
nem, ubi ille cujus vox est « Projectus sum a facie ocu- :

lorum tuorum-. » Et idco tanquam nesciretur a Christo,

:»

ct iila quae fuerit, ct iste ubi positus fuerit, verbis inter--

rogantis est figuratum, et omnc \itatum veraci significa-
tione nicndacium.
XXMli. Hinc est ctiani iliud quod commcmorasti
eos dicere Dominum Jesum
, posteaquam resurrcvit ,

ambulasse in itinere cum duobus Discipuhs, et propiu-

quantijjus quo ibant, illum longius se ire
eis castello
fmxisse : « Ipse autcm sc finxit
ubi Evangehsta dicens :

» longius ire^; » etiam ipsum ^crbum posuit, quo mcn-

daces nimium delcctantur, ut impunc mentiantur quasi :

mendacium sit omne quod fmgilur. cum veraciter ahud

ex aho significandi causa lam multa fingantur. 8i ergo
nihil ahud signiiicasset Jcsus in co quod longius ire se
finxit. merito judicaretur esse mendacium porro autem :

si bene intelhgatur, et ad id quod voluit significarc refe-

ratur, invenitur essc mystcrium. Alioquin eruut cuncla

mendacia, qua2proptcr(j[uamdam rerum significandarum
similitudinem, cum
non sint, tanquam gesta narrj
gesta
rantur. Lnde deduobus unius hominis filiis ma-r
est illa

jore qui mansit ajnul patrem suum, et minorc qui lonofc

• Psal. XMt, 4^. — - Id. s.w, 2 3. — 3 Luc. .\.viv 28.
 CONTR/V MKNI>A(:iUM AD CONSENTIUM, LIB. I. 5o3
percgrinatus cst^, tam prolixa narratio. In quo genere
lingendi liumana etiam facta vel dicta irrationalibus ani-
mantibus ct rcbus scnsu carcntibus bomincs addidcrunt,
ut cjusmodi lictis narrationibus, scd vcracibus sij^iiillca-

tionibus ,
quod vcllcnt commendatius intimarcut. Nec
apud auctores tantuni saecularium litlerarum, ut apud
Horatium^, mus loquiturmuri, ctmustclla vulpeculce, ut
per narrationcm iictam ad id quod agitur , vera signifi-
catio referatur; undc et iHsopi tales fabubis ad eum
fmcm tam incruditus fuit, ([ui putarct
reb\tas, nullus
appcllanda mcndacia:scd in Litteris quoque sacris, sicut
iu libro Judicumbgna sibi rcgcm rcquirunt^, et loquun-
tur ad olcam et ad licum et ad vitem ct ad rul)um. Quod
utiquc totum fingitur, ut ad rcm qute intcnditur, licta
(juidcm narrationc, non mcndaci tamcn, sed veraci signi-
licatione vcniatur. Ila^c di\i projitcr id quod scriptuni
est dc Jcsu « Et ipsc sc Jinxit longius irc
: nc quisquani ''
: >;

c.\ boc verbo, sicut Priscilbaiiistie, licitum volens liabcre

raendacium insuper eliam Cbristum contcudat fuisse

,

mcntitum. Quisquis autem vult intcliigcre illud fingendo

quid prsellgurarit, attendat quid ageiido perfeccril. Lon-
gius namque postea profectus supcr omncs coelos. non
tamen deseruit Discipulos suos. Propter boc signilican-
dum futnrum divinitus factum, ad pr^sens illud est hu-
manitusfictuni. Lt idco significalio vcra\ in illa estfictione
praniissa, quia in bac profcctionc illius est significationis

\critas subsccula. Ille igitui" contcndat Cbristum mcuti-

tum cssc fingcndo , qui ncgat cum quod significavit im-
plevisse faciendo.
XXIX. Quia ergo non inveniunt mendaces bseretici
in Testamcnti JNovi littcris imitanda exempla mendacii,
* Liic. XV, II, et sef[r(. — 2 Vide Hoiat. lib Scriu. n. Sul. 6. cl V'pisf..
lilj. Epiil. 7. — 3judi^., 1;^^ 3 _ i
Lm._ ;^;^iVj 18.
5o4 S. AIGUSTIM EPISCOPI
copiosissimos se esse existiniant in bac dis])iitntione. qiis.

opinnntiir esse nienUendum cum de vetcribus propli( -

,

ticis libris, quia non ibi apparet nisi intelhgentibus pnu-

cis quo referantur significativa dicta vel facta veracia,
raulla sibi videntur invenire ac proferre mendacia.?cd
babere cupientes quibus setueanturvelut imitanda e\cm-
pJa fallcndi, sc ipsos faOunt, et mentitur eorum iniquitas
sibi^. llicie autcm personae , quas crcdcndum iln non cst i

propbetare voluisse. si quid faciendo vcl dicendo fmxe-

runt voluntate fallendi quamvis ex ipsis quoque faclis
;

earum propbcticum possit cxculpi,

sive diclis aliquid
per iilius onmi potcntiam prapseminatum atque disposi-
tum, qui Jjcne uti novit ctiam malis hominum tamen ;

quantum ad ipsas attinct. sine dubitatione mcntitee sunt.

8cd non idco debent iniilanda existimari, quia in cis rc-
periuntur libris, qui sancti ct divini merito nominantur.
Habcnt enim conscripta ct niala bominum ct bona; illa

vitanda, ista scctanda : ct qua:dam ita posita ut dc illis

eliam jnolata sit sentcntia, quiiedam vcro tacito ibi judi-

cio nobis judicanda permissa; cpioniam non sohim nos
nutriri manifestis, vcrum ct cxcrccri oportebat oJjscuris.
XXX. Cur autcm isti imitandam sibi Thamar cxisti-
mant m{;ntientem, ct imitandum .ludam non existimant
fornicantem? Ibi cnim utrumquelcgcrunt:et nihil hoium
Scriptura illa sive culpavit sive laudavit scd tantum- , ;

modo utrumque narravit, et judicandum nobis utrum(|ue

dimisit : mirum si
sed aJiquid horum imitandum imj)une
permisit. Ouodenim Thamar nonmeretricandilibidine-,
sed concipicndi voluiitate mentita sit, novimus. "Serum et

fornicatio, etiamsi Judae talis non fuit, potest esse cujus-

piam qua faciat ut bomo libcrctur. sicut illius mendacium
fuit ut homo conciperctur : numquid propterea etiam
• Psal. XXVI, 12. — 2 Gea. xxxvm, 14.
 CONTRA MENDACILM AD CONSENTIUM, llB. I. 5o5
fornicnridum est, si proptcr illud putatur fuisse mentien-
dum? ^on de solo iliiqiie mendacio, scd dc omnibus ope-
rihus hominum in quibus existunt vclut compcnsaliva
peccata, considerandum est quam sentcntiam proferre
dcbcamus, ne aperiamus aditum non tantum parvis qui-
busque peccalis, verumctiam sceleribus cunctis nul- ,

lumque remaneat facinus, flagitium, sacrilcgium, in quo

causa non possit cxistere qua recte videatur csse facien-
dum, universamque vitae probitatcni opiuio ista sub-
^crtat.
XXXI. ]Ni]iil autem judicandus cst dicere ,
qui dicit
aliqua justa essc mendacia, nisi aliqua justa esse pcccata,
ac per hoc ahqua justa esse quas injusta sunt quo quid ;

absurdius dici potest? Unde enim pcccatum, nisi

est

(|uia juslitige conlrarium cst? Dicanlur crgo alia magna,

alia parva essequia verum est, nec auscultan-
peccata ;

dum omnia paria esse contcndunt dicere au-

Stoicis qui :

tcm queedam injusta, quaedam justa cssc peccata, quid

est aliud quam dicerc quasdam esse injustas, quasdam

justas iniquitates? cum dicat apostolus Joannes.: « Omnis

» qui facit peccatum , facit et iniquitatem , et peccatum
» iniquitas est*? » ISon ergo potest justum esse peccatum,
nisi cum peccati nomcn in alia reponimus, in qua quis-
que non peccat, sed aut facit aliquid aut patitur pro
pcccato. Xam et sacrificia pro peccatis pcccata appellata
sunt, et poense pcccatorum dicuntur ahquando pcccata.
Haec plane possunt intelhgi justa peccata, cum justa di-
cuntur sacrificia, vel justa supphcia. Ea vero quae con-
tra legem Dei fiunt, justa esse non possunt. Dictum est

autem Dco : « Ac per hoc quod est

Lex tua veritas^. »
contra veritatem justum esse non potest. Quis autem
,

dubitet contra veritatem esse mendacium omne? Nullum

* I Jo.<u. 111,4. — 2 Psa!. c.wai, i4a.
 ,

5o6 S. AUGUSTINI EPISCOPI

crgo justuni esse potcst mcndacium. Itcm cui non clareat
ex vcritate essc omne
quocl justuni est? Clamat auteni
Joanncs : « Omne mcnclacium non est ex veiilatc^ »
Omne erL>o menclacium non est justum. Quaproptcr
f[uanclo nobis cle Scripturis sanctis menticncli proponuntur
cxempla, autmendacia non sunt, sed putantur esse dum
r^on intelliguntur ; aut si mendacia sunt , imitanda nou
sunt, quia justa esse non possunt,
XXXIf. Sed quod scriptum est bcne Dcum fecisse
cum Hcbraeis obstctricibus^ , ct cum Raab Jcrichuntina
mcretrice^, non idco factum est quia mentitae sunt, scd
quia in homincs Dci misericordes fuerunt, Non cst itaque
in eis rcmuncrata tallacia , scd bcnevolentia ; beuignitas
mentis non iniquitas mcntientis. Sicut cnim mirum aJ)-
,

surdunK[ue non essct, si alio prius tempore commissa ab

eis aliqua opera mala Dcus propter posteriora opera bona

vcllet ignoscere ita mirandum non est

: cjuod uno tcm- ,

pore in una causa Dcus utrumque conspiciens id cst ,

factum misericorditer, factumcj[uc fallaciter et bonum ,

remuneravit, et propter boc bonum maluni illud ignovit.

Si enim peccata quae proptcr carnis concupiscentiam ,

non propter misericordiam fiunt ,

propter posteriora
opera misericordias dimittuntur ; cur non merito mise-
ricordiae dimittuntur, cpias propter ipsam miscricordiam
committuntur? Gravius cst cnim peccatum quod animo
nocentis , quam quod animo subvenientis ellicitur. Ac
per boc si illud deletur opere misericordiae postea subse-
cjuente , cur boc cpiod cst levius , non dcletur ipsa bomi-
nis misericordia , et prijecedcnte utpcc:cet, et comitante
cum peccat? Ita quidcm videri potcst : verumtamcn
abud cst diccre : Peccare quidcni non debui, sed opera
miscricordicTe faciam , cpiibus dclcani cpiod antc peccavi;
* I Jl^ll. 11, 2 1. — - Lxod. 1, 20. — '^ JuSllC. V!, 25.
 COXTRA MENDACIUM AD CONSKNTIDM, LIB. I. Soy
ct aliud cst dicere : non possum ali-
Peccare debeo , qiiia

ter miscreri. Aliud Qnia jam pec-

cst . inqunm , diccre :

cavimus, benefaciamus et aliud est dicere Peccemus, ; :

ut benefaciamus. Ibi dicitur Faciamus bona quia fe- :

,

cimus mala hic antcm Faciamusmala, utveniantbona.

: :

Ac per boc ibi exhaurienda est sentina peccati, hic ca-

venda est doctrina peccandi.
XXXllI. Pvcstat itaqueut inteHigamusillis muHeribus,
velin .Kgypto, vel in Jericho ,
pro humanitate et miseri-

cordia redditam fuisse mercedem utique tcmporalem,

quae quidem et ipsa aeternum aliquid etiam illis nescien-
tibus prophotica significatione figuraret. l trum autem
sit ahquando vel pro cujusquam sahite mentiendum ,

cum qua dissolvenda etiam doctissimi fati-

quEcstio sit in
gantur. valde illarum muhercularum in illis populis
constitutarum et ilhs moribus assuctarum excedebat mo-
dum. Itaquehanc earum ignorantiam sicut aharum re- ,

rum quas pariter nesciebant, sed sciendae sunt a fihis non

hujussaecuh, sed futuri , Dei patientia sustinebat : qui
tamen eis pro benignitate humana. quam famuhs ejus
impenderant, quamvis coeleste aliquid significantia, prae-
mia terrena reddeliat. Et Raab quidem c\ Jericlio hl)e-
rata , in Dei populiim transitum fecit , ubi proficiens
posset ad aeterna et immortaha munera pervenire quae ,

nullo sunt quasrenda mendacio. Tunc tamcn quando il-

lud opus bonum et pro suae vitae conditione iaudalnle
Israohtis exploratoribus prsestitit , nondum erat tahs ut
ab ea exigeretur : « wSit in ore vestro : Est . est : iNon,
»non^. » Olistetrices autem illae quamvis Hebraea?-. si
secundum carnem t;intummodo sapuerunt, quid aut
quantum est quod eis profuit remuneratio temporalis,
quia feccrunt i>ibi domos , nisi proficiendo pertinuerint
^ MdUh. V, jj, — 2 £xoJ. I, 17,
 5o8 S. AUGUSTINI KPISCOPI
ad eam domum de qua Deo cantatur : « Beati qui liabl-
>; tantiiidomo tua, iii stecula saeculorum laudabuutte^?»
ftlullum autem fateudum est propincjuare justitiae, ct
quamvis noudum jam tamcn spe atque iudole
re ipsa ,

animum laudandum qui nunquam nisi hac inten-

csse .

tione mentitur, qua vult prodesse alicui, nocere auteni

nemini. Sed nos cum quaerimus , sit-ne boni hominis ah-
quando mentiri non de homine quaerimus adhuc ad
,

JEgVptum, vel ad Jerichum vel ad Babyloniam perti- ,

nente vel adhuc ad ipsam Jerusalcm terrenam quae

,
,

servit cum fdiis suis^; sed de cive ilUus civitatis quae

sursum est hbera mater nostra Eeterna in ccehs. Et res-
pondetur quaerentibus nobis : « Omne mcndacium non
w est e\ veritate'^. » Fihi autem ihius civitatis, fihi sunt
utique veritatis. Ejus civitatis fdii sunt de quibus scrip-
tum est : « In ore eorum nonest invontum mendacium'^.»
I^ijus civitatis fdius cst de quo item scriptum est : « Yer-
» bum suscipiens fdius a perditione longe aberit : exci-
» picns autem excejnt iihid sibi , et nihil falsi ex ejus ore
>j procedit^. w His hhis supernae Jerusalem et sanctae civi-
tatis a^ternas si quando uthominibus obrepit qualecum-
que mendacium poscunt liumihtcr veniam non inde
, ,

quserunt insuper gloriam.

XXX.IV. Sed dicet ahquis : Ergo-ne obstetrices illae

atque Raab mchus fecissent*^ , si nuham misericordiam

prafstitissent, nolendo mentiri? Imovero ihae muheres
Hebraea:% si essent talcs de quahbus quaerimus utrum sit

eis ahquando raentiendum , nec ahquid falsi dicerent, et

ioeda ministeria de parvuhs occidendis hljerrime recusa-
rent. Sed, inquies, ipsie morerentur. At vide quid se-
quatur : Morerentur enim coelestis habitationis incom-
1 Psal, Lxxxiir, 5. — 2 Galat. iv, aS. — 3 j joau. ii, 21. — * Apoc, xiv, 5.
— 5 piov, ,\xix, 27. — 6 Exod, I, 17, et Josue. 11, 4.
 ,

CONTP..\ MENnAr.ItJNr AD rONSENTlUM, Lin. I. 5o9

parabilitcr anipliorc merccdc ,
quam domus
illae quas

sibi feccrunt in terra cssc morcrentur futurae

potuerunt :

in a?terna felicitatc, mortem perpessae pro innocentissima

veritate. Quid ill;i in Jcricbo, numquid hoc posset?
Nonne si quaerentes cives menticndo non falleret . verum
diccndo latentes bospitcs proderet ? An possct interrogan-
tibus dicere : Scio ul)i sunt, scd Deum timeo non eos ,

prodo? Posset boc quidcm dicerc si jam csset vcra Israe- ,

litis in qua dolus non csset^ quod lutura erat pcr mise- :

ricordiam Dci transiens ad civitatem Dei. Verum illi boc

audito , inquics , illam perimerent , domum scrutarentur.
Sed numquid conscqucns erat . ut illos ctiam quos ddi~
genter occultaverat invenirent? Prospcxerat enim cautis-
sima mulier, et ibi eos posuerat ubi latere potuissent,
etiamsi ei mentienti crcditum non fuisset. Ita et illa, si

tamcn a suis civibus csset occisa pro misericordias opere,

vilam istam fmicndani prcliosa in conspectu Domini
mortc finisset^, et crga illos cjus bcncficium inanc non
fuissct. Scd,inquies. quid si et ad illum locum ubi eos
occultaverat, ii. a quibus quaerebantur, perscrutando
omnia pcrvcnissent? Quid si niu-
Isto modo dici potest :

bcri vilissimas atquc turpissimaenon solum menlienti ,

vcrumeliam ik icranli crederc noluisscnt? Nemiie eliani

sic consecutura fucrant, quae timcndo mentita est. Kt

ubi ponimus voluntatcm ac potcstatem Dei? An furte non

poterat , et illam ncc civibus suis mcntientcm ncc bomi-
ncs Dei prodcntem , et illos suos ab omni pernicie custo-
dire? A quo enim et post mulicris mcndacium custoditi
sunt, ab eo potuerunt . etsi illa mcnlita non csset . utique
cuslodiri. Nisi forle oblili sumus boc fuisse in Sodomis
factum . ubi masculi in masculos nefanda libidine ac-
censi"" , nec ostium domus in qua erant quos quaerebant,
* Joac. I, 47. — ^ Psal. r\v, i5. — ^ f,pii_ xix, 11.
 ,;

6lO S. AUGUSTINl EPISCOPI

invcnire potueriint; (juando vir justus in causa omnino
simillima pro suis ijos|)ilibus mentiri iioluit, quos esse
Angelos nesciebat, et vim morte pejorem ne paterentur
timebat. Et certe polerat talia responclere qusrentibus
qualia in Jericbo mulier illa respondit. Nam prorsus si-
mibter et illi interrogamlo quiTsieruut. Sed bomojustus
noluit pro corporibus bospitum auimam suam suo men-
dacio macuLiri, pro quibus voluit corpora filiarum aben?e
Hbidini iniquitate vim perpeli. Faciat ergo bomo etiam
jiro temporaU bomiuum salute quod potest cum autem :

ad bunc articulum ventum fuerit ut tali saluti consulere ,

nisi peccando non possit Jam se existimet non babere

:

quid faciat. quando id rebquum esse perspexerit quod

non recte faciat. Proinde llaalj in Jericbo, ({uia peregri-
nos homines Dei suscepit bospitio ,
quia in eorum suscep-
tione pericbtata est, quia in eorum Deum credidit , quia
diligenter eos ubi [)otuit occultavit ,
quia per abani viam
remeandi consiUum fidebssimum dedit , etiam supernie
Jerusalem civibus imitanda laudetur. Ouod autem men-
tita est , etiamsi abquid ibi propiieticum intelbgenter
exponitur non tamen imitandum sapienter proponitur
, :

quamvis Deus illa bona memorabiUter bonoraverit boc ,

malum clementer ignoverit.

XXXV. Quae cum ita sint quoniam nimis longum est ,

omnia pertractare, quae in illa J.ibra Diclinii suntposita

velutimitanda exempLi mentiendi ad bancreguLim milii :

videntur non solum ista verumetiam si qua sunt taba re-

,

digcnda ut aut quod esse credilur ostendatur non essc

, ,

mendacium ; sive uiji taceturverum nec dicitur falsum ,

sive ubi significatio verax abud ex abo vult intelligi.

quod genus figuratorum vel dictorum vel factorum abun-
dat in propbeticis Litteris : aut quae convincunlur essc
mcndacia, nou essc imitanda monslrcutur, et si quapo-
 ;

CO.VTP.A MENDACIl M AD r.OXSl- X T U.\r, I I.IP,. I. 5ll

bis iit alia peccata siibrepscririt , tion cis tril)uenclam
jiislitiani. sed veniani postulandani. Hoc quidoni inilii

videtur ; et ad istani sententiani me superius disputata

compelhint.
XXXVI. Verum quia liomines sumus, et inter liomi-
nes vivimus, fateorque me nondum essc in eorum numero
quos compensativa peccata non turbant; sappe me in
rebus bumanis vincit sensus bumanus. nec resistere valeo
cum mibi dicitur : Ecce gravi morbo periclitatur aegro-
tus, ciijus jam vires ferre non possint , si ei mortuus uni-
cus et charissimus fdius nuntictur ; a te quaerit an vivat,
([uem vitam frnisse tu nosti ;
quid respondcbis, quando
(|uidqiiid ahud di\er'is pra^ler unurn de tribus, aut rnor-
tuusest, aut vivit, aut nc^scio ahud credit ille quam
, nihil
niorluiinr; quod te intelligit timcre dicerc, et nohe men-
tiri? 1 antunrdem vak't, etianrsi omni modo tacueris.

E\ ilhs autem tribus duo falsa sunt, vivit, et nescio

nec abs tedici possunt nisimentiendo. lllud autem unum
verum id est, mortuum esse si di\eris et perturbati Iro-
, .

rninis rnors fuerit subsecuta , abs te occisus esse clarnabi-

tur. Et quis ferat honrines exaggerantes ,
quantum sit

mah s;dubre niendaciunr devitari , et bonricidam diligi

veiitatem? Moveor his oppositis vehementer , sed mirum
si etiain sapienter. Cum enim proposuero ante quales-
cuinque oculos cordis mei intelligibiiem ihius pulchritu-
dincm , de cujus ore falsi nihil procedit ;
quanrvis ubi ra-
dians magis magisque clarescit veritas , ibi palpitans mea
reverberatur inlirmitas : tamen sic aiiiore tanti decoris

accendor , ut cuncta quoe inde me revocant hurnana con-

temnam. Sed multunr est ut iste in tantum perseveret af-

fectus , ne in tentatione desit etfectus. JNec me movet

contemplantem luminosum bonurn , iu quo mendacii te-
nejjra^ nullcC sunt, quod nobis mentiri nolentilDUs ct ho-
5l2 S. ALGUSTIM F.PISCOPl

iiiinibus vero audito morientibus hoiuicicla dicitur veri-

tas. jNumquid enim si stuprum cxpctat impudica ct tc ,

non conscnticnte . Sccvo amorc perturbata moriatur. bo-

micida erit et castitas? An vero quia legimus : « (Ihrisli

» bonus odor sumus omni loco et in iis qui salvi fmnt,

in ,

» et in iis qui percunt aliis quidem odor vitae in vitam,

;

» aliis autem odor mortis iu mortem^ » ctiam odorem :

Christi pronuntiabimus homicidam ? Sed quia homines

sumus, et nos in hujusmodi quasstionibus et contradic-
tionibus plerumque supcrat aut fatigat sensus humanus ,

ideo mox et ille subjecit : « Et ad heec quis idoncus ? »

XXXMI. Huc accedit, ubi miserabihus ejuhmdum

est ,
quod si concesserimus jiro salute ilHus aegri de vita
fihi ejus fuisse mentiendum , ita paulatim minutatimquc
hoc malum et brcvibus accessibus ad tantuin
succrcssit ,

accrvum mendaciorum sceleratorum sensim subintrando

perducitur, ut nunquam possit penitus inveniri, ubi
tantae pesti pcrminima additamcnta in immensum con-
Lnde providcntissime scriptum
valescenti possit obsisti.
est « Qui modica spernit, pauLatim decidit-. » Quid
: ,

quod vitae hujus tales amatores ut cam non dubitcnt ,

prccponere veritati ne homo moriatur, imo ut liomu

,

quandoque moriturus ahquanto serius moriatur non ,

tantum mentiri, sed etiam pejerare nos volunt, ut vi-

dehcet ne ahquanto citius transcat vana salus liominis,
nomen Domini Dei nostri accipiamus in vanum? Et sunt
in eis docti ,
qui etiam rcguLis figant , finesque consti-
tuant quando debeat quando non debeat pejerari.
, ,

ubi estis foutes Lacrvmarum? Et quid faciemus? quo

ibimus? ubi nos occultabimus ab ira vcritatis, si non so-
lum neghgimus cavere mendacia scd audcnms insupcr ,

docere perjuria? Yiderint enim asscrtores defensoresque

* a Cor. II, i5, i6. — ^ Eccli. xix, i.
 J;

€ONTRA MENDACIUiM AD COXSENTIUM, I.IP.. I. 01

mcndacii qiialc geuiis vd qiialia gcnera nionlicrKli cos jus-
tificarc dclcctct : saltcm in Dci cultu conccdant non cssc
nicnticndum ; saltcm scsc a pcrjuriis blasplieniiisque con-
lincant; saltem ubi Dci nomcn , ubi Deus tcstis, ubi Dci
sacramcntum intcrponitur , ubi dc divina rcligionc sernio
promitur sive conscritur ncmo mcntiatur ncmo laudct,
, ,

nemo doceat et praecipiat, nemo justum dicat esse mcn-

dacium de caeteris : mcndaciorum generilms eligat t^ibi
quod putat essc mitissimum atquc innoccntissimum mcn-
tiendi genus, cui placet esse mcnticndum. Hoc scio ,

quod eliam qui docct oportcrc mentiri vcrum docere se ,

vult vidcri. Nam si falsum est quod docct quis falsae ,

velit studcrc doctrinae, ubi et falbt doccns , ct fallitur

discens? Si autcm ut aliqucm possit invenirc discipulum

doccre sc asserit verum , cum doccat essc mcntienduni :

quomodo mcndacium, Joanne apostolo

critillud ex veritate
rcclamante « Omne mcndacium non cst ex veritale^?
: )>

Non est ergo verum aliquando csse mcnticndum , et :

quod non cst vcrum, ncniini est omnino suadcndum.

XXXVIII. Sed agitpartes suas infirmitas, et causam
invinciJiilem favcntibus turbis sc babere proclamat. Ubi
contradicit et dicit Quomodo apud bomincs, qui pro-
, :

culdubio, si falluntur, avertuntur a ])ernicie vcl alicna vcl

6ua,pcriclitantibussubvenitur bominibus, si nos bumanus
ad menticndum non inclinct affcctus? Si paticnter me
audiat turba mortalitatis , turba infirmitatis , rcspondc]jo
aliquid pro ncgotio veritatis. Certe pia , vera, sanctacas-
titas non nisi ex veritate est : cam
et quisquis advcrsus
facit , profccto adversus vcritatcmfacit. Cur crgo etsi non
possit alitcr pcricbtantibus subveniri, non committo stu-
prum, quod ideo est conlrarium veritati ,
quia contrarium
cst castitati ; et ut periclitantibus subveniatur , loquor
. * I Joaii. it, ai.

cxxxiii. 33
5l4 S. AUGUSTINI EPISGOPI
menclacium, ({uod ipsi apertissimeestcontrarium veritati?
Quid nos tantum promeruit castitas, et offendit veritas?

cum omnis ex veritate sit castitas , et sit non corporis ,

sed mentis castitas veritas , atque in mente liabitct etiam

corporis castitas. Postrcmo , cjuod et paulo ante dixi et
iterum dico , cjuisquis milii pro persuadcndo et defen-
dendo ullo mendacio contradicit quid dicit, siverum
,

non dicit ? Si autem proptcrea est audiendus cjuoniam

verum dicit quomodo me vult facere verum dicendo

,

mendacem? Quomodo mendaciumpatronam sibi adhibct

veritatem? An adversario suo vincit , ut a se ipsa vinca-
tur?Quishanc absurditatcm ferat? Nullo ergo modo
dixerimus eos qui asserunt aliquando esse mentiendum ,

id asserendo esse veraces, ne, quod est absurdissimum et

stultissimum credere, veritas nos doceat esse mendaces.
Quale est enim, ut esse adulterandum ncmo discatacas-
Deum olVendendumnemo discat a pietate, cuiquam
titate,

nocendum nemo discat a benignitate, et esse menticndum

discamus averitate? Porro si hoc non docet veritas, non
est verum : si non est verum ,non est discendum si non :

est discendum, nunquam est igitur mentiendum.

XXXIX. « Scd pcrfectorum est , ait aliquis , solidus

» cibus^. » Muha enim secundum veniam relaxantur in-

firmitati ,
quamvis sincerissimae necjuaquam placeant ve-

ritati. Dicat hoc quiscjuis non metuit quse consequenlia

metuenda sunt , si fuerint aliquo modo ahqua permissa
mendacia. Nullo modo tamen in tantum sunt permittenda
conscendere utadperjuria blasphemiasque perveniant:
,

nec ahquam causam prorsus oportetobtendi , cur debcat

pejerari vel quod est cxecrabihus, cur Deus debeat blas-
,

phemari. Non enim quia per mendacium bkisphema-

tur , ideo non blasphematur. Potest quippe hoc modo
» Hebr, v, 14.
 ,

r.O.NTi.A MENBVr.JUM AD COXSEN TllM, r.!]5. I. 5l5

ilicinon ,
per niendaciuni pcjcratur. Quis
pcjcrari, quia
cnim pcr vcritalcm possit cssc pcrjurus? Sic ctiani pcr
veritatem nullus potcst cssc blasphcmus. Sanc mitius
falsuni jurat, cpii falsum ncscit csse , ct vcrum putat esse
quod jurat : sicut et Saulus cxcusaLilius Ijlasphcmavit
quia ignorans fccit ^. Ideo autcm pejus est Lhisphemare
quampcjcrarc.quoniampcjcrandofaIsa?rciadlji])cturtestis
Dcus, hlasphcmaudo autcm dc ipso fdsa dicunturDco.
Tantocstautcm qui.squc incxcusabihor sive perjurussive
hlasphemus, quanto magis ca quae pejcrando vel blas-
phcmando asscrunt, falsa noveruntessc vclcrcdunt. Quis-
quis itaquc dicit pro pcrichtantis hominis salute tempo-
rah vel vita cssc menticndum, nimis ipse ab itinere exor-
bitat ^etcrnae sahitis ctvitae, si dicit in ea causa etiam
jurandum per Deum , vd etiam Masphcmandum Deum.
XL. Scd ahquando nobis ipsius quoque salutis Eeternae
pericuhim opponitur quod nostro mendacio si ahter, ,

non potcst, depehcndum esse cLmiatur vclut si quis- :

quam baptizandus in potestate sit impiorum atque infi-

dchum constitulus ad quem perveniri non possit ut la-
,

vacro rcgcncrationis abluatur, nisi deceptis mentiendo

custodibus. Ab hoc invidiosissimo clamore
quo cogi- ,

mur non pro cujusquam opihus vd honoribus in hoc

sieculo transcurrcntibus, non pro ipsa hujus temporis
vita , scd pro ff-tcrna hominis salutc mcntiri quo con- ,

fugiam , nisi ad te, Yeritas? Kt mihi abs te proponitur

Cur cnim sicustodcs isti ut nos ad baptizandum
castitas. ,

homincm admittant stupro ihici possunt non facimus

, ,

contraria castitati , et si mcndacio decipi possunt, faci-

mus contraria veritati? cumproculdubio nulh esset fide-
litcr amabilis castitas , si non eam praeciperet vcritas.
Pi;oinde ut pervcniatur ad hominem baptizandum , fal-
' I Tim. I, i5.

33.
5l6 S. AUGUSTINI EPISCOPl
lantiir mentienclo custodcs , si lioc jubet veritas. Sed
quomodo jubeat veritas, ut liomo baptizetur esse men-
liendum, si non jubet castitas , ut homo baplizetur esse
moechandum? Cur autem hoc non jubet caslitas , nisi
quia hoc non docet veritas? Si ergo, nisi quod veritas
docet , facere non debemus ; cum veritas doccat nec
propter horainem baptizandum facere quod contrarium
est castitati,quomodo nos docebit facere propter bapti-
zandum hominem quod ipsi est contrarium veritati? Scd
sicut ocuh ad intuendum solem parum firmi ea tamen ,

quse a soleillustrantur, hbenter intuentur sic animae jam :

valentes delcctari pulchritudine castitatis noa tamen ,

continuo per se ipsam considerare veritatem unde lucct

castitas possunt, ut cum ventum fuerit ad ahquid facien-
dum quod adversum est vcritati , ita rcfugiant et exhor-
reant, quemadmodum refugiunt ct exhorrent, si ficien-
dum ahquid proponatur quod adversum est castitati. llle

autem fihus qui verbum suscipicns a perditione h)nge

aberit^, et nihil filsi ex ejus ore proccdit tam sihi chiu- ,

sum deputat, si ad subvenicndum homini per mendacium,

quam si per stuprum transire cogatur. Et Pater exaudit
orantem , ut valcat sine mendacio subvenire, cui vult
Pater ipse, cujus inscrutabiha sunt judicia , subveniri.
Tahs ergo fihus ita observat a mendacio, sicuta peccato.
Nam et ahquando mendacii nomcn pro ])eccati nomine
ponitur unde illud est «Omnis homo mcndax^. » Sic
: :

enim dictum est, tanquam diceretur Omnis homo pec- :

cans. Va ilhid « Si autem veritas Dci in mco mcndacio

:

» abundavit^. » Ac per hoc cum racnlitur ulhomo. pcc-

cat ut homo ct ea sententia tenebitur qua dictum est

, :

» Omnis homo mendax » et «Si dixerimus quia pcc- , ,

» catum non habemus nos ipsos seducimus, et vcritas

,

' Prov. XXIX, -27, — 'Psal. c.w, 11. — 3Ron,_ k,^ -.

 CONTRA ME.NDACILM AD CONSENTiLM, LIR. I. Siy
w in noLis non esL^. » Cuni vero nibil falsiex ejus ore pro-
ccdit, seciinduni cam gratiam sic eritde qua dictumest:
« Qui natus est c\ Dco uon peccat-. » llaec cnim nati-
,

vitas si sola essetin nobis nemo peccarct et quando sola, :

erit, nemo peccabit. Nunc autem adbuc trabimus, quod

corruptibilcs nati sumus quamvis secundum id quod :

renati sumus, si bene ambubimus de dic in diem reno- ,

vamur interius. Cuni vero et corruptibile boc induerit

incorruptioncm vita totum absorbebit ct nullus mor-
, ,

tis aculcus rcmanebit. Aculeusautcm mortiscstpeccatunr'.

Xbl. Aut crgo cavcnda mendacia recte agendo aut ,

confitcnda sunt prjenitcndo non autem cum abundent :

infelicitcr vivcndo augcnda sunt et docendo. Scd eligat,

,

qui boc pulat uude subveniat periclitanti bomini ad

,

quamlibct salutem qualiacumque mendacia dum tamen ;

et apud talcs oj:)tineamus nuUa causa nos ad pejerandum ,

et Waspbemandum oportere perduci. Ista saltem scelera

vel ampliora non minora judicemus.
stupris vel certe
iSamc[uc cogitandum est, saepissime bomines de quarum ,

adulterio suspicantur, ad jusjurandum provocare conju-

ges suas quod utique nou facerent nisi crederent etiam
: ,

illas quae non timuerunt perpetrare adulterium timere ,

posse pcrjuriLmi. Quiaet revera nonnullse impudiccC quas

non timucrunt illicito concubitu viros fallere eisdcm ,

viris quos fefellerant timuerunt Deum testem fallacitcr

adbibere. Quid igitur causee est , ut bomo castus et reli-
giosus bomini baptizando nolit adulterio subvenire , ct
perjurio velit, quod solent et adulteri formidare? Porro
si nefas est boc agere pcjerando cpianto potius blaspbe- .

nxando? Absit ergo ut Cbristianus neget atque blasphe-

met Christum quo possit alium facere Christianum et
, ;

pereundo quterat inveniendum , quem si talia doceat ,

1 I Joan. I, 8. — 2 jj_ iii^ g^ — 3 I Cor. xr\', 53-55.
 8

01 S. AUGCSTINI EPISCOPI CONTRA jrENDACIUM.

perdat inventum. Sic ergo librum , cui nomcn cst Lihra,
te oportet refellere atque destruere, ut caput illud quo
dogmatizant occultanda? religionis causacsse meutiendum,
prius esse noveris amputandum, ita ut illa testimoniaqui-
Lus sanctos libros mendaciis suis patronos adhibcre mo-
liuntur partim non csse mendacia, partim etiam qiiafe
,

sunt , non esse imitanda demonstres : et si tantum sibi

usurpat infirmitas, ut ei aliquid venialiter pcrmittatur

quod improbat veritns ; tamen ut inconcusse teneas et
defendas in divina rcligione nunqunm omnino esse men-
licndum : latcntes vero sicut nec aduUcros pcr adulteria,
nec bomicidas per bomicidia , nec malcficos per malefi-
cia; ita nec nec blaspbcmosper
mendaces per mendacia ,

blaspbemias csse secundum ca qua; tam mulla

quaerendos ;

in boc vokimine disputavimus, ut vix ad ejus terminum>

quem loco isto fiximus , veniremus.
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPOJVEKSIS EPISCOPI

DE OPERE MONACHORIJM
LIBRR UNUS ^.

AUBELII EPISCOPI CAUTn AGlMiNSlS IMMiLSV AUGlST»i\US MO-

NACIIGKUM CAUSAM QUI SK SUIS MANIBUS TRANSlGIiBANT,
DEFENDIT ADVERSUS ALIOS EJUSDKM PROFEnSIONIS NONNUL-
LOS, QUI EX OBLATIONIBUS RELlGlOSwRlJM SIC VOLEBANT
VIVERE , l'T NIHIL OPERA>>TES , SE POTIUS EVANGELICA
PRyECEPTA DE VICTU ET VESTITU NON CURANDO IMPLERE
JACTARENT. AC PRIMUM DEMONSTRAT APOSTOLUM PAULUM
DEDIStl>E SERVIS DEI PRiECEPTUM ET EXEMPLUM FACIENDI
OPERIS CORPORALIS, QUO VICTUM KT Vl-STITUM SIBI PRO-
CURARENT. DRINDE OSTENDIT EV\NGEI.ICA II, LA PR.flCF.PTA.
UNDE SUAM MONACIII II, LI, NO^ SOLIMI DI-SIDIVM, SED ETIAM
AIIROGA.VTIAM FOVl-BVNT, APUSTOl-CO 1'R.ECEPTO El' EXH\I-
PLO NON ESSE CONTRARIA. AU EXTREMUM CHI.MTOS MONA-
CHOS REI'REIlEi\DIT , ATQUE VT NE COM\M CnNTIiA PR^E-
CEPTUM APO.STOLlLiUiI NUIRIRE I-ERGANT, OBsECR vT ET
EXHORTATUil.

I. JussroNi tuae^, sanctae frater Aureli, tanto devo-

tius obtemperare rae oportuit ,
quanto magis mihi quis
1 Vide Retracl. lib. ii,cap. xxi. — ^ Vide D. Guillon , tom. xxii
p. 349-352.
 ,

5'20 S. ADGUSTIM EPISCOPI

ex tc jnsscrit, claruit. Doniinus cnim nostcr Jcsus Chris-
tus habitans in interiori tuo , tibiquc solbcitudincni pa-
tcrnae et fralcrn?e cliarilatis inspirans, utruni filiis ct

fratribus nostris monachis, qui beato Paulo apostolo

obedire ncyligunt dicenti : « Qui non vult opcrari , non
)) manducct* , » pcrmittcnda sit ista liccntia , volunlatcm
ac linguam tuam assumensin opus suum, imperavit mihi
ex te, ut liinc ad tc ahquid scribcrem. Adsit itaquc ipse
etiam mihi ,
quo ita parcam , ut ci me parcre cx cjus
muncre ipsa utihtate fructuosi laboris intclhgam,
II. Primum ergo vidcndum quid dicant ilhus profcs-
sionis homincs ,
qui operari nohnit. Deinde si eos non
rccte scntirc invcncrimus , ad eorum correctioncm quid
dicendum. Non, inquiunt, de hoc opere corporah, in
(juo vcl agricolge vcl opificcs h<borant, prEecepit Aposlo-
his, cum diccrct « Qui non vuh operari, non mandu-
:

» cct. » Neque enim Evangeho posset esse contrarius, ubi

ait ipse Dominus « Idco dico vobis, ne sohiciti sitis
:

» anim?c vcstra? quid manducctis, ncque corpori veslro

» quid induamini. Nonne anima plus est quam csca \ et
» corpus quam vcstimentum ? Conspicite volatiha coeh
» quoniam non scrunt ncquemctunt, ncque congrcgant
,

» in nonne vos
horrca, ctPatcr vcstcr coelestispascit iha :

» magis pluris cstis ihis? Quis autem vestrum cogitans

» potest adjicere ad staturam suam cubitum ununi? L!t de
» vestimenlo quid sohiciti estis? Consideratc liha agri,
» quomodo crescunt non laborant neque ncnt dico
, , :

» autem vobis, quoniam nec Salomonin omni gloria sua

» coopcrtus cst sicut uuum cx islis. Si autcm foenum agri,
» ([uod hodie clibanum mittitur, Dcus sic
est et cras in

»vestit, quanto magis \os modicae fidci? Nohte ergo

» solliciti esse, dicentes : Quid manducabimus, aut quid
1 2 The»), m, lo.
 :,

DE orERE MONACHORUM, LIB. I. 521

» bibemus, aut quo opcriemur? Haec enim omnia gentes
» inqiiiruut. Scit autem Pater vester quia his omnibus
» indigctis. Qucerite autcm primum rcguum Dcictjusli-

» tiam ejus, et omnia haec apponentur vobis. INohteergo

» solhciti esse iu crastinum crastinus enim dies solhcitus :

» erit sil)i ipsi. Suflicit diei mahtia sua^. » Ecce in- ,

quiunt, ubi nos Dominus jubct de victu et tegumento

nostro esse securos quomodo ergo Apostolus sentire ad-
:

vcrsus Dominum posset , ut nos prseciperct ita esse de-

bere sohicitos quid manduccmus et quid Ijibamus et quo
opcriamur, ut nos etiam opificum artibus , curis, labo-
ribus onerarct? Quapropter in co quod ait « Qui non :

» vult opcrari, non manducet;» opcra spiritaha in- ,

quiunt dcbemus accipere

, de quibus aho loco dicit : :

« Unicuique sicut Dominus dedit cgo plantavi Apoho : ,

» rigavit, scd Deus incremcntum dedit. » Et paulo post

« Unusquisque suam merccdcm accipict sccundum suum.

» hiborcm. Dei enim sumus cooperarii Dei agricuhura, :

» Dci eedificatio cstis secundum gratiam quae data est

:

»mihi, ut sapiens architcctus fundamcntum posui^. »

Sicut ergo Apostolus operatur plantando , rigando , sedi-
ficando, fundamcntum poncndo; ita qui non vult
et
operari, non manducet. Quid cnim prodest manducaudo
spiritahtcr pasci verbo Dci si non indc opcratur ahorum ,

aedificationcm ? Sicut ihi pigro servo quid profuit acci-

pere talentum ^ , et abscondcrc , nec operari lucra domi-
nica ? An ut ei aufcrrelur in fme , et ipse in exteriores
tertebras mitteretur ? Sic , inquiunt , et nos facimus : le-
gimus cum fratribus ,
qui ad nos alj aestu saecuh veniunt
fatigali , utapud nos in verbo Dei , et in orationibus
psahnis, hymnis ct , canticis spiritahbus rcquiescant.
Alloquimur eos, consolamur, exhortamur, aedificantes in
» Malih. M, 25.34. — 'i
I Cor, 111, 5-io. — 3 Mallb. \\y, a5.
 5q2 S. AllUSTlM EPISCOPI ^^

eis , si qnid eornm vitae pro suo gradu deesse perspicimus.

Talia opera non facercmus periculose a Domino ali-
si ,

mentaipsa sjuritalia sumercmus. Hoc enim dixit Aposto-

lus « Qui non vult operari non manducet. » Ita se isli
: ,

arbitrantur apostoliceet evangelice obtemperare senten-

tiae cum et Evangelium crcdunt de non caranda corpo-
,

rali et temporali vitae hujus indigentia praecepisse . et

Apostolum de cibo et opere spiritali dixisse « Qui non :

» vult operari non manducet. » ,

III. Nec attendunt quia si alius diceret Dominum , .

quidem in parabolis ct in similitudinibus loquentem de

vicfu et tegumento spiritali monuisse ut non inde sint ,

soUiciti servi ejus (sicut dicit : « Cum vos altraxerint ad

wjudicia. nolite cogitare quid loquamini. Dabitur enim
» vobis in illa hora quid loquamini. Non enim vos estis

» qui loquimini , sed Spiritus Palris vestri ,

qui loquitur
» in vobis^. » Sermo quippe sapienliae spiritahs est, de
quo illos noluit cogitare ,
promittens quod eis nihil inde
soUicitis praestaretur \ Apostolum autem jam more apos-
toHco apertius disserentem , et magis proprie quam figu-
rate loqurntem . habent
sicut multa ac pene omnia sese

in Epistolis apostolicis proprie de opere corporaH cibo- .

que dixisse « Qui non vult operari non manducet »

: . :

redderetur illis dul^a sentenlia eorum nisi caetera do- .

minica verba considerantes , invenirent aliquid , unde

probarent eum de victu et vestitu corporali non curando
locutum fuisse cum diceret « Nolite soUiciti esse quid
, :

^) manducetis, et quo vestiamini

et quid bibatis,
» velut :

si animo adverterent quod ait « Hsec enim omnia gentes :

» inquirunt » ibi enim ostendit de ipsis corporalibus et

:

temporahbus se dixisse. Ita ergo, si hoc solum de hac rc

dixisset Apostolus « Qui non vult operari , non nianda-
:

1 Matlh, X, 19, 20.

 DE OPERli: MONACHORUM, LIB. I. 5^3
>> cct, « possenlliaec vorba in allam traduci sentcntiam.
Cum vcro multis aliis locis lipistolarum suarum ,
quid
hinc scntiat , apcrtissime doccat, superfluo conantur, ct
sibi ct ca?tcris caliginem obduccrc, ut quod utiliter illa

cbaritas monet non solum facere nolint , sed nec intclli-

gcre ipsi, aut ab aliis intdligi vdint, non timcntcsquod
scriptum cst : « iNoluit intclligcre ut beuc agcrot*. »

IV. Prius ergo dcmonstrare dcbcmus bcatum aposto-

lum Paulum opcra corjiorah'a servos Dci opcrari voluisse,
C[U3£ finem babcrcnt magnam spirilalcm mercedem ad ,

hoc ut ipso viclu et tegumcnlo a nullo indigcrent, scd

manibus suis hoec sibi procurarent dcinde ostendcre :

evangchca illa praeccpta de quibus nonnulJi non solum .

pigriliam sed etiam arrogantiam suam fovcnl aposto-

, ,

lico prascepto et cxemplo non esse contraria. Yideamus

itaque unde ad hoc vencrit Apos!olus, ut dicerct « Si :

» quis non vult opcrari non manducet » et quid deinde

, :

contcxat, ut ex ipsa circumstantia lectionis appareat de-

clarata sententia. « Denuntiamus , inquit , vobis. fratres,
» in nomine Domini nostri Jesu Christi , ut subtrahatis
» vos ab omni fratre inquiete ambulante. et non secun-
» dum traditionem quam acceperunt a nobis. Ipsi cnim
» scitis quomodo oporteat imitari nos ; quia non fuimus
» inquieti inter vos , ncque panem ab aliquo gratis man-
» ducavimus , sed in labore et fatigatione dic ac nocte
» opcrantcs ne quem vcstrum gravaremus
, non quia :

» non habucrimus potestatem sed ut nosmetipsos for- ,

» mam daremus vobis, qua nos iniitaremini. Nam ct cum

» apud vos essemus. hoc vobis praecipiebamus quoniam ,

» si quis non vult opcrari non manducct. Audivimus ,

» enim quosdam intcr vos ambulare inquiete , nihil ope-

» rantes sed curiose agentes. His autem qui ejusmodi
;

• Psal. XAW, 4,
 :;

524 S. AUGUSTINI EPISCOri

» suiil ,
prtecipimus et obsecramus iii Domino Jesu
« Christo, ut cum silcntio opcrantes pancm suum man-
» duccnt^. » Quitl atl La:c tlici potest, t|uantlo(juitlcm ne
cuiquam postca liceret lioc pro voluntate , non pro cha-
ritate interpretari , exemplo suo tlocuit quitl prLCceperit?
llli enim tantjuam Aposlolo praetlicatori Evangelii , mi-
liti CLristi, plantatori vinege ,
pastori gregis constituerat
Dominus ut de Evangelio viveret; et tamen ipse stipen-
flium sibi dcbitum noncxcgit, ut se formam daret cis

fjui cxigere indebita cupicbant : sicut ad Corintbios dicit

« Quis militat suis stipcndiis untjuam? Quis plantat vi-
» neam , et dc fructu ejus non edit? Quis pascit gregem,
» ct de lacte grcgis non percipit^? » Ergo quod sibi de-
bebatur, noluit accipere, ut exemplo ejus coercerentur,
(pii sibi non ita ordinalis in Ecclcsia taba deberi arbi-
tr.i])antur. Quid est enim quod ait « INcque panem gra- :

» tis ab aliquo manducavimus, sed inlabore etfatigatione

» die ac nocte opcrantes , ne quem vestrum gravaremus
» non quia non habuerimus potestatem setl ut nos for- ,

»mamdaremus vobis qua nos imitaremini? » Audiant ,

ergo (juibus boc praeccpit id est qui non habent hanc ,

,

potestatem quam ille habebat, ut tantummodo spiritah-

ter operantcs mantlucent panem a corporah hibore gra-
tuitum : ct fjuemathnodum dicit : « Praecipimus et obse-
» cramus in Christo, ut cum silentio operantes panem
» suum mantlucent, non disputent contra manifestissima
»

vcrba Apostoh hoc pertinet ad silentium cum

; tjuia ct ,

fjuo flebent operantcs manducare panem suum.

V. Enucleatius autem et dihgentius adhuc ista verba
considerarem atque tractarem , nisi haberem aha loca
Epistoh^rum ejus muUo manifestiora, quibus coUatis et
isla hquidius manifestantur , et si ista non essent , illa

> 2 Thess. III, 6-12. — 2 I Cor. ix, 7.

 I3E OPERE MONACHORLM, LIB. I. 626
sufTicerent. Acl Coriutliios cnini scribcns de hac caclem
re , ita dicit : « Non sum liLcr? non sum Apostolus?
« rSonne Christum Jcsum Dominum nostrum vicli? Nonne
» opus mcum vos cstis in Domino? Si aliis non sum apos-

» tolus, vcrumlamcn sum. Signaculum cnim apos-

vobis
» tolatus estis in Domino. IMca clefcnsio acl eos
mei vos
» qui me intcrrogant haec est. Numcjuid non habemus
» potestatem mnnducancli ct bibcndi? iSumc|uid non ha-
» bemus poteslatcm sororcm muhcrcm circumduccndi,
» sicut et caeteri Apostoh, et fratres Domini ct Ccphas^?» ,

Vide c|ucmadmothim primum ostcndat cjuid sibi hceat,

etideo hccat quia Apostohis cst. Indc cnim capit : «. iNon
» sum hber? non sum Apostolus? » Et probat se Aposto-
lum csse, diccns « Nonne Christum Jcsum Dominum :

» nostrum vidi? Nonnc opus mcum vos cslis in Domino? »

Quo probato ostcnditsibi liccre cjuod caelcris Apostohs,

id est , ut non operctur manibus suis . scd ex Evangeho
vivat , sicut Doniinus constituit, quod in consccpicntibus
apcrtissime demonslravit : ad hoc enim ct fiddcs muhe-
rcs habcntes terrcnam substantiam ibant cum eis , et mi-
nistrabant eis de su})stantia sua , ut nuHius indigcrcnt
horum cjuae ad ncccssaria vitae hujus pcrtinent. Quod
beatus Pauhis licere quidem sibi demonstrat , sicut et
caetcri Apostoli faciel^ant, scd ea potcstatcse uti noluisse
postea commcmorat. Hoc quidam non
non intclhgcntes ,

« Sororem muhercm Numcjuid , » cum ihe dicerct : «

» non habemus potestatem sororem muherem circumdu-

» cendi , » sed « Uxorem » intcrprctali sunt. Fcfchit cos
vcrbi graeci ambiguitas , cjuod ct uxor ct muhcr codeni
vcrbo greece dicitur. Quanquam hoc ita posucrit Apos-
tolus , ut falli non debucrint :quia nc({ue « Muliercm »
tantummodo ait , sed « Sororem muherem^; » neque
• I Cor, IX, i-^. — -^ Aoslioriv "/viyxTx» ir;pix/{!V.
 :

^li] S. ALT.LSTIM EPISC.OP

« Ducencli, » sed « CircunKliicendi. » Yerunitanien alios
inlerpretes non fefellit liccc ainbiguitas , et « Mulierem, »
non « Lxoreni , » interpretati sunt.

YI. Quod quisquis putat non potuissc ab Apostolis

fieri, ut cuni eis sanctag conversationis mulieres circui-
rent, quacumque Evaugelium praedicabant, ul eis de sua
substanlia niinistrarent nccessaria, l'^vangelium audiat,
ct cognoscat quemadmodum lioc ipsius Domini exemplo
faciebant. Dominus enim nostcr more misericordiaj suae
infirmioribus compatiens, cuni ci possent Angeli minis-
trare, ct loculos liabebat, quo mitteretur pecunia, quae
conferebatur utiquc a bonis ftdelibus eorum victui ne-
cessaria : quos loculos Judae commendavit, utetiam fures
si e\itarenon posscmus, toJerarc in Ecclesia disceremus.
» llle enim ea quas mittebautur, sicut de illo scriptum

» est, auferebat^. » Et mulieres voluit ut se ad praepa-

rauda et miuistranda ueccssaria scquerentur , ostendens

quid Evangclistis ctininistris Dci tanquam miJitibus, a ple-
bibus Dei tanquam provincialibus deberetur; ut si quis
co quod sibi debcrctur, uti nollet, sicut Paulus aposto-
lus noluit, amplius impendcret EcclesiLie, non exigendo
stipendium dcbitum, sed quotidianum victum de suis
laboribus Iransigendo. Audierat cuim slabularius, ad
quem vulneratus iilc pcrductus est : « Si quid amplius
» erogaveris, in rcdeuudo rcddam tibi-. » Amplius ergo
erogabat apostolus Paulus, qui suis, ut ipse testatur, sti-
pcucliis militabat^. lu Evangelio euim scriptum est

« Dcinccps et ipsc itcr faciebat pcr civitates et castdla

» prsedicans ct evangclizans regnum Dei, ct duodecim cum
)i illo, et mulieres aliquos quce erant curatae a spirilibus
» maliguis et infirmitalibus, Maria quae vocatur Magda-
» kue, de qua daemonia septem exierant, et Joanna uxor
» Joaa. xii, 6,-2 Luc. x, 35. — 3 x Cor. ix, la, et xi, 7.
 DE OPEIIE MO.NACIIORLM, LIB. I. 627
« Cliuzae procuratoris Hcroclis, ct Susanna, ct alia; mullae
» qUcT ministrabant cis dc facultatibus suis*. » Hoc cxcm-
pluni Domini imitabantur Apostoli, ad accipicndum
sibi debitum cibum dc quo idem Doniinus apcrtissime
:

loquitur : « Euntcs, inquit, praedicatc dicentcs, quia ap-

» propinquavit regnum coelorum. Infirmos curate, mor-
» tuos suscitate , Jeprosos mundate , daemonia cjicite.

» Gratis accepistis, gralis date. aurum, Psoliie possidcre

» neque argentum, neque pecuniam in zonis vestris, neque

» pcram in via, neque duas tunicas, neque calceamenta,
» neque virgam. Dignus cst cnim operarius cibo suo-. »
Ecce ubi constituit Dominus quod idcm Apostolus com-
memorat. Ad boc enim dixit illa omnia nc portarcnt, ut
ubi opus esset, ab cis accipcrcnt quibus annuntiabant
rcgnum Dci^.
Vll. Ne quis autcm arbitretur solis duodecim boc
fuisse concessum ; vide ctiam quid Lucas narrct : « Post
» bicc, inquit, dcsignavit Dominus et alios scptuaginta
» duos, et misit illos binos ante faciem suam in omuem

» civitatcm et locum quo erat ipse venturus. Et diccbat

» illis : Mcssis quidcm nmha, operarii autem pauci ro- ;

» gate ergo Dominum mcssis, ut miltat opcrarios in mes-

» sqni suam. lle, eccc ego mitto vos sicut agnos inter lu-
» pos. Nolite portare sacculum , neque peram , neque
» calccamenta , et ncmincm per viam salutavcritis. In
» quamcumque domum intraveritis, primum diciteiPax
» buicdomui. Et si ibi fuerit filius pacis, rcquiescet supcr
» illum pax vestra sin autem ad vos revertetur. In
: ,

» eadem autem domo manete , edentes et bibentes quas

» apud illos sunt. Dignus est enim operarius mercede
» sua^. » Hic apparet non csse illa jussa, sed pcrmissa ;

1 Luc. viii, 1-3 — 2 Matth. x, 7-10. — ^ i Cor. ix, 14. — •*

Luc.
55t8 S. AUGUSTINI EPISCOPl
ut quisquis uti vcllet. eo uteretur quod sibi liceret ex Do-
mini constitutione ; si quis autcm uti nollct, non contra
jussum faceret, sed de suo jure cederet niiscricoidius ct
laboriosius conversatus in Evangclio, inquo ct dcbitam
mercedem nollet accipere. Alioquin contra jussum Do-
mini fccit Apostolus , qui posteaquam ostendit sibi li-
cere, statim subjecit « Sed tamen ego non sum usus hac
:

» potestate^. »
YIII. Sed ad ordinera redeamus, ac totum ipsum Epis-
tolaelocum diligcnter consideremus. « Numquid, inquit,
» non habcmus hcentiam manducandi ct bibcndi? Num-
» quid non habcmus liccntiam sororem muhercm circum-
» ducendi^ ? » Quam liccntiam dixit, nisi quam Dominus
dedit eis quos ad prsedicandum rcgnum coelorum misit,
dicens « Ea quce ab ipsis sunt manducate
: dignus est ,

» enim opcrarius merccde sua, » ct sc ipsum proponens ad

ejusdem potestatis exemplum, cui fidelissimae muheres

taha necessaria de suis facuhatibus ministrabant^? Am-
phus autem fecit apostohis Paulus, utde coaposlohs suis
documentumadhiberethujuslicentiFeaDominopermissep.
Neque enim reprehcndens subjccit : « Sicut ct caeteri
» Apostoli, et fratrcs Domiiii , ct Cephas^ : » sed ut liinc

ostendcret hoc se accipere noluissc, quod ei liccre acci-

pere, caeterorum etiam commihtonum
more proba- ejus
retur. « An ego solus et Barnabas non habcmus potcsta-
» temnon operandi?» Ecce abstuhtomnem^ dubitationem
etiam tardissimis cordibus, ut inteUigant de qua opera-
tione dicat. 11 quid enim ait « An cgo solus et Barnabas
:

»non habemus potestatcm non operandi » nisi quia ,

omnes Evangelistae et ministri vcrbi Dei habebant potcs-

tatem a Domino acceptam, ut non operarentur manibus
* I Cor. IX, X2. — 2 ibid. 5. — 3 Hic. vnij 3. — ^ i Cor. ix, 5. —
5 Ibid. 6.
 DK OPERE MONACIIORUM, LIB. I. 629
siils, sed cx Evangelio \iNeicnt, operantes tantummodo
spiritalia in prpedicatiouc regni creloruin, et tedificatione

pacis Ecclesiae ? >>eque cnim quisquam potcst diccre de

ipsa spiritali operatione dixisse Apostolum : « An cgo
)^ solus et Barnabas non liabemus potcstatem non ope-
» randi. » llanc enim potestatem non operandi omncsilli
liabebant : dicat ergo qui conatur praecepta apostobca in
sententiam suani depravare atque pervertere, dicat, si

audct, omncs Evangcbstas a Domino accepisse potestatcm

non cvangclizandi. At si hoc absurdissimum et insanissi-

mum est dicere, cur nolunt iutelligere quod omnibus pa-

teat, acccpisse quidcm illos potcstatem non opcrandi, sed
opera corporalia quibus victum qutererent, quia
« Dignus

mercede sua^, » sicut Evan-

» est operarius ciljo suo et

gelium loquitur? Non ergo soli Paulus et Barnabas non

habebant potestatem non operandi, scd omnes paritcr
habebant banc potcstatem, qua isti non utebantur, ani-
phus impendendo Ecclesiae, sicut in ilhs locis ubi evan-
gelizabant, infirmis congruere judicabant. Et ideo, nc
co-apostolos suos reprebendisse videretur, subjungit et
dicit : « Quis mihtat suis stipendiis unquam? Quis pascit
» gregcni, et de lacte gregis non percipit? INumquid se-
» cundum homincm hcEC loquor? An Lexnon hKc dicit?
» In Lege enim Woysi scriptum est Eovi trituranti os :

» non infrenabis ^. iNumquid de ]3ol)Us pertinet ad Deum ?

» An proptcr nos omnino dicit? Proptcr nos enim scrip-

» tum est, quia debet in spe qui arat arare, et triturans
» in spe fructus participaudi ^. » His verbis satis indicat
apostolus Pauhis, ahquid usurpasse uhra debi-
non sibi

tum co-apostolos suos, quianon opcrabantur corporaliter,

unde haberent huic vitae necessaria , sed sicut Dominus
constituit, ex Evangeho viventes panem gratuitum man-
1 Malth. X, 10, el Luc. x, 7. — < 2 Deul. ;ixv, 4. — 3 i Cor. ix, 7-10.

cxxxiii. 34
 :

536 S. AUGUSTINI EPISr.OPT

ducarent ab eis quibus gratuitam gratiam praedicabant.
Stipendium enim suum tanquam militcs accipicbant , et

de vineae per eos plantatae fructu, quod opus erat, bbere

decerpebant, ct de gregis quem pascebant lacte pota-
bant, et ex area quam triturabantcibum sumebant.
IX. Apertius autem ceetcra conneclit, et omnino au-
fert omnes dubitationis ambages. « Si nos vobis, inquit,
» spiritalia seminavimus, magnuili est si vcstra carnalia

)jmetamus^? » Quae sunt spiritalia, quae seminavit, nisi

verbum et mysterium sacramenti regni coelorum? Qui«
autem carnalia quae sibi Hcere metere dicit nisi baec
,
,

temporalia ,
quae vitae atque indigcntife carnis indulta
sunt? Haec autem sibi debila se ab cis non qua^sisse nec

accepisse manifcstat, ue quod impcdiinentum daret Evan-

gclio Cbristi. Quid restat, ut intelligamus cum operatum
esse unde victuni baberet, nisi corporale opus corporali-
bus manibus suis? jNam si dc spirilab opcre
et visibilibus

victum et tcgumentum quaereret, id est, ut ab eis haec

acciperet, quos in Evangebo aedificabat, non consequcn-
ter diccret « Si abi potestatis vestrae participant, nou
:

» magis nos? Sed non sumus usi bac potestate; sed omnia

» toleramus, ne c[uod impedimentum dcmus Iwangelio

); Cbristi^. Qua potestate se dicit non usum. nisi quam

))

bal)ebat in eos a Domino acceptam, ut corum carnalia

nieteret, ad victum vita^ hujus, cjuas in carne agitur? cujus
polestatis participes erant etiam ahi, c{ui non eis primo
Evangehum annunliaverunt , sed ad eorum Ecclesiam
idipsum praedicantes postea venerunt. Idco cum dixisset
a Si nosvobis spiritalia scminavimus, magnum est si car-

» uaha vcstra mctamus? subjccit « Si ahi potcstatis ves-i> :

» troe participant, non magisnos? » Et cum demonstras-

set quid eis potestatis esset « Sed non sumus usi, inquit, :

» I Cor. IX, 1 1. — '^

Ibid. la.
 1,

nii: OPERE MONACHOIUJM, Llli. I. 53

» hac potestate; sed omnia toleramus, ne quod impedi-
» mentum dcmus Evangclio Christi. » Dicant ergo isti
quomodo de opcrc spiritaK carnaleni victum habebat
Apostokis, cum apcrte ipse dicat, non se usum esse hac
potestate. At si de opere spiritaU carnalem victum non
hahcbat, rcstat ut de opere corporali liabuerit, ct inde
dicat : ^ Nequc pancm gratis ab ahqiio manducavimus,
« sed in habore et fatigatione nocte et die operantes, ne
» quem vestrum gravaremus non : quia non habuerimus
» potestatcm, scd ut nos forinam darcmus vobis, qua nos
» imitaremini.Omnia, iiiquit, toleramus, ne quod impe-
» dimentum demus Evangeho Christi^. »
X. Et redit rursus, modisque omnibus etiam atque
etiam commcndat quid sibi hccat, ct tamen non faciat.
« Nescitis, iuquit, quoniam qui in templo operantur, quae

» de templo sunt edunt? qui ahario dcserviunt, ahario

» comparliuntur? Sic et Dominus ordinavitiis quiEvan-
» gehuni annuntiant, de Evangeho vivere ego autem :

» nidhus horum usus sum''^. » Quid hoc apertius? quid

cLarms? Yereor ne forte cum dissero volens id exponere
obscurum fiat quod per se lucet et charet. Qui enim haec
verba non intehigunt. aut se non intelhgere fingunt, mea
multo minus intchigunt vel se intelligcre profitentur nisi :

forte proptcrea cito iutcUigant nostra, quia conceditur

eis intchecta deriderc, de Apostoh autem verbis non

idem conceditur. Propterea ubi ahtcr ea secundum suam

sentcntiam interpretari non possunt, etiam clara et ma-
nifesta, obscura et incerta esse respondent, quia prava et
pcrversa non audent. Chnmat homo Dei : « Doininus or-=

» dinavit iis qui Evangehum aniiuntiant, de Evangeho

» vivere, ego autem nuUius horum usus sum » et cona- :

tur caro et sanguis recta depravare, aperta claudere, se-

1 I Thess. m, 8, f/. — ^ i Cor. ix, i3-i5.

3i.
 ::

532 S. AUGUSTINI EPISCOPI

rona oLnubilare. Spiritale, inquit, opus faciebat, ct in(]e

vivebat. Si ita est, de Evangclio vivebat : cur crgo tlicit,

« Dominus ordiuavit iis qui Evangelium annuntiant, de

» Evangelio vivere, ego auteni nullius borum usussum? »
Aut si et boc ipsum quod bic dictum est « Vivere, » se-
cundum spiritalcm vitam volunt inlcrprctari , nullam
spcni babebat Apostolus ad Dcum qui de Evangcbo non
vivebat, quia di.\it : « NulHus borum usus sum. » Qua-
propter ut spcs ilH certa essct vitte feternae, de Evangelio
utique spiritabter vivebat Apostolus. Quod ergo ait

« Ego autem nullius horum usus sum, » de vita ista quae

in carne agitur sine dubitatione facit intelbgi, quod dixit

Dominum ordinasse iis qui Evangelium aununtiant de

Evangcbo vivere, id est, vitam istam cui opus est victu

et tcgumento de Evangebo transigere : sicut superius de

suis co-apostobs dixit : unde ipse Dominus ait : « Dignus
» cst opcrarius cibo suo, et diguus est operarius mercede
» sua^. » banc merccdem sustcn-
Ilunc itaque cibum et

tandff; bujus vitae dcbitam Evangclislis, ab eis quibus

evangebzabat non accepit Apostolus, verum dicens « Ego :

)> autem nulbus borum usus sum. »

XI. Et sequitur, ct adjungit, ne fortc quisquam arbi-
tretur ideo eum nou accepissc ,
quia ilb non dederant
« iSon autem scripsi baec ut ila liant in mc bonum est ;

» mibi magis mori, quam gloriam meam quisquam ina-

» nem faciat. » Quam gloriam. nisi quam babcre voluit
apud Deum, in Cbristo compaticns infu-mis? sicut mox
apertissime dicturusest. « Si enim evangebzavero, inquit,
» non est mibi gloria enim mibi incumbit, »
: necessitas

id est, sustentandae vitte bujus. « Vae cnim erit mibi, in-

» quit, si non evangelizavero id est, malo meo non evan- :

gelizabo, quia fame cruciabor, et unde vivam non habebo.

* Matlh, X, 10, et Liic. x, 7.
 »
::

DE 01>FJ'.C MONACIlOr.UM, LIR. T. .533

Nam soqiiitur, et dicit : « Si enim vo1(mis lioc facio. mor-

» ccclein liabco^. » Volentem se dicit faccrc, si nulla vittc
hujus fulciendae necessitate compulsus facit ct ob boc ;

liabere mcrccdcm, uli(|uc apud Dcum gloritcsempitcrn;r.

" Si autem invitus. imjuit, dispensatio mihi crcdita cst :

id est, si nccessitate transigendae hujus vitae invitus co-

j::or cvangellzare, « Dispcnsatio milii crcdita est, » ut sci-
licetcx dispensationemea, quia Christum, quia veritatem
praedico, quamvis ex occasione, quamvis mca quierens,
quamvis tcrreni cmolumenti necessitate compulsus, alii

])roficiant, cgo autcm apud Dcum merccdem gloriosam

illam sempilcrnamque non habeam. « Quae ergo, inquit,
» merces mihi erit^? » Intcrrogans dixit : propterea sus-
pendenda cst pronuntiatio , doncc rcspondeat. Quod ut
tanquam nos euni intcrrogemus
iacilius intclligatur,

Qu£e ergo erit, Apostole, quando mercedem

tibi merces
istam terrenam ctiani Evangelistis bonis debitam, non
propter hoc evangelizautibus scd tamen consequentem ,

et oblatam ex Domini ordinatione sumentibus, tu non ac-

cipis? quae ergo tibi merces erit? Yide quid respondeat

« 1 1 evangelizaus, inquit, sine sumptu ponam Evangc-
»lium, » id cst, nt non sit credentibus sumptuosum
Evaugelium, ne putent ad hoc sibi evangelizari, ut id
Evangclistte quasi vendcre vidcantur. Et tamen rcdit
ctiani atquc etiam , ut ostcndat quid sibi jure dominico
liceat, et ipse non faciat : « Ut non abutar, inquit, po-
» testate mea in Evangelio. »

XII, Jamvero quia infirmitati hominum compaticns

id faciebat, audiamus serpientia : « Cum enimlibcr sim ,

» inquit , ex omnibus , omnium me servuin feci , ut plu-

» res lucrifiicerem : iisqui sub lege suiit quasi sub lege ,

» cum non sim ipse suIj lege , ut eos qiii sub lcgc erant
1 I Cur. i\, i5-i-. — 2 IbiJ. iS.
 , ;

534 S' AUGUSTINI EPISCOPI

w lucrifacerem ; iis qui sine lege sunt quasi sine lege , cum
>; sine lege Dei non sim , sed sim in lege Christi, ut lucri-
» facercm eos qui sine lege sunt ^. » Quod non simulandi
versutia facicbat , sed compatiendi misericordia ; id est
non quasi utse fmgcret Judaeum , sicut nonnulli puta-
verunt^ quia legitima vetera Jerosolymis observavit. Fe-
cit enim hoc secundum liberam et manifcstam senten-

tiam suam in qua dicit « Circumcisus quis vocatus est?

, :

» non adducat praeputium ^ id est, non sic vivat, quasi : )^

praeputium adduxerit et id quod nudaverat texerit: si- ,

cut alio loco dicit : Circumcisio tua praeputium facta

wesf^:» Secundum banc ergo sentcntiam suam qua ,

dicit: « Circumcisus quis vocatus est ? non adducat

» praepulium. In praeputio quis vocatus est ? non circuni-

» cidatur » fecit illa quae non intelligentibus et parura

:

attendentibus finxisse putatus cst. Judseus enim erat et

circumcisus vocatus : noluit adducerepraeputium , id est,
noluit ita vivere ac si circumcisus non esset. Hoc enim
jam in potestate babebat. Et sub lcge quidera non erat
sicut illi qui eam servibter operabantur ; sed tamen in
lege Dei et Cbristi. Non cnim aba lex eratilla et alialex

Dei , sicut perditi Manicbsei solent dicere. Alioquin si

cum illa fecit, fmxisse putandus est; fmxit et paganum

et sacrificavit idobs , quia dicit factum se fuisse iis qui
Quos utique nonnisi gen-
sine lege sunt quasi sine lege.
tiles, quos paganos dicimus, vult intelbgi. Abudestergo

esse sub lege. abud in lege, abud sine lege. Sub lege
carnales Judaei: in lege spiritales et Judaei etCbristiani
unde illi servaverunt morem illuni patriura , sed onera
insobta credentibus gcnlibus non imposuerunt ; et ideo

et illi circumcisi sunt : sine lege autem gentes quae non-

' I Cor. IX, i(), et seqq. — ^ Vide Hieroii. in epist. l\.\v, iuler Augusii-

uiaiias. — ^ X Cor. vii, i8. — ^ Rom. ii, 25.

 ,,

Dli Ol»ERK MONACHORUM, LIB. I. 535

dum crediderunt, quibus tanieii sc Apostolus congruisse
testatur per miscricordeni compassioncni , nou per versi-
pellem siniulationcm, id est, ut eo modo subveniret car-
nali Judaeo vel Pagano ,
quo modo sibi ij)sc , si boc essct
subveniri voluissct : portans uliquc coruin inlirniituteni
in compassionis simibtudine, non fallcnsin mendacii fic-
tione; sicut continuo sccjuitur, ct dicit : « Factus sum infir-

» mis inlirmus, ut inlirmos lucrifaccrcm ^. » Ilinc eniin

loquebatur, ut etiam omnia illa diceret. Sicut ergo quod

factus est infirmis infirmus , non erat mendacium ; sic et

castera illa superius. Quam cnim dicit infirmitatem suam

erga infirmos fuissc , nisi compaticndi cis , in tanlum ut
ne viderelur venditor Evangelii , et verbi Qci cursuni
apud impcritos in malam suspicionem decidcns impe-
diret , nollet accipcre quod jure dominico dcbcbatur ?
Quod si vellct, non utique mcntirctur, quia vere debe-
batur : et qiiia noluit non utiquc mentitus est. INcque
,

enim dixit, non sibi debcri scd debcri ostcndit et de-

: ,

bito se usum non esse ncc omnino uti ^clle professus

,

est . eo ipsofactus intirmus, quopotestatesua uli noluit;

tain miscricordi scilicct indutus affectu, ut cogitarct
quemadmodum secum agi vcllet, sictipsc ita iufirmare-
tur, ut possct dc illis pcr quos sibi Evangelium praedi-

carctur, si cos videret sumptus accipere, quasi mercimo-

niorum nundinas suspicari,
X 1 JI. De liac infirmitate sua dicit alio loco . « Facti su-
» mus [)arvuliin mcdiovcstrum, lanquam si nutrix foveat
>-> filios suos. » JNam ejuscircumstantia lectionis lioc indi-
cat : « Ncqueenim,inquit, aliquando in sermone adulatio-
» nis fuimus, sicut^citis ; neque in occasione cupiditatis,
» Deus testis cst; neque quaerentes ab hominibus gloriam,
» nequc a vobis, ncque ab aliis; cum possemus oneri yo-
• I Cor. IX, 22.
536 S. AUGUSTIM EPISCOPI
» bisesse, ut Cliristi Apostoli : sed flicti sunius parvuli
» in medio vcstrum , tanquam si nutrix ibveat iilios

» suos ^. » Quod ergo adCorintliios dicit. liaberc se po-

testatem apostolatus sui , sicut et caeteri Apostoli - ,
qua
potestatc usum se non esse hoc etiam in isto loco testatur ;

ad Tliessalonicenses ait « Cum possemus oneri voliis :

»esse, ut Cliristi Apostoli » secundum quod Dominus :

dicit: « Dignusest operarius mercede sua ^. > INam liinc

eum dicerc illud indicat cjuod supra posuit « Neque
, :

» in occasione cupiditatis, Deus testis est » Per hoc ''.

enim qnod jure dominico debehatur ])onis Kvangelistis,

non propter hoc cvangehzantibus sed qua?rentibus rcg- ,

num Dei, ut hasc omnia apponerentur eis, inveniebant

alii occasionem, de quibus idem dicit « Neque enim :

» isli Deo serviunt. sed suo ventri ^. » Quibus hanc oc-

casionem amputare volebat Apostolus, ut etiam quodsibi
juste debebatur, omitteret. Aperte quippe hoc ipse os-
tendit insecunda ad Corinthios, ab aliis Ecclcsiis supple-
tas dicens neccssitates suas. ^>cnerat cnim, sicutapparet,
ad tantam indigenliam , ut de longinquis Ecclesiis ei ne-
cessaria mitterentur. dum tamen ab
apud quos crat eis

niliil tale accipcrct. « ^umquid peccatum inquit, feci ,

» me ipsum humihando ut vos exaltaremini, quoniam

» gratis Evangelium Dei evangciizavi vobis? Ahas l^lccle-

» sias expohavi accipiens stipendium ad vestram ministra-
» tionem ; ct cum apud vos fuissem et egerem ncmini ,

» gravis fui. Namid quod deerat mihi adimplevcruntfra-

» tres qui venerunt a Macedonia . et in omnibus ingra-
» vate me in vobis custodivi, et cuslodiam. Est veritas
» Christi inme c|uia gloria haec non infringetur in mein
» regionibus Achaiae. Quare? c^uia non vos diligo? Deus
» I Thess ir, 5-7. — 2 j Cor. ix, 5. — ^luc. x_, 7. — * i Tlii.s<;. ir, 5.
5 RoQl, \vi, 1').
 DE OPERE MONACIIOUUM, LIB. I. 537
» scit. Qiiod autem facio et facturus sum , ul amputcm
w occasioncm corum qui volnnt occasioucm . ut in quo
» gloriantur, in^cniantur sicut et nos ^. » Dc liac igitur
occasionc, quam hic se dicit amputarc , voluit intclligi
quod ibi ait : « jNcquc in occasionc cupiditatis, Dcus tcstis

» est ^. » Et quod liic dicit: « Me ipsum humiiiando , ut

» vos cxaltarcmini^: » prima ad eosdcm Corin- hoc in
thios: « Factus sum infirmis infirmus^ »lioc ad Thes- :

salonicenses « Factus sum parvulus in medio vestrum

:
,

» tanquam si nutrix foveat fdios suos. Proinde attcndc

scquentia inquit, desiderantcs vos placet impcr-

: « Ita ,
,

» tire non solum Evangchuin r>ci vcrumctinm

vohis, ,

» animas nostras quoniam charissimi nohis iacli cstis. ;

1) Recordamini enim, fratres. lahorem nostrum et aerum-

» nam , nocte ct die operantcs, ne qucm vestrum grava-
» remus ^. » Hoc enim superius ait : « Cum possemus oneri
» vohis csse, ut Christi Apostoh ». Infirmorum igitur
pcriculis, ne fiilsis suspicionihus agitati odissent quasi
vcnale Evangchum, tanquam paternis malcrnisque visce-
rihus tremcfactus hoc fecit. Sic etiam in Actihus Apos-
tolorum idem loquitur , cum a Mileto mittens Ephesum
vocassel inde presh^ teros Ecclesias quihus inter multa :

« Argcntum , inquit, et aurum vel vcstcm nulhus concu-

» pivi , ipsi scitis ; quoniam necessitatibus meiset corum
» qui mecum fuerunt, ho2 manus servierint. Omnia
» ostcndi vohis quoniam sic hiborantes oportet juvare
,

» infirmos , memores etiam verborum Domini Jesu, quia

» ipse dixit: Beatius est magis dare quam accipere''\ »
XIV. Hic fortasse aliquis dicat : Sicorporalc opus ope-
rahatur Apostolus, undc vitam islam sustcntaret; quod
cratipsumopus, etquando ei vacabaletoperari et Evan-
1 2 (>)r. xr, 7-12. — 2 I Thess, ii, 5. — ^ i Cor. xi, 7, — ^ i Cor. ix, 22.
— ^ 1 IIrss. k, 7, tt siqq. — 6 Act. x.\, 33-35.
 ;

53J^ S. AiauSTlM EPISCOl'1

gelium pra^dicare? Ciii respondeo : Puta me nescire;

corporaliter tamen opcratum cssc et iudc in carne ,

vjxisse, non aulcm usum potestate quani Dominus Apos-

tolis dederat, ut Evangelium annuntians de EvangeJio

viveret, ea quae supra dicta sunt sine uUa dubitatione

testantur. rSeque enim aut uiio loco autbreviter dicLuni
est, utpossit cujusvis astutissimi tergiversatione in aliam
traduci pcrvertique scntentiam. Cuni igitur tantae aucto-
ritatis tam magnis ct crcbris molibus contradicentiuni
conteratur adversitas, quid a me quaerunt, velqualeopus
facicbat vcl quando faciebat? Lnum scio, quia nec furta
ficicbat , ncc cffracLor aut latro erat, nec auriga aut vc-
nator aut bistrio , ncc turpilucrus ; sed innocenter et
boneste quae apta sunt bumanis usibus operabatur
sicut sesehabent opcra fabrcrnm , structorum, sutorum,
rusticorum , et bis similia. ISeque cnim bonestas ip.-a re-
prebendit, quod rcprebendit superbia eorum qui bo-
ncsti vocariamant, sed cssc nonamant. iNon igitur dedig-
naretur Apostolus sive rusticanum opus abquod aggredi,
sive in opificum labore versari. Qui enim ait : « Sine
« offcnsione estote Judans et Graecis et Ecclesia^ Dei ^ , »

quos in bac causa rcvcreri posset iguoro. Si Judaeos dixe-

rint; Patriarcbae pecora
pavcrunt si Grascos, quosetiam :

Paganos dicimus; etiam pbilosopbos multum sibibono-

rabiles sutorcs babuerunt : si Ecclcsiam Dci ; liomo ille

justus ctad testimonium conjugalis semper mansuraevir-

ginitatis clcctus . cui dcsponsata erat virgo Maria, quae
pepcrit Cliristum. faber fuit -. Quidquid ergo borum
cum innocentia etsinc fraude bomines operantur, bonum
est. Nam praecavet boc et ipsc Apostolus, ne quisquam
ex necessilate sustentandae vitae in mala opera dilaba-
tur. « Qui furabatur, inquit, jam non furetur: jnagis
' I Cor. X, 32. — 2 Matth. xiu, 55.
 :

DE OPERE MONACHORUM, LIB. I. SGg

)) autem laborct maiiibiis suis bouura; ut habeat unde
)) tribucre cui opus cst^ » Iloc crgo scire sudicit, quia et
in ipso opere corporali icl quod bonuni est operabatur
Apostolus.
Xy. Quando autem soleret operari, id est, quibus
temporum spatiis, ne ab pyangelizando impediretur, quis
ppssit comprebendcre? Sanc quia et diurnis etnocturnis
horis operabatur, ipsc non tacuit. Vcrumtamen isti, qui
tanquam muhum ucgotiosi et occupati de tempore ope-
rationis inquirunt ^, quid*agunt? jNumquid ipsi ab Jeru-
salem per circuitum usque ad iJljricum tcrras Evangeho
rcpleverunt? aut quidquid gentium barbararum reman-
sit adhuc obeundum ct implcudum de pace Ecclesiae
susceperunt? iSovimus cos in quamdam sanctam societa-
tem otiosissime congregatos. IVlirandam rem fecit Apos-
tolus, qui revera in tauta solhcitudinc omnium Ecclesia-
rum ^ et propagatarum et propagandarum
, ad ejus ,

curam laborcmque pcrtinentium , etiam manibus opera-

batur: propterea tamen, cum apud Corinthios csset et
egeret ^ nemini quidcm eorum apud quos erat gravis
,
,

fuit scd plaue quod illi deerat

; suppleveruut fratres qui ,

venerunt ex Maccdouia.
XYI. INara et ipse propter ejusmodi necessitates sauc-
torum qui quamvis prfeceptis ejus obtempereut, ut cum
,

silentio operautes suum panem mauducent, possuut la-

men nuihis ex causis indigere supplcmento aliquo taliura

sustentationum, cum dixisset talia docens et praemonens
» llis autemqui cjusmodi suut, pra?cipimus et obsecra-
« mus iu Domino Jcsu Christo ut cum silenlio operan- ,

» tes suum paneni mauduceut;» ne illi qui habebaut

unde nccessaria servis Dci praeberent , hac occasione pi-

grcsccrent, providcus continuo subjecit : c Yos autem,
* Ephes. IV, 28. — 2 1 xhess. ii, 9, et ^Thess. 111, 8. — ^ HotD. xv, i^,
— * 2 tor. xi, 9.
 ,

54o S. AUGUSTINI EPiscori

» fratres, nolite infirmari Ijenefacicntcs^. « Et aclTitmn
cum scribcrct, dicens : « Zcnani lcgispcriliun ct Apollo
» sollicite praemitte, ut nihilillis desit : » ut ostcnderet
undc illis nihil deesse deberet , continuo subjunxit: Dis-
» cant autem et nostri bonis opcribus prseesse ad necessa-
» rios usus , ne sint infructuosi ^. » Timotbeum etiani
quem germanissimum fdium, quoniam sciebatcor-
dicit
pore infirmum, sicut ostendit, monens eum ne aquam
])iberct, scd niodico vino uteretur, proptcr stomachum,
ctfrequenles suas infirmitatcs ^; quia in opere corporaU
Liborarc nonpotcrat, ne fortc cum indigcre nollet victu
quotidiano ab cis quibus Evangcliumministrabat, aliqua
sibi ncgotia quEcrcrct quibus animi cjus imphcarctur in-
tentio : (Ahud cst cnim corpore laborare animo hbero ,

sicut opifcx, si non sit fraudulcntuset avarus, elprivatce

irl avidus : ahud autcm ipsuin animum occupare curis
colhgcndte sine corporis labore pecuniae , sicut sunt \ii
ncgotiatorcs, vcl Cura
procuratorcs, vcl conductorcs.
cmm non manibus operantur idcoque ipsum
proesunt, ,

animum suum occupant habendi sohicitudinc). Timo-

thcumergo, nein taha inciderct quia pcr infirmitatcm ,

corporis mauibus opcrari non potcrat, sic cxiiortatur,

monet et consoLatur « Labora incjuit, sicut bonus mi- : ,

» les Christi Jesu. Nemo mihtans Dco implicat scnegoths

» saecuhiribus, ut phiceat cui se probavit. Nam qui in
» agonc contcndit, non coronatur nisi kgitime certave-
» rit ^. » Hic ne ihepatcretur, angustias dicens « Fodere :

» non possum, menchcare confundor ^ adjunxit: Labo- :

» rantem agricolam primum oportct de fructibus perci-

» pere^, » secundum ihud cjuod ad Corinthios dixerat:
« Quis mihtat suis stipendiis unquam? Quis plantat vi-
» 2 Thess. III, 12, i3 2Tit. iii, i3. — ^ i Tini. v, 23. — ''
2 lini.
II, 3. — 5 Lm;. XVI, 3. .— 6 I Yim. »1, 6.
 m OPERE MONACIIORUU, Mr,. I. 5^1
V iicam , et cle fractu ejiis nou eclit? Ouis pascit gTegein ,

» et de lacte gregis non pcrcipit *? » l''ecit ita sccuruni

castuni Evangclistam,nona(l hoc cvangclizantcm ut ven-
deret l*lvangelium , sed tamen liuic vilae necessaria suis
sibi cxliibcremanibusnon valcntcm ; utintclligcret, cjuod
necessarium sibi sumcjjat ab eis quiljiis tancpiam provin-
cialibus militabat, et quos tanquam vineam cultura exer-
cebat vtl tanquam grcgcm pascebat , non esse mendicitu-
tem, sed potcstatem.
XVII. Proptcr has igitur vel occupationes servorum
Dci , vel infirmitatcs corporalcs c|U£e omnino dcesse non
possunt , non solum pcrmittit Apostolus sanctorum indi-
gcntias supplcri a bonis lidclibus , scd etiam saluJjerrime
bortotur. Excepta enim illa potestate, c[ua se dicit ipsc
non usum , cui tamcn scrvieudum csse a fidclibus praeci-

pit, diccns «Commuuicet qui catcchizatur verbum, ei

:

» c|ui se catecbizat in omnibus bonis- » cxccpta crgo liac :

potestate ,
quam vcrbi pra^dicatorcs baljcrc in cos quibus
praedicant , saepe tcstatur, ctiam sanctis qui omnia sua
vcndita distribuerant, et Jerosolymis habitabant in sancta
communione vitss, nondicentes aiicjuid proprium . qui-
bus crant omnia communia, et anima et cor unum in
Dcum^, ab Ecclesiis gcntium ncccssaria confcrri pncci-
pit ct hortatur. Inde cst ct illud ad Romanos : « JNunc
» igitur pcrgam Jcrusalcm ministrarc sanclis. Placuit enim
» Maccdonitc ct Achaias communioncm aliquam faccrcin
» pauperes sanctorum ,
qui sunt Jerusalem. Placuit enim
» illis, et dcbitorcs eoruni sunt. Si cnim spiritalibus co-
» rum communicavcrunt gcntcs , debent et in carualibus

» niinislrare cis"^. » lloc simile est ilJi ,

quod ait ad Corin-
thios : «Sinosvobis spiritalia scminavimus, magnum est

» I Cor. IX, 7. — 2 Galat. vi, 6. — 3 ^d, n^ 4/,^ el iv, 32. — ^ Rom.

XV, 2 3.
 ,,

54^ S. ALGISTINI EPISCOPI

)) si carnalia vestra nietamus^? » Item ad Corinthios iii

secunda : «Notam autem, inquit , vobis facimus, fratres,

» gratiam Dei quae dataest in Ecclesiis Macedoiiiiie, quia
w in multa probatione tribulationis , abundantia gaudii
» eorum et profunda paupertas eorum abundavjt in divi-
» tiis simplicitatis eoruin : quia secundum vircs , testi-

» monium perbibco et supra vires voluntarii fueruiit

,

» cum multis precibus obsecrantes nos gratiam ct com-

» munionem ministraiionisquaefit in sanctos: etnonquo-
» modo speravimus sed se ipsos tracbderuut priinum
,

» Domino et nol)is per voluntatcm Dei ad deprecan-

, ,

» duinTitum, utquomodo coepit sic et consummet in ,

» vos etiam gratiam istam. Sed quomodo semper abun-

» datis in omnibus fide et verbo et scientia et oinnistu-
» dio , et ea quise ex vobis est in nos cbaritate , ut et in
» bac gratia abundetis. Non secundum iinpcrium dico ,

» sed propteraborum studium et vestrse charitatis cbaris-

» simum probans. Scitis enim gratiam Domini nostri Jesu
» Cbristi, quoniam propter vos pauper factus est cum ,

» dives esset, ut ilbus paupertate vos ditaremini. Et con-

» silium in boc do : lioc enim vobis prodest ,
qui non so-
» lum facere, sed etiam velle caqnstis ab anno priore ,

» nunc autemetfacto perficite, ut quemadmodum promp-

» lus est animus voluntatis , ita sit et perficiendi ex eo
» quod quisque babet. Si enim promptus est animus
» secundum in quod habet acceptabihs est, non secun-
» duin id quod non habet. Non enitn ut ahis sit rcfectio,
» vobis autem angustia sed pro a^qualitate in hoc tcm-
,

» pore, ut vestra abundantia sit ad illorum inopiam , ut

» et illorum abundantia fiat in vestram inopiam , ut liat

» aequahtas, sicut scriptum est : Qui muhum , non abun-

» davit ; et qui modicum, non dcfuit ilh ^. Gratias auteni
t I Cor, IX, II. — 2 Exod. xvi, 1 8.
 :,

DE OPERE MONAniOIU .\1. LHi. f, 54'3

» Deo, qui dediticleni shuliiim pro vobis in corde Titi

» quia consolationem quidcm suscepit ; studiosior autem
» cum esset , sponte exiit ad vos. jMisimus autcm cum eo
» fratrem , cujus laus in Evangelio est per omnes Eccle-
» sias. Non solum autem, sed et ordinatuscst ab Ecclesiis
» comes percgrinationis nostni^, cum liac gratia qua: mi-
» nistratur a nobis ad Domini gloriam ct promptum ani-
» mum nostrum ^ : devitantes boc, iic quis nos rcpreben-
» dat in bac plenitudine , quae niinistratur a nobis.
» Providemus enim bona non solum coram Deo sed , ,

» etiam coram hominibus ^. » In his verbis apparet

c[uantum non solum curam sanctarum plebium esse vo-

hicrit, ministrarc nccessaria sanclis Dciscrvis, consilium
in hoc dans, cpaia boc magis ipsis cjui hoc faciebant pro-
derat, quam ilhs erga quos facicbant (illis enim aliud
:

proderat. id est, hoc erga se obsecpiio fratrum suoruni

sancte uti , nec propter hoc Deo servire , nec ista sumere
nisi non acl pascendam pi-
ad su})plencLam necessitatcm ,

gritiam) sed eliam suam curambcatus Apostolus tantam

:

dicitinhacministratione, quaenuncper Titum transmit-

lebatur, ut comitem perc grinationis suaepropterhoc com-
memoret ordinatum ab Ecclcsiis, boni testimoniihomi-
nem Dei, «CujusLius, inquit, iu Evangeho estperomnes
» Ecclesias. » Et ad hoc clicit illum ordinatum^^coniitem

sibi, ut devitarctboniinum rcprcbcnsioncs , ne sine lesti-

monio sanctorum in hoc ministerio sociorum, tanquam

sibi accipere , ct in sinus suos convertere ab infirmis et
impiis putaretur, quae accipiebat ad supplendas neccssi-
tates sanctorum per se afferenda vel chstribuenda indi-
gentibus.
XYUI. Et paulo post dicit ••
« Nam de ministerio quod
» fit in sanctos , ex abundanti e^t mihi scribere vobis.
1 Forte vesuum. — '-^
2 Cor. vin, i-ai.
544 ^* ACGUSTINI EPISCOPI
» Scio enini promptuni csie aniniuni \eslrum, de (juo
» glorior pro ^obis apud Maccdonas; cpioniam Acliaia
« parata est ab auuo priore et quae cx voljis est a-mu-
,

» latio irritavit plurcs.Misimus auLcm fratres, ne gloria

)j nostra quani habemusin volns evacuetur inhac parle, ,

» ut , sicut di\i, parali sitis : ne cum vencrint mccum Ma-

» cedoues, et invenerint vos imperatos , confundamur
» nos, ut non dicam vos, in hac sul)stantia. Neccssarium
» ergo existimavi rogare fratrcs, ut praecedant ad vos , et

» prseparent jampridem rcpromissam hanc benedictionem

» vestram ut sit parata
. sic quasi benedictionem
, non ,

» quasi avaritiam. Hoc autem Qui parce scminat. parce et:

» raetet; et qui seminat in benedictione , in benedictione

» ct metct. Unusquisque secundum quod proposuit corde,
» non e\ tristitia aut e\ necessitate hiLirem enim dato- :

» rem dihgit Deus^ Potens est autcm Deus omncm gra-

» tiam abundantem facere in vobis, utin omnibus scmper
»omnem sufllcicntiam habentes, abundctis in omne opus
wbonum; sicut scriptum cst Dispersit, dedit pauperi- :

» bus, justitia ejus manet in aeternum -. Qui autem submi-

» nistrat semen seminnnti, et panem in cscam subminis-
» trabit, ctmuhiphcabit seminationcm vcstram, ct augejjit
» crescentes fruges justilias vestrae, ut in omnibus dilati

» in omnem simphcitatem, quae operatur per nos gratia-

» rum actiouem Deo : quoniam ministerium functionis
» hujus non solum supplet ea quae desunt sanctis, sed ct

» abundare facit per mukorum gratiarum actionem Deo,

» per proljationem ministrationis hujus gloriricantes Deum
» in obsequio confessionis vestrae in E\angelmm Chrisli,
» ct simphcitate commuuicalionis in illos et in omnes, ct

» in ipsorum precatiouc pro vobis, desiderautium vos

» propter excelleutem gratiam Dei iu vobis. Gratias Deo
1 F.ccli. XXXV, u. — 2 Psal. cxr, 9.
 I)E OPF.RE MONACHORUM, T.IB. I. 545
» super ineuarrabili doiio ejiis*, y) Quanla pinguedine
sanctae laititiye sit pcriusus Apostolus, dum locpiitur de
alterno supplcnicnto indigentiae nnlitunictprovincialiuni
Ciirisli, hinc de rebus carnalibus in inde autem de
illos,

spiritabbus in istos? ut exclamaret, et tanquam sancto-

rum gaudioruni sagina eructaret, dicens « Gratias Deo
:

w super inenarrabili dono ejus. »

XIX. Sicut ergo non cessavit Apostolus, imo Spiritus

Dci possidens et implens et agens cor ejus, exhortari hde-
Ics qui habcrent liujusmodi substantiam, ut nihil deesset
necessitatibusservorum Dci, qui celsiorem sanctitatis gra-
tkim in Kcclesia tenere voluerunt, ut spei Scccularis vin-
cuia (umcta praeciderent, ct animum liberum divinte mi-
lilite dedicarent : sic debcnt et ipsi praeceptis ejus obedire,
ut compatiantur infirmis, et amore privatae rei non ilji-

gati manibus suis in commune laborare, jiraepositis suis

sine murmure obtempcrare; ut hoc suppleatur ex obla-
tionibus bonorum fidelium, quod laborantibus ct aliquid
nnde victum transigant operantibus, propter infirmitatcs
tamen corporalcs aliquorum et propter ecclesiasticas ,

occupationes vel eruditiouem doctrinae salutaris , deesse

putaverint.
XX. Quid enim agant qui operari corporaliter nolunt,
cui rei vacent scire desidero. Orationibus , inquiunt, ct
psalmis, et lectioni, et verbo Dei. Sancta plane vita ct

Christi suavitate laudabilis : scd si ab his avocandi non

sumus , ncc manducandum est, nec ipsoe escae quotidie
praeparandae, ut possint apponi et assumi. Si autem ad
ista vacare servos Dei certis intervallis temporum ipsius
iniirmitatis necessitas cogit , cur non et apostolicis priC-
ceptis observandis aliquas partes temporum deputamus?
Citius enim exaudilur una obedientis oratio, quam deceni
1 ?. C^or. IX, i-i5,

cxxxiii. 35
546 S. AUGUSJINI EPISCOPI
millia contemptoris. Canlica vero divina cantare , etiam
nianibus operantcs facile possunt , et ipsum laLorcm
tanquani divino celeumate consolari. An ignoramus
omnes opilices quibus vanitatibus et plerumque etiam
turpitudinibus theatricarum fabularum donent corda et
linguas suas, cum manus ab opere non recedant? Chiid
eigo impedit servum l)ei manibus operantem in lege
Domini meditari et psallerc nomini Domini Allissimi^ :

itasane ut ad eadiscenda, qua^memoriter rccolat, liabeat

seposita tcmpora. Ad hoc enim et illa bona opera fide-
lium , subsidio supplendorum neccssariorum deesse non
debent, ut horae quibus ad eradicndum animum ita va-
catur, ut iha opera corporaha gcri non possint, non op-
primant egestate. Qui autem se dicunt vacare lectioni,
nonne ilhc inveniunt quod prsecipit Aposlolus? Qu£c est
ista ergo perversitas, lectioni nolleobtemperare, dum vult

ei vacare , et ut quod bonum est diutius legatur, ideo

Facere nolle quod legitur? Quis enim nesciat tanlo citius

quemcpie proticere cum bona legit quanto citius facit
,

quodlegit? *'• ^xAi-uuyui:) iv,i\u:l

XXI. Si autem alicui sermo erogandus est , et ita oc-

cupat ut manibus operari non vacet numquid hocom- ;

nes in monasterio possunt , venicntibus ad se cx alio ge-

nere vitae fratribus, vel divinas lectiones exponere, vel
de aliijuibus quaestionibus salubriter disputarc? Quando
ergo non omnes possunt , cur sub hoc obtentu omnes va-
care volunt? Quanquam etsi omnes possent, vicissitudine

facere deberent , non solum ne caeteri a necessariis operi-

bus occuparentur scd ctiani quia sufficit ut audientibus
,

pluribus unus loquatur? Deinde ipsi Apostolo quomodo

vacaret operari manibus suis , nisi ad erogandum \ erbura
Dei certa tempora constitueret? Neque enim et hoc Deus
' Psal. I, 2, et XII, 6.
 ,

DE OPERE MOXACHORUM, Ll?.. r. r)/,-

lalcre nos voliilt. Nam cl cujus artis opifcx fuerit, et

quibus tcmporibusvacarctdispensanclo Evangclio, sancta
Scriptura Don tacuit. Nam cum eum dies profcctionis
urgeret in Troade conslitutum^ , etiam in una sabbati
congregatis fratribus ad frangendum panem , tanta fuit
intcntio ct tani ncccssaria disputatio, ut sermo produce-
retur usque ad medium noctis tanquam excidisset cis ,

quod non csset jcjunium quando autcm in aliquo

co die :

loco immoratus quolidic disputabat quis dubitavcrit ,

horas eum habuisse ad hoc officium deputatas? Namque

apud Alhenas cum esset, quia sludiosissimos rerum in-
quisitorcs invenerat , ita de illo scriptum est : « Disputa-
» cum Judseis in synagoga et gentibus incohs
bat igitur ,

» in foro per omnem diem ad eos qui aderant^. « JNon

enim in synagoga per omnem dicm ubi mos erat sabbato ,

sermocinari sed « In foro inquit, per omnem diem; »

: ,

propter studia utique Atheniensium. Sic enim sequitur :

« Quidam vcro Epicureorum et Stoicorum philosopho-

» rum confcrebant cum illo. » Et paulo post dicit « Athe- :

); nienses autem et advenae hospites ad nihil ahud vaca-

V hant, quam dicere ahquid Putemus novi, aut audire^. »

Apostohim ilhs omnibus dielius quibus fuit Athenis, non

fuisse opcratum propter hoc enim et ex Macedonia sup-
:

plebatur ejus indigentia , sicut dicit in secunda ad Co-

rinthios^ : quanquam et ahis horis et noctibus poterat,
quia ita valebat et animo et corpore. Sed cum Athenis
exisset , videamus quid dicit Scriptura : « Disputabat
))inquit, in synagoga pcronme sabbatum^ : » hoc apud
Corinthum. In Troade vero ubi necessitate imminentis ,

profectionis usque ad medium noctis sermo protractns

esl, una sabbati erat, qui dies Dominicus dicitur^ : unde
1 Act. XX, 7. — 2 id. xvir, 17. — 3 iljiJ 18 cl 2 r. — * 2 Cor. xt, g.
— 5 Act. XVIII, 4- — ^ IJ. >-x, :•

35.
 ,
;

54iS S. AUGUSTIM EPiscon.

iuLelligimus eum non fuisse cum Jud^is, secl ( uni (lliiis-

tianis, quantlo ctiam dicit ipsc nairator ad IVangcndum

pauem fuissc collectos. Et ipsa est optima gubernatio,
ut omnia suis temporibus distributa ex ordine gerantur,
ne animuni bumanum turbulentis implicationi])Us invo-
luta perturbent.
XXII. Ibi etiam dicitur quid operabatur Apostolus.
« Post baec, inquit, egressus ab Atlienis venit Corinlbum,
» et cum invenisset quemdam Judaeum nominc Aquilam,
» Ponticum gcnere, recens advenientem ab Italia, et
» Priscillam uxorem ipsius propterea quod jussisset Cla-
,

» dius discedere omnes Juditos Iloma, acccssit ad illos, ct

)5 propter artis similitudinem mansit apud illos opus fa-
» cicns. Krant enim tabcrnaculorum ai tifices^.» Hoc si co-
nati fuerint aliegoricc intcrpretari , ostcndunt quomodo
proficiant in ecclesiasticis btteris ,
quibus se vacare glo-
riantur. Et certe illa quse supra dicta sunt : « INumquid
» ego solus et Barnabas non babcmus potestatem non
» operandi-? et iSon sumus usi bacpotestate^ et, Cuni
; ;

>:> possemus vobis oneri esse ut Cbristi Apostoli^ et, ;

» Nocte et dic operantes, ne quem vestrum gravaremus^

» et , Domiuus ordinavit eis qui Evangebum annuntiant,
» dc Evaugcbo vivcre , ego autem nullius borum usus
» sum*' : » et caetera bujusmodi, aut cxponant aliter, aut
si praeclarissima luce vcritatis urgcntur , intelligant et
obcdiant : aut si obedire vel noluut vel uon possunt
saltem illos qui volunt meliorcs ,
qui autem et possunt
feliciores esse fateantur. Aliud est enim corporis infirmi-
tatem , vel veram allegare , vel falsam praetendere : aHud
autem sic decipi, et sic decipere, ut insuper idco vidca-
tur iu servis Dei major esse justitia, quia potuitiuter im-
» Act. xviii, 1-3. —2 I Cor, ix, 6.-3 Ibid. la. — ^ i Thess. ir, 7.
5 a The>s, ni, 8. — 6 j Cor. ix, i ',, 1 5,
 :

DE 0PEi\]j monaciiohum, lib. r. 5^9

peritos regnare pigritia. Qui enim veram corporis osten-
dit infirmitatem , liumane tractandus est : qui autem
falsam praetendit et convinci non pofest , Deo dimitten-
dus est : neutcr tamen eorum perniciosam regulam figit

quia bonus servus Dei et manifeste infirmo fratri suo ser-

\it, et fallenti cuni credit, quia malum eum non putat,
non imitatur ut malus sit; et si non ei credit , fallacem
putat, ac niliilominus non imitatur. Ab illo vero qui
dicit : Hccc cst vera justitia , ut nihil corporaliter ope-
rando imitemur volatilia coeli, quoniam qui tale aliquid
fuerit operatus contra Evangelium facit quisquis animo :

infirmus boc audit et credit, non quia sic vacat, sed quia

sic errat, lugcndus est.

XXI II. fortasse enim

llinc cxoritur altera quaestio
:

dicat Quid ergo caeteri Apostoli et fratres Domini et

: ,

Cepbas, quia non opera])antur peccabant? aut affere- ,

bant impedimcntum Evangclio quia dicit beatus Paulus,

ideo se non usum bac potestate^ ne quod impedimentum ,

daret Evangelio (^brisli ? Si enim peccaverunt, quia non

operati sunt non ergo acceperant potestatem non ope-
,

randi, sed de Evangelio vivendi. Si autem acceperant

banc potestatem ordinante Domino ut qui Evangelium
,

annunliarent, ex Evangelio vivercnt , et dicente : « Dig-

» nus est operarius cibo suo^;» qua potestate Paulus
amplius abquid erogans uti nobiit non utique peccave- :

runt. Sinon peccaverunt nullum impedimentum dede- ,

runt. Neque eiiim nullum peccatum est impedire E\ an- ,

gelium. Quod si ita est, et nobis, inquiunt, liberum est,

et uti ct non uti bac potestate.
XXIV. Hanc qu£eslionem breviter solvereni , si dice-
rem ,
quia et juste dicerem , credendum esse Apostolo.
Ipse enim sciebat cur in Ecclesiis gentium non oporteret
1 I Cor. i.\, ij. — -Matlli. s, lo.
 ,

55o S. AUGUSTINI EPISCOPI

portari venale Evangelium , non culpans co-apostolos
suos, sed distinguens miuisteriuin suum : quia ita inter
sedistribuerant, procul dubio admonente Spiritu sancto,
evangelizandi provincias , ut Paulus et Barnabas adgen-
tesirent^, illi autem in circumcisionem^. Hoc tamen
eura proecepisse iis qui non bnbebant ejusmodi potesta-
tem ea quae jam multa dicta sunt manifestant. Isti au-
,

tem fratres nostri temere sibi arrogant, quantum existimo,

quod ejusmodi babeant poteslatem. Si enim evangelistae
sunt, fateor, babent : si ministri altaris , dispensatores
sacramentorUra , bene sibi istam non arrogant , sed plane
vindicant potestatem.
XXy. Si saltcm babeljant aliquid in hoc saeculo ,
quo
facile sine opificio sustentarent istam vitam ,
quod con-
versi ad Deum indigcntibus dispertiti sunt, et credenda
est eorum infirmitas et ferenda. Solent enim tales non ,

melius , sicut mulli putant quod est verum lan-

, sed ,

guidius educati , laborem operum corporabum sustinere

non posse. Tales fortasse multi erant in Jerosolvma.
INam et scriptum est quod pnedia sua vendiderint et , ,

pretia eorum ante pedcs Apostolorum posuerint, ut dis-

tribueretur unicuique sicut opus erat^. Quia prope in-
venti sunt, et utiles fuerunt gentibus ,
qua; ab idolorum
cultu ex longinquo vocabautur secundum illud quod ,

dictum est « Ex Sion prodiet lex et verbum Domini ex

: ,

Jerusalem^
)j » debitores eorum dixit Apostolus ex
:

gentibus Cbristianos « Debitores eorum inquit : ,

)) sunt : » et addidit quare : « Si enim spiritalibus eorum,

w inquit communicaverunt gentes debcnt et in carna-
, ,

M libus ministrare eis^. « iNunc autem veniunt plerumque

ad lianc professioncm servirtutis Dei et ex conditione
1 Act. xiif, 2. — - Galal. ii, y. — ^ Ac(. ii, 45, et iv, 34. — < I^ai, ii, 3.
— ^ Rom. .\v, 27.
 DE OPEKE MONAGHORUM, LIR. 1. 55 i

servili, vel etiani liberti , vel propter lioc a domiiiis li-

berati sive liberandi. et ex vita rusticana, et cx opilicum
exercitatione et plebeio labore, tjuto utique fclicius
quanto non adniittantur grave
fortius educati : qui si ,

delictuni est. Multi enini cx eo numcro vcre magni et imi-

tandi cxtitcrunt. INam propterea « Kt infirma mundi ele-
» git Dcus ut confundcret Ibrtia et stulta mundi elegit,
. ;

» ut confunderet sapientes; et ignobilia mundi et ea quae ,

» non sunt tanquam siut ut ea quse sunt evacuenlur , :

« ut non glorietur omnis caro coram Deo^. » Haec itaque

pia et sancta cogitatio facit, ut etiam tales admittantur .

qui nullum aflcrant nuUata." in mclius vitee documcntum.

INcque cnini apparet utrum ex proposito ser\ itulis Dei ,

venerint, an vitam inopcm et laboriosani fugientcs vacui,

pasci atquc vcstiri voluerint. et insupcr bonorari ab eis
a quibus contemni conterique cousuevcrant. Tales ergo

quoniam se quominus operentur. de infirmitate corporis

excusarc non possunt prisetcritEe quippe vitae consuetu- .

dine convincuutur umbraculo malce disciplina? se con-

,

tcgunt ut cx male intellecto Evangclio praecepta apos-

,

tolica pervcrtere meditentur ; \ ere volatilia coeli , sed per

supcrbiam in altum se extoUcndo ; et foenum agri , sed
carnalitcr sentiendo.
XX\I. Contingit enim eis quod in viduis junioribus
indisciplinatis cavendum idcm Apostolus dicit : « Simul
» autem et otiosas essc discunt non solum autcm , otiosa;,
» sed etiam curiosae ct verbosae, loquentes quae non opor-
»teat-. » Hoc ille de malis foeminis dicebat, quod nos
etiam in malis viris dolemus et plangimus , qui adversus
eum ipsum, in cujus Epistolis ista legimus, otiosi ct ver-
bosi ,
quai non oportet loquuntur. Etsi qui sunt inter
eos ,
qui co proposilo ad sanctam militiam venerint , ut
1 I Cor. I, 27-29 — '^ I TiTn. v, i3.
 ,

5o'2 S. AUGUSTIM EPISCOPI

placeant cui sc probaverunt, cum ita vigeant viribus
corporis et integritatc valetudinis , ut non solum erucliri,
scd etiam sccunduni Apostolum operari possint , exceptis
istorum otiosis corruptisque sermonibus ,
quos judicare
per imperitum tvrocinium non valeant, in eamdem labem
pestifera contagione mutantur : non solum non imitantes
obedientiam sanctorum quiete operantium, et aliorum
monasteriorum in salubcrrima disciplina secundum apoS'
tolicam normam viventium , sed etiam insultantes melio-
ribus. tanquam conservatriccm Evangelii preedicantes
pigritiam tanquam praevaricatricem accusantes miseri-
,

cordiam. Multo enim misericordius operatur erga animas

infirmorum qui bonae lamae servorum Dei consulit, quam
erga corpora egentium qui panem esurientibus frangit.
Quapropter utinam isti qui vacare ^olunt manibus, om-
nino vacarent et iinguis. Nequc enim tam multos ad imi-
tationem invitarcnt si eis non tantum exempla pigra
,

sed etiam muta proponerent.

XXMI. Nunc vero contra Apostolum Cbristirecitant
Evangelium Cbristi. Ita cnim mirabilia sunt opera pi-
grorum, ut impediri velint Evangelio quod Apostolus ,

ideo praecepitet fecit, ne impcdiretur ipsum Evangelium.

Et tamen si eos ex ipsis Evangolii verbis secundum corum
intellectum vivere cogamus priores nobis suadere cona-
,

buntur. quam non ita sint inteliigenda ut intclligunt.

Ccrte enim propterea se dicunt operari non debere, quia
nec volucres coeli seminant , neque mctunt , dc quibus
nobis Dominus simibtudinem dedit ne de talibus ncces- ,

sariiscogitemus. Cur crgo non attendunt quod sequitur?

ISeque cnim tantummodo boc dictum est quia « Non sc- ,

» minant neque mctunt » sed adjectum est « Neque

, : :

» congregant in apotliecas*. » Aj^otbecae autem, vel lior-

» Mallh. VI. 26.
 ;

DE OVEWV. MONACIIOKUM, LIB. I. 653

rea vcrLum ex vcrbo repositoria dici possunt. Cur
, vel ,

crgo manus otiosas ct plena repositoiia voluut lia-

isti

bere? Cur ea qnx sumunt cx laLoribus aliorum recon- , ,

dunt et servant unde quotidie proferatur ? Cur denique

molunt et coquunt? Uoc cnim aves non faciunt. Aut si
reperiunt quibus boc opus quoque persuadcant ut cis ,

per singulos dies escas aflerant praeparatas ; saltem sibi

aquam vel de fontibus afferunt, vcl dc cisternis aut pu-
teis hauriunt et rcponunt : boc vohitiba non faciunt. Scd
si boc placct studcant etiam boni
, fideles et Regis aeterni
dcvolissimi provinciales , fortissimis ejus mibtibus usque
ad ista servire , ut sibi nec aquam implere cogantur , si

jam ctiam illos qui tunc erant Jcrosolvmai novo gradu

justitiae supergressi sunt^. Nam illis fame imminente, et

j)cr Propbetas qui lunc crant ante pricdicta , boni fideles

ex Gra^cia frumcnta miserunt ; ex quibus credo quod ilb

paneni sibi fecerunt, aut ccrte faciendum curaverunt
quod aves non faciunt. Scd si jam isti, ut dicere ccepe-
ram, etiam illos aliquo gradu justitiae transierunt, et
omnino in iis quee ad transigendam vitam istam perti-
nent , sicut volucres agunt , oslendant nobis bomines
servire vokicribus , sicut sibi serviri volunt , nisi captis

ct incbisis, quibus fidcs non babetur, ne volautcs non

redcant : et tamen illae mahmt frui libertate et ex agris ,

quantum satis cst capere, quam ab hominibus apposita

et apparata sumcre.
XXVIII. Proinde rursus istos aho sublimiorc gradu
justitiae superabunt ,
qui se ita instituerint , ut quolidie
in agros tanquam
pastum pergant, et quo tempore in-
in
vcnerint carpant, ac sopita fame rcvertantur. Sed plane
propter agrorum custodes quam bonum esset, si etiani
pcnnas largiri Dominus dignaretur, ut scrvi Dci in agris
1 Atl. .\i,2S.
 ,,

554 S« AUGUSTINI EPISCOPI

aliciiis inventi non tanquam fures comprehenderentur
sed tanquam Nunc veio ille quanlum
stunii iiiiiarcntur.
potcrit imitabitur avcm quem caperc venator non po-
, .

terit. Sed ecce concedant onmes servis Dei ut cum vo- ,

lunt in eorum agros exeant atque inde securi refcctique .

discedant sicut populo Israel per legem prnpceptum est.

:

ut in agris suis furcm nuUus tencrct nisi qui secum ali- .

quid vcllet auferre^; nam qui nihil aliud attigissct quam

id quod comcdisset libcrum impunitumquc al)ire sine-
,

rent. l nde etiam spicas vellcntibus Discipulis Domini

de sabbato potius quam de furto Juda?i calumniati sunt-.

Sed quid erit agendum de bis temporibus anni quibus ,

esca quae statim sumi possit. in agris non in\enitur?

Quisquis aliquid domum quod sibi coqucndo prseparet
aufcrre tentaverit,sccundum islorum intcllcctum audiet
ex Evangelio Pone ; hoc enim aves non fiiciunt.
:

XXIX. Yerum ct hoc conccdamus. toto vcrtente anno

posse in agris reperiri vcl cx arborc vel ex herbis , \e\ ex
quibusquc radicibus quod in cscam sumi possitincoctum.
aut ccrte tanta excrcitatio corporis adiiibeatur, ut ea
quag coquenda sunt , etiam cruda assumpta non noceant,
pos itque eliam hvemalibus quibuslibet asperitatibus ad
pabula proccdi; atque ita liat ut nihil praeparandum
aufcratur. nihil in crastinum reponatur : non poterunt
ista servare qui se per multos dies a conspeclu hominum
scparatos . ct nulli ad sc preebcntcs accessum , includunt
se ipsos viventes in magna intentione orationum. Ili enim
facillima quidem atque vihssima, secum tamcn alimenta
includere consucrunt. qua? in illos dies quil)us a nullo
vidcri statucrunt quod avcs non faciunt. Et
, suiliciant :

horum quidem exercitationem in tam mirabili continen-

tia quandoquidem habent otium quo haec agant seque
,
,

* Deiit. xxtii, 24, — 2 Maltli. xii, 2.

 DE OPERE MONACHORUM, LIB. I. 555
imitaiitlos noii superba elatione , sed misericordi sancti-
tate proponant , non solum non reprehendo scd quan- ,

tuni dignum est laudare non possum, Quid tamen de his

dicimus, sccunduni istoruni intellectum cx evangelicis
verbis? An forte quo sunt sanctiores, eo sunt volucribus
dissimiliorcs? quia nisi rcponant sibi escas in plurimos
dies, includere se ita , ut faciunt, non valcbunt. Et uti-
que nobiscum audiunt : « Nolite ergo cogitare in crasti-
w num ^. »
XXX. Quapropter ut breviter complcctar , isti qui ex
Evangelii perverso intcllectu tam manifcsta apostolica
praecepta pervertere mohuntur, aut non cogitent in cras-
tinum . sicut volatilia coeli, aut obtempcrent Aposlolo
sicut filii imo utrumque faciant, quia utrumque
dilecti :

concordat. Xeque enim contraria Domino suo moneret

Pauiusservus (ihrisli Jcsu^. Hoc enim istis apcrle dici-
mus : Si volatiUa coeli sic intelligitis in Evangelio, ut
nolitis operando manibus vestris victum tegumentumque
procurare ; uihil eliam rcponatis in crastinum , sicut nihil
reponnnt volalilia coeh. Si auicm ahquid reponere in

crastiuum ,
potcst non csse contra Evangehum ubi dic-
tum est : « Respicite volatilia coeli, quia neque seminant,
» necfuc metunt ncque congregant in apotbccas^
, : potest
etiam non esse contra Evangehum nec contra simihtudi-
nem volatihumcoeh , vitam istam carnis corporalis ope-
rationis labore transigerc.
XXXE Si euim urgeanturex Evangcho, ut nihil repo-
naut in crastinum'^ Cur ergo ipse
; rectissime respoudcut :

Dominus loculos habuit, ubi pecuniam collectam rcpo-

ueret? Cur tanto aute fame immincute frumcnta sanctis
patribus missa suut'? Cur Apostoli sic indigentia; sanc-
» MalUi.vi, 34. — 2 Rom. i, i . — 3 MaUli. vi, 26. — ^ Mallh. vi, 34,
el Joan. xir, 6. — ^ Act. xi, ay.
 :

556 S. AUGUSTINr EPISCOPI

toriun necessaria procuranmt , ne deesset in posterum,
utbeatissinuis Paulus ad Corinlhios in Epistola scribcret
« De coUectis autem in sanctos , sicut ordinavi Ecclcsiis
» Galatiae, itaet secundum unam sabbati unus-
vos facite :

» quisque vestrum apud se ponat, tbesaurizans quod ei

» placuerit ut non cum venero
; tunc collectae fiant. ,

» Cum autem ad\ enero quoscumque probaveritis per ,

» Epistolas, lios mittam perferre gratiam vestram in Je-

» rusalcm. Ouod si dignum fuerit ut et ego eam, mecum

» iJjuiit^. » Hasc et alia multa copiosissime et verissime

profcrunt. Quibus repondemus Yidetis ergo quamvis : ,

Dominus dixcrit : « Nolitc cogitare in crastinum^; » non

vos tamcn istis vcrbis cogi, ut nihil in crastinum reser-
vetis : cur ergo iisdcm vcrbis vos cogi dicitis, ut vacetis?
Cur volatiha coeH non vobis sunt exemplo ad nihil reser-
vaudum, et vultis ut sint cxemplo ad niliil operandum?
XXXI I. Dicct aliquis Quid crgo prodest servo Dei, :

quod prioribus actibus quos ia saeculo habebat rehctis,

ad lianc spiritalcm vitam mihtiamque convcrtitur, si eum
adhuc oportct, tanquam opificis, exercere negotia? Quasi
vero facile possit verbis exphcari, quantum prosit quod
Dominus diviti consilium capiendae vitae seternae requi-
renti ait ut faceret , si vellet esse perfectus; ut venditis
quae habebat, et indigentiee pauperum distributis, eum
sequere^^^ur^. Aut quis tam expedito cursu secutus est Do-
minum, quam illcqui ait « Xon in vacuum cucurri, uec :

» in vacuum Ldioravi-' » qui tamen opera ista et praece-

:

pit, et fecit. Hoc nobis tanta auctoritate doctis ct infor-

raatis sullicere dcbuit ad cxcmplum derclinqnrndi pristi-

nas facultates, et manibus operanth. Scd et nos ab ipso

Domino adjuti, possumus fortasse utcumque cognoscere,
l I Cur. XVI, i-|. — 2 Mallli. vi ,
3',. — 3 rd. xix , 21. — ' Pliilii'.
 DE OPERE MOiNArHORlM. r.ll',. I. 067
ellani sic oporaiitibiis scrvis Dei . priora tanicii negotia
relicjiusse quid ])rosit. Si eniin atl lianc vitani cx (:li\ite

quis(juani convertitur, et nulla infirnutate corporis im-

peclitur, ita-ne desipimus a sapore Cliristi, ut non intel-

ligamus (juantus supcrbiae prioris tumor sanetur, cum

circumcisis superfluis ,
quibus aute animus e^iliabiliter

inflammabatur, ad modica quae restant huic vitte natura-

liternecessariacliam opificis humilitas minimerccusetur?
Si autcm ad banc vitam ex paupcrtate converlitur, non
putet se id agcre quod agebat, si ab amore vel augendae
quantukecunujue rci privata?, jam non quEcrcns quae sua
sunt, sed quae Jesu Cbristi^, ad communis vitae se trans-
tulit cbaritatcm, in eorum societate victurus, quibus est
anima una ct cor unum iu Deum, ita ut nemo dicat ali-
quid proprium, sed sint iflis omnia communia-. Si enini
bujus terrenae rcipubbcas antiqui principcs prtccLarissimo
litteratorum suoruni eloquio praedicari solent, quod rcm
communem universi popub su^ civitatis privatis suis re-

bus sic antoponebant, ut quidani eorum Africa edomita

triumpbator •', quid nubenti fibae daret non babucrit,
nisiex seuatus-consulto dc pubHco dotaretur quo animo :

debet esse in rempubbcam suam civis aeternfie iliius civi-

tatis Jerusalem coelcstis, nisi ut ilbid ipsum quod propriis

manibus ekiborat, commune babeat cum fratre, et si

iu
quid ei communi suppleat dicens cum illo
defuerit, dc ;

cujus prseceptum exemplumque sccutus est « Ouasi uibil :

» babentes, et omniapossidentes'^. »
XXXIII. Quamobrem etiam illi qui rebcta vcl distri-
buta , sive ampbi, sive qualicumque opulcnta facultale,
inter pauperes Cbristi pia et salubri humibtate numerari
voluerunt ; si corpore ita valent, et ab ecclesiasticis oc-
• Philip. ir, 11. — 2 A.ct. IV, 32. — Scipio, apiid Yaler.
3 lib. iv, c. 4,
et Zoa, 2, el Seiiec. ad Allnnam c. it. — ^2 Cor. 10. vi,
 ;

558 S. AIGISTINI EPISCOPI

cupatioiiibus vacant, tam magmim animi
(quanquam eis

sui documcntum socictatis mdi-

atTcrentibus, et cjusdem
gentiae de liis rebus quas habebant, vel plurimum vel non
parum conferentibus, vicem sustentandas vitae eorum res
ipsa communis et fraterna cliaritas debeat; ) tj.men si et
ipsi manibus operentur, ut pigris ex vita humiliore et ob
boc exercitatiore vcuientibus auferant excusalionem ,

multo misericordius agunt, quam cum omnia sua indi-

gentibus diviserunt. Quod quidem si nohnt, quis audeat
cogere? Quibus tamen invenienda sunt opera in monas-
terio, etiamsi a corporah functione hberiora, scd vigilanti
adminisLrationc curanda, ut nec ipsi pancm suum, quo-
niam communis jam factus est, gratis manducent. Nec
attendcndum cst in quiljus monasteriis. vcl in qiio loco,

indigenlibus iralriims quisque id c|Uod habel)at impen-

derit. Omnium enim Christianorum una respubhca est. |

Et idco quisquis (Ihristianis neccssaria ubihbet erogave-

rit, ubicumque etiam ipse quod sibi necessarium est
accipit, de Christi^ accipit. Quia ubicumque et ipse ta-
hbus dedit, cpis nisi Christus acccpit? IMi autem qui
etiam praeter istam sanctam socictatem vilam laborc cor-
poris transigebant, ex quorum numero phires ad monas-
teria veniunt quia et in ipso humano genere plurcs sunt
si nolunt operari. ncc manducent. jNeque enim ]iropterea
in mihtia cliristiana ad pietatem divites humihantur, ut
pauperes ad superbiam cxtollantur. Nullo modo enim dc-
cet, ut in ea vita ubi fiunt senatores hiboriosi, ibi fiant
opifices oliosi ; ct quo vcniunt relictis dehciis suis qui
fucrant prfediorum domini, ibi sint rustici dehcati.
XXXIV. At enim Dominus ait : « i^ohte soUiciti esse
» animse quid manducclis, neque corpori quid vestia-
V mini. » Rectc, quouiam supra cUxerat : « ISon potestis
1 Siipjile, rebus.
 DE OPERE MOXACHORUM, LIB. I. 669
» Deo scrvire ctmaminonte. Qui cnini proptcr lioc Evan-
^

gcliuni pra^dicat , ut iiabeat undc manducct, ct undc

vcstiatur, simul se putat ct Dco servire, quia Evangcliuni
pra^dicat; ct mammonic, quia proplcr ista ncccssaria
pr£edicat:quod Domiuus dicit fieri non possc. Ac per
Ijoc ille qui propter ista Evangelium praedicat, non Deo,
scd mammon^e servire convincitur; etsi Deus illo ad
aliorum provectum, qnomodo i])se nescit, utatur. iNam
Ijuic scntentige subjungit, dicens : « Ideo dico vobis, no-
» litc solliciti essc animse quid manducctis, ncquc corpori
» quid vestiamini^ : » non ut ista non procurcnt, quan-
tum neccssitati satis cst, undc honcste potuerint; scd ut
non i>ta intueantur , ct ])roplcr ista faciant quidquid in
Evangclii jjrtedicationc faccrc jubentur. Eam quippe in-
tentionem quare quid fiat, oculuni vocat : unde paulo
suj^erius loqucbatur, ut ad lioc descendcret, et dicebat :

'c Lucerna corporis tui cst oculus tuus:si oculus tuus

» simj)lc\ fuerit totum , corj:)Us tuum lucidum erit : si

» vere oculus tuus ncquam fucrit, totuni corj^us tuum

» tenebrosum erit- : » id cst, talia erunt facta tua, qualis
fuent intenlio tua cur ca facias. Et ad hoc enim ut veni-
rct, supra dc clccnios\nis praecejjcrat. diccns : « iNolite

» condere vobis thesauros in terris, ubi aerugo et tinea

» cxterminat, et ubi fures cfTodiunt et furantur. Recondite
» vcro vobis thcsauros in coelo, ubi neque tinea neque
» lubigo exterminat, et ubi fures non perfodiunt et fu-
» rantur. Ubi enim erit thesaurus tuus. ibi erit et cor
» tuum. » Dcinde subjunxit : « Luccrna corjDoris tui est
» oculus tuus'^ ; » ut iUi scilicct qui eleemosvnas faciunt,
non ea faciant intentione, ut vel hominibus velint placere,
vel in terra sibi quccrant rejjcndi quod faciunt. L nde ct
Apostolus cum Timotheo divites moncndos praeciperet :

1 ManL. VI, 25. — 2 ijjid^ 25. — 3ibid, 19-21.

 :;
:

56o S. AUGtJSTlNI EPISCOPI

« Facllo , iiiquit, lnl)iiant, roniniuiiicent, tliesaiirizeiit

funclamcntum Lonum infiiturum, ut appichendant

y sibi

» veram vitam^. « Cum ergo in futuram vitam direxerit

oculum Dominus eleemosjnas facientium, et in coelestem
mercedcm, ut possint et ipsa fiicta esse lucida, cum sim-
plcx oculus fuerit (in illam quippe novissimam retri])U-
:

tionem valet quod alihi ait « Qui vos excipit, me excipit

:

» et qui me cum qui me misit. Qui exci-

excipit, excipit
» pit prophetam
nomine prophet^e, mcrcedem pro-
in
» phetas accipiet; et qui cxcipit justum in nomine justi,
» merccdcm justi accipiet ct qui potum dcderit uni ex
:

» istis minimis caliccm aquae frigidag tantum in nomine

» discipuh, amen dico vobis, non perihit merces ejus^,) »

ne forte corrcpto oculo eorum qui ncccssaria impcndunt

indigcntihus ct prophctis et justis et discipulis Domini,
ipsorum oculus dcpravarctur in quos ista fiercnt, ut
propter ista accipicnda vcllent Christo mihtarc : « Nemo,
» inquit, potest duo])US dominis scrvirc. » Et paulo post
« Non potestis, inquit. Deo servirc et mammonae. » Sta-
timquc contexuit : « Idco dico vohis, Nolitc solliciti csse

» animse quid manducctis, ncquc corpori quid vestia-

» mmi. ^ »

XXXV.
Et quod sequitur de volatilibus et de liliis
agri, dicit, ne quisquam Deum putct servorum
ad lioc
suorum necessaria non curare cum cjus sapicntissima ;

providentia usque ad ista crcanda et gulDcrnanda pcrvc-

liiat. Neque enim non ipse pascit ct vcstit ctiam cos qui
mani])us operantur. Scd nc cliristianam militiam ad hoc
detorqucant ut ista conquirant, lioc servos suos Dominus
prsemonct, ut in eo ministerio quod Sacramento ejus de-
hctur, non ista, scd regnum cjus et justitiam cogitemus
et haec omnia apponenlur nobis sive per manus operan-
» r Tira, VI, i8, 19. — SJMatih, x^ 40. ^ 3 id. yr, 24.
 1 '

t)K OPfiP.E MONArilOP.lM. LlR. I. 56

tlbus. ^ive inlirmitale corpoiis impeditis, sive ipsius mili-
ti^e tali occupatione clisltictis ut niliil aliucl agcre valea-
nms Neque enim quia dixit Deus
: Invoca me in die : '<

» tribulationis, et eximam te, et glorificabisme^, » prop-

lcrea non debuit fugerc Apostolus, et per murum in sporta
submilti, ut manus j^ersecjuentis evaderet, sed e.xpectaret

potius ut comprcJicnderetur^, et eum sicut tres pueros

de mediis ignibus liberaret-^. Aut propter lioc nec Domi-
nus dicere debuit : « Si tos persecuti fuerint in una ci-
» vilate , fugite in alium ^ : v cjuia ipse dixit : « Si quid
>i
petieritis Patrem in nomine meo, dabit xobis^. » Sicut
ergo cjuisquis persecutioncm fugientibus discipulis Christi
objiceret hujusmodi quaestionem, cur non stetissent po-
tius, et invocato Deo per c^us mirabiliasiceruerentur, ut
Daniel aleonibus^, ut Petrus ex vinculis' : responderent
non sc oportuisse tentare Deum, sed tunc eum lalia si

vellet csse facturum , cum ipsi quid facerent non habe-

rent ; cum vero eis fugam in potestatein dedisset, etiamsi
per illam liberarentur, nonnisi ab ipso hberari. Sic etiam
Dei servis vacantibus et valentibus cxcmplo et pra^cepto *
apostolico manibus suis victum transigere, si cjuis ex Evan-
gelio moverit qu^estionem de volatilibus coeli^, quoe non
seminant, nequemetunt, neque congrcgant in apothecas,
ct de lihis agri, quia non laborant, ne(jue nent : facile

rcspondebunt, Si et nos per aliquam vel infirmitatem vel

occupationem non possimus operari , sic ille nos pascet et
vestiet, quemadmodum aves et lilia, quas nihil operan-
tur hujuscemodi cum autem possumus, non debemus
:

tentare Deum nostrum quia et hoc quod ]30ssumus, ;

ejus munere possumus, et cum hinc vivimus, illo largiente

1 Psal. xLix, i5. —2 \ci_ IX, 25. — ^ Dan. iii, 5o. — ^ Matlh. x, aB.
— * Joan. XVI, 23. — ^ Dau. vr, 23, et xiv, io, — ">
Acf. xu, 7. —
8 Malth. vr, 26.

cxxxiii. 36
562 S. AUGUSTINI EPISCOl'1
vivimus, qui largitus est ut possimus. Et ideo de istis

necessariis solliciti non sumus ; quia cum liKC possuraus

agere, ille nos pascit et vestit, a quo pascuntur liomiues
ct vestiuntur : cum vero btec non possumus agere, idem
ipse nos pascit et veslit. aquo aves pascuutur et lilia ves-
tiuutur; sumus iliis. Quapropter in
quoniam nos pluris
ista militia nostra, nec in crastinum cogitamus; quia non

propter ista temporalia, quo pertiuet crastinus, sed prop-

ter iiiasempiterna, ubi semperliodicrnus est, nos iili pro-
bavimus, ut ei nuUis negotiis saeculariljus impbcati pla-
ceamus.
XXXYI. QucE cum ita sint; sine me paululum, sancte
frater, ^datenim mihi Dominusper temagnam liduciam,)
eosipsos alloqui filios et fralres nostros, quos novi quanta
nobiscum diiectione parturias , donec in eis apostolica
disciplina Ibrnietur. O servi Dei, milites Cbristi, ita-ne

dissinmlatis callidissimi liostis insidias, qui bonam famam

vestram, tam bonum Cliristi odorem, ne dicant animae
bonae : « Post odorem ungucntorum tuorumcurremus^, »

et sic laqueos ejus evadant, omni modo cupicns obscu-

rare putoribus suis tam inultos bjpocrilas sub habitu
,

monaciiorum usquequaque dispersit, circumeuntcs pro-

vincias, nusquam missos,nusquamli\os. nusquamstantes,
nusquam sedentes. Aliimembrax.Iartyruni,si tamen Mar-
tjrum, venditant aliifimbrias etpliylacteria sua magni-
:

ficant : alii parentes vel consanguineos suos in illa vel in

illa regione se audisse vivere. et ad eos pergere mentiun-

tur : et omnes petunt, omncs exigunt, aut sumptus lu-
crosae egestatis, aut simulatee pretium sanctitatis : cura
ubicumque in flictis suis malis deprehensi fue-
interea
quoquo modo innotuerint, sub generali nomine
rint, vel
monachorura vestrum propositum blasphemalur, tam
> Caut. t, 4.
 ,

1)1! OPEUE MONACHORUAI, LIB. I. d6'^

bonum, tam Cliristi nomiue cupimus,
sanctiim, quod iu
totam Africam puliulare.
sicut p<'r alias terras, sic pcr
Nonne crgo inflammamini /clo Dci? iNonnc concalcscit
cor vestrum intra vos, ct in mcditationc vcstra cxardescit
ignis*, ut istorum mala opcra l)onis opcribus pcrsequa-
mini. ut eis amputclis occasionem turpium nundinarum,
quibus existimatio vcstra laeditur, et iniirmis oiFcudicu-
lum ponitur? Miscrcmini ergo et compatimini, et osten-
dite liominibus, non vos in otio facilcm victum, sed per
angustam et arctaiu viam Jiujus propositi, rcgimm Uci
quaerere. Eadem vobis causa est quae Apostoio fuit, ut
amputelis occasioncm iis qui quaerunt occasionem, ut qui
ilioruui putoribiis praelocantur, in odorc vcstro bouo re-
ficiantur-.
XXXYII. Xon alligamus oncra gravia. ct vcstris bu-
meris imponimus quoc nos digito attingere nolumus -^.

Quaerite, et agnoscite labores occupationum nostrarum,

ct in aliquibus nostorum etiam corporum infirmitates,
et Ecclesiarum quibus servimus talcm jam consuetudi-
nem , ut nos ad iJla opera ad qute vos Jiortamur vacare
non sinant. Quanquam enira diccre possimus : « Quis
» militat suis stipendiis unquam? Quis plantat vincam,
w et de fructu ejus non edit? Quis pascit gregem . ct dc
» lacte gregis nou percipit^ ? »Tamen Dominum Jcsum,
in cujusnomine securus haecdico, testcm invoco super
animani meam quoniam quantum attinet ad mcum com-
,

modum, nmlto maJlem per singulos dies certis lioris,

quantum in Ijcne moderatis nionasteriis constitutuui est
aiiquid mani}:)us operari , et CcCteras iioras habcrc ad
legendura et oranduui, aut ahquid de divinis Litteris
agcndum hberas ,
quam tunmltuosissimas perplcxitatcs
> Psal. xxxviii, 4. — 2 2 Cor. xt , 12. — * \!;iHii .\xiii,4.—
* i (".or. V, ".

3C).
 ,

564 ^' AUGUSTINI EPISCOPI

causarum alienarum pati cle negotiis saecularibus yel ju-
clicando dirimendis vel intervcniendo praecidendis : qui-
i)us nos molestiis idem aflixit Apostolus, non utique suo.
sed ejus qui per eum loquebatur arbitrio ^, quas tamen
ipsum perpessum fuisse non legimus. Aliter enim se ha-
bebat apostolatus ejus discursus. Nec dixit : « Saecularia
« igitur judicia si habueritis ,
>} ad nos deferte, aut nos
oonstituite ad judicandum : sed, «Eosqui contemptibiles
» sunt in Ecclesia , hos, inquit , collocate. Ad reveren-
» tiam vobis dico : sic non est inter vos cjuisquam sapiens,
3) qui possit inter fratrem suum judicare sed frater cum ;

» fratrejudicatur, ethoc apud infideles ^? »Sapientesergo

qui in locis consistebant fideles et sanctos , non qui hac
atque hac propler Evangeliuni discurrebant, tahum ne-
gotiorum examinatores esse voluit. Unde nunquam de
illo quod ahquando tahbus vacaveril a qui-
scriptum est,

bus nos excusare non possumus ctiamsi contemptibiles ,

simus ; quia et hos collocari voluit, si sapientes defuissent

potius quam ut negotia Christianorum deferrentur in fo-
rum. Quem tamen laborem non sine consoLatione Uo-
mini suscipimuspro spe vitae aetcrnce, ut fructum feramus
cum tolerantia. Servi enim sumus ejus Ecclesiae et ,

maxime infirmioribus membris, qualiahbet ineodem cor-

porc membra simus. Omitto alias innumerabiles ecclesias-
ticas curas, quasfortasse nemo credit nisi cjui expcrtusest.

Non ergo alligamus onera gravia et humeris vestris im-

ponimus quae nos digito non tangimus cpiandoquidem :

si officii nostri sah-a ratione possemus , ( videt ille qui

probat corda nostra), mallemus haec agere, quae ut aga-
tis hortamur. quam ea quiC nos agere cogimur. Sane
omnibus et nobis et vobis pro nostro gradu et officio la-
borantibus et arcta via est in h\bore et eerumna ; et tameu
' I Cor. Mii. I, — 2 ij, vr, 4-fi.
 ,,

DE OrEKE MONACllORL.M. LIB. r. 565

iii sjDc gaudcalibus jugum ejus lene cst et sarcina levis
,

qui nos vocavit ad rcquicm ,

qui prior Iransitum fccit u
convallc plorationis , ubi ncc ipsc sine pressuris fuit. Si
fratresjsi fJii nostri estis, si conservi, vcl potius in
Christo servi vestri sumus ; audite quas moncmus ag- ,

noscite quae praecipimus , sumite quae dispensamus. Si

autem Pharisa^i sumus alligantcs onera gravia et impo-
nentes humeris vestris^ ; quae dicimus facite, etiamsi quas
facimus improhatis. Nobis autem minimum est ut a vo-
bis dijudiccmur , aut ab humano die ^. Quam germana
charitale sit nobis cura devobis, ille inspiciat qui decht
quod inspicicndum ejus oculis offeramus. Postemo quod
vullis sentite de nobis ^ : Paulus apostolus vobis praecipit
et obsecrat in Domino, ut cum silcntio. id est, quieti et

obedienter ordinati operantes vestrum panem manduce-

tis. iNec de illo. ut arbitror. ahquid maU creditis et in
illum qui per eum loquitur credidistis.
XXXYIII. Haec, micharissime et inChristivisceribus
venerande frater Aureli quantum donavit ut possem ,

qui per te mihijussit utfacerem deopere raonachorum,

non distuli scribere , id maxime curans ne bonifratres ,

apostohcis praeceptis obedientes a pigris et inobedienti-

bus etiam praevaricatores Evangehi dicerentur ut qui :

non operantur, saltem illos qui oporantur sibi antepo-

nendos esse non dubitent. Caeterum quis ferat homines
contumacessaluberrimis Apostoli monitis resistentes, non
sicut infirmiores tolerari , sed sicut etiam sanctiores prae-
dicari, ut monastcria doctrina saniore fundata, gemina
illecebra corrumpantur et dissoluta licentia vacationis
et falso nominejsanctitatis ? Sciant ergo etiam^caeteri fra-

tres et filii nostri, qui favere talibus et hujusmodi prae-

sumptionem per ignorantiam defendere consuerunt , sc
' Mallh. xxui, 3, — "^
i Cor. iv, 3. — ^ 2 Thess. iii, 12.
566 S. AUGISTINI EPISCOPI
poiissinium corrigrndos . ut illi corrigi possint , non ut
infirmentur iDcnofliccro. Sane in co qiiocl scrvis Dci
promptc atque alacrilcr ncccssaria suLministrant, non
solum non reprchcndimus, scd ctiam suavissimc amplec-
limur scd ne pcrversa misericordia magis corum futurae
:

vitge noccant, quam pr?esenti subvcniant.

XXXIX. -Minus cnini peccatur, sinon laudetur pec-
cator in desideriis animae suae* , et qui iniqua gerit be-
nedicatur. Quid autem iniquius . quam velle sibi obtem-
perari a minoribus, ct nollc obtcmpcrare majoribus?
Apostolo dico, non nobis , in tantum ut etiam comam
nutriant : unde illc nec disputari omnino voluit, dicens :

« Si quis vult contentiosus esse , nos talcm consuetudi-

>; nem non habemus , ncque Fcclesia Dci. Hoc autem
» praecipio ^ : » ut scilicet non dissercntis solertia requi-
ratur, scd praecipicntis aucloritas attendatur. Nam et
lioc quopcrtinet quteso. tam apcrte contra Apostoli prae-
cepta comari? An ita vacandum est ut nec tonsores ope-
rentur? An quia cvangclicas volucrcs imitari se dicunt,
quasi de pilari timcnt , ne volare non possint? Vereor in
lioc vitium plura diccre, proptcr quosdam crinitos fra-
trcs, quorum praeter hoc multa ct pcne omnla veneramur.
Sed quo magis eos in Cbristo diligimus eo sollicitius .

admonemus. ]Ncc|ue enim metuimus ne bumilitas eorum

rcspuat admonitionem noslram cjuandoquidem et nos a :

talibus, ubi forte titubamus aut abcrramus, cupimus

admoneri. Hoc ergo admonemus tam sanctos viros , ne
stultis vanorum argumcutationibus movcantur, et eos in

hac perversitate imitentur, quibus sunt in ca^teris longe

dissimiles. Illi enim venalcm circumferentes hypocrisim ,

timent ne vilior habeatur tonsa sanctitas quam comata ,

ut videlicet qui eos videt , antiquos illos quos legimus co-

' Psal. X. H. 3. —2 I Cor. xi, 1:^-16,
 :

DE OPERE MONACIIORII.M, LIB. I. 667

gitet, Samueloni et Cteteros qui iion londcbantur. Nec
cogitant quid intcrsit inter illucl proplicticuni velamen-
tum, et hancEvangeliirevclalionem, de qua dicit Apos-
tolus : « Cum transieris ad Cliristum , auferetur vela-
» men^. » Quod enim significahat velamcn interpositum
inter faciem Mojsi aspectum populi Isracl - hoc sig-
et ,

nificabat illis temporibus eliam coma sanctorum. Nam

idem Apostolus etiam comam pro velamcnto csse dicit,
cujus auctoritate isti urgentur. Aperte quippe ait « "Vir :

» quidem si comatus sit, ignominia est illi ^. » Ipsani

ignominiam , inquiunt . suspicimus nierito peccatorum

nostrorum : ad hoc obtendentes simulatae humilitalis
umbraculum , ut sub eo proponant venalem typhum
quasi Apostolus superbiam doceat cum ducit : « Oranis
» vir orans aut prophetans velato capite confundit caput
» suum. Et, Yir quidem non debet velare caput, cum
» sil imago et gloria Dei ^. » Qui ergo dicit : « Non de-
» bet. ^> nescit forte docere humilitatem. Sed si hanc ig-

nominiam tempore Evangehi, quod erat sacramentum

tempore prophetire, pro humihtate isti appetunt; ton-
deant et cilicio caput velent. Sed non erit tunc species
illa venahs ,
quia Samson non cihcio , sed coma vcla-
batur ^.

XL. Jara illud si dici potest, quam luctuose ridicu-

,

lum est, qnodrursus invencrunt ad dcfcnsionem crinium

suorum. Virum incjuiunt, prohibuit Apostolus habere
,

comam qui autem se ipsos castraverunt propter regnum

:

coelorum, jam non sunt viri^. dementiam singularem !

]Merito qui hoc dicit , adversus sanctae Scriptur^E mani-

festa praeconia consiho nefandae impietatis armatur , et

perseverat in itinere tortuoso , et pestiferam doctrinara

' 2 Cor, m, 16. — 2 Exod. xxxiv, 33, — 3 , Cor. xi, 14. — * IbiJ. 4
•t 7. — * Judic. %^'t, 17. — 6 5,]a(ih. .xix, 12.
 »
,, :

568 S. AUGUSTINI EriSCOPI

conalur inclucero ; quia non cst « Bcatus ^ ir qui non abiit
y> inconsilio impiorum, et in via pcccatorum non stetit

>; et in catliedra pestilentias non sedit ^. » Nam si in lege

Dci meditareturclie ac nocte, illic inveuiretipsum apos-

tolum Paulum, qui certe sunimam castitatem professusdi-

cit : autem omnes homines essesicutme ipsum^
« Velleni :

et tamen virum ostendit non solum ita vivendo, sed

se

etiam ita loquendo. Ait enim « Cum essem parvulus :

» quasi parvulus Joqucbar, quasi parvulus sapiebam ,

w quasi parvuluscogitabam ; cum autem virefFectus sum,

» evacuavi ea cjuae parvuli erant ^. » Sed quid Apostolum
commemorem , cum de ipso Domino et Salvatore nostro
nesciant quid sentiant quibaec dicunt. Nam de quo alio
,

dicitur Donec occurramus omnes in unitatem fidei

: «.

•j et agnitionem Filii Dei in virum perfectum in mensu- , ,

» ram aetatis plenitudinis Cliristi ut ultra non simus ,

» parvuli jactati et circumlati omni vento doctrinae, ia

bominum in
» illusione , astutia ad macbinationem er-
»roris^?» Qua iUusionc isti decipiunt imperitos ,
qua
astutia et macbinamentis inimici et ipsi circumferuntur,
et in sua circumLatione cobaerentes sibi animos infirmo-
rum quodam modo rotarc conautur , ut pariter nesciant
ubi sint. Audicrunt enim vel legerunt quod scriptum est

« Quicumc|uc enim l>aptizati cstis in Ciiristo, Cbristuni

» induistis, ubi non est Judaeus, necpie Graecus; non ser-
» vus, necjue bbcr; non mascubis, nec|uc fcemina ^ : »et
non intelbgunt secundum carnabs sexus concupiscentiam
boc esse dictum, cpiia in interiore bomine ubi renova-
mur in novitate menlis nostrae ^ nuUus scxus bujusmodi
est, Non ergo propterea se negent viros quia mascubno ,

sexu nibil operanlur. Nara et conjugati Cbristiani qui

' Psal, I, I. — 2 I c,„.. v£i, 7. — 3 id_ xm, II, — ^ Eiplies. iv, i3, i4- —
5 Galal, III, a;, 28. — ^2 Cor iv, i(j.
 ,
,

DE OPERE MONACHORU.M, LIB. 1. 669

hoc operantur. nonsccunclum lioc utiquc Cliristiani sunt,
quod habent comniUnc cuni caeteris non Chrislianis, et
cum ipsis pecoriljus. Ahud est enim quod vel infirmitati
conceditur, vcl mortah propagationi pcrsolvitur ahud ;

autcm quod ad capessendam incorruptam etaelernam vi-

tam lideliprofcssione signihcatur. Ihud ergo quod de non
yelando capite viris praecipitur, in corpore quidem hgu-

ratur. scd in mente agi , ubi est imago et gloria Dei

verba ipsa indicant non debet
: « Vir quidem , inquit,
» vekre caput, cum sitimago et gloria Dei^. » Ubi au-

teni sit hnec imago, ipse declarat, cum dicit « Nohte :

» mentiri invicem, e.vpoliantes autem vos veterem homi-

» nem cum actibus cjus , induite novum qui renovatur
» in agnitionem Dei secundura imaginem ejus qui creavit
» eum ^. » Quis dubitet hanc renovationem in mente
heri? Sed etqui dubitat , audiat apertiorem sententiam.
Eadem quippe admonens ita dicit aho loco : « Sicut est
» veritas in Jesu , deponere vos secundum priorem con-
» versationem veterem liominem , cum qui corrumpitur
» secundum concupiscentias deceptionis reuovamini au- ;

» tem spiritu mentis vestrae , et induite novum hominem

» eum qui secundum Deum creatus cst ^. » Quid ergo
muheres non habent hanc innovationem mentis, ubiest
imago Dei? Quis hoc dixerit? Sed corporis sui sexu noa
eam significant : propterea vclati jubentur. Iham quippe
significant quo muheres sunt, qucfi con-
partem , eo ipso
cupiscentiahs dici potest, cui mens dominatur, etiani
ipsa subdita Dco suo, quando rcctissime et ordinatissime
vivitur. Quod ergo est in uno homine mens et concupis-
centia (iha enim regit, hasc regitur; iha dominatur,
,

hcrcsubditur hocin duobushominibus viroet mdiere

; :

' I Cor. .\t, 7. — 2 Coloss. III, (), 10. — ^ Hjilics. iv, 21,
570 S. ACGtJSTINI EPISCOPI

secundum sexum corporis figuratur. De quo sacramento

loquens Apostolus dicit viruin non debcre velari, sed de-
Lere mulicreni. Tanto enim gloriosius mcns ad superiora
promovetur, quanto diligentius a]) inferioribus concupis-
centia cohibetur ; donec totus bomo cum ipso cliam
mortali nunc ct fragili corpore in resurrectione novis-
sima incorruptione atque immortalitate induatur , et
absorbeatur mors in victoriam ^.

XLI. Quapropter qui rccta facere nolunt , desinant

saltem docere perversa. Sed abisunt, quos isto scrmone
corripimus : illos autem qui boc uno vitio capillorum
contra praeceptum apostolicum demissorum offcndunt et
perturbant Ecclesiam : quia cum alii nolentcs de illis

mab abquid sentire, coguntur manifesta verba Apostoli

in perversam detorquere sententiam,
alii sanum intellec-

tum Scripturarum defendere malunt, quam quoslibet

homines adulare; existunt intcr fratres infirmiorcs et fir-
miores amarissimaeet periculosissimae contentiones quod :

illi forte si boc quoque sine dubitatione corrige-

scirent,
rent, quorum caetera miramur et amamus. lllos ergo non
corripimus, sed rogamus et obsecramus per divinitatem
et humanitatem Christi, etper cbaritatem Spiritus sancti,

ne ultrajam ponanthoc offcndiculum infirmis, pro qui-

bus Christus morluusest, et dolorem cruciatumque nos-
tri cordis exaggercnt, cum cogitamus quanlo proclivius
hoc malum ad decipicndos homincs imitari possint mali,
cum in eis hoc vident cjuos proptcr alia tanta bona de"
bitis officiis cbrislianae dilcctionis bonoramus. Quod si

post hanc admonitionem vel potius obsecralionem nos-

tramin eo sibi perseverandum esseputaverint, nihil aliud
facicmus quam dolebimus et gcmemus. Hoc noverint,

' 1 Cor. XV, 5 4.

 DE OPERE MONACHORU.M, LIB. I. 67!
suftlcit: si servi Dei sunt, miserentur; sinon miserentur,
nolo quidquam gravius tlicere. Haec itaquc omnia in qui-
Lus Ibrlasse loquacior fui, quam vcllent occupationes et
tua3 et mcpe, si approbas fac innotescere fratribusel liliis

noslris, propter quos mihi boc onus dignatus impo-

es

ncre : si autem aliquid retrabendum vel emendandum

videlur, rescriplis Tuse beatitudinis noverim.
 ,,

S. AUR. AUGUSTINl
HlPP(3iNEiNSIS EPISUOPI

1\EGULA AD S!:RV0S DEL

1, Antf, oninm, fratres charissimi , diligatiir Deus,

tleintle proximus, quia ista praecepta sunt principalilerno-
liisdata. Haecigitursunt, quae utobscrvetispraecipimusin
monasterio constituti, Primum , propler quod in unum
estis congregati , ut unauimes habitelis in domo, et sit

vobis anima una et cor unum Deo et non dicalis ali-

in :

quid proprium , sed sint vobis omnia communia. Et dis-

Iribuatur unicuique vestrum a prtcposito vestro victus et
tegumentum, non asquahter omnibus quia non aequali- ,

ter valetis omnes sed potius unicuique sicut opus fuerit.

,

Sic enim legitis in Actibus Aposlolorum » Ouia erant :

» illis omnia communia et distribueliatur unicuique si-

,

» cut cuique opus erat*. » Oui ahquid habebant in sae-

culo quando ingressi sunt monasterium libenter ilhid .

velint intcr se esse commune. Qui autem non habebant

non ea quaerant in monasterio quae nec foris habere po- ,

iuerunt. Sed tamen eorum infirmitati quod opus est ,

tribuatur, etiamsi paupertas illorum quando foris erant,

nec ipsa necessaria poterat invenire. Tantum non ideo
se putcnt esse fehces ,
quia invenerunt victum et tegu-
jnentum . quale foris invcnire non poterant.
II. iNec erigant cervicem, quia sociantur eis, ad quos
» ViJe D. Guillou, tom. xin, p. 353-355. —3 Act. ii, 44.
 ,

!)^4 S. AUGUSTINl EPISCOPt

foris acceclere non audebant sed sursuni cor liabeantj :

el terrena ac vana non qua^rant, nc incipiant essc nio-

nasteria divitibus utilia, non pauperibus, si divites illic
bumiliantur, et pauperes ilbc inilantur. Rursus etiam
illi qiii aliquid esse videbantur in saeculo
,
non babeant ,

fastidio fratres suos qui ad iUam sanclam societatem ex

,

paupertate venerunt. Magis autem studeant, non dcpa-

rentum divitum dignitate sed de pauperum fratrum so-
,

cietate gloriari. Nec extolhmtur, si communi vitjfi abquid

de suis facultatibus contulerunt ; ne de suis divitiis magis

superbiant, quia eas in monastcrio partiuntur, quam si

eis in sceculo fruerentur. Alia quippe quaecumque iniqui-

tas in mabs operibus exercetur , ut fiant : superbia vero^
etiam bonis operibus insidiatur, ut pereant. Et quid pro-
dando paupcribus
dest dispergere et pauperem fieri , cuni
anima miscra supcrbior efiicitur contemnendo, divitias

quam fuerat possidendo? Omncs ergo unanimiter et con-

corditer vivilc, ct bonorate in vobis inviccm Deum, cu-
jus templa facti cslis.

III. Orationibus instate , boris et temporibus consti-

tutis. In oratorio ncmo aliquid agat , nisi ad quod est

factum , uude et nomcn accepit : ut si fortc abqui etiam

praeter boras coustitutas , si eis vacat , orare voiuerint
non cissint impedimcnto, qui ibi abquid agendum pu-
tavcrint. Psabnis et bymnis cum oratis Dcum boc ver- ,

setur in corde quod profertur in voce. Et nolite cantare,

,

nisi quod legitis csse cantandum quod autem non ita :

scriptum est ut cautctur non canletur.

IV. Carnem vestram domate jejuniis, et abstinentia
escae et potus quantum valetudo permittit. Quando
,

autem aliquisnon potest jejunare, non tamen extra ho-

rani prandii abquid alimentorum sumat nisi cum aegro- ,

tat. Cum acceditis ad mensam. doncr inde surgatis,

 REGULA AD SERVOS DEI. 5^5
quod vobis sccundum consuetudincm legitur. sine tu-
multu et contcntionibus audite, nec sobe vobis iauces
sumant cibum , sed et aures esuriant Dei verbum.
Y. Qui inlirmi sunt ex pristina consuetudine, si aliter

tractantur in victu non debet aiiis molestum esse

, , nec
injustum viderieis, quos lecit alia consuetudo ibrtiores.

rvec dlos feliciores putent. quia sumunt quod non sumunt

ipsi : sed sibi polius gratulentur, quia valent quod non
yalent illi. Et si eis ,
qui venerunt ex moribus debcatio-
ribus ad monasterium , aliquid alimentorum , vestimen-
toruni, slramentorum operimentorum datur, quod aliis
,

fortioribus, et ideo felicioribus non datur, cogitare de-

bent quibus uon datur quantum de sua saeculari vita illi
,

ad istam descenderint quamvis usque ad aliorum qui

, ,

sunt corpore lirmiores , frugalitatem pervenire nequivc-

rint. iNec debent velle omnes, quod paucos vident amplius,
non qui bonorantur , sed quia tolerantur , accipere : ne
contingat detestanda perversitas , ut in monasterio , ubi
quantum possunt, iiunt divites laboriosi , fiant pauperes
Sane quemadmodum eegrotantes necesse habent
delicati.

minus accipere ne graventur ita et post segritudinem

, :

sic tractandi sunt , ut citius recreentur , etiamsi de liu-

millima sseculi paupertate venerunt ; tanquam boc illis

contulerit recentior eegritudo ,

quod divitibus anterior
consuetudo. Sed cum vires pristiuas reparaverint , re-
deant ad feliciorcm consuetudinem suam : quae lamulos
Dci tanto amplius decet, quanto minus indigent : necibi
eos teneat voluptas jam vegetos ,
quo necessitas lcvarat
infirmos. lllos aestinicnt diliores . qui in sustinenda par-
citate fuerint fbrtiores. Meiius est enim minus egere,
quam plus lialiere.

YI. iNou sit notalailis liabitus vester, nec aftectetis

vcstibus placerc, sed moribus. Quando proceditis. si-

^7^ S. AUGUSTINI KPISCOPI
mul ainbiilate , cuni vcuoiitis quo itis, siniul stale. In in*
cessu, statu, liabitu , in onniibus motibus vestris , nihil
fiat , (juocl cujusquani oflendat aspectum , sed quod ves-
tram doceat sanctitateni. Oculi veslri etsi jaciuntur in
aliquam foeminaruni , figantur iu nulla. Ncque enim
quando proceditis , foeminas videro probibemini : sed
appetero, aut ab ipsis appeti velJe criminosum est. Nec
solo tactu et affectu , sed aspectu quoque appctiLur et
appolit concupiscentia foeminarum. Nec dicatis Aosba-
bere animos pudicos, si liabeatis oculos impudicos : quid
impudicus oculus , impudici cordis ost nuntius. Kt cum
se invicem sibimet, otiam tacente lingua . conspcctu mu-
tuo corda nuntiant impudica , et socundum concupis-
centiam carnis alterutio delectantur ardoro, etiam intactis
a]j immunda violatione corporibus , fugit caslitas ipsa
de moribus. Noc putare dobot , qui in foeminam llgit

ocukim , et illius iu se ipse diligit fixum , ab aliis se non

vidori, cum boc fecerit : 'sidetur omnino, et a quibus se
vidori non arbitratur. Sed ecce latoat, et a nemine ho-
minum videatur ;
quid faciet do illo super inspectore ,

queni hUere nihil potest 7 An ideo putandus est non vi-

dere , quia tanto videt patientius ,
quanto sapiontius ?

IIH ergo vir sanctus timeat dispHcere , iie veht foeminae

male placere. lllum cogitet omnia videre , ne velit foe-
minam male videro. llhus namquo et in hac causa com-
mendatus est timor, ubi scriptum est : « Abominatio ost

» Domino defigens oculum*. » Quando orgo simul estis

in Ecclosia , et ubicumque ubi ot foeminae sunt , invicom

vestram pudicitiam custodite. Deus enim qui habitat in
vobis , etiam isto modo custodiet vox ex vobis.
YII. Etsi lianc , de qua loquor , ocuh petulantiam , in
aliquo vestrum adverteritis , statim admonete , ne coepta
* Prov. XXVII, aojuxla txx. B^f/.vj-fjiK xvpw ir/!pi'^wv e'fO«>|Aoy.
 ,,,

REGULA AD SEIIVOS DEI. 5^^

progrediantur, sed de proxinio corrigantur. Si auteni ct
post acli. onitionem itcrum vel alio quocumquc die, idip-
sum eum facere videritis, jam vclut vulneratum sanan-
dum prodat , quicumquc lioc potuerit invcnire ; prius
tamen ct altcri, \el tertio dcmonstratum ut duorum \el
triuni possit ore convinci et compctenti scveritute coer-
ceri. Nec vos judicetis esse mali\olos, quando lioc indi'»
catis. Magis quippe innocentcs non cstis. si fratres ves-
tros, quos indicando corrigcrc potestis , tacendo jierire

permittitis. Si cnim frater tuus vulnus haberet in cor-

porc, quod vellct occultari , dum timerct secari, nonne
crudditer abs tesileretur, ct misericorditer indicaretur?
Quanto ergo potius eum debes manifestare ne dctcrius ,

putrcscat in corde ? Sed antcquam aliis demonstretur

per quos convincendus cst, si negaverit, prius prseposito
debet ostcndi , si admonitus neglcxcrit corrigi , ne fortc
possit secrctius correptus non innotescere caeteris. Si au-
tcni negavcrit, tunc neganti adhibendi sunt alii , ut jam
coram omnibus possit non ab uno testc argui sed a duo- ,

bus tribusve convinci. Conviclus vcro secundum prae- ,

positi vcl ctiam presbyteri , ad ciijus dispcnsationcm per-

tinet, arbitrium, debet emendatoriam subirc vindictam :

quam si ferre recusaverit , etiamsi ipse non abscesserit

de vcstra socictatc projiciatur. Non enim ct hoc fit cru-
dclitcr, scd niiscricorditcr , nc contagione pestifcra plu-
rimos pcrdat. Et hoc quod dixi de oriilo non figendo
eliam in caeteris invenicndis ,
prohibendis, indicandis,
convincendis, vindicandisquc pcccatis , diligenter et fide-
hter observetur, cum dilectione hominum , et odio vi-
tiorum. Ouicumque autem in tantum progressus fuerit
malum, ut occulte ab aliqua litteras vel quasliLet munus-
cula accipiat , si hoc ultro confitetur ,
parcatur illi , et

oretur pro illo. Si autem deprehenditur atque convinci-

cxxxiii. 37

I
5^8 S. AUGUSTlNi EPiSCOPi
tur , secundum arljitrium prcsbjteri vel preepositi gra-
vius emendctur.
Ylll. Vestes vestras in unum liabeatis , sub uno cus-
tode vel duobus , vel quot sufficcre potuerint ad eas excu-
tiendas, ne a tinea la^dantur. Et sicut pascimiui ex uno
cellario, sic iuduamini ex uno vestiario. Et si fieri potest,

non ad vos pertineat, quod vobis indumentum pro tem-

porum congruentia prolcratur, utruni boc recipiat unus-
quisque, quod deposuerat, an aliud quod alter babuerat;
dum tamen unicuique prout cuique opus est non nege- ,
,

tur. Si autem binc intcr vos contentiones et murmura

oriuntur, cuui quaeritur abquis dcterius se accepissc
quani prius habuerat , ct iudignuni seesse, qui non ita
vestiatur, sicut abus frater cjus vcstiebatur; binc vos
probate ,
quantum vobis dcsit in illo intcriore sancto
habitu cordis ,
qui pro babilu corporis bugatis. Tamen
si sic vestra toleratur inlinnitas , ut boc rccipiatis, quod
deposueratis , in uno tamcn loco , sub communibus cus-
todibus babete quod ponitis. Ita sane, ut nullus sibi ab-
quid operetur , sed omnia opera vestra commune
in

fiant, majori studio et frequcntiori alacritale, quam si

vobis singubs faccrctis propria. Cbaritas cnim , dc qua

scriptum quod non quaerat quc^ sua sunt ^ sic intcl-
est ,
,

hgitur quia communia

,
propriis non propria communi- ,

bus anleponit. Et ideo quanto plus rcm communcm quam

propriam vestram curaveritis tanto vos ampbus profe- ,

cisse noveritis ut in omnibus quibus utitur transitura

: ,

necessitas, superemineat qua: permanet cbaritas. Conse-

quens crgo est , ut etiam qui suis fdiis, aut abqua necessi-

tudine ad se pertinentibus in monasterio constitutis,

abquam contulcrit vestem sive quodbbet abud inter ne-

,

cessaria deputandum non occuUe accipiatur sed sit in

, ,

» I Cor. xm, 5.
 ;

REGILA. AD SERVOS DEI. O79

Jiotestate praepositi, ut ia rem communeni redactum, cui
neccssarium fuerit privbeatur. Ouod si aliquis rem sibi
collatam cclaverit, furli judicio condeniiietur.
IX. Indumcnla vestra secundum arJnlrium praepositi
laventur, sive a vobis , sive a fullonibus, ne interiorcs
animse sordes contrahat mundte vcstis nimius appetitus.
Lavacrum etiam corpori, cum infirmitatis nccessitas co-
git,minime dcncgetur. Fiat sine murmure de consilio
medici , ita ut ctiam si nolit, jubente praeposito faciat
quod faciondum est pro sakitc. Si autcm vclit, ct forte
non expedit , non obediatur. AJiquando
suae cupiditati
enim etiamsi noceat, prodesse tamen creditur quod de-
lectat. Denique si lalens est dolor in corpore famulo Dci ,

dicenti quid sibi doleat, sine dubitalione crcdatur. Sed

tamen utrum sanando illi dolori quod dclectat expediat,
si non cst certura, medicus consulatur. i\ec eant ad bal-

nea sive quocumque ire necesse fuerit minus quam duo

, ,

vel tres. Et ille qui Jiabet aliquo eundi necessitatem , cum

quibus prgepositus jusscrit ire dcbeJ^it. iEgrotantiuni
cura, sive post aegritudincm rcficiendorum , sive aliqua

imbecillitatc ctiam sine feJjribus laborantium , uni aliqui

debet injungi , ut ipse de cellario petat, quod cuique opus
esse pcrspexerit. Sive autcm qui cellario , sive qui vcsti-
bus , sivc qui codicibus jnaeponuntur , sine murmure
serviant fratriJjus suis. Codices certa Jiora singulis dicJ^us
pctantur, extra lioram qui petierit, non accipiat. Yesti-
menta vero et calceamenta quando indigentibus fuerint
neccssaria, dare non differant sub quorum custodia sunt
quae poscuntur. *
X. Lites aut nullas babeatis , aut quam celerrinie fi-
niatis; ne ira crescat in odium et traJjcm faciat de fes-
,

tuca, et auimam faciat bomicidam. Sic emui lcgitis

37.
58o s. augustini episcopi
« Quid odit fratrem suum homicida , est ^. » Quicumquc
convicio vel maledicto , vel etiam criminis objectu ali-
quem laesit , meminerit satisfactione quantocius curare
tjuod fecit, et ille qui laesus est , sine disceptatione di-
mittere. Si autem invicem se laeserint, invicem sibi de-
bita relaxare debebunt propter orationes vestras quas
,
:

utique quanto crebriores habetis tanto saniores habere ,

debetis. MeHorest enim qui quamvis ira ssepe tentatur,

lamen impetrare festinat utsibi dimittat, cui se fecisse
agnoscit injuriam : quam qui tardius irascitur, et ad ve-
niam petendam difficihus inchnatur. Qui non vult di-
mittere fratri, non speretaccipereorationis effectum. Qui
autem nunquam vuU pctere veniam aut non ex animo ,

petit, sine causa est in monasterio; etiamsi inde nonpro-

jiciatur. Proinde vobis a verbis durioribus paicite, quae si

emissa fuerint ex ore vestro non pigeat ex ipso ore pro- ,

ferre medicamenta, unde facta sunt vulnera. Quando

aulem necessitas disciphnae in moribus coercendis , dicere
vos verba dura compelht , si etiam ipsi modum vos
cxcessisse sentitis, non a vobis exigitur, ut a vobis subditis
veniam postuletis, ne apud eos quos oportet csse subjec-
tos, dum nimium servatur humihtas, regendi frangatur
auctoritas. Sed tamen petenda est venia ab omnium
Domino ,
qui novit etiam eos ,
quos phis justo forte cor-
ripitis, quanta benevolentia diligatis. Non autem carna-
hs, sed spiritahs inter vos debet esse dilectio.
XI. Praeposito tanquam patri obediatur, muho magis
presbytero qui omnium vestrum curam Ut ergo gerit.

cuncla ista ser\entur, et si quid servatum minus fuerit,

non ncghgenter praetereatur, sed ut emendandum corri-
gendumque curetur, ad pra^positum praecipue pertine-
Litj ut ad presby terum , cujus est apud vosmajor aucto-
' I Joau. 1(1» i5.
 ,1

REGULA AD SERVOS DEI. 68

ritas, referat quod modum vel vires ejus excedit. Ipse vero
qui vobis prseest noii sc cxistimct potestate dominante,
sedcharitate serviente fcliccm. Honorc coramvobis prae-
latus sit vobis , timore coram Deo substratus sit pedibus
vestris. Circa omnes se ipsum bonorum opcrum praebeat
exemplum. Corripiat inquietos, consoleturpusillanimes,
suscipiat infirmos^. Patiens sit ad omnes. Disciplinam
libens babeat , metuens imponat. Et quamvis utrumquc
sit necessarium, tamcn plus a vobis amari appctat, quam
timeri semper cogitansDeo se provobis redditurura esse
:

rationem. Unde vos magis obediendo non solum vestri, ,

sed etiam ipsius miseremini : quia inter vos ,

quanto loco
superiorc, tanto in periculo majore versatur.
XII. Donet Dominus ut observetis haecomnia cum di-
lectione, tanquam spiritahs pulchritudinis amatorcs, et
bono Christi odore de bona conversatioue fragrantes
non sicut servi sub lege sed sicut liberi sub gratia con-
,

slituti. Ut autem vos in hoc hbello, tanquam in speculo

possilis inspicere, ne per obhvionem ahquid neghgatis,

semel in scplimana vobis lcgatur. Et ubi vos invenerifis

ea quee scripta sunt facientes, agite gratias Domino bo-
norum omnium largitori. Ubi aulem sibi quicumque
vestrum videt ahquid deesse doleat de praeterilo, caveat
de futuro, orans ut et debitum dimittatur, et iu tentatio-

nem non inducatur. Amen.

I Tlicss. V, i4.
S. AUR AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISGOPI

DE DIVINATIONE DiEMONUM ,

LIBER UNU3 f.

DIVINATIONES D^MONUM ET QVM AD EORUM CULTUM PERTI-

NKNT, NON IDEO RKCTE FIERI QUIA. NISI DEO SINENTE ,

NON FIUNT. UNDE SI.\T ILL.E D^MONUM DIVINATIONES ,

CURVE INTERDUM VI-.R^ LICET PLERUMQUE FALS^.

,

I. QuoDAM dic^ in diebus sanctis Octavarum, cuna

mane apud me adessent multi fratres laici Christiani, et
in loco solito consedissemus, orlus est sermo de religione
christiana advcrsus pr.Tsumptioncm ct tanquam miram
etmagnam scientiam paganorum, quem recordatum at-
que complelum litteris mandandum putavi, non expressis
contradicenlium personis, quamvis Christiani esscnt , et
magis contradiccndo quoercre vidcrcnlur quid paganis
respondcri oporterel. Cum ergo de divinatione daemo-
num quaereretur, et affirmaretur praedixisse ncscio qucm,
eversionem tempU Serapis ,
quae in Alexandriafacta est:
Ilespondi non esse mirandum, si istam evcrsionem tein-
pli et simulacri sui immiuere dsemones , et scire et prae-

1 Scrij)tti5 inter annum 4o5 et 4 1 r. — Vide Relract. lib. ii, cap. 3o. —
'Vide D. GuilloD, tom. xxi, p. 1 54-1 59.
584 ^- AUGUSTINI EPISCOPI
dicere potuerunt, sicut alia multa ,
quantura eis nosse et
prsenuntiare perniittitur.
II. Et cum mihi referretur : Non ergo sunt malae di-
vinationes hujusmodi, nec Deo displicent ahoquin om- ;

nipotens et justus ista ficri non permitteret si mala et ,

injusta essent. Respondi non idco haec videri justa

debere quod ea fieri permittit omnipotentissimus et jus-
,

tissimus Deus nam ct aha multa manifestissime injusla

:

fieri, sicut homicidia . adultcria , furta, rapinas, et cfe-

tera hujusmodi ,
quas quamvis justo Deo, eo quod injusta
sunt, sine dubitatione displiceant; idcm tamen omni-
potens ea iieri certa judicii sui ratioue pcrmittit ; non
utique impune, sed ad eorum damnationem, a quibus
fiunt quic displicent justo.
III. Et cum e contrario dicerctur non quidem essc
dubitandumquod omnipotens et justussitDeus : scdhaec
humana peccata, quse contra societatem hominum fierent,
non eum curare dum fiercnt ,
propterca ca posse fieri,

quae utique non possent, si omnipotens nou sivisset:

fieri

illa veroquaead ipsum religionis cultum pertinent, nullo

modo ab eo credendum esse contemni; ac per hoc fieri

non potuisse nisi ei placuissent, et idco ea mala putari
,

non oporterc. A.d hoc quoque respondi Nunc ergo ei :

displicent , cum templa et simulacra evertunlur, et illa

gentium sacrificia si facta fucrint puniuntur. Sicut enim

dicitur non ea fieri potuisse, nisi Deo placuissent, et
ideo bona putanda quoniam justo placent; ita dici po-
,

test non ea prohibcri everti puniri potuisse nisi Deo

, , ,

disphcerent ac per hoc si tunc ideo rectc ficbant quia

:
,

justo Deo phicerc hinc ostcndebantur, quod ab illo ficri

sinebantur; idco nunc iniquc fiunt, quia Dco dispbcere
hinc ostenduntur, quod ea vel jubetvcl permittit everti.
IV. Contra hoc dictura est injusta quidera esse nunc
 :;

DE DIVINATIONE DJIMONUM, LIB. I. 585

ista, non tamen niala ; ct ideo injusta, quia conlra iegcs
quibus proliibentur fiunt ideo autem non mala quia
; si

mala csscnt, nuntjuam Dco utiquc placuissent porro : si

nunquam placuissent, nunquam et flicta essent, illo noa

sinente qui omnia potest, et qui talia non contcmncret
quando tam magna sunt, ut contra ipsam rcligioncm qua
Deus colitur iierent, si niale fierent. Hic ego, si proptc-
rca , inquam , mala non sunt, quia Deo placere hinc pro-
bantur, quod eaficri sinit omnipoteno; quomodo crit bo-
num quodficri prohibentur et evertuntur? Si autem bo-
num non est quod evcrtuntur quae Deo phicent hoc ficri ,

nou ethoc contra rehgionem lit

sincrct omnipotcns, quia
qua cohtur Deus, si ca quae Deo placcnt ab hominibus
evertuntur. Siautem hoc ut male fiat permittit omnipo-
tens, non ideo putanda sunt illa bona, quod ea ficriper-

misit omnipotcns.
V. Dictura contra est concedendum esse nuncista recte
non imo ideo prorsus jam non fieri, quod omnipo-
fieri,

tenlinuncdispUcent verumtamcnplacuisse cum fierent

;

nos enim nescirc unde tuncphicucrint, nunc autem unde

disphceant; dum tamen certum sit, nec tunc fieri po-
tuisse nisi pLacuissent omnipotenti , nec nunc ccssasse
nisi disphcuissent omnipotenti. Ad hoc ego : Cur ergo,
inquam, et nunc taha chinculo fiunt, quae vel perpetuo
dehtescunt, vel deprehensa puniuntur, si nihil horum
fierisinit omnipotens, nisi quod ci justo phacet, cuni
justo quod injustum est placere non possit? Contra hoc
dictum est nunc omnino taha non fieri Sacra enim :

illa inquit
, non fiunt qucC pontificahbus conscripta
,
,

suntlibris ea quippe tunc recte fiebant

: ea tunc Deo ,

pkcere demonstrabantur eo ipso quod ab omnipotente,

ac justo fieri sinebantur: si quid autem nunc prohibito-

rum sacrificiorum fit occuUe atque ilhcite non est iUi :
 ,

586 S. AUGUSTINI EPISCOPI

pontificali sacrificiorum generi comparandum , sed in eo
deputanclum ,
quod etiam nocturno fit tempore ; cum
hasc omnia illicita ipsis pontiticalibus libris certum sit

prohiberi atque damnari , Hic respondi : Cur ergo vel

talia permittit Deus fieri , si nihil horuni maleflictorum
contemnit quae contra rehgionem fiunt ; cum praesertim
haec eum curare hinc etiam cogantur concedere qui pon-
tificales hbros magni sestimant , quod ea quse his hbris
prohibentur, utique prohiberi divinitus asserunt? Quo-
modo ergo divinitus prohibentur, nisi quia disphcent
Deo quae utique prohibendo non solum sibi displicere
,

verumetiam curarc se ostendit neque omnino contem- ,

nere? Unde colhgitur quod Deus ahquid et improbet

justus, ettamen permittat omnipotens.
VI. Hasc cum dicta essent concessum est non ideo ,

putandum ahquid juste ac benc fieri, quia hoc omnipo-

tens, quamvis ei disphceat, fieri tamen sinit fatendum- ;

queesse etiam illa maha quae contrareligionem cjua cohtur

Deus fiunt, et disphcereDeo justo, et ratione judicii ejus
ab omnipotente permitti sed ahudjam esse tractandum,
:

unde sint divinationes vel daemonum vel quilibet ilh ,

sint c[uos deos pagani vocant videndum enim essc ne :

forte, non cjuiclem propterea haec bona putanda sint,

quia ea fieri permittit omnipotens sed ideo quia tam ;

magna suut , ut nonnisi Dei potentiae Iribuenda esse vi-

deantur. Ad hoc mc postea responsurum esse promisi,
cpioniam tunc hora prodcundi ad popuhim jam nos ur-
gebat : iiec distuh , cum spatium datum est scribendi , et

illa retexere , et ista subtexere.

VII. Dcemonum ea est natura ut aerii corporis sensu

terrenorum corporum sensumfaciie praecedant ; celeritate

ctiam propter ejusdem aerii corporis superiorem mobih-

tatem non solum cursus quorumhbet hominum vel fera-
 ,

DE DIVINATIONE DJEMONUM, LIB. I. 687

rum, verumetiam volatus avium incomparaLiliter vin-
cant. Quibus duabus rebus quantum acl aerium corpus
attinet praediti, hoc est, acrimonia sensus et celeritate
motus , multa ante cognita praenuntiant vel nuntiant
quae bomines pro sensus tcrreni tarditate mirentur. Ac-
cessit etiam daemonibus per tam longum tempus quo eo-

rum vita protenditur rerum longe major experientia,

,

quam potest hominibiis propter brevitatem vitse prove-

nire. Per has efficacias quas aerii corporis natura sor-
tita est non solum multa futura praedicunt daemones,
,

verumetiam multa mira faciunt. Quae quoniam homines

dicereac facere non possunt, eos dignos quidam quibus
serviant et quibus divinos honores deferant, arbitrantur,
instigante maxime vitio curiositatis, propter amorem fe-
hcitatis falsae atque terrenae et temporahs.
excellentiae
Qui autem se ab his cupiditatibus mundant; nec eis
se fallendos capiendosque permittunt , sed inquirunt et
amant ahquid quod eodem modo semperest, cujus par-
licipatione beati sint; primum considerant non ideo sibi
praeponendos esse daemones, quod acriore sensu corporis
prsevalent, aerii sciHcet, hoc est subtilioris elementi :

quia nec in ipsis terrenis corporibus bcstias sibi praepo-

nendas putant ,
quae acrius multa prsesentiunt : velut sa-
gacem canem quia latentem feram olfactu acerrimo sic
,

invenit, ut ad eam capiendam ducatum quemdam homini

praebeat, non utique prudentiore intellectu animi, sed
acutiore corporis sensu; vel vulturem ,
quia projecto ca-
davere eximprovisa longinquitate advolvat; nec aquilam,
quia subhmiter volans de tanto intervallo sub fluctibus
natantem piscem diciturpervidere et graviter aquisillisa
,

exertis pedibus atquc unguibus rapere nec alia multa :

animantium genera quae inter hcrbas saluti suae noxias

,

pascendo circumcrrant, nec ahquid eorum quo Ifcdantur

 ,

588 S. AUGUSTINI EPISCOPI

attingunt ; cum eas Lomo vix experiendo cavere didicerit,
ct multa innoxia quod sintinexperta formidet. Unde con-
jicere facile cst quanto possit in aeriis corporibus sensus
acrior esse : nec ideo tamcn deemones qui co praediti ,

sunt, bonis bominibus praeponendos prudens quisquecen-

suerit. Hoc et de cor])orum celeritate dixerim et bac :

enim praestantia, non solum a volucribus bomines, ve-

rumetiam a mubis quadrupedibus ita superanlur ut in ,

corumcomparatione plumbei deputandi sint; nec tamen

ideo sibi baec animantium genera cxistimant proeponenda,
quibus capiendis , mansuefaciendis , atque in sucC volun-
tatis usum commodumque redigendis, non vi corporis ,

sed rationis imperitant. lllam vero tertiam daemonum

potentiam ,
quod diuturna rerum experienlia quemad-
modum praenoscant atque praenuntient multa didicerunt,
ita contemnunt qui baec vigilanter curant a verissimae
lucis veritate discernere , ut nec malos senes plura ex-
pertos, et obboc quasi doctiores, ideoprobi adolescentes
sibi antecellere existiment ; nec medicos , nec nautas, nec
agricolas, quos pravae voluntatis et iniquis moribus vide-
rint, ideo sibi putent esse proeferendos , quod illi de va-
letudinibus , ilU de tempcstatibus, ilii de arbustorum
frugumque generibus multa ita praenuntiant, ut barum
rerum inexperto divinare videantur.
Ylll. Quod vero non solum daemones quaedam fulura
praedicunt verumetiam quaedam mira faciunt pro ipsa
,
,

utique sui corporis excellentia, cur non contemnatur a

prudentibus cum plerumque iniqui ac perditi bomines
,

ita exerceant corpora sua , tantaque diversis artibus pos-

sint , ut ea qui baec nesciunt nec abquando viderunt
etiam narrata vixcredant? Quam multa funambub caete-

rique tbeatrici artifices, quam multa opilices maximeque

mecbanici miranda fecerunt : num ideo mebores sunt
 ;
,

DE DIVINATIONE DJIMOMM, LIB. 1. 689

bonis el saiictii piet;itc prteditis liominihus? Qu£t; idco
commcmoravi , ut qui haec sine pervicaciu ct sine vana
resistendi animositatc considcrat , simul cogitet , si de
subjacentc crassiorc materia vcl sui ([uisqac corjioris , vel
tcme ct aquae, lapidum atquc lignorum metallorumque
variorum , tanta quidani Jiomines possunt , ut eos iili

qui haec non possunt plcrumque stupendo, insai com-

,

parationc divinos \ occnt cura quidam iiloruni sint arti-

,

bus potentiorcs, quidam istorum nioribus mcliores

quanto majora et mirabiliora pro subtilissimi corporis
id cst, aerii facultate ac facilitatc dceniones possint , cum
tamen sint voluntalis maximcquc sujicrbiae
pravitate ,

fastu et invidcntiae malitia spiritus immundi atque per-

versi.Quantum autcm valcat aeris elemcnlum, quo eorum
corpora prsevalcnt . ad multa visibilia invisibilitcr mo-
lienda , mutanda atque versanda longum cst
movenda , ,

nunc dcmonstrare et puto quod vel mediocriter conside-

;

ranti facile occurrat.

IX. Qu£e cum ita sint, primum sciendum est, quoniam
dc divinationc daemonum quaestioest . illos ea plerumque
praenuntiarc quic ipsi facturi sunt. Accipiunt cnim SiPpc
potcstatcm ct morbos immittere, et ipsum aerem vitiando
morbidum rcddcre, et perversis atque amatoribus terre-
norum connnodorum malcflicta suaderc dc quorum mo- ;

ribus ccrti sunt quod sint eis talia suadentibus consen-

,

suri. Suadent autem miris et invisihihbusmodisperillam

subtilitatem suorum corporum corpora hominum non

scntienlium penelrando , seseque cogitationibus corum.
pcr quaedam imaginaria visa miscendo , sive vigilantium

sive dormicntium. x\Iiquando autem non quae ipsi fa-

ciunt , sed quae naturahbus signis futura praenoscunt ,

qua^ signa iu hominum non possunt antc

scnsus venire ,

prsedicunt. Neque enim quia prccvidet medicus quod ,

5t)0 S. ALGUSTIPH EPISCOPI
nou praevidet ejus artis ignarus ideo jam divinus lia- ,

bendus est. Quid autem miruni, si quemadmodum illein

corporis humani vel perturbata vcl modilicata temperie
seu bonas seu malas futuras praevidet valetudines ; sic
dtemon in aeris affeclioiie atque ordinatione sibi nota,
nobis ignota , futuras praevidet tempestates?
Aliquando
et hominum nou solum voce prolalas,
dispositiones ^,

verumetiam cogitatione conceptas cum signa qusEdam ,

ex animo exprimuntur in corpore tota facilitate perdis- ,

cunt : atque hinc etiam multa futura praenuntiant , aliis

videhcet niira non noverunt. Sicut

,
qui ista disposita

enim apparet concitatior animi motus in vultu, ut ab

hominibus quoque ahquid forinsecus agnoscatdr, quod
intrinsecus agitur : itanon dcbet esseincrcdibile, si ctiam
ahqua signa per corpus qufe
lcniores cogitationes daut ,

obtuso sensu hominum cognosci non possunt acuto ,

autem daemonum possunt.

X. Hac atque hujusmodi facuUate muUa daemones
praenuntiant ; cum tamen ab eis longe sit altitudo ilhus
prophetige ,
quam Deus per sanctos Angelos suos et Pro-
phetas opcratur. Nam si quid dc iha Dei dispositione
pra^nuntiaut, audiunt ut praenuntient; et cum ca pr£e-
dicunt quae inde audiunt , non fallunt neque falluntur :

veracissima enim sunt angchca et prophctica oracula. Sic

autem indignanter accipitur, quod ahquaetiam taha dae-
mones audiant et praedicant, quasi ahquid indignum sit,
ut quod ideo dicitur ut hominibus innotescat. hoc non
sohiin boni verumetiam mah non taceant cum in ipsis
, :

hominibus etiam vitae bonae przecepta videamus pariter

a justisperversisquecantari; necobesse ahquid, irao etiam
prodcsse ad majorem notitiam famamque veritatis , cum
de iUa etiam hi quidquid noverunt dicunt ,
qui ei pcr-
' a Relr. c. 3o. Conftr. 1. i. contra Acadeniicos c. C et -.
 ::

DE DIVINATIONE D,EMONUM, LlB. I. 69!

Versismoribus contraclicunt. lu CcCtcris autem prsedic-
tionibus suis daemoncs plcruniquc ct falluntur et fallunt.
Falluntur quidem ,
quia cum suas disposilioncs prsenun»
tiant , cx improviso dcsuper aliquid juLctur, quod corum
consilia cuncta perturbct. Yelut sialiquid disponant qui-
libet homincsquibuslibct potestatibus subditi ,
quodnon
probibituros suos prfcpositos arbitrentur, idque facturos
se esse promittant; atilli, penes quos major potestasest,
ex alio superiorc consilio hoc totum dispositum atque
prseparatum repenle prohibeaut. Falhintur etiam cuni
causis uaturalibus ahqua, sicut mcdici , autuautas, aut
agricolfe, sed longc acutius lougequc j)roestautius pro aerii
corporis sensu solertiorcetexercitatiore praenoscunt: quia.
et liaec ab Angclis Deo summo pic servienlibus aha dis-
mu-
positionc iguota daemonibus cx improvieo ac repente
tantur.Tanquam si gegro ahquid extriusecus accidat quo
moriatur quem medicus veris salutis praecedentibus sig-
,

nis victurum esse promiserat : aut si acris qualitate prae-

visa, diu flaturum iUum ventum nautarum ahquis prae-
dixisset , cui Dominus Christus cum Discipuhs navigans
ut quiesccret imperavit ^, ctfacta est trauquilhtas magua
vel si agricola iUo anuo fructificaturam vitem ahquani
poUiceatur, naturam utique terrae et numeros semiuum
callens ,
quo tamen aniio eam vcl improvisa coeh intem-
peries arefaciat, vel ahqua jussio potentioris eradicet
muha etiam ad
ita praescientiam praedictionemque dae-
mouum pertineutia ,
quae minoribus et usitalioribus cau-
sis futura prcCvidcntur, eadem majoribus etoccuhioribus
causis impedita mutantur. Fahunt autem etiam studio
fahendi ct invida voluntate, qua hominum errore laetau-
tur. Sedne apud cukores suospoudus auctoritatis amit-

« MaUh. viii, 2G.

5^^ S. AUGUSTl.M EIMSCOPI
tant , id agunt , ut interprctihus suis signorumquc suorum
conjccLoribus culpa tribuatur, quanclo vel dccepti fuerint
vel mentiti.
XI. Ouid ergo mirum jam imminente lemplorum , si

aut simulacrorum eversione quam Prophette I)ei summi ,

tanto ante prsedixeraut Serapis dtrmon alicui cuhorum

,

suorum hoc de proximo prodidit, ut suam ({uasi divini-

tatem recedens vel fugiens commendaret? Fugantur enim
isti . vel etiam jussis superioribus colhgati abstrahuntur
et ahenantur a locis suis, ut de rebus quibusdominal)an-
tur quibusque colcbantur fiat voluntas Dei qui hoc . ,

tanto ante per omnes gcntes futurum esse prsedixit, etut

per suos lldeles fieret imperavit. Cur autem hoc non si-
neretur dacmon praedicere cum sibi jam praenosceret ,

imminere?cum hax praedicho et Prophetis attcstaretur,

a quibus sunt isla conscripta . et prudentibus daretur
intehigi quam vigihmter esset darmonum cavenda falhicia

cultusque fugiendus ; qui cum anteper tani longum tem-

pus in templis suis hasc futura tacuissent ,
quae per Pro-
plietas praedicta ignorare non possent ,
posleaquam ap-
propinquare coeperunt , voluerunt ea quasi praediccre ,

ne ignari victique putarentur. Cum igitur tam longe antc

prtedictum esset atque conscriptum , ut alia interim ta-
ceam, illud quod Sophoniaspropheta dicit « Praevalebit :

» Dominus advcrsus eos et exterminabit omnes deos ,

» gentium terrae , etadorabunt eum unusquisque de loco

» suo , omnes gcntium * » aut non crcdcbant ista
insulae :

sibi eventura, qui intemphs gcntium colebantur, etideo

haic per suos vates ac fanaticos frequentare noluerunt :
sicut eorum Poeta Junonem inducit non omni modo cre-
dentem quae de Turni morte Jupiterdixcrat. Juno autem
• Sophon, u, r.
 DE DIVINATIONE DEMONUM, LIB. I. L^^S

al) isli poteslas aeria praedicatur. qucC apud Virgiliuni

sic loquitur :

Nunc in.uiet inseiiloni ^T.ixi.s exiliis; aiit e^o %fcii

Yaiia ii rur : (juol ut u potiiis i'oi'iniJiiie fulsi

Ludar, tl iii iiiciiiis liia, (lui poUs, orsa leflrcla- '.

Aut ergo ista silji. qua?. pcr Proplietas praedicta noveraiit,

posse acciderc dceniones. liocest, potestates aeriae dubi-
tabant, et propterea ])raidictioneni eorutn celehrare no-
luerunt , et hinc inteliigendum est quales sint : aut cutu
ea ventura certissinie scirent . ideo pcr sua leinjda lacue-
runt, nc jani tunc incipercnt ab iioniinibu^ intelligenti-
bus deseri atque contemni ,
quod de temploruni atque
simulacrorum suorum futura eversione eis rropbelis at-
testarentur qui eos coli proliibebant. jNunc vero postea-
quam tempus advenit quo complerentur vaticinia Pro-
phetarum Dei unius , qui istos deos falsos dicit et ne .

colantur vehementissime prcecipit , cur non lioc etiam

ipsi compertum praidicere sinerentur, ut inde clarius
appareret eos hasc antea vel minime credidisse, vel suis
cultoribus enuntiare tinuiisse; in fine autem . tanquam
nihil habentes amphus quod agercnt , etiam ibi voluisse
suam ostentare divinationem , ubi jam produntur diu si-

mulasse divinitatem ?

XI [. Quod autem dicunt reliqui eorum cultorcs, eliam

suorum quibusdam libris liaec pra^cognita contineri,

quanquam ex rebus impletis conficta putanda sint qua?

in eorum templis tam longo antea tempore populis eoruni
si vera essent innotescere debuerunt, sicut noslra non so

luin in Ecclesiis nostris, verumetiam quod ad gra^ius .

testimonium contra onincs inimicos valet, in Juds-orum

s\nagogis antiquissima et notissima recitantur tameu :

nec ista ipsa quae ab eis vix raro et clanculo proferuntur,

* Virgil. iEiieid. lil). x. vers. 6^0, 61 1 et ()32.

cxxxiii. 38
 ,

Sgi S. AUGUSTINI EPISCOPl

movcre nos clebent , si cuiquam daemonum extortum est

id prodere culloribus suis , (|uod didicerat ex eloquiis

Propbetarum vcl ex oraculis Angclorum. cur non Quod
fierct , cum et ista non sit oppugnatio sed attestatio ve- ,

ritatis ? lilud enim quod solum ab eis flagitandum cst

nec unquam antea protulcrunt , nec unquam postea , nisi

forte coniiclum, piotcrrc conabuntur, aiiquid dcos suos

per vates suos conlra Deum Israel ausos prfcdiccrc fuisse
aut dicere. De quo Dco
eorum auctores qui doclissimi ,

omnia illa lcgcre ac nosse potuerunt, magis qucesierunt

quis Deus esset quam Dcum ncgarc potucrunt. Porro
,

autem Deusisle, quem nullus eorum negare ausus estve-

rum Deum qui et si ncgarct non solum subjaceret debi-
,
,

tis poenis vcrumctiam certis convinccrclur effectibus;

,

iste ergo Dcus, quem nemo, ut dixi, ilJorum ausus cst ne-

gare vcrum Dcum, illos falsos cssc dcos et omnino dese-

rendos, eorumque tcmpla ct simulacra et sacra cverlenda
pcr suos vatcs, lioc cst, Prophctas , apcrta dcnuntialione
praedixit , aperta potestate praecepit, aperta veritatc com-
plevit. Undc quis usque adeo dcsipiat, qui non potius
eum colcndum digat ,
qucm coli non prohibcnt quos ct

colebat? Quem procul dubio cum colcrc coeperit, illos

utiquc non est cullurus ,
quos probiljct coli qucm coliti

XIII. Ouod autcm ipsum esscnt culturae gcntcs cxler-

niinatis diis falsis quos antca colebant , a Propbctis ejus
esse ])ra2dictum paulo ante commemoravi nunc re- , ct

pclo. « Prajvalcbit , inquit, Dominus adversus cos, et

)) exterminabit omncs deos gcntium tcrrae , ct adorabunt
» eum omnes insulse gcntium^. »
unusquisc[ue de loco suo,
Keque solae insuloc scd ita omncs gcntcs ut cliam omncs, ,

insulae gcntium quandoquidem alibi non insulas nomi-

:

nat , scd universum orbem tcrrarum , dicens « Comnie- :

• So|ihoi3. II, 1 1.
 DE blVlNATIOiNE DJIMONUM, LIB. I. 5g5
» morabuntur ct convcrtentur ad Domiuum universi fines
» terrae et adorabuutin conspectu cjus universae palrise
;

» gentium. Quoniam Domini cst rcgnum ct ipsc domi- ,

w nabitur gentium^ llasc autcm pcr Christum fuisse

;-

complcnda ct aliis pluribus tcstimoniis et in codcni

, ,

ipso Psahno undc boc commemoravi, satis apparct. Cum

enim paulo supcrius futuram passioncm suam pjcr Pro-
plietam ipsc loqucrctur, dicens : « fodcrunt manus meas
» et pcdcs nicos, dinumcravcruut omnia ossa mca; ipsi
» vero consideraverunt et conspcxcrunt mc , diviscrunt

» sibi vestinicnta mca, ct super vestcni mcam miserunt

» sortem" : » paulo postinicrt illud quod posui : « Com-
» momorabuntur et convertcntur ad Dominum universi
» fincs terras, ctc. » Quanquam ct pcr illud tcstimonium
quod prius adbibui , ubi dictum cst : « Prcevalebit Do-
» minus adversuscos, et exlerminabit omnes dcos gen-
» tiuni tcrrae : » in co quod positum est : « rroevalebit; »

salis ostenditur Iioc ctiam prienuntiatum quod pagani

,

prius oppugnaturi csscnt Kcclcsiam , nomcnque cliris-

tianum quantum valerent persecuturi , ut si licri posset
omnino dc terra dclcrctur et quia eos patientia Alartj- :

rum et magnitudine miraculorum erat supcraturus, ct

conscqueotc iide populorum, idco sic dictum est « Prce- :

» valcbit Dominus advcrsus eos. » JNon enim diceretur :

« Praevalebit advcrsus cos » uisi oppugnando illi resis- ,

terent. Unde et in Psalmo ita proplictatum est « Ut :

» quid frcmucrunt gentes , et populi meditati sunt inania?

» Astitcrunt rcges terrae , et principes couvcnerunt in
» unum advcrsus Dominum ct advcrsus Cbristum cjus. »
Et paulo post dicit : « Dominus dixit ad meus me : 1'ilius

» es tu, cgo bodie genui te : postula a mc

dabo til)i ; ct

» gentes iiccrcciitatcm tuam, ct posscssioncm tuam tcrmi-

« Vml. xxi, 2S-3o. — 2 i\nd. 17.

38.
696 S. ACGDSTIM EPISCOl»!

X: iios terrae^. » Ecce irnde dictum est et in alio Psalmo

quod superius interposui : « Commemorabuntur etcon-
))vertentur ad Dominuni universi fmes terrae^. His al- ^)

que hujusmodi propheticis documentis prjedictum osten-

ditur, quod videmus impleri per Cliristum, futurum
fuisse ut Deus Israel quem unum verum Deum intelU-
,

gimus, non in una ipsa gente quoe appelhita est Israel,

sed in omnibus gentibus coleretur, ct omnes flilsos deos
gentium et a tcmphs eorum et a cordibus cuhorum suo-
rum demohretur.
XIV. Eant nunc isti, et adhuc contra christianam
religionem et contra verum Dei cuhum vanitates pristinas
defensitare audeant, ut cum hoc
strepitu pereant. ISam et
de ilhs praedictum est in Psahno, dicente Propheta :

« Scdisti super thronum qui judicas aequitalem. Incre-

); pasti gentes , et periit impius , nomen eorum delesti in
» aeternum et in saeculum saecuU. Inimici defecerunt fra-
» meae in fmem , et civitates eorum destruxisti. Periit
» memoria eorum cum strepitu , et Dominus in aeternum

«pcrmanet*. » Necesse est ergo ut impleautur omnia

liaec : nec quod adhuc audent ipsi pauci qui remanse-
runt, vaniloquas suas ostentare doctrinas, et Christia-
nos tanquam impcritissimos irridcre , movcri debemus ,

duniMn eis impleri ea quse prccdicta sunt videamus. Ipsa

quippe velut impcritia et sluhitia Christianorum ,
qu£e
humihbus et sanctis ejusque dihgenter studiosis apparet
excclsa et sola vcra sapicntia ; ipsa , inquam , vclut stulti-
tia Christianorum eos ad istam paucitatem redcgit, quo-
niam , sicut dicit Apostolus : a Stuham fecit Deus sapien-
« tiam hujus mundi'-. » Dcinde subjungit reni miraJjilem,
si quis intelhgat, ctita scquitur : « Nam quoniam in Dei
M sapientia non cognovit mundus pcr sapieniiam Deum ,

« Psal. ir. 1-7.— - M. \M, 78. — 3 id, ix^ 5. _ 4 , cq,. j^ 20,

 ,

DR DIVINATIONE D.EMONUM, LIC. I.

097
»placuit Dco per stultitiam praxlicationis salvos facere
» credentes. Quoniam quidem Judcci signa pctunt , et
» Graeci sapientiarn quccrunt nos autem prsedicamus :

» Christum crucifixum, Judaeis quidcm scandalum, Gen-

» tibus autem stultitiam , ipsis vero vocatis Judaeis et
«Gra^cis, Christum Dei virtutcm ct Dci sapientiam.
» Quoniam quod stultum est homini- est Dei, sapicntius
» bus; quodinfirmum est Dei, fortius esthorainibus^ »
et
Irrideant ergo, quantum possunt, tanquam imperitiam
et stultitiam nostram , et jactent doctrinam et sapientiam
suam. Ilhid scio ,
quod isti irrisores nostri pauciores sunt
hoc anno quani fuerunt priore anno. Ex quo enim fre-
,

muerunt gentes et popuh meditati sunt inania adversus

Dominum et adversus Christum ejus, quando ab eis fun-
debatur sanguis sanctorum ct vastabatur Ecclesia usque ,

ad hoc tenipus et deinceps quotidie minuuntur. Nos au-

tem adversus eorum opprobria et supcrbas irrisiones for-
tissimos reddunt oracula Dei nostri quae de hac quoque ,

re videmus et gaudemus impleri. Sic enim nos alloqui-

tur per Prophetam « Audite me qui scitis judicium
:

» populus meus in quorum corde lex mca est

, oppro- :

» brium hominum nolitc metuere et dctractione corum ,

» nc supcremini ncc quod nunc vos spernunt, magni

;

» duxcritis. Sicut enim vestimentum ila per tempus ab- ,

»sumentur, et sicut lana a tinea comedentur justitia :

» autem mea in Eeternum manet-. » Lcgant tamen haec

nostra, si digncntur, et cum ad nos contradicliones eorum

pervcncrint, quantura Dominus adjuvat, respondebimus.
' I Cor. I, 20, 21. — ^ Isai. li, 7, 8.
 —

S. AUR. AUGUSTIN
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE CURA GERENDA
PRO MORTUIS AD PAULINUM,

LIBER UNUS^.

INTERBOGATUS A PAULINO EPrSCOPO NOLANO, UTBDM SEPCL-

TURA QUiE FIT IN ME\;ORIIS MARTYRUM SIMRlTIRrS MOR- ,

TUORUM Al.IQUlD PROSIT, OSTENDIT IN PRIMIS NiHlL SIORTUIS

IPSISOBESSE, ETIAM SI EORUM CORPORIBUS OAININO M-,6BTUB
SEPULTURA. LOCUM AUTEM SEPULTUR.E NON PER SE PBODESSE
QUIDQUAM, SED PER OCCASIONEM DUNTAXAT DUM EX ILLIUS
RECORDATKiNE MOVETUR ET CRESCIT AFFKCTUi PRECANTIUH
PRO DEFUNCTIS. CURAM SK1'ULTUR/E EX IIUMANl CORDIS AD
CARNEAI SUAM AFFECTU VENIRE, EAMQUE MERITO A SANCTIS
MARTYRIBUS, CUM AD FEI.ICITATEM AUT Ml!<FRIA\I NIIIIL
JNTERSIT, CONTEMPTAM FUISSE. HINC DB MORTUIS DICIT,
QUI NARRANTUR VIVFNTIRU^ APPARUI>SE, UT SUIS CORI'OIU-
BUS SEPULTURA PR/EB l-RETU R. OUOMODO VISA II. LA FIAiVT,
DOCET VARIIS EXEMPLIS, AD EXTRE.MUM INQUJRIT AN MORTUI
CUUIS INTERSINT AG REBUS IIUMANIS.

I. Diu Sanctitati Tuae ^, co-episcope venerande Pau-

line, rescriptoriiin debitor fui, ex quo mihi scripsisti per
• Scriptus circiter anniim Christi 4ai. — Vide Relract. lib. ii, cap. ^4.
' Vide D. GiiilloD, torn nxw, [3g. 3r3-3i8.
6oO S. ALGUSTINI EPISCOPI
homines filiae nostrae religiosissimae Florae ,
quaerens a me
ulruni prosit cuique post mortem quod corpus ejus apud
Sancti alicujus Memoriam scpclitur. Hoc enim abs te
vidua memorata petiverat pro dcfuncto in eis partibus
fjlio suo, et rescripseras consolanseam : idque etiam nun-
tians de cadavere fidelis juvenis Cynegii ,
quod materno
etpio atfectu desideravit, esse completum , ut scilicet in
beatissimi Felicis confessoris basilica poneretur. Qua oc-
casione factum est , ut per eosdem perlatores litterarum
tuarum etiam mihi scriberes, ingerens bujuscemodi quaes-
tionem, atque ut responderem quid inde mihi videretur,
exposccns, nec tacens ipse quid sentias. Nam dicis vi-
deri tibi non esse inanes motus animorum rchgiosorum
atque fideliumpro suis ista curantium. Adjungis etiam
vacare nonposse, quod universa pro defunctis Ecclesia
supplicare consuevit : ut hinc et illud conjici possit , ho-
mini prodesse post mortem , si fide suorum humando
ejus corpori talis provideatur locus , in quo appareat opi-
tulatio etiamisto modo quaesita Sanctorum.
II. Sed cumhrec ita sint, quomodo huic opinioni con-
trarium non sit, quod dicit Apostolus : < Omnes enim
» astabimus ante tribunal Christi, ut ferat unusquisque
» secundum ca quae per corpus gessit , sive bonum , sive
->'
malum *. » Hasc quippe apostolica sententia ante mor-
tem admonet fieri, quod possit prodesse post mortem :

non tunc quando jam recipienduni cst quod quisque

,

gesserit ante mortem. Yerum haec ita solvitur quaestio,

quoniam quodam vitae genere acquiritur, dum in hoc
corpore vivitur, ut aliquid adjuvent ista defunctos ; ac
per hoc secundum ea quae per corpus gesserunt , eis

quae post corpusreligiose pro illis facta fuerint, adjuvan-

' a Cor. V, lo.

 ;

DE CURA GERENDA PRO MORTLIS, LIB. 1. 6o l

tur. Suntenini quos nihil omnino adjuvant ista; sive pro

eis fiant, quorum tam mala sunt mcrita, ut nequc talibus
dignisint adjuvari sive pro eis, quoruni tam bona, ut
;

talibus non indigeant adjumentis. Genere igitur vitae,

quod gessit quisque per corpus, efficitur ut prosint vcl
non prosiut, quaecumquc pro illo pie liunt, cumreliquc-
ritcorpus. Nam meritum per quod ista prosint, si nul-
lum comparatum est in hac vita frustra quaeritur post ,

hanc vitam. Itafit ut neque inaniter Ecclesia vel suorum

cura pro defunctis, quod potuerit rcligionis impendat
ettamen fcrat unusquisquc sccundum ea qu/^eper corpus
gcssit, sive Jjonum sivemalum reddcnte Domino unicui-
,

quesccundum operaejus, Ut cninihocquod impenditur,

jiossit ei prodesse post corpus, in ea vita acquisitum est,

quam gessit in corporc.

111. Poterat inquisitioni tuae sufficere mea brevis ista
responsio , scd quae aha moveant ,
quibus respondendum
existimo ,
parumper attcndc. In Machabaeorum libris
lcgimus oblatum pro mortuis sacrificium ^*
. Scd etsi nus-
quam in Scripturis vetcribus omnino legerctur non ,

parva est univers^e Ecclesia", quse in hac consuetudine

claret auctoritas, ubi in precibus sacerdotis qucC Do-
mino Dco ad ejus altare fundcntur, locum suum habet
ctiam comraendatio mortuorum. Sedutrum aliquidpro-
sit animas mortui locus coporis sui , opcrosius inquiren-
dum Ac primum utrum intersit aliquid ad inferen-
est.

dam vel augendam miseriam post hanc vitam spiritibus

hominum, si eorum corpora scpulta non fucrcnt, non se-
cundum opinionem utcumquc vulgatam sed potius se- ,

cundum religionis nostrae sacras Litteras est videndum.

Neque enim credendum cst, sicut apud Maronem legitur,
' 2 iVIach. XII. 4'J.
602 S. AUGUSTINI EPISCOPI
insepultos a navigando atqiic transeundo inferno anme
prohiberi : quia scilicet

Nec ripas dalur liorrendas, nec rauca fliienta

Trausijortare prius, quam sedibus ossa quierunt '.

Quis cor christianum inclinet his poeticis fabulosisque

figmentis , cum Dominus Jesus , ut inter inimicorum ma-
nus, qui eorum corpora in potestate haberent, securi
occumbeient Christiani, nec capillum capitis eorum as-
seratperiturum -, cum cor-
exhortans ne timeant eos qui
pus occiderint, amphusnon habent quid faciant ^? Unde
in primo hbro de Civitate Deisatis, quantum exislimo,
sum locutus ut eorum dcntem retunderem
, qui barba- ,

ricam vastitatem praecipue quam nuper Roma perpessa

,

est, christianis temporibus imputando, etiam id obji-

ciunt, quod suis illic non subvencrit Christus. Quibus
cum responsum fuerit, animas fidelium pro fidei suae
meritis ab illo fuisse susceptas, insukant de cadaveribus
insepukis. Totum itaque istum de sepuUura locum ver-
bis tahbus exphcavi ^*.

IV. At enim in tanta, inquam, strage cadaverum nec

sepehripotuerunt? INequeistud piafides nimium reformi-
dat, tenens praedictum, ncc absumentes bcstias resurrec-
turis corporibus obfuturas, quorum capilhis capilisnon
peribit. Nec ullo modo dicerct Yeritas : Nohte timere
«

» eos qui corpus occidunt, animam autcin non possunt

» occidere^ : » si quidquam obesset vitas futurae quidquid
inimici de corporibus occisorum facere voluissent. INisi

forte quispiamsic absurdus cst ut contendat eosqui cor-

pus occidunt, uondebcre timeri antc mortcm, ne corpus
occidant; et thneri debere post mortem, ne corpus oc-
' Virg. jEneid. vi, vers. 827 et 328. — 2 Matih. x, 28. — 3 Luc. xii, 4,
— * V,\ libro de Civii. Dei cap. 12. — * Lur. .\xi, 18, tt Malth. x, a8.
 ;

DE CURA GERENDA PRO MORTUIS, LIB. I. 6o3

cisum sepeliri non sinant. Falsum est quod aitCliris-
ergo
tus : « Oui corpus occidunt, et postea non habent quid
i) faciant : » si liabent tanta quae de cadaveribus faciant?
Absit, ut falsum sit quod Veritas dixit. Dictum cst enim
aliquid eos facerc cum occidunt ,
quia in corporc sensus
est occidendo ; postea vero nihil babere quod faciant,
quia nulhis sensus est in corpore occiso. MuUa itaque
corpora Christianorum tcrra non texit : sed niillum eo-
rum quisquam a coelo et terra separavit, quam totam
implet praesenlia sui, qui novit underesuscitetquodcrea-
vit. Dicitur quidem in Psalmo : « Posuerunt mortaha ser-

» vorura luorum escam volatihbus coeli, carnessanctorum

)/tuorum bestiis terrae : effuderunt sanguinem corum
» tanquam aquam in circuitu Jerusalem , et non erat qui
» sepehret Sed magis ad exaggerandam crudehtatem
^. »

eorum qui non ad eorura infehcitatera qui

ista fecerunt,

ista perpessi sunt. Quamvis enim haec in conspectu ho-

minem duraetdira videantur, sed«Pretiosa in conspectu

» Domini mors sanctorum ejus ^. » Proinde ista omnia ,

id est, curatio funeris , conditio sepukurae, pompa exe-

quiarum magis sunt vivorum solatia
, , quam subsidia
mortuorum. Si ahquid prodest impio sepukura pretiosa,
oberit pio vihs aut nuUa. PrtccLiras exequias in cons-
pectu hominum purpurato iUi diviti turba exhibuit famu-
lorura : sed rauUo cLiriores in conspectu Doraini ulceroso
iUi pauperi rainisteriura praebuit Angelorura qui eum ;

non extulerunt in raarmoreura tumulura, sed in Abrah^e

gremium sustulerunt ^. Rident haec Uh , contra quos de-
fendendam suscepimus Civitatem Dei. Verumtamen se-
pulturae curam etiam eorum philosophi contenipserunt
et saepc universi exercitus, dum pro terrena patria more-
rentur, ubi poslea jacerent, vel quibus bestiis esca fierent,
' Psal. i,xxviii, 2,3. — 2 i(j Qijy^ i5_ — 3 Liic. xvi, 22.
 —

6o4 S. ALiGUSTINI EPISCOPJ

non curaverunt ; licuitque poetis de liac re plausibiliter
dicere: «Coelo tcgitur. qui nonliabpturnam ^ : » quanto
minus debent de corporibus insepultis insultare Chris-
tianis ,
quibus ct ipsius carnis membrorumquc omnium
reformatio, non solum cx terra, verumetiam cx aliorum
elementorum secretissimo sinu quo dilapsa cadavcra rc- ,

cesserunt, in temporis puncto reddenda etredintcgranda

promittitur?
V. Nec ideo tamen contemnenda et abjicienda sunt
corpora defunctorum maximeque justorum ac fidelium,
,

quibus tanquam organis et vasis ad omnia bona opera

sancte usus est spiritus, Si enim paterna vcstis et annuius,
ac si quid hujusmodi tanto charius est posteris, quanto
erga parentes major affectus: nullo modo ipsa spernenda
sunt corpora quap utique multo famiharius atque con-
,

junctius, quam quEchbet indumenta gestamus Haec "*.

enimnon ad ornamentum vel adjutorium quod adhibe- .

tur extrinsecus, sed ad ipsam naturam hominis perlineiit.

Undeet antiquorum justorum funera ofliciosa pietate cu-
rata sunt, et exequiae celebratae, et sepuUura provisa :

ipsique cum vivercnt. dc scpehcndis . vel etiam transfc-

rendis suis corporibus fihis mandavcrunt ^. Et Tobias
sepehendo mortuos Deum promeruisse , teste Angelo
commendatur ^. Ipsc quoquc Dominus die tertio resur-
recturus rehgiosae mulieris bonum opus praedicat ^, pras-
dicandumque commendat, quod ungucntum prctiosum
super membra ejus cffuderit. alque hoc ad eum scpc-
liendum fecerit et Liudabihter commcmoranturinEvan-
:

geho, qui corpus ejus de cruce acceptum dihgenter at- ,

que honorifice tegendum sepehendumque cuiarunt ^ :

' Lucan. iu 7. de occisis Pliarsaiica pugiia. — ^ j;^ ji|,_ , jy civit. Uei;

r. i3. — 3 Geii xxni, 3 ; xxv, 9 et xtvii, 3o.
;
— ^ Tob. 11, y, et xu, a.
^ Matlh. XXVI, 10. — 6 joan. xix, 38.
 ,;,

DE CDRA (JeRENDA PnO MORTUlS, I.IT5. 1. 6o5

Vorttni istse auctoritates iion lioc admonent, quoJ insit
nllus cadavcribus sensus, sccl acl Dei provicleutiam (cui
placent etiam talia pietatis oiTicia) corpora cjuoquc nior-
tuorum pertinere significanl. proptcr riclem resurrectio-
nis astruendam. L bi et iilud saluLriter dicitur, cjuanta
possit essc remuneratio pro cleemosynis , c|uasvivcnliLus
ctsentienlibus exhibemus, hoc apud Deum pe-
si nccpie
rit, cjuodexanimis hominum mcmbris oftlcii diligentiiccjuc

persolvitur. Sunt quidem et aha cjUcC sancli Palriarclitc

de corporibus suis vei condenchs vel transfcrendis pro-
phetico Spiritu dicta intelhgi voluerunt ^ : non autem
hic locus cst ut ea pertractemus , cuni suiHciant istaqutC
diximus. Sed si ea quoe sustentandis viventibus sunt ne-
cessaria , sicut victus et amictus, c|uamNis cum gravi
afllictione desint, non frangunt in bonis perferendi tole-
randique virtutcm. neceradicant ex animo pietatem, sed
cxercitatamfaciuut foecundiorem quanto magis cumde- :

sunt ea quae curandis funeribus condendisque corporibus

defunctorum adhiberi solent , non efliciunt miseros in
occuhis piorum sediljus jam quietos. Ac per hoc
cpiando ista cadeverilius Christianorum in illa magnae
oppidorum vastatione defuerunt,
urbis, vel etiam ahoruni
nec vivorum culpa est c|ui non potuerunt ista prsebere
,

nec mortuorum poena qui non potuerunt ista sentirc.

,

Hecc est mea de sepukurae causa atque ratione sententia.

Quam propterea ex aho hbro meo in istum transtuh
quia facihus hoc a me recenseri poluit. cjuam idipsum
alio modo elocpiendum fuit.
\I. Quod si verum est, profecto ctiam provisus sepe-
liendis corporibus apud
Memorias Sanctorum locus,
bona^ atfectionis humanic est crga funera suorum quo- :

niam si nonnuUa religio est ut sepehantur, non potest

' fieu, XLvu. 5o.
Go6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
nulla essequando uLi sepcliantur altenditur. Scd cum
taliavivorum solatia requiruntur, quibus eorum pius in
suos animus appareat, non vidco quas sunt adjumenta
mortuorum, nisi ad lioc ut dum recolunt ubi sint posita
eorum quos diligunt corpora cisdcm Sanctis illos tan-
,

quam patronis susceptos apud Dominum adjuvandos

orando commendcnt. Quod quidcm facere possent,
etiamsi talibus locis eos humare non possent. Sed non ob
aliud vel Memoriae vel Monumenta dicuntur ea quae in-
signitafmnt scpulcra mortuorum, nisi quia eos qui vi-
ventium oculis morte subtracti sunt, ne oblivione eliam
cordibus subtrabantur, in memoriain revocant, et admo-
ncndo faciunt cogitari nam et Mcmoriae nomen id apcr-
:

tissime ostcndit, ct Monumentum eo quod moneat mcntem,

id est, admoneat, nuncupatur. Proplcr quod et (Jraeci
pvifxstov vocant, quod nos Memoriam scu Monumentum
appcUamus : quoniam lingua eorum memoria ipsa qua
mcminimus avnar, dicitur. Cum itaquerecoHt animus ubi
sepultum sit charissimi corpus, et occurrit locus nomine
Martvris vcnerabilis, eidem i\lartyri animam dilcctam
commcndat rccordantis et precantis affectus. Qui cum
defunctis a fidclibus cliarissimis cxhibelur, eum prodcsse
non dubium est iis, qui cum in corpore vivereut, taha
sibi post lianc vitam prodcssc mcrucrunt. Ycrum ct si

aliqua neccssitas vcl humari corpora, vcl in tahbus locis

humari nulla datafacuhatc permittat, noii sunt praeter-
mittendae supphcationcs pro spiritibus mortuorum :
quas facicndas pro omnibus iu christiaua et cathohca
societate defunctis etiam tacitis nominibus eorum sub ge-
ncrali commemoratione susccpit Ecclesia; ut quibus ad
ista dcsunt parcntes, aut fihi, aut quicumque cognati vel

amici, ab una eis exhibcantur pia matre communi. Si

autem deessent istte supphcationes, qure fiunt rccta lide
 t)E CURA GERENDA. I*R0 MORTIIS, Mli. I. 6o^
ac pictatc pro moituis, puto quod nihil prodcsset spiii-
tibus corani quamlibct in locis sanctis exanima corpora
ponercntur.
yil. Guni crgo fidclis mater fidclis filii dcfuncti cor-
pus dcsidcravit in basilica IMartjris poni, siquidcm cre-
didit cjus animam meritis iMartjris adjuvari; hoc quod
ita crcdidit, supplicatio quaedam fuit; ct haec profuit, si

quid proluit. Etquodad idem scpulcrum rccurrit animo,

et fdium precibus magis magisque commendat, adjuvat
dcfuncti spiritum, non mortui corporis locus, sed ex loci
mcmoria vivus matris allcctus. Simul cnim ct quis et cui
comnicndatus sit, non utique infructuose rcligiosani men-
tcm prccantis attingit. ISam et orantcs de membris sui
corporis faciunt quod supplicantibus congruit, ciim ge-
nua ligunt, cum cxlendunt manus, vd ctiam prosternun-
tur solo, et si quid aliud visibiliter faciunt; quamvis
eoruin invisibilis voluntas ct cordis intcntio Deo nota sit,

ncc illc indigeat bis indiciis , ut humanus ei pandatur

animus: scd hinc magis se ipsuni cxcitat horao ad oran-
dum gomcndumquc huniihus atque fcrventius. Et nescio
quomodo, cum hi motus corporis ficri nisi motu animi
prceccdcnte non possiut, cisdcm rursus exterius visibihter
factis, ille interior innsibilis qui eos fecit augctur : ac
per hoc cordis affectus, qui ut hcrcnt ista praeccssit, quia
facta sunt crescit. Yerumtamen si eo modo quisque te-
neatur, vel etiam hgetur, ut haec de suis mcmbris facere
ncqueat. non ideo non orat intcrior homo, et ante oculos
Dci in sccretissimo cubih, ubi compungitur, sternitur.
Ita etiam cum plurimum intersit ubi ponatcorpus mortui
sui, qui pro spirituejus Deo supphcat, quia et praecedens
affcctus locum elcgit sanctum, et iUic corpore posito re-
cordatus locus sanctus eum qui praecesserat renovat et
auget affectum : tamen etiamsi non possit, ubi religiosus
 6o8 $. AUGtJsTlM EPlSCOPl
aiiimus elcgit. liumare quem diligit, nullo moclo (lcbet
a supplicationibus ncccssariis in ejus comnicndationc ccs*
sarc. Ubicumque cnim jaceat vcl non jaceat defuncti
caro. spiiitui requics acquirenda est : (pii cum inde c.\i-

ret, secuni abslulit scnsum. (|uo intercssc possii quomodo

quisque sit, sive in bonis, sive in malis : nec ab ea carne
expectat adjuvari vitam suam, cui pra^bcbat ipse vitam,
quam detravit excedens , et rcdditurus cst rcdicns ; (juo-
niam non caro spiritui, sed spiritus carni ctiam ipsius re-
surrectionis meritum comparat, utrum adpoeuam, an ad
gloriam reviviscat.
Vllf. Legimus in Ecclesiastica bistoria ,
quara graece
scripsit Eusebius, et in latinam linguam vcrtit B.uilinus,
Martyrum coipora canibus cxposita, canumque
in Gallia
rcliquias at(jue ossa mortuorum Ubquc ad cxlremam con-
sumptionem ignibus coucrcmata cosdemquc cineres ;

fluvio E.bodano, nc (juid ad memoriam qualemcumque

relinqucrctur, inspersos. Quod non ob aliud credendiim
cst divinitus fuissepermissum, ni>i ut discercnt Cbristiani,
in confitendo Christum , dum contemnunt banc vitam,
multo magis contemnere sepulturam. Hoc enim quod in-
Martyrum factum est, si
gcnti saevitia de corporibus eis

quidquam quominus beate requiescerent eorum

noceret,
victoriosissimi spiritus, non utique fieri sineretur. Reipsa
ergo dcclaratum est, non ideo dixisse Dominum « ?solite :

» timere eos qui corpus occidunt, et postea non babent

w quid quod non esset permissurus aliquid eos

faciant*^, ^>

ficere de suorum corporibus mortuorum sed quoniam :

quidquid facere pcrjuissi csscnt, nibil quo minucretur

cbristiana dcfunctorum felicitas fierct nibil inde ad ,

sensum post mortem viventium pervenirct; niliil ad de-

trimentum saltem ipsorum corporum, quo minus integra

resurgerent, pertineret.
» M^Uh. %, 2^, tt Luc. xii, .».
 :

DU CURA GHRENDA PRO MORTUIS, LIB. I. 6og

IX. Et tamen c\ illo liumani cortlis afTectu, quo nemo
un(|uam carneni suam odio ha])et^, si cognoscant liomi-
iies aliquicl post niortem suam suis coi'|ioril>us(lefuturnm
(juod in sua cujusque gente vel palria poscit solemnitas
sepulturae, contristantur ut homines ; et cpiod ad eos post
mortem non perhnet ante morlem snis corporibus ti-
,

mcnt ita ut inveniatur in Regnorum libris Deus per

:

Prophetam minari alteri Prophetae, cpii ejus transgressus

cst verbum, quod non inferretur caclaver ejus in sepul-

crum patruni ejus. Quae Scriptura sic habet o Haec :

» dicit Dominus Quoniam inobediens fuisti ori Domini,

:

» et non custodisti mandatum quod praecepit tibi Domi-

» nus Deus tuus, et reversus es, et comedisti panem, et

» bibisti aquam in loco, in quo praecepit tibi ne come-

» dcrespanem; necpie biberes aquam, non inferetur ca-

» daver tuum in sepulcrum patrum tuorum-. » Quanti

hoec poena pendenda sit, si secundum Evangehum cogi-

temus, ubi post corpus occisum nihil metucndum esse
didicimus ne mcmbra exanima patiantur, nec j^oena di-
ccnda est. Si autem humanuni erga suam carnem consi-
deremus affectum, potuit inde terrcri vel contristari vi-
vus, quod scnsurus non crat mortuus et haec erat poena, :

(|Uoniam dolebat animus id de suo corporc futurum,

quamvis cum fieret non
Hactenus enim voluit
doleret.
Dominus servum suum plectere, cjui non sua contumacia
spreverat prfeceptum ejus implere, sed ahena decipiente
quando non obedivit. Neque
fallacia obedire se credidit,

enim putandum est ita fuisse intcrcmptum niorsu bcstite

ut ad supplicium tartareum ejus dcinde anima raperetur
quandoquidem ipsum ejus corpus idcm leo cjui occide-
rat custodivit, jumento etiam quo vehebatur illaeso, et
simul cum illa immani fera intrepida praesenfia ad sui
* Ephes. V, 29. — 23 Reg. xiitj ar, 22.

cxxxiir. 39
6lO S. AIGUSTINI EPISCOPI
doniini fiinus astante. Quo mirabili signo apparet ho-
iiiinem Dci coercituni polius tenj})oraliter ust|ue ad nior-
tcm, quam punilum esse post mortem. De qiia rc Apos-
loius , cum propter quasdam oflensas commemorasset
infirmitates mortesque multorum : « Si euim nos ipsos,
» inquit, judicaremus, a Domino non judicaremur. (ium
» judicamur autem, a Dominocorripimur, necnm mundo
» damnemur^. « Eum sanc ipse qui deccperat in monu
mento proprio satis lionorifice sepelivit, sequc sepelien-
dum juxta ossa ejus curavit : ita sperans parci posse
quoquc ossiLus suis, cum
tempus quando secun- veniret
dum illius hominis Dei prophetiam Josias rex Juda in
illa tcrra mullorum eruit ossa mortuorum-, eisden)que

ossibus sacrilega altaria, quae sculplihbus constiiuta fue-

rant, funestavit. Pepercit quippe ilU monumcnto u]ji
jacebat Propheta, qui ante annos amphus quam trecentos
ista praedixerat ; et propter ipsum nec ilUus qui eam se-
duxerat, sepultura violata est. AtTectu namque illo, quo
iiemo unquam carnem suam odio liabcl'^, providerat ca-
daveri suo, qui occiderat mendacio animam suam. Ex
hoc quod carnem suam quisque naturaliter dihgit,
igitur
et ilh pcrua fuit addiscf^-e. non eum futurum in sepul-

cro patruni suorum el huic cura prospicere, ut parce-

;

rctur ossibus suis, si juxta eum jaceret, cujus sepulcrum

nemo violarct.

X. Ilunc aftectum liartyres Christi pro veritate ccr-

tantes vicerunt nec mirum quia conlempserunt quod
:

non fuerant peracta morte sensuri, qui non potucrunt

eis, quos viventes sentiebant, cruciatibus vinci. J^oterat

utique Deus, qui lconem Prophetce corpus, qnod ipse

occiderat, ultcrius non pcrmisit attingcre, et fecit de

peremptore custodem^, poterat, inquam, a suorum in-

1 I Cor. XI, 3i, 3a. — 2 4 Reg. xxut, 16. — 3 Ephes. v, 29. — "*
3 Reg.
xin, 24.
 DE C.IP.A GERENOA l>KO MORrilS, 1.1 B. I. (> I 1

tertectis corporibus caucs quibus fueiaul piojcrta prolii-

hcrc, poteratct ipsoruiu hoiuiuuui iuuumoraJjilibus modis
terrere saevitiam, iie catlavera inccndcre, ne ciueres dis-
pergere audcrcut : sed boc quoque expcrimcntum multi-
pbci variclati tcutatiouum dccsse uou dcJjuit, uc foi ti-

tudo confessiouis ,
quse iminanitati pcrsecutionis pio
corporis salutc nou ccderet, pro scpulcri bonore trcp.i-
darct; postrcmo ue fidcs rcsurrcctiouis cousuuq)lioucui
corpoiumiormidaret. Debuerunt ergo el istapermitti, ut

etiam post baec tauti Ixorroris e\empla Martj res in Cbristi

confcssione fcrveulcs, bujus quoque tcstcs fjcrcut verita-
tis, iuqua didicerant cos a quibus sua corpora intcifi-
,

cerentur, postca uibil baLere quod facerent quoniani :

quidquid luortuis corj)oiibus faccrcnl, utique uibil facc-

rcnt, quaudo iu caruc ouiui vita carcnlc. ncc aliquid
sentire possct qui iudc migra\it, ncc alitjuid inde per-
dcre qui crcavit. Scd iutcr baec qute ficlxuit dc corpo-
ribus occisorum, cura i\iartyrcs ea non mctucntcs magna
fortitudinc patcrcntur ; tamen apud fralrcs luctus ingens

erat, quod nuUa dabatur potestas sanctorum funeribus

justa persolvere, nec occuite subtraliere alicjuid, sicut
eadem testatur liistoria^, crudclium custodum vigili^
permittebant. Itacum illos qui occisi fuerant, in dilace-
ratione mcmbrorum suorum, in conflagraliouc ossium, in
dispersioue cincrum , miscria nulla coutiugcrct; istos
tamen qui nibil eorum sepelire poterant, magna miseri-
cordia cruciabat; quia iu nullo modo scuticulibus ipsi
quodam modo scntiebant, et ubi jam illorum nnlia crat
passio, erat istorum miscra compassio.
XI. Sccundum istam quani dixi miserara compassio-
ncra laudautur illi, ct a regc David beucdicuutur , qui
Saidis et Jonatlii.e ossibus aridis scpulturte misericordiaiii
* Vide Euseb. lib. v, c. r.

39-
 :

6l2 S. AUGUSTINI EPISCOPI

praestiterunt^. Quae tandem niisericortlia praestatur niliil
sentientibus? An
hoc revocandum est acl illam opi-
forte
nionem, quod infernum fluvium insepulti non poterant
transmeare^? Absit hoc a fide christiana alioquin pes- :

sime actum est cum tanta Martvrum multitudine. quo-

rum non potuerunt corpora sepeliri. et fallacitcr eis Ye-
rilas dixit : « iNohte timere eos qui corpus occidunt , et
» postea non habent quid faciant"^, » si cis tanta mala
facere potuerunt, quibus inijiedirentur ad Ljca exoplata
transire. Sed quia hoc sine ulla dubitatione falsissimum
est, nec ahquid obest fidehlms negata eorum corporibus
sepultura, nec ahquid si cxhibeatur infidehbus prodest
cur ergo iih qui Saiilem et fihum ejussepeherunt, niise-
ricordiam fecisse dicuntur, et ob hoc a regc pio lienedi-
cuntur ; nisi quia bene afticiuntur corda miserantium,
quando morluorum corporil)US ahenis, (pia;
ea dolent in
iilo affectu, quo nemo unquam carnem suam odio liabef^,
nolunt fieri post mortem suam corporibus suis, et quod
sibi exliiberi voluat quando sensuri non sunt, ahis non

sentientibus curant exhiberc dum ipsi sentiunt.

Xll. Narrantur visa quaedam ,

quos huic disjjutationi
non negligendam vidcantur inferrc quaestionem. Feruntur
quippe mortui nonnuhi vel in somnis vel aho quocum- ,

que modo apparuisse viventibus atquc ubieorum corpora

jacerent inhumata ncscientibus locisque monstratis ad- ,

nionuisse ut sibi sepuhura ,

qu^e defuerat , praeberetur.
Haec si falsa esse responderimus , contra quorumdam
scripta fidehum , ct contra eorum sensus qui taha sibi
accidisse confirmant, impudcntcr venire videbimur. Sed
respondcndum est , non ideo putandum esse mortuos ista
sentire ,
quia haec dicere vel indicare vel petere videntur
in somnis. Nam et viventes apparent saepe viventibus
' 2 Reg. II, 5.-2 ^neid, vi. — 3 i^ac. xn, 4. — * Ephes. v, 29.
 DE CURA GEIIENDA PRO MORTLIS, LIB. I. 6l3
dorniicntibus , dum sc ipsi ncsciant apparere; et ab eis

liaec qua^ soniniaverint , audiunt dicentibus, quod cos in

somnis agentes aliquid vel loquentes viderint. Si ergo
me quod
potest aliquis in somnis videre, sibi aliquid
factum est indicantcm quod futurum cst prae-
, vcl ctiam
nuntiantem cum id ego prorsus ignorcm ct omnino non
; ,

curem, non solum quid ille somniet, sed utrum dormiente

me vigilct, an vigilantc me dormiat an uno codcmque ,

tcmpore \igilcmus ambo sive dormiamus quando ille ,

somnium videt in quo me videt quid mirum si nescien- :

tes mortui nec ista sentientcs, tanicn a viventibus viden-

tur ia somnis, et aliquid dicunt, quod cvigilantes verum
csse cognoscaut ? Angclicis igitur opcrationibus fieri cre-
diderim , sive permittatur desupcr, sive jubeatur, ut ali-
quid dicere dc sepclicndis corporibus suis vidcantur in
somnis, cum id penitus nesciant quoruni illa sunt cor-
pora. Id autem abquando utiliter fit, sive ad vivorum
qualecumque solatium , ad quos pcrtinent illi mortui ,

quorum apparcnt imagines somniantibus sive ut bis ad- ;

monitionibus gcneri bumano sepulturae commendetur

bumanitas : qux bcet defunctis non opituletur, culpanda
tamen irreligiositate negbgitur. Abquando autem falhici-
bus visis bomines in magnos mittuntur errores quos ,

talia perpeti justumest Yekit si quisquam videat in som-

nis, quod iEneas vidisse apud infcros poiitica falsitate

narratur^ et ei cujuspiam non scpulti appareat imago,
:

loquaturque taba quaba fertur ilU locutus fuisse Pab-

,

nurus; cum cvigihiverit ibi corpus ejus inveniat, ubi

et ,

jacere inbumatum cum somniaret audivit admonitus et ,

rogatus ut sepebret inventum quiaid verum esse com-

; et

perit, credat ideo mortuos sepebri, ut eorum animte ad

loca transeant, unde insepultorum animas inferna probi-
1 Virgil, --Eueid, vi.
 ,

6l4 S. AIGUSTIM EPISrOPI

beri lcge sommavit : nonne ista credcns . pliinmum a
tramite veritatis exorbitat^
Xlll. Sic autem inlirmitas humana sese habet , ut
cum iu somnis quisque viderit mortuum , ipsius animam
se vidcrc arbitrctar ; cum autcm vivum somnia- similitcr
verit , non cjus animam ncque corpus, scd hominis si-
.

mihtudincm sibi apparuisse nondubitct quasi non pos- :

sint ct mortuorum liominum eodcm modo nescicntium ,

non aniniie scd simiiitudincs apparere dormicnlibus.

,

Procerto, cuni Mediohmi esscmus, audivimus quod ,

cum dcljitum rcpeterctura quodim , defuncti patris cau-

tione proiata. quod liho nescicnte apatre jamfuerat pcr-
sohitiim . contristari homo gravissime coepit , atquc mi-
tari quod ei pater moricns non dixeritquid deberct, cum
fecissct etiam testamcntum. Tunc ei nimis anxio appa-
ruit idem patcr ejusin somnis, ct ubi esset recautumquo
ilLa cautio vacuata fuerat, indicavit. Quo invento juvTnis
atque monstrato non sohmi falsi dcbili calumniam pro-
,

pulsavit. patcrnum recepit chirograplium

sed etiam ,

quod pater non receperat, quando est persoluta pccunia.

Hicitaqueputatur animahominis curamgessisseprofdio,
et ad eum venissc dormicntcm ut docensquod ignora- .

bat a magna
, eum molcstia liberarct. Sed codem ipso
fcrme tcmpore quod id audivimus. item nobis apud Me-
diohuuim constitutis Carthaginis rhctor Eulogius qui
.
,

raeus in eadcm arte discipulus fuit sicut niihi ipse .

posteaquam in Africam rcmeavimus rctulit cum rhe- . ,

toricos Cicerouis libros discipulis suis Iraderet , rccensens

leclionem quam postridie fucrat traditurus ,
qucmdam
locum otfcndit obscurum : quo non intellccto . vi\ po-
tuit dormire sollicitus : qu;) nocte somnianti ego illi quod
Tion intclhtjebat e\po~ui : imo non cs^o scd im;!L,'o nio:i
.

nesciente mc. ct tam longi^ trans mare ahquid ahud sive

 DE CUIIA GERENDA PRO MOHTUIS, LIB. I. 6l5
agonte, sive somniante , et nihil de illius curis oninino
curante. Quomodo fiantista, nescio : scd quomodolibet
fiant , cur non eodem modo fieri credimus ; ut in somnis
quisque videat mortuum quomodo fit ut , videat et vi-
vum? ambo})us utique ncscientibus, nequecurantibus quis
vel ubi vel qiiando eorum imagines somniet?
XIY. Similia suiit autem somniis iionnulla etiam visa
vigilantium ,
qui turbatos babcnt sensus , sicut pbrcne-
tici , vel quocumque furentes modo ; nam et ipsi loquun-
tur secum quasi vere prai^sentibus loquantur, et tam cum
absenlibus quam cum praesentibus quorum imagines
,

cernunt, sive vivorum , sive morluorum. Scd quemad-

modum ii qui vivunt , ab eis se videri , et cum eis se col-
loqui nesciunt, ncque enim revera ipsi adsunt , aut ipsi
sermocinantur, sed turbatis scnsibus bomincs talia visa
imaginaria patiuntur : eo modo et ii qui ex hac vita mi-
grarunt, sic affectis bominibus videntur quasi prapscntes,
cum sint absentes , etutrum aliquis cos imaginaliter vi-
deat omnino
, nescientes.
XV. Huic rei simile est etiam ilUid , cum homines
altius quam sidormirent, sublraliuntur corporis scnsi-
bus , et occupantur tahbus visis. Et his enim apparcnt
imagines vivorum atque mortuorum ; sed cum fuerint
sensibus rcdditi , quoscumque mortuos vidisse se dixe-

rint, vere cum

creduntur nec attendunt , qui
eis fuisse :

haec audiunt ab eis absentium atque nescien-

, similiter
tium (piorumdam etiam imagines visas esse vivorum.
Homo quidam, (lurma nomine, municipii Tulliensis, quod
Hipponi pro\imum est curialis pauper, vix iliius loci ,

duumvirahtius et simphciter rusticanus, cum eegrotaret,

nblatus a sensibus pene mortuus jacuit ahquot diebus
, :

trnui^^simus flntus in narilms ,

qui manu adniota utcum-
que sentiebatur. et erat exiguum viventis indicium , se-
 ,

6l6 S. AUGUSTIiNI EPISCOPl

exanimem non sinebat. NuUos
pcliri ut artus movel)at
nulla sumebat alimenta nibil oculis : , niiiil ullo abo
sensu corporis qualibet impacta molcstia sentiebat. M-
lamen multa velut in somnis, quas tandem ali-
clebat
quando post dies pkirimos quasi cvigilans, visa narravit.
Ac primum mox ut aperuit oculos : Eat aliquis, inquit,
ad domum Curma? labri fcrrarii, et vidcat quid ibi aga-
lur. Quo cum ilum esset, invcntus cst mortuus co mo-
mento, quo istc luerat sensibus redditus , et pcue a mortc
revixerat. Tunc intcntis qui aderant , illum exbibcri
jussum esse quando ipse dimissus cst , indica^it; seque
illic undc redicrat dixit audissc, quod non (Airnia curia-
lis, sed Curma faber ferrarius ad loca illa mortuorum
praeceptus fuissct adduci. In illis crgo visis tanquam
,

sonniiis suis , intcr eos dcfunctos ,

quos videbat ])ro mc-
ritorum diversitate tractari , agnovit etiam nounullos
quos noverat vivos. Ipsos autcm vcre forsitan crcdidis-
dem , si non iuter illa quasi soninia sua vidisset ctiani
quosdam qui nunc usque adbuc vivunt, clericos vidclicet
aliquos rcgionis suae, a quorum ibi presbjtero audivit ,

ut apud Hipponem baptizarctur a me quod et factum ,

esse dicebat. Vidcrat itaquein illa visionc prcsbyterum ,

clericos , me ipsum , nondum scilicct mortuos , in qua

postca vidit et mortuos. Cur non etiam illos sicut nos vi-
disse credatur, utrosque scilicet absentes atque nescien-
tes ; ac per boc non ipsos , sed simibtudincs eorum , sicut
etiam locorum ? Nam etfundum vidit ubi erat ille cum
clericis presbyter, et Hipponem ubi a me quasi bapti-
zatus est : in quibus locis profccto non erat, quando illic

sibi esse videbatur. Nam quid ibi ageretur eo tcmpore ,

nesciebat quod procul dubio sciret si vcre ibi csset.

: ,

Yisa sunt igitur ista, quiE non pra^sentantur in ipsis rcbus

ut sunt, sed inquibusdam rerum imaginibus adumbrau-
 ,

DE CLT.A GERENDA PBO MORTCIS, LIB. I. 617

tur. Deni(|ue post multa qua? vidit , ctiam in paradisuni
se introductum essc narravit , diclumquc sibi csse , cum
inde diniittcrctur rediturus ad suos: Yade, baptizarc , si

vis esse in isto loco Lcalorum. Dcindc ut a me haptiza-

retur admonilus ,
jam factum essc rcspondit. Cui rursus
ille qui cum eo loquebatur : Vade , inquit , verc bapti-
zare , nam illud in visione vidisti. Post ista convaluit
pcrrexit Ilipponcm. Pascba jam propinquabat dedit ,

nomen iuler alios Competentcs paritcr cum plurimis in-,

cognitus nobis ; ncc illam mihi visionem, ncc cuiquam

noslrorum indicarc curavit. Baptizatus cst peractisdic- ,

bus sanctis rcmeaxit ad propria. Bicnnio vcl amplius

transacto cgo cuncta bicc cognovi ;primo per qucmdam
mcum cjusquc amicum in convivio meo dum quaedam ,

taba loqueremur : dcinde institi ac feci ut hscc mihi

praesens ipse narraret , atlcstantibus boncstis civibus
suis , et de mirabili ejus aegritudine , ut jacuerit pene
mortuus pcr dics plurimos , ct de illo aho Curma fabro
fcrrario ,
quod commcmoravi supcrius , ct de bis omni-
bus , quae cum mibi diccret, etiam tunc abillo seaudisse
rccolcbant atquc firmabant. Quamobrem sicut vidit bap-
tismum suum ct mc ipsum ct Hipponem et basihcam ct
baptisteriuni nou in rebus ipsis , sed in quibusdara si-
,

mihludinibus rerum ita et abos quosdam vivos cisdeni ,

nescicutibus vivis cur non ergo ita et ihos mortuos cis-

:

dcm ncscicntibus mortuis?

XVI. Cur non istas operationes angehcas crcdimus ,

per dispensationcmprovidcntiae Dei bcnc utcntisetbouis

et mahs, sccundum inscrutabilcm akitudinem judiciorum
suorum? sivc instruantur binc mcntes mortahum, sive
faJLinlur ; sivc consolcntur , sive tcrrcantur : sicut uni-
cuique vcl prcebcnda cst misericordia , vcl irroganda
vindicta , ab illo cui misericordiam et judicium uon ina-
 ,

6l8 .?. AUGUSTIM EPISCOPI

nitor cantat Ecciesia*. Ut volet accipiat quisque quod
clicam. Si reLus vivciUiam interessent anima^ mortuo-
rum, et ipsae nos quando cas videmus alloqucrentur in
somnis ; ut de aliis taceam , me ipsurri pia maler nulla
nocte desereret . quae terra marique secuta estutmecum
vivcret. Absit enim, ut facta sit vita feliciore crudelis ,

usquc adco ut quando aliquid angit cor meum nec tris- ,

tem filium consoletur, qucmdilexitunice, quemnunquam

voluit niLtstum vidcrc. Sed profecto quod sacer Psalmus
personat , verum cst : « Quoniam patcr meus et mater
» mea dereliqucrunt me; Dominus aulcm assumpsitme^.»
Si ergo dereliqucrunt nos parentes nostri quomodo nos- .

tris curis ct rcLus intcrsunt? Si autcm parcntcs non in-

tersunt ,
qui sunt alii mortuorum qui noverint quid aga-
mus ,
quidve patiamur? Isaias propheta dicit : «Tu cs

» enim pater nostcr quia Ahraliam nescivit nos et : ,

» Israel nou cognovit nos'". » Si tanti Patriarclue quid

erga populum ex his procreatum ageretur ignoraverunt

(piibus Deo credentihus popuhis ipse de illorum stirpe
promissus est, quomodo mortui vivorum rehus alque ac-
tiinis cognoscendis adjuvandisque miscentur? Quomodo
dicimus eis fuisse consuUum , qui ohierunt antequam
^cnirent mala, quae illorum ohitum consecuta sunt , si

ct post mortem quKcumque in vitae

sentiunt huiiianfe

calamitate contingunt? An forte non errando ista dici-

mus et hos putamus quictos quos inquieta vita vivorum .

solhcitat? Quid est ergo quod piissimo regi Josiae pro

magno beneficio promisit Deus ,
quod esset ante niorilu-

rus, ne vidcret mala quas ventura ilH loco et ])opulo mi-

nabatur? Qu?e Dci vcrha ista sunt «Ileec dixit Donn- :

» nus Deus Israel Ycrha mca quae audisti t ^ critus es

: , (

» a facie mea cum audisti quae Jocutus sumdeistoloco, ,

' Psal. r, I .
— '^
\d. x\M, 10. — 3 isaii. i xm, i6.
 DE CURA GERENDA. PRO MORTUIS, LIB. I. 6 Q
1

» ct qni conimoranlur in co , ut doscratur ct in malcdicto

» sil ; ct conscidibli vcstimcnta tua . ct flcvisti in cons-
)>pcctumeo, ct cgo audivi , dixit Dominus SaLaolli :

» JNon sic , ecce cgo apponam te ad patres tuos, ct aj^po-

» ncVis cum pace; et hon vidcbunt oculi tui oumia
'»
niala ,
quas cgo induco in locum liunc , ctqui commo-
» raiitur in co'^. » Territus ist(! Dci comminationiljus fle-
vcrat , ct sua vcstimcnta consciderat : etfit omnium ma-
lorumfuturorum dc properatura mortesccurus quod ita .

rcquicturus cssct in pace ut illa omnia non viderct. Ihi

,

'^ergo sunt spiritus dcfunctorum, ubi non vident qutecum-

quc aguntur aut cvcniunt in ista vita bominibus. Quo-
modo ergo ^ ident tumulos suos aut corpora sua utrum , ,

aJ)jccta jaceant ,an sepulla? r)uomodo intersunt miserite

Vivorum , cum vcl sua ipsi niala paliantur, si talia me-

rita contraxcrunt; vcl in pacc rcquicscant, sicut Luic
JosicC promissum cst, u])i mala ulla nec paticado , nec
compaticndo sustincant, libcrati al) omnibus malis quae
paticndo et compaticndo cum bicvivcrcnt, suslincbant?
XV II. Divcrit aliquis : Si nuOa est mortuis cura de
vivis,quomodo illc dives cpii apud inferos torqucbatur,
rogabat Abrabam patrem utmittcrct Lazarum ad quin- ,

que fratrcs suos nondum mortuos-, ct agcret cum eis ne

vcnircnt et ipsi in eumdem tormentorum locum ? Sed
numquid quia hoc ille dives dixit ideo quid fratres age- ,

rent vel quid patcrentur illo tcmpore , scivit? Ita illi

fuit quamvis quid agcrcnt omnino ncsci-

cura de vivis ,

]Ct, quemadmodum cst nolns cura dc mortuis, quamvis

quid agant utiquc ncsciamus. Nam si nibil de mortuis
curaremus non utique pro illis Oco supplicarcmus. Dc-
,

nique Abrabam nec Lazarum misit. sed Moysen ac Pro-

phetas hic cos haberc respondit, quos audire debercnt,
• 4 Roi;. xx!ti, 18-26. -^Luc. xvf •»-.
620 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ut ad illa supplicia non venirent. ULi nirsus occurrit,
quoniodo quid liic agerotur Abrahajn patcr ipse nescie-
Lat, ulji sciebat esse Moysenet Prophetas, id est, hbros
eoruin ,
quibus homines obediendo tormenta inferna evi-
tarcnt : ubi denique noverat divitem ilhim in dehciis ,

pauperem vero Lazarum in laboribus doloribusque

vixisse. Nam et hoc ilh ait : « Memento , fih , quia perce-
» pisti bona in vita tua , Lazarus autem maUi^. » Sciebat
ergo ha^c ,
quae utique apud vivos non apud mortuos ,

gesta fuerant. Yerum non cum agerentur in vivis sed eis ,

mortuis potuit ]>azaro indicautc cognoscere, ne falsum

sit quod ait Propheta : « Abraham ncscivit nos^. »
X\1IL Proinde fatendum cst , nescire quidem mor-
tuos quid hic agatur , sed dum hic agitur : postea vcro
audirc ab eis ,
qui hinc ad cos moriendo pcrgunt; non
quidem omnia , sed qute sinuntur indicare , cpii sinuntur
cliam ista mcminisse; et cjuae illos ,
quibus haec indicant,
oporlet audire. ,
Possunt
qui rcbus quae et ab Angehs
aguntur hic, pr^estosunt, audire ahquid mortui cpiod ,

unumc[uemque illorum audire debere judicat cui cuncta

subjecta sunt. INisi enim essent Angeh, qui posscnt intc-
resse et vivorum et mortuorum locis, non dixisset Domi-
nus Jesus « Contigit autem mori inopem illum et au-
: ,

» fcrri ab Angchs in sinum Abrahte^. » ISunc ergo hic ,

nunc ibi csse potucrunt ,

qui hinc illuc cpicm Deus voluit
abstulcrunt. Possunt etiam spiritus mortuorum ahqua
quae hic aguntur quas necessarium est eos nosse , et
,

quos nccessarium est ca nosse , non solum prgeterita vel

praesentia , verumetiam futura Spiritu Dei revelantc cog-
noscere : sicut non omnes homines , sed Prophetoe dum
hic vivcrcnt cognoscebant, ncc ipsi omnia , scd quae ilhs
esse revehuida Dci providcnlia judicabat. Mitti quoque
' Luc. xvi, 25, — 2 Isai. Lxnr, i6. — 3 Luc. xvi, 22.
 DE CURA GERENDA PRO MORTUIS, LIT5. I. Gq i

ad vivosaliqiios ex mortuis, sicut c contiario Paulus cx

vivis paradisum raptus cst^, diviiia Scriptura tcstatur.

iii

Nani Samucl propbcla dcfunctus vivo Saiili ctiam rcgi

futura praedixit- : cpiamvis nonnulli non i[)sumiuissequi
potuissot magicis artibus cvocari •"
. scd aliqucm spiritum
tam malis opcribus congruent('m illius cxistimcnt simili-
tudincm figurasse cum li])cr Kcclesiasticus quem Jesus
:
,

fdius Sirach scripsisse Iraditur, ct proptcr cloquii non-

nullam simililudincm Salonionis pronuntiatur , contineat
in laudc patrum'^ quod Samucl ctiam mortuus proplie-
,

tavcrit.Sed si huic libro cx Hebrccorum ^ (quia in coram

non cst) canone contradicitur quid dc Mojse dicluri :

sumus qui certe el in Dcuteronomio mortuus et in

, ,

Evangclio cum Elia qui mortuus non cst, lcgitur appa-

,

ruissc viventibus^ ?
XIX. Hinc ct illa solvitur quaestio ,
quomodo Martj-
rcs ipsis bcneficiis quse dantur orantibus , indicant se
interesse rcbus bumanis , si ncsciunt mortui quid agant
vivi. Non cnim solis bcneficiorum effoctibus , verumeiiani
ipsis bominum aspcctibus confcssorcm apparuisse FeJi-
c.em , cujus inquilinatum pie diligis, cum a Barbaris Xola
oppugnaretur, audivimus, non inccrtis rumoribus , sed
testibus ccrtis. Ycrum ista divinitus cxhibentnr, longe
aliter quam scsc babct usitatus ordo singulis creaturarum
gencribus attributus. Kon enim quia in vinum aqua'',
cum voluit Dominus, rcpente conversa est, idco non
dcbemus ,
quid aqua valcat in clcmcntorum ordinc pro-
prio , ab istius divini operis raritate vel potius singu-
laritate disccrnere : nec quoniam Lazarus resurrexit^'^,

• 2 Cor. XI, 2. — ^ I Reg. xxviii, i5, — Vide ^ ad Simpli.

su]>ra lib. i

ciainim q. iv. V. 2. Relract. iv et lib. 2. de Dortriua i3.

cbrislian<') c. 8. n.

— * Eccli. xLvi, 23. — 5 Deut. xxxiv, 5. — Malth. xvn, — Joan.

^ 3. ^

II, 9. — 8 Id. XI, 44.

 ,

62*i S. AUGUSTIM EPISCOPI

icleo moi Luus onmis quaiido vult surgit , aut eo luodo
exanimis a vivente ,
quomodo a vigilante dormiens exci-
tatUT, Alii sunt luimanarum limites rerum , alia divina-
rum signa virtutum ; alia sunt quae naturaliter, alia quce
mirabiliter fiunt : quamvis et natura; Deus adsit ut sit,
et miraculis natura non desit. Non igiturideo putandum
est vivorum rcbus quoslibet intcresse posse defunctos

quoniam quibusdam sanandis vel adjuvandis Marljres

adsunt : sed ideo polius intelligendum est, quod |)er di-
vinani potentiam Martyres vivorum rebus iiitersunt,

quoniam defuncti j)er naturam propriani vivorum rebus

inleresse non possuiit.
XX. Quanquani ista quaestio vires intclligentiae nicse..
vincit ,
quemadmodum opitulenlur Maityres iis quos per
eos ccrtum cst adjuvari; ulrum ipsi pcr se ijisos adsiut

uno tempore tam divcrsis locis, ct tanta inlcr se longin-

quitate discretis, sive ubi sunt corum Mcmoriaej sivc

pricter suas Memorias ubicuuKpic adesse scntiuntur aii :

ipsis in loco suis meritis congruo ab omni mortalium

conversatione rcmotis. et tamcn gencralitcr orantibus j)ro
indigentiis supj)licantum (sicut nos oramus j)ro mortiiis,

quibus utique uou jDraesentamur, nec ubi sintvel*quid

agant scimus) Dcus omnipotens qui est ubique j^raesens,
,

ncc concictus nobis , ncc rcmotus a nobis , cxaiidiens

Martyruni j^rcccs. jier angelica ministcria usqucquaque
diffusa jjrsebeat bominibus ista solatia, quibus in Iiujus

vitse miseria judicat esse joreebcnda ; ct suorum mcrita

Martyrum ubi vult, quando vult, quomodo vult, maxi-
mcque jier eorum Memorias quoniam Iioc novit cxpe- ,

dire nobis ad ?edificandam fidcin Cdiristi ,

j)ro cujus illi

confessione sunt j^assi , mirabili atque ineffabili j:)otcstate

ac bonitatc commcndet. Res lisec altior est quam ut a nie

possit attingi , et abstrusior quam ut a me valeat perscru-
 DE CUIIA OERENDA PI'.0 MORTUJS, Mn, F. 62.3

tari : el idco quid liorum dnorum sit, aii voro fortassis

utrumquc sit ut aIi([uaiulo ista fiant per ipsam praeseu-
,

tiam Martyrum, aliquando pcr Angelos suscipientes per-

sonam Martyrum definire non audeo mallem a scienli-
, ;

bus ista perc[uirere. iNcque enim nemo est qui luec sciat,
non qui sibi scirc videatur et nesciat dona enim Dci :

sunt; liis aJia , et illis alia largientis , secuiidum Aposlo-

lum, qui dicit unicuique dari manifestaliouem S])iritus
ad. utilitalem : « Alii quidcm , inquit, datur per Spiri-
» tum scrmo scrmo scientia? sccunduni
sapientiae, alii

» eumdem Spiritum autem fides in codem Spiiitu,

, alteri

» altcri donatio curationum in uno Spiritu alii opcratio- ,

» nes virtutura, alii proplictia, alii dijudicatio spirituum,

» alii gcnera linguarum, alii intcrpretatio sermonum.
)) Omnia autem ha;c operaturunus atqueidcm Spiritus,
» dividens propria unicuique prout vult^. » Horum om-
nium spiritualium donorum. qute commemoravit Apos-
tolus, cuicumque data est dijudicatio spirituum. ipse scit
ista sicut scicnda sunt.
XXI. Talem fuisse crcdendum est illum Joanncm
monaclmm , c|ucm dc belli civilis cventu Major Theodo-
sius consuhiit impcrator : habebat quippectiam proplie-
tiam. INcque enim singulos singuhi muncrum isloriim ,

sed etiam phira unum habercpossenon ambigo. Joannes

ergo iste, quadam muliere rchgiosissima impatientereum
videre cupicnte, atque ut hoc impetrarct per maritum
suum vehementer instante. cum ille nollct, quoniam id
nunquam pcrmiscrat fcieminis Vade, inquit, dic uxori :

tuse, videl^it mc nocte proxima scd in somnis. Et factum ,

est monuitque illam quidquid fidelem coiijugatam mo-

:

neri oporlcbat. Qua3 cum cvigilassct talcm sc vidisse ,

hominem Dei viro suo qualem ille eum uoverat, et quid ,

i I Cor. xit, 7- ir.

 ,

4'2G s. AUGiTSTiNi r.riscop

ab illo audierit , inclicavit. Qui Loc aL cis couipcrlt

retulit mihi, vir gravis ct nobilis , et clignissimus crcfli.

Secl si illum sanctum monachum ipsc vidissem ,

quia si-
cut ferlur, patientissime inlerrogabatur, ct sapientissimc

respondcliat ,
qucTsisscm al) eo quod ad istam pertinet
([ueestionem , ulrum ipse ad illam f(x>minam venisset in
somnis, id est, spiritus ejus in cnigie corporis sui , sicut

nos ipsos in efTigic corporis nostri somniamus ; an ipso

aliud agente, vel si dormiebat aliud somniante, sive per
Angelum, sive quocumque alio modo in mulieris somnio
talis factasit visio ; atque id futurum, ut ipse promitteret,
prophctiae Spiritu revelante praescivcrit. Si enim ipse in-
terfuit somnianti : mirabih gratia utique id potuit , non
natura; et Deimunere, non propria facultate. Si auteni

ipso aliud agente , sivc dormiente et visis aliis occupato ,

cum nudier, vidit in somnis; profeclo tale aliquid factum

cst , quod in Aclibus Apostolorum legi-
cpialc illud est

nnis, ubi Dominus Jcsus loquitur Ananiae de Saulo et ,

indicat ci cpiod Saulus vidit ad se vcnientcm Ananiam ,

cum boc Ananias ipse nesciret*^. Quodlibet borum mibi

rcspondcrct illc bomo Dei, et de Martyril)us al) illo per-
gercm quaerere, utrum ipsi adsint in somnis , vcl quocum-
que alio modo videntibus eos in qua figura volucrint; ct
ma\imc quanclo ab eis se torqueri daemones in bomiui])US
confitcnlur, et rogant cos ut parcant sibi : an isla fiant

Dei nutii per angcbcas Potcstates, in bonorcm commcn-

dationemque Sanctorum ad utibtatem liominum illis in ,

summa quicte positis et ad aba longe mcbora visa va-

,

cantibus seorsum a nobis orantibusque pro nobis. INani ,

MedioLani apud sanctos Protasium et Gervasium marly-

rcs, exprcsso nomine, sicut dcfunctorum quos eodeni
modo commemorabant , adhuc vivum daemoncs episco-
1 Act, IX, 12,
 ;,

DE CURA GERENDA PRO MORTLIS, LIR. I. GsS

pum confitebantur Ambrosium , atque ut sibi parceret
obsecrabant , illo aliud agente , atque hoc cum ageretur
omnino nescientc. An vero aliquando per ipsam praesen-
tiam Martyrum fiant ista, aliquanclo per Angclorum ct ;

utrum possint vel quibus signis possint a nobis cUio ista

,

discerni an ea sentire ac dijudicare non valeat nisi qui

; ,

habet illud donum per Dei Spiritum dividentem propria

unicuique prout vult : dissereret milii, ut arbitror, ipse
Joannes haec omnia , sicut vellem ; ut aut eo docente dis-
cerem. et ea quae audirem vera et certa esse cognoscerem
aut ego crederem quae nescirem , illo dicente qua? sciret.
Quod si mihi forsitan de sancta Scriptura responderet
ac diceret : « Altiora te ne quaesieris, et fortiora te ne
» scrutatus fueris; scd quae preecepit tibi Dominus , illa

» cogita semper^ : » id etiam gratanter acciperem. Non

enim parvus est fructus , si aliqua obscura et incerta
quas comprehcndere non valemus, clarum saltem cer-
tumque sit nobis non csse quterenda ; ct quod unusquis-
que vult discere, putans prodesse si sciat discat non
,

obesse si nesciat.
XXII. Quae cum ita sint non cxistimemus ad mor- ,

tuos, pro quibus curam gerimus pervenire, nisi quod ,

pro eis sive Altaris sive orationum sive eleemosjnarum

, ,

sacrificiis solemniter supplicamus quamvis non pro qui- :

bus liunt omnibus prosint sed iis tantum quibus clum ,

vivunt comparatur ut prosint. Sed quia non discernimus

quisint, oportet ea pro regeneratis omnibus facere ut ,

nullus eorum prsetermittatur, ad quos liaec beneficia pos-

sint et debeant pervenire. Melius enim supererunt ista

eis quibus nec obsunt nec prosunt ,

quam eis deerunt
quibus prosunt. Diligentius tamcn facit haec cjuisquepro
necessariis suis quo pro illo fiant similiter a suis. Coqiori
1 Eccli. lU, 2 2.

cxxxiii. 4o
 ,

G26 S. AUGUSTINI tPISCOPl DE CURA GEUE.NDA, ETC.

auteni humando quidquid impcnditur , 11011 est prsesi-
dium salutis , sed liumanitatis oilicium , secundum affec-
tumquo nemounquam carucm suam odioliabet. ^. L nde
oportet ut quam potest procanic proximi curam gcrat,
cum ille inde recesserit qui gerebat. Et si haec faciunt
qui carnis resurrectioncm uon credunt . quaiito magis de-
bent facerc qui credunt : ut corpori mortuo , sed tanien
resurrccturo et in aeternitatc maiisuro impensum ejusmodi
officium , sit etiam quodam modo ejusdem fidei testimo-
nium ? Quod vero quisque apud .Memorias Martyrum
sepehtur, hoc tantum mihi videtur prodesse deiuncto
utcammendans eum etiam Martjrum patrocinio, affectus
pro illo supphcationis augeatur.
XXllI. Habes ad ca quae a me putasti esse quaerencLi,
qualem potui reddere responsionem meam quae si ultra :

quam satis est prohxa est, da ^ cniam id eniiii factum est :

amorediutius loquendi tecum. Hunc ergohbrum quemad-

modum acceperit vcnerabihs Dilectio Tua, peto rescrip-
tis tuis uoverim, quem tibi perlator ejusfaciet.sine dubio
gratiorcm , frater scilicet et compresljyter noster Caudi-
dianus, quem per tuas htteras cognitum toto corde sus-
cepi, invitusqus dimisi. Mukumenim nos in charilate
Christi sua praesentia consolatus est ct quod fatenclum
,

est, ejus instantia tLl:>i parui. Xam cor meuni tanta dis-
tendunt, ut commonente me non si-
nisi ipso assidue
neret obhvisci, profecto interrogationi tuae mea res-
ponsio defuisset.
' Ephe?. V, 29.

FINIS TOMI CEMESIMI TRIGESIMI-TERTII.

 ANNOTATIONES.

ANNOTATIO (l) pag. loG. ;

" 'CJipcttmcellioTics armati contra Augustinum vias afi-

quoties ohsederunt, testc Possidio in ejus vifa, c. 12, uLi
hujus etiam recordalur pcriculi ,
quod liominis ductoris
errore evasit Augustinus.

ANNOTATIO (q) pag. l/^l.

Isfcorum nomiTii, quos aliquoties reprehendit Augusti-

nus, non tantum libro de Fide et operibus, sed etiam
Kb. xxr, de Civitate Dci, c. 17, et sequentibus, pep^rcit
semper. Hecc vero cum scriberct, intendissc in Hieronj-
HiUm creditur a Joanne Gamerio in Appcndice i, ad pritf-
rem partem Mercatoris.

ANNOTATIO (3) pag. 1 53.

Non alio, credimus, libello, nisi Sermone nunc lxxi,

qui olim de verbis Domini fuit xi.

ANNotATio (4) pag. i5g.

Veteres codices viginti quinque, scilicet Romani bi-'

bliothccae Yaticante duo. et Parisienses isti sexdecim,'
llcgiae bibliothecae unus, Navarrici collegii duo, Sorbo-
niei quatuor, abbatiee sancti Victoris tres, sanctae Geno-"
4o.
628 ANiXOTATIONES,
vefae uniis, coenobii sancti Bernardi PP. Fuliensium
unus, PP. Dominicanorum via Jacohea unus, PP. Fran-
ciscanorum majoris conventus unus, coenobii nostri Cer-
mancnsis duo, praetereaque Lemovicensis ccclesiae sancti
Martialis unus, abbatiae Regalis montis unus, Longi-Pon-
tis unus, Beccensis unus, sancti Petri de Cultura apud
Cenomanos unus, sancti Remigii apud Remos unus, et
antiquissimus Corbeiensis babent , si vellet. Contra
editi, uno excepto Arnaldino, ferunt, si velleiit:c\ui\(\\it
illis conveniunt hi subsequentes undecim manuscripti,
mius et alter Yaticanus , Colbertini tres, Regius unus,
Antonii Faure Doctoris Theologi Facultatis Parisiensis
anus, item Sorbonicus, Victorinus, Carcassonensis et
Xemovicensis unus : quanquam in isto Lemovicensi, in
aho ex recensitis Colbertinis, inquc uno cx Yaticanisju-
gulata fucrat httera penukima, ut legeretur vellet. Lo-
vanienscs Tbeologi in sua Opcrum Augustini editionc
scripserunt ad margincm./o/Ye vellet. Sic legendum in-
cunctanter affirmatGuillehnusEstius in 1. Scnt. dist. 46.
§ 2, ac sic re ipsa legit Petrus Lombardus in 1. Sent.
dist. 43, cap. His autem. Scd vincunt numero et aucto-
ritate ahi codices unde legendum
'&^ est si vellent.

ANNOTATIO (5) pag. 1 70.

Damnationem vero hic pro punitione eorum, qui post

purgatorii poenas salvandi sunt, accipiendam docuit Al-
bertus M., in [\. Scnt. dist. 4^5 art. 3, ad i, eamque
interpretationem probarunt Magistri deinceps in eumdem
sententiarum locum. Attamcn Petrus Lombardus eo loci
45 cap. Neque negandum est, pro dam-
distinctionis,
natorum quorumdam, qui nunquam hbcrandi sint, pu-
lutione accepit, quando subinde concludens dixit : Me-
 ANNOTATIONES. 629
diocriter malis suffragantiir ad pcenre mitigationem.
Nam ab istis mediocriter malis prorsus secernit cos qiii

ai^oenis piirgatoriis sive celerius sive tardiiis ahsolviintur

per Ecclesias preces, appellatque omnes liujus generis
mediocriter bonos, Res patet perlectis ibiclcm capitulis.
Solet movere^ et Sed itcrwn. Hinc Glossa in 2, q. i3
cap, Tempus : haec apposita est : Mediocriter malis
prosunt ad hoc ut minus puniantur, nunquam tamen
liberabuntur. Pro bac ipsa opinione ab Alberto JM. ci-
tatur Praepositivus. In Gellonensi coclice pervctusto extat
inscripta. Missa pro cujus anima dubitatur, inqua
istbaec legitur Oratio : Omnipotens et misericors Deus,
qui liabes potestatem mortificare, et iterum vivi/i-
care ; deducere ad inferos, et iterum reducere; et
vocas ea quce non sunt, tanquam ea quce sunt; cujus
polestas et in caelo et in terra, et in mari et in inferis
plena assistit: te liumiles trementesque deprecamur
pro anima famuli tui , quam traxisti de prcesenti
soeculo absque pceiutentia spatio , ut si forsitan oh
gravitateni criminum non meretur surgere ad glo-
riam, per lic^ sacrcff oblationis libamina, vel toler^a-
hilia ficmt ipsa tormenta. Adrevaldus bb. de rairaculis
sancti Benedicti, cap. xxi, scribit Floriacenses pro ani-
mabus praedonum in acie caesorum preces ad Dominum
fudisse Quatenus etsi perpetuis non mererentur ab-
:

solvi cruciatihus, scdtem minoribus mulctarentur a

stricto Judice pcenis.

ANNOTATIO (6) pag. 266.

Sic ad PublicolEe qucestionem de viatore christiano ,

victo famis neccssitate, si nihil uspiam invenerit, nisi ci-

bum in idoUo positum, ubi nuUus aHus est hominum,

 ,

j63j9 annotationes.
ulium ei satius sit ianie emoii, tjuam illud in alimentum
suipejLfi, rcspondct Augustinus in Epistola nunc ordine
47
.11. .6. j4ut certum est esse idolotlijtum, aut certum esl

non e^se^ qut ignoratur. Si ergo certam est fssse, me-

lius cliristiana virtute respuitur : si autem vel Jion
esse scitiii' i^el ignor(.Ltur^ sine ullo conscientia scru-
pulo in usum necessitatis assumitur,

ANNOTATIO (7) pag. 269.

- "'
Hoc intellexit modo Ambrosius in epist. , ad Vercellen-
sem Ecclesiam, estque olim liic sensus recepto Ecclesiae
more probatus. Attamen Hieronymus epist. ad Oceanum,
acriter dureque cgit contra bunc sensum. Id sibi objec-
tum a Ruffiiio tcstatur in finc libri i, contra RufFinum.

ANNOTATIO (8) pag. 276.

Hieronymum qui in libro adversus Jovinia-

Sequitur ,

num scribit Joannem perpetuo virginem fuisse,

primo
nccaliam extitisse causam cur a Domino casteris Apostolis
-plus amatussit. Virginem enim ab eo repertum ac pene
puerum Hicronymus contendit , probatque , quia , inquit,
niunifestissime docens Ecclesiasticcv historim ,
quod
usque ad Trajani vixerit imperium id est postpas- , ,

-sioncm Domini sexagesimo octavo anno dormierit.

Confcr Augustini in Joanncm Tractatum. \il\, n. 7.
-

ANNOTATIO (9) pag. Zll\.

Thecla virgo percelebris ,

quae sub Nerone ignes pro
Chrjsto acl)e§tias vicit. Crispina vero muHer Thagaren-
. sis (sic cjus Acta in Thcodpricensi MS. forte pro
Thagastensis vel Thagurensis) gladio percussa est Tiie-
 ANNOTATIONES. 631
bastae Iii Afiica sub Diocleliano et Maxiniiniano
Anna- ,

lino proconsule. Inde rursumin Sermoiie 3o4. atl Con-

tinentes, n. 5. Cogitate ait, persecutionis lcmpore
,

noji solum Agnen fuisse coronatani virginem, sedet

Crispinani mulicrem et/brte, quod non dubilatur^
:

aliqui tunc de contincntibus defeccrunt^ et multi de

conjugatis pugnaverunt atque vicerunt.

ANNOTATIO (lo) pag. Sa^-

Hanc scntentiam refert Hieronyraus , sed aliam ipse

in lib. 1. contra Jovinianum, et in Matth. i3. eligit,

quae videlicet cenlesimum fructum virginibus , sexagesi-

mum viduis , et trigesimum castis conjugatis deputat.

ANNOTATIO ^11) pag. 33^.

Yirgo Demetrias, cujus avia Proba Falconia, mater Ju-

liana. Adi Epistolam Augustini i3oet i5o.

ANNOTATIO (iq) pag. 4^3.

In Graecis plerisque exemplaribus nou legebatur bisto-

ria de adultera mulierc. Ejus nulla mentio in commenta-
riis Cbrjsostomi et Tbeophilactiin Evangelium Joamiis :

tametsi abbi Chrysostomus, scihcet in boniiha lx eam

bistoriam agnoscat. Hieronjmus in dialogo adversus Pe-
bigianos secundo meminit illius in baec verba : in Evan-
gelio , ait, secundum Joannem in multis et Grcecis et
Latinis codicibus im^enitur de adultera muliere , quce
accusata est apud Dominum. Eusebius Caesariensis Ec-
clesiasticce bistoriae hb. 3. lianc de adultera bistoriam
Joanni additam dicit ex Evangeho quod inscribitur se-
cimdum Hebraeos. Ficri potuit tamen quod Augustinus
63q annotationes.
suspicatur, ut quod primum in Joaimis verioribus exem-
plaribus extabat, detractum sit hominum imprudentium
temeritate, ne mulieribus adulteris, in quas erant seve-
riores saeculares leges, peccandi licentia et impunitas in
Evangelio data putaretur.

ANNOTATIO (l3) pag. 4o4'

Gregoriani vix aliqua nunc supersunt fragmenta , in-

ter quae illa cernitur Antonini constitutio totidem verbis,
etexhoc ipso Augustini libro, credimus illuc adjecta. Ejus
parhabeturetiam apudUlpianum §. 3. lib. i3. dcadult.

ANNOTATio (i4) pag. .^oy.

Frustra opponitur Gregorii II rescriptum ad Bonifa-

cium, epistola i3. sive inter Bonifacianas 126. et male
alias Gregorii III. quarta : quod quidem Gratianus in 2.
q. 32. c. qiiod proposuisti, rejicit ut ei>angelicce et
apostolicce doctrince penitus adverswn : Baronius vero
ad an. 726. accipit in meliorem partem , nec Augustino
contrariam.
 CONCORDANTIA
BlBLIOTHEC-ii LATINE CUM GALLICA.

BIBLIOTHECA LATINA. BIBLIOTHEGA GALLIGA.

De Gde rerum qiias non videnlur, Ejusdcm analjsis et fragmenta, tom.

lib. I, pag. 5. XXI, pag. 179-183.
De Cde et symbolo, lib. i, p. 19. Ejusdem fragmenta , tom. xxii, p,
106- 109,
De fide el operibus, lib. i, p. 4'. Ejusdem fragmenla , tom. xxi , p.
303-5l2.
Enchiridion , sive , dc Fide, Spe cl Ejusdtm aiialysi?, tom. xxi, p. 167-
Charilate, lib. 1, p. 96. 179.
De agone chrisliano, lib. i, p. 181. Ejusdem analysis, tom. xxii, p. 299-
00 1.

De boiio conjugali, lib. 1, p. 24". Ejiisdem analysis, lom. x\ii, p. oa^-

De conjugiis adullerinis, lib. 11, p. Ejusilem fragmeiila , tom. xxii p. ,

367. 556o4o.
De mendacio, lib. i, p. 423. Ejusdem analysis, lom. xxii, p. 34o-
343.
De opere monachorum, lib. 1, p. 5ig. Ejusdem analysis, tom. xxii, p. 349-
552.
Rfgula ad serTos Dei, p. 5jZ. Ejusdem analysis, lom. xxii, p, 553-
555.
Dc cura gercnda pro mortuis , lib. i, Ejusdera analysis, tom. xxii, p. 3i3-
p. 599. 3iS.
 :

l^x.-^ W-%4

INDEX
TOMI CENTESIMI TRIGESIMI-TERTII.
Piigin.

DEFIDE REHUM QUiE NON VIDEATUR, Lm. I. Inhoclibro

dcnionslralur nos in chrislinna reli^-ione, non ciilpabili temerilale,
sed iaudHJiili Fide credere res, qiias ocubs noslris non vidcmus. 5
DE FIDE ET SYMBOLO. Lib. 1. Symboli capila sinpula sludiose
ex|)licanliir , cum
haen ticonim filci Valholica; adversantiuni et ,

ma\ime Manichacorum rHprehen.iore. jy

DE FIDE ETOFEHIBUS, L b. I. Refeilitur^error quorumdam Irl-
ple\, et conlra dcmonstialiir : i" Non omnes indiscrete admiltendos
ad hapti^^mum, sicque esse tolerandos in Ecctesiamalos, ut non net;Ii-
gatur ecclcsiaslica disciplina; 2° Baplizandis non solius fidei, sed vilae
cliam christianse tradendas esse regulas 5° Baplizatos demum, nisi
;
1 'J<i

vitani malam mutarint , nunquam ad salutem aeternam Ode sola pcr-

Tenluros. 4-3
EINCHIRIDION AD LAURENTIUM, sive DE
FIDE, SPE, ET
CTIAIUTATE, Lir. I. gS
DE AGUiNECHRlSTlANO, Lin.I.HorlaturetinslituitaddecPitandum
christiana pufjna cuni diabclo. Hunc viiici a nohis ac subi{^i, quando
vincunlur cupidiiales et coipus in scrvitutem redigitur; ipsum vero
corpusserviiuti .'uhjici docet.si nos ipsos suhjiciamus Deo, cui crca-
tura omnisaut voUintatescrvit aut necessitate. Suhsidio fidt-i munitara
esse humanam imbecillilatetn, eique per Clium Dei carnem faclum
quam opportuno remedio subvcnluin esse ostendit. Postca catholicae
fidei capila singula symbolo comprehensa percuriens, exorlas varias
jn eani liaercses detegit et vilari jiibet. 179
DECOlNTIiNElNTlA, Lie. I. E.\plicat versiculos duosPsal, i.lo. Ponc,
DominBy ciislocham ori mco, ct osliitm continenticB circiim labiamea: ,

nc clcclincs cor rnettm in vcrba maligna ad excitsandas exciisalio-

,

ncs in peccatis. Gajiloque inde scrmonis argumenlo docet conlinen-

lisc virlutein pro suo officio coercendas habere libidines et corporis et
animi , atque univcrsirn delectationibus concu[)iscentiae, qiiae delec-
talioni sapienliaeadversantur, cohibendis iuvigilare. Jubet ne de pro-
priis viribiis conGdamus pugnantes contra concupiscentiam , quae per
lcgem quidem cognoscitiir, scd non vincitur ni.si per graliam. Super-
hos reprehendit excusaliones varias in [icccalis alferentes quoin ge- :

nere initjuiores ManichaGos, qui peccala sua in mali naturam in se

ipsisinsilam rcfcrcbant, opcrosius rcfcllil, et locuin Apostoli Galat.
\,iG.Carocnim concupiscit adrcrsus spiritiim, ctc. Quo demonstralas
duas honi mali naliiras volebant, pcrjieramab iis liaErclicisinlellec-
el
tumes'eex A[ioslolo eodem cvincit. 209
DE BONO COJNJUGALI, Lm. 1. In hoc libro docet Augustinus, mip-
tias mullis nominibus csse honorabiles, et non tantum in fornicatio-
nis comparalione. sed ex proprio genere bonas ac de se aboinni pec-
calo immunes. Conlinentiam vero longe c.sse prwslantioreni ostendit
 ixDEx. 635
odeoque nuplias, quas olimneccssariasad propagandiim Dei po])uhim,
per queni Cliriblus proiiliL^larelur et nascerelur, in usu liaberc sancli
dfbiierunl, nunc teinporis poslquain rlictum est Qui potcit capere :

capta^, non iimpleclendas nisi ah iis (]iii seeoiUinere iiou vaient.Caete-

ruin conlinenles nostros aniiquis illis conjuj^alis, Abrahaino nomina-
tim cl Sara:, \ix ulla ralione confeni , neJum iis [)raiferri possc;
quippe q'ii et contincnlire virlulem in animi liabitu lenuerunt nuben-
tes, et ol)eJienlia; laude, qua lancjuam malrice virlutes omnes conti-
nentur, quain niaxime esc. Ihicrunl. 24-
DE SANCTA VlHGl.MTATE. L.b. I. Dicit primura de prsstanlia
sacroeac Deo jamnoD
Jicaia; viijjiiiilutis, cui l(Pi'unditateni conjiigalem
posse ullam comparari deinonstrat. Duobussuhinde occurrit contrariis
erroribus, alleri culpanliuin nuplia--,aUeri eas ffiquanlium virginitati:
illorum scilicet pulanlium niiplias ex obliquo et ta ite daninutas ab
Apostolo dicenle, i Cor. vii. Tribiitallonem tamen carnis habebunt
hiijusmodi; ego atilem vubis parco;]s{o\um vero, quia ibidemscribit :
exixlinw itafjiic lioc bonum este propier prmsenlem nceessitatem ,

contendentium perpetuam continentiam [iropter saeciili luijusvitam,

non propler fuluram commeiuldri. Postea Christi vir^ines humilila-
tem.quatam excellensconservatur earum munu-, haberejubet.atqiie
ad eam quam maiime sectaiiJam mullael j^ravi oratione aJhortaliir. 283
DE BONO VIDUilATIS Lib. seu EPISTOLA AD JULlA.NAM
VIDUAM. ViduJLS hic Jocet et exhortatur. Primum Jocendo {)robat
sanctae viduitatis profes>ionem nnptiis aiileponfnJam; nu[)tias tamen
sicunJas, imo et lerliaset quolaslibet licilas esse, nec unqu.im malas:
el nubentes quidem |)05t votum viJuas sive virgines merito dainnari,
ipsas aiitem earum niiptias nec habiri pro adultei iis, iiec dii iini opor-
tere. Merita viduanim ex ipso robore coiitnimtire ac [liet.itis peasari
vult, iJeoque biviram univirse vidusc aliquando jure praeferri demons-
Irat. Poslea cxhorlanJo moiiet Julijinam ut imprimis continentiam
,

su;im benelicio Dei tribuat , caveatque ab ^crmonctilis. qui serpere

cccpernnl, hominum quoriimdam iniinicorum ;,'ralia Cbristi. Jubet ut
siium omne studium cum lilia virgine et cum socrti viJua inpendat
ad placi-nJuin Deo Jiilicias .s[iiritak'S habeanl carnaliuin Jeliciarum
:

h)co; el famam denique suam custodire non negligant. 53o

DE CONJUGllS ADULTERINIS AD POLLEN-
T I U M
L 1 B R 1 11.
, —
LiB. I. In quo Iractantur quaes-
liones potissiinum Jiiee. Prima est in illud 1 Cor. vii. His aiitcm
tjui tunt in conjugio prmcipio mulierem si discesserit ,
manere innuptum ctc. Quod Aposloli praeceptum PolleiUio qui-
,

dem videlur pertiiiere ad mnlieres recedentes a virispraiter fornicatio-

nis causam, hisque solis prohibitum nubere alteri viro contra autem :

Augustinus eas tantum spectare contendit qwx a viris fornicationis

,

causa recesserint, atque praiter hanccausam recedere non permissum.

Secunda quffistio esl circa ilUid ilem 1 Cor. vii. Cmteris autom ego
dico , non Dominus , elc Hoc monenJo dictum ab Apostolo docet
Augustinus.ul !-cilicet ridelescoiiju<;cs in relinquendis inlidelibns per-
missa licenlia non ntaatur Pollentius contra sentit vetilum ibi esse
:

a Paulo, ne coiijuges etiam infileles dimiltantur a fidelibus. Attinqi-

tur postremo qea^stiode calhecumenis in ultiino vitje conslitulis, an
iisneo petenibiis, iie<pro se respondere vaientibus, prosit baptizari. 7)6j
DE MENDACIO , Lib, 1. In quo quid sit mendacium » et utrum
aliquando admillendum sit, exemplis momenlisquc raticnuoi in ulram-
636 INDEX.
que partem libratis difqiiiiitur. Mendac'oriim arfpruril-.irortogencrti,
li?qt!e disrii'sisptoiiin'iv) pf jpclis st«tiiiuir nunriuam cssemenlipndam. 4*^
COINTKA MEiNDAGIUM AD CONSENTIUM, Lib. 1. Re-pondet
Ai^gustinus ad Si-rijils (jiuTips: onns^derfiMda misi! Coiisentiiis, de ad-
liibendo usu mend.icii ad (ifti;,'r:u''js latt-nles Priscillianist;is, qui .se
Catholicos intiiliiuitur : i^icelque nec nien'i'.cts pcr mendacia, nec
Llaf.p!iemo> per blaspliemiasqnaecn los esse Refiliit Prisciliianislarutn
trrorem illum. iii Dictinii piffisertiin iibro, cui titulusLiira, repprtum,
qu(> ipsidorjmalizanly^f/ occultandam rellglonem rcHgwiios debereivcn-
liri. Qu?e ex divinis Lihrisin hujuserruris sui |)alro(;iiii'.im tcshmonia
proferunt et extmplq contendit parliin non esse meadacia, partim
;

eliam quse sunt , non esse imitamia. Solvit didicuUatfm de compe n-

sativis peccatis ; ipsum nuoque imjirobans mendacium, quod ad tuen-
dam saliitim cujusquain seu lemporalem sen icternam utile ac ncces-
sarium videaliir. Deniquenunquain omiiinomentieiidum, in iismaxime
rebus quae ad doctrinam religionis pertint-nt, incusse lenere Consen-
lium jubet ct adveisus ha?reticos defcndere. 4i5i
DE OPEHE MOIN ACllORUM, Lib. I. Aurelil (pisfopi Cirthaginensii
inipulsu Auf;ustinus monacliorum causam qni de suis manibus Iransi-
gebant, defendit adversns alios ejwsdem profcssionis nonniilios, qui ex
oblalionibus rcrigiosorun.i vivere, ut nihi! o])eiantes, se
sic voiebfcnt
potiusevangelica praicepta victuet vesiiUi iion curando inplerejac-
lic

taren', Ac primum demonstrat aposlolum 1'aiiiiiin dedisse servis Dei

pra;ceptum et exemptini fac iendi operis corporalis. quo victum et
i!la vestitum sibi procurarent. Deinde ostendit evangelica prcccepta ,
unde suam monaclii iili, non solum desidiam, sed etiam arroganliuin
fovcbanl aposlolico prsecejito et exemplo non e.sse contraria. Ad cx-
Iremum crinitos monaciius repreliendit , atque ut ne comam contra
pia;ieplumapost(dicum nulrire pergant, obsecrat et exhorlatur. Siq
REGULA AD SKRVOS DEl. 5;5
DE DIVINATIONE DiEMONUM, Lib. T. Divinationes daimoni.in
el quaeadeorum cullum pertinent,non ideo rccte Ceri, quia iiisi Deo
sinenlc non fiunl. Unde sint illic dtcmonum divinationes, ciu ve inter-
dum verae, licet plerumque fal^a?. 583
DE CURA GEREINDA PRO MORTUIS, AD PAULINUM, Lib. L
Inlerrogalus a Paulino episcopo Nolaiio, ntriim sepultura quae Ot in
memoriis Martyrum, spirilibus morluorum aliquid prosit, ostenditin
primis niliil mortuis ipsis obesse, etiamsi eoium corporibus omnino
negelur sepullura. Locum autem sepullurae non per se prodesse quid-
quam, sed per occasionem duntaxat duin ex illius recordntione move-
tur el crescit atfectus precaniium pro defunctis. Curam sepulturae ex
humani cordis ad carnem suam atfectu venire, eamqua merito a sanc-
lis marlyribus, cum ad
felicitutem aul miseriam niliil intersit, con-
Itmptam fuisse. Hinc de mortuis dicit, qui narranlur viventibus
apparui.sse, ut suis corpoiibus sepultura pia;beretur. Quomodo vi.sa
illa Gant, docet variis
exemplis. Ad exlremuin inquiril an mortui
cutis intersint ac rebus bumanis. 5gg

An WOI AT lOKBS. 627

CoNtOBDAMItA. 633

EXPLICIT INDEX.

o
 o/p
JUL30''-i
B!^-D?NG SECT.

DO NOT REMOVE
PLEASE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

m Augustinus, Aurelius, Saint,

65 Bp. of Hippo
A5 [Opera onnia]
1835
t.26

^r