Επιτάφιος του Περικλή

Οἱ μὲν πολλοὶ τῶ ν ἐνθά δε ἤ δη
εἰρηκό των ἐπαινοῦ σι τὸ ν
προσθέντα τῷ νό μῳ τὸ ν λό γον
τό νδε, ὡ ς καλὸ ν ἐπὶ τοῖς ἐκ τῶ ν
πολέμων θαπτομένοις
ἀ γορεύ εσθαι αὐ τό ν. ἐμοὶ δὲ
ἀ ρκοῦ ν ἂ ν ἐδό κει εἶναι ἀ νδρῶ ν
ἀ γαθῶ ν ἔργῳ γενομένων ἔργῳ καὶ
δηλοῦ σθαι τὰ ς τιμά ς, οἷα καὶ νῦ ν
περὶ τὸ ν τά φον τό νδε δημοσίᾳ
παρασκευασθέντα ὁ ρᾶ τε, καὶ μὴ
ἐν ἑνὶ ἀ νδρὶ πολλῶ ν ἀ ρετὰ ς
κινδυνεύ εσθαι εὖ τε καὶ χεῖρον
εἰπό ντι πιστευθῆ ναι. χαλεπὸ ν γὰ ρ
τὸ μετρίως εἰπεῖν ἐν ᾧ μό λις καὶ ἡ
δό κησις τῆ ς ἀ ληθείας βεβαιοῦ ται
Οἱ περισσότεροι ἀπὸ ὅσους ὡς τώρα ἔχουν μιλήσει ἀπὸ τὸ βῆμα αὐτὸ
συνηθίζουν νὰ ἐπαινοῦν ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος στὸν νόμο ποὺ διέπει τὴν
ταφὴ τῶν νεκρῶν πρόσθεσε τὴν διάταξη αὐτὴ περὶ ἐπιταφίου λόγου,
γιατὶ θεωροῦν ὅτι ἀξίζει τὸν κόπο νὰ ἀπονέμεται μιὰ τέτοια τιμὴ
στοὺς νεκροὺς τῶν πολέμων κατὰ τὸν ἐνταφιασμό τους. Σὲ μένα ἐν
τούτοις θὰ φαινόταν ὅτι εἶναι προτιμότερο, οἱ τιμὲς ποὺ
ἀπονέμονται σὲ ἄνδρες, οἱ ὁποῖοι ἀναδείχθηκαν γενναῖοι με τὰ ἔργα
τους, νὰ ἐκδηλώνονται καὶ αὐτὲς μὲ ἔργα μόνο, ὅπως εἶναι π.χ. αὐτές,
τὶς ὁποῖες τώρα βλέπετε γύρω ἀπὸ τὸν ἐνταφιασμό τους, ποὺ ἔγινε
δημοσίᾳ δαπάνῃ, καὶ ὄχι νὰ ἐξαρτῶνται οἱ ἀρετὲς τῶν πολλῶν ἀπὸ
τὴν ἱκανότητα ἢ τὴν ἀνικανότητα ἑνὸς ἀνθρώπου, νὰ κανονίζεται
δηλαδὴ ἡ περὶ αὐτῶν ἐκτίμηση τῶν ἀκροατῶν ἀπὸ τὴν εὐφράδεια ἢ
μὴ εὐφράδεια τοῦ ρήτορα. Γιατὶ εἶναι δύσκολο πράγμα νὰ μιλήσει
κανεὶς ἀντικειμενικὰ (χωρὶς δηλαδὴ νὰ πεῖ οὔτε λιγότερα οὔτε
περισσότερα ἀπὸ ὅ,τι πρέπει) γιὰ κάποιο θέμα, γιὰ τὸ ὁποῖο εἶναι
δύσκολο νὰ ἐξακριβωθεῖ καὶ αὐτὴ ἀκόμα ἡ ἁπλὴ ἰδέα, ὅτι τὰ
λεγόμενα ἀπὸ τὸν ρήτορα εἶναι ἀληθινά.

Επιτάφιος του Υπερείδη

Χαλεπὸ ν μὲν ἴσως ἐστὶ τοὺ ς ἐν τοῖς τοιού τοις ὄ ντας
πά θεσι παραμυθεῖσθαι. τὰ γὰ ρ πένθη οὔ τε λό γῳ
οὔ τε νό μῳ κοιμίζεται, ἀ λλ’ ἡ φύ σις ἑκά στου καὶ
φιλία πρὸ ς τὸ ν τελευτή σαντα <τὸ ν> ὁ ρισμὸ ν ἔχει
τοῦ λυπεῖσθαι. ὅ μως δὲ χρὴ θαρρεῖν καὶ τῆ ς λύ πης
παραιρεῖν εἰς τὸ ἐνδεχό μενον, καὶ μεμνῆ σθαι μὴ
μό νον τοῦ θανά του τῶ ν τετελευτηκό των, ἀ λλὰ καὶ
τῆ ς ἀ ρετῆ ς ἧ ς καταλελοίπασιν. εἰ γὰ ρ θρή νων ἄ ξια
πεπό νθασιν, ἀ λλ’ ἐπαίνων μεγά λων πεποιή κασιν. εἰ
δὲ γή ρως θνητοῦ μὴ μετέσχον, ἀ λλ’ εὐ δοξίαν
ἀ γή ρατον εἰλή φασιν, εὐ δαίμονές τε γεγό νασι κατὰ
πά ντα. ὅ σοι μὲν γὰ ρ αὐ τῶ ν ἄ παιδες
τετελευτή κασιν, οἱ παρὰ τῶ ν Ἑλλή νων ἔπαινοι
παῖδες αὐ τῶ ν ἀ θά νατοι ἔσονται. ὅ σοι δὲ παῖδας
καταλελοίπασιν, ἡ τῆ ς πατρίδος εὔ νοια ἐπίτροπος
αὐ τοῖς τῶ ν παίδων καταστή σεται. πρὸ ς δὲ τού τοις,
εἰ μέν ἐστι τὸ ἀ ποθανεῖν ὅ μοιον τῷ μὴ γενέσθαι,
ἀ πηλλαγμένοι εἰσὶ νό σων καὶ λύ πης καὶ τῶ ν ἄ λλων
τῶ ν προσπιπτό ντων εἰς τὸ ν ἀ νθρώ πινον βίον· εἰ δ’
ἔστιν αἴσθησις ἐν Ἅιδου καὶ ἐπιμέλεια παρὰ τοῦ
δαιμονίου, ὥ σπερ ὑ πολαμβά νομεν, εἰκὸ ς τοὺ ς ταῖς
τιμαῖς τῶ ν θεῶ ν καταλυομέναις βοηθή σαντας
πλείστης κηδεμονίας ὑ πὸ τοῦ δαιμονίου τυγχά νειν.
….
Είναι σίγουρα δύσκολο να παρηγορήσει κανείς
όσους έχουν πάθει αυτές τις συμφορές. Γιατί το
πένθος δεν καταλαγιάζει ούτε με λόγια ούτε με
νόμους, αλλά ο χαρακτήρας του καθενός και η
αγάπη του προς τον νεκρό θα θέσει το όριο της
λύπης του. Πρέπει, όμως, να φανούμε θαρραλέοι
και να διώχνουμε τη λύπη όσο το δυνατόν, και να
μην θυμόμαστε μόνο τον θάνατο των νεκρών
αλλά και την αρετή που μας άφησαν κληρονομιά.
Αν ο θάνατός τους αξίζει, βέβαια, τον θρήνο, τα
κατορθώματά τους απαιτούν μεγάλους επαίνους.
Παρότι δεν γέρασαν, όπως αναλογεί σε κάθε
θνητό, απέκτησαν ωστόσο αγέραστη δόξα και
απόλυτη μακαριότητα. Και όσοι πέθαναν άκληροι,
θα έχουν για παιδιά τους τους επαίνους των
Ελλήνων. Όσοι πάλι άφησαν πίσω τους
απογόνους, η εύνοια της πατρίδας θα αναλάβει
την επιμέλεια των παιδιών για αυτούς. Επιπλέον,
αν ο θάνατος είναι όμοιος με την ανυπαρξία, οι
νεκροί έχουν απαλλαγεί από αρρώστιες και λύπες
και όλα τα υπόλοιπα που πλήττουν τη ζωή των
ανθρώπων· αν, πάλι, υπάρχει αίσθηση στον Άδη
ακόμη και κάποιος θεός μας φροντίζει, όπως
υποθέτουμε, τότε είναι λογικό όσοι
υπερασπίστηκαν τη λατρεία των θεών, όταν αυτή
απειλούνταν, να αποκτούν εκ μέρους του θεού
κάθε φροντίδα…
 Επιτάφιος του Δημοσθένη
Ἐπειδὴ τοὺ ς ἐν τῷ δε τῷ τά φῳ κειμένους,
ἄ νδρας ἀ γαθοὺ ς ἐν τῷ πολέμῳ γεγονό τας,
ἔδοξεν τῇ πό λει δημοσίᾳ θά πτειν καὶ
προσέταξεν ἐμοὶ τὸ ν νομιζό μενον λό γον εἰπεῖν
ἐπ’ αὐ τοῖς, ἐσκό πουν μὲν εὐ θὺ ς ὅ πως τοῦ
προσή κοντος ἐπαίνου τεύ ξονται, ἐξετά ζων δὲ
καὶ σκοπῶ ν ἀ ξίως εἰπεῖν τῶ ν τετελευτηκό των
ἕν τι τῶ ν ἀ δυνά των ηὕ ρισκον ὄ ν. οἳ γὰ ρ τὴ ν
ὑ πά ρχουσαν πᾶ σιν ἔμφυτον τοῦ ζῆ ν ὑ περεῖδον
ἐπιθυμίαν, καὶ τελευτῆ σαι καλῶ ς μᾶ λλον
ἠ βουλή θησαν ἢ ζῶ ντες τὴ ν Ἑλλά δ’ ἰδεῖν
ἀ τυχοῦ σαν, πῶ ς οὐ κ ἀ νυπέρβλητον παντὶ λό γῳ
τὴ ν αὑ τῶ ν ἀ ρετὴ ν καταλελοίπασιν;.
Όταν η πόλη αποφάσισε να θάψει με δημόσια έξοδα
αυτούς που είναι θαμμένοι εδώ, οι οποίοι αναδείχτηκαν
ανδρείοι άνδρες στον πόλεμο, και ανέθεσε σε μένα να
εκφωνήσω τον καθιερωμένο λόγο για αυτούς, σκέφτηκα
αμέσως πώς θα τύχουν τον έπαινο που τους ταιριάζει,
εξετάζοντας όμως και αναλογιζόμενος να μιλήσω για
τους νεκρούς όπως τους αξίζει, ανακάλυπτα ότι αυτό
είναι ένα πράγμα αδύνατο.
Γιατί αυτοί που αψήφησαν την επιθυμία για ζωή που
υπάρχει έμφυτη σε όλους και θέλησαν να έχουν έναν
ένδοξο θάνατο παρά να δουν ζωντανοί την Ελλάδα να
δυστυχεί, πώς δεν έχουν αφήσει την ανδρεία τους,
αξεπέραστη από κάθε λόγο;

Μενέξενος, Πλάτωνα
Ἔργῳ μὲν ἡ μῖν οἵδε ἔχουσιν τὰ
προσή κοντα σφίσιν αὐ τοῖς, ὧ ν τυχό ντες
πορεύ ονται τὴ ν εἱμαρμένην πορείαν,
προπεμφθέντες κοινῇ μὲν ὑ πὸ τῆ ς
πό λεως, ἰδίᾳ δὲ ὑ πὸ τῶ ν οἰκείων· λό γῳ
δὲ δὴ τὸ ν λειπό μενον κό σμον ὅ τε νό μος
προστά ττει [236e] ἀ ποδοῦ ναι τοῖς
ἀ νδρά σιν καὶ χρή . ἔργων γὰ ρ εὖ
πραχθέντων λό γῳ καλῶ ς ῥ ηθέντι μνή μη
καὶ κό σμος τοῖς πρά ξασι γίγνεται παρὰ
τῶ ν ἀ κουσά ντων· δεῖ δὴ τοιού του τινὸ ς
λό γου ὅ στις τοὺ ς μὲν τετελευτηκό τας
ἱκανῶ ς ἐπαινέσεται, τοῖς δὲ ζῶ σιν
εὐ μενῶ ς παραινέσεται, ἐκγό νοις μὲν καὶ
ἀ δελφοῖς μιμεῖσθαι τὴ ν τῶ νδε ἀ ρετὴ ν
παρακελευό μενος, πατέρας δὲ καὶ
μητέρας καὶ εἴ τινες τῶ ν ἄ νωθεν ἔτι
προγό νων λείπονται, τού τους δὲ [237a]
παραμυθού μενος. τίς οὖ ν ἂ ν ἡ μῖν
τοιοῦ τος λό γος φανείη; ἢ πό θεν ἂ ν
ὀ ρθῶ ς ἀ ρξαίμεθα ἄ νδρας ἀ γαθοὺ ς
ἐπαινοῦ ντες, οἳ ζῶ ντές τε τοὺ ς ἑαυτῶ ν
ηὔ φραινον δι᾽ ἀ ρετή ν, καὶ τὴ ν τελευτὴ ν
ἀ ντὶ τῆ ς τῶ ν ζώ ντων σωτηρίας
ἠ λλά ξαντο; δοκεῖ μοι χρῆ ναι κατὰ φύ σιν,
ὥ σπερ ἀ γαθοὶ ἐγένοντο, οὕ τω καὶ
ἐπαινεῖν αὐ τού ς. ἀ γαθοὶ δὲ ἐγένοντο διὰ
τὸ φῦ ναι ἐξ ἀ γαθῶ ν. τὴ ν εὐ γένειαν οὖ ν
πρῶ τον αὐ τῶ ν ἐγκωμιά ζωμεν, δεύ τερον
δὲ τροφή ν [237b] τε καὶ παιδείαν· ἐπὶ δὲ
τού τοις τὴ ν τῶ ν ἔργων πρᾶ ξιν
ἐπιδείξωμεν, ὡ ς καλὴ ν καὶ ἀ ξίαν τού των
ἀ πεφή ναντο.
Σ᾽ ό ,τι αφορά την εκδή λωση μ᾽ έργα των αισθημά των ό λης της
πολιτείας οι νεκροί αυτοί που αναπαύ ονται τώ ρα στη γη αυτή εδώ
εδέχτηκαν απ᾽ ό λο τον κό σμο της πατρίδας τους τις τιμές που τους
πρέπει για τον ηρωικό θά νατό τους κι υστέρ᾽ από τις τιμές αυτές
πορεύ ονται την πεπρωμένη τους πορεία. Όλη η πολιτεία σε γενικό
πένθος τού ς κατευό δωσε με πά νδημη κηδεία στην τελευταία
κατοικία τους και μαζί μ᾽ ό λο τον ά λλο κό σμο τού ς κατευό δωσαν
κι ό λοι οι δικοί τους. Σ᾽ ό ,τι ό μως αφορά την εκδή λωση των
αισθημά των της πολιτείας με το λό γο ο νό μος επιβά λλει [236e] σ᾽
ό λους μας να τιμή σουμε τους ά ντρες αυτού ς ό πως τους πρέπει και
χρέος μας είναι να ξεπληρώ σουμε την υποχρέωσή μας αυτή .
Πρά γματι τα ωραία και ηρωικά έργα μ᾽ ένα ομορφοκαμωμένο κι
ομορφοειπωμένο λό γο εμπνέουν στην ψυχή ό λων των ανθρώ πων
που τον ακού ν θαυμασμό και τιμή και σεβασμό για τους ή ρωές
τους και τους απαθανατίζουν στη μνή μη ό λου του κό σμου.
Επιβά λλεται συνεπώ ς ένας τέτοιος λό γος, που σκοπό του θα ᾽χει,
απ᾽ το ᾽να μέρος να εξυμνή σει τους ηρωικού ς νεκρού ς των
πολέμων ό πως τους αξίζει, απ᾽ τ᾽ ά λλο μέρος να παραινέσει
καλοπροαίρετα ό σους ζουν, παιδιά κι αδέρφια των πεθαμένων, να
μιμηθού νε σ᾽ ό λη τη ζωή τους την πολεμική αντρεία των γονιώ ν
τους και των αδερφώ ν τους που κείτονται εδώ μπροστά μας, και
τέλος να παρηγορή σει τους πατέρες και τις μητέρες των νεκρώ ν
μας κι ό λους τους προγό νους τους ό σους τυχαίνει να βρίσκονται
ακό μα στη ζωή . [237a] Ποιό ς είναι λοιπό ν ο λό γος, που μπορεί να
φανεί στα μά τια μας ως αντά ξιος για ένα τέτοιο σκοπό ; Ή από πού
θα ᾽πρεπε ν᾽ αρχίσουμε αντά ξια το εγκώ μιο των ηρωικώ ν τού των
αντρώ ν, που ό σο ζού σαν ή σαν με την αρετή τους η ευτυχία και η
περηφά νια των δικώ ν τους κι ό ταν επέθαναν με το θά νατό τους,
ως λύ τρο, εξαγό ρασαν τη λευτεριά και τη σωτηρία ό λων εκείνων
που χαίρονται τη ζωή ; Πιστεύ ω, πως πρέπει ν᾽ ακολουθή σουμε τη
φυσική τά ξη των πραγμά των κι ό πως απ᾽ τη φύ ση οι ά ντρες αυτοί
εγεννή θηκαν ή ρωες έτσι πρέπει και ως ή ρωες να εγκωμιαστού ν.

There is a tribute of deeds and of words. The departed have already had the first, when going forth on their
destined journey they were attended on their way by the state and by their friends; the tribute of words
remains to be given to them, as is meet and by law ordained. For noble words are a memorial and a crown of
noble actions, which are given to the doers of them by the hearers. A word is needed which will duly praise the
dead and gently admonish the living, exhorting the brethren and descendants of the departed to imitate their
virtue, and consoling their fathers and mothers and the survivors, if any, who may chance to be alive of the
previous generation. What sort of a word will this be, and how shall we rightly begin the praises of these brave
men? In their life they rejoiced their own friends with their valour, and their death they gave in exchange for the
salvation of the living.