GTXSTKYH Ch1

You might also like

Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 41
Chuong 1 KHAI NIEM CO BAN VE XAC SUAT vA UNG DUNG TRONG CHAN DOAN Cuse séng ching quanh ching ta chita nhiéu yéu t6 bat dinh nén con ngubi Iudn Inén quan tam dén vige démh gid kha ning xay ra ciia cae tinh huéng. Xae suat (probability) la mot do do tinh bat dinh, gid tri cia né com thé hien mite do tin tudng cia chimg ta vé sit xAy ra ctia cdc két qua. MOt nha théng ké da néi "Ly thuyét xée sut c6 tride cA xa hoi loai ngudi" bdi vi vige dinh gid tinh bat F tating hoc héi tit thufe nghiem, dé la diéu ma hau hét inh luon gain lién véi inh vat déu lam. Todi Ly thuyét x4c sudt ma ching ta biét nghy nay dai duge phat trién béi cée nha toan hoc chan Au nhut Galileo Galilei (1564 - 1642), Blaise Pascal (162 1662), Pierre de Fermat (1601 - 1665), Abraham de Moivre (1667 - 1754)... Su phat trién cia ly thuyét xdc suat 6 chau Au gan lién véi cdc tay choi cd bac 3 cdc casino néi tiéng nhut G Monte Carlo; ngui ta thudng ké vé cau chuyén cia Chevalier de Mere, mot nguti Phép di nho Paseal gidi quyét ede bai to’n tinh, xiic sudt trong ede trd chdi ngau nhién, tit dé dan dén nhiéu két qua cia xée suat. Ngay nay, ly thuy xée sudt IA cng cy khong thé thiéu trong vige phan tich cc tinh huéng bat dinh. N6 la co sé cho théng ke suy dién cing nhu cée van dé 66 lien quan dén vige dinh htgng kha nang xiy ra ese yéu t6 bat dinh trong nhiéu inh vye eita y sinh hoc, vat ly, kF thuat, kinh t6, khoa hoe x8 hoi. ‘Ta xét cae vi dy sau: 1) B6 me cia mot dita tré mang mot khiém khuyét di truyén dang cn nhikc viée 6 nén sinh thém dita tré thit hai. Quyét dinh ciia ho duge dja vio vige dinh gid khA ning dita tré thit hai cing mang khiém khuyét nay. 2) Mot liéu phap diéu tri trén mot bénh nhan cu thé co thé thanh cong hoac that bai. Béc si diéu tri sé quan tam dén viée dénh gid kh nang thinh cong cita lieu phap nay. 3) Mot nha hoach dinh chinh sich thiét ké cae tign ich chim s6e y té cong dong, ngudi ta tinh dén nhimg nhu can da dang cita cae tién ich nay, nhimg nhimg nhu cu 6 thé thay déi trong mot twang lai gin vi nhiing phuong phép méi xuait hién, hay do si bién dong cia dan sé. Cae vi du tren cho ta ¥ tudng cia tinh bit dinh, 6 d6 nhimg tinh huéng ti gidng nhau nhimg khong ludn ludn cho ra nhing két qua giéng nhau. L¥ thuy xc suft quan tam dén tinh bit dinb ni Trude khi di vao ndi dung chinh eiia chung, ta nhée lai mot s6 két qua eta giai tich té hop can thiét cho viée tinh xAc sudt san nay. 1.1 Gidi tich té hgp 1.1.1 Quy tac dém 1. Quy tie cong Gia sit mot sit kign 6 thé xy ra theo & phutong én: pong én 1 6 m cach thute hign; phutong An 2.06 nz cach thue hien; .. .; phutong an f c6 np cach thute hign. Khi do, sit kien c6 “ay ra theo ny +no+... +n, cach. 2. Quy tie nhan Gia sit mot sy kién c6 thé xay ra theo k giai doan: giai doan 1 ¢6 m céch thye hien; giai doan 2 c6 nz cach thue hin; . . ; giai doan k c6 ny cach thute hien. Khi dé, sit kien 6 thé xy ra theo mnp...ny cach. Qui téic nhan cé thé trinh bay theo céch tinh s6 phan tif cia tap tich nut sau: 3. Tich Descartes © Cho hai tap hop A va B. Tich Descartes cia A va B, ky hie la Ax BIA tap hgp tat ca cc cap ¢6 thit tu (a,b) véi a € A,b € B, nghia la: Ax B= {(a,b)/a € Ajb€ BY Néu A va B la hai tap him han th) s6 phan tit eta tap hop A x Ba |Ax B| = [ALB]. Gido trinh XS-TKYH Thi Diéu Trang - Trin Thtiy Hién 3 © Titong ty, tich Descartes cia k tap hyp Ai, Aa, ..., Any ky higu I Ay x Az x Ayla tap hop t&t c& ce bo 06 thit tut (a1,a2,...,ax) trong d6 a; € Ai, F=1.2....,8 moi Ay x Az x... An = {(1,42,.--,0x)/a; € Ai =1,2,...,K} Néu Aj, Ap,..., Ag 1a k tap him han thi s6 phan tit ciia tap hgp Ay x Ay x x Ag la [Ay x Ap x... Ag] = [A l-/Aal Ag ‘Tap tich A x Ax... x A duge ky hiéu A‘. SA x eA li 1.1.2 Chinh hgp lip Cho A la mot tap hop 6 n phan ti, méi phan tit ctia tap tich A® duge goi 1a mot chinh hgp lp n chap &. $6 ce chinh hgp lip n chap kk Pe =nk Vi dy 1.1. a) C6 bao nhieu cach sip xép 5 qm sich vio 3 ngi b) Mot dé thi trac nghiém khéch quan gém 50 cau, mdi cau ¢6 5 phutsng én Ita chon (chi c6 mot phuong an Iya chon ding). Héi c6 tat cd bao nhieu phuong 4n tra 1di bai thi? Gidi: a) Méi cach sip xép 5 quyén sich vio 3 ngiin lA mot chinh hgp ip 3 chap 5 (mdi lain xép 1 quyén séch vio I ngin xem nhut chon 1 ngin trong 3 ngin, do ¢6 5 quyén sich nén viée chon ngn duge tién hanh 5 lan). Vi xép la Ff = 3° = 243. y 86 cach sip bp) phutong an tra loi bai thi la F2° i phtong sn tra vi bai thi A mot chinh hyp kip 5 chap 50, nén s6 ete 5”. 1.1.3 Chinh hgp khong lap Méi phin tit cita tap tich A* c6 thanh phin doi mot khac nhau duige goi la mot chinh hgp khong lap » chap k (k 39°" 1.2.2 Cae phép toan - Quan hé giita cdc bién cd 1. Bién ¢6 kéo theo Néu bién c6 A xay ra kéo theo bién 6 B xy ra, ta ndi A kéo theo B va ky higu ACB. ‘Trong vi dy 1.6 va phép gieo xtc thi {un} C A; {wy.u3} CB. bién 6 so cp cita bién cé A thi w ditge goi lan Néu w IA mé bién c6 so cp thuan Igi cho A. 2. Ting cita cic bién 6 ‘Tong cia 2 bién cb A va B, ky ign AU B, la bién c6 xiy ra khi it nhat mot trong hai bién cé A hay B xay ra. Tong cita n bién cb Aj, Ap,...,Aq(n > 2), ki hiéu UA a bién c6 xy ra khi it nhét mot trong n bién c6 dé xay ra. 3. Tich cia cae bién c6 Tich cia 2 bién cé A va B, ky higu AN B (hayAB), la bién c6 xAy ra khi cd hai bién cb A, B dong thdi xay ra. .An(n 2 2), kg hieu (A; (hay []A,), la bién 0b i FS xy ra khi n bién 6 46 cing xy ra. Tich cui n bién c6 Aj, Ap. Vi du 1.10, Hai ngudi cing Am mot loai xét nghiém. Goi A IA két qué xét nghiem ngudi tht nhit dung th; Bla két qué ngudi thit hai ducng tinh, Khi d6, AUB la bié ANB la bién 6 "cd hai két qua xét nghi¢m duong tinh" "06 ft mhat mot két qua xét nghiem duong tinh" 4. Bién 6 xung khie Hai bién c6 A va B duge goi lk xung khiie néu A va B khong déng thoi xay ra Gido trinh XS-TKYH Thi Diéu Trang - Trin Thtiy Hién Py x trong cing mot phép thit, ky higu AN B=. Vi dy, trong phép khao sat do than nhi t dvi du 1.9 b) thi 4, Bla hai bién 6 xung khic. ‘Tring hyp A va B xung khéc thi tng cia hai bién oé A vi B con due ky higu la A+ B. Nhom n bién cb {A1,Ap,...,An}(n > 2) duve goi la xung khdc tig doi néu bat ky hai bién ¢6 no trong uhém cing xung khac voi nhau, nghia la ANA, =o moi Z 5 Nhom 4 Nhom n bién c6 {Ai, Az,...,An}.n > 2 cia phép thit voi khong gian Q dive goi la mot nhom day dit cae bién c5 néu c6 mot va chi mot bién cé trong n dit cae bién c6 bién c6 dé xay ra khi phép thit thie hign, nghia la: ANA; =2, ViFs Ua=oa = Vi dy 1.11. Mot xi nghiép duge pham c6 3 ed sé cing sin xudt mot loai thuéc A dé diéu tri benh khop. Chon n dé kiém tra. Goi Aj la bién c6 "Sdn phim do co sé i sin xudt" (i = 1,2,3). nhién mot sin phm ctia xi nghiep Khi d6, {A), Az, As} 1 mot nhém diy dii cae bién ©6. Hieu cia hai bi Hien cia 2 bién 66, kf higu A\B, 1A mot bién c6 xy ra khi A xdy ra va B khong xay ra. Bien c6 déi lap. Bién c6 déi lap ciia bién c6 A, ky higu A, 1a bién 06 xAy ra khi va chi khi A khong xy ra. AuA=2 Nhu vay, A= Q\A hay o AnA=o Ta cé A\B = ANB. Vi dy 1.12, Tién hanh mot xét nghiem trén mot ben nhan, goi A 1a két qua am tinh thi A, B d6i lap. xét nghiém ditong tinh, B la két qua xét nghia 10 Hinh 1.1 Quan hé gitta céc bién cé 1.3. Xac suat cia bién cé ngau nhién Vic xay ra hay khong xay ra cia mot bién c ngiu nhién ta khong thé dw doan trude duge. Tuy nhien, bang tryc gide c6 thé cim nhan duge rang cae bién c6 ngin nhién khie nhau thitmg ¢6 kha ning xiy ra khée nhau, mot s6 bién ién c6 ngfiu nhién thnttng hay xAy ra, mOt sé khée Iai rat it xdy ra. Gitta nhing Khe nhau thi kha ning xé ra cita ching cling khae nhau, ching han khi khio sdt tinh trang loang xudng trén ngudi lén thi ta cé thé thay 6 nhém déi tugng trén 50 tudi két qua loang xuong xuat hién nhiéu hon 6 déi tugng dudi 50 tudi. ‘Tit d6 nay sinh vin dé tm each "do luting" khé ning xudt hién cita bién 6 va khai niem xdc suat ra di, Xéc suat ciia bién c6 la mot s6 khong am, dc trung cho k hién niém tin cia mét cé nhan vé kha nang xy ra cua mot tinh hudng bat dinh. ‘on thé g6c nhin khée, gid tri a nding xy ra cita bién c6 dé. Véi mo 1.3.1 Dinh nghia xdc sudt theo quan diém cé dién Xie sudt theo quan diém cé dién con duge goi la xae suit theo quan diém ddng kha ning. Ti thé ki 17, hai nha ton hoc Pascal va Ferma da phat trién Khai niém xc sudt tit nhiing né Ic gidi quyét cde bai toan vé trd choi ngfiu abien, Cae vi du vé trd choi ngéu nhién 1h nhitng minh hoa rit t6t cho xée suit theo quan diém nay, Ching han, tién hanh phép thit gieo con xiic sic séu mat can di, dong chat thi c6 thé xem kha nang xuat hién méi mat la bang nhau va bang 3 ‘Thue hién phép thit gieo déng thi 2 déng xu can déi va dng chat thi ta ¢6 thé xem khi ning xnéit hign hai mat sp Fa 7 Gido trinh XS-TKYH Tran Thi Diéu Trang - Tran Thtiy Hién uw Xét phép thit vai khong gian mau @ = {w1,w2,...,wa}, gid sit kha nding xudt hien cita w, w2. w, bang nhau, ta néi n bién 06 nay la dong kha nang. Dinh nghia 1.1. Xét phép thit voi khong gian © c6 n bién c6 so chp déng kha nang, AIA mot bién e6 ciia @. Xe suit cia A, ky higu P(A) duge xée dinh béis _ S6 phan titeiia Am P(A) = (4) = 3 phan tit ciaQ Vi dy 1.13. Trong mot hop c6 chia 12 vien bi giéng nhau vé hinh ding, kfeh thutée, trong d6 c6 8 bi xanh va 4 bi trang. Ta lay ngfiu nhién tit hop ra 3 bi, hay tinh xac suat dé lay duge 1 bi xanh va 2 bi trang? Gidi: Ta lay ngfin nhién 3 bi tit mot hop chita 12 bi thi s6 bién c6 so cp dong . oa Ola 3 _ 12! KhA nang cia 1a n = Ch = gy = 220 Goi A la bién c6 "My duge 1 bi xanh va 2 bi tring" thi s6 phin tit cita A la Ch.C} = 8.6 = 48. Frenzoremenies Bist ole _m_ Bw Vay, xe suit dé A xay ra Ih P(A) = = 5 0,218 o Nhan xét 1.2. Xac dinh xée suat theo quan diém cé dién duge tinh toan bing cée suy nan tosin hoc trim tuigng, né khong ddi hdi phai tién hanh e&e phép thit cy thé, Tuy nhién, cach x4e dinh nay ddi héi khong gian cae bién 6 so cp phai 6 hit han cae két qué va cée két qua d6 phai dong kha nang; thing thi tinh cach cim tinh, dOng kha ning dude xie dinh mo han khi gieo mot xtc sie hay gieo mot déng xu can déi va déng chat, ta néi cdc két qui so cAp Ia déng kha nang. Cac bai toan trong thite té thitimg khé xe dinh duge tinh déng kha nang etia cée bién 66 va diéu 46 lm han ché viée 4p dung ech xée dinh nay cho cdc van dé thyte té. 1.3.2. Dinh nghia xdc sudt theo quan diém théng ké Xac dinh xac suit theo quan diém théng ké dita vao khai niém tan suat xudt hien ciia bién ¢6 trong mot day cae phép thit lap lai Tién hanh n phép thi cing loai va trong m6i phép thit ta quan tam dén sit xuit hien cit bién ¢6 A nho dé. Dém s6 lan xuéit hien A trong n phép thit, s6 nay duge kf higu &, goi lA tin s6. Khai nigm tin sudt duge xtc dinh nut sau: 12 xudt hign ciia A trong n Kin thit, ky higu la f4(A), dude xe dinh béi: xudt hién ctia 86 (A= t= lA) = Sé phép thit Vi du, theo doi 100 ca sinh 6 mot benh vien, ta théy c6 54 ca sinh con trai. Goi A bién 06 "sinh con trai" trong méi ca sinh. Khi dé, tan sudt sinh con trai Sd trong 100 ca sinh Ia figo(A) oot 0,54. Khi s din sudt 1A mot gid tr] khong én dinh phép thit n thay déi thi tin suit xuft hien bién c6 cimg thay d6i va du n nhé thi tin sudt 06 si¢ dao dong rit I6n. Tuy nhién, néu n kha Ién thi tan sudt xudt hien bién c6 ¢6 thé én dinh dan lay Ia kai niém 6u dinh ngiu nbién. vyé mot gid tri, day Vi dy 1.14. Nghien cttu kha nang xuat hién mat sip khi gieo mot déng xu, Buffon va K.Pearson da tién hanh gieo mot déng xu nhién lan lien tiép va thu duge két qué nut sau: Navi lim thi nghiém | $6 lin gieo | So lan xuat hign mat sap (8) | Tan suat Buffon 4040 2048 0.5069 Pearson, 12000 6019 0,5016 Pearson 24000 12012 0.5005 Quan sét bang két qua cho thay tan sudt xudt hién mat sp cita déng xu trong n lan gieo én dinh dan vé gia tri 0,5 khi n ln. Khi s6 ln thyc hien phép thit n khé. Ién, néu tin suat cita bién c6 A én dinh din vé mot gid tri p nio dé thi ta néi A én dink ngiu nhien vi s6 p duge goi la xfie suat cita bién ob A. ‘Trong the té, ta xdc dinh xac sudt P(A) 1a gid tri x4p xi ciia tan suat f,,(A) khi s6 phép thit n khé Idn. Phép xp xi nay cing chink xée néu n cng én. P(A) = f(A) khi nm khé Ién ‘Vi du 1.15. Theo d6i 1.000 ca sinh 6 mot ving dan ett, ta thay ¢6 546 ca sinh con trai. Tit d6, ta c6 thé néi xAc sudt sinh con trai é ving dan eu dé P(T) = 0,546. Nhan xét 1.3. Néu nhit dinh nghia xc suit theo quan diém cé dién dua trén suy luan tritu tugng thi dinh nghia xéc sudt theo quan diém théng ké dua vao Gido trinh XS-TKYH Thi Diéu Trang - Trin Thtiy Hién 13. phép thit trong thye té dé xée dinh tin theo quan diém théng ké khong doi hai tinh hit han viec khao sat lip lai mot sé 1én lin cae. suat cita bién 06. Xac s cia khéng gian bién c6 sa cap cing nhut khong cin phai xée dinh tinh déng kha ning, né phi hgp cho nhién bai toan va duuge ap dmg rong rai trong thye té. Tuy nhién, cach xac dinh nay chi p dung ditge di véi loai phép thit c6 thé thie hien dit Ion suat dat duge theo phuting phép nay chi la gin ding. Jap lai va tren thy té ta phai tién hank mot phép thit. Gia tri xe 1.3.3 Dinh nghia xdc suat theo quan diém hinh hoc Dé khie phuc han ché cia xée suét e6 dién di hoi phép thit phéi e6 him han cae bién c6 sd cap, ngudi ta dita ra dinh nghia xac suat theo quan diém hinh he, 4p dung cho truéng hgp phép thit c6 vo han cac bién c6 sé cAp déng kha nang. Cach xée dinh nay doi héi céc bién 06 ©, A phai duge biéu dién hinh hoe béi cae mién do duge trong R, R? hay R°. Dinh nghia 1.2. Xét phép thi ngfin nhien ma khong gian céc bién 0 so cp @ duge biéu dién bang mot mién hinh hoe A trong khong gian R, B® hay B® va tap cée bién c6 86 cp thudn loi cho bién c6 A dude biéu dién béi mot mién G C H, va gid sit G, H Ia ce mién do duge theo do do hinh hoe Khi d6, néu moi diém cita @ la ddng kha nang thi xéc suat ctia bién ¢6 ATA pay = Dede mia G 9 do mién H Neu H Cc R thi do do hinh hoe la do dai, Néu H C R? thi do do hinh hoc la dien tich. Neu H CR thi do do hinh hoe 1a thé tich. Vi du 1.16. Gieo 1 chim diém mot cich ngiu nhién vio minh vai hinh vuong H canh a, trong 46 c6 mot hinh tron G bin kinh r = =. Hay tim xéc sudt dé cham diém rdi vao trong hink tron. Gidi: Phép thit "gico mot chim diém vao minh vai hink vudng H" c6 vo han khong dém duge cée bién c6 so chp déng kha ning. Khong gian cée bién 06 so cap c6 thé c6 dude biéu dién béi mién hinh vudng H 6 canh a. ul Goi A A bién c6 "chim diém roi vio trong hinh tron G", ‘Ta nhan thay ring 6 so cp thuan Igi cho A duge bién @ tap cde bid bai mién hinh tron G ban kinh r Ap dung dinh nghia xée sndt theo quan diém hinh hoo, ta c6 xc sudt dé A xiy ral 1.3.4 Xac suat chi quan Xac sufit xde dinh theo quan diém cé didn, théng ké hay hinh hoc dutge goi xéc suit khéch quan, Cach xée dinh xc suét khéch quan nao cing ddi héi mot 80 diéu kien 4p dung, vi du phudng phap cé dién thi doi hoi tinh dong kha nang cia céc két qua so cp, phitong phép théng ké thi ddi héi phép thtt phai duce tién hanh lap lai mot s6 lan di Idn. . . Trong trutng hgp nhing diéu kién nay khong théa man, ta c6 thé 4p dung phitong php xdc suit chit quan. Theo quan diém cha quan thi xac suat 1a mét con s6 thé hién niém tin ca nhan vé kha nang xay ra cia mot ket qua. Dinh gid nay chi yéu dya vao thong tin, kinh nghiém tich Iiy duge cia e4 nhan vé phép thit dang nghien cit. V6i ching mot sit kién thi xéc suat chi quan cia ngudi nay e6 thé khéc véi xAc suat chit quan cita ngu@i khée tiy theo thong tin ma ho tich liy duge, vi thé n6é con duge goi la xée sudt c@ nan. Vi du, mot nha dieu tri cin dénh gia kha nang binh phue cia bénh nhan theo mot ligu phap. Dan gid nay dua vao kién thite, kinh nghiém cia nha diéu tri cing nhu cée thong tin Ong ta ndm duge vé tinh trang cia ngudi bénh. Gido trinh XS-TKYH Tran Thi Diéu Trang - Tran Thtiy Hién 15, Phuong phap xée suat chit quan khong doi hoi phép thit phai tin hanh lap lai mot s6 16n ln, ngudi ta cé. é danh gid kha nang cdc két qua ciia phép thit ma né chi xAy ra duy nhat mot hoAc mét s6 it ln trong doi, vi du xAc suat con ngudi tim ra thuéc chifa khdi mot loai b nh nan y trong vong 2 nim ti Y tuéng cita xdc sudt chi quan da due Frank Ramsey gidi thiéu trong bai bao "Subjective probability and ultility" vao nim 1929. Frank Ramsey (1903 - 1930) la nha triét hoc, toan hoc kinh té hoc ngudi Anh, Sau d6, § tudng xe swat chii quan dhge phat trién bdi mot s6 nha thng ké hoe, trong dé c6 Leonard J. Savage (1917 - 1971), mo thé chién thit II, L. J. Savage lA nguBi trg gitp chinh vé théng ké cho John Von nha théng ké nguéi My. Trong suét nhimg nam Neumann trong link vue dién ton. Nam 1954, trong cong trinh "The foundation of Statistics", Savage da trinh bay phép Bayes (Bayesian method). ‘Trong nhitng nim gan day, cing vdi sy phat trién manh mé cia cong nghé thong tin, xc sudt chi quan duge sit dung rong rai trong nhieu linh vue khoa hoc thye nghiém, song van cdn nhién tranh cai, mot so nha thong ké truyén thong, von quen vdi xée sudt khéch quan, thuing khé chip nhan mot céch tron ven khdi Ahai niém xc suat chit quan dia trén phudng nigm nay. 1.3.5 Cac tinh chat co ban cita xac suat Nam 193) phap xée suat nha ton hoc ngudi Nga A. N. Kolmogorov da dua ra phutong jon da. Nén tang cit phuong phép nay IA hé on dé co ban ma tit d6 ton bo Iy thuyét xéc sudt duge xay dymg lai thinh mgt hé théng chat che theo logic toan hoc. Hé tién dé dé ditge trinh bay mOt eéch don gin thanh 3 tinh chat cd ban sau 1) Xée suat cita mot bién cé A bat ky la mot gid tri khong am P(A) 2 0, WA. 2) Xée sudt bién c6 khong thé c6 bling 0, xée sudt cia bién c6 chic chan bing 1 P(@) =0; P(Q) =1. 3) Voi hai bién cé xung khac A, B thi xae suat cita bién c6 tong AU B bang tong xc sudt ciia 2 bién c6 A,B ANB =2, P(AUB) = P(A) + P(B). Ta cé thé kiém chitng mot céch dé ding x4c sudt xéc dinh theo cdc phuong, 16 phap khach quan 6 trén déu thoa man 3 tinh chat co ban nay. CAc tinh chat tiép theo duge suy tit 3 tinh chat co ban. 4) Néu ACB thi P(A) < P(B). 5) 0< P(A) <1, VA 6) P(A) =1- P(A). 7) P(AUB) = P(A) + P(B) - P(ANB). Cite tinh chit 3 va 7 duge goi lA cong thite cong xée suit, cu thé nhu sau: Cong thite cong xdc sudt a) Néu A, B Ia hai bién cé xung khie thi P(A+ B) = P(A) + P(B) (LL) ‘Téng quit, néu Ay, Ap,..., A, 1A n bién o6 xung khie timg doi thi Peay = Era (1.2) b) Néu A, Bla hai bién 6 bat ky thi P(AUB) = P(A) + P(B) — P(AB) (1.3) ‘Mé rong: ¢ Néu A, B, C 1a ba bién c6 bit ky thi P(AUBUC) = P(A) + P(B) + P(C) — P(AB) - P(AC) - P(BC) + P(ABC) @ Néu Aj, Ag,..., Ay Ia mot nhém day dii cde bién 6 thi EPA) =a Vi dy 1.17. Trong mot lop hoc, ti 1@ hoc sinh dat diém gidi mon Toan 1a 10%, tile hoc sinh dat diém gidi mon Anh la 9% va gidi c hai mon la 5%. Chon ngau nhien mot hoc sinh trong lp. Tinh xée suit dé hoc sinh dé khong dat diém gidi cA mon Tosn lin mon Anh? Gidi: Goi A 1a bién c6 “hoe sinh d6 dat diém gidi mon Toan", B la bién c6 "hoe sinh dé dat diém gidi mon Anh", Theo gid thiét thi: P(A) = 0,1, P(B) = 0,09 va P(AB) = 0,05 Gido trinh XS-TKYH Tran Thi Diéu Trang - Tran Thtiy Hién iv Goi C la bién cé "hoc sinh d6 khong dat diém gidi cA mon Todn lin mon Anh" thi Cla bién ¢6 "hoe sinh dé dat dim gidi mon ToAn hosc mon Anh" hay = AUB. Theo dinh ly cong xdc sudt (1.3), ta 6: P(C) = P(AU B) = P(A) + P(B) — P(AB) = 0,1+0,09 — 0,05 = 0,14. Suy ra, P(C) = P(C) 0,14 =0,86. o Vi dy 1.18. Tai mot ving dan cut, ti I¢ ngudi dan bi mac benh tim 1a 3%, bi mie benh khép Ih 5% va bj mae c& hai bénh I 2%. Kham ngiu nhién mot ng dan trong ving. Tinh xée sndt dé ngudi dé khong bi mae ci benh tim lin benh khép? Gidi: Goi A la bién c6 "Nguisi dé mic bénh khép". Theo gid thiét thi: enh tim", B la bién c6 "Nguii dé mie P(A) = 0,03, P(B) = 0,05 va P(AB) = 0,02. Goi C la bién c6 "Nguoi dé khong bi mae c& benh tim lin benh khép" hay C =AB thi C ja bién c6 "Nguoi a6 bj mac howe bénh tim ho&e bénh khép", C= AUB. Theo dinh l¥ cong xe suat (1.3), ta cd P(G) = P(AUB) = P(A) + P(B) — P(AB) = 0,03 + 0,05 — 0,02 = 0,06. 0,06 = 0,94. gudi dé bj mie dng thoi 2 ben tim va khdp", con AB a bién 6 "Ngudi dé khong déng thdi bi mic ci 2 benh tim va khép" ghia la "mic nhieu nhat 1 bénh"). o Cha y 1.1. Ta co AB = AUB, AUB = AB. Suy ra, P(C) = 1— P(C) = Nhing bién 06 c6 xe sudt cing gin 1 thi cang dé xdy ra va duge xem 1a hau nhw chie chin, Nguge lai, nhitng bién c6 c6 xAe suat rit nhd, cing gin O thi kha ning xy ra rat ft va c6 thé xem lA hau nhu khong thé xdy ra. Viée quy dinh mot mie xc suat nhut thé nao khong che chén tity thude vao tig van dé eu thé, Ching han, néu xac suat dé tré c6 nguy c¢ tit vong khi tiém mot loai vaccine la 0,01 thi xée suat d6 chua thé xem lA nhé, hau nut khong thé xay ra; nhumg nén xc suat ehét etia mot loai cay trong 1a 0,01 thi c6 thé xem xc sudt nay 1 rat nhé, khong dang ké. 6 thé em la hau nit chae chan hay han nh 18 1.4 Xdc sudt diéu kién La mot do do tinh bit dink, xAc suit phy thude vio thong tin. Ching han, vide démh gia kha nang chita khéi bénh A phy thude vio thong tin ma bac si ¢6 vé bénh A cing nhu thong tin vé thé trang, mite do mac bénh cia bénh nhan. Néu bac si cé nhiéu thong tin thi dénh gid khd nang khéi bénh sé khéc voi khi ong ta c6 ft cdc thong tin nay. Xét vi du 1.18, gid sit ta biét ngudi dé thude nhém mac bénh khdp, nghia 1A c6 thém thong tin (B) thi xéc sudt ngudi dé mie benh 2% Gia tri nay thé hién kha nang mc bénh tim cia ngudi bi thip khdp goi IA xac tim (A) bay gid sé thay déi, né khong cdn la 3% nur ban din nita, ma la suat ciia A véi digu kien B da xay ra, 14.1 Xac suat diéu kien Dinh nghia 1.3. Gid sit A, B 1a hai bién cd ngfiu nhien, BZ 2. Xie suit cia bién cé A véi diéu kién B da xdy ra, kf higu P(A|B), dite xe dinh béi: oy 4)p) — P(AB) PUAIB) = Say (1.4) Tinh chat 1.1. 1) 0< P(A|B) <1. 2) P(Q|B) =1. 3) P(BIB) =1. 4) Néu ANC = @ thi P((A+C)|B) = P(A|B) + P(C|B). 5) P(A|B) = 1 - P(A|B). Vi dy 1.19. Trong mot ving dan ert, ti 1é ngu®i mie benh tim Ia 5%, mie benh, huyét Ap 14 9%, mic ed benh tim va huyét dp 1a 3%. Chon ngau nhién mot nguoi dan trong ving, biét ngudi dé mac benh tim, tim xae swt dé nguti dé khong mie bénh huyét ép? Cidi: Goi Ala B la bién c6 "ngudi 46 bi mae benh huyét sp". 6 "ngui dé bi mae benh tim" Gido trinh XS-TKYH Thi Diéu Trang - Trin Thtiy Hién 19 ‘Theo gia thiét, ta c6 P(A) = 0,05, P(B) = 0,09 va P(AB) = 0,03 Khi dé, P(B|A) 1a xéc sut ngudi chon ra bi mic bénh huyét Ap biét ngudi dé da mie bénh tim. Vay, P(B|A) chinh Ia xée sudt ngudi chon ra khong bj mile bénh. huy i mac bénh tim. Ap biét nguti do ‘Theo cong thite xae suat ¢6 diéu kien (1.4) P(BA) _ 0,03 PRIA) = Day = 0.05 0,6. Do d6, P(B|A) = 1- P(BIA) = 0,4. Dé ¥ ring, P(B) 1a ti le mc benh huyét ap n6i chung, con P(BIA) la ti le mac benh huyét ap trong s6 nhimg ngudi mae benh tim, a Vi du 1.20. Dé xét hieu qua ciia mot loai vaccine, nguGi ta diéu tra tinh hinh mie bénh trén 1.000 nguii dan cé va khong tiém phdng loai Vaccine nay. $6 ligu thu duge nhw sau: Mae bénh | Khong mie bénh | ‘Téng 86 Cé tiém phong(A) 12 188 200 Khong tiem phong(B) | 288 512 800 ‘Tong 86 300 700 1.000 a) Chon ng&u nhién mot ngudi trong s6 1.000 ngudi ndy, biét nguai 46 66 tiem phong, Xéi xem khé ning ngui dé mie benh la bao nhieu? b) Chon ngiu nhien mot ngudi trong s6 1,000 ngudi d6, biét nguai d6 thnge nhém khong tiem phong. Xét xem kh ning ngudi d6 khong mie bénh la bao nhieu? Gidi: a) Goi Ala bién c6 "ngudi dé c6 tiem phong"; BA bién ¢6 "nguti dé khong tiem phong"; C Ia bién c6 "nguti d6 bi mae benh" va D Ia bién 6 "gui dé khong bi mie ". Khi dé: 200 800 PUA) = F099 = 2 PB) = Tyg = 08 — 700 _ P(D) ~ oo 7 20 AC la bién 06 "ngudi dé c6 tiem phong va bi mic benh". AD Ia bién c6 "ngudi dé c6 tiém phong va khong bi mie benh" BC la bién 6 "ngudi 6 khong tim phong va me benh". BD la bién ob "ngudi a6 khong tiem phong va khong bi mie benh" > 12 188 P(AC) = ppg = 06012 PLAD) = aoqq = 0: 188. 288 512 P(BC) 0.288 P(BD) 1000 P(CIA) la xe swat ngudi duge chon bi mie 1000 énh biét ngudi dé cé tiém phong, ta c6: P(AC) _ 12 PUCIA) = Say = agg = 906: b) Xée sudit ngudsi due chon khong bi mie benh biét ngudi dé thude nhom khong tiem phong 1a P(DB) _ 512 PUB) = Soy = gp = 284 o 1.4.2 Dinh ly nhan xée sudt ‘Tit dinh nghia xée suit diéu kign ta sny ra két qua sau: Dinh ly 1.1. Voi A, B lh. 2 bién cb bat kj, BA @ ta ob: P(AB) = P(A|B)P(B). (1.5) Mé rong: Véi A, Av,..., Ay lin bién 6 biit ky, ta 66 P(At.++An) = P(A) P(A2|A1) P(As|AtA2) .. P(An| Avda. An a)» (1.6) Vi du 1.21. C6 hai chudng tho: chudng thi nhat c6 3 thé xam, 2 thé tring; chuéng thit 2 ¢6 5 thé xam, 4 thé trang. Bat ngau nhién mot con thé tit chuéng thit nhat bé sang chudng thit hai. Sau d6, tit chuéng thit hai bat ra mot con tho. ‘Tinh xéc sudt dé 2 con thé biit ra déu mau tring. Gido trinh XS-TKYH Tran Thi Diéu Trang - Tran Thtiy Hién a Gidi: Goi A la bién cé "con thé bat tit chudng thit nhat la man tring", B 1a bién cé "con thé bt tit chuéng thit hai la mau trang" . re) 4 Ta 6 P(A) = =, P(A) = 5 P(BIA) = 73 P(BIA) = 75: Xéc swat dé 2 thé bat ra déu man trang la P(AMB) = P(A)P(BIA) = é = 0,2. 1.4.3. Bién c6 déc lap Hai bién c6 A va B duge goi la doc lap véi nhan néu viée xay ra hay khong xdy ra cia bién o6 niy khong anh huéng dén kha ning xay ra ciia bién cé kia va nguge ch khie, hai bién o6 A va B lh doc lap véi nhau néu P(B|A) = P(B) hay P(A|B) = P(A). Khi 46 P(AB) = P(A)P(B) Ini. Noi 4 Dinh nghia 1.4, Hai bién e6 A, B duge goi la doc lap néu P(AB) = P(A)P(B). Mé réng khai niém doc lap cho n bién cé, ta c6 He Aj, Ao, A, goi la doc lap tig doi néu va chi néu bat ky hai bién c6 nao trong nhém cing doc lap vai nhau, nghia la P(A;Ay) = P(A) P(Ag), i # & # He Aj, A2,...,An goi Ia doc lap trong toan thé néu P(AjAg...-An) = P(A1)... P(An) Vi dy 1.22. Mot loai thude T dhige ding dién tri cho mot benh nhan mae A va mot bénh nan mic benh B. Xéc suat chita khoi benh A 1A 0,6, chita khéi benh, B1A.0,8. Tinh x4c suat dé cho 2 ngudi cing khéi bénh. Chatng minh. Goi A 1a bién c6 "bénh nhan thit nhat khoi Bla bién cb "bénh nhan thit hai khoi ben" ta co A,B doc lap. Xac sudt dé hai ng) khéi bénh la P(AN B) = P(A)P(B) = 0,6.0.8 = 0,48 22 1.4.4 Cong thitc xac suat day di - Cong thite Bayes ‘Trong phan nay ta sé trinh bay hai két qua rat Ig thuyét xéc suAt, Thit nat I cong thite xe suit day dit, cho phép ta tinh xée suit cia mot bién ¢6 theo ese xéc suat diéu kien cita né d6i véi cée tinh huéng day dicta phép thi. Két qua thit hai 1a mot din ly néi tiéng dirge dat ten theo mot linh mye ngudéi Anh, Thomas Bayes(1702-1761). Dinh ly Bayes co mot anh huGng sau sve dén sy phat trién cia théng ke hoc va dite xem nhut IA nguén gée nghia trong itng dung cita cia mot triét If mdi trong khoa hoe. 1, Céng thite xac suat day di Dinh ly 1.2. Gi sit {Ar, Aa, P(Aj) > 0,i = Tym va B la bién 6 bat ky trong cing phép thit. Khi d6, ta 6: An} la mot nhém day dit cée bién c6 véi P(B) = P(BA, + BAz+...+ BAn) = YP(alA) P(A) (L.7) 2. Cong thite x Cong thite xéc suit diéu kien thing duge ding sudt Bayes Jénh gid mee do anh n co di hudng cia hai bién 06, thuting 1A mot bié xiy ra Iam cin nguyen dé tinh kha ning xy ra cia mot bién c6 khéc. Tuy nhién, trong mot s6 bai tosn ta cé mot két qua da xdy ra rdi va phai tinh kha nang tinh huéng nao da anh huténg gay nén ket qua do. Dinh ly 1.3. Cho (Ay, A: a} I mot nhom diy dii eae bién 6 voi P(Ai) > 0, Vii = 1,2,...,n va BTA mot bién 6 bat ky trong cing phép thi, P(B) > 0. Khi dé: P(Ag|B) = PBIADPA) 2,0. (1.8) XP(BIA) P(A’) Cong thite nay dude goi 1A cong thife xe suat Bayes. C&e xée suat P(Ay), P(Az), ..., P(An) ditde goi la cae xac suat tien nghiém. Cac xéc suat P(A,|B) duige xe dinh sau khi phép thit duge tién hanh va bién ¢6 B da xy ra, dutge got 1A c&e xée suft hau nghi¢m. Gido trinh XS-TKYH Tran Thi Diéu Trang - Tran Thtiy Hién 2B Vi dy 1.23. (Theo thai bio NewYork ngay 5/9/1987) Mot test kiém tra sit hign dien cia virus HIV, test cho két qua diong tinh nén béenh nhan thye sit nhiém: virus. Tuy nhién te: nay c6 thé c6 sai s6t, doi khi cho ta két qua duong tinh déi vi ngudi khong bi nhiém virus, ti le sai sot do 1a Biét ring ti 1¢ nhiém 20000" HIV trong dan cut ving nay 1a 0,01%. Néu mgt bénh nhin c6 két qua xét nghiem duong tinh thi xée sudt ngudi nay nhiém HIV 1a bao nhiéu?. Gidi: Goi B la bién ¢6 benh nhan bj nhiém virus, B la bién c6 benh nhan khong bj nhiém virus; T* 1a bién c6 test cho ket qua dugng tinh, T~ 1a bién c6 test cho t qué am tinh - 1 Ta e6 P(B) = Gy 1 20000 P(B)= P(T*|B) =1;P(T*|B) = 10000 Xée sudt dutong tinh cia test la P(T*) = P(B).P(T*|B) + P(B).P(T*|B) 9999 1, 9999 1 ~ 70000" ~ 10900°20000 20000" . - Benh nhan e6 két qua test duong tinh thi xée suéit bénh nan bj nhigm virus Ih: 1 P('\B).P(B) _ p00"! - ; P(BIT*) Pry aoe = s-o9g9 © 9-667. 20000 Vay, ti le benh nhan test cho két qué dudng tinh thye sit bi mhiém virus 1a 66,7%. o 1.4.5 Phung phap Bayes (Bayesian method) Phuong phap Bayes 1A mot vi dy tiéu biéu cia phugng phap xéc sudt cht quan vi né dutge dig dé khio sat mite do tin titdng ctia cé nhan vao kha ning xiy ra ciia mot két qua. Plitong phap nay ditge xay dung dua vao cdc khai nigm xée suat tién nghiém (prior probability), va cong thite xée sudt Bayes. Xae suat tien nghi¢m cha mot bién cé 1a xée sudt duge xée dinh trén eo sé kién thie, kinh nghiém true dé hay cae két qua dat duge tit tap dit ligu thu thap tude dd, ‘ic suit hau nghiém (posterior probability) Xac sudt hau nghiém cita mot bién c6 la xdc suAt thu duge bing cach sit dung thong tin mdi cap nhat, diéu chinh tit xde suat tien nghiem. Phuong phap Bayes sit dyng mot danh gid chit quan duge hiéu nln 1A mot 24 mnie do tién nghiém cita ca nhan vao mot gid thuyét trudc khi quan sat duge bang chting (xc suat tién nghiém). Sau do stt dung cae dit liu quan sat duge lam bang ching dé dénh gid lai xc sudt ctia gid thuyét thong qua cong thie Bayes nhw sau P(E\He) P(He) PE) Hy 1a mot gia thuyét trong tap gia thuyét { Hy, He, Hn}. P(Hg) danh gid kha ning xay ra ciia gid thuyét Hy trude khi quan sit duge bing chimg E. P(B|H,) 1a xde suat dé bang chting E xAy ra voi diéu kién H;, la dting, n6é con duige goi Ia ham kha di (Likelihood function) P(Hy\E) = P(#) la xe sudt cia B, nd duge tinh theo cong thite xic sudt diy di. P(H,|B) Wa xac suit hau nghiém cia HM, sau khi bing chitng £ da xy ra. Ti 96 POP) he t Hy, nd thé hien mite do mot bing chimg mdi lAm thay déi sit tin tuéng mé ta cho anh hutmg cia bing ching lén mie d6 tin tuting vio gia thny vao mot gid thuyét Cie nha thong ké theo truing phai Bayes lap lndn ring ngay cA khi ngudi ta c6 cae xe suit tion nghiém khéc nhau thi bing chitng mdi tit cdc quan sat ip di lap lai sé c6 xu hudng dita cée xéc suat hau nghiém cia ho gn lai nhau hen. Khi thong tin, dit lieu thu thap cang nhiéu thi xd suat chi quan sé duge diéu chinh gin vé véi xe sudt "that" cia bién 6, Trong phuong phap Bayes, ta cin cin trong véi xc suit tien nghiém béi vi mot xée sudt tién nghiém qua sai lech sé din dén xdc sudt hau nghiém cing rat sai lech. Mac di ¥ tuéng vé xac suat duge cap nhat trén cd sé thong tin mdi cd mau thuan vdi tinh than xdc suat theo quan diém tain s6, phuong phép Bayes vin duge phat trién rong thanh cong trong nhiéu linh vue khoa hoc thu nghiém, dic biét trong y sinh hoe, trong phan tich quyét dinh kinh té va trong ki thnat loc thu rac ciia tin hoe. Phan 1.6 cita chung nay, trinh bay ing dung ciia phtong phap Bayes trong danh gia cae xét nghiem chan doan sang loc: iva sit dung 1.5 Qua trinh Bernoulli ‘Trong phan nay, ta xét phép thit theo hai két qua A va A, chang han nhw song - chét, mie benh - khong mie benh, niy mam - khong nay mim. Xée suat Gido trinh XS-TKYH Thi Diéu Trang - Trin Thtiy Hién B xiy ra A la p, xde suat xy ra A la 1 —p. Phép thit nlut vay duge goi la phép thit Bernoulli. James Bernoulli (16: |-1705) 1a nha toan hoc ngudi Thuy Si, nguai co nhiéu déng g6p trong linh vite xc suit, dic biét d6i véi phan phéi nhi thite ma ta sé gap 6 chuung 2 1.5.1 Qué trinh Bernoulli Mot phép thit trong dé bién c6 A xay ra vdi xd suat p va khong xay ra vdi xée snit q = 1 — p duge goi la phép thit Bernoulli. Bién 6 A trong phép thit Bernoulli con duge goi la bién c6 "thinh cong", A disse goi 1A bién ©6 "that bai" Tiéu hanh n phép thit Bernoulli doc lap nhau véi P(A) = p trong mdi phép thit, ta c6 mot day n phép thit Bernoulli dc lap hay con goi la qué trinh Bernoulli. Chang han: + Ti le ndy mim cia mot loai hat giéng 1A 75%, ngwdi ta gieo thi diém 10 hat. Do la day 10 phép thit Bernoulli d6 + Tile mac bénh basedow 6 mét ving la 10%, kham cho 100 ngudi dan trong ving. Dé lA day 100 phép thit Bernoulli doc lap. + Tile khéi benh cia mot phwtong php didn tri méi A 0,8, 4p dung phutong phAp nay cho 50 ngudi. Dé IA day 50 phép thit Bernoulli doc lap. Van dé dat ra 6 day Ia tinh xéc sudt dé trong day n phép thit Bemoulli doe lap, bién c6 A xudt hien ding & Ian. lap. Dinh ly 1.4. Xac swat dé trong nm phép thit Bemoulli, bién e6 A xuat hign ding k lan, ky higu P,(k), duge tinh theo cong thite: gh vi P, (kip) = Un (1.9) Gong thie niy duge goi 1a cong, thite Bernoulli Ching minh. Goi B la bién c6 “trong n phép thit, A xuét hign k lan", B xay ra theo nhiéu plutong thite khéc nhau, trong d6 viée xéy ra cia A ding k lan va A dting n — k lan c6 thé dién ra theo cae trinh ty khae nhau. Néi cach khic, B Ia ting cita cdc bién c6 xung khiic c6 dang sau: 26 Méi bién 6 thanh phan eiia B la mot cdch chon & phép thit trong d6 A xiy ra tit n vi tri, suy ra téng sé cac bién 06 thanh phan ciia Bla Cf Mat khac, A; va A; doc lap véi nhau nén méi bién c6 thanh phan cia B cé xac nk suat Ia pig! Hon nit P(B) = bién 6 thanh phin ciia B 1a cic bién 6 xung khie timg doi nén gn Pq. o He qua 1.2. Xéc sudit dé trong n phép thit Bernoulli 6 tit ky dén ky Jan xuit hien bién 6 A, kf hig P,(ky,k2), dutge tinh theo cong thie: Palbiss) = $8 Cipky4 Vi dy 1.24. Trong mot gia dinh 4 con, tinh xe suat dé c6 ding 2 con trai, biét xée suit sinh con trai vA con gai bing nhau. Méi lin sinh I mdi phép thi c6 2 két qué A 1a con trai, A 1A con gai voi P(A) = P(A) 5. Xéc suat dé c6 ding 2 con trai trong 4 con la Vi du 1.25. Xéc suat thinh cong ciia mot loai thf nghiem IA 0,7. Mot nhom gdm. 5 sinh vién cing tién hanh thi nghiém trén mot céch doc lap nhau. Tinh xéc sudt dé trong 5 thi nghiém: a) C6 ding 3 thf nghiém thanh cong. b) C6 tir 2 dén 4 thi nghiem than cong, c) Cé it nhat 1 thf nghiém thanh céng. Gidi: a) Goi A Ih bién 06 "thi nghiém thinh cong". Khi a6, P(A) = sudt dé ¢6 ding 3 thi nghiem thanh cong duge tinh theo cong thite Bernoulli Ta P5(3: 0,7. 3(0,7)9(0,3)? = 3087. b) Xac suat dé c6 tir 2 dén d thi nghieém thanh cong la P5(2, 4) = C2(0, 7)?(0,3)3 + a $(0, 3)? + C2(0, 7)4(0,3)! = 0, 80115. Gido trinh XS-TKYH Tran Thi Diéu Trang - Tran Thtiy Hién a ©) Goi Blab 6 it mht 1 thi nghi¢m thanh cong". Khi dé, B 1a bién ¢6 "khong c6 thi nghiem nao thanh cong" Ta c6, P(B) = P;(0;0,7) = C30, 7)°(0,3)° = 0, 00243. Suy ra, P(B) = 1— P(B) =0,99757. 1.5.2 $6 c6 kha nang nhat Mot phuong php dién tri bénh T c6 kha ning khdi bénh p = 0,6. Van d& dat ra 1a khi tién hanh dién trj trén 50 bénh nhan thi kha nang cao nhat 1a c6 bao nhiéu nguéi khoi benh. Dinh nghia 1.5. Cho m Jin nhit duge goi la s6 06 kha ning nha t diy m phép thit Bemoulli dc lap, s6 ky mi P,(ko) Pa(bo) = gua Pa(l). Quy tac tim s6 cé kha nang nhat: a) Néu (n+ Lp Ia 86 nguyen thi ky = (n+ Ip va ky = (n+ 1)p—1 b) Néu (n-+1)p la sé thap phan thi fp la s6 nguyén lén nhat théa man ky < (n-+)p. Chang mink, Xét suv bién thién ciia P,(k) theo k dé tim hy. Palk+1) _ Oty “I (n=k).p Pak) Chg’ (e+ 1).a ‘Tit day suy ra ring, P,(k +1) > P,(k) khik np—qhay k > (n+1)p—1. Ta thay khi k tang tir 0 dén in, ham P,(k) thoat tien tang, sau dé dat cue dai, ri gid din. Do v Ta lap ti a) Néu (n+ 1)p Ih 6 nguyen, khi dé P,(k) dat ce dai tai 2 gid tri clia k 1A ky = (n+ Ip va ky = (n+ 1)p—1 6 nguyen b) Néu (n+ 1p la 86 thap phan thi (n+ 1)p—1 cfing la s6 thap phan, khi 46 Py(ht) dat exte dai tai k= ky voi ky I s6 nguyén théa man: 28 Py(ko) > Palko — 1) 9 ko — 1 < (n+ l)p— 1 hay ko < (n+ 1p. nguyén nén ky < (n+ L)p. Oo Vi dy 1.26. Theo két qua didn tra vé bénh lao, ti 18 ngui bi lao 6 mot ving La 2,5%. Kham cho 100 ngudi, a) Tinh xac suat dé c6 95 ngudi khong bj m&c benh lao. b) ‘Tim s6 ngudi khong bi mie bénh lao c6 kha ning nbit Gidi: a) Vide khdm cho mdi ngudi JA mot phép thit, ta c6 100 phép thit doc lap. ‘Trong mdi phép thit chi c6 2 trvdng hgp: he ngudi dé bi mic benb lao, hoae ngudi dé khong bi mac benh lao. Ta quan tam dén bién 6 A = "khong bi m&e benh lao". Xe sudt dé ngudi d6 bj mic benh Ino th 0,025 nén P(A) = 0, 975. Nint vay, bai ton théa man hige d} Bernoulli véi n = 100 va p = 0,975. Do dé, xAc suat dé c6 dimg 95 ngudi khong bi mac bénh lao dutgc tinh theo cong thtte Bernoulli la Pi(95) = C43,(0,975)??.(0, 025)° = 0, 0664. (n+ 1)p = 101.0, 975 = 98, 475 Goi fo 1a 86 ngudi khong mie bénh Jao ¢6 kha nfing nhat thi ky 1a s6 nguyen Jon nit théa ko < 98,475 nén ko = 98. Vay, s6 ngudi khong mac benh lao ¢6 kha ning uhat 1a ky = 98 ngut 1.6 Xac sudt trong xét nghiém chan doan sang loc 1.6.1 Chan doan y khoa 1, Chan doan ‘Trong thite té y khoa cé rat nhiéu benh, uhat 1a nhitug benh noi khoa, khong chi don gin chi nhin din hign ma biét duge. Déi véi benh nhan, dé biét 6 phai minh dang mac bénh hay khong th) phai di km bac st. Trong moi trudging hep, Gido trinh XS-TKYH Thi Diéu Trang - Trin Thtiy Hién doi hay khong va né V6i bic si, trutée tien la phai x bi benh tl vA xem x¢ dinh xem c6 phai benh nhan thye sit ¢6 benh chinh xac Ia bénh gi, muén vay, bac si phai lam. che xét nghie céc két qua ciia xét nghiém, tit dé dua ra mot "phén quyét" hay mot "chin dodn". Nhu vay, ¢6 thé néi thuat ngit chin doin mo ti kha t6t vide dita ra quyét dinh trong mot tinh hudng khong ch&c chan. ‘Theo tit dién tiéng Viet " dinh benh diya theo trigu chitug va két qua xét nghiém". Theo tit di in dodn 1a quy trinh xdc dinh ban chat cia mot bénh bang cach xem xét cdc dau hiéu va céc trieu ching cita hh uhan, va. khi ci ém hay khao sit X - quang". 2, Xét nghiem ch ‘Trong thy hank, béc s doan dinh thong bao cho bénh nhan cia t minh 1a "c6 benh" va déi xit véi bénh nhan giéng nhut vay hoje 1A baie s any dinh thong bio véi bénh nhan 1A "khong c6 bénh", Cho nén, khi dua ra nhing quyét djnh nay cn thiét phai diva vao mot phutong phap tién hanh co gid tr) nhat 6 thé dutge lin quan dén tinh trang benh ly thue sit cfia benh nhan. Bien phap nay dita vio nhing thong tin cung cp béi cde xét nghiém chan don hay cée phuong phap chan doan. Thuat ngit xét nghiém chan don ding dé chi tat ca cde céch thite ma bac si sit dung nhdm thu nhén duge mot thong tin him ich dé hd, trg cho minh trong qua trinh chan dofn bénh cho mt bénh han. Chang han, no c6 thé la két qua cia viée kham can lam sang (vi du nhor két qua cia mot xét nghiém sinh héa), két qua kiém tra hinh anh hoae két qua viée kiém tra chite nang; n6 cing 06 thé don gian la mot dau hiéu vat 1 mang dén bdi viéc khim lam sing, mt diu higéu chite ning mang dén béi bénh nhan hay mét thong tin thu nhan due qua phéng van. Thuat ngit tién stt bénh dé chi nhing thong tin mang dén béi bénh whan hay nhitug béi cduh bénh 1y ung quanh bénh nhan, vi du nbitng lai lich hay lich sit hién tai cia ben. 1.6.2 Xac s trong chan doan Danh gia true tien vé gia tri thong tin cia cdc xét nghiém hay cae phuong phap chan doan la khong thé thiéu véi muc dich dé hop ly héa bién phap tién hanh chan doan, dé dinh luong va lam téi thiéu cde nguy co sai lim. Sy dénh gid vé higu qui cde xét_nghiém chan doan bao gém su do hong ve gis tri eta 30 céc xét nghiém thong tin bdi cae thong s6 nhnt do nhay (sensitivity), do dae higu (specificity) duta ra béi Jacob Verushalmy (1904 - 1976) vao nam 1947, hoac ce gid tri tien doan. Cac thuat ngit nay IA két qua true tiép cita ly thuyét xae suat. 1. Duong that, Am that, dutong gia, fim gid Dé xac dinh c4c théng sé do lung gia tri thong tin cia mot xét nghiém chan doan T, cn phai thuc hién mot nghién ctu chan doan. Ching ta tuyén chon cée d6i tugng theo cic phutong thie chinh xAe va tat ci cde déi tuung sé dutge Ap dung déng thai ca chudn vang (gold standard) va xét nghiém chan doan T. Chuan vang cung cfp thong tin vé tinh trang thye si mae bénh hay khong mae bénh eita cae bénh nhan, chia cae benh nhan lam 2 nhém: e6 benh va khong 06 ben. Xét nghiem T (nhi phan) chia cde benh nhan lam 2 nhém: duong tinh va am tinh. Cc tinh chat nay néi két cde va xét nghigm T tao ra 4 nhom chi ra béi ese thuat ngit chin xc neu trong bang 1.1 sau: Bang 1.1 Két qua chudn vang va xét nghiém T ‘Thong tin vé ben (A qua chodinvang) B B Req), Dug tit Dung gid Retna T | (49) {true positive) tae posse) @ r Am gia in that oe) (false negative) (rae negate) 2. Do nhay, do dae higu Dé dinh gid do chinh xse cia xét nghi¢m T, eée nha nghien exfu thugmg ude tinh xée sudt ditong that va Am that. DO nhay hay xée sudt dung that la thong 86 dutge xac dinh trong nh6m cae déi turgng e6 benh va do dae higu hay xée swat am that la thong s6 dutge xc dinh trong nhém céc déi tang khong 6 benh. © Do nhay, ky higu la Se, la xéc suét ma benh nhan 6 két qua xét nghiem duiong tinh néu biét benh nhan d6 thye sy ¢6 bénh © Do dic hieu, kg higu Ia Sp, 18 xe sudt mA bénh nhan c6 két qua xét nghiém Gido trinh XS-TKYH Thi Diéu Trang - Trin Thtiy Hién 31 am tinh néu biét benh nhan 46 thye sy khong c6 benh. nf a op py 4 Se=P(T|B)=—— ; Sp=PCIB)=-55 (110) Tile dung gid: fp = 1- Sp ; Ti 16 am gia: fn Se. Vi du 1.27. Danh gid do chink wie cia mot xét nghiém chin dodn bénk tiéu dudng Hien nay, theo y hoc hién dai, phutong phép chun dé chan doan benh tiéu dung la phan tich ndng do dung trong mau, Néu két qua phn tich mau IA dung tinh thi bénh nhan ditge xem 1A mac béenh tidu ding va sé duige didu tri; néu két qua am tinh thi bonh nhan dé duige xem 1 khong mie benh tiéu dutng. Ding xét ngh am lugng dudng trong mrée tiéu trong chan doan bénh tiéu diténg, xét nghiém cing cho 2 két qua duang tinh va am tinh. Dé dinh gid tinh chink xée cia phutong phip phan tich lugng dutmg trong mide tiéu, cic nha nghién citu da tién hank mot nghién citu: Chon 1.000 bénh nan, tién hanh déng thdi bing phuong phap phan tich mau va phuong phap phan tich nude tiéu, Két qua théng ke trong bing 1.2 sau: 1g 1.2 Két qua phan tich mau va phan tich nuéc tiéu ‘Thong tin vé bénh (Két qué phan tch miu - chudn ving) ff B Két qua T [2 32 Phan vente wu 5 = Voi sé lieu trong bang 1.2, ta tinh duge: se = #2 = 0,07; Sp = = 0,961; f Se = 375 = 0,07 ; Sp = 555 = 0,961 : fo fn =1~ Se = 0,93 Tit cdc thong s6 cho thay: Dé dac hiéu rat cao nhung dé nhay qua thap, = Sp = 0,039 nghia 1a phutong phap xét nghiém nude tiéu chi nén ding trong viée tuyén bé mot bénh nhan la khong mic bénh tiéu du’ng. Phuong phap xét nghi¢m mide tién khong t6t cho vige chin doan benh nhan m&e benh tiéu ditang, phuong phap nay chi phat hien khoang 7% trong s6 nhitg ngutdi thute sit anc bénh tiéu dudng, nghia 1a khoang 93% bénh whan thyc sit mic bénh tiéu dudng tién hanh xét nghiém bing phutong phap nay cho két qua am tinh. 32 3. Gido trinh XS-TKYH Gia tj tien doan ‘Trong thuc hanh lam sang, myc dich cita chan doan la tim uéc tinh nguy cd (xAc sudt) méc bénh cho cé nhan mot bénh nhan. Gid tri tin dodn IA chi s6 quan trong trong chin doa vi né cung cap cho ching ta thong tin lién quan dén kha nang m&c bénh trong diéu kién da biét két qua xét nghiém. © Xéc suit tien nghiem - Tile hm hank cfia benh, ‘Trong thyc hanh lam sing, bée si khong biét chic chiin tinh trang etia benh nhan d6i vdi benh. Tuy nhién, bae si c6 mot s6 tuténg lien quan dén benh va bac si sé ding mot xét nghiém chan doan dé cing c6 hay bac bo tinh hi bac st d6i vdi mot benh nhan, ¢ tténg dé 1A tinh hudng cia benh trade khi biét két 1g nay theo két qua cita xét nghigm. Xét trén quan d qua xét nghiém chan doan va cé thé dinh lugng béi mdt x4c sudt ma ngudi ta goi IA xdc sudt tién nghiém cia bénh. Xét trén quan diém chan doin mot benh trong dan s6 (téng the), tinh hudng tien nghiém 6 the xay ra ciia benh dhige dinh ligng béi mot xée suAt lien quan dén sit hu hanh cia benh, con goi 1A ti 1é Iu hanh cia bénh, ky hieu prev, dé la kha ning mot d6i tung, tit tong thé nay bi bénh. N6 cing tuong dutong véi xic sudt tién nghié Ching han, mot benh nhan bi run tay va c6 nhip tim nhanh thi c6 ngu citing giép (80%) cao hon rat nhiéu nguy cd bi Wilson (1%). Tuy nhién, qua hi benh sit thi benh nhan cho biét minh c6 em trai da dutge chin dosn bi benh Wilson, khi dé kha ning bj bénh Wilson cita bénh nhan cé thé ting len la 95%. © Xéc suit han nghiem - Gis tri tien don Xéc suit hu nghiém cia bénh lien quan dén xéc suft vé tinh trang eta benh xac dinh khi bac st biét két qu cia xét nghiém. Xée suft mie benh cia mot déi tung cha téng thé c6 két qua xét nghiém ditong tinh ditge goi Ja gid tri tien doan dung, ky higu PV. Nhu vay, PV, tuong ducng voi xée suit hau nghiém cita benh khi két qui xét nghiem dugng tinh. Xée suit, khong mic bénb ciia mot 6i twang cia tong thé c6 két qua xét nghi¢m am tinh due goi 1A gié tri tién doan am, ky higu PV_. Nhat vay, PV_ tuong duiong vi xée suat hau nghiem ciia benh khi két qua xét nghiem am tinh. PV, = P(BIT,) ; PV-= PIL) (1.11) Thi Diéu Trang - Trin Thtiy Hién

You might also like