Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi
M enara Tun Mustapha yang berbentuk
ANDA AKAN MEMPELAJARI
6.1 Sifat Geometri Bentuk Tiga Dimensi
6.2 Bentangan Bentuk Tiga Dimensi
6.3 Luas Permukaan Bentuk Tiga Dimensi
BAB 6
6.4 Isi Padu Bentuk Tiga Dimensi
RANGKAI KATA
• Bentuk dua • Two dimensional
dimensi shape
• Bentuk tiga • Three dimensional
dimensi shape
• Sifat geometri • Geometrical
characteristics
• Bentangan • Net
• Luas permukaan • Surface area
• Isi padu • Volume
• Rumus • Formula
• Keratan rentas • Cross section
98
silinder merupakan satu daripada mercu
tanda kebanggaan rakyat Sabah. Bolehkah
anda meneka luas permukaan dan isi padu
menara tersebut?
Silinder merupakan satu daripada
bentuk geometri tiga dimensi yang wujud
di sekeliling kita. Perhatikan sekeliling anda
dan nyatakan bentuk geometri tiga dimensi
yang boleh anda dapati. Bandingkan bentuk
geometri yang diperoleh rakan anda.
MASLAHAT BAB INI
Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi
Perkataan geometri berasal daripada dua
perkataan Yunani, iaitu ‘geo’ yang bermaksud
bumi dan ‘metria’ yang bermaksud ukuran.
Kajian geometri direvolusi oleh Euclid yang
mendapat gelaran sebagai ‘Bapa Geometri’.
Buku beliau yang bertajuk ‘Elements’
merupakan rujukan utama dalam pengajian
matematik, terutama dalam bidang geometri
BAB 6
pada pertengahan kurun ke-20.
Untuk maklumat lanjut:
http://rimbunanilmu.my/mat_t2/ms099
Pengetahuan dan kemahiran dalam bab
ini dapat membantu arkitek dan jurutera
untuk mereka bentuk dan melukis pelan
sesebuah bangunan.
Pereka dalaman juga mengaplikasikan
ilmu pengetahuan dalam bab ini untuk
menghasilkan landskap dan kerja-kerja
rekaan hiasan dalaman yang menarik
serta sesuai dengan keluasan ruang yang
diperuntukkan.
99
 Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi

Jadual di bawah menerangkan bentuk geometri tiga dimensi dan sifat-sifat geometri.
AKTIVITI KREATIF
Tujuan: Mengklasifikasikan bentuk tiga dimensi Bentuk Geometri Sifat Geometri
Bahan: Prisma • Mempunyai dua tapak rata
Kongruen bermaksud
berbentuk poligon yang perihal yang mempunyai
tapak kongruen dan selari. saiz dan bentuk yang sama.
• Permukaan rata dengan
muka lainnya berbentuk
segi empat. Piramid dan prisma
Langkah: tapak • Mempunyai keratan rentas dinamakan mengikut

1. Namakan bentuk geometri bagi setiap objek di atas. yang seragam. bentuk tapak.
2. Bandingkan dan nyatakan perbezaan objek di atas dari segi Piramid puncak • Mempunyai satu tapak rata
(i) sifat permukaan berbentuk poligon.
(ii) bentuk tapak • Muka lainnya berbentuk
3. Bincangkan pendapat anda dengan kawan. segi tiga yang bertemu di Tetrahedron Prisma
puncak. heksagon
Setiap objek yang ditunjukkan di atas mempunyai bentuk geometri tiga dimensi dengan sifat
geometri yang tersendiri. Bentuk geometri dua dimensi seperti segi tiga, segi empat tepat dan Silinder • Dua tapak rata berbentuk
BAB 6

BAB 6
poligon mempunyai panjang dan lebar. Selain itu bentuk geometri dua dimensi mempunyai bulatan yang kongruen dan
permukaan yang rata. Bentuk tiga dimensi pula mempunyai panjang, lebar dan kedalaman. selari.
Bentuk ini mempunyai permukaan sama ada rata atau melengkung. Namun berbeza dengan • Satu permukaan sisi
bulatan kerana ia melibatkan jejari bulatan. Kita akan membincangkan sifat geometri bagi melengkung yang
tapak Prisma segi tiga
sesebuah bentuk geometri tiga dimensi dengan lebih lanjut dalam topik ini. mencantumkan dua tapak.
Kon • Satu tapak rata berbentuk
6.1 Sifat Geometri Bentuk Tiga Dimensi puncak
bulatan. Bentuk geometri serong
• Mempunyai satu puncak
6.1.1 Bentuk tiga dimensi • Satu permukaan
melengkung
Membandingkan,
membezakan dan tapak menyambungkan tapak
mengklasifikasikan bentuk dengan puncak.
tiga dimensi termasuk prisma,
Tujuan: Meneroka konsep bentuk dua dimensi dan tiga dimensi piramid, silinder, kon dan Sfera • Semua titik pada permukaan
Bahan: Perisian geometri dinamik sfera, dan seterusnya sfera mempunyai satu titik
Langkah: menghuraikan sifat geometri tetap berjarak sama dari
1. Buka fail MS100 yang telah disediakan. prisma, piramid, silinder, pusat sfera.
kon dan sfera.
2. Seret penggelongsor Buka sehingga titik Tutup. Perhatikan • Mempunyai satu permukaan
pusat Adakah kubus dan kuboid
perbezaan rajah dua dimensi dan tiga dimensi tersebut. melengkung. merupakan sebuah prisma?
sfera
3. Ulang langkah 2 sehingga penggelongsor berada pada pola = 11. QR CODE
Perbincangan: Imbas QR Code atau
layari http://rimbunanilmu.
JOM CUBA 6.1
Bincangkan perbezaan bentuk apabila rajah dua dimensi menjadi
tiga dimensi. my/mat_t2/ms100 untuk
meneroka bentangan
1. Nyatakan sifat geometri bagi objek tiga dimensi berikut.
bentuk tiga dimensi. (a) (b) (c) (d)
Daripada aktiviti di atas, dapat disimpulkan bahawa bentuk tiga
dimensi terbina daripada cantuman bentuk dua dimensi.

100 101
 Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi

2. Nyatakan bentuk tiga dimensi yang mempunyai sifat geometri seperti berikut.
(a) Mempunyai satu puncak dengan satu permukaan melengkung. Perbincangan:
(b) Mempunyai satu puncak dengan tapaknya berbentuk poligon. (i) Adakah bentangan bentuk tiga dimensi boleh dipelbagaikan?
Apakah bentuk bentangan
(c) Semua titik di permukaannya mempunyai jarak yang sama dari pusat objek. (ii) Lakarkan pelbagai bentangan kubus. sebuah sfera?

Daripada aktiviti di sebelah dapat disimpulkan bahawa susunan

6.2 Bentangan Bentuk Tiga Dimensi bentangan bentuk tiga dimensi boleh dipelbagaikan. Jadual di bawah
menunjukkan bentuk geometri tiga dimensi dan bentangannya.
6.2.1 Bentangan
Bentuk Geometri Bentangan
Bentangan suatu bentuk tiga dimensi diperoleh dengan membuka dan
Menganalisis pelbagai Silinder
membentangkan setiap permukaan objek tiga dimensi menjadi dua dimensi. Berapakah bentuk
bentangan termasuk
piramid, prisma, silinder bentangan yang berbeza
dan kon, dan seterusnya t t bagi sebuah kubus?
melukis bentangan dan
Tujuan: Menganalisis bentangan kon, silinder, prisma dan membina model.
piramid
Bahan: Perisian geometri dinamik, gunting dan pita pelekat Kon
tinggi
Langkah: QR CODE sendeng, s s
BAB 6

BAB 6
Imbas QR Code atau
layari http://rimbunanilmu.
my/mat_t2/ms102a di Apakah bentuk bentangan
bawah untuk menganalisis Piramid segi prisma yang berikut?
bentangan bentuk tiga empat tinggi
dimensi.
sendeng, s s
Bentangan Kon Bentangan Silinder t

Prisma segi tiga

QR CODE Kon dihasilkan

Bentangan Prisma Bentangan Piramid dengan putaran
Imbas QR Code atau sebuah segi tiga
1. Buka fail MS102A yang telah disediakan. layari http://rimbunanilmu. bersudut tepat.
2. Seret penggelongsor bagi setiap bentangan dan perhatikan my/mat_t2/ms102b di
semua bentangan tersebut. bawah untuk memuat
3. Buka fail MS102B dan mencetaknya. turun fail bentangan.pdf. CONTOH 1
4. Gunting bentangan itu.
5. Lipat bentangan itu di sepanjang garis putus-putus. Lakarkan bentangan bagi bentuk geometri tiga dimensi berikut.
6. Gunakan pita pelekat untuk menetapkan bentuk tiga dimensi. (a) (b) (c)
Contohnya:

Sebuah kubus dapat Penyelesaian:

memuatkan enam buah
piramid dengan tapak segi
empat yang bersaiz sama.
(a) (b) (c)

Langkah 4 Langkah 5 Langkah 6

102 103
 Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi

JOM CUBA 6.2 Piramid

1. Dengan menggunakan kertas grid 1 cm persegi, lukis bentangan dan bina model setiap bentuk × luas segi empat sama +
tiga dimensi berikut.
2 cm
(a) 2 cm (b) (c) (d) × luas segi tiga
5 cm
10 cm
4 cm 4 cm Prisma

8 cm
4 cm
6 cm × luas segi tiga +
7 cm 5 cm 6 cm
6 cm
t × luas segi empat
2. Nyatakan bentuk tiga dimensi yang boleh dibina daripada bentangan berikut.
Bina model sebenar. Silinder
(a) (b) (c) (d) × luas bulatan +
7 cm

cm
8
× luas segi empat tepat

7 cm
Kon
6 cm
BAB 6

BAB 6
5 cm × luas bulatan +
5 cm s
7 cm
5 cm
× luas permukaan melengkung

6.3 Luas Permukaan Bentuk Tiga Dimensi

Perbincangan:
6.3.1 Luas permukaan kubus, kuboid, piramid, Rumus luas permukaan setiap bentuk objek tiga dimensi di atas.
prisma, silinder dan kon
Menerbitkan rumus luas Luas permukaan bentuk geometri tiga dimensi dapat dihitung dengan menjumlahkan luas semua
permukaan kubus, kuboid, permukaan bentuk geometri tiga dimensi tersebut.
piramid, prisma, silinder
dan kon, dan seterusnya
Tujuan: Menentukan luas permukaan bentuk geometri tiga dimensi menentukan luas permukaan Luas permukaan sebuah silinder tertutup dihitung daripada bentangan silinder
Bahan: Lembaran kerja bentuk tersebut.
Langkah:
Isi petak kosong dengan bilangan muka setiap bentuk geometri tiga dimensi berikut. j
j
Bentuk Bentangan Luas Permukaan Kubus juga dikenali sebagai
Kubus t t heksahedron kerana kubus
mempunyai enam permukaan.

× luas segi empat sama

2πj
j

Kuboid Daripada bentangan silinder, panjang segi empat ialah lilitan bulatan dan lebar segi empat ialah
tinggi silinder.
× luas segi empat tepat +
Luas permukaan silinder = (2 × luas bulatan) + luas segi empat
× luas segi empat sama = (2 × πj 2 ) + (2πj × t) Luas bulatan = πj 2
= 2πj 2 + 2πjt Lilitan bulatan = 2πj

104 105
 Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi

Luas permukaan sebuah kon tertutup dihitung daripada bentangan kon CONTOH 2
2πj Hitung luas permukaan bentuk geometri berikut. Perisian Autocad boleh
tinggi sendeng digunakan untuk mencari
kon,s
Apakah beza dua (a) (b) luas permukaan sesuatu
bentangan berikut? 4 cm bentuk geometri.
s
s s
j j
7 cm 4 cm
4 cm
j j
Potong permukaan melengkung kepada 88 sektor yang sama saiz, 4 cm 4 cm
kemudian susun seperti dalam rajah di bawah.
44 sektor 4 cm
B (c) 5 cm (d) Bentuk dua dimensi ialah
A 6 cm bentuk yang mempunyai
dua ukuran asas, iaitu
s panjang dan lebar yang
7 cm akan membentuk luas
8 cm 8 cm 6 cm permukaan. Bentuk dua
D C
44 sektor dimensi tidak mempunyai
isi padu.
Rajah berbentuk segi empat ABCD terhasil. Hasil tambah
BAB 6

BAB 6
Penyelesaian: Bentuk tiga dimensi
panjang AB dan CD ialah lilitan tapak kon,
Potong permukaan mempunyai tiga ukuran
AB + CD = Lilitan tapak melengkung kepada 88 (a) Luas permukaan kubus asas, iaitu panjang, lebar
= 2πj sektor yang sama saiz: = 6 × luas segi empat sama dan tinggi. Bentuk tiga
dimensi mempunyai isi padu.
= 6 × (4 cm × 4 cm)
Maka, panjang AB = Panjang CD
= 6 × 16 cm2
1
= × 2πj = 96 cm2
2
= πj
s
(b) Luas permukaan kuboid
Luas permukaan melengkung = Luas segi empat ABCD = (4 × luas segi empat tepat) + (2 × luas segi empat sama) Terdapat dua jenis
= panjang × lebar 44 sektor
= (4 × 4 cm × 7 cm) + (2 × 4 cm × 4 cm) pepejal, polihedron dan
= AB × BC Semakin kecil bahagian bukan polihedron. Sebuah
= πj × s permukaan melengkung
= (4 × 28 cm2) + (2 × 16 cm2) polihedron ialah pepejal
= πjs dipotong, susunan = 144 cm2 dengan permukaan rata
potongan bahagian dan setiap muka ialah
semakin menyerupai poligon. Pepejal bukan
Luas bulatan, tapak = πj 2 bentuk segi empat dan polihedron ialah pepejal
(c) Luas permukaan piramid
Luas permukaan kon = Luas tapak + Luas permukaan melengkung ukuran dimensinya dengan permukaan
= πj 2 + πjs semakin tepat. = (4 × luas segi tiga) + (luas segi empat sama) melengkung seperti sfera,
1 silinder dan kon.

= 4 � × 8 cm × 5 cm� + (8 cm × 8 cm)
2
= 80 cm2 + 64 cm2
Luas segi empat
= panjang × lebar

= 144 cm2

106 107
 Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi

(d) Luas permukaan prisma 5

CONTOH
= (3 × luas tapak segi empat) + (2 × luas segi tiga)
Bagaimanakah cara Rajah menunjukkan sebuah sfera. Hitung luas permukaan sfera Sfera Kubus
a
= �(1 × 6 cm × 7 cm) + (2 × 5 cm × 7 cm)� +
tersebut. Diberi jejari = 14 cm. (Guna π = 22 )
d a
menghitung luas permukaan πd 3
prisma-prisma berikut? 7 v=
6 a
1 Penyelesaian:
2 � × 4 cm × 6 cm� v = a3
2 Silinder Segi empat
Luas permukaan = 4πj 2
= 42 cm2 + 70 cm2 + 24 cm2 prisma
22 d
b a

= 136 cm2 =4× × 142 j = 14 cm
7 v=
πd 2 t
t 4 t
= 2 464 cm2
CONTOH 3 v = abt
22 Bolehkah rumus di atas
Hitung luas permukaan silinder di sebelah. Diberi jejari bulatan ialah 7 cm. (Guna π = ) digunakan untuk menghitung
7 6.3.3 Penyelesaian masalah isi padu?
Penyelesaian:
Luas permukaan silinder = 2πj 2 + 2πjt CONTOH 6
22 22 9 cm Menyelesaikan masalah
= �2 × × 72� + �2 × × 7 × 9� Rajah menunjukkan sebuah bongkah, gabungan piramid dan kubus.
7 7 yang melibatkan luas
BAB 6

BAB 6
Tinggi bongkah adalah 11 cm. Hitung luas permukaan gabungan permukaan bentuk tiga
= 308 cm2 + 396 cm2 bentuk geometri tiga dimensi tersebut. Nyatakan jawapan dalam dimensi.
= 704 cm2 7 cm
unit m2.
CONTOH 4
Rajah menunjukkan sebuah kon tegak. Diberi jejari bulatan ialah 3 cm. Hitung luas permukaan 1 m = 100 cm
22 1 m2 = 1 m × 1 m
kon. (Guna π = ) = 100 cm × 100 cm
7
= 10 000 cm2
Penyelesaian: Penyelesaian: 5 cm
5 cm
Luas permukaan kon = πj + πjs
2
4 cm Memahami masalah
22 22 Melaksanakan strategi
= � × 32� + � × 3 × 5� Menghitung luas permukaan bentuk
7 7 Bentuk yang terlibat ialah kubus dan piramid.
gabungan geometri tiga dimensi. Jumlah luas permukaan
= 28.29 cm2 + 47.14 cm2
= 75.43 cm2 = 5 × (luas segi empat) + 4 × (luas segi tiga)
Merancang strategi
1
(i) Menentukan bentuk yang terlibat. = 5(5 × 5) + 4 � 2 × 5 × 6.5�
6.3.2 Luas permukaan sfera
(ii) Menentukan rumus luas permukaan bagi = 125 + 65
Luas permukaan sebuah sfera yang berjejari j boleh ditentukan setiap bentuk yang terlibat. s
Menentukan luas = 190 cm2
dengan menggunakan rumus berikut. permukaan sfera dengan
menggunakan rumus. Membuat kesimpulan
Luas permukaan sfera = 4πj 2
j 1 m2 = 10 000 cm2 s = tinggi sendeng piramid
tinggi
∴ 190 cm 2 × 1 m2 = 0.019 m2
2
s = �6 2 + 2.5 2
Bentuk sfera wujud dalam 10 000 cm tegak
= 6.5 cm
alam sekitar seperti buih piramid
dan titisan air. Bolehkah Luas permukaan bentuk gabungan tersebut = 6 cm
anda fikirkan contoh yang ialah 0.019 m2. 2.5 cm
lain?

108 109
 Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi

Isi padu prisma

JOM CUBA 6.3 Perhatikan bentuk kuboid di bawah.
Kuboid ialah sejenis prisma.
1. Hitung luas permukaan objek bentuk geometri tiga dimensi berikut. Isi padu kuboid = panjang × lebar × tinggi
(a) (b) (c) = luas tapak × tinggi
Kuboid tersebut dipotong kepada dua bahagian yang sama saiz melalui pepenjurunya. Dua buah
12 cm prisma segi tiga terhasil. Hubungan antara isi padu kuboid dengan isi padu prisma segi tiga ialah
14 cm 4 cm 1
Isi padu prisma segi tiga = × isi padu kuboid
2
6 cm 1
5 cm 6 cm 3 cm = × luas tapak × tinggi luas segi tiga
2
2. Hitung luas permukaan objek berikut. = 1 × panjang × lebar × tinggi
2
(a) (b) (c)
Maka, Isi padu prisma = luas keratan rentas × tinggi
20 cm Isi padu silinder
260 mm 45 cm

30 cm
BAB 6

BAB 6
72 mm 83 cm

3. Hitung luas permukaan gabungan bentuk geometri tiga dimensi berikut.

(a) (b) (c) Rajah di atas menunjukkan sekeping syiling berbentuk sebuah bulatan. Jika 10 keping syiling
Diameter hemisfera
= 10 cm disusun menegak akan menghasilkan sebuah silinder.
j = 5 cm Maka, isi padu silinder = luas tapak × tinggi
12 cm 15 cm
= πj 2 × t
12 cm
Isi padu silinder = πj2t

Isi padu piramid

10 cm
Perhatikan sebuah kubus yang mempunyai panjang (p), lebar (l) dan tinggi (t). Enam buah piramid
yang sama saiz boleh dimuatkan ke dalam kubus dengan luas tapak piramid sama seperti luas tapak
6.4 Isi Padu Bentuk Tiga Dimensi kubus dan ketinggian piramid adalah separuh daripada ketinggian kubus.

6.4.1 Menerbitkan rumus Luas tapak piramid = p × l

t
Tinggi piramid =
Isi padu prisma dan silinder Menerbitkan rumus isi padu 2 Bolehkah aktiviti yang sama
t dijalankan menggunakan
prisma dan silinder, dan maka, tinggi kubus, t = 2 × tinggi piramid
Isi padu suatu bentuk geometri tiga dimensi ialah ukuran ruang yang seterusnya membentuk piramid bertapak segi
Isi padu kubus
memenuhi bentuk geometri tiga dimensi tersebut. Bentuk ini diukur rumus piramid dan kon. Isi padu piramid = empat sama dan kuboid?
dalam unit padu seperti milimeter padu (mm3), sentimeter padu 6
p
(cm3) atau meter padu (m3). Perhatikan bentuk geometri tiga dimensi p×l×t l
=
di bawah. Apakah hubungan antara keratan rentas dengan tapak? 6
Maka,
p × l × (21× tinggi piramid)
= Isi padu piramid
Keratan rentas 63
Keratan rentas p × l × tinggi piramid 1
Tapak = = × luas tapak × tinggi
3 3
Tapak Luas tapak piramid × tinggi piramid
=
3
110 111
 Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi

Isi padu kon CONTOH 8

22 Isi padu objek tiga dimensi
Hitung isi padu silinder tegak di sebelah. (Guna π = )
7 berbentuk serong.
Tujuan: Menerbitkan rumus isi padu kon Penyelesaian:
Bahan: Kad manila, gunting, gam dan sagu halus 7 cm t
Isi padu silinder = Luas keratan rentas × Tinggi
Langkah: 
1. Bina sebuah kon terbuka dan silinder terbuka dengan ukuran tinggi tegak dan luas tapak = πj 2 t
j
yang sama seperti dalam rajah di bawah. 22
= ( × 3.5 cm × 3.5 cm) × 12 cm 12 cm
7 t
143° 3 cm = 462 cm3 
4 cm
m
5c

4 cm t = tinggi kon
4 cm
CONTOH 9 B = luas tapak
3 cm 22
Hitung isi padu kon tegak di sebelah. (Guna π = ) I = 1 Bt
7 3
Penyelesaian: I = 1 πj 2 t
2. Masukkan sagu halus ke dalam kon sehingga penuh. 3
1
3. Tuang sagu dari kon ke dalam silinder. Isi padu kon = 3 × Luas tapak × Tinggi
4. U lang langkah 2 dan 3 sehingga sagu penuh di dalam silinder. Berapakah bilangan 1 12 cm
BAB 6

BAB 6
kon yang diperlukan? = 3 πj 2 t
t t
Perbincangan: 1 22
= 3 × ( × 7 cm × 7 cm) × 12 cm 7 cm
(i) Bandingkan perbezaan keputusan yang anda peroleh dengan keputusan kawan anda. 7
(ii) Bincangkan hubungan antara isi padu kon dengan silinder. = 616 cm3 Isi padu = 1 Bt
3

Daripada aktiviti di atas, didapati anda memerlukan 3 kon sagu halus untuk memenuhkan silinder. CONTOH 10
Oleh itu, 3 × isi padu kon = 1 × isi padu silinder V
Hitung isi padu piramid tegak di sebelah.
1
Isi padu kon = × isi padu silinder
3 Penyelesaian:
1 3 cm
Maka, Isi padu kon = 1 πj2t Isi padu piramid = 3 × Luas tapak × Tinggi
3 B
1
= 3 × (4 cm × 4 cm) × 3 cm
6.4.2 Menghitung isi padu A
C
= 16 cm3
4 cm
CONTOH 7 Menentukan isi padu
D
prisma, silinder, kon,
Hitung isi padu prisma tegak di sebelah. piramid dan sfera dengan
menggunakan rumus.
Isi padu sfera
5 cm
Penyelesaian:
12 cm Sfera ialah satu bentuk geometri tiga dimensi yang mempunyai satu titik tetap yang dikenali sebagai
Isi padu prisma = Luas keratan rentas × Tinggi
8 cm pusat sfera. Semua titik pada permukaannya mempunyai jarak yang sama dari pusat sfera. Isi padu
= Luas segi tiga × Tinggi
sfera yang mempunyai jejari, j ialah
1
= ( 2 × 8 cm × 3 cm) × 12 cm Unit SI bagi:
= 144 cm3 (i) Luas ialah cm2 4 3
Menggunakan teorem (sentimeter persegi) Isi padu sfera = πj
5 3 Pythagoras: 3 j
Tinggi segi tiga = �52 − 42 (ii) Isi padu ialah cm3
4 = 3 cm (sentimeter padu)

112 113
 Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi

CONTOH 11 Penyelesaian:
22 Sistem suria terdiri daripada Memahami masalah Melaksanakan strategi
Hitung isi padu sfera berjejari 7 cm. (Guna π = )
7 matahari dan beberapa
Menghitung isi padu air yang diperlukan Isi padu silinder = πj 2 t
Penyelesaian: planet yang berbentuk sfera.
Ini termasuk planet Bumi. untuk membuat 10 000 bekas aiskrim 22
4 = × 2.5 cm × 2.5 cm × 6 cm
Isi padu sfera = 3 πj 3 Perhatikan kedudukan Bumi dalam liter yang terhampir. 7
dalam sistem suria.
4 22 = 117.86 cm3
= 3 × × 7 cm × 7 cm × 7 cm
7 7 cm
Merancang strategi
1
= 1 437.33 cm3 (i) Menentukan isi padu satu bekas. Isi padu kon = 3 × πj 2 t
(ii) Menentukan jumlah isi padu 10 000 bekas. 1 22
=3 × × 2.5 cm × 2.5 cm × 4 cm
7
CONTOH 12 Jejari setiap planet, Membuat kesimpulan = 26.19 cm3
Merkuri = 2 423 km
Hitung isi padu hemisfera berjejari 5 cm. Berikan jawapan dalam Venus = 6 059 km 1 liter = 1 000 cm3
22 Bumi = 6 378 km Maka, isi padu bekas = 117.86 cm3 + 26.19 cm3
dua tempat perpuluhan. (Guna π = ) Pluto = 1 180 km 1 440 500 cm3 = 144.05 cm3
7 1 440 500 cm3 = × 1 liter
Penyelesaian: Marikh = 3 394 km 1 000 cm3
1 Jumlah isi padu 10 000 bekas
Isi padu hemisfera = × Isi padu sfera = 1 440.5 liter = 10 000 × 144.05 cm3
2
BAB 6

BAB 6
Maka, 1 440.5 liter ais krim diperlukan. = 1 440 505 cm3
1 4
= × πj 3 Bola besi yang digunakan
2 3
5 cm dalam pertandingan lontar

=
2 3
πj
peluru mempunyai jejari JOM CUBA 6.4
3 4.9 cm. Ketumpatan logam
yang digunakan untuk
membuat bola besi adalah
1. Hitung isi padu bentuk berikut.
2 22
= 3 × × 5 cm × 5 cm × 5 cm 7.8 g/cm3. Hitung jisim bola (a) (b) (c)
7 besi tersebut.
5 cm
= 261.90 cm3 4 cm
13 cm
6.4.3 Penyelesaian masalah 10 cm 4 cm
12 cm
CONTOH 13 Menyelesaikan masalah
yang melibatkan isi padu 8 cm
Salim seorang pengusaha aiskrim secara kecil-kecilan. Dia menjual bentuk tiga dimensi.
aiskrimnya di dalam bekas seperti rajah di bawah. Jika dia menetapkan
sasaran untuk menjual 10 000 bekas sebulan, berapa liter aiskrim yang 2. Hitung isi padu kawasan berlorek.
diperlukan dalam tempoh sebulan? Bundarkan jawapan kepada liter Kementerian Kesihatan (a) (b) 2 cm (c)
22 Malaysia menganjurkan
yang terhampir. (Guna π = ) pemakanan secara sihat dalam
7 kalangan rakyat Malaysia 5 cm 5 cm
dengan pengambilan kalori
4 cm
yang betul mengikut umur
15 cm
dan keperluan harian individu. 12 cm 5 cm

3 cm
Nilai kalori makanan yang 8 cm
diperlukan oleh remaja lelaki
6 cm
berumur 13 – 15 tahun ialah 10 cm
2 200 kalori sehari manakala 7 cm
remaja perempuan berumur
5 cm 13 – 15 tahun memerlukan
1 800 kalori makanan sehari.
114 115
 Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi

3. Ali menuang air ke dalam sebuah bekas berbentuk silinder yang berjejari 7 cm dan tingginya 4. Perhatikan rajah di bawah. Diameter hemisfera tersebut ialah 22 cm, hitung
15 cm sehingga penuh. Setelah itu, sebuah pepejal berbentuk kon dimasukkan sepenuhnya ke (a) isi padu gabungan bentuk geometri tiga dimensi di bawah.
dalam silinder itu seperti rajah. Selepas seketika, pepejal kon tersebut dikeluarkan dari silinder. (b) jumlah bilangan guli dengan isi padu 343 mm3 yang boleh dimasukkan ke dalam bekas
Hitung isi padu baki air yang tertinggal di dalam silinder itu. tersebut.

4 cm
13 cm
7 cm

14 cm

4. Sebuah blok logam piramid dengan tapak segi empat sama bersaiz 15 cm dan tinggi 10 cm
dileburkan untuk menghasilkan beberapa biji bebola sfera yang berjejari 5 mm. Berapakah
jumlah blok piramid yang diperlukan untuk menghasilkan 2 850 bebola sfera tersebut?
BAB 6
5. Seorang pelukis ingin membuat lukisan penuh pada permukaan sebuah tembikar hiasan yang
berbentuk silinder. Tembikar berbentuk silinder tersebut mempunyai ketinggian 10 cm dan
jejari 3.5 cm. Jika satu tiub warna dapat menghasilkan lukisan seluas 100 cm2, berapakah
bilangan tiub warna yang diperlukan untuk membuat lukisan penuh pada 10 buah tembikar
yang sama jenis?

BAB 6
MENJANA KECEMERLANGAN 1 14 cm
6. Rajah di sebelah menunjukkan gabungan silinder dan kon. 2 kg
gula dapat menghasilkan 1 liter air gula untuk dibuat manisan
1. Nyatakan bentuk asal bentangan berikut. mengikut bentuk tersebut. Jika tinggi silinder ialah dua kali jejari
(a) (b) (c) silinder, berapakah jumlah manisan yang dapat dihasilkan dengan
100 kg gula?
20 cm

7. Sebuah silinder terbuka di bahagian atas dengan ketinggian dua kali jejari tapaknya, diisikan
2. Sebuah botol air berbentuk silinder dengan ketinggian 20 cm dan diameter 5.5 cm diisi air air sehingga tiga perempat penuh. Sebanyak 539 ml air diperlukan lagi untuk memenuhkan
22
hingga penuh. Vincent ingin memindahkan air di dalam botol itu ke dalam sebuah bekas silinder tersebut. Hitung luas, dalam unit cm2, permukaan silinder. (Guna π = )
7
berbentuk kubus. Nyatakan panjang minimum sisi kubus tersebut.
8. Rajah di bawah menunjukkan satu bongkah kon dan satu bongkah piramid. Isi padu piramid
3. Diberi isi padu gabungan bentuk geometri tiga dimensi berikut, hitung nilai t.
(a) (b) (c) ialah tiga kali ganda isi padu kon. Luas tapak piramid ialah dua kali ganda luas tapak kon.
t Hitung jumlah tinggi kon dan tinggi piramid, jika tinggi kon ialah 18 cm.
4.5 cm
(Guna π = 22 )
t 7
2t
t

42 mm luas keratan rentas

14 cm prisma = 325 cm2
piramid
Isi padu = 122 000 mm3 Isi padu = 1 540 cm3 Isi padu = 6 825 cm3 kon

116 117
 Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi

REFLEKSI DIRI
INTI PATI BAB

Pada akhir bab ini, saya dapat:

Bentuk geometri Bentangan Luas permukaan Isi padu

Prisma 1. Membandingkan, membezakan dan mengklasifasikan bentuk tiga

dimensi termasuk prisma, piramid, silinder, kon dan sfera, dan seterusnya
menghuraikan sifat geometri prisma, piramid, silinder, kon dan sfera.
(2 × luas segi tiga) +
Luas keratan rentas × 2. Menganalisis pelbagai bentangan termasuk piramid, prisma, silinder dan
(3 × luas segi empat)
tinggi kon, dan seterusnya melukis bentangan dan membina model.

3. Menerbitkan rumus luas permukaan kubus, kuboid, piramid, prisma, silinder

dan kon, dan seterusnya menentukan luas permukaan bentuk tersebut.
Piramid
4. Menentukan luas permukaan sfera dengan rumus.
Luas tapak +
(4 × luas segi tiga) 5. Menyelesaikan masalah yang melibatkan luas permukaan bentuk tiga dimensi.
1
BAB 6

BAB 6
3 × luas tapak × tinggi 6. Menerbitkan rumus isi padu prisma dan silinder, dan seterusnya membentuk
= (panjang × lebar) +
rumus piramid dan kon.
4 ( 1 × tapak × tinggi)
2
7. Menentukan isi padu prisma, silinder, kon, piramid dan sfera dengan rumus.
Silinder
8. Menyelesaikan masalah yang melibatkan isi padu bentuk tiga dimensi.

t 2πj 2 + 2πjt πj 2 t

j
Cipta sebuah robot yang terdiri daripada bentuk kubus, kuboid, prisma, piramid, silinder,
kon dan sfera. Murid perlu menghasilkan bentuk itu sendiri. Anda boleh menggabungkan
Kon
bentuk-bentuk geometri tiga dimensi tersebut.

t s 1
πj 2 + πjs πj 2 t
3

Sfera

4πj 2 4
πj 3 Robot contoh
j 3

118 119