Professional Documents
Culture Documents
Geografia Notatka Następna
Geografia Notatka Następna
Geografia Notatka Następna
Teoria ta zakładała, że litosfera jest zbudowana z przemieszczających się względem siebie płyt
poruszających się po astenosferze. Siłą poruszającą te płyty są prądy konwekcyjne (prądy te
powstają, ponieważ ciepło wnętrza Ziemi podgrzewa magmę znajdującą się w plastycznej
astenosferze).
Teorie te jako pierwszy dostrzegł Alfred Wegener, który dostrzegł podobieństwa między
kontynentami, uważał to za dryf kontynentów. W swojej hipotezie zawarł argumenty:
Płyty będące częścią innych: Chińska (część Eurazjatyckiej), Indyjska (część Indo – Australijskiej),
Somalijska (część Afrykańskiej, położona na północ od Madagaskaru),
W tym miejscu powstaje rozrost płyt prowadzących do ich oddalania się od siebie. Płyty rozdziela
szczelina zwana ryftem. Wydobywa się z niej magma. Wypływająca lawa tworzy podmorskie
wzniesienia nazywane grzbietami oceanicznych. Strefa rozrostu płyt występują najczęściej tam, gdzie
skorupa ziemska jest najcieńsza (płyty oceaniczne). Rzadziej występują obrębie płyt kontynentalnych.
Granice te mają wpływ na powstanie nowych kontynentów!
A)
B) Strefa zbieżna (subdukcji) – pogrążanie płyty oceanicznej pod kontynentalną
Tworzy się w miejscach podsuwania się jednej płyty pod drugą! Najczęściej płyty cieńszej
(oceanicznej) o dużej gęstości pod grubszą). Zjawisko to ulega pod wypływem wysokiej temperatury
oraz ciepła tarcia. Natomiast przesuwanie się płyt powoduje powstanie naprężeń i prowadzi do
trzęsień ziemi oraz także do powstania gór fałdowych!
Tworzy się w miejscu gdzie płyty kontynentalne nachodzą na siebie, ale ze względu na małą gęstość
skał nie zagłębiają się w płaszczu ziemskim. Na skutek licznych sfałdowań i wypiętrzeń osadów
morskich między płytami dochodzi do powstania wielu gór, np. Himalajów, Kaukaz i Alp. Natomiast
wskutek silnych nacisków na tym obszarze dochodzi do licznych i silnych trzęsień ziemi.
B) Uskoki transformacyjne
Są to granicę płyt, wzdłuż których przesuwają się one równolegle względem siebie na skutek różnego
tępa tworzenia nowej skorupy oceanicznej w różnych częściach grzbietu śródoceanicznego. Uskoki te
przecinają skorupę oceaniczną na długich odcinkach i biegną prostopadle lub ukośnie do ryftu.
Maksymalnie przesunięcia wzdłuż tych uskoków przekraczają 600 km. Najwięcej uskoków
transformacyjnych występują w dnie oceanicznym!
C) Rodzaje gór
• Góry fałdowe – Tworzą się one wskutek nacisków bocznych na osady zgromadzone na dnie
oceanów z płyty oceanicznej w procesie subdukcji! Osady fałdują się i zostają wypiętrzone,
zwykle stanowią rozległe pasma o znacznych wysokościach, zlokalizowane w strefach
krawędziowych płyt litosfery. Stanowią obecnie większość łańcuchów górskich, np. Himalaje.
(powstały w strefie kolizji – sfałdowaniu uległy osady geosynklinalne)
• Góry zrębowe – tworzące się wypiętrzone fragmenty skorupy ziemskiej doprowadzają do
powstania pęknięć – uskoków, wzdłuż których przesuwają się masy skalne. Skały ulegają
przesunięciu! Przykłady takich gór: Sudety,
• Góry wulkaniczne – powstają na skutek wypływu lawy (działalności wulkanu). Mogą
występować na oceanach (wodne wulkany). Na lądach tworzą najczęściej pojedyncze stożki
rozrastające się dookoła krateru. Przykłady takich gór: Kilimandżaro,
Ruchy epejrogeniczne (lądotwórcze) – długotrwałe, pionowe ruchy skorupy ziemskiej ku górze, nie
prowadzą jednak do większych przekształceń warstw skalnych. Jeśli następują ruchy wznoszące ląd,
dochodzi do cofania morza – regresja morza.
Magma – płynny stop, w skład którego wchodzą: tlenki glinu, żelaza, magnezu, wapnia i
krzemionka. Wydostawanie się magmy na powierzchnię Ziemi należy do procesów
wulkanicznych. Magma przemieszcza się z ogniska magmowego ku górze poprzez komin
wulkaniczny. Następnie wydostaje się na powierzchnię kraterem lub szczeliną. Od tego
momentu nazywana jest lawą.
Lawa – stopiona krzemionka, minerały krzemianowe i tlenki metali, zawiera ona gazy
wulkaniczne! Ze względu na zróżnicowany skład chemiczny wyróżnia się kilka rodzajów law:
• Lawa kwaśna – zawiera dużo krzemionki, jest lekka, lecz na tyle lepka, że tworzy czop w
kominie wulkaniczny, zazwyczaj płynie bardzo wolno i tworzy krótkie strumienie, powstają
również stożki o wysokich brzegach,
• Lawa zasadowa – zawiera dużo ciemnych metalicznych minerałów i dość mało krzemionki,
jest cięższa od lawy kwaśnej, ale bardziej płynna i mniej lepka, tego typu lawa wypływa
łagodnie, bez gwałtownych erupcji, może się rozlewać na bardzo dużych powierzchniach, w
znacznej odległości od krateru,
• Lawa obojętna – posiada cechy pośrednie,
Występują również ekshalacje wulkaniczne (są to wydobywające się gazy z wulkanu) oraz
utwory piroklastyczne (luźne okruchy skalne przypominające wielkie „chmury”. Mogą to być
głazy, bloki skalne, bomby wulkaniczne, lapille , popiół wulkaniczny czy pumeks),
H) Trzęsienia Ziemi – drgania skorupy ziemskiej wywołane nagłym przemieszczeniem się mas
skalnych. Trwają w ciągu ułamka sekundy do kilku sekund. Większość największych trzęsień
ziemi występuje na styku płyt tektonicznych.
Hipocentrum – miejsce wewnątrz ziemi, w którym fale sejsmiczne rozchodzą się we wszystkich
kierunkach. W ich wyniku powstaje trzęsienie ziemi.
• Ofiary w ludziach,
• Ogromne zniszczenia mienia i infrastruktury,
• Zmiany w ukształtowaniu Ziemi (wywołują obniżenie lub podwyższenie terenu),
• Powstanie fal tsunami,
• Modyfikują położenie wód podziemnych,
I) Pytania:
a) Uzasadnij, dlaczego w obrębie ryftów dochodzi często do wylewów szczelinowych lawy.
W obrębie ryftów dochodzi do odsuwania się od siebie płyt tektonicznych, w czego rezultacie
powstają głębokie szczeliny (wulkany szczelinowe). To dlatego powszechne jest tam wylewanie
się lawy z wulkanów szczelinowych.
b) W jaki sposób intruzje magmowe wpływają na tworzenie się skał? Podaj kilka przykładów skał
utworzonych w wyniku zachodzenia procesów plutonicznych.
Spreading to proces rozrostu skorupy oceanicznej. Lawa wylewająca się w ryfcie zastyga –
powstaje nowe dno oceaniczne. Dowody na rozrost dna oceanicznego:
Charakterystyczną formą rzeźby w strefie ryftowej jest grzbiet oceaniczny zbudowany z zastygłej
lawy wylewającej się z ryftu – w jego osiowej części występuje zapadlisko – dolina ryftowa.
Strefa Beniofa to powierzchnia występująca w strefach subdukcji, wzdłuż której skupiają się
hipocentra trzęsień ziemi. Strefę Benioffa stanowi górna powierzchnia wciąganej w głąb
płaszcza płyty oceanicznej.