Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 11

lOMoARcPSD|10181824

Ang Kaugnayan ng Wikang Pambansa at Edukasyon- Quito

BS Accountancy (Colegio de San Juan de Letran)

StuDocu is not sponsored or endorsed by any college or university


Downloaded by Renier Arceño (renarceno00@gmail.com)
lOMoARcPSD|10181824

MALAY 22.1 (2009): 21-30 

Ang Kaugnayan ng W ikang PPambansa


Wikang ambansa
at Edukasyon*
Emerita S. Quito

Ang Pilipinas ay dumaranas ng isang matinding complex. Kapag ang isang bagay ay Pilipino, 
itinuturing natin ito na mababa ang uri. Ang akala natin ay sasampalataya sa atin ang buong 
mundo,  lalo  na  ang  mga  taga-Asya,  kung  tayo  ay  mag-Iingles.  Hindi  natin  natatalos  na 
pinagtatawanan tayo, sapagkat matatas nga tayo sa Ingles ngunit hindi naman tayo marunong 
sa ating sariling wika.  Hanggang hindi natin napangingibabawan ang complex na ito, maari 
tayong purihin sa harapan ngunit pagtatawanan naman sa likuran. 
Ang  bawat  intelektuwal  ng  ating  bansa  ay  dapag  magbigay  ng  kaniyang  ambag  para  sa 
pambansang  pagsisikap  tungo  sa  Filipinisasyon.  Dahil  dito,  masasabi  natin  na  malaki  ang 
pananagutan  ng  mga  dalubhasa  upang  magkaroon  tayo  ng  isang  makabuluhang  patakarang 
pang-edukasyon. Sa papel na ito, tinatalakay ang mahigpit na pagkakaugnay ng wikang pambansa 
sa pagtatamo ng edukasyong sadyang para sa Pilipino. 

Mga susing termino: wika at edukasyon, papel ng intelektwal at dalubhasa, pagtataguyod ng sariling 


kultura, Filipinisasyon 

The  Philippines  is  experiencing  a  major  complex.  When  something  is  deemed  Filipino,  we 
treat  it  as  low  class.  We  thought  that  the  whole  world  would  praise  us,  especially  those 
from  Asia  if  we  are  speaking  in  English.  We  don’t  realize  that  they  are  laughing  at  us, 
because  even  if  we  are  good  in  English,  we  don’t  know  our  own  language.  Until  we  have 
overcome  this  complex,  we  can  only  be  praised  at  our  faces  but  be  laughed  at  our  backs. 
Each  intellectual  in  our  country  should  give  his  contribution  for  the  national  effort 
towards  Filipinization.  Only  through  this,  could  we  say  that  the  professionals  have  a 
great  responsibility  in  achieving  a  meaningful  educational  policy.  This  paper  discusses 
the  significant  relationship  of  a  national  language  in  achieving  an  education  truly  for 
the  Filipinos. 

Keywords: Filipininization,  language,  education,  role  of  intellectuals 

* Malay Tomo VI, Blg. 2, Hunyo 1987-Nobyembre 1987 

Copyright  ©  2009  De La Salle University, Philippines 


Downloaded by Renier Arceño (renarceno00@gmail.com)
lOMoARcPSD|10181824

22 MALAY TOMO XXII BLG. 1

Buhat  noong  mga  panahong  Medyoebo  at  siglo  ay  namulat  naman  sa  tulong  ng  isang 
Renasimyento  hanggang  sa  kalagitnaan  ng  edukasyon  na  ginagamitan  ng  wikang  Ingles. 
panahong Moderno, ang ginamit na wika ng mga  Natitiyak kong marami pa sa atin ang nakatatanda 
intelektuwal sa Europa ay ang Latin. Sa Latin  kung paanong, upang pilitin tayong mag-Ingles, ang 
isinulat ang mga aklat sa pilosopiya noong mga  sinumang magsalita sa ating wika ay pinapatawan 
panahong iyon upang lalo pang maraming dalubhasa  ng karampatang multa. Nakakatawa na dahil sa 
ang maabot ng mga ito.  Samakatuwid, inaasahan  paggamit ng ating sariling wika sa ating sariling 
ng lahat na ang isang intelektuwal ay hindi lamang  bayan, tayo ay pinapatawan ng kaparusahan. Tiyak 
nakapagsasalita sa kaniyang sariling wika, kundi  na noong panahong iyon ay hindi pa tayo gising sa 
nakapag-aral at nakauunawa rin ng wikang Latin.  isyu ng nasyonalismo. Pati ang ating kurikulum ay 
Ito ang dahilan kung bakit nang sumulat ang henyo  tadtad  ng  mga  kursong Amerikano,  tulad  ng 
ng Renasimyento na si Giovanni Pico, lalo pang  American  history,   American  literature, 
tanyag sa pangalang Pico della Mirandola, ng isang  American politics, atbp. 
Compendium na naglalaman ng 899 tesis at nang  Hanggang sa ika-60 dekada, tayo ay marunong 
hamunin niya ang mga matatalinong tao sa Europa  pa ng Ingles. Sa paaralan, lalo na sa pamantasan, 
na makipagtalo sa kaniya tungkol sa mga tesis na  lahat ng transaksiyon sa loob man o sa labas ng 
ito, ang paghamon ay hindi sana niya naisagawa  silid-aralan ay isinasagawa sa wikang ito. Kahit 
kung hindi siya dalubhasa sa Latin. Ang kalagayang  minsan ay hindi bumigkas ng salita ang isang 
ito ng wika ay nagpatuloy sa ilang pamantasan ng  propesor kung hindi rin lamang sa Ingles. Wari ba’y 
Europa hanggang sa Ikalawang Konsilyo Vaticano.  isang sakrilehiyo ang magbitiw ng salitang Tagalog 
Alam ko ito sapagkat naranasan ko pang makinig  o ano pa mang wikang Filipino. Hindi mahirap 
ng mga panayam at sumulat ng mga aralin sa  unawain  ang  kalagayang  ito  ng  wika  noong 
klasikal na wikang nabanggit.  panahong iyon, sapagkat lahat ng mga aklat, sine 
Bakit ko binabanggit ang mga bagay na ito?  at matataas na panayam ay isinasagawa sa wikang 
Sapagkat nais kong ipabatid na ang isang tao ay  Ingles. 
maaaring maging magaling sa dalawang wika—una,  Ang  lahat  ng  ito  ay  biglang  nagbago  nang 
sa kaniyang sariling wika; at ikalawa, sa isang  sumapit ang ika-70 dekada. Tayo ay nagising. 
wikang banyaga na maaari niyang gamitin sa  Namalayan natin na sa pagsasalita ng wikang Ingles 
pakikilahok sa mga paligsahang pandaigdig o sa  ay ating pinananatili, watas man natin ito o hindi, 
pakikibahagi sa mga pagtitipong internasyonal.  ang isang pag-iisip kanluranin at isang ideolohiyang 
Lalo sanang mabuti kung, sa kabila ng kaniyang  hiram,  sa  isang  salita,  ang  isang  pananaw  na 
wikang pambansa, ang bawat Pilipino ay mahahasa  banyaga.  Tayo  ay  bunga  ng  isang  sistemang 
sa  isang  wikang  internasyonal:  ito  ay  isang  nagbubunyag  ng  isang  kaisipang  kolonyal. 
panaginip, isang malayong ideyal. Ngunit hindi na  Pitumpong taon muna ang ating pinalipas bago natin 
kailangan pang sabihin na nararapat muna niyang  natuklasan ang ating kaluluwa bilang Pilipino, at 
matutuhan ang kaniyang sariling wika bago siya  noon lamang natin inumpisahang pag-aralan ang 
mag-aral ng iba pang wika.  ating wika kasabay ng Ingles. Samakatuwid, noong 
Tayong mga Pilipino ay may isang natatanging  ika-70 dekada, nang ang isang malaking alon ng 
kasaysayan sapagkat inumpisahan natin ang ating  nasyonalismo ay bumalot sa ating bayan, nagsimula 
pag-aaral sa isang wikang banyaga. Ang mga  tayong  gumamit  ng  pananaw-Pilipino  sa 
nagsipag-aral noong panahong Kastila ay namulat  pamamagitan ng pagbubuwag ng mga bakas ng 
sa isang daigdig ng kaalaman na hinugis sa wika ni  kolonyalismo.  Ngunit  ating  namalas  na  ang 
Cervantes. Sa katunayan, hanggang sa kasalukuyan  pinakamatindi sa mga bakas na ito na hindi natin 
ay mayroon pa tayong mga kababayan na hindi  kayang buwagin ay ang wikang kolonyal na Ingles. 
marunong  ng  ibang  wika  maliban  sa  Kastila.  Nagkaroon ng maiinit na pagtatalo sa pagitan 
Samantala, tayong mga nagsipag-aral sa ika-20  ng  mga  maka-Ingles  at  mga  maka-Pilipino. 

Downloaded by Renier Arceño (renarceno00@gmail.com)


lOMoARcPSD|10181824

ANG KAUGNAYAN NG WIKANG PAMBANSA AT EDUKASYON EMERITA S. QUITO 23

Madaling  nagtagumpay  ang  Ingles  sapagkat  katawa-tawa  ang  dalawang  wika.  Ang 
naroroon na ang mga aklat na nasusulat sa wikang  pamamaraang ito ay isang masamang halimbawa 
Ingles, ang mga guro na marunong na ng Ingles, at  sa ating mga kabataan na hindi na nagsusumikap 
ang mga kurso sa pamantasan na laging ibinibigay  na matuto ng matuwid na Ingles o matuwid na 
sa wikang Ingles. Samakatuwid, madaling nanalo  Filipino. Hanggang ngayon, tayo ay nasasadlak pa 
ang Ingles, at bunga nito ang Filipino ay nasadlak  rin sa kabulukan ng Taglish. 
sa kawalan ng mga aklat na nasusulat o nasasalin  Ang maikling kasaysayang ito ng wika sa ating 
sa Filipino, sa kakulangan ng mga guro sa Filipino  bansa ay nagpapahiwatig ng dalawang bagay. Una: 
at, malungkot sa lahat, sa pagtutol ng maraming  pagkatapos ng 88 taon, hindi pa rin maaring sabihin 
intelektuwal, lalo na ng mga matatanda, na gamitin  na ang Pilipino ay natuto na ng wikang Ingles; at 
ang  Filipino  bilang  wikang  panturo  sa  mga  ikalawa: lumaganap ang isang bulok na wika, ang 
paaralan.  Taglish, na hindi Ingles at hindi Filipino. 
Subalit ang sibol ng nasyonalismo ay hindi  Sa kabuuan ng itinakda ng ika-20 siglo, tayo 
maaaring supilin. Paano nga namang matatalikuran  ay tinuruan ng Ingles. Buong pagmamalaki nating 
ng  isang  bansa  ang  kaniyang  sariling  wika  ipinangangalandakan na ang Pilipinas ang ikatlong 
samantalang naghahanap ito ng isang tatak ng tunay  bansang gumagamit ng Ingles. Itinuturing ko itong 
na Pilipino? Paano maaring maging makabayan ang  isang pagmamakapuring taliwas. Gaano nga ba tayo 
mga tao kung tatanggihan nila ang kanilang mga  karunong ng Ingles? Maging ang mga marurunong 
ugat?  Sa  ganitong  katayuan,  ang  ating  mga  at nag-aral nating mga kababayan ay malimit pa 
namumuno  sa  larangan  ng  edukasyon  ay  rin nating nariringgan ng mga katagang “taken 
nagbalangkas noong 1974 ng isang kasunduan sa  cared of,” “it is up for you,” “between four to 
ilalim  ng  tinatawag  na  Bilingual  Educational  six o’clock.” Gaano kadalas nating bigkasin ang 
Policy o BEP.  mga alanganing katagang katulad ng “so much 
Buhat nang pairalin ang patakarang ito, ang  so”at  “at  this  point  in  time”?  Gaano  kalimit 
Filipino ay isinabay na sa pag-aaral ng Ingles. Hindi  tayong humihinto habang tayo’y nag-Iingles? 
na tayo pinarurusahan kapag tayo ay nagsasalita  Bilangin ninyo ang mga oh at ah at mawawari ninyo 
sa sariling wika. Subalit may isang masamang  na talagang hindi tayo naging matatas sa Ingles. 
ibinunga ang patakarang ito. Alalaonbaga, ang mga  Mayroon nga riyang isang kilalang kolumnista na 
tanikala ng ating dilang nakapinid ay biglang  hanggang sa ngayo’y hindi pa rin alam ang kaibhan 
nabuksan at tayo’y nagsimulang maghalo ng Ingles  ng “its”at “it’s.” At sa pagbaybay, maraming mga 
 
at Filipino sa ating pagsasalita. Ang napinsala ay  Pilipino ang hindi matiyak kung ilang m ang ilalagay 
ang dalawang wika. Ang radyo at ang telebisyon  sa  salitang  “accommodate,”   “committed”  o 
ay patuloy sa pagbibigay ng halimbawa ng mga  “concomitant”. 
kagalang-galang na mga tao, dahil sa kanilang  Kung tayo ay makikinig sa radyo o manonood 
hangaring  tanggapin  sila  ng  mga  karaniwang  ng  telebisyon  upang  masuri  kung  gaano  tayo 
mamamayan ay pinaghahalo ang Ingles at Filipino  kagaling o kahina sa Ingles, palagay ko ay hindi 
sa isang pangungusap. Nailathala sa pahina 7 ng  tayo papasa. Pagkatapos tayong turuan ng Ingles 
Manila Chronicle, Hunyo 8, 1988, ang sumusunod  sa loob ng 88 na taon, tayo ay asiwa pa rin sa 
na sagot diumano ni Teodoro Benigno:  paggamit nito. 
Ang wika ay nanggagaling sa kaibuturan ng 
“Ang comment ko lamang ay yung bottomline  kaluluwa, at ito ang dahilan kung bakit hindi tayo 
na.  If  you  want  na  mahusay  na  Cabinet  maaring lubos na matuto ng Ingles. Ang Ingles ay 
members kukunin mo sa private sector.”  hindi angkop sa kaluluwa natin bilang isang bansang 
Pilipino. Salat ang Ingles upang mailarawan ang 
Si Benigno ay magaling sa Ingles, subalit dahil  ating buhay, diwa at kalinangan. Kung hanggang 
pinaghalo niya ang Ingles at Filipino, nagmistulang  ngayon ay hindi pa tayo nakalilikha ng matatayog 

Downloaded by Renier Arceño (renarceno00@gmail.com)


lOMoARcPSD|10181824

24 MALAY TOMO XXII BLG. 1

na panitikan o pilosopiya, ito ay sapagkat tayo ay  ikatlong wika. Ito ang dahilan kung bakit ang mga 
nahaharangan ng wikang banyaga. Nahahati ang  taong ito ay dalubhasa sa tatlong wika kapag 
ating pagkatao sapagkat hindi natin maipahayag ang  sumapit na sila sa pamantasan. May sapantaha ako 
ating damdamin sa isang wikang akma sa ating  na ang tunay na dahilan kung bakit tayong mga 
 
kaluluwa. Paano nating maibubunyag ang ating  Pilipino ay nasisiyahan na lamang sa Taglish ay 
malalim na kalungkutan o pighati kung hindi sa ating  sapagkat hindi tayo nagiging dalubhasa sa Filipino 
sariling wika? Isinulat ni Rabindranath Tagore ang  man  o  sa  Ingles.  Isang  pananaliksik  ang 
kaniyang tula sa kaniyang katutubong Bengali at  nagpapatunay na kapag ang isang mag-aaral ay 
siya ay nagtamo ng Nobel Prize. Paano kaya kung  marunong sa Ingles, walang dahilan upang hindi siya 
 
si Tagore ay gumamit ng Ingles na kaya naman  maging marunong din sa Filipino, at vice­versa, 
niyang bigkasin?  kapag marunong ng Filipino ay walang dahilan 
Kung may sasalungat at magsasabi na mayroon  upang hindi matuto ng Ingles. (Gonzalez & Sibayan, 
tayong pitumpong wika at para sa marami nating  1988: 60) 
mga kababayan ay ikalawang wika lamang ang  Ang  pagpapakadalubhasa  sa  ating  wika  ay 
Filipino, ang kasagutan ay ito: ang Filipino ay  dapat  maganap  sa  mababang  paaralan,  at  ang 
kabilang sa pamilya ng wikang Malayo-Polinesian  ikalawang wika ay pagkatapos noon. Nararapat 
 
at madali tayong matututo nito, sapagkat ang mga  na  kapag  sumapit  ang  isang  Pilipino  sa 
wika  sa  Pilipinas  ay  magkakalapit  sa  tunog,  pamantasan ay marunong na siya ng tatlong 
talasalitaan at estruktura. Ang Ingles, sa kabilang  wika: ang kaniyang sariling wika, ang Ingles, at 
dako,  ay  kasama  sa  isang  angkan  ng  wikang  ang isa pang pinili niya. 
 
banyaga, ang Indo-European. Kailanman ay hindi  Sina Andrew Gonzelez at Bonifacio Sibayan ay 
natin maaring maipahayag ang ating malalim na  naglimbag ng isang aklat na may pamagat na 
damdamin sa Ingles na gaya ng mga Ingles o mga  Evaluating  Bilingual  Education  in  the 
Amerikano. Mayroong ilang pasubali sa tuntuning  Philippines (1974-1985). Dito ay sinuri nila ang 
ito, katulad nina Jose Garcia Villa, Nick Joaquin  ibinunga ng BEP. 
at Kerima Polotan.  Pinatotohanan nila na bumaba nga ang antas ng 
Sana’y unawain ninyo akong mabuti. Hindi ako  edukasyon  sa  Pilipinas  sa  nakaraang  dekada, 
sang-ayon sa pagbubuwag ng Ingles. Mananatili  (Gonzalez  &  Sibayan,  1988:40,  144)  ngunit 
ang Ingles bilang ikalawang wika. Sa wari ko,  itinanggi nila na ito ay dahil sa BEP. (59) Ang mga 
kanais-nais ang ating pagkaalam ng isang wikang  mag-aaral ay magaling o hindi magaling sa Filipino 
internasyonal. Ang aking mahigpit na iminumungkahi  at Ingles. (43) 
ay isang puspusang pag-aaral ng Filipino. Ito ang  Nabatid  din  nila  mula  sa  mga  datos  na 
dapat  nating  ginawa  sapol  mula  pa.  Kapag  lumabas sa pananaliksik na hindi lamang sa 
dalubahasa na tayo sa ating wika, maari na tayong  mababang antas ng paaralan itinuturing na ang 
mag-aral  ng  ikalawang  wika.  Hindi  maaring  Filipino ang may pinakamalaking pakinabang para 
pagsabayin ito. Tayo ay mabibigo sa isa o sa dalawa.  sa mga mag-aaral. Ganito rin ang kalagayan sa 
Hayaan nating manatili ang Filipino bilang ating unang  antas na intermediate at secondary, at maging sa 
 
wika o wikang pambansa, ang Ingles ang pangalawa,  pamantasan man. (140) 
at kung maari ay isa pang pangunahing wikang  Hinuhulaan din na ang Filipino ay magiging 
banyaga pagsapit natin sa pamantasan.  lubos na lingua franca o wikang opisyal sa lahat 
Ang patakarang ito tungkol sa dalawa o tatlong  ng larangan ng gobyerno, edukasyon at buhay-
wika ay hindi imposible. Sa mga maliliit na bansang  nasyonal.  Sa  madaling  sabi,  ang  Filipino  ang 
gaya ng Suisa, Belhika at Holanda, ang mga mag- magiging tunay na wikang pambansa natin, (141) 
aaral ay tinuturuan ng kanilang sari-sariling wika  sapagkat madali itong matutuhan ng mga Pilipino, 
sa unang 5 o 7 taon, pagkatapos ay ang ikalawang  kabilang na ang mga kababayan natin na hindi 
wika sa loob ng ilang taon, at sa wakas ay ang  katutubong nagsasalita sa Tagalog. (58) 

Downloaded by Renier Arceño (renarceno00@gmail.com)


lOMoARcPSD|10181824

ANG KAUGNAYAN NG WIKANG PAMBANSA AT EDUKASYON EMERITA S. QUITO 25

Isa pang pananaliksik ang isinagawa tungkol sa  Nasyonalismo at ngayong ipinatutupad na ang 
701, 269 na mag-aaral na kumuha ng NCEE noong  walang bayad na high school, panahon na upang 
1986. Ipinakikita ng estadistika na mas mataas ang  tangkilikin natin ang isang agresibong patakaran 
nakuha  ng  mga  mag-aaral  sa  mga  tanong  na  tungkol sa edukasyon ng wika. Higit sa lahat, 
nakasulat sa Filipino kaysa sa Ingles. Lumalabas  napapanahon na upang ihinto natin ang paghahati 
na isa sa bawat dalawang katanungang nakasulat  ng ating kalooban. Alin ang higit na matimbang sa 
sa  Filipino  ay  nasagot  ng  mga  mag-aaral,  atin sa panahong ito – ang hangarin nating maging 
samantalang  isa  lamang  sa  bawat  apat  na  internasyonal at kung gayon ay paunlarin natin ang 
katanungang Ingles ang kayang sagutin ng mga ito.  Ingles o ang hangarin nating pagyamanin ang ating 
“Ito ay nagpapatunay,” wika ng mananaliksik, “na  pagkamakabayan at kung gayo’y linangin natin 
hindi wasto ang pag-aakala na ang mga mag-aaral  nang puspusan ang wikang Filipino? Nararapat 
ay hinahadlangan ng mga katanungang inihayayag  nating tiyakin kung ano ang lalong mahalaga – ang 
sa Filipino” (Ibe, 1988:4). Marahil ay ito na ang  pagtuturo sa iilan na uupo sa mga pagtitipong 
isang sanhi kung bakit maraming bumagsak sa  internasyonal o ang pagtuturo sa angaw-angaw na 
nakaraang bar examinations; ang mga mag-aaral  mga  taong  walang  alam  na  ibang  wika  kundi 
ay kulang sa kakayahang magpahayag sa wikang  Filipino. 
Ingles. Ang pananaliksik na ito, kung idaragdag  Nais kong bigyang diin ang pagtataguyod ko 
mga  datos  nina  Gonzalez  at  Sibayan,  ay  ng isang agresibong patakaran na Filipino Muna. 
nagpapatunay na sa kabila ng kasalatan ng interes  Ang Dekada ng Nasyonalismo ay maging isang 
sa wikang pambansa ng mga Cebuano at Ilonggo,  hungkag na panaginip lamang kung hindi natin pag-
ang lalong nakararami sa bansa ay tumatanggap  iibayuhin ang pagsusumikap upang umunlad ang 
sa Filipino bilang simbolo ng ating pagkakaisa at  ating  wikang  pambansa.  Ang  pagsisikap  ay 
kasarinlan (Gonzalez & Sibayan, 1988:130). Ang  kailangang bumukal sa sarili nating kusa, sapagkat 
Filipino ay bahagi ng ating kalinangan at ito ay  hindi ito nakukuha ng mga dekreto at department 
nakatutulong sa paggising sa kamalayang pulitika  orders lamang. Tanging ang lubos na pagtataguyod 
ng  masa.  Ang  Filipino  ay  may  kakayahang  ng  pamahalaan,  ang  puspusang  pagtulong  ng 
maghayag ng ating pinakamalalim na mga adhikain  pribadong  sektor,  at  ang  pinakamalaganap  na 
bilang isang bansa (134).  pagpapahayag ng mass media ang makatutulong 
Ang kasalatan ng mga pangganyak o incentives  sa pagpapaunlad ng wika. 
ay itinuturing ng pananaliksik na isang sanhi ng  Ang Pangulo at ang kaniyang gabinete ay 
malamig  at  matamlay  na  pagsisikap  tungo  sa  siyang dapat mamuno sa kampanyang ito. Ang 
ikauunlad ng Filipino. Sa panig ng pamahalaan,  ating  mga  intelektuwal  ay  may  tungkuling 
kulang  at  kulang  pa  rin  ang  pangganyak  at  tumayo sa unang hanay ng mga tagapagtaguyod 
suportang  ibinibigay  nito,  halimbawa’y  sa  ng  Filipinisasyon  sa  pamamagitan  ng 
paghahanda  ng  mga  magtuturo  o  sa  isang  malawakang  pagsasalin,  pagpapanayam  at 
kampanyang pambansa upang ang Filipino ay  pagdaraos ng mga pagtitipong gagamitan ng 
tuluyang magamit sa mga panayam na intelektuwal.  Filipino. Ang industriya at kalakalan ay dapat 
   
Ang edukasyon ang pinakahuli sa kilusan ng  hikayatin na sa tabi ng kanilang mga memos, 
Filipinisasyon sapagkat ito ang larangang nakabaon  paunawa at paalaalang nakasulat sa Ingles ay dapat 
sa Amerikanismo.  Ayon sa aking pananaliksik, ang  ding ilagay ang katumbas nito sa Filipino. Ang lahat 
Kagawaran ng Edukasyon ay ang pinakahuling  ng Pilipino ay dapat pagpayuhan, sa pamamagitan 
binitawan ng mga Amerikano. Ang mga Pilipino ay  ng  radyo,  pahayagan  at  telebisyon,  na 
patuloy sa pagsasalita ng Ingles, lalung-lalo na sa  pagsumikapang maihayag ang ano pa mang ideya 
maseselan  na  panayam,  sapagkat  hindi  sila  sa isang wastong Filipino o sa isang wastong 
nakuhang turuan ng ibang wika.  tambalan ng wikang Filipino at Ingles. Nararapat 
Ngayong tayo ay tumatahak na sa Dekada ng  na atasan ng DECS ang bawat paaralan, kolehiyo 

Downloaded by Renier Arceño (renarceno00@gmail.com)


lOMoARcPSD|10181824

26 MALAY TOMO XXII BLG. 1

at pamantasan na magtatag ng isang komite ng  pamantasan ay sapilitang kumuha ng mga units sa 
wikang pambansa upang mangalaga sa pagsasalin  Kastila, subalit sino ba sa atin ang marunong 
at manguna sa Filipinisasyon. Dapat gisingin ang  magbasa, magsulat o magsalita sa wikang ito? 
ating kamalayang nasyonal tungkol sa wikang  Naging  mapagpabaya  ang  mga  namumuno  sa 
pambansa. Bawat Pilipino ay dapat na akiting  edukasyon sa paglilinang ng mga magtuturo ng 
gumamit ng Filipino sapagkat ang isang wika ay  wika o sa pagtatatag ng mga patakaran tungkol sa 
uunlad lamang sa pamamagitan ng paggamit.  pagtuturo nito. Ito na marahil ang dahilan kung 
Ang Kongreso ay nararapat na gumawa ng isang  bakit kulang tayo sa kakayahang magsalita ng 
batas na lilikha ng isang Pambansang Akademya  Kastila o Ingles o maging ng Filipino na rin. 
ng Filipino, katulad ng Académie Fançaise na  Nararapat na patatagin ng DECS ang kaniyang 
namamahala ng lahat ng may kaugnayan sa wikang  pamamaraan sa pagtuturo ng wika at gumamit ng 
pambansa. Ang Akademya ay maghihikayat ng mga  mga pantulong sa pagtuturo nito. Ang DECS ay 
tagapagsalin sa Filipino, magtutustos ng salapi sa  dapat magtatag ng isang programa para sa mga 
lahat ng nagsusulat sa wikang ito, magtatag ng mga  gurong magtuturo ng Filipino: kailangang ibilad 
pagtitipon at seminar na gagamitan ng wikang  muna sila sa mga klasikang isinalin sa Filipino upang 
pambansa, at gaganap na hukom sa lahat ng alitan  maituro ito sa mga mag-aaral. Isang maaaring 
tungkol sa wika—gaya ng pagbaybay, balarila at  sabihing dahilan sa pagbaba ng uri ng wika sa ating 
palaugnayan. Kung tutulungan ng industriya at  bansa  ay  ang  paglaganap  ng  telebisyon.  Sa 
kalakal, ang Akademya ay maaring magtatag ng  panonood ng nagaganap sa telebisyon, tayo ay 
mga aklatang gumagala na gagamitan ng mga  walang ginagawa. Nakakamalas tayo subalit hindi 
sasakyang maglilibot sa mga baryo at lunsod na  tayo tumutugon, hindi na tayo nag-iisip. Sa kabilang 
kung  saan  ay  angaw-angaw  sa  ating  mga  dako,  sa  pagbabasa,  ang  ating  imahinasyon  o 
kababayan ay maaring makaalam sa pamamagitan  malikhaing pandama ay kumikilos. Maari tayong 
lamang ng Filipino. Lahat ng klasiks sa lahat na  saglit na huminto sa pagbabasa upang lasapin ang 
mga  larangan  ay  dapat  ipaabot  sa  ating  mga  ganda ng pananalita at sa ganitong paraan ay higit 
kababayan, na sa kasalukuya’y walang binabasa  nating nauunawaan ang wika. Ang pagbabasa ay 
kundi  ang  mga  komiks  dahil  sa  kasalatan  ng  nagbibigay ng pagkakataon upang ang mga parirala 
maaaring basahin. Ang Akademya at ang DECS  ay ating ulitin, alalahanin at gamitin. Ito ay hindi 
ay maaaring magtatag ng mga komite sa iba’t ibang  maaaring gawin sa harap ng telebisyon, sapagkat 
larangan  ng  karunungan,  gaya  ng  literatura,  buhos ang ating pansin sa ating nakikita at naririnig, 
pilosopiya, ekonomiya, mga agham panlipunan at  at dahil dito ay kagyat nating nalilimutan ang wika 
mga agham ng kalikasan.  sa sandaling ito ay bigkasin. 
Taon-taon ay wala tayong isinisigaw kundi ang  Sa aking palagay, ito ay isa sa lalong malaking 
kasalatan natin sa magagamit na aklat na nasusulat  dahilan kung bakit hindi sumusulong ang pagtuturo 
sa Filipino. Ginagawa pa natin itong dahilan upang  ng wika sa ating bansa. Ang tanging maaaring 
ipagpaliban o tuluyang hadlangan ang kakaunting  gawin upang mapigil ang ganitong kalagayan ay ang 
pagpupunyagi sa pagpapalaganap ng Filipino. Ang  paghihikayat sa ating mga gumagawa ng mga 
DECS ay dapat mamuno sa pagpapalawak ng  pelikula at mga palatuntunan sa telebisyon na sana 
paggamit sa wikang pambansa sapagkat ito ang  ay tumulong sila sa pagtataas ng uri ng kanilang 
ahensiyang may pananagutan nito.  mga sining. Halimbawa, sana ay mahikayat natin 
Kaugnay rito, ang DECS ay nararapat ding  sila na umiwas sa paggamit ng mga kakatwang 
magsumikap  na  ang  edukasyon  ng  wika  ay  pamagat na tulad ng “Super Inday and the Golden 
puspusang gampanan at pangalagaan. Ang ating  Bibe”  o  “Iskul  Bukol.”  Kung  hanggang  sa 
bayan ay mahina sa edukasyon ng wika. Isang  kasalukuyan ay patuloy pa rin ang pagkakaroon 
magandang halimbawa pang patunayan ito ay ang  natin ng mga tinatawag na pelikulang “bakya,” ito 
nangyari sa Kastila. Lahat ng mga nagtapos sa  ay dahilan sa walang ginagawa ang ating mga 

Downloaded by Renier Arceño (renarceno00@gmail.com)


lOMoARcPSD|10181824

ANG KAUGNAYAN NG WIKANG PAMBANSA AT EDUKASYON EMERITA S. QUITO 27

prodyuser upang maiangat ang antas ng industriya.  at  wika.  Ang  mga  Europeo  ay  karaniwang 


Ang mga idolo ng pelikulang Pilipino ay patuloy sa  natutuwa sa ibang wika’t kalinangan, samantalang 
paggamit ng isang wikang hindi karapat-dapat para  ang mga Amerikano ay umaasang alam ng mga 
sa isang mahusay na wikang pambansa at hindi pa  dayuhan ang kanilang wika at kultura. 
rin nakatutulong upang maging mahusay tayo sa  Hindi nga ba’t tayong mga Pilipino ay mayroong 
wikang Ingles. Ang kanilang ginagamit ay isang  isang kakatuwang karanasang pangkasaysayan? 
halu-halong wika na nakahahayon sa milyun- Ang  mga  Kastilang  sumakop  sa  atin  ay  hindi 
milyong mga manonood ng pelikula at telebisyon,  nagsikap na turuan ng Kastila ang mga “indios.” 
at ito ang nakapagpapababa sa reputasyon natin  Sa palagay ko, ito ay isang malaking pagkakamali 
bilang tagapagsalita hindi lamang ng Filipino kundi  ng mga Kastila. Natatakot ang mga Kastila na 
gayon din ng Ingles.  matuto tayo ng kanilang wika sapagkat ayaw nilang 
Ang  mga  pangulo  ng  mga  kolehiyo  at  matuklasan at madama natin ang katotohanan 
pamantasan ay dapat tumulong sa pagbubuwag ng  tungkol sa malupit na pagkakasakop nila sa atin. 
hadlang-sikolohikal ng mga Pilipinong intelektuwal  Ginawa nilang dahilan ang relihiyon, na itinuro nila 
laban sa Filipino. Hanggang hindi sila kumikilos ay  sa sarili nating wika. Ang nakaligtaan nila ay ang 
patuloy na magmimistulang paralisado ang ating  katotohanang sinuman ang marunong magsalita ng 
mithiing  pang-edukasyon.  Ang  kahinaan  ng  Kastila nila ay magkakaroon din ng pagpapahalaga 
pundasyon ng wika ay isang malaking balakid sa  sa  kultura  ng  Espanya  at  isitilo  ng  kanilang 
pagkakatuto ng mga mag-aaral. Ano pa nga ba  pamumuhay.  Kung  tayo’y  natuto  ng  wikang 
maaaring gawin ng mga paaralan kung ang mga nag- Kastila,  sana’y  lalo  nating  nabigyan  ng 
aaral ay walang kakayahang umunawa at magsaulo  karampatang pagpapahalaga ang anumang bagay-
ng  mga  itinuturo  sa  kanila?  Kung  aalisin  ang  Kastila. Malinaw itong nabigyan ng halimbawa ni 
hadlang ng wikang banyaga, magiging mabisa ang  Jose Rizal, na sa tuwina’y tumutukoy sa Espanya 
ating pagtuturo. Samakatuwid, ang pag-aaral ng  bilang Inang Espanya. 
Filipino ay hindi lamang sa kadahilanang nasyonal  Ang Amerika ang gumawa ng wasto. Dagli 
kundi sa kadahilanang edukasyonal na rin.  tayong tinuruan ng mga Amerikano ng Ingles at sa 
Kapag ating kinalas ang ating pagkakatali sa  pamamagitan nito ay nag-umpisa tayong magbigay 
wikang Ingles, lalawak pa man din ang abut-tanaw  ng pagpapahalaga sa mga aklat, sine at panitikang 
ng ating isipan. Kailangang maibilad ang ating mga  Amerikano, gayundin ang kanilang paraan ng 
kabataan sa liwanag na buhat sa ibang kultura at  pamumuhay. Dahil dito, hindi na kailangang kumilos 
kalinangan. Napapanahon na upang ibaling ang  ang mga Amerikano upang mabili ang kanilang 
paningin  sa  Europa  upang  mapigil  ang  ating  chewing gum, pantalong maong at manikang yari 
pagkapariwara sa mga bagay na maka-Amerikano.  sa mga gulanit na damit. Nang dahil lamang sa 
Maraming nakalilimot na bago pa matuklasan ng  kakayahan nating magsalita ng Ingles, tayo ay 
Amerika, ang Europa na ang duyan ng karunungan.  nasasabik nang pumunta sa Amerika at manirahan 
Aking nababatid na ang mga Pilipinong nag- doon.  Talagang  matalino  at  tuso  rin  ang  mga 
aaral sa Amerika ay karaniwang bumabalik bilang  Amerikano, at ang ginagamit nilang kasangkapan 
Amerikanong kayumanggi, nakabihis-Amerikano  ay ang kaalaman natin sa wikang Ingles. Hindi nga 
at  tumatangkilik  sa  pananaw-Amerikano.  Sa  ba’t maraming mga Fulbright scholarships, US 
kabilang dako, ang mga mag-aaral na pumupunta  Congress grants at university aids. ang idinudulot 
sa Europa ay karaniwang bumabalik na lalo pang  sa atin ng Amerika, sapagkat nababatid nito na sa 
Pilipino kaysa noong umalis sila. Sa wari ko, ang  pamamagitan ng pag-aaral sa Amerika ay lalong 
dahilan  ay  sapagkat  iginagalang  tayo  ng  mga  lalaganap dito ang pananaw-Amerikano at higit na 
Amerikano kung alam natin ang kanilang kalinangan  magiging mabili ang kanilang mga produkto? Bawat 
at wika, samantalang iginagalang tayo ng mga  isang iskolar ng Fulbright na magbabalik sa ating 
Europeo kung alam natin ang ating sariling kultura  bansa  ay  mayroong  mahigit  sa  isang  libong 

Downloaded by Renier Arceño (renarceno00@gmail.com)


lOMoARcPSD|10181824

28 MALAY TOMO XXII BLG. 1

kababayan natin ang naiimpluwensiya sa akademya  Isang kakilala kong gurong Pilipino ang minsa’y 
man o sa kalakalan.  nagtungo sa Italia upang magsanay pang lalo ng 
Magtataka  pa  ba  tayo  na  ang  ating  mga  Montessori  method.   Tatlumpo’t  tatlong  mga 
kababayan  ay  nababagot  sa  wikang  Kastila  gurong buhat sa iba’t ibang bansa ang nagsidalo 
habang patuloy na sumasampalataya sa wikang  sa  pagsasanay.   S a p a g k a t   a n g   p a r a a n g  
Ingles, kahit na pabaluktot naman ang pagsasalita  Montessori ay nakasalalay sa wika, isa-isang 
sa wikang ito? Kung tinuruan tayo ng Espanya ng  tinanong ang mga guro kung ano ang katumbas 
wikang Kastila, ngayon sana’y tumitingala pa rin  sa kani-kanilang mga katutubong wika ng ilang 
tayo sa Inang Espanya at walang malay nating  mga katagang ginagamit sa pagtuturo. Lahat ng 
isinasaloob ang kaniyang mga simulain at kultura.  mga  guro,  maliban  na  lamang  sa  ating 
Bukod pa kay Rizal, si Claro M. Recto man ay  kababayan, ay madaling nakasagot. Hindi alam 
tumulong din sa pagtataguyod sa wikang Kastila  ng kababayan natin kung ano ang katumbas ng 
sa pamamagitan ng pagpapairal ng pag-aaral ng  rectangle, trapezoid, square root, atbp. Hindi 
24 units nito sa kolehiyo. Tama si Henri Bergson  lamang siya napahiya; nainis pa rin siya’t nagtaka 
nang sabihin niya, “Sinuman ang marunong ng wika  kung bakit hindi siya tinuruan ng tungkol dito noong 
at panitikan ng isang bansa ay hindi maaaring  siya ay nag-aaral pa. Nang umuwi rito ang ating 
maging kaaway nito.” (Bergson, 1961:304-305)  kababayan, tiniyak niyang pag-aaralan muna niya 
Dapat nating tandaan ito sa paglikha natin ng mga  ang Filipino bago muli siyang bumalik sa Italia. 
patakaran tungkol sa wika.  Maraming mga mag-aaral na Pilipino ang may 
Noong 1962, dahil sa pagnanais kong matuto  ganitong karanasan sa Europa. 
ng wikang Aleman, nagpunta ako sa Pamantasan 
    Isang pantas-Pranses ang nagsabi na “Ang tao 
ng Vienna sa Austria. Maraming mag-aaral na  ay  wika.”  Sa  pamamagitan  ng  wika,  tayo  ay 
nagbuhat sa iba’t ibang bansa ang aking nakilala at  nakaaalam, nakapagtuturo, at nakapagpapahayag 
sila ma’y nais ding matuto ng masalimuot na Aleman.  ng ating mga ideya at damdamin. Sa pamamagitan 
Nang matapos na ang kurso, kami ay inanyayahan  din ng wika, tayo ay nakapaglalarawan ng mga 
ng Burgermeister o alkalde ng Vienna sa isang salu- bagay na baliwag. Pati na ang musika ay lalo pang 
salo. Sapagkat nag-iisa akong Asyano, pinaligiran  malalasap kung may kasamang pagpapaliwanag ng 
ako ng maraming nais magtanong sa akin. Matapos  wika. Kataka-taka ba na ang nasyonalismo at ang 
nilang malaman kung tagasaan ako, nagpakita sila  wika ay laging magkayakap? 
ng paghahangad na malaman ang tungkol sa ating  Pati ang mga buto ko ay nais matawa sa tuwing 
wika. Tinanong nila ako kung ang Filipino ang  may makikipagtalo sa akin at sasabihing maaari 
ating ginagamit sa paaralan. Marahan kong sinagot  tayong maging makabayan kahit na hindi marunong 
na  Ingles  ang  wikang  panturo  sa  ating  mga  ng Filipino na siya nating wikang pambansa. Para 
paaralan, at gayon din sa pamantasan. Nagtaka 
  bang sinabi nila sa isang Hapones na maaari nitong 
sila kung bakit, sapagkat noon ay taong 1962 na.  mahalin  ang  kaniyang  bansa  kahit  hindi  ito 
Kagyat nilang sinapantaha na tayo ay sakop pa ng  marunong ng Niponggo. O sa isang Pranses, kahit 
Amerika. Matindi kong tinanggihan ito, at ang  na hindi nito batid ang langue française o sa isang 
idinahilan  ko  ay  isa  na  tayong  malaya  at  Britaniko, kahit hindi marunong ng Ingles. Sila’y 
nagsasariling bansa. ngunit sumunod dito ang isang  maaring magsalita hanggang lumawit ang kanilang 
katanungang walang kasagutan: “Gayon pala’t  dila.  Ang  katotohanan  ay  hindi  na  nito 
malaya na kayo, bakit ginagamit pa ninyo ang wika  pinagtatalunan pa. Ang mga nagsasaad na ang 
ng  mga  Amerikano  sa  inyong  paaralan?”  nasyonalismo  at  ang  wika  ay  magkaakbay  ay 
Inuumpisahan ko na sanang talakayin ang ating  nakayapak sa terra firma ng magandang asal at 
kasaysayan,  subalit  tinalikuran  na  nila  ako  at  matinong pag-iisip. 
nawalan na ng interes sa ano pa mang sasabihin  Ang Pilipinas ay dumaranas ng isang matinding 
ko.  complex.  Kapag  ang  isang  bagay  ay  Pilipino, 

Downloaded by Renier Arceño (renarceno00@gmail.com)


lOMoARcPSD|10181824

ANG KAUGNAYAN NG WIKANG PAMBANSA AT EDUKASYON EMERITA S. QUITO 29

itinuturing natin ito na mababa ang uri. Ang akala  “middle class” na totoong nahirati na sa kulturang 
natin ay sasampalataya sa atin ang buong mundo,  kolonyal at dahil dito’y nahihirapan nang sumubok 
lalo na ang mga taga-Asya, kung tayo ay mag- ng isang bago at di pa nasusubok na hakbang. 
Iingles. Hindi natin natatalos na pinagtatawanan  Ito ay nakapanlulumo sapagkat ang kultura ang 
tayo, sapagkat matatas nga tayo sa Ingles ngunit  siyang  pangunahing  pagpapahayag  ng  ating 
hindi naman tayo marunong sa ating sariling wika.  pagkabansa; ito ang kabuuan ng buong nakalipas 
Hanggang hindi natin napangingibabawan ang  ng  ating  mga  kababayan.  Samakatuwid, 
complex na ito, tayo ay maaring purihin sa harapan  nakasalalay sa ating mga intelektuwal at dalubhasa 
ngunit pinagtatawanan naman sa likuran.  ang pagtatatag at pagtataguyod ng pambansang 
Bakit hindi natin tinularan ang Indonesya at  kamalayan  na   siyang  matatawag  na  sariling 
Malaysia na kagyat na nag-aral at natuto ng kanilang  kultura at patrimonya ng mga Pilipino. At tungo 
 
wika matapos na lumikas ang mga sumakop sa  sa  layuning  ito,  ang  unang  hakbang  ay  may 
kanila? Ang nawawala sa atin ay ang sariling kusa,  kaugnayan sa wika. Sa pamamagitan ng wika, tayo 
ang pagpupunyagi at ang pagnanasang matuto ng  ay magbabalik sa ating mga ugat, sa pinakamalalim 
Filipino. Sa tuwing tayo ay mauubusan, dagli  na adhikaing namamayani sa ating bansa. 
tayong bumabalik sa Ingles. Bakit sa halip na tayo  Napapanahon na upang ang pinakadakilang mga 
ay sumuko ay hindi muna natin ito pag-ukulan ng  aklat  sa  kasaysayan  ng  buong  daigdig  ay 
panahon, bakit hindi muna natin usisain kung paano  magkaroon na ng salin sa wikang Filipino. Tungkol 
nating maisasa-Filipino ang nais nating sabihin?  dito  ay  iminumungkahi  namin  ang  isang 
Hindi lalago ang ating wika kung lagi na lamang  malikhaing pagsasalin. Ang dapat isalin ay ang 
tayong kakanlong sa Ingles.  mga ideya, hindi ang mga salita. Halimbawa, ang 
 
Sa pagsasa-Filipino natin ng iba’t ibang mga  salitang “horizon” ay maaaring isalin bilang “abut-
ideya, maari tayong humiram sa ibang mga wika.  tanaw”. Ang “pirate” ay “tulisang-dagat”. Kung 
Lalo na sa mga agham, hindi natin maiiwasan ang  nais nating sabihin ang “to meet half­way” o”to 
panghihiram. Hindi nga ba’t marami sa ginagamit  compromise” sa Filipino, maaari nating banggitin 
ng agham ang pawang hiram sa Griyego, tulad ng  ang “magsalubong”. Higit na makabuluhan ang 
fisika, biolohiya, sikolohiya, geolohiya, phi, at  “will to live” ni Schopenhauer kung isasalin 
marami pang iba.  bilang “kaloobang manatili.” Isang popular na 
 
Gayon din naman sa wikang Latin, gaya ng a  pangungusap mula sa Sein und Zeit ni Martin 
priori, a posteriori, per se, at iba pa. Ang isang  Heidegger ay ang sumusunod: “Das Sein des 
wika ay lalo pa ngang yumayaman sa pamamagitan  Seienden’ist’ nicht selbst ein Seiendes.” Isalin 
ng paghiram. Ang hirap sa ating mga Pilipino ay  natin ito sa Ingles: “The being of being is not 
itinuturing natin na isang pagsisira at hindi isang  itself being.” Sa Filipino: “Ang pagka-bagay ng 
pagpapayaman ang paghiram sa ibang wika.  isang  bagay  ay  hindi  bagay.”  May  isa  ring 
Ang bawat intelektuwal ng ating bansa ay dapat  pangungusap si Sartre, Le néant néantise, na 
magbigay ng kaniyang ambag para sa pambansang  kung  isasalin  sa  Ingles  ay  “Nothing 
pagsisikap tungo sa Filipinisasyon. Dahil dito,  nothingifies” at kung isasalin naman sa Filipino 
masasabi natin na malaki ang pananagutan ng mga  ay “Ang kawalan ng nagpapawala.” Sa lahat ng 
 
dalubhasa  upang  magkaroon  tayo  ng  isang  halimbawang ito, alin ang higit na malinaw at 
 
makabuluhang patakarang pang-edukasyon. Ang  kung  gayon  ay  higit  na  makatutulong  sa 
kalaban natin ay ang ating pagkiling sa kultura ng  pagtuturo? 
mga  umalipin  sa  atin  noong  mga  panahong  Itinuturing ko ang wika na kahalintulad ng 
nakalipas, isang kalagayang tila kaakibat na ng  pananampalataya. Para sa mga taong nananalig sa 
pambansang kamalayan ng mga bansang nasa  kahalagahan ng isang wikang pambansa, hindi 
ikatlong daigdig. Ang kahinaang ito ay bunga rin  kinakailangan pa ang anumang pangangatuwiran. 
ng katamaran ng mga nasa kalagitnaang-uri (o  Subalit para sa mga taong walang pananalig o 

Downloaded by Renier Arceño (renarceno00@gmail.com)


lOMoARcPSD|10181824

30 MALAY TOMO XXII BLG. 1

pananampalataya,  walang  katuwiran  ang  pambansa samantalang sa wari ay wala namang 


makahihikayat sa kanila.  nagbibigay  sa  amin  ng  pansin?  Ang  tanging 
Simula  pa  noong  1971,  nag-iisa  ko  nang  katugunan dito ay sapagkat kami ay naniniwala na 
itinaguyod  ang  laban  para  sa  ating  wikang  ang  panaginip  na  ito  ay  magkakaroon  din  ng 
pambansa.  Nilimbag  ko  noong  1972,  ang  kaganapan sa hinaharap, kung sumapit na ang 
“Pilosopiya sa Diwang Pilipino”; at noong 1974  tamang panahon. 
ay  inilathala  ang  aking  “Kasaysayan  ng  Ang sa ami’y ang kalagayan ng isang wagas na 
Pilosopiya.” Noong 1982, nang ipatutupad sana  nananalig. 
ng DECS ang paggamit ng Filipino sa lahat ng 
paaralan  at  pamantasan,  lumabas  ang  aklat 
kasamahan sa pagtuturo. Sa kasalukuyan, sinusulat  SANGGUNIAN
na ng ilang kasapi ng Kagawaran ng Pilosopiya ng 
Pamantasang De La Salle ang isang “Leksikon at  Bergson, Henri. 1961. Les deux sources de la 
Sanggunian ng Pilosopiya” sa wikang Filipino.  morale  et  de  la  religion.  Paris:  Presses 
Marami  rin  kaming  binabalak  na  isalin,  at  sa  Universitaires de France. 
katotohana’y  isang  kaguro  ang  malapit  nang  Gonzalez, Andrew at Sibuyan, Bonifacio. 1988. 
gumawa ng salin sa Filipino ng dakilang aklat ni  Evaluating  Bilingual  Education  in  the 
Immanuel Kant, ang Kritika der Reinen Vernunft.  Phlippines (1974-1985). Manila: Linguistic 
Isang katanungan ang malimit naming itanong  Society of the Philippines. 
sa aming sarili. Bakit nga ba kami puspusan sa  Ibe, Milagros. Hunyo, 1988. “Phoenix Educator’s 
pagnanasang maging malaganap ang ating wikang  Journal.” 

Downloaded by Renier Arceño (renarceno00@gmail.com)

You might also like